Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Słubickiego Na Lata 2004– 2011

Zał ącznik do projektu uchwały Nr XV / 85 / 04 Rady Powiatu Słubickiego z dnia 30 marca 2004 roku

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU SŁUBICKIEGO NA LATA 2004– 2011

PROJEKT

Słubice, grudzie ń 2003

Komitet Konsultacyjny:

Tadeusz Wójtowicz – przedstawiciel powiatu słubickiego, Regina Waszkiewicz – przedstawiciel powiatu słubickiego, Dariusz Kuczy ński – przedstawiciel powiatu słubickiego, Robert Stolarski – przedstawiciel gminy Górzyca, Grzegorz Gonisiewski – przedstawiciel gminy Cybinka, Mirosław Moskalski – przedstawiciel gminy Rzepin, Stanisław Kozłowski – przedstawiciel gminy O śno Lubuskie, Romuald Paszko – przedstawiciel gminy Słubice.

Główni autorzy opracowania: AK NOVA Sp. z o.o. z siedzib ą w Odolanowie przy ul. Ostrowskiej 42.

Kierownik Projektu dr Jacek Kurzawa

Zespół autorski dr Jacek Kurzawa mgr Rajmund Prusiewicz mgr in ż. Ryszard Świerbel mgr in ż. Andrzej Bednarek

Spis Tre ści

1 WST ĘP ...... 7

1.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU 7 1.1.1 JAKO ŚĆ WÓD 8 1.1.2 GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA . 10 1.1.2.1 Zaopatrzenie w wod ę. 10 1.1.2.2 Infrastruktura ochrony wód. 13 1.1.3 GOSPODAROWANIE ODPADAMI 15 1.1.4 JAKO ŚĆ POWIETRZA 16 1.1.5 HAŁAS I POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 21 1.1.6 AWARIE PRZEMYSŁOWE 25 1.2 GŁÓWNE ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA W POWIECIE SŁUBICKIM 25 1.3 OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U ŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY 30 1.3.1 PRZYRODA I KRAJOBRAZ 30 1.3.2 LASY 38 1.3.3 OCHRONA GLEB 41 1.3.4 OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN 42 1.4 ZRÓWNOWA ŻONE WYKORZYSTYWANIE SUROWCÓW , MATERIAŁÓW , WODY I ENERGII 42 1.4.1 OCHRONA PRZED POWODZI Ą 42 1.4.2 SYSTEM TRANSPORTOWY 43 1.4.3 TURYSTYKA I REKREACJA . 49 1.4.4 ROLNICTWO I ROZWÓJ TERENÓW WIEJSKICH . 50 1.4.5 ENERGETYKA ZAWODOWA I PRZEMYSŁ . 51 1.5 PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA 52 1.6 KONCEPCJA "P ROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA " 53 1.7 ZAŁO ŻENIA STRUKTURY PROGRAMU 56 1.8 METODYKA TWORZENIA PROGRAMU 57

2 ZAŁO ŻENIA I UWARUNKOWANIA „PROGRAMU...” ...... 61

2.1 SYNTEZA WYTYCZNYCH WYNIKAJ ĄCYCH Z POLITYKI UNII EUROPEJSKIEJ 62 2.1.1 PODSTAWOWE ZAŁO ŻENIA POLITYKI EKOLOGICZNEJ 62 2.1.2 PRIORYTETY CZ ĘŚ CI ŚRODOWISKOWEJ FUNDUSZU SPÓJNO ŚCI (2004 - 2006) 62 2.2 SYNTEZA WYTYCZNYCH WYNIKAJ ĄCYCH Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ PA ŃSTWA 63 2.2.1 CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM 64 2.2.2 OGRANICZANIE SUBSYDIÓW SZKODLIWYCH DLA ŚRODOWISKA 66 2.2.3 MECHANIZMY EKONOMICZNE I SYSTEMY FINANSOWANIA 67 2.2.4 UDZIAŁ SPOŁECZE ŃSTWA . EDUKACJA EKOLOGICZNA , DOST ĘP DO INFORMACJI I POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO 67 2.2.5 WSPÓŁPRACA MI ĘDZYNARODOWA 68 2.2.6 OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U ŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY 68 2.2.6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu 68 2.2.6.2 Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów 69 2.2.6.3 Ochrona gleb 70 2.2.6.4 Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 71 2.2.6.5 Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą 72 2.2.7 POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO 73 2.2.7.1 Jako ść wód 73 2.2.7.2 Zanieczyszczenie powietrza 74 2.2.7.3 Oddziaływanie hałasu 76 2.2.7.4 Oddziaływanie pól elektromagnetycznych 77

2.3 UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE WYNIKAJ ĄCE Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ PRZYJ ĘTEJ PRZEZ SAMORZ ĄD WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO 77 2.3.1 UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE ZE "S TRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO " 78 2.3.2 UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO ORAZ STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO 79 2.4 WOJEWÓDZKIE PRIORYTETY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 80 2.4.1 GŁÓWNE ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM 80 2.4.2 WOJEWÓDZKIE LIMITY RACJONALNEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW NATURALNYCH I POPRAWY STANU ŚRODOWISKA 82 2.4.3 WOJEWÓDZKIE PRIORYTETY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 83 2.4.4 OBSZARY PRIORYTETOWE Z PUNKTU WIDZENIA KONCENTRACJI DZIAŁA Ń W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA 84 2.5 POWIATOWE PRIORYTETY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 85 2.5.1 STRATEGICZNE CELE ROZWOJU POWIATU I JEGO MISJA . 85 2.5.2 POWIATOWE LIMITY RACJONALNEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW NATURALNYCH I POPRAWY STANU ŚRODOWISKA 88 2.5.3 GŁÓWNE ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA W POWIECIE SŁUBICKIM ORAZ OBSZARY PRIORYTETOWE 88 2.5.3.1 Zagro żenia naturalne 89 2.5.3.2 Zagro żenia antropogeniczne i obszary konfliktowe 89

3 STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2011 ROKU ...... 92

3.1 DZIAŁANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM 92 3.1.1 ASPEKTY EKOLOGICZNE W POLITYKACH SEKTOROWYCH 92 3.1.1.1 System transportowy 92 3.1.1.2 Rolnictwo 94 3.1.1.3 Turystyka i rekreacja 97 3.1.1.4 Energetyka zawodowa i przemysł 99 3.1.1.5 Osadnictwo 101 3.1.2 AKTYWIZACJA RYNKU DO DZIAŁA Ń NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA 103 3.1.3 EDUKACJA EKOLOGICZNA 103 3.1.4 WSPÓŁPRACA PONADLOKALNA 107 3.2 OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U ŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY 108 3.2.1 OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU 108 3.2.2 OCHRONA LASÓW 111 3.2.3 OCHRONA GLEB 113 3.2.4 ZASOBY KOPALIN 115 3.3 POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO 116 3.3.1 KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZI Ą 116 3.3.2 POWIETRZE ATMOSFERYCZNE 120 3.3.3 HAŁAS I POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 122 3.3.3.1 Hałas 122 3.3.3.2 Pola elektromagnetyczne 123 3.3.4 AWARIE PRZEMYSŁOWE 124 3.4 ZRÓWNOWA ŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW , MATERIAŁÓW , WODY I ENERGII 125 3.4.1 WODOCHŁONNO ŚĆ I ENERGOCHŁONNO ŚĆ GOSPODARKI 125 3.4.2 WYKORZYSTANIE ENERGII ODNAWIALNEJ 126 3.5 PROGNOZOWANY STAN ŚRODOWISKA W 2011 ROKU 127 3.5.1 ZASOBY WODNE 127 3.5.2 POWIETRZE ATMOSFERYCZNE 127 3.5.3 HAŁAS 127 3.5.4 POWIERZCHNIA ZIEMI 128 3.5.5 GOSPODARKA ODPADAMI 128

4 PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 - 2007 ...... 130

4.1 PRIORYTETY EKOLOGICZNE 130 4.2 PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 – 2007 132

5 ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 132

5.1 INSTRUMENTY POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA 132 5.1.1 INSTRUMENTY PRAWNE 133 5.1.2 INSTRUMENTY FINANSOWE 134 5.1.3 INSTRUMENTY SPOŁECZNE 136 5.1.4 INSTRUMENTY STRUKTURALNE 137 5.1.5 INSTRUMENTY PLANISTYCZNE 138 5.2 UPOWSZECHNIANIE INFORMACJI O ŚRODOWISKU 139 5.3 ORGANIZACJA ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM 139 5.3.1 OGÓLNE ZASADY ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM 139 5.3.2 ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA 141 5.3.3 SYSTEM OCENY REALIZACJI PROGRAMU WRAZ Z PROPONOWANYMI WSKA ŹNIKAMI 143 5.3.3.1 Mierniki ekorozwoju 143 5.3.3.2 Mierniki wg Polityki Ekologicznej Pa ństwa 145 5.3.3.3 Monitoring wdra żania Programu 146 5.3.4 HARMONOGRAM WDRA ŻANIA PROGRAMU 149 5.4 GŁÓWNE DZIAŁANIA W RAMACH ZARZ ĄDZANIA PROGRAMEM 150

6 ASPEKTY FINANSOWE WDRA ŻANIA PROGRAMU ...... 152

Spis Tabel Tab. 1. Dane poszczególnych gmin powiatu słubickiego...... 7 Tab. 2. Wyniki oznacze ń zanieczyszcze ń w powietrzu atmosferycznym w Słubicach ...... 19 Tab. 3. Opad Pyłu gruboziarnistego w Słubicach ...... 19 Tab. 4. Wyniki pomiarów zanieczyszcze ń powietrza na stacji w Chyrznie w 2002r. [ µg/m 3] ...... 20 Tab. 5. Wyniki pomiarów zanieczyszcze ń powietrza na stacji w Uradzie w 2002r. [ µg/m 3] ...... 20 Tab. 6. Obci ąż enie średnioroczne ładunkami wniesionymi przez opady atmosferyczne [Stan środowiska.., 2001r.] ...... 20 Tab. 7. Warto ści progowe poziomów hałasu...... 21 Tab. 8. Nat ęż enie ruchu w 2000 r. na przej ściach granicznych (wg danych Komendy Głównej Stra ży Granicznej)...... 22 Tab. 9. Wyniki monitoringu hałasu...... 23 Tab. 10. Zestawienie rezerwatów przyrody powiatu Słubickiego ...... 33 Tab. 11. Zestawienie obszarów chronionego krajobrazu ...... 35 Tab. 12. Zestawienie pomników przyrody...... 36 Tab. 13. Zestawienie dróg na terenie powiatu...... 44 Tab. 14. Wykaz dróg powiatowych ...... 45 Tab. 15. Średniodobowy ruch na drogach krajowych za rok 1999...... 47 Tab. 16. Średniodobowy ruch na drogach wojewódzkich za rok 1999...... 47 Tab. 17. Słubice średniodobowy ruch na drogach powiatowych za rok 1999...... 47 Tab. 18. Linie kolejowe w powiecie słubickim ...... 48 Tab. 19. Rodzaje linii kolejowych w powiecie słubickim ...... 48 Tab. 20. Struktura u żytkowania gruntów ...... 50 Tab. 21. Charakterystyka osadnictwa powiatu słubickiego...... 101 Tab. 22. Obszary sieci NATURA 2000 w powiecie słubickim...... 108 Tab. 23. Najwa żniejsze wodoci ągi w powiecie słubickim nie spełniaj ące wymaga ń Dyrektywy 98/83/EC w zakresie stacji uzdatniania wody oraz w zakresie poprawy stanu przewodów sieci wodoci ągowej...... 116 Tab. 24. Stan aktualny i prognoza ilo ści odpadów gospodarczych...... 128 Tab. 25. Wska źniki monitorowania Programu...... 149 Tab. 26. Harmonogram wdra żania "Programu ochrony środowiska powiatu słubickiego"...... 150 Tab. 27. Najwa żniejsze działania w ramach zarz ądzania środowiskiem...... 151 Tab. 28. Szacunkowe koszty wdra żania Programu w latach 2004 - 2007 ( w tys. PLN)...... 153 Tab. 29. Struktura finansowania wdra żania Programu Ochrony Środowiska...... 153

Spis schematów Schemat 1. Proces generowania celów ekologicznych do 2011 roku wraz z kierunkami działa ń i celów...... 54 Schemat 2. Struktura prac nad programem ochrony środowiska...... 55 Schemat 3. Relacje powiatowego programu ochrony środowiska z dokumentami wy ższego i ni ższego rz ędu...... 58 Schemat 4. Schemat zarz ądzania programem...... 141 Schemat 5. Relacje mi ędzy podmiotami i instytucjami uczestnicz ącymi w realizacji programu. .. 142

1 Wst ęp

1.1 Ogólna charakterystyka powiatu Obszar opracowania obejmuje powiat słubicki , tj. 4 gminy miejsko-wiejskie Cybinka, O śno Lubuskie, Rzepin i Słubice, gmin ę wiejsk ą Górzyca . Tak okre ślony obszar - zespół podstawowych jednostek podziału administracyjnego (jednostek samorz ądu terytorialnego szczebla podstawowego) poło żony jest w północno – zachodniej cz ęś ci województwa lubuskiego , przy granicy pa ństwowej z Republik ą Federaln ą Niemiec. Powiat słubicki graniczy odpowiednio: po stronie północnej z powiatem gorzowskim, po stronie wschodniej z powiatem sulęci ńskim, po stronie południowo-wschodniej z powiatem kro śnie ńskim, a od strony zachodniej z Krajem Zwi ązkowym Brandenburgia – Republiki Federalnej Niemiec. Łączna powierzchnia powiatu wynosi 99 872 ha, co stanowi 7,15% powierzchni województwa. Powiat zamieszkuje 47 911 osób, co stanowi 4,65% ludno ści województwa. Charakterystyk ę poszczególnych gmin zaprezentowano w tabeli .

Tab. 1. Dane poszczególnych gmin powiatu słubickiego. Powierzchnia Gęsto ść Powierzchnia w Liczba mieszka ńców LP . Gmina lasów w [ha] zaludnienia na [ha] 2 km 1 Cybinka 27 972 16 220 7 100 43,77 2 Górzyca 14 500 2 770 4 272 29,46 3 Ośno Lub. 19 800 9 800 6 511 32,88 4 Rzepin 19 100 9 430 10 248 53,65 5 Słubice 18 500 8 260 19 780 106,92

Region ten ze wzgl ędu na przygraniczne poło żenie jest atrakcyjny pod wzgl ędem turystycznym i gospodarczym. Jak stwierdzono w strategii rozwoju powiatu do jego głównych atutów nale żą : ‹ krajobraz urozmaicony wzgórzami i jeziorami, ‹ du że kompleksy le śne i osobliwo ści przyrodnicze. Bogactwem powiatu s ą lasy, które zajmuj ą powierzchni ę 464,2 km 2, co stanowi ponad 46 % jego powierzchni całkowitej. S ą to przewa żnie monokulturowe bory sosnowe, zajmuj ące tereny o glebach piaszczystych, nieprzydatnych rolniczo. Lasy s ą źródłem warto ściowych surowców naturalnych, a tak że wa żnym czynnikiem warunkuj ącym klimat, czynnikiem decyduj ącym o warunkach życia, samopoczucia i wypoczynku. W okresie jesiennym lasy dostarczaj ą du żo tzw. użytków niedrzewnych, a w szczególno ści grzybów mieszka ńcom powiatu i licznym turystom. Przygraniczne poło żenie, dobrze rozwini ęty handel i usługi, dobry układ komunikacyjny to czynniki nap ędzaj ące gospodark ę oraz nadaj ące charakter i kształt kierunkom rozwoju gmin wchodz ących w skład powiatu. Bior ą tu pocz ątek drogi krajowe nr 118 do Szczecina, nr 137 do Mi ędzyrzecza i dalej, nr 275 do Zielonej Góry. Przez teren powiatu b ędzie przebiegała autostrada A-2 z Berlina do Warszawy i dalej. Dzi ęki istnieniu du żego w ęzła kolejowego w Rzepinie mieszka ńcy powiatu maj ą dogodne poł ączenia z cał ą Europ ą. Coraz wi ększe znaczenie komunikacyjne ma rzeka Odra, która na obszarze powiatu jest przez cały rok żeglowna. T ą drog ą barki z kruszywem, surowcami chemicznymi i w ęglem płyn ą z południa Polski do portów na północy oraz przez kanał Odra – Szprewa do Niemiec i krajów Beneluksu. Dobre warunki do rozwoju maj ą firmy zajmuj ące si ę transportem, spedycj ą oraz obsług ą celn ą. Powoli rozwija si ę tak że przemysł, w który coraz ch ętniej inwestuj ą firmy z pa ństw Unii

Europejskiej. Poło żenie powiatu na granicy z Niemcami stało si ę atutem tego powiatu. Na terenie powiatu s ą trzy przej ścia graniczne: dwa drogowe ( Świecko-Frankfurt oraz Słubice-Frankfurt) i jedno kolejowe (Kunowice-Frankfurt). Na przej ściu granicznym w Świecku funkcjonuje Terminal Towarowych Odpraw Celnych. Wraz z upadkiem systemów totalitarnych w Europie Środkowej i Wschodniej oraz demokratyzacj ą życia publicznego nast ąpiło otwarcie granic z Uni ą Europejsk ą, co skutkowało i skutkuje nabraniem nowego wymiaru dla kontaktów samorz ądów regionów przygranicznych. Podpisano wiele porozumie ń o współpracy transgranicznej. Gminy pasa przygranicznego mog ą równie ż korzysta ć ze specjalnych pomocy przyznanych przez zachodnich s ąsiadów, których celem jest wyrównanie zapó źnie ń cywilizacyjnych. Znakomita cz ęść pomocy skierowana jest na działania zwi ązane z ochron ą środowiska zarówno w aspekcie likwidacji skutków zaniedba ń jak i przeciwdziałaniu zagro żeń zwi ązanych z bie żą cą emisj ą. Dzi ęki powstaniu w Słubicach Collegium Pollonicum, b ędącego wspólnym przedsi ęwzi ęciem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytetu Europejskiego we Frankfurcie n/O, miasto Słubice awansowało do grona miast uniwersyteckich. Fakt ten nale ży traktowa ć jako olbrzymi ą szans ę dla regionu. Dzi ęki aktywno ści akademickiej region b ędzie mógł korzysta ć z dorobku intelektualnego pracowników naukowych, jednego z najpr ęż niejszych uniwersytetów polskich. W zakresie mo żliwo ści gospodarczych spor ą szans ę stanowi utworzona w regionie specjalna strefa ekonomiczna. Strefa ma charakter rozproszony. W Słubicach pod inwestycje przekazano 132 ha, a w Kostrzynie powierzchnia strefy wynosi 325 ha. Głównymi atutami Kostrzy ńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej s ą przygraniczne poło żenie, doskonała komunikacja, blisko ść zachodnich aglomeracji. Faktu tego nie nale ży jednak przecenia ć gdy ż sporym minusem jest ograniczony dost ęp do wysoko kwalifikowanej kadry, zarówno mened żerskiej jak i technicznej. Teren powiatu słubickiego stanowi atrakcyjne miejsce dla ró żnorodnych form inwestycji. Region powiatu jest godny uwagi ze wzgl ędu na walory turystyczne i zwi ązane z nimi mo żliwo ści rozwoju turystyki. Samorz ąd powiatu i samorz ądy gmin, wchodz ących w skład powiatu, oferuj ą swoj ą pomoc zainteresowanym w inwestowaniu na terenie powiatu.

1.1.1 Jako ść wód

Wody podziemne Według podziału hydrogeologicznego Polski, obszar opracowania znajduje si ę w wi ększo ści w zasi ęgu I Regionu Szczeci ńskiego. Tylko niewielka południowa cz ęść obszaru (gmina Cybinka) wchodzi w zasi ęg XIII Regionu Wielkopolskiego. W regionie Szczeci ńskim główny u żytkowy poziom wodono śny zalega w piaskach i żwirach czwartorz ędowych na gł ęboko ści od kilku do 80 m ppt. W podregionie Kotliny Kostrzy ńskiej gł ęboko ść zwierciadła głównego u żytkowego poziomu wód podziemnych wynosi od kilku do 60 m, a mi ąż szo ść warstwy wodono śnej 10 - 30 m. Rejon Słubic charakteryzuje si ę zaleganiem głównego poziomu wodono śnego na gł ęboko ści do 10 m ppt. i mi ąż szo ści ą warstwy wodono śnej do 20 m. Wydajno ści w całym regionie wynosi 10-90 m 3/h. Wody trzeciorz ędowe na obszarze opracowania odgrywaj ą podrz ędn ą rol ę i nie s ą eksploatowane. Obszar opracowania znajduje si ę w zasi ęgu dwóch głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP): ‹ GZWP nr 144 „Wielkopolska Dolina Kopalna", ‹ GZWP nr 137 „Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka (gmina Górzyca).

Wody powierzchniowe Do wód powierzchniowych zalicza si ę wody płyn ące w rzekach i rowach melioracyjnych oraz wody zgromadzone w jeziorach i stawach. Obszar gmin powiatu słubickiego, poło żony jest w dorzeczu rzeki Odry. Sie ć hydrograficzna obszaru opracowania jest zró żnicowana, nawi ązuj ąca wyra źnie do mezoregionów geograficznych i jednostek geomorfologicznych. Szczególnie g ęst ą i zró żnicowan ą sieci ą hydrograficzn ą wyró żniaj ą si ę tu wielkie doliny rzeczne - zwłaszcza Pradolina Warty (Kotlina Gorzowska) oraz - w mniejszym stopniu - dolina Odry. Zawiły system wód powierzchniowych tworz ą tu - oprócz koryt głównych rzek - liczne drobniejsze dopływy, cz ęsto płyn ące równolegle do rzeki głównej, starorzecza, oczka wodne i tereny podmokłe. Sie ć hydrograficzna w omawianych „dolinnych" mezoregionach jest silnie przekształcona antropogenicznie, a wi ększo ść cieków została uregulowana. Wyst ępuj ą te ż liczne kanały i rowy melioracyjne oraz zbiorniki wodne po wyrobiskach torfu (Pradolina Warty). W odró żnieniu od du żych dolin, ubóstwem sieci hydrograficznej odznaczają si ę wysoczyzny - morenowa mezoregionu Pojezierza Łagowskiego oraz sandrowa mezoregionu Równiny Torzymskiej. W przypadku tej drugiej równiny rzadka sie ć wód powierzchniowych zwi ązana jest z nikłymi spadkami, siln ą przepuszczalno ści ą podło ża oraz sk ąpymi opadami atmosferycznymi. Z kolei wysoczyzna morenowa Pojezierza Łagowskiego wyró żnia si ę - przy niewielkim udziale wód płyn ących - wzgl ędnie bogatym systemem jezior polodowcowych, rynnowych i wytopiskowych. Niewielkie jeziora wytopiskowe wyst ępuj ą te ż, (ale nielicznie) na równinie sandrowej. Z ubóstwem sieci wód płyn ących obu wysoczyzn wyra źnie kontrastuje przecinaj ąca je wielka rynna polodowcowa Ilanki i O śnianki. Sie ć hydrograficzna tej dużej jednostki geomorfologicznej zbli żona jest charakterem do sieci hydrograficznej du żych dolin, przy czym oprócz g ęstego i zawiłego systemu cieków powierzchniowych, zarówno sztucznych jak i naturalnych - mniej lub bardziej przekształconych, wyst ępuj ą tu do ść liczne jeziora rynnowe (przepływowe).

Sie ć rzeczna Do najwi ększych cieków powierzchniowych obszaru opracowania nale żą : Odra, Pliszka, Ilanka, Kanał Postomski i Ł ęcza. Odra jest najwi ększ ą rzek ą omawianego obszaru. Stanowi południowo - zachodni ą jego granic ę i jednocze śnie granic ę pa ństwa. Głównymi prawobrze żnymi dopływami Odry obszaru opracowania s ą rzeki Pliszka, Ilanka, Kanał Postomski i Ł ęcza. Pliszka jest rzek ą II rz ędu i stanowi prawobrze żny dopływ rzeki Odry. Od km 31,3 płynie na terenie gminy Cybinka i uchodzi do rzeki Odry na północ od miejscowo ści Urad. Dopływami Pliszki s ą Konotop i Łagowa. Pliszka na całej długo ści nie jest odbiornikiem ścieków komunalnych. Po średnio przyjmuje zanieczyszczenia z miejscowo ści poło żonych poza granicami omawianego obszaru (Łagowa, Gronowa, Toporowa oraz G ądkowa Wielkiego). W dolnym biegu, m in. w Sądowie i Koziczynie, zlokalizowano szereg stawów rybnych, okresowo zanieczyszczaj ących rzek ę. Pliszka prowadzi wody zaliczane do I klasy czystości. Przyjmuje si ę, i ż po żą danym kierunkiem zagospodarowania rzeki powinno by ć podj ęcie czynno ści zwi ązanych z odtworzeniem progów wodnych na Pliszce dla potrzeb produkcji energii elektrycznej (tzw. I i II młyn w gminie Cybinka) oraz stworzenie warunków do retencjonowania wody. Ilanka stanowi prawobrze żny dopływ rzeki Odry, płynie przez gmin ę Cybinka, a uchodzi do Odry w pobli żu wsi Świecko, w gminie Słubice. Do głównych źródeł zanieczyszcze ń nale ży Rzepin, poło żony w jej górnym odcinku. Według Rozporz ądzenia Wojewody Gorzowskiego Nr 30/80 docelowo rzeka Ilanka powinna odpowiada ć pierwszej klasie czysto ści - od uj ścia do przekroju miasta Rzepin, a dalej II klasie poni żej. Łęcza (O śnianka, Lenka) - stanowi lewobrze żny dopływ Kanału Postomskiego. Wypływa z terenów bagiennych mi ędzy Rzepinem, a O śnem Lubuskim. Płynie na terenie gminy O śno Lubuskie. W górnym jej biegu przyjmuje zanieczyszczenia z miejscowo ści O śno Lubuskie, a w dolnym z miejscowo ści Sło ńsk. Według Rozporz ądzenia Wojewody Gorzowskiego Nr 30/80 docelowo rzeka O śnianka powinna odpowiada ć III klasie czysto ści.

Kanał Racza Struga ( Kanał Czerwony). Przebiega przez teren gmin Górzyca i Słubice. Koryto Kanału od mostu w rejonie miejscowo ści Drzecin jest uregulowane, na pozostałej długo ści w stanie naturalnym.

Jeziora Na obszarze powiatu wyst ępuj ą liczne jeziora polodowcowe, głównie rynnowe o charakterystycznych wydłu żonych kształtach, ró żni ące si ę powierzchni ą, pojemno ści ą i przeznaczeniem. Najwi ększe skupiska znajduj ą si ę w obr ębie mezoregionu Pojezierza Łagowskiego, na terenie gmin O śno Lubuskie i Cybinka. W zachodniej cz ęś ci gminy O śno na terenie Uroczyska O śnia ńskich Jezior znajduje si ę ci ąg 9 jezior rynnowych. Od strony północnej poprzez jeziora Imielno, Bielawa, Odrzygoszcz, Mo ścienko, Grzybno, Kocioł, Czyste Małe, a ż do jeziora bez nazwy poło żonego na południe od Czystego Wielkiego. W północnej cz ęś ci gminy O śno, na terenie Uroczyska Doliny Lenki, znajduj ą si ę 3 jeziora Wielkie, Małe i Lipie ńskie, a tak że stawy rybne o znacznych powierzchniach. Najwi ększymi jeziorami tej gminy, o powierzchni powy żej 20 ha, s ą: Grzybno, Reczynek, Czyste Wielkie i Imielno. Na terenie gminy Cybinka znajduj ą si ę 4 jeziora o powierzchni powy żej 15 ha, Krzesi ńskie, Gł ębokie, Urad i Supno. Pozostałe o niewielkiej powierzchni to: Trzcinnik, Moczarowe, Lipawki, Płonnik, Przyrzecze, Racz ę, Łyska, i R ąpickie. Jeziora znajduj ące si ę na rozpatrywanym obszarze nie s ą obj ęte badaniami monitoringowymi. Jezioro Wielickie, zlokalizowane na rzece Pliszce powy żej granicy gminy Cybinka, było badane w 1997 i 2001 roku. Utrzymało III klas ę czysto ści charakteryzuj ącą si ę wodami o niskiej jako ści, silnie zeutrofizowan ą. Jezioro posiada niekorzystne cechy morfometryczno – hydrograficzno – zlewniowe, które kwalifikuj ą je poza kategori ą podatno ści na degradacj ę. Jego stan czysto ści ma wpływ na wody rzeki Pliszki, płyn ącej w dolnym odcinku na obszarze obj ętym opracowaniem.

1.1.2 Gospodarka wodno – ściekowa. 1.1.2.1 Zaopatrzenie w wod ę.

Poni żej podano podstawowe informacje na temat gospodarki wod ą pitno-gospodarcz ą w poszczególnych gminach.

Gmina Słubice obejmuje miasto Słubice oraz 12 wsi, w tym 11 zwodoci ągowanych w latach poprzednich oraz Nowe Biskupice wyposa żone w sie ć wodoci ągow ą w bie żą cym roku. Infrastruktura zaopatrzenia w wod ę gminy obsługiwana jest przez Zakład Usług Wodno- Ściekowych w Słubicach (11 wsi), z wyj ątkiem Golic – obsługiwanych przez miejscow ą Rolnicz ą Spółdzielni ę Produkcyjn ą. W celu zaspokojenia swego zapotrzebowania na wod ę pitno- gospodarcz ą wszystkie miejscowo ści gminy korzystaj ą z zasobów wód podziemnych pochodz ących z utworów czwartorz ędowych, w kategorii „B”. Najbardziej rozbudowanym systemem wodoci ągowym, zaopatruj ącym w wod ę pitno-gospodarcz ą tak że poło żone w s ąsiedztwie wsie: Kunowice, Nowy Lubusz, Nowe Biskupice (a w niedługim czasie tak że Pławidło), dysponuje aktualnie miasto Słubice. System ten obejmuje: ° zlokalizowane w południowo-wschodniej cz ęś ci miasta du że uj ęcie nr 2 wód podziemnych „Lotnisko”, z 7 studniami gł ębinowymi z lat 1980-2001, o wydajno ściach 48-101 m 3/h i gł ęboko ściach czerpania si ęgaj ących 102 m; uj ęcie posiada zatwierdzone zasoby eksploatacyjne o wydajno ści 370 m 3/h oraz maksymalne –dopuszczone pozwoleniem wodnoprawnym z 1997 r. – obci ąż enie 8800 m 3 /d;

° nowoczesn ą, zautomatyzowan ą stacj ę uzdatniania wody o wydajno ści 8800 m 3/d, wybudowan ą w latach 1997-1998, wyposa żon ą w urz ądzenia do napowietrzania, filtracji pospiesznej i dezynfekcji wody; ° 3 zbiorniki retencyjno – wyrównawcze wody uzdatnionej (2600 m 3); ° sie ć przesyłowo – rozdzielcz ą (układ pier ścieniowy) o sumarycznej długo ści 58,4 km, w wi ększo ści ze starych ruroci ągów żeliwnych o średnicach 80-300 mm, w znacznym stopniu zdekapitalizowan ą (wiek w wi ększo ści ponad 60 lat, zmniejszenie przekroju niektórych jej odcinków nawet o 80% na skutek złej jako ści wody w minionym okresie), o du żej awaryjno ści. Płytkie zaleganie wód podziemnych na terenie miasta sprzyja tak że wyst ępowaniu du żej liczby uj ęć lokalnych (w sumie 38 uj ęć ), wykorzystywanych do ró żnych celów przez mieszka ńców i zakłady pracy (15 uj ęć , głównie przemysłowych). Według danych rocznika statystycznego z 2001 r. 95,3% ludno ści miasta Słubice korzystało z sieci wodoci ągowej. Pomimo niezadowalaj ącego stanu sieci wodoci ągowej jako ść wody uzdatnionej na terenie ASUW oraz wody pobieranej z sieci odpowiada normom. Ok. 95 % ludno ści wiejskiej korzysta ze zbiorczej sieci wodoci ągowej o sumarycznej długo ści ok. 37,4 km (wraz z ruroci ągami tranzytowymi),w tym 30,9 km w zarz ądzie ZUWS Słubice oraz 6,5 km w zarz ądzie RSP Golice. Stan uj ęć i sieci wodoci ągowych w jednostkach przej ętych w 1997 r. z AWRSP (Kolonia Nowy Lubusz, Drzecin, St. Biskupice) oraz od RSP Golice (Pławidło) na ogół nie jest zadowalaj ący. Dotyczy to zarówno statusu formalno-prawnego obiektów (pozwolenie wodnoprawne dla uj ęcia w Drzecinie uzyskano dopiero w 2002 r., brak zatwierdzonych stref ochrony uj ęć ), stanu technicznego sieci, stanu sanitarnego uj ęć (ska żenie bakteryjne wód z uj ęć w Kolonii Nowy Lubusz, Pławidle i Drzecinie) jak te ż zasobno ści złó ż wody (niedobory wody w okresie letnim w Drzecinie).

Gmina Rzepin. Aktualnie liczba ludno ści niekorzystaj ącej z sieci wodoci ągowej w gminie wynosi 3 538 M, w tym 3 162 w mie ście Rzepinie; ta cz ęść ludno ści korzysta ze studni przydomowych. Stopie ń zwodoci ągowania całej gminy wynosi 90,1 %, a miasta Rzepin a ż 86,6 %, w wyniku intensywnego rozwoju sieci w ostatnich 2 latach. Dyspozycyjne zasoby wód podziemnych czwartorz ędowych s ą wykorzystywane w 42,5 % i równe s ą sumarycznemu zapotrzebowaniu ludno ści gminy na wod ę pitno – gospodarcz ą. Jednostkowe zu życie tej wody w miejscowo ściach wyposa żonych aktualnie w sie ć wodoci ągow ą wynosi zaledwie 102,5 l/Md, co świadczy o oszcz ędnym ni ą gospodarowaniu. Rzepin nie posiada systemu zaopatrzenia w wod ę pitno-gospodarcz ą, obejmuj ącego całe miasto. Korzysta ono z 18 lokalnych uj ęć wody podziemnej (w tym 11 komunalnych) z hydroforniami, zaopatruj ących zakłady przemysłowe oraz poszczególne osiedla, wyposa żone w lokalne, rozdzielcze sieci wodoci ągowe. W 1999 r. sumaryczna ich długo ść wyniosła 14,8km. Jedynie 4 uj ęcia posiadaj ą urz ądzenia do uzdatniania wody w procesach od żelaziania, odmanganiania i filtracji pospiesznej; z pozostałych za ś do sieci wodoci ągowej tłoczona jest woda surowa. Uj ęcia zasilane s ą wod ą podziemn ą z utworów czwartorz ędowych, z gł ęboko ści od kilkunastu do kilkudziesi ęciu metrów. Obecna infrastruktura wodoci ągowa miasta nie zapewnia prawidłowego zaopatrzenia ludno ści w wod ę. Według danych z „Programu ochrony środowiska dla województwa lubuskiego na lata 2003-2010” z marca 2003r., Rzepin znalazł si ę na li ście 6 systemów wodoci ągowych, zaopatruj ących ponad 5000 mieszka ńców, które nie spełniaj ą obowi ązuj ących wymogów w zakresie jako ści dostarczanej wody, przy czym sytuacj ę w tym mie ście nale ży uzna ć za szczególnie krytyczn ą z uwagi na znaczne przekroczenia dopuszczalnych warto ści a ż 5 parametrów jako ści wody zarówno bezpo średnio po SUW jak i w punktach czerpalnych sieci rozdzielczej. Aktualnie trwa przebudowa sieci wodoci ągowej w centrum miasta na system o układzie pier ścieniowym. Wiejskie uj ęcia wody podziemnej czwartorz ędowej wraz z lokalnymi sieciami wodoci ągowymi istniej ą w 10 wsiach: Drze ńsko, Gajec, Kowalów, Lubiechnia Wielka, Starków, Radów, Serbów, Staro ścin, Maniszewo i Sułów, przy czym wodoci ąg w Radowie jest systemem

11 grupowym i obejmuje swym zasi ęgiem także wie ś Radówek w gminie Górzyca. W 1999 r. sumaryczna długo ść rozdzielczych sieci wodoci ągowych we wsiach wyniosła 19,4km. Sieci wodoci ągowej nie posiadaj ą nast ępuj ące wsie: Rzepinek, Lubiechnia Mała, Jerzmanice Lubuskie i Nowy Młyn.

Gmina O śno Lubuskie. Stopie ń zwodoci ągowania gminy wynosi 99,7 % , za ś miasta O śno – niemal 100 %. Tylko jedna miejscowo ść – Rosławice (4 mieszka ńców) jest pozbawiona wodoci ągu. Liczba ludno ści korzystaj ącej ze studni przydomowych wynosi 17 M w całej gminie, w tym 13 M w O śnie. Wg stanu na koniec 1998 r. średnia produkcja wody w mie ście wynosiła 667 m 3/d a jej sprzeda ż – 446 m 3/d (33% strat), na terenie jednostek wiejskich odpowiednie dane wyniosły 411 m3/d oraz 205,5 m 3/d (50% strat). Na terenie gminy istniej ą nast ępuj ące uj ęcia wody wraz z hydroforniami: ° dla miasta O śna – 2 uj ęcia o ł ącznej wydajno ści 2800 m 3/d; ° dla wsi Świniary, Sienno, Lipienica, Smogóry, Lubie ń, Poł ęcko, Trze śniów, Podo śno, Grabno, Gronów i Radachów o wydajno ści 288-1008 m 3/d; studnie publiczne: w O śnie Lubuskim (5 szt.), Smogórach (3 szt.) i Świniarach. Miasto O śno Lubuskie posiada niezbyt nowoczesne uj ęcie wody ze stacj ą jej uzdatniania i murowan ą wie żą ci śnie ń oraz sie ć rozdzielcz ą o długo ści 12 km; długo ść jej na terenach wiejskich wynosi 12,3km. Administratorem hydroforni oraz sieci miejskiej i wiejskich jest Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w O śnie, z wyj ątkiem wodoci ągów w Grabnie, który stał si ę własno ści ą prywatn ą.

Gmina Cybinka. Infrastruktura zbiorowego zaopatrzenia gminy w wod ę jest bardzo rozwini ęta i według ankiety z 2003 r. obejmuje 94% ludno ści. Aktualnie potrzeby miasta Cybinka w zakresie dostawy wody do celów bytowo-gospodarczych pokrywane s ą w cało ści z wodoci ągu miejskiego, podczas gdy jeszcze w 2001 r. miało to miejsce tylko w 80,7 procentach. Dla celów pitno- gospodarczych pobierane s ą wył ącznie wody podziemne z utworów czwartorz ędowych. Północna cz ęść gminy le ży w granicach GZWP Nr 144 (Wielkopolska Dolina Kopalna), którego strop znajduje si ę na gł ęboko ści ok. 20 m poni żej poziomu terenu. Eksploatacj ą infrastruktury zaopatrzenia w wod ę zajmuj ą si ę ró żne podmioty. Żadne z uj ęć nie posiada wyznaczonej i zatwierdzonej strefy ochrony, niektóre za ś nie dysponuj ą te ż pozwoleniami wodnoprawnymi na pobór wody. Gmina w cało ści jest zaopatrywana z 9 gł ębinowych uj ęć wód podziemnych (19 studni), o gł ęboko ściach 18-60 m, spo śród których 8 wyposa żonych jest w stacje uzdatniania wody (ankieta z 2003 r.). Wg stanu na rok 2000 spo śród miejscowo ści wiejskich tylko S ądów, Mielesznica i Krzesin nie posiadały wodoci ągów, natomiast w miejscowo ści Drzeniów wodoci ąg obsługiwał tylko cz ęść ludno ści. Pozostałe wsie były w cało ści zwodoci ągowane. Bieganów zaopatrywany jest w wod ę z uj ęcia eksploatowanego przez PROVIMI POLSKA BIEGANÓW, Sp. z o.o. w Bieganowie. Składa si ę ono z 5 studni gł ębinowych, hydroforni, stacji uzdatniania, zbiornika wie żowego HYDROGLOBUS (200 m 3) oraz zbiornika wód popłucznych. Z uj ęcia tego zasilana jest te ż wytwórnia pasz, gorzelnia, ferma trzody chlewnej i bydła oraz gospodarstwo rolne. Według danych z 1999 r. sumaryczna dobowa produkcja wody wyniosła 760 m3/d z przeznaczeniem 64% na potrzeby fermy i wytwórni pasz oraz 36% - dla osiedla i gospodarstwa rolnego. Zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym z 1998 r., średni dopuszczalny pobór wody z zatwierdzonych zasobów wód w kategorii B o wydajno ści maksymalnej 108 m 3/h, wynosi 1350 m 3/d. W 2000 r. ł ączna długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy wynosiła 45,2km. W 2003 r. wzrosła ona do 61km.

Gmina Górzyca. Wg stanu na koniec roku 1998 ka żda wie ś w gminie posiada własne uj ęcia czwartorz ędowych wód podziemnych do celów pitno-gospodarczych, oprócz Owczar, zaopatrywanych z uj ęć w Górzycy oraz Radówka, zasilanego w wod ę z uj ęcia w Radowie (gmina Rzepin). Stacja Ługi Górzyckie (25 mieszka ńców) zaopatrywana jest z wodoci ągu z Górzycy. Istniej ące systemy wodoci ągowe s ą powi ązane z uj ęciami wody w o środkach produkcji zwierz ęcej w dawnych pegeerach. Sumaryczna długo ść sieci wodoci ągowej w gminie wynosi 36,1 km, a jednostkowe zu życie wody pitno-gospodarczej – 85 dm 3/M d. Obecnie na terenie gminy istniej ą trzy wiejskie wodoci ągi grupowe: ° Wodoci ąg górzycki, z uj ęciem wody w Górzycy, obsługuj ący tak że wie ś Owczary; ° Wodoci ąg „Radów”, z uj ęciem wody w Radowie (gmina Rzepin), zaopatruj ący te ż wie ś Radówek; ° Wodoci ąg „Sta ńsk”, z uj ęciem wody w Sta ńsku, zaopatruj ący tak że wie ś Chartów w gminie Sło ńsk. Pozostałe wsie posiadaj ą lokalne uj ęcia wód podziemnych wraz z sieciami rozdzielczymi. Jako ść ujmowanych wód podziemnych nie odpowiada normom głównie ze wzgl ędu na wysokie st ęż enia żelaza i manganu oraz - w rejonach poło żonych w s ąsiedztwie Odry - azotanów. Podwy ższone st ęż enia azotanów wyst ępuj ą głównie w rejonach poło żonych w bezpo średnim sąsiedztwie rzeki Odry. Aktualnie stan techniczny uj ęć wody jest niezadowalaj ący i wymagaj ą one remontów lub modernizacji.

1.1.2.2 Infrastruktura ochrony wód.

Poni żej przedstawiono szczegółow ą charakterystyk ę i ocen ę aktualnego stanu systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych w poszczególnych gminach.

Gmina Słubice. Poniewa ż na terenie gminy nie jest prowadzona żadna znacz ąca produkcja przemysłowa, jedynym źródłem zanieczyszcze ń wód s ą ścieki komunalne, pochodz ące z 12 miejscowo ści, w tym głównie z miasta Słubice. Ponad 96,7 % ludno ści miasta jest obj ęte sieci ą kanalizacyjn ą (rozdzielcz ą). Jednostkowa ilo ść ścieków dopływaj ących do oczyszczalni miejskiej wynosi 0,326 m 3/M .d, co niemal 2-krotnie przekracza warto ść przyjmowan ą do projektowania tego rodzaju systemów w aglomeracjach o porównywalnej wielko ści. Przyczyn ą nadmiernych ilo ści ścieków miejskich s ą nieszczelno ści sieci kanalizacyjnej. W okresach wysokiego poziomu wód gruntowych, spowodowanego opadami lub wysokim stanem wód Odry, sie ć kanalizacyjna - ze wzgl ędu na zły stan techniczny - pełni rol ę sieci odwadniaj ącej teren miasta. Wskazuj ą na to równie ż badania jako ści ścieków surowych, w których warto ści st ęż eń podstawowych wska źników zanieczyszczenia s ą cz ęsto dwukrotnie ni ższe ni ż spotykane zazwyczaj w ściekach miejskich. Pozostałe miejscowo ści, o charakterze wiejskim, zamieszkałe przez 2425 osób, nie dysponuj ą kanalizacj ą sanitarn ą. W Słubicach istnieje miejska oczyszczalnia ścieków III 0, o przepustowo ści nominalnej 5000 m3/d i maksymalnej 6400 m3/d (RLM=25 000), z pogł ębionym usuwaniem biogenów oraz chemicznym str ącaniem resztkowego fosforu przy u życiu PIX, przekazana do u żytku w 1996 r. Oczyszczalnia typu SBR jest wyposa żona w nowoczesne urz ądzenia do wst ępnego mechanicznego podczyszczania ścieków, 2 reaktory SBR z osadem czynnym (napowietrzane drobnop ęcherzykowo) oraz urz ądzenia do magazynowania i dawkowania roztworu PIX. Ustabilizowany symultanicznie osad nadmierny jest zag ęszczany grawitacyjnie, odwadniany na prasie i składowany na terenie oczyszczalni b ądź u żywany do rekultywacji gruntów własnych. Z uwagi na nieszczeln ą sie ć kanalizacyjn ą obiekt jest nieznacznie przeci ąż ony hydraulicznie, jednak obci ąż enie ładunkiem zanieczyszcze ń jest ni ższe od projektowanego. Obiekt ten mo że przej ąć dodatkowe ilo ści ścieków komunalnych pod warunkiem uprzedniego zmniejszenia dopływu wód przypadkowych do sieci kanalizacyjnej. W pozostałych, wiejskich miejscowo ściach gminy nie ma aktualnie oczyszczalni ścieków.

Gmina Rzepin. W gminie nie jest prowadzona działalno ść przemysłowo – produkcyjna. Zagro żeniem dla czysto ści wód s ą wi ęc głównie ścieki komunalne z miasta Rzepin oraz 14 wsi. Stopie ń skanalizowania Rzepina jest stosunkowo niski i wynosi 58,7 %, co sprawia, że do oczyszczalni ścieków dopływa aktualnie tylko 750 m 3/d ścieków z całkowitej ilo ści wytwarzanych ścieków równej 996 m 3/d. Tak, wi ęc 246 m 3/d komunalnych ścieków miejskich wci ąż jeszcze trafia do wód w stanie surowym lub nieco podczyszczonym (szamba) ze źródeł rozproszonych. Drug ą miejscowo ści ą w gminie, która cz ęś ciowo dysponuje, rozdzielcz ą sieci ą kanalizacyjn ą, jest du ża wie ś Kowalów (aktualnie w 64,7% skanalizowana; 46 m 3/d ścieków oczyszczanych; 69 m 3/d ścieków zrzucanych bezpo średnio do wód i ziemi). Pozostałe wsie nie posiadają ani kanalizacji zbiorczej ani oczyszczalni ścieków. Istniej ąca w Rzepinie miejska oczyszczalnia ścieków III 0 o przepustowo ści 1460 m 3/d (RLM=9 730), z pogł ębionym usuwaniem biogenów, jest u żytkowana od 1994 r. Oczyszczalnia z osadem czynnym, posiada stacj ę zlewn ą fekaliów, kraty i piaskownik, wydzielon ą komor ę defosfatacji, rów cyrkulacyjny z osadnikiem wtórnym oraz poletka do suszenia osadów. Z uwagi na cz ęś ciowo tylko zrealizowan ą sie ć kanalizacyjn ą w mie ście, oczyszczalnia jest obci ąż ona hydraulicznie jedynie w 39%. Druga z istniej ących w gminie oczyszczalni ścieków komunalnych II 0 we wsi Kowalów, oddana do użytku w 1979 r., posiada przepustowo ść 92 m 3/d (RLM=767), wykorzystan ą w zaledwie 50 %- ach, ze wzgl ędu na cz ęś ciowe tylko skanalizowanie miejscowo ści. Obiekt został oparty o technologi ę uproszczonego osadu czynnego o przedłu żonym napowietrzaniu, z naturalnym suszeniem ustabilizowanego symultanicznie osadu nadmiernego. W planach gminy zało żono docelow ą likwidacj ę oczyszczalni. Pozostałe wsie omawianej gminy s ą pozbawione systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych.

Gmina O śno Lubuskie. Ośno Lubuskie jest cz ęś ciowo wyposa żone w rozdzielcz ą sie ć kanalizacji zbiorczej, obsługuj ącą 67,7 % ludno ści miasta; stan sieci nale ży uzna ć za zadowalaj ący. Miasto posiada dwie oczyszczalnie III 0, z osadem czynnym i chemicznym str ącaniem fosforu PIX-em: typu Bioblok Mu-200 przy ul. Kolejowej (przepustowo ść 200 m 3/d, RLM=1330, z 1982 r.) oraz typu Bioblok WS-400 przy ul. Okrzei (przepustowo ść 400 m 3/d, RLM=4851, z 1982 r.). Obydwa obiekty s ą niedoci ąż one hydraulicznie. Brak jest sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków komunalnych w pozostałych miejscowo ściach wiejskich gminy. Na jej terenie nie prowadzi si ę żadnej znacz ącej działalno ści przemysłowo - produkcyjnej.

Gmina Cybinka. Nale ży ona do najsłabiej wyposa żonych w systemy odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych (ogólny stopie ń skanalizowania zaledwie 6,4 %). Aktualnie na terenie miasta Cybinka jest jedynie 2,8 km sieci kanalizacji rozdzielczej. Do nowo wybudowanej (2001 r.) oczyszczalni ścieków III 0 typu APIS, o przepustowo ści 600 m 3/d (RLM=4 000), dopływa zaledwie 30 m3/d. Na bie żą co wykonuje si ę podł ączenia i budow ę sieci na terenie miasta, w celu doci ąż enia obiektu. Istnieje ponadto oczyszczalnia II 0 w Bieganowie, obejmuj ąca 2 rowy biologiczne z osadnikami wtórnymi i pompowni ą recyrkulacyjn ą biomasy, poletka do suszenia osadów i stacj ę zlewn ą, przeznaczona do oczyszczania ścieków sanitarnych z osiedla, ścieków gorzelnianych i socjalnych od załogi ze Spółki PROVIMI POLSKA, ścieków socjalnych z zakładu PROF oraz z zakładów użyteczno ści publicznej i handlu. Przepustowo ść obiektu wynosi 328 m 3/d, RLM=2733 (w tym nowego ci ągu technologicznego, z 1998 r. - 230 m 3/d; RLM=1917). Średnia dobowa ilo ść wynosi 166 m 3/d. W pozostałych miejscowo ściach wiejskich gminy brak jest systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków komunalnych.

Gmina Górzyca. Gmina nale ży do najlepiej wyposa żonych w infrastruktur ę ochrony wód. Górzyca posiada aktualnie najwy ższy w powiecie słubickim wska źnik skanalizowania – 97,4%; pozostałe miejscowo ści pozbawione s ą tego rodzaju infrastruktury. Sie ć kanalizacyjna miasta posiada charakter mieszany: cz ęś ciowo jest rozdzielcza, w pozostałej cz ęś ci za ś - ogólnospławna. Przekazana do eksploatacji w 1981 r., i zmodernizowana w 1999 r. oczyszczalnia III 0 (przepustowo ść 305 m 3/d, RLM=2 033), przejmuje 220-290 m 3/d ścieków miejskich. Obiekt obejmuje 3 równolegle zasilane ci ągi technologiczne z wielofazowym osadem czynnym nitryfikuj ąco – denitryfikuj ącym, ka żdy z dwukomorowym reaktorem, napowietrzanym drobnop ęcherzykowo, oraz pionowym osadnikiem wtórnym. Stosowane jest te ż wst ępne str ącanie fosforu przy u życiu PIX. Odpływ ko ńcowy trafia do doczyszczaj ących stawów glonowych. Ustabilizowany symultanicznie osad nadmierny jest odwadniany na poletkach, higienizowany chemicznie (wapno) i wywo żony na gminne wysypisko odpadów. Drug ą w pełni skanalizowan ą miejscowo ści ą w gminie jest wie ś Ługi Górzyckie, w której istnieje te ż lokalna oczyszczalnia ścieków II 0, o przepustowo ści 50 m 3/d (RLM=417), oddana do u żytku w 1999 r. Oczyszczalnia jest aktualnie niedoci ąż ona, gdy ż przejmuje tylko 24-32 m 3/d ścieków komunalnych. Obiekt, wyposa żono w kontenerowy system osadu czynnego CT-20 z reaktorem hybrydowym (zło że biologiczne + biomasa zawieszona), napowietrzanym spr ęż onym powietrzem oraz lamelowym osadnikiem wtórnym. Uwodniony osad nadmierny jest okresowo wywo żony do gminnej oczyszczalni w Górzycy. Kolejnym obszarem gminy o rozwijaj ącej si ę infrastrukturze komunalnej jest zespół wsi Czarnów – Sta ńsk – Żabice, zasiedlony przez 1465 osób, w którym budowana jest obecnie wspólna sie ć kanalizacji zbiorczej, obejmuj ąca ju ż 24,3% mieszka ńców (w tym 72,3% w Sta ńsku). Zespół ten dysponuje ju ż grupow ą oczyszczalni ą ścieków komunalnych III 0 w Czarnowie (przepustowo ść 225 m 3/d; RLM=1500-1927; aktualnie Q=17-17 m 3/d), oddan ą do u żytku w 2002 r. Obiekt wyposa żony jest w reaktor sekwencyjny (SBR) typu BIOVAC, w instalacj ę do symultanicznego str ącania resztkowego fosforu przy u życiu PIX oraz pras ę do odwadniania nadmiernego osadu czynnego. W pozostałych miejscowo ściach gminy brak zbiorczych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków.

1.1.3 Gospodarowanie odpadami

Na terenie powiatu słubickiego powstaje 16,21 Mg/a odpadów komunalnych, z czego: V 7,24 tys. Mg/a odpadów z gospodarstw domowych V 5,25 tys. Mg/a odpadów z obiektów infrastruktury i ruchu turystycznego V 0,70 tys. Mg/a odpadów wielkogabarytowych V 1,15 tys. Mg/a odpadów zielonych i ulicznych V 1,87 tys. Mg/a odpadów budowlanych. W strumieniu odpadów komunalnych znajduje si ę: V 4,59 tys. Mg/a odpadów opakowaniowych V 0,08 tys. Mg/a odpadów niebezpiecznych. Szacuje si ę średni przyrost ilo ści odpadów komunalnych na poziomie 2 % na rok. Na terenie powiatu słubickiego funkcjonuje jeden z najlepiej rozwini ętych systemów gospodarki odpadami komunalnymi dzi ęki działalno ści Celowego Zwi ązku Gmin CZG-12 i Zakładu Utylizacji Odpadów w Długoszynie. Funkcjonowanie samego ZUOK Długoszyn, nie rozwi ąż e wszystkich problemów zwi ązanych z zagospodarowaniem odpadów. Konieczne jest planowe działanie w zakresie stworzenia systemu gospodarki odpadami obejmuj ącego transport, selektywn ą zbiórk ę i edukacj ę ekologiczn ą. Wymaga to zaanga żowania wielu osób reprezentuj ących ró żne firmy i samorz ąd, aby stworzy ć spójny system. Podstawowym elementem warunkuj ącym powodzenie całego systemu jest uczestniczenie w nim wszystkich gmin na zasadzie consensusu i troski o dobro wspólne, jakim jest stan środowiska naturalnego.

Powiat słubicki mo że si ę poszczyci ć jednym z najlepiej funkcjonuj ących systemów gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce. Rozwi ązanie problemu zagospodarowania odpadów dla stolicy powiatu – Miasta Słubice, pozwoli ostatecznie ugruntowa ć pozycj ę Lidera w ochronie środowiska.

1.1.4 Jako ść powietrza

Klimat Obszar powiatu słubickiego, wg regionalizacji klimatologicznej W. Okołowicza le ży w zasi ęgu regionów nr 26 (północna cz ęść obszaru) i 27 (cz ęść południowa) o klimacie z siln ą dominuj ącą przewag ą wpływów oceanicznych. W zwi ązku z tymi wpływami omawiany obszar jest wyra źnie uprzywilejowany termicznie, w szczególno ści w okresie zimowym, kiedy izotermy przybieraj ą kierunek południkowy, a wi ęc maj ą charakter adwekcyjny. Mniej termicznie uprzywilejowany jest w okresie letnim, kiedy przestrzenny rozkład temperatur wskazuje wyra źnie na przewag ę czynnika radiacyjnego, w zwi ązku, z czym izotermy układaj ą si ę równole żnikowo. Średnia wieloletnia roczna temperatura wynosi około 8,0°C, średnia roczna temperatura minimalna 4,0°C, a maksymalna 12,5°C. Najzimniejszym miesi ącem, podobnie jak w pozostałej cz ęś ci kraju, jest stycze ń. Średnia wieloletnia temperatura tego miesi ąca wynosi około -1,0° do -1,5°C; średnia minimalna -3,5°C, a maksymalna +2,0°C, przy czym szczególnie ciepły jest Przełomowy Odcinek Odry pomimo warunków topograficznych sprzyjaj ących inwersjom termicznym. W mezoregionie tym zima jest tylko nieznacznie chłodniejsza ni ż w Dolinie Dolnej Odry - regionu Polski o najcieplejszych zimach. W niektórych latach najzimniejszym miesi ącem bywa luty, niekiedy grudzie ń, a sporadycznie listopad lub marzec. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec ze średni ą wieloletni ą temperatur ą wynosz ącą około 18,0°C; średni ą maksymaln ą 23°C i minimaln ą 13°C. W niektórych latach najcieplejszym miesi ącem jest sierpie ń, niekiedy czerwiec, a sporadycznie wrzesie ń i maj. Dzi ęki znacz ącym wpływom atlantyckim wzgl ędnie niewielka jest (w skali kraju) średnia wieloletnia amplituda temperatur pomi ędzy miesi ącem najchłodniejszym i najcieplejszym, nie przekraczaj ąca 20°C. Wpływom tym zawdzi ęcza omawiany obszar równie ż złagodzenie absolutnych zimowych temperatur minimalnych, które wynosz ą: -29,4°C (09.02 1956r.). Wysokie jest natomiast absolutne maksimum: 38°C (1.07.1959r); w 30-letnim cyklu obserwacyjnym 1930- 60 było to jedno z najwy ższych maksimów w Polsce, a w roku 1994 w Słubicach odnotowano rekordowe (w skali kraju) maksimum, które przekroczyło 39°C. Uprzywilejowanie termiczne obszaru wyra ża si ę równie ż wzgl ędnie krótkim okresem z opadem śnie żnym, który wynosi 30 dni, a potencjalnie 135 dni oraz okresem wyst ępowania szaty śnie żnej - 40 dni, a potencjalnie 95-100 dni. Wymienione okresy nale żą do najkrótszych w Polsce. Czas trwania zimy (T śr d ≤ 0°C) wynosi tylko 60 dni, a lata (T śr.d ≥15°C) powy żej 90 dni. Okres przymrozkowy (T min ≤ 0°C) trwa 110 dni, dni mro źnych (T max ≤ 0°C) - 25, w tym bardzo mro źnych (T max ≤ -l0°C) - 4. Z kolei dni gor ących (T max ≥ 25°C) jest 25, a upalnych (T max ≥ 30°C) - 2. Długi jest okres wegetacyjny (T d ≥ 5°C), który trwa przeci ętnie 220-230 dni. Generalnie warunki termiczne s ą korzystne dla rolnictwa. Niesprzyjaj ącą cech ą są natomiast niezbyt wysokie opady, zwłaszcza, że na omawianym obszarze dominuj ą gleby lekkie. Średnia wieloletnia roczna suma opadów wynosi 550-580 mm (ta druga wy ższa suma wyst ępuje na wysoczy źnie, w Słubicach wynosi średnio 546 mm). Maksimum opadów przypada na lipiec i wynosi średnio 70-80 mm, minimum natomiast w styczniu - poni żej 40 mm. Na półrocze letnie przypada około 60% opadów rocznych, tak, wi ęc klimat tego regionu nie jest „czysto oceaniczny", ten typ klimatu charakteryzuje si ę, bowiem dominacj ą opadów jesienno-zimowych oraz wiosennych. Mamy tu - podobnie jak w pozostałej cz ęś ci kraju - do czynienia z tzw. klimatem przej ściowym (oceaniczny/kontynentalny). Opady letnie wyró żniaj ą si ę wi ększ ą gwałtowno ści ą (wysoki opad w krótkim czasie) gdy ż przewa żnie s ą natury konwekcyjnej. Średnia wieloletnia

liczba dni z opadem ≥ 0,1 mm wynosi 160 (i jest to do ść du żo w skali kraju), w tym z opadem ≥1,0 mm - 115. Na warunki pluwiotermiczne wpływaj ą czynniki radiacyjne oraz zachmurzenie. Promieniowanie całkowite w skali rocznej wynosi średnio 250 cal/cm 2×d. Minimum przypada na grudzie ń (krótki dzie ń) i wynosi około 40 cal/cm 2d (1,75 Mj ×m-2×d-1), a maksimum na czerwiec (długi dzie ń) - 465 cal/cm 2×d (19 Mj ×m2×d-1). Średnioroczne usłonecznienie osi ąga 4,2h/d, od 7,5h/d w czerwcu do zaledwie 0,9h/d w listopadzie. Liczba dni pogodnych (zachmurzenie 0-2 st ) wynosi 60 dni w roku, do ść pogodnych (2-5) powy żej 80. Przewa żaj ą dni o wi ększym zachmurzeniu: 115 dni chmurnych (5-8) i około 110 dni pochmurnych (8-10). Omawiany obszar nie nale ży, zatem do najsłoneczniejszych w kraju. Pole wiatrów charakteryzuje si ę dominacj ą sektora zachodniego, w szczególno ści wiatrów z kierunku W - 23,2%, SW - 17,4% i NW - 10,5%. Du ży jest te ż udział wiatrów północnych (N) - 8,2%, co mo że być wywołane lokaln ą modyfikacj ą pola wiatrów wynikaj ącą z południkowego przebiegu doliny Odry. Przytoczone dane dla ró ży wiatrów pochodz ą, bowiem z poło żonej w tej dolinie stacji Słubice. Dominacja wiatrów zachodnich wyst ępuje w całym roku, ale szczególnie jest wyra źna w okresie letnim. W okresie zimowym wi ększe znaczenie maj ą kierunki SW i S, a w porach przej ściowych (zwłaszcza w listopadzie i marcu) zaznacza si ę wzgl ędnie du ży udział sektora wschodniego (E), który jednak nigdy nie przewa ża, a średnia w roku odznacza si ę wyj ątkowo nisk ą frekwencj ą wiatrów wiej ących z tego kierunku - 7.4S. Obszar opracowania nie nale ży do szczególnie wietrznych. Średnioroczna pr ędko ść wiatru nie przekracza tu 4m/s, najwi ększa jest w zimie, a najmniejsza w sierpniu. Topografia w pewnym stopniu modyfikuje lokalne pole wiatrów. Klimat nale ży do najbardziej mobilnych elementów i zarazem czynników środowiska przyrodniczego. Od średnich wieloletnich parametrów klimatu wyst ępuj ą w poszczególnych latach znaczne odchylenia. Dotyczy to zwłaszcza temperatur pory zimowej, w której w kształtowaniu warunków pogodowych dominuj ącą rol ę odgrywa adwekcja. W Słubicach średnia temperatura stycznia mo że si ę zmienia ć od prawie -11°C (a wi ęc temperatura charakteryzuj ąca najzimniejszy miesi ąc w północnej Skandynawii) do +3,5°C (a wi ęc temperatura zbli żona do przeci ętnej wieloletniej tego miesi ąca w południowym Krymie). Znacznie mniejsz ą zmienno ści ą średniej temperatury odznacza si ę lipiec: od 15,8°C do 21°C. Średnia roczna w Słubicach mo że wynosi ć w poszczególnych latach od nieco ponad 6°C do ponad 10°C. Roczna suma opadów w Słubicach w cyklu obserwacyjnym 1930-60 zmieniała si ę w przedziale 330-750 mm; w lipcu od 25-190 mm, a w styczniu od 10 do 80 mm. Średnia wilgotno ść wzgl ędna dla lipca zmieniała się w przedziale 56- 78%, przy średniej wieloletniej 73%, a stycznia - od 76-95% przy średniej wieloletniej 85%; średnia wieloletnia roczna wilgotno ść powietrza w Słubicach wynosi 67,5%.

Źródła zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego Stan czysto ści powietrza na obszarze opracowania kształtuj ą lokalne źródła emisji oraz zanieczyszczenia napływaj ące z terenów s ąsiednich, głównie z Republiki Federalnej Niemiec, a niekiedy tak że z dalej poło żonych przemysłowych okr ęgów europejskich (zanieczyszczenia transgraniczne). Napływ zanieczyszcze ń transgranicznych nad obszar województwa lubuskiego, w tym nad obszar opracowania, jest zró żnicowany w zale żno ści od warunków pogodowych, głównie od kierunku wiatrów. Najcz ęś ciej s ą to kierunki wiatrów z sektora zachodniego i południowo- zachodniego. Zagro żenie napływem zanieczyszczonego powietrza z tych kierunków jest łagodzone wysokim udziałem terenów zalesionych. Nieliczne zakłady produkcyjne znajduj ące si ę na obszarze opracowania, głównie w o środkach miejskich, nie maj ą znacz ącego wpływu na pogorszenie warunków aerosanitarnych. Jedynymi zakładami, dla których wojewoda wydał pozwolenie o dopuszczalnych emisjach s ą: Zakład Przetwórstwa Oleju Przepracowanego i Baza Paliw w Koziczynie (gm. Cybinka). Pozwolenie na emitowanie gazów i pyłów do powietrza wydał równie ż Starosta dla nast ępuj ących źródeł emisji: kotłowni zlokalizowanej przy ul. Transportowej w Słubicach - opalanej w ęglem (moc cieplna

5.55MW), kotłowni przy ul. Folwarcznej 5 w Słubicach równie ż opalanej w ęglem (moc cieplna 16,28MW) i dla kotłowni Zakładu Przemysłu Mi ęsnego „Könecke" Sp. z o. o. zlokalizowanej w Słubicach na terenie Kostrzy ńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej - opalanej olejem opałowym (moc cieplna 5,55MW). W poszczególnych gminach obszaru opracowania dominuje funkcja rolnicza, du ży udział ma równie ż le śnictwo i turystyka. Głównym źródłem zanieczyszcze ń na obszarze opracowania s ą przede wszystkim stosowane przestarzałe systemy grzewcze. W obr ębie zabudowy jednorodzinnej, która tu dominuje, przewa żaj ą indywidualne systemy ogrzewania. Zdalaczynne systemy ogrzewania odgrywaj ą znikom ą rol ę i swoim zasi ęgiem obejmuj ą jedynie do kilku budynków wielorodzinnych w miastach lub nale żą cych do byłych PGR - na wsi. Do ogrzewania zabudowy mieszkaniowej i obiektów prowadz ących działalno ść gospodarcz ą stosuje si ę najcz ęś ciej paliwa stałe: w ęgiel i koks, które - zwłaszcza przy mniej sprawnych urz ądzeniach spalania - powoduj ą emisje zanieczyszcze ń do powietrza: SO 2, NO 2, CO 2, pyłów. Sporadycznie do ogrzewania obiektów stosowany jest gaz propan-butan lub olej opałowy -paliwa bardziej korzystne z ekologicznego punktu widzenia ni ż paliwa stałe. Pewien udział w zanieczyszczeniu powietrza ma transport drogowy. Przez obszar opracowania przebiegaj ą wa żne trasy komunikacyjne znacznie obci ąż one ruchem pojazdów oraz drogi ni ższej kategorii, gdzie ruch jest umiarkowany lub niewielki. Z komunikacj ą samochodow ą zwi ązane s ą takie zanieczyszczenia jak: substancje ropopochodne, metale ci ęż kie, zwi ązki azotu, węglowodory i inne (np. detergenty, resztki startych opon, nawierzchni dróg oraz sól stosowana w okresie zimowym). Zanieczyszczenia pochodz ące ze środków transportu ograniczaj ą si ę jednak do wąskiego pasa wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych, powoduj ąc tam lokalne ska żenie gleb, ro ślinno ści i wód, ale na terenach zabudowanych stanowi ą ju ż istotn ą uci ąż liwo ść . W szczególno ści zagro żone tego rodzaju uci ąż liwo ści ą s ą tereny zabudowy miasta Słubice, w którym przej ście graniczne generuje szczególnie du ży ruch pojazdów samochodowych. Brak prowadzonych bada ń w strefie przydro żnej (na terenach otwartych) nie pozwala na okre ślenie zasi ęgu rozprzestrzeniania si ę powstałych zanieczyszcze ń. Badania wykonywane w innych cz ęś ciach kraju umo żliwiaj ą (przez analogi ę) w przybli żeniu okre śli ć szeroko ść strefy najwi ększej kumulacji metali ci ęż kich i toksycznych składników spalin w odległo ści 50-70m od kraw ędzi jezdni. Najwi ększych emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych spodziewa ć si ę mo żna wzdłu ż drogi krajowej nr 2 relacji Świecko-Pozna ń, wzdłu ż drogi nr 29 Słubice – Krosno Odrza ńskie i wzdłu ż drogi nr 31 Słubice-Kostrzyn. Wzdłu ż tych ci ągów komunikacyjnych ruch pojazdów jest bowiem najwi ększy. Istotnym źródłem zanieczyszcze ń komunikacyjnych jest Terminal Towarowych Odpraw Celnych, skupiaj ący w jednym miejscu znaczny ruch pojazdów, w tym pojazdów ci ęż kich typu „TIR".

Stan sanitarny powietrza atmosferycznego Ochrona powietrza atmosferycznego jest jednym z elementów ochrony środowiska. Polega na zapobieganiu przekraczaniu dopuszczalnych st ęż eń substancji zanieczyszczaj ących powietrze przez ich ograniczanie lub eliminowanie zagro żenia jako ści powietrza. Zagro żenia jako ści powietrza stwarzane s ą przez źródła: punktowe, liniowe i obszarowe. W ramach prowadzonego przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą nadzoru sanitarnego powietrza atmosferycznego okre śla si ę w nim zanieczyszczenia gazowe ( SO 2 NO 2 i formaldehyd), pył zawieszony i opad pyłu gruboziarnistego. Z opadu pyłu oblicza si ę zawarto ść ołowiu i kadmu. Oceny stanu zanieczyszcze ń powietrza dokonuje si ę na podstawie pomiarów prowadzonych w systemie monitoringu z dwoma punktami pomiaru na terenie miasta Słubice.

Punkty pomiaru zanieczyszcze ń zlokalizowane s ą : ° opad pyłu oraz st ęż enie Pb i Cd - ul Ko ściuszki, plac Przyja źni, ° st ęż enie pyłu zawieszonego NO 2 i SO2 - ul Mickiewicza.

Uzyskane wyniki bada ń wskazuj ą na zmniejszaj ącą si ę emisj ę zanieczyszcze ń gazowych i pyłu do powietrza atmosferycznego w latach 1999 - 2000 oraz zwi ększenie emisji w latach 2001 – 2002. Ilustruj ą to poni żej zamieszczone tabele.

Tab. 2. Wyniki oznacze ń zanieczyszcze ń w powietrzu atmosferycznym w Słubicach St ęż enie średnioroczne w latach Dopuszczalna Nazwa warto ść st ęż eń substancji 1999 2000 2001 2002 średniorocznych w µµµg/m 3 Dwutlenek 1,5 1,4 1,6 7,1 40,00 siarki Dwutlenek azotu 30,2 26,4 43,7 46,4 40,00 Formaldehyd 4,0 3,4 4,6 5,5 4,00 Pył zawieszony 5,6 4,1 4,6 5,3 75,00

Tab. 3. Opad Pyłu gruboziarnistego w Słubicach Dopuszczalny Nazwa Uzyskane warto ści opadu w latach Opad substancji 1999 2000 2001 2002 g/m 2 x rok Kadm 0,0003 0,0003 0,0003 0,0005 0,01 Ołów 0,009 0,019 0,044 0,012 0,10 Pył ogółem 84 79 105 92 200

Analizuj ąc otrzymane wyniki bada ń za rok 2002 stwierdzono: ° brak przekrocze ń średniorocznych dopuszczalnych warto ści st ęż eń SO 2, pyłu zawieszonego i opadu pyłu gruboziarnistego, ° przekroczenie średniorocznej dopuszczalnej warto ści st ęż enia dla formaldehydu, która wyniosła 5,5 µg/m 3, co stanowi 137,5% normy, ° przekroczenie średniorocznej dopuszczalnej warto ści st ęż enia NO 2, która wyniosła 46,4 µg/m 3, co stanowi 116% normy, ° poziom st ęż enia NO 2 i formaldehydów nieznacznie wzrósł w porównaniu z latami ubiegłymi, co mo że świadczy ć o du żym udziale transportu kołowego w zanieczyszczeniu powietrza tymi gazami i mo że by ć zwi ązane z remontem mostu granicznego w Słubicach w latach 2001 -2002. ° średnioroczna warto ść opadu pyłu gruboziarnistego w porównaniu do roku 2001 spadła o ponad 12,4%.

W zwi ązku z w/w przekroczeniami prowadzone s ą przez Wojewódzk ą Inspekcj ę Ochrony Środowiska w Zielonej Górze Delegatura w Gorzowie Wlkp. przy współfinansowaniu przedsi ęwzi ęcia ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej badania monitoringowe zanieczyszczenia powietrza metodami pasywnymi w czterech punktach miasta Słubice : ° przy ulicy Kopernika (w pobli żu stacji paliw), ° przy ulicy Wojska Polskiego (w pobli żu Gimnazjum Nr l), ° skrzy żowanie ulic Ko ściuszki i Niepodległo ści, ° przy ulicy Piłsudskiego (plac przy Starostwie Powiatowym). Opracowane wyniki b ędą gotowe w 2004 roku. Ponadto w powiecie słubickim monitoring zanieczyszcze ń powietrza jest prowadzony w sposób ci ągły przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska przez stacje automatyczne w Chyrzynie i Uradzie. Pomiarami s ą obj ęte substancje gazowe (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu) i pyłowe (pył zawieszony).

Tab. 4. Wyniki pomiarów zanieczyszcze ń powietrza na stacji w Chyrznie w 2002r. [ µµµg/m 3] Średnia % warto ści Percentyl 98 % warto ści St ęż enia 24h Zanieczyszczenie Roczna dopuszczalne (D24) dopuszczalnej Max (Da) j Da SO 2 7,5 18,8 26 17,3 64 NO 2 12,1 30,3 45 30,0 60 PM10 10,7 21,4 40 32,0 71

Tab. 5. Wyniki pomiarów zanieczyszcze ń powietrza na stacji w Uradzie w 2002r. [ µµµg/m 3] % warto ści Średnia roczna Percentyl 98 % warto ści St ęż enia 24h Zanieczyszczenie dopuszczalne (Da) (D24) dopuszczalnej Max j Da SO 2 6,9 17,3 20 13,3 33 NO 2 2,4 6,0 8 5,3 13 PM10 21,6 43,2 45 36,0 122 CO 182,2 9,1 549 11,0 897

Analiza przedstawionych wyników pomiarów prowadzonych na stacjach w Chyrzynie i Uradzie pozwala stwierdzi ć, że w przypadku wszystkich mierzonych zanieczyszcze ń powietrza wszystkie normy zostały dotrzymane. Zarówno st ęż enia średnioroczne jak i średniodobowe (percentyl 98) nie osi ągn ęły nawet połowy warto ści st ęż eń normatywnych.

Chemizm opadów Zanieczyszczenia pochodz ące z emisji do powietrza przedostaj ą si ę do gruntu i do wód za po średnictwem opadów atmosferycznych. Badania chemizmu opadów atmosferycznych pozwalaj ą na okre ślenie obci ąż enia obszarów le śnych, wód powierzchniowych i gleb ładunkiem zanieczyszcze ń wprowadzanych z opadem atmosferycznym w ci ągu całego roku. Badania te prowadzone s ą na dwóch stacjach: w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim w cyklu miesi ęcznym. Wielko ść ładunków jednostkowych dla poszczególnych powiatów, równie ż dla powiatu słubickiego, została oszacowana - poprzez analogi ę - przez WIO Ś na podstawie bada ń monitoringowych prowadzonych w podobnych warunkach w innych rejonach [Stan środowiska. 2001 r.].

Tab. 6. Obci ąż enie średnioroczne ładunkami wniesionymi przez opady atmosferyczne [Stan środowiska.., 2001r.] Ładunek jednostkowy w kg /ha/rok Jony Powiat Azotyny i Azot Fosfor Siarczany Ołów Cynk Mied ź wodorow azotany ogólny ogólny e powiat 0,331- 0,0102- 0,030- 0,064- 16,8-20,1 3,70-4,27 15,2-22,3 0,42-0,59 słubicki 0,425 0,162 0,041 0,92 powiat 0,162- 0,041- 0,038- 20,1-24,5 4,27-5,22 15,2-22,3 0,425-0,4% 0,42-0,59 gorzowski 0,0222 0,053 0,064 powiat 0,331- 0,0102- 0,041- 0,064- 16,8-20,1 3,70-4,27 15,2-22,3 0,42-0,59 sul ęci ński 0,425 0,162 0,053 0,092 woj. lubuskie 19,29 4,35 15,93 0,36 0,025 0,436 0,048 0,1235

Na wielko ść ładunku zanieczyszcze ń docieraj ącego do powierzchni ziemi w ci ągu roku wpływ ma wielko ść opadów atmosferycznych. Zdecydowanie mniejszy ładunek zanieczyszcze ń był deponowany na powierzchni ziemi w okresach suchych (mała ilo ść opadów), a wi ększy w okresie intensywnych opadów. W porównaniu z rokiem 1999 ładunek wniesionych zanieczyszcze ń był wi ększy.

Podsumowanie Stan czysto ści powietrza atmosferycznego na obszarze opracowania mo żna uzna ć jako dobry. Tylko w Słubicach, w zwi ązku z du żym nat ęż eniu ruchu pojazdów, stwierdzono przekroczenia st ęż eń dwutlenku azotu o 10,8%. Generalnie jednak główny udział w emisji zanieczyszcze ń powietrza ma gospodarka cieplna, co uwidacznia si ę wyra źnym wzrostem emisji w sezonie zimowym. Prowadzone wieloletnie badania wykazuj ą tendencj ę spadkow ą zanieczyszcze ń wprowadzanych do powietrza, zarówno ze źródeł lokalnych jak i transgranicznych. Zanieczyszczenia pochodz ące z komunikacji wykazuj ą pewn ą niewielk ą tendencj ę wzrostow ą (z uwagi na stały wzrost ruchu pojazdów), maleje natomiast udział zanieczyszcze ń przemysłowych i pochodz ących z gospodarki cieplnej. Taka generalna tendencja obserwowana jest tak że w innych regionach kraju, ma wi ęc charakter powszechny.

1.1.5 Hałas i pola elektromagnetyczne

Hałas. Standardy akustyczne środowiska okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r w sprawie warto ści progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81). Rozporz ądzenie to pozwala na wyznaczenie terenów zagro żonych hałasem. Warto ści progowe s ą zró żnicowane w zale żno ści od pory dnia i nocy oraz rodzaju źródła hałasu. Jak wida ć z zacytowanej poni żej tabeli poziom d źwi ęku dla terenów otwartych - nawet chronionych - nie jest normowany. Przekroczenie warto ści progowych powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagro żonego hałasem. Teren taki wymaga podj ęcia działa ń doprowadzaj ących do obni żenia poziomu hałasu do poziomu dopuszczalnego.

Tab. 7. Warto ści progowe poziomów hałasu. Warto ść progowa poziom hałasu wyra żona równowa żnym poziomem Przeznaczenie Lp dźwi ęki A w dB terenu drogi lub linie kolejowe pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia pora dnia przedział pora dnia pora nocy (przedział czasu czasu odniesienia (przedział czasu (przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej odniesienia odniesienia równy jednej korzystnym godzinom równy 16 równy 8 najmniej dnia, kolejno po sobie godzinom) godzinom) korzystnej nast ępuj ącymi) godzinie nocy) Obszary A ochrony l 60 50 50 uzdrowiskowej 45 Tereny wypoczynkowo- 2 60 50 - - rekreacyjne poza miastem l. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i 3 65 60 60 50 młodzie ży 2. Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej Tereny zabudowy 4 75 67 67 57 mieszkaniowej

Niezale żnie od progowych poziomów hałasu, których warto ści okre ślaj ą standardy klimatu akustycznego, hałas komunikacyjny mo żna ocenia ć wg subiektywnej skali uci ąż liwo ści. Dla niektórych terenów poziom dopuszczalny nale ży do kategorii o średniej, a nawet du żej uci ąż liwo ści. Normy (standardy) przyj ęte w przytoczonym rozporz ądzeniu uwzgl ędniaj ą, bowiem realne mo żliwo ści ograniczenia hałasu komunikacyjnego.

Hałas komunikacyjny Poziom hałasu i zwi ązana z nim uci ąż liwo ść zale ży od nat ęż enia ruchu, udziału pojazdów ci ęż kich w ogólnej liczbie przemieszczaj ących si ę pojazdów, od odległo ści elewacji zabudowy od kraw ędzi jezdni, od stanu technicznego dróg, od zastosowanej nawierzchni dróg oraz od stanu technicznego pojazdów. Sie ć znajduj ących si ę na obszarze opracowania dróg krajowych, wojewódzkich i cz ęść powiatowych posiada nawierzchni ę utwardzon ą (asfaltow ą, bitumiczn ą), jednak że stan techniczny tych dróg jest niezadowalaj ący. W wielu przypadkach wymagaj ą one modernizacji. Istotnym źródłem hałasu na obszarze opracowania s ą drogi ponadlokalne, gdzie ruch pojazdów jest najwi ększy. Znaczenie mniejszy poziom hałasu zwi ązany jest z drogami ni ższej kategorii o niewielkim nat ęż eniu ruchu. Najbardziej ruchliwymi drogami s ą [Ruch drogowy 2000, Transprojekt. Warszawa. 2001]: • droga ekspresowa nr 2 o nat ęż eniu ruchu powy żej 10 000 pojazdów na dob ę, • droga nr 31 Słubice-Kostrzyn o nat ęż eniu ruchu pojazdów około 2800 pojazdów na dob ę (przebiega przez szereg wsi). Wzmo żony ruch pojazdów na tych drogach zwi ązany jest m.in. ze znajduj ącymi si ę w granicach opracowania 2 przej ściami granicznymi: w Słubicach (osobowe) i przej ście graniczne w Świecku (przej ście osobowo – towarowe - Terminal Towarowych Odpraw Celnych).

Tab. 8. Nat ęż enie ruchu w 2000 r. na przej ściach granicznych (wg danych Komendy Głównej Stra ży Granicznej). Ruch: w 2000r. w ty ś. Przej ścia Rodzaj samochody samochody graniczne przej ścia osób autobusy osobowe ci ęż arowe osobowo- Świecko 11 225,2 3 385,7 959,2 44,4 towarowe osobowo Kostrzyn towarowe do 10 102,8 4 985,8 39,1 7,2 (3,5 t) Słubice osobowe 9 465,2 2 839,3 - - Najwi ększa ilo ść pojazdów (osobowych, towarowych i autokarów) przekracza przej ście graniczne w Świecku, co istotnie wpływa na nat ęż enie ruchu pojazdów na drogach prowadz ących w jego kierunku, tj. na drodze ekspresowej nr 2, równie ż na drogach ni ższej kategorii - na drodze nr 31 i na drodze nr 29. Najbardziej uci ąż liwe s ą ulice prowadz ące do przej ścia granicznego w Słubicach, gdy ż przechodz ą przez tereny zabudowane, w tym z zabudow ą mieszkaniow ą. Natomiast, mimo znacznego ruchu pojazdów, uci ąż liwo ść drogi nr 2 nie wpływa na środowisko zamieszkiwania sąsiednich terenów mieszkaniowych. Droga ta biegnie bowiem przez tereny niezamieszkałe, a najbli ższe jednostki osadnicze ( Świecko, Gajec, Rzepin i Rzepinek) usytuowane s ą w odległo ści wi ększej ni ż 0,5 km. Droga nr 29 biegnie natomiast przez tereny zabudowy mieszkaniowej jednostek osadniczych: Drzeniów, Cybinka i Słubice, a droga nr 31 przez Drzecin, Lisów, Golice, Pami ęcin, Górzyc ę, Ługi Górzyckie - do poł ączenia z drog ą nr 22. Zabudowa mieszkaniowa zlokalizowana wzdłu ż tych dróg znajduje si ę w zasi ęgu oddziaływania do ść uci ąż liwego hałasu komunikacyjnego. Pomiary hałasu komunikacyjnego były prowadzone przez WIO Ś w obr ębie zabudowy mieszkaniowej wzdłu ż tras komunikacyjnych w miejscowo ści Cybinka, przy drodze krajowej nr 22

(w 16 punktach drogi) oraz wzdłu ż drogi nr 2, chocia ż w tej ostatniej nie znajduj ą si ę wra żliwe na hałas receptory [Stan środowiska w woj. lubuskim. WIO Ś 2000r., 2002r.). Badania hałasu w Cybince, prowadzone były w latach 1997-1998 w ramach monitoringu akustycznego [wg badania WIO Ś]. Głównym źródłem hałasu na drodze nr 22 s ą pojazdy ci ęż kie, których udział na niektórych odcinkach drogi przekracza 30% ruchu pojazdów ogółem. Podobnie jest na zachodnim odcinku drogi nr 2, gdzie udział pojazdów ci ęż kich wynosił prawie 40% ogółu przemieszczaj ących się pojazdów. Nie stwierdzono natomiast przekroczenia warto ści progowych przy elewacjach budynków (przyjmuj ąc jako warto ść progow ą dla zabudowy mieszkaniowej (wg obowi ązuj ącego rozporz ądzenia- 75dB dla pory dziennej), jednak że wg skali subiektywnej uci ąż liwości hałasu komunikacyjnego, wyst ępuj ącą wzdłu ż tej drogi uci ąż liwo ść hałasu mo żna uzna ć za du żą . Poziom hałasu o wielko ści 70dB (a taki poziom stwierdzono przy kraw ędzi jezdni w wymienionych w przytoczonej wy żej tabeli w dwóch punktach pomiarowych) uwa żany jest powszechnie za warto ść kwalifikuj ącą teren do szczególnie zagro żonych. Na terenach wypoczynkowo-rekreacyjnych (punkt pomiarowy w Chyrzynie) poziom hałasu przekroczony jest o 13 dB (przyjmuj ąc - zgodnie z obowi ązuj ącym rozporz ądzeniem -jako warto ść progow ą dla tego typu terenów - 60 dB). Budowa obwodnic w miejscowo ściach poło żonych wzdłu ż drogi nr 22 najbardziej nara żonych na hałas komunikacyjny, równie ż wzdłu ż bardzo ruchliwych, ale nie monitorowanych dróg nr 29 i 31, pozwoli na wyeliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów zabudowy i zmniejszenie poziomu hałasu w obr ębie zabudowy mieszkaniowej. Badania poziomu hałasu w Cybince prowadzone były w s ąsiedztwie dróg tranzytowych (ul. Słubicka, Kro śnie ńska, Ko ściuszki, Białkowska i D ąbrowskiego) przechodz ących przez miasto (tereny zabudowy mieszkaniowo-usługowej), zarówno w porze dziennej (w 10 punktach pomiarowych), jak i w porze nocnej (w 5 punktach). Równowa żny poziom d źwi ęku (u średniony) wynosił 70dB w porze dziennej i 71,7 dB w porze nocnej, jednak że średni maksymalny poziom dźwi ęku w porze nocnej osi ągał a ż 88 dB.

Tab. 9. Wyniki monitoringu hałasu. LAeg dla pory dziennej Nat ęż enie ruchu |poj/h| Odcinek przy kraw ędzi Pojazdy % pojazdów przy elewacji ogółem jezdni ci ęż kie ci ęż kich na drodze nr 2 w, jej zachodniej cz ęś ci 2000r Stan środowiska w woj lubuskim WIO Ś, 2000r. droga dwu-pasmowa od 74.5 * 456 180 39.5 Świecka Droga jednopasmowa od Świecka do zjazdu w 75.1 * 588 216 36.7 kierunku Rzepina • na badanym odcinku drogi zabudowa nie wyst ępuje.

Powa żne źródło hałasu o znacznym zasi ęgu stanowi ą równie ż linie kolejowe. Przez obszar opracowania przebiega wa żna linia transeuropejska o znaczeniu kontynentalnym relacji Pozna ń- Berlin. Linia ta biegnie w bliskim s ąsiedztwie terenów zabudowy mieszkaniowej wsi Kunowice, Gajec i Rzepin. Mniejsze znaczenie ma linia kolejowa relacji Szczecin – Kostrzyn – Rzepin - Zielona Góra oraz Wrocław - Zielona Góra – Rzepin – Górzyca - Kostrzyn. Linie te wykorzystywane s ą równie ż do przewozu towarowego, a stacja Rzepin stanowi ważną w ęzłow ą stacj ę przeładunkow ą. Zasi ęg uci ąż liwo ści hałasowej linii kolejowych i stacji przeładunkowej mo że si ęga ć nawet do 300m. Na pozostałych liniach kolejowych ruch poci ągów jest albo zawieszony, albo sporadyczny (np. na odcinku z Kunowic do Koziczyna, gdzie odbywa si ę sporadyczny przewóz towarów) i nie wpływa istotnie na klimat akustyczny znajduj ącej si ę w s ąsiedztwie tych tras zabudowy mieszkaniowej.

Hałas przemysłowy Na obszarze opracowania nie wyst ępuj ą obiekty, które stanowiłyby powa żne źródło uci ąż liwej emisji hałasowej. Zasi ęg hałasu ogranicza si ę najcz ęś ciej do najbli ższego otoczenia obiektu. W śród skontrolowanych w 2001 r. przez WIO Ś (głównie w ramach działa ń interwencyjnych) obiektów przemysłowych woj. lubuskiego, nie znalazły si ę zakłady zlokalizowane na obszarze opracowania.

Podsumowanie Głównym źródłem hałasu na obszarze opracowania jest ruch samochodowy, zwłaszcza ruch ci ęż arowy tranzytowy po drodze krajowej nr 2. Ruch ten powoduje istotne pogorszenie klimatu akustycznego w obr ębie poło żonej wzdłu ż tras zabudowy mieszkaniowej. Stwarza to konieczno ść wyeliminowania ruchu tranzytowego z tych miejscowo ści poprzez budow ę obwodnic, a nast ępnie modernizacj ę dróg (poszerzenie pasów dróg i odpowiednie zagospodarowanie tych pasów oraz popraw ę stanu technicznego nawierzchni). Hałas kolejowy na obszarze opracowania ma mniejsze znaczenie. Ruch poci ągów na niektórych trasach został bowiem zawieszony lub powa żnie ograniczony. Najbardziej uci ąż liwa pozostaje linia transeuropejska relacji granica pa ństwa-Pozna ń wykorzystywana dla transportu pasa żerskiego i towarowego. Pozostałe źródła hałasu (m.in. z zakładów produkcyjnych) maj ą zasi ęg lokalny i nie powoduj ą znacz ącego pogorszenia klimatu akustycznego na obszarze opracowania.

Pola elektromagnetyczne Wpływ promieniowania elektromagnetycznego na jako ść życia, zwłaszcza na zdrowie ludzi i zwierz ąt nie jest w pełni rozpoznany. Tym niemniej czynnik ten uwzgl ędnia si ę jako istotny element standardu środowiska i (m.in. w planach zagospodarowania przestrzennego) unika si ę lokalizacji potencjalnych obiektów wytwarzaj ących pola elektromagnetyczne w bezpo średnim sąsiedztwie terenów ze stałym pobytem ludzi. Źródła promieniowania elektromagnetycznego Potencjalnym źródłem promieniowania elektromagnetycznego s ą linie i stacje elektromagnetyczne, nadajniki radiowe i telewizyjne, stacje telefonii komórkowej, stacje ł ączno ści radiowej. Przez analizowany obszar przebiegaj ą linie energetyczne wysokich napi ęć 110kV oraz linie średnich napi ęć 15kV z odgał ęzieniami do poszczególnych miejscowo ści. Linie wysokiego napi ęcia biegn ą przez gmin ę Cybinka, Rzepin, Górzyca i Słubice. Dokonanie oceny rzeczywistego zagro żenia promieniowaniem elektromagnetycznym mo żliwe b ędzie dopiero na podstawie wyników bada ń nat ęż enia pól elektromagnetycznych w środowisku. Na terenie całego województwa lubuskiego nie prowadzi si ę jednak bada ń monitoringowych wytwarzanych pól elektromagnetycznych i ich wpływu na środowisko. Badania takie s ą wykonywane jedynie w s ąsiedztwie stacji telefonii komórkowej. Na analizowanym obszarze w ostatnich latach (1999-2003) powstało szereg stacji telefonii komórkowej (nadajnik i jedna lub dwie anteny), m in. w Rzepinie, w Kowalowie (gm. Rzepin), w Kunowicach (gm. Słubice), Górzycy, Słubicach, O śnie Lubuskim, Uradzie i Cybince. Pomiary pola elektromagnetycznego wykonywane były wokół stacji w trakcie eksploatacji i nie stwierdzono tam promieniowania wy ższego od warto ści granicznej 0,l W/m 2 (protokoły pomiarów pól elektromagnetycznych b ędące w posiadaniu WIO Ś - Delegatura w Gorzowie Wielkopolskim). Nie stwierdzono zagro żenia, b ędącego wynikiem promieniowania, ani potrzeby ograniczania przebywania ludzi w ich s ąsiedztwie.

1.1.6 Awarie Przemysłowe Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 w sprawie powa żnych awarii obowi ązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 5 poz. 58 z dnia 17 stycznia 2003r.) obj ęte s ą powa żne awarie, b ędące nast ępstwem po żaru, eksploatacji lub uwolnienia w trakcie procesu przemysłowego, w trakcie magazynowania lub transportu dowolnej substancji (§2). Na obszarze obj ętym opracowaniem w latach 1999-2003 zgłoszone zostały 3 awarii zaliczanych do powa żnych. Wszystkie te awarie zwi ązane były wył ącznie z uwolnieniem przewo żonych substancji ró żnymi środkami transportu (transport kolejowy, drogowy, wodny) Nie wyst ąpiły natomiast awarie w obiektach przemysłowych znajduj ących si ę na obszarze opracowania. Zarejestrowane awarie to: • rozszczelnienie cysterny kolejowej (1999r.) przewo żą cej fosfor z Kazachstanu do Niemiec w wyniku czego nast ąpił wyciek substancji o niewielkim zasi ęgu, • rozszczelnienie zbiornika z chlorostylenem w rejonie Słubic (1999 r.) w wyniku czego ska żony został lokalnie grunt; zanieczyszczenia zneutralizowano, • wyciek cieczy zapalnych z cysterny na drodze w okolicach Świecka (2000r.); w wyniku wycieku ska żony został lokalnie grunt (tu nieu żytek), Zanotowane awarie (krótkotrwałe) nie spowodowały jednak istotnego zagro żenia środowiska, zagro żenia zostały, bowiem szybko usuni ęte, a uwolnione substancje - zneutralizowane.

1.2 Główne zagro żenia środowiska w powiecie słubickim Zagro żenia środowiska zwykle dzieli si ę na naturalne i antropogeniczne. W rzeczywisto ści wi ększo ść zagro żeń zaliczanych do naturalnych jest równie ż silnie antropogenicznie zmodyfikowanych, w których na przykład przebieg powodzi i ich cz ęstotliwo ść znacznie odbiega od naturalnych. Wylesienie zlewni, urbanizacja i regulacja stosunków wodnych spowodowały, bowiem istotne zmniejszenie zdolno ści retencyjnej terenu, co nie pozostało bez wpływu na re żim przepływów w ciekach. Podobnie niepo żą dane zjawiska suszy hydrologicznej wi ążą si ę w du żym stopniu z osłabieniem retencyjno ści podło ża, a nie tylko z „naturalnymi" zjawiskami meteorologicznymi. Coraz cz ęś ciej mówi si ę te ż o wpływie człowieka na klimat - na jego globalne ocieplenie i zdynamizowanie przebiegu zjawisk meteorologicznych, (chocia ż hipoteza ta nie jest jeszcze zweryfikowana). Obszar opracowania, podobnie jak obszar pozostałej nizinnej cz ęś ci kraju i tej cz ęś ci Europy, poło żony jest w strefie geograficznej, gdzie, tzw. naturalne zagro żenia środowiska nie stanowi ą szczególnego problemu. Ograniczaj ą si ę głównie do wspomnianych powodzi i susz, a sporadycznie - do silnych wiatrów (huraganów) i burz, s ą, wi ęc zwi ązane z czynnikami klimatycznymi. Mówi ąc o antropogenicznych zagro żeniach środowiska nale ży bra ć pod uwag ę nie tylko źródło tych zagro żeń, ale równie ż charakter receptora zagro żeń - jego odporno ść albo wra żliwo ść na okre ślone czynniki degradacji. Ju ż samo uproszczenie struktury przyrodniczej znacz ąco obni ża odporno ść środowiska na czynniki degraduj ące. Na rozpatrywanym obszarze przykładem mog ą by ć monokultury sosnowe, które wybitnie zdominowały miejscowe ekosystemy le śne czyni ąc je podatnymi na gradacje szkodników, choroby drzewostanu i po żary, a tak że mało odpornymi na penetracj ę turystyczn ą. Oprócz negatywnego wpływu na struktury przyrodnicze w wyniku działalno ści gospodarczej i zagospodarowania terenów zakłócone mog ą by ć tak że ró żne funkcje przyrodnicze, ści śle zreszt ą powi ązane ze struktur ą układów ekologicznych. Wymieni ć tu mo żna m.in. fragmentacj ę środowiska, a w tym przerwanie ci ągło ści korytarzy ekologicznych ró żnymi barierami technicznymi. Identyfikuj ąc zagro żenia środowiska danego obszaru rozró żni ć nale ży zagro żenia ( źródła zagro żeń) zewn ętrzne - alochtoniczne i wewn ętrzne - autogeniczne. W przypadku obszarów rzadko zaludnionych, słabo zurbanizowanych i w niewielkim stopniu uprzemysłowionych przewag ę maj ą

25 zagro żenia zewn ętrzne, a zagro żenia wewn ętrzne ograniczaj ą si ę zazwyczaj do niewielkiego (lokalnego) zasi ęgu. Obszar opracowania nale ży do tego typu obszarów. Przykładem mo że by ć silne zanieczyszczenie przepływaj ących tranzytowo przez obszar opracowania głównych cieków powierzchniowych, wywołane poza omawianym obszarem, przy niewielkim udziale miejscowych źródeł emisji zanieczyszcze ń wód. Równocze śnie silnie zanieczyszczone wody tych cieków, przy wysokiej dynamice wzajemnych powi ąza ń wód powierzchniowych z wodami gruntowymi, stanowi ą istotne zagro żenie dla miejscowych walorów środowiska przyrodniczego i warunków siedliskowych. Oceny zagro żeń środowiska dokonuje si ę pod okre ślonym k ątem, tzn. uwzgl ędnia si ę walory, które mog ą zosta ć utracone (lub istotnie pomniejszone) w wyniku oddziaływania tych zagro żeń. Do walorów tych zaliczy ć mo żna: • walory przyrodnicze (jako warto ść „sama w sobie") oraz funkcjonowanie układów przyrodniczych, • walory gospodarcze, np. walory produkcyjne przestrzeni rolniczej, le śnej, zasoby surowców naturalnych (których wydobycie mo że by ć „zablokowane" niewła ściwym zagospodarowaniem powierzchni terenu), zasoby wód użytkowych, walory turystyczne i wypoczynkowe itp., • walory krajobrazowe (oceniane w kategoriach estetycznych), które mog ą by ć zdewastowane w wyniku np. żywiołowego rozwoju budownictwa letniskowego. Nietrudno zauwa żyć, że cz ęsto zagro żenie walorów przyrodniczych czy krajobrazowych stanowi równocze śnie zagro żenie dla walorów gospodarczych. Dewastacja krajobrazu, zanieczyszczenie wód, wyci ęcie lasu itp. w sposób oczywisty obni ża walory turystyczne obszaru. Degradacja wód podziemnych - ich nadmierna eksploatacja lub zanieczyszczenie, zmniejsza zasoby dyspozycyjne i pogarsza jako ść wody dla celów gospodarczych itp. Niekiedy jednak zabezpieczanie walorów gospodarczych stoi w konflikcie z ochron ą walorów i funkcji przyrodniczych. Przykładem mog ą by ć zabezpieczenia przeciwpowodziowe czy te ż obejmowanie ści ślejszymi formami ochrony okre ślonych terenów istotnie ograniczaj ącymi działania (wykorzystanie) gospodarcze. Wa żna jest wi ęc identyfikacja takich konfliktowych sytuacji i stref (obszarów konfliktowych) w celu poszukiwania wła ściwych rozwi ąza ń, których podstaw ą powinien by ć zrównowa żony rozwój. Zagro żenia antropogeniczne środowiska przyrodniczego (a tak że walorów krajobrazowych) wynika ć mog ą z: - emisji (emisje zanieczyszcze ń powietrza), - emisji ścieków, - emisji hałasu, wibracji oraz pola elektromagnetycznego, - wytwarzania ró żnych odpadów, - nadmiernego lub niewła ściwego nawo żenia, - stosowania chemicznych środków ochronnych w rolnictwie i le śnictwie, - eksploatacji (eksploatacji surowców mineralnych, poboru wody, eksploatacji lasów i innych ekosystemów), - zmian w zagospodarowaniu terenów, w tym wprowadzaniu zabudowy (zwłaszcza substandardowej architektonicznie i technicznie), - tworzeniu barier ekologicznych (np. przy budowie dróg, mostów i innych obiektów) itp., - niewła ściwych (np. zbyt „jednokierunkowych") regulacji stosunków gruntowo-wodnych, - masowej penetracji turystycznej na słabych siedliskach - wprowadzania obcych gatunków do miejscowych ekosystemów, zwłaszcza ekspansywnych, - awarii przemysłowych i komunikacyjnych. Zagro żenia środowiska podzieli ć te ż mo żna na istniej ące oraz potencjalne. Zagro żenia potencjalne wynikaj ą z planowanych przedsi ęwzi ęć gospodarczych oraz planowanych zmian w dotychczasowym zagospodarowaniu terenów (ustalanych m.in. w planach zagospodarowania przestrzennego ró żnego szczebla). Potencjalne zagro żenia wynika ć te ż mog ą ze szczególnych predyspozycji układów przyrodniczych lub ich poszczególnych elementów (wra żliwo ść

środowiska). Niekiedy planowane inwestycje lub zmiany w dotychczasowym zagospodarowaniu terenów mog ą mie ć na celu ograniczenie lub nawet wyeliminowanie istniej ących zagro żeń, np. plany rekultywacji, programy restrukturyzacji lub modernizacji przemysłu, plany i prognozy dotycz ące poprawy standardu wyposa żenia miejscowo ści w zakresie infrastruktury komunalnej, ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędniaj ące równie ż tereny zagro żone i zdegradowane itp..

ZAGRO ŻENIA NATURALNE Do najwa żniejszych naturalnych zagro żeń środowiska na obszarze opracowania zaliczy ć nale ży powodzie, którymi obj ęte mog ą by ć w szczególno ści zagospodarowane tereny w dolinie Odry i (w mniejszym stopniu) Warty. Zagro żenie to oceniane jest z punktu widzenia ochrony walorów gospodarczych tych terenów. Z przyrodniczego punktu widzenia wylewy powodziowe s ą, bowiem czynnikiem po żą danym, chocia ż ze wzgl ędu na daleko posuni ęte antropogeniczne przekształcenia struktur przyrodniczych w całych zlewniach (i tym samym warunków retencji podło ża) wylewy te - ich przebieg i cz ęstotliwo ść - ju ż naturalnymi nie s ą. Zabezpieczenia przeciwpowodziowe s ą przedsi ęwzi ęciem kompleksowym, swoim zasi ęgiem znacznie wykraczaj ące poza granice obszaru wielko ści powiatu, czy nawet województwa, dlatego powinny by ć dokonywane w skali całej zlewni. Na rozpatrywanym obszarze rozległe tereny wielkich dolin chroni si ę układem wałów przeciwpowodziowych, przy czym na wielu odcinkach strefa mi ędzywala jest silnie zaw ęż ona, co pomniejsza skuteczno ść ochrony przeciwpowodziowej, nie mówi ąc ju ż o obni żeniu walorów przyrodniczych na znacznej cz ęś ci terenów doliny rzecznej w skutek zmian warunków siedliskowych. Nigdy te ż wały przeciwpowodziowe nie stanowi ą całkowitego zabezpieczenia, a w przypadku ich awarii (przerwania) powód ź przybiera charakter katastrofy (tak że z ekologicznego punktu widzenia) - tj. zjawiska nieprzewidywalnego i o wyj ątkowej sile niszcz ącej. Struktura litologiczna podło ża obszaru opracowania, w poł ączeniu ze wzgl ędnie niewielkimi opadami, sprzyja wyst ępowaniu susz hydrologicznych. Ich cz ęstotliwo ść i nat ęż enie nie przybiera jednak takich rozmiarów jak w niektórych innych rejonach Krainy Wielkich Dolin ( środkowa Wielkopolska, Kujawy). Pewnym ograniczeniem dla tego niepo żą danego zjawiska jest du ży udział lasów w strukturze u żytkowania terenów. Trzeba jednak podkre śli ć, że w przypadku monokultur sosnowych wpływ na zwi ększenie retencyjno ści podło ża jest znacznie ni ższy ni ż w przypadku naturalnych (lub zbli żonych do naturalnych), bogatszych gatunkowo ekosystemów le śnych. Najbardziej nara żone na susze s ą tereny sandrowe Równiny Torzymskiej (gmina Cybinka i Rzepin). Powoduj ą one istotne obni żenie poziomu wód gruntowych, skutkuj ące obni żeniem plonów w produkcji rolniczej, a w lasach wzrostem zagro żenia po żarowego

ZAGRO ŻENIA ANTROPOGENICZNE I OBSZARY KONFLIKTOWE Na obszarze opracowania przewa żaj ą antropogeniczne zagro żenia o charakterze zewn ętrznym. Do takich - oprócz poprzednio wymienionych - zaliczy ć mo żna m.in. tak że tranzytowy transport - drogowy i kolejowy-wi ązany z przej ściami granicznymi. Droga krajowa nr 2 - ekspresowa, o mi ędzynarodowym znaczeniu, przecina korytarz ekologiczny doliny rzeki Ilanki oraz doliny Odry. Du że nat ęż enie ruchu na tej drodze praktycznie uniemo żliwia przemieszczanie si ę niektórych gatunków zwierz ąt (bariera ekologiczna). Mniejszy barierogenny wpływ na ci ągło ść ekosystemów ma magistralna mi ędzynarodowa linia kolejowa relacji Pozna ń - Berlin. Oba te najwa żniejsze, przecinaj ące obszar opracowania, szlaki komunikacyjne odgrywaj ą natomiast mniejsz ą rol ę jako źródła uci ąż liwo ści hałasowej z uwagi na ich oddalenie od terenów zamieszkania. Do źródeł zagro żenia hałasem, ale ju ż o du żo mniejszym znaczeniu, zaliczy ć te ż mo żna drog ę krajow ą nr 29 (Drzeniów - Cybinka -Słubice). Droga ta zaburza ponadto ci ągło ść ekologiczn ą uj ściowego odcinka doliny Pliszki oraz doliny Ilanki, a oba przeci ęte t ą drog ą odcinki dolin odznaczaj ą si ę wysokimi walorami przyrodniczymi i wnioskowane s ą do ochrony w ramach systemu NATURA 2000.

Główne drogi i linie kolejowe stanowi ą najwi ększe źródła zagro żeń powa żnymi awariami. Wszystkie zarejestrowane dotychczas na obszarze opracowania awarie miały zwi ązek z transportem. Potencjalnym źródłem zagro żeń ze strony funkcji transportowych, mo że te ż by ć żegluga towarowa na Odrze. Rozwój nawigacji rzecznej zakłada si ę m.in. w „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego" (i w zał ączniku - Studium obszaru problemowego tzw. „Pasma Odry"). Przystosowanie Odry do szlaku żeglugowego klasy III wymaga ć b ędzie powa żnego odtworzenia lub budowy nowej infrastruktury hydrotechnicznej, a by ć mo że skanalizowania odcinka koryta rzecznego przebiegaj ącego przez rozpatrywany obszar. Nie pozostanie to bez wpływu na ekosystemy i siedliska zwi ązane z dolin ą rzeczn ą powoduj ąc dalsze uproszczenie i zubo żenie struktury przyrodniczej oraz zanik wielu zachowanych jeszcze cennych zespołów, jak chocia żby wnioskowanych do wł ączenia w system NATURA 2000 ekosystemów terenów zalewowych poło żonych w rejonie Słubic (wzdłu ż koryta Odry, na południe i na północ od miasta) oraz cz ęś ci chronionych terenów w rejonie uj ścia Warty. Omawiany fragment doliny Odry stanowi szczególny obszar konfliktowy, w którym koncentracja wielu ró żnorodnych aktywno ści gospodarczych (nie wył ączaj ąc rolnictwa) stanowi powa żne zagro żenie dla wysokich walorów przyrodniczych i funkcji ekologicznych tego regionu fizyczno-geograficznego. Zagro żenie środowiska ze strony działalno ści przemysłowej w ostatnich latach znacznie si ę zmniejszyło. Tak że w przyszło ści, w zwi ązku z post ępem w technologii produkcji („czystsze technologie"), przemysł nie powinien odgrywa ć ju ż istotnej roli jako potencjalne źródło zagro żeń środowiska, nawet je śli pojawi ą si ę (m.in. w ramach Kostrzy ńsko - Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej) nowe przedsi ęwzi ęcia o charakterze przemysłowym. Przemysł jest te ż t ą form ą aktywno ści gospodarczej, któr ą stosunkowo najłatwiej mo żna obj ąć kontrol ą. W ostatnim okresie (podobnie, jak w całym kraju) zmniejszyło si ę zagro żenie środowiska ze strony działalno ści rolniczej, ale głównie z powodu upadku intensywnej hodowli przemysłowej oraz ograniczenia stosowania sztucznych nawozów i chemicznych środków ochronnych, a wi ęc z przyczyn ekonomicznych, a nie w wyniku świadomej ekologizacji przestrzeni i produkcji rolniczej. Uwarunkowania przyrodnicze przestrzeni rolniczej na obszarze opracowania stanowi ą o jej do ść wysokiej wra żliwo ści na degradacj ę. Według oceny odporno ści gleb na degradacj ę Instytutu Kształtowania Środowiska z 1974r. [IKS - Zakład Ekologicznych Podstaw Kształtowania Środowiska] gleby wi ększej cz ęś ci obszaru opracowania zaliczone zostały do grupy l - tj. gleb bardzo słabo odpornych na degradacj ę, a znaczne powierzchnie do grupy 2 - tj. gleb słabo odpornych na degradacj ę. Jedynie w północnej cz ęś ci gminy Słubice oraz w wi ększej cz ęś ci gminy Górzyca wyst ępuj ą gleby zaliczane do grupy 3 – tj. gleb średnio odpornych na degradacj ę, a w zasi ęgu przełomowego odcinka doliny Odry (gmina Słubice i Górzyca) wyst ępuj ą nawet rozleglejsze płaty gleb zaliczanych do grupy 5 - gleb bardzo odpornych na degradacj ę i do grupy 6 - gleb bardzo silnie odpornych na degradacj ę. Oprócz zagro żenia dla środowiska glebowego, nadmiernie intensywne rolnictwo mo że zagra żać całemu układowi miejscowego środowiska gruntowo-wodnego i (po średnio) wód powierzchniowych ze wzgl ędu na przewa żnie słab ą odporno ść tego przyrodniczego układu na przenikanie i migracj ę zanieczyszcze ń. Piln ą potrzeb ą jest wi ęc wypracowanie zasad ekologicznego rolnictwa, czyli okre ślenie wła ściwych kierunków produkcji oraz odpowiednich (stosownie do uwarunkowa ń siedliskowych) agrotechnik - dla całego obszaru i poszczególnych jego cz ęś ci (gmin), z uwzgl ędnieniem równie ż wymogów i uwarunkowa ń ekonomicznych wynikaj ących z przyst ąpienia Polski do Unii Europejskiej. W ka żdym razie powrót do intensywnych form produkcji ro ślinnej i hodowli (fermy bez ściołowe) nie powinien tu mie ć miejsca, a po żą dan ą form ą „wiejskich" aktywno ści gospodarczych mogłaby by ć agroturystyka, łącz ąca ekstensywn ą ekologiczn ą produkcj ę rolnicz ą z kompleksow ą obsług ą ruchu turystycznego (nocleg, wy żywienie, ró żne „rozrywki" zwi ązane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego). Naturalna i antropogenicznie pogł ębiona wra żliwo ść siedlisk le śnych stwarza powa żne ograniczenia dla eksploatacji lasów. Dotychczasowe formy gospodarki le śnej, w której cz ęsto etaty ci ęć przewy ższaj ą naturalne procesy odtworzeniowe (tempo przyrostu masy drzewnej), stanowi powa żne zagro żenie dalsz ą destrukcj ą ekosystemów le śnych obni żaj ąc ich walory -nie tylko przyrodnicze, czy turystyczne, ale na dłu ższ ą met ę tak że gospodarczo – eksploatacyjne. W

28 gospodarce le śnej nale ży wi ęc restrykcyjnie stosowa ć zasady i rygory okre ślone chocia żby w Zarz ądzeniu nr 11 A Dyrektora Generalnego Lasów Pa ństwowych z dnia 11 maja 1999 r. Warto tu przypomnie ć, że wi ększa cz ęść przestrzeni le śnej obszaru opracowania obj ęta jest ró żnymi formami ochrony przyrody, chocia ż stosowanie wła ściwych zasad eksploatacji lasów dotyczy ć powinno równie ż terenów nie obj ętych ochron ą. Szczególnie wa żne jest przy tym stosowanie ró żnogatunkowych nasadze ń (stosownie do uwarunkowa ń siedliskowych) na zr ębach i zdecydowane odej ście od monokultur sosnowych, nawet na siedliskach boru suchego, gdzie sosna jest z natury gatunkiem dominuj ącym. Istotne jest te ż wła ściwe kształtowanie le śnej strefy ekotonowej (głównie w strefie granicy rolno-le śnej). Nie bez znaczenia byłoby wreszcie wprowadzenie nowych zalesie ń na rolniczych gruntach marginalnych. Nale ży jednak pami ęta ć, że zalesienie gruntów porolnych jest procesem długotrwałym. Zagro żenie środowiska ze strony gospodarki komunalnej nie jest na obszarze opracowania szczególnie wysokie. W ka żdym razie nie wyró żnia si ę pod tym wzgl ędem na tle innych regionów kraju. Obecnie w zanieczyszczeniu powietrza najwi ększy udział ma gospodarka cieplna. Zagro żenie to ma jednak lokalny charakter (przewaga palenisk indywidualnych - niskie źródła emisji) i b ędzie si ę sukcesywnie zmniejsza ć w wyniku naturalnego d ąż enia do poprawy warunków zamieszkania, z czym wi ąż e si ę m.in. wprowadzanie bardziej sprawnych i wygodniejszych systemów ogrzewania. Zwykle te nowoczesne systemy s ą te ż bardziej proekologiczne. Jeszcze bardziej lokalne znaczenie - z punktu widzenia ochrony powietrza - ma zagro żenie ze strony transportu Najwi ększe problemy z tym zwi ązane wyst ępuj ą w centrum Słubic. Eksploatacja wód podziemnych dla celów bytowych i gospodarczych we wszystkich uj ęciach jest znacznie ni ższa ni ż pozwalaj ą na to zasoby dyspozycyjne tych uj ęć . Nie ma wi ęc zagro żenia przeeksploatowaniem zasobów u żytkowych wód podziemnych (na obszarze opracowania nie wykorzystuje si ę wód powierzchniowych). Wi ększe zagro żenie dla środowiska stanowi niekontrolowana gospodarka ściekowa. Dotyczy ona jednak stosunkowo niewielkiej populacji, tak wi ęc zagro żenie sanitarne i ekologiczne ze strony ścieków bytowych te ż nie jest szczególnie du że (w skali całego obszaru) i ograniczone przestrzenie. Tym niemniej nieuporz ądkowan ą gospodark ę ściekow ą w szeregu miejscowo ściach wiejskich (i cz ęś ciach niektórych miast) mo żna zaliczy ć do najwi ększych zagro żeń dla środowiska na obszarze opracowania, zwłaszcza z uwagi na wysok ą wra żliwo ść środowiska gruntowo-wodnego, głównego receptora zagro żenia zwi ązanego z „niekontrolowan ą" emisj ą ścieków. Potencjalne (dotychczas jeszcze w stosunkowo niewielkim stopniu obserwowane) zagro żenie dla środowiska przyrodniczego, a tak że miejscowego krajobrazu, mo że wynika ć z dalszego rozwoju turystyki. Obszar opracowania nale ży do atrakcyjnych rejonów turystycznych, a bliskie s ąsiedztwo wielkiej metropolii berli ńskiej stwarza powa żne przesłanki (zwłaszcza po otwarciu granic) nawet dla rozwoju turystyki masowej, która - przy na ogół wra żliwych siedliskach - stworzy ć mo że powa żne zagro żenia dla środowiska. Szczególne zagro żenia wyst ąpi ć mog ą w przypadku żywiołowego wzrostu ruchu i zainwestowania turystycznego w tym: − nadmierne rozprzestrzenianie si ę zabudowy letniskowej, zwłaszcza poza historycznie ukształtowanymi układami osadniczymi, o zbyt wysokiej intensywno ści, substandardowej architekturze (dewastacja walorów krajobrazowych) i substandardowym wyposa żeniu w zakresie infrastruktury komunalnej (zagro żenie środowiska gruntowo-wodnego i innych składników środowiska przyrodniczego), przeinwestowanie w zakresie infrastruktury turystycznej (baza noclegowa, usługi, obiekty i urządzenia rekreacyjne) najbardziej atrakcyjnych rejonów, w tym w szczególno ści rejonów akwenów (jezior), − masowa penetracja na obszarach le śnych o słabych siedliskach (a takie na obszarze opracowania przewa żaj ą); zwłaszcza niebezpieczne na wra żliwych siedliskach s ą wszelkie formy biwakowania i w ogóle substandardowe sposoby turystycznego zagospodarowania. Z tego wzgl ędu uznaje si ę za celowe opracowanie zasad zagospodarowania turystycznego obszaru z uwzgl ędnieniem zrównowa żonego rozwoju i zachowania cennych przyrodniczo obiektów.

Za najbardziej konfliktow ą stref ę na obszarze opracowania nale ży uzna ć - jak wcze śniej wspomniano - przełomowy odcinek doliny rzeki Odry (mezoregion Kotlina Przełomu Odry i Kotlina Freienwaldzka). Wyst ępuj ą tu bowiem najwy ższe walory gospodarcze obszaru wynikaj ące m.in. z: − funkcji przygranicznych (wa żne przej ścia graniczne i zwi ązane z nimi tereny aktywizacji gospodarczej), − funkcji nawigacyjnych rzeki Odry, − najwy ższych (w skali obszaru) walorów przestrzeni rolniczej; w strefie tej rozwin ęło si ę te ż najwi ększe miasto obszaru Słubice, które - wraz z innymi terenami intensywnego zagospodarowania (w tym rolniczego) - wymagały wprowadzenia technicznych zabezpiecze ń przeciwpowodziowych. Równocze śnie omawiany odcinek doliny Odry wyró żnia si ę wysokimi walorami przyrodniczymi i pełni funkcj ę wa żnego korytarza ekologicznego o znaczeniu europejskim (EECONET - Polska). Drug ą potencjaln ą stref ą konfliktów środowiskowych mo że by ć „wielka rynna jeziorna" (gminy Rzepin, O śno Lubuskie), gdzie intensywny rozwój turystyki i zwi ązanego z t ą funkcj ą gospodarcz ą zagospodarowania stanowi ć mo że powa żne zagro żenie dla tamtejszych wysokich walorów przyrodniczych i krajobrazowych.

1.3 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody Powiat słubicki to ciekawy pod wzgl ędem przyrodniczym i krajobrazowym region. Na jego walory przyrodnicze i krajobrazowe jak wspomniano wcze śniej składaj ą si ę lasy, rzeki, jeziora i pi ękna rze źba terenu. Walory środowiskowe powiatu mo żna zaliczy ć do dobrych, gdy ż przemysł nie dokonał tak znacznych szkód, jak w innych regionach kraju. Zasoby przyrody chronionej w ró żnych formach s ą w powiecie do ść znaczne, a wiele cennych obiektów przyrodniczych powinno by ć obj ętych ochron ą prawn ą w mo żliwie najszybszym czasie. Aktualnie obowi ązuj ąca ustawa o ochronie przyrody z dnia 16.10.1991 roku uwzgl ędnia nast ępuj ące formy ochrony: • obszarowe: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu, • indywidualne; zespoły przyrodniczo - krajobrazowe, u żytki ekologiczne, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne przyrody nieo żywionej, • inne: parki miejskie i wiejskie , ochrona gatunkowa ro ślin , ochrona gatunkowa zwierz ąt.

1.3.1 Przyroda i krajobraz

Rze źba terenu i struktura geologiczna podło ża Rze źba terenu i litologia wierzchnich warstw gruntu decyduj ą wraz z klimatem o warunkach siedliskowych, a co za tym idzie o przestrzennym zró żnicowaniu ekosystemów oraz form działalno ści gospodarczej. Obszar powiatu słubickiego, poło żony jest w zasi ęgu strefy młodoglacjalnej, kształtowanej procesami merfogenetycznymi w okresie ostatniego zlodowacenia - zlodowacenia bałtyckiego (północnopolskiego). W rze źbie terenu wyodr ębniaj ą si ę systemy wzniesie ń morenowych fazy pozna ńskiej (Pojezierze Łagowskie) i równiny sandrowe (Równina Torzymska). Jeszcze wi ększ ą rol ę w zró żnicowaniu krajobrazu odgrywaj ą formy wkl ęsłe, które tworz ą tu dwie pradoliny ograniczaj ące omawiany obszar od północy i południa, ł ącz ąca je dolina przełomowa Odry oraz gł ębokie rynny polodowcowe. Z tych ostatnich form najwi ększ ą jest bruzda rozcinaj ąca południkowo sandrow ą Równin ę Torzymsk ą i morenow ą wysoczyzn ę Pojezierza Łagowskiego. Jej południowy odcinek odwadniany jest przez rzek ę Ilank ę. Na wysoko ści miejscowo ści Maczków rzeka ta i jej szeroka

30 dolina skr ęca w kierunku zachodnim. Północny odcinek omawianej bruzdy rynnowej odwadniany jest przez (płyn ącą w kierunku północnym) rzek ę Ł ęcz ę (O śnianka, Lenka). Na odcinku pomi ędzy Rzepinem, a O śnem Lubuskim bruzda osi ąga szeroko ść około 1,3-1,8 km, na północ od O śna rzeka Lenka z zespołem jezior rynnowych płynie dolin ą o szeroko ści około 1 km, zw ęż aj ącą si ę dalej, a ż do miejscowo ści Ownice, do 100-150m po czym, poni żej tej miejscowo ści, ponownie si ę poszerza do około 1 km. Wielkie obni żenia dolinne i bruzdy rynien polodowcowych wydzielaj ą płaty wysoczyzn - morenowych lub sandrowych. Kraw ędzie tych wysoczyzn osi ągaj ą niekiedy znaczn ą wysoko ść wzgl ędn ą przyczyniaj ąc si ę do zró żnicowania rze źby i krajobrazu. Wyra źną kraw ędzi ą erozyjn ą oddzielona jest na całej długo ści dolina Odry oraz dolina Ilanki. Miejscami kraw ędź ta została zatarta (złagodzona) osadami piaszczystych lub gliniastych deluwiów (kraw ędź doliny Odry). Mniej wyra źnie w rze źbie terenu zaznacza si ę granica pomi ędzy wysoczyzn ą morenow ą Pojezierza Łagowskiego, a teras ą bałtyck ą doliny Warty (Kotliny Gorzowskiej). Wyra źna kraw ędź rozdziela tu natomiast piaszczyst ą teras ę bałtyck ą od holoce ńskiej terasy zalewowej. Na kraw ędzi tej ostatniej odsłaniaj ą si ę starsze osady morenowej gliny zwałowej lub piasków i żwirów wodnolodowcowych. Wzgl ędnie zró żnicowan ą rze źbą odznaczaj ą si ę wysoczyzny morenowe tworz ąc krajobraz falisty. Na rze źbę t ą składaj ą si ę niskie pagórki lub wały o wyrównanej wierzchowinie i łagodnych stokach oraz rozdzielaj ące j ą liczne obni żenia w formie niecek, rynien polodowcowych i drobnych rozci ęć dolinnych. Prawie płask ą powierzchni ę sandrowej Równiny Torzymskiej urozmaicaj ą jedynie nielicznie wyst ępuj ące zespoły wydm (m.in. na południe od miejscowo ści Gajec), pojedyncze lub niewielkie zagł ębienia wytopiskowe (niektóre wypełnione zachowanymi jeszcze jeziorkami), drobne erozyjne doliny oraz pojedyncze małe kemy. Krajobraz płaskodennych wielkich dolin wzbogaca przede wszystkim zró żnicowana sie ć hydrograficzna: drobne cieki, kanały i rowy melioracyjne oraz starorzecza w ró żnych fazach sukcesji. Z drobnych form morfologicznych wyst ępuj ą zagł ębienia wytopiskowe, a na wy ższych terasach piaszczystych - zalesione wydmy. Holoce ńskie dno doliny buduj ą tu głównie mady rzeczne lub piaski rzeczne. Te ostatnie najwi ększe rozprzestrzenienie maj ą m.in. w rejonie miasta Słubice, w rejonie wsi Grzmi ąca -Kłopot - Rąpice (gmina Cybinka - naprzeciwko miasta Eisenhüttenstadt), wzdłu ż koryta Odry na odcinku mezoregionu Doliny Odry Środkowej (gmina Cybinka). Wi ększe kompleksy holoce ńskich osadów torfowych rozprzestrzeniaj ą si ę tu tu ż pod kraw ędzi ą oddzielaj ącą dolin ę od wysoczyzny morenowej na północ od Słubic. Piaszczysta terasa bałtycka zachowała si ę w „rogu", gdzie koryto Odry zmienia kierunek z równole żnikowego, czyli pradolinnego, na kierunek południkowy, czyli przełomowy (teren gminy Cybinka). Pierwsza z wymienionych teras jest wiekowo zwi ązana z faz ą pomorsk ą, druga natomiast ze starsz ą faz ą pozna ńsk ą. Silnie rozbudowana jest równie ż terasa bałtycka (fazy pomorskiej) w dolinie Ilanki, wzdłu ż której w ąsk ą stref ą rozci ągaj ą si ę holoce ńskie osady piasków rzecznych lub - o znacznie wi ększym (szerszym) rozprzestrzenieniu - osady torfowe. Holoce ńskie piaski rzeczne lub osady torfowe buduj ą te ż dna mniejszych dolin. Niektóre z drobniejszych rozci ęć dolinnych wypełniaj ą deluwia piasków lub glin. Wysoczyzna morenowa mezoregionu Pojezierza Łagowskiego charakteryzuje si ę - nawi ązuj ącym do rze źby terenu - silnym zró żnicowaniem struktury litologicznej podło ża (układem mozaikowym). Wyniosło ści morenowych pagórków i garbów buduj ą tu głównie mniej lub bardziej spłaszczone gliny zwałowe. Na wschód od miasta O śno Lubuskie i od szerokiej bruzdy rynnowej w wielu miejscach wierzchołkowych partii pagórków i garbów wyłaniaj ą si ę piaski, mułki i iły, a tak że w ęgle brunatne trzeciorz ędu (neoge ńskie). Wypi ętrzenia neoge ńskiego podło ża maj ą tu charakter glacitektoniczny. Obni żenia pomi ędzy pagórkami i garbami morenowymi wypełnione zostały piaskami i żwirami wodnolodowcowymi (fazy pozna ńskiej), a ci ągi dolin - współczesnych i dawnych odpływów - piaskami rzecznymi. W wielu miejscach to piaszczyste podło że zostało w warunkach klimatu peryglacjalnego przekształcone eolicznie, w wyniku czego powstały rozległe płaty piasków eolicznych oraz zespoły wydm, najwi ększe w całym obszarze opracowania. Na

31 północ od O śna Lubuskiego, po lewobrze żnej stronie doliny Lenki rozci ąga si ę rozległy płat piaszczysto-żwirowego kemu. W odró żnieniu od Pojezierza Łagowskiego (wysoczyzna morenowa), bardziej monotonn ą struktur ą litologiczn ą podło ża wyró żnia si ę sandrowa Równina Torzymska. Dominuj ą tu piaski i żwiry wodnolodowcowe albo piaski rzeczne (rozległa dolina Ilanki i Pliszki). Niewielkie zespoły osadów torfowych i holoce ńskich piasków rzecznych wypełniaj ą tu jedynie nieliczne zagł ębienia wytopiskowe lub doliny drobnych cieków (np. potoku Lisia). W zasi ęg gminy Cybinka (w jej środkowo-południow ą cz ęść ) wkracza niewielki fragment północno-zachodniego skrzydła glacitektonicznego wypi ętrzenia fazy leszczy ńskiej. Ten czołowo-morenowy garb w rejonie na południe od miasta Cybinka buduj ą głównie gliny zwałowe, a w rejonie wsi Drzeniów tak że piaski, żwiry i głazy lodowcowe. Lokalnie pojawiaj ą si ę na powierzchni równie ż neoge ńskie osady - iły, piaski i mułki oraz formacje burow ęglowe, które w przeszło ści były przedmiotem eksploatacji. Generalnie na obszarze powiatu słubickiego, dominują w warstwach powierzchniowych utwory przepuszczalne - piaski fluwioglacjalne sandrów i obni żeń mi ędzymorenowych, piaski i żwiry rzeczne terasów w dolinach rzecznych oraz piaski i żwiry kemów. Utwory słabiej przepuszczalne - głównie gliny zwałowe - wyst ępuj ą wi ększymi lub mniejszymi enklawami w obr ębie wysoczyzn morenowych (Pojezierze Łagowskie i Wzgórza Cybi ńsko – Lubogowskie). Do utworów słaboprzepuszczalnych zaliczy ć te ż nale ży mułki rzeczne wyst ępuj ące małymi płatami w dolinach rzecznych oraz neoge ńskie iły pojawiaj ące si ę w glacitektonicznych wypi ętrzeniach. Taka struktura litologiczna wierzchnich warstw podło ża gruntowego czyni go bardzo wra żliwym na przenikanie i migracj ę zanieczyszcze ń pochodz ących z powierzchni (np. z przestrzeni rolniczej). Nie stwarza te ż korzystnych warunków dla kształtowania si ę urodzajniejszych gleb. Gł ębsze warstwy - poza obszarami du żych dolin - zawieraj ą jednak słabiej przepuszczalne utwory starszych moren dennych, a jeszcze gł ębiej - iłów trzeciorz ędowych. Mi ąż szo ść utworów czwartorz ędowych jest zró żnicowana - od poni żej 50 do ponad 100 m, i wi ąż e si ę głównie z du żymi amplitudami rze źby powierzchni podczwartorz ędowej. W zwi ązku z t ą du żą mi ąż szo ści ą utwory czwartorz ędowe - ich struktura litologiczna - decyduj ą tu - obok klimatu o uwarunkowaniach siedliskowych i gospodarczych. Jedynie wyst ępowanie niewielkich złó ż surowców energetycznych - ropy naftowej i gazu ziemnego - wi ąż e si ę ze starszym podło żem permskim (cechsztyn). Z kolei stwierdzone zło ża w ęgla brunatnego nale żą do utworów trzeciorz ędowych, które jednak w wyniku wspomnianego wcze śniej glacitektonicznego wypi ętrzenia wł ączone zostały w kompleksy osadów czwartorz ędowych. Pod wzgl ędem tektonicznym omawiany obszar nale ży do rozległej monokliny przedsudeckiej, stanowi ącej cz ęść wi ększej jednostki - epiwaryscyjskiej strefy monoklinalnej będącej szerokim i płaskim skrzydłem synklinorium szczeci ńsko-łódzko-miechowskiego. Gł ęboko ść podło ża waryscyjskiego si ęga od 3,0 do 4,0 km; poni żej 4,0 km (tj. gł ębiej) w rejonie uj ścia Warty, natomiast poni żej 3,0 km (tj. płycej) w południowej cz ęś ci gminy Cybinka. Cokół monokliny buduj ą skały prekambru i starszego palezoiku, przefałdowane i potrzaskane uskokami. Na cokole tym spoczywa ci ągła seria niezaburzonych utworów permu powstałych w wyniku akumulacji w płytkim morzu szelfowym materiału pochodz ącego z niszczenia masywu sudeckiego (w fazie zrówna ń pohercy ńskich); w górnym permie (cechsztyn) omawiany obszar znajdował si ę natomiast w strefie sedymentacji chemicznej (gipsy, sole) morza górnopermskiego. Osady permskie zapadaj ą pod osady triasu i jury - zgodnie z generalnym nachyleniem całego cokołu - w kierunku północno-wschodnim. W północnej cz ęś ci obszaru opracowania na powierzchni podtrzeciorz ędowej wyst ępuj ą utwory kredy górnej, natomiast w cz ęś ci południowej odsłaniaj ą si ę warstwy jurajskie. Trias wyst ępuje tu tylko w południowym niewielkim fragmencie gminy Cybinka - w zasi ęgu Doliny Środkowej Odry. Mezozoiczne podło że (kreda, jura i trias) pokrywa ci ągła warstwa utworów trzeciorz ędowych, w wi ększo ści zbudowanych z iłów lub iłów i piasków z lignitem (Miocen - facja lądowa). W zasi ęgu pradoliny warcia ńskiej oraz cz ęś ci doliny Odry na odcinku przełomowym, trzeciorz ęd buduj ą piaski glaukonitowe i kwarcowe iły oligoce ńskie.

Obszary i obiekty obj ęte ochron ą przyrody Wśród realizowanych zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska szczególne miejsce zajmuj ą działania zwi ązane z ochron ą przyrody. Powiat słubicki ze wzgl ędu na posiadane zasoby przyrodnicze oraz szczególne poło żenie obfituje w takie działania. Park narodowy obejmuje obszar chroniony, wyró żniaj ący si ę szczególnymi warto ściami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie podlega cało ść przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Na terenie powiatu słubickiego znajduje si ę jeden park narodowy - Park Narodowy „Uj ście Warty” - który został utworzony z dniem l lipca 2001 roku. Park ten le ży na obszarze dawnej delty rzeki Warty w uj ściu do rzeki Odry i jest jednym z najcenniejszych obszarów pod wzgl ędem ornitologicznym w naszym kraju. Unikalne tereny podmokłe, rozlegle ł ąki i pastwiska stanowi ą jedn ą z najwa żniejszych ostoi ptaków wodnych i błotnych. Park zajmuje obszar 7955,86 ha, z tego 7,28 ha znajduje si ę na obszarze powiatu słubickiego. Na terenie parku stwierdzono wyst ępowanie 245 gatunków ptaków, z czego przyst ępuje tu do l ęgów prawie 160 gatunków. A ż 26 gatunków ptaków wyst ępuj ących tutaj nale ży do rzadkich lub zagro żonych wygini ęciem według mi ędzynarodowej klasyfikacji Bird Life International jak np.: derkacz, wodniczka. rycyk, żuraw. b ąk i bielik czy tez rybitwa czarna. Ponadto na terenie Parku Narodowego stwierdzono wyst ępowanie 34 gatunków ssaków z 13 rodzin. Spo śród tych, które znajduj ą si ę w Polskiej Czerwonej Ksi ędze wymieni ć nale ży wydr ę i bobra europejskiego. Zbiorowiska ro ślinne na terenie parku reprezentuj ą wysoki poziom ró żnorodno ści biologicznej. Ponad 390 gatunków ro ślin naczyniowych to około 30% flory całej krainy Wielkopolsko-Kujawskiej. O du żym zró żnicowaniu świadczy te ż wyst ępowanie na tym terenie blisko 50 zespołów ro ślinnych.

Rezerwat przyrody jest obszarem chronionym o szczególnych wła ściwo ściach, na którym ochronie podlega cało ść przyrody, niektóre jej składniki lub cechy krajobrazu. W powiecie słubickim istniej ą cztery rezerwaty przyrody (2 torfowiskowe, 1 stepowy oraz 1 le śny) obejmuj ące łącznie powierzchni ę 536,38 ha.

Tab. 10. Zestawienie rezerwatów przyrody powiatu Słubickiego Nazwa Pow. Lp. Lokalizacja Cel ochrony Rodzaj rezerwatu rezerwatu [ha] Zachowanie zbiorowiska Gmina Górzyca, okolica wsi 1 Pami ęcin 11,80 ro ślinno ści stepowej na obszarze Stepowy Pami ęcin wąwozów Zachowanie torfowiska niskiego Gmina i Nadle śnictwo Cybinka: oraz fragmentu ł ąk z 2 Młodno 92,91 Obr ęb le śny Białków, oddz. Torfowiskowy charakterystycznymi zespołami 247a,247b ro ślinnymi Ochrona i zachowanie rzadkich i Gmina i Nadle śnictwo Rzepin; gin ących gatunków ro ślin i ptaków Mokradła Le śnictwo Biskupice, około 1,5 3 33,73 wodno -błotnych na zarastaj ącym Torfowiskowy Sułowskie km na zachód od wsi Sułów. jeziorze i podtopionym kompleksie oddz. 97,100,141 torfowisk.

Gmina Słubice w granicach nast ępuj ących obr ębów ewidencyjnych: l. świecko: dz. nr 376 - 8.65ha. dz. nr 360 -16,01 ha, dz. nr 361 - 15.181ha dz. nr 362 -17,77ha, dz.nr325-14,46ha. Ochrona i zachowanie kompleksu dz.nr326-13.00ha. naturalnych i półnaturalnych dz.nr.327-12.62ha. ekosystemów ł ęgowych wraz z Łęgi koło dz.nr328-21.61ha; 4 397,94 zachodz ącymi w nich procesami Le śny Słubic 2.Nowy Lubusz. fluktuacji, sukcesji i regeneracji, dz. nr 427/1 - 30.59ha. typowych dla doliny wielkiej rzeki. dz.nr425/l - 42.85ha.

dz. nr 429 - 20.59 ha. dz., nr 430/1 -31.38ha. dz. nr 431 -31.45ha. dz. nr 432/1 - 42.33ha 3.Miasto Słubice obr ęb ewidencyjny nr l dz. nr 433L-21.71ha. dz. nr 434L - 26.14ha. dz. nr 435/lL-31,60ha.

Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, historyczne i kulturowe. Celem utworzenia parku jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie jego warto ści w warunkach racjonalnego gospodarowania. Wokół parku tworzy si ę otulin ę zabezpieczaj ącą obszar parku przed szkodliwym oddziaływaniem warunków zewn ętrznych. Na terenie powiatu słubickiego znajduje si ę cz ęść obszarów dwóch parków krajobrazowych.

Park krajobrazowy „ Uj ście Warty". Park został utworzony w grudniu 1996r. Poło żony w dolinach Odry i przyuj ściowego odcinka rzeki Warty. Celem ochrony jest zachowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych typowych dla dolin wielkich rzek oraz otaczaj ących je kraw ędzi wysoczyzn. Park zajmuje obszar 28 483 ha, z tego 6 500 ha wchodzi w obszar powiatu. Na terenie parku znajduje si ę zespół przyrodniczo - krajobrazowy, porzecze i 4 rezerwaty przyrody: Sło ńsk , Pami ęcin, Lemierzyce i Czapliniec Lemierzycki.

Krzesi ński Park Krajobrazowy. Park został utworzony w lipcu 1998 r. , obejmuje tereny pradoliny Odry i doliny Nysy Łu życkiej o du żych warto ściach przyrodniczych i krajobrazowych. Park zajmuje obszar o powierzchni 8 546 ha , z czego l 897 ha znajduje si ę w gminie Cybinka. Na terenie Parku znajduje si ę najwi ększe w Europie Środkowej skupisko bociana białego, co zostało uhonorowane otwarciem 26 kwietnia 2003 roku Muzeum Bociana Białego w Kłopocie oraz prowadzone s ą intensywne badania botaniczne.

Obszary chronionego krajobrazu - ochron ą obj ęte są tereny o stosunkowo mało zniekształconym środowisku przyrodniczym. Chroni ą one nie tylko okre ślone walory przyrodnicze i krajobrazowe, ale stanowi ą naturaln ą osłon ę dla obiektów o wy ższym cenzusie ochrony. S ą równie ż barier ą przed gro źną degradacj ą środowiska. Na terenie powiatu utworzono 5 takich obiektów:

Tab. 11. Zestawienie obszarów chronionego krajobrazu Powierzchnia i Powierzchnia Powierzchnia i lokalizacja w lokalizacja obiektu Lp. Nazwa obszaru ogólna obiektu powiecie słubickim na obszarze innych [ha] gmin 11A – Ośnia ńska Rynna z 1 2223 Gmina O śno Lubuskie – 150 ha Gmina Sło ńsk 2073 ha jeziorem Radachowskim Gmina O śno Lubuskie 1972 ha, 2 11B – Ośnia ńska Rynna 2145 - gmina Rzepin 173 ha Gmina Cybinka – 1138 ha Gmina Torzym – 3 14 – Dolina Ilanki 7684 Gmina Rzepin – 2421ha 4169ha Gmina Słubice – 136 ha Gmina Cybinka – 4673 ha 4 15 – Słubicka dolina Odry 14075 Gmina Słubice – 9174ha - Gmina Górzyca – 228 ha Gmina Bytnica 900ha, Gmina Maszewo 4200ha, Sk ąpe 136 ha 5 16- Puszcza nad Pliszk ą 32244 Gmina Cybinka – 6359 ha Gmina Torzym – 12633ha Gmina Łagów – 8016ha

Zespół przyrodniczo — krajobrazowy wyznacza si ę w celu ochrony wyj ątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego oraz kulturowego, dla zachowania jego warto ści estetycznych. Na terenie powiatu (gmina O śno Lubuskie) mamy dwa zespoły przyrodniczo-krajobrazowe o łącznej powierzchni 3 279 ha. Uroczysko O śnia ńskich Jezior. Obejmuje rynn ę dziewi ęciu jezior wraz z malowniczym krajobrazem polno-le śnym, poło żone w zachodniej cz ęś ci gminy. Zespół obejmuje obszar gruntów o powierzchni 2 046 ha. Jest to obszar o wybitnych i w du żym stopniu unikalnych warto ściach krajobrazowych, posiadaj ący bogat ą szat ę ro ślinn ą i dostarczaj ący wielu wra żeń estetycznych Główn ą osi ą uroczyska jest niezwykle malowniczy ci ąg 9 jezior rynnowych. Ci ąg ten rozpoczyna si ę na północy do jeziora Imielno, poprzez jeziora Bielawa, Odrzygoszcz, Mo ścienko, Grzybno, Kocioł, Czyste Małe, Czyste Wielkie ko ńcz ąc na jeziorze bezimiennym, znajduj ącym si ę na południu od jeziora Czyste Wielkie. Uroczysko Doliny Lenki . Obejmuje dolin ę rzeki Lenki wraz z krajobrazem polno-le śnym, poło żone w północnej cz ęś ci gminy. Zespół ten obejmuje obszar gruntów o powierzchni l 233 ha. Obszar ten w znacznej cz ęś ci (60,6 %) stanowi ą lasy, a tak że gr unty orne wsi Lipienica. Oś uroczyska stanowi rzeczka Lenka i jej dopływy.

Użytki ekologiczne są form ą ochrony indywidualnej. S ą to obszary, cz ęsto nieu żytkowane gospodarczo, zasługuj ące na ochron ę jako pozostało ść ekosystemów maj ących znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk takich jak: naturalne zbiorniki wodne, śródl ądowe i śródle śne oczka wodne, k ępy drzew i krzewów śródpolnych, bagna, torfowiska i starorzecza, skarpy i wydmy, płaty nieu żytkowanej ro ślinno ści itp. W powiecie słubickim za u żytki ekologiczne uznano dotychczas obszary o ł ącznej powierzchni ok. 501,6 ha : • w gminie Cybinka - „Zapadliska Kopalniane"; 13,93 ha w obr ębie S ądów, - „G ęsie Bagna"; 11,09 ha w obr ębie S ądów, - „Gniewosz"; 33,78 ha w obr ębie Urad, - „Kraw ędź Doliny Pliszki I"; 2,84 ha w obr ębie Urad , - „Zapadliska Kopalniane II"; 22,0 ha w obr ębie Cybinka. • w gminie Górzyca - „Owczary I”, 16,07 ha w obr ębie Górzyca, - „Owczary II", 9,6 ha w obr ębie Górzyca (2,4 ha) oraz w obr ębie Pami ęcin (7,2 ha), - „Laski II"; 2,95 ha w obr ębie Górzyca,

- „Laski III"; 3,25 w obr ębie Górzyca, - „Przy Rowie"; 15,91 ha w obr ębie Górzyca, - „Polny", 8,76 ha w obr ębie Czarnów, - „Długi", 0,3 ha w obr ębie Górzyca, - „Długa Murawa", 8,33 ha w obr ębie Czarnów, - „Murawka"; 1,95 ha w obr ębie Żabice, - „Wysokie Trawy"; 7,47 ha w obr ębie Żabice, - „Trawy"; 8,96 ha w obr ębie Żabice. • w gminie Rzepin - „Wokół Jeziora Popienko"; 20,0 ha w obr ębie Gajec, - „Oczko", 9,44 ha w obr ębie Gajec, - „Przy Oczku", 2,39 ha w obr ębie Gajec, - „Przy drodze", 4,11 ha w obr ębie Gajec , - „Gajec"; 7,06 ha w obr ębie Gajec, - „Ł ąki", 8,08 ha w obr ębie Gajec, - „Nad Ilank ą", 7,74 ha w obr ębie Gajec, - „Pola", 2,37 w obr ębie Gajec, - „Wzdłu ż Ilanki"; 59,66 ha w obr ębie Lubiechnia Wielka, - „Przy Ilance"; 4,19 ha w obr ębie Lubiechnia Wielka. • w gminie Słubice - „Bagna Biskupickie"; 25,47 w obr ębie Biskupice Nowe, - „Jezioro", 29,76 ha w obr ębie Kunowice, - „Drzeci ńskie Bagna", 9,7 ha w obr ębie Drzecin, - „Przy Torach", 15,3 ha w obr ębie Drzecin, - „Rozległe Bagna nad Ilank ą"; 114,0 ha w obr ębie Rybocice, - „Zakole", 7,57 ha w obr ębie Drzecin, - „Długie Bagno"; 4,96 ha w obr ębie Biskupice Nowe.

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupiska, o szczególnej warto ści naukowej, kulturowej, historyczno-pami ątkowej i krajobrazowej, wyró żniaj ące si ę indywidualnymi cechami w śród innych tworów przyrody. W powiecie słubickim aktualnie zatwierdzone s ą nast ępuj ąca rodzaje pomników przyrody: - Drzewa pojedyncze 30 obiektów - Grupy drzew 3 obiekty - Aleje 1 obiekt - Przyroda nieo żywiona (głazy narzutowe, skałki) 2 obiekty - Inne (płat ro ślinno ści kserotermicznej, z ostnic ą włosowat ą, stanowisko jelonka) 2 obiekty

Tab. 12. Zestawienie pomników przyrody. Lp. Nr rejestracyjny* Lokalizacja Przedmiot ochrony GMINA CYBINKA dąb szypułkowy obwód l 138/1 Nadle śnictwo Cybinka 510 cm, wysoko ść 30m dąb, obwód 545cm, 2 139/2 Drzeniów - park wysoko ść 11m, wiek 200 lat dąb, obwód 550cm. Drzeniów. przy drodze do 3 140/3 wysoko ść 13 m. wiek 500 Białkowa lat dąb szypułkowy. obwód 4 537/4 Sądów 550cm, wysoko ść 20m 5 538/5 Sądów dąb szypułkowy. obwód

Lp. Nr rejestracyjny* Lokalizacja Przedmiot ochrony 450cm. wysoko ść 20m dąb szypułkowy. obwód 6 539/6 Sądów 600cm, wysoko ść 15m dąb szypułkowy. obwód 7 540/7 Sądów 480cm. wysoko ść 25m grupa cisów (6). obwód 8 541/8 Sądów 70-115cm. wysoko ść l6m. wiek 270 lat dąb. obwód 620cm, 9 542/9 Drzeniów wysoko ść 20m płat ro ślin, Skarpa z lewej strony 10 572/10 kserotermicznej z ostnic ą drogi do Słubic włosowat ą dąb szypułkowy. obwód 11 687/11 Cybinka 590cm. wysoko ść 27-28m. wiek 200 lat platan klonolistny. obwód 12 688/12 Cybinka 490cm, wysoko ść 25-27m. wiek 200 lat aleja d ębów Bieganów, grunty Zakładu 13 835/13 szypułkowych. - 56 drzew. Rolnego obwód 365-270cm dąb szypułkowy. obwód. Bieganów, grunty Zakładu 14 836/14 740cm, wysoko ść 25m. Rolnego wiek 300 lat dąb szypułkowy. obwód 15 1355/15 Nadle śnictwo Cybinka 465cm. wysoko ść 28m, topola biała, obwód 16 1429/16 Nadle śnictwo Cybinka 565cm GMINA RZEPIN dąb. obwód 560cm. 1 4/1 Rzepin Le śna D ąbrowa wysoko ść 19m, wiek 600 lat grupa drzew. 6 sosen 2 942/2 Nadleśnictwo Rzepin pospolitych obwód 209- 292cm. wysoko ść 24-32m dąb szypułkowy, obwód 3 943/3 Nadle śnictwo Rzepin 470cm. wysoko ść 31m dąb szypułkowy, obwód 4 944/4 Nadle śnictwo Rzepin 375cm, wysoko ść 29m grupa drzew. 3 d ęby szypułkowe obwód 340, 5 945/5 Nadle śnictwo Rzepin 394. 343cm, wysoko ść 20- 21 m. na drzewach wyst ęp, kozioróg d ębosz buk zwyczajny obwód 6 946/6 Nadle śnictwo Rzepin 360cm. wysoko ść 34m dąb szypułkowy., obwód 7 947/7 Nadle śnictwo Rzepin 550cm. wysoko ść 25m dąb szypułkowy., obwód 8 948/8 Nadle śnictwo Rzepin 380cm. wysoko ść 235m Rzepin, ul. Wojska topola czarna, obwód 9 949/9 Polskiego. posesja L.O 480cm, wysoko ść 27m Rzepin, ul. Wojska dąb szypułkowy obwód 10 950/10 Polskiego. Szkoła 410cm. wysoko ść l8m Podstawowa wierzba biała odmiana 11 951/11 Rzepin, ul. Pozna ńska płacz ąca, obwód 410cm, wysoko ść 20m wierzba biała odmiana 12 952/12 Rzepin, ul Nadrzeczna płacz ąca, obwód 380cm,

Lp. Nr rejestracyjny* Lokalizacja Przedmiot ochrony wysoko ść l5m głaz narzutowy, obwód 13 953/13 Wie ś Gajec 1150cm. wysoko ść 200cm wi ąz szypułkowy obwód 14 1036/14 Nadle śnictwo Rzepin 385cm, wysoko ść 32 topola czarna, obwód 15 1038/16 Rzepin, ul. Nadrzeczna 430cm, wysoko ść 15m GMINA O ŚNO LUBUSKIE Nadle śnictwo O śno głaz narzutowy obwód 1 50/1 Lubuskie. Jezioro 710cm. Łab ędzie stanowisko jelonka Nadle śnictwo O śno rogacza w 155 letnim 2 1035/2 Lubuskie drzewostanie d ębowym powierzchnia 2,23ha dąb szypułkowy obwód 3 1106/3 Le śnictwo Radachów 400cm. wysoko ść 25m GMINA SŁUBICE dąb szypułkowy obwód 1 890/1 Słubice. ul Kopernika 420cm. wysoko ść 32m dąb szypułkowy obwód 2 891/2 Słubice. ul. Wodna 370cm. wysoko ść 27m dąb szypułkowy obwód 3 892/3 Słubice. Plac Wolno ści 350cm. wysoko ść 22m Słubice. ul. Sportowa przy dąb szypułkowy obwód 4 893/4 stadionie 35m. wysoko ść 15m *Numer według wykazu Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody

Na obszarze opracowania wskazano ostoje przyrody różnej rangi i wielko ści (wg kryteriów banku danych CORINE - biotopes [Dyduch - Falinowska i in. 1999]): ° (211) Kłopot - mała ostoja ( poni żej 100 ha); typ ostoi - tereny zabudowane i tereny rolne, motyw kolonia bociana białego; ° (259) Dolina Pliszki - du ża ostoja (której tylko cz ęść wchodzi w zasi ęg gminy Cybinka); (powierzchnia całkowita - 1890 ha); typ ostoi - wody śródl ądowe, lasy murawy i ł ąki; motyw - gatunki ptaków; Jako potencjalne elementy europejskiej sieci NATURA 2000 na obszarze opracowania wskazuje si ę nast ępuj ące tereny (wg www.odra.pl/natura): ° Dolina Pliszki (3200 ha) - gmina Cybinka; ° Uj ście Ilanki (786 ha) - gmina Słubice i Cybinka; ° Słubice (750 ha) - gmina Słubice; ° Uj ście Warty (28500 ha) - gmina Górzyca.

1.3.2 Lasy Niezbyt korzystne uwarunkowania przyrodnicze dla działalno ści gospodarczej (słabe gleby i mała zasobno ść w surowce mineralne) przyczyniły si ę do wzgl ędnie małego antropogenicznego przekształcenia środowiska przyrodniczego na obszarze powiatu słubickiego. Ten wysoki stopie ń „naturalno ści" środowiska opisywanego obszaru wyra ża si ę jednak głównie w strukturze użytkowania terenów. Zwłaszcza wysoki jest udział lasów - ponad 46%, znacznie wi ększy ni ż przeci ętnie w kraju (niewiele ponad 28%). Najbogatsze siedliska le śne zostały jednak wzi ęte pod uprawy, tak że ekosystemy le śne pozostawiono tylko na najmniej korzystnych gospodarczo terenach. Nawet jednak i w tych lasach, w wyniku racjonalnej gospodarki le śnej, nast ąpiło znaczne uproszczenie struktury przyrodniczej wyra żaj ące si ę wybitn ą monokultur ą sosny. Udział sosny w drzewostanach le śnych obszaru przekracza 80%, a w gminie Rzepin - nawet 90%. Warto tu doda ć, że udział monokultury sosnowej w lasach obszaru opracowania jest najwy ższy w Polsce, co tylko

38 cz ęś ciowo tłumaczone mo że by ć warunkami siedliskowymi. Z innych gatunków drzew wyst ępuj ą dęby, brzozy oraz świerk pospolity, modrzew i robinia akacjowata; te trzy ostatnie s ą tu gatunkami obcymi. Udział poszczególnych, innych ni ż sosna, gatunków nie przekracza zazwyczaj 3% drzewostanu le śnego. Z le śnych typów siedliskowych najwi ększy udział maj ą siedliska borów suchych i borów świe żych wykształcone na piaszczysto-żwirowych równinach sandrowych. Ich udział przekracza na ogół 70% przestrzeni le śnej, np. w gminie Cybinka siedliska tego typu stanowi ą 75%, a w gminie Rzepin bór świe ży obejmuje 74% powierzchni le śnej. Na terenach morenowych wysoczyzn (mezoregion Pojezierza Łagowskiego), gdzie wyst ępuje wi ęcej siedlisk żyźniejszych, zwi ększa si ę udział lasów typu boru mieszanego świe żego, lasu świe żego i lasów mieszanych. Na przykład w gminie O śno Lubuskie bór świe ży zajmuje ju ż tylko 52,7% przestrzeni le śnej (bór suchy nie wyst ępuje), bór mieszany świe ży - 42,5%, a las mieszany świe ży - ponad 3%. W obr ębie wielkich dolin rzecznych zachowały si ę liczne, ale o niewielkiej powierzchni fragmenty lasów ł ęgowych, a w zagł ębieniach wysoczyzn morenowych i rynnach polodowcowych - olsy (np. w gminie O śno Lubuskie ols typowy stanowi 1,2% lasów, a w gminie Górzyca lasy łęgowe obejmuj ą 2,3% tamtejszej, niewielkiej zreszt ą powierzchni le śnej). Oba te typy siedlisk umieszczone s ą na li ście siedlisk chronionych (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 14 lipca 2001 r, Dz. U. Nr 92, poz. 1029). Podlegaj ą one ochronie ze wzgl ędu na ich wysoki stopie ń naturalno ści, czyli warto ść stanowi ącą cz ęsto przedmiot mi ędzynarodowych programów ochrony przyrody. Wa żna jest jednak tak że ich funkcja w ochronie dolin rzecznych i znaczenie w retencji wodnej. Podstawow ą funkcj ą lasów obszaru opracowania jest funkcja gospodarcza - pozyskanie drzewa z wyr ębów. W przeszło ści, w miejscach zr ębów całkowitych, wprowadzono sosn ę jako gatunek najbardziej opłacalny. Sosn ę, podobnie jak inne drzewa iglaste, cechuje oszcz ędna gospodarka pozyskiwanymi z gleby substancjami mineralnymi. Zdolno ść ta staje si ę jednak zgubna w przypadku wzrostu zanieczyszcze ń środowiska. Dlatego te ż na obszarach przemysłowych drzewa iglaste gin ą w pierwszej kolejno ści. Obecnie system eksploatacji lasów niewiele si ę zmienił, a w lasach gospodarczych omawianego obszaru etaty ci ęć przekraczaj ą cz ęsto przyrosty drzewostanów, które np. w borach świe żych wynosz ą przeci ętnie około 3,3 m 3/ha ( średnia zasobno ść - około 150 m3/ha). Efekty tak przyszłej, jak i współczesnej gospodarki le śnej to - oprócz wykształcenia si ę monokultury świerkowej - dominacja drzewostanów młodych, w których drzewa z grupy wiekowej 60-80 lat i starszych stanowi ą poni żej 20% drzewostanów le śnych, np. w gminie Górzyca a ż 81,3% drzewostanów le śnych nale ży do I-III klasy wieku. Ostatnio coraz cz ęś ciej mówi si ę o potrzebie „ekologizacji" gospodarki le śnej. Dotyczy to równie ż lasów lubuskich, i to nie tylko na obszarach chronionej przyrody. Polega ona w szczególno ści na wprowadzeniu na zr ębach nasadze ń odpowiednich gatunków drzew, które pozwol ą na ukształtowanie struktury przyrodniczej lasu bardziej zgodnej z warunkami siedliskowymi. Nale ży przy tym podkre śli ć, że nawet na ubogich siedliskach borowych mo żliwe jest ró żnicowanie struktury drzewostanów, które poprawi ą naturaln ą odporno ść lasu na szkodniki i zagro żenia po żarowe. Potencjalna ro ślinno ść wskazuje tu, bowiem na du ży udział siedlisk wła ściwych dla kwa śnych d ąbrów i buczyn, charakterystycznych dla obszarów podlegaj ących wpływom klimatu oceanicznego. Drzewostany charakterystyczne dla tych siedlisk zachowały si ę miejscami na niewielkich powierzchniach i najcz ęś ciej obj ęte s ą formaln ą ochron ą. Lasy powiatu słubickiego, pomimo daleko posuni ętego uproszczenia struktury przyrodniczej, stanowią jednak nadal wa żne siedliska przestrzeni dla stanowisk cennych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Nie mo żna te ż pomin ąć ich funkcji krajobrazowej zwłaszcza, je śli towarzysz ą polom uprawnym (krajobraz polno-le śny), ł ąkom (krajobraz ł ąkowo-le śny) i w szczególno ści akwenom (krajobraz rolno – wodno – le śny). Ekosystemy trawiaste, głównie ł ąki (o ró żnej intensywno ści uprawy), które opanowały przede wszystkim doliny du żych rzek oraz bruzd ę rynny polodowcowej Ilanki-Lenki, w tym tereny osadów torfowych, nie s ą form ą klimaksow ą (zostały wprowadzone na siedliskach bogatych gatunkowo lasów ł ęgowych i wymagaj ą stałej uprawy oraz piel ęgnacji). Tym niemniej stanowi ą

39 składnik struktury przyrodniczej obszaru opracowania o wysokich walorach, gdzie wyst ępuj ą te ż liczne stanowiska cennych gatunków ro ślin i zwierz ąt, zwłaszcza, je śli terenom ł ąkowym towarzyszy bogaty system wód powierzchniowych. Dlatego te ż przez przyrodników traktowane s ą jako seminaturalny sposób zagospodarowania gruntów. Odgrywaj ą te ż rol ę krajobrazow ą. Szczególnie cenne przyrodniczo ł ąki wyst ępuj ą w dolinie Warty i znaczna ich powierzchnia, wraz z ekosystemami wodnymi i przywodnymi, obj ęta jest ochron ą prawn ą. Trwałe u żytki zielone obejmuj ą około 20% powierzchni obszaru opracowania. Z innych cennych zbiorowisk niele śnych wymieni ć nale ży ro ślinno ść wodn ą i szuwarow ą jezior, starorzeczy i cieków wodnych. W zagł ębieniach terenu wyst ępuj ą cz ęsto torfowiska; na ubo ższych terenach sandrowych i wy ższych terasach dolin wyst ępuj ą torfowiska wysokie lub przej ściowe. Z kolei strome, dobrze nasłonecznione i suche skarpy Odry i Pradoliny Toru ńsko- Eberswaldzkiej zaj ęte s ą przez zbiorowiska kserotermiczne - muraw stepowych. Płaty muraw kserotermicznych wyst ępuj ące w gminie Górzyca nale żą do najlepiej zachowanych w północnej Polsce. Utworzono tu Obszar Chroniony Lubuskiego Klubu Przyrodniczego Owczary (skarpa doliny Odry), gdzie ochronie podlegaj ą liczne stanowiska ostnicy włosowatej, paj ęcznicy liliowatej, mikołajka polnego i dzwonka syberyjskiego. Na obszarze opracowania wyst ępują typy zbiorowisk ro ślinno ści niele śnej, których siedliska znalazły si ę na li ście siedlisk chronionych (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r w sprawie okre ślenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie - Dz.U. Nr 12, poz.1029): • wilgotne zagł ębienia mi ędzywydmowe Rhynchosporian albae; • wydmy śródl ądowe z murawami szczotlichowymi Spergulo vermalis-Corynephoretum; • twardowodne oligomezotroficzne zbiorniki z podwodnymi ł ąkami ramienic Chretea; • starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne Nymphaeiion i Potamogetonion; • naturalne dystroficzne zbiorniki wodne Utricularietea intermedio-minuris ; • zalewane muliste brzegi rzek Bidentetalia tripartiti; • wilgotne wrzosowiska z wrzo ścem bagiennym Erico-Sphagnetalia (prawdopodobnie); • suche wrzosowiska Calluno-Genistion, Calluno-Arctostaphylion; • pionierskie murawy napiaskowe Sedo-Scleranthetea; • murawy kserotermiczne Festuco Brometea; • zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe Molinion; • mokre ł ąki u żytkowane ekstensywnie Cirsio-Polygonetum, Trollio-Polygonetum, Cirsietum rivularis; • ni żowe ł ąki u żytkowane ekstensywnie Arrhenatherelum medioeuropaeum; • torfowiska wysokie żywe oraz zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji Sphagnetalia magellanici, Rhynchosporian albae ; • torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska Caricion lasiocarpae; • obni żenia dolinkowe i pła mszarne Rhunchosporion albae • torfowiska nakredowe Cladietum marisci • źródliska Modtio-Cardaminetea • szuwary wielkoturzycowe Caricetum distichae, Caricetum ripariae, Cixuto-Caricetum • pseudocyperi, a by ć mo że inne z tej grupy.

Bogactwu zbiorowisk ro ślinnych odpowiada równie ż bogata fauna. Do najcenniejszych terenów stanowi ących ostoje fauny nale ży uj ście Warty, śródle śne doliny Pliszki i Ilanki oraz jeziora. Na obszarze opracowania wyst ępuj ą takie rzadkie gatunki, jak: orzeł bielik (Heliaetus albicilla), orlik krzykliwy (Aquilla pomarina), rybołów (Pandion Heliaëtus), puchacz (Bubo Bubo), sowa błotna (Iasio flammentus), ró żniec (Anas acuta) kropiatka (Porzana porzana), zielonka (Porzana parra) siweczka obro żna (Charadirus hiaticula), rybitwa białoczelna (Sterna albifrons), kulik wielki (Numenius argata) wodniczka (Acerocephalus paludicola), batalion (Philomachus purgnax) i inne gatunki ptaków

Z gadów na uwag ę zasługuje żółw błotny (Emys orbiculeris), którego stanowiska wyst ępuj ą m.in. na terenie gminy Cybinka (2 stanowiska, w tym na terenach zapadliskowych, pokopalnianych). Z rzadkich gatunków ssaków wymienić mo żna wilka (Canis lupus), wydr ę (Lutra lutra) bobra (castor fiber) oraz ró żne gatunki nietoperzy. W zwi ązku ze znaczn ą lesisto ści ą obszaru licznie wyst ępuje zwierzyna łowna (sarny, jelenie, dziki, lisy, jenoty, borsuki), a na terenach rolniczych liczne populacje kuropatw, ba żantów, zaj ęcy i sarny. Z rzadkich gatunków ryb wymieni ć mo żna łososia (Salmo salar) i minoga rzecznego (Lamperta fluviatilis).

1.3.3 Ochrona Gleb Na obszarze powiatu słubickiego, wyst ępuj ą trzy główne typy genetyczne gleb ° gleby brunatne (eutric gambisols), a zwłaszcza gleby brunatne wyługowane (płowe - levisols) zwi ązane głównie z podło żem zbudowanym z glin zwałowych; np. w gminie O śno Lubuskie gleby te obejmuj ą prawie 80% areału u żytków rolnych ; ° gleby typu bielicowych (albic arenosols, leptic podsols), głównie pseudobielicowe, wyst ępuj ą na terenach zbudowanych z utworów piaszczystych i żwirowych; dominuj ą zatem w gminie Cybinka; ° mady rzeczne (fluvisols) zwi ązane s ą z dolinami rzecznymi.

Pod wzgl ędem odczynu wyst ępuj ą niemal wył ącznie gleby kwa śne lub lekko kwa śne wymagaj ące wapnowania. Najwy ższ ą kwasowości ą odznaczaj ą si ę gleby „piaszczystej" gminy Cybinka, gdzie gleby kwa śne i silnie kwa śne obejmuj ą 73,7% areału u żytków rolnych. Pod wzgl ędem walorów produkcyjnych przewa żaj ą gleby o średniej (klasa IV) i małej warto ści (klasy V do VIz). Klasa III obejmuje w poszczególnych gminach tylko do kilku procent powierzchni użytkowanej rolniczo, natomiast relatywnie bardzo du ży jest udział gleb najmniej urodzajnych (V - VI z klasy) si ęgaj ący do 40% i wi ęcej przestrzeni rolniczej poszczególnych gmin. Te najsłabsze gleby, głównie wytworzone z piasków lu źnych, albo słabo gliniastych, odznaczaj ą si ę du żą przepuszczalno ści ą, kwa śnym odczynem, mał ą zawarto ści ą próchnicy i słabo rozwini ętym kompleksem sorpcyjnym. Oczywi ście udział gleb najsłabszych pod lasami jest jeszcze wi ększy. Warto ść produkcyjna mad rzecznych jest zró żnicowana, w zale żno ści od składu granulometrycznego i stosunków wodnych. W du żych dolinach wyst ępuj ą mady lekkie (głównie w strefach mi ędzywala), mady brunatne na dawnych terenach zalewowych, obecnie chronionych wałami przeciwpowodziowymi i osuszonych systemami melioracyjnymi (mog ą to by ć mady średnie i ci ęż kie) oraz mady czarnoziemne, wyst ępuj ące najcz ęś ciej w obni żeniach podskarpowych (reprezentuj ą je zarówno mady średnie jak i ci ęż kie). Mady rzeczne wykorzystywane s ą najcz ęś ciej jako u żytek zielony, a mady o ci ęż szym składzie mechanicznym i uregulowanych stosunkach wodnych - jako grunty orne, niekiedy o wysokiej warto ści produkcyjnej. Najwi ększa zwarta powierzchnia takich uprawianych mad ci ęż kich wyst ępuje w północno-zachodniej, „dolinowej" cz ęś ci gminy Górzyca. Gleby te reprezentuj ą kompleks pszenny dobry. Wi ększe płaty takiego kompleksu produkcyjnego wyst ępuj ą te ż w północno-zachodniej cz ęś ci gminy Słubice. W pozostałych gminach kompleks pszenny dobry prawie nie wyst ępuje (je śli nie liczy ć kilku niewielkich rozproszonych enklaw), a kompleks pszenny bardzo dobry nie wyst ępuje nigdzie na całym obszarze opracowania. W areale gruntów ornych najwi ększe rozprzestrzenienie ma kompleks żytni dobry, a nast ępnie żytni bardzo dobry oraz żytni słaby. W areale trwałych u żytków zielonych prawie równy udział maj ą u żytki zielone średnie, słabe i bardzo słabe; u żytki zielone bardzo dobre i dobre prawie nie wyst ępuj ą. W bru ździe rynny polodowcowej na odcinku pomi ędzy Rzepinem, a O śnem Lubuskim du że powierzchnie zajmuj ą gleby organiczne: mułowo – torfowe, torfowe lub murszowo-torfowe, wykorzystywane wył ącznie pod trwałe u żytki zielone (ł ąki). W waloryzacji przestrzeni rolniczej IUNG - Puławy wszystkie gminy ocenione zostały na poni żej 60 punktów (przy średniej krajowej 66,6 pkt), np. gmina Słubice, która wyró żnia si ę stosunkowo du żym udziałem gleb urodzajnych (i to w skali całego województwa) oceniona została

41 na 59,4 pkt. Doda ć tu nale ży, że w ocenie punktowej warto ści przestrzeni rolniczej poszczególnych gmin obszaru opracowania pewien „podwy ższaj ący" wpływ miały korzystne warunki klimatyczne (zwłaszcza termiczne) oraz na ogół dobre stosunki wodno-gruntowe, chocia ż miejscami wyst ępuj ą gleby albo nadmiernie przesuszone (gleby lekkie na wysoczyznach), albo nadmiernie wilgotne (w dolinach). Korzystn ą cech ą jest te ż znikomy stopie ń ska żenia środowiska glebowego. Jedynie w gminie Słubice odnotowano w gruncie nieco podwy ższon ą zawarto ść cynku, niklu, miedzi i kadmu, a w gminach Górzyca i Rzepin - cynku, niklu i miedzi. Stopie ń ska żenia jest jednak niewielki stopie ń 1 ograniczaj ący jedynie produkcj ę warzyw przeznaczonych do spo życia (lub przetworów) dla dzieci oraz 11 - ograniczaj ący upraw ę warzyw o jadalnych li ściach. Generalnie jednak środowisko glebowe obszaru, podobnie jak całe środowisko przyrodnicze omawianego obszaru, nale ży do najmniej zanieczyszczonych i ska żonych w Polsce, pomimo że napływaj ą tu niekiedy transgraniczne zanieczyszczenia z uprzemysłowionych rejonów zachodniej Europy. Zanieczyszczenia te, zawarte cz ęsto w opadach atmosferycznych, deponowane s ą m.in. w środowisku glebowym.

1.3.4 Ochrona zasobów kopalin Obszar opracowania poło żony jest w regionie niezbyt zasobnym w u żyteczne kopaliny, je śli nie liczy ć pospolitego w całym kraju kruszywa. Z surowców energetycznych wymieni ć tu mo żna rop ę naftow ą, gaz ziemny oraz w ęgiel brunatny Ropa naftowa (zło ża o niewielkich zasobach) i gaz ziemny wyst ępuj ą w obszarze górniczym „Ługi Górzyckie" na terenie gminy Górzyca (zło ża eksploatowane) W ęgiel brunatny zwi ązany jest tu z glacitektonicznymi wypi ętrzeniami neoge ńskiego podło ża Wyst ępuje m in. w rejonie Smogóry w gminie O śno Lubuskie. Zło ża tego surowca o mi ąż szo ści pokładów od kilku do nawet kilkunastu metrów s ą jednak nieci ągłe (zaburzenia glacitektoniczne), zatem opłacalno ść ich eksploatacji jest w ątpliwa. W przeszło ści eksploatowane były pokłady burow ęglowe w rejonie Cybinki i Radzikowa. Równie ż te zło ża s ą glacitektonicznego pochodzenia i odznaczaj ą si ę podobnie niekorzystnymi cechami jak poprzednio wymienione. Ju ż w okresie mi ędzywojennym wydobywanie w ęgla w gminie Cybinka zostało zaniechane a po eksploatacji pozostały liczne wykopy i zapadliska. Z udokumentowanych złó ż węgla brunatnego południowej cz ęś ci obszaru opracowania wymienić mo żna zło ża „Mielesznica", „Cybinka" i „Rzepin". Zło ża kruszyw wyst ępuj ą w rejonach; Maczkowa (gmina Cybinka), Radachowa (zło ża żwiru w gminie O śno Lubuskie), Poł ęcka (zło ża gliny w gminie O śno Lubuskie), Owczar (zło ża piasków i żwirów w gminie Górzyca), Górzycy (surowce okruchowe - gmina Górzyca). Okoliczno ści ą sprzyjaj ącą rozwojowi eksploatacji kruszyw mo że by ć realizacja planowanych inwestycji drogowych i kolejowych.

1.4 Zrównowa żone wykorzystywanie surowców, materiałów, wody i energii

1.4.1 Ochrona przed powodzi ą Na terenie powiatu słubickiego rzeka Odra posiada obwałowania w nast ępuj ących gminach: gmina Cybinka: - km 534,00 – 545,00 – odcinek Miłów – Krzesin (11,0 km) - km 546,00 – 555,40 – odcinek R ąpice - Kłopot (9,4 km) - km 555,40 – 561,50 – odcinek Urad – Bieganów (6,1 km) gmina Słubice - km 572,62 – 578,70 – odcinek Rybocice – Świecko (6,08 km) - km 582,2 – 585,15 – odcinek Słubice (2,95 km) - km 585,15 – 599,40 – odcinek Urad – Bieganów (14,25 km) gmina Górzyca - km 599,40 – 614,25 – odcinek Słubice - Górzyca (14,85 km)

Intensywne opady, jakie wyst ąpiły w miesi ącu czerwcu i lipcu 1997 roku miały bezpo średni wpływ na wezbranie wód rzeki Odry. Były to opady o wyj ątkowej wydajno ści i zasi ęgu. W miesi ącu lipcu i sierpniu 1997 roku na całej Odrze zostały przekroczone dotychczas zanotowane stany wody, zwane potocznie absolutnymi minimami. Dnia 14.07.1997 roku decyzj ą wojewody gorzowskiego i zielonogórskiego został ogłoszony alarm powodziowy dla gmin Cybinka, Słubice i Górzyca. Długotrwały i wysoki stan wody pozwolił na ocen ę stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych. Ofiarno ść słu żb i mobilizacja społecze ństwa zapobiegła w du żej mierze przerwaniu wałów i zalaniu terenów obwałowanych. Po do świadczeniach roku 1997 została opracowana przez prof. Wierzbickiego „Koncepcja zabezpieczenia i ochrony przeciwpowodziowej dla m. Słubice”. W miesi ącu sierpniu 1999 roku Lubuski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Zielonej Górze przeprowadził zadanie pt. „Remont wału przeciwpowodziowego rzeki Odry w m. Słubice w km rzeki 582+250 do 587+500 oraz km 556 do 561 od wsi Grzmi ąca w gór ę rzeki (odcinek 6,1km) w gminie Cybinka”. Aktualnie prowadzone s ą prace w obr ębie ewidencyjnym Świecko Remonty polegaj ą na uszczelnieniu skarpy odwodnej kostk ą piankowo-glinow ą, humusem i biowłóknin ą oraz na robotach ziemnych z tym zwi ązanych. Na dzie ń l listopada 2003 roku stan zaawansowania prac modernizacyjnych wałów przeciwpowodziowych rzeki Odry przedstawia si ę nast ępuj ąco : ° odcinek R ąpice - Urad o długo ści 18,5 km zmodernizowany w cało ści, ° odcinek Słubice - Nowy Lubusz o długo ści 9,4 km zmodernizowany w cało ści, ° odcinek Nowy Lubusz - granica gmin Słubice/Górzyca o długo ści 7,7 km zmodernizowany w cało ści, ° odcinek od granicy gmin Słubice/Górzyca do miasta Kostrzyn o długo ści 15,3 km w trakcie modernizacji.

1.4.2 System transportowy

Komunikacja publiczna. Powiat słubicki w zakresie komunikacji publicznej jest powiatem specyficznym, poniewa ż poł ączenie poszczególnych gmin le żą cych w jego granicach ze stolic ą powiatu Słubicami jest mo żliwe tylko za pomoc ą komunikacji publicznej i prywatnej (samochody osobowe). Z tej uwagi komunikacja autobusowa jest bardzo wa żna. Powiat słubicki w zakresie komunikacji autobusowej publicznej obsługuj ą nast ępuj ące przedsi ębiorstwa: - Przedsi ębiorstwo Transportowo-Handlowe „Transhand" Sp. z o.o., w Słubicach -77 % - Przedsi ębiorstwo Pa ństwowej Komunikacji Samochodowej w Gorzowie Wlkp. - 4 % - Przedsi ębiorstwo Pa ństwowej Komunikacji Samochodowej w My śliborzu -12 % - Przedsi ębiorstwo Pa ństwowej Komunikacji Samochodowej we Wrocławiu - 1 % - Przedsi ębiorstwo Pa ństwowej Komunikacji Samochodowej w Zielonej Górze - 5 % - Spółdzielnia Komunikacyjna w Poznaniu - 1 % Z powy ższego zestawienia wynika, że najwi ększym przewo źnikiem w zakresie komunikacji publicznej autobusowej w powiecie słubickim jest PT-H „Transhand" w Słubicach. Słubice jako miasto powiatowe nie posiada dworca autobusowego. Budynek dworcowy spełnia rol ę tylko przystanku autobusowego, który nie zaspakaja potrzeb podró żnych. Przez dworzec autobusowy przewija si ę miesi ęcznie ok. 87 500 podró żnych. Codziennie z dworca autobusowego w Słubicach odje żdża 39 autobusów obsługuj ących 90 kursów na terenie województwa lubuskiego. Do pracy i do szkół doje żdża ka żdego dnia około 1 200 osób. Autobusy wykonuj ą dziennie średnio 5 700 km. Powiat Słubicki posiada pi ęć poł ącze ń pospiesznych z czterema województwami: - Lubuskim na trasie Słubice - Gorzów Wlkp. oraz Słubice - Zielona Góra, - Wielkopolskim na trasie Słubice – Pozna ń, - Zachodniopomorskim na trasie Słubice – Szczecin, - Dolno śląskim na trasie Słubice - Wrocław.

Przewozy szkolne w powiecie słubickim wykonywane s ą przez gminy własnymi środkami transportu oraz wynaj ętych przewo źników. W gminie Cybinka i Słubice przewozy szkolne wykonuje PT-H „Transhand", w gminie Rzepin przewozy szkolne wykonuje gmina własnym środkiem transportu oraz prywatny przewo źnik. Natomiast gmina O śno Lub. oraz Górzyca posiadaj ą własne środki transportu, W Słubicach obsługiwana jest linia miejska na trasie Słubice-Terminal TO Ć Świecko uruchomiona ze wzgl ędu na potrzeby osób tam zatrudnionych. Komunikacja publiczna - autobusowa ma w powiecie szczególne znaczenie ze wzgl ędu na potrzeby podró żnych, ma szans ę rozwija ć si ę.

Drogi. Siec dróg w powiecie słubickim jest dobrze rozwini ęta. Układ komunikacyjny zapewnia dobre poł ączenie wszystkich miejscowo ści powiatu. Znajduj ą si ę tu wa żne szlaki drogowe, a przede wszystkim droga poło żona w ci ągu przyszłej autostrady A2, Świecko – Pozna ń – Warszawa. Szlak ten ma ogromne znaczenie transeuropejskie, ł ączy zachodni ą i wschodni ą Europ ę. Zbiegaj ą si ę tu równie ż wa żne drogi o znaczeniu regionalnym, prowadz ące z Kostrzyna do Zielonej Góry, ze Słubic do Gorzowa Wlkp. oraz Sul ęcina, a tak że z Cybinki przez Rzepin do O śna. Dobrze rozwini ęty układ drogowy nie wymaga inwestycji budowy nowych poł ącze ń drogowych. Niezb ędna jest natomiast modernizacja wi ększo ści dróg powiatowych oraz podniesienie ich standardu. Na terenie powiatu znajduj ą si ę drogi zarz ądzane przez czterech administratorów. S ą to drogi krajowe , drogi wojewódzkie, drogi powiatowe i drogi gminne. Stan dróg oceniany jest jako dostateczny, jednak że zarz ądcy poprzez stałe prace modernizacyjne dostosowuj ą je do wymogów Unii Europejskiej. Zestawienie dróg krajowych i wojewódzkich podano w poni ższej tabeli (stan z ko ńca 1998 roku).

Tab. 13. Zestawienie dróg na terenie powiatu. Lp NAZWA DROGI Długo ść w km Nawierzchnia . DROGI KRAJOWE (administrator: GDDP Oddział płd. - zach. Biuro w Zielonej Górze, RDK w Słubicach )

1. Nr 2 Granica, Gm. Boczów 22,119 Bitumiczna 2. Nr 118 Kostrzyn n/O - Słubice 31,007 Bitumiczna 3. Nr 133 Kostrzyn n/O - Ociosna 10,805 Bitumiczna 4. Nr 275 Słubice- Zielona Góra 30,100 Bitumiczna Razem 99,631

DROGI WOJEWÓDZKIE (administrator: Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze , RDW w Sul ęcinie)

1. Nr 134 Maczków - Urad 39,298 Bitumiczna 2. . Nr 137 Słubice - Trzciel 32,819 Bitumiczna 3. -Nr 139 Górzyca - Dębrznica 27,844 Bitumiczna Razem 99,961

Stan dróg powiatowych pomimo zauwa żalnej poprawy, która nast ąpiła w ci ągu ostatnich 4 lat, oceni ć mo żna jako dostateczny lub zły, wymagaj ący modernizacji oraz bie żą cych prac konserwacyjnych. Podstawowe niedostatki dróg to nienormatywna szeroko ść , no śno ść , zły stan nawierzchni i poboczy, niebezpieczne miejsca. Znaczne problemy stwarza rosn ące nat ęż enie ruchu w obszarze powiatu, a zwłaszcza na drogach dojazdowych do przej ść granicznych.

Tab. 14. Wykaz dróg powiatowych Długo ść Lp. Nr drogi Pocz ątek drogi Koniec drogi Rodzaj nawierzchni (km) granica powiatu 1 F 1159 8.625 Kłopot Bitumiczna/brukowcowa (Bytomiec) 2 F 1248 11,610 Cybinka Kłopot Bitumiczna 3 F 1249 13,030 Cybinka Jerzmanice Bitumiczna/brukowcowa 4 F 1250 5,010 Białków Mielesznica Bitumiczna granica powiatu 5 F 1251 10,960 Urad Gruntowa (G ądków M ) 6 F 1252 14,681 Świecko Urad Bitumiczna 7 F 1253 1,134 Kunowice Kunowice Bitumiczna 8 F 1254 13,114 Nowe Biskupice Rzepin Bitumiczna 9 F 1255 4,075 Staro ścin Rzepin Bitumiczna granica powiatu 10 F 1257 7,990 Smogóry Bitumiczna (Boczów) granica powiatu 11 F 1274 2,650 Lubie ń Bitumiczna (Rychlik) granica powiatu 12 F 1275 10,398 Ośno Lub Bitumiczna (Brze źno) od granicy powiatu 13 F 1291 6,814 Ośno Lub Bitumiczna (Chartów) granica powiatu 14 F 1292 6,407 Ośno Lub. Brukowcowa/gruntowa (Ownice) 15 F 1298 5,889 Drzecin Nowe Biskupice Bitumiczna 16 F 1299 18,034 Słubice Słubice Brukowcowa/gruntowa 17 F 1300 3,905 Nowy Lubusz Rzeka Odra Bitumiczna 18 F 1301 1.577 Lisów Lisów Bitumiczna 19 F 1302 6,716 Lisów Kowalów Bitumiczna 20 F 1303 5,990 Kowalów Lubiechnia Wielka Bitumiczna 21 F 1304 2,659 Drze ńsko Lubiechnia Wielka Bitumiczna 22 F 1305 1,345 Poł ęcko Poł ęcko Bitumiczna 23 F 1306 3,939 Golice Radówek Gruntowa 24 F 1307 0,823 Laski Lubuskie Laski Lubuskie Bitumiczna 25 F 1308 2,217 Pami ęcin Laski Lubuskie Bitumiczna 26 F 1309 5,408 Radów Świniary Bitumiczna 27 F 1310 2,375 Świniary Świniary Bitumiczna 28 F 1311 10,147 Radów Ośno Lub. Bitumiczna 29 F 1312 4.898 Żabice Sienno Bitumiczna/gruntowa 30 F 1313 10,193 Górzyca Czarnów Bitumiczna 31 F 1314 3,417 Ługi Górzyckie droga F 1313 (Forty) Bitumiczna 32 F 1315 0,990 Górzyca Górzyca (rz. Odra) Bitumiczna 33 F 1316 6,955 Czarnów Gronów Bitumiczna/brukowcowa 34 F 1317 6.525 Radachów Trze śniów Bitumiczna 35 F 1318 3,200 Sienno Gronów Gruntowa

Rys. 1 Mapa dróg powiatowych

W poni żej podanych tabelach przedstawione s ą średniodobowe pomiary ruchu na drogach w granicach powiatu słubickiego. Dane przedstawione w tabelach dotycz ą najwa żniejszych dróg w powiecie.

Tab. 15. Średniodobowy ruch na drogach krajowych za rok 1999. Nr drogi Relacja Odcinek pomiaru Ilo ść pojazdów E-30 (A-2) Świecko - Pozna ń Świecko - Rzepin 8510 31 Słubice - Kostrzyn Słubice - Drzecin 4025 29 Słubice - Zielona Góra T. T. O. C. Świecko - Urad 5290 T.T.O.C. - Terminal Towarowych Odpraw Celnych

Tab. 16. Średniodobowy ruch na drogach wojewódzkich za rok 1999. Nr drogi Relacja Odcinek pomiaru Ilo ść pojazdów 134 Maczków – Urad Ośno Lub. - granica powiatu 1725 134 Maczków – Urad Ośno Lub. - Rzepin 1495 137 Słubice – Trzciel Słubice - Kowalów 1995 137 Słubice – Trzciel Kowalów - Ośno Lub 2070 137 Słubice – Trzciel Ośno Lub. - granica powiatu 1496 139 Górzyca - Dębrznica Kowalów - Rzepin 2185

Tab. 17. Słubice średniodobowy ruch na drogach powiatowych za rok 1999. Nr drogi Relacja Odcinek pomiaru Ilo ść pojazdów 11-416 Sło ńsk - Ośno Lub. Gronów - Ośno 2340 49-101 Sądów - Cybinka Radzików - Cybinka 2370 49-102 Cybinka - Kłopot Cybinka - Białków 1380 11-436 Nowe Biskupice - Rzepin Gajec - Rzepin 4115

Drogi gminne- sie ć lokaln ą transportu drogowego tworz ą drogi o ró żnej nawierzchni i o małej gęsto ści z uwagi na skupiony charakter osadnictwa i rolnictwo wielkoobszarowe. W niniejszym opracowaniu podano ogólne zestawienia dotycz ące dróg w gminach powiatu słubickiego (w układzie alfabetycznym wg stanu na 31.12.1998 r.):

CYBINKA a) drogi gminne 51 km, w tym o nawierzchni twardej 4 km i ulepszonej 4 km, b) lokalne miejskie 8 km, w tym o nawierzchni twardej 3,1 km i ulepszonej 3,1 km, c) drogi zakładowe-zamiejskie 7 km, w tym o nawierzchni twardej 7 km i ulepszonej 7 km, GÓRZYCA d) drogi gminne 59,5 km, w tym utwardzone 4,23 km (bez lokalnych miejskich), e) drogi zakładowe (zamiejskie) 29 km, f) drogi dojazdowe do gruntów rolnych 204 (rolniczych), OŚNO g) drogi gminne 45 km, w tym o nawierzchni twardej 26 km i ulepszonej 1 km, h) lokalne miejskie 10 km, w tym o nawierzchni twardej 10 km i ulepszonej 7 km, i) drogi zakładowe -zamiejskie 10 km, miejskie 2 km, RZEPIN j) drogi gminne 46 km, w tym o nawierzchni twardej 20 km i ulepszonej 3 km, k) lokalne miejskie 17 km, w tym o nawierzchni twardej 9 km i ulepszonej 8 km, l) drogi zakładowe -zamiejskie 2 km, miejskie 4 km,

SŁUBICE m) drogi gminne 33,306 km, w tym o nawierzchni twardej 9 km i ulepszonej 2 km, lokalne miejskie 22 km, w tym o nawierzchni twardej 22 km i ulepszonej 22 km, n) drogi zakładowe zamiejskie 7 km, miejskie 5 km.

Kolej. W powiecie słubickim krzy żuj ą si ę dwa bardzo wa żne szlaki kolejowe na stacji w ęzłowej pasa żersko-towarowej w miejscowo ści Rzepin tj. transeuropejska magistrala (E-20) relacji Frankfurt n/O - Warszawa, ł ącz ąca podobnie jak droga Nr 2 kraje Europy wschodniej i zachodniej oraz krajowa magistrala w ęglowa ( Nr-273) relacji Wrocław -Szczecin, ł ącz ącą wzdłu ż granicy zachodniej Śląsk z Pomorzem Zachodnim. Układ kolejowy w powiecie słubickim uzupełniaj ą linia kolejowa normalnotorowa stanowi ąca obwodnic ę Rzepina. W wyniku działa ń PKP SA zlikwidowano w ostatnich latach na terenie powiatu słubickiego lini ę kolejow ą nr 386 Kunowice Cybinka, nr 414 Kostrzyn - Gorzów Zieleniec oraz zawieszono przewozy na linii nr 365 Wierzbno - Rzepin. Z wyj ątkiem aktualnie modernizowanego odcinka magistrali E-20, praktycznie cała sie ć linii kolejowych biegn ących przez teren powiatu została wybudowana w XIX w i na pocz ątku XX w. Realizowane na nich inwestycje zwi ązane były z usprawnieniem funkcjonowania układu ju ż istniej ącego linii magistralnych, oraz wycofaniem torów drugorz ędnych z ruchu pasa żerskiego. Z uwagi na du że znaczenie gospodarcze dla powiatu słubickiego zlikwidowanej linii kolejowej nr 380 Kunowice Cybinka, samorz ąd powiatowy czyni starania o przej ęcia mienia po zlikwidowanej linii i utworzenia na tej bazie bocznicy kolejowej.

Tab. 18. Linie kolejowe w powiecie słubickim Długo ść Linie kolejowe Ilo ść Na odcinku [km] Linie kolejowe o znaczeniu mi ędzynarodowym: 1 20,32 Granica powiatu – Rzepin – Kostrzyn E-20 Warszawa-Berlin Linie o znaczeniu pa ństwowym: 1 28,19 Granica powiatu – Rzepin – Kostrzyn Nr 273 Wrocław-szczecin Linie o znaczeniu lokalnym: 1 9,61 Drze ńsk - Jerzmanice - obwodnica Rzepina

Tab. 19. Rodzaje linii kolejowych w powiecie słubickim Linie kolejowe w Ilo ść Łączna długo ść [km] Na odcinku powiecie Linie torowe 0 ------Gr. Powiatu – granic pa ństwa 20,32 km Linie zelektryfikowane 3 58,12 Gr. Powiatu Kostrzyn 28,19 km Obwodnica Rzepina 9,61km Nieczynne: Kunowice – Cybinka 23805 km Nr 386 Kunowice-Cybinka 3 57,365 Gr. Powiatu O śno Lubuskie Nr 364 Wierzbno-Rzepin Chyrzyno – granica powiatu Nr 414 Kostrzyn-Gorzów

Koncepcja wykorzystania nieczynnych linii kolejowych: a) Kunowice - Cybinka. Przej ęcie przez samorz ąd powiatowy mienia zlikwidowanej linii i utworzenie na tej bazie bocznicy kolejowej. b) Wierzbno - Rzepin. Zadanie ponad powiatowe. Mo żliwo ść uruchomienia ruchu osobowego i towarowego - po przeprowadzeniu szczegółowej analizy. c) Budowa ście żki rowerowej na odcinku le żą cym na terenie powiatu (po fizycznej likwidacji linii.

Drogi wodne . W powiecie słubickim znajduje si ę jedyny szlak komunikacji wodnej rzek ą Odr ą. Dla ruchu barek wykorzystuje si ę 76 km drogi wodnej w II klasie technicznej (no śno ści 1000 t), obsługiwanej przez porty rzeczne w Uradzie, Rybocicach ( towarowe ) oraz w Słubicach (towarowo - pasa żerski).

1.4.3 Turystyka i rekreacja. Zagraniczna turystyka przyjazdowa. W opinii Instytutu Turystyki z Poznania przyjazdy na nasze tereny turystów zagranicznych w celach turystycznych, miały tendencj ę spadkow ą. Wzrasta natomiast liczba przeje żdżaj ących w celach słu żbowych lub interesach. Zdecydowana wi ększo ść turystów zagranicznych przyje żdża indywidualnie, spada zainteresowanie usługami biur podró ży. Tury ści zagraniczni korzystaj ą coraz cz ęś ciej z noclegu w hotelach i pensjonatach. Spada odsetek osób, nocuj ących u krewnych i rodzin. Szczególnie wa żnym segmentem potencjalnych turystów ze wzgl ędu na ich liczebno ść i sił ę nabywcz ą s ą go ście zagraniczni, przekraczaj ący granic ę w Słubicach. Ze wzgl ędu na niewielk ą odległo ść od Kostrzyna nale ży te ż wzi ąć pod uwag ę turystów przekraczaj ących granic ę w Kostrzynie n/O. Osoby przekraczaj ące granic ę w powiecie słubickim stosunkowo rzadko korzystaj ą z bazy wypoczynkowo-turystycznej, zlokalizowanej na terenie powiatu. Niew ątpliwie ma to zwi ązek z ruchem tranzytowym i małym ruchem przygranicznym, w celach handlowych. Najliczniej odwiedzaj ącymi byłe woj. gorzowskie turystami zagranicznymi są Niemcy, obywatele z krajów byłego ZSRR, Du ńczycy i Holendrzy. Instytut Turystyki przeprowadził ankiet ę w śród mieszka ńców Polski dotycz ącą preferencji wyboru miejsc wypoczynku. Istotnymi czynnikami wyboru miejsc wypoczynku s ą: „niskie ceny" (49,2%), „warunki zakwaterowania, noclegi" (38,0%), „woda, kąpiele" (33,7%). Obecna baza turystyczna jest mało konkurencyjna pod wzgl ędem ofert wypoczynku i rekreacji. Turystyka. Przygraniczne poło żenie powiatu, du że zalesienie z walorami Puszczy Rzepi ńskiej, lasy pełne zwierzyny i runa le śnego, a tak że rze źba terenu z malowniczo poło żonymi jeziorami, to główne bogactwo turystyczne powiatu. Du żym atutem turystycznym jest nieska żone przemysłem środowisko przyrodnicze. Istotne znaczenie dla turystyki stałej i przejazdowej ma tak że blisko ść Berlina, trzy mosty graniczne i dobry układ komunikacyjny. Bardzo dobre poł ączenia drogowe i kolejowe powoduj ą że powiat słubicki odwiedzaj ą go ście z kraju, jak i z zagranicy. Jesieni ą cz ęsto mo żna spotka ć w lasach na grzybobraniu mieszka ńców z dalekiego Śląska. W obecnych czasach przy planowaniu rozwoju turystyki nie mo żna omin ąć tak wa żnych obiektów jak: d) Park narodowy z siedzib ą w Chyrzynie; e) Muzeum Ł ąki w Owczarach; f) Muzeum bociana Białego w Kłopocie; g) Krzesi ński Park Narodowy, h) Puszcza Rzepi ńska. W promowaniu powiatu słubickiego du że znaczenie maj ą stowarzyszenia turystyczno- kulturalne. Do najbardziej wyró żniaj ących si ę nale żą : Lubuski Klub Przyrodników z siedzib ą w Świebodzinie i Euroregion Pro Europa.

Lubuski Klub Przyrodników (LKP) jest organizacj ą pozarz ądow ą której zadaniem statutowym jest ochrona przyrody. Do zada ń klubu, w zakresie ochrony przyrody, nale ży m.in. realizacja projektu WWF „Zielona Wst ęga Odra - Nysa. W ofercie muzeum, prócz ekspozycji wystawowych, dotycz ących ekosystemów trawiastych świata, Polski oraz terenów w pobli żu Warty i okolic Owczar powstaje ogródek botaniczny. Ponadto istnieje mo żliwo ść noclegu w warunkach zbli żonych do schroniska i mo żliwo ść skorzystania z zaj ęć edukacyjnych. Oferta muzealna skierowana jest do osób z zainteresowaniami przyrodniczymi. W zamierzeniach Lubuskiego Klubu Przyrodników, dotycz ących zrównowa żonego rozwoju regionalnego, jest wspieranie form turystyki przyjaznej środowisku, a wi ęc turystyki rowerowej, pieszej i agroturystyki oraz stworzenie modelowych gospodarstw rolnych. Euroregion „Pro Europa Viadrina" został utworzony 21.12.1993 roku. Celem działalno ści Euroregionu jest współpraca transgraniczna i rozwój regionu granicznego. Do zada ń Euroregionu zwi ązanych z turystyk ą nale ży: - zmniejszenie deficytu informacyjnego w regionie, - wymiana ofert turystycznych dla poszczególnych grup (młodzie ż, rodziny, seniorzy), - opracowanie ofert oraz wprowadzenie na rynek wspólnych programów turystycznych, - wspólny udział w ponadregionalnych targach turystycznych.

Projekty transgraniczne, koordynowane przez Euroregion, finansowane s ą ze środków unijnych Interreg II dla strony niemieckiej i ze środków Phare - CBC dla polskich członków Euroregionu. Naturalne walory przyrodnicze decyduj ą o tym, że powiat słubicki jest atrakcyjnym obszarem do wypoczynku, uprawiania sportu, rekreacji oraz turystyki pieszej i rowerowej.

1.4.4 Rolnictwo i rozwój terenów wiejskich. Użytki rolne stanowi ą 43 % ogólnej powierzchni powiatu słubickiego. Zdecydowan ą wi ększo ść stanowi ą gleby słabych klas od IV do VI, zaliczane do gleb kwa śnych lub lekko kwa śnych wymagaj ących wapnowania. Maj ą one t ę zalet ę, i ż s ą łatwe w uprawie. Oczywi ście nie mo żna zapomina ć o madach rzecznych, które wyst ępuj ą na dawnych terenach zalewowych, obecnie chronionych wałami przeciwpowodziowymi i osuszonych systemami melioracyjnymi, reprezentuj ących kompleks pszenny dobry. W waloryzacji przestrzeni rolniczej powiat słubicki wyró żnia si ę generalnie du żym udziałem gleb urodzajnych. Na pewno du żą rol ę odgrywaj ą tu zazwyczaj korzystne warunki klimatyczne oraz na ogół dobre stosunki wodno - gruntowe, chocia ż wyst ępuj ą gleby albo nadmiernie przesuszone (gleby lekkie na wysoczyznach), albo nadmiernie wilgotne (w dolinach). Korzystn ą cech ą jest te ż znikomy stopie ń ska żenia środowiska glebowego. Użytki rolne w 2002 r. zajmowały ogółem powierzchni ę 46 896 ha tj. około 43 % ogólnej powierzchni powiatu, w tym gospodarstwa indywidualne powierzchni ę 17232 ha, co stanowiło około 37 % ogólnej powierzchni u żytków rolnych. Na ł ączn ą powierzchni ę ww. u żytków rolnych składały si ę: grunty orne, ł ąki, pastwiska, sady.

Tab. 20. Struktura u żytkowania gruntów Użytki rolne ne Grunty orne ś ki ki ą ł sady ytkowymi wodami razem ż POWIAT OGÓLNA Grunty pod razem u Stałe grunty pastwiska zasiewami W tym pod Lasy i grunty le POWIERZCHNIA W hektarach

OGÓŁEM Razem 17919 15238 10690 1300 37 348 1025 298 2383 - miasta Razem 34121 31658 25538 20745 126 509 907 844 1619 - Gminy Powiat 52040 46896 36228 22045 163 857 1932 1142 4002 - W tym gospodarstwa indywidualne Razem 2496 2035 1201 19 149 22 22 7 454 - miasta Razem 16093 15197 10415 58 1259 397 397 210 686 - Gminy Powiat 52040 17232 11616 77 1408 419 419 217 1140 -

Z powy ższego zestawienia wida ć, i ż najwi ększy udział w strukturze u żytkowania gruntów przez indywidualne gospodarstwa rolne maj ą grunty orne. Stanowi ą one 82,4 % ogólnej powierzchni gruntów u żytkowanych przez te gospodarstwa. Znacz ącą rol ę w strukturze użytkowania gruntów zajmuj ą grunty b ędące w zasobie Agencji Nieruchomo ści Rolnej. Stosunkowo du ża powierzchnia tych gruntów jest niezagospodarowana. Na obszarze 8209 ha grunty ANR s ą wył ączone z u żytkowania, co stanowi ok. 32 % ogólnej powierzchni zasobów Agencji w powiecie oraz 8,2 % ogólnej powierzchni powiatu.

Według spisu rolnego z 2002 roku na terenie powiatu było : • 4 306 szt. fizycznych bydła, w tym krowy 1889 szt. ( w tym gospodarstwa indywidualne 900 szt.), • 39 514 szt. fizycznych trzody chlewnej, w tym w gospodarstwach indywidualnych 5018 szt., • 307 szt. fizycznych owiec ( w cało ści w gospodarstwach indywidualnych), • 115 szt. koni ( w cało ści w gospodarstwach indywidualnych), • 66 szt. kóz ( w cało ści w gospodarstwach indywidualnych), • 63 152 szt. drobiu ( w tym w gospodarstwach indywidualnych 32 956 szt.). Cało ść pogłowia bydła i trzody chlewnej wg danych z Urz ędu Statystycznego w Zielonej Górze znajduje si ę w sektorze prywatnym. Spo śród 4 306 sztuk fizycznych bydła 1 810 sztuk (tj. 42 %) nale ży do gospodarstw prywatnych własno ści krajowej, w tym 625 sztuk (tj. 34,5 %) jest własno ści ą spółdzielni rolniczych, a 285 sztuk (tj. 15,7 %) nale ży do krajowych spółek prywatnych, a 900 sztuk (tj. 49,8 %) stanowi własno ść gospodarstw indywidualnych. Reszta pogłowia bydła - 2 496 (tj. 58 %) znajduje si ę w gospodarstwach własno ści zagranicznej. W przypadku trzody chlewnej, spo śród 39 514 sztuk fizycznych - 10 821 (tj. 27%) należy do gospodarstw prywatnych własno ści krajowej, z czego 4 739 sztuk trzody chlewnej (tj. 43,8 %) jest własno ści ą spółdzielni produkcji rolniczej, a 1 064 (tj. 9,8 %) nale ży do krajowych spółek prywatnych. W gospodarstwach indywidualnych znajduje si ę 5 018 sztuk fizycznych trzody chlewnej (46,4 %). Pozostał ą cz ęść pogłowia trzody chlewnej -28 693 sztuki (tj.- 73 %) znajduje si ę we własno ści gospodarstw zagranicznych.

1.4.5 Energetyka zawodowa i przemysł. Energetyka nale ży do jednych z nielicznych dziedzin infrastruktury technicznej zaspokajaj ącej potrzeby mieszka ńców powiatu słubickiego. Praktycznie ka żdy wniosek o podł ączenie i zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą jest rozpatrywany pozytywnie, gdy ż nie istnieje niebezpiecze ństwo braku energii elektrycznej. Na bie żą co trwaj ą prace zwi ązane z wymian ą linii napowietrznych, budow ą linii kablowych i przył ączy do budynków. Układ energetyczny oparty jest na sieci krajowej wysokiego napi ęcia 110kV rozdzielany poprzez tzw.GPZ110/15 na „lokaln ą" sie ć średniego napi ęcia 15kV z transformacj ą na sie ć 0,4 kV i dalej do u żytkowników. W najbli ższym czasie rozpocznie si ę w Słubicach budowa Głównego Punktu Zasilania (GPZ) w Kunowicach dla zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą Kostrzy ńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W zakresie infrastruktury system gazownictwa wykazał si ę najwi ększ ą dynamik ą rozwoju w ostatnich trzech latach. Gaz stał si ę dost ępny w najwi ększych miastach i wsiach powiatu słubickiego za spraw ą inwestycji nowego dystrybutora na rynku, jakim jest „ Media Odra Warta" Sp. z o.o. z siedzib ą w Mi ędzyrzeczu. System zaopatrzenia w energi ę ciepln ą miejscowo ści powiatu oparty jest w głównej mierze na indywidualnych źródłach ciepła, w dalszym ci ągu w oparciu o tradycyjne paliwa jak w ęgiel, koks oraz drewno. System ogrzewania zdalaczynnego wyst ępuje w wi ększych miejscowo ściach powiatu oraz w bardzo ograniczonym zakresie na wsiach, obejmuj ąc swoim zasi ęgiem przewa żnie zespoły popegeerowskiego mieszkalnictwa wielorodzinnego (utworzone spółdzielnie mieszkaniowe), obiekty infrastruktury społecznej oraz cz ąstkowo zakłady przemysłowe. W obszarach wiejskich z uwagi na charakter zabudowy nie stwierdza si ę potrzeby i celowo ści rozwoju systemu ogrzewania zdalaczynnego ze scentralizowanych źródeł ciepła (z wyj ątkiem zespołów zabudowy poło żonych w zasi ęgu kotłowni) ze wzgl ędu na mo żliwo ści zaopatrzenia w energi ę ciepln ą do celów bytowych i ogrzewania budynków w oparciu o: • przewodowe systemy zaopatrzenia w gaz z krajowej sieci przesyłu poprzez system lokalny ze stacji redukcyjnej gazu planowanych na terenie powiatu wg . systemu PGNiG oraz programu EWE, • gaz płynny w pozostałych obszarach, a tak że lokalnego zaopatrzenia w gaz propan - butan ze zbiorników, • energi ę elektryczn ą z krajowej sieci na warunkach uzgodnionych z Rejonem Energetycznym firmy ENEA S.A.

• nowe systemy oparte na tzw. energii odnawialnej

Najlepiej rozwini ęty system ciepłowniczy posiada miasto Słubice. Miejski system ciepłowniczy eksploatowany jest przez Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., której wła ścicielem jest gmina Słubice posiadaj ąca 100% jej udziałów. Spółka prowadzi działalno ść na podstawie koncesji na wytwarzanie, przesył i dystrybucj ę ciepła uzyskan ą w listopadzie 1998 r. na okres 10 lat. Podstawowym źródłem ciepła jest Ciepłownia Miejska przy ul. Folwarcznej 2 ( wyposa żona w dwa kotły WR-5 z moc ą ciepln ą zainstalowan ą 16,2 MW ), produkuj ąca 89 167 GJ energii ( wg danych na 2002 r. ). Odbiorcy obsługiwani s ą przez 23 w ęzły ciepłownicze. Rozprowadzenie ciepła wytworzonego przez ZEC nast ępuje poprzez sie ć ciepłownicz ą o ł ącznej długo ści 7 869m, która składa si ę z magistrali i ciepłoci ągów odgał ęziaj ących. Średnice nominalne wynosz ą od DN 65 do DN 300 w magistrali i DN 25 do DN 150 w ciepłoci ągach odgał ęziaj ących. Nowe cz ęś ci sieci (około 60 %) charakteryzuje wiek od 6 do 14 lat, reszt ę sieci powy żej 17 lat. Na pocz ątku 1998 roku ZEC obsługiwał 18 odbiorców ciepła, a wg stanu na 2003 rok ju ż 22 odbiorców w śród których znajduj ą si ę spółdzielnie mieszkaniowe, szkoły i instytucje. Najwi ększymi odbiorcami ciepła s ą spółdzielnie mieszkaniowe oraz mieszkalnictwo komunalne. Całkowite zapotrzebowanie miasta na energi ę ciepln ą okre śla si ę na około 80 MW. Bez wi ększych nakładów finansowych istnieje mo żliwo ść podł ączenia odbiorców do istniej ącej sieci ciepłowniczej na około 2,5 MW. Poło żenie sieci na terenie miasta (sie ć biegnie przez centrum) pozwala tak że na rozszerzenie liczby odbiorców korzystaj ących dotychczas z własnych kotłowni, przy niewielkich nakładach na rozbudow ę sieci. Na terenie miasta w 1997 roku zinwentaryzowano 77 punktowych źródeł emisji zanieczyszcze ń. Wiele z tych kotłowni opalanych jest jeszcze w ęglem, jednak coraz cz ęś ciej s ą modernizowane z zastosowaniem paliw takich jak gaz i olej opałowy. W administracji miejskiej znajduje si ę 12 małych jednostek cieplnych, z których wszystkie opalane s ą olejem. Głównym obiektem opalanym jeszcze w ęglem jest ciepłownia miejska.

1.5 Podstawa prawna opracowania Prawo ochrony środowiska obowi ązuj ące w Polsce od 1 pa ździernika 2001 r. nakłada na Zarz ąd Powiatu, obowi ązek opracowania programu ochrony środowiska. Obowi ązek ustawowy jest formaln ą przesłank ą dla utworzenia programu, istniej ą jednak że przesłanki faktyczne, zwi ązane z planowanym rozwojem powiatu słubickiego. Niniejszy "Program ochrony środowiska powiatu słubickiego " został opracowany na podstawie umowy, zawartej pomi ędzy Powiatem Słubickim, a AK Nova Sp. z o.o. z siedzib ą w Odolanowie. Naczeln ą zasad ą przyj ętą w Programie jest zasada zrównowa żonego rozwoju, umo żliwiaj ąca harmonizacj ę rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron ą walorów środowiskowych. A wi ęc, długoterminowy cel programu mo żna sformułowa ć nast ępuj ąco: Cel ten jest zgodny z wizj ą rozwoju powiatu słubickiego zawart ą w "Strategii rozwoju województwa lubuskiego". Jest ni ą wizja regionu realizuj ącego podstawowe zasady zrównowa żonego rozwoju, ochrony środowiska, radz ącego sobie z problemami zanieczyszcze ń pochodz ących z ró żnych źródeł oraz odtwarzaj ącego warto ści środowiska naturalnego i powi ększaj ącego ró żnorodno ść biologiczn ą obszarów. Obowi ązek realizacji zasady zrównowa żonego rozwoju spoczywa na wszystkich obywatelach Polski. Wynika on z Konstytucji RP (art.5). Zrównowa żony rozwój jest naczeln ą zasad ą polityki pa ństw - członków Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak równie ż Polityki Ekologicznej Pa ństwa.

1.6 Koncepcja "Programu ochrony środowiska" Ustawa Prawo ochrony środowiska stawia wymagania zarówno w odniesieniu do polityki ekologicznej pa ństwa, jak i programów ochrony środowiska przygotowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. St ąd koncepcja "Programu ochrony środowiska powiatu słubickiego" przewiduje sformułowanie: • celów ekologicznych, • priorytetów ekologicznych, • rodzaju i harmonogramu działa ń proekologicznych, • środków niezb ędnych do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Dokumentem nadrz ędnym, wytyczaj ącym cele i kierunki działa ń w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego i ochrony środowiska w województwie jest „Strategia rozwoju Województwa Lubuskiego” wraz z "Planem zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego" oraz „Programem ochrony środowiska województwa lubuskiego”. Rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki województwa lubuskiego i ich relacje ze środowiskiem przedstawione s ą dla trzech podsystemów: społecze ństwa, przestrzeni i gospodarki. S ą to współistniej ące i współdziałaj ące systemy, które zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju, powinny podlega ć zmianom prowadz ącym do minimalizacji konfliktów. Kieruj ąc si ę powy ższymi przesłankami, cele ekologiczne zostały zdefiniowane dla dwóch okresów, tj.: • Cele ekologiczne do 2011 roku (docelowy okres niniejszego Programu) wraz z kierunkami działa ń. • Cele ekologiczne do 2007 roku wraz z list ą priorytetowych przedsi ęwzi ęć .

Ocena stanu środowiska

Prognoza zmian w środowisku Rozwój społeczno-gospodarczy wynikaj ących z rozwoju województwa społeczno-gospodarczego oraz z przekształcania si ę środowiska

Cele ekologiczne do 2011r. Uwarunkowania polityki ekologicznej

1 2 3 n

Kierunki działa ń wdro żeniowych ......

Cele ekologiczne do 2007r.

Plan operacyjny (Lista priorytetowych przedsi ęwzi ęć na lata 2004-2007)

Schemat 1. Proces generowania celów ekologicznych do 2011 roku wraz z kierunkami działa ń i celów.

Tak jak powiedziano wy żej, program pozostaje w ścisłej relacji ze strategi ą rozwoju województwa, jako dokumentem nakre ślaj ącym rodzaj i skal ę działalno ści gospodarczo-społecznej w tym obszarze, która jest determinant ą zmian środowiska zarówno w korzystnym, jak i niekorzystnym kierunku. Kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju musi by ć realizowane w samym środowisku w zwi ązku z dynamik ą procesów w nim zachodz ących i w zwi ązku z okoliczno ściami wpływaj ącymi na te procesy. Wobec tego, dokument "Strategii....” stanowi główne źródło informacji b ędącej podstaw ą prognozowania tych zmian. A wi ęc, na tle głównych dziedzin rozwoju i zwi ązanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska, a tak że uwarunkowa ń polityki ekologicznej nast ępuje sformułowanie celów ekologicznych i strategii realizacji tych celów.

Schemat 2. Struktura prac nad programem ochrony środowiska.

Konsultacje z Kwerenda źródeł reprezentantami informacji na powiatu temat środowiska

Warsztaty Ocena stanu, Zdefiniowanie szans i zagro żeń najwa żniejszych problemów i zało żeń strategii

Wersja robocza programu: -strategii do roku Konsultacje z 2011 przedstawiciela -programu mi samorz ądu wykonawczego do roku 2007

Konsultacje z Przygotowanie reprezentantami opisu powiatu instrumentów realizacji programu

Przyj ęcie projektu Przyj ęcie projektu Wersja robocza programu przez programu przez rad ę projektu programu organ wykonawczy powiatu powiatu

Przekazanie Uchwalenie projektu programu Programu do zaopiniowania Ochrony przez organ Środowiska wykonawczy województwa

Bardzo istotnym elementem Programu jest system jego wdra żania. Wskazuje si ę tu instrumenty zarz ądzania środowiskiem przydatne w tym zakresie, takie jak: • miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, • gminne programy zrównowa żonego rozwoju - Agenda 21, • procedury okre ślania dopuszczalnych warunków korzystania ze środowiska (np. pozwolenia zintegrowane), • procedury zwi ązane z lokalizacj ą inwestycji i techniki okre ślania wpływu na środowisko (raport o oddziaływaniu na środowisko), • procedury przegl ądów ekologicznych, • procedury oceny ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, • procedury dost ępu do informacji o środowisku i jego ochronie, • opłaty za korzystanie ze środowiska.

Niniejszy Program b ędzie pełnił rol ę narz ędzia zarządzania środowiskiem w skali powiatu. Przewiduje si ę, że zarz ądzanie b ędzie si ę odbywa ć z wykorzystaniem instrumentów pozwalaj ących na weryfikacj ę Programu w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodz ących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej. „Program ochrony środowiska woj. lubuskiego", nakre ślaj ący w sposób ogólny główne kierunki działa ń na rzecz ochrony środowiska w skali całego województwa, nale ży postrzega ć jako źródło wytycznych, co do formułowania programów powiatowych i gminnych.

1.7 Zało żenia struktury Programu Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy dokumentów, którymi s ą:

1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku . Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustaw ą (Art.14 ust.1), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, okre śla w szczególno ści: a) cele ekologiczne, b) priorytety ekologiczne, c) rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

2. Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 – 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 , dostosowana do wymaga ń ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiowa ć cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) i zadania na okres najbli ższych czterech lat oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdro żenie. Cele i zadania uj ęte w kilku blokach tematycznych: a) cele i zadania o charakterze systemowym; b) ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody; c) jako ść środowiska i bezpiecze ństwo ekologiczne; d) zrównowa żone wykorzystanie surowców.

3. Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym , które podaj ą sposób i zakres uwzgl ędniania polityki ekologicznej pa ństwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawarto ści programów. W powiatowym programie powinny by ć uwzgl ędnione: a) zadania własne powiatu tzn. te przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji powiatu, b) zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie powiatu, ale podległych bezpo średnio organom wojewódzkim, b ądź centralnym, c) wytyczne do sporz ądzania programów gminnych, tzn. zadania, które muszą by ć w pełni wprowadzone do programów gminnych. W Programie uwzgl ędniono równie ż zapisy ustawy Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 (Art.14 ust.2, art. 18 ust.2) wskazuj ące, że program ochrony środowiska przyjmuje si ę na 4 lata, a Zarz ąd Powiatu zobowi ązany jest do sporz ądzania, co 2 lata raportu z wykonana Programu i przedstawiania go Radzie Powiatu. Kieruj ąc si ę powy ższymi zapisami, niniejszy Program podaje: ° cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku, ° zadania do realizacji w latach 2004 - 2007, tzw. plan operacyjny, z uwzgl ędnieniem wskazówek,

° monitoring realizacji Programu, ° aspekty finansowe wdra żania Programu. Zało żono, i ż Program musi mie ć formuł ę otwart ą, co oznacza, że w przypadku zmiany wymaga ń prawnych, pojawiania si ę nowych problemów, b ądź nie wykonania niektórych przedsi ęwzi ęć w terminach przewidzianych w tym Programie - dokument opracowany w 2003 roku, b ędzie cyklicznie, (co 4 lata) aktualizowany. Program ochrony środowiska powiatu słubickiego pozostaje w ścisłej relacji z "Programem ochrony środowiska dla województwa lubuskiego na lata 2003 - 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010", "Strategi ą rozwoju województwa lubuskiego", "Strategi ą rozwoju powiatu słubickiego na lata 2001 - 2010" oraz strategiami i planami zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin powiatu. Z dokumentów tych wynikaj ą główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i zwi ązane z nimi kierunki presji na środowisko. Relacje programu ochrony środowiska powiatu słubickiego do innych opracowa ń strategicznych, programowych i planistycznych przedstawiono poni żej – Schemat 3.

1.8 Metodyka tworzenia Programu Główne uwarunkowania Programu Istotn ą rol ę w procesie definiowania polityki ekologicznej powiatu pełni ą zapisy zawarte zarówno w dokumencie pt. "II Polityka Ekologiczna Pa ństwa" jak i uwarunkowania wynikaj ące z integracji z UE oraz specyfika obszaru województwa lubuskiego (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny, itp.). Szczególn ą uwag ę zwraca si ę na zarz ądzanie środowiskiem oparte na systemowym podej ściu, gdzie działania społeczne, instrumentalne i informacyjne s ą traktowane na równi z działaniami inwestycyjnymi. Wynika to z faktu, że te pierwsze s ą konieczne dla kreowania świadomo ści społecznej i stworzenia solidnej struktury polityki ekologicznej. Przykładem mog ą by ć: ° edukacja społecze ństwa i wymiana informacji, ° wykorzystanie i dalszy rozwój społecznych, prawnych i finansowych instrumentów, oddzielnie lub w kombinacji, ° zastosowanie podej ścia samoreguluj ącego rozwi ąza ń systemowych, ° aktywne poszukiwanie mo żliwo ści współpracy pomi ędzy sektorem prywatnym i pa ństwowym. Poni żej opisano najwa żniejsze uwarunkowania, które wpłyn ęły na podej ście do zagadnienia ochrony środowiska, sposób rozwi ązania poszczególnych problemów, a tak że struktur ę dokumentu i sposób jego opracowywania. Relacje programu z dokumentami wy ższego i ni ższego rz ędu przedstawiono na poni ższym schemacie.

Schemat 3. Relacje powiatowego programu ochrony środowiska z dokumentami wy ższego i ni ższego rz ędu.

Polityka Strategia rozwoju Strategie rozwoju

ekologiczna powiatu słubickiego gmin powiatu

pa ństwa

Strategia rozwoju

województwa PROGRAM Programy ochrony lubuskiego OCHRONY środowiska gmin ŚRODOWISKA powiatu słubickiego Plan POWIATU zagospodarowania SŁUBICKIEGO przestrzennego

Województwa Programy sektorowe Lubuskiego

Programy sektorowe , np. Program ochrony Program gospodarki ś Miejscowe plany rodowiska odpadami województwa Program zagospodarowania przestrzennego lubuskiego unieszkodliwienia odpadów

Studia uwarunkowa ń i zagospodarowania przestrzennego

Ustawodawstwo

Ustawa Prawo ochrony środowiska, z dnia 27 kwietnia 2001 okre śla zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzgl ędnieniem wymaga ń zrównowa żonego rozwoju, a w szczególno ści: 1) Zasady ustalania: a) warunków ochrony zasobów środowiska, b) warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska, c) kosztów korzystania ze środowiska. 2) Udost ępnianie informacji o środowisku i jego ochronie, 3) Udział społecze ństwa w post ępowaniu w sprawie ochrony środowiska, 4) Obowi ązki organów administracji, 5) Odpowiedzialno ść i sankcje.

Polityka Ekologiczna Pa ństwa Głównym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego społecze ństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównowa żonego rozwoju kraju. Proces integracji z Uni ą Europejsk ą stanowi wa żne wsparcie działa ń słu żą cych osi ągni ęciu głównego celu polityki. Polityka Ekologiczna Pa ństwa zakłada 3 etapy osi ągania swoich celów: ° etap realizacji celów krótkookresowych w trakcie ubiegania si ę o członkostwo w Unii Europejskiej,

° etap realizacji celów średniookresowych, w pierwszym okresie członkostwa w UE, zakładaj ącym realizacj ę programów dostosowawczych (do 2010), ° etap realizacji celów długookresowych w ramach "Strategii zrównowa żonego rozwoju Polski do 2025 r.", przygotowywanej przez RM w oparciu o rezolucj ę Sejmu RP, z dnia 2 marca 1999 r. Terminy zako ńczenia pierwszego i rozpocz ęcie drugiego etapu wdra żania polityki mog ą wymaga ć aktualizacji w zale żno ści od rzeczywistych post ępów w procesie integracji z UE. Post ęp we wdra żaniu polityki mo żna b ędzie mierzy ć wska źnikami tempa wdra żania modelu zrównowa żonego rozwoju (np. wzrost PKB, wzrost poziomu życia mieszka ńców, redukcja zu życia surowców, itd.) oraz wska źnikami stanu środowiska i efektywno ści wdra żania polityki ekologicznej (np. poprawa jako ści wód, powietrza, zwi ększenie wykorzystania odpadów, zlikwidowanie zaniku gatunków ro ślin i zwierz ąt, itd.). Realizacja polityki ekologicznej pa ństwa zale ży w znacznej mierze od sposobu zarz ądzania środowiskiem na wszystkich poziomach, ze szczególnym uwzgl ędnieniem podziału kompetencji w nowej strukturze administracyjnej kraju. Zarówno podstawowe zasady polityki ekologicznej pa ństwa jak te ż cele i kierunki działa ń w ramach ww. etapów zostały zaadaptowane dla potrzeb niniejszego programu, zachowuj ąc wewn ętrzne uwarunkowania województwa lubuskiego .

Integracja z Uni ą Europejsk ą Dąż enie Polski do członkostwa w Unii Europejskiej nakłada na nas obowi ązek dostosowania si ę do norm przez ni ą przyj ętych, tak że w zakresie ochrony środowiska. Ustawodawstwo Unii jest zorientowane albo na ochron ę okre ślonych komponentów, albo na regulacj ę pewnych procesów technologicznych i produktów w celu ochrony zdrowia człowieka i środowiska. Zawiera te ż dyrektywy reguluj ące post ępowanie w zwi ązku z procesami decyzyjnymi wa żnymi dla ochrony środowiska (np. dyrektywa w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszcze ń, dyrektywa w sprawie ochrony czysto ści wód, itd.). Nale ży podkre śli ć, ze niezb ędnym i niezwykle istotnym czynnikiem w procesie integracji europejskiej jest uwypuklenie roli tzw. zarz ądzania pro środowiskowego. Problemem szczególnej wagi dla województwa lubuskiego, a w tym powiatu słubickiego jest spełnienie standardów ekologicznych Unii Europejskiej. Doj ście do tych wymaga ń b ędzie wi ązało si ę przede wszystkim ze zmniejszeniem obci ąż enia środowiska odpadami, popraw ą gospodarki wodno-ściekowej oraz popraw ą efektywno ści wykorzystania energii i surowców naturalnych.

Specyfika obszaru powiatu słubickiego Jako ść środowiska przyrodniczego powiatu słubickiego jest bardzo zró żnicowana. Wyst ępuj ą tu tereny o du żej warto ści przyrodniczej oraz tereny poddane silniej antropopresji. Oprócz ww. elementów, dla planowania polityki ochrony środowiska bardzo wa żne s ą: ocena aktualnego stanu w zakresie gospodarki i przyj ęte tendencje rozwojowe na najbli ższe lata (dok. "Strategia rozwoju województwa lubuskiego") oraz działania, które zostały ju ż podj ęte w celu poprawy, b ądź utrzymania aktualnego stanu środowiska. Dodatkowym czynnikiem jest stan świadomo ści ekologicznej mieszka ńców powiatu i ch ęć podejmowania działa ń na rzecz ochrony środowiska, co ma istotne znaczenie dla procesu wdrażania programu.

Mo żliwo ści finansowe Wdro żenie "Programu..." wi ąż e si ę z konieczno ści ą poniesienia kosztów zwi ązanych z realizacj ą poszczególnych działa ń. Oczywi ście efektywno ść wdra żania zale ży tak że od stworzenia racjonalnego systemu zarz ądzania środowiskiem, który to system wymusi wła ściw ą strategi ę planowania bud żetu. Niemniej jednak, mo żliwo ści finansowe ( środki zewn ętrzne i wewn ętrzne) s ą czynnikiem determinuj ącym zarówno cele polityki ochrony środowiska jak i strategi ę ich osi ągni ęcia. W ostatnich latach coraz cz ęś ciej zauwa ża si ę, że zdobycie środków finansowych na

59 działania wynikaj ące z wieloletniego programu jest łatwiejsze ni ż na działania pojedyncze, cz ęsto potrzebne, ale niewynikaj ące z wieloletniej strategii.

Przyj ęte zało żenia metodyczne Integracja Polski z Uni ą Europejsk ą nakłada wymóg dostosowywania wielu standardów do obowi ązuj ących w krajach Unii. Oznacza to, że równie ż metodologia, struktura, zawarto ść , a tak że sam proces opracowywania programu ochrony środowiska powinny by ć zgodne ze standardami stosowanymi w krajach Unii Europejskiej. Nowoczesne planowanie polityki ochrony środowiska wymaga zintegrowania jej z politykami innych sektorów. Dlatego niniejszy program podaje nie tylko długoterminow ą polityk ę w zakresie poszczególnych kierunków rozwojowych województwa i ich konsekwencji dla środowiska, ale tak że polityk ę w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uci ąż liwo ści. Taka konstrukcja programu w jasny sposób nawi ązuje do zasady zrównowa żonego rozwoju. Proces konstruowania Programu prowadzony był w oparciu o tzw. otwarte planowanie. Bior ąc pod uwag ę zało żenia strategii rozwoju gospodarczo-społecznego kraju, uwarunkowania wynikaj ące z polityki ekologicznej pa ństwa i Unii Europejskiej, strategi ę rozwoju województwa lubuskiego i zachowuj ąc specyfik ę tego obszaru, mo żna poprzez "otwarty" proces tworzenia zdefiniowa ć polityk ę ochrony środowiska, która b ędzie akceptowana przez głównych "aktorów" wł ączonych w zagadnienia ochrony środowiska i rozumiej ących ide ę zrównowa żonego rozwoju województwa. Dlatego te ż, opracowuj ąc ten program, zwrócono szczególn ą uwag ę, ju ż w pocz ątkowych jego etapach, na wymian ę informacji i konsultacje pomi ędzy administracj ą samorz ądow ą i rz ądow ą szczebla wojewódzkiego oraz administracj ą samorz ądow ą szczebla powiatowego i gminnego. Takie podej ście prowadzi do zaanga żowania wielu stron w proces opracowywania Programu (umo żliwia im generowanie własnych idei, co do kierunków polityki ochrony środowiska, opracowywania strategii lub rozwi ązywania konkretnych problemów), co w efekcie ułatwia proces jego wdra żania. Metodyka konstruowania Programu oparta była o kilka elementów, w śród których najwa żniejszymi były: 1. Przegl ąd i ocena aktualnych danych o stanie środowiska województwa lubuskiego i powiatu słubickiego. 2. Precyzowanie potrzeb powiatu słubickiego w oparciu o "Strategi ę rozwoju województwa lubuskiego" oraz "Strategia rozwoju powiatu słubickiego na lata 2001 - 2010" oraz spotkania i warsztaty robocze z przedstawicielami administracji samorz ądowej szczebla powiatowego i gminnego oraz społeczno ści lokalnych. 3. Okre ślenie zasad budowy Programu i jego wdra żania zgodnie z II Polityk ą Ekologiczn ą Pa ństwa ustanowion ą w nawi ązaniu do ustawodawstwa unijnego, ukierunkowanego na zintegrowan ą ochron ę wszystkich elementów środowiska - jako cało ści oraz dopasowanie Programu do wytycznych zawartych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotycz ących wojewódzkich programów ochrony środowiska. 4. Opracowanie celów (do 2011 roku) i sposobu ich realizacji do roku 2006 (plan operacyjny). 5. Uznanie konieczno ści weryfikacji celów w odst ępach 2 - 4 letnich.

Program został oparty o dane istniej ące, a w przypadku potrzeby przeprowadzenia dodatkowych ekspertyz czy opracowa ń, wpisano je jako niezb ędne do wykonania w ramach realizacji celów krótkoterminowych. Koncepcja Programu przewiduje sformułowanie zbioru celów ekologicznych oraz działa ń niezb ędnych dla ich osi ągni ęcia. Okre ślenie zbioru celów odbywa si ę w ścisłym zwi ązku z przewidywanym rozwojem poszczególnych dziedzin gospodarki województwa, okre ślonym w dokumencie strategii rozwoju województwa. Na tle głównych dziedzin rozwoju i zwi ązanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska, a tak że uwarunkowa ń polityki ekologicznej nast ępuje sformułowanie celów średniookresowych ochrony środowiska do roku 2010.

Cele średniookresowe stanowi ą podstaw ę dla okre ślenia planu operacyjnego (do 2007 roku), z których nast ępnie wynikaj ą działania główne, pod które mog ą by ć podpisywane konkretne projekty. "Program ochrony środowiska powiatu słubickiego" został przygotowany przy aktywnej konsultacji z samorz ądem szczebla powiatowego. W trakcie realizacji Programu odbyły si ę warsztaty robocze z udziałem przedstawicieli jednostek administracji samorz ądowej oraz przedstawicieli organizacji pozarz ądowych. Zgodnie z wymaganiami ustawy „Prawo ochrony środowiska” i „Wytycznymi do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” du ży nacisk poło żono na proces opracowania programu i na elastyczno ść jego tre ści. Generaln ą zasad ą procesu jest wł ączanie społeczno ści lokalnych zarówno w przygotowanie programu jak i jego wdra żanie. W procesie tym, zwanym procesem otwartego planowania wykorzystano takie narz ędzia jak: - warsztaty robocze, - spotkania robocze, - bie żą ce konsultacje ze specjalistami lokalnymi. W wyniku takiego prowadzenia prac, w tworzenie Programu zaanga żowanych było wiele stron. Projekt Programu powiatowego, opracowany we współpracy z wieloma partnerami, uzgodniony wst ępnie z poszczególnymi gminami powiatu po przyjęciu przez organ wykonawczy Powiatu Słubickiego zostaje skierowany do zaopiniowania przez odpowiednie Komisje Rady Powiatu i Marszałka Województwa Lubuskiego. Ko ńcowym etapem proceduralnym, ko ńcz ącym prace nad Programem jest przyj ęcie Programu przez Rad ę Powiatu w formie uchwały. 2 Zało żenia i uwarunkowania „Programu...” Przyj ęte zało żenia okre ślaj ące istniej ące uwarunkowania, przestrze ń formaln ą oraz prawn ą dla opracowania programu ochrony środowiska opieraj ą si ę na uwarunkowaniach zewn ętrznych i wewn ętrznych. Uwzgl ędniono zarówno uwarunkowania wy ższego rz ędu maj ące znamiona „uniwersalnych” przynajmniej w kontek ście mezoregionalnym, – czyli dotycz ących zarówno powiatu słubickiego, jak i terenów s ąsiednich w obr ębie obowi ązuj ącego systemu prawnego (prawa polskiego jak i mi ędzynarodowego). Traktowane s ą w niniejszym opracowaniu, jako uwarunkowania zewn ętrzne. Druga grupa uwarunkowa ń jest zwi ązana z zamierzeniami rozwojowymi powiatu, które to do ść precyzyjnie determinuj ą przyszły kształt rozwoju w zakresie: gospodarczym, społecznym jak i w kontek ście ładu środowiskowo - przestrzennego powiatu słubickiego.

Zasady polityki ekologicznej Zasady polityki ekologicznej pa ństwa s ą zasadami, na których oparta jest równie ż strategia ochrony środowiska powiatu słubickiego, podobnie jak i województwa lubuskiego. Oprócz zasady zrównowa żonego rozwoju jako nadrz ędnej uwzgl ędniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzuj ących, m.in.: Zasad ę prewencji , oznaczaj ącą w szczególno ści: ‹ zapobieganie powstawaniu zanieczyszcze ń poprzez stosowanie najlepszych dost ępnych technik (BAT), ‹ recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, ‹ zintegrowane podej ście do ograniczania i likwidacji zanieczyszcze ń i zagro żeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), ‹ wprowadzanie pro- środowiskowych systemów zarz ądzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólno światowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyra żonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp.

Zasad ę „zanieczyszczaj ący płaci” odnosz ącą si ę do odpowiedzialno ści za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagro żeń. Odpowiedzialno ść t ą ponosi ć powinny wszystkie jednostki użytkuj ące środowisko, a wi ęc tak że konsumenci, zwłaszcza, gdy maj ą mo żliwo ść wyboru mniej zagra żaj ących środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasad ę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi , oznaczaj ąca uwzgl ędnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasad ę regionalizacji , oznaczaj ąca m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrze żne, doliny rzeczne i obszary wodno - błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). Zasad ę subsydialno ści , wynikaj ąca m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczającą przekazywanie cz ęś ci kompetencji i uprawnie ń decyzyjnych dotycz ących ochrony środowiska na wła ściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwi ązywany na najni ższym szczeblu, na którym mo że zosta ć skutecznie i efektywnie rozwi ązany. Zasad ę skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej odnosz ącą si ę do wyboru planowanych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych ochrony środowiska, a nast ępnie do oceny osi ągni ętych wyników, a oznaczaj ącą potrzeb ę minimalizacji nakładów na jednostk ę uzyskanego efektu.

2.1 Synteza wytycznych wynikaj ących z polityki Unii Europejskiej

2.1.1 Podstawowe zało żenia polityki ekologicznej VI Program działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010 podkre śla, że realizacja zrównowa żonego rozwoju ma nast ąpi ć poprzez popraw ę środowiska i jako ści życia obywateli UE. Komisja Europejska w śród czterech priorytetowych obszarów działa ń wymienia " środowisko i zdrowie". VI Ramowy program działa ń UE podnosi rang ę ochrony gleb i powierzchni ziemi. Strategicznym celem polityki ekologicznej pa ństwa, a tak że i województwa lubuskiego, w tym obszarze jest zapobieganie zagro żeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikaj ącego z nara żenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe.

2.1.2 Priorytety cz ęś ci środowiskowej Funduszu Spójno ści (2004 - 2006) Dokument programowy ochrony środowiska przewiduje 6 priorytetów dla Funduszu Spójno ści. Dla województwa lubuskiego istotne znaczenie maj ą nast ępuj ące priorytety:

Priorytet 1. Budowa i unowocze śnianie oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych (poprawa jako ści wód powierzchniowych). Ochrona wód jest jednym z wa żniejszych wyzwa ń, jakie stoj ą zarówno przed Polsk ą w celu realizacji zobowi ąza ń negocjacyjnych (Dyrektywa 91/271/EWG). Przewiduje si ę tak że obj ęcie wsparciem projektów grupowych, obejmuj ących mniejsze aglomeracje szczególnie na obszarach wra żliwych środowiskowo.

Priorytet 2. Zwi ększenie dost ępno ści wody do picia i poprawa jej jako ści. Priorytet ten zwi ązany jest z zapewnieniem bezpiecze ństwa i zdrowia ludno ści. Poprawa jako ści wody dostarczanej dla ludno ści miast i wsi przez wodoci ągi komunalne i dostosowanie jej do zaostrzonych wymagań prawnych - wynika zarówno z prawa krajowego jak i standardów unijnych.

Priorytet 4. Racjonalizacja gospodarki odpadami. Plany gospodarki odpadami umo żliwi ą zintensyfikowanie działa ń na rzecz gospodarki odpadami przez podmioty komunalne, które b ędą mogły by ć wspierane przez Fundusz Spójno ści.

Wymogi Funduszu Spójno ści pozwalaj ą na finansowanie projektów przekraczaj ących 10 mln EURO. Wobec tego wsparciem funduszu mog ą by ć obj ęte projekty grupowe, polegaj ące na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym obejmuj ącym grup ę gmin oraz ł ącz ące w jednym projekcie ró żne zagadnienia. Inn ą propozycj ą mo że by ć rozwi ązywanie problemów ekologicznych w układzie zlewni lub w granicach regionalnych czy subregionalnych (np. projekt z zakresu gospodarki odpadami obejmuj ący nawet całe województwo).

Na li ście pt. "Indykatywny wykaz inwestycji w zakresie ochrony środowiska, do dofinansowania ze środków Funduszu Spójno ści w latach 2004 - 2006" znajduj ą si ę nast ępuj ące projekty: - Zintegrowany system kanalizacji sanitarnej dla miasta Zielona Góra oraz północnej cz ęś ci gminy Zielona Góra i gminy Świdnica. - Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w mie ście i gminie Nowa Sól i gminie Oty ń. - Ochrona od powodzi miasta Słubice.

2.2 Synteza wytycznych wynikaj ących z polityki ekologicznej pa ństwa Zało żenia zawarte w "Polityce Ekologicznej Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010" przyj ętej uchwał ą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. (M.P.03.33.433) przewiduj ą realizacj ę celów i zada ń o charakterze systemowym. Dokument ten wynika z realizacji wymogów cyklicznego sporz ądzania tego typu opracowa ń, co zostało zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska. Dokument ten jest aktualizacj ą i uszczegółowieniem długookresowej „II Polityki ekologicznej pa ństwa”. Odnosi to si ę głównie do priorytetowych kierunków działania okre ślonych w VI Programie działa ń Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska. „Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010" nie posiada wła ściwego programu wykonawczego. Cz ęś ciowo adekwatny dla zdefiniowanych w powy ższym dokumencie celów jest „Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2002 – 2010”, opracowany w roku 2002 r. Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska przygotowane przez Ministerstwo Środowiska wskazuj ą, i ż cele i działania uj ęte w „Polityce ekologicznej pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, oraz uj ęte w tabelach w „Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2002-2010” przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, powinny by ć wykorzystywane przy sporz ądzaniu mi ędzy innymi powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska w trojaki sposób, jako: ‹ podstawa wyj ściowa do okre ślenia zada ń; ‹ analogia do sformułowania regionalnych lub lokalnych wska źników osi ągni ętych celów; ‹ inspiracja do wprowadzenia to żsamych zadań na szczeblu regionalnym i lokalnym. Komentowane dokumenty wskazuj ą wytyczne w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego u żytkowania zasobów przyrody ze szczególnym uwzgl ędnieniem: ‹ ochrony przyrody i krajobrazu; ‹ ochrony i zrównowa żonego rozwoju lasów; ‹ ochrony gleb; ‹ ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych; ‹ biotechnologii i organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

Jednym z głównych celów przedstawionych w Polityce jest zrównowa żone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii w tym: ‹ materiałochłonno ść , wodochłonno ść , energochłonno ść i odpadowo ść gospodarki; ‹ wykorzystanie energii odnawialnej; ‹ kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą; oraz dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego z uwzgl ędnieniem: ‹ podstawowych zało żeń dotycz ących relacji " środowisko zdrowie"; ‹ jako ści wód; ‹ zanieczyszczenie powietrza; ‹ gospodarowanie odpadami; ‹ chemikalia w środowisku; ‹ powa żne awarie przemysłowe; ‹ oddziaływanie hałasu; ‹ oddziaływanie pól elektromagnetycznych. Kolejnym celem jest przeciwdziałanie zmianom klimatu. Plan przewiduje cykliczn ą ocen ę realizacji polityki ekologicznej z uwzgl ędnieniem monitoringu i obiegu informacji o stanie środowiska oraz wska źników skuteczno ści polityki, oceny i raporty. Polityka wst ępnie szacuje równie ż nakłady na realizacj ę wyznaczonych celów w latach 2003-2006 i perspektywicznie do 2010 r. Ustawa Prawo ochrony środowiska w swoim art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna pa ństwa ma na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna by ć elementem równowa żenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to tak że, że realizacja polityki ekologicznej pa ństwa w coraz wi ększym stopniu powinna dokonywa ć si ę poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści gospodarki oraz stosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejno ści poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów itp. Na koniec oznacza to równie ż, że aspekty ekologiczne powinny by ć obligatoryjnie wł ączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a tak że do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym.

2.2.1 Cele i zadania o charakterze systemowym

Wł ączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych. Wśród metod realizacji celów polityki ekologicznej państwa w ramach polityk sektorowych priorytet b ędzie miało stosowanie tzw. dobrych praktyk gospodarowania i systemów zarz ądzania środowiskowego, które pozwalaj ą kojarzy ć efekty gospodarcze z efektami ekologicznymi. Szczegółowe wskazówki w tym wzgl ędzie s ą zawarte w "Wytycznych dotycz ących zasad i zakresu uwzgl ędniania zagadnie ń ochrony środowiska w programach sektorowych", przygotowanych przez Ministerstwo Środowiska, jako zał ącznik do dokumentu pt. "Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002- 2010".

Aktywizacja rynku do działa ń na rzecz środowiska Zgodnie z II Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa jednym z podstawowych rozwi ąza ń słu żą cych ochronie środowiska ma by ć wykorzystanie do tego celu mechanizmów gry rynkowej. Dzi ęki aktywizacji rynku do działa ń na rzecz środowiska zamierza si ę uzyska ć: ‹ równoprawne warunki w dost ępie do ograniczonych zasobów oraz do mo żliwo ści odprowadzania zanieczyszcze ń przez wszystkie podmioty gospodarcze; ‹ zachowanie i tworzenie miejsc pracy w dziedzinach mniej obci ąż aj ących środowisko (tzw. zielone miejsca pracy);

‹ rozwój produkcji towarów i usług, które mniej obci ąż aj ą środowisko, a przez to prowadz ą do bardziej zrównowa żonej konsumpcji; ‹ ekonomizacj ę ochrony środowiska; ‹ rozwój produkcji urz ądze ń słu żą cych ochronie środowiska; ‹ rozwój potencjału doradczego słu żą cego zrównowa żonemu rozwojowi; ‹ wzmocnienie i poszerzenie oferty eksportowej polskich podmiotów gospodarczych zajmuj ących si ę ochron ą środowiska, zwłaszcza w eksporcie na rynki krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów rozwijaj ących si ę. Uzyskanie tych efektów wymaga podejmowania działa ń bezpo średnich i po średnich, polegaj ących na tworzeniu warunków do zmiany zachowa ń przez samorz ądy regionalne i lokalne, podmioty gospodarcze oraz gospodarstwa domowe. Jednym z istotnych działa ń jest wspieranie powstawania i zachowania tzw. zielonych miejsc pracy, w szczególno ści w: rolnictwie ekologicznym, agro i ekoturystyce, le śnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, działaniach na rzecz oszcz ędzania zasobów (zwłaszcza energii i wody), odzysku produktów lub ich cz ęś ci oraz odzysku opakowa ń i wykorzystania odpadów jako surowców wtórnych. Podstaw ą uzyskania wsparcia b ędzie przedstawienie przez władze samorz ądowe (wojewódzkie, powiatowe, gminne pojedynczo lub w stowarzyszeniu) konkretnego programu tworzenia zielonych miejsc pracy. Rz ąd b ędzie popierał partnerstwo prywatnopubliczne w działaniach na rzecz tworzenia zielonego rynku pracy. Stymulowanie rozwoju przemysłu urz ądze ń ochrony środowiska, zwłaszcza urz ądze ń wykorzystywanych w ochronie wód i powietrza oraz zagospodarowaniu odpadów. Wprowadzenie handlu pozwoleniami na emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza, zwłaszcza w zakresie CO 2, SO 2 i NO x. Wł ączenie instytucji finansowych do wspierania na zasadach rynkowych przedsi ęwzi ęć w ochronie środowiska i na rzecz rozwoju zrównowa żonego. W efekcie wymienionych działa ń nale ży si ę spodziewa ć: znacznego poszerzenia si ę rynku na produkty proekologiczne, wielokrotnego u żytkowania, z recyklingu, surowce wtórne, wzrostu rynku pracy zwi ązanego z ochron ą środowiska i ze zrównowa żonym rozwojem, odmaterializowania produkcji i konsumpcji, ekonomizacji ochrony powietrza.

Partnerstwo z biznesem Nale ży z jednej strony udziela ć przedsi ębiorstwom wszelkiej mo żliwej pomocy w spełnianiu zaostrzanych, ekologicznych wymaga ń obligatoryjnych, za ś z drugiej tworzy ć sprzyjaj ące warunki dla podejmowania przez nie działa ń na rzecz środowiska równie ż o charakterze dobrowolnym. Pomoc w spełnianiu wymaga ń obligatoryjnych, obok dopuszczonej prawem pomocy materialnej, będzie obejmowa ć przede wszystkim zapewnienie wła ściwego przepływu informacji pomi ędzy instytucjami publicznymi i sfer ą biznesu oraz szkolenie kadr. Działania: udzielanie przedsi ębiorstwom materialnej pomocy w spełnianiu zaostrzanych wymaga ń ekologicznych; stworzenie stałych ciał konsultacyjnych szkolenie kadr przedsi ębiorstw w zakresie problematyki ochrony środowiska; wsparcie "Ruchu czystszej produkcji" i Programu "Odpowiedzialno ść i troska”, promocja istniej ącego znaku ekologicznego oraz opracowanie kryteriów przyznawania tego znaku dla wi ększej liczby grup wyrobów; stworzenie instytucjonalnych warunków dla praktycznego wdra żania w Polsce rozporz ądzenia EMAS; wdro żenie systemu zbywalnych pozwole ń na emisj ę (w pierwszej kolejno ści w odniesieniu do emisji dwutlenku w ęgla, dwutlenku siarki i tlenków azotu), w tym przede wszystkim przygotowanie i uchwalenie ustawy w sprawie tworzenia rynków uprawnie ń do emisji zanieczyszcze ń środowiska i zasad obrotu takimi uprawnieniami.

Kształtowanie postaw konsumentów Przyjazne wobec środowiska działania konsumentów mog ą, bowiem nie tylko istotnie zmniejszy ć skal ę problemów ekologicznych, jakie wyst ępuj ą w gospodarce komunalnej, transporcie, czy turystyce. W ramach polityki ekologicznej pa ństwa znacznie wi ększy ni ż

65 dotychczas nacisk zostanie poło żony na sterowanie popytem na dobra i usługi, które b ędzie realizowane poprzez szereg działa ń. Działania: ‹ wprowadzenie problematyki bezpo średniego i po średniego oddziaływania na środowisko przez sfer ę konsumpcji do podstaw kształcenia we wszystkich typach szkół; ‹ wł ączenie prezentacji obejmuj ących oddziaływanie na środowisko zachowa ń konsumentów do oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku; ‹ konsekwentna realizacja obowi ązków instytucji publicznych w zakresie udost ępniania informacji o środowisku wspieranie rynkowej konkurencyjno ści produktów i usług przyjaznych środowisku poprzez uaktywnienie ich marketingu, reklamy, a subsydiowanie ich cen.

2.2.2 Ograniczanie subsydiów szkodliwych dla środowiska W ramach programu stopniowego wycofywania si ę z subsydiów szkodliwych dla środowiska zostan ą ustalone przejrzyste zasady subwencjonowania ochrony środowiska. Wsparcie takie powinno obj ąć gospodarstwa domowe, w sytuacji gdy likwidacja subsydiów skutkowa ć b ędzie wy ższymi cenami no śników energii, spowoduje znaczny wzrost kosztów zaopatrzenia w wod ę, usuwania ścieków i odpadów bytowych. Działania: ‹ identyfikowanie obszarów wyst ępowania, form i zakresu ró żnych mechanizmów szkodliwego dla środowiska subsydiowania; ‹ rozwijanie systemów wsparcia publicznego w postaci preferencji kredytowo po życzkowych i fiskalnych, umo żliwiaj ących rozwój przyjaznych dla środowiska procesów produkcyjnych, produktów.

Ekologizacja sektora finansowego W okresie 2003-2006 b ędą uruchomione liczne i zró żnicowane działania sprzyjaj ące wzrostowi zaanga żowania komercyjnego prywatnych i publicznych instytucji finansowych na rzecz finansowania celów ekologicznych.

Zarz ądzanie środowiskowe Systemy zarz ądzania środowiskowego tworzone zgodnie z zasadami okre ślonymi w normach ISO 14000 i rozporz ądzeniu EMAS s ą najbardziej rozbudowane i towarzysz ą im najbardziej rozwini ęte procedury certyfikacji. Pewne formy certyfikacji, tj. świadectwa, funkcjonuj ą tak że w ramach Ruchu Czystszej Produkcji, któremu patronuje Federacja Stowarzysze ń Naukowo - Technicznych NOT. Aby nadzieje wi ązane z zarz ądzaniem środowiskowym mogły si ę urzeczywistni ć, konieczne jest pilne podj ęcie działa ń w trzech podstawowych kierunkach: ‹ skutecznego promowania wymienionych systemów zarz ądzania środowiskowego, zwłaszcza w śród małych i średnich przedsi ębiorstw, co mo że równie ż wymaga ć udzielania tym przedsi ębiorstwom, z uwzgl ędnieniem ogranicze ń wynikaj ących z zasad udzielania pomocy publicznej, ewentualnego wsparcia finansowego w tym zakresie; ‹ zwracania wi ększej uwagi przez podmioty wdra żaj ące systemy oraz przez jednostki weryfikuj ące i certyfikuj ące spełnianie tych wymaga ń systemowych, które dotycz ą uzyskiwania ci ągłej poprawy w zakresie oddziaływania organizacji na środowisko (a nie tylko tych, które odnosz ą si ę do zidentyfikowania istotnych problemów środowiskowych, wypracowania i wdro żenia odpowiednich procedur post ępowania oraz prowadzenia w ramach systemu wymaganej dokumentacji);

‹ stworzenia odpowiednich warunków prawno instytucjonalnych dla praktycznej realizacji i stosowania w Polsce przepisów rozporz ądzenia EMAS, które z chwil ą przyst ąpienia do Unii Europejskiej stan ą si ę dla naszego kraju obowi ązuj ące.

Odpowiedzialno ść za skutki środowiskowe realizowanych przedsi ęwzi ęć Odpowiedzialno ść za skutki środowiskowe realizowanych przedsi ęwzi ęć uj ęta jest w polskim prawie ochrony środowiska w formie odpowiedzialno ści cywilnej i karnej.

2.2.3 Mechanizmy ekonomiczne i systemy finansowania

Mechanizmy ekonomiczne Niezb ędnym jest opracowanie systemu informatycznego pozwalaj ącego na efektywn ą kontrol ę funkcjonowania systemu opłat za korzystanie ze środowiska, naliczanych bezpo średnio przez podmioty gospodarcze wnosz ące te opłaty. Podobnie za konieczne uznano wprowadzenie opłat produktowych i depozytów ekologicznych, dobrowolnych i obowi ązkowych ubezpiecze ń ekologicznych oraz rynków zbywalnych uprawnie ń do emisji zanieczyszcze ń.

Systemy finansowania W latach 2003-2006 w systemie instytucjonalnym finansowania ochrony środowiska powinny zosta ć stworzone nowe b ądź zreformowane dotychczas istniej ące instytucje gromadzenia i redystrybucji dochodów w zwi ązku z wprowadzeniem nowych rodzajów obci ąż eń ekologicznych dla podmiotów gospodarczych (np. opłaty produktowe) lub zniesieniem (zmniejszeniem) obci ąż eń dotychczas istniej ących. Rozdysponowanie środków finansowych ze źródeł publicznych powinno zosta ć poddane przejrzystym regułom zarówno w odniesieniu do ubiegaj ących si ę o środki przedsi ębiorstw, jak i samorz ądów oraz gospodarstw domowych. Podstaw ę tego powinien stanowi ć odpowiedni system informacji o sposobach i warunkach udost ępniania takiej pomocy publicznej.

Wzmocnienie instytucjonalne Aby podoła ć zwi ększonym obowi ązkom, musi nast ąpi ć wzmocnienie kadrowe i kompetencyjne istniej ących struktur, a tak że musi by ć rozwa żona mo żliwo ść i celowo ść tworzenia nowych instytucji. Do działa ń zaliczono: ‹ wzmocnienie etatowe komórek ochrony środowiska i gospodarki wodnej na szczeblu centralnym, regionalnym (zlewniowym), wojewódzkim, powiatowym i gminnym; ‹ wzmocnienie etatowe słu żb inspekcji ochrony środowiska na szczeblu centralnym i wojewódzkim; ‹ utworzenie nowych komórek lub powierzenie ju ż istniej ącym strukturom nowych zada ń zwi ązanych ze specyficznymi programami unijnymi lub mi ędzynarodowymi.

2.2.4 Udział społecze ństwa. Edukacja ekologiczna, dost ęp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego Polityka ekologiczna przewiduje dalsze rozszerzanie współpracy instytucji publicznych z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi, a tak że konsekwentn ą realizacj ę ustalonych prawem obowi ązków instytucji publicznych w zakresie umo żliwiania obywatelom i organizacjom społecznym udziału w procedurach oceny oddziaływania na środowisko zarówno konkretnych przedsi ęwzi ęć , jak i zamierze ń o charakterze strategii, planów i programów. Do koniecznych działa ń zaliczono:

‹ utworzenie w urz ędach administracji publicznej systemu udost ępniania informacji o środowisku; ‹ opracowanie i wdro żenie, w oparciu o publiczne rejestry, interaktywnych baz danych o środowisku w postaci elektronicznej, dost ępnych za po średnictwem Internetu (do 2005 r.); ‹ zapewnienie bie żą cego udziału przedstawicieli pozarz ądowych organizacji ekologicznych w radach nadzorczych funduszy ekologicznych, ciałach doradczych i opiniodawczych, komitetach nadzoruj ących finansowanie projektów ekologicznych z funduszy publicznych itp. (praca ci ągła); ‹ wsparcie wybranych projektów realizowanych przez organizacje pozarz ądowe; ‹ realizacj ę przewidzianych prawem obowi ązków w zakresie zapewniania społecznego udziału w procedurach oceny oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęć , planów i programów (praca ci ągła); ‹ zwi ększenie udziału problematyki ekologicznej w podstawach programowych kształcenia we wszystkich typach szkół oraz rozwój szkole ń obejmuj ących zagadnienia środowiskowe, organizowanych przez pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne (praca ci ągła); ‹ powołanie i zapewnienie funkcjonowania stałych ciał konsultacyjnych zajmuj ących si ę problematyk ą ekologiczn ą.

2.2.5 Współpraca mi ędzynarodowa Wiod ącym motywem współpracy mi ędzynarodowej b ędzie dostosowanie polskiego prawa, struktur organizacyjnych, procedur administracyjnych i gospodarki do wymogów Unii Europejskiej. Priorytetowo nale ży traktowa ć współprac ę dwustronn ą w dziedzinie ochrony środowiska z tymi pa ństwami, które s ą lub mog ą w najbli ższym czasie sta ć si ę naszymi strategicznymi partnerami ew. współpracy gospodarczej. Do priorytetowych zada ń zaliczono aktywizacj ę współpracy dwustronnej z pa ństwami s ąsiednimi w kontek ście wspólnej realizacji zobowi ąza ń wobec Unii Europejskiej.

2.2.6 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody W polityce ekologicznej przyj ęto nast ępuj ące zało żenia. Zgodnie z zało żeniami VI Programu działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska realizacja zrównowa żonego rozwoju ma nast ąpi ć poprzez popraw ę środowiska i jako ści życia obywateli UE. Poprawa środowiska ma nast ąpi ć mi ędzy innymi wskutek działa ń takich, jak: ‹ znaczny wzrost lesisto ści w Polsce - zakłada si ę wzrost lesisto ści z 28,5% (2001 r.) do 30% (do roku 2020), a w dalszej perspektywie nawet do 32-33%; ‹ utworzenie europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 obejmuj ącej dotychczas ok. 15% powierzchni pa ństw członkowskich Unii Europejskiej; ‹ ochrona terenów wodnobłotnych; ‹ poprawa stanu czysto ści wód powierzchniowych (płyn ących, stoj ących i morskich).

2.2.6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu

Cele średniookresowe do 2010 r. Najwa żniejszymi celami w zakresie ochrony ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej w perspektywie 2010 r. s ą: ‹ renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych zniszczonych ekosystemów i siedlisk, szczególnie le śnych i wodno błotnych;

‹ restytucja wybranych gatunków (w uzasadnionych przypadkach); ‹ rozszerzenie i usprawnienie ochrony in situ i ex situ gatunków ro ślin i zwierz ąt zagro żonych wygini ęciem oraz starych; ‹ rozwój prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagro żeń ró żnorodno ści biologicznej; ‹ utrzymanie urozmaiconego krajobrazu rolniczego z gospodarstwami średniej wielko ści oraz zwi ększenie wsparcia i rozwój form rolnictwa stosuj ących metody produkcji nie naruszaj ące równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego; ‹ zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania ró żnorodno ści ą biologiczn ą na całym terytorium kraju; ‹ podniesienie poziomu świadomo ści ekologicznej społecze ństwa; ‹ zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo cennych, jako narz ędzia ochrony i zrównowa żonego wykorzystania zasobów biologicznych, z uwzgl ędnieniem Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej; ‹ zapewnienie skutecznego przeciwdziałania wprowadzaniu gatunków, które mog ą zagra żać integralno ści naturalnych ekosystemów i siedlisk lub stanowić zagro żenie gatunków rodzimych.

Zadania na lata 2003-2006 Do priorytetowych, najpilniejszych zada ń na rzecz realizacji wy żej wymienionych celów, niezb ędnych do wykonania w latach 2003-2006 zaliczono: ‹ utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, ‹ wdro żenie skutecznych narz ędzi planistycznych dla ochrony ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej; ‹ skoordynowanie mi ędzyresortowych działa ń na rzecz ochrony zasobów przyrodniczych w skali kraju; ‹ wprowadzenie monitoringu ró żnorodności biologicznej oraz wdro żenie kryteriów i wska źników do kontroli skuteczno ści realizacji w tym zakresie polityki ekologicznej pa ństwa; ‹ pełne wdro żenie przepisów prawnych reguluj ących bezpiecze ństwo biologiczne kraju oraz zapewnienie środków na wykonywanie prawa i kontrolowanie zagro żeń zwi ązanych z wykorzystaniem biotechnologii; ‹ wdro żenie instrumentów słu żą cych ekologizacji gospodarki rolnej, w tym programów rolno-środowiskowych.

2.2.6.2 Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów Wzbogacanie i racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych wymaga mi ędzy innymi wzrostu lesisto ści z obecnego poziomu 28,5% (2001 r.) do ok. 30% powierzchni Polski w 2020 r. i ok. 33% w perspektywie 2050 r., a tak że zapewnienia trwało ści i wielofunkcyjno ści lasów, kompleksowej ochrony ekosystemów le śnych oraz wprowadzania bezpiecznych technologii prac w lesie.

Cele średniookresowe do 2010 r. Do podstawowych celów w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów do 2010 r. nale żą : ‹ dalsze zwi ększanie lesisto ści kraju; ‹ rozszerzenie zasi ęgu renaturalizacji obszarów le śnych; ‹ wdro żenie zasad ochrony i powi ększania ró żnorodno ści biologicznej w lasach na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym; ‹ zapewnienie ochrony le śnych zasobów genowych; ‹ wdro żenie zasad ochrony i zagospodarowania zbiorowisk leśnych o charakterze naturalnym lub półnaturalnym;

‹ zachowanie w stanie zbli żonym do naturalnego lub odtworzenie śródle śnych zbiorników i cieków wodnych; ‹ utrzymanie wielofunkcyjno ści lasów; ‹ poprawa zdrowotno ści i odporno ści drzewostanów; ‹ zwi ększenie ilo ści i powierzchni zadrzewie ń na terenach rolniczych; ‹ dostosowanie lasów i le śnictwa, w wi ększym ni ż dotychczas zakresie, do wypełniania zró żnicowanych funkcji nie tylko przyrodniczych; ‹ ulepszenie rozwiąza ń techniczno-finansowych zapewniaj ących trwało ść ekosystemów le śnych; ‹ ochrona gleb le śnych, a szczególnie substancji organicznej gleby; ‹ wdra żanie programów maj ących na celu podnoszenie świadomo ści społecze ństwa.

Zadania na lata 2003-2006 Do priorytetowych zada ń na rzecz realizacji wzmiankowanych celów, niezb ędne do wykonania w latach 2003-2006 zaliczono: ‹ przygotowanie podstaw do rozszerzenia zakresu zalesie ń poprzez weryfikacj ę klasyfikacji gruntów, uporz ądkowanie ewidencji gruntów pod k ątem pełnego uwzgl ędnienia gruntów zalesionych i zadrzewionych oraz ujęcie granicy polno – le śnej w planach zagospodarowania przestrzennego (2003-2004); ‹ aktualizacja "Krajowego programu zwi ększania lesisto ści" (2003); ‹ wzmocnienie potencjału prowadzonego przez Lasy Pa ństwowe "Centrum Informacyjnego Lasów Pa ństwowych" oraz "O środka Kultury Le śnej", zwłaszcza w odniesieniu do tych ich zada ń, które dotycz ą edukacji ekologicznej i komunikacji społecznej (2004-2006); ‹ zalesienie ok. 80 tys. ha gruntów wył ączonych z u żytkowania rolniczego (2003-2006); ‹ kontynuowanie programu przebudowy drzewostanów zmienionych lub silnie uszkodzonych przez zanieczyszczenia powietrza (2003-2006).

2.2.6.3 Ochrona gleb Realizowane w ramach polityki ekologicznej pa ństwa działania w zakresie ochrony gleb obejmuj ą: ‹ ochron ę zasobów gleb u żytkowanych przyrodniczo przed ich wył ączeniem z tego użytkowania; ‹ ochron ę gleb przed erozj ą, dewastacj ą fizyczn ą i zanieczyszczeniem chemicznym; ‹ rekultywacj ę gleb zdegradowanych.

Cele średniookresowe do 2010 r. Do najwa żniejszych celów polityki ekologicznej pa ństwa w dziedzinie ochrony gleb do roku 2010 nale żą : ‹ podniesienie poziomu wiedzy u żytkowników gleb i gruntów w zakresie mo żliwo ści eksploatacji gleb; ‹ doskonalenie struktur organizacyjnych zajmuj ących si ę problematyk ą ochrony i racjonalnego u żytkowania gleb; ‹ wprowadzanie w rolnictwie sposobu produkcji zgodnego z ustaw ą o rolnictwie ekologicznym; ‹ obj ęcie monitoringiem gleb rejestracji zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych wynikaj ących z rodzaju i intensywno ści eksploatacji oraz oddziaływania ró żnych negatywnych czynników (erozja, inwestycje, przemysł, emisje, odpady, ścieki i in.); ‹ przygotowanie podstaw oraz doprowadzenie do powstania uregulowa ń prawnych ustalaj ących zasady i procedury ograniczaj ące nadmiern ą eksploatacj ę; ‹ identyfikacja zagro żeń i rozszerzenie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym terenów poprzemysłowych;

‹ maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych poprzez opracowanie i wdro żenie mechanizmów sprzyjaj ących ponownemu wł ączeniu tych terenów do obiegu gospodarczego.

Zadania na lata 2003-2006 Dla realizacji okre ślonych wy żej celów konieczne jest wykonanie w latach 2003-2006 poni ższych, priorytetowych zada ń szczegółowych polegaj ących na nast ępuj ących działaniach: Działania: ‹ ocena warto ści naturalnego potencjału produkcyjnego gleb i ustalenie mo żliwo ści użytkowania gleb zgodnie z zasadami trwałego i zrównowa żonego rozwoju (praca ci ągła); ‹ wprowadzenie do przepisów wykonawczych do ustawy o ochronie ro ślin procedur oceny ryzyka przy stosowaniu pestycydów (2003 r.); ‹ wprowadzenie na terenach chronionych produkcji rolnej, zgodnej z prawem o rolnictwie ekologicznym; ‹ opracowanie polskiego dokumentu referencyjnego dotycz ącego najlepszych dost ępnych technik (BAT) w zakresie rekultywacji starych składowisk (2004 r.); ‹ przygotowanie wytycznych dotycz ących zasad gospodarowania na glebach ska żonych rt ęci ą i kadmem (wraz z ich wył ączaniem z rolniczego i ogrodnicz ego wykorzystania) (2005 r.); ‹ przeprowadzenie kontroli realizacji programu rekultywacji terenów po byłych bazach wojsk rosyjskich; ‹ ocena stopnia realizacji programu likwidacji mogilników; ‹ opracowanie i realizacja powiatowych programów rekultywacji i zalesiania zdegradowanych gleb na obszarach u żytkowanych rolniczo, wraz z ewentualn ą, niezb ędn ą nowelizacj ą przepisów prawnych (2004 r.); ‹ opracowanie i wdro żenie systemu przywracania walorów u żytkowych terenom poprzemysłowym (2005 r.); ‹ kompleksowa rekultywacja starych składowisk; ‹ ocena realizacji programu monitoringu gleb i jego weryfikacja ukierunkowana na rejestrowanie zmian powodowanych przez ró żnorodne u żytkowanie gleb, w tym przez nadmiern ą ich eksploatacj ę (2005 r.).

2.2.6.4 Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych

Cele średniookresowe do 2010 r. Cele w dziedzinie ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych do 2010 r. obejmuj ą nast ępuj ące podstawowe kierunki działania: ‹ poszukiwanie efektywnych ekologicznie i ekonomicznie substytutów kopalin oraz zmniejszanie wska źników zu życia surowców mineralnych na jednostk ę produkcji i jednostk ę PKB; ‹ zwi ększenie efektywno ści wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złóż; ‹ zwi ększenie skuteczno ści ochrony zasobów kopalin leczniczych i wód podziemnych, przed ich ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą na skutek nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw wodono śnych zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi; ‹ ograniczanie narusze ń środowiska towarzysz ących eksploatacji kopalin i pracom geologicznym.

Zadania na lata 2003-2006 Dla realizacji okre ślonych wy żej celów konieczne jest wykonanie w latach 2003-2006 nast ępuj ących zada ń: ‹ rozszerzenie prac badawczych i badawczo-rozwojowych oraz działa ń promocyjnych i regulacyjnych wspieraj ących poszukiwanie i stosowanie substytutów kopalin spełniaj ących kryteria efektywno ści ekologicznej i ekonomicznej (praca ci ągła, 2003- 2006); ‹ kontynuowanie działa ń w zakresie ograniczania i eliminowania wód podziemnych do celów innych ni ż zaopatrzenie ludno ści w wod ę do picia (praca ci ągła, 2003-2006); ‹ monitorowa nie stanu ilo ściowego i jako ściowego głównych zbiorników wód podziemnych oraz dokumentowanie tych zbiorników dla potrzeb ich ochrony przed negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalno ści gospodarczej (praca ci ągła, 2003-2006); ‹ wspieranie rozwoju poszukiwania kopalin u żytecznych poprzez stymulowanie koncentracji prac poszukiwawczych na kluczowych surowcach i najbardziej perspektywicznych obszarach kraju, uspraw nianie dost ępu do informacji geologicznej oraz aktywn ą promocj ę organizowanych przetargów, a tak że realizacj ę prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania złó ż w priorytetowych obszarach, zgodnie z przyznanymi koncesjami (praca ci ągła, 2003-2006).

2.2.6.5 Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą

Cele średniookresowe do 2010 r. Dla osi ągni ęcia długofalowego celu w zakresie gospodarowania zasobami wód, jakim jest osi ągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod wzgl ędem jako ściowym, jak i ilo ściowym, konieczne s ą: ‹ kontynuacja podj ętych działa ń w zakresie racjonalizacji zu życia wody, które sprawiły, że od 1990 r. pobór wody w gospodarce narodowej zmniejszył si ę o 30%, szczególnie poprzez wdra żanie najlepszych dost ępnych technik (BAT) tak w przemy śle, jak i w gospodarstwach domowych; ‹ eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe, przede wszystkim przez stosowanie odpowiednich instrumentów ekonomicznych; ‹ kontynuacja rozpocz ętych w ubiegłych latach inwestycji w zakresie budowy zbiorników retencyjnych, w tym wi ększe zaanga żowanie bud żetu pa ństwa w finansowanie tych inwestycji, co wpłynie na szybsze osi ągni ęcie zakładanych efektów; ‹ efektywna ochrona przed powodzi ą.

Zadania na lata 2003-2006 Osi ągni ęcie powy ższych celów wymaga zrealizowania w latach 2003-2006 szeregu priorytetowych zada ń, w tym: ‹ opracowanie i wprowadzenie w życie wszystkich przepisów wykonawczych do ustawy Prawo wodne i ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków (2003 r.); ‹ zorganizowanie Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej i zreorganizowanie regionalnych zarz ądów (2004 r.); ‹ sporz ądzenie i wdro żenie nowej klasyfikacji u żytkowych wód powierzchniowych, zgodnej z wymaganiami Unii Europejskiej (2003 r.); ‹ doko ńczenie l ub powa żne zaawansowanie budowy czterech du żych zbiorników retencyjnych: Wióry, Świnina Por ęba, Wielowie ś Klasztorna i Racibórz (sukcesywnie);

‹ modernizacja 34 du żych stacji uzdatniania wody pobieranej z rzek (sukcesywnie); ‹ modernizacja i rozbudowa obiektów ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry (sukcesywnie).

2.2.7 Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego 2.2.7.1 Jako ść wód Cele średniookresowe do 2010 r. Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest osi ągni ęcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod wzgl ędem jako ściowym, jak i ilo ściowym. Wody powierzchniowe powinny pozostawa ć w stanie ukształtowanym przez przyrod ę i jednocze śnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, by ć przydatne do: ‹ wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę do picia, ‹ celów k ąpielowych, ‹ bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych, ‹ spełniaj ąc tak że odpowiednie wymagania na obszarach chronionych. Ten długofalowy cel nie jest mo żliwy do osi ągni ęcia do 2010 r. powinien on by ć osi ągni ęty do 2015 r., tak jak to przewiduje dla wszystkich krajów Unii Europejskiej dyrektywa 2000/60/WE (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna). Równie ż do 2015 r. powinni śmy zapewni ć, co najmniej 75% poziom usuwania biogenów w dorzeczach Odry i Wisły. Będzie to wymaga ć przewidzianej wspomnian ą ustaw ą modernizacji, rozbudowy i budowy oczyszczalni ścieków, w tym: ‹ modernizacji, rozbudowy i budowy do 2010 r. komunalnych oczyszczalni ścieków z podwy ższonym usuwaniem biogenów w aglomeracjach o liczbie równowa żnych mieszka ńców (RLM) ≥ 15.000; ‹ modernizacji, rozbudowy i budowy do 2015 r. komunalnych oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o liczbie równowa żnych mieszka ńców (RLM) ≥ 2.000 (cz ęś ciowo cel ten b ędzie zrealizowany do 2010 r.) Wskazane wy żej cele długofalowe dotycz ące jako ści wód okre ślaj ą równie ż cele i zadania w tym zakresie na lata 2003-2010. Nale żą do nich: ‹ ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł punktowych: miejskich, przemysłowych i wiejskich; ‹ zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń pochodz ących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiaj ących do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych). Budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków nale ży do zada ń własnych gmin. Ustawa Prawo wodne nakazuje, aby wszystkie aglomeracje, rozumiane jako skupiska ludno ści i przemysłu, zostały wyposa żone w oczyszczalnie ścieków do ko ńca 2010 r. (aglomeracje o liczbie równowa żnych mieszka ńców powy żej 15.000) lub do ko ńca 2015 r. (aglomeracje o liczbie równowa żnych mieszka ńców od 2.000 do 15.000), zobowiązuj ąc jednocze śnie Rz ąd do opracowania programu realizacji tego obowi ązku oraz przedstawiania sprawozda ń z tej realizacji. W stosunku do oczyszczalni dla aglomeracji powy żej 15.000 RLM postawiono wymóg podwy ższonego usuwania biogenów, tak, aby w 2015 r. mo żna było osi ągn ąć ich zakładan ą redukcj ę o 75% w stosunku do zawarto ści w ściekach dopływaj ących. Standardy oczyszczania ścieków z tych obiektów obejmuj ą w zwi ązku z tym zanieczyszczenia organiczne, zawiesiny i substancje biogenne (azot i fosfor). W przypadku źródeł przestrzennych główne problemy w zakresie zanieczyszczenia wód mog ą by ć w przyszło ści zwi ązane z mo żliw ą intensyfikacj ą produkcji rolnej na obszarze całego kraju (obecnie problemy te wyst ępuj ą przede wszystkim w odniesieniu do wód stoj ących na obszarach pojezierzy). Działania na rzecz ograniczenia zanieczyszcze ń przestrzennych obejmuj ą

73 głównie wła ściwe stosowanie nawozów mineralnych i organicznych oraz środków ochrony ro ślin, ich odpowiednie magazynowanie (w tym magazynowanie gnojowicy), a tak że unieszkodliwianie opakowa ń po środkach ochrony ro ślin. Działania te musz ą tak że obejmowa ć dostosowane do wymogów ochrony wód zabiegi agrotechniczne, zgodne z odpowiednimi ustawami i polskim "Kodeksem dobrej praktyki rolniczej". Ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych wymaga równie ż rozwi ązania problemu sanitacji wsi. Zadania na lata 2003-2006 Osi ągni ęcie tak zdefiniowanych celów wymaga zrealizowania w latach 2003-2006 szeregu priorytetowych zada ń: ‹ opracowanie i wdro żenie systemu informowania społecze ństwa o jako ści wody do picia i wody w k ąpieliskach (2003), ‹ wdro żenie nowego systemu opłat za korzystanie ze środowiska wodnego (2003); ‹ przygotowanie opracowa ń programowych (sukcesywnie do 2006 r.) ukierunkowanych na ograniczenie ładunków zanieczyszcze ń wprowadzanych do wód ze ściekami komunalnymi o 50% i ściekami przemysłowymi o 30%, ‹ opracowanie krajowego programu oczyszczania ścieków komun alnych (wraz z rozbudow ą i modernizacj ą kanalizacji), ‹ opracowanie planów gospodarowania wodami w dorzeczach Wisły i Odry oraz systemu kontroli w tym zakresie, ‹ wdro żenie katastru wodnego, ‹ opracowanie warunków korzystania z wód regionów wodnych, ‹ opracowanie i wdro żenie programów działa ń na rzecz ograniczenia spływu zanieczyszcze ń azotowych ze źródeł rolniczych, ‹ wdro żenie nowego systemu taryf za usługi wodnokanalizacyjne (2003 r.); ‹ przebudow ę systemu monitorowania jako ści wody dostarczanej przez wodoci ągi, stanu wód powierzchniowych itd., ‹ modernizacj ę, rozbudow ę i budow ę systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równowa żnej liczbie mieszka ńców powy żej 2.000 (sukcesywnie do 2010 r.), ‹ modernizacj ę i rozbudow ę podczyszczalni i oczyszczalni ścieków przemysłowych i/lub modernizacj ę technologii produkcji w niektórych dziedzinach wytwarzania w celu ograniczenia zrzutu substancji niebezpiecznych (sukcesywnie do 2007r.), ‹ ograniczenie zanieczyszcze ń azotowych pochodz ących z rolnictwa (głównie budowa nowoczesnych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na gnojówk ę w gospodarstwach rolnych) (sukcesywnie do 2010 r.).

2.2.7.2 Zanieczyszczenie powietrza Cele średniookresowe do 2010 r. W perspektywie 2010 r. priorytetowymi działaniami (celami) koniecznymi do zainicjowania lub przyspieszenia ich realizacji, a nast ępnie konsekwentnego wdra żania, w zakresie poprawy jako ści powietrza i ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do powietrza, s ą nast ępuj ące działania, ukierunkowane na realizacj ę głównego celu, jakim jest poprawa stanu zanieczyszczenia powietrza oraz uzyskanie norm emisyjnych, wymaganych przez przepisy Unii Europejskiej: ‹ identyfikacja obszarów, na których stwierdza si ę przekroczenia dopuszczalnych poziomów st ęż eń zanieczyszcze ń w powietrzu, a w konsekwencji opracowanie dla tych obszarów programów ochrony powietrza (programów działa ń naprawczych), których wdro żenie zagwarantuje trwałe obni żenie poziomów st ęż eń co najmniej do poziomów dopuszczalnych; ‹ analiza wyników pomiarów w sieci Pa ństwowego Monitoringu Środowiska st ęż eń ozonu przyziemnego oraz pyłu. ‹ Po weryfikacji wyników nale ży niezwłocznie opracowa ć i wdro żyć ogólnokrajowe programy obni żenia poziomów st ęż eń tych substancji, przyjmuj ąc stosowny harmonogram rzeczowo-finansowy, uzupełniony ocen ą technicznych, organizacyjnych i finansowych

mo żliwo ści realizacji zada ń, uwzgl ędniaj ąc długofalowe skutki społeczno-gospodarcze proponowanych rozwi ąza ń; ‹ opracowanie i wprowadzenie do prawa spójnych z wymaganiami najlepszych dost ępnych technik (BAT) dopuszczalnych norm emisji zanieczyszcze ń dla instalacji uznanych za dominuj ące w Polsce i odpowiedzialnych za jako ść powietrza, oddziaływanie na zdrowie ludzi oraz zakwaszenie gleby i wody; ‹ opracowanie i wdro żenie mechanizmów ekonomicznych i organizacyjnych, wspomagaj ących realizacj ę wymaga ń w zakresie pułapów emisji niektórych zanieczyszcze ń, w tym w szczególno ści systemów handlu emisjami, zasad "wspólnych przedsi ęwzi ęć " oraz systemu preferencji w postaci np. "zielonych certyfikatów" i "zielonych podatków"; ‹ opracowanie i wdro żenie, zgodnie z zapisami "Zało żeń polityki energetycznej Polski do roku 2020", zintegrowanego systemu zarz ądzania energi ą i środowiskiem, ze wzgl ędu na dominuj ący w Polsce udział obiektów i urz ądze ń spalania paliw w wytwarzanych ładunkach SO 2, CO 2, pyłu oraz NO x. Realizacja opisanych wy żej celów rozpocznie si ę od fazy zbierania informacji, ich analizy, opracowania dokumentów w postaci raportów, prognoz i programów zawieraj ących harmonogramy rzeczowo-finansowe, a tak że modyfikacji istniej ących i opracowania nowych regulacji ustawowych i przepisów wykonawczych, po przyj ęciu których opracowane programy stan ą si ę przedmiotem wdro żeń. Ta pierwsza faza powinna zosta ć zamkni ęta do ko ńca 2004 r. i mo że by ć finalizowana ju ż w okresie, kiedy Polska b ędzie członkiem Wspólnoty Europejskiej. Trzeba natomiast zało żyć, że wdra żanie wypracowanych w tej fazie rozwi ąza ń mo że trwa ć wiele lat, a okres ten b ędzie zale żał przede wszystkim od mo żliwo ści finansowych przedsi ębiorstw oraz skutków ekonomicznych działa ń proekologicznych, zwłaszcza skutków w postaci wzrostu cen produkowanych dóbr dla warunków bytowych ludzi oraz dla funkcjonowania i konkurencyjno ści gospodarki. Realizacja zada ń w tym zakresie mo że w zwi ązku z tym si ęga ć nawet do 2020 r.

Zadania na lata 2003-2006 Wdro żenie jednolitego krajow ego systemu bilansowania i weryfikacji ładunków zanieczyszcze ń: ‹ opracowanie jednolitego systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza w układzie administracyjnym (gmina, powiat, województwo, kraj) oraz bran żowym (du że przedsi ębiorstwa, sektory, kraj); ‹ wdro żenie systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza (sukcesywnie od 2003 r.); ‹ opracowanie i wdro żenie zasad oceny wska źników emisji dla instalacji lub produktów (2003r.); ‹ Identyfikacja obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów st ęż eń zanieczyszcze ń i przygotowanie programów działa ń naprawczych: ‹ wst ępna ocena stanu jako ści powietrza w Polsce i wskazówki dla modyfikacji istniej ącego systemu monitoringu zanieczyszcze ń powietrza; ‹ wskazanie obszarów, gdzie stwierdzono przekroczenie poziomów odniesienia jako ści powietrza, tj. obszarów, dla których nale ży opracowa ć programy naprawcze ochrony powietrza (2003 r.); ‹ opracowanie zasad sporz ądzania programów naprawczych ochrony powietrza; ‹ opracowanie informacji o napływie zanieczyszcze ń spoza granic kraju oraz o emisji z bran żowych grup du żych emitorów (energetyka zawodowa) (2002 r.); ‹ opracowanie programów naprawczych ochrony powietrza (2003 r.); ‹ wdra żanie programów naprawczych ochrony powietrza (sukcesywnie). ‹ Weryfikacja wyników pomiarów st ęż eń ozonu i pyłu, wyznaczenie obszarów przekroczenia st ęż eń i opracowanie programów działa ń naprawczych: ‹ wst ępna ocena stanu jako ści powietrza w Polsce i wskazówki dla modyfikacji systemu monitoringu w zakresie pyłu i ozonu przyziemnego;

‹ wskazanie obszarów, gdzie stwierdzono przekroczenie poziomów odniesienia jako ści powietrza w zakresie pyłu i ozonu przyziemnego (2003 r.); ‹ opracowanie krajowego programu poprawy jako ści powietrza w zakresie pyłu i ozonu przyziemnego; sformułowanie zalece ń do wykorzystania przy lokalnych i regionalnych programach naprawczych ochrony powietrza dotycz ących pyłu i ozonu przyziemnego (2003r)

2.2.7.3 Oddziaływanie hałasu

Cele średniookresowe do 2010 r. Strategicznym celem w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, do osi ągni ęcia w perspektywie minimum dwóch dekad, jest zmniejszenie skali nara żenia mieszka ńców na nadmierny, ponadnormatywny poziom hałasu, przede wszystkim mającego najwi ększy zasi ęg przestrzenny hałasu emitowanego przez środki transportu. Najwa żniejszymi celami średniookresowymi do osi ągni ęcia przed 2010 r. s ą: ‹ pełna harmonizacja polskich przepisów w dziedzinie ochrony środowiska i środków transportu z odpowiednimi dyrektywami Unii Europejskiej dotycz ącymi m.in. ograniczania emisji hałasu przez maszyny i urz ądzenia budowlane oraz przez zmechanizowany sprz ęt gospodarstwa domowego; ‹ pełna harmonizacja polskich przepisów ochrony środowiska przed hałasem z odpowiadaj ącymi im przepisami Unii Europejskiej, a w szczególno ści z uregulowaniami wprowadzanymi dyrektyw ą w sprawie oceny i zarz ądzania hałasem w środowisku; ‹ znormalizowanie pomiarów i oceny hałasu oraz klasyfikacji źródeł, z uwzgl ędnieniem wymogów unijnych (wdro żenie tzw. metod referencyjnych); ‹ modyfikacja, rozszerzenie i utrzymywanie sytemu zbierania danych na temat stanu klimatu akustycznego, zgodnego ze znowelizowanymi uregulowaniami prawnymi w kraju oraz wymaganiami Unii Europejskiej i OECD; ‹ opracowanie i wdro żenie systemu informowania społecze ństwa o stanie klimatu akustycznego i trendach jego zmian w oparciu o najnowsze techniki informatyczne i multimedialne; ‹ wyeliminowanie z produkcji środków transportu, maszyn i urz ądze ń, których hała śliwo ść nie odpowiada standardom Unii Europejskiej, oraz stopniowe eliminowanie z u żytkowania tych urz ądze ń; ‹ ograniczenie hałasu na obszarach miejskich wokół lotnisk, terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równowa żnego nie przekraczaj ącego w porze nocnej 55 dB; ‹ sporz ądzenie dla wszystkich aglomeracji powy żej 100.000 mieszka ńców map akustycznych oraz, na ich podstawie, programów ograniczania hałasu na obszarach, na których poziom hałasu przekracza warto ści dopuszczalne; ‹ uruchomienie procesów sporz ądzenia map akustycznych dla miast poni żej 100.000 mieszka ńców oraz, na ich podstawie, sporz ądzania w ramach powiatowych programów ochrony środowiska programów ograniczania hałasu na obszarach, na których poziom hałasu przekracza warto ści dopuszczalne; ‹ opracowanie i wdro żenie zestawu metod i wska źników integruj ących plany zagospodarowania przestrzennego i przedsi ęwzi ęcia w zakresie ochrony środowiska przed hałasem na bazie mapowania cyfrowego; ‹ wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów po świ ęconych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem stref ograniczonego u żytkowania wokół lotnisk, terenów przemysłowych oraz głównych dróg i linii kolejowych wsz ędzie tam, gdzie przekraczany jest równowa żny poziom hałasu wynosz ący 55 dB w porze nocnej.

Zadania na lata 2003-2006 Zwi ązane z realizacj ą powy ższych celów zadania na lata 2003-2006 okre ślono na: ‹ opracowanie przykładowej, pilotowej mapy akustycznej i programu naprawczego w zakresie ochrony przed hałasem dla aglomeracji, zgodnie z wytycznymi nało żonymi ustaw ą Prawo ochrony środowiska (2003 r.); ‹ realizacja zabezpiecze ń akustycznych środowiska wynika jąca z działa ń dora źnych; ‹ przygotowanie i wdro żenie podstaw metodycznych dotycz ących programów ochrony środowiska przed hałasem i zagadnie ń akustycznych w planach zagospodarowania przestrzennego (w tym obszarów ograniczonego u żytkowania) (2004 r.); ‹ opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla aglomeracji o liczbie mieszka ńców pow. 250 tys. (2005 r.); ‹ opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów poło żonych wzdłu ż dróg, linii kolejowych oraz lotnisk; ‹ opracowanie wytycznych sporz ądzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych (2006 r.); ‹ wdro żenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych (sukcesywnie); ‹ pełne wdro żenie produkcji maszyn i urz ądze ń o zmniejszonej hała śliwo ści zgodnej z dyrektyw ą Unii Europejskiej 2000/14/EC (2006 r.).

2.2.7.4 Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Konieczne jest stworzenie systemu monitoringu środowiska w odniesieniu do pól elekromagnetycznych.

A. Cele średniookresowe do 2010 r. Do 2010 r. powinny by ć realizowane nast ępuj ące cele: ‹ opracowanie i wydanie przepisów wykonawczych i wytycznych, zapewniaj ących wdro żenie ustawy Prawo ochrony środowiska w cz ęś ci dotycz ącej ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych oraz odpowiednich przepisów prawa budowlanego i przepisów dotycz ących planowania przestrzennego; ‹ stworzenie odpowiednich struktur organizacyjnych zajmuj ących si ę monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, przeszkolenie personelu i zapewnienie im środków technicznych.

B. Zadania na lata 2003-2006 ‹ przegl ąd unormowa ń mi ędzynarodowych i krajowych w pa ństwach wysoko rozwini ętych, dotycz ących oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko i zdrowie ludzi (w celu doskonalenia polskich przepisów i praktyki ich wykonywania) (2003 r.); ‹ przygotowanie i wprowadzenie w życie rozporz ądzenia w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia bada ń pól elektromagnetycznych (2003 r.); ‹ wyłonienie laboratorium referencyjnego do pomiaru pól elektromagnetycznych w środowisku (2003 r.); ‹ zakup aparatury i wyposa żenia dla referencyjnego laboratorium do pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku (2003 r.); ‹ opracowanie projektu bazy danych o polach elekromagnetycznych w środowisku i rozszerzenie zakresu pa ństwowego monitoringu środowiska (2004 r.).

2.3 Uwarunkowania zewn ętrzne wynikaj ące z polityki ekologicznej przyj ętej przez samorz ąd województwa lubuskiego Zasady realizacji polityki ekologicznej województwa lubuskiego, cele i zadania przedstawione w dokumencie pn. "Program ochrony środowiska województwa lubuskiego na lata

2003 – 2010” zostały uznane jako bezpo średnia podstawa i wytyczne do Programu ochrony środowiska powiatu słubickiego .

2.3.1 Uwarunkowania wynikaj ące ze "Strategii rozwoju województwa lubuskiego" Najwa żniejszym dokumentem b ędącym podstaw ą programowania rozwoju województwa jest “Strategia rozwoju województwa lubuskiego”. Wojewódzkie programy, w tym program ochrony środowiska, s ą realizacj ą tej strategii. Zgodnie ze "Strategi ą ...", racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska wymaga: ‹ Ochrony przed zanieczyszczeniami wód powierzchniowych i podziemnych, ‹ Dalszego ograniczenia emisji zanieczyszcze ń powietrza, ‹ Zwi ększenia skuteczno ści ochrony przeciwpowodziowej, ‹ Racjonalizacji gospodarki odpadami stałymi, ‹ Ochrony przyrody, poszerzenia obszarów o wysokich walorach przyrodniczych oraz racjonalne wykorzystanie zasobów le śnych, ‹ Wdro żenia europejskich norm ochrony środowiska.

W pracach nad Programem wykorzystano przedsi ęwzi ęcia sprecyzowane w ramach nast ępuj ących celów:

Cel główny 1 Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójno ści regionu Cel operacyjny 1.1. Zapewnienie sprawnego systemu komunikacyjnego. Cel operacyjny 1.3. Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej, komunalnej i społecznej. Cel operacyjny 1.4. Wszechstronna współpraca transgraniczna i mi ędzyregionalna. Cel operacyjny 1.5. Osi ągni ęcie wysokiej umiej ętno ści korzystania ze środków Unii Europejskiej.

Cel główny 2 Podniesienie poziomu wykształcenia społecze ństwa i zwi ększenie potencjału innowacyjnego nauki i gospodarki Cel operacyjny 2.2. Dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku i uwarunkowa ń wynikaj ących z procesu integracji z UE.

Cel główny 3 Rozwój przedsi ębiorczo ści Cel operacyjny 3.2. Stworzenie regionalnego systemu wsparcia innowacji i transferu technologii. Cel operacyjny 3.4. Poza rolniczy rozwój terenów wiejskich. Cel operacyjny 3.5. Restrukturyzacja i reorientacja towarowych gospodarstw rolnych i zakładów przetwórczych żywno ści.

Cel główny 4 Efektywne wykorzystanie środowiska naturalnego i kulturowego Cel operacyjny 4.1. Rozwijanie świadomo ści ekologicznej. Cel operacyjny 4.2. Wykorzystanie walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego dla rozwoju turystyki.

2.3.2 Uwarunkowania wynikaj ące z planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego oraz strategii rozwoju województwa lubuskiego Plan zagospodarowania przestrzennego okre śla zasady organizacji struktury przestrzennej regionu: - podstawowe elementy sieci osadniczej, - rozmieszczenie infrastruktury społecznej i technicznej, - wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury - z uwzgl ędnieniem obszarów podlegaj ących szczególnej ochronie.

W PZPWL przyj ęto cele główne i operacyjne rozwoju regionu lubuskiego, zgodnie z tre ści ą "Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego". Cele te s ą przestrzennie interpretowane w kierunkach zagospodarowania i w polityce przestrzennej w wymiarach lokalizacyjnych w 14 powiatach lubuskich.

W pracach nad Programem ochrony środowiska wykorzystano zapisy PZPWL, dotycz ące: - kierunków i polityki zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego, zwłaszcza nast ępuj ących systemów: transportowego, infrastruktury technicznej, przyrodniczego, ochrony przeciwpowodziowej, - wniosków z PZPWL do gmin grupy ponadregionalnej, regionalnej i lokalnej - proponowanych zada ń rz ądowych i samorz ądu słu żą cych realizacji ponadlokalnych celów publicznych.

Z kolei zało żenia wynikaj ące z przyj ętej strategii rozwoju województwa skupiaj ą si ę na nast ępuj ących działaniach: 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słu żą cej wzmacnianiu konkurencyjno ści regionów. 1.1. Rozbudowa i modernizacja sieci transportowo-logistycznych; 1.2. Rozbudowa sieci telekomunikacyjnych i informatycznych; 1.3. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska; 1.4. Rozwój funkcji metropolitalnych najwi ększych miast i zespołów miejskich; 2. Restrukturyzacja i dywersyfikacja bazy ekonomicznej regionów. 2.1. Rozwój małych i średnich miast w regionach o dominacji rolnictwa; 2.2. Tworzenie i rozwój małych i średnich przedsi ębiorstw; 2.3. Podnoszenie atrakcyjno ści inwestycyjnej regionów; 2.4. Rozwój sektora turystyki; 3. Rozwój zasobów ludzkich. 3.1. Rozwój potencjału edukacyjnego szkolnictwa średniego i wy ższego; 3.2. Rozwój szkolenia zawodowego i kształcenia ustawicznego; 3.3.Mobilizacja potencjału przedsi ębiorczo ści; 3.4.Szkolenie kadr administracji publicznej; 3.5.Zwi ększenie mobilno ści zawodowej, sektorowej i przestrzennej zasobów pracy; 4. Wsparcie obszarów wymagaj ących aktywizacji i zagro żonych marginalizacj ą; 4.1. Aktywizacja obszarów wiejskich; 4.2. Aktywizacja gospodarcza obszarów popegeerowskich; 4.3.Aktywizacja gospodarcza miast dotkni ętych upadkiem przemysłu; 4.4.Aktywizacja ludno ści na obszarach wielkomiejskich zagro żonych marginalizacj ą społeczno – gospodarcz ą;

5. Rozwój mi ędzynarodowej współpracy regionów; 5.1. Rozwój współpracy transgranicznej; 5.2. Rozwój bezpo średniej współpracy województw z regionami ró żnych krajów europejskich; 5.3. Kształtowanie personalnych i instytucjonalnych zasobów umo żliwiaj ących polskim regionom partnersk ą i efektywn ą współprac ę mi ędzynarodow ą.

Nadmieni ć nale ży, i ż zagadnienia zwi ązane z ochron ą środowiska wyst ępuj ą w stopniu raczej niewielkim. Niew ątpliwie pozostawiono wi ększe mo żliwo ści kolejnemu dokumentowi planistycznemu, jakim jest Program ochrony środowiska województwa lubuskiego. Zarówno strategia rozwoju jak i plan wojewódzki, plan zagospodarowania przestrzennego stwarza do ść szerokie ramy zachowa ń. Niew ątpliwie strategia b ędąca dokumentem wy ższego rz ędu okre ślaj ąc cele w ich wzajemnym, hierarchicznym i chronologicznym uporz ądkowaniu oraz wyznaczaj ąc środki, które trzeba wykorzysta ć do osi ągni ęcia tych celów nie traktuje ochrony środowiska jako celu wy ższego rang ą. Pojawia si ę jako jeden z elementów, b ędących raczej swoistym uwarunkowaniem ni ż szans ą regionu.

2.4 Wojewódzkie priorytety programu ochrony środowiska

2.4.1 Główne zagro żenia środowiska w województwie lubuskim Województwo lubuskie pod wzgl ędem wska źników stanu środowiska naturalnego zajmuje bardzo wysok ą lokat ę w kraju: pierwsze miejsce w kraju pod wzgl ędem lesisto ści, 5-te pod wzgl ędem procentowej powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionej, 13-te miejsce w kraju pod wzgl ędem emisji zanieczyszcze ń pyłowych i 14-te pod wzgl ędem emisji zanieczyszcze ń gazowych z zakładów szczególnie uci ąż liwych dla czysto ści powietrza, 5-te miejsce pod wzgl ędem stopnia skanalizowania miast, a w dwóch najwi ększych miastach ponad 95% ludno ści jest obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków. Głównymi źródłami poboru wody na cele komunalne s ą uj ęcia podziemne, charakteryzuj ące si ę wod ą dobrej jako ści, wymagaj ącą jedynie prostego uzdatniania w zakresie usuwania zwi ązków żelaza i manganu. Jednak pomimo stosunkowo korzystnej sytuacji, istnieje szereg zagro żeń środowiska, zdefiniowanych w dokumencie. Zagro żenia naturalne Zagro żenia naturalne wyst ępuj ące na obszarze województwa lubuskiego zwi ązane s ą ze zjawiskami meteorologicznymi i hydrologicznymi. Zjawiska meteorologiczne to głównie susza glebowa i wynikaj ące st ąd du że zagro żenie po żarowe terenów le śnych. Natomiast wyst ępuj ące lokalnie deszcze mog ą by ć przyczyn ą zagro żeń powodziowych, jednak s ą one ści śle zwi ązane z cechami fizycznymi systemu hydrologicznego. Zagro żenia powodziowe wyst ępuj ą w szczególno ści w dolinie Odry, Bobru, Nysy Łu życkiej, Warty i Noteci. Zwi ązane s ą one głównie z migracj ą fal powodziowych powstałych poza obszarem województwa, w górnych cz ęś ciach zlewni tych rzek. Oprócz powodzi opadowych wyst ępuj ą tzw. powodzie roztopowe ( głównie w dolinie Warty i Noteci) oraz powodzie zatorowe (Odra, Warta, Note ć). Zagro żeniem naturalnym gruntów rolnych i le śnych jest erozja, ale w województwie lubuskim zagro żenie erozj ą wietrzn ą jest najni ższe w kraju, natomiast erozj ą wodn ą powierzchniow ą i erozj ą w ąwozow ą ni ższe od średniej krajowej.

Zagro żenia antropogeniczne Zagro żenia antropogeniczne dla środowiska naturalnego wynikaj ą z działalno ści człowieka, tj. wykorzystywaniem i przetwarzaniem zasobów. Źródłem presji na środowisko s ą poszczególne dziedziny gospodarki oraz codzienne bytowanie mieszka ńców. Obszarami o najwi ększym potencjalnym zagro żeniu s ą obszary uprzemysłowione i zurbanizowane.

Wśród zagro żeń środowiska zwi ązanych z gospodark ą komunaln ą nale ży wymieni ć: • Ścieki komunalne nie oczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone. Najwi ększe zagro żenie wyst ępuje na terenach wiejskich, charakteryzuj ących si ę niskim stopniem skanalizowania przy równocze śnie wysokim stopniu zwodoci ągowania. • Odpady komunalne. Zagro żeniem dla środowiska s ą składowiska nieodpowiadaj ące wymaganiom ochrony środowiska oraz tzw. dzikie wysypiska, szczególnie poza obszarami miast. • Niska emisja zanieczyszcze ń powietrza, co znajduje odzwierciedlenie we wzrostach st ęż eń dwutlenku siarki i pyłu w powietrzu w sezonie grzewczym. Problem niskiej emisji wyst ępuje zarówno w miastach jak i na terenach wiejskich.

System transportowy Stwarzaj ący zagro żenia dla środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim tranzytowego (tzw. TIR), a wi ęc emisja spalin, generowanie hałasu i wibracji, degradacja walorów przyrodniczych (w tym fragmentacja korytarzy ekologicznych) i krajobrazowych oraz nadzwyczajne zagro żenia środowiska. Najwi ększe potencjalne zagro żenie hałasem i emisj ą spalin wyst ępuje wzdłu ż dróg krajowych (nr 2, nr 3, nr 22 i nr 32), w centrach miast w otoczeniu g ęstej zabudowy oraz przej ść granicznych, gdzie nast ępuje koncentracja ruchu tranzytowego. Ponadto, nale ży pami ęta ć o zagro żeniu wynikaj ącym z transportu materiałów niebezpiecznych (droga nr 2, nr 3 i nr 22).

Energetyka zawodowa i przemysł Źródło zagro żeń dla środowiska w zwi ązku z: emisj ą zanieczyszcze ń do powietrza, odprowadzaniem ścieków, wytwarzaniem odpadów, degradacj ą powierzchni ziemi, zu żywaniem zasobów naturalnych, emisj ą hałasu i awariami przemysłowymi. Inwestycje okre ślane jako szczególnie szkodliwe dla środowiska i zdrowia człowieka, zlokalizowane w województwie lubuskim to przede wszystkim: zakłady chemiczne, fermy trzody chlewnej, zakłady garbarskie oraz bazy paliw płynnych.

Powstawanie szkód w środowisku wi ąż e si ę tak że z wydobywaniem kopalin, zwłaszcza systemem odkrywkowym, który powoduje degradacj ę powierzchni terenu. W zwi ązku z wydobywaniem kruszyw naturalnych wyst ępuj ą du że przeobra żenia dolin rzecznych (np. dolina Bobru). W niektórych rejonach województwa, tereny zdegradowane przez eksploatacj ę w ęgla brunatnego stanowi ą barier ę w rozwoju o środków miejskich (np. Ł ęknica).

Turystyka i rekreacja Jej rozwój, zwłaszcza niekontrolowany, skutkuje “dzikim zagospodarowaniem” obszarów cennych przyrodniczo oraz zagro żeniem środowiska w zwi ązku z infrastruktur ą techniczn ą nie zabezpieczaj ącą w pełni środowiska (np. system kanalizacji i oczyszczania ścieków) oraz nadmiern ą liczb ą turystów ( w tym zmotoryzowanych). Szczególnie niepokoj ące w województwie lubuskim jest zjawisko masowej zabudowy letniskowej w rejonie szczególnie atrakcyjnych jezior, nie zharmonizowanej w ramach planów zagospodarowania przestrzennego i bez wła ściwej infrastruktury technicznej.

Rolnictwo Pozostaje źródłem odpadów niebezpiecznych (pozostało ści po środkach ochrony ro ślin) oraz zanieczyszcze ń obszarowych, b ędących głównym zagro żeniem dla jako ści wód powierzchniowych. Istotnym zagro żeniem dla środowiska s ą te ż fermy tuczu trzody chlewnej. Ze wzgl ędu na wła ściwo ści gleb i warunki klimatyczne, na terenie województwa lubuskiego istniej ą dogodne warunki do rozwoju intensywnej uprawy ziemniaków. Uprawy takie cechuj ą si ę zazwyczaj bardzo intensywnym nawo żeniem i sztucznym nawadnianiem, co ułatwia migracj ę biogenów do wód

81 pierwszego poziomu wodono śnego i powoduje ich zanieczyszczenie oraz poprzez nadmierny pobór wód do nawodnie ń, wyst ępowanie okresowych deficytów wody.

2.4.2 Wojewódzkie limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska Limity krajowe W "II Polityce ekologicznej pa ństwa", przyj ętej przez Sejm RP w sierpniu 2001 roku, zostały ustalone limity krajowe (do osi ągni ęcia do 2010 roku), zwi ązane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i popraw ą stanu środowiska. Limity te nie zostały zmienione w "Polityce ekologicznej pa ństwa na lata 2003 - 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 -2010". S ą to: • Zmniejszenie wodochłonno ści produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i warto ść sprzedan ą w przemy śle), • Ograniczenie materiałochłonno ści produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyska ć, co najmniej średnie wielko ści dla pa ństw OECD (w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB), • Ograniczenie zu życia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i o 25% w stosunku, do 2000 r. (w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB), • Dwukrotne zwi ększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r, • Odzyskanie i powtórne wykorzystanie, co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych, • Pełna likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, • Zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego - równie ż o 30%, • Ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych lotnych zwi ązków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu z 1990 r., • Do ko ńca 2005 r. wycofa ć z u żytkowania etylin ę i przej ść wył ącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej (limit nie ma przeniesienia na limit wojewódzki)

Limity województwa lubuskiego Zarówno II PEP jak i ustawa Prawo ochrony środowiska nie podaj ą procedur podziału limitów krajowych na regionalne, co wynika z braku dostatecznych podstaw planistycznych. Obecnie, w jednym konkretnym przypadku, a mianowicie w odniesieniu do gospodarowania odpadami, zostały okre ślone limity wojewódzkie w ramach Wojewódzkiego Planu gospodarki odpadami. W Planie okre ślono nast ępuj ące cele szczegółowe do 2010 roku, b ędące równocze śnie limitami wojewódzkimi: Odpady z sektora komunalnego: 1. Obj ęcie wszystkich mieszka ńców woj. lubuskiego zorganizowan ą zbiórk ą odpadów komunalnych. 2. Deponowanie na składowiskach nie wi ęcej ni ż 65% wszystkich odpadów komunalnych. 3. Skierowanie w roku 2010 na składowiska nie wi ęcej ni ż 75% (wagowo) całkowitej ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji (w stosunku do roku 1995). 4. Osi ągni ęcie w roku 2010 zakładanych limitów odzysku i recyklingu poszczególnych odpadów: 4.1. opakowania z papieru i tektury: 50%, 4.2. opakowania ze szkła: 45%, 4.3. opakowania z tworzyw sztucznych: 30%, 4.4. opakowania metalowe: 45%,

4.5. opakowania wielomateriałowe: 30%, 4.6. odpady wielkogabarytowe: 50%, 4.7. odpady budowlane: 40%, 4.8. odpady niebezpieczne (z grupy odpadów komunalnych): 50%. Odpady z sektora gospodarczego: 1. Udział gospodarczo wykorzystywanych odpadów przemysłowych w 2010 roku na poziomie 90% ogólnej ilo ści odpadów wytworzonych. 2. Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów azbestowych oraz odpadów i urz ądze ń zawieraj ących PCB.

Zanieczyszczenia wprowadzane do powietrza - wg oceny jako ści powietrza w strefach w województwie lubuskim wynika, że dla żadnej ze stref nie ma potrzeby opracowywania programów ochrony powietrza, gdzie takie limity powinny si ę znale źć .

Zanieczyszczenia odprowadzane do wód powierzchniowych - program ochrony wód, zawieraj ący działania maj ące zapewni ć dotrzymanie wymaganych poziomów jako ści wód. Ustalaj ąc limit wojewódzki dla ładunków zanieczyszcze ń odprowadzanych ze ściekami, mo żna te ż b ędzie skorzysta ć z Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, gdzie zostan ą okre ślone wymagania w zakresie zmniejszenia ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych ze ściekami komunalnymi i ściekami z zakładów przemysłu rolno-spo żywczego dla poszczególnych aglomeracji. Obecnie na podstawie aktualnych danych i planowanych działa ń mo żna przyj ąć , że do 2010 roku b ędzie miała miejsce pełna likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych województwa lubuskiego. Wojewódzkie limity ograniczenia wodochłonno ści i materiałochłonno ści produkcji oraz zu życia energii s ą trudne do okre ślenia, co wynika z braku odpowiednich wska źników w odniesieniu do konkretnych procesów technologicznych b ądź instalacji. Punktem odniesienia limitów krajowych jest rok 1990, a wi ęc rok istnienia 49 województw, co zasadniczo wpływa na trudno ść okre ślenia średniej wielko ści ww. limitów dla obszaru nowych województw.

2.4.3 Wojewódzkie priorytety programu ochrony środowiska Do wojewódzkich priorytetów w poszczególnych obszarach ochrony środowiska nale żą : 1. Ochrona wód. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami i nadmiern ą eksploatacj ą oraz zabezpieczenie środowiska przed zagro żeniami zwi ązanymi z wod ą (powód ź, susza), wymagaj ą realizacji szeregu przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych. Główne kierunki działa ń w tym zakresie, w perspektywie do 2010 roku to: - Ochrona zlewni Obrzycy i Obry, - Ochrona zlewni Drawy, - Ochrona zlewni jezior, - Poprawa gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich, - Ograniczanie zanieczyszcze ń obszarowych, - Poprawa zabezpiecze ń przeciwpowodziowych z uwzgl ędnieniem ochrony ekosystemów wodnych, w tym lasów ł ęgowych.

2. Ochrona powierzchni ziemi przed odpadami. Dotyczy to przede wszystkim wi ększego wykorzystania odpadów komunalnych, które obecnie s ą głównie składowane. Rozwi ązanie tego problemu wymaga wsparcia ze strony samorz ądu województwa, poniewa ż na szczeblu lokalnym mo żliwo ści wprowadzenia systemowych rozwi ąza ń s ą minimalne. Zgodnie z "Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami" głównym celami do 2010 roku s ą: minimalizacja ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, zapewniaj ącej osi ągni ęcie zakładanych limitów podanych i

wprowadzenie nowoczesnego systemu unieszkodliwiania i gospodarczego wykorzystania odpadów powstaj ących w sektorze gospodarczym.

3. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami i środowiska człowieka przed hałasem. Wymaga to przede wszystkim kontynuacji działa ń realizowanych dotychczas dla poprawy jako ści powietrza, zwłaszcza intensyfikacji działa ń ukierunkowanych na proekologiczne rozwi ązania systemu transportu. Główne kierunki działa ń to: - Zmniejszenie emisji komunikacyjnej, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych (Gorzów Wlkp., Słubice), - Zmniejszenie emisji niskiej, w miastach i na terenach wiejskich, - Dalsze ograniczanie emisji przemysłowej, - Zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na człowieka i środowisko.

4. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody. Dotyczy to przede wszystkim nowego podej ścia do ochrony przyrody, uwzgl ędniaj ącego europejskie wymogi i do świadczenia w tym zakresie. Istotnymi zagadnieniami s ą równie ż: ochrona i zrównowa żony rozwój lasów oraz ochrona gleb. Główne kierunki to: - Wdro żenie systemu NATURA 2000; - Optymalizacja sieci obszarów chronionych, zapewniaj ąca spójno ść ekologiczn ą województwa oraz ochron ę ró żnorodno ści biologicznej; - Realizacja programów rolno-środowiskowych; - Zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolniczej lub zdegradowanych; - Bie żą ca rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych; - Rewitalizacja terenów dawnych wyrobisk górniczych. Oprócz wy żej wymienionych zagadnie ń, nale ży podkre śli ć znaczenie działa ń systemowych, które wspomagaj ą realizacj ę zada ń zarówno w zakresie poprawy jako ści środowiska, jak i ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego u żytkowania zasobów przyrodniczych oraz zrównowa żonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii. W śród zada ń systemowych nale ży wymieni ć: - Edukacj ę ekologiczn ą mieszka ńców. - Współprac ę z s ąsiednimi województwami i Brandenburgi ą, zwłaszcza w zakresie ochrony wód, ochrony przed powodzi ą i ochrony powietrza atmosferycznego. - Promowanie wdra żania systemów zarz ądzania środowiskowego (np. ISO 14 000, EMAS, itp.). - Uwzgl ędnianie w programach sektorowych zagadnie ń ochrony środowiska (np. w rozwoju transportu, rozwoju turystyki, itd.). - Doskonalenie struktur zarz ądzania środowiskiem w skali województwa.

2.4.4 Obszary priorytetowe z punktu widzenia koncentracji działa ń w zakresie ochrony środowiska Ocena aktualnego stanu środowiska w województwie lubuskim i jego zagro żeń pozwoliła na zdefiniowanie obszarów o najbardziej niekorzystnym stanie środowiska - obszarów priorytetowych z punktu widzenia konieczno ści podejmowania działa ń zmierzaj ących do poprawy aktualnego stanu środowiska. Do wytypowanych ł ącznie sze ściu obszarów zaliczono równie ż:

Obszar powiatu słubickiego: - najbardziej niekorzystny w skali województwa stan jako ści powietrza w m. Słubice (klasa strefy B: dwutlenek azotu); - zagro żenie powodziowe miasta Słubice;

- potencjalne zagro żenie środowiska z tytułu transportu materiałów niebezpiecznych (droga nr 2 - wyznaczona do przewozu takich ładunków); - zła jako ść wody wodoci ągowej zaopatruj ącej mieszka ńców Rzepina: nie spełnienie wymaga ń dyrektywy 98/83/EC, co do jako ści wody.

2.5 Powiatowe priorytety programu ochrony środowiska

2.5.1 Strategiczne cele rozwoju powiatu i jego misja. W strategii rozwoju powiatu słubickiego zało żono wykorzystanie poło żenia przygranicznego powiatu, jego walorów środowiska przyrodniczego oraz procesu integracji europejskiej i do świadcze ń gmin ze współpracy transgranicznej. Tak wi ęc wybrana droga rozwoju jest oparta na: ‹ aktywnej współpracy gospodarczej z s ąsiadami zza Odry oraz z partnerami po polskiej stronie, ‹ wysokim poziomie systemu edukacji na szczeblu średnim i wy ższym, przygotowuj ącym kadry dla potrzeb integruj ącej si ę Europy, ‹ dobrej infrastrukturze technicznej, a w szczególno ści drogowej, ‹ zmianie profilu rolnictwa, ukierunkowanego na obsług ę i zaopatrzenie du żych aglomeracji z otoczenia powiatu, ‹ obsłudze turystyki. Misja rozwoju powiatu przewiduje, i ż powiat słubicki ma by ć trzecim centrum rozwoju społeczno-gospodarczego województwa lubuskiego poprzez wykorzystanie poło żenia przygranicznego, do świadczenia gmin ze współpracy transgranicznej, walorów środowiska przyrodniczego, potencjału intelektualnego, edukacyjnego, kulturalnego i gospodarczego oraz procesu integracji europejskiej.

Do podstawowych strategicznych celów zwi ązanych z ochron ą środowiska zaliczono:

Cel główny: Wspieranie rozwoju gospodarczego powiatu. Cel operacyjny: Wspieranie gazyfikacji powiatu. ° Opis celu: Stworzenie sieci gazowniczej w powiecie. Gaz ziemny jako paliwo ekologiczne w ka żdym domu. ° Przedsi ęwzi ęcia: Likwidacja źródeł emisji zanieczyszcze ń powietrza (piece w ęglowe). Budowa i modernizacje miejskich, komunalnych ciepłowni. Opracowanie programu gazyfikacji powiatu. ° Efekty: Czyste środowisko naturalne. Obni żka cen energii cieplnej. ° Podmioty uczestnicz ące: Samorz ądy lokalne i wojewódzki, Polskie Górnictwo Nafty i Gazu, EWE Polska Sp. z o.o. Euroregiony. ° Priorytetowe zadania / projekty: Rozbudowa systemu sieci gazu ziemnego w powiecie i poza jego granicami. Rozbudowy i modernizacje istniej ących kotłowni-źródeł energii cieplnej.

Cel główny: Wielofunkcyjny rozwój wsi i zachowanie środowiska naturalnego. Cel operacyjny: Rozwój zrównowa żonego rolnictwa. Stosowanie technik i technologii produkcji rolnej ekonomicznie racjonalnych, nie degraduj ących środowiska naturalnego. ° Opis celu: Stosowanie technik i technologii produkcji rolnej ekonomicznie racjonalnych, niedegraduj ących środowiska naturalnego. Powstanie małych i średnich przedsi ębiorstw wytwórczych i usługowych. Miejsca pracy dla ludno ści odchodz ącej z rolnictwa. Dynamiczny rozwój infrastruktury wiejskiej. Przekształcenia na wsi. ° Przedsi ęwzi ęcia: Modernizacja gospodarstw rolnych. Poprawa funkcjonowania rynku rolnego. Modernizacja i rozbudowa przetwórstwa żywno ści. Rozwój infrastruktury

rynku rolnego. Pobudzenie aktywno ści gospodarczej mieszka ńców wsi. Tworzenie dobrych warunków dla istniej ących i powstaj ących firm. ° Efekty: Przystosowanie gospodarstw do konkurencji w ramach Unii Europejskiej. Dostosowanie produkcji rolnej do potrzeb rynku. Powi ązanie producentów rolnych z przetwórstwem i rynkiem rolnym. Ograniczenie bezrobocia na terenach wiejskich. Poprawa warunków pracy i życia mieszka ńców wsi. Zwi ększenie atrakcyjno ści terenów wiejskich dla inwestycji. Poprawa stanu środowiska. Poprawa warunków pracy i życia mieszka ńców wsi. ° Podmioty uczestnicz ące: Inwestorzy prywatni, mieszka ńcy wsi. Samorz ądy wszystkich szczebli. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. O środki Doradztwa Rolniczego. Agencja Nieruchomo ści Rolnej. ° Źródła finansowania: Inwestorzy prywatni. Fundusz SAPARD. Samorz ądowe władze powiatu i gmin. ° Priorytetowe zadania / projekty: Wdra żanie programu SAPARD pod kierownictwem władz województwa. Utworzenie Powiatowej Giełdy Rolno-Towarowej na bazie Targowiska Miejskiego. Wspieranie tworzenia grup producentów rolnych. Wspieranie gazyfikacji wsi na terenie powiatu. Wspieranie budowy wiejskich oczyszczalni ścieków. Wspieranie budowy kanalizacji sanitarnych i wodoci ągów. Współorganizacja szkole ń w zakresie standaryzacji jako ściowej produkcji zwierz ęcej i ro ślinnej oraz pozyskiwania środków finansowych na realizacj ę inwestycji w gospodarstwach rolnych.

Cel główny: Wielofunkcyjny rozwój wsi i zachowanie środowiska naturalnego. Cel operacyjny: Edukacja ekologiczna i ochrona obszarów o wysokich walorach przyrodniczych ° Opis celu: Zachowanie cennych zasobów przyrodniczych oraz ró żnorodno ści flory i fauny. Zachowanie lasu jako najwa żniejszego składnika równowagi ekologicznej biosfery. Poszerzenie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych. Upowszechnienie wzorców zachowa ń proekologicznych. Wspierania działa ń stowarzysze ń i organizacji ekologicznych. ° Przedsi ęwzi ęcia: Wyznaczenie obszarów wymagaj ących ochrony pod wzgl ędem przyrodniczym. Ochrona obszarów o wysokich walorach przyrodniczych. Ochrona środowisk wyst ępowania rzadkich i zagro żonych gatunków flory i fauny. Likwidacja źródeł bezpo średniego zanieczyszczenia środowiska na terenach chronionych. Hodowla i ochrona lasu. Wykorzystanie nieu żytków rolnych pod zalesienie. Inicjowanie konkursów wiedzy o środowisku dla dzieci i młodzie ży. ° Efekty: Utrzymanie obszarów przyrodniczych na rozwój turystyki przyrodniczej (na łonie natury). Uwra żliwienie społecze ństwa na aspekty ochrony przyrody. Wykorzystanie gospodarcze lasów. Poprawa stanu środowiska naturalnego. Wzmocnienie postaw zachowa ń proekologicznych. Zwi ększenie świadomo ści ekologicznej. ° Podmioty uczestnicz ące: Samorz ądy lokalne wszystkich szczebli, Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody. Regionalne Dyrekcje Lasów Pa ństwowych, kierownictwo obszarów chronionych, instytucje zajmuj ące si ę turystyk ą. ° Źródła finansowania: Bud żet pa ństwa, samorz ądy lokalne. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, fundusze SAPARD i ISPA. ° Priorytetowe zadania / projekty: Powi ązanie ochrony krajobrazu i turystyki. Wdra żanie kompleksowej Polityki Ochrony Zasobów Leśnych. Inwentaryzacja zasobów przyrodniczych. Wspieranie programów obj ęcia ochron ą obszarów o wysokich walorach przyrodniczych. Wspieranie utworzenia Europejskiego Centrum Ekologicznego. Współdziałanie z organizacjami i stowarzyszeniami w zakresie ochrony środowiska. Współorganizowanie akcji proekologicznych o charakterze edukacyjnym. Przygotowanie mapy turystyczno – przyrodniczej. Przygotowanie publikacji promuj ących zasoby przyrodnicze powiatu słubickiego.

Cel główny: Wielofunkcyjny rozwój wsi i zachowanie środowiska naturalnego. Cel operacyjny: Ochrona gleb, powietrza oraz wód powierzchniowych i podziemnych. ° Opis celu: Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Wspomaganie monitoringu stanu powietrza atmosferycznego. Racjonalne wykorzystanie energii. Rekultywacja terenów, na których nast ąpiło zanieczyszczenie ziemi lub gleby albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu. Zwi ększanie powierzchni terenów przeznaczonych do zalesienia. Poprawa stanu czysto ści wód poprzez kompleksowe rozwi ązanie problemów wodoci ągów, kanalizacji, oczyszczalni ścieków. Budowa oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacyjnych doci ąż ających istniej ące oczyszczalnie. Likwidacja nieszczelnych zbiorników bezodpływowych, stanowi ących potencjalne źródło zanieczyszcze ń wód podziemnych. Ochrona zasobów wód podziemnych. Ochrona wód w zlewniach jezior. ° Przedsi ęwzi ęcia: Inwestycje w dziedzinie utylizacji ścieków na obszarach wiejskich nieposiadaj ących oczyszczalni ścieków. Rozwi ązanie gospodarki wodno-ściekowej terenów rekreacyjnych wzdłu ż jezior. Ustanowienie stref ochronnych uj ęć zbiorowego zaopatrzenia w wod ę. Podejmowanie działa ń ograniczaj ących wpływ zanieczyszcze ń obszarowych na zasoby wodne. Nadzór nad inwestycjami proekologicznymi. ° Efekty: Przyjazny dla środowiska naturalnego rozwój komunikacji. Wkład w infrastrukturalny rozwój regionu. Poprawa stanu czysto ści wód jezior, rzek postrzegana jako wa żny czynnik atrakcyjno ści regionu. Dalsza poprawa jako ści wód granicznych. Poprawa warunków życia mieszka ńców. Zabezpieczenie gleb i wód powierzchniowych i podziemnych przed wpływem zanieczyszcze ń. Wykorzystanie rekreacyjne jezior i rozwój turystyki. Poprawa jako ści wód podziemnych. Zwi ększenie efektywno ści pracy oczyszczalni oraz obni żenie kosztów eksploatacji poprzez budow ę kanalizacji dla pełnego wykorzystania przepustowo ści oczyszczalni. ° Podmioty uczestnicz ące: Jednostki samorz ądowe, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Euroregiony. ° Źródła finansowania: Środki samorz ądów wszystkich szczebli, bud żet pa ństwa, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, fundusze pomocowe (ISPA, SAPARD), Bank Ochrony Środowiska. ° Priorytetowe zadania / projekty: Wspieranie działa ń maj ących na celu likwidacj ę źródeł niskiej emisji do powietrza. Wspieranie działa ń podejmowanych przez gminy powiatu słubickiego w zakresie realizacji zada ń wynikaj ących ze „Studium bada ń nad ochron ą środowiska na obszarze gmin powiatu słubickiego oraz przyległych miasta Kostrzyn n/Odr ą i gminy Sło ńsk” w zakresie gospodarki wodno – ściekowej. Wspieranie działa ń umo żliwiaj ących wykorzystanie źródeł energii odnawialnej. Wspieranie działa ń maj ących na celu rekultywacj ę terenów zdegradowanych lub niekorzystnie przekształconych.

Cel główny: Wielofunkcyjny rozwój wsi i zachowanie środowiska naturalnego. Cel operacyjny: Racjonalna gospodarka odpadami stałymi i ciekłymi. ° Opis celu: Eliminacja zagro żeń dla ludzi i środowiska. Utylizacja odpadów na bezpiecznym poziomie dla otoczenia. Programy edukacji z zakresu ochrony środowiska. Wdra żanie europejskich norm ochrony środowiska. ° Przedsi ęwzi ęcia: Stosowanie technologii zapobiegaj ących powstawaniu odpadów. Rekultywacja starych i dzikich wysypisk śmieci. Propagowanie selektywnej zbiórki odpadów. Utworzenie punktów odbioru surowców wtórnych nadaj ących si ę do przeróbki. Propagowanie zasad czystej produkcji. Nadzór nad inwestycjami proekologicznymi

° Efekty: Czyste środowisko przyjazne człowiekowi. Oszcz ędno ści przy wykorzystaniu surowców wtórnych. ° Podmioty uczestnicz ące: Samorz ądy wszystkich szczebli, zwi ązki celowe gmin, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Powiatowy FO Ś i GW, Euroregiony. ° Źródła finansowania: Samorz ądy wszystkich szczebli, WFO Ś i GW, BO Ś, fundusze pomocowe Phare, ISPA, SAPARD. ° Priorytetowe zadania / projekty: Wspieranie powstania zakładów skupuj ących surowce wtórne. Wspieranie i rozwijanie programów edukacyjnych z zakresu gospodarki odpadami stałymi i ochrony środowiska. Przygotowanie powiatowego planu gospodarki odpadami.

2.5.2 Powiatowe limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska

Limity powiatu słubickiego Proponuje si ę identyczne podej ście do limitów powiatowych jak do limitów wojewódzkich, przyjmuj ąc niewielk ą zmian ę w stosunku do poziomów limitów wojewódzkich, podyktowan ą specyfik ą powiatu słubickiego.

1. Gospodarka odpadami omówiona w zał ączniku nr 1 stanowi ącym plan gospodarki odpadami dla powiatu słubickiego 2. Gospodarka wodno-ściekowa • poprawa gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich, • ograniczanie zanieczyszcze ń obszarowych, • zwi ększenie wska źnika zwodoci ągowania gmin wiejskich, • pełna likwidacja zrzutów ścieków nieczyszczonych z miast powiatu i zakładów przemysłowych, • poprawa zabezpiecze ń przeciwpowodziowych z uwzgl ędnieniem ochrony ekosystemów wodnych, w tym lasów ł ęgowych. 3. Powietrze atmosferyczne • polepszenie stanu jako ści powietrza poprzez likwidacj ę w szczególno ści niskiej emisji. 4. Hałas • zmniejszenie emisji komunikacyjnej.

2.5.3 Główne zagro żenia środowiska w powiecie słubickim oraz obszary priorytetowe Powiat nara żony jest na dwie grupy zagro żeń zwi ązanych z czynnikami naturalnymi jak i pochodzenia antropogenicznego. Powiat słubicki, podobnie jak obszar pozostałej nizinnej cz ęś ci kraju i tej cz ęś ci Europy, poło żony jest w strefie geograficznej, gdzie tzw. naturalne zagro żenia środowiska nie stanowi ą szczególnego problemu. Zagro żenia te ograniczaj ą si ę głównie do powodzi i susz, a sporadycznie - do silnych wiatrów (huraganów) i burz, s ą wi ęc zwi ązane z czynnikami klimatycznymi. W przypadku powiatu słubickiego, charakteryzuj ącego si ę słabym zurbanizowaniem i niewielkim uprzemysłowieniem przewag ę maj ą zagro żenia zewn ętrzne, a zagro żenia wewn ętrzne ograniczaj ą si ę zazwyczaj do niewielkiego (lokalnego) zasi ęgu. Przykładem mo że by ć silne zanieczyszczenie przepływaj ących tranzytowo przez obszar opracowania głównych cieków powierzchniowych, wywołane poza omawianym obszarem, przy niewielkim udziale miejscowych źródeł emisji zanieczyszcze ń wód. Równocześnie silnie zanieczyszczone wody tych cieków, przy wysokiej dynamice wzajemnych powi ąza ń wód

88 powierzchniowych z wodami gruntowymi, stanowi ą istotne zagro żenie dla miejscowych walorów środowiska przyrodniczego i warunków siedliskowych. Dewastacja krajobrazu, zanieczyszczenie wód, wyci ęcie lasu itp. w sposób oczywisty obni ża walory turystyczne obszaru. Niekiedy jednak zabezpieczanie walorów gospodarczych stoi w konflikcie z ochron ą walorów i funkcji przyrodniczych. Przykładem mog ą by ć zabezpieczenia przeciwpowodziowe. Wa żna jest wi ęc identyfikacja takich konfliktowych sytuacji i stref (obszarów konfliktowych) w celu poszukiwania wła ściwych rozwi ąza ń, których podstaw ą powinien by ć zrównowa żony rozwój.

2.5.3.1 Zagro żenia naturalne Do najwa żniejszych naturalnych zagro żeń środowiska na obszarze opracowania zaliczy ć nale ży powodzie, którymi obj ęte mog ą by ć w szczególno ści zagospodarowane tereny w dolinie. Na rozpatrywanym obszarze rozległe tereny wielkich dolin chroni si ę układem wałów przeciwpowodziowych, przy czym na wielu odcinkach strefa mi ędzywala jest silnie zaw ęż ona, co pomniejsza skuteczno ść ochrony przeciwpowodziowej, nie mówi ąc ju ż o obni żeniu walorów przyrodniczych na znacznej cz ęś ci terenów doliny rzecznej w skutek zmian warunków siedliskowych. Nigdy te ż wały przeciwpowodziowe nie stanowi ą całkowitego zabezpieczenia, a w przypadku ich awarii (przerwania) powód ź przybiera charakter katastrofy (tak że z ekologicznego punktu widzenia) - tj. zjawiska nieprzewidywalnego i o wyj ątkowej sile niszcz ącej. Struktura litologiczna podło ża obszaru opracowania, w poł ączeniu ze wzgl ędnie niewielkimi opadami, sprzyja wyst ępowaniu susz hydrologicznych. Pewnym ograniczeniem dla tego nieporz ądnego zjawiska jest du ży udział lasów w strukturze u żytkowania terenów. Najbardziej nara żone na susze s ą tereny sandrowe Równiny Torzymskiej (gmina Cybinka i Rzepin). Powoduj ą one istotne obni żenie poziomu wód gruntowych, skutkuj ące obni żeniem plonów w produkcji rolniczej, a w lasach wzrostem zagro żenia po żarowego.

2.5.3.2 Zagro żenia antropogeniczne i obszary konfliktowe Na obszarze opracowania przewa żaj ą antropogeniczne zagro żenia o charakterze zewn ętrznym. Do takich zaliczono tranzytowy transport - drogowy i kolejowy wi ązany z przej ściami granicznymi. Droga krajowa nr 2 - ekspresowa, o mi ędzynarodowym znaczeniu, przecina korytarz ekologiczny doliny rzeki Ilanki oraz doliny Odry. Du że nat ęż enie ruchu na tej drodze praktycznie uniemo żliwia przemieszczanie si ę niektórych gatunków zwierz ąt (bariera ekologiczna). Mniejszy wpływ jako istotna bariera na ci ągło ść ekosystemów ma magistralna mi ędzynarodowa linia kolejowa relacji Pozna ń - Berlin. Oba te najwa żniejsze, przecinaj ące obszar powiatu, szlaki komunikacyjne odgrywaj ą natomiast mniejsz ą rol ę jako źródła uci ąż liwo ści hałasowej z uwagi na ich oddalenie od terenów zamieszkania. Pod tym wzgl ędem powa żniejszym źródłem s ą odcinki ulic prowadz ące ruch do przej ść granicznych. Do źródeł zagro żenia hałasem, ale ju ż o du żo mniejszym znaczeniu, zaliczy ć te ż mo żna drog ę krajow ą nr 29 (Drzeniów - Cybinka -Słubice). Droga ta zaburza ponadto ci ągło ść ekologiczn ą uj ściowego odcinka doliny Pliszki oraz doliny Ilanki, a oba przeci ęte t ą drog ą odcinki dolin odznaczaj ą si ę wysokimi walorami przyrodniczymi i wnioskowane s ą do ochrony w ramach systemu NATURA 2000. Główne drogi i linie kolejowe stanowi ą najwi ększe źródła zagro żeń powa żnymi awariami. Wszystkie zarejestrowane dotychczas na obszarze opracowania awarie miały zwi ązek z transportem. Potencjalnym źródłem zagro żeń ze strony funkcji transportowych mo że te ż by ć żegluga towarowa na Odrze. Przystosowanie Odry do szlaku żeglugowego klasy III wymaga ć będzie powa żnego odtworzenia lub budowy nowej infrastruktury hydrotechnicznej. Nie pozostanie to bez wpływu na ekosystemy i siedliska zwi ązane z dolin ą rzeczn ą powoduj ąc dalsze uproszczenie i zubo żenie struktury przyrodniczej oraz zanik wielu zachowanych jeszcze cennych zespołów, jak chocia żby wnioskowanych do wł ączenia w system NATURA 2000 ekosystemów terenów zalewowych poło żonych w rejonie Słubic (wzdłu ż koryta Odry, na południe i na północ od miasta). Omawiany fragment doliny Odry stanowi szczególny obszar konfliktowy, w którym koncentracja wielu ró żnorodnych aktywno ści gospodarczych (nie wył ączaj ąc rolnictwa) stanowi powa żne

89 zagro żenie dla wysokich walorów przyrodniczych i funkcji ekologicznych tego regionu fizyczno- geograficznego. Zagro żenie środowiska ze strony działalno ści przemysłowej w ostatnich latach znacznie si ę zmniejszyło. Tak że w przyszło ści, w zwi ązku z post ępem w technologii produkcji („czystsze technologie"), przemysł nie powinien odgrywa ć ju ż istotnej roli jako potencjalne źródło zagro żeń środowiska, nawet, je śli pojawi ą si ę (min. w ramach Kostrzy ńsko - Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej) nowe przedsi ęwzi ęcia o charakterze przemysłowym. Przemysł jest te ż t ą form ą aktywno ści gospodarczej, któr ą stosunkowo najłatwiej mo żna obj ąć kontrol ą. W ostatnim okresie (podobnie, jak w całym kraju) zmniejszyło si ę zagro żenie środowiska ze strony działalno ści rolniczej. Wynika to z zaniku intensywnej hodowli przemysłowej oraz ograniczenia stosowania sztucznych nawozów i chemicznych środków ochronnych. Przyczyna ograniczenia ich stosowania nie wynika jednak z podniesienia świadomo ści producentów rolnych, ale z przyczyn ekonomicznych. Efekt ten traktowa ć nale ży jako przypadkowy i nietrwały. Uwarunkowania przyrodnicze przestrzeni rolniczej na obszarze opracowania stanowi ą o jej do ść wysokiej wra żliwo ści na degradacj ę. Według oceny odporno ści gleby wi ększej cz ęś ci obszaru opracowania zaliczone zostały do grupy l - tj. gleb bardzo słabo odpornych na degradacj ę, a znaczne powierzchnie do grupy 2 - tj. gleb słabo odpornych na degradacj ę. Jedynie w północnej cz ęś ci gminy Słubice oraz w wi ększej cz ęś ci gminy Górzyca wyst ępuj ą gleby zaliczane do grupy 3 – tj. gleb średnio odpornych na degradacj ę, a w zasi ęgu przełomowego odcinka doliny Odry (gmina Słubice i Górzyca) wyst ępuj ą nawet rozleglejsze płaty gleb zaliczanych do grupy 5 - gleb bardzo odpornych na degradacj ę i do grupy 6 - gleb bardzo silnie odpornych na degradacj ę. Oprócz zagro żenia dla środowiska glebowego, nadmiernie intensywne rolnictwo mo że zagra żać całemu układowi miejscowego środowiska gruntowo -wodnego. Naturalna i antropogenicznie pogł ębiona wra żliwo ść siedlisk le śnych stwarza powa żne ograniczenia dla eksploatacji lasów. Dotychczasowe formy gospodarki le śnej, w której cz ęsto etaty ci ęć przewy ższaj ą naturalne procesy odtworzeniowe, stanowi powa żne zagro żenie dalsz ą destrukcj ą ekosystemów le śnych obni żaj ąc ich walory -nie tylko przyrodnicze czy turystyczne, ale na dłu ższ ą met ę tak że gospodarczo -eksploatacyjne. Szczególnie wa żne jest przy tym stosowanie ró żnogatunkowych nasadze ń (stosownie do uwarunkowa ń siedliskowych) na zr ębach i zdecydowane odej ście od monokultur sosnowych, nawet na siedliskach boru suchego, gdzie sosna jest z natury gatunkiem dominuj ącym. Zagro żenie środowiska ze strony gospodarki komunalnej nie jest na obszarze opracowania szczególnie wysokie. Obecnie w zanieczyszczeniu powietrza najwi ększy udział ma gospodarka cieplna. Zagro żenie to ma jednak lokalny charakter (przewaga palenisk indywidualnych - niskie źródła emisji) i b ędzie si ę sukcesywnie zmniejsza ć w wyniku naturalnego d ąż enia do poprawy warunków zamieszkania, z czym wi ąż e si ę m.in. wprowadzanie bardziej sprawnych i wygodniejszych systemów ogrzewania. Jeszcze bardziej lokalne znaczenie - z punktu widzenia ochrony powietrza - ma zagro żenie ze strony transportu. Najwi ększe problemy z tym zwi ązane wyst ępuj ą w centrum Słubic, zwłaszcza w rejonie przej ścia granicznego. Eksploatacja wód podziemnych dla celów bytowych i gospodarczych we wszystkich uj ęciach jest znacznie ni ższa ni ż pozwalaj ą na to zasoby dyspozycyjne tych uj ęć . Nie ma, wi ęc zagro żenia przeeksploatowaniem zasobów u żytkowych wód podziemnych (na obszarze opracowania nie wykorzystuje si ę wód powierzchniowych). Wi ększe zagro żenie dla środowiska stanowi niekontrolowana gospodarka ściekowa. Dotyczy ona jednak stosunkowo niewielkiej populacji, tak, wi ęc zagro żenie sanitarne i ekologiczne ze strony ścieków bytowych te ż nie jest szczególnie du że (w skali całego obszaru) i ograniczone przestrzenie. Tym niemniej nieuporz ądkowan ą gospodark ę ściekow ą w szeregu miejscowo ściach wiejskich (i cz ęś ciach niektórych miast) mo żna zaliczy ć do najwi ększych zagro żeń dla środowiska na obszarze opracowania, zwłaszcza z uwagi na wysok ą wra żliwo ść środowiska gruntowo-wodnego.

Potencjalne (dotychczas jeszcze w stosunkowo niewielkim stopniu obserwowane) zagro żenie dla środowiska przyrodniczego, mo że wynika ć z dalszego rozwoju turystyki. Obszar powiatu nale ży do atrakcyjnych rejonów turystycznych, co stworzy ć mo że powa żne zagro żenia dla środowiska. Szczególne zagro żenia wyst ąpi ć mog ą w przypadku żywiołowego wzrostu ruchu i zainwestowania turystycznego w tym: • nadmierne rozprzestrzenianie si ę zabudowy letniskowej, • przeinwestowanie w zakresie infrastruktury turystycznej, • masowa penetracja na obszarach le śnych o słabych siedliskach (a takie na obszarze powiatu przewa żaj ą). Z tego wzgl ędu uznaje si ę za celowe opracowanie zasad zagospodarowania turystycznego obszaru z uwzgl ędnieniem zrównowa żonego rozwoju i zachowania cennych przyrodniczo obiektów. Za najbardziej konfliktow ą stref ę na obszarze opracowania nale ży uzna ć przełomowy odcinek doliny rzeki Odry (mezoregion Kotlina Przełomu Odry i Kotlina Freienwaldzka). Wyst ępuj ą tu, bowiem najwy ższe walory gospodarcze obszaru wynikaj ące min. z: • funkcji przygranicznych (wa żne przej ścia graniczne i zwi ązane z nimi tereny aktywizacji gospodarczej); • funkcji nawigacyjnych rzeki Odry najwy ższych (w skali obszaru) walorów przestrzeni rolniczej; • w strefie tej rozwin ęły si ę te ż najwi ększe miasta obszaru (Słubice), które - wraz z innymi terenami intensywnego zagospodarowania (w tym rolniczego) - wymagały wprowadzenia technicznych zabezpiecze ń przeciwpowodziowych. Równocze śnie omawiany odcinek doliny Odry wyró żnia si ę wysokimi walorami przyrodniczymi i pełni funkcj ę wa żnego korytarza ekologicznego o znaczeniu europejskim. Drug ą potencjaln ą stref ą konfliktów środowiskowych mo że by ć „wielka rynna jeziorna" (gminy Rzepin, O śno Lubuskie), gdzie intensywny rozwój turystyki i zwi ązanego z t ą funkcj ą gospodarcz ą zagospodarowania stanowi ć mo że powa żne zagro żenie dla tamtejszych wysokich walorów przyrodniczych i krajobrazowych.

Podsumowuj ąc mo żna stwierdzi ć, i ż podstawowe zagro żenia dla powiatu nale ży upatrywa ć w: Zagro żeniach naturalnych takich jak: • susze i po żary; • powodzie; • erozja gleb; • gradacje owadów i choroby drzew monokultur le śnych. Zagro żenia pochodzenia antropogenicznego: • system transportowy; • energetyka cieplna; • rolnictwo; • turystyka i rekreacja.

3 STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2011 ROKU

3.1 Działania o charakterze systemowym

3.1.1 Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych Integracja aspektów ekologicznych z rozwojem społeczno-gospodarczym powiatu. Zachowanie równowagi ekologicznej ziemi przy nieprzerwanie prowadzonych działaniach człowieka powoduj ących zmiany w przyrodzie sprawia, że niezb ędn ą jest analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian z punktu widzenia presji wywieranej na środowisko. Wł ączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych jest warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej pa ństwa i zasady zrównowa żonego rozwoju. Poni żej przedstawiono aktualn ą sytuacj ę i perspektywiczny rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki na terenie powiatu słubickiego i gmin powiatu, w relacji do środowiska. Wzi ęto pod uwag ę nast ępuj ące sektory gospodarki: • system transportowy; • rolnictwo; • turystyka i rekreacja; • przemysł; • osadnictwo. Omawiaj ąc ka żda dziedzin ę gospodarki wzi ęto pod uwag ę trzy elementy: • stan wyj ściowy; • plany i kierunki rozwoju; • główne zagro żenia środowiska i kierunki działa ń minimalizuj ących. Stan wyj ściowy został omówiony w sposób bardziej precyzyjny w zał ączniku nr 1 do niniejszego opracowania. Z tego te ż powodu omówienie stanu w kolejnych partiach tekstu ograniczono do niezb ędnego minimum. Na podstawie wykonanej analizy sformułowano średnioterminowy cel zintegrowany z ochron ą środowiska. Rozdział opracowano analizuj ąc „Strategie rozwoju powiatu słubickiego na lata 2001 – 2010”. Jako wyznacznik przyj ęto okre ślon ą w Strategii misj ę powiatu słubickiego.

3.1.1.1 System transportowy Cechy charakterystyczne sieci transportowej na terenie powiatu, podobnie jak na obszarze województwa lubuskiego, s ą nast ępuj ące: • niedostatek obwodnic, drogi krajowa i drogi wojewódzkie przebiegaj ą przez centra miast i wsi powiatu, • zły stan techniczny dróg, • osłabienie roli transportu kolejowego. Na terenie powiatu znajduj ą si ę równie ż nieczynne drogi kolejowe.

Kierunki rozwoju transportu do 2011 roku Prognozy potrzeb transportowych W najbli ższych latach nast ępowa ć b ędzie dalszy wzrost potrzeb transportowych powodowanych wzrostem mobilno ści ludno ści, zmianami demograficznymi i rozwojem obszarów stanowi ących cel ruchu oraz wzmo żeniem ruchu transgranicznego. Przewiduje si ę, że do 2015 roku ł ączna liczba osób podró żuj ących wzro śnie nawet o 30 do 40% . Najwi ększe przyrosty b ędą miały miejsce na trasach przyjazdowych do Berlina i Poznania. Poło żenie powiatu słubickiego w s ąsiedztwie rozwijaj ącego si ę dynamicznie Berlina i Poznania (okre ślanego w Strategii rozwoju województwa jako obszar intensywnego rozwoju) wpłynie na

92 konieczno ść modernizacji dróg powiatu, a w szczególno ści dróg krajowych w celu przystosowania ich do intensywnego ruchu.

Transport drogowy W kontek ście prognozowanych zmian ruchu transportowego na terenie powiatu istotne jest tworzenie warunków do poprawy komunikacji poprzez budow ę nowych i modernizacj ę istniej ących dróg (okre ślane jako działanie priorytetowe powiatu słubickiego). Istotne jest równie ż znaczenie drogi krajowej nr 2, której modernizacja w kierunku autostradowym jest jednym z głównych kierunków rozwoju transportu. Droga ta jednak w przeciwie ństwie do dróg 29 i 31 nie będzie decydowa ć o transportowej spójno ści regionu. B ędzie ona swoist ą barier ą komunikacyjn ą wewn ątrz regionu z jednej strony oraz osi ą transportu tranzytowego z drugiej strony. W celu zapewnienia spójno ści systemu transportowego i zmniejszenia negatywnej presji na środowisko, konieczne b ędzie: ° poprawa bezpiecze ństwa i płynno ści ruchu drogowego poprzez modernizacj ę istniej ących skrzy żowa ń dróg, ° modernizacja dróg w celu zwi ększenia przepustowo ści ruchu, ° wprowadzanie systemów sterowania ruchem i informacji transportowej ( w powi ązaniu z województwem), ° budowa systemów podczyszczania (rowów odwadniaj ących i separatorów na substancje ropopochodne) wzdłu ż nowo powstaj ących i modernizowanych dróg – dotyczy to w szczególno ści autostrady.

Transport kolejowy Modernizacja i utrzymanie infrastruktury kolejowej s ą istotnymi elementami w proekologicznym kształtowaniu lokalnego systemu transportowego jak i warunkiem poprawy konkurencyjno ści transportu kolejowego w stosunku do innych gał ęzi transportu. Zmiany jako ściowe w obsłudze ruchu pasa żerskiego podnios ą atrakcyjno ść przewozów kolejowych, szczególnie poprzez skrócenie czasu dojazdu do Poznania i Berlina, ale tak że wa żnych miast regionu jak Gorzów i Zielona Góra. Rozwój turystyki wymusi równie ż rozwój poł ącze ń kolejowych i przewozów sezonowych. B ędzie to wymagało modernizacji istniej ących obecnie linii kolejowych. Intensyfikacja przewozów pasa żerskich przyczyni si ę do zmniejszenia ruchu drogowego, a w konsekwencji do zmniejszenia jego negatywnego wpływu na środowisko.

Główne zagro żenia środowiska wynikaj ące z rozwoju systemu transportowego • Emisja zanieczyszcze ń; • Emisja hałasu komunikacyjnego; • Awarie transportowe; • Degradacja terenów cennych przyrodniczo; • Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych.

Cel ekologiczny rozwoju systemu transportowego do 2011 roku:

RACJONALNY ROZWÓJ SYSTEMU TRANSPORTOWEGO UWZGL ĘDNIAJ ĄCY ROZWI ĄZANIA ZMNIEJSZAJ ĄCE LUB ELIMINUJ ĄCE WPŁYW TRANSPORTU NA ŚRODOWISKO.

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro żenia środowiska wynikaj ące z rozwoju systemu transportowego: • Poprawa standardów technicznych sieci drogowej; • Zwi ększenie przepustowo ści i płynno ści ruchu drogowego; • Zwi ększenie roli transportu kolejowego; • Usprawnienie transportu tranzytowego w tym budowa poł ącze ń autostradowych; • Podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców.

3.1.1.2 Rolnictwo Powiat słubicki charakteryzuje si ę niewielkim zró żnicowaniem warunków przyrodniczych tj. klimatu i pokrywy glebowej, maj ących wpływ na jego produktywno ść rolnicz ą. Pod wzgl ędem walorów produkcyjnych przewa żaj ą gleby o średniej (klasa IV) i małej warto ści (klasy V do VIz) Klasa III obejmuje w poszczególnych gminach tylko do kilku procent powierzchni u żytkowanej rolniczo, natomiast relatywnie bardzo du ży jest udział gleb najmniej urodzajnych (V -VI z klasy) si ęgaj ący do 40% i wi ęcej przestrzeni rolniczej poszczególnych gmin. Te najsłabsze gleby, głównie wytworzone z piasków lu źnych, albo słabo gliniastych, odznaczaj ą si ę du żą przepuszczalno ści ą, kwa śnym odczynem, mał ą zawarto ści ą próchnicy i słabo rozwini ętym kompleksem sorpcyjnym. Mady rzeczne wykorzystywane s ą najcz ęś ciej jako u żytek zielony, a mady o ci ęż szym składzie mechanicznym i uregulowanych stosunkach wodnych - jako grunty orne, niekiedy o wysokiej warto ści produkcyjnej. Najwi ększa zwarta powierzchnia takich uprawianych mad ci ęż kich wyst ępuje w północno-zachodniej, „dolinowej" cz ęś ci gminy Górzyca. Gleby te reprezentuj ą kompleks pszenny dobry. Wi ększe płaty takiego kompleksu produkcyjnego wyst ępuj ą te ż w północno-zachodniej cz ęś ci gminy Słubice. W pozostałych gminach kompleks pszenny dobry prawie nie wyst ępuje, (je śli nie liczy ć kilku niewielkich rozproszonych enklaw), a kompleks pszenny bardzo dobry nie wyst ępuje nigdzie na całym obszarze opracowania. W areale gruntów ornych najwi ększe rozprzestrzenienie ma kompleks żytni dobry, a nast ępnie żytni bardzo dobry oraz żytni słaby. W areale trwałych u żytków zielonych prawie równy udział maj ą u żytki zielone średnie, słabe i bardzo słabe; u żytki zielone bardzo dobre i dobre prawie nie wyst ępuj ą. W dolinie Warty oraz w bru ździe rynny polodowcowej na odcinku pomi ędzy Rzepinem, a Ośnem Lubuskim du że powierzchnie zajmuj ą gleby organiczne: mułowo-torfowe, torfowe lub murszowo-torfowe, wykorzystywane wył ącznie pod trwałe u żytki zielone (ł ąki).W waloryzacji przestrzeni rolniczej IUNG - Puławy wszystkie gminy ocenione zostały na poni żej 60 punktów (przy średniej krajowej 66,6 pkt), np. gmina Słubice, która wyró żnia si ę stosunkowo du żym udziałem gleb urodzajnych (i to w skali całego województwa) oceniona została na 59,4 pkt. Doda ć tu nale ży, że w ocenie punktowej warto ści przestrzeni rolniczej poszczególnych gmin obszaru opracowania pewien „podwy ższaj ący" wpływ miały korzystne warunki klimatyczne (zwłaszcza termiczne) oraz na ogół dobre stosunki wodno-gruntowe, chocia ż miejscami wyst ępuj ą gleby albo nadmiernie przesuszone (gleby lekkie na wysoczyznach), albo nadmiernie wilgotne (w dolinach). Korzystn ą cech ą jest te ż znikomy stopie ń ska żenia środowiska glebowego.

Kierunki rozwoju rolnictwa do roku 2011 Jednym z celów Strategii rozwoju województwa lubuskiego oraz polityki pa ństwa wobec rolnictwa, jest upowszechnienie w rolnictwie standardów sanitarnych i jako ściowych obowi ązuj ących w Unii Europejskiej. W zakresie realizacji ww. celu le ży: • restrukturyzacja i unowocze śnienie gospodarki rolnej, • promowanie pro środowiskowych zasad uprawy, chowu i produkcji żywno ści pochodz ącej z gospodarstw stosuj ących te zasady, • rewaloryzacja techniczna i gospodarcza obszarów wiejskich, w celu maksymalnego wykorzystania ich wła ściwo ści przyrodniczych do produkcji żywno ści, • rozwój agroturystyki (głównie na obszarach strukturalnie słabszych), • aktywna ochrona zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazu rolniczego przyjaznego środowisku, • wykorzystanie ro ślin (rzepaku) do produkcji paliwa ekologicznego.

W ten sposób licznie reprezentowane b ędą gospodarstwa średniej wielko ści utrzymuj ące si ę z produkcji rolnej i prowadz ące pozarolnicz ą działalno ść gospodarcz ą. Natomiast wła ściciele małych gospodarstw rolnych, szczególnie tych poło żonych bli żej o środków miejskich, b ędą równie ż poszukiwali stałej pracy zarobkowej. Wokół miast powstawa ć b ędą tereny o warzywno-owocowym kierunku upraw ze wzgl ędu na du ży rynek zbytu. Z punktu widzenia ochrony środowiska wa żne będą działania prowadz ące do minimalizacji wpływu gospodarki rolnej na środowisko i rozwoju infrastruktury ochrony środowiska obszarów wiejskich jak równie ż działania edukacyjne rolników z zakresu stosowania zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Jednostka odpowiedzialna za wspieranie i tworzenie warunków dla rozwoju przedsi ębiorczo ści i pomocy w restrukturyzacji obszarów wiejskich na terenie powiatu pełni ć powinien Rejonowy Zespół Doradztwa Rolniczego zajmuj ący si ę: - prognozowaniem rozwoju rolnictwa na terenie powiatu, - podnoszeniem wiedzy rolników z zakresu prowadzenia gospodarki rolnej, - wspieraniem rozwoju rolnictwa na terenie powiatu, - wspieranie ró żnorodno ści kulturowej regionu, szczególnie wspieranie działa ń słu żą cych umocnieniu to żsamo ści regionalnej oraz wspierania instytucji kulturalnych i ludowych form kultury na obszarach wiejskich.

Rolnictwo ekologiczne W obliczu wyst ępuj ących licznych zagro żeń w zwi ązku z wprowadzaniem na rynek żywno ści niespełniaj ącej wymaga ń UE, konsumenci poszukiwa ć b ędą artykułów spo żywczych o wysokich walorach zdrowotnych, gwarantowanych odpowiednimi warunkami i metodami produkcji. Produkcja i przetwórstwo rolno-spo żywcze prowadzone metodami ekologicznymi zapewniaj ą uzyskanie produktów o wysokiej jako ści, m.in. wolnych od hormonów, antybiotyków, pozostało ści środków ochrony ro ślin. Wzrost zapotrzebowania na żywno ść produkowan ą metodami ekologicznymi, system dotacji zajmuj ących si ę produkcj ą ekologiczn ą, dobre warunki środowiskowe (nie ska żone środowisko przyrodnicze) b ędą sprzyja ć tworzeniu si ę nowych gospodarstw ekologicznych na terenie gmin powiatu słubickiego .

Post ęp w uprawie ro ślin i hodowli zwierz ąt Ze wzgl ędu na zapotrzebowania rynków s ąsiednich metropolii gminy powiatu mog ą pełni ć funkcje zaopatrzenia ludno ści w żywno ść , co w konsekwencji doprowadzi do intensywnego rozwoju warzywnictwa, ogrodnictwa, hodowli. Nast ąpi dalszy rozwój uprawy takich ro ślin jak: ziemniaki, truskawki, jak równie ż dalszy rozwój hodowli trzody chlewnej, drobiu szczególnie przez ekonomicznie silne gospodarstwa, maj ące mo żliwo ść uzyskiwania produktów wysokiej jako ści. Obok tradycyjnych upraw rozwinie si ę produkcja nowych, wysokojako ściowych i wysokoplennych

95 odmian poszukiwanych przez przetwórstwo. Alternatywą dla tradycyjnej hodowli zwierz ąt b ędzie: hodowla strusi, przepiórek, ba żantów, królików, szynszyli. Nale ży przewidzie ć si ę rozwój hodowli umo żliwiaj ącej wprowadzenie form turystyki kwalifikowanej i rehabilitacji zdrowotnej. W tak przewidywanym rozwoju rolnictwa, istotne z punktu widzenia ochrony środowiska s ą: • umiarkowana intensyfikacja produkcji, • zrównowa żone nawo żenie, • zrównowa żony pobór wody.

Powstawanie du żych gospodarstw rolnych Skutkiem rozdrobnienia rolnictwa i niekorzystnej struktury gospodarstw rolnych na terenie gmin powiatu b ędą przekształcenia prowadz ące do powi ększenia indywidualnych gospodarstw produkcyjnych, powstawania du żych, wyspecjalizowanych gospodarstw farmerskich o powierzchni około 50 ha. Intensywna produkcja rolna niesie za sob ą niebezpiecze ństwa: chemizacje gleb przez stosowanie nawozów mineralnych, biocydów, syntetycznych regulatorów wzrostu; mechanizacje cz ęsto nie dostosowane do warunków glebowych i potrzeb ro ślin oraz maksymalizacje plonów. Istotne z punktu widzenia ochrony środowiska b ędzie: • zoptymalizowane stosowanie nawozów mineralnych i organicznych oraz pestycydów, • integrowana produkcja i obowi ązek atestacji sprz ętu ochrony ro ślin, • kontrola stosowania środków ochrony (przestrzeganie okresu karencji i prewencji).

Poprawa struktury jako ściowej, warto ści przyrodniczej i gospodarczej u żytków rolnych Rewaloryzacja u żytków rolnych b ędzie prowadzi ć do podwy ższenia ich warto ści przyrodniczej i gospodarczej, jak równie ż przyczyni si ę do poprawy struktury jako ściowej gruntów. Systematycznie wył ączane b ędą z u żytkowania rolniczego grunty marginalne. Z drugiej strony, ochronie podlega ć b ędą grunty klasy II-III oraz grunty na glebach pochodzenia organicznego, nieu żytki organiczne i oczka wodne. Dąż yć si ę b ędzie do jak najwi ększego zró żnicowania środowiska przyrodniczego poprzez ochron ę terenów podmokłych: szuwarów, oczek śródpolnych itp., kształtowanie miedz śródpolnych. Systematycznie prowadzone b ędą zalesienia gruntów klasy V i VI (zgodnie z ustaw ą o zalesianiu oraz umow ą o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej), co wpłynie korzystnie na środowisko ze wzgl ędu na popraw ę bilansu wodnego i przeciwdziałanie erozji.

Rozwój infrastruktury technicznej Rozwój infrastruktury technicznej, głównie budowa kanalizacji, oczyszczalni ścieków, sieci wodoci ągowej, obiektów gospodarki odpadami b ędzie niezb ędny dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstw rolnych i poprawy życia mieszka ńców obszarów wiejskich. Najwi ększe braki dotycz ą gospodarki ściekowej i wyst ępuj ą na całym wiejskim obszarze powiatu słubickiego. Dla zrealizowania niezb ędnych inwestycji konieczne b ędzie wsparcie z funduszy unijnych i bud żetowych. Równie wa żną potrzeb ą jest systematyczna modernizacja i odbudowa systemów melioracji podstawowej i szczegółowej, która została zaniedbana na terenie ka żdej z gmin. Rozwój infrastruktury spowoduje nie tylko podniesienie poziomu życia mieszka ńców gmin, ale równie ż uczyni teren powiatu atrakcyjnym dla potencjalnych inwestorów i zwi ększy mo żliwo ść wykorzystania obszarów wiejskich dla rozwoju turystyki, w tym agroturystyki.

Główne zagro żenia środowiska wynikaj ące z rozwoju rolnictwa • Zanieczyszczenia obszarowe. • Chemizacja i intensyfikacja rolnictwa. • Zanieczyszczenia pochodz ące z hodowli. • Niewła ściwe u żytkowanie gruntów podatnych na erozje. • Nadmierne rozdrobnienie gruntów rolnych w południowej cz ęś ci powiatu.

Cel ekologiczny rozwoju rolnictwa do 2011 roku: Dostosowanie rolnictwa do warunków integracji z UE z zachowaniem regionalnego charakteru produkcji rolniczej i optymalizacji struktury przestrzeni rolniczej zapewniaj ącej zachowanie walorów środowiska i ró żnorodno ści biologicznej.

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro żenia środowiska wynikaj ące z rozwoju rolnictwa i rybactwa • Rozwój rolnictwa ekologicznego i zachowanie tradycyjnych metod gospodarowania; • Modernizacja i odbudowa systemów melioracyjnych; • Poprawa struktury jako ściowej i warto ści przyrodniczej u żytków rolnych; • Działania na rzecz edukacji rolników w tym wdra żanie „Kodeksu dobrych praktyk rolniczych”; • Kontrola przestrzegania pozwole ń wodnoprawnych; • Budowa przepławek tam gdzie migracje ryb utrudniaj ą jazy, zastawki, przegrody;

3.1.1.3 Turystyka i rekreacja Poło żenie geograficzne, walory krajobrazowe, du ża lesisto ść i liczebno ść jezior, bogata tradycja kulturowa składaj ą si ę na korzystne warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji na terenie powiatu słubickiego. Z drugiej jednak strony poło żenie marginalne wzgl ędem metropolii powoduje, iż nie ma wykształconych, typowych o środków letniskowych z charakterystyczn ą baz ą pobytow ą. Ilo ść szlaków turystycznych na terenie powiatu nie jest du ża. Mo żliwo ści organizacji spływów kajakowych istnieje na licznych jeziorach powiatu (równie ż mo żliwo ść uprawiania sportów wodnych i turystyki kwalifikowanej).

Kierunki rozwoju turystyki i rekreacji do roku 2011 Rozwój turystyki i rekreacji na terenie powiatu słubickiego w „Strategii rozwoju powiatu..” znalazł si ę w grupie celów pierwszorz ędnych (za celami niezb ędnymi) w obszarze SPORT I TURYSTYKA. Realizacja celu sformułowanego jako tworzenie warunków do rozwoju turystyki ma nast ąpi ć poprzez: • rozbudow ę bazy turystycznej przy zachowaniu naturalnych walorów środowiska, • zwi ększenie dost ępno ści do miejsc atrakcyjnych turystycznie, • rozwój agroturystyki, • popraw ę infrastruktury. Z analizy Strategii i Studiów uwarunkowa ń wynika, ze w obr ębie powiatu ze wzgl ędu na ró żnorodno ść przyrodnicza i kulturowa, w obr ębie funkcji turystyczno-rekreacyjnej rozwija ć si ę będzie: • agroturystyka szczególnie w pobli żu kompleksów le śnych, na obszarach pojeziernych, • turystyka kwalifikowana: piesza, rowerowa, konna, wodna, • rekreacja: jeziora.

Rozwój agroturystyki i ekoturystyki Rozwijaj ąca si ę intensywnie w ci ągu ostatnich lat agroturystyka, stanowi rodzaj wypoczynku na wsi w tradycyjnym gospodarstwie rolnym. Ta forma turystyki pozwala na zachowanie rodzinnych gospodarstw rolnych, zachowanie tradycji kulturowych, a dla rolników jest alternatyw ą poszukiwania innych źródeł dochodu. Dla uatrakcyjnienia bazy agroturystycznej konieczne stanie si ę wyposa żenie gospodarstw w sprz ęt do pływania, w ędkowania i uprawiania czynnych form turystyki. Kolejn ą form ą turystyki przyjaznej środowisku lub harmonijnej (z zasobami środowiska) jest ekoturystyka. Podstawow ą ide ę popieraj ącą koncepcje ekoturystyki jest wi ększy udział polskiego kapitału. Nacisk kładziony b ędzie na rozwój lokalny i marketing wakacyjny. Przykładem mog ą by ć hotele nale żą ce do lokalnego wła ściciela, wybudowane przez lokalnych pracowników z lokalnego materiału, w których turystom serwuje si ę lokalnie wytworzona żywno ść i napoje oraz dysponuje si ę dobrze przeszkolonymi lokalnymi przewodnikami. Przemy ślany rozwój ekoturystyki b ędzie si ę przyczyniał do zdrowego sp ędzenia czasu wolnego, jak równie ż do ochrony środowiska naturalnego i kulturowego.

Rozwój turystyki kwalifikowanej Na terenie powiatu słubickiego istniej ą warunki do rozwoju ró żnych form turystyki kwalifikowanej. Odr ębno ść i ró żnorodno ść krajobrazowa i przyrodnicza gmin powiatu sprawiaj ą, że istotne b ędzie sprecyzowanie rodzajów rozwijanej turystyki. Powinno by ć ono poprzedzone dokładn ą analiz ą istniej ącego zaplecza, zainteresowa ń turystów, dostosowaniem oferty turystycznej do klienta. W ostatnich latach obserwuje si ę mod ę na uprawianie aktywnej turystyki. Dlatego niezb ędne stanie si ę wyznaczanie kolejnych szlaków turystycznych, ście żek rowerowych, konnych, szlaków kajakowych. Szlaki te b ędą wymagały wła ściwego zagospodarowania: wyznaczenia miejsc odpoczynku i biwakowania, oznakowania itp. Konieczna b ędzie analiza wpływu intensywnego uprawiania turystyki na środowisko przyrodnicze (np. uprawiania turystyki rowerowej na zwi ększenie erozji itp.) oraz sposobów minimalizowania skutków. Mówi ąc o turystyce specjalistycznej warto pami ęta ć o turystyce korzystaj ącej ze specjalistycznych walorów środowiska, np. turystyce przyrodniczej: birdwatching – obserwacje ptaków, do której rozwoju predysponowane s ą głównie tereny nale żą ce do Parku Krajobrazowego Uj ście Warty.

Rozwój infrastruktury towarzysz ącej turystyce Ze wzgl ędu na rozwój nowych terenów turystycznych, bazy noclegowej, zabudowy letniskowej wa żne z punktu ochrony środowiska b ędzie przystosowanie terenów pod wzgl ędem technicznym do pełnienia wyznaczonych funkcji. Konieczne b ędzie rozwi ązanie problemów gospodarki ściekowej i odpadowej dla istniej ących obszarów zainwestowania. Do powstawania nowych obiektów b ędą wyznaczane obszary selektywnie wybrane, odpowiednio przygotowane, o wysokim standardzie uzbrojenia. Akceptacja ich budowy b ędzie zale żna od spełnienia wymogów ochrony środowiska i krajobrazu. Wa żne b ędzie dostosowanie przyszłego budownictwa do wymaga ń architektonicznych, wynikaj ących z planu zagospodarowania przestrzennego, istniej ącej zabudowy i warunków krajobrazowych. Istotne dla kształtowania krajobrazu kulturowego b ędzie zachowanie kompozycyjnych układów wsi i zało żeń dworsko-parkowych. Budowa miejsc obsługi szlaków komunikacyjnych i turystycznych poci ągnie za sob ą inwestycje maj ące na celu zadbanie o ład przestrzenny. Istotnym zagadnieniem jest modernizacja dróg dojazdowych do obiektów turystycznych, budowa parkingów i miejsc postojowych. Remont nawierzchni dróg przyczyni si ę do wzrostu ilo ści turystów odwiedzaj ących tak ciekawe tereny jak przykładowo u żytki ekologiczne. Lepszy stan dróg przyczyni si ę do dalszego inwestowania w rozwój działalno ści agroturystycznej. W strategii rozwoju powiatu słubickiego poprawa komunikacji jest zadaniem priorytetowym.

Nowe obiekty powstawa ć b ędą wzdłu ż drogi krajowej A2 i przyczynia si ę do rozwoju turystyki tranzytowej. Dotyczy to głównie gminy Słubice.

Główne zagro żenia środowiska wynikaj ące z rozwoju turystyki i rekreacji • Dzikie zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo, w tym dolin rzek, brzegów jezior i strefy nadmorskiej. • Zagro żenie dla wód powierzchniowych i podziemnych ze względu na brak uzbrojenia terenów pod turystyk ę. • Niszczenie środowiska le śnego i walorów przyrodniczych poprzez wzrastaj ącą liczb ę turystów, szczególnie zmotoryzowanych. • Nadmierny rozwój przestrzenny zespołów letniskowych. • Niszczenie walorów środowiska kulturowego.

Cel ekologiczny rozwoju turystyki i rekreacji do 2011 roku: Dalszy rozwój turystyki i rekreacji poprzez wykorzystanie zasobów przyrodniczych i kulturowych zgodnie z zasadami ochrony środowiska, z zachowaniem stanu środowiska naturalnego. Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro żenia wynikaj ące z rozwoju turystyki i rekreacji • przestrzeganie wymaga ń ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstaj ących obiektów turystycznych i rekreacyjnych; • dbało ść o architektur ę nowo powstaj ących obiektów; • selektywny dost ęp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona cennych terenów przed przeinwestowaniem; • rozwój ście żek rowerowych, szlaków wodnych, pieszych i konnych; • odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego eliminuj ące dzikie zagospodarowywanie obszarów cennych przyrodniczo; • edukacja ekologiczna mieszka ńców

3.1.1.4 Energetyka zawodowa i przemysł Potrzeby energetyczne i grzewcze w powiecie słubickim zaspokajane s ą przez kotłownie domowe komunalne, przemysłowe i inne. Nieliczne zakłady produkcyjne znajduj ące si ę na obszarze opracowania, głównie w o środkach miejskich, nie maj ą znacz ącego wpływu na pogorszenie warunków aerosanitamych obszaru powiatu. Jedynym zakładem, dla którego wojewoda wydał pozwolenie o dopuszczalnych emisjach s ą: Zakład Przetwórstwa Oleju Przepracowanego i Baza Paliw w Koziczynie (gm. Cybinka). Pozwolenie na emitowanie gazów i pyłów do powietrza wydał równie ż Starosta dla nast ępuj ących źródeł emisji: kotłowni zlokalizowanej przy ul. Transportowej w Słubicach - opalanej w ęglem (moc cieplna 5,55MW), kotłowni przy ul. Folwarcznej 5 w Słubicach równie ż opalanej w ęglem (moc cieplna 16,28MW) i dla kotłowni Zakładu Przemysłu Mi ęsnego „Könecke" Sp. z o. o., zlokalizowanej w Słubicach na terenie Kostrzy ńsko-Słubickiej Strefy Ekonomicznej – opalanej olejem opałowym (moc cieplna 5,55MW). W poszczególnych gminach obszaru opracowania dominuje funkcja rolnicza, du ży udział ma równie ż le śnictwo i turystyka. Na terenie powiatu s ą 4 elektrownie wodne (MEW). Głównym źródłem zanieczyszcze ń na obszarze opracowania s ą przede wszystkim stosowane przestarzałe systemy grzewcze. W obr ębie zabudowy jednorodzinnej, która tu dominuje, przewa żaj ą indywidualne systemy ogrzewania. Zdalaczynne systemy ogrzewania odgrywaj ą znikom ą rol ę i swoim zasi ęgiem obejmuj ą jedynie do kilku budynków wielorodzinnych w miastach lub nale żą cych do byłych PGR - na wsi. Do ogrzewania zabudowy mieszkaniowej i obiektów prowadz ących działalno ść gospodarcz ą stosuje si ę najcz ęś ciej paliwa stałe: w ęgiel i koks, które - zwłaszcza przy mniej sprawnych urz ądzeniach spalania - powoduj ą emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza: S0 2, NO 2, C0 2, pyłów. Sporadycznie do ogrzewania obiektów stosowany jest gaz

99 propan-butan lub olej opałowy -paliwa bardziej korzystne z ekologicznego punktu widzenia ni ż paliwa stałe.

Kierunki rozwoju przemysłu i energetyki zawodowej do 2011 roku Restrukturyzacja istniej ących zakładów oraz rozwój nowoczesnych innowacyjnych sektorów przemysłowych o zminimalizowanym wpływie na zdrowie ludzi i środowisko. Zaostrzenie wymogów ekologicznych i wzrost konkurencyjno ści rynku stawia zakłady przed konieczno ści ą restrukturyzacji. Z punktu widzenia ochrony środowiska wa żne b ędą wszystkie działania zmierzaj ące do zminimalizowania wpływu przedsi ębiorstwa na środowisko. Oprócz usprawnie ń technicznych istotn ą rol ę b ędą miały usprawnienia organizacyjne, które są trudniejsze, mniej wymierne w efektach i mniej konkretne od usprawnie ń technicznych.

Dalszy rozwój przemysłu rolno - spo żywczego, drzewnego W miar ę rozwoju wyspecjalizowanego rolnictwa, jak równie ż rolnictwa ekologicznego w gminach o typowo rolniczym kierunku, istotny b ędzie rozwój przemysłu zwi ązanego z rolnictwem: przetwórstwo mi ęsa, mleka, zbó ż, ryb wytwarzanie pasz, przetwórstwo owoców i warzyw. Rynkiem zbytu dla tej bran ży przemysłu b ędą miasta powiatu słubickiego i szerzej regionu oraz sąsiaduj ące metropolie. Kolejnym, bardzo wa żnym źródłem rozwoju przemysłu w powiecie jest lokalna baza surowcowa w postaci lasów. Daje to pełna mo żliwo ść rozwoju przemysłu drzewnego w powiecie, przy systematycznym zwi ększaniu wydajno ści produkcji.

Aktywno ść zakładów na rzecz ochrony środowiska Zakłady przemysłowe w coraz wi ększym stopniu ponosi ć b ędą odpowiedzialno ść za ochron ę środowiska. Zadania z tym zwi ązane nie b ędą ogranicza ć si ę do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale będą zmierza ć do zapobiegania powstawaniu negatywnych oddziaływań i szkód w środowisku. Respektowanie zasady zrównowa żonego rozwoju w przemy śle jest jednym z warunków skutecznej realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Osi ągni ęcie celów polityki ekologicznej nie będzie mo żliwe bez aktywnego wł ączenia si ę przedsi ębiorstw przy jednoczesnym zewn ętrznym wsparciu finansowym i merytorycznym w spełnianiu obligatoryjnych wymaga ń. Jednym z koniecznych działa ń będzie dostosowanie si ę zakładów do tzw. zintegrowanych pozwole ń, obejmuj ących wszystkie elementy środowiska (zgodnie z Dyrektyw ą IPPC). Istotne b ędzie podejmowanie przez przedsi ębiorstwa dobrowolnych działa ń na rzecz środowiska, jak równie ż upowszechnienie systemów zarz ądzania środowiskowego. W systemach zarz ądzania środowiskowego zwracana jest uwaga na: • oszcz ędne korzystanie z surowców, • stosowanie surowców ekologicznych, • energochłonno ść i wodochłonno ść , • prewencje odpadów, • systemy rejestracji emisji i zu żywanych surowców, • efektywne procesy produkcyjne. Cech ą zarz ądzania środowiskowego jest wł ączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnie ń do kompetencji zarz ądu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny by ć prowadzone działania inspiruj ące firmy do stara ń o wprowadzenie systemu zarz ądzania środowiskowego, wskazuj ące na niew ątpliwe korzy ści wynikaj ące z jego wprowadzenia. W pó źniejszym etapie nale ży poszukiwa ć sposobu jak wł ączy ć system zarz ądzanie środowiskowego w pozwolenia wydawane przez wojewod ę lub starost ę dla zakładów zlokalizowanych w powiecie słubickim. Takie podej ście jest zgodne z polityk ą Unii Europejskiej,

100 która poleca systemy zarz ądzania środowiskowego, jako wyraz własnej odpowiedzialno ści przemysłu za sprawy środowiskowe. Wspomniane systemy zarz ądzania środowiskowego polecane s ą równie ż dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Starostwa Powiatowego i Urz ędów Gminnych.

Główne zagro żenia środowiska wynikaj ące z rozwoju przemysłu i energetyki • Emisja zanieczyszcze ń do środowiska. • Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. • Degradacja powierzchni ziemi. • Nadzwyczajne zagro żenia środowiska.

Cel ekologiczny rozwoju przemysłu i energetyki zawodowej do 2011 roku: Restrukturyzacja zakładów przemysłowych oraz dalszy rozwój przemysłu przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływów na zdrowie ludzi i środowisko.

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro żenia wynikaj ące z rozwoju przemysłu i energetyki zawodowej: • Rozwój sektorów przemysłu przyjaznych środowisku. • Wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem. • Wprowadzanie technologii mało i bezodpadowych. • Wła ściwe gospodarowanie terenami przemysłowymi.

3.1.1.5 Osadnictwo Na sie ć osadnicz ą powiatu słubickiego składaj ą si ę: • cztery miasta; • 77 miejscowo ści wiejskich.

Tab. 21. Charakterystyka osadnictwa powiatu słubickiego. lp. Wyszczególnienie Warto ść liczbowa 1 Powierzchnia w ha 99 872 2 Powierzchnia w stosunku do województwa (%) 7,15 3 Ludno ść 47911 4 Ludno ść w stosunku do województwa (%) 4,65

Przyrost naturalny na 1.000 ludzi dane z 1997 r. w 5 +3,3 +2,3 +0,9 województwie w kraju

Saldo migracji na 1.000 mieszka ńców w 6 -0,5 -0,1 -0,3 województwie w kraju

Ludno ść zamieszkała w miastach (% ogółu ludno ści) 7 63,8 61,9 64,8 kraj województwo 8 Ludno ść na 1 km 2 58,2 9 Liczba miast 4 10 Liczba wsi 77

Stopie ń urbanizacji powiatu wynosi 63,8%. Najwi ększ ą koncentracj ę jednostek osadniczych tworz ą miasta powiatu.

101

W wi ększo ści gmin ze wzgl ędu na rolniczy charakter rozwin ęło si ę osadnictwo wiejskie ze zró żnicowanym układem zabudowy (skupiona, rozproszona). Przewa żaj ącym typem wsi s ą ulicówki i wielodro żnice. Wśród czynników stanowi ących barier ę dla dalszego rozwoju osadnictwa nale żą : • du ża ilo ść obszarów cennych przyrodniczo znajduj ących si ę pod ochron ą prawn ą, • zły stan dróg lokalnych, • słabo rozwini ęta infrastruktura techniczna.

Główne zagro żenia środowiska wynikaj ące z rozwoju osadnictwa • Emisja niska; • Nieuregulowana gospodarka ściekowa; • Rozproszenie zabudowy; • Niezorganizowana zabudowa letniskowa; • Wkraczanie zabudowy na tereny cenne przyrodniczo.

Kierunki rozwoju osadnictwa do 2011 roku Wśród tendencji zarysowuj ących si ę w rozwoju osadnictwa na terenie powiatu słubickiego nale ży wymieni ć: • tendencja do rozpraszania niewielkich zespołów mieszkaniowych (osiedli) powstaj ących w wyniku podziału drobnych nieruchomo ści rolnych; • wyludnienie i obumieranie wsi poło żonych daleko od miast i pozbawionych dobrych poł ącze ń komunikacyjnych oraz tzw. popegeerowskich; • degradacja przestrzenna nadmiernie rozro śni ętych osiedli popegeerowskich i zb ędnych ośrodków produkcji rolnej; • utrata charakteru regionalnego wsi b ędąca efektem chaosu urbanistycznego i architektonicznego; • tendencja rozbudowy budownictwa letniskowego wyst ępuj ąca na obszarach zainwestowania rekreacyjno-letniskowego.

Podnoszenie poziomu wyposa żenia w pełn ą infrastruktur ę techniczn ą Głównym kierunkiem umo żliwiaj ącym dalszy rozwój osadnictwa b ędzie wyrównywanie wieloletnich zapó źnie ń w rozwoju infrastruktury. Rozwój ten musi by ć ukierunkowany na spełnienie wymaga ń ochrony środowiska w zakresie jako ści poszczególnych jego elementów. Na terenie gmin podmiotowego obszaru szczególnie istotne b ędzie dalsze porz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej poprzez rozbudow ę sieci kanalizacyjnej wraz z budow ą nowych oczyszczalni ścieków, modernizacj ą i rozbudow ą sieci wodoci ągowej. Kolejnym wa żnym elementem b ędzie ograniczanie emisji niskiej dzi ęki stopniowemu przechodzeniu gospodarstw indywidualnych na ekologiczne no śniki energii cieplnej. Problem gospodarki odpadami b ędzie rozwi ązywany na poziomie powiatowym we współpracy gmin mi ędzy sob ą. Kontynuowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z rozbudow ą i modernizacj ą wyposa żenia w infrastruktur ę musi by ć zgodne z zało żeniami wynikaj ącymi ze studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych miast i gmin. Dzi ęki post ępom w rozwoju infrastruktury technicznej podniesie si ę poziom życia mieszka ńców powiatu, wzro śnie atrakcyjno ść powiatu zarówno dla inwestorów jak i potencjalnych nowych mieszka ńców, wzro śnie popyt na usługi turystyczne i agroturystyczne rozwijane w gminach powiatu.

102

Udział społecze ństwa Główn ą rol ę w podejmowaniu działa ń zmierzaj ących do poprawy warunków życia mieszka ńców odgrywaj ą sami mieszka ńcy, ich zaanga żowanie w problemy środowiska naturalnego, świadomo ść ekologiczna i ch ęć wprowadzania zmian słu żą cych poprawie jako ści życia. Zagadnienie to nabrało wi ększego znaczenia po wej ściu w życie ustawy „Prawo ochrony środowiska” okre ślaj ącej zasady: • udost ępniania informacji o środowisku, • udziału społecze ństwa w post ępowaniu w sprawie ochrony środowiska. Jak ju ż wcze śniej wspomniano udział mieszka ńców w działaniach na rzecz ochrony środowiska zale ży od stanu ich świadomo ści ekologicznej. St ąd wa żne jest inicjowanie i wspieranie przez władze gmin i powiatu działa ń zmierzaj ących do podniesienia świadomo ści ekologicznej mieszka ńców w celu rozbudzenia współodpowiedzialno ści w procesie rozwi ązywania procesów ekologicznych. Działania edukacyjne powinny by ć skierowane nie tylko do dzieci i młodzie ży, ale równie ż do osób dorosłych, a formy i metody edukacji odpowiednio przystosowane do odbiorców.

Cel ekologiczny rozwoju osadnictwa do 2011 roku: Podniesienie jako ści życia mieszka ńców powiatu uwzgl ędniaj ąc istniej ące walory przyrodnicze, kulturowe i zapewnienie ładu przestrzennego.

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro żenia wynikaj ące z rozwoju osadnictwa: • ograniczenie żywiołowego procesu rozwoju struktur mieszkaniowych (do czasu rozwi ązania problemów gospodarki wodno-ściekowej); • zmiana systemów ogrzewania: wprowadzenie ekologicznych no śników energii, podł ączenie do sieci c.o., wprowadzenie niekonwencjonalnych źródeł; • ochrona istniej ących i tworzenie nowych enklaw zieleni wśród zabudowy; • podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców.

3.1.2 Aktywizacja rynku do działa ń na rzecz ochrony środowiska Istotnym wsparciem ochrony środowiska jest aktywizacja rynku do działa ń na rzecz ochrony środowiska prowadz ąca do tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy (szczególnie w rolnictwie, turystyce, le śnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, wykorzystania odpadów), rozwoju produkcji urz ądze ń słu żą cych ochronie środowiska b ądź produkcji towarów przyjaznych środowisku. W 2003 roku przez Rz ąd zostanie przygotowany ramowy program wspierania zielonych miejsc pracy, jako element zmniejszenia bezrobocia. Program ten b ędzie zawierał mechanizm finansowego i eksperckiego wspierania władz samorz ądowych i prywatnych przedsi ębiorców w tworzeniu zielonych miejsc pracy. Podstaw ą uzyskania wsparcia b ędzie przedstawienie przez władze samorz ądowe (wojewódzkie, powiatowe, gminne) konkretnego programu tworzenia zielonych miejsc pracy.

Kierunki działa ń • Wspieranie powstawania tzw. zielonych miejsc pracy, w tym przygotowanie przez władze powiatu programu tworzenia zielonych miejsc pracy. • Promocja firm polskich produkuj ących urz ądzenia ochrony środowiska, zwłaszcza urz ądze ń wykorzystywanych w ochronie wód i powietrza oraz zagospodarowania odpadów.

3.1.3 Edukacja ekologiczna Skuteczna realizacja polityki ekologicznej pa ństwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywieraj ących wpływ na sposób i intensywno ść

103 korzystania ze środowiska, w tym równie ż udziału obywateli. Podstawowe znaczenie dla szerokiego udziału społecze ństwa w realizowaniu celów ekologicznych ma edukacja ekologiczna i zapewnienie powszechnego dost ępu do informacji o środowisku. Na terenie powiatu słubickiego działalno ść edukacyjna prowadzona jest przez jednostki samorz ądowe: Starostwo Powiatowe, Urz ędy Miast i Gmin; • Centrum Edukacji Ekologicznej przy Celowym Zwi ązku Gmin CZG-12; • Parki Narodowe i Krajobrazowe; • Klub Przyrodników.

Jednostki samorz ądowe Działania podejmowane w poszczególnych gminach z ramienia urz ędów miast i gmin s ą zró żnicowane, koncentruj ą si ę przede wszystkim na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, organizowaniu akcji sprz ątania świata, finansowaniu obchodów „Dnia Ziemi”. Uczniowie szkół opiekuj ą si ę pomnikami przyrody. Kolejnym elementem edukacji ekologicznej s ą akcje sprz ątania rzek, w których uczestnicz ą harcerze i w ędkarze.

Centrum Edukacji Ekologicznej przy Celowym Zwi ązku Gmin CZG-12 Własny program edukacji ekologicznej realizowany jest przez działaj ący na terenie województwa Celowy Zwi ązek Gmin CZG-12. Do działa ń organizowanych przez Zwi ązek z zakresu EE nale żą : akcje sprz ątania, kampanie, konferencje, szkolenia i seminaria, organizacja konkursów, organizacja obozów, rajdów, wycieczek, organizacja wystaw, współpraca i wymiana informacji, zbiórka odpadów. Zwi ązek organizuje zielone szkoły i przedszkola, prowadzi działalno ść wydawnicz ą (gazetka CZG-12), rozpowszechnia ulotki informacyjne, plakaty dot. gospodarki odpadami itd. W roku 1998 CZG-12 był inicjatorem wprowadzenia selektywnej zbiórki papieru i szkła na terenie 12 gmin. Był współorganizatorem szeregu imprez gminnych o przesłaniu proekologicznym (m.in. Dzie ń Ziemi, Dni Słubic, Dni O śna, Dni Kostrzyna, wystawa "Jak uratowa ć rzek ę", udział w konkursie Fundacji Recall na zbieranie puszek aluminiowych, konkurs na najbardziej ekologiczn ą szkoł ę, kampania edukacyjna "Zielony autobus").

Lubuski Klub Przyrodników Klub Przyrodników prowadzi działalno ść poznawcz ą, gromadz ąc dane o przyrodzie Polski Zachodniej, wydawnicz ą (kwartalnik naukowy "Przegl ąd Przyrodniczy", kwartalnik, kwartalny biuletyn "Bociek"), edukacyjn ą. Klub posiada swoj ą stacj ę w Owczarach dysponuj ącą sal ą dydaktyczn ą i bibliotek ą o charakterze przyrodniczym gdzie przez cały rok odbywaj ą si ę zaj ęcia z zakresu edukacji przyrodniczej. Klub Przyrodników wydaje równie ż czasopismo lokalne Ekoregion Uj ście Warty, którego celem jest wspieranie i popularyzacja ekorozwoju regionu Uj ścia Warty, w rejonie Kostrzyna nad Odr ą, Górzycy, Sło ńska i Witnicy. Klub przyrodników bierze równie ż udział w realizacji projektów z zakresu ochrony przyrody: „Aktywna ochrona mokradeł w Polsce zachodniej”, „Ostoje przyrody”, „Ochrona muraw kserotermicznych w dolinie Odry, Warty i Noteci” i inne.

Cel ekologiczny do 2011 roku

Wykształcenie u mieszka ńców powiatu słubickiego nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialno ści za stan i ochron ę środowiska.

Podnoszenie poziomu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców warunkuje Polsce miejsce w zjednoczonej Europie. Do podstawowych celów nale ży zaliczy ć:

104

• Wdro żenie zalece ń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzgl ędnieniem zmian zachodz ących w procesie reformowania Pa ństwa oraz integracji z Uni ą Europejsk ą. • Stworzenie mechanizmów pozwalaj ących sprosta ć wyzwaniom zwi ązanym z wdra żaniem idei i zasad rozwoju zrównowa żonego, pozwalaj ących kształtowa ć świadomo ść ekologiczn ą w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastaj ącej roli komunikacji społecznej. • Zwi ększenie efektywno ści edukacji ekologicznej przez: - promowanie najskuteczniejszych jej form i najwa żniejszych tre ści, - wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych, - uporz ądkowanie przepływu informacji i usprawnienie procesu decyzyjnego zwi ązanego z edukacj ą ekologiczn ą. Powy ższe cele powinny by ć osi ągane przy wykorzystaniu najlepszych krajowych i zagranicznych do świadcze ń.

Strategia realizacji celu Cel ten jest zgodny z zało żeniami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i Polityki Ekologicznej Pa ństwa (PEP), która kładzie nacisk na wł ączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi, jak równie ż wł ączenie organizacji pozarz ądowych, a tym samym społecze ństwa w procedury konsultowania wa żnych dla środowiska przedsi ęwzi ęć i decyzji. Wytyczne zostały przedstawione w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej, będącym rozwini ęciem i konkretyzacj ą zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, b ędąc pierwszym dokumentem z zakresu tej problematyki, okre ślaj ącym podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizacj ę oraz źródła finansowania. Dokument ten, z uwagi na swoje przesłanie, sposób tworzenia i konstrukcj ę powinien sta ć si ę edukacyjn ą osnow ą polskiej AGENDY 21. Istotne jest zadbanie o edukacj ę ekologiczn ą w śród młodego pokolenia, jak równie ż edukacj ę ekologiczn ą dorosłych. Dlatego strategie realizacji celu zogniskowano wokół zagadnie ń: • Edukacja ekologiczna w szkolnictwie; • Edukacja ekologiczna dorosłych.

Edukacja ekologiczna w szkolnym systemie kształcenia Kształtowanie świadomo ści ekologicznej dzieci i młodzie ży jest wa żnym zadaniem realizowanym w tak zwanym formalnym systemie kształcenia obejmuj ącym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wy ższe. Rozporz ądzenie MEN z dn. 15.02. 1999 dotycz ące podstawy programowej kształcenia ogólnego okre śla podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiej ętno ści i pracy wychowawczej, uwzgl ędniaj ąc w nich działania maj ące na celu wzrost świadomo ści ekologicznej uczniów. Rozporz ądzenie to wprowadza równie ż obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizacje ście żki mi ędzy przedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmował tylko szkoły podstawowe, gimnazja, od 2003 roku obj ął równie ż szkoły średnie. Jedn ą ze ście żek interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów, a jej wła ściwa realizacja zale ży przede wszystkim od zaanga żowania nauczycieli, od ich znajomo ści najwa żniejszych problemów z zakresu ochrony środowiska powiatu słubickiego. Wa żnym zadaniem jest wprowadzanie do programów szkolnych zagadnie ń zwi ązanych z edukacj ą ekologiczn ą szczególnie dotykaj ąca tych problemów, które w danej gminie czy mie ście s ą najistotniejsze, np. stosowanie ekologicznych źródeł energii, selektywna zbiórka odpadów, wła ściwa gospodarka wodno-ściekowa itp. Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizuj ących i poszukuj ących tj. burza mózgów, karty pracy, projekty; zaj ęcia terenowe oparte na bezpo średnim kontakcie ucznia z przedstawian ą problematyk ą wykształci w uczniu umiej ętno ść obserwacji, logicznego my ślenia, kojarzenia, wyci ągania wniosków. Zadaniem nauczyciela w szeroko poj ętej edukacji ekologicznej jest:

105

• kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialno ści za stan środowiska, • zach ęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, bada ń i analizy środowiska, • kształtowanie umiej ętno ści rozwi ązywania problemów zgodnie z posiadan ą wiedz ą, • umo żliwienie dzieciom i młodzie ży podejmowania praktycznych działa ń na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu. Nauczyciele podejmuj ący si ę realizacji zagadnie ń zwi ązanych z edukacj ą ekologiczn ą powinni zarówno współpracowa ć ze sob ą, jak i współpracowa ć z instytucjami/ organizacjami wspieraj ącymi ich działalno ść : • Urz ąd Wojewódzki, Starostwo Powiatowe, Urz ędy Miast i Gmin – organizowanie i współorganizowanie prelekcji, konkursów, lekcji, festynów, finansowanie nagród. • Szkolenia, pokazowe lekcje. • Nadle śnictwa – organizacja zaj ęć terenowych, organizacja prelekcji, szkole ń, finansowanie nagród, wydawanie materiałów informacyjnych. • Pozarz ądowe Organizacje Ekologiczne – pomoc w organizowaniu warsztatów, happeningów, szkole ń. • Europejski fundusz PHARE - pomoc uczniom w zdobyciu wiedzy i umiej ętno ści, a nauczycielom w przekazaniu ich w interesuj ący i skuteczny sposób, jednym z realizowanych projektów jest "Wzmacnianie edukacji ekologicznej w szkołach podstawowych i zawodowych w Polsce".

Kierunki działa ń 1. Zwi ększenie udziału problematyki ekologicznej w szkolnych programach nauczania. 2. Aktywna edukacja ekologiczna młodzie ży w formalnym systemie kształcenia. 3. Wspieranie działa ń edukacji szkolnej przez instytucje samorz ądowe i pa ństwowe.

Pozaszkolna edukacja ekologiczna Jednym z podstawowych warunków zrównowa żonego rozwoju jest wł ączenie do udziału w nim całego społecze ństwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, ró żnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przemysłowców). Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomo ści ekologicznej osób dorosłych jest zaanga żowanie mieszka ńców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społecze ństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a tak że o mo żliwo ściach prawnych uczestniczenia mieszka ńców w podejmowaniu decyzji maj ących wpływ na stan środowiska. W śród wielu wa żnych tematów edukacji ekologicznej znacz ące miejsce nale ży przypisa ć edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki ściekowej, ochrony powietrza atmosferycznego, oszcz ędno ści energii itp. Szczególnie wa żną rol ę w edukacji ekologicznej maj ą organy samorz ądowe. Powinny one współdziała ć przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej oraz z organizacjami, instytucjami, przedstawicielami zakładów pracy i społeczno ści lokalnych. Nadal w licznych lasach powiatu rozwijana b ędzie edukacja le śna prowadzona przez pracowników Lasów Pa ństwowych przy współudziale jednostek samorz ądu terytorialnego, kół łowieckich itp. Ze wzgl ędu na mo żliwo ści rozwoju turystyki i rekreacji w gminach powiatu, konieczne jest obejmowanie edukacj ą ekologiczn ą organizatorów turystyki i wypoczynku, jak i osób korzystaj ących z oferowanych usług oraz mieszka ńców terenów cennych przyrodniczo. Wa żną kwesti ą jest edukacja w miejscu pracy, poniewa ż wi ększo ść czynnych zawodowo osób poprzez podejmowane decyzje, ma mniej lub bardziej bezpo średni wpływ na stan środowiska. Nowym i wa żnym wezwaniem dla edukacji jest zmieniaj ąca si ę pozycja polskiego rolnictwa i wsi w procesie integracji z UE. Przemianom tym musi towarzyszy ć zwi ększenie świadomo ści ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla środowiska rolnictwa (np. poprzez wdra żanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych).

106

Zdecydowanie najwi ększy wpływ na poziom świadomo ści ekologicznej społecze ństwa maj ą media. Podkre śli ć nale ży, ze istnieje ścisła zale żno ść mi ędzy wiedz ą społecze ństwa z zakresu stanu środowiska i nastawieniem do działa ń na rzecz jego ochrony, a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Coraz wi ększego znaczenia nabieraj ą tematyczne programy publicystyczne, filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej oraz reklama społeczna promuj ąca działania przyjazne środowisku. Współpraca w zakresie propagowania edukacji ekologicznej poprzez media powinna by ć realizowana we współpracy z innymi powiatami i miastami województwa i zaowocowa ć cyklicznym ukazywaniem si ę artykułów, programów TV, audycji radiowych, w których przybli żałoby si ę mieszka ńcom bie żą ce problemy i działania. Efektem współpracy z telewizj ą lokaln ą mógłby by ć cykl programów informacyjnych, wywiadów z politykami, osobami zaanga żowanymi w ochron ę środowiska, filmów edukacyjnych. Ze wzgl ędu na mo żliwo ść wykorzystania komputerów coraz wi ększe znaczenie b ędzie miała tre ść edukacyjna na stronach www oraz mo żliwo ść kontaktu i dyskusji z mieszka ńcami drog ą internetow ą. Du że znaczenie w EE dorosłych maj ą działania pozaszkolne, podejmowane przez uczniów i nauczycieli. Umo żliwiaj ą one wł ączenie do programu edukacji ekologicznej społeczno ści lokalnych, bez których poparcia żadne działania na rzecz ochrony środowiska nie powiod ą si ę. Równocze śnie wspólne działania dzieci i rodziców stwarzaj ą szanse zmiany mentalno ści społecze ństwa i kształtowania świadomo ści proekologicznej.

Kierunki działa ń 1. Informowanie mieszka ńców powiatu o stanie środowiska w powiecie i działa ń podejmowanych na rzecz jego ochrony. 2. Współdziałanie władz powiatu z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i działa ń podejmowanych na rzecz jego ochrony. 3. Prowadzenie działa ń z zakresu edukacji ekologicznej na terenach cennych przyrodniczo. 4. Realizacja tre ści ekologicznych przez środki masowego przekazu, instytucje kultury i wypoczynku. 5. Wdra żanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. 6. Współpraca władz lokalnych ze szkołami, przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy i pozarz ądowymi organizacjami w celu wykorzystania ró żnorodnych form edukacji ekologicznej.

3.1.4 Współpraca ponadlokalna Zagro żenia dla środowiska maj ą równie ż charakter zanieczyszcze ń pochodz ących spoza obszaru powiatu Słubickiego, czy szerzej województwa lubuskiego. Oznacza to tak że mo żliwo ść oddziaływania zanieczyszcze ń pochodz ących z obszaru powiatu na obszary powiatów i województw s ąsiednich. St ąd wynika potrzeba rozwi ąza ń tych problemów w oparciu o współprac ę z s ąsiednimi województwami. Dla przykładu; działania maj ące na celu popraw ę jako ści wód powierzchniowych, np. rzeki Odry, Nysy Łu życkiej, Warty, Noteci, Obry i szeregu mniejszych rzek, musz ą obejmowa ć swym zasi ęgiem całe zlewnie. Współpraca z s ąsiednimi województwami, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska, mo że przynie ść tak że wymierne korzy ści ekonomiczne. Władze powiatu wraz z władzami województwa lubuskiego zamierzaj ą współpracowa ć z sąsiednimi województwami, zwłaszcza w zakresie: • Poprawy stanu czysto ści wód ww. rzek oraz ochrony przeciwpowodziowej, zwłaszcza realizacji Programu ODRA 2006; • Systemu powi ąza ń komunikacyjnych: budowa i modernizacja głównych korytarzy transportowych; • Tworzenia obszarów chronionych (Natura 2000).

107

O mi ędzynarodowym zaanga żowaniu województwa lubuskiego świadcz ą zapisy w "Strategii rozwoju powiatu..”, gdzie jednym z celów operacyjnych jest wszechstronna współpraca transgraniczna. Przygraniczne poło żenie gmin powiatu, a zwłaszcza fakt, że przej ście graniczne w Świecku i Słubicach przekracza rocznie ponad 20 mln osób zdeterminowało ich gospodarczy wizerunek. Oprócz krzewienia idei jedno ści europejskiej, gminy powiatu realizuj ą konkretne zadania w dziedzinie zmniejszenia bezrobocia, rozwijania transgranicznej kooperacji przedsi ębiorstw, kulturalno- oświatowej, ekologicznej, sportowej.

3.2 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody

3.2.1 Ochrona przyrody i krajobrazu Obszary i obiekty obj ęte ochron ą przyrody zaprezentowano ju ż w rozdziale po świ ęconym charakterystyce powiatu. Na system obszarów i obiektów prawnie chronionych powiatu słubickiego składaj ą si ę: 4 rezerwaty przyrody, 2 Parki Krajobrazowe, 1 Park Narodowy, 5 obszarów chronionego krajobrazu oraz zespoły przyrodniczo krajobrazowe i pomniki przyrody.

Cele ekologiczne do 2011 roku

1. Ochrona i wzrost ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych, w tym wdro żenie systemu NATURA 2000. 2. Ochrona zagro żonych gatunków ro ślin i zwierz ąt.

Strategia realizacji celów Głównym celem ochrony przyrody jest zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie jej składników, szczególnie dziko wyst ępuj ących ro ślin i zwierz ąt. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w UE jest dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory zwana Dyrektyw ą Siedliskow ą oraz dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyj ących ptaków tzw. Dyrektywa Ptasia. Maj ą one na celu utrzymanie ró żnorodno ści biologicznej pa ństw członkowskich Unii poprzez ochron ę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terenie. Cel ten realizowany jest poprzez sie ć NATURA 2000 zło żon ą z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. System obszarów chronionych Ochronie elementów przyrodniczych, wa żnych dla Europy na terenie powiatu, słu ży sie ć NATURA 2000. W skład systemu NATURA 2000 całkowicie lub fragmentarycznie wejd ą na terenie powiatu słubickiego obszary wymienione w poni ższej tabeli.

Tab. 22. Obszary sieci NATURA 2000 w powiecie słubickim. Lp. Nazwa obszaru Pow. w ha Z tego w lubuskim 1. Uj ście Warty 34 224 33 079 2. Dolina Ilanki 2 019 2 019 3. Słubice 785 785 4. Uj ście Ilanki 786 786 5. Dolina Pliszki 3 200 3 200 6. Torfowisko Młodno 201 201 7. Kro śnie ńska Dolina Odry 17 144 17 144

108

Obszary te otrzymaj ą status mi ędzynarodowy, a na pa ństwo zostanie nało żony obowi ązek skutecznej ochrony przyrody w ich obr ębie i konieczno ść stałego monitoringu stanu przyrody. Według PEP wdro żenie sieci obszarów NATURA 2000 planowane jest do 2005 roku. Wyznaczanie kierunków i form ochrony przyrody nast ępuje poprzez wcze śniejsze rozpoznanie jej zasobów. Słu żą temu szczegółowe inwentaryzacje i waloryzacje przyrodnicze, inwentaryzacje botaniczne oraz opracowania ekofizjograficzne. Opracowania takie stanowi ą podstaw ę do obj ęcia ochron ą obszarów i obiektów o wysokich walorach przyrodniczych, dotychczas nie obj ętych ochron ą. Szczególnie istotn ą jest ochrona torfowisk i zbiorowisk ł ęgowych powszechnie zaliczanych do zbiorowisk gin ących a maj ących kluczowe znaczenie dla funkcjonowania krajobrazu i zachowania ró żnorodno ści biologicznej.

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Utworzenie Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000. • Upowszechnienie i wprowadzanie form indywidualnej ochrony przyrody w postaci pomników przyrody, u żytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych i stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieo żywionej. • Rozwój prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagro żeń ró żnorodno ści biologicznej (wykonanie nowych i aktualizacja istniej ących waloryzacji przyrodniczych). • Ochrona i denaturalizacja ci ągów i poł ącze ń ekologicznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem dolin rzecznych: Odry, Warty, Ilanki i Pliszki. • Bie żą ca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. • Przygotowanie opracowa ń ekofizjograficznych gmin z wykorzystaniem dokumentacji dotycz ących inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej gmin. • Rygorystyczne przestrzeganie wymaga ń ochrony przyrody w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych w aspekcie ochrony walorów przyrodniczych. • Wspieranie gmin w ustanawianiu u żytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo- krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie wyst ępuj ą pozostało ści ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu. • Wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroni ących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. • Utrzymanie i rozwój śródmiejskich, w tym osiedlowych terenów zieleni.

Ochrona fauny i flory Ochrona gatunkowa ro ślin i zwierz ąt ma na celu zabezpieczenie dziko wyst ępuj ących ro ślin lub zwierz ąt oraz ich siedlisk, a w szczególno ści gatunków rzadko wyst ępuj ących, endemicznych, podatnych na zagro żenia i zagro żonych wygini ęciem. Wobec degradacji środowiska spowodowanej m.in. rozwojem turystyki, zachodzi potrzeba dokonania inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej terenów przeznaczonych do u żytkowania turystyczno-rekreacyjnego. Waloryzacja ułatwi wyznaczenie na zagospodarowywanym obszarze terenów istotnych dla zwierz ąt np. ze wzgl ędu na gody, l ęgi itp. Rozwój sieci komunikacyjnej wymusi budow ę przej ść dla zwierz ąt pod trasami komunikacyjnymi dotyczy to w szczególno ści planowanej autostrady.

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Okre ślenie potrzeb w zakresie reintrodukcji gatunków ro ślin i zwierz ąt. • Opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków, które s ą zagro żone. • Budowa przej ść dla zwierz ąt nad trasami komunikacyjnymi i przepławek dla organizmów wodnych.

109

Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego Pokrywanie si ę obszarów najcenniejszych pod wzgl ędem przyrodniczym z obszarami atrakcyjnymi turystycznie ma swoje odzwierciedlenie we wzro ście ilo ści turystów i negatywnego oddziaływania turystyki i rekreacji na zasoby przyrodnicze powiatu, w tym tereny chronione. Pomimo wysokich walorów przyrodniczo-krajobrazowych, na omawianym obszarze wzgl ędnie słabo rozwin ęły si ę funkcje turystyczne. Uwidacznia si ę to w stosunkowo niskich wska źnikach rozwoju i znaczenia funkcji turystycznych; np. w całym powiecie słubickim na 1000 stałych mieszka ńców przypada 29,5 miejsc noclegowych. Wska źnik ruchu turystycznego okre śla wska źnik 141 korzystaj ących z noclegów na 100 mieszka ńców w powiecie. Najwi ększe znaczenie funkcji turystycznych uwidacznia si ę w gminie O śno Lubuskie - 64 miejsc noclegowych/1000 mieszka ńców oraz 259 korzystaj ących z noclegów/l00 mieszka ńców. Jest to gmina o najwy ższych walorach dla turystyki wypoczynkowej. Najsłabszym rozwojem turystyki wyró żnia si ę gmina Cybinka (3,5 miejsc noclegowych /1000 mieszka ńców i 11,5 turystów/100 mieszka ńców). Z kolei w Słubicach, wzgl ędnie du ży ruch turystyczny wi ąż e si ę z przej ściami granicznymi. Wskazuje na to du ży udział turystów zagranicznych odwiedzaj ących te miasto – ponad 61% w Słubicach. W pozostałych gminach udział turystów zagranicznych jest znikomy - w gminie O śno Lubuskie niecałe 17%. Pod wzgl ędem turystycznym i rekreacyjnym najbardziej atrakcyjne tereny wi ążą si ę z polodowcowymi rynnami jeziornymi (i ci ągami jezior rynnowych) w rejonie O śna Lubuskiego. Cz ęść z tych jezior cechuj ą korzystne warunki oraz dogodna konfiguracja brzegów, a wysokie walory krajobrazowe obszaru wynikaj ą tu z urozmaiconej rze źby terenu i mozaikowego układu użytkowania gruntów, na który oprócz akwenów składaj ą si ę znaczne przestrzenie le śne i ł ąkowe. Za najbardziej turystycznie atrakcyjne wskazuje si ę tu jezioro Radachowskie. Wi ększo ść z tych terenów obj ęta jest ochron ą przyrody w formie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych lub obszarów chronionego krajobrazu. Niewła ściwy sposób takiego zagospodarowania mo że przyczyni ć si ę do dewastacji dotychczasowych wysokich walorów przyrodniczych i krajobrazowych omawianych obszarów. Po żą dane jest wi ęc opracowanie specjalistycznego studium udost ępnienia turystycznego terenów zespołów przyrodniczo -krajobrazowych „Uroczysko Dolina Lenki" i „Uroczysko O śnia ńskich Jezior", a tak że poło żonego na północ obszaru chronionego krajobrazu „O śnia ńska Rynna z jeziorem Radachowskim", w którym okre ślone powinny by ć zasady wła ściwego zagospodarowania turystycznego (min. jako wytyczne do planów zagospodarowania przestrzennego). Ze wzgl ędu na pokrywanie si ę terenów rekreacyjnych z terenami cennymi przyrodniczo szczególnie wa żna jest edukacja przyrodnicza społecze ństwa, która powinna przebiega ć na ró żnych płaszczyznach, obejmuj ąc zarówno stref ę środowiska przyrodniczego jak i środowiska kulturowego.

Kierunki działa ń do 2011 roku : • Selektywny dost ęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem. • Promowanie zachowa ń zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu. • Rozwój sieci szlaków turystycznych i przyrodniczych ście żek dydaktycznych. • Monitoring ruchu turystycznego, szczególnie na obszarach chronionych.

Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego Działania na rzecz ochrony ró żnorodno ści biologicznej obejmuj ą równie ż stosowne zasady w sektorze rolnictwa. Wspieranie form rolnictwa stosuj ącego metody produkcji nie naruszaj ące równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II PEP w zakresie ró żnorodno ści biologicznej i ochronie przyrody. Warto ści i uwarunkowania przyrodnicze powiatu narzucaj ą preferowanie rolnictwa przyjaznego środowisku. Szans ą dla tych obszarów b ędzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, zwi ązanych ze stosowaniem małych ilo ści nawozów sztucznych i środków ochrony

110 ro ślin, b ądź w przypadku rolnictwa ekologicznego – stosowaniem tylko i wył ącznie naturalnych nawozów i biologicznych środków ochrony. Dla zachowania walorów przyrodniczych terenów rolniczych istotne b ędzie zachowanie zadrzewie ń, zakrzacze ń śródpolnych, przydro żnych małych kompleksów le śnych, oczek wodnych. Istotnym instrumentem finansowym ochrony środowiska i przyrody w przestrzeni rolniczej s ą Krajowe Programy Rolno- środowiskowe, b ędące elementem Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Pilota żowym obszarem dla wdra żania Krajowego Programu Rolno- środowiskowego (KPR) na terenie województwa lubuskiego jest PN Uj ście Warty. Program b ędzie realizowany od wrze śnia 2003 roku na obszarze ok. 1 000 ha. Obecnie opracowywana jest „Koncepcja wdra żania programów rolno - środowiskowych w województwie lubuskim” (aktualnie trwa delimitacja obszarów). W perspektywie do 2011 roku programy maj ą by ć realizowane na powierzchni 22 600 ha. Na terenie powiatu słubickiego programem rolno- środowiskowym ma zosta ć obj ęte ok. 1000 ha.

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo. • Rozwój rolnictwa ekologicznego. • Wdra żanie programów rolno- środowiskowych. • Utrzymanie tradycyjnych rozłogów pól, zadrzewie ń śródpolnych i małych zagł ębie ń wraz z wyst ępuj ąca flor ą.

3.2.2 Ochrona lasów

Problemy i zagro żenia Do najistotniejszych zagadnie ń problemowych na terenie powiatu słubickiego, zwi ązanych z ochron ą lasów nale żą : • Intensywna penetracja lasów w okresie letnim, szczególnie skoncentrowana w regionach turystycznych. • Fragmentaryzacja kompleksów le śnych poprzez rozwój sieci komunikacyjnej i zabudowy turystycznej. • Rozwój zabudowy terenów niele śnych poło żonych pomi ędzy kompleksami le śnymi przez co likwidacji ul ęgaj ą naturalne trasy przemieszczania si ę zwierzyny. • Uszkodzenia i zmniejszenie odporno ści lasów ze wzgl ędu na ich monokulturowy charakter. • Tereny le śne obszarów miejskich powiatu cechuje gorszy stan zachowania wynikaj ący z penetracji przez ludno ść i oddziaływania zanieczyszcze ń miejskich. • Podatno ść nasadze ń porolnych na gradacje owadów i choroby.

Cele ekologiczne do 2011 roku

1. Ochrona istniej ących zasobów le śnych oraz odtwarzanie ich ró żnorodno ści biologicznej. 2. Zrównowa żona pod wzgl ędem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym gospodarka le śna.

Strategia realizacji celu Według Komisji Europejskiej podstawowym celem strategii le śnej Unii powinno by ć wsparcie zrównowa żonego rozwoju lasów i gospodarki le śnej, zgodnie z zasadami gospodarki, ochrony i trwałego rozwoju lasów przyj ętymi na forum mi ędzynarodowym. W polityce UE podkre śla si ę wielofunkcyjno ść rozwoju le śnictwa, promowanie społecznej i ochronnej funkcji lasów, d ąż enie do zrównowa żenia gospodarki le śnej pod wzgl ędem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym, tj. d ąż enie do takiego stanu aby działania z zakresu gospodarczego u żytkowania

111 lasów, ochrony ekosystemów le śnych, rozwoju bada ń naukowych i usług doradczych były traktowane jednakowo. Podstaw ą dla realizacji przez pa ństwa członkowskie ochrony i zrównowa żonej gospodarki w lasach s ą działania uj ęte w Agendzie 2000 dotycz ące: • ochrony lasu oraz rozwoju społecznych i gospodarczych funkcji lasów, • zachowania i poprawy warto ści ekologicznych lasów, zachowania funkcji ochronnych lasów, • promocji nowych zastosowa ń drewna oraz zwi ększania powierzchni le śnych poprzez zalesianie, • programów edukacyjnych i szkoleniowych promuj ących wiedz ę o przyjaznych dla środowiska i nie zakłócaj ących naturalnego krajobrazu sposobach i technikach wytwarzania produktów le śnych i dostarczania usług le śnych, skierowanych przede wszystkim do zarz ądców i wła ścicieli lasu. Zadaniem na poziomie województwa jest opracowanie przez Regionalne Dyrekcje Lasów Pa ństwowych Regionalnych Programów Operacyjnych Polityki Le śnej Pa ństwa (RPOPLP), będących cz ęś ci ą Narodowego Planu Le śnego (NLP) – dokumentu postulowanego przez Strategię Le śną Unii Europejskiej i wymaganego w polityce środowiskowej i rolnej Unii. Plan powinien obejmowa ć takie zagadnienia jak: • zalesienie nieefektywnych gruntów porolnych, • doskonalenie gatunkowej i funkcjonalnej struktury lasów, • wzmaganie ochrony i ró żnorodno ści biologicznej lasów, • wzmaganie akumulacji w ęgla atmosferycznego w ekosystemach le śnych, • doskonalenie lasów prywatnych, • promocja i marketing drewna, • okre ślenie i doskonalenie zwi ązków le śnictwa z innymi sektorami gospodarczymi w zakresie rozwoju regionalnego, • współdziałanie le śnictwa ze społecze ństwem, • rekreacyjne u żytkowanie i zagospodarowanie lasu, • współdziałanie le śnictwa z samorz ądami i administracj ą pa ństwow ą na ró żnych poziomach regionalnych. Jednym z przejawów działa ń UE w sektorze le śnym jest wspieranie zalesie ń na gruntach rolnych wycofywanych z produkcji, traktowanych w polityce rolnej jako alternatywna forma zagospodarowania gruntów rolnych. Powi ększanie zasobów le śnych powinno si ę odbywa ć przy uwzgl ędnieniu ró żnorodno ści biologicznej i lokalnego zró żnicowania krajobrazu. Mimo, że obecna lesisto ść powiatu słubickiego (46%) przewy ższa planowan ą średni ą krajow ą w 2020 roku (30%), widoczne s ą dysproporcje w procentowym udziale lasów w poszczególnych gminach. W „Polityce le śnej pa ństwa” bardzo du że znaczenie ma ochrona zasobów przyrodniczych lasów i zwi ększanie ich powierzchni. Zwi ększanie powierzchni i zwarto ści lasów b ędzie nast ępowa ć głównie poprzez ł ączenie kompleksów le śnych zwłaszcza w obszarach korytarzy ekologicznych i na obszarze wododziałów. Intensyfikacja rolnictwa i rozwój przemysłu na terenach gmin powiatu słubickiego mo że doprowadzi ć do wylesiania i fragmentaryzacji środowiska, dlatego du że znaczenie b ędzie miało przywrócenie do wła ściwego stanu siedlisk przyrodniczych, charakteryzujących si ę przekształceniem w wyniku np. nasadze ń sosny, zabiegów melioracyjnych. Działania te s ą na bie żą co realizowane przez nadle śnictwa i zmierzaj ą do poprawy rozpoznania zasobów ró żnorodno ści biologicznej w lasach, do unaturalniania składu gatunkowego drzewostanów w celu ich zbli żenia do ekosystemów naturalnych i pełnego wykorzystania mo żliwo ści siedliskowych. Preferowane s ą biologiczne i mechaniczne metody ochrony lasu realizowane poprzez: zakładanie remiz, wywieszanie budek l ęgowych, ochron ę mrowisk, wykładanie pułapek na owady, korowanie.

112

Podejmowane s ą ró żne przedsi ęwzi ęcia profilaktyczne, a w razie potrzeby zabiegi ratownicze drewna zasiedlonego przez owady. Ogranicza ć b ędzie si ę stosowanie środków chemicznych, głównie insektycydów, na korzy ść biopreparatów, działaj ących bardziej selektywnie. Wszystkie lasy pa ństwowe na terenie powiatu słubickiego posiadaj ą Certyfikat Dobrej Gospodarki Le śnej FSC, b ędący mi ędzynarodowym potwierdzeniem, że gospodarka le śna jest prowadzona z poszanowaniem warto ści ekologicznych i społecznych. Od 1994 roku w województwie istnieje LKP Bory Lubuskie, którego podstawow ą funkcj ą jest wypracowywanie i promocja proekologicznych metod gospodarki le śnej. W ramach tzw. “twardego projektu” Euroregionu kontynuowany b ędzie projekt inwestycyjny EUROLAS dotycz ący ochrony przeciwpo żarowej lasów przygranicznych. Projekt obejmuje zapobieganie po żarom, ich kontrol ę i zwalczanie, wymian ę informacji z zakresu ochrony lasów i zwalczania szkodników le śnych. Zachowanie spójno ści przestrzennej obszaru województwa stanowi jeden z priorytetów Planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego i odnosi si ę zarówno do obszarów przyrodniczych jak i gospodarczych. Jednym z działań zmierzaj ących do zapewnienia ci ągło ści i przestrzennej spójno ści systemu obszarów le śnych w granicach województwa i s ąsiaduj ących województw b ędzie zalesianie gleb nieprzydatnych rolniczo tj. gleb V i VI klasy.

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Zalesianie terenów nieprzydatnych rolniczo. • Tworzenie spójnych kompleksów le śnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów. • Lokalizacja zalesie ń i zadrzewie ń zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego, w tym kształtowanie granicy rolno-le śnej. • Ochrona zieleni dolin rzecznych, terenów torfowiskowych i źródliskowych. • Stały monitoring środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo żą danym (po żary, choroby, szkody przemysłowe). • Rozszerzenie usług doradczych, informacji i szkole ń dla wła ścicieli lasów. • Łączenie kompleksów le śnych, zwłaszcza w obszarze korytarzy ekologicznych i na obszarach wododziałów. • Poprawa rozpoznania zasobów ró żnorodno ści biologicznej w lasach. • Prowadzenie zalesiania terenów nieprzydatnych rolniczo równolegle z działaniami prowadz ącymi do zró żnicowania struktury gatunkowej lasów. • Racjonalne przeznaczanie obszarów le śnych na cele niele śne. • Stały monitoring środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo żą danym (po żary, choroby, szkodniki). • Zapewnienie lasom i zadrzewieniom wła ściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, w tym kształtowaniu granicy rolno-leśnej i ochronie krajobrazu. • Opracowanie i wdra żanie Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej Pa ństwa. • Odnowa zieleni dolin rzecznych, w tym ochrona lasów ł ęgowych .

3.2.3 Ochrona gleb Na obszarze powiatu słubickiego wyst ępuj ą trzy główne typy gleb, gleby brunatne, a zwłaszcza gleby brunatne wyługowane (w gminie O śno Lubuskie gleby te obejmuj ą prawie 80% areału u żytków rolnych), gleby typu bielicowych, głównie pseudobielicowe, (dominuj ą zatem w gminie Cybinka), mady rzeczne zwi ązane s ą z dolinami rzecznymi. W waloryzacji przestrzeni rolniczej IUNG - Puławy wszystkie gminy ocenione zostały na poni żej 60 punktów (przy średniej krajowej 66,6 pkt), np. gmina Słubice, która wyró żnia si ę stosunkowo du żym udziałem gleb urodzajnych (i to w skali całego województwa) oceniona została na 59,4 pkt.

113

Problemy i zagro żenia Jako główne zagro żenie dla gleb uznano: • sąsiedztwo składowisk odpadów komunalnych nie spełniaj ących wymogów ochrony środowiska tzw. „dzikich wysypisk”; • odkrywkowe wydobycie surowców mineralnych; • zanieczyszczenie gleb wzdłu ż odcinków dróg o du żym nat ęż eniu ruchu (droga krajowa nr 2, drogi wojewódzkie); • erozja gleb na terenach pojeziernych o urozmaiconej rze źbie terenu; • rozdrabnianie u żytków rolnych; • zanieczyszczenie gleb wynikaj ące z rolnictwa.

Cel ekologiczny do 2011 roku

Ochrona i wła ściwe wykorzystanie gleb powiatu słubickiego.

Strategia realizacji celu Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb, zwłaszcza w uj ęciu długookresowym powinno polega ć na: zagospodarowaniu gleb w sposób odpowiadaj ący ich walorom przyrodniczym i klasie bonitacyjnej, dostosowaniu formy zagospodarowania oraz kierunków i intensywno ści produkcji do naturalnego potencjału gleb. Wg art. 109 ust. 2 Prawa Ochrony Środowiska w zakresie obowi ązków Starosty le ży prowadzenie okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi . Natomiast zakres i sposób prowadzenia tych bada ń mo że okre śli ć Minister wła ściwy ds. środowiska w drodze rozporz ądzenia. Starosta prowadzi równie ż corocznie aktualizowany rejestr zawieraj ący informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jako ści gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowi ązek rekultywacji obci ąż a Starost ę (Art. 110 POS). Zadaniem powiatowego PO Ś jest okre ślenie kolejno ści realizowania przez starost ę zada ń w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi (art.111). Na terenie powiatu słubickiego obszarami wymagaj ącymi rekultywacji b ędą przede wszystkim nielegalnie funkcjonuj ące składowiska odpadów komunalnych. Ochrona gleb b ędzie równie ż uwzgl ędniała racjonalne zu życie nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin, preferowanie nawozów naturalnych, np. obornika. Szczególne znaczenie ma to w przypadku gleb okresowo lub stale podmokłych, charakteryzuj ących si ę odczynem kwa śnym i bardzo kwa śnym. Ponadto stosowanie przez rolników i ogrodników nawozów syntetycznych i mineralnych, odchodów zwierz ąt z ferm (np. gnojowicy), nieodpowiednich dawek osadów ściekowych i kompostów naturalnych mo że znacznie nasila ć procesy degradacji gleb. Kierunkiem korzystnym b ędzie zmiana metod produkcji w gospodarstwach w kierunku rolnictwa ekologicznego (cel uwzgl ędniony w Strategii...powiatu słubickiego), na którego produkty będzie wi ększy popyt zarówno w s ąsiaduj ących regionach Polski jak i UE. Degradacje pokrywy glebowej powoduje równie ż odkrywkowa eksploatacja kopalin. Istotnym kierunkiem działa ń b ędzie wdra żanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR) oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, maj ąca na celu u świadomienie konsekwencji nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie wła ściwych rozwi ąza ń. Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa spowoduje, że coraz silniej popierane b ędzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i półnaturalnych układów ekologicznych, co jest szczególnie istotne na obszarach o cennych walorach przyrodniczych i w ich bezpo średnim s ąsiedztwie. Rolnictwo ekologiczne, zwłaszcza poł ączone z turystyk ą stanie si ę szans ą dla rolników indywidualnych.

114

Kierunki działa ń do 2011 roku • Racjonalne zu życie środków ochrony ro ślin i nawozów. • Ochrona gleb przed degradacj ą i rekultywacja gleb zdegradowanych. • Ochrona gleb przed negatywnym wpływem transportu i infrastruktury transportowej. • Wdra żanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. • Wła ściwa polityka zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo ( klasa VI). • Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego. • Wła ściwe utrzymanie i odbudowa urz ądze ń melioracyjnych. • Podejmowanie zabiegów agroekologicznych w celu ograniczania erozji wietrznej i wodnej.

3.2.4 Zasoby kopalin Obszar powiatu poło żony jest w regionie niezbyt zasobnym w u żyteczne kopaliny, je śli nie liczy ć kruszyw budowlanych.

Problemy i zagro żenia • przekształcanie litosfery na skutek powierzchniowej eksploatacji surowców; • obecno ść „dzikich” obiektów eksploatacji surowców mineralnych.

Cel ekologiczny do 2011 roku

Racjonalne wykorzystanie zasobów surowców powiatu słubickiego oraz zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych.

Strategia realizacji celu Ochrona zasobów kopalin na terenie powiatu słubickiego obejmuje zło ża udokumentowane i obszary perspektywiczne. Ochrona złó ż i obszarów perspektywicznych b ędzie polegała na uj ęciu tych obszarów w planach zagospodarowania przestrzennego i gminnych studiach uwarunkowa ń w postaci zapisów uniemo żliwiaj ących zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczaj ący potencjaln ą eksploatacj ę surowców. Eksploatacja surowców mineralnych powinna przebiegać na obszarach obj ętych wydobyciem. Podejmowanie wydobycia na nowych obszarach b ędzie tylko w sytuacjach uzasadnionych wzgl ędami ekonomicznymi i ekologicznymi. W świetle ochrony powierzchni ziemi istotne znaczenie ma obj ęcie rewaloryzacj ą obszarów przekształconych eksploatacj ą kruszyw, w tym równie ż eksploatacja „dzika” na cele budowlane przez mieszka ńców powiatu. W tym celu konieczna b ędzie inwentaryzacja „dzikich” obiektów eksploatacji surowców mineralnych i opracowanie programu ich likwidacji. Według ustawy Prawo ochrony środowiska, obowi ązek sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracania do wła ściwego stanu innych elementów przyrodniczych spoczywa na podejmuj ącym eksploatacje zło ża.

Kierunki działa ń do 2011 roku • Rekultywacja nielegalnych wyrobisk i zapobieganie ich powstawaniu. • Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. • Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowanie przestrzennego wszystkich znanych złó ż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem.

115

3.3 Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego

3.3.1 Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą Zaopatrzenie w wod ę Dla zaopatrzenia ludno ści powiatu słubickiego w wod ę pitno-gospodarcz ą wykorzystywane s ą wył ącznie czwartorz ędowe zasoby wód podziemnych. Na obszarze tym istniej ą uj ęcia wód podziemnych ze studniami wierconymi o sumarycznych zasobach dyspozycyjnych 51 640 m 3/d, ponad 3-krotnie przekraczaj ących sumaryczne zapotrzebowanie ludno ści na wod ę pitno- gospodarcz ą (15 481 m 3/d). Ujmowane wody podziemne charakteryzuj ą si ę podwy ższon ą zawarto ści ą żelaza i manganu. W zwi ązku z tym procesy ich uzdatniania obejmuj ą głównie od żelazienie i odmanganianie. Jako ść wody uzdatnionej jest na ogół zadowalaj ąca, z wyj ątkiem przekrocze ń normatywnych zawarto ści azotanów na niektórych obszarach nadodrza ńskich (rejon Górzycy). Spo śród zinwentaryzowanych systemów zaopatrzenia szczególnie niekorzystna sytuacja jest w Rzepinie, gdzie stwierdzono przekroczenie 5 parametrów. Tab. 23. Najwa żniejsze wodoci ągi w powiecie słubickim nie spełniaj ące wymaga ń Dyrektywy 98/83/EC w zakresie stacji uzdatniania wody oraz w zakresie poprawy stanu przewodów sieci wodoci ągowej. Liczba Ilo ść parametrów jako ści wody mieszka ńców uzdatnionej, nie spełniaj ących obecnie Wodoci ąg Sprzeda ż obj ęte zasi ęgiem wymaga ń Dyrektywy 98/83/EC okre ślony Obsługiwane wody, Lp. wodoci ągu / nazw ą miejscowo ści 2001 r. % mieszka ńców Bezpo średnio po miejscowo ści m3/rok U odbiorców wody korzystaj ących z stacji uzdatniania sieci wodoci ąg. 5 5 (m ętno ść , barwa, (m ętno ść , barwa, 1. Rzepin Rzepin 170 000 5 110 / 84% żelazo, mangan, żelazo, mangan, inne) inne)

Stopie ń zwodoci ągowania miast na rozpatrywanym obszarze przekracza - na ogół - stopie ń ich skanalizowania i waha si ę od 81 % w Cybince do niemal 100 % w O śnie Lubuskim i Górzycy. Przeci ętnie 89 % całej ludno ści gmin korzysta ze zbiorczych systemów wodoci ągowych.

Infrastruktura ochrony wód Poszczególne miejscowo ści powiatu s ą w ró żnym stopniu wyposa żone w infrastruktur ę, która słu ży do gromadzenia i odprowadzania ścieków. Szczegółowo zaprezentowano j ą w zał ączniku do niniejszego opracowania. Przeci ętny stopie ń skanalizowania miast wynosi 80% (tylko w m. Cybinka wynosi on zaledwie l6%) i znacznie przekracza odpowiedni wska źnik dla obszarów wiejskich (8,6%). Stan istniej ącej sieci kanalizacyjnej w miastach tego obszaru, z wyj ątkiem miasta Słubice, o sieci bardzo nieszczelnej, jest zadowalaj ący. W przewa żaj ącej liczbie miast systemy kanalizacyjne s ą typu rozdzielczego, z wyj ątkiem ogólnospławnego w Ługach Górzyckich (wie ś) oraz mieszanego w Górzycy i Czarnowie (wie ś). Na obszarze obj ętym opracowaniem istnieje 9 oczyszczalni, w tym oczyszczalnie mechaniczno- biologiczne z pogł ębionym usuwaniem biogenów oraz oczyszczalnie mechaniczno-biologiczne z osadem czynnym. Sumaryczna przepustowo ść nominalna oczyszczalni znacznie przekracza aktualn ą ilo ść dopływaj ących ścieków, co świadczy o istnieniu znacznych 50 %-owych rezerw w tym zakresie. Oczyszczalnie te posiadaj ą na ogół bardzo dobry (wi ększo ść obiektów nowych lub po niedawnej modernizacji i rozbudowie), lub dobry stan techniczny oraz zapewniaj ą wymagane efektywno ści oczyszczania ścieków.

116

Stosunki wodne i ochrona przed powodzi ą Du ży wpływ na kształtowanie stosunków wodnych maj ą powodzie. Wezbrania na Odrze i jej dopływach maj ą źródła poza granicami powiatu. Powodzie letnie na lubuskim odcinku Odry i jej nizinnych dopływach maj ą przebieg powolny i długotrwały. Wezbrania o charakterze zbli żonym do podgórskich wyst ępuj ą na południu województwa lubuskiego na rzekach: Bóbr, Kwisa, Nysa Łu życka oraz ich podgórskich dopływach. Fale powodziowe zale żą w du żym stopniu od gospodarki wodnej na zbiornikach zaporowych w Sudetach, poza granicami niniejszego opracowania. Brak terenów retencyjnych i zmodernizowane obwałowania w obszarze lewobrze żnej cz ęś ci zlewni tych rzek, le żą cym po stronie niemieckiej, sprawiaj ą, że przechodz ące wezbrania granicznymi odcinkami tych rzek zagra żaj ą znacznym terenom powiatu. System biernej ochrony przeciwpowodziowej (utrzymywany z bud żetu Pa ństwa) w powiecie tworz ą wały przeciwpowodziowe (urz ądzenia te utrzymuje Lubuski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych). System czynnej ochrony przeciwpowodziowej stanowi ą komitety przeciwpowodziowe: powiatowe i gminne.

Problemy i zagro żenia W zakresie ochrony wód najistotniejsze problemy stwarza: • nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa w gospodarstwach rolnych, obiektach turystycznych i innych, • niski stopie ń skanalizowania gmin wiejskich powiatu, • migracja zanieczyszcze ń do wód podziemnych, • zanieczyszczenia obszarowe, • eutrofizacja wód, • zagro żenia powodzi ą.

Cele ekologiczne do 2011 roku

1. Zapewnienie wszystkim mieszka ńcom powiatu odpowiedniej jako ści wody do picia. 2. Ochrona jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, szczególnie płytko zal ęgaj ących zbiorników czwartorz ędowych. 3. Ochrona przed powodzi ą.

Strategia realizacji celu

Zaopatrzenie w wod ę Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wod ę i zbiorowego odprowadzania ścieków okre śla ustawa z dnia 7 czerwca 2001 (Dz.U. Nr 72, poz. 747 z pó źniejszymi zmianami). Na mocy tej ustawy Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 roku (Dz.U. 02.203,1718) okre śla wymagania dotycz ące jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi. W krajach Unii Europejskiej wymagania dotycz ące jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi ustalone s ą w Dyrektywie 98/83/EC z 1998 roku. W gminach powiatu podobnie jak na terenie całego województwa lubuskiego wyst ępuje problem racjonalizacji wykorzystywania zasobów wody, co powoduje konieczno ść rozwa żenia mo żliwo ści rezygnacji z cz ęś ci istniej ących uj ęć i tworzenia układów wodoci ągowych obejmuj ących cały obszar gminy. Istotnym aspektem tego problemu jest konieczno ść modernizacji stacji uzdatniania wody w szczególno ści w gminie Górzyca i Rzepin. Wskazane jest zintensyfikowanie działa ń przedsi ębiorstw wodoci ągowych ukierunkowanych na zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych .

117

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowej. • Modernizacja i rozbudowa uj ęć wody i sieci wodoci ągowej. • Modernizacja uj ęć wody oraz modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jako ści wody pitnej do standardów unijnych. • Likwidacja nieczynnych uj ęć wody.

Gospodarka ściekowa

Sektor komunalny Zgodnie z Wojewódzkim Programem Ochrony Środowiska, w perspektywie do 2011 roku realizacja - przedsi ęwzi ęć z zakresu porz ądkowania gospodarki ściekowej na terenie powiatu słubickiego powinna mi ęć nast ępuj ąca kolejno ść : I kolejno ść : - uporz ądkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach o RLM ponad 100 000 II kolejno ść : - porz ądkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach o RLM od 15 000 do 100 000 III kolejno ść : - porz ądkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach o RLM od 2000 do 15 000 - porz ądkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach o RLM poni żej 2 000 (ze wzgl ędu na specyfik ę obszaru województwa lubuskiego) Z zada ń uznanych za priorytetowe w skali województwa, na terenie powiatu słubickiego realizowane b ędą: - Ochrona zlewni jezior. - Poprawa gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich. - Ograniczanie zanieczyszcze ń obszarowych.

Dla pełnej realizacji wyznaczonych celów koniecznym jest opracowanie aktualnej koncepcji gospodarki wodno ściekowej w gminach wiejskich powiatu, zawieraj ącej działania w zakresie porz ądkowania gospodarki ściekowej. Strategia w zakresie gospodarki ściekowej obejmuje nast ępuj ące zadania: budow ę nowych systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, modernizacje istniej ących oczyszczalni ścieków w celu spełnienia wymaga ń obowi ązuj ącego prawa i dyrektyw UE, optymalizacj ę wykorzystania istniej ących oczyszczalni ścieków, budow ę oczyszczalni przydomowych i osiedlowych, sukcesywn ą realizacj ę sieci kanalizacji deszczowej wraz z urz ądzeniami podczyszczaj ącymi. W perspektywie do 2011 roku planuje si ę rozbudow ę sieci kanalizacyjnej w celu pełnego wykorzystania istniej ącego potencjału oczyszczalni. Na terenach gdzie nieekonomiczne jest budowanie sieci kanalizacyjnej, planuje si ę budow ę małych oczyszczalni osiedlowych oraz przydomowych, lub pozostanie przy dobrze funkcjonujących, szczelnych dołach chłonnych. Szczególnie dotyczy to terenów o silnie rozproszonym osadnictwie i urozmaiconej morfologii południowej cz ęś ci powiatu.

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Budowa, rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci kanalizacyjnej. • Budowa systemu oczyszczania ścieków deszczowych. • Budowa i modernizacja gminnych oczyszczalni ścieków. • Optymalizacja wykorzystania istniej ących oczyszczalni ścieków. • Budowa oczyszczalni przydomowych w miejscach wskazanych w koncepcji gospodarki wodno-ściekowej. • Likwidacja nieszczelnych zbiorników bezodpływowych stanowi ących potencjalne źródło zanieczyszcze ń wód podziemnych.

118

• Ochrona zasobów wód podziemnych. • Ochrona wód w zlewniach jezior. • Inwestycje w dziedzinie utylizacji ścieków na obszarach wiejskich nieposiadaj ących oczyszczalni ścieków. • Rozwi ązanie gospodarki wodno-ściekowej terenów rekreacyjnych wzdłu ż jezior. • Ustanowienie stref ochronnych uj ęć zbiorowego zaopatrzenia w wod ę. • Podejmowanie działa ń ograniczaj ących wpływ zanieczyszcze ń obszarowych na zasoby wodne.

Rolnictwo Istotnym zagadnieniem jest ochrona zasobów wodnych z tytułu działalno ści rolniczej. W wyniku przemian w rolnictwie prowadz ących do wzrostu intensywno ści i koncentracji produkcji rolnej mo że nast ąpi ć wzrost zanieczyszcze ń środowiska z tytułu rolnictwa. Głównie chodzi tu o przenikanie do wód gruntowych zwi ązków azotu i fosforu (powoduj ące eutrofizacje wód powierzchniowych) oraz pozostało ści po chemicznych środkach ochrony ro ślin. Zanieczyszczenia te maj ą równie ż wpływ na jako ść wód powierzchniowych. Podstawowe źródła zanieczyszcze ń punktowych i obszarowych z tytułu rolnictwa to: • niewła ściwie przechowywane nawozy mineralne i organiczne, • pestycydy, • ścieki z pochodz ące z hodowli, • ścieki bytowe z gospodarstw domowych. Na terenach wyst ępowania gleb lokalnie podmokłych i uwilgoconych o odczynie kwa śnym w wyniku stosowania nawozów fizjologicznie kwa śnych, nawozów naturalnych zatykaj ących pory glebowe (np. gnojowicy), wzrasta ilo ść ruchomych zwi ązków żelaza i manganu, które z wód gruntowych migrują do wód gł ębinowych. Działaniem redukuj ącym wpływ rolnictwa na jako ść zasobów wodnych jest jego ekologizacja mi ędzy innymi poprzez realizacje programów rolno-środowiskowych. Wa żnym kierunkiem b ędzie odtwarzanie, tam gdzie to mo żliwe zabudowy biologicznej stref brzegowych cieków, co poprawi zdolno ść do samooczyszczania małych cieków oraz ograniczy spływ zanieczyszcze ń powierzchniowych z terenów rolniczych. Istotnym zagadnieniem, w perspektywie wej ścia Polski do UE jest intensywna edukacja rolników, grup producenckich, przedstawicieli samorz ądów i administracji, szczególnie w zakresie wdra żania Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych.

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Ograniczanie wpływu zanieczyszcze ń z rolnictwa na jako ść wód; • Ochrona wód przed eutrofizacj ą.

Stosunki wodne i ochrona przed powodzi ą Wg PEP, gospodarowanie, planowanie i sterowanie zasobami wodnymi prowadzi si ę w granicach dorzeczy, zlewni rzecznych i jeziornych na podstawie warunków korzystania z wód dorzecza, które uwzgl ędniaj ą równie ż problematyk ę ochrony przeciwpowodziowej. Główny kierunek działa ń w powiecie słubickim wynika z żą da ń realizowanych w województwie lubuskim. Jest to opracowanie planów gospodarowania wod ą w zlewniach. Do ko ńca 2004 roku dyrektorzy RZGW zobowi ązani s ą do sporz ądzenia analiz stanów zasobów wodnych w regionach wodnych oraz ekonomicznego gospodarowania wodami w regionach wodnych. W zakresie ochrony przed powodzi ą: budowa, odbudowa i wła ściwe utrzymanie rzek, kanałów, wałów przeciwpowodziowych, stacji pomp melioracyjnych i budowli hydrotechnicznych nale ży do zada ń Pa ństwa. Środki na ten cel zabezpiecza Wojewoda Lubuski, a realizacje przedmiotowych żą da ń wykonuje LZMiUW. W świetle oceny dotychczasowych szkód powodziowych i uwarunkowa ń miejscowych, niezb ędnym jest uszczegółowienie granic obszarów wył ączanych spod zabudowy w gminach

119

Pasma Odry, z uwzgl ędnieniem zabezpiecze ń technicznych i ekologicznych, a nast ępnie wprowadzenie ich do ustale ń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Najwa żniejsze obszary zagro żenia powodziowego zostały wyznaczone przez zasi ęg powodzi z 1997 r., b ądź przez zasi ęg wody stuletniej i s ą zlokalizowane w dolinach Odry. Zjawiska powodziowe mog ą wyst ępowa ć równie ż na mniejszych rzekach, ale ich potencjalny zasi ęg sprowadza je do rangi problemów lokalnych. W zasi ęgu zagro żenia powodziowego wyró żniono obszary mi ędzywala nie chronione wałami przed zalewem. Przewiduje si ę na nich prace odnowy i modernizacji regulacji koryta, przywracanie u żytków zielonych, wycinanie lasów i zaro śli ł ęgowych, odnawianie i konserwacj ę systemów melioracyjnych, budow ę mostów o odpowiednich parametrach, a tak że likwidacj ę niektórych odcinków starych obwałowa ń i zast ąpienie ich nowymi o zmienionej lokalizacji, odbudow ę wałów zniszczonych i modernizacj ę istniej ących. Kształtowanie systemu ochrony przeciwpowodziowej nie jest jeszcze procesem zako ńczonym. Wyst ępuje mo żliwo ść jego korygowania w szczegółach dotycz ących poszczególnych jego elementów. Proces ten post ępuje w koordynacji mi ędzyregionalnej i mi ędzynarodowej. Wi ększo ść jego elementów powinna zosta ć zrealizowana w ramach rz ądowego “Programu dla Odry 2006”. “Studium zagospodarowania przestrzennego Pasma Odry w województwie lubuskim” sprecyzowało zalecenia do realizacji w planach zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin. Na li ście inwestycji do finansowania z Funduszu Spójno ści znajduje si ę przedsi ęwzi ęcie pt. "Ochrona od powodzi miasta Słubice". Za jego realizacj ę odpowiedzialny jest RZGW Szczecin. Koszty przedsi ęwzi ęcia oszacowano na kwot ę 12,17 mln Euro, w tym środki Funduszu Spójno ści - 7,91 mln Euro. Przedsi ęwzi ęcie to jest jednym z dziewi ęciu przedsi ęwzi ęć realizowanych w ramach Programu "Odra 2006".

Kierunki działa ń do 2011 roku: • Uj ęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych. • Naprawa, odbudowa i modernizacja urz ądze ń melioracji wodnych oraz urz ądze ń ochrony przeciwpowodziowej, poprawa stabilno ści obwałowa ń na odcinkach wysokiego ryzyka. • Zwi ększenie przepustowo ści sekcji mostowych obwałowa ń. • Przebudowa istniej ących polderów i wykonanie nowych. • Zwi ększenie zdolno ści retencyjnej zlewni poprzez mał ą retencj ę zbiornikow ą, zalesienia, wła ściwe zabiegi agrotechniczne i melioracyjne. • Wdra żanie Programu "Odra 2006.

3.3.2 Powietrze atmosferyczne Województwo lubuskie, w tym powiat słubicki nale ży do najczystszych rejonów w Polsce. W 2001 r. z uwagi na emisje zanieczyszcze ń gazowych woj. lubuskie znalazło si ę na 14 miejscu, z uwagi na zanieczyszczenia pyłowe - na 13 miejscu. Rozkład przestrzenny emisji zanieczyszcze ń na terenie województwa jest zró żnicowany, przy czym obszar opracowania korzystnie si ę wyró żnia jako obszar o znacznie mniejszym udziale w sumie emisji zanieczyszczeniu ni ż pozostała cz ęś ci województwa.

120

Cel średniookresowy do 2011 roku

1. Systematyczna poprawa jako ści powietrza na obszarach miejskich powiatu. 2. Utrzymanie jako ści powietrza na obecnym poziomie na terenach niezurbanizowanych.

Powy ższy cel jest zgodny z celem zdefiniowanym w dokumencie "Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 - 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 -2010" (poprawa stanu zanieczyszczenia powietrza oraz uzyskanie norm emisyjnych, wymaganych przez przepisy Unii Europejskiej) oraz z zadaniami okre ślonymi w "Strategii rozwoju województwa lubuskiego" w ramach osi strategii. Efektywne wykorzystanie zasobów środowiska - zadanie: dalsze ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza i wdro żenie europejskich norm ochrony środowiska.

Strategia realizacji celu

Emisja ze źródeł komunikacyjnych Strategia rozwoju powiatu słubickiego jako niezb ędny cel okre śla działania zmierzaj ące do stworzenia nowoczesnych układów komunikacyjnych z jednoczesn ą popraw ą stanu istniej ących dróg. Najbardziej problemowym obszarem ze wzgl ędu na du ży wpływ emisji komunikacyjnej na st ęż enie zanieczyszcze ń powietrza jest teren miasta Słubic. Mimo, że powiat słubicki nale ży do strefy A (strefa jako ści powietrza), poza samymi Słubicami bior ąc pod uwag ę systematyczny rozwój komunikacji i wzrost liczby pojazdów nale ży podj ąć działania z zakresu: • zwi ększania udziału transportu zbiorowego w całkowitych przewozach pasa żerskich, • poprawy stanu nawierzchni dróg powiatowych i gminnych, • wprowadzenie sprawnego systemu sterowania ruchem ulicznym. Wa żnym czynnikiem zmniejszaj ącym negatywne oddziaływanie transportu na środowisko jest poprawa stanu technicznego pojazdów i stosowanie benzyny bezołowiowej (do 2005 roku zostanie wycofana z u żytkowania benzyna ołowiowa oraz dostosowanie wymagań dotycz ących benzyn i oleju nap ędowego do norm europejskich). Istotne znaczenie ze wzgl ędu na du ży udział terenów rekreacyjnych i turystycznych na terenie powiatu oraz du ży udział turystów weekendowych ma: budowa parkingów, podnoszenie standardów technicznych tras rowerowych, budowa nowych tras i wprowadzanie systemu przewozów kombinowanych.

Kierunki działa ń: • Minimalizacja ruchu tranzytowego w centrum miast, • Bie żą ca modernizacja dróg powiatowych i gminnych, • Wykorzystanie linii kolejowych dla autobusów szynowych, • Wsparcie budowy infrastruktury rowerowej; budowa nowych tras rowerowych i modernizacja istniej ących, w tym wył ączenie tras rowerowych poza pasy dróg samochodowych, budowa parkingów dla rowerów, itp. • Modernizacja taboru komunikacji autobusowej, wymiana pojazdów na bardziej „ekologiczne”.

Emisja niska Głównym kierunkiem działa ń zogniskowanych na zmniejszeniu emisji niskiej w miastach i gminach powiatu b ędzie: zwi ększanie sprawno ści urz ądze ń wykorzystuj ących w ęgiel, wi ększe wykorzystanie energii odnawialnej i niekonwencjonalnej, wspieranie ekologicznych inwestycji grzewczych oraz termorenowacja budynków u żyteczno ści publicznej i mieszkalnej. Kierunki te

121 pokrywaj ą si ę z zapisami w Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu i poszczególnych gmin. Rozwój gazyfikacji na terenie powiatu słubickiego stworzy potencjalne mo żliwo ści wykorzystania gazu ziemnego do celów ogrzewania pomieszcze ń. Dla zapewnienia, zgodnie z ustaw ą Prawo energetyczne, wła ściwych warunków realizacji zaopatrzenia w ciepło, gminy s ą zobowi ązane do opracowania projektu zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe. Dlatego te ż istotnym zadaniem jest przygotowanie oraz dalsza realizacja Programów zaopatrzenia w ciepło i energi ę elektryczn ą. Obecnie takie projekty s ą opracowane dla Słubic.

Kierunki działa ń: • Wdra żanie programów uciepłownienia miasta Słubic i przyłączenie do sieci c.o. nowych odbiorców. • Wprowadzanie ekologicznych no śników energii, w tym wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. • Zast ępowanie w ęgla bardziej ekologicznymi no śnikami energii oraz stosowanie materiałów energooszcz ędnych w budownictwie. • Termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej i budynków mieszkalnych. • Preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszcz ędnych.

Emisja przemysłowa W prawie wspólnotowym wymagania dotycz ące jako ści urz ądze ń ochronnych powi ązane s ą ści śle z problematyk ą dopuszczalnej emisji – emisja jest dopuszczalna, gdy nie mo żna jej zlikwidowa ć lub ograniczy ć mimo zastosowania najlepszej dost ępnej techniki (BAT / Best Available Techniques). Istotne b ędzie tak że podejmowanie przez przedsi ębiorstwa dobrowolnych działa ń na rzecz ochrony środowiska, w tym redukcji emisji przemysłowej poprzez upowszechnienie systemów zarz ądzania środowiskowego zgodnych z mi ędzynarodowymi normami. Oprócz działań prewencyjnych, b ędących działaniami priorytetowymi w zakresie ochrony powietrza, b ędą podejmowane, zwłaszcza w perspektywie krótkoterminowej, działania likwiduj ące efekty „ko ńca rury”.

Kierunki działa ń: • Wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem ISO 14 000 oraz dobrowolnych działa ń nienormatywnych (np. czystsza produkcja) w zakładach przemysłowych. • Wdra żanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT). • Instalowanie urz ądze ń do redukcji zanieczyszcze ń powstałych w procesach technologicznych oraz poprawa sprawno ści funkcjonuj ących urz ądze ń. • Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych.

3.3.3 Hałas i pola elektromagnetyczne

3.3.3.1 Hałas Głównym źródłem hałasu w powiecie słubickim jest ruch komunikacyjny. Na obszarze opracowania nie wyst ępuj ą obiekty, które stanowiłyby powa żne źródło uci ąż liwej emisji hałasu przemysłowego.

122

Cel ekologiczny do 2011 roku

Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów zurbanizowanych.

Strategia realizacji celu. Najwa żniejszym celem w zakresie ochrony środowiska przed hałasem jest zmniejszenie skali nara żenia mieszka ńców na ponadnormatywny poziom hałasu, co przede wszystkim dotyczy hałasu emitowanego przez środki transportu. Zadania pozainwestycyjne w dziedzinie ochrony przed hałasem obejmuj ą sporz ądzanie programów ochrony przed hałasem (zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska). Za przygotowanie map akustycznych i programów naprawczych dla aglomeracji odpowiedzialni s ą prezydenci miast, natomiast za opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów poło żonych wzdłu ż głównych dróg, linii kolejowych i lotnisk odpowiedzialny jest Wojewoda (termin: 2007 r.). W powiecie słubickim przekroczenia norm hałasu dotycz ą obszarów poło żonych wzdłu ż trasy A 2, szczególnie miasta Słubic. Wg art. 117 PO Ś powiatowy program ochrony środowiska mo że wskaza ć obszary tych miast jako tereny, dla których dokonana b ędzie ocena stanu akustycznego środowiska. Ponadto działaniami zmniejszaj ącymi zagro żenie hałasem jest budowa ekranów akustycznych (pomocne w tym wzgl ędzie b ędą wytyczne, co do sporz ądzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które b ędą opracowane pod nadzorem Ministerstwa Środowiska – termin realizacji: 2006) oraz wymiana okien na d źwi ękoszczelne w najbardziej newralgicznych punktach (zwłaszcza w zwartej zabudowie miejskiej). Problem zagro żenia emisj ą hałasu nale ży integrowa ć z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Kierunki działa ń: • Monitoring hałasu drogowego w wyznaczonych punktach pomiarowych. • Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów poło żonych wzdłu ż głównych dróg i linii kolejowych. • Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów po świ ęconych ochronie przed hałasem z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół głównych dróg i linii kolejowych tam, gdzie przekroczony jest równowa żny poziom hałasu w porze nocnej 55 dB. • Kontrola emisji hałasu do środowiska z obiektów działalno ści gospodarczej .

3.3.3.2 Pola elektromagnetyczne W powiecie słubickim nie prowadzono bada ń dotycz ących oddziaływania pól elektromagnetycznych. Pola elektromagnetyczne, na które s ą bezpo średnio nara żone organizmy żywe, wg obecnego stanu wiedzy s ą czynnikiem o znikomej szkodliwo ści. Potencjalnym źródłem pól elektromagnetycznych w powiecie s ą: linie i stacje elektroenergetyczne, stacje telefonii komórkowej i transformatory.

Cel ekologiczny do 2011 roku

Kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego

W dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi za najistotniejsze nale ży uzna ć zapisy w Dziale VI ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Ochrona przed polami elektromagnetycznymi).

123

Polsk ę czeka szereg prac w zakresie wprowadzenie unormowań w dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi, zorganizowanie jednostki referencyjnej (wraz z laboratorium pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku), która b ędzie zapleczem naukowym i merytorycznym dla organów administracji, w tym inspekcji ochrony środowiska, które to organy maj ą realizowa ć zadania zgodnie z zapisami ustawy prawo ochrony środowiska. W najbli ższych latach podstawowym działaniem b ędzie prowadzenie bada ń, które pozwol ą na ocen ę skali zagro żenia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z wa żnych zada ń słu żą cych realizacji celu b ędzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów po świeconych ochronie przed polami (II Polityka Ekologiczna Pa ństwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego u żytkowania m.in. wokół urz ądze ń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W przypadku nowych urz ądze ń istotna b ędzie niskokonfliktowa lokalizacja. Kierunki działa ń: • Prowadzenie bada ń pól elektromagnetycznych. • Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia pól elektromagnetycznych.

3.3.4 Awarie przemysłowe

Cel ekologiczny do 2011 roku

Zmniejszanie zagro żenia dla mieszka ńców i środowiska z powodu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych.

Strategia realizacji celu

Aktualne zasady zapobiegania i przeciwdziałania powa żnym awariom przemysłowym okre śla ustawa Prawo ochrony środowiska z dn. 27 kwietnia 2001 roku. Obowi ązki zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym zakład o zwi ększonym ryzyku lub o du żym ryzyku wyst ąpienia awarii oraz na organach Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, a tak że wojewodzie. Szczegółowy opis tych obowi ązków podaje ustawa prawo ochrony środowiska. Potencjalne zagro żenie dla środowiska stwarza transport materiałów niebezpiecznych drog ą krajow ą nr 2. Środki transportu tych materiałów powinny by ć przystosowane do bezpiecznego załadunku, przeładunku i rozładunku materiałów, a trasy przewozów powinny zapewnia ć bezpiecze ństwo dla mieszka ńców i środowiska. Najbardziej istotnym działaniem b ędzie kreowanie wła ściwych zachowa ń mieszka ńców w przypadku wyst ąpienia awarii, poprzez systematyczn ą edukacj ę i informacj ę. Priorytetowym działaniem przewidzianym w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska jest przeciwdziałanie potencjalnego zagro żenie środowiska z tytułu transportu materiałów niebezpiecznych.

Kierunki działa ń • Wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa w sytuacji wyst ąpienia zagro żeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych.

124

3.4 Zrównowa żone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii

3.4.1 Wodochłonno ść i energochłonno ść gospodarki W terminie do 2004 roku, wska źniki zu życia wody, materiałochłonno ści i energochłonno ści, zostan ą wprowadzone do systemu statystyki publicznej i zostanie okre ślony zakres i sposób wykorzystania tych wska źników w regionalnych i lokalnych programach ochrony środowiska. Z tego te ż powodu wska źniki dotycz ące wodochłonno ści, materiałochłonno ści i energochłonno ści zostan ą wprowadzone do programu ochrony środowiska województwa lubuskiego podczas pierwszej weryfikacji niniejszego dokumentu (tj. pod koniec 2004 roku).

Cel średniookresowy do 2011 roku

Racjonalizacja zu życia wody i energii

Kierunki działa ń do 2011 roku

Zmniejszenie zu życia wszelakich surowców i no śników energii jest najbardziej racjonalnym podej ściem w dziedzinie poprawy opłacalno ści wytwórczo ści. Niejako efektem ubocznym jest zmniejszenie presji na środowisko, a co za tym idzie ograniczenie wnoszonych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Realizacja powy ższego celu ekologicznego zale ży przede wszystkim od działa ń podejmowanych przez przemysł i energetyk ę zawodow ą, a tak że przez sfer ę komunaln ą. Na poziomie zakładu przemysłowego podstawowe znaczenie maj ą systemy pozwole ń zintegrowanych i w ich ramach najlepsze dost ępne techniki (BAT). Znacz ącą rol ę odgrywa skuteczne zarz ądzanie środowiskiem w przemy śle (wdra żanie norm ISO 14 000, EMAS). Działania na rzecz wprowadzenia wska źników zu życia wody, materiałochłonno ści i energochłonno ści do pozwole ń zintegrowanych dla najbardziej wodochłonnych / materiałochłonnych / energochłonnych dziedzin produkcji, a tak że działalno ść Krajowego Centrum Najlepszych Dost ępnych Technik (BAT) - przyczyni ą si ę do racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych.

Racjonalizacja zu życia wody W sferze gospodarki komunalnej wskazane jest zintensyfikowanie działa ń przedsi ębiorstw wodoci ągowych, ukierunkowanych na zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych.

Kierunki działa ń: • Zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych. • Kontynuacja wprowadzania zamkni ętych obiegów wody i wodooszcz ędnych technologii produkcji w przemy śle. • Kontynuacja modernizacji sieci wodoci ągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych.

Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki

Zało żenia polityki energetycznej pa ństwa przewiduj ą, że w 2010 roku zu życie powinno zmniejszy ć si ę o ok. 25% w stosunku do 2000 r. Będzie to wymagało wprowadzenia mechanizmów pozwalaj ących na uwzgl ędnianie w cenach energii jej kosztów środowiskowych (opłaty produktowej od paliw, zró żnicowanej w zale żno ści od

125 uci ąż liwo ści danego paliwa dla środowiska) oraz wi ększego zaanga żowania instytucji publicznych, a tak że przedsi ębiorstw oraz mieszka ńców w działania zmierzaj ące do wprowadzania energooszcz ędnych technologii. Efektem ograniczenia ogólnego zużycia energii b ędzie zmniejszenie zu życia zasobów naturalnych, a tak że zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do środowiska.

Kierunki działa ń: • Wprowadzanie energooszcz ędnych technologii i urz ądze ń w przemy śle oraz energetyce. • Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawno ści wytwarzania energii.

3.4.2 Wykorzystanie energii odnawialnej Na terenie powiatu słubickiego energia odnawialna jest wykorzystywana w minimalnym zakresie. W Polsce przewiduje si ę, że w 2010 roku udział zu życia energii odnawialnej b ędzie na poziomie 7,5 % (dla porównania w Unii Europejskiej, kształtuje si ę na poziomie 6 %, a do roku 2010 udział ten powinien wzrosn ąć do przynajmniej 12 %). Potencjał powiatu jak i województwa lubuskiego polega mi ędzy innymi na fakcie, i ż przechodzi przeze ń strefa korzystnych warunków wiatrowych. Potencjał energii słonecznej jest równomiernie rozło żony na całym terenie i prawie, że pokrywa si ę ze stref ą korzystnych warunków wiatrowych. Średnie usłonecznienie wynosi ok. 600 godzin/rok, a nasłonecznienie ok. 900 kWh/m 2/rok.

Cel średniookresowy do 2011 roku

Wzrost wykorzystania energii odnawialnej Kierunki działa ń do 2011 roku Podobnie jak w całym kraju, najwi ększe mo żliwo ści upatruje si ę w rozwoju systemów przetwarzaj ących energi ę biomasy (zr ębki drewna, słoma, itp.) na energi ę u żyteczn ą, głównie ciepln ą (kotły opalane paliwami stałymi b ędą zast ępowane kotłami opalanymi biomas ą). Do celów energetycznych mo że by ć wykorzystywana energia takich ro ślin jak wierzba czy malwa pensylwa ńska (promocja plantacji tych ro ślin) oraz biogaz powstaj ący w wyniku fermentacji odpadów z produkcji zwierz ęcej, ścieków komunalnych lub odpadów komunalnych (mieszanina gazów o przewa żaj ącym udziale metanu). Istnieje do ść ograniczona mo żliwo ści wykorzystania w powiecie energii wodnej. Nale ży zauwa żyć, i ż wykorzystanie energii wiatrowej i wodnej równie ż stanowi zagro żenie dla zasobów krajobrazu i ró żnorodno ści biologicznej. Zatem konieczne jest uwzgl ędnianie uwarunkowa ń przyrodniczych i krajobrazowych przy lokalizacji obiektów tych form energetyki. Kierunki działa ń: • okre ślenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej i niekonwencjonalnej, • uwzgl ędnianie uwarunkowa ń przyrodniczo-krajobrazowych przy lokalizacji farm energetyki wiatrowej, • promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwi ąza ń technologicznych, administracyjnych i finansowych, • wsparcie projektów w zakresie budowy urz ądze ń i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o źródła odnawialne.

126

3.5 Prognozowany stan środowiska w 2011 roku Realizacja przyj ętej strategii ochrony środowiska pozwoli na uzyskanie równowagi mi ędzy rozwojem gospodarczym, a wymogami ochrony środowiska oraz doprowadzi do okre ślonego stanu środowiska. Poni żej przedstawiono ogóln ą prognoz ę stanu środowiska w 2011 roku, w uj ęciu poszczególnych elementów środowiska (woda, powietrze, powierzchnia ziemi). Nale ży jednak podkre śli ć, że okre ślenie spodziewanego stanu środowiska w uj ęciu uwzgl ędniaj ącym zapisy "Prawa ochrony środowiska" i nowego "Prawa wodnego" w chwili obecnej jest niezmiernie trudne. Dotyczy to zwłaszcza jako ści wód ( w miejsce dotychczasowych klas wprowadzenie oceny jako ści wód z punktu widzenia ich u żytkowania), a tak że zagro żenia hałasem (brak map akustycznych i programów ochrony przed hałasem). W przedstawionej poni żej prognozie przyj ęto dotychczasow ą klasyfikacj ę jako ści wód. Dodatkowym czynnikiem utrudniaj ącym prognozowanie stanu środowiska jest niepewno ść , co do rzeczywistego zaanga żowania środków finansowych, w tym pomocowych UE. Na stan środowiska w powiecie słubickim decyduj ący wpływ b ędą miały: system transportowy, sektor komunalny oraz energetyka, a w mniejszym stopniu przemysł oraz rolnictwo. Działania samorz ądów, podmiotów i instytucji oraz społeczno ści lokalnych powinny by ć skierowane na: • Rozwój infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej (dotycz ącej systemu zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę, budow ę i modernizacj ę systemów kanalizacji i oczyszczania ścieków) oraz rozwój infrastruktury przeciwpowodziowej. • Zrównowa żony rozwój systemu transportowego (ograniczenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych i emisji hałasu). • Wprowadzanie najlepszych dost ępnych technik (BAT) w sektorze energetyki. • Korzystanie z ekologicznych źródeł energii cieplnej ( w energetyce zawodowej i indywidualnych gospodarstwach). • Zrównowa żony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich, w tym realizacja programów rolno-środowiskowych i wdra żanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. • Zrównowa żony rozwój turystyki i rekreacji. • Edukacj ę ekologiczn ą.

3.5.1 Zasoby wodne Nale ży przewidywa ć, i ż uporz ądkowanie gospodarki ściekowej, a tak że wła ściwie prowadzona gospodarka rolna (optymalne stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin), prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi zmniejszy stopie ń zagro żenia wód podziemnych i znacznie wpłynie na popraw ę jako ści wód powierzchniowych. Równocze śnie spodziewane s ą podobne działania na obszarze s ąsiednich województw. W rezultacie zmniejszy si ę udział wód pozaklasowych i jednocze śnie wzro śnie udział wód I klasy. W wyniku rozwoju infrastruktury przeciwpowodziowej zmniejszy si ę zagro żenie mieszka ńców województwa powodziami.

3.5.2 Powietrze atmosferyczne Nale ży przewidywa ć, i ż stan jako ści powietrza b ędzie ulegał systematycznej poprawie. Przewiduje si ę zmniejszenie stęż eń nast ępuj ących substancji w powietrzu, wg obszarów najwi ększego zagro żenia: • powiat słubicki: dla dwutlenku azotu - klasa A.

3.5.3 Hałas Zrównowa żony rozwój systemu transportowego znacznie ograniczy emisj ę hałasu, co doprowadzi do osi ągni ęcia zgodno ści prawnej w zakresie poziomu hałasu w najbardziej newralgicznych miejscach.

127

3.5.4 Powierzchnia ziemi Tereny zdegradowane, zwłaszcza w rejonie eksploatacji kruszyw i w ęgla zostan ą zagospodarowane w kierunku le śnym i wodnym. Obj ęcie ochron ą prawn ą terenów cennych przyrodniczo, zwłaszcza wdro żenie systemu NATURA 2000 oraz bie żą ca ochrona tych terenów, a tak że realizacja programów rolno- środowiskowych, spowoduje wzrost ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej powiatu.

3.5.5 Gospodarka odpadami Szczegółowy sposób gospodarowania odpadami na terenie powiatu Słubickiego przedstawia Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Słubickiego na lata 2004 – 2007, stanowi ący zał ącznik nr 1 do niniejszego programu. PGO przedstawia stan aktualny gospodarki odpadami oraz proponuje docelowy system gospodarki odpadami. Plan jest zgodny z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami (WPGO) i wypełnia zapisy art. 14, 15 i 16 ustawy z dnia 27.04.2001 r. o odpadach.

W strumieniu odpadów komunalnych znajduje si ę: V 4,59 tys. Mg/a odpadów opakowaniowych V 0,08 tys. Mg/a odpadów niebezpiecznych. Szacuje si ę średni przyrost ilo ści odpadów komunalnych na poziomie 2 % na rok. Ilo ść wytwarzanych, komunalnych osadów ściekowych to 691 Mg/a. Stan aktualny oraz prognoz ę w zakresie odpadów gospodarczych przedstawia poni ższa tabela:

Tab. 24. Stan aktualny i prognoza ilo ści odpadów gospodarczych. Ilo ści odpadów w Mg/a Grupa podgrupa Bran ża otrzymanych z szacunkowy stan prognoza rodzaj inwentaryzacji aktualny

Odpady z przemysłu chemicznego - Odpady z produkcji, 07 przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii 15,310 45,000 50,000 organicznej

Odpady z przemysłu chemicznego - Odpady z produkcji, 08 przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, 0,965 20,000 40,000 lakierów, emalii ceramicznych, kitu, szczeliw i farb drukarskich)

10 01 Odpady z przemysłu energetycznego 1 179,600 2 500,000 2 500,000 Odpady z przemysłu hutniczego - Odpady z kształtowania oraz 12 fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw 3,425 50,000 50,000 sztucznych Odpady z budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych 17 2 062,430 5 000,000 5 000,000 oraz infrastruktury drogowej 16 01 03 Zu żyte opony 50,750 120,000 144,000 02 Odpady z przemysłu rolno-spo żywczego 11 454,200 20 000,000 22 000,000

03 Odpady z przemysłu drzewnego, celulozowego i papierniczego 196,070 1 000,000 1 200,000

04 Odpady z przemysłu skórzanego i tekstylnego 72,500 100,000 120,000 15 02 02 Odpady sorbentów, materiałów filtracyjnych, tkanin i ubra ń 4,759 8,000 8,800 15 02 03 ochronnych 09 01 Odpady z zakładów fotograficznych 10,520 20,000 20,000 14 Zu żyte rozpuszczalniki 2,388 4,000 4,000

128

21 01 21 Zu żyte źródła światła zawieraj ące rt ęć 2,316 4,000 4,000 13, 16 Odpady zawieraj ące PCB 0,240 1,000 1,000 13 Oleje odpadowe 143,305 150,000 180,000 16 06 Baterie i akumulatory 18,727 25,000 30,000 17 06 Odpady zawieraj ące azbest 0,000 250,000 250,000 06, 07 Pestycydy 0,060 2,800 2,800 16 02 Zu żyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne 0,911 500,000 550,000 16 01 Wycofane z eksploatacji pojazdy 100,000 235,000 282,000 18 Odpady medyczne i weterynaryjne 21,473 43,800 54,750 15 339,889 30 075,800 32 488,550

W Planie przedstawiono cele krótkoterminowe (na lata 2004 – 2007) oraz długoterminowe do roku 2011. PGO dla powiatu słubickiego okre śla sposób realizacji celów i zada ń zawartych w WPGO dla województwa lubuskiego zgodnie z § 5 ust. 3. Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 9 kwietnia 2003 roku w sprawie sporz ądzania planów gospodarki odpadami. Harmonogram działa ń zwi ązanych z wdro żeniem powiatowego planu gospodarki odpadami klasyfikuje działania powiatu na zadania własne i koordynowane. Do działa ń własnych zaliczono zadania, których cało ść lub cz ęść jest finansowana przez powiat. Wi ększo ść działa ń w zakresie gospodarki odpadami jest przez powiat koordynowana. Wynika to z zapisów Ustawy o odpadach oraz Prawa ochrony środowiska, które nakładaj ą na gminy obowi ązki w zakresie rozwi ązania problemu odpadów na danym terenie. W zwi ązku z powy ższym realizacja przedstawionego Planu będzie zale żała od władz gminnych, które na podstawie niniejszego Planu stworz ą Gminne Plany Gospodarki Odpadami (plany gminne musz ą by ć zgodne z planami powiatowymi i wojewódzkim).

W projekcie Panu sformułowano cel ogólny na lata 2004-2011, w zakresie gospodarki odpadami: „Zminimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdro żenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania” W projekcie planu gospodarki odpadami przyj ęto nast ępuj ące główne cele: V Obj ęcie zorganizowan ą zbiórk ą odpadów wszystkich mieszka ńców miast i wsi powiatu. V Wdro żenie systemu zbiórki odpadów wielkogabarytowych i niebezpiecznych. V Składowanie odpadów tylko na składowiskach spełniających wymagania techniczne i będących elementem systemu zagospodarowania odpadów V Rekultywacja wszystkich dzikich składowisk oraz składowisk wył ączonych z eksploatacji V Deponowanie na składowiskach nie wi ęcej ni ż 64% wszystkich odpadów komunalnych. V Skierowanie w roku 2011 na składowiska nie wi ęcej ni ż 74% (wagowo) całkowitej ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji. V Osi ągni ęcie w roku 2011 zakładanych limitów odzysku i recyklingu poszczególnych odpadów: ° opakowania z papieru i tektury: 51%, ° opakowania ze szkła: 46%, ° opakowania z tworzyw sztucznych: 31%, ° opakowania metalowe: 46%, ° opakowania wielomateriałowe: 31%, ° odpady wielkogabarytowe: 51% ° odpady budowlane: 41% ° odpady niebezpieczne (z grupy odpadów komunalnych): 51%

W zakresie sektora gospodarczego: „Ograniczanie wytwarzania odpadów z sektora gospodarczego oraz wprowadzenie nowoczesnego systemu ich ewidencji, unieszkodliwiania i gospodarczego wykorzystania” W projekcie planu gospodarki odpadami przyj ęto nast ępuj ące główne cele:

129

V Wdro żenie systemu pełnej i wiarygodnej ewidencji odpadów i metod ich zagospodarowania (bazy danych) odpadów z sektora gospodarczego. V Wdro żenie skutecznego systemu kontroli i nadzoru nad gospodarowaniem odpadami, w tym prowadzenie monitoringu (Działania te powinny by ć realizowane we współpracy z Urz ędem Marszałkowskim) V Obj ęcie systemem odbioru wszystkich odpadów niebezpiecznych z sektora gospodarki V Inwentaryzacja wszystkich wytwórców odpadów z sektora gospodarki z terenu powiatu - zwi ększenie ilo ści podmiotów posiadaj ących zezwolenia na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych V Udział unieszkodliwianych odpadów przemysłowych w 2011 roku na poziomie 90% ogólnej ilo ści wytworzonych, a nie poddanych odzyskowi odpadów. V Zwi ększenie stopnia wykorzystania odpadów. V Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów. V Eliminacja zagro żenia ze strony odpadów pochodzenia zwierz ęcego.

Na terenie powiatu słubickiego funkcjonuje jeden z najlepiej rozwini ętych systemów gospodarki odpadami komunalnymi dzi ęki działalno ści Celowego Zwi ązku Gmin CZG-12 i Zakładu Utylizacji Odpadów w Długoszynie. Funkcjonowanie samego ZUOK Długoszyn, nie rozwi ąż e wszystkich problemów zwi ązanych z zagospodarowaniem odpadów. Konieczne jest planowe działanie w zakresie stworzenia systemu gospodarki odpadami obejmuj ącego transport, selektywn ą zbiórk ę i edukacj ę ekologiczn ą. Wymaga to zaanga żowania wielu osób reprezentuj ących ró żne firmy i samorz ąd, aby stworzy ć spójny system. Podstawowym elementem warunkuj ącym powodzenie całego systemu jest uczestniczenie w nim wszystkich gmin na zasadzie consensusu i troski o dobro wspólne jakim jest stan środowiska naturalnego. Powiat słubicki mo że si ę poszczyci ć jednym z najlepiej funkcjonuj ących systemów gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce. Rozwi ązanie problemu zagospodarowania odpadów dla stolicy powiatu – Miasta Słubice, pozwoli ostatecznie ugruntowa ć pozycj ę Lidera w ochronie środowiska.

4 PLAN OPERACYJNY NA LATA 2004 - 2007 Przedstawione w rozdziale poprzednim cele ekologiczne do 2011 roku i strategia ich realizacji są podstaw ą dla planu operacyjnego na lata 2004 – 2007 obejmującego konkretne przedsi ęwzi ęcia (inwestycyjne i pozainwestycyjne), maj ące priorytet w skali powiatu.

4.1 Priorytety ekologiczne Kryteria wyboru priorytetów W oparciu o analiz ę priorytetowych komponentów (uci ąż liwo ści) środowiska i najwa żniejszych przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do poprawy aktualnego stanu środowiska rozpatrzono priorytety ekologiczne powiatu słubickiego w perspektywie do 2007 roku. Wśród najwa żniejszych kryteriów branych pod uwag ę nale ży wymieni ć: • wymogi wynikaj ące z ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach i ustawy Prawo wodne oraz innych ustaw komplementarnych, • wynegocjowane przez Polsk ę okresy przej ściowe dot. implementacji dyrektyw UE, • dysproporcje pomi ędzy stanem wymaganym, a istniej ącym, • ponadlokalny wymiar przedsi ęwzi ęcia, • obszary priorytetowe z punktu widzenia koncentracji działa ń w zakresie ochrony środowiska, • mo żliwo ść uzyskania zewn ętrznego wsparcia finansowego, • obecne zaawansowanie inwestycji, • wielokrotn ą korzy ść z tytułu realizacji przedsi ęwzi ęcia.

130

Priorytety proekologiczne Bior ąc pod uwag ę powy ższe kryteria proponujemy, w perspektywie najbli ższych czterech lat, nast ępuj ącą hierarchi ę potrzeb:

W zakresie poprawy jako ści środowiska :

Poprawa jako ści powietrza Zadanie to zostało wpisane do priorytetów w wojewódzkim planie ochrony środowiska. Dotyczy to w szczególno ści polepszenia jako ści powietrza w Słubicach.

Poprawa jako ści wód Zasoby wodne s ą tym komponentem, który wymaga najwi ększej liczby przedsi ęwzi ęć zarówno do poprawy i ochrony jako ści zasobów wodnych, jak i ochrony zasobów ilo ściowych. Przedsi ęwzi ęcia priorytetowe w skali powiatu wynikaj ą z konieczno ści spełnienia przez powiat słubicki przyj ętych przez Polsk ę zobowi ąza ń w zakresie wdra żania wymaga ń dyrektywy 91/271/EWG dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych oraz Dyrektywy 98/83/EEC w zakresie stacji uzdatniania wody i poprawy stanu sieci wodoci ągowej.

Racjonalizacja gospodarki odpadami. W świetle wymaga ń okre ślonych w nowych ustawach wykorzystanie wzrastaj ącej ilo ści odpadów komunalnych, które obecnie s ą w wi ększo ści składowane.

Ochrona przed hałasem komunikacyjnym i (utrzymanie) poprawa jako ści powietrza atmosferycznego , zwłaszcza obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych (przedsi ęwzi ęcia z zakresu poprawy systemu transportowego przynosz ą podwójn ą korzy ść ).

W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego u żytkowania zasobów przyrody: • Efektywna ochrona przyrody, w tym wdro żenie sytemu NATURA 2000. • Ochrona gleb oraz ochrona i zrównowa żone u żytkowanie lasów. • W zakresie zrównowa żonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii. • Ochrona przeciwpowodziowa, tj. zabezpieczenie środowiska i człowieka przed zagro żeniami powodziowymi.

W zakresie zada ń systemowych • Rozwój edukacji ekologicznej. • Zarz ądzanie środowiskowe (rozpowszechnianie systemów zarz ądzania środowiskowego w zakładach przemysłowych, instytucjach publicznych, w tym doskonalenie zarz ądzania środowiskiem na szczeblach samorz ądowych). Nale ży zaznaczy ć, że cz ęsto realizacja konkretnego przedsi ęwzi ęcia przynosi wielokrotn ą korzy ść . Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uci ąż liwo ści środowiskowe s ą ze sob ą powi ązane i popraw ą jako ści lub ochron ą jednego z nich zwykle skutkuje poprawa lub ochrona pozostałych.

131

4.2 Plan operacyjny na lata 2004 – 2007 Plan operacyjny znajduje si ę w zał ączniku 2 do programu ochrony środowiska.

5 ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Finansowanie stanowi jeden z wa żniejszych instrumentów realizacji programu ochrony środowiska, ale nie jedyny. Bardzo istotne w procesie wdra żania programu jest wła ściwe wykorzystanie rozwi ąza ń o charakterze organizacyjnym, uwzgl ędniaj ących zasady zrównowa żonego rozwoju. St ąd wynika potrzeba sformułowania w niniejszym "Programie..." zasad zarz ądzania środowiskiem. Trzeba przy tym pami ęta ć, że zarz ądzanie środowiskiem - równie ż w kontek ście integracji z Uni ą Europejsk ą - nie jest wył ączn ą domen ą słu żb ochrony środowiska. Chodzi o to, aby w procesie wdra żania programu ochrony środowiska uczestniczyli przedstawiciele ró żnych branż i gał ęzi gospodarki oraz sfery życia społecznego, a ich działania były zgodne z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Niniejszy rozdział opisuje instrumenty wspomagaj ące realizacje programu ochrony środowiska, tzw. instrumenty polityki ekologicznej, zasady zarządzania środowiskiem, wynikaj ące z zakresu kompetencyjnego administracji samorz ądowej szczebla powiatowego i gminnego. W zarz ądzaniu środowiskiem szczególn ą rol ę pełni „Program ochrony środowiska”, który to program, z punktu widzenia władz powiatu, mo że być postrzegany jako instrument koordynacji działa ń na rzecz ochrony środowiska oraz intensyfikacji współpracy ró żnych instytucji / organizacji, opartej o dobrowolne porozumienia na rzecz efektywnego wdra żania niniejszego Programu. Dlatego celowe jest przedstawienie procedury wdra żania „Programu...”, aby wła ściwe słu żby administracji publicznej miały czytelny obraz terminów i zakresów weryfikacji poszczególnych elementów programu oraz jasne okre ślenie zasad współpracy poszczególnych grup zadaniowych w realizacji programu.

5.1 Instrumenty polityki ochrony środowiska Instrumenty dost ępne samorz ądowi przy realizacji celów, jakie zostały okre ślone w niniejszym dokumencie zostały przywołane w licznych aktach prawnych maj ących bezpo średni wpływ na ochron ę środowiska. Naturalnie najwa żniejszym jest Prawo ochrony środowiska, ale poszczególne uwarunkowania zostały zawarte w ustawach: ° Prawo wodne ° o ochronie przyrody, ° o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ° o odpadach, ° o Inspekcji Ochrony Środowiska, ° Prawo geologiczne i górnicze, ° Prawo budowlane. Instrumenty zarz ądzania ochron ą środowiska mo żna podzieli ć na wiele ró żnych sposobów. Najbardziej istotna to grupa instrumentów prawno- finansowych. Maj ą one charakter arbitralny i działaj ą w oparciu o zobiektywizowane i do ść jasno sprecyzowane normatywy (o ile prawo na etapie gwałtownych transformacji mo że by ć jasne). Pochodn ą stosowanych norm jest mechanizm koncesyjno - redestrybucyjny, którego celem jest pozyskanie środków od podmiotów i instytucji korzystaj ących z środowiska i kierowanie ich do realizacji zada ń maj ących na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko lub wprost likwiduj ącego skutki takiego oddziaływania. Nie mniej wa żne s ą instrumenty tak zwane społeczne. Ich znaczenie jest nie do przecenienia, gdy ż wynikaj ą wprost z przekona ń i światopogl ądu mieszka ńców regionu. Zarówno tych, którzy maj ą najwi ększy jak i najmniejszy wpływ na kształtowanie rzeczywisto ści w skali makro jak i mikro. Jednak to dopiero suma działa ń zarówno tych wielkich jak i tych małych powoduje, i ż jest

132 mo żliwe osi ągniecie sukcesu w zakresie realizacji wymaga ń zarówno wynikaj ących z wymogów prawa, jak i światopogl ądu uczestników poszczególnych procesów inwestycyjnych oraz realizacyjnych. Powszechnie traktuje si ę instrumenty prawno - finansowe jako podstawowe w procesach zarz ądzania środowiskowego, tym niemniej coraz silniejsz ą pozycj ę zyskuj ą mechanizmy oparte na instrumentach społecznych.

5.1.1 Instrumenty prawne Do podstawowych instrumentów prawnych b ędących w gestii bezpo średniego lub po średniego wpływu samorz ądu powiatowego nale żą : • pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, • pozwolenia wodnoprawne, • pozwolenia na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza, • pozwolenia na wytwarzanie odpadów, • pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska, • pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych, • koncesje geologiczne na poszukiwanie i rozpoznawanie złó ż kopalin oraz na wydobywanie kopalin, • powiatowy program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami, • post ępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, • plan zagospodarowania przestrzennego województwa, • strategia rozwoju województwa, • strategia rozwoju powiatu, • uchwała w sprawie bud żetu powiatu, • studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, • miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, • decyzje administracyjne, • monitoring stanu środowiska. Podstawowe kompetencje kontrolne w zakresie przestrzegania wymogów ochrony środowiska nale żą do WIO Ś. Jednak w wielu istotnych sprawach kompetencje kontrolne posiadaj ą władze powiatu. Starosta jest podstawowym organem, w rozumieniu przepisów Kodeksu post ępowania administracyjnego, w zakresie wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej nale żą cych do wła ściwo ści powiatu, w tym w zakresie gospodarki wodnej, rybactwa śródl ądowego, gospodarki le śnej, prawa łowieckiego, post ępowania z odpadami, ochrony powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem, ochrony przyrody, prawa geologicznego, ochrony zwierz ąt oraz gospodarki gruntami rolnymi i le śnymi. Ponadto bardzo wa żnym instrumentem słu żą cym wła ściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska s ą: ocena oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego. Wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie równie ż na funkcjonowanie znacznej cz ęś ci przedsi ębiorstw. Spowoduje wyst ąpienie konieczno ści stosowania zintegrowanego podej ścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako cało ści. Pozwolenia takie b ędą słu żyły próbom cało ściowej oceny oddziaływania poszczególnych podmiotów na środowisko oraz b ędą skutkowały odej ściem od praktyki wydawania pozwole ń i decyzji administracyjnych, odnosz ących si ę do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków) czy uci ąż liwo ści (hałas, pola elektromagnetyczne) na rzecz wydawania pozwole ń o charakterze cało ściowym obejmuj ącym wszystkie analizowane aspekty środowiskowe. Pozwolenia b ędą wydawane w oparciu o analizy porównawcze najlepszych dost ępnych technik i technologii (wymogi BAT).

133

Szczególnym instrumentem prawnym stał si ę monitoring stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo wa żna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawnym. Obowi ązek prowadzenia monitoringu środowiska le ży w gestii Inspekcji Ochrony środowiska, a opracowanie kompletnego wieloletniego programu monitoringu b ędzie mo żliwe po ukazaniu si ę wszystkich wymaganych rozporz ądze ń (m.in.: do ustawy Prawo Wodne, ustawy Prawo ochrony środowiska). Rozporz ądzenia te ukazuj ą si ę sukcesywnie, a program jest opracowywany.

Monitoring stanu środowiska Szczególnym instrumentem prawnym stał si ę monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo wa żna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawnym.

5.1.2 Instrumenty finansowe Finansowanie inwestycji słu żą cych ochronie środowiska stanowi jak wspomniano wcze śniej jeden z podstawowych instrumentów realizacji programu ochrony środowiska. Najwa żniejsz ą form ą pozyskiwania środków finansowych na działalno ść zwi ązan ą z ochron ą środowiska s ą oraz nadal b ędą opłaty i kary za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Równie istotne s ą fundusze celowe powołane, aby pomaga ć w realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska pełni ą zarówno funkcj ę prewencyjn ą jak i redystrybucyjn ą. Funkcja prewencyjna dotyczy aktywnego zach ęcania podmiotów gospodarczych do podejmowania działa ń w zakresie przynajmniej: ° instalowania odpowiednich urz ądze ń ochronnych, ° dokonywania wyboru najlepszej (z punktu widzenia minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko) dost ępnej technologii, ° optymalizacji lokalizacji inwestycji, ° oszcz ędnego korzystania z zasobów środowiska. Natomiast funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków przeznaczonych na ochron ę środowiska. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska pobierane s ą za: wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego, pobór wody, odprowadzanie ścieków, składowanie odpadów, zmian ę sposobu u żytkowania gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne oraz usuwanie drzew i krzewów. Opłaty kierowane s ą do funduszy celowych, w tym do powiatowych funduszy ochrony środowiska. Kary pieni ęż ne pobierane s ą za działanie niezgodne z obowi ązuj ącym prawem, w tym z wydanymi pozwoleniami, decyzjami i koncesjami. Mo żliwo ści pozyskiwania środków z funduszy celowych dla inwestycji proekologicznych realizowanych na obszarze powiatu słubickiego istniej ą poprzez dotacje i po życzki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze oraz Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Słubicach.

134

Instrumenty finansowania ochrony środowiska stanowi ą: • Opłaty za korzystanie ze środowiska - za emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i za składowanie odpadów. • Administracyjne kary pieni ęż ne – wymierza, w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony środowiska za: - przekroczenie okre ślonych w pozwoleniach ilo ści lub rodzajów gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza, - przekroczenie okre ślonych w pozwoleniach ilo ści, stanu lub składu ścieków, - przekroczenie okre ślonej w pozwoleniach na pobór wód ilo ści pobranej wody, - naruszenie warunków decyzji zatwierdzaj ącej instrukcj ę eksploatacji składowiska odpadów albo decyzji okre ślaj ącej miejsce i sposób magazynowania odpadów, wymaganych przepisami o odpadach, co do rodzaju i sposobu składowania lub magazynowania odpadów, - przekroczenie okre ślonych w pozwoleniach poziomów hałasu. • Odpowiedzialno ść cywilna – do odpowiedzialno ści za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje si ę przepisy Kodeksu Cywilnego, je żeli ustawa nie stanowi inaczej. Ka żdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpo średnio zagra ża szkoda lub została mu wyrz ądzona szkoda, mo że żą da ć od podmiotu odpowiedzialnego za te zagro żenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podj ęcia środków zapobiegawczych, w szczególno ści przez zamontowanie instalacji lub urz ądze ń zabezpieczaj ących przed zagro żeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemo żliwe lub nadmiernie utrudnione, mo że on za żą da ć zaprzestania działalno ści powoduj ącej to zagro żenie lub naruszenie. Jeżeli zagro żenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem mo że wyst ąpi ć Skarb Pa ństwa, jednostka samorz ądu terytorialnego, a tak że organizacja ekologiczna. • Odpowiedzialno ść karna – zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami szczególnymi w tym zakresie. • Odpowiedzialno ść administracyjna - je żeli podmiot korzystaj ący ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, organ ochrony środowiska mo że w drodze decyzji, nało żyć obowi ązek: - ograniczenia oddziaływania na środowisko, - przywrócenia środowiska do stanu wła ściwego.

Instrumenty finansowe w układzie podmiotowym finansowania ochrony środowiska: • Bud żet pa ństwa. Z tego źródła finansuje si ę w trybie dotacji inwestycje ponadregionalne, realizowane przede wszystkim przez jednostki samorz ądu terytorialnego. W ten sposób finansowane mog ą by ć m.in. inwestycje w zakresie gospodarki wodnej, zalesienia. • Fundusze ekologiczne. Obecnie funkcjonuj ą nast ępuj ące fundusze ekologiczne: - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - gminne fundusze ochrony środowiska. Fundusze te funkcjonuj ą na podstawie obecnie obowi ązuj ącej ustawy - Prawo ochrony środowiska. Narodowy i wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej maj ą osobowo ść prawn ą. Powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska nie maj ą osobowo ści prawnej, a środkami funduszy gospodaruj ą jednostki samorz ądu terytorialnego.

135

5.1.3 Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne to przede wszystkim edukacja ekologiczna, informacja i komunikacja oraz współpraca i współdziałanie. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osi ągni ęcia wła ściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje s ą wła ściwie wykorzystywane.

Do podstawowych instrumentów społecznych zaliczy ć nale ży: Współdziałanie społeczno ści lokalnych z samorz ądem terytorialnym Narz ędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie si ę poprzez działanie”. W śród nich istnieje podział na dwie kategorie wewn ętrzne: pierwsza dotyczy działa ń samorz ądów poprzez m.in. dokształcanie profesjonalne i systemy szkole ń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych. Druga polega na budowaniu powi ąza ń mi ędzy władzami samorz ądowymi a społecze ństwem. Jest to przede wszystkim udział społecze ństwa w zarz ądzaniu poprzez systemy konsultacji i debat publicznych, wprowadzanie mechanizmów, tzw. budowania świadomo ści mi ędzy innymi poprzez udział w procesach decyzyjnych. Koniecznym, zatem b ędzie podj ęcie niezb ędnych rozwi ąza ń dla stworzenia w urz ędach administracji publicznej sprawnego systemu udost ępniania i upowszechniania informacji oraz umo żliwiania skutecznego udziału społecze ństwa w ochronie środowiska, zgodnego z projektem ustawy o post ępowaniu w sprawie ocen oddziaływania na środowisko oraz dost ępie do informacji o środowisku i jego ochronie. Dla udro żnienia kanałów obiegu informacji w maksymalnie szerokim zakresie koniecznym b ędzie wykorzystanie nowoczesnych środków przekazywania informacji. Szczególnie istotnym jest znaczne poszerzenie zakresu informacji udost ępnianego w postaci cyfrowej na stronach internetowych organów samorz ądu. Koniecznym jest stworzenie i systematyczne aktualizowanie publicznych rejestrów, w których nast ępowa ć b ędzie udost ępniane do opiniowania oraz dalszego wgl ądu: • zezwolenia na zamierzone uwolnienie genetycznie zmodyfikowanych organizmów do środowiska w celach eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu zawieraj ącego organizmy genetycznie zmodyfikowane lub składaj ącego si ę z takich organizmów albo ich cz ęś ci, • wykazy rodzajów i ilo ści zanieczyszcze ń wprowadzonych do powietrza, • pozwolenia na wytwarzanie odpadów, • zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, • wykazy rodzajów i ilo ści odpadów umieszczonych na składowisku odpadów oraz o czasie ich składowania, • decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatno ści i rozło żeniu na raty kar pieni ęż nych za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nie wyznaczonym lub niezgodnie z wymaganiami okre ślonymi decyzj ą o pozwoleniu na budow ę składowiska odpadów, • pozwolenia wodnoprawne na pobór wód, • pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, • wykazy ilo ści pobranej wody oraz ilo ści, rodzaju i przeci ętnego składu ścieków wprowadzonych do wód lub do ziemi, • decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatno ści i rozło żeniu na raty kar pieni ęż nych za wprowadzenie do wód lub do ziemi ścieków nie odpowiadaj ących wymaganym warunkom, • decyzje o karach pieni ęż nych za pobór wody w ilo ści wi ększej ni ż ustalona w pozwoleniu wodnoprawnym oraz za pi ętrzenie wody wy ższe od dozwolonego, • decyzje w sprawie uznania lasów za ochronne lub pozbawienia ich tego charakteru, • polityki, strategie, plany lub programy poddawane post ępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko,

136

• decyzje poddawane post ępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, • karty informacyjne oddziaływania przedsi ęwzi ęcia na środowisko, • raporty oddziaływania na środowisko, • analizy porealizacyjne, • wykazy obiektów niebezpiecznych (zgodnie z dyrektywą SEVESO II), • wykazy notyfikowanych substancji niebezpiecznych wprowadzanych do obrotu i wyrobów (produktów) zawieraj ących takie substancje, • wykazy zawieraj ące informacje o uwalnianiu i transferze zanieczyszcze ń.

Edukacja ekologiczna Ta forma edukacji jest bardzo wa żnym instrumentem społecznym wspomagaj ącym wdra żanie programu ochrony środowiska. Głównym jej celem jest kształtowanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. W społecze ństwie zaczyna istnie ć coraz wi ększa potrzeba posiadania takiej wiedzy. W ci ągu ostatnich dziesi ęciu lat obserwuje si ę znaczny rozwój edukacji ekologicznej. Rol ę koordynuj ącą odgrywaj ą tutaj pozarz ądowe organizacje ekologiczne (POE) bardzo pr ęż nie działaj ące na terenie powiatu słubickiego.

Szkolenia Działania edukacyjne realizowane s ą w ró żnych formach i na ró żnych poziomach, pocz ąwszy od szkół wszystkich stopni, a sko ńczywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. Działalno ść ta prowadzona jest od wielu lat, lecz ci ągle wymaga dalszego poszerzania sposobów aktywizacji społecze ństwa oraz szkolenia coraz to innych grup zawodowych i społecznych. W szczególno ści powinny by ć organizowane szkolenia dla: - pracowników administracji, - samorz ądów mieszka ńców, - nauczycieli szkół wszystkich szczebli, - członków organizacji pozarz ądowych, - dziennikarzy, - dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Podstaw ą skuteczno ści działa ń edukacyjnych jest rzetelne informowanie społecze ństwa nt. stanu środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodost ępnych raportów o stanie środowiska. Istotne jest tak że komunikowanie si ę ze społecze ństwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. Edukacja i informacja oraz komunikacja s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji.

5.1.4 Instrumenty strukturalne Instrumenty strukturalne rozumiane s ą jako narz ędzia dla formułowania, integrowania i wdra żania polityk środowiskowych. S ą to przede wszystkim strategie i programy wdro żeniowe oraz systemy zarz ądzania środowiskowego.

Strategie i programy wdro żeniowe Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu słubickiego na lata 2001 – 2010 jest dokumentem wytyczaj ącym główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska w skali powiatu. Dokument ten jest baz ą dla programów sektorowych (np. dot. rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony zdrowia, itd.), a tak że daje ogólne wytyczne, co do kierunków działa ń w zakresie ochrony środowiska.

137

Program ochrony środowiska dla powiatu słubickiego jest zarówno planem ochrony środowiska do 2011 roku, jak i programem wdro żeniowym na najbli ższe 4 lata (2004 - 2007). Nale ży jednak zaznaczy ć, że program ochrony środowiska jest programem, który z jednej strony uwzgl ędnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, że działania realizowane np. w przemy śle czy rolnictwie musz ą by ć brane pod uwag ę w programie ochrony środowiska i jednocze śnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działa ń w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszka ńców powiatu. Równie ż plan gospodarki odpadami opracowany w ramach niniejszego projektu jest planem strategicznym i wdro żeniowym. Podaje on zarówno projektowany system gospodarowania odpadami, ale tak że rodzaj i harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć oraz harmonogram uruchamiania środków finansowych i ich źródeł.

Systemy zarz ądzania środowiskowego Od zakładów przemysłowych, które nadal s ą źródłem powa żnych zagro żeń dla środowiska, oczekuje si ę zwi ększonej aktywno ści na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie mo że sprowadza ć si ę tylko do naprawy ju ż zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska. Konieczne staje si ę przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływa ń czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska wymuszane były przez czynniki zewn ętrzne: społecze ństwo, przepisy prawne, administracj ę publiczn ą zajmuj ąca si ę ochron ą środowiska, a tak że mi ędzynarodowe otoczenie. Koncepcja zrównowa żonego rozwoju stwarza podstaw ę do zmiany nastawienia przedsi ębiorców do ochrony środowiska, polegaj ącej na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) środków zaradczych. St ąd powstała koncepcja zarz ądzania środowiskowego. Cech ą zarz ądzania środowiskowego jest wł ączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnie ń do kompetencji zarz ądu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny by ć prowadzone działania inspiruj ące firmy do stara ń o wprowadzenie systemu zarz ądzania środowiskowego, wskazuj ące na niew ątpliwe korzy ści wynikaj ące z jego wprowadzenia. W pó źniejszym etapie nale ży poszukiwa ć sposobu jak wł ączy ć system zarz ądzania środowiskowego w pozwolenia wydawane przez wojewod ę lub starost ę dla zakładów zlokalizowanych w powiecie słubickim. Takie podej ście jest zgodne z polityk ą Unii Europejskiej, która poleca systemy zarz ądzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialno ści przemysłu za sprawy środowiskowe. Wspomniane systemy zarz ądzania środowiskowego polecane s ą równie ż dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Urz ędów Powiatowych i Urz ędów Gminnych.

5.1.5 Instrumenty planistyczne System planowania przestrzennego (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin, plany zagospodarowania przestrzennego województw oraz koncepcje polityki zagospodarowania przestrzennego kraju) stanowi jedno z podstawowych narz ędzi zarz ądzania środowiskiem oraz realizowania w polityce pa ństwa zasady regionalizacji (tj. dostosowania kierunków i sposobów działania w zakresie rozwoju poszczególnych obszarów kraju do ich zró żnicowanych predyspozycji) oraz zasady integrowania ze sob ą polityk w ró żnych dziedzinach gospodarki (i wzajemnego wywa żania pomi ędzy sob ą ich nierzadko rozbie żnych interesów).

138

Strategia rozwoju województwa Strategia rozwoju województwa lubuskiego jest dokumentem nadrz ędnym, wytyczaj ącym główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest baz ą dla programów sektorowych (np. dotycz ących rozwoju przemysłu, turystyki, ochrony środowiska, itd.).

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Plan jest elementem regionalnego planowania strategicznego. Stanowi on podstawowe narzędzie równowa żenia ró żnych sfer rozwoju województwa w przestrzeni, a jednocze śnie słu ży konkretyzacji przestrzennej celów sformułowanych w strategii rozwoju województwa.

Strategia rozwoju powiatu Strategia rozwoju powiatu to kolejny dokument okre ślaj ący podstawowe tendencje rozwojowe, które s ą równie ż wytycznymi dla programów sektorowych, w tym dla programu ochrony środowiska.

5.2 Upowszechnianie informacji o środowisku Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska organy administracji s ą obowi ązane udost ępnia ć ka żdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajduj ące si ę w ich posiadaniu (art. 19 prawa ochrony środowiska). Zakres informacji i zasady ich udost ępniania okre ślaj ą przepisy PO Ś Dział IV „Informacje o środowisku”. Starostwo powiatowe b ędzie maksymalnie wykorzystywało nowoczesne środki komunikowania si ę. W pierwszej kolejno ści rozszerzony zostanie zakres informacji dost ępny na stronach internetowych SP o dane dot. oceny stanu środowiska w powiecie i informacje nt. realizacji niniejszego programu. Wstępem b ędzie umieszczenie na stronie internetowej Programu, po jego przyj ęciu przez Rad ę Powiatu. Zostan ą podj ęte działania zmierzaj ące do udost ępniania społecze ństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osi ągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne. Istotn ą rol ę b ędą pełniły pozarz ądowe organizacje ekologiczne prowadz ące działalno ść informacyjn ą lub konsultacyjn ą dla społecze ństwa. Intensyfikowane b ędą działania wynikaj ące z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej” oraz jej programu wykonawczego.

5.3 Organizacja zarz ądzania środowiskiem Zarz ądzanie środowiskiem w okresie pocz ątkowym b ędzie wymagało wyodr ębnienia struktury zarz ądzania środowiskiem od struktury zarz ądzania tym programem. Jednak że, docelowo program ten powinien uto żsamia ć si ę z systemem zarz ądzania środowiskiem w powiecie. Jest to jeden z najwa żniejszych celów postawionych przed zarz ądzaj ącymi programem. Program powinien wypracowa ć instrumentarium, które umo żliwi osi ągni ęcie unifikacji zarz ądzania programem z zarz ądzaniem środowiskiem.

5.3.1 Ogólne zasady zarz ądzania środowiskiem Dotychczasowy rozwój teorii i praktyki zarz ądzania ekologicznego wskazuje, że system zarz ądzania realizuj ący cele ekologiczne powinien opiera ć działania na nast ępuj ących zasadach: • zanieczyszczaj ący płaci, u żytkownik płaci, • przezorno ści, • współodpowiedzialno ści, • pomocniczo ści.

139

Są to zasady powszechnie ju ż akceptowane i stosowane w wielu krajach. Jednocze śnie z istoty koncepcji zrównowa żonego rozwoju wynikaj ą tzw. złote reguły zarz ądzania ekologicznego: • nieodnawialne zasoby środowiska powinny by ć wykorzystywane w takim zakresie, w jakim istnieje mo żliwo ść ich substytucyjnego kompensowania zasobami odnawialnymi, • odnawialne zasoby środowiska powinny by ć wykorzystywane tylko w zakresie nie przekraczaj ącym stopnia ich odnawialno ści, • chłonno ść środowiska nie powinna by ć w żadnym zakresie przekroczona, • ró żnorodno ść biologiczna środowiska nie powinna male ć.

Zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę na kilku szczeblach. W powiecie zarz ądzanie dotyczy działa ń własnych (podejmowanych przez powiat) oraz działa ń poszczególnych gmin, wa żnych w skali powiatu, a tak że jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Ponadto administracja publiczna województwa równie ż w ramach swoich obowi ązków i kompetencji realizuje zadania zwi ązane z zarz ądzaniem środowiskiem w powiecie. Podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska kieruj ą si ę głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna licz ą si ę tak że z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę przez: • dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, • porz ądkowanie technologii i re żimów obsługi urz ądze ń, • modernizacje technologii, • eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska • instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, • stała kontrole emisji zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: • racjonalne planowanie przestrzenne, • kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, • porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, Jak wcze śniej powiedziano, podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony środowiska s ą wojewoda i starosta. Istotnym novum w nowym podziale kompetencji jest nało żenie na wszystkie szczeble samorz ądu i organów rz ądowych ochrony środowiska obowi ązku wzajemnego informowania si ę i uzgadniania. Na uwag ę zasługuje w tym kontek ście wzmocnienie relacji i wpływu organów samorz ądowych na działania Inspekcji Ochrony Środowiska, a tak że przyznanie odpowiednich uprawnie ń kontrolnych organom samorz ądowym. Przepisy przewiduj ą tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu dokumentów planistycznych wytyczaj ących generalne kierunki polityki rozwoju w kontek ście ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego. Organy wykonawcze województw, powiatów i gmin sporządzaj ą programy ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Dokumenty dotycz ące zagospodarowania przestrzennego sporz ądza si ę na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie maj ą jednakow ą moc prawn ą i rol ę w całym systemie. Z punktu widzenia prawnego najmocniejsz ą pozycj ą w omawianej strukturze ma gmina, gdy ż tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalane przez gminy, maj ą rang ę obowi ązuj ącego powszechnie przepisu prawa. Oznacza to w uproszczeniu, ze wszelkie programy, plany i strategie formułowane na ró żnych szczeblach maj ą tylko wtedy szanse realizacji, je śli znajd ą odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Samorz ąd powiatowy okre śla równie ż strategie rozwoju powiatu, na któr ą składa si ę m.in. racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju.

140

5.3.2 Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska Podstawow ą zasad ą realizacji programu ochrony środowiska powinna by ć zasada wykonywania zada ń przez poszczególne jednostki wł ączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia programu i swojego uczestnictwa w nim.

Ogólny schemat zarz ądzania programem przedstawiono poni żej.

Schemat 4. Schemat zarz ądzania programem.

DIAGNOZA

WYBÓR CELÓW

WYBÓR SPOSOBÓW OSI ĄGANIA REALIZACJA CELÓW PROGRAMU

PROPOZYCJA SPRAWDZENIE KOREKT WYNIKÓW

STWIERDZENIE OSI ĄGNI ĘCIA CELU ZMIANA

PONOWNA DIAGNOZA I KOREKTA CELÓW

Szanse na skuteczne wdro żenie Programu daje dobra organizacja zarz ądzania nim. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu mo żna wyodr ębni ć cztery grupy podmiotów uczestnicz ących w nim. S ą to: • Podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem. • Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansuj ące • Podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty programu. • Społeczno ść powiatu słubickiego jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu.

141

Schemat 5. Relacje mi ędzy podmiotami i instytucjami uczestnicz ącymi w realizacji programu.

Rada Powiatu Samorz ąd gminny

Rada Wojewoda Programu Zarz ąd Powiatu Samorz ąd Wojewódzki Zespół Realizacji Programu Instytucje Instytucje Kontroluj ące Finansuj ące

Instytucje Realizuj ące

Główna odpowiedzialno ść za realizacje Programu spoczywa na Zarz ądzie Powiatu, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarz ąd Powiatu współdziała z organami administracji rz ądowej i samorz ądowej szczebla wojewódzkiego oraz samorz ądami gminnymi, które dysponuj ą instrumentarium wynikaj ącym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu słu żby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiaj ącym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarz ądu Województwa znajduj ą si ę instrumenty finansowe na realizacje zada ń programu (poprzez WFO ŚiGW). Ponadto Starosta współdziała z instytucjami administracji specjalnej w dyspozycji, których znajduj ą si ę instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą, monitoring stanu środowiska (I Ś, WIO Ś), prowadz ą monitoring wód (RZGW). Starosta b ędzie wspierany przez Rad ę Programu, która już została ukonstytuowana dla potrzeb opracowania niniejszego Programu. Rada Programu b ędzie nadzorowała realizacje Programu, zapoznaj ąc si ę z okresowymi raportami nt. wykonania zada ń i uzyskanych efektów ekologicznych. Zadaniem Rady jest uzyskanie płaszczyzny społecznego uzgadniania sposobu osi ągania celów Programu. Przedstawiciele ró żnych stron wł ączonych w realizacje Programu b ędą mieli ró żne pogl ądy nt. realizacji celów Programu i konkretnych przedsi ęwzi ęć . Istnieje zatem potrzeba stworzenia obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zada ń programu i udziału we wdra żaniu Programu. T ę rol ę ma spełnia ć Rada Programu. Posiedzenia Rady Programu powinny si ę odbywa ć ok. 3-4 razy w roku (nie rzadziej ni ż 2 razy). Optymalizacja zarz ądzania procesem wdra żania Programu zwi ązana jest z utworzeniem komórki wykonawczej Programu - Zespołu Realizacji Programu, w którym wiod ącą rol ę b ędą pełnili wyznaczeni pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Le śnictwa Starostwa Powiatowego w Słubicach. W skład Zespołu powinni wej ść tak że pracownicy wydziałów ochrony środowiska poszczególnych gmin powiatu. Zadaniami tego Zespołu powinny by ć przede wszystkim: • koordynacja działa ń i współdziałania uczestników Programu, • monitoring realizacji zada ń Programu, • sprawozdawczo ść przed Rad ą Programu,

142

• udra żnianie kanałów przepływu informacji niezb ędnych w koordynacji działa ń w Programie. W ramach Zespołu Realizacji Programu nale ży wyznaczy ć osob ę, która b ędzie pełniła rol ę Kierownika Wdra żania Programu. Kierownik (pracownik Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego) b ędąc odpowiedzialnym za prace Zespołu, b ędzie ści śle współpracował z Rad ą Programu i Starost ą. Bezpo średnim realizatorem zada ń nakre ślonych w programie s ą: samorz ądy gminne jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planuj ące i realizuj ące inwestycje zgodnie z kierunkami nakre ślonymi przez Program. Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji sta ć si ę rutyn ą i podstaw ą zinstytucjonalizowanej współpracy pomi ędzy partnerami ró żnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Nast ępuje uporz ądkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarz ądzania na tyle, że pewne działania staj ąc si ę rutyn ą, powoduj ą samoistne powtarzanie si ę dobrych rozwi ąza ń wytwarzaj ąc mechanizmy samoregulacji. Jak ju ż wspomniano wcze śniej, odbiorc ą Programu s ą mieszka ńcy powiatu słubickiego, którzy subiektywnie oceniaj ą efekty wdro żonych przedsi ęwzi ęć . Ocenę tak ą mo żna uzyska ć poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników świadomo ści społecznej, co opisano w dalszej cz ęś ci dokumentu.

5.3.3 System oceny realizacji programu wraz z proponowanymi wska źnikami Ocena realizacji Programu polega przede wszystkim na monitorowaniu, czyli obserwacji zmian w wielu wzajemnie ze sob ą powi ązanych sferach funkcjonowania danego obszaru (ekonomicznej, społecznej, ekologicznej itp.). Analogicznie, jak na poziomie wojewódzkim został okre ślony „system monitoringu i oceny proponujemy stworzenie: a) systemu zbierania i selekcjonowania informacji, b) systemu oceny i interpretacji zgromadzonych danych.

Procesy te powinny by ć analogiczne na poziomie Gminy i Województwa. Proponowany system monitoringu powinien zawiera ć działania okre ślone w Programie Operacyjnym Województwa: - permanentne pozyskiwanie danych liczbowych oraz informacji dotycz ących realizacji poszczególnych zada ń Programu (materiał stanowi ący podstaw ę do analiz i ocen), - przetworzenie i analiza danych, - przygotowanie raportów z realizacji zada ń uj ętych w Programie, - analiza porównawcza osi ągni ętych wyników z zało żeniami Programu; okre ślenie stopnia wykonania zapisów przyj ętego Programu oraz identyfikacja ewentualnych rozbie żno ści, - analiza przyczyn zarejestrowanych odstępstw oraz identyfikacja działa ń koryguj ących polegaj ących na modyfikacji dotychczasowych oraz ewentualne wprowadzenie nowych instrumentów wsparcia, - wykonanie działa ń koryguj ących. Zbudowanie takiego systemu monitoringu i prowadzenie opisanych działa ń pozwoli na bie żą ce monitorowanie realizacji Programu. Podstaw ą dla sprawnego zbierania danych monitoringu jest opracowany zestaw mierników.

5.3.3.1 Mierniki ekorozwoju Brak mo żliwo ści realnego monitorowania wszystkich elementów środowiska powoduje zaistnienie konieczno ści stosowania specjalnie do tego celu opracowanej listy wska źników, jakimi mo żna posługiwa ć si ę przy ocenie post ępów w realizacji wyznaczonych celów.

143

Zasadniczym zadaniem wska źników realizacji celów tzw. wska źników ekorozwoju jest stworzenie mo żliwo ści realnego zobrazowanie stopnia realizacji zasad i celów przyjmowanych w Programie. Przyj ęte wska źniki powinny: - ułatwia ć ocen ę stopnia realizacji obranych celów - idei ekorozwoju, - okre śla ć osi ągan ą dynamik ę realizacji ekorozwoju i istniej ące problemy, - pobudza ć do wi ększej aktywno ści, - weryfikowa ć obowi ązuj ące kierunki polityki i przyj ęte wcze śniej cele rozwojowe oraz strategie ich osi ągania. Proponowane w ostatnich latach przez organizacje międzynarodowe systemy wska źników nie zawsze spełniaj ą postulat harmonizacji ładów dziedzinowych (ekonomicznego, społecznego i ekologicznego). Systemy takie zostały m.in. opracowane przez agendy ONZ, OECD, Bank Światowy, IUCN i Europejsk ą Agencj ę ds. Ochrony Środowiska (EEA).

Wska źniki dla Programu Ochrony Środowiska Powiatu Słubickiego powinny by ć zgodnie z Polityk ą Ekologiczn ą Pa ństwa, Programem Ochrony Środowiska Województwa Lubuskiego - z uwzgl ędnieniem okre ślonych w tych Programach wymogów sprawozdawczych. Istotnym w tym zakresie mo że by ć równie ż wskazanie wymogów dotycz ących sporz ądzanych, co 2 lata Raportów z realizacji Programu Ochrony Środowiska.

Poni żej przedstawiono jako punkt wyj ścia dla Powiatu - do rozwa żenia propozycje wska źników na ró żnych poziomach. Unia Europejska nie przyj ęła jeszcze jednoznacznie okre ślonego zestawu wska źników. Próby opracowania takiego zestawu wska źników podj ęte zostały przez Europejsk ą Agencj ę Środowiska, (EEA), która w roku 2000 zaproponowała uj ęcie wska źników ekorozwoju w cztery grupy: wska źniki społeczno-ekonomiczne, środowiskowe, wska źniki wydajno ści ekologicznej i wska źniki efektywno ści realizowanych polityk. Jednocze śnie EEA wspólnie z Komisj ą Europejsk ą zacz ęła stosowa ć w praktyce komplet 32 wska źników, tzw. TERM (Transport and Environment Reporting Mechanism) publikuj ąc w grudniu 1999 roku we współpracy z Eurostatem, pierwszy ich zestaw.2 Równie ż w 1999 roku ukazał si ę zestaw wska źników dotycz ących polityki energetycznej UE przygotowany przez Komisj ę Europejsk ą. Obejmował on 65 wska źników uj ętych w pięć grup: poda ż energii, zu życie energii, środowisko, przemysł energetyczny i rynki energetyczne. W roku 2000 opublikowano dokument prezentuj ący zbiór wska źników dotycz ących kwestii środowiska we Wspólnej Polityce Rolnej. Dyrekcja Generalna ds. Gospodarki (Enterprise) w raporcie opracowanym na jej zlecenie przez konsorcjum utworzone na Uniwersytecie Sussex zatytułowany "Indicators for Monitoring Integration of Environment and Sustainable Development in Enterprise Policy" zaproponowała u żywanie trzech grup wska źników: głównych ( headline ), wska źników integracji oraz wska źników odnosz ących si ę do procesu. Wska źniki główne powinny odzwierciedla ć najwa żniejsze trendy ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Zaliczono do nich np. procent populacji z dost ępem do Internetu (sfera społeczna), dzienn ą produkcj ę odpadów (sfera środowiskowa) i procent dochodu narodowego brutto przeznaczany na badania i rozwój (sfera ekonomiczna). Wska źniki integracji obejmuj ą takie parametry jak np. liczba nowo tworzonych firm, które oferują usługi zwi ązane ze środowiskiem oraz ilo ść odpadów wytwarzanych przez przemysł na jednostk ę warto ści dodanej. Ostatnia grupa wska źników – odnosz ących si ę do procesów - ma umo żliwi ć śledzenie procesów zachodz ących wewn ątrz instytucji administracyjnych i w przedsi ębiorstwach. Pojawiły si ę tu takie parametry jak procent wydatków publicznych, do których stosowano kryteria środowiskowe, oraz liczba przedsi ębiorstw, które produkuj ą cho ć jeden produkt oznaczony etykiet ą EU Eco-Label. European Environmental Bureau, przygotowało własny zestaw 10 wska źników, mog ących słu żyć do oceny realizacji polityki ekologicznej Komisji Europejskiej. Nale żą do nich: - Emisja do powietrza czterech rodzajów zanieczyszcze ń (SO x, NO x, NH 3, LZO);

144

- Procentowy udział czystych wód powierzchniowych; - Całkowita emisja CO 2 i pi ęciu innych gazów cieplarnianych (CH 4, N 2O, typu HFC i PFC oraz SF6); - Indeks uwolnionych do środowiska substancji niebezpiecznych, wa żony wzgl ędem toksyczno ści dla ludzi i ekotoksyczno ści; - Udział obszarów zabudowanych w ogólnej powierzchni; - Indeks ró żnorodno ści biologicznej oparty na zró żnicowaniu na poziomie genetycznym i siedliskowym (nie przyj ęto jeszcze dokładnej definicji); - Całkowite zu życie wody i procentowy udział naturalnego uzupełniania jej zasobów; - Całkowite zu życie surowców i ogólna ilo ść wytworzonych odpadów, w tym udział materiałów wykorzystywanych wtórnie lub uzyskanych z recyklingu; - Całkowita liczba przejechanych pasa żerokilometrów (pkm) i tonokilometrów (tkm) oraz całkowite zu życie energii; - Zu życie pestycydów (w tonach czynnego składnika, wa żone wzgl ędem toksyczno ści dla ludzi i ekotoksyczno ści).

5.3.3.2 Mierniki wg Polityki Ekologicznej Pa ństwa Do szczególnie wa żnych mierników realizacji polityki ekologicznej zaliczono: - stopie ń zmniejszenia ró żnicy (w %) mi ędzy faktycznym zanieczyszczeniem środowiska, a naukowo uzasadnionym dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym), - ilo ść zu żywanej energii, materiałów, wody oraz ilo ść wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszcze ń w przeliczeniu na jednostk ę dochodu narodowego lub wielko ść produkcji (wyra żon ą w wielko ściach fizycznych lub warto ści ą sprzedan ą), - stosunek kosztów do uzyskiwanych efektów ekologicznych (dla oceny Programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska), - techniczno-technologiczne charakterystyki materiałów , urz ądze ń produktów (np. zawarto ść ołowiu w benzynie, zawarto ść rt ęci w bateriach, jednostkowa emisja węglowodorów przy eksploatacji samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itd.), zgodnie z zasad ą dost ępu do informacji dane te powinny by ć ujawniane na metkach lub dokumentach technicznych produktu.

Powy ższe wska źniki powinny by ć gromadzone i wykorzystywane do ocen realizacji w dwóch przekrojach: terytorialnym (do zakładu wł ącznie) i bran żowym.

Poza wymienionymi wy żej miernikami stosowane b ędą równie ż wska źniki: a) wska źniki społeczno-ekonomiczne: - wzrost PKB oraz systematyczny wzrost poziomu życia obywateli; - poprawa stanu zdrowia obywateli (długo ść życia, spadek umieralno ści niemowl ąt, spadek zachorowalno ści); - zmniejszenie zu życia energii, surowców i materiałów na jednostk ę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych; - wzrost dochodów z rolnictwa; - zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wył ączanych z rolniczego i le śnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych; - przyrost miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzi ęć z zakresu ochrony środowiska; b) wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko: - zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód l ądowych i morskich, popraw ę jako ści wód płyn ących, stoj ących i wód podziemnych, a szczególnie głównych

145

zbiorników wód podziemnych, popraw ę jako ści wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymaga ń jako ściowych obowi ązuj ących w Unii Europejskiej; - zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń powietrza (przede wszystkim metali ci ęż kich, trwałych zanieczyszcze ń organicznych, substancji zakwaszaj ących, pyłów i lotnych zwi ązków organicznych); - zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu; - zmniejszenie ilo ści wytwarzanych i składowanych odpadów oraz rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania; - ograniczenie degradacji gleb; - wzrost lesisto ści kraju (rozszerzenie renaturalizacji obszarów le śnych); - zahamowanie zaniku gatunków ro ślin i zwierz ąt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk; - zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczaj ącą przyrod ą; c) wska źniki aktywno ści pa ństwa i społecze ństwa : - kompletno ść i stabilno ść regulacji prawnych; - spójno ść i efekty działa ń w zakresie monitoringu i kontroli; - zakres i efekty działa ń edukacyjnych; - opracowywanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarz ądowe projektów na rzecz ochrony środowiska.

5.3.3.3 Monitoring wdra żania Programu Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Pa ństwa głównym celem średniookresowym (do 2010 r.) w sprawie kontroli i monitoringu jest pełna harmonizacja procedur i zakresu działa ń w tej dziedzinie z zaleceniami OECD, wymogami Unii Europejskiej oraz zobowi ązaniami wobec konwencji mi ędzynarodowych. Wymaga to w latach 2004-2007 działa ń: • powołanie nowych struktur organizacyjnych i wdro żenie systemów obiegu informacji w dziedzinie środowiska, niezb ędnych do spełnienia przez Polsk ę warunków uczestnictwa w Unii Europejskiej i realizacji innych zobowi ąza ń mi ędzynarodowych, w tym: • wdro żenie systemu rejestracji substancji niebezpiecznych spełniaj ącego wszystkie wymagania ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz ustawy o ochronie ro ślin uprawnych (2004 r.); • wdro żenie systemu informatycznego PRTR (uwalnianie i transfer zanieczyszcze ń) (2004 r.); • wdro żenie systemu informatycznego SPIRS (rejestracja obiektów niebezpiecznych zgodnie z wymaganiami dyrektywy Seveso II) (2004 r.); • wzmocnienie etatowe słu żb inspekcji ochrony środowiska na szczeblu centralnym i regionalnym (2004 r.).

Zakres monitoringu Wdra żanie Programu Ochrony Środowiska b ędzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: • Okre ślenia stopnia wykonania przedsi ęwzi ęć / działa ń. • Okre ślenia stopnia realizacji przyj ętych celów. • Oceny rozbie żno ści pomi ędzy przyj ętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem. • Analizy przyczyn tych rozbie żno ści. Starosta (poprzez Zespół Realizacji Programu) b ędzie oceniał, co dwa lata stopie ń wdro żenia Programu. Ocena ta b ędzie podstaw ą przygotowania raportu z wykonania Programu. W pocz ątkowym okresie wdra żania Programu równie ż, co dwa lata b ędzie weryfikowana lista

146 przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w najbli ższych czterech latach. Oznacza to, że pod koniec 2005 roku powinna by ć przygotowana nowa lista obejmuj ąca lata 2006 – 2009. W cyklu czteroletnim b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów średniookresowych (w niniejszym dokumencie obejmuj ących okres do 2011 r.). Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotycz ących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. • Ocena post ępów we wdra żaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu, (co dwa lata). • Opracowanie listy przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach, (co dwa lata). • Aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań, (co cztery lata).

Wska źniki monitorowania efektywno ści Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Słubickiego. System statystyki publicznej i pa ństwowego monitoringu środowiska oraz pozostałe mechanizmy nadzoru i kontroli powinny by ć tak zmodyfikowane, aby mo żna było: ‹ co 2 lata dokonywa ć oceny realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporz ądzonych w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa; ‹ dokonywa ć oceny realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska na szczeblu krajowym i wojewódzkim. Do szczególnie wa żnych mierników realizacji polityki ekologicznej pa ństwa nale ży zaliczy ć: • stopie ń zmniejszenia ró żnicy (w %) mi ędzy faktycznym zanieczyszczeniem środowiska (np. depozycj ą lub koncentracj ą poszczególnych zanieczyszcze ń w powietrzu, wodzie, glebie), a naukowo uzasadnionym zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym); • ilo ść zu żywanej energii, materiałów, wody oraz ilo ść wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszcze ń w przeliczeniu na jednostk ę dochodu narodowego lub wielko ść produkcji (wyra żon ą w jednostkach fizycznych lub warto ści ą sprzedan ą); • stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska); • techniczno-ekologiczne charakterystyki materiałów, urz ądze ń, produktów (np. zawarto ść ołowiu w benzynie, zawarto ść rt ęci w bateriach, jednostkowa emisja węglowodorów przy eksploatacji samochodu, poziom hałasu w czasie pracy samochodu itp.); zgodnie z zasad ą dost ępu do informacji dane te powinny by ć ujawniane na etykietach lub w dokumentach technicznych produktów. Powy ższe wska źniki powinny by ć gromadzone i wykorzystywane do ocen realizacji polityki ekologicznej pa ństwa w dwóch przekrojach: terytorialnym i bran żowym (do zakładu wł ącznie). Poza głównymi miernikami przy ocenie skuteczno ści realizacji polityki ekologicznej pa ństwa b ędą stosowane wska źniki społeczno - ekonomiczne, wska źniki presji na środowisko i stanu środowiska oraz wska źniki reakcji pa ństwa i społecze ństwa, a mianowicie: • wska źniki społeczno - ekonomiczne: • poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzona przy pomocy takich mierników, jak długo ść życia, spadek umieralno ści niemowl ąt, spadek zachorowalno ści na obszarach, w których szkodliwe oddziaływania na środowisko i zdrowie wyst ępuj ą w szczególnie du żym nat ęż eniu (obszary najsilniej uprzemysłowione i zurbanizowane); • zmniejszenie zu życia energii, surowców i materiałów na jednostk ę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce;

147

• zmniejszenie tempa przyrostu obszarów wył ączanych z rolniczego i le śnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych; • coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsi ęwzi ęć ochrony środowiska; wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko: • zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód, poprawa jako ści wód płyn ących, stoj ących i wód podziemnych, a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawa jako ści wody do picia oraz spełnienie przez wszystkie te rodzaje wód wymaga ń jako ściowych obowi ązuj ących w Unii Europejskiej; • poprawa jako ści powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza zanieczyszcze ń szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszcze ń wywieraj ących najbardziej niekorzystny wpływ na ekosystemy, a wi ęc przede wszystkim metali ci ęż kich, trwałych zanieczyszcze ń organicznych, substancji zakwaszaj ących, pyłów i lotnych zwi ązków organicznych); • zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu, przede wszystkim poziomu hałasu na granicy własno ści wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w miastach oraz hałasu wzdłu ż tras komunikacyjnych; • zmniejszenie ilo ści wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych; • ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych i terenach po byłych bazach wojsk radzieckich, w tym likwidacja starych składowisk odpadów, zwi ększenie skali przywracania obszarów bezpo średnio lub po średnio zdegradowanych przez działalno ść gospodarcz ą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie pogarszania się jako ści środowiska w jednostkach osadniczych i powstrzymanie procesów degradacji zabytków kultury; • wzrost lesisto ść , rozszerzenie denaturalizacji obszarów le śnych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a tak że wzrost poziomu ró żnorodno ści biologicznej ekosystemów le śnych i poprawa stanu zdrowotno ści lasów b ędących pod wpływem zanieczyszcze ń powietrza, wody lub gleby; • zahamowanie zaniku gatunków ro ślin i zwierz ąt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, a tak że pomy ślne reintrodukcje gatunków; • zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczaj ącą przyrod ą; wska źniki aktywno ści pa ństwa i społecze ństwa: • kompletno ść regulacji prawnych i tempo ich harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem mi ędzynarodowym; • spójno ść i efekty działa ń w zakresie monitoringu i kontroli; • zakres i efekty działa ń edukacyjnych oraz stopie ń udziału społecze ństwa w procesach decyzyjnych; • opracowanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarz ądowe projektów na rzecz ochrony środowiska. W nawi ązaniu do wykonywanych ocen b ędą sporz ądzane 2 rodzaje raportów: • raporty Rady Ministrów z realizacji polityki ekologicznej pa ństwa przedkładane Sejmowi, sporz ądzane co 4 lata; • raporty zarz ądów województwa, powiatu i gminny, przedkładane odpowiednio sejmikowi województwa.

Poni żej zaproponowano istotne wska źniki, przyjmuj ąc że lista ta nie jest wyczerpuj ąca i b ędzie sukcesywnie modyfikowana.

148

Tab. 25. Wska źniki monitorowania Programu. Wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na A Wska źnik wyj ściowy środowisko Jako ść wód powierzchniowych; udział wód opisowo wg pomiarów w punktach 1 pozaklasowych (wg oceny ogólnej) kontrolnych Jako ść wód podziemnych; udział wód o bardzo 2 jw. dobrej i dobrej jako ści (klasa Ia i Ib) Stopie ń zwodoci ągowania gmin powiatu (liczba mieszka ńców korzystaj ących ze zbiorczej 3 94,23 % sieci wodoci ągowej / rzeczywista liczba mieszka ńców) Stopie ń skanalizowania gmin powiatu 4 (liczba mieszka ńców podł ączonych do kanalizacji 54,88 % / rzeczywista liczba mieszka ńców) Ilo ść wytwarzanych odpadów komunalnych / 1 5 360 kg / rok mieszka ńca x rok Udział odpadów komunalnych 6 100 % unieszkodliwionych poprzez składowanie Udział odpadów z sektora gospodarczego 7 7,10 % unieszkodliwionych przez składowanie Średnioroczne st ęż enia Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego w 8 poszczególnych zanieczyszcze ń Słubicach zgodnie z tabel ą 2 i 3 str. 15 9 Wska źnik lesisto ści powiatu 46,54 % Procentowy udział powierzchnia terenów obj ętych ochron ą prawn ą (parki narodowe, krajobrazowe, 10 30,79 % rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, u żytki ekologiczne) Liczba gospodarstw ekologicznych posiadaj ących 0 (0 ha) 11 certyfikat (powierzchnia upraw)

Okre ślenie powy ższych wska źników wymaga posiadania odpowiednich informacji: • Pochodz ących z monitoringu środowiska. Informacje te pochodz ą głównie z WIO Ś; • Pochodz ących z przeprowadzenia odpowiednich bada ń społecznych, np. raz na 4 lata. Badania te powinny by ć prowadzone przez wyspecjalizowane jednostki badania opinii społecznej. Mierniki społecznych efektów programu są wielko ściami wolnozmiennymi. S ą wynikiem bada ń opinii społecznej i specjalistycznych opracowa ń słu żą cych jako ściowej ocenie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a tak że ocenie odbioru przez społecze ństwo efektów programu przez ilo ść i jako ść interwencji zgłaszanych do Starostwa, Urz ędów Gmin, Wojewody, WIO Ś. W oparciu o analiz ę wska źników b ędzie mo żliwa ocena efektywno ści realizacji „Programu ochrony środowiska” a w oparciu o ta ocen ę – aktualizowa ć program .

5.3.4 Harmonogram wdra żania Programu W tabeli przedstawionej poni żej zaprezentowano propozycj ę harmonogramu wdra żania „Programu Ochrony Środowiska powiatu słubickiego”. Harmonogram ten zawiera główne grupy czynno ści i działa ń, które omówiono we wcze śniejszych partiach tekstu. Przyj ętym zało żeniem jest mo żliwo ść ci ągłej modyfikacji harmonogramu w zale żno ści od oceny post ępów w zakresie osi ągania celów i zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych

149

Tab. 26. Harmonogram wdra żania "Programu ochrony środowiska powiatu słubickiego". 2003 Lp. Zadania Rok 2004 2006 2006 2007 Itd. (grudzie ń)

1 Program ochrony środowiska powiatu słubickiego a) Cele do 2011 roku i kierunki Do 2011 Do 2015 działa ń b) lista przedsi ęwzi ęć 2004 do 2006 - 2008 do proponowanych do 2007 2009 2011 realizacji w latach 2004 -2007 2 Monitoring 2.1 Monitoring stanu środowiska

Monitoring

Monitoring polityki środowiskowej • Mierniki efektywno ści Programu • Ocena realizacji

listy przedsi ęwzi ęć • Raporty z realizacji Programu • Ocena realizacji celów do 2011

roku (2015, itd.) i kierunków działa ń

5.4 Główne działania w ramach zarz ądzania Programem W oparciu o zapisy niniejszego rozdziału w poni ższej tabeli przedstawiono najwa żniejsze działania w ramach nast ępuj ących zagadnie ń: wdra żanie "Programu ochrony środowiska" (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych, strategii ich i listy przedsi ęwzi ęć , współpraca z ró żnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społecze ństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarz ądzania środowiskiem, monitoring stanu środowiska. Dla ka żdego zagadnienia wskazano instytucje uczestnicz ące w realizacji wyszczególnionych działa ń.

150

Tab. 27. Najwa żniejsze działania w ramach zarz ądzania środowiskiem. Instytucje Lp. Zagadnienie Główne działania w latach 2004 – 2007 Uczestnicz ące − Koordynacja wdra żania "Programu …”. − Współpraca z ró żnymi jednostkami. Starosta, − Ocena wdro żenia przedsi ęwzi ęć (2x, 2006 i Samorz ądy Wdra żanie 2008). gminne, 1 "Programu ochrony − Ocena realizacji i weryfikacja celów Inne jednostki środowiska” ekologicznych i wdr ąż aj ące kierunków działa ń (1x, 2006). Program − Raporty z wykonania Programu (2x, 2006 i 2007). − Rozwój ró żnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje zajmuj ące si ę tym zagadnieniem. − Realizacja ustawy Prawo ochrony środowiska w zakresie dost ępu do informacji o środowisku. Starosta, − Wi ększe wykorzystanie mediów (prasa, Edukacja ekologiczna, Wójt, telewizja, komunikacja ze Zarz ąd Internet) w celach informowania społecze ństwa o 2 społecze ństwem, Województwa podejmowanych i planowanych działaniach z System informacji o WIO Ś, zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji Środowisku Organizacje programów. Pozarz ądowe − Stosowanie systemu "krótkich informacji" o środowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych). − Szersze wł ączenie organizacji pozarz ądowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społecze ństwem Starosta, Systemy zarz ądzania − Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji Wojewoda 3 środowiskiem wdr ąż aj ących system zarz ądzania środowiskiem. Fundusze Celowe WIO Ś, Monitoring stanu Zgodnie z wymaganiami ustawowymi. 4 WSSE środowiska Informacje o stanie środowiska w powiecie. Starosta

151

6 ASPEKTY FINANSOWE WDRA ŻANIA PROGRAMU W niniejszym rozdziale omówiono potencjalne źródła finansowania i ich szacunkowy udział w kosztach realizacji przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w „Programie...". Koszty wdra żania „Programu...” zostały okre ślone dla okresu 2004 – 2007. Dla dalszych okresów (po 2007 roku) koszty powinny by ć szacowane w nast ępnych etapach realizacji Programu, w ramach u ści ślania informacji i korygowania działa ń na podstawie bada ń monitoringowych.

Niezb ędnym elementem "Programu ochrony środowiska" jest wskazanie ram finansowych wdra żania "Programu...” poprzez szacunek wielko ści środków, które mog ą by ć zaanga żowane w realizacje przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w programie. S ą to środki własne gmin, powiatu, środki podmiotów gospodarczych, środki bud żetu Pa ństwa i bud żetu województwa lubuskiego, a tak że środki pochodz ące z funduszy celowych i środki pomocowe.

Specyfik ą systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że wi ększ ą cz ęść wydatków ponosz ą samorz ądy terytorialne, fundusze ekologiczne i przedsi ębiorstwa, natomiast udział środków bud żetu pa ństwa jest mały.

W poprzednich latach przeci ętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% warto ści inwestycji. W najbli ższych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polega ć na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocze śnie oczekuje si ę spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze wzgl ędu na ogóln ą popraw ę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje si ę wi ększego ni ż dotychczas zaanga żowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE - funduszy strukturalnych i Funduszu Spójno ści (2004 - 2006) . Inwestycje przewidywane do realizacji w przemy śle b ędą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniaj ąco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa. Jak wspomniano wcze śniej, istotny ci ęż ar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin, cz ęsto poprzez zaci ąganie długu w bankach i w mi ędzynarodowych instytucjach finansuj ących (np. EBOiR). Coraz cz ęś ciej gminy podejmuj ą decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewn ętrznemu do wykonywania działa ń z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancj ą jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółk ę oraz na jako ść świadczonych usług.

Szacunkowe koszty wdra żania „Programu..." w latach 2004 - 2007 przedstawiono w poni ższej tabeli. Koszty te zostały okre ślone w oparciu o: • szczegółowe dane zgłoszone przez ró żne jednostki nt. kosztów realizacji konkretnych przedsi ęwzi ęć lub szacunek kosztów przeprowadzony w oparciu o średnie wska źnik dotycz ące budowy i eksploatacji urz ądze ń, • ocen ę wielko ści środków mo żliwych do zaanga żowania (tzw. ramy finansowe).

152

Tab. 28. Szacunkowe koszty wdra żania Programu w latach 2004 - 2007 ( w tys. PLN). Koszty w latach 2004 - 2007

Tys. PLN L.p. Zagadnienie pozainwestycyjne inwestycyjne razem 1. Jako ść wód i stosunki wodne 22 89 500 89 522 2. Powietrze atmosferyczne - 2 388 2 388 3. Hałas 15 - 15 4. Przyroda i krajobraz 255 339 594 5. Gleby i lasy 3 2 366 2 369 6. Edukacja ekologiczna 642 168 810 7. Odpady 410 9 720 10 130 Razem koszty w latach 2003 - 2006 105 828

Uwaga: W powy ższej kalkulacji nie uwzgl ędniono kosztów budowy autostrady, obwodnic oraz modernizacji i budowy nowych odcinków dróg

Struktur ę finansowania wdra żania Programu Ochrony Środowiska powiatu słubickiego w latach 2004–2007 opart ą o zało żone ramy finansowe przedstawiono w tabeli poni żej.

Tab. 29. Struktura finansowania wdra żania Programu Ochrony Środowiska. Udział / Źródło % tys. PLN. Środki własne gmin i powiatu 5 5 300 PFO ŚiGW, GFO ŚiGW 3 3 200 NFO ŚiGW, WFO ŚiGW 13 13 828 Bud żet pa ństwa 18 19 000 Środki pomocowe UE 55 58 200 Środki własne podmiotów 6 6 300 gospodarczych RAZEM 100 105 828

Uwaga: W kosztach nie uwzgl ędniono kosztów dotycz ących infrastruktury drogowej.

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167