De Grote Bruegel Atlas
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DE GROTE BRUEGEL ATLAS DE GROTE BRUEGEL ATLAS GUNTER HAUSPIE INHOUD BRABANT ANTWERPEN MECHELEN 1525/1530 1545-1550 1550-1551 9 OUDSTE VERWIJZINGEN 27 EEN JEUGD IN HET VERBORGENE 43 BRUEGELS WERKGEVER VALT WEG 9 TUSSEN 1525 EN 1530 27 DISCIPEL VAN PIETER COECKE VAN 44 BOZE MECHELSE STOFFEERDERS AELST 44 SINT-GUMMARUS EN SINT-ROMBOUT 10 ANTWERPEN 27 HOOGAANGESCHREVEN ATELIER 45 CLAUDE DORIZI EN DE GULDEN RAM 10 POORTER IN ANTWERPEN 28 MAYKEN VERHULST 46 SINT-ROMBOUTSKATHEDRAAL 30 GOUDEN EEUW 48 BRUEGELS OUDSTE BEKENDE 12 BREUGEL 31 SPAANSE WALLEN SCHILDERIJ 12 BREUGEL ALS PLAATSNAAM 34 SCHAATSENRIJDERS 48 MAYKEN VERHULST BEMIDDELT 14 BREUGEL IN NOORD-BRABANT BIJ DE SINT-JORISPOORT 49 STRAAT VAN DE KUNSTENAARS 14 TWEE MONUMENTEN 38 BEDRIJVIGE LOMBARDENVEST 52 ’T VLIEGEND PEERT 39 KLEINE MAYKEN 54 DE BAND MET PETER BALTENS 16 GROTE-BROGEL 40 WANDELING DOOR DE GOUDEN EEUW 55 LUILEKKERLAND 16 BROGEL IN LIMBURG VAN ANTWERPEN 56 VERNIELD DOOR BEELDENSTORMERS 18 DE KINDERSPELEN 58 WANDELING DOOR MECHELEN IN HET 20 BRUEGELWANDELROUTE SPOOR VAN BRUEGEL 22 BRUEGELFIETSROUTE 24 BREDA 25 BRUEGEL VAN BREDA ANTWERPEN 1551 63 HUIS SPAGNIEN 71 RIJKE KUNSTCOLLECTIE 63 SCHARNIERJAAR 1551 72 VAN SINT-LUCASGILDE TOT 64 GROEIENDE FAAM MUSEUM VOOR SCHONE 64 JOORGE MANTEWAEN KUNSTEN 66 PATROON SINT-LUCAS 68 DE BRUEGELS EN HET GILDE VLAAMSE MEESTERS 68 OPRICHTING VAN DE ACADEMIE 70 LATERE LOCATIES 4 82 MANTUA 110 NAPELS 82 PALAZZO DUCALE 110 OOG VOOR SCHEPEN 84 PALAZZO TE 112 GEZICHT OP DE BAAI VAN NAPELS 85 MINERVA VERSUS DULLE GRIET 114 BRUEGEL IN HET MUSEO DI 85 NOG ERG HERKENBAAR CAPODIMONTE 86 BRUEGELWANDELING DOOR MANTUA 116 ABRAHAM BRUEGHEL 117 LAGO D’AVERNO 88 BOLOGNA 118 MESSINA 89 ROME 118 NAAR HET DIEPE ZUIDEN 90 RIPA GRANDE 120 ZEESTRAAT VAN MESSINA 90 STAD IN WOELIG WATER 121 ZEESLAG MET DE TURKEN 91 RIPA GRANDE VANDAAG 122 ABRAHAM BRUEGHEL OPNIEUW ITALIË 94 SAMEN MET GIULIO CLOVIO 94 GROTE BRUEGELVERZAMELING 126 PALERMO 1552-1554 96 DE TOREN VAN BABEL 126 DIEPER SICILIË IN 98 BRUEGELWANDELING DOOR ROME 126 TRIOMF VAN DE DOOD 75 STUDIEREIS NAAR DE BAKERMAT 128 DE TRIOMF VAN DE DOOD 75 NETWERK UITBOUWEN 102 TIVOLI 130 BRUEGELWANDELING DOOR 75 VERTREK IN DE LENTE PALERMO 75 REISGEZELLEN 105 BOMARZO 105 PARCO DEI MOSTRI 135 VENETIË 76 LYON 105 ROMEINSE CONNECTIE 108 DULLE GRIET EN HAAR 136 ALPEN 78 MONT-CENIS ITALIAANSE INVLOEDEN 136 RUBENS ALPENSCHILDERIJ 137 SINT-GOTTHARDPAS 81 MILAAN 138 GROTE LANDSCHAPPEN 152 PENTEKENING GEKOPIEERD 154 JHERONIMUS BOSCH 156 ANTWERPSE BUITEN 156 BIJ DE BOEREN IN DE KEMPEN 156 TEKENAAR WORDT SCHILDER 157 DE BOERENBRUILOFT 159 NEDERLANDSE SPREEKWOORDEN 160 NAAR DE KERMIS IN HOBOKEN BRUSSEL 160 BELASTINGEN INNEN IN WIJNEGEM 162 VOLKSTELLING TE BETHLEHEM 1563-1569 ANTWERPEN 164 DE ANTWERPSE 177 HUWELIJK IN DE KAPELLEKERK OPDRACHTGEVERS 178 HOOGSTRAAT 1554-1563 164 HIERONYMUS COCK 178 OMTRENT HET MANNEKEN PIST 164 HANS FRANCKERT 178 DRIE KINDEREN 141 TERUGKEER NAAR ANTWERPEN 165 DE BOERENDANS 180 HET SCHILDERSGESLACHT BRUEGEL 141 HIERONYMUS COCK 166 JAN NOIROT 182 DE BRUEGELS VAN HET KMSK 142 IN DE VIER WINDEN 166 NICOLAAS JONGELINCK 183 VEELGEVRAAGD SCHILDER 143 BRUEGEL EN COCK 167 DE KRUISDRAGING 184 DE WIJN VAN HET SINT- 144 DE GROTE LANDSCHAPPEN 170 DE OMZWERVINGEN VAN EEN MAARTENSFEEST MEESTERWERK 186 DE PEDEBEEK IN HET PAJOTTENLAND 146 BAASRODE 188 BRUEGELTOCHT DOOR HET 147 ACHTERHAVEN VAN ANTWERPEN 173 BRUEGEL EN DE LIEFDE PAJOTTENLAND 149 DORP IN DE AS GELEGD 173 LEUGENACHTIGE VROUW 190 WILLEBROEKSE VAART 149 HOF VAN PEENE 173 MAYKEN COECKE 192 OVERLIJDEN 150 BRUEGELWANDELING DOOR 174 ANTWERPEN ZOALS BRUEGEL HET 193 VERGETEN EN HERONTDEKT BAASRODE KENDE 194 BRUEGELWANDELING DOOR BRUSSEL 5 MET PIETER BRUEGEL OP REIS Pieter Bruegel de Oude wordt benemende Alpenlandschappen. in eigen land en daarbuiten als Bijbelse taferelen spelen zich af in de meest Vlaamse van de grote zuiderse baaien. Vlaamse meesters gezien. Door zijn schilderijen over het alledaagse De Grote Bruegel Atlas brengt je leven op het 16de-eeuwse Brabant- naar die plekken waar Bruegel se platteland is hij vandaag de dag een spoor naliet of er zich liet in- voor velen een oer-Vlaams icoon. Al spireren. Naar de oude Brabantse is dat slechts een eenzijdige bena- kunststeden Antwerpen, Mechelen dering van de kunstenaar. en Brussel. Naar Italië, waar hij helemaal tot in Sicilië trok. Maar Over het leven van Bruegel weten ook naar het groene Vlaamse plat- we weinig. Met de luttele puzzel- teland. Meer dan een kunstboek, stukken waarover we beschikken, biografie of reisgids is dit een atlas kunnen we toch een rijk en reizend die je, met Bruegel als gids, beken- bestaan samenstellen. De werken de of minder bekende plaatsen met waarin Bruegel een herkenbare een nieuwe kijk laat ontdekken. plek in zijn thuisstad Antwerpen of Net zoals Pieter Bruegel met zijn onderweg tijdens een lange reis oog voor detail en zijn artistieke door Italië tekent of schildert, zijn meesterschap ook de kunstwereld zeldzaam. Veel vaker verwerkt hij in de 16de eeuw nieuwe paden liet zijn reisindrukken in een nieuwe bewandelen. zelfgecreëerde wereld. Brabantse dorpen nestelen zich in adem- Gunter Hauspie PIETER BRUEGEL 7 BRABANT 1525/1530 ANTWERPEN, BREUGEL, GROTE-BROGEL OF BREDA? BREDA BREUGEL ANTWERPEN GROTE-BROGEL Het hoofdstuk over de geboorte van Pieter Bruegel is niet het meest papierverslindende uit zijn biografie. Wat we erover weten is in één woord samen te vatten: niets. Nergens in een archief is er een spoor terug te vinden. Op zijn grafmonument in de Kapellekerk in Brussel lees je geen verwijzing naar zijn geboortejaar of leeftijd. Zelf was Bruegel ook niet erg vrijgevig in het meedelen van zijn personalia. Sterker nog, er is geen enkele brief van of aan hem bewaard gebleven. Niets weten we over Bruegel dat we uit de eerste hand van hem kregen – behalve de informatie die zijn werken verschaffen. Kunsthistorici moeten puzzelen met de weinige stukjes die tijdgenoten of anderen aanreiken. Omdat we weinig met stellige zekerheid over zijn leven en persoonlijkheid kunnen poneren, VLAAMSE MEESTERS hangt er rond Pieter Bruegel een zweem van raadselachtigheid. 8 OUDSTE VERWIJZINGEN beschrijvingen vrij accuraat te zijn. ke van Aelst wordt ingeschreven op De oudste schriftelijke verwijzing Daarin lezen we dat de schilder zijn 25ste. Kijken we naar Pieters naar het bestaan van Pieter Brue- geboren is in een dorp in Brabant. zonen, dan is Pieter Brueghel de gel die tot nu toe in de archieven Tot dat oude hertogdom Brabant Jonge 20 jaar en Jan Brueghel de teruggevonden werd, dateert van behoren naast Antwerpen ook de Oude 29 jaar. Jans hogere leeftijd 1551. Uit de bewaarde ledenlijsten stad Breda en het dorp Breugel. valt te verklaren door een lange van het Sint-Lucasgilde van Ant- Samen met het niet in Brabant reis naar Italië die hij gedurende werpen, de Liggeren, blijkt dat een gelegen Grote-Brogel zijn het de de zeven jaar daarvoor maakte. zekere Peeter Brueghels in dat jaar locaties die in aanmerking komen Kleinzoon Jan Brueghel de Jonge een van de tweeëntwintig nieuwe als geboorteplaats van Pieter is 24 jaar. Een gebruikelijke leef- vrijmeesters is die toetreden tot Bruegel. tijd van 20 à 25 jaar bij toetreding het gilde. Het Sint-Lucasgilde is de tot het gilde is dus verdedigbaar. beroepsvereniging van schilders TUSSEN 1525 EN 1530 Trekken we die leeftijd af van en andere kunstenaars van de Op basis van de notitie in de Lig- 1551/1552, dan komen we min of stad. Ze behartigt hun belangen geren is er onder historici eensge- meer uit op een geboortejaar tus- en ziet toe op de kwaliteit van de zindheid ontstaan over Bruegels sen 1525 en 1530. kunst die haar leden maken. Ook geboortedatum, of beter geboor- het opleiden van nieuwe leden teperiode. Ze situeren die tussen behoort tot haar taken. Binnen de 1525 en 1530. Nieuwe leden treden ↙ In 1551 vermelden de Liggeren van het Antwerpse stadsmuren mochten doorgaans toe tot het Sint-Lucas- Sint-Lucasgilde dat Peeter Brueghels alleen leden van het Sint-Lucasgil- gilde in de leeftijd tussen 20 en toetreedt tot de vereniging. Het is de de schilderijen verkopen. 25 jaar. Andere beroemde leden oudste vermelding van het bestaan van als Peter Paul Rubens, Antoon van de schilder. Een halve eeuw later pent de Dyck en Jacob Jordaens zijn dan ↓ Karel van Mander wijdt in 1604 twee kunsthistoricus Karel van Mander respectievelijk 21, 19 en 21 jaar. pagina’s aan de levensbeschrijving van (1548-1606) de eerste korte biogra- Bruegels leermeester Pieter Coec- Pieter Bruegel. fie over Pieter Bruegel neer. Het Schilder-Boeck van Van Mander uit 1604 is tot op de dag van vandaag een gerespecteerd naslagwerk met biografieën van schilders uit voornamelijk de Nederlanden en Italië. We vin- den er de oudste biografische beschrijving van Pieter Bruegel. Die is in het jaar van uitgave van Het Schilder-Boeck al en- kele decennia overleden. Toen Bruegel stierf, was Van Mander twintig jaar oud. De auteur kan de details uit de levenswandel van Bruegel daarom waarschijn- lijk niet van de schilder zelf PIETER BRUEGEL hebben. Toch blijken de levens- 9 ANTWERPEN Spagnien is de naam van het hoogste gildehuis op de Grote Markt van Antwerpen (op nr. 7). In Bruegels tijd vergaderde het Sint- Lucasgilde er. POORTER IN ANTWERPEN het recht heeft om binnen de ook aangevraagd worden door Een geboorteperiode is er dus, muren en poorten van een stad te mannen van buiten de stad. Dat maar hoe zit het met de geboorte- wonen. Daaruit vloeien een aantal heeft wel wat voeten in de aarde plaats? Het feit dat Bruegel in 1551 rechten voort die andere inwoners en het kost geld. Bruegels leer- vrijmeester wordt in Antwerpen, niet bezitten. Bruegel is in 1551 meester Pieter Coecke van Aelst betekent niet automatisch dat hij dus zo’n poorter.