Factsheet gemeente

De gemeente Tytsjerksteradiel telde op 1 januari 2017 31.963 inwoners, van wie 49,9% 49,9 procent man en 50,1 procent vrouw. De gemiddelde leeftijd in de gemeente man is 43,4 jaar. Het aandeel inwoners tussen de 15 en 65 jaar ligt in de gemeente 31.963 Tytsjerksteradiel op 60,7 procent. Dit ligt lager dan het provinciale gemiddelde inwoners van 63,1 procent. Het aandeel 65-plussers ligt in de gemeente Tytsjerksteradiel 50,1% (22,2 procent) hoger dan in Fryslân (20,4 procent). per januari 2017 vrouw

Jaar Tytsjerksteradiel 2017 2000 leeftijd aantal mannen aantal vrouwen 2001 Leeftijd 2002 95+ 2003 Hiernaast wordt de bevolkingspiramide 90-94 2004 van de gemeente Tytsjerksteradiel 85-89 2005 80-84 2006 weer gegeven voor het jaar 2017. Hierin 2007 75-79 is het aantal inwoners per leeftijdsgroep 2008 70-74 en geslacht te zien. In de leeftijds- 2009 65-69 Aandeel2010 categorie 15 tot 55 jaar zijn iets meer 60-64 2011 mannen dan vrouwen. Vanaf 70 jaar zijn 55-59 65-plussers2012 in 50-54 2013 er meer vrouwen dan mannen. 2014 45-49 Tytsjerksteradiel 2015 40-44 ligt2016 hoger dan 35-39 2017 Gemiddelde leeftijd 30-34 in Fryslân 25-29 Gemeente 20-24 in Tytsjerksteradiel 15-19 is 43,4 jaar 10-14 5-9 Dongeradeel -4 Franekeradeel 1200 1000 800 600 400 200 0 0 200 400 600 800 1000 1200 Harlingen Mannen Vrouwen Bron: CBS, bewerking Partoer het Bildt Kollumerland c.a. Littenseradiel Menameradiel Jaar 2017 Show history Bron: CBS,bewerking Partoer bevolking 65plus bevolking 25tot 65 bevolking 0tot 25 Bevolkingsontwikkelingen 2000-2017, inaantallen O O O

Inwoners ntw Inwoners ntw Inwoners ntw O O O O O O 0 2 4 0 2 4 6 K K K K K K K ntw Inwoners ntw Inwoners ntw Inwoners ntw ntw ntw Inwoners Inwoners Inwoners 0 1 2 0 2 4 0 2 4 6 K K K 0 2 4 0 2 4 6 ikelng 65jaroud ikelng 25to6jarT ikelng 0to25jarT K K K K K K K K K K K K K K 0 1 2 0 1 2 K K K ikelng 0to25jarT ikelng 65jaroud ikelng 25to6jarT K K K

2000 ikelng 65jaroud ikelng 25to6jarT 2000 ikelng 0to25jarT 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2001 2001 2000 2001 2001 2001 2001 2001 2001 2001 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2004 2004

Le 2004 y 2004 2004 er T tsjerkad 2004 2004 2004 y e y er T

2004 tsjerkad y Aantal er T Aantal Aantal 1 0 f 2005 2005 tsjerkad y tsjerkad y y t

0 - 2005 3 20 20 20 tsjerkad i 1 1 1 j tsjerkad 1 tsjerkad

d 2005 2005 0 0 0 0 -

2005 2005 y 1 0 2005 y

0 0 0 0 0 2005 0 tsjerkad i 5 n 2006 tsjerkad 2006

2006 j a 2006 2006 2006 2006 r 2006 2006 e 2000 2007 2000 2007 2000 n 2007 iel : 2007 2007 2007 2007 2007 iel 2007 iel

2001 2001 iel 2001 2 1

2008 2008 iel iel iel 2008 0 5

- - 2008 2008

2008 2008 iel 2 2 2008 2002 iel 2002 2008 2002 5 0 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2009 2003 2003 2009 2009 2003

2010 2010 Bev Bev Bev 2010 2010 2010 22001004 2010 2004 2010 2010 2004 3 2 2011 2011 olk

2011 olk olk 0 5

- - 2005 2011 20025011 2005 4 2 2011 2011 2011 2011 in 0 9 in 2012 in 2012 2012 g

2006 2006 2006 g 2012 g 2012 2012 2012 2012 2012 2 0 2013 6 2013

5 t 2013 t 2007 5 p 2007 2007 2013 2013 2013 2013 2013 2013 ot ot 5 4 2014 2014 2014 0 0 lus 2008 2008 2008 2 6 - - 2014 2014 6 5 2014 2014 2014

2014 5 4 0 2009 2015 2009 2015 5 2001509 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2010 2016 2010 2016 22001610 2016 2016 2016 2016 2016 2016 8 6 2011 2017 2011 2017 22010711 0 5 + -

7 2017 2017 2017

2017 2017 2017 L L L ef ef ef 9 2012 2012 2012 L L L 8 6 5 4 3 2 2 1 1 t t t L L L ef ef ef 0 5 0 0 0 5 0 5 0 i i i ef ef ef j j j + ------d d d 7 6 4 3 2 2 1 1 8 6 5 4 3 2 2 1 1

t t t ( ( ( 8 6 5 4 3 2 2 1 1 9 4 9 9 9 4 9 4 0 5 0 0 0 5 0 5 0 t t t i i i g g g j j j

2013 2013 0 5 0 0 0 5 0 5 0 2013 i i i + ------d d d ro ro ro j j j 7 6 4 3 2 2 1 1 + ------d d d

7 6 4 3 2 2 1 1 ( ( ( 9 4 9 9 9 4 9 4

up up up g g g ( ( ( 9 4 9 9 9 4 9 4 g g g ro ro ro ro ro ro ) ) )

2014 2014 up 2up 014 up up up up ) ) ) ) ) ) 2015 2015 2015 P Verstop l at Surhi T Surhi T St K H Gerk A D B B wi wi o ui o ug ro ark s gemiddelde van procent. 4,9 80-plussers ligtmet 5,3procent iets hoger danhet provinciale steradiel (17 procent) daninFryslân (15,5procent). Het aandeel 62,3 procent. Het aandeel 65tot 80jarigenisiets hoger in 65 tot 80jarigen toe met 65,4procent enhet aantal 80-plussers met 65-plussers istoegenomen met procent. 64,7 Hierbijneemthet aantal Er iseensterke stijging indeoudste leeftijdscategorie. Het aantal de provincie (21,1procent). tot 65jarigenismet 21,5procent nagenoeggelijkaanhet gemiddelde in een stijging indegroep 50tot procent). 65jarigen(14,8 Het aandeel 50 Voor 40tot 50jaar geldt eenlichte afname van 6,2 procent. Er isjuiste 30 tot 40jarigen.Het aantal inwoners ismet 30,7procent afgenomen. met procent 24,4 afgenomen. Desterkste afname zien we indegroep gedaald. Dit geldt niet voor alleleeftijden.Het aantal 25tot 30jarigenis Voor demiddelste leeftijdscategorie geldt dat hijmet 7,5procent is voor 15tot 25jaar. jongeren van 10tot 15jaar isnagenoeggelijkgebleven. Hetzelfde geldt 0 tot 10jaar islicht gedaald van 3.986naar 3.371 (15,4procent). Het aantal van debevolking isaan verandering onderhevig. Het aantal jongeren van bevolking islicht toegenomen van 31.037 naar 31.963. Desamenstelling Tytsjerksteradiel weergeven voor deafgelopen 17 jaar. Detotale Links staan drielijndiagrammen diedebevolkingsontwikkeling in Bevolkingsontwikkelinggemeente Tytsjerksteradiel ro o el t Br j j g t us en z z o en s es em eham el el o b t t s z p ert n o s k erhi i um t n a o l : s l erv an o CBS/ us s i o t l te shbvolkinga l s g e en gemiddelde van iets hoger danhet provinciale Tytsjerksteradiel met 22,2procent Het aandeel 65-plussers ligtin d t a er e BR P

be w e r k i n g A BF R e se a r c h ,

FSP . 20,4 procent. - Onderwijs in de gemeente Tytsjerksteradiel

Prognose basisscholen gemeente Tytsjersteradiel Hiernaast wordt de ontwikkeling van het aantal leerlingen 3100 tussen 2012 en 2016 en de voorspelde leerlingenprognose tot 2036 3000 weergegeven. De prognose is opgesteld door Planning Verband 2900 Groningen. Hoe verder bij een prognose in de toekomst wordt 2800 gekeken en hoe kleiner het gebied, hoe groter de onzekerheid

2700 die de prognose met zich meebrengt. Op basis van de huidige

2600 bevolkingsopbouw is de verwachting dat het leerlingenaantal zich op deze manier ontwikkelt. Er wordt een daling verwacht van 8,5 2500 procent. De verwachting is dat Tytsjerksteradiel in 2022 de minste 2400 leerlingen heeft (2.589 leerlingen) waarna het leerlingennaantal 2300 weer gaat stijgen.

Prognose voortgezet onderwijs gemeente Tytsjerksteradiel In het figuur hiernaast wordt de ontwikkeling en prognose van leerlingenaantallen op de drie voortgezet onderwijs instellingen in 900 Tytsjerksteradiel weergegeven. In zijn dit OSG Singelland 800 en CSG Liudger. In is dit het Tjalling Koopmans College. 700 De verwachting is dat het aantal leerlingen op OSG Singellang en 600 CSG Liudger dalen, waarbij het leerlingenaantal voor CSG Liudger 500 het sterkst daalt. De verwachting is dat het leerlingenaantal daalt 400 van 778 in 2013 naar 561 in 2030. Voor het Tjalling Koopmans 300 200 College geldt dat het leerlingenaantal nagenoeg gelijk blijft vanaf 100 2017. Het Tjalling Koopmans College neemt maximaal 80 eerste- 0 jaars per schooljaar aan.

OSG Singelland Tjalling Koopmans College CSG Liudger Spijbelen ligt met 11 procent lager dan

Bron: VOION, bewerking Partoer het Friese gemiddelde van 16 procent. Wonen en inkomen in de gemeente Tytsjerksteradiel

Huisvesting In de gemeente Tytsjerksteradiel staan in 2016 13.646 woningen, waarvan bijna driekwart (71,4 procent) een koopwoning is. Het 2.807 1.092 9.747 = = = aandeel koopwoningen is met 61,2 procent hoger dan in Fryslân. Het aandeel sociale huurwoningen en het aandeel particuliere 20,6% 8% 71,4% huurwoningen ligt juist lager dan in Fryslân. Met 88,7 procent ligt (28,1% Frl.) (10,7% Frl.) (61,2% Frl.) het aandeel eengezinswoningen hoger dan in Fryslân (81,1 sociale huur particuliere huur koop procent).

Bron: CBS, bewerking Partoer (cijfers 2015)

Inkomen en armoede Het gemiddelde inkomen in Tytsjerksteradiel ligt in 2015 op Personen met uitkering: 1.109 € 20.900. Dit is lager dan het gemiddelde inkomen in Fryslân Bijstand 570 personen = 1,8%** (€ 26.500). Van alle huishoudens moest 7,7 procent rondkomen huishoudens €20.900 (3,4%Frl.) van een inkomen tot 101% van het sociaal minimum. Hiermee gemiddeld inkomen met inkomen tot 101% van WW personen = 3,7%** kan worden beoordeeld hoe het besteedbaar inkomen van een in 2015 1.170 sociaal minimum in 2014 (2,6%Frl.) huishouden zich verhoudt tot het sociaal minimum. Het aandeel * = 7,7% (8,6% Frl.) AO 850 personen = 2,7%** huishoudens dat moet rondkomen van 101% van het sociaal (3,9%Frl) minimum ligt lager dan in Fryslân. Bron: CBS, bewerking Partoer * Percentage van het totaal aantal huishoudens **Percentage van alle inwoners, 15 jaar of ouder.

Uitkeringen In Tytsjerksteradiel ontving 2,7 procent van de inwoners van 15 jaar of ouder een arbeids- Percentage huishoudens met ongeschiktheidsuitkering. Dit is gedaald sinds 2013 (3,6 procent) en ligt lager dan in Fryslân. inkomen tot armoedegrens Het aandeel inwoners met een WW uitkering is echter gestegen van 2,8 procent in 2013 naar 3,7 procent in 2015 en is hoger dan in Fryslân. Het aantal inwoners met een bijtstands- ligt in Tytsjerksteradiel lager uitkering is nagenoeg gelijk gebleven en ligt lager dan in Fryslân. dan in Fryslân Laaggeletterdheid in de gemeente Tytsjerksteradiel

Laaggeletterdheid Laaggeletterdheid 13,4% In gemeente Tytsjerksteradiel ligt het aandeel laaggeletterden tussen de 11 en 13 procent. Een marge is nodig omdat niet alle laaggeletterden in de groep 16- tot 65-jarigen in beeld zijn. Het aandeel laaggeletterden

12,2% ligt iets lager dan het provinciale gemiddelde (13,4 procent). Het aandeel 11% - 13% laaggeletterden in de gemeente Tytsjerksteradiel ligt ongeveer op het landelijke gemiddelde van 12,2 procent.

Laaggeletterdheid komt vaker voor onder laagopgeleiden. Het aandeel

Tytsjerksteradiel Nederland laagopgeleiden in Tytsjerksteradiel ligt iets lager (32 procent) dan in Fryslân (34 procent) en is gelijk aan het aandeel laagopgeleiden in Bron: Partoer 2016 Nederland.

Opleidingsniveau laaggeletterden gemeente Tytsjerksteradiel Omvang van sectoren heeft ook invloed op het percentage laag- geletterden. In bepaalde factoren komt een relatief hoger percentage 50% 44% 43% laaggeletterdheid voor. In Tytsjerksteradiel zijn met name de sector 40% 40% Handel & Horeca (22 procent) en Zorg & Welzijn (22 procent) relatief 32% 34% 32% groot. In vergelijking met Fryslân is de sector Bouw ook groter; 27% 30% provinciaal 6 procent en gemeentelijk procent. 23% 22%

20%

10% Laaggeletterdheid in gemeente 1% 1% 1% 0% Tytsjerksterdiel ligt iets lager dan het Tytsjerksteradiel Fryslân Nederland Friese gemiddelde van 13,4 procent. Laag Middelbaar Hoog Onbekend Bron: Partoer 2016 Gezondheid en leefstijl in de gemeente Tytsjerksteradiel

Gezondheid Contact met het sociaal wijkteam De meeste jongeren tot 19 jaar ervaren een zeer goede gezondheid (93 procent). Uit de GGD Contact met sociaal wijkteam in Tytsjerksteradiel monitor is op te maken dat 84 procent van de 19 tot 65 jarigen een zeer goede gezondheid ervaart 9% 8% 8% en 70 procent van de 65-plussers. In Fryslân ligt dit op respectievelijk 82 procent en 69 procent. 8% Ongeveer een vijfde van de inwoners van 19 tot 65 jaar in Tytsjerksteradiel heeft een langdurige 7% 6% ziekte en is ernstig beperkt in activiteiten. Dit is gelijk aan het provinciale gemiddelde. Voor 6% 65-plussers is het 34 procent in Tytsjerksteradiel en 35 procent in Fryslân. Het contact met het 5% 4% sociaal wijkteam is in Tytsjerksteradiel significant lager onder de leeftijdsgroep 19 tot 65 jarigen 3% dan in Fryslân. 2% 1% 1% 0% Roken 19 tot 65 jaar 65 jaar en ouder Onder jongeren (jonger dan 18 jaar) rookt 7 procent. Dit is nagenoeg gelijk aan het Friese Tytsjerksteradiel Fryslân gemiddelde. Het aandeel rokers van 19 tot 65 jaar is in Tytsjerksteradiel met 24 procent gelijk aan het provinciale gemiddelde. Onder de 65-plussers rookt 13 procent. Dit is nagenoeg gelijk aan het Bron: GGD monitor 2016, bewerking Partoer provinciale gemiddelde. Met roken wordt een hele sigaret of meer per dag bedoeld.

Ervaring met drugsgebruik in de gemeente Tytsjerksteradiel: Drankgebruik Onder de jongeren heeft 45 procent ooit wel eens alcohol gedronken en heeft 37 procent recent alcohol gedronken (laatste vier weken). Dit is iets hoger dan het gemiddelde in Fryslân respectievelijk 42 procent en 35 procent. Voor beide categorieën geldt een heel glas of meer. Het 22% 5% aandeel overmatige drinkers in de leeftijdsgroep 19 tot 65 jaar ligt in gemeente Tytsjerksteradiel met 21 procent iets hoger dan het provinciale gemiddelde (19 procent). Voor 65-plussers is het nagenoeg gelijk (17 procent). Overmatig drinken betekent meer dan 21 glazen alcohol per week softdrugs harddrugs voor mannen of meer dan 14 glazen alcohol per week voor vrouwen. Rokers in de gemeente Tytsjerksteradiel:

Drugsgebruik Zowel in Tytsjerksteradiel als in Fryslân heeft 13 procent van de jongeren tot 19 jaar wel eens cannabis gebruikt. Het aandeel jongeren dat wel eens harddrugs gebruikt, ligt in Tytsjerksteradiel met 2 procent iets lager dan het gemiddelde in Fryslân (4 procent). In de leeftijdscategorie 19 tot 7% 24% 13% 65 jaar heeft 22 procent wel eens cannabis gebruikt. onder 18 jaar 19 tot 65 jaar 65-plussers

Bron: GGD monitor 2016, bewerking Partoer Bewegingsnormen Bewegingsnorm 19 tot 65 jaar Bewegingsnorm 65 jaar en ouder In Tytsjerksteradiel beweegt 65 procent van de jongeren 5 of meer dagen per 19 tot 65 jaar 65 jaar en ouder

64% 63% 63% 100% week een uur per dag. Dit is significant hoger dan het provinciale gemiddelde 70% 61% 76% 77% 78% 78% van 57 procent. Bijna 80 procent van de jongeren is lid van een vereniging, 60% 80% 50% 49% 51% 60% club of sportschool. 40%

30% 20% 21% 40%

20% 20% Uitgelicht: 65% van de jongeren in Tytsjerksteradiel beweegt meer regelmatig 10% 0% 0% Voldoet aan norm Voldoet aan fitnorm Voldoet aan tenminste tegenover 57 procent van de Friese jongeren. Voldoet aan norm Voldoet aan fitnorm Voldoet aan tenminste gezond bewegen één bewegingsnorm gezond bewegen één bewegingsnorm

Tytsjerksteradiel F ry s lâ n Ouderen voldoen meer aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) Tytsjerksteradiel F ry s lâ n dan jongeren. In deze norm staat dat je tenminste een halfuur matig intensief Bron: GGD monitor 2016, bewerking Partoer moet sporten op minimaal 5 dagen per week. In Tytsjerksteradiel voldoet 63 procent van de 19 tot 65 jarigen tegenover 76 procent van de 65-plussers. Ook zijn er meer ouderen die voldoen aan de fitnorm. Hierbij geldt tenminste 65% van de jongeren in Tytsjerksteradiel 3 keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijk activiteit uitvoeren. beweegt regelmatiger tegenover 57% van de Friese jongeren.

Vrijwilligerswerk en mantelzorg Eenzaamheid In Tytsjerksteradiel voert 36 procent van de 19 tot 65 jarigen en 40 procent In Tytsjerksteradiel is 38 procent van de 19 tot 65 jarigen matig tot van de 65-plussers wel eens vrijwilligerswerk uit. Dit is significant hoger dan ernstig eenzaam. In Fryslân ligt dit op 41 procent. Eenzaamheid is het het provinciale gemiddelde van respectievelijk 35 procent en 36 procent. gemis aan een hechte, emotionele band met anderen of het hebben Ongeveer 15 procent verleent mantelzorg. Deze taken kunnen zeer van minder sociale relaties dan wenselijk. Eenzaamheid is een intensief zijn. In Tytsjerksteradiel is 7 procent zwaar tot overbelast tegenover persoonlijk ervaring. Er zijn echter een aantal risicogroepen, waaronder 12 procent in Fryslân. 75-plussers. In Tytsjerksteradiel voelt 44 procent van de 65-plussers zich matig tot zeer ernstig eenzaam tegenover 46 procent van de 65-plussers 11% van de jongeren in Tytsjerksteradiel is in Fryslân. wel eens gepest op school en 6% heeft te Bijna twee vijfde van de 19 tot 65 jarigen heeft een matig tot hoog risico op angststoornissen of depressie. Voor ouderen ligt dit een paar procent maken gehad met cyberpesten op school. lager. Voorzieningen

Hieronder staat een overzicht van aanwezige voorzieningen in de gemeente Tytsjerksteradiel wat betreft onderwijs, kindvoorzieningen, sport, speeltuinen, sociale accommodaties en culturele accommodaties.

Kindvoorzieningen en Onderwijs Sport In gemeente Tytsjerksteradiel zijn 19 kinderdagverblijven, Tytsjerksteradiel heeft 4 sporthallen en 2 binnenzwembaden. 16 buitenschoolse opvang locaties en 107 gastouders. Er zijn 25 basisscholen in Tytsjerksteradiel, waarvan 12 open- • Sportverenigingen:

Kindvoorzieningen baar en 13 Protestant-Christelijk. Er zijn 3 middelbare scholen • 5 tennisverenigingen in Tytsjerksteradiel: OSG Singelland en CSG Liudger in • 12 voetbalverenigingen Burgum en het Tjalling Koopmans College in Hurdegaryp. • 7 korfbalverenigingen Sport

Onderwijs Sociale accommodaties Culturele accommodaties Sociale accommodaties bieden inwoners de ruimte elkaar te Er zijn drie bibliotheken in Tytsjerksteradiel: in Burgum, ontmoeten. Onder sociale accommodaties worden dorps- en Hurdegaryp. Er zijn vijf musea en galerieën in huizen, multifunctionele cultuurcentra (MFC’s), jeugdhonken, gemeente Tytsjerksteradiel: Galerie Bloemrijk Vertrouw- cafés en verenigingsgebouwen verstaan. Er zijn 9 dorps- huizen die aangesloten zijn bij Stichting Federatie en in en het Skutsjemuseum, Galerie Koopmans, Dorpshuizen Tytsjerksteradiel. Er is een MFC in Fries Landbouwmuseum en It Kokelhûs fan Jan en Sjut in en in Hurdegaryp. Cultuur- Earnewâld, het Streekmuseum Volkssterrenwacht in Sociale verenigingen Burgum en Scherjon’s Klompenmakerij en Klompen- accommodaties museum in Noardburgum.

Partoer Westersingel 4 Meer informatie? 8913 CK Mail: Sjoerd IJdema [email protected] of Leeuwarden Lotte Piekema [email protected] T (058) 234 85 01 of bel (058) 234 85 01 www.partoer.nl Opmaak: Jongens van de Jong De mens als maat