Studia Łęczyńskie – Tom
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Majątek Zawieprzyce był dzierżawiony przez dwóch członków rodziny Skło- dowskich: w latach 1862-1884 przez Ksawerego Skłodowskiego i w latach 1884-1911 przez jego syna Bolesława. Ksawery Skłodowski był znakomitym gospodarzem, a oprócz tego ofiarnym społecznikiem i żarliwym patriotą, czego dowód dał podczas powstania styczniowego. W majątku wielokrotnie gościli krewni Ksawerego, szczególnie zaś jego stryjeczny brat Józef oraz jego potomkowie. W Zawieprzycach jedne z najszczęśliwszych wakacji spędziła w 1883 roku przyszła noblistka Maria Skłodowska-Curie wraz ze swoim ro- dzeństwem. W okresie, gdy majątkiem zarządzał Bolesław Skłodowski, któ- ry nie miał talentu organizacyjnego ojca, gospodarka podupadła. Stało się to przyczyną porzucenia dzierżawy w 1911 roku. W pobliskich Kijanach do dziś znajdują się ślady obecności Skłodowskich w Zawieprzycach. Na cmentarzu parafialnym, w grobowcu rodzinnym Skłodowskich pochowani zostali Józef, Ksawery oraz jego dwaj synowie. W kościele pw. św. Anny obejrzeć można tab- licę ku czci Ksawerego Skłodowskiego. A. Kidzińska Prace geologiczno-rozpoznawcze na potrzeby górnictwa węglowego na tere- nie Lubelskiego Zagłębia Węglowego na większą skalę zostały zapoczątkowane w roku 1964. Rozpoznane zasoby węgla kamiennego w LZW oszacowano na około 51,7 mld ton. Początkowo przewidywano zbudowanie na tym obsza- rze sześciu zespołów produkcyjnych o wydobyciu 12 tys. ton na dobę każdy. Docelowo w roku 1995 na terenie LZW wydobycie miało wynieść 24,6 mln ton węgla rocznie. Faktycznie jednak inwestycja taka była niemożliwa do rea- lizacji bez uzyskania kolejnej ogromnej pożyczki zagranicznej. Uchwała Rady Ministrów z 10 marca 1972 roku zobowiązała Ministra Górnictwa do zapro- jektowania na 18 km² (na terenie miejscowości Bogdanka, Nadrybie, Józefin i Kolonia Puchaczów) budowy pierwszego zespołu wydobywczego – kopalni pilotująco-wydobywczej (K-1). W latach 1978-1979 w czasie drążenia pierw- szych szybów w Bogdance natrafiono na bardzo trudne warunki hydrolo- giczne, ale mimo tego władze państwowe postanowiły kontynuować budowę kopalni. Od grudnia 1982 roku kopalnia ta rozpoczęła eksploatację złoża wę- glowego. Początkowo produkcja wynosiła 0,8 tys. ton na dobę i stopniowo rosła. Węgiel był dobrej jakości. W roku 1986, mimo trudności finansowych państwa, kopalnia K-1 w Bogdance dostała dodatkowe 1,5 mld zł. Pieniądze te zostały częś- ciowo przeznaczone na budownictwo mieszkaniowe w Łęcznej. Miasto liczące w 1975 roku 2,7 tys. mieszkańców, w roku 1983 miało ich już 9,5 tys. Z. Kołodziej N Rada Redakcyjna prof. dr hab. Albin Koprukowniak dr hab. prof. UMCS Janusz Łosowski dr hab. prof. UMCS Anna Sochacka (przewodnicząca) prof. dr hab. Ryszard Szczygieł dr hab. prof. UMCS Janusz Wrona prof. dr hab. Zbigniew Zaporowski Kolegium Redakcyjne Monika Bogusz Beata Cieślińska Małgorzata Kolary-Woźniak Adam Niwiński Piotr Winiarski (przewodniczący) N Łęczna 2010-2011 Wydawca: Starostwo Powiatowe w Łęcznej al. Jana Pawła II 95a, 21-010 Łęczna www.powiatleczynski.pl Wydawnictwo sfinansowane ze środków Powiatu Łęczyńskiego, Gminy Ludwin, Gminy Spiczyn. Projekt okładki, opracowanie graficzne, skład: Amadeusz Targoński, www.targonski.pl Korekta: Anna Paprocka (s. 1-164, 229-306, 343-368) Tłumaczenie: Ewa Fiutka Nakład: 1000 egz. ISSN 2082-8861 Łęczna 2011 Na okładce: Ruiny zamku w Zawieprzycach – XIX wiek fot. ze zbiorów Wojciecha Krzysiaka Lipa Sobieskiego i oranżeria w zawieprzyckim parku – lata 50. XX wieku fot. Stanisław Pastusiak, ze zbiorów Grzegorza Pastusiaka Druk: Zakład Poligrafii i Reklamy Druk-Kolor-Offset Marek Borecki & Wanda Borecka ul. Kołłątaja 9, 46-203 Kluczbork Spis treści N Wstęp 7 Artykuły Małgorzata Kołacz-Chmiel Gospodarka wiejska na pograniczu chełmsko-lubelskim XV i XVI wieku 11 Janusz Łosowski Sprzedaż Łęcznej i okolicznych wsi przez strażnika litewskiego Stanisława Potockiego hetmanowi polnemu koronnemu Stanisławowi Mateuszowi Rzewuskiemu w roku 1725 35 Dodatek źródłowy 55 Wiesław Śladkowski Powstania listopadowego bitwy i potyczki w Lubelskiem i na południowym Podlasiu 67 Albin Koprukowniak Ludwik Kicki (1791-1831) – generał powstania listopadowego i dziedzic dóbr ziemskich 81 Monika Bogusz Biblioteka łęczyńskiej szkoły elementarnej w czasach Królestwa Polskiego 93 Piotr Winiarski Od Bogdanowicza do Ejtminowicza. Z dziejów powstania styczniowego w Łęcznej i okolicy 109 J. Ewa Leśniewska Dobra ziemskie Ostrówek, Ciechanki i Suffczyn oraz ich właściciele w latach 1878-1944 165 Agnieszka Kidzińska Związki rodziny Skłodowskich z Zawieprzycami 229 Andrzej Albiniak Pozostawione świadectwo dojrzałości. Kilka uwag o edukacji artystycznej Antoniego Rostworowskiego 243 Bogdan Sekściński Akcja kontyngentowa w Łęcznej (1944-1947) 255 Andrzej Albiniak Ludowy przemysł zabawkarski w Łęcznej. Przyczynek do nierozpoznanej problematyki badawczej 287 Edward Kołodziej Początki zagospodarowywania Lubelskiego Zagłębia Węglowego 295 Materiały Zygmunt Adam Lachert 307 Zygmunt Adam Lachert Kontrasty. Wspomnienia z Rawicza opracowała J. Ewa Leśniewska 311 Recenzje i omówienia Zbigniew Zaporowski Łęcznianie 343 Agnieszka Kidzińska Życiorysy w trzy kultury wpisane. Włodawskie biografie 347 Dariusz Wróbel Studia z dziejów parafii pw. św. Marii Magdaleny w Łęcznej 351 Wydarzenia Beata Cieślińska, Natalia Golonka Magia miejsc powiatu łęczyńskiego 357 N Wstęp Oddajemy w Państwa ręce kolejny, podwójny tom regionalnego periodyku naukowego „Studia Łęczyńskie”. Jest to rocznik historyczny, poświęcony dziejom powiatu łęczyńskiego oraz najbliższych okolic. Podobnie jak tom pierwszy, opublikowany w roku 2009, wydawnictwo powstało dzięki współ- pracy Starostwa Powiatowego w Łęcznej z lokalnymi regionalistami oraz śro- dowiskiem naukowym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Bogata i zróżnicowana treść rocznika doskonale prezentuje historię na- szego terenu od XV po XX wiek. Artykuły przedstawiają zarówno prze- łomowe momenty oraz znane osoby, które miały niezaprzeczalny wpływ na dzieje regionu, jak też prozaiczne wydarzenia z życia codziennego wsi i miasteczek. Znajdziemy tu również artykuły inspirowane ważnymi rocz- nicami przypadającymi w 2010 roku, jak 180. rocznica wybuchu powstania listopadowego czy 35. rocznica powstania Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Artykuł poświęcony związkom rodziny Skłodowskich z Zawieprzycami jest hołdem złożonym Marii Curie-Skłodowskiej – naszej Rodaczce, podwójnej laureatce Nagrody Nobla (1903, 1911) – z okazji ogłoszenia roku 2011 rokiem Jej imienia. Dodatkowym atutem tegorocznych „Studiów Łęczyńskich” jest materiał ilustracyjny, wzbogacający treść wydawnictwa. Przygotowane artykuły powstały na podstawie rzetelnej analizy źró- deł historycznych: autorzy niejednokrotnie sięgali do nieznanych szerzej 8 Wstęp materiałów archiwalnych. Są one zatem skarbnicą wiedzy, wiarygodnym źródłem informacji zarówno dla mieszkańców powiatu łęczyńskiego, jak również dla wszystkich pasjonatów zainteresowanych historią naszej „ma- łej ojczyzny”. „Studia Łęczyńskie” szczególnie polecam nauczycielom oraz młodzieży szkolnej. Jestem przekonany, że opisane wydarzenia zainspirują ich do odkrywania tajemnic historii, które na skutek upływu czasu zatarły się już w pamięci mieszkańców. Adam Niwiński Starosta Łęczyński Artykuły Małgorzata Kołacz-Chmiel N Gospodarka wiejska na pograniczu chełmsko-lubelskim XV i XVI wieku Przedmiotem rozważań ujętych w niniejszym artykule będą zachodnie fragmenty Polesia, które w późnym średniowieczu weszły bezpośrednio w skład Królestwa Polskiego. W okresie staropolskim przynależały one do województwa lubelskiego i ziemi chełmskiej. Pod względem geograficznym pokrywają się z zasięgiem mezoregionów: Polesia Zachodniego i Wołyń- skiego. Obszar ten znajduje się w dorzeczach Wieprza i Bugu. Od północy ogranicza je Zaklęsłość Łomaska i Równina Kodeńska, od wschodu dorzecze rzeki Prypeci, południową granicę stanowią Działy Grabowieckie, Grzęda Horodelska, natomiast na zachodzie koryto Wieprza1. W przeszłości stanowiły one strefę peryferyjną położoną w znacznej od- ległości od centrów władzy i głównych ośrodków miejskich, będąc obszarem mniej rozwiniętym zarówno pod względem gospodarczym, jak i osadniczym. Wynikało to m.in. z nieugruntowanej przynależności państwowej. Pogranicz- ne położenie powodowało, że do końca XIV wieku ścierały się tu wpływy i interesy różnych ośrodków politycznych: Polski, Rusi, Wielkiego Księstwa Litewskiego, a także węgierskie i tatarskie. Państwo polskie brało w tej rywa- lizacji aktywny udział, starając się włączyć je w obręb swoich granic. Toczące się walki i brak stabilności władzy państwowej ze względu na przesuwającą 1 J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa 2009, s. 43. 12 Małgorzata Kołacz-Chmiel się granicę nie sprzyjały gospodarczemu i demograficznemu rozwojowi tych ziem. Dopiero zawarcie unii polsko-litewskiej zmieniło ten stan rzeczy. Badania nad obszarem pogranicza polsko-ruskiego w średniowieczu doczekały się już bogatej literatury przedmiotu2. W ramach prowadzonych badań powstały również prace dotyczące gospodarstwa wiejskiego. Koncen- trowały się one na rozwoju osadnictwa3, aspektach prawnych funkcjonowania wsi4, sposobach gospodarowania5, a także wewnętrznych przemianach zacho- dzących w ramach społeczności wiejskiej6. Tereny pograniczne nie doczekały się jednak dotychczas całościowego opracowania problemu gospodarowania na tym szczególnie trudnym dla osadnictwa terenie7. 2 Zob.: F. Persowski, Studia nad pograniczem polsko-ruskim w X-XI wieku, Wrocław 1962; D. Stańczyk, Pogranicze polsko-ruskie odcinka nadbużańskiego w świetle źródeł ruskich