FREEWAVE, maandelijks mediamagazine jaargang 33, nr. 440, juli 2010 Beste lezers, COLOFON Exploitatie: Stichting Media Communicatie Het vak geschiedenis op school is niet meer wat het Hoofdredacteur: Hans Knot geweest is,zo luidt vaak de klacht. Rijtjes met jaar- Lay-out: Jan van Heeren tallen worden in ieder geval niet meer geleerd. Al- Druk: EPC leen “1600 - Slag bij Nieuwpoort” lijkt nog een beetje te blijven hangen. Zou toch leuk zijn om daar aan Vaste medewerkers: toe te voegen: “1958 - de eerste Scandinavische Michel van Hooff (Nederland); Rene Burcksen, Jan zeezender” of “1971 - bomaanslag op de Mebo II” Hendrik Kruidenier (VS); Jelle Knot (Internationaal); om maar wat te noemen. Zo ver zal het niet komen. Martin van der Ven (internetnieuws); Ingo Pater- Toch kan een geschiedenislesje nooit kwaad. Daarom noster (Duitsland); Gijs van den Heuvel (Caribisch ditmaal in Freewave de geschiedenis van de radio in Gebied) België, opgetekend door Jean-Luc Bostyn. Meer ge- Verantwoordelijke uitgever schiedenis via een gesprek met iemand die aan de Stichting Media Communicatie, Postbus 53121, wieg stond van Radio Veronica: de 90-jarige Max 1007 RC Amsterdam Lewin. e-mail: [email protected] En natuurlijk staan recente geschiedenis en nostal- web: www.mediacommunicatie.nl gie dicht bij elkaar. Vandaar dat Hans Knot eerder al Correspondentieadres: een oproep deed om herinneringen aan de eigen Hans Knot, Populierenlaan 8, 9741 HE Groningen buizen- dan wel transistorradio toe te sturen. Dit- e-mail: [email protected] maal een schrijven van Rob Bosman Jansen dat www.hansknot.com en www.soundscapes.info wellicht de nodige nostalgische gevoelens op zal wekken. Verder in deze Freewave weer de gebrui- Lidmaatschap: kelijke rubrieken. In ‘Heden en verleden’ worden Nederland: Euro 25,- weer wat leuke vondsten uit het archief van Graham Europa: Euro 30,- Gill belicht en wordt de Bolland & Bolland discografie Rest v/d wereld: Euro 36,50 in relatie tot de zeezenders behandeld. Einde abonnement? Weer veel leesplezier! Op de adressticker staat de datum waarop het abon- Jan van Heeren nement afloopt. Vernieuw dit tijdig! Graag uw eigen adres vermelden onder de mededelingen van uw overschrijving. U kunt eventueel uw adresgegevens ook doormailen/ opsturen met verwijzing naar de overschrijving. Heden en verleden 3 Perikelen 7 Transacties: De man de Radio Veronica bedacht 11 ING-rekening: 4065700 t.n.v. Mediacommunicatie, Herinnering aan mijn radio 13 Amsterdam. Dag Bull... 13 IBAN: NL85INGB 0004065700 BIC: INGBNL2A. -betaling: [email protected] Nieuws uit Duitsland 14 Nieuws uit Engeland 14 Verzending: Nieuws uit Amerika 15 Eventuele klachten inzake verzending, onregelma- Nieuws uit België 15 tige ontvangst en adreswijziging ten alle tijden rich- De dag dat België de radio uitvond 16 ten aan: SMC, Postbus 53121, 1007 RC Amsterdam Het Samoyede project 30 Advertentietarieven: eenmalig tweemalig Elke auteur en adverteerder is verantwoordelijk voor zijn/ 1/1 pagina: Euro 23,- Euro 34,50 haar eigen publicatie. Zonder toestemming van de redactie 1/2 pagina: Euro 14 ,- Euro 23,- is gehele of gedeeltelijke overname, in welke vorm dan 1/4 pagina: Euro 10 ,- Euro 16,- ook, uit deze Freewave niet toegestaan. FOTO'S Indien niet anders vermeld zijn alle foto's uit het Freewave en Offshore Echo’s archief. Foto: Het Omroepgebouw aan het Eugene ISSN NR. 1381-8562 Flageyplein in Elsene (België)

2 Allereerst een aanvulling DI 30 MAART: We gaan even naar Radio Noordzee maart en april 1971. De uitzendingen waren deels in het Engels en deels in het Nederlands en op de zondag- ochtend hadden we Karel Prior met Prioriteiten. Streng- holt, de organisatie achter de Nederlandse Service, had ook een aantal zogenaamde ‘in huis reclames’, onder- meer voor Ideaal Wonen. Zowel voor deze in huis re- clame als wel een filler in Karel Prior’s programma werd het in mijn oren prachtige ‘Wake up and Live’ gebruikt. Van Fons Winteraeken komt de volgende aanvulling: ‘Ik hoor net in een opname van Radio Caroline 319 in de nacht van 31 december 1979 op 1 januari 1980, even voor 01:00 uur, en wel de spot voor de Caroline voor het nieuwe logo, maar tevens dertig jaar jong was Roadshow met daarin de muziek van het nummer ‘Music’ en moeder van vier kinderen – drie jongens en een van John Miles’. meisje. Ruth was altijd al geïnteresseerd in tekenen en schilderen, dus het maken van het logo was niet een Kenia probleem. De reden dat ik stelde dat de foto uit het DO 1 APRIL: Andermaal een blik in het door Graham begin van de jaren zestig afkomstig is komt omdat er Gill door de decennia heen bewaard materiaal over ra- een soort van memo op de foto is geplakt die gerela- dio. Deze keer wil ik een drietal krantenknipsels, dat hij teerd is aan het werk van Keith Skues, die in die periode bewaarde, uitlichten. Allereerst een knipsel zonder da- in Kenia actief was binnen de radio-industrie. tum, dat een foto toont van de directeur generaal van de KBC, ofwel de Kenya Broadcasting Corporation. Ik Nog een bomaanslag neem aan dat het knipsel uit het begin van de jaren Dan een tweede knipsel betreft een cartoon uit een Brits zestig van de vorige eeuw afkomstig is. Patrick Jubbs krant, die in mei of juni 1971 geplaatst is. Als de ge- overhandigt op de foto een cheque aan de ontwerpster toonde lucifer inderdaad zou zijn afgegaan was er veel van het nieuwe logo van KCB, Ruth Fernandes. Ze was eerder een einde aan de zeezenders gekomen. destijds administratief assistente in het platenarchief van de staatsomroep in Kenya. Het knipsel meldde niet al- Kenny and Cash leen dat ze de winnares was van een ontwerpsessie Dan een derde knipsel dat ik wil aanhalen betreffende

3 ingezonden brieven die in de rubriek ‘Feedback’ hebben gestaan van een alweer een einde was gekomen andere Britse krant. Ook in dit geval is het niet te achterhalen uit welke krant aan de uitzendingen van Radio het afkomstig was, gezien het niet op het knipsel is gemeld; evenmin een datum Caroline. Veronica kwam deels was erop aanwezig. Maar uit de inhoud kan worden opgemaakt dat het in de te hulp met apparatuur en geld, herfst van 1973 zal zijn geweest. Eén van de ingezonden brieven is namens zes toen hun eigen schip op 2 april studenten geschreven en was afkomstig uit Guilford. De studenten waren van het jaar op het strand van aardig ontevreden over het gevoerde beleid bij Capital Radio in Londen. Zoals Scheveningen liep en men en- bekend kwam het station een week na London Broadcasting Corparation als kele weken gebruik maakte van tweede commercieel station in Londen op 16 oktober 1973 officieel in de ether. het zendschip van Radio Als één van de programmashows was, naar voorbeeld van het succesvolle Caroline. programma in de jaren zestig op Radio London, een duopresentatie van Kenny Everett en Dave Cash gepland. Dank aan derden Nieuwe apparatuur en een ge- Fiasco nerator betekenden dat men in Waarschijnlijk was de manier waarop dit programma werd gepresenteerd juni bij Caroline terug kon ko- dermate teleurstellend voor de studenten, dat ze in de pen klommen om hun men met twee stations, maar na ongenoegen duidelijk te maken. Men schreef: ‘Is het mogelijk om via deze een vlammende start bleek al rubriek een pleidooi te mogen doen voor onze favoriete deejay Dave Cash? snel dat in de maand juli Vlaams Het is erg triest om de ‘Kenny and Cash Show’ te zien verworden in een ‘Kenny geld via Radio Atlantis redding Everett Fiasco’, waarbij Kenny eigenlijk het hele programma inpikt terwijl Dave diende te brengen,. Wat later in Cash niet veel anders overblijft dan af en toe een vermelding van de tijd. Dave hetzelfde jaar Mi Amigo als is een super deejay en verdient veel meer dan dit. Geef alsjeblief Dave Cash een tweede Vlaamse redder zou la- eigen middagprogramma, waar hij alleen kan worden aangehoord en zeker ten volgen. Er waren de nodige zijn capaciteiten kan tonen.’ Later kwam het alsnog goed met een swingende publicaties over het runnen van show van beide voormalige Radio London deejays. Radio Caroline en Radio Seagull geweest en diverse redenen Heen en weer werden er aangegeven voor Ook was een aantal luisteraars in 1973 het gedoe rond Radio Caroline behoor- het mislukken van de diverse lijk beu, getuige een ander knipsel uit het archief van Graham Gill. Het jaar was pogingen tot terugkeer van het roerig begonnen met het weer naar buiten slepen van de Mi Amigo, vanuit legendarische station. Ook was IJmuiden. Vlak voor de jaarwisseling hadden ontevreden bemanningsleden, er kritiek op de opeens matte wegens het niet nakomen van de betalingen door de leiding van het station, manier van programmeren en het heft in eigen handen genomen en het schip binnen laten slepen. Radio presenteren. Dit leidde weer tot Caroline kwam vervolgens voorzichtig terug met Nederlandstalige en Engel- de opmerking van Andy Archer stalige programma’s maar de winter was nog lang niet afgelopen toen er ook dat het team aan programma- makers erg moe was. Een inge- MV Mi Amigo 1973 © SMC zonden brief in een Britse krant rond de kerstdagen van 1973 had als titel ‘levenloos’.

Krasse taal Zo klonk volgens de schrijver, John Hogg, het geluid van Caroline. ‘Volgens mij heeft er nog nooit een station, uitzen- dend vanaf de Noordzee, zo le- venloos geklonken. Sommige van de presentatoren klinken alsof ze ieder woord vanaf pa- pier aan het spellen zijn. Soms raken ze zo gefrustreerd van hun eigen manier van presen- teren dat men maar over gaat tot het draaien van non-stop muziek. Als Andy Archer meent dat men vermoeid is dan wordt het tijd dat men wordt vervan- gen door mensen met meer vi-

4 taliteit, persoonlijkheid en vooral humor. Musical over Veronica in De muzieksoort die gedraaid wordt begint de tijden op zee na een tijdje ook te irriteren. Bovendien is DO 9 APRIL: Er komt een het enorm dom zich op een beperkte doel- musical over Radio Veronica, groep te richten, daar dit uiteindelijk zal dat dit jaar vijftig jaar bestaat. leiden tot een financiële zelfmoord.’ Acteur Antonie Kamerling en Frans Frederiks, ofwel Lange Voor niets geld gestuurd Frans, spelen de hoofdrollen De schrijver haalde vervolgens nog eens in de musical ‘Herinnert u zich een andere frustratie naar boven, die hem deze nog?’. Dit is namens in het begin van 1973 was overkomen. Harry Kies Theaterproducties Trouwens hem niet alleen maar vele ande- en Beeldenstorm bekend ge- ren. Bij herhaling had het station in ‘The maakt. Ruim vijftig jaar na- Caroline Request Show’ de luisteraars op- dat de uitzendingen van de geroepen lid te worden van de Caroline roemruchte zeezender Club. Voor een bepaald bedrag kreeg men Veronica begonnen, wordt in een lidmaatschapskaart, een gratis poster de theaterproductie terugge- en allerlei voordelen op Caroline goede- keken op het veertien jaar ren. Tenminste dat was de belofte destijds. durende avontuur vanaf de Noordzee. Voor de muziek wordt ge- Honderden, zo niet duizenden, stuurden put uit het archief van de Nederlandse popmuziek uit de periode hun geld naar het Caroline kantoor aan de 1960 tot en met 1974. Zeekant in Scheveningen en niet veel later naar het kantoor aan de Van Hoogendorp- Andere rollen straat in Den Haag. Maar het merendeel Ook Ruben Lürsen, Thijs Steenkamp en Mylene d’Anjou zijn vanaf van de goede gevers kreeg er helemaal volgend jaar in de musical te zien. Het idee komt van Harry Kies. Het niets voor terug. John Hogg andermaal: script is geschreven door Dick van den Heuvel en Sjoerd Kuyper. ‘Velen zouden heel wat sympathieker te- De regie is in handen van Peter de Baan, waarmee het creatieve genover Radio Caroline en Ronan O’Rahilly team van de musical Turks Fruit is herenigd. De musical ‘Herinnert staan als ze niet voor de gek waren gehou- u zich deze nog?’ gaat op 15 februari 2011 in première in het oude den met de Caroline Club. En waarom heb- Luxor Theater in Rotterdam. ben we nooit de reden gehoord van het niet terugkeren van de uitzendingen van Wel of geen non-stop uren Radio Caroline op de 389 meter? Alle voor- MA 21 APRIL: In de Volkskrant is door Paul Onkenhout stil malige deejays, die op deze frequentie ac- gestaan bij het gegeven dat Radio Veronica 50 jaar geleden haar tief waren, hebben inmiddels elders werk uitzendingen begon. Ondermeer had hij een telefonisch interview gevonden. Dus wie houdt wie nu voor de met Dick Offringa, die onder andere de saaiheid van het station in gek? Meneer Archer, wordt het geen tijd de beginperiode aanhaalde. Daarbij werd gesteld dat Veronica in dat er eindelijk eens fris nieuw talent aan de begin jaren van haar tijd op zee veel non-stop uren in haar boord van de Mi Amigo komt? Denk er programmering had. Het was Rob Olthof die hier op reageerde: ook om dat met een signaal van 50 kW Onbegrijpelijk dat een kwaliteitskrant als De Volkskrant een derge- misschien nog kan worden opgebokst te- lijk onbenullig stuk plaatst. Ten eerste stelt u dat Veronica een gen het enthousiasme, de sensatie en de illegale zeezender was. Fout! Er was toen geen enkele wet die het eerlijkheid van jullie drie zeezenderburen.’ zenden vanaf zee verbood. In augustus 1967 kwam er in Engeland een wetgeving tot stand die het zenden vanaf zee verbood. Alleen Radio Caroline ging door. Voorts stelt u vast dat het 50 jarig bestaan Judge Dread gevierd wordt door “Radio Veronica”. Het huidige Veronica heeft De ingezonden brief was dus van rond de niets, maar dan ook niets te maken met het vroegere Veronica. SBS kerstdagen 1973 en in een Britse krant te heeft gewoon de naam opgekocht. Veronica van 1960 tot en met lezen. Gesproken over kerstdagen, zo rond augustus 1974 was mainstream radio en het station dat nu dezelfde die tijd werd vanuit Engeland ook een naam draagt is dat allesbehalve. Zij draaien muziek uit de jaren 80 kerstkaart naar Graham Gill gestuurd, via en 90 en slaan dus “de gouden eeuw” van de popmuziek, de jaren het postbusadres van RNI in Hilversum. De 60 en 70, doelbewust over. Tenslotte wordt in het krantenartikel afzender was Judge Dread, die je nog wel niet gewag gemaakt van de in die tijd zeer populaire stations als herinnert van nummers als ‘Big Six’, ‘Big Radio London en Caroline, die 8 miljoen luisteraars hadden, evenals Seven’ en andere reggaeachtige songs en Radio 390 met prachtige easy listening muziek. Jammer, jammer. destijds ook van een mooie ‘Big Thank You’ jingle, die Judge Dread voor RNI maakte. Maar was het er nu wel of niet Spoedig meer uit het Graham Gill archief. Zelf hebben Rob Olthof en Dick Offringa niet bewust geluisterd

5 Programmering Radio Veronica in Muziek Expres, januari 1962 (met dank aan Dick Offringa)

6 naar de beginjaren van Veronica. Een programma- hoor je een nieuwslezer op een Amerikaans station een schema uit die tijd wijst uit dat er per week diverse bericht voorlezen over een schietpartij aan 56th Ave- blokken binnen de programmering inderdaad non- nue. WTY nieuwslezer is in dit geval Graham Gill (ex stop waren. Dankzij Dick zijn we in het bezit gekomen Britain Radio, SRE, Radio 390, RNI en Caroline). van een programmaoverzicht ter bewijsvoering. Ooolala. De muzikale afslag van de door de Bolland’s Rechten ver- ingezongen jingle op dit nummer werd andermaal voor doezeld een jingle gebruikt en wel door Tom Collins voor zijn MA 26 jingle: “Veronica blijft als U dat wilt.” APRIL: Bol- land & Bolland, Spacemen (Negram). Staat bekend als de tune van de namen doen Ferry Eden op Mi Amigo, Caroline en Radio Monique. ongetwijfeld Ook Wim de Groot gebruikte het nummers als tune op een flinke bel Radio Mi Amigo 272. (Zie ook videoclip). rinkelen bij hen die in de 70’s en This is Radio Northsea. Tony Allan had een goed begin 80’s de ra- contact met Bolland en Bolland, die voor hem ooit zo- dio hadden aan maar, zonder thema, een tune inzongen: “This is Radio staan. Als duo Northsea ... enzovoort.” hadden de heren zelf enkele hits, terwijl ze ook verant- woordelijk waren voor het succes van o.a. Falco en Time Of Your Life (Negram). Werd door Tony Allan zelfs van Status Quo. In radioland waren ze o.a. actief gebruikt voor de Caroline-jingle: “Time of your life.” als ‘jinglefournisseur’ voor Tony Allen (RNI, Caroline). Rob Bolland (zijn broer heet Ferdi), heeft bij de auteurs- Dank aan: Rob Olthof, Martin van der Ven, Jean- rechtenorganisatie Buma Stemra een schadeclaim in- Luc Bostyn, Dick Offringa, Fons Winteraeken en gediend van ruim een kwart miljoen euro. Volgens Graham Gill. Bolland heeft Buma jarenlang verzuimd voor zijn rech- Samenstelling: HANS KNOT ten en die van zijn broer Ferdi op te komen, waardoor zij inkomsten zijn misgelopen. De organisatie zou oog- luikend hebben toegestaan dat royalty’s van hun wereldhits zoals ’Rock me Amadeus’ en ’You’re in the army now’ werden afgeroomd door hun uitgever Willem van Kooten en diens muziekuitgeverij Nanada. Van Kooten is bekend voor zijn radiowerk als Joost den Draaijer bij o.a. Radio Veronica, Radio Noordzee MA 29 MAART: BNR Nieuwsradio zal met een omroep- Internationaal, Hilversum 3 en van enkele (grotendeels) magazine op de markt komen. Het magazine, waarvan mislukte persoonlijke radioprojecten (Cable One, Ra- de naam nog niet bekend is gemaakt, komt nog dit jaar dio Hollandia). in de tijdschriftrekken. Volgens hoofdredacteur Paul van Gessel gaat het blad zich specialiseren in ‘lifestyle’, Foutje “maar met de onze gebruikelijke zakelijke inslag”. Het Volgens componist Bolland heeft Buma-directeur Cees gebeurt zelden dat een radiostation een eigen blad uit- Vervoord in een gesprek toegegeven dat zijn organi- brengt. Radio Veronica en 100%NL gingen BNR voor. satie fouten heeft gemaakt, maar durft deze daar uit angst voor claims niet openlijk voor uit te komen. Buma DI 30 MAART: De TROS heeft een oud programma- Stemra wil niet inhoudelijk reageren op de schade- idee nieuw leven ingeblazen en zal Yolanthe Cabau van claim. “Het is eigenlijk een kwestie tussen de auteur en Kasbergen het programma TROS Stedenspel vanaf za- de uitgeverij. Wij hebben daarin bemiddeld, maar wor- terdag 17 juli laten presenteren. Bewoners van dorpen den nu zelf geconfronteerd met een schadeclaim”. en steden uit België en Nederland zullen onderling strij- den om de eer in een stedenspel. In België zal het pro- DISCOGRAFIE gramma door het commerciële EXQL worden uitgezon- Good Old Times (terug te vinden op de elpee Florida den en het is een oud programma-idee dat eerder werd - Negram). Op Veronica werd de zinsnede “Goodbye, uitgezonden in de jaren zeventig van de vorige eeuw the day is ending” uit dit nummer gelicht en gebruikt onder de titel ‘Spel zonder Grenzen.’ voor een jingle ten behoeve van het boordteam. Het fragment werd gevolgd door Paul McCartney’s DI 30 MAART: De oplagedaling bij de omroepbladen “Singalong Junk”. heeft zich ook in het vierde kwartaal van 2009 doorge- zet. Dat blijkt uit cijfers van Hoi, Instituut voor Media Melodrama (Negram). Aan het begin van deze song Auditing. De totaal betaalde gerichte oplage van de

7 meeste omroepbladen daalde in het vierde kwartaal NOS Teletekst op televisie, computer, mobieltje of via van vorig jaar, vergeleken met hetzelfde kwartaal een Twitter, waarmee teletekst een van de meest geraad- jaar eerder. Er waren slechts twee stijgers: ‘TV Film’ pleegde nieuwsbronnen is. NOS Teletekst is vandaag ging van 109.542 naar 125.010 exemplaren en ‘Totaal 24 uur lang in een feestelijke lay-out te zien in de ken- TV’ van 68.268 naar 70.792. ‘Veronica Magazine’ houdt merkende rechttoe rechtaan stijl. De teletekstletters kre- de dalende lijn van het afgelopen jaar vast met een gen in de loop der jaren iets meer kleur en vorm, maar daling van 944.038 naar 875.623 exemplaren. cyaanblauw, geel en eenvoud blijven de boventoon voeren. Kijkcijferkanon. Pagina 101 heeft niet alleen de WO 31 MAART: Het meeste gebruikers, maar ook het hoogste bereik, bijna landelijke radiostation 5 miljoen mensen geven aan de pagina dagelijks te Q-music is van start ge- bekijken. Op de tweede plaats komt het weer (9 gaan met ‘Wie Zijn Wij?’, miljoen) en daarna de ‘TV-gids’ (8 miljoen) en de s port- een radiospelletje waarbij luisteraars moeten raden bij pagina’s (7 miljoen). Ondanks de opkomst van nieuwe welke bekende Nederlanders de stemmen horen die media kijken de meeste mensen nog steeds Teletekst via op de radio te horen zijn. Maar de programmaleiding de televisie. Mensen die teletekst via internet (4,1 mil- van Radio Veronica is daar niet blij mee. Men is van joen) of mobiel (700.000) bekijken, doen dit vooral als mening dat het te veel lijkt op het radiospelletje ‘De aanvulling. Bijna niemand gaf aan uitsluitend het inter- Stemband’. Op Radio Veronica werd in 2008 het legen- net of de mobiel te gebruiken, om de pagina’s van darische radiospel ‘De Stemband’ nieuw leven ingebla- Teletekst te kunnen raadplegen. zen. Bij dit spel, dat in de jaren ’80 door Erik de Zwart en Kees Schilperoort bij Veronica werd verzonnen, ZA 10 APRIL: Het moeten luisteraars de stem van een bekende Nederlan- programma ‘Wie der weten te identificeren. Bij beide spelletjes kunnen van de Drie’ (archief- luisteraars met de juiste oplossing een geldbedrag win- foto) komt terug op nen dat ieder uur dat de stem niet wordt geraden op- de televisie. Ron loopt. “Het is niet de eerste keer dat Q-music bij gebrek Brandsteder gaat aan inspiratie andere radiostations kopieert. Begin maart tien afleveringen zond Q-music voor het eerst ‘De Top 500 van de 90’s’ presenteren voor uit. Bij Radio Veronica wordt al sinds 2004 de ‘90’s Top Omroep MAX. Het 590’ uitgezonden, een populaire lijst onder de luiste- programma zal tus- raars. Daarnaast zond het uit België afkomstige Q-music sen Kerst en Oud recentelijk een televisiecommercial uit die zeer grote en Nieuw uitgezon- gelijkenis vertoonde met een eerdere commercial van den worden op Ne- Radio 538 waarbij deejays als popsterren optraden. derland 1. Over de samenstelling van DO 1 APRIL: Dertig jaar geleden begon de NOS met de teams is nog niets de eerste Nederlandse Teletekst. De eerste pagina op 1 bekend. Brandsteder en omroepbaas Jan Slagter gaan april 1980 berichtte over de start van Teletekst in com- binnenkort samen zitten om te bedenken wie daar het binatie met een schaakwedstrijd tussen oud-wereld- meest geschikt voor zijn. ‘Wie van de Drie’ is van ori- kampioen Max Euwe en teleteksthoofdredacteur Wim gine een programma dat door de AVRO werd uitge- Stokla. De NOS volgde met Teletekst het voorbeeld zonden en jarenlang een van de grootste hits op de van de BBC, dat met Ceefax al enkele jaren nieuws en publieke omroep was. ondertiteling bracht. Teletekst versloeg de schaakpartij live op het splinternieuwe medium met zwarte achter- MA 12 APRIL: Henk Hagoort, voorzitter van de raad grond en gele, eenvoudige letters. Dit was op enkele van bestuur van de NPO, pleit voor de herinvoering duizenden televisietoestellen te lezen in een tijd dat een van het kijk- en luistergeld, een belasting voor bezitters televisie met teletekst ongeveer 3000 gulden (nu meer van radio- en televisietoestellen. Zo wil hij de politieke dan 1300 euro) kostte. Eind 1990 bezat de helft van de bemoeienis tot een minimum beperken. “Op financieel bevolking vlak zijn we de speelbal van de politiek”, zegt Hagoort een derge- in InsideTV. “Ik zou er vurig voor willen pleiten de lijke toestel. omroepbijdrage opnieuw in te voeren. Dan is de NPO Tegenwoor- opnieuw van de burger en niet langer van politiek Den dig bekijken Haag.” Hagoort gaat over zijn plannen praten met de alleen al da- politieke partijen. “Sinds 2000, toen het kijk- en luister- gelijks bijna geld werd afgeschaft, zit de publieke omroep perma- 5 miljoen nent op een tikkende tijdbom. Onder Balkenende-IV mensen de was al afgesproken dat we voor 2011 in principe 775 pagina’s van miljoen euro zouden krijgen. Die afspraken staan nu

8 weer helemaal op de helling. Het is wachten op het duidelijke grenzen“.Een flowerpoweropvoeding vindt nieuwe kabinet om te weten waar we aan toe zijn. Maar Voordewind tot daar aan toe, “maar geef aan wat de intussen moeten wel productieschema’s afgeklopt wor- schadelijke gevolgen zijn van onder andere softdrugs.” den.” DO 15 APRIL: Omrop Fryslân wacht een reorganisa- DI 13 APRIL: Het lokale AT5 en tie. De leiding van de regionale omroep wil door een het regionale RTV Noord-Holland efficiëntere werkwijze jaarlijks zeker 500.000 euro vrij- willen per 1 januari 2011 fuseren. De maken om die te kunnen investeren in nieuwe media en Raad van Toezicht van RTV Noord- betere programma’s. Adviesbureau Boer en Croon is Holland en de Raad van Commis- ingeschakeld om de hele organisatie de komende maan- sarissen van AT5 hebben het plan den tijd tegen het licht te houden. Dit onderzoek mag vandaag goedgekeurd, zo meldt Het Parool. Nu moe- volgens directeur Jan Koster maximaal 75.000 euro gaan ten de gemeente Amsterdam en de provincie Noord- kosten. Hij benadrukt dat het bureau is ingeschakeld Holland zich nog over het plan buigen. Het regionale om de Omrop klaar te stomen voor de toekomst en niet televisie- en radiostation en de stadsomroep moeten in eerste instantie voor een bezuinigingsoperatie. “Mar ook na de voorgenomen fusie blijven bestaan en een elke ekstra ynfestearing sil út de eigen organisaasje eigen identiteit behouden. Het is niet voor het eerst dat komme moatte.” Koster houdt er rekening mee dat er AT5 en RTV Noord-Holland praten over het samengaan banen sneuvelen, onder meer door de integratie van van de bedrijven. Eerdere pogingen liepen spaak. radio, televisie en internet. De leiding van de regionale omroep wil nadrukkelijk extra investeren in nieuwe DI 13 APRIL: De Raad van Toezicht van de NOS heeft media om ook aantrekkelijk te blijven voor de jongere Jan de Jong (43) met ingang van 1 mei 2010 benoemd generatie. tot algemeen directeur. De Jong volgt Gerard Dielessen op, die na bijna zeven jaar zijn functie verruilt voor die DO 15 APRIL: In van algemeen directeur bij NOC/NSF. Jan de Jong stu- de Gashouder in deerde politicologie aan de Erasmus Universiteit in Rot- Amsterdam reikte terdam en kwam in 1993 in dienst van de NOS. Sinds- het publieke dien heeft hij diverse functies bekleed waaronder Hoofd jongerenstation Marketing & Communicatie. De laatste jaren was hij lid 3FM zijn popprijzen van de directie. “Ik geniet van de liefde voor het vak en uit. De 3FM Awards- de professionaliteit die ik om mij heen zie”, vertelt De show met optre- Jong. “In mijn nieuwe functie hoop ik een bijdrage te dens van artiesten leveren aan een krachtige publieke omroep. Daar heeft als Alain Clark, The de Nederlandse burger recht op. Essentieel onderdeel Opposites en Kane, daarvan is een sterke onafhankelijke nieuwsvoorziening werd op Nederland op alle belangrijke terreinen. Daar staat de NOS garant 3 bekeken door voor. Zo hoopt dit bedrijf het kloppend hart van een 427.000 Nederlan- vitaal publiek bestel te blijven”. ders. Daarmee komt de uitzending niet DO 15 APRIL: Het Media Expertisecentrum moet de voor in de lijst met 25 best bekeken programma’s van mediavervuiling door de omroepen aanpakken. Dat de avond, zo blijkt uit cijfers van Stichting Kijk- vindt Joël Voordewind van de ChristenUnie. Hij zei dit onderzoek. De luisteraars van het popstation kozen de tijdens een conferentie in het Instituut voor Beeld en winnaars, ongeveer een half miljoen mensen bracht Geluid over ‘mediawijsheid’. Voordewind sprak onder hun stem uit. Winnaar van de Award ‘Beste Band’ werd meer zijn ongenoegen uit over een programma als ‘Spui- Kane, die met ‘No Surrender’ ook de prijs voor beste ten en Slikken’ van BNN. “De omroepen zijn op dit single op mocht halen. Anouk werd uitgeroepen tot moment, in opdracht van het kabinet, bezig hun ge- beste zangeres en kreeg daarnaast de prijs voor het dragscodes op te stellen. Laat het centrum hen aanzet- beste album. De beste zanger van Nederland is volgens ten tot maximale zelfbeperking bij het in beeld brengen de 3FM-luisteraars Guus Meeuwis. Het evenement werd van geweld, drugs- en alcoholgebruik, seks en de door de VARA uitgezonden op Nederland 3. Dj’s Giel vrouw als louter lustobject“, aldus het Kamerlid. Beelen, Sander Lantinga en Annemieke Schollaardt pre- Volgens hem heeft bijvoorbeeld ‘Spuiten en senteerden de show. Ook op internet en 3FM radio was Slikken’ een hoog ‘Woodstockgehalte’. “Ex- het hele evenement te volgen. perimenteer er maar op los“, is volgens de woordvoerder van de ChristenUnie het MA 19 APRIL: De programmering van Radio 1 gaat in devies van het programma. ”Ook september op de schop. De publieke omroep maakt voorlichtingsinstituten als het Trimbos en het Jellinek ruimte voor de nieuwe omroepen WNL en PowNed. zeggen inmiddels dat jongeren behoefte hebben aan Ook ouderenomroep MAX krijgt voor het eerst de ge-

9 50.000 euro opgelegd gekregen van het Commissariaat voor de Media. Het radiostation is in bijna het hele land via de kabel te ontvangen en dat mag niet. Volgens het CvdM mag een regionaal commercieel radiostation met wenste ruimte op het nieuwsstation. Hierdoor moet een een FM-frequentie via omroepnetwerken niet meer dan groot aantal bestaande programma’s verdwijnen, waar- dertig procent van de Nederlanders bereiken. Radio onder ‘Kassa’ van de VARA en ‘Stand.café’ van de NCRV. Decibel, eigendom van Young City Media, bereikt via Dit stelde zendermanager Laurens Borst van Radio 1 in de kabel 95 procent van de Nederlanders en dus kan een reactie op de protestactie van het EO-programma de omroep volgens het commissariaat niet meer wor- ‘Dit is de dag’, dat maandag eenmalig vanuit de lucht den aangemerkt als een regionaal gericht radiopro- wordt gepresenteerd. De presentatoren Tijs van den gramma van een commerciële omroepinstelling. De Brink en Michiel Gouman lieten zich met een hoog- mediawaakhond spreekt van een ernstige overtreding. werker ophijsen, om te voorkomen dat hun ochtend- Als de leiding van Radio Decibel haar landelijke kabel- show naar de middag wordt verplaatst..”We willen dol- dekking niet opgeeft, dan kan het CvdM de vergun- graag een ochtendshow blijven maken,” verklaarde ning intrekken. presentator Tijs van den Brink vanaf grote hoogte voor de EO-microfoon. Hij benadrukt dat ‘Dit is de Dag’ het MA 26 APRIL: Het is één van de meest prestigieuze snelst groeiende programma op Radio 1 is. klusjes in Hilversum: het presenteren van het televisie- programma ‘Zomergasten’. Jaarlijks als de temperatuur DI 20 APRIL: Het lawaai van reclamespotjes wordt stijgt, stijgt ook de spanning. Vandaag maakte Jelle binnenkort aangepakt. Een werkgroep binnen de EBU, Brandt Corstius (foto) in ‘De Wereld Draait Door’ be- een samenwerkingsverband van publieke omroepen kend dat hij komende zomer enkele bekende Neder- in Europa, is bezig met het opstellen van een gezamen- landers een avond lang gaat interviewen. Daarnaast lijke geluidsnorm. Ook commerciële televisiestations in mocht hij alvast één van zijn gasten verklappen. SP- Nederland, zoals RTL en SBS, willen zich aan de nieuwe prominent Jan Marijnissen zal in het VPRO-programma afspraken gaan houden. Het indringende geluid van zijn favoriete tv-avond voorschotelen aan de kijker. commercials, trailers en jingles is al sinds jaar en dag een Brandt Corstius bron van irritatie voor veel kijkers. Veel mensen grij- (32) studeerde pen meteen naar de afstandsbediening zodra de reclame- geschiedenis en blokken beginnen. Volgens Richard van Everdingen, journalistiek aan die zitting heeft in de speciale ‘luidheidscommisie’ van de de Rijksuniversi- EBU, wordt de nieuwe norm binnen enkele maanden teit Groningen. van kracht. De VEA, de overkoepelende vereniging Hij was jarenlang van reclamebureaus, wijst erop dat er vooral kwaliteits- correspondent in verschillen zijn tussen de apparatuur waarmee omroe- Moskou, onder pen en reclamemakers werken. Verschil in volume tus- meer voor het sen programma’s en spotjes is er volgens hem niet of dagblad Trouw. nauwelijks. ”Er is vaak sprake van oorbedrog”, con- Hij verwierf lan- cludeert directeur Frans Blanchard. delijke bekend- heid met VPRO- DI 20 APRIL: De 38-jarige Peter Kwee is vanaf 1 juli televisieseries de nieuwe TROS-eindredacteur van ‘EénVandaag’ waarin hij het dagelijkse leven van de Rus onder de (TROS/AVRO). Hij volgt Jules Bänffer op die de rubriek loep nam. In 2009 deed hij dat onder de titel ‘Van Mos- eind 2009 verliet. Kwee was de afgelopen vijf jaar eind- kou tot Magadan’ en dit jaar in ‘Van Moskou tot redacteur van ‘Hart van Nederland’. Daarvoor was hij Moermansk’. De journalist is zoon van schrijver Hugo verslaggever bij ‘Editie NL’ van RTL4 en diverse nieuws- Brandt Corstius, zijn zus Aaf is momenteel columniste programma’s van SBS. Hij begon zijn tv-carrière bij het voor de Volkskrant. Brandt Corstius zegt geen moment TROS programma ‘Vermist’. Hoofdredacteur Jan Kriek te hebben getwijfeld, toen hij werd gevraagd. “Ik was is blij met de komst van de nieuwe eindredacteur: “Met tien toen de eerste Zomergasten werd uitgezonden, ik Peter Kwee halen we iemand binnen met een goede ben ermee opgegroeid. Het is een eer om het pro- neus voor nieuws die precies aanvoelt waar de onder- gramma te presenteren. Maar ook wel spannend na- werpen in ‘EénVandaag’ aan moeten voldoen: tuurlijk.” laagdrempelig en dicht bij de mensen. We zijn blij dat hij de overstap wil maken en dat mede door zijn komst WO 28 APRIL: Michiel Bicker Caarten (53) is vanaf 1 ‘EénVandaag’ het stevige anker op de vooravond van mei in functie als hoofdredacteur van WNL (Wakker Nederland 1 blijft.” Nederland). Robert Alblas (30) is benoemd tot zakelijk directeur. Dat meldde een woordvoerder van de nieuwe DO 21 APRIL: Radio Decibel heeft een boete van publieke omroep. Mediaondernemer en journalist Bicker

10 Caarten was in 1998 betrokken bij de oprichting van waren. Aan de arbeiders bijvoorbeeld. Als zoon van BNR Nieuwsradio en was daar tot 2007 directeur en een arbeider had ik een gloeiende hekel aan arbeiders. hoofdredacteur. Daarvoor werkte hij als journalist voor Waarom zou een ander niet ook eens iets in de omroep- onder meer New York Daily News, NRC Handelsblad en wereld kunnen beginnen?” Dit was destijds zijn over- RTL Nieuws. Op dit moment is Bicker Caarten ook nog weging en de felheid van zijn spraak getuigt ervan dat directeur van Bennink Bicker Caarten. Opvallend is dat hij na vijftig jaar nog helemaal achter zijn frustraties zijn compagnon, Jan Bennink, secretaris is bij die an- over het omroepbestel staat. dere nieuwe omroep: Powned. Beide omroepen ko- men voort uit de schoot van TMG, WNL ging van start Hij informeerde in Den Haag nog wel naar de voor- bij De Telegraaf en Powned werd opgericht door web- waarden voor het verkrijgen van zendtijd. “Ze zeiden: log GeenStijl. u moet minstens honderdduizend leden hebben om een vergunning te kunnen aanvragen. Waarop ik rea- MICHEL VAN HOOFF geerde: om zoveel leden te krijgen, moet je eerst uit- zenden. Dat was een logica waar ze op het ministerie niet bij konden. Want ja, voor geloofsorganisaties en een arbeiderspartij was het niet moeilijk geweest zoveel leden te werven.” Lewin had het toch al niet zo op de politiek, hoewel hij later – zonder noemenswaardig suc- ces - enkele obscure rechtse partijen zou oprichten, rechtse krantjes begon en ook flirtte met Hendrik Koe- Op 21 april 2010 was het vijftig jaar geleden dat de koek van de Boerenpartij. eerste uitzendingen van Radio Veronica te horen waren. Amsterdammer Max Lewin nam ruim vijftig “Radio Mercur? Nee, dat kende ik niet. Ik heb me onder jaar geleden het initiatief. Amsterdammer Frank andere bij Radio Holland laten informeren over de wet- Roos bezocht hem recentelijk op. telijke mogelijkheden om uit te zenden. Buiten de terri- toriale wateren waren er geen beperkingen. Geld was Een boek van van later zorg. Ik wist niet eens hoeveel er nodig was. Hugo de Groot, de Toen ik de mogelijkheden had bekeken ben ik eens ‘Mare Liberum’ was naar Slootmans gestapt. Hij had een rijwielhandel en de inspiratiebron gaf in Amsterdam een huis-aan-huiskrantje uit, waarin voor Radio dingen stonden die me interesseerden. Toen ik eens bij Veronica. Max hem in de buurt was, heb ik contact opgenomen. Hij Lewin, de enige vond mijn idee wel wat.” nog in leven zijnde stichter van deze Slootmans zou al snel het initiatief naar zich toe trekken. zeezender herin- Het plan van Lewin was dan ook amper meer dan een nert zich die oor- idee: “Het moest een station worden dat niet gebonden sprong. De vrije zee, waarover de rechtsgeleerde in de zeventiende eeuw schreef, was een mogelijkheid om het monopolie van de Hilversum- Max Lewin © Teleboek NV se omroepen te kunnen doorbreken. Lewin (90) ver- telt het vanuit een rolstoel in een Amsterdams zorg- centrum. Hij praat moeizaam en hoort nog slechter. In 1959 was hij de initiatiefnemer voor het radiostation, maar nooit eerder werd zijn verhaal over het begin gepubliceerd.

Aanvankelijk overwoog hij een omroep te stichten die niet aan politiek en godsdienst zou doen. “Je had om- roepen die allemaal aan bepaalde groepen verbonden

Bep Slootmans, Meester Geluk en Henk Oswald in Emden © Teleboek NV

11 was aan een politieke of godsdienstige richting. Als je de Veronica (Borkumriff) © archief OEM radio aanzette, was er in die tijd altijd reclame voor een partij of een geloof. Dat moest eruit, volgens mij. Mu- ziek, gezellige muziek en eens een hoorspel. Vrolijke muziek is altijd goed. Belangrijk waren wel mededelin- gen van algemene aard. Nee, ik heb nooit het voorne- men gehad via dat station mijn politieke denkbeelden te verspreiden. Ik wilde juist een station zonder politiek. Ik wilde de mensen eindelijk eens iets anders bieden. Aan geld verdienen dacht ik niet. Het was een idee. Ik verwachtte wel mensen te kunnen vinden die dat kon- den uitvoeren. Ik was bevriend met Kees Manders, die veel contacten in de omroepwereld had. En ik dacht ook aan tv met programma’s voor iedereen. Via een contact met twee mensen van een reclamebureau in Den Haag wist ik van een lichtschip dat in Emden te koop lag en voor ons plan geschikt zou zijn.”

Eigenlijk ging het al snel mis met de bemoeienis van Lewin, vertelt hij. “Ik had Slootmans bij hem thuis in Blaricum gesproken en daarna bleef het stil. Bij toeval zag ik in Het Parool de aankondiging van een vergade- ring van vrije radio- en tv-handelaren. Slootmans deed veroordeeld was wegens illegale gokspelen in zijn be- ook in die apparatuur. Hij zou diezelfde avond komen drijf in de Beursstraat. Zo’n man wilde ik er niet bij met het agendapunt van de vrije radio. Ik belde hem hebben. Maar aan wie ik dat ook vertelde, niemand meteen op: ‘Hoe kun je nou zonder mij in kennis te vond dat belangrijk; ook de Verweijs niet.” stellen en terwijl de voorbereidingen nog niet klaar zijn…’ Het enige wat hij zei was: ‘Kom dan ook maar van- Bij de volgende vergadering van de handelaren was avond’. De naam Vrije Radio Omroep Nederland heb ik Lewin niet meer welkom. Waarom? “Ze hadden kenne- onderweg naar Krasnapolsky bedacht.” lijk in de gaten dat ik hun praatjes niet vertrouwde. Een kennis had me gewaarschuwd voor Oswald, die In het zaaltje met ongeveer twintig zakenlui merkte Lewin een groot aantal schuldeisers had. Grote zwendelaars, over welke overredingskracht Slootmans beschikte. “Hij oplichters en politici denken mensen iets wijs te kunnen was er sterk in mensen voor voldongen feiten te plaat- maken. Bij de ingang van de vergadering heeft Sloot- sen. Wekte de indruk dat de zaak al ver gevorderd was. mans me tegengehouden. Ze hebben me nog 600 gul- De aanwezigen konden voor 5000 gulden aandeelhou- den gegeven. In feite werd ik uitgekocht. Zo van: daar der worden. Of ze enthousiast waren, was slecht in te hebben we geen last meer van. Tja, wat had ik dan schatten. Het waren jaknikkers. Ene meneer Oswald moeten doen? Dat anderen er met je ideeën vandoor stond meteen op en zei: ‘Dat idee had ik ook al en ik kan gaan gebeurt je hele leven. Ik heb geleerd dat je zo min een zender bouwen’. Hij ging meteen bij ons achter de mogelijk van je ideeën moet prijsgeven. De mens is van tafel zitten. Hij nature slecht. Je kunt mensen overal voor krijgen. U had een vlotte hebt de bezetting niet meegemaakt…” babbel en grote brutaliteit. Voor het misliep had Lewin Slootmans al verteld van Oswald zag er het schip in Emden. “Hij zei dat hij daar ging kijken en winst in en wilde ik wilde mee, maar daar kwam niets van in. Absoluut de baas wor- niet. Dat was alweer een waarschuwing voor me. Sloot- den. Maar nou mans wilde van het geld dat de aandeelhouders had- heb ik een ver- den ingebracht zo weinig mogelijk aan dat schip beste- velend geheu- den. Hij en Oswald hebben van het werken aan het gen en kon me schip steeds plezierreisjes gemaakt op kosten van an- herinneren over deren.” hem in De Tele- graaf te hebben “Het was een teleurstelling”, wil Lewin met enige tegen- gelezen dat hij zin wel erkennen. “Maar het leven gaat verder. Nee, Radio Veronica heb ik niet meer gevolgd. Het station Hotel Krasnapolsky heden ten dage speculeerde op de laagste instincten van de mensen. © Martin v.d. Ven De soort muziek… Ik kan niet zeggen dat ik er graag bij

12 was gebleven. Wie weet hoeveel ellende je zou hebben gehad met al die artiesten.”

Dat hij met zijn initiatief later veel radioluisteraars een plezier heeft gedaan, geeft hem geen bijzonder gevoel. “Ik heb er zelf geen plezier van gehad. Denkt u dat die vele mensen mij daarvoor zouden bedanken? Nee, ze zullen zeggen: ‘Wat een sufferd dat hij zich opzij heeft laten zetten’.”

april 2010 - FRANK ROOS

Laser, Caroline en Monique, op te nemen. Met dank aan Een tijdje geleden kwam er een heerlijke ouder- de overspeelkabel uiteraard. wetse brief binnen op de redactie geschreven door Rob Bosman Jansen, al sinds jaar en dag lezer van Even heel wat anders. Ik was drie weken geleden met ons maandblad. Hij verhaalt erin over zijn eerste mijn broer aan het werk bij iemand in Dordt, we doen radio. al jaren lang samen dakbedekkingwerken. Op een be- paald moment kregen we een kop koffie van de man Ik zit momenteel wat te bladeren in de Freewave num- aangeboden in zijn huis. Ik zag dat hij nog twee oude mer 495 uit de maand februari 2010 met daarin jouw maar nog goede recorders had staan en ik vertelde vraag over hoeveel mensen hun transistorradio nog hem dat ik ook nog wat recorders had en bovendien hebben, die gebruikt werd op 31 augustus 1974 of nog heel veel tapes. Aan hem vertelde ik dat ikzelf nu veel weten welk toestel men toen nog had. Even mijn ver- naar oude opnamen zit te luisteren van RNI, Caroline haal. In 1971, ik volgde toen alles wat er gebeurde op en Mi Amigo. Ik ben al jaren een fan van deze vorm en rond RNI, werd ik 15 jaar. En voor mijn verjaardag van radiomaken en alles wat ermee te maken heeft. Hij kreeg ik een Koyo Radio met acht verschillende vertelde me vervolgens dat hij een grote fan van RNI ontvangstbanden. Trots als wat was ik met dat ding en was en nog regelmatig oude programma’s afluisterde ik heb de radio nog altijd in mijn bezit en deze doet het via de computer. Vervolgens liet hij meteen een op- ook nog altijd. De radio werd destijds door mijn ouders name horen van Hans Molenaar uit 1973. Wat vond ik gekocht bij de Makro te Breda. Ik heb vele uren, onder- dat prachtig en ik heb de man meteen ook verteld over meer naar RNI, deze radio gebruikt om intensief te Freewave. Maar dat kende hij niet. Ik heb in de loop luisteren. der jaren heel wat verzameld aan opnamen, boeken, foto’s, platen en meer. Ik zal proberen de man ook lid te In juli 1974 kocht ik zelf bij een radiozaak in Dordrecht maken van Freewave. Binnenkort ga ik hem opzoeken mijn tweede Koyo radio, toen met liefst elf ontvangst- met de nodige foto’s, boeken etc. van ondermeer RNI. banden. Ik had wat geld voor mijn verjaardag gekre- Ik vind het zo leuk iemand te ontmoeten in mijn buurt gen en had rond die tijd ook twee weken meegewerkt die gelijkgestemd is. op een boerderij. Dit was mogelijk omdat iemand van de werkers op de boerderij met vakantie was. Mijn ROB BOSMAN JANSEN ouders legden er ook nog wat geld bij en vervolgens kon het tweede toestel worden gekocht. Die radio kostte toen 400 gulden en is nog altijd in mijn bezit, alleen moet ik hem een keer laten nakijken want als ik de radio aanzet zit er een harde brom in het geluid.

Ja, op die 31ste augustus 1974 zat ik die zaterdag met In februari van dit jaar ontviel ons Bull Verweij, een mijn cassetterecorder toen wat op te nemen. Tape- zakenman in textiel en tevens Mr. Commerciële Radio. recorders had ik niet. Ik was 18 jaar, net van school en 14 jaar lang heeft hij directeur mogen zijn van het eer- dus geen geld om handen om een recorder aan te ste commerciële radiostation van Nederland, dat vanaf schaffen. Ik kocht mijn eerste recorder in 1975. En de zee haar programma’s de ether inslingerde. Maar sinds radio en recorder hebben vele jaren dienst gedaan om de close down van Radio Veronica… Wat zijn we er programma’s, die werden uitgezonden door Mi Amigo, anno 2010 mee opgeschoten sinds het gedwongen ver- Caroline in de jaren zeventig en later in de jaren tachtig trek van ondermeer Radio Veronica? De Gebroeders 13 Verweij hadden in de jaren zestig van de vorige eeuw Bull Verweij zei altijd dat hij zaken en creativiteit strikt begrepen dat je de zaken en de creativiteit strikt ge- gescheiden wilde houden en dat heeft goed uitgepakt. scheiden diende te houden. Laatst kwam dit onder- werp nog ter sprake in de discussiegroep zeezenders Anno 2010 hebben we nog op internet. Leen Vingerling zei er het volgende op: steeds een station met de naam “Wat ik probeer duidelijk te maken is dat de Verweij’s ‘Radio Veronica’- echter is het geen enkele affiniteit met radio hadden. In het normale een onecht kind van de echte zakenleven is het zo dat een ondernemer een bedrijf Veronica. Het station is het ei- opzet waar hij achter staat. Het is zijn ‘baby’ en hij wil er gendom van SBS en had beter iets moois van maken. Een ondernemer haalt alles uit de Radio SBS kunnen heten. Als je kast om elders ideeën of inspiratie op te doen, waar zijn het huidige ‘Veronica’ aanzet, bedrijf baat bij zou kunnen hebben”, aldus Leen dan hoor je wat gouwe ouwe Vingerling. tracks voorbij komen van de jaren 80 en 90 van de vorige Ik ben het hier niet helemaal mee eens. De Verweij’s eeuw. Dit in tegenstelling tode charme van de ‘echte’ werden geïnspireerd door de Scandinavische zeezenders Radio Veronica, want dat was natuurlijk mainstream en wilden hetzelfde trucje voor de Nederlandse kust radio. De echte Radio Veronica draaide alles: van Hepie uithalen. Als je geen verstand van radio hebt - wie van en Hepie tot Rolling Stones en bij de huidige Veronica de leidinggevenden van de commerciële radiostations, wordt maar slechts een klein deel van het totale pop anno 2010, hebben dit nog? Utgezonderd de oude garde aanbod gedraaid. - bestaat de nieuwe ‘garde’ meer uit de boekhouders en de managers en dan haal je vervolgens gewoon het Oké, je hoort Bart van Leeuwen op het huidige Veronica talent naar je toe. Als ik een nieuw toilet in de flat nodig en het blijft natuurlijk leuk om naar hem te luisteren, heb, ga ik die toch niet zelf installeren? (Ik zie me al met ook al zou hij de liederen van Johannes de Heer draaien. mijn twee linker handen). Dan haal je de vakman in De ellende is dat niet de programmamaker beslist wat hij huis! draait, nee, dat doet de manager van het station voor hem. Heeft zo’n manager een hekel aan bijvoorbeeld de Rolling Stones, dan wordt er dus geen muziek van de Rolling Stones gedraaid. Een goed voorbeeld is Ra- dio 5 Nostalgie, best aardig, maar bijna geen Stones, want die schreeuwen teveel aldus de manager. Van- daag hoorde ik wel Wanda Jackson voorbijkomen met ‘Let’s have a party’. Over schreeuwen gesproken! Na zeven uur ’s avonds is het praatradio op Radio 5 en dat is heel jammer. Jammer genoeg draait men uitsluitend de bekende gouwe ouwe. Laatst had men het over een Engelse zanger die ook nog wat nummers van de Beat- les had opgenomen. Enthousiast werd er over gespro- ken? Maar draaien? Nee hoor. De narigheid is dat men uitsluitend de allerbekendste hits draait van artiesten, dus van Fats Domino ‘Blueberry Hill’ en dat is het. Alsof V.l.n.r. Ruud Doets, Bull Verweij en Juul Geleick aan boord van de Norderney, 1999 © Hans Knot de man niet tientallen LP’s op zijn naam heeft staan.

Leen vervolgde: “Bij Radio Veronica was dat beslist niet Een ander mooi voorbeeld is het geval. Er mag dan wel een gezellige familiale sfeer Carly Simon: uitsluitend het num- hebben gehangen, structureel stelde het weinig voor. mer ‘You’re so vain’ wordt er ge- De enige zakelijke persoon binnen de directie was Dirk draaid. Onbegrijpelijk! Beach Verweij, maar die was er te weinig omdat hij veel op Boys: ‘Good vibrations’ en dat is zakenreis was voor de ‘echte’ bedrijven van de alles. Het gekke is dat in de ons Verweij’s. Doordat het financieel voor de wind ging en omliggende landen ze allemaal de er constant een zwaard van Damocles boven Veronica allerbekendste songs van een ar- hing, zette het de directie niet aan tot een verdere ont- tiest draaien. Zojuist hoorde ik op plooiing van het station”, aldus Leen. het station ‘Gold’ uit Engeland Roy Orbison (foto) weer eens voorbij komen. De song? U Hiermee is hij met zichzelf in tegenspraak. Wat had de raadt het al: ‘Pretty Woman’. Waarom niet eens Roy directie van Veronica dan verder nog meer moeten Orbison’s versie van ‘Bye bye love’ van de Everly doen? Het geld stroomde al binnen. Nog meer schepen Brothers? Waarom niet eens ‘The Great Pretender’? voor de kust? Klassiek station? Country of soft pop? Joost mag het weten. Wat hebben we nog meer? Radio

14 10, was vroeger nog eens een Gouwe Ouwe station, nu verbazing lees ik dat Groen Links de auteursrechten tot draaien ze jaren 70, 80 en 90 en soms iets uit de jaren 60. 10 jaar duur wil terugbrengen. Stel dat Femke Halsema Ongeïnspireerd drukt men zijn vinger tegen het beeld- een boek gaat schrijven, dat een bestseller wordt, dan scherm en jawel hoor, de computer kauwt voor dat de kan dus in het jaar 2020 iedereen dit boek rechtenvrij formatie Guns ‘n’Roses voorbij komt. Natuurlijk niet alle laten herdrukken. Wat een maf wijf. tracks van hun cd’s staan erin, maar slechts een paar, want stel je voor. Dat ‘wat de boer niet kent, dat eet hij ROB OLTHOF niet’, denken ze.

Over ongeïnspireerd ge- sproken: wat dacht je van Arrow Classic Rock: pleur 200 tracks op een harde schijf en klaar ben je. Heb je een hele dag geluis- Speciaal voor de Schlager liefhebbers terd naar Arrow Classic Rock, dan heb je het hele re- Sinds enige tijd wordt er wekelijks een Top 15 uitge- pertoire gehoord. Wat hebben we nog meer? O ja, zonden die puur gericht is op de Duitse Schlagers. Deze Radio 6 voor de jazz liefhebber. Best leuk, maar behalve Top 15 wordt uitgezonden op zondagen en wel tussen jazz draaien ze ook soul, motown en soms blues. ’s 12 en 14 uur. De lijst wordt verder aangevuld met re- Avonds praatradio met zo nu en dan weer een mu- cente releases en nieuwtjes van Duitstalige artiesten. ziekje. Over Sky Radio hoeven we het niet te hebben: Het wordt uitgezonden vanuit de studio van NDR1 misschien dat de dames het nog leuk vinden, maar ik Niedersachsen in Hannover. Men had in de eerste uit- krijg er acute diarree van. Dan kan je nog beter Radio zending een populariteitspoll, waarbij door 111.421 luis- 4 opzetten, hoewel ik de opmerkingen van Leo teraars werd gereageerd per post of per e-mail. Als Boudewijns (voormalig directeur van Phonogram) in- winnaar in de poll van de meest populairste artiest uit de zake programmering van dit station wel kan begrijpen. afgelopen tien jaar in de categorie ‘Schlagers’ werd de ‘Hilversum’ meende dat er te weinig luisteraars waren 25-jarige Helene Fischer verkozen. voor Radio 4 dus er moest ‘vernieuwd’, lees ‘verjongd’ Meer info: www.ndr.de/hitparade worden. Leo Boudewijns fulmineert tegen het feit dat de ene presentator, die feilloos alle buitenlandse namen kan uitspreken ingeruild moest worden voor het pro- gramma ‘Van Trigt tot negen’. Annette van Trigt heeft iets onrustigs in haar stem, schreef Boudewijns in een recente uitgave van het blad Aether. Het blad overigens van Beeld en Geluid - het vroegere omroepmuseum. Een bijzonder fraai nummer, dit nummer 95 van april Wood on the radio 2010. Zou ik zeker aanschaffen als ik u was. Er wordt in Ronnie Wood, gitarist van de Rolling Stones, heeft een dit nummer aandacht besteed aan de serie Bonanza, het wekelijkse radioshow gekregen op de Engelse radio. overlijden van Bull Verweij en Hans Knot stond stil bij Hij is elke vrijdagavond op het digitale radiostation Ab- de vroege jaren van Radio Veronica. Verder historische solute Classic Rock te horen. Op zaterdag zal de show verhalen over de EO en de NCRV, het Metropole Or- herhaald worden op het zusterstation Absolute Radio. kest, de Joden in de omroeporkesten, de Edison, Minis- In de ‘Ronnie Wood Show’ zal de gitarist zijn favoriete ter Cals bij de eerste televisie-uitzending in oktober 1951, muziek draaien. Dit aangevuld met verhalen, ervarin- en de nodige recensies. gen en herinneringen, die hij opdeed in zijn tijd bij The Birds, de Jeff Beck Group, The Faces en de Rolling Piratenpartij Stones. Maar ook zijn samenwerking met vele grote De piratenpartij hoopt op veel zetels artiesten als Prince, Bob Dylan, David Bowie, Eric Clapton bij de Tweede Kamerverkiezingen op en Aretha Franklin komen aan bod. Opmerkelijk is dat 9 juni. Deze partij staat voor dat alle Absolute Radio besloten heeft om de show van Wood muziek vrij moet zijn om te eerst op het digitale radiostation Absolute Classic Rock downloaden en dat auteursrechten uit te zenden en daarna pas bij grote broer Absolute schadelijk zijn voor de samenleving. Immers, zo meent Radio. Luisteraars van Absolute Classic Rock, te ont- die partij verder, de betalingen voor legale downloads vangen via satelliet, internet en in Londen via DAB, verdwijnen niet in de zakken van de artiesten, maar in kunnen namelijk al op vrijdagavond luisteren, terwijl de zakken van een paar multinationals. We gaan maar Absolute Radio de show pas op zaterdagavond uit- de zeezenderpartij oprichten die subsidie van de over- zendt. heid vraagt om zoveel mogelijk radioschepen voor de Nederlandse kust neer te leggen zodat SMC weer een Electronisch hoop boottochten kan organiseren. Tot mijn stomme In Engeland start een test met het elektronisch meten

15 van luistercijfers. Onderzoeksbureau Ipsos MediaCT is hiervoor een samenwerking gestart met een aantal grote commerciële radiostations in Londen. Ongeveer twee- honderd mensen werken mee aan de test. Net als in de Verenigde Staten, waar onderzoeksbureau Arbitron de luistercijfers al elektronisch meet, werkt ook Ipsos met een digitaal watermerk waarmee de radiostations wor- den voorzien. Het grote verschil is echter dat Ipsos gebruik gaat maken van mobiele telefoons om dit water- merk op te vangen, terwijl deelnemers in de VS een apart apparaatje (Portable People Meter) bij zich moe- ten dragen. Om de mobiele telefoon geschikt te maken voor het registreren van het watermerk, zal een extra Reclame object stukje software worden geïnstalleerd, genaamd De Belgische hoofdstad heeft er een ‘radiotram’ bij. Zo- MediaCell. Ondanks de test zijn er in Engeland nog pas bedacht en verwezenlijkte reclamebureau Adopt geen concrete plannen om geheel over te stappen op de bekleding van een T3000-tram die gedurende drie elektronisch luistercijfers meten. jaar door Brussel zal rijden in de stijl van het energieke radiostation NRJ (foto). Adopt had het idee om dit me- dium als een ‘mediaobject’ op zich te beschouwen, en niet enkel als een oppervlak om te afficheren, rekening houdend met het ontwerp van de tram waarbij elk volume en uitsteeksel van de carrosserie wordt ge- bruikt. De tram werd aldus omgetoverd tot een reus- achtige geluidsinstallatie (35 meter lang) met luidspre- Race om de top kers, tuners en alle nodige snufjes om de reizigers te Uit een studie van de Amerikaanse onderzoeksin- wekken, zonder de gigantische batterijen te vergeten stellingen Arbitron en Edison Research, blijkt het inter- om de nodige energie te leveren. Het gaat hier enkel net voor het eerst de televisie ingehaald te hebben als om een nabootsing, vermits het reglement van de MIVB meest essentiële medium. Het onderzoek, waarbij 1753 momenteel niet toelaat om het radiostation live te laten Amerikanen werden ondervraagd, wordt al langer ge- uitzenden in zijn voertuigen. voerd. Voor het eerst komt internet nu echter als be- langrijkste medium naar voren. 49% van de respon- denten verklaarde eerder zonder televisie dan zonder internet te kunnen leven. 48% geeft nog steeds de voorkeur aan televisie. Op zich geen indrukwekkende overwinning voor het internet, maar wel een kantel- moment. Brengt men ook de leeftijd van de onder- vraagden in rekening, dan scoort het internet nog ster- ker bij de categorie -45 jaar. Negen jaar geleden ver- klaarde nog 72% van de ondervraagden eerder zon- der internet te kunnen leven dan zonder televisie, te- genover 26% die toen al niet meer zonder internet kon. Internet heeft ondermeer als troeven dat je er de meeste televisieprogramma’s op kan terugvinden (in de Vere- nigde Staten althans), en de kosten van alleen maar een internetaansluiting en gsm beduidend lager liggen dan een pakket met daarin televisie, internet en gsm. Niet enkel televisie verliest overigens terrein ten opzichte van het internet. Van de ondervraagden gelooft bijna de helft dat de traditionele krant op termijn zal verdwij- nen. Drie jaar terug was nog slechts 27% deze mening toegedaan. Enkel in de categorie 65+, houdt het geloof in de papieren krant voorlopig stand. De auto wordt steeds belangrijker als plaats om naar MP3’s te luisteren, ten nadele van het traditionele radio luisteren. Ook bij de categorie 12-34 jaar staat het radio luisteren onder druk. Hier wordt het internet meer en meer gebruikt als bron om nieuwe muziek te ontdekken.

16 28 maart is een meervoudige radioverjaardag in België. Lokale radio Trendy FM start de uitzendingen voor Meerhout in 2007. Radio Donna begint op dezelfde dag, maar dan in 1992. De geplande oprichting van een Belgisch-Nederlandse project, Radio Delta, wordt verdaagd op 28 maart 1980 (om er toch nooit te komen). En natuurlijk was er het radiotijdschrift'Baffle' dat er op diezelfde dag, maar dan in 1977 mee ophield. Uit de assen van het maandblad zou... RadioVisie ontstaan. Keurige voetnootjes in de geschiedenis, maar ook niet meer dan dat.

RADIO IN DE TUINEN VAN verjaardagen betreft. Ze staan weliswaar enigszins in de schaduw van de LAKEN start van de Belgische radio in 1914, maar kunnen best tellen. Zo ging op Op 28 maart, maar dan wel 29 maart 1964 Radio Caroline van start. Het station zou de grondlegger in 1914, begon ook de ge- worden van de West-Europese commerciële (pop)radio. Nog steeds wor- schiedenis van de radio... in den programma's gemaakt volgens de basisregels die het offshore station toen introduceerde.

EN DAAR GING RADIO ATLANTIS Radio Caroline beïnvloedde heel snel het Nederlandse Radio Veronica. Die waren eigenlijk al bezig van in 1960, maar verschilden in weinig van de publieke omroep in Hilversum. Door het succes van Caroline gooide ook Veronica de programma's om. Met het gekende gevolg. Zelfs de oer- conservatieve Vlaamse openbare omroep liet zich af en toe inspireren door de Nederlanders. Al was het maar omdat dagelijks ruim... 600.000 Vlamingen luisterden naar Veronica. Maar de Nederlandse overheid liet de populaire 'piraat' uit de lucht halen in 1974! Alweer een verjaardag dus. Zesendertig jaar geleden verdween daardoor niet alleen Veronica, maar ook de Vlaamse zeezender Radio Atlantis. 31augustus 1974 staat sinds- dien geboekstaafd als 'The day the music died'. De klap voor de muziek- industrie was inderdaad gigantisch. Nederland zou die nooit meer echt te boven komen.

Radio Atlantis België. Al in 1913 bouwde de © Hans Knot/ Steve England Italiaanse ingenieur Marzi een experimentele 'radiofonische' zender in een bijgebouwtje van het koninklijke mleis in Laken. Toch zou het nog tot de lente van 1914 duren vooraleer Koning Albert II ook een radio-ontvanger liet installeren zodat de hele ko- ninklijke familie op 28 maart naar een concert kon luiste- ren. De eerste controleer- bare muziekuitzending tussen een zender en een ontvan- ger... ooit.

MET DANK AAN RADIO 31 JAAR VRIJE RADIO CAROLINE Om het klavertje vier mooi rond te maken, noemen we nog Kortom, een datum waar we een vierde verjaardag! Op 15 oktober 1979 begon Radio niet om heen kunnen. Scorpio met uitzenden vanuit Leuven. De allereerste vrije ra- Trouwens,maart is meer dan dio in Vlaanderen! Tot wat dit uiteindelijk leidde, weten we een unieke maand wat radio- intussen allemaal. In 2010 is dit alweer 31 jaar geleden.

17 ontvanger. Een basiskennis en een vijftal compo- nenten waren voldoende om een toestel ineen te knutselen waarmee radiogeluid kon worden opge- vangen. De meeste luisteraars woonden in het Waalse landsgedeelte waar heel wat ingenieurs pro- beerden in te pikken op de technologische trend die België overspoelde. En het land meteen een status van jewelste opleverde in heel Europa want tot op dat moment had nog nooit iemand er aan gedacht om ook muziek uit te zenden via de radio.

ARIA UIT TOSCA BIJT SPITS AF Op 28 maart 1914 bracht men in het Koninklijk Paleis alles in gereedheid voor de eerste serieuze uitzen- MET CONGO IN HET ACHTERHOOFD ding. Het werd een concert opgedragen aan Konin- Al in 1907 experimenteerden R. Goldschmidt en M. gin Elisabeth. Gedaan met fluittonen! Microfoons Philipsson met radio-uitzendingen. Vanuit het Brus- werden opgehangen, een klassiek orkest werd ge- selse gerechtshof (foto) stuurde men signalen naar posteerd in het woongedeelte van het paleis, de Tervuren, Namen en Luik. Daarbij is het belangrijk zender stond in een buitengebouw dat ook dienst om te onthouden dat het hierbij niet ging om muziek deed als onderzoekslaboratorium. Men ging live de of spraak, maar om Hertztonen. Zes jaar later, het ether in om 20.30 uur met een aria uit Tosca. Nooit was inmiddels al 1913, mocht de Italiaanse inge- eerder was dit gedaan in Europa! nieur Marzi een experimentele 'radiofonische zen- der' bouwen in een bijgebouwtje van het Koninklijke UITZEND- EN ONDERZOEKSCENTRUM Paleis in Laken, vlakbij de De radiopioniers van dienst waren Raymond Braillard Van Praetbrug. Koning (foto) en Robert Goldschmidt. Hun stemmen waren Albert I (foto) was razend de eerste ooit gehoord op de Belgische radio tijdens enthousiast en verleende een programma die naam waardig. Na deze start op alle mogelijke manieren bleef men wekelijks, op zaterdag de zender aanzet- hulp en bijstand. Onlogisch ten. 'Gesproken berichten' werden steevast afge- was het dynamisme van wisseld met uitzendingen van klassieke concerten. de koning niet, want hij Snel koppelde zag in deze nieuwe uitvin- men aan het ding een manier van com- 'uitzendcentrum' municatie met 'zijn' kolonie ook een school in Afrika; Congo. voor... draadloze telefonie en er MAAR EEN TIENTAL RADIO-ONTVANGERS kwam een De experimenten gebeurden zonder officiële radio- onderzoeks- naam en werden gecatalogeerd onder de term TSF, centrum dat de een letterwoord voor Télégraphie Sans Fil (telegrafie radio-uitzendin- zonder draad). De proeven gingen door op de lange gen moest ver- golf. Met een vermogen van 2.000 Watt werd er beteren en ver- uitgezonden op de 165 kHz. Het signaal reikte tot eenvoudigen. zeventig kilometer ver. Bij gunstige weersomstan- digheden haalde men makkelijk het noorden van Frankrijk. Ook de antenne-installatie was indrukwek- REEDS EINDE IN AUGUSTUS 1914 kend. Er stonden liefst acht pylonen die ieder 125 Het hele project, dat later zou bekend worden on- meter hoog waren! Desondanks kwamen er niet echt der de naam 'De Paleisconcerten', werd gefinan- veel ontvangstrapporten binnen. Men schat het cierd door Koning Albert en Koningin Elisabeth. Maar aantal radio-ontvangers in België in die periode op het avontuur duurdeniet lang. Er werd een laatste een... tiental. Een toestel kostte ongeveer 700 BEF keer uitgezonden op 20 augustus 1914. Dan beval en was bijgevolg voorbehouden aan de elite. Koning Albert de zender te vernietigen. De eerste Wereldoorlog was inmiddels uitgebroken en de ko- BELGIE ZET MUZIEK OP DE RADIO ning vreesde dat de zendinstallatie in handen van Veel mensen bouwden echter zelf een kristal- de Duitsers zou kunnen vallen.

18 NEDERLANDSTALIG INITIATIEF werpen. Er Tot 1926, twaalf lange jaren was de 'omroep' in Bel- werd uitgezon- gië een pure Franstalige aangelegenheid geweest. den op 201 me- Een financieel probleem bij Radio Belgique lag mee ter met een aan de basis van het ontstaan van de eerste groot vermogen van Nederlandstalige initiatief. Radio maken kostte ook 200 Watt. in de pioniersjaren handen vol geld en dat onder- Daarmee reik- vond de SA Radio Belgique. In 1928 was de situatie ten de uitzen- dusdanig moeilijk geworden dat er opnieuw geld dingen tot vijf- gevraagd werd aan de regering. Er was al een hele tig kilometer tijd staatssteun, maar die bleek onvoldoende. De ver. Vlamingen gingen dit keer echter dwarsliggen. Twee machtige organisaties, de Christelijke Middenstand PIONIEREN IN WEST-VLAANDEREN en de Boerenbond eisten compensatie! De NV Radio Twee jaar later was er een tweede Nederlandstalig werd opgericht, een Vlaamse Radio Omroep, die de signaal te ontvangen in de Metropool. Radio Belgique tegenhanger moest worden van Radio Belgique. Op had er een relaisstation staan. De uitzendingen van- de site in Veltem kwam er een zender bij. uit Veltem werden er opgevangen en via een nieuwe frequentie doorgestuurd. Dat gebeurde onder de ANTENNE OP DE KERKTOREN naam Radio Zoölogie. Alweer niet onlogisch die naam, Toch zouden niet vanuit Veltem de eerste Nederlands- want de zendinstallatie stond opgesteld in de die- talige programma's worden uitgezonden. Die eer viel rentuin. Via dit station werd er Vlaamse zendtijd Antwerpen te beurt. Al was Radio Antwerpen eer- gekocht door de neutrale Vlaamse Radio Vereniging der een bescheiden initiatief. De officiële roepnaam (VRV). In West-Vlaanderen startte in datzelfde jaar was ON4ED, maar al snel werd het station bekend de Westvlaamse Radio Omroep vanuit Vichte bij als Radio 't Kerkske. Bezieler was de radio-amateur Kortrijk. In deze laatste plaats bevonden zich de Georges De Caluwé, vandaar de ON-call. In zijn ga- studio's. De luisteraars konden afstemmen op 205 rage had hij zowel zender als antenne eigenhandig meter. Er werd uitgezonden met een vermogen van gebouwd. De naam Radio Kerkske was een verwij- 250 Watt. Het verschil in locatie tussen studio en zing naar de antenne die op de kerktoren van Edegem zendersites is te verklaren door een wettelijke be- stond. De studio bevond zich aan de Belgiëlei in Ant- paling. De AM-zenders gaven nogal wat storing,

Georges de Caluwé

19 zodat de uitbater van een radiostation minstens (SAROV) verzorgden om de beurt programma's. Vrij acht kilometer uit de buurt van een stad moest blij- snel gevolgd door de Vlaamsch Nationale Radio-Ver- ven. eniging (VLANARA) en de Liberale Radio-Omroep (LIBRADO). Op dezelfde basis kwamen ook Fran- HEEL BESCHEIDEN VLAAMSE INBRENG stalige verenigingen aan bod: Radio Emissions Er was een klimaat van redelijke vrijheid, de over- Socialistes d'Expression Française (RESEF), Société heid bemoeide zich (bijna) nergens mee. Frequen- libérale de Radiodiffusion (SOLIDA), Radio ties werden toegekend door het ministerie van PTT Catholique Belge (RCB) en Radio Wallonie. (Post, Telegraaf en Telefoon), de technische con- trole van de zendinstallatie gebeurde door de RTT mengtafel (Regie der Telefoon en Telegraaf). Ondanks dit li- NIR - 1939 berale klimaat bleven de Vlaamse radiomakers be- scheiden in aantal. Het zou zelfs nog tot 1935 du- ren vooraleer ook in Gent en het Limburgse Loks- bergen stations van start zouden gaan. In Oost- Vlaanderen ging het om Radio Vlaanderen. Een omroep met sterk socialistische inslag, terwijl het Loksbergse station een sterke katholieke achter- grond had. In Wallonië waren de privé-stations wel als paddestoelen uit de grond geschoten. Snel na elkaar waren volgende omroepen in de lucht geko- men: Radio Ardennes (in Libramont), Radio Cointe (in Micheroux), Liège Expérimental (in Beaufays), Radio Liège (een project van de krant La Wallonie), Radio Ottomont (in Andrimont), Radio Châtelineau, ORDE IN DE ETHER Radio Binche, Radio Wallonia - Bonne Espérance (in De Belgische ether werd er niet eenvoudiger op. Vellezeille), Radio Schaerbeek (eigenlijk vanuit Het woord chaos is enigszins overdreven, toch werd Kraainem), Radio Verviers (in Micheroux), Radio het duidelijk dat een reglementering zich opdrong. Seraing en Radio Conférences (in Meise). Tot aan WOII zou België zestien particuliere, regio- nale omroepen kennen, waarvan vier Nederlands- GROTE 'STROMINGEN' MANIFESTEREN ZICH talige stations. In 1930 schiep de Belgische over- Maar terug nu naar 1928. In dat nogal tumultueuze heid voor een eerste keer enige orde in de ether. radiojaar was Het NIR (Nationaal Instituut voor de Radio-omroep) er ook een zou voortaan via nationale golflengtes de zendtijd nieuw feno- onder de bestaande radioverenigingen verdelen. meen opgedo- ken. Grote 1940 maatschap- Op 10 mei vielen de Duitsers België binnen en werd pelijke, poli- het Omroepgebouw op het Flageyplein ontruimd tieke en reli- toen jachtvliegtuigen hun bommen op nauwelijks gieuze stro- enkele honderden meters dropten. Het NIR dat een mingen be- grote rol was toebedacht tijdens de vijandelijkheden, gonnen zend- bleef nog vier dagen uitzenden vanaf een geheim tijd te eisen. adres in Watermaal-Bosvoorde. In een villa aan de Ze kregen die Tumulidreef waren eerder twee studio's gebouwd. via de (natio- Er waren ook twee mobiele studio's die op batte- nale) zender rijen konden opereren. Toen Brussel werd bezet op van de NV 14 mei, verhuisde de zendinstallatie naar Noord- Radio in Vel- Frankrijk. tem. De Ka- tholieke RADIO KERKSKE VLUCHT NAAR GISTEL Vlaamsche Op het moment van de Duitse inval en bezetting, Radio-Om- telde Vlaanderen vier privé-stations. Radio Kerkse roep (KVRO) ontmantelde meteen de apparatuur en vertrok uit en de Socialis- Antwerpen met de bedoeling om vanuit het West- tische Arbeiders Radio-Omroep voor Vlaanderen Vlaamse Gistel verder uit te zenden. Dat was trou-

20 N.I.R. villa Bosvoorde werd dat ook de 'Fiere Stede' zou vallen, blies het leger de zender op. Een dag eerder was een deel van de nationale zender van het NIR in Veltem ver- nietigd. Andere delen werden in een vrachtwagen geladen waarmee men op de vlucht sloeg naar Frank- rijk. Op 16 mei werd de zendmast eigenhandig, op- geblazen. Toch was er twaalf dagen later opnieuw geluid te horen via de 927 kHz. Op 28 mei startte Sender-Brüssel met Duitse propaganda-uitzendin- gen.

BELGISCHE RADIO OP DE VLUCHT Een tijdlang konden mensen van het NIR/INR, ge- steund vrijwilligers en militairen de Belgische bur- gers en legereenheden, massaal op de vlucht in wens in afspraak gebeurd met de Belgische over- Frankrijk, toch nog bereiken. Dat gebeurde een heid. Maar zover kwam het niet. Gistel werd te snel poosje vanuit Parijs, daarna nog vanuit plaatsen gebombardeerd en veroverd. Zoon Marcel als Poitiers, Limoges, Rouen en Vichy. Telkens werd Decaluwé probeerde daarop terug te keren naar de zendinstallatie afgebroken, verplaatst en weer Antwerpen, maar onderweg werd hij onderschept opgebouwd. Op 14 juni was de vijand echter ook al door de Duitsers. Hijzelf kon ontkomen, maar de zover in Frankrijk opgerukt, dat het hele team naar zender werd in beslag genomen. London vluchtte. Op 28 september was men terug in de lucht. Dit keer niet met eigen zendmateriaal, RADIO LOKSBERGEN VLUCHT NAAR CALAIS maar via de kortegolfzenders van de BBC. Op 13 Radio Loksbergen uit Limburg, ook bekend als de oktober 1942 richtte de Belgische regering in bal- Vlaamsche Omroep, ging eveneens op de dag van lingschap in Londen de Belgische Nationale Dienst de Duitse inval uit de lucht. Eigenaar Gerard voor Radio-omroep (BNRO) op. De uitzendingen van Keersmaekers nam het kristal weg zodat de zender het BNRO startten op 8 februari 1943, eerst via de onbruikbaar werd en sloeg met zijn familie op de BBC, later eveneens via een kortegolfzender van- vlucht naar het Franse Calais. In juni 1940 keerde uit Belgisch-Congo. De enige plek 'België' die niet men terug, maar van uitzenden was geen sprake was bezet. meer. De bezetters hadden de studio verzegeld, het zendgebouw op de berg Reinrode opgeblazen DE START VAN RADIO BELGISCH CONGO en de houten zendmasten waren verdwenen. De Al 1931 waren de eerste proeven begonnen met Duitsers zouden uiteraard ook nooit een zend- een kortegolfverbinding tussen België en vergunning hebben gegeven. Officieel waren die Leopoldstad. Het ging om een samenwerkingsver- allemaal ingetrokken. band tussen het NIR, de RTT en het ministerie van Koloniën. Drie jaar later waren de reguliere uitzen- ZENDER RADIO KORTRIJK STOORT DE BBC dingen van de 'Werelddienst' een feit. Anderhalf WVRO, de West-Vlaamse Radio Omroep, beter be- uur per dag, bestaande uit 'Het gesproken dag- kend als Radio Kortrijk, begon op 11 mei met het blad', 'Le journal parlé', gevolgd door een uur mu- demonteren van de zender. Het was de be- doeling om die te verbergen tot na de oor- Radio Belgisch Congo log. Maar ook dit plan kon niet worden uitge- voerd. De Duitsers vielen veel te snel het zendgebouw in Vichte binnen. Ze zetten de zender opnieuw in elkaar en gebruikten hem als stoorzender voor de uitzendingen van de BBC.

SENDER BRÜSSEL VIA DE NIR-FREQUEN- TIE Het langst was Radio Vlaanderen vanuit Gent in de lucht. De studio's hadden eerst be- scherming gekregen van de Rijkswacht, na- dien van het leger. Toen op 16 mei duidelijk

21 ziek. Bij de Duitse inval was ook de kortgolfzender ciale vestigingen. De gewestelijke stations ver- van RTT-zender in Ruiselede vernield. Er kwam een vulden volgens een beurtrol de zendtijd van het nieuw, 7.500 Watt zwaar, exemplaar in Leopoldstad 'tweede radioprogramma'. te staan. In oktober 1940 startte de nieuwe officiële omroep als Radio Belgisch Congo. POLITIEKE PARTIJEN VERLIEZEN PROGRAM- BASIS VAN DE WERELDOMROEP MA’S Tijdens de oorlogsjaren ging de boodschap dus niet De omroepverenigingen, Li- van Noord naar Zuid, zoals gebruikelijk was in het berale Radio Omroep koloniale tijdperk, maar van Zuid naar Noord. In 1943 (Librado), Katholieke kwam er een zender van 50.000 Watt. Hiermee startte Vlaamse Radio Omroep de BNRO uitzendingen in het Nederlands, Frans, En- (KVRO), Socialistische Arbei- gels, Spaans, Portugees. Men zond uit naar alle wind- ders Radio Omroep (Sarov) en de Vlaamse Natio- streken. Tijdens de oorlog werd de basis gelegd voor nale Radio Vereniging (Vlanara), die eerder via wat later een heuse wereldomroep zou worden. En het NIR programma's verzorgden, verdwenen het feit dat men ook in andere talen uitgezond dan in langzaam ten voordele van uitzendingen die ge- het Nederlands en het Frans. maakt werden door het NIR zelf. Naarmate de nationale omroep onafhankelijker en neutraler NIR-zender, 1945 werd, deden de traditionele partijen er alles aan om de omroep alsnog meer in hun greep te krij- gen.

DAAR IS RADIO KERKSE WEER Georges De Caluwé, de eigenaar van het voor- oorlogse Radio Kerkse wilde zich niet neerleggen bij het staatsmonopolie voor radio en probeerde ook weer een zendvergunning in handen te krij- gen. Deze werd echter geweigerd. Daarom kwam hij in Antwerpen op met een eigen politieke partij met als belangrijkste streven het terug in de lucht brengen van Radio Kerkske. Hij poogde op die manier de overheid voor een voldongen feit te stellen. Maar die bleef koppig een zendvergunning BEVRIJD BELGIË weigeren. Op 3 september 1955 begon De Caluwé In 1944 was de oorlog voor België afgelopen. Op 4 dan maar zonder licentie. Minder dan een week september verzorgde het BNRO, omdat het NIR als instelling nog niet functioneerde, vanuit een nood- studio de eerste uitzending in bevrijd België. Het omroepgebouw aan het Flageyplein en de zend- installaties kwamen opnieuw in handen van de Belgische overheid. De Duitsers hadden nogal wat schade aangericht bij hun vertrek uit Brussel, maar die werd snel hersteld. Door de Besluitwet van 14 september 1945 kreeg het NIR opnieuw de opdracht radio-uitzendingen te verzorgen. Het BNRO werd af- geschaft.

DE START VAN HET TWEEDE PROGRAMMA De eerste naoorlogse regering besloot meteen om een staatsmonopolie voor radio-omroep in te voe- ren. Geen enkele privé-omroep van voor de oorlog kreeg z'n zendvergunning terug. WNRO (Kortrijk), Radio Vlaanderen (Gent), Radio Loksbergen (Hasselt) en Radio Kerkske (Antwerpen) vormden wel de basis van de 'gewestelijke’ omroepen van het NIR. Ze wer- den binnen de staatsomroep omgevormd tot provin- Zendschip van Radio Antwerpen

22 boordstudio Radio Antwerpen mercieel station bij. Nauwelijks een paar weken later kon men ook in de verre buitenlanden luisteren naar het nieuwe Radio Antwerpen. Men startte immers ook uitzendingen op kortegolf. In de 41-meter band, op 7.600 kHz. Het signaal werd tot in Canada ontvangen. Ongebruikelijk waren die KG-uitzendingen niet in die tijd. Het NIR had immers een stevige wereldomroep om de band met de vele Belgen in de Congolese kolonie aan te houden. Er was dus een flinke traditie in het luisteren naar die band.

KOMEN EN GAAN VAN POLITIE IN EDEGEM De Belgische regering die haar mo- nopolie op radio-uitzendingen door- broken zag was echter allesbehalve later werd de zender in beslag genomen. Meteen in haar nopjes met de zeezender. Maar omdat er kondigde De Caluwé aan om een zendschip voor de werd uitgezonden buiten de territoriale wateren, Belgische kust te verankeren. Op 10 oktober 1962 kon men eigenlijk weinig ondernemen, behalve de was het zover. Om 14.25 uur startte Radio Ant- medewerkers in de opnamestudio's in Edegem lastig werpen vanaf het schip Uilenspiegel dat verankerd vallen. Gerechtelijke instanties kwamen en gingen. lag voor de kust van Knokke. Eigenlijk ging het om Daarop besloot Decaluwé om de opnames telkens 'Le Crocodile', een betonnen schip dat hij gekocht op een andere plaats te organiseren. Men sprak had van de Franse Zeemacht. Er werd uitgezonden een punt af en iedereen kwam aanzetten met delen op de 201 meter (1492 kHz). van de opname-apparatuur. Iemand bracht de band- opnemer mee, iemand anders de microfoon, nog UILENSPIEGEL SNEL iemand anders de draaitafels... HEEL POPULAIR De programma's gin- RADIO ANTWERPEN STRANDT... LETTERLIJK gen de ether in tussen Het project was evenwel geen lang leven bescho- 07.00 uur en midder- ren. De tweede helft van de maand december 1962 nacht. Er werd ook verliep dramatisch voor de 'radiopiraat'. Op 13 de- een enkel uur in het Frans uitgezonden. bemanning van Dagelijks was er “Il Y'a De Uilenspiegel De La Musique, tussen 16.30 en 17.00 uur. Radio Antwerpen klonk breder dan de nationale omroep. Er was ook klassieke muziek te horen, maar nog veel meer populaire platen. De meeste programma's werden vooraf opgenomen in een studio in Edegem. Piet Jager was programma- leider, presentators waren onder andere Louis Samoy, Val Leuris, Terry Brendol, Jos Jansen en Fred Steyn. Ook Georges Decaluwé (foto) zelf dook regelmatig op in het middagprogramma 'Groeten van Uilenspiegel'. De 'radiopiraat' werd in snel tempo heel populair.

OOK OP DE KORTEGOLF België en vooral Vlaanderen had er weer een com-

23 cember 1962 stierf Georges De Caluwé na een heel- kundig ingrijpen in Antwerpen. Zijn dood bespaarde hem weliswaar de grootste teleurstelling van zijn le- ven. Op 16 december 1962 woedde er een storm met windkracht 12 over de Noordzee. Het anker van de Uilenspiegel brak, de generatoren vielen uit en het schip sloeg op drift. Via het afschieten van vuurpijlen kon de bemanning de aandacht trekken van de En- gelse ferryboot Suffolk Ferry. Die alarmeerde de kust- wacht van Oostende die onmiddellijk reddingsboten stuurde. Bij het overspringen van het zendschip naar een reddingsboot kwam een matroos tussen beide boten terecht en werd verpletterd. Een sleepboot probeerde daarop de Uilenspiegel tegen de zeestroom in te trekken, maar ook die sleepkabel brak, waarna nog diezelfde avond het zendschip vastliep op het Nederlandse strand van Retranchement bij Cadzand. Meteen was het radio-avontuur definitief voorbij.

was men beginnen testen). Sterke man achter dit project was de Huizingse wafelbakker Sylvain Tack. Deze laatste was er in geslaagd om een nieuwe De bemanning na de dramatische redding deal te maken met de eigenaar van de Mv Mi PAS NAVOLGING IN 1974 MET ATLANTIS Amigo. Atlantis, al eerder uit de lucht via dat zend- Eerder was de Belgische regering al over gegaan tot schip, kocht daarom een eigen schip, de MV het bedenken van een anti-Uilenspiegel wet. Het werd Jeanine. Op 22 december 1973 werd het veran- de Belgen gewoon verboden mee te werken aan kerd voor de kust van het Belgische Knokke. 's radioprojecten vanaf zee. Op 18 december 1962 werd Anderendaags startten de eerste test- de anti-zeezenderwet goedgekeurd met 123 voor en uitzendingen. 35 stemmen tegen. Het verbod was blijkbaar vol- doende om lange tijd nieuwe radio-avonturen vanaf EEN ZOVEELSTE GESTRAND AVONTUUR zee te voorkomen. Het duurde tot 15 juni 1973 voor- Beide Vlaamse stations opereerden vanuit Neder- aleer er een tweede Belgische zeezender opdook. land dat toen geen anti-zeezenderwet had. In Radio Atlantis begon die dag, stipt om 12.00 uur uit te principe overtraden de Belgische medewerkers wel zenden via een huurzender aan boord van de MV Mi degelijk de wet. Het was de eigen onderdanen Amigo. Een schip dat eerder was gebruikt voor o.a. immers expliciet verboden om mee te werken aan de uitzendingen van de Britse zeezender Radio een zeezender. De omweg via Nederland was dus Caroline. Eigenaar van Atlantis was de Adegemse niet helemaal waterdicht, maar bemoeilijkte het zakenman Adriaan Vanlandschoot. ingrijpen wel. Er werd dan ook niet echt opgetre- den tegen beide stations. Aan de avonturen van Atlantis kwam een einde toen ook in Nederland een anti-zeezenderwet van kracht werd op 1 sep- tember 1974. De dag voordien staakte men vrij- willig de uitzendingen. Radio Mi Amigo ging nog enkele jaren door, maar nu met Spanje en later zelfs... Mauritius als thuisbasis. Op 19 september 1979 liep ook dit radio-avontuur af toen het, in- EN DAAR IS EEN TWEEDE ZEEPROJECT middels tweede zendschip, de MV Magdalena van Niet veel later, op 1 januari 1974 startten de officiële haar anker sloeg en vastliep op een zandbank, uitzendingen van Radio Mi Amigo (twee dagen eerder vijf mijl voor Schouwen, Nederland.

24 EVEN TERUG NAAR 1959 DE EERSTE VRIJE RADIO IS SCORPIO Het Belgische zeezenderhoofdstuk deed ons uitein- De wet van 1 februari 1977 schafte het 'Instituut delijk in 1978 belanden, omdat zij, onder impuls van van de Gemeenschappelijke Diensten' van de BRT George Decaluwé, het rechtstreekse gevolg waren en RTB af en werd het 'Belgisches Rundfunk und van de weigering van de Belgische Overheid om Fernsehzentrum der Deutschsprachigen privé-omroep (opnieuw) toe te laten. Diezelfde over- Gemeinschaft' (BRF) opgericht. In 1979 is Radio heid voegde in 1959 zelf een hoofdstuk toe aan de Scorpio de eerste naoorlogse vrije zender. Welis- geschiedenis van de publieke omroep. waar zonder zendvergunning. In de maanden en jaren die volgden zou België een ware vrije radio- MONOPOLIE VOOR ONBEPAALDE explosie kennen. In 1982 werden de vrije of lokale TIJD radio's erkend. Voortaan gingen ze door het leven Het NIR/INR viel in 1959 niet langer als niet openbare radio's. Hun zendvermogen werd meer onder de bevoegdheid van het beperkt tot 100 Watt. Reclame is uit den boze. Ministerie van Verkeerswezen, maar kwam terecht onder dat van Cultuur. Door een wet van 18 mei 1960 werd de openbare omroep per 8 augustus opgevolgd door drie nieuwe instituten: BRT, RTB en het Instituut van de Ge- meenschappelijke Diensten. BRT stond voor: Belgische Radio en Televisie (Nederlandstalige uit- zendingen), de RTB was het letterwoord voor Ra- dio Télévision Belge (émissions françaises). Beide kregen van de staat het uitzendmonopolie voor on- bepaalde tijd.

FM, OMROEP BRABANT EN STEREO Op 1 oktober 1961 begon BRT 3 uit te zenden. “Een cultureel net dat ernstige muziekprogramma's en woorduitzendingen voor zijn rekening neemt”, zo werd het toen omschreven in de pers. Het tweede STUDIO BRUSSEL WERD JONGERENRADIO programma, BRT 2, zorgde voor uitzendingen met De komst van de lokale radio had het nationale een regionaal karakter. Terwijl het eerste pro- omroepinstituut geïnspireerd tot nieuwe initiatieven. gramma, BRT 1, zich ging zich specialiseren in uit- Op 1 april 1983 ging Studio Brussel in de lucht. Na zendingen voor het gezin, bejaarden, consumen- BRT 1, BRT 2, BRT 3 en de Wereldomroep werd dit ten en toerisme. In 1962 nam de BRT voor het eerst het vijfde publieke radionet. De nieuwkomer profi- een FM-zender in gebruik. In 1967 kreeg ook Bra- leerde zich als een 'Muziek- en informatiezender voor bant een eigen regionale omroep (foto). In dat- de Brusselse Vlamingen en pendelaars in de omstre- zelfde jaar begonnen de eerste stereo-uitzendin- ken'. Paul De Wyngaert en Jan Hautekiet zijn de gen van BRT 3. eerste presentators (foto, samen met Jan Schoukens). Er werd uitgezonden op de 102.8 MHz. In 1983, vooral omdat men niet goed te ontvangen was door een overvolle FM-band, kreeg men ook een plaatsje op 1512 kHz, middengolf. Een jaar la- ter ging Studio Brussel nationaal uitzenden via extra FM-frequenties en werd de AM weer verlaten. Wat begon als een publieke omroep voor Brussel, evolu- eerde snel in een jongerenstation voor heel Vlaan- deren.

RECLAME OP PUBLIEKE RADIO Intussen is het 1990 geworden. De BRT startte de operatie 'nieuwe huisstijl'. De radionetten kregen een duidelijker profiel en BRT-1, BRT-2 en BRT-3 heetten voortaan Radio 1, Radio 2 en Radio 3. Een jaar later, in augustus richtten de publieke omroep en de Vlaamse Uitgeversmaatschappij (VUM) samen

25 de Vlaamse Audio- ting een feit. Drie maanden eerder, in september visuele Regie 1997 was de digitale radio gestart. De DAB-zen- (VAR) op. Op- ders (Digital Audio Broadcasting) werden één na dracht: reclame- één in gebruik genomen zodat in de loop van 1998 en sponsor- heel Vlaanderen DAB kon ontvangen. werving verzorgen voor de BRT radio's REGIONALE en sponsorwerving 2, CENTRAAL (geen reclame) NAAR BRUS- voor de televisie. SEL Op 1 oktober 1990 gingen de eerste reclame- Op 1 januari boodschappen de ether in op Radio 1, 2 en Studio 1999 startte Brussel. Op 27 maart 1991 werd alweer een nieuw Radio 2 vanuit omroepdecreet uitgevaardigd. Het veranderde de een nieuwe naam BRT in BRTN (Omroep van de Vlaamse Ge- centrale studio meenschap). De “N” stond voor Nederlands. Pre- in het Brus- cies een jaar later was het tijd voor de geboorte selse omroepcentrum. Tot dan had iedere gewes- van een zesde publieke zender. Op 28 maart 1992 telijke omroep vanuit een eigen provinciale studio begon Radio Donna. uitgezonden. Het regionale signaal werd naar Brus- sel gestuurd en ging vandaar naar de Radio 2-zen- ders. Het alibi voor de wijziging was het feit dat er te divers werd gewerkt en dat de medewerkers elkaar haast nooit zagen. Er was te weinig groeps- geest , er waren teveel eilandjes. Radio 2 moest een hecht station worden, vanuit een enkele plek. Wel bleven de ontkoppelde programma's, met een aanbod regionale informatie vanuit de regionale stu- dio's in Antwerpen, Brussel, Gent, Hasselt en Kort- rijk komen.

EEN HALF ZEVENDE PUBLIEK SPORTNET De Europese Voetbalkampioenschappen in 2000, gehouden in België en Nederland waren het alibi voor de publieke omroep om 'ongemerkt' een ze- vende radionet te starten. VRT-radio zond alle wed- OP TWEE MAAND 10% MARKTAANDEEL strijden rechtstreeks uit via de middengolffrequentie 'Dit station moet de luisteraars die niet bereikt wor- 927 kHz, waarop normaal Radio 1 te horen is. Tus- den door de andere netten een oplossing bieden', sen 10 juni en 2 juli was het station elke dag van heette het officieel. In werkelijkheid wilde de open- 17.00 tot 23.00 uur in de lucht. Na Euro 2000 ver- bare omroep een oplossing bieden voor de stijgende dween 927 Live grotendeels uit de belangstelling vraag naar reclamezendtijd. Uiteraard kon men met om vanaf januari 2003 definitief een eigen leven te een hitradio als Donna ook beter de grote populari- leiden. Op de 927 kHz is sindsdien afwisselend het teit van de vrije radio's te lijf gaan. De sterke hori- signaal van Radio 1 dan wel van 927 Live te horen. zontale programmering van Donna zorgde ervoor Wie afstemt krijgt tijdens belangrijke sport- dat het station, twee maand later, al een markt- momenten, de sportzender te horen. Voetbal- aandeel van om en bij 10% had. Bijna net zoveel wedstrijden in eerste klasse, Europese wedstrijden, als de verzamelde vrije radio's bij elkaar. belangwekkende sportprestaties van landgeno- ten... Ook buiten de VRT: VENNOOTSCHAP VAN PUBLIEK RECHT uren van sport op Op 16 april 1997 keurde het Vlaamse Parlement het Radio 1. Omgekeerd 'decreet betreffende de omzetting van de BRTN in blijft via de frequen- een naamloze vennootschap van publiek recht' (het tie van 927 Live voor zogenaamde maxi-decreet) goed. Hierdoor kon de en na het eigen pro- publieke omroep worden omgevormd tot een NV die gramma Radio 1 te be- de naam Vlaamse Radio- en Televisieomroep (afge- luisteren. kort: VRT) kreeg. Op 1 januari 1998 was de omzet-

26 bestond al langer. Geïnspireerd door redelijk suc- cesvolle voorbeelden uit Nederland was er een lobby ontstaan die Minister van Media, Dirk Van Mechelen eindelijk zover kreeg om in de zomer van 1998 het bestaande mediadecreet aan te passen. De komst van commerciële kabelomroep in Vlaanderen werd officieel mogelijk gemaakt. De wet verbood wel uit- drukkelijk om een kabelsignaal ook via de ether te verspreiden. S&SI, 4FM en Radio 538 (een spin off van het gelijknamige commerciële station in Neder- land) gingen in februari 1999 van start. Radio NETWERKRADIO Magdalena zou iets later volgen. Midden jaren tachtig was het fenomeen keten- of netwerkradio ontstaan. Diverse lokale omroepen PIONIERS GINGEN namen een centraal signaal over, zodat een soort FAILLIET IN 2000 landelijke dekking ontstond. Op die manier was Ra- Een voor een, be- dio Contact zo goed als nationaal te ontvangen. De halve 4FM, verdwe- overheid vond dit niet leuk en verbood het systeem nen al deze kabel- om het een paar jaar later alsnog toe te staan, mits stations ook weer. een paar uur per dag lokaal werden ingevuld. Pro- Sneller dan verwacht jecten die met dezelfde formule werkten, maar geen zelfs. De interesse lang leven beschoren waren, heetten Family Radio van de Vlaamse luisteraar was klein, de investering (eveneens van de Contact Groep) en Radio Energy groot omdat o.a. de kabelmaatschappijen voor ie- (van de Franse NRJ Group). Het globale programma dere abonnee geld vroegen en de satelliet- werd meestal aangeleverd vanuit één centrale stu- verbindingen bakken vol geld kostten. Bovendien dio via een satellietverbinding. was de belangstelling van de adverteerders ge- ring. Radio 538 begreep het eerst de precaire si- VLAAMSE RADIO VIA U-BOCHTCONSTRUCTIE tuatie en gooide al na een jaar de handdoek in de Kabelradio had intussen ook zijn entree gemaakt. ring. 2000 zou ook een slecht jaar worden voor Radio Flandria pionierde vanuit Luxemburg want van Flandria en BOB. Door wanbeheer van de Neder- de Vlaamse wetgever mocht ook dit niet. Dus werd landse investeerders ging het project failliet in het Flandria een commerciële omroep met uitvalsbasis in voorjaar. Op 31 maart 2000 verdwenen beide sta- het Groot Hertogdom Luxemburg en een reclame- tions voorgoed van de kabel. Op dat moment had- regie in Zaventem (foto). De programma's werden in den ze een Vlaamse uitzendlicentie en waren ver- huisd naar het Century Center in Antwerpen. Het mocht niet baten.

NIEUW FREQUENTIEPLAN S&SI, ondertussen van naam veranderd in Roxy en 4FM zagen enkel een mogelijkheid om te overle- ven via de nogmaals aangepaste mediawetgeving. Toenmalig Minister van Media, Dirk Van Mechelen (VLD) had op de valreep van 1999 een technisch team van het Nederlandse Luxemburg-stad gemaakt, gingen eerst naar de sa- Nozema aan het werk ge- telliet en daarna naar de diverse kabel- zet om een nieuw maatschappijen. Het systeem is in radiomiddens be- frequentieplan te beden- kend als de U-bochtconstructie. Flandria startte in ken. Er was eindelijk een oktober 1997 via de Mechelse kabel en breidde ge- wettelijke basis gecreëerd staag zijn dekking uit. Tegen midden 1998 was men voor twee landelijke com- in elke Vlaamse huiskamer te ontvangen. Op 11 fe- merciële radio's in Vlaan- bruari volgde B.O.B. (Best Oldies in België), een deren. tweede initiatief van de groep achter Flandria. WINNAARS WERDEN GECONTESTEERD S&SI EERSTE VLAAMSE KABELRADIO Na een fel bevochten strijd tussen zeven kandida- De interesse in de kabel als alternatief voor de ether ten, waaronder zelfs een Finse groep, haalde 4FM

27 opeenvolgende Ministers van Media (Eric Van Rompuy, Dirk Van Mechelen en Marino Keulen) slaag- den er uiteindelijk in om een nieuw, verbeterd plan voor alle Vlaamse radiostations uit te werken. Daar- voor werd zelfs een heftige strijd uitgevochten met de Waalse collega's. Ondanks het feit dat radio- signalen niet stoppen aan een geografische of taal- grens, zijn zendvergunningen en frequentieverdeling in België een federale materie. Met alle onlogische gevolgen vandien.

DE KOMST VAN DE STADSRADIO'S Als gevolg van het nieuwe decreet konden geïnteresseerden zich ook kandidaat stellen voor de ene licentie. Investeringsmaatschappij Think Me- een commerciële regionale licentie in 2003. In ie- dia (eerder opererend als Groep De Beukelaar), had dere Vlaamse provin- het project mee helpen financieren. Vier collega's cie werd er een ver- en vrienden, hadden een droom waar kunnen ma- gunning voorzien. ken (foto). Een tweede licentie ging naar Q-music. Een nieuw fenomeen Eigendom van de Vlaamse Media Maatschappij (op dook hiermee op. Al- 1 februari 1989 gestart met het eerste commerciële hoewel er dit keer tv-station in Vlaanderen). Twee totaal verschillende niemand vragende initiatieven hadden het gehaald. Het leidde tot grote partij was voor zoiets consternatie bij de verliezers. De Finse groep, werd dit toch door de Finnpage, trok zelfs naar de Raad van State. 'Mu- wetgever voorzien. ziek & Feiten' een andere kandidaat stapte naar de Gelijk met de regio- rechter. Beiden kregen ongelijk. nale licenties werden ook nieuwe vergunningen, voor de duur van negen GESTART EN GESTOPT OP ZELFDE DAG jaar, uitgereikt aan bijna 300 lokale radio's. Daar 4FM begon de officiële etheruitzendingen op 31 ok- waar het vroeger allemaal om omroepjes ging die tober 2001 via de 88.6 MHz vanuit Brussel. Ze hoef- een vermogen van 100 Watt dienden te gebruiken, den daartoe uiteraard alleen maar hun bestaande zijn er nu vele uitzonderingen. Een tiental omroe- kabelsignaal door te prikken. Nog diezelfde dag, om pen kunnen grotere vermogens gebruiken. Zij kre- 15.10 uur, verdween het station ook weer uit de gen de benaming stadsradio van de wetgever. lucht. Dat gebeurde op verzoek van het Vlaams Commissariaat voor de Media. De in Brussel ge- WEINIG INTERESSE VAN DE LUISTERAAR bruikte frequentie bleek niet gecoördineerd. Er was Nu er eindelijk legio mogelijkheden zijn voor radio uit op dat moment een langlopend dispuut aan de gang privé-initiatief, lijkt de interesse van de investeer- tussen de ministers Dirk van Mechelen en zijn Fran- ders echter hopeloos ver weg. Alle regionale om- stalige opponent Richard Miller. 4FM werd er de roepen en de meeste nieuw vergunde lokale en dupe van. Q-music be- stadsradio's hebben uiterste moeite om hun project gon met test- gefinancierd te krijgen. Ook het aantrekken van de uitzendingen op die- juiste medewerkers gaat traag en moeizaam. zelfde 31 oktober Meestal moet men terugvallen op vrijwilligers. Of de 2001, de officiële pro- verkregen frequentie gebruiken om non-stop mu- gramma's startten op ziek uit te zenden. En wat misschien nog het ergste 12 november. is, de modale luisteraar ligt er totaal niet meer wak- ker van. DE VELE MINISTERIËLE OORLOGEN Beide commerciële stations dienden hun signaal via CONCLUSIES respectievelijk 33 en 23 verschillende frequenties Uit het complete verhaal van de radio in België kun- uit te zenden om een quasi landelijke dekking te nen we een aantal merkwaardige conclusies trek- realiseren. Die vele frequenties en een onbestaand ken. Net zoals alles in dit land begint het als een beleid ten opzichte van de lokale radio's, zorgden eenheidsverhaal, waarna het langzaam uiteen valt voor chaos. Niet alleen in de ether, maar ook bij de in twee stukken. Een Vlaams en een Waals. Gestart radiomakers zelf. De druk werd onhoudbaar. Enkele als een enkele landelijke omroep in 1923, gingen

28 beide landsdelen langzaam hun eigen weg. der aangename vaststellingen. Toen na de Tweede Wereldoorlog alle privé-initiatieven op radiogebied WALLONIE EEN VERSNELLING HOGER werden verboden, zou het veel te lang duren voor- Toch zouden ze lang dezelfde koers blijven varen. aleer in Vlaanderen werd gereageerd op de veran- Alleen het taalverschil zorgde ervoor dat alles dub- derende radiosituatie in Europa. Vanaf de jaren ze- bel was. Met de komst van de vrije radio in 1979 ventig zagen vele landen commerciële radio als een viel die parallel weg. Het zuiden des lands ging met- aanvulling en niet langer als een bedreiging of ver- een een stuk liberaler om met het gegeven 'radio'. loedering. Terwijl het commerciële radio-initiatief een Het zou nog tot 1999 en 2003 duren vooraleer ook volwaardige plek kreeg naast de publieke omroep, in Vlaanderen 'losser' zou worden omgesprongen was dit in Vlaanderen niet het geval. Hierdoor kon met privé-radio. Eerst op nationaal vlak daarna ook de publieke omroep uitgroeien buiten aanvaardbare op regionaal en lokaal niveau. proporties. Pas sinds enkele jaren kan de commer- ciële concurrentie op technisch evenwaardige voet BELGIË EN VLAANDEREN meestrijden om de gunst van de luisteraars. EUROPESE PIONIERS Wat ons ook opvalt is het feit dat het kleine België diverse keren een zeer prominente rol heeft gespeeld in Europa en zelfs in de wereld. De aller- eerste keer dat de radio ge- bruikt werd om muziek, een concert uit te zenden, gebeurde in België in 1914. Het gesproken dagblad was een Belgische uitvin- HET BEROEPSVERBOD VAN DE BRTN ding in 1926. Hierbij ging het om krantenberichten Tenslotte is er nog een laatste feit dat de nationale die, bewerkt door journalisten in één enkel 'jour- radio in dit land als een schandvlek met zich mee- naal' werden uitgezonden. In 1938 opende de pu- draagt. België verbood in 1962 dat haar onderda- blieke omroep, het INR/NIR het grootste en meest nen zouden meewerken aan zeezenders. Enkele Bel- geavanceerde radio-omroepgebouw in Europa. gen deden dit toch. We kunnen ons nauwelijks voor- Toen de digitale radio zich aandiende, was de VRT stellen dat zoiets als een zware criminele daad kan een van de eerste omroepen die experimenten worden beschouwd. Slechts enkele overtreders opstartte in 1997. In 2003 begon men DAB zelfs zagen zich achteraf veroordeeld door de rechtbank. zwaar te promoten. Na Groot-Brittannië en Duits- Toch vond in 1974 de toenmalige directeur generaal land is Vlaanderen de derde regio in Europa waar van de openbare omroep het nodig om een 'beroeps- DAB grootschalig van start is gegaan. verbod' te laten uitgaan. Iedereen die ooit voor een zeezender had gewerkt, mocht nooit een baan HET ONGELOOFLIJKE krijgen bij de openbare omroep. Een verbod dat in SAMOYEDE PROJECT geen enkel ander Europees land werd ingevoerd. België speelde ook een uiterst Laat staan... uitgevoerd. Omdat de BRTN de enige belangrijke rol tijdens de radiomaker in het land was, konden de gedupeer- Tweede Wereldoorlog met den nergens anders terecht. Broodroof heet zoiets meertalige kortegolf- toch? uitzendingen vanuit Belgisch- Congo. Nog in de nadagen van Tekst: JEAN-LUC BOSTYN diezelfde oorlog haalde België een stunt van wereldformaat uit. Het Samoyede- MV Magdalena (Mi Amigo) project was van die aard dat aan het einde van de vorige eeuw de medewerkers van RadioVisie die gebeurtenissen kozen als 'belangrijkste, moedig- ste, opmerkelijkste en meest spectaculaire radio- wapenfeit in België van de voorbije honderd jaar'. (Lees meer over dit project op de volgende twee pagina’s.)

DE BETUTTELING VAN DE 'ANDERE' RADIO Helaas kunnen we niet voorbij gaan aan twee min-

29 Aan het einde van 1999, tegelijk ook het eind van aantal van hen de vorige eeuw vroeg RadioVisie zich af wat in de stierf in het voorbije honderd jaar de belangrijkste, moedigste, concentratie- opmerkelijkste, meest spectaculaire radio- kamp. Toch gebeurtenis in België was geweest en waarom. De slaagde de toenmalige medewerkers van deze mediakrant ga- groep Sa- ven ieder hun mening en kwamen uiteindelijk tot de moyede erin om slotsom dat een gebeurtenis uit... 1944 de titel 'Be- tijdig aardig wat langrijkste radiogebeurtenis in de 20ste eeuw' ver- zenders opera- diende. tioneel te krij- gen. GEHEIME MISSIES Op 13 oktober 1942 vaardigde de Belgische rege- Op zaterdag 2 ring in ballingschap in Londen een besluitwet uit tot september oprichting van een Belgisch Nationaal Bureau voor 1944 staken Radio-Omroep (BRNO-RNB). Jan Boon (foto) werd Britse en Ame- daarbij benoemd tot directeur-generaal van de rikaanse troe- Vlaamse uitzendingen. Dat besluit werd vervolgens pen de per microfilm van Londen naar Brussel overgebracht. Belgische grens over en werden Een tijdje la- zowel de plaats Tournai als Mons bevrijd. In de och- ter kreeg tend van deze tweede september liep nog een tien- Boon vanuit tal Duitsers rond in het NIR-radiogebouw in Brussel, Londen de van waaruit de Nazi-omroep "Zender Brussel" ge- opdracht om durende de bezettingstijd had geopereerd. in België een nieuw net Technicus Van Langenhoven kreeg rond 13.00 uur van radiozen- van de Duitsers het bevel om het gebouw te verla- ders op te ten. De dag ervoor waren de bezetters alvast be- bouwen. De gonnen met het stichten van vuurhaarden, het open- bedoeling zetten van de kleppen voor olietoevoer en met het was om daar- veroorzaken van waterschade. Later in de middag mee, meteen van die tweede september leek het erop dat de na de even- Duitsers het gebouw nu echt verlaten hadden. tuele bevrijding van het land, de "nationale uitzen- dingen" te hervatten. Het was een hachelijke on- HEROÏSCHE DAAD BEKOCHT MET DOOD derneming. Op alleen maar het luisteren naar geal- Jozef van Gaelen, lid van de Samoyede-groep, drong lieerde stations hadden de Duitse bezetters al zware het gebouw binnen via een speciaal daarvoor aan- straffen staan. gemaakt keldergat en bluste de vuurhaarden, draaide de hoofdkraan van het water dicht en stopte Het was duidelijk dat het oprichten van een net van de olietoevoer. Onmiddellijk daarop begonnen etherzenders voor geallieerde doeleinden kon re- koortsachtige herstelwerkzaamheden, en na bijna kenen op nog zwaardere represailles. De geheime achtenveertig uur was de apparatuur dusdanig her- missies werden door de coördinerende Britse auto- steld dat er wederom kon worden uitgezonden. Tij- riteiten "Samoyede" genoemd. dens de werkzaamheden hielden de Duitsers nog verscheidene andere openbare gebouwen in Brus- NIET ZONDER GEVAAR sel bezet. Riskant bleken de Samoyede-missies inderdaad. Ver- scheidene verzetsmensen werden in de daarop vol- Van Gaelen kon zijn heroïsche actie overigens slechts gende twee jaar gepakt. Onder andere terwijl ze enkele uren navertellen. De Duitsers waren immers onderdelen voor zendapparatuur vervoerden. Een Brussel nog niet uit. De man stuitte aan de Naamse

30 Poort op een groep Duitse militairen. Op dat mo- Leopoldstad. Thans spreken de Belgen tot u vanuit ment vervoerde hij enkele onderdelen van radio- Brussel!" ontvangers, die hij in een kinderwagen had verbor- gen. Van Gaelen werd gearresteerd en ter plekke In de loop van zijn toespraak maakte Boon nog de doodgeschoten. opmerking, dat Nazi-propagandist Goebels met zijn duivelse sluwheid alles had uitgevonden, berekend KLAAR OM OPNIEUW UIT TE ZENDEN en bereid waardoor het volk misleid kon worden en Op maandag 4 september werd er vanuit het NIR- meegesleept, maar dat hij vergeten had dat de ra- gebouw een verbinding aangelegd met de SBR-zen- dio het mogelijk maakte altijd, en ondanks alles de der in Vorst en de Samoyede-zender van de stemmen te horen der waarheid. "Wij zouden kun- Louisalaan in Brussel. Maar op het laatste moment nen zeggen dat deze vier jaren oorlog ons de radio begaf die laatste zender het. De ploeg, die klaar- hebben doen ontdekken, in de volle omvang van stond voor de uitzendingen, vertrok vervolgens naar zijn betekenis, als strijdmiddel der gedachte." de zender op de Ruisbroeksesteenweg. NAND GEERSENS EN VICTOR LAVELEYE En in de vroege avond, die vierde september 1944, De uitzending werd voortgezet tot bijna 21.45 uur. terwijl de geweerschoten nog overal in Brussel te Dat was immers de uiterste grens voor het elek- horen waren, de vlammen nog altijd sloegen uit het trisch stroomverbruik in de half bevrijde stad. De door de Duitsers in brand gestoken Justitiepaleis, Belgen die om 22.00 uur overschakelden op de uit- en het grootste deel van België nog altijd niet was zendingen van de BBC (Radio London), hoorden: bevrijd, stond een NIR-INR ploeg in de SBR-studio "Ici Londres, Radiodiffusion Nationale Belge." gereed voor de eerste uitzending na de bevrijding. De uit- BNR TERUG IN DE LUCHT zending Rond 18.00 uur weerklonk het Belgische volkslied bleek in door de ether, gevolgd door het herkenningswijsje Londen van de Belgische Nationale Radio Omroep, "Naar te zijn wijd en zijd". Daarna was er een stem: "Hier Brus- opge- sel, de Belgische Nationale Radio Omroep, het Vrije vangen NIR, ici Bruxelles, Radiodiffusion Nationale Belge, door de Vive la Belgique!" Jan Boon nam vervolgens de ploeg microfoon over en begon met een toespraak in de van Ra- beide landstalen. dio Bel- gië - Radio Belgique, onder leiding van Nand Geer- "De zegevierende Belgische troepen zijn zopas, sens en Victor Laveleye (foto), die gedurende de volgend op de bevrijdende Britse en Amerikaanse hele oorlog vanuit de Britse hoofdstad een tijdelijke legers, de hoofdstad binnengerukt, onstuimig toe- Belgische sectie vormden binnen de BBC. gejuicht door een ontzaglijk grote menigte. Dit is het ogenblik dat wij gekozen hebben om een aan- Aan het eind van de Londense uitzending kwam vang te maken met de uitzendingen van de Belgische Leopoldstad (het huidige Kinshasa) in de lucht op de Nationale Radio Omroep te Brussel. Haast vijf jaar kortegolf, en ook hier hoorden luisteraars: "Hier lang spraken onze collega's tot u uit Londen en Leopoldstad, de Belgische Nationale Radio Omroep."

BELGIË WAS HET ALLEREERST Geen enkel bevrijd land slaagde erin om zo snel als in België de nationale radio-uitzendingen te hervat- ten. In Nederland bijvoorbeeld, zond de Nazi-zen- der "Radio Vestung Holland" een dag na de algehele capitulatie van het Duitse leger op 5 mei 1945 nog Na de vrolijk uit, en slaagde de nationaal-socialistische pro- bevrijding wappert pagandist Max Blokzijl er zelfs nog in om zijn dage- de lijks radiopraatje te houden. In de dagen na die Belgische vierde september 1944 zouden maar liefst tweedui- vlag weer zend (!) kranten in de geallieerde landen de Belgische op het radio-prestatie op de voorpagina plaatsen. Omroep- gebouw JEAN-LUC BOSTYN

31 Nieuw: Status Quo Top 100. 5 cd BOB NOAKES: LAST OF THE PIRATES. Dit is Beschrijving box met al hun grote successen voor een heruitgave + extra hoofdstukken van het Gil Favor is de leider euro 19,-- boek dat Bob Noakes schreef in de jaren ze- van een groep cow- ventig. 278 pagina’s dik met prachtige foto’s. Bij boys die met een CD: nieuw: smc voor euro 19,95. Let op: de laatste exem- kudde vee door het Tribute to the plaren van de derde druk, dus wees er nu snel land trekt. Hij wordt Pirate Sta- bij. geassisteerd door tions. 7 cd box oudgedienden Quince + 1 DVD (The Boek: Pop went the en Nolan, de kok boat that pirates van Keith Skues. Wishbone, de jonge- rocked) voor euro 35,--. 2 kilo zwaar, ling Mushy en zijn op- euro 35,-- honderden foto’s. De vliegende rechterhand “bijbel”van offshore radio. Rowdy Yates (Clint DVD: THE BOAT THAT ROCKED, Eastwood). Op hun de film over het roemruchte verle- CD: 50 jaar Veronica ja- trektocht komen ze al- den van radio Caroline euro 10,--. ren 60 3 cd box met de lerlei vreemde figuren Dubbel CD met de hits euro 19,-- grootste hits euro 15,-. tegen, en raken ze be- 50 jaar Veronica jaren 70 trokken bij de meest CD:Dubbel CD Never ending story 3-cd box met de grootste hits euro 15,- uiteenlopende situaties met alle tunes en jingles van Veronica en avonturen. euro 16,-- - Mi Amigo Lievelingen Rawhide is een klas- - Mi Amigo grootste hits sieke tv-serie die een Het Wel en Wee van Radio 192 Verkrijgbaar bij smc voor euro 15,-per dubbel grote internationale hit van Michael Bakker over de teloor- cd werd in de jaren vijf- gang van Radio 192. Lees hoe dit sta- tig en zestig. Ook in tion de nek om werd gedraaid. Nederland was de Uitverkoopprijs (nog 2 exemplaren) western een tv-succes. euro 7,50 Voor Clint Eastwood was het zijn eerste CD: I spy for the DTI: kent u het grote rol, en de start nog van Laser Radio? In 3 verschil- van een lange car- lende versies. euro 4,50 rière. De titelsong van MARTIN VAN DER VEN’s CD’s: Frankie Laine werd le- Boek: Nigel Harris schreef zijn bele- The Laser Radio Blast! Een mp3-DVD met gendarisch: 'Rollin', venissen op Radio Caroline getiteld: een voortreffelijke collectie van opnamen, Rollin', Rollin'…' Ships in troubled Waters euro 19,19 jingles and promo’s. Voor 14,- euro. Keith Skues - His Offshore Radio Years mp3- Steve Conway schreef ook een boek, DVD 14,- euro. getiteld Shiprocked. Steve Conway and Chris Kennedy - Radio Zeer interessant boek euro 15,50 Caroline's Irish Mainstays. mp3-DVD 14,- euro. Aanbieding: Loving Awareness CD gedigitaliseerd!!! + The Legend lives Rawhide: on CD voor euro 8,--. The legend - seizoen 1 (6 dvd’s) 19,99 euro lives on bevat fragmenten uit het be- - seizoen 2 (8 dvd's) 39,-- euro staan van Radio Caroline vanaf 1964 – 1990! Zie beschrijving in de kolom hiernaast >>

32