dr Ryszard Kessler Wrocław 28 maja 2014 Stowarzyszenie Europejski Instytut Demokracji

Raport z diagnozy stanu kultury gminy Długoł ęka

Raport został przygotowany w ramach projektu pn. „Otwieramy GOK… na nowo” realizowanym w ramach programu „Dom Kultury + Inicjatywy lokalne 2014”, realizowanego przez Gminny O środek Kultury z siedzib ą w Długoł ęce. Zadaniem projektu jest aktywizacja integracja ró żnorodnych oddolnych inicjatyw kulturotwórczych i włączenie ich do działania poprzez rozwijanie współpracy mi ędzypokoleniowej, integrowanie oraz aktywne współdziałanie. Celem projektu jest otwarcie si ę Gminnego O środka Kultury na inicjatywy oddolne, umo żliwienie współtworzenia oferty GOK, rozpoznanie potrzeb społeczno ści i projektów dla niezaanga żowanych do tej pory w działalno ść grup społecznych, wyj ście instytucji kultury w przestrze ń publiczn ą. Celem diagnozy było dokonanie inwentaryzacji infrastruktury kulturalnej oraz sporz ądzenie mapy aktywno ści kulturalnej w gminie Długoł ęka.

1. Dane statystyczne, demograficzne gminy Długoł ęka. 2. Kapitał intelektualny w gminie Długoł ęka. 3. Infrastruktura kulturalna w gminie Długoł ęka. - Gminny O środek Kultury w Długoł ęce, - Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce oraz jej filie, - świetlice (GOK i sołeckie), - Gminny O środek Pomocy Społecznej w Długoł ęce - koła i kluby zainteresowa ń, sieci współpracy, indywidualni arty ści, animatorzy, podejmuj ący społeczno-kulturalne zorientowane działania. 4. Mapa aktywno ści kulturalnej w gminie Długoł ęka. 5. Podsumowanie, rekomendacje.

1. Dane statystyczne, demograficzne gminy Długoł ęka. Długoł ęka jest najwi ększ ą gmin ą w powiecie wrocławskim oraz jedn ą z najwi ększych gmin wiejskich w Polsce. Posiada powierzchni ę 21 284 ha i obejmuje 41 wsi sołeckich: Bielawa, , Borowa, Brzezia Ł ąka, , B ąków, Bukowina, Byków, Dąbrowica, Długoł ęka, Dobroszów, , , , Januszkowice, Kamie ń, K ątna, Kępa, Kiełczów, Kiełczówek, Krakowiany, Łosice, Łozina, Michałowice, Mirków, Ole śniczka, , , Pietrzykowice, , Raków, Ramiszów, Siedlec, Skała, St ępi ń, , Śliwice, Tokary, W ęgrów, Wilczyce oraz Zapr ęż yn. W 2012 roku Gmin ę Długoł ęka faktycznie zamieszkiwało 25555 mieszka ńców. Sytuacja demograficzna w Gminie Długoł ęka jest korzystna. Liczba mieszka ńców w wieku przedprodukcyjnym przewa ża liczb ę mieszka ńców w wieku poprodukcyjnym, dominuje ludno ść w wieku produkcyjnym. Proces starzenia si ę ludno ści gminy, w stosunku do ogólnej populacji mieszka ńców, tylko w nieznacznym stopniu przekracza wska źnik obci ąż enia demograficznego ludno ści w wieku poprodukcyjnym. Liczba ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę zwi ększa si ę, co roku, w zwi ązku z procesem, suburbanizacji, który wi ąż e si ę z opuszczaniem przez mieszka ńców miast i osiedlaniem si ę migrantów w strefie podmiejskich gmin. W zwi ązku z blisko ści ą Wrocławia, proces suburbanizacji, wraz z dodatnim przyrostem naturalnym w gminie Długoł ęka, przyczynia si ę do wzrostu liczby ludno ści w gminie. Stopniowo maleje liczba osób do 18 roku życia, natomiast wzrasta liczba osób po 61/66 roku życia, wzrost ten jest jednak że niewielki. Z dost ępnych danych demograficznych wynika, i ż w bliskiej perspektywie czasowej gmin ę czeka dalszy, do ść intensywny napływ mieszka ńców.

2. Kapitał intelektualny mieszka ńców gminy Długoł ęka Gmin ę Długoł ęka charakteryzuje wysoki poziom kapitału społecznego i ludzkiego. Istotnym atutem gminy jest wysoki poziom wykształcenia mieszka ńców oraz stosunkowo du ży poziom zaanga żowania mieszka ńców w lokalne sprawy. Kapitał intelektualny to: „ogół niematerialnych aktywów ludzi, przedsi ębiorstw, społeczno ści, regionów i instytucji, które odpowiednio wykorzystane mog ą by ć źródłem obecnego i przyszłego dobrostanu kraju” i składa si ę z czterech komponentów: kapitału ludzkiego, kapitału strukturalnego kapitału społecznego oraz kapitału relacyjnego. Kapitał ludzki to potencjał zgromadzony we wszystkich mieszka ńcach, ich wykształceniu, do świadczeniach życiowych, umiej ętno ściach i postawach, który odpowiednio wykorzystany, mo że słu żyć poprawie społecznego dobrobytu mieszka ńców. Wykształcenie mieszka ńców całego powiatu wrocławskiego, w 2011 roku, charakteryzowało si ę wy ższym poziomem wykształcenia, od poziomu wykształcenia wszystkich Polaków. Wykształcenie mieszka ńców Gminy Długoł ęka jest korzystne, szczególnie, je śli uwzgl ędni si ę napływ dobrze wykształconej ludno ści związany z procesem suburbanizacji. Kapitał strukturalny przejawia si ę w namacalnych elementach infrastruktury systemu edukacji i innowacji, w liczbie i ofercie edukacyjnej placówek o światowych, naukowych, badawczych, infrastrukturze teleinformatycznej oraz własno ści intelektualnej. W Gminie Długoł ęka funkcjonuj ą placówki o światowe, oferuj ące kształcenie na wielu etapach edukacji, poczynaj ąc od przedszkoli, po szkoł ę ponadgimnazjaln ą (LO). Pozytywnym aspektem jest wysoka dost ępno ść do placówek o światowych na terenie gminy, wysoki standard ich wyposa żenia oraz wysoka jako ść kadr o światowych. Na terenie Gminy Długoł ęka znajduj ą si ę placówki o światowe, które zapewniaj ą dzieciom mo żliwo ść kształcenia si ę na wielu etapach rozwoju. Na terenie gminy uruchomiony został Gminny Żłobek, z siedzib ą w Długoł ęce, oferuj ący usługi w zakresie opieki, edukacji i wychowania dzieci od 20 tygodnia życia do 3 lat. Opiek ę dzieciom (w tym do lat 3) zapewniaj ą równie ż punkty przedszkolne: Małe Przedszkole w Kiełczowie, Przedszkole SMERF w Borowej, Przedszkole SMERF w Siedlcu, Happy Bees w Mirkowie, Punkt Przedszkolny w Łozinie. Na terenie gminy znajduj ą si ę przedszkola: w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Mirkowie, w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Długoł ęce, Niepubliczne Przedszkole „Klub Kubusia Puchatka IV” w Kiełczowie, Wesoła Kraina w Kiełczowie, Niepubliczne Przedszkole „Zielony Zak ątek” w Długoł ęce, Edukole Niepubliczne Przedszkole w Wilczycach, Niepubliczne Przedszkole „Klub Kubusia Puchatka VII” w Ramiszowie. W Gminie Długoł ęka funkcjonuj ą nast ępuj ące szkoły: Szkoła Podstawowa w Borowej, Szczodrem, Kiełczowie, W ęgrowie, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Długoł ęce, Zespół Szkolno- Przedszkolny w Mirkowie, Zespół Szkół w Brzeziej Ł ące, Zespół Szkół - Szkoła Podstawowa w Łozinie Zespół Szkół w Siedlcu. Publiczne Gimnazjum w Borowej, Wilczycach, Zespół Licealno-Gimnazjalny w Długoł ęce. Młodzi mieszka ńcy gminy cz ęsto korzystaj ą z nowoczesnych technologii komunikacyjnych, nie tylko w szkołach, równie ż w filiach Gminnej Biblioteki Publicznej oraz na niektórych plebaniach. Dost ępno ść oraz kompetencje zwi ązane z technologiami komunikacyjnymi, mniejsze s ą w śród starszych mieszka ńców, a tak że osób mniej wykształconych. Kapitał społeczny to potencjał zgromadzony we wszystkich mieszka ńcach, wyra żaj ący si ę w postaci obowi ązuj ących norm post ępowania, zaufania, zaanga żowania. Współpraca oraz wymiana wiedzy przyczyniaj ą si ę do wzrostu dobrostanu mieszka ńców. W gminie funkcjonuj ą do ść liczne organizacje pozarz ądowe, za ś cz ęść mieszka ńców anga żuje si ę w działalno ść publiczn ą. Aktywno ść obywatelsk ą mieszka ńców mo żna analizowa ć na podstawie kilku czynników: uczestnictwa mieszka ńców w wyborach, członkostwa w lokalnych organizacjach społecznych, dobroczynno ści publicznej, stanie trzeciego sektora oraz jego zaanga żowania w lokaln ą polityk ę. Na terenie Gminy Długoł ęka w 2012 roku (GUS) działało 9 fundacji oraz 62 stowarzyszenia i organizacje społeczne. W Gminie Długoł ęka funkcjonuje Młodzie żowa Rada Gminy, w której skład wchodz ą przedstawiciele środowisk szkolnych i młodzie żowych z terenu Gminy.

3. Infrastruktura kulturalna w gminie Długoł ęka. - Gminny O środek Kultury funkcjonuje od pa ździernika 2004 roku w odremontowanym budynku starej szkoły w Długoł ęce. GOK realizuje zadania w zakresie upowszechniania kultury, dotycz ące w szczególno ści rozpoznawania, rozbudzania i zaspokajania potrzeb i zainteresowa ń kulturalnych mieszka ńców gminy. Prowadzi stałe zaj ęcia dla dzieci, młodzie ży i dorosłych z muzyki, teatru, ta ńca, plastyki, pracownie Ceramiki i Szkła. Organizuje w ferie i wakacje zaj ęcia dla dzieci i młodzie ży, warsztaty świ ąteczne, imprezy z okazji Dnia Dziecka, imprezy mikołajkowe dla dzieci, jarmark Bo żonarodzeniowy, festyn wielkanocny „U progu Wielkiej Nocy”, Turniej Świetlic, Konkurs Gminne Talenty, we współpracy z LGD „Dobra Widawa” Festiwal Rzemiosła i R ękodzieła, „Długoł ęcki Konik” konkurs dla twórcy, dzieła i kreatywnego działania, zako ńczony gal ą i wr ęczeniem nagród, koncerty z okazji świ ąt narodowych – 3 maja oraz 11 listopada. Współpracuje z lokalnymi artystami i rękodzielnikami, przy GOK działa zespół muzyczny „Temperatura”. GOK posiada własn ą stron ę internetow ą i jest aktywny w mediach społeczno ściowych (Facebook YouTube). Działalno ść Gminnego O środka Kultury prowadzona jest w Długoł ęce oraz czterech świetlicach wiejskich w Bykowie, Pasikurowicach, Bielawie i Śliwicach. W 2012 roku działalno ść GOK została podporz ądkowana zasadzie orientacji „na klienta”, czyli społeczno ść lokaln ą Gminy. Misj ą funkcjonowania GOK stało si ę otwarcie dla inicjatywy oddolne i aktywizacja słabo zaanga żowanych grup społecznych poprzez wł ączenie ich do działania poprzez rozwijanie współpracy mi ędzypokoleniowej, integrowanie lokalnej społeczno ści wykorzystuj ącą lokalne zasoby. W efekcie tych działa ń GOK zaktywizował swoj ą działalno ść i zacz ął zmienia ć swoj ą rol ę oraz wizerunek w środowisku lokalnym. W 2013 roku GOK został partnerem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Długoł ęce w realizacji programu „Spełni ć cho ć jedno marzenie” adresowanego do osób niepełnosprawnych. Dzi ęki udziałowi w programie GOK poszerzył grono odbiorców, a uczestnicy programu zacz ęli stale wł ącza ć si ę równie ż w inne działania instytucji. W 2013 roku we współpracy z sołtysk ą miejscowo ści Bielawa w świetlicy wiejskiej zawi ązała si ę grupa r ękodzielników. W listopadzie 2013 r. w Długoł ęce odbyła si ę wystawa twórczo ści a ż 12 mieszka ńców Bielawy. Ponadto osoby te zacz ęły anga żowa ć si ę w inne działania GOK, np. warsztaty bo żonarodzeniowe, konkursy na ozdoby świ ąteczne itp. W 2013 roku GOK rozszerzył swoj ą działalno ść o dodatkowe zaj ęcia, o które wyst ępowali mieszka ńcy. Reaktywowano Zespół Ta ńca Ludowego Długoł ęka, uruchomiono sekcj ę filmow ą, aerobic z elementami ta ńca oraz warsztaty wokalne dla seniorów, którzy z pomoc ą GOK zawi ązali chór. Oprócz tego w Bykowie uruchomiono zaj ęcia ruchowe dla dzieci oraz fitness z elementami tańca dla dorosłych. W świetlicy w Śliwicach warsztaty gitarowe. Ponadto GOK uruchomił regularne zaj ęcia w świetlicach administrowanych przez rady sołeckie w Brzeziej Ł ące (taniec nowoczesny) oraz K ątnej (taniec nowoczesny, warsztaty gitarowe). Uruchomienie zaj ęć poprzedzono spotkaniami i konsultacjami z przedstawicielami Rad Sołeckich oraz Klubu Seniora z Brzeziej Ł ąki. W styczniu 2014 roku GOK zorganizował po raz pierwszy w Gminie Finał Wielkiej Orkiestry Świ ątecznej Pomocy. Inicjatywa spowodowała zaanga żowanie w zbiórk ę pieni ędzy oraz organizacj ę finału około czterdziestoosobowej grupy mieszka ńców, z których znaczna część nie uczestniczyła do tej pory w życiu instytucji. - Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce ich filie w Łozinie, Borowej, Brzeziej Ł ące, Dobroszowie, Kiełczowie, Mirkowie, Pasikurowicach, W ęgrowie i Wilczycach. W Łozinie działa pracownia komputerowa Centrum Kształcenia na Odległo ść na Wsiach CKNONW, z 9 w pełni wyposażonymi stanowiskami komputerowymi podł ączonymi do Internetu, w której realizowane s ą szkolenia w systemie e-learningowym. W wyposa żeniu pracowni znajduje si ę równie ż sprz ęt ułatwiaj ący prac ę przy komputerze osobom niepełnosprawnym oraz szeroki zasób programów multimedialnych. Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce zaj ęła w 2013 roku 96 miejsce w Ogólnopolskim Rankingu Bibliotek. Kryteria oceny obejmowały m. in. wielko ść ksi ęgozbioru, ilo ść wypo życzonych ksi ąż ek, liczb ę czytelników, stopie ń komputeryzacji, dost ęp do Internetu dla czytelników oraz aktywno ść i zaanga żowanie bibliotekarzy w rozwój czytelnictwa w środowisku lokalnym. Biblioteka anga żuje si ę bardzo aktywnie w życie kulturalne społeczno ści lokalnej, realizuj ąc nowoczesn ą misj ę biblioteki zajmuj ącej si ę nie tylko wypo życzaniem ksi ąż ek, ale biblioteki jako miejsca spotka ń, realizacji samodzielnych pomysłów, wykraczaj ącej daleko poza stereotypowe my ślenie o tego typu miejscach. Posiada stron ę internetow ą i prowadzi facebooka. - świetlice (GOK), -świetlica wiejska w Bykowie, prowadzone s ą w niej regularne zaj ęcia świetlicowe, znajduje si ę tam równie ż du ża sala, w której organizowane s ą imprezy Gminnego O środka Kultury, jak warsztaty świ ąteczne, festyny, turnieje miedzy świetlicowe itp. Na terenie świetlicy prowadzona jest równie ż Pracowania Szkła i Ceramiki, gdzie ch ętne osoby uczestnicz ą w zaj ęciach warsztatowych. Świetlic ę prowadzi animator GOK Krystyna Stoparczyk. -świetlica wiejska w Pasikurowicach, zadaniem świetlicy jest zagospodarowanie dzieciom i młodzie ży czasu wolnego od zaj ęć szkolnych (gry i zabawy, wycieczki, przedstawienia, imprezy okoliczno ściowe) oraz inne formy aktywnego sp ędzania czasu zarówno w trakcie roku szkolnego jak i ferii i wakacji. Świetlic ę prowadzi animator GOK Barbara Sułek. - świetlica wiejska w Śliwicach, głównymi formami działalno ści świetlicy s ą gry towarzyskie dla dzieci, spotkania bryd żowe dla dorosłych, tenis stołowy i piłka no żna, oraz zaj ęcia plastyczne. Świetlica bierze te ż udział w cyklicznych imprezach organizowanych przez GOK, organizuje wycieczki, zabawy, bale, przedstawienia, warsztaty oraz zaj ęcia wakacyjne i feryjne. Świetlic ę prowadzi animator GOK Martyna Zaradkiewicz. - świetlica wiejska w Bielawie, rozkład zaj ęć i plan działalno ści świetlicy został dostosowany do aktualnych potrzeb społeczno ści lokalnej i sporz ądzony w oparciu o propozycje i sugestie Rady Sołeckiej i mieszka ńców Bielawy. Świetlic ę prowadzi animator GOK Anna Gałuszka. - świetlice administrowane przez rady sołeckie , -świetlica w Brzeziej Ł ące, zarz ądzana przez sołys El żbiet ę Świerczy ńsk ą i Klub Seniora, przy świetlicy działa chór parafialny. Świetlica współpracuje z GOK. -świetlica w K ątnej, we współpracy GOK w świetlicy odbywaj ą si ę zaj ęcia z ta ńca nowoczesnego oraz warsztaty gitarowe. -świetlica w Dobroszowie, budynek dawnej szkoły został adaptowany na świetlic ę wiejsk ą, któr ą zarz ądza sołtys Tomasz Maliga. - Gminny O środek Pomocy Społecznej w Długoł ęce, w 2013 roku GOK został partnerem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Długoł ęce w realizacji programu „Spełni ć cho ć jedno marzenie” adresowanego do osób niepełnosprawnych. GOPS ma du ży potencjał w aktywizacji społeczno ści lokalnej i jest warto ściowym partnerem dla GOK. - stowarzyszenia, koła i kluby zainteresowa ń, sieci współpracy , - Polski Zwi ązek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Koła Nr. 2 z siedzib ą w Długoł ęce, współpracuje z GOK, zrzesza par ędziesi ąt osób z gminy Długoł ęka. PZERiI prowadzi aktywn ą działalno ść kulturaln ą. Przewodnicz ącą koła jest Zofia Drozd. - parafialny Klub Seniora w Brzeziej Ł ące. - Koła Gospody ń Wiejskich w Śliwicach, St ępinie, Siedlcu, Godzieszowej, Pruszowicach, Jaksonowicach. Ciekaw ą inicjatyw ą i miejscem dla wci ągni ęcia seniorów do działa ń kulturalnych mog ą by ć cykliczne Bale Seniorów organizowane w Wilczycach, Długoł ęce, Mirkowie, Borowej, Brzeziej Ł ące, Siedlcu, Szczodre i Łozinie.

-zespół ludowy Lejowda z Pasikurowic. - Fundacja dos Mundos z siedzib ą w Długoł ęce - Stowarzyszenie Krzewienia Wiedzy o Ksi ęstwie Ole śnickim "Pasjonaci Dziejów Regionalnych” - Stowarzyszenie „Nasza Wspólna Sprawa” w Łozinie - Stowarzyszenie „Zróbmy To” i Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Nauki i Kultury „Progresja” oraz Stowarzyszenie w Kobiecym Kr ęgu w Kiełczowie. - Towarzystwo Miło śników Kamienia i Regionu Długoł ęka oraz par ęna ście stowarzysze ń, które cho ć zarejestrowane nie prowadz ą w ostatnim czasie aktywnej działalno ści. W okresie ostatnich kilkunastu miesi ęcy GOK dotarł do lokalnych twórców oraz społeczników i prowadzi działania maj ące na celu wł ączenie ich w działalno ść GOK. Dotyczy to m. in. Agaty Korzeniowskiej (fotografia) i El żbiety Snarskiej (fotografia), Adriana Dziewi ęckiego (r ękodzieło), Zygmunta Żukowskiego (aktywista na rzecz seniorów).

4. Mapa aktywno ści kulturalnej w gminie Długoł ęka. Mapa aktywno ści kulturalnej gminy Długoł ęka ogniskuje si ę wokół Gminnego O środka Kultury w Długoł ęce oraz jego świetlic. Kolejnymi o środkami działa ń kulturotwórczych jest Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce i ich filie oraz gminna sie ć placówek oświatowych. Gminny O środek Pomocy Społecznej w Długoł ęce mo że by ć strategicznym partnerem dla GOK, w diagnozowaniu potrzeb kulturalnych mieszka ńców gminy, zagro żonych wykluczeniem społecznym i kulturowym. Map ę aktywno ści uzupełniaj ą wa żni organizatorzy życia kulturalnego: samorz ądowcy, aktywne grupy seniorów, które dysponuj ą nie tylko du żą ilo ści ą wolnego czasu, ale równie ż ogromnym kapitałem wiedzy oraz pomysłów, sie ć organizacji pozarz ądowych oraz indywidualni arty ści, animatorzy, podejmuj ący społeczno-kulturalne zorientowane działania.

5. Podsumowanie, rekomendacje. Zdaniem Wojciecha Burszty: „Kultura to coraz cz ęś ciej sfera wyborów czynionych poza jakimikolwiek układami społecznymi, nie tyle identyfikowana z instytucjami, ile raczej z dost ępnymi tre ściami, które towarzysz ą ludziom dwadzie ścia cztery godziny na dob ę. Nie ma żadnego wyra źnego kanonu kultury”. Oznacza to, że polski pejza ż kulturowy uległ w ostatnich latach dramatycznym przemianom. Jak pokazuj ą badania, obszar kultury staje si ę coraz bardziej pofragmentowany i chaotyczny, a równocze śnie w śród Polaków słabnie „aspiracyjne” my ślenie o kulturze, jako o sferze, z któr ą kontakt stanowi warto ść sam ą w sobie. Zmienia si ę stosunek u żytkowników instytucji kultury do ich oferty, ale też - co stanowi kolejny istotny element przemian - za sprawą rozwoju nowych technologii komunikowania, wzrasta autonomia odbiorców, co przekłada si ę na post ępuj ącą deinstytucjonalizacj ę i „prywatyzacj ę” (rozumian ą, jako przeniesienie znacznej cz ęś ci aktywno ści kulturowych do sfery prywatnej) obiegu kultury. Publiczne instytucje kultury konkuruj ą z jednej strony z zazwyczaj ci ążą cą w stron ę rozrywki ofert ą komercyjn ą, z drugiej - z działaniami trzeciego sektora, ale te ż - z nieformalnym obiegiem tre ści w Internecie. Zmiany w obszarze kultury w Gminie Długoł ęka wpisuj ą si ę w ten scenariusz przemian. Oferta GOK i pozostałych instytucji kultury musi w swoisty sposób konkurowa ć z ofert ą kulturaln ą aglomeracji Wrocławia. Edukowanie odbiorców i troska o wykluczonych z uczestnictwa w kulturze, musi pozosta ć podstawowym celem prowadzonej działalno ści. Powinno to polega ć na kontynuacji otwarcia si ę na oddolne inicjatywy obywatelskie, ł ącz ące działania kulturalne z ró żnymi formami budowania wspólnot lokalnych, reintegracji społecznej, rewitalizacji przestrzeni, a przede wszystkim tworzeniu warunków spotka ń i wspólnych działa ń. Stosunkowo wysoki kapitał intelektualny mieszka ńców gminy jest dobrym prognostykiem skuteczno ści takich działa ń. Rekomendacje: GOK powinien kontynuowa ć wspieranie wszelkich nieformalnych, spontanicznych zachowa ń kulturowych i artystycznych, które tworz ą odpowiedni ą atmosfer ę w gminie. Szczególnie w miejscach, do których nie dociera ze swoj ą ofert ą z powodów logistycznych (brak świetlic, zbyt skromne własne zasoby kadrowe i finansowe, w stosunku do potrzeb tak rozległej i ludnej gminy). A tak że zmierza ć do jeszcze wi ększego usieciowienia środowisk kulturalnych, zmniejszenia barier formalnych w realizacji działa ń artystycznych i kulturalnych, a tak że wł ączania nieaktywnych osób i środowisk w życie kulturalne gminy. Na spotkania warto zaprasza ć przedstawicieli samorz ądu, środowisk senioralnych, organizacji pozarz ądowych, animatorów podejmuj ących społeczno-kulturalne zorientowane działania w przestrzeni lokalnej.

dr Ryszard Kessler Wrocław 28 maja 2014 Stowarzyszenie Europejski Instytut Demokracji

Raport z diagnozy stanu kultury gminy Długoł ęka

Raport został przygotowany w ramach projektu pn. „Otwieramy GOK… na nowo” realizowanym w ramach programu „Dom Kultury + Inicjatywy lokalne 2014”, realizowanego przez Gminny O środek Kultury z siedzib ą w Długoł ęce. Zadaniem projektu jest aktywizacja integracja ró żnorodnych oddolnych inicjatyw kulturotwórczych i włączenie ich do działania poprzez rozwijanie współpracy mi ędzypokoleniowej, integrowanie oraz aktywne współdziałanie. Celem projektu jest otwarcie si ę Gminnego O środka Kultury na inicjatywy oddolne, umo żliwienie współtworzenia oferty GOK, rozpoznanie potrzeb społeczno ści i projektów dla niezaanga żowanych do tej pory w działalno ść grup społecznych, wyj ście instytucji kultury w przestrze ń publiczn ą. Celem diagnozy było dokonanie inwentaryzacji infrastruktury kulturalnej oraz sporz ądzenie mapy aktywno ści kulturalnej w gminie Długoł ęka.

1. Dane statystyczne, demograficzne gminy Długoł ęka. 2. Kapitał intelektualny w gminie Długoł ęka. 3. Infrastruktura kulturalna w gminie Długoł ęka. - Gminny O środek Kultury w Długoł ęce, - Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce oraz jej filie, - świetlice (GOK i sołeckie), - Gminny O środek Pomocy Społecznej w Długoł ęce - koła i kluby zainteresowa ń, sieci współpracy, indywidualni arty ści, animatorzy, podejmuj ący społeczno-kulturalne zorientowane działania. 4. Mapa aktywno ści kulturalnej w gminie Długoł ęka. 5. Podsumowanie, rekomendacje.

1. Dane statystyczne, demograficzne gminy Długoł ęka. Gmina Długoł ęka jest najwi ększ ą gmin ą w powiecie wrocławskim oraz jedn ą z najwi ększych gmin wiejskich w Polsce. Posiada powierzchni ę 21 284 ha i obejmuje 41 wsi sołeckich: Bielawa, Bierzyce, Borowa, Brzezia Ł ąka, Budziwojowice, B ąków, Bukowina, Byków, Dąbrowica, Długoł ęka, Dobroszów, Domaszczyn, Godzieszowa, Jaksonowice, Januszkowice, Kamie ń, K ątna, Kępa, Kiełczów, Kiełczówek, Krakowiany, Łosice, Łozina, Michałowice, Mirków, Ole śniczka, Pasikurowice, Piecowice, Pietrzykowice, Pruszowice, Raków, Ramiszów, Siedlec, Skała, St ępi ń, Szczodre, Śliwice, Tokary, W ęgrów, Wilczyce oraz Zapr ęż yn. W 2012 roku Gmin ę Długoł ęka faktycznie zamieszkiwało 25555 mieszka ńców. Sytuacja demograficzna w Gminie Długoł ęka jest korzystna. Liczba mieszka ńców w wieku przedprodukcyjnym przewa ża liczb ę mieszka ńców w wieku poprodukcyjnym, dominuje ludno ść w wieku produkcyjnym. Proces starzenia si ę ludno ści gminy, w stosunku do ogólnej populacji mieszka ńców, tylko w nieznacznym stopniu przekracza wska źnik obci ąż enia demograficznego ludno ści w wieku poprodukcyjnym. Liczba ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę zwi ększa si ę, co roku, w zwi ązku z procesem, suburbanizacji, który wi ąż e si ę z opuszczaniem przez mieszka ńców miast i osiedlaniem si ę migrantów w strefie podmiejskich gmin. W zwi ązku z blisko ści ą Wrocławia, proces suburbanizacji, wraz z dodatnim przyrostem naturalnym w gminie Długoł ęka, przyczynia si ę do wzrostu liczby ludno ści w gminie. Stopniowo maleje liczba osób do 18 roku życia, natomiast wzrasta liczba osób po 61/66 roku życia, wzrost ten jest jednak że niewielki. Z dost ępnych danych demograficznych wynika, i ż w bliskiej perspektywie czasowej gmin ę czeka dalszy, do ść intensywny napływ mieszka ńców.

2. Kapitał intelektualny mieszka ńców gminy Długoł ęka Gmin ę Długoł ęka charakteryzuje wysoki poziom kapitału społecznego i ludzkiego. Istotnym atutem gminy jest wysoki poziom wykształcenia mieszka ńców oraz stosunkowo du ży poziom zaanga żowania mieszka ńców w lokalne sprawy. Kapitał intelektualny to: „ogół niematerialnych aktywów ludzi, przedsi ębiorstw, społeczno ści, regionów i instytucji, które odpowiednio wykorzystane mog ą by ć źródłem obecnego i przyszłego dobrostanu kraju” i składa si ę z czterech komponentów: kapitału ludzkiego, kapitału strukturalnego kapitału społecznego oraz kapitału relacyjnego. Kapitał ludzki to potencjał zgromadzony we wszystkich mieszka ńcach, ich wykształceniu, do świadczeniach życiowych, umiej ętno ściach i postawach, który odpowiednio wykorzystany, mo że słu żyć poprawie społecznego dobrobytu mieszka ńców. Wykształcenie mieszka ńców całego powiatu wrocławskiego, w 2011 roku, charakteryzowało si ę wy ższym poziomem wykształcenia, od poziomu wykształcenia wszystkich Polaków. Wykształcenie mieszka ńców Gminy Długoł ęka jest korzystne, szczególnie, je śli uwzgl ędni si ę napływ dobrze wykształconej ludno ści związany z procesem suburbanizacji. Kapitał strukturalny przejawia si ę w namacalnych elementach infrastruktury systemu edukacji i innowacji, w liczbie i ofercie edukacyjnej placówek o światowych, naukowych, badawczych, infrastrukturze teleinformatycznej oraz własno ści intelektualnej. W Gminie Długoł ęka funkcjonuj ą placówki o światowe, oferuj ące kształcenie na wielu etapach edukacji, poczynaj ąc od przedszkoli, po szkoł ę ponadgimnazjaln ą (LO). Pozytywnym aspektem jest wysoka dost ępno ść do placówek o światowych na terenie gminy, wysoki standard ich wyposa żenia oraz wysoka jako ść kadr o światowych. Na terenie Gminy Długoł ęka znajduj ą si ę placówki o światowe, które zapewniaj ą dzieciom mo żliwo ść kształcenia si ę na wielu etapach rozwoju. Na terenie gminy uruchomiony został Gminny Żłobek, z siedzib ą w Długoł ęce, oferuj ący usługi w zakresie opieki, edukacji i wychowania dzieci od 20 tygodnia życia do 3 lat. Opiek ę dzieciom (w tym do lat 3) zapewniaj ą równie ż punkty przedszkolne: Małe Przedszkole w Kiełczowie, Przedszkole SMERF w Borowej, Przedszkole SMERF w Siedlcu, Happy Bees w Mirkowie, Punkt Przedszkolny w Łozinie. Na terenie gminy znajduj ą si ę przedszkola: w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Mirkowie, w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Długoł ęce, Niepubliczne Przedszkole „Klub Kubusia Puchatka IV” w Kiełczowie, Wesoła Kraina w Kiełczowie, Niepubliczne Przedszkole „Zielony Zak ątek” w Długoł ęce, Edukole Niepubliczne Przedszkole w Wilczycach, Niepubliczne Przedszkole „Klub Kubusia Puchatka VII” w Ramiszowie. W Gminie Długoł ęka funkcjonuj ą nast ępuj ące szkoły: Szkoła Podstawowa w Borowej, Szczodrem, Kiełczowie, W ęgrowie, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Długoł ęce, Zespół Szkolno- Przedszkolny w Mirkowie, Zespół Szkół w Brzeziej Ł ące, Zespół Szkół - Szkoła Podstawowa w Łozinie Zespół Szkół w Siedlcu. Publiczne Gimnazjum w Borowej, Wilczycach, Zespół Licealno-Gimnazjalny w Długoł ęce. Młodzi mieszka ńcy gminy cz ęsto korzystaj ą z nowoczesnych technologii komunikacyjnych, nie tylko w szkołach, równie ż w filiach Gminnej Biblioteki Publicznej oraz na niektórych plebaniach. Dost ępno ść oraz kompetencje zwi ązane z technologiami komunikacyjnymi, mniejsze s ą w śród starszych mieszka ńców, a tak że osób mniej wykształconych. Kapitał społeczny to potencjał zgromadzony we wszystkich mieszka ńcach, wyra żaj ący si ę w postaci obowi ązuj ących norm post ępowania, zaufania, zaanga żowania. Współpraca oraz wymiana wiedzy przyczyniaj ą si ę do wzrostu dobrostanu mieszka ńców. W gminie funkcjonuj ą do ść liczne organizacje pozarz ądowe, za ś cz ęść mieszka ńców anga żuje si ę w działalno ść publiczn ą. Aktywno ść obywatelsk ą mieszka ńców mo żna analizowa ć na podstawie kilku czynników: uczestnictwa mieszka ńców w wyborach, członkostwa w lokalnych organizacjach społecznych, dobroczynno ści publicznej, stanie trzeciego sektora oraz jego zaanga żowania w lokaln ą polityk ę. Na terenie Gminy Długoł ęka w 2012 roku (GUS) działało 9 fundacji oraz 62 stowarzyszenia i organizacje społeczne. W Gminie Długoł ęka funkcjonuje Młodzie żowa Rada Gminy, w której skład wchodz ą przedstawiciele środowisk szkolnych i młodzie żowych z terenu Gminy.

3. Infrastruktura kulturalna w gminie Długoł ęka. - Gminny O środek Kultury funkcjonuje od pa ździernika 2004 roku w odremontowanym budynku starej szkoły w Długoł ęce. GOK realizuje zadania w zakresie upowszechniania kultury, dotycz ące w szczególno ści rozpoznawania, rozbudzania i zaspokajania potrzeb i zainteresowa ń kulturalnych mieszka ńców gminy. Prowadzi stałe zaj ęcia dla dzieci, młodzie ży i dorosłych z muzyki, teatru, ta ńca, plastyki, pracownie Ceramiki i Szkła. Organizuje w ferie i wakacje zaj ęcia dla dzieci i młodzie ży, warsztaty świ ąteczne, imprezy z okazji Dnia Dziecka, imprezy mikołajkowe dla dzieci, jarmark Bo żonarodzeniowy, festyn wielkanocny „U progu Wielkiej Nocy”, Turniej Świetlic, Konkurs Gminne Talenty, we współpracy z LGD „Dobra Widawa” Festiwal Rzemiosła i R ękodzieła, „Długoł ęcki Konik” konkurs dla twórcy, dzieła i kreatywnego działania, zako ńczony gal ą i wr ęczeniem nagród, koncerty z okazji świ ąt narodowych – 3 maja oraz 11 listopada. Współpracuje z lokalnymi artystami i rękodzielnikami, przy GOK działa zespół muzyczny „Temperatura”. GOK posiada własn ą stron ę internetow ą i jest aktywny w mediach społeczno ściowych (Facebook YouTube). Działalno ść Gminnego O środka Kultury prowadzona jest w Długoł ęce oraz czterech świetlicach wiejskich w Bykowie, Pasikurowicach, Bielawie i Śliwicach. W 2012 roku działalno ść GOK została podporz ądkowana zasadzie orientacji „na klienta”, czyli społeczno ść lokaln ą Gminy. Misj ą funkcjonowania GOK stało si ę otwarcie dla inicjatywy oddolne i aktywizacja słabo zaanga żowanych grup społecznych poprzez wł ączenie ich do działania poprzez rozwijanie współpracy mi ędzypokoleniowej, integrowanie lokalnej społeczno ści wykorzystuj ącą lokalne zasoby. W efekcie tych działa ń GOK zaktywizował swoj ą działalno ść i zacz ął zmienia ć swoj ą rol ę oraz wizerunek w środowisku lokalnym. W 2013 roku GOK został partnerem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Długoł ęce w realizacji programu „Spełni ć cho ć jedno marzenie” adresowanego do osób niepełnosprawnych. Dzi ęki udziałowi w programie GOK poszerzył grono odbiorców, a uczestnicy programu zacz ęli stale wł ącza ć si ę równie ż w inne działania instytucji. W 2013 roku we współpracy z sołtysk ą miejscowo ści Bielawa w świetlicy wiejskiej zawi ązała si ę grupa r ękodzielników. W listopadzie 2013 r. w Długoł ęce odbyła si ę wystawa twórczo ści a ż 12 mieszka ńców Bielawy. Ponadto osoby te zacz ęły anga żowa ć si ę w inne działania GOK, np. warsztaty bo żonarodzeniowe, konkursy na ozdoby świ ąteczne itp. W 2013 roku GOK rozszerzył swoj ą działalno ść o dodatkowe zaj ęcia, o które wyst ępowali mieszka ńcy. Reaktywowano Zespół Ta ńca Ludowego Długoł ęka, uruchomiono sekcj ę filmow ą, aerobic z elementami ta ńca oraz warsztaty wokalne dla seniorów, którzy z pomoc ą GOK zawi ązali chór. Oprócz tego w Bykowie uruchomiono zaj ęcia ruchowe dla dzieci oraz fitness z elementami tańca dla dorosłych. W świetlicy w Śliwicach warsztaty gitarowe. Ponadto GOK uruchomił regularne zaj ęcia w świetlicach administrowanych przez rady sołeckie w Brzeziej Ł ące (taniec nowoczesny) oraz K ątnej (taniec nowoczesny, warsztaty gitarowe). Uruchomienie zaj ęć poprzedzono spotkaniami i konsultacjami z przedstawicielami Rad Sołeckich oraz Klubu Seniora z Brzeziej Ł ąki. W styczniu 2014 roku GOK zorganizował po raz pierwszy w Gminie Finał Wielkiej Orkiestry Świ ątecznej Pomocy. Inicjatywa spowodowała zaanga żowanie w zbiórk ę pieni ędzy oraz organizacj ę finału około czterdziestoosobowej grupy mieszka ńców, z których znaczna część nie uczestniczyła do tej pory w życiu instytucji. - Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce ich filie w Łozinie, Borowej, Brzeziej Ł ące, Dobroszowie, Kiełczowie, Mirkowie, Pasikurowicach, W ęgrowie i Wilczycach. W Łozinie działa pracownia komputerowa Centrum Kształcenia na Odległo ść na Wsiach CKNONW, z 9 w pełni wyposażonymi stanowiskami komputerowymi podł ączonymi do Internetu, w której realizowane s ą szkolenia w systemie e-learningowym. W wyposa żeniu pracowni znajduje si ę równie ż sprz ęt ułatwiaj ący prac ę przy komputerze osobom niepełnosprawnym oraz szeroki zasób programów multimedialnych. Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce zaj ęła w 2013 roku 96 miejsce w Ogólnopolskim Rankingu Bibliotek. Kryteria oceny obejmowały m. in. wielko ść ksi ęgozbioru, ilo ść wypo życzonych ksi ąż ek, liczb ę czytelników, stopie ń komputeryzacji, dost ęp do Internetu dla czytelników oraz aktywno ść i zaanga żowanie bibliotekarzy w rozwój czytelnictwa w środowisku lokalnym. Biblioteka anga żuje si ę bardzo aktywnie w życie kulturalne społeczno ści lokalnej, realizuj ąc nowoczesn ą misj ę biblioteki zajmuj ącej si ę nie tylko wypo życzaniem ksi ąż ek, ale biblioteki jako miejsca spotka ń, realizacji samodzielnych pomysłów, wykraczaj ącej daleko poza stereotypowe my ślenie o tego typu miejscach. Posiada stron ę internetow ą i prowadzi facebooka. - świetlice (GOK), -świetlica wiejska w Bykowie, prowadzone s ą w niej regularne zaj ęcia świetlicowe, znajduje si ę tam równie ż du ża sala, w której organizowane s ą imprezy Gminnego O środka Kultury, jak warsztaty świ ąteczne, festyny, turnieje miedzy świetlicowe itp. Na terenie świetlicy prowadzona jest równie ż Pracowania Szkła i Ceramiki, gdzie ch ętne osoby uczestnicz ą w zaj ęciach warsztatowych. Świetlic ę prowadzi animator GOK Krystyna Stoparczyk. -świetlica wiejska w Pasikurowicach, zadaniem świetlicy jest zagospodarowanie dzieciom i młodzie ży czasu wolnego od zaj ęć szkolnych (gry i zabawy, wycieczki, przedstawienia, imprezy okoliczno ściowe) oraz inne formy aktywnego sp ędzania czasu zarówno w trakcie roku szkolnego jak i ferii i wakacji. Świetlic ę prowadzi animator GOK Barbara Sułek. - świetlica wiejska w Śliwicach, głównymi formami działalno ści świetlicy s ą gry towarzyskie dla dzieci, spotkania bryd żowe dla dorosłych, tenis stołowy i piłka no żna, oraz zaj ęcia plastyczne. Świetlica bierze te ż udział w cyklicznych imprezach organizowanych przez GOK, organizuje wycieczki, zabawy, bale, przedstawienia, warsztaty oraz zaj ęcia wakacyjne i feryjne. Świetlic ę prowadzi animator GOK Martyna Zaradkiewicz. - świetlica wiejska w Bielawie, rozkład zaj ęć i plan działalno ści świetlicy został dostosowany do aktualnych potrzeb społeczno ści lokalnej i sporz ądzony w oparciu o propozycje i sugestie Rady Sołeckiej i mieszka ńców Bielawy. Świetlic ę prowadzi animator GOK Anna Gałuszka. - świetlice administrowane przez rady sołeckie , -świetlica w Brzeziej Ł ące, zarz ądzana przez sołys El żbiet ę Świerczy ńsk ą i Klub Seniora, przy świetlicy działa chór parafialny. Świetlica współpracuje z GOK. -świetlica w K ątnej, we współpracy GOK w świetlicy odbywaj ą si ę zaj ęcia z ta ńca nowoczesnego oraz warsztaty gitarowe. -świetlica w Dobroszowie, budynek dawnej szkoły został adaptowany na świetlic ę wiejsk ą, któr ą zarz ądza sołtys Tomasz Maliga. - Gminny O środek Pomocy Społecznej w Długoł ęce, w 2013 roku GOK został partnerem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Długoł ęce w realizacji programu „Spełni ć cho ć jedno marzenie” adresowanego do osób niepełnosprawnych. GOPS ma du ży potencjał w aktywizacji społeczno ści lokalnej i jest warto ściowym partnerem dla GOK. - stowarzyszenia, koła i kluby zainteresowa ń, sieci współpracy , - Polski Zwi ązek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Koła Nr. 2 z siedzib ą w Długoł ęce, współpracuje z GOK, zrzesza par ędziesi ąt osób z gminy Długoł ęka. PZERiI prowadzi aktywn ą działalno ść kulturaln ą. Przewodnicz ącą koła jest Zofia Drozd. - parafialny Klub Seniora w Brzeziej Ł ące. - Koła Gospody ń Wiejskich w Śliwicach, St ępinie, Siedlcu, Godzieszowej, Pruszowicach, Jaksonowicach. Ciekaw ą inicjatyw ą i miejscem dla wci ągni ęcia seniorów do działa ń kulturalnych mog ą by ć cykliczne Bale Seniorów organizowane w Wilczycach, Długoł ęce, Mirkowie, Borowej, Brzeziej Ł ące, Siedlcu, Szczodre i Łozinie.

-zespół ludowy Lejowda z Pasikurowic. - Fundacja dos Mundos z siedzib ą w Długoł ęce - Stowarzyszenie Krzewienia Wiedzy o Ksi ęstwie Ole śnickim "Pasjonaci Dziejów Regionalnych” - Stowarzyszenie „Nasza Wspólna Sprawa” w Łozinie - Stowarzyszenie „Zróbmy To” i Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Nauki i Kultury „Progresja” oraz Stowarzyszenie w Kobiecym Kr ęgu w Kiełczowie. - Towarzystwo Miło śników Kamienia i Regionu Długoł ęka oraz par ęna ście stowarzysze ń, które cho ć zarejestrowane nie prowadz ą w ostatnim czasie aktywnej działalno ści. W okresie ostatnich kilkunastu miesi ęcy GOK dotarł do lokalnych twórców oraz społeczników i prowadzi działania maj ące na celu wł ączenie ich w działalno ść GOK. Dotyczy to m. in. Agaty Korzeniowskiej (fotografia) i El żbiety Snarskiej (fotografia), Adriana Dziewi ęckiego (r ękodzieło), Zygmunta Żukowskiego (aktywista na rzecz seniorów).

4. Mapa aktywno ści kulturalnej w gminie Długoł ęka. Mapa aktywno ści kulturalnej gminy Długoł ęka ogniskuje si ę wokół Gminnego O środka Kultury w Długoł ęce oraz jego świetlic. Kolejnymi o środkami działa ń kulturotwórczych jest Gminna Biblioteka Publiczna w Długoł ęce i ich filie oraz gminna sie ć placówek oświatowych. Gminny O środek Pomocy Społecznej w Długoł ęce mo że by ć strategicznym partnerem dla GOK, w diagnozowaniu potrzeb kulturalnych mieszka ńców gminy, zagro żonych wykluczeniem społecznym i kulturowym. Map ę aktywno ści uzupełniaj ą wa żni organizatorzy życia kulturalnego: samorz ądowcy, aktywne grupy seniorów, które dysponuj ą nie tylko du żą ilo ści ą wolnego czasu, ale równie ż ogromnym kapitałem wiedzy oraz pomysłów, sie ć organizacji pozarz ądowych oraz indywidualni arty ści, animatorzy, podejmuj ący społeczno-kulturalne zorientowane działania.

5. Podsumowanie, rekomendacje. Zdaniem Wojciecha Burszty: „Kultura to coraz cz ęś ciej sfera wyborów czynionych poza jakimikolwiek układami społecznymi, nie tyle identyfikowana z instytucjami, ile raczej z dost ępnymi tre ściami, które towarzysz ą ludziom dwadzie ścia cztery godziny na dob ę. Nie ma żadnego wyra źnego kanonu kultury”. Oznacza to, że polski pejza ż kulturowy uległ w ostatnich latach dramatycznym przemianom. Jak pokazuj ą badania, obszar kultury staje si ę coraz bardziej pofragmentowany i chaotyczny, a równocze śnie w śród Polaków słabnie „aspiracyjne” my ślenie o kulturze, jako o sferze, z któr ą kontakt stanowi warto ść sam ą w sobie. Zmienia si ę stosunek u żytkowników instytucji kultury do ich oferty, ale też - co stanowi kolejny istotny element przemian - za sprawą rozwoju nowych technologii komunikowania, wzrasta autonomia odbiorców, co przekłada si ę na post ępuj ącą deinstytucjonalizacj ę i „prywatyzacj ę” (rozumian ą, jako przeniesienie znacznej cz ęś ci aktywno ści kulturowych do sfery prywatnej) obiegu kultury. Publiczne instytucje kultury konkuruj ą z jednej strony z zazwyczaj ci ążą cą w stron ę rozrywki ofert ą komercyjn ą, z drugiej - z działaniami trzeciego sektora, ale te ż - z nieformalnym obiegiem tre ści w Internecie. Zmiany w obszarze kultury w Gminie Długoł ęka wpisuj ą si ę w ten scenariusz przemian. Oferta GOK i pozostałych instytucji kultury musi w swoisty sposób konkurowa ć z ofert ą kulturaln ą aglomeracji Wrocławia. Edukowanie odbiorców i troska o wykluczonych z uczestnictwa w kulturze, musi pozosta ć podstawowym celem prowadzonej działalno ści. Powinno to polega ć na kontynuacji otwarcia si ę na oddolne inicjatywy obywatelskie, ł ącz ące działania kulturalne z ró żnymi formami budowania wspólnot lokalnych, reintegracji społecznej, rewitalizacji przestrzeni, a przede wszystkim tworzeniu warunków spotka ń i wspólnych działa ń. Stosunkowo wysoki kapitał intelektualny mieszka ńców gminy jest dobrym prognostykiem skuteczno ści takich działa ń. Rekomendacje: GOK powinien kontynuowa ć wspieranie wszelkich nieformalnych, spontanicznych zachowa ń kulturowych i artystycznych, które tworz ą odpowiedni ą atmosfer ę w gminie. Szczególnie w miejscach, do których nie dociera ze swoj ą ofert ą z powodów logistycznych (brak świetlic, zbyt skromne własne zasoby kadrowe i finansowe, w stosunku do potrzeb tak rozległej i ludnej gminy). A tak że zmierza ć do jeszcze wi ększego usieciowienia środowisk kulturalnych, zmniejszenia barier formalnych w realizacji działa ń artystycznych i kulturalnych, a tak że wł ączania nieaktywnych osób i środowisk w życie kulturalne gminy. Na spotkania warto zaprasza ć przedstawicieli samorz ądu, środowisk senioralnych, organizacji pozarz ądowych, animatorów podejmuj ących społeczno-kulturalne zorientowane działania w przestrzeni lokalnej.