Minimalizm Typowo Polski
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
{ osobowość } inimalizm typowo polski M z Wojciechem Kilarem rozmawia Maria Wilczek-Krupa Pana filmowe tańce – walc z Ziemi Obiecanej, stworzył po prostu jakąś metodę kompono- rzyłem dwukrotnie z tą samą siłą. Niestety tango z Salta czy polonez z Pana Tadeusza – wania, może nawet formę, którą można roz- – okazuje się, że nie potrafię tego zrobić tak stały się w pewnym sensie ikonami pana muzyki wijać. Ja to zrobiłem komponując Exodus. genialnie, jak na przykład Mahler. filmowej. Wskaże pan takie ikony w swojej muzyce klasycznej? Szostakowicz słynie jako autor muzyki o swoistej Taka powtarzalność kulminacji jest charakterystycz- atmosferze – nostalgicznej, smutnej, może nawet na dla muzyki romantycznej. Jej estetyka jest panu Kiedyś powiedziałbym, że to Krzesany przygnębiającej. Zgadza się pan z tą opinią? obca? i Orawa. Dziś dodałbym do nich także Exodus. Stał się nieoczekiwanie muzycznym symbo- Jak najbardziej. Muzyka Szostakowicza Była, do niedawna. Dopiero teraz odkry- lem walki „Solidarności” z komunizmem. jest przygnębiająca, bo opowiada prawdę wam piękno sztuki XIX wieku, kajam się na o jego kraju i o komunizmie. To jest muzycz- przykład przed Schubertem, bo dopiero te- Tworząc ten utwór nie odnosił pan jego wymowy ny Dostojewski. Nawet, jeśli na końcu Zbrod- raz widzę, jak genialnym był kameralistą! Do do wydarzeń z przełomu lat 70. i 80.? ni i kary pojawia się nadzieja odkupienia, to tej pory pozostawałem chyba pod nieustają- zmazanie grzechów możliwe jest tylko po- cym wpływem mojego mistrza, Bolesława Zacząłem komponować Exodus w 1979 przez ciężką pokutę. Muzyka Szostakowicza Woytowicza, który za najczystszą muzykę roku, równocześnie zaś pisałem muzykę ma podobną wymowę. uważał dzieła Mozarta i Debussy’ego. Ro- do niemieckiej produkcji Petera Lillienthala mantyzm ograniczał właściwie do Chopina, David. Historia, jak wiadomo, dotyczyła na- Rozumiem, że tych dwóch kompozytorów – Ravel może dlatego, że w tej muzyce, podobnie jak rodu żydowskiego, zaopatrzyłem się zatem i Szostakowicz – to pana muzyczne wzorce? później u Ravela, przewijały się wspaniałe, w śpiewnik zawierający żydowskie melodie wyrafinowane melodie. Chopin jednak nie i w nim właśnie znalazłem ten fascynujący Niedoścignione. Zawsze powtarzam, że stosował powtarzania tych samych kulmina- motyw, który później uczyniłem tematem chciałbym być tak lapidarny w swojej twór- cji. Jak już coś powiedział raz, to zamykał te- Exodusu. Dopiero po skomponowaniu tego czości, jak Ravel. mat i przechodził dalej. Zupełnie, jak w Alicji utworu, czyli w roku 1981, kupiłem Księgę w krainie czarów: „Zacznij od początku, opo- Estery i dowiedziałem się, że wybrany prze- Ceni pan zatem zwięzłość w muzyce. A czego pan wiedz wszystko po kolei, a jak już dojdziesz ze mnie motyw śpiewany był z okazji święta nie lubi? do końca, to przerwij”. Niektórzy twórcy Purim i że ma związek ze zwycięstwem Mar- opowiadają wszystko po kolei, ale jak już docheusza nad Hamanem, a tym samym, że Przede wszystkim powtarzania identycz- dochodzą do końca, to mówią dalej… Nie jego przesłanie ma charakter typowo wolno- nych kulminacji. Moim zdaniem utwór po- wszystkim wychodzi to tak, jak Mahlerowi ściowy, wyzwoleńczy. Nie myślałem zatem winien nieustannie rosnąć. Staram się o taki i nie wszyscy czują się w tym dobrze. wprost o zamieszkach i niepokojach szarpią- efekt w swojej muzyce, dlatego pewnie moje cych polskim społeczeństwem, choć wtedy, kompozycje bywają porównywane do rave- Pan hołduje raczej estetyce minimal music. pod koniec lat 70., coś już „wisiało w powie- lowskiego Bolera. Większość moich utworów trzu”, czuło się nadchodzące zmiany. zakłada bowiem stopniową gradację napięć, Tak, ponieważ minimalizm jest nawiąza- aż do kulminacji. niem do historii naszej cywilizacji, ale także Istnieją opinie, że inspiracją dla Exodus była nie do powtarzalności modlitw, do litanii, do ko- tyle Księga Estery, co przede wszystkim – Bolero U wielu kompozytorów po tej kulminacji nadal się ronki, do różańca, do psalmów… Ravela. jednak coś dzieje… Ten ostatni gatunek jest, o ile pamiętam, szczegól- Ja bym powiedział, że istnieją nawet ta- Oczywiście, ja wcale nie powiedziałem, nie panu bliski? kie zarzuty. Czytałem swego czasu recenzje, że moja estetyka muzyczna jest jedynie w których wręcz oskarżano mnie o wzoro- słuszna. Szanuję wszelkie poglądy muzycz- Owszem. Po raz już chyba trzeci zabie- wanie się na Ravelu. W sumie to zabawne, bo ne, nawet najbardziej odległe od moich. Jest ram się do Psalmu 136. „Chwalcie Pana nad przecież przy słowie „Alleluja” jest zacytowa- całe mnóstwo wielkiej, wspaniałej muzyki, Panami, bo na wieki łaska Jego, On uczynił ny rytm Bolera, a ja sam napisałem w party- gdzie zakończenie trwa i trwa, mamy kil- wielkie światła, bo na wieki łaska Jego, On turze, że gdyby nie Ravel, moja kompozycja ka kulminacji, powtórek, kadencji. To jest uśmiercił królów potężnych, bo na wieki ła- na pewno by nie powstała. Tak naprawdę są wyłącznie kwestia rodzaju wrażliwości mu- ska Jego” – i tak kilkadziesiąt razy. To będzie to jednak całkowicie różne utwory. Prędzej zycznej. Moja dryfuje w stronę Ravela i jego utwór na chór i orkiestrę. chyba Symfonia Leningradzka Szostakowicza oszczędnych, muzycznych wypowiedzi. Jak jest podobna do Bolera, nawet instrumenta- tylko próbuję komponować inaczej, jestem Pracuje pan nad tym w tej chwili? cja jest niemal taka sama. Myślę zatem, że ze swojej pracy niezadowolony, czuję się tak, skoro taki geniusz jak Szostakowicz, jeden jakbym był nieszczery wobec samego siebie. Jeśli czas pozwala. Ale pisząc kilka lat z moich absolutnie ukochanych kompozyto- Miałem ten problem pisząc Sinfonię de motu. temu Sinfonię de motu i przeżywając tę cu- rów, wykorzystał Bolero, to znaczy, że Ravel Jest tam jedno takie miejsce, które powtó- downą przygodę z Dantem, zahaczyłem też 10 kwarta • czerwiec 2012 ski ń Minimum środków Fot. Z. Sowi i maksimum ekspresji: to jest mój cel To prawda. Tytuł – jak się okazuje – suge- ruje jednak bezpośrednią inspirację. W Kon- o sonety Petrarki. Od tego czasu nie prze- Tak. Ja i moja śp. żona mamy w powsta- cercie wolałem tego uniknąć. stawałem marzyć o tym, co w kompozycji niu tego Domu swój skromny udział, po- niezwykle trudne, a w samej muzyce bardzo dobnie jak wielu innych polskich muzyków. Niezależnie od tytułu, w September Symphony proste – o pieśni z fortepianem. Nie ma wie- Nasi przyjaciele, Zofia i Antoni Witowie, słychać echa amerykańskiej muzyki. lu takich utworów w naszej literaturze. „Za- poprosili mnie o skomponowanie utworu machnąłem się” więc – mówiąc trywialnie na ceremonię otwarcia. Pomyślałem, że sko- Tak, na przykład Aarona Coplanda. Pi- – na Sonety do Laury i ta praca zajmowała do ro uroczystość ma się odbyć w skromnym, sząc myślałem czasem o Wielkim Kanionie niedawna większość mojego czasu. kilkudziesięciometrowym saloniku, muszę i innych amerykańskich pejzażach, które napisać coś kameralnego. I zabrałem się za uwielbiam. Dlaczego komponowanie na głos z fortepianem Sonety. uważa pan za trudne? Wracając do II Koncertu fortepianowego – czy Rok temu napisał pan, też w pewnym sensie można powiedzieć o tym utworze, że jest mini- Bo im coś jest prostsze, tym tak napraw- kameralny, II Koncert fortepianowy. Mówi się o nim, malistyczny? dę trudniejsze, bo jest nagie. Poza tym, gdy że został zainspirowany tragedią smoleńską. Zaczął piszemy coś na orkiestrę lub chór, czekamy pan ten utwór swoistym marszem żałobnym, ale Pewnie tak, choć wydaje mi się, że jest to niecierpliwie na wykonanie, chcąc usłyszeć nie zawarł pan bezpośredniej informacji o inspiracji minimalizm typowo polski. Tak, jak Orawa. efekt końcowy. A w przypadku głosu z forte- w tytule, jak stało się to w przypadku September Bo na przykład Exodus to już bolero, nie mi- pianem raczej nic nas nie zaskoczy, wszystko Symphony. Dlaczego? nimalizm. już słyszymy komponując utwór... Bo nie chcę uderzać w wysokie tony Ale coś wspólnego z minimalizmem jednak ma, nie A może świadomość bogatej tradycji pieśni roman- i ofiarowywać swoich kompozycji wprost, uważa pan? Choćby tę uporczywą powtarzalność, tycznej działa także onieśmielająco? jak Bruckner, który dedykował swoją symfo- za którą tak krytykowano Ravela… nię Bogu. Zresztą – September Symphony też O tak, zdecydowanie! Schubert, Schu- nie zadedykowałem ofiarom zamachu na Całkiem możliwe, że to właśnie pod jego mann, Wolf – te nazwiska wyznaczają wy- World Trade Center. Jest poświęcona moje- wpływem Amerykanie zaczęli myśleć mini- soką poprzeczkę, onieśmielają, może nawet mu przyjacielowi, Antoniemu Witowi. malistycznie. Oczywiście temat u Ravela jest zniechęcają do sięgania po gatunek pieśni. bardzo długi, wielopiętrowy, a motywy mi- Ale nawet ambasador napisał niedawno do pana, nimalistyczne są krótsze i zazwyczaj lapidar- 4 Sonety do Laury na baryton z fortepianem że dziękuje za ten utwór w imieniu narodu amery- ne. Pod tym względem nie da się tych stylów powstały z okazji otwarcia Domu Muzyka Seniora kańskiego… zestawić ze sobą. w Kątach? kwarta • czerwiec 2012 11 { osobowość } EKOMENDACJE R EPERTUAROWE Jaka jest w takim razie naczelna zasada minimali- nająca ilustracje filmowych horrorów. Ale zmu Wojciecha Kilara? są też inni, którzy piszą tradycyjnie, nawet Orawa romantycznie, i kolejni, parający się muzy- na orkiestrę smyczkową (1986), 9’ Minimum środków i maksimum ekspresji ką elektroniczną, folklorem albo jazzem. Ta Prawykonanie: 10 III 1986, Zakopane – to jest mój cel. Dlatego tak się ucieszyłem, mnogość technik cieszy i jest niezwykle obie- Polska Orkiestra Kameralna, W. Michniewski (dir.) kiedy jeden ze słuchaczy powiedział