Erizaintzako Hiztegia

ISBN 84-8373-814-7

9 788483 738146

ERIZAINTZAKO HIZTEGIA

EHUko Euskara Zerbitzua Donostiako Erizaintza Eskola

ARGITALPEN ZERBITZUA SERVICIO EDITORIAL

Hiztegiaren zuzendariak: —Terminologia-arduraduna: Iñaki Ugarteburu —Hizkuntza-arduraduna: Juan Kruz Igerabide Proiektuaren kudeatzailea: Asier Garro Hiztegiaren gainbegiralea: Ibon Sarasola Bekadunak: Nahikari Gabilondo (arduraldi osoa), Saioa Bolibar (arduraldi erdia) Bekadun zuzentzailea: Amaia Apalauza Aholkulariak: Jabier Agirre (UZEI, Medikuntza), Carmen Asurabarrena (Anatomia, Mikrobiologia), M.ª Isabel Elorza (Erizaintza), Karmele Etxabe (Euskara), Julio Garcia (Biologia, Fisika), Asier Garro (Biokimika), Xabier Huici (Erizaintza), Jazinto Iturbe (Kimika), Mertxe Martinez (Biokimika), M.ª Jose Uranga (Erizaintza), Felix Zubia (Medikuntza), Xabier Zupiria (Psikologia-Psikiatria), EHUko Euskara Zerbitzuko kideak. Babesle eta laguntzailea: Donostiako Udala, Euskara Patronatua

© 2005, Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua I.S.B.N.: 84-8373-814-7 Lege gordailua: BI - 2879-05 Fotokonposizioa: Ipar, S. Coop. - Bilbao Zurbaran, 2-4 - 48007 Bilbao Inprimatzea: Itxaropena, S.A. Araba Kalea, 45 - 20800 Zarautz (Gipuzkoa)

Aurkibidea

Erizaintzako hiztegia ...... 9

Espainiera-euskara ...... 223

Ingelesa-euskara ...... 269

Frantsesa-euskara ...... 309

Erizaintzako hiztegia A

Abaildu: ad. Ikus ‘nekatu’. zelularen zatiketan, kromosomen banaketa irre- Abaildura: iz. Ikus ‘neke’. gularra. Arloa: Biol. Abaskular: izond. (Ehunei buruz) Odol-hodirik ez Abiarazle: 1. izond. (Gai bati buruz) Erreakzio ki- duena. ES: Avascular EN: Avascular miko bat abiarazten duena. 2. izond. (Faktore Abdomen: iz. Gorputzeko barrunbe bentralaren bati buruz) Zelula arrunt batean mutazio geneti- beheko zatia. Diafragmaz azpiko erraiak dauzka ko itzulezina eragiten duena; hazkuntza kontrol- bere baitan. ES: Abdomen FR: Abdomen EN: gaberako prestatzen du zelula. ES: Iniciador FR: Abdomen Arloa: Anat. Initiateur EN: Iniciator Adibideak: Abiarazleak Abdominal: izond. Sabelekoa, edo sabelaldeari da- dira, besteak beste: aflatoxinak, nitrosaminak, gokiona. ES: Abdominal FR: Abdominal EN: erradiazioa eta uretanoa. Arloa: Kim. Abdominal Oharrak: Izen gisa erabiltzen da zen- Abiotiko: izond. (Ingurune bati buruz) Bizitza ezi- bait testuingurutan: ‘abdominalak egin’. Arloa: nezkoa dena. ES: Abiótico FR: Abiotique EN: Anat. Abiotic Arloa: Biol. Abduktore: izond. (Giharrei buruz) Abdukzio-mu- Abitaminosi: iz. Gabezia-gaixotasuna; oinarrizko gimenduak egiten dituena. ES: Abductor FR: bitamina baten edo gehiagoren gabeziak, xurga- Ravisseur EN: Abductor Adibideak: Besoa gor- pen-ezak nahiz erabilera-ezak eragina izan daite- putzetik urrunarazten duen giharra. Arloa: Anat. ke. ES: Avitaminosis FR: Avitaminose EN: Avi- Abdukzio: iz. Gorputz atal baten mugimendua; taminosis Arloa: Med. dagokion giharra uzkurtzean, gorputzaren arda- Ablazio: iz. Gorputzaren zati bat kirurgiaz erauz- tzetik urruntzen du atal hori. ES: Abducción FR: tea. ES: Ablación FR: Ablastie EN: Ablast Oha- Rapt EN: Abduction Arloa: Anat. rrak: Arritmiaren tratamendu endokabitarioan Aberrante: izond. (Ehun edo organoei buruz) Gor- erabiltzen da gaur egun. Arloa: Med. putzean lekuz kanpo dagoena. ES: Aberrante FR: Abortatu: ad. Haurdunaldia eten. Berezkoa —fe- Aberrant EN: Aberrant Oharrak: Zenbait odol-hodi tua hilik dagoelako edo beste arazoren batenga- eta nerbiorekin gertatzen da, batez ere. Arloa: Biol. tik— edo nahita egindakoa —bitarteko mekani- Aberrazio: iz. Funtzioen anormaltasun biologikoa; koak edo kimikoak erabiliz— izan daiteke. ES: meiosian edo mitosian, kromosomen kopuruan Abortar FR: Avorter EN: To abort Oharrak: Hi- edo egituran akatsen bat izatearen ondorioz laurtze terapeutikoa fetuak malformazioak ditue- agertzen da. ES: Aberración FR: Aberration EN: lako egiten da. Arloa: Med. Aberration Adibideak: Aberrazio kromosomikoa: Abortatze: iz. Ikus ‘abortu’.

9 ABORTIBO

Abortibo: izond. (Gai edo teknika bati buruz) ren ondorioz gertatzen da. ES: Adenopatía FR: Abortu-eragilea. ES: Abortivo FR: Abortif EN: Adénopathie EN: Adenopathy Arloa: Med. Abortive Arloa: Med. ADH: iz. Hormona antidiuretikoa. Atzehipofisiak Abortu: 1. iz. Abortatzea, hilaurtzea, haurra gal- jariatzen du, eta gernua kontzentrarazten du gil- tzea. 2. iz. Ikus ‘hilaur’. ES: Aborto FR: Foetus tzurrunetan. ES: ADH EN: Antidiuretic hormo- avorté EN: Abortus Arloa: Med. ne (ADH) Arloa: Fisiol. Abszisio: iz. Gorputzeko zati txiki bat tresna zorrotz Adierazle: iz. Ikus ‘indize’. baten bidez erauztea. ES: Abscisión FR: Abscis- Adimen urriko: izlag. Adimen-urritasuna duena; sion EN: Abscission Arloa: Med. adimen-adina adin biologikoari legokiokeenaren Abulia: iz. Nahimenaren galera edo murriztasuna. azpitik daukan pertsona. ES: Subnormal FR: ES: Abulia FR: Aboulie EN: Abulia Oharrak: Sous-normal EN: Subnormal Zerbait egin nahi, baina hartarako kemenik ez Adimen-koziente: iz. Pertsona batek duen adime- izatea. Arloa: Psikiat. naren eta bere adinari dagokion adimenaren ba- Abuliko: 1. izond. Abuliari dagokiona. 2. izond. tez bestekoaren zatidura. ES: Coeficiente intelec- Abuliak jotakoa. ES: Abúlico Arloa: Psikiat. tual FR: Quotient intellectuel EN: Intelligence Abzesu: iz. Gaizkoadura batek gorputzeko gune quotient Arloa: Psikol. batean sorrarazten duen zornea, kapsula batez Adimen-urritasun: iz. Normala baino adimen inguratua. ES: Absceso FR: Abcès EN: Abscess maila txikiagoa izateak dakarren egoera; sortzeti- Arloa: Med. koa edo oso goiztiarra izan daiteke. Arazoaren sa- ACTH: iz. Adenohipofisiak (aurrehipofisi ere dei- kontasunaren arabera, adimen-moteltasuna, adi- tzen zaio) jariatzen duen hormona adrenokorti- men-elbarritasuna eta idiozia bereiz daitezke. ES: kotropikoa. ES: ACTH FR: Corticotrophine Subnormalidad FR: Subnormalité, débilité men- (ATCH) EN: Corticotrophin (ACTH) Arloa: tale EN: Subnormality, mental retardation Fisiol. Adin: iz. Norbait jaiotzen denetik igarotako den- Adarkadura: iz. Hainbat norabidetan banaturiko bora; lau aldi bereizten dira: haurtzaroa, nerabe- egitura bat. ES: Ramificación FR: Ramification zaroa edo gaztaroa, helduaroa eta zahartzaroa. EN: Ramification Arloa: Anat. ES: Edad FR: Âge EN: Age Adarkatu: ad. Adarretan banatu. ES: Ramificarse Adinamia: iz. Indarraren galera; giharrak ahuldu FR: Se ramifier EN: To ramify egiten dira gaixotasun kutsagarri baten ondorioz. Adarkatze: iz. Bi adarretan banatzea. ES: Bifurca- ES: Adinamia FR: Adynamie EN: Adynamia Ar- ción FR: Bifurcation EN: Bifurcation Adibi- loa: Med. deak: Zintzur-hestea bi bronkiotan adarkatzea, Adiposi: iz. Bilgor-guruinetako gaixotasuna; gehie- bosgarren bizkar-ornoaren parean gutxi gorabe- gizko gantz-metaketagatik gertatzen da. ES: Adi- hera. posis FR: Adipose EN: Adiposis Arloa: Med. Adbentizia: iz. Arteria baten edo beste edozein egi- Adipositate: iz. Gorputz osoan edo atal batzuetan turaren kanpoko azken geruza, zuntz elastikoak gantz gehiegi edukitzeak sortzen duen ehun-egitu- eta kolageno-zuntzak dituen ehun konektiboz ra. ES: Adiposidad FR: Adiposité EN: Adiposity osatua. ES: Adventicia FR: Adventice EN: Ad- Adiposo: izond. Gantzatsua, gantzez betea dagoe- ventitia na. ES: Adiposo FR: Adipeux EN: Adipose Adi- Adenektomia: iz. Guruin edo gongoilen bat erauz- bideak: Ehun adiposoa. tea. ES: Adenectomía FR: Adénectomie EN: ADN: iz. Ikus ‘azido desoxirribonukleiko’. Adenectomy Arloa: Med. Adoleszentzia: iz. Pubertaroaren hasieratik heldu- Adenitis: iz. Gongoil baten hantura; linfa-gongoi- tasunera doan adin tartea; aldaketa fisiko, psiko- lena, maizenik. ES: Adenitis FR: Adénite EN: logiko eta emozionalak gertatzen dira aro horre- Adenitis Arloa: Med. tan. 11-13 urtetan hasten da, bigarren mailako Adenokartzinoma: iz. Epitelio-ehuneko minbizia; sexu-ezaugarriak agertzen direnean, eta 18-20 urte gongoiletan sortzen da. ES: Adenocarcinoma FR: arte irauten du, hots, erabateko heldutasun-itxu- Adénocarcinome EN: Adenocarcinoma Adibi- ra lortzen den arte. ES: Adolescencia FR: Adoles- deak: Urdaileko minbizia. Arloa: Med. cence EN: Adolescence Adenoma: iz. Guruinen antzeko egitura duen epi- Adrenalina: iz. Giltzurrun gaineko guruinek eta telio-ehuneko tumorra; ez-kaltegarria, gehiene- neurona adrenergikoek jariatzen duten hormona. tan. Epitelio-ehunezko espazioak ditu ezaugarri. Odol-hodiak estutu eta bihotz-taupadak bizkor- ES: Adenoma FR: Adénome EN: Adenoma Ar- tzen ditu, besteak beste. ES: Adrenalina FR: loa: Med. Adrénaline EN: Epinephrine Arloa: Biokim. Adenopatia: iz. Guruinetako hantura; linfa-gurui- Adrenergiko: izond. Adrenalina aktibatzen edo netakoa, batik bat. Gaizkoaduren edo minbizia- transmititzen duena; nerbio-zuntz sinpatikoak

10 AGERIAN JARRI

adrenergikoak dira. ES: Adrenérgico FR: Adré- Afektu: iz. Emozioak, sentimenduak, nahia eta nergique EN: Adrenergic gogo-aldartea. ES: Afecto FR: Affect EN: Affect Adsorbatzaile: izond. Gasak edo disolbaturiko Arloa: Psikol. gaiak erakartzen dituena; solidoa izaten da, eta Aferente: iz. Hodi, zain edo nerbio mota; odola, xafla bat egiten zaio gainazalean. ES: Adsorbente jarioak edo bulkadak sartzen dituzte organo FR: Adsorbant EN: Adsorbent nahiz nerbiogune batetik beste batera. ES: Afe- Adsortzio: iz. Likido baten edo gas baten moleku- rente FR: Afférent EN: Afferent Oharrak: ‘Sar- lak solido baten gainazalean itsatsirik geratzea. tzen dena’ esan nahi du aferente hitzak; eferente ES: Adsorción FR: Adsorption EN: Adsorption hitza erabiltzen da, aldiz, ‘irteten dena’ adierazte- Aduktore: iz. Adukzio-mugimenduak egiten diko. Arloa: Anat. tuen giharra. ES: Aductor FR: Adducteur EN: Afiliazio: iz. Aitaorde bati berea ez den haur baten Adductor Arloa: Anat. aitatasuna ematea. ES: Afiliación FR: Affiliation Adukzio: iz. Gorputz atal baten mugimendua; da- EN: Affiliation gokion giharra uzkurtzean, gorputzaren ardatze- Afinitate: 1. iz. Bi gaik elkarrekin kontaktuan jar- ra hurbiltzen du atal hori. ES: Aducción FR: Ad- tzeko duten joera. 2. iz. Neurria; antigeno bat duction EN: Adduction Adibideak: Besoa gor- antigorputz batekin lotzen denean gertatzen putz aldera hurbiltzea. Arloa: Anat. den erreakzioaren intentsitatea zehazten du. Aduzitu: ad. Gorputzaren ardatzera hurbildu. ES: ES: Afinidad FR: Affinité EN: Affinity Arloa: Aducir Kim. Aerobiko: izond. Ikus ‘aerobio’. Afluxu: iz. Gorputzeko gune batera bat-batean joa- Aerobio: izond. Oxigenoa behar duena, bizirik ten den odola nahiz beste edozein isurkari. ES: irauteko. ES: Aerobio FR: Aérobie EN: Aerobic Aflujo FR: Afflux EN: Afflux Arloa: Biol. Afonia: iz. Ahotsaren ohiko soinuaren galera. ES: Aerofagia: iz. Aire-irensketa espasmodikoa, gehie- Afonía FR: Aphonie EN: Aphonia Oharrak: Afo- netan korrokadak egiteko beharra eta ondoez niaren eragile izan daitezke: ahots-kordak behar- gastrikoa sortzen dituena. ES: Aerofagia FR: tzea, gaixotasun organikoak, edo histeria eta ha- Aérophagie EN: Aerophagia Arloa: Med. ren antzeko arazo psikologikoak. Aerogastria: iz. Urdailaren dilatazioa, aire gehiegi Afrodisiako: izond. (Gai bati buruz) Sexu-grina pilatzearen ondoriozkoa. ES: Aerogastria FR: pizteko edo areagotzeko ahalmena duena. ES: Aérogastrie EN: Aerogastria Arloa: Med. Afrodisíaco FR: Aphrodisiaque EN: Aphrodisiac Aerogeno: iz. Gasa sortzen duen bakterioa. ES: Aeró- Adibideak: Janari afrodisiakoak dira ostrak. Ar- geno FR: Aérogène EN: Aerogenic Arloa: Biol. loa: Kim. Aerosol: 1. iz. Gas batean barreiaturik dauden so- Afta: iz. Batez ere ahoko mukosan agertzen den lido edo isurkari baten partikula multzoa. 2. iz. ultzera edo zauria. ES: Afta FR: Aphte EN: Ontzi batean presiopean sartzen diren partikula Aphtha atomizatuak. ES: Aerosol FR: Aérosol EN: Aero- Aftosi: iz. Ohiz kanpoko gaixotasun larria; afta as- sol koren agerpena eta sukarra ditu ezaugarri nagusi. Afagia: iz. Irentsi ezina, kausa organiko edo psiko- ES: Aftosis FR: Aphtose EN: Aphthosis logikoen ondoriozkoa. ES: Afagia FR: Aphagie Agalaktia: iz. Amak jaioberria elikatzeko behar be- EN: Aphagia zainbat esne jariatu ezina. ES: Agalactia FR: Aga- Afasia: iz. Asaldu neurologikoa. Hizkuntza-akatsa lactie EN: Agalactia edo -galera ditu ezaugarri. Garun-azalaren gune Agar-agar: iz. Itsasoko zenbait algatatik lortzen jakin batzuetako lesioren batek eragiten du. ES: den gai lingirdatsua, hazkuntzarako oso erabilia Afasia FR: Aphasie EN: Aphasia Oharrak: Zen- bakteriologian. ES: Agar-agar FR: Agar-agar EN: tzumenei edo higidurari eragin dakioke lesioak. Agar Zentzumen-urritasuna duenari ez zaio jarduna Agenesia: 1. iz. Gorputz atal baten garapen akastu- ulertzen; mugimendu-urritasuna duenak, berriz, na edo garapen-eza. 2. iz. Organo edo organo ezin du hitzik egin. zati baten jaiotzetiko gabezia; funtsezko ehuna Afasiko: 1. izond. Afasiari dagokiona. 2. iz. Asaldu falta delako eta enbrioia ondo garatu ez delako neurologiko baten ondorioz, hitz egiteko edo gertatu ohi da. ES: Agenesia FR: Agénésie EN: ulertzeko zailtasuna duen pertsona. ES: Afásico Agenesis Arloa: Biol., Med. FR: Aphasique EN: Aphasic Arloa: Psikiat. Agente: izond. (Gai bati buruz) Organismoan era- Afektibitate: iz. Emoziozko prozesu osoa; emo- giteko ahalmena duena. ES: Agente FR: Agent zioei, sentimenduei, nahiari eta aldarteari dago- EN: Agent kie. ES: Afectividad FR: Affectivité EN: Affecti- Agerian jarri: ad. Ikusgai bihurtu; begi-bistan jarri. vity Arloa: Psikol. ES: Manifestar

11 AGERRALDI

Agerraldi: iz. Lehenengo aldiz agertu den eta osa- Agresio: 1. iz. Oreka organikoaren aurkako edo- sunarentzat kaltegarritzat jotzen den egoera. ES: zein ekintza. 2. iz. Norbaiten edo zerbaiten aur- Brote Arloa: Med. kako indarkeriazko ekintza; modu fisikoan, sin- Agertu: ad. Ikus ‘agerian jarri’. bolikoan nahiz hitzez egin daiteke. ES: Agresión Agindu: ad. Ikus ‘errezetatu’. FR: Agression EN: Aggression Arloa: Med., Psi- Aglutinatu: ad. Berez bananduta dauden gaiak bil- kol. du eta elkarri itsatsi. ES: Aglutinar FR: Rappro- Ahantzi: ad. Lehenago gogoan izandakoa gogora- cher menetik joan; zerbaiten oroitzapena galdu. ES: Aglutinatzaile: 1. iz. Atxikidura bideratzen duen Olvidar FR: Oublier EN: To forget konposatu edo gaia. 2. izond. Aglutinazioa eragi- Ahanzkor: izond. Gauzak ahazteko joera duena. ten duena. ES: Aglutinante FR: Agglutinant EN: ES: Olvidadizo FR: Oublieux EN: Forgetful Thickener Ahazkor: izond. Ikus ‘ahanzkor’. Aglutinazio: 1. iz. Organismoak mikroorganismo Ahaztu: ad. Ikus ‘ahantzi’. eta parasitoei aurre egiteko duen defentsa-meka- Aheri: iz. Ikus ‘sukar aftoso’. nismoa. 2. iz. Zelulak biltzea, aglutininekin izan- Ahidura: iz. Neke- edo ahulezia-egoera, elikagaiak dako harremanaren ondorioz; serum batean zen- eta ura falta izatearen nahiz haien asimilazio- bat immunoglobulina dagoen jakiteko egiten da, akats baten ondoriozkoa. ES: Inanición FR: Ina- besteak beste. ES: Aglutinación FR: Agglutina- nition EN: Inanition tion EN: Clumping Ahitu: izond. Oso nekatua, indarrik gabe. ES: Ex- Aglutinina: iz. Antigenoak aglutinatzea eragiten hausto FR: Épuisé EN: Exhausted duen antigorputza. ES: Aglutinina FR: Aggluti- Aho: iz. Aurpegiaren behealdeko barrunbea; diges- nine EN: Agglutinin tio-hodiaren lehenengo zatia da. Mihiak, ezpai- Aglutinogeno: iz. Aglutinazioari bide ematen dion nek, masailek, faringeak, aho-gangak eta ahosa- gai antigenikoa. ES: Aglutinógeno FR: Aggluti- bai bigunak mugatzen dute. Ahoan daude mur- nogène EN: Agglutinogen txikadurarako hortzak eta haginak. ES: Boca FR: Agnosia: iz. Inguruko objektu edo pertsonak eza- Bouche EN: Mouth Arloa: Anat. gutzeko gaitasunaren galera, osorik edo neurri Ahoa garbitu: ad. Aho-barrunbea eta hortz-hagi- batean, garuneko lesio organikoren baten ondo- nak garbitu, ura edo beste isurkariren bat erabi- rioz. ES: Agnosia FR: Agnosie EN: Agnosia liz. ES: Enjuagar FR: Rincer EN: To rinse Agonia: 1. iz. Oinaze larria edo neurriz kanpoko Aho-garbitzeko: iz. Ikus ‘kolutorio’. sufrimendua. 2. iz. Hil aurreko unea, bizitza pix- Aho-gingil: iz. Ikus ‘ubula’. kanaka bukatzen den gaixotasunetan. ES: Agonía Aho-gingileko: izlag. Ikus ‘ubular’. FR: Agonie EN: Agony Arloa: Psikol. Ahoko: izlag. Ahoari dagokiona. ES: Bucal FR: Ju- Agonista: 1. iz. Ekintza bat egiteko elkarrekin uz- gal EN: Buccal kurtzen diren giharretariko bakoitza. 2. izond. Aholegar: iz. Ikus ‘afta’. (Gai bati buruz) Afinitate zelular jakina duen eta Ahora sartu: ad. Zerbait aho barruan ipini. ES: emaitza aldez aurretik ezagutzeko aukera ematen Embocar duena. ES: Agonista FR: Agoniste EN: Agonist Ahosabai-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘ahosabaiko’. Adibideak: Farmako agonistak. Ahosabai: iz. Ahoaren ganga edo sabaia osatzen Agorafobia: iz. Leku irekietan eta jende askoren ar- duen egitura, mukosa lodi batek estalia. Ahosa- tean egoteari gehiegizko beldur irrazionala. ES: bai bigunak eta ahosabai gogorrak osatzen dute. Agorafobia FR: Agoraphobie EN: Agoraphobia ES: Paladar FR: Palais EN: Palate Arloa: Anat. Agrafia: iz. Idazteko gaitasuna galtzea ezaugarri Ahosabai bigun: iz. Mukosa batek, gihar-zuntzek duen asaldu neurologikoa. Garun-azalean da- eta muki-guruinek osatutako egitura; ahosabai goen hizkuntzagunean gertatutako arazoren ba- gogorraren atzeko ertzetik zintzilik dago, eta ten ondorioz agertzen da. ES: Agrafia FR: Agra- aho-barrunbea eta faringea banatzen ditu zati ba- phie EN: Agraphia tean. ES: Paladar blando FR: Palais mou EN: Agrafo: izond. Idazten ez dakiena, edo idatzi ezin Soft palate Arloa: Anat. duena. ES: Ágrafo Ahosabai gogor: iz. Ahosabaiaren hezurrezko zatia; Agresibitate: iz. Norberarenganako edo besteenga- goiko masailezurrak eta hezur palatinoak eratzen nako etsaitasun- eta eraso-jokabide baten bidez dute. ES: Paladar duro FR: Palais dur EN: Hard —erreala, sinbolikoa nahiz amestua— adierazten palate, bony palate Arloa: Anat. den joera. ES: Agresividad FR: Agressivité EN: Ahosabai-errezel: iz. Gihar-mintzezko trenkada Aggressivity Arloa: Psikol. lauki mugikorra. Goialdea aho-gangaren atzeko Agresibo: izond. Erasorako joera duena. ES: Agre- ertzean finkatua dago; behealdea, berriz, aske. sivo FR: Agressif EN: Aggressive Erdialdean, aho-gingila dauka. ES: Velo del pala-

12 AKOLURIA

dar FR: Palais mou, voile du palais EN: Velum kurbatua. ES: Concavidad FR: Concavité EN: palatinum, soft palate Arloa: Anat. Concavity Ahosabaiko: izlag. Ahosabaiari dagokiona, edo Ahuspez: adlag. Ikus ‘ahoz beherako etzanera’. ahosabaian dagoena. ES: Palatal, palatino FR: Ahutza: iz. Ahotik faringerako pasabidea. Ahutzen Palatal EN: Palatal Arloa: Anat. aurrealdeko zutabeek arku glosopalatinoa eratzen Ahotik ahorako: izlag. Ahotik ahora ematen dena; dute; atzealdeko zutabeek, berriz, arku faringo- itotzeko zorian dagoenari arnasa emateko egiten palatinoa. ES: Fauces FR: Gosier EN: Fauces da, batik bat. ES: Boca a boca Aire: iz. Atmosfera eratzen duen gas-nahastura, ba- Ahotik ahorako arnasketa: iz. Ikus ‘ahoz ahoko ar- tez ere oxigenoz eta nitrogenoz osatua. ES: Aire nasketa’. FR: Air EN: Air Ahots-korda: iz. Laringeko ehun elastiko horiz Aireberritze: iz. Ikus ‘aireztapen’. osaturiko bi tolestura indartsuetako bakoitza. Aireztapen: 1. iz. Biriketan zainetako odola arteria- Dardara egiten dute biriketatik datorren airearen lizatzea. ES: Aeración FR: Aération EN: Aeration eraginez, eta ahotsa sortu. ES: Cuerda vocal FR: 2. iz. Gasak biriketara sartzean eta handik irte- Corde vocale EN: Vocal cord Arloa: Anat. tean gertatzen den prozesua. ES: Aireación, ven- Ahoz ahoko arnasketa: iz. Arnasketa artifiziala; ar- tilación FR: Ventilation EN: Ventilation Arloa: nasa eteten denean, soroslearen ahoa kaltetuaren Med. ahoaren kontra jarriz egiten da. Kaltetuari airea Aireztatu: 1. ad. Aire garbia eman. 2. ad. Birikei botatzen zaio indarrez, birikak zabal dakizkion. atmosferatik datorren airea eman, eta biriketako ES: Respiración boca a boca FR: Bouche-à-bou- kapilarretako odola oxigenatu. ES: Ventilar FR: che EN: Mouth-to-mouth resuscitation Arloa: Ventiler EN: To ventilate Med. Aitatasun: iz. Aita denak bere seme-alabekiko Ahoz beherako etzanera: iz. Jarrera horizontala, duen erlazioa. ES: Paternidad FR: Paternité EN: behera begirakoa. ES: Decúbito prono FR: En Fatherhood décubitus ventral, en pronation EN: Prone Aiurri: iz. Psikologian eta psikiatrian, pertsona ba- Ahoz gorako etzanera: iz. Jarrera horizontala, gora ten ezaugarri psikologikoak eta jarrera. ES: Ca- begirakoa. ES: Decúbito supino FR: Décubitus rácter FR: Caractère EN: Character dorsal EN: Decubitus supine position Aiuta: iz. Ikus ‘enema’. Ahul: izond. Indar, kemen, bizkortasun urrikoa. Aizuntze: iz. Gai bat iruzur bidez aldatzea. ES: ES: Débil, enclenque, endeble FR: Faible EN: Adulteración FR: Adultération EN: Adultera- Weak tion Ahulaldi: iz. Norbait makal edo ahul dabilen aldia. Akantosi: iz. Larruazala ohi ez bezala loditzeko ES: Debilidad FR: Débilité EN: Debility prozesua; psoriasian edo ekzeman gerta daiteke. Ahuldade: iz. Makal- edo ahul-egoera. ES: Debili- ES: Acantosis FR: Acanthose EN: Acanthosis Ar- dad loa: Med. Ahuldu: ad. Indarra, kemena, bizkortasuna urritu. Akidura: iz. Ikus ‘neke’. ES: Debilitar, depauperar, desfallecer Akilesen orpo-zurda: iz. Ikus ‘Akilesen tendoi’. Ahuleria: iz. Ikus ‘ahulezia’. Akilesen tendoi: iz. Orpoko tendoia; gihar soleoa- Ahulezia: iz. Indar fisikoen eta psikikoen bat-bate- ren eta bikien tendoi sendoa da. ES: Tendón de ko gainbehera. ES: Desfallecimiento Aquiles FR: Tendon d’Achille EN: Achilles’ heel Ahulgarri: izond. Pertsona bat ahultzen, argaltzen Arloa: Anat. edo ezgaitzen duena; gaixotasuna, lesioa edota Akitu: ad. Ikus ‘nekatu’. gaia izan daiteke. ES: Debilitante FR: Débilitant Akitu: izond. Ikus ‘ahitu’. EN: Debilitating Akne: iz. Larruazaleko gaixotasuna; bilgor-gurui- Ahultasun: iz. Ikus ‘ahuldade’. nen hantura du bereizgarri, eta aurpegian, le- Ahultze: 1. iz. Bizi-energia galtzearen ondorioa. poan, bizkarrean eta sorbaldetan izaten da, batez ES: Debilitación, debilitamiento 2. iz. Ikus ‘in- ere. Etiologia ezezaguna du, baina bakterioen la- dargabetze’. ES: Atenuación guntzaz gantzaren deskonposizioan parte hartzen Ahur: izond. Kurbatua; zirkulu baten arkuaren du behintzat; gantz-azidoak sortzen ditu eta in- barnealdearen ezaugarria. ES: Cóncavo FR: Con- guruko larruazalpeko ehunetan narritadura era- cave EN: Concave giten du. ES: Acné FR: Acné EN: Acne Arloa: Ahur-gihar: iz. Esku-ahurreko bi giharretariko ba- Med. koitza. ES: Músculo palmar FR: Muscle palmaire Akolia: iz. Behazun-jario urria edo jariorik eza. ES: EN: Palmar muscle Arloa: Anat. Acolia FR: Acholie EN: Acholia Ahurtasun: iz. Organo baten nahiz gorputzeko Akoluria: iz. Gernuan, behazun-pigmenturik eza. egitura baten barneranzko sakonunea edo azalera ES: Acoluria FR: Acholurie EN: Acholuria

13 AKONDROPLASIA

Akondroplasia: iz. Hezur luzeetako epifisian karti- Akutu: 1. izond. (Eritasunei buruz) Hasiera azka- lagoa garatzea galarazten duen arazoa; ondoreta- rra, iraupen laburra eta sintoma nabarmenak di- sunez etortzen da, eta nanotasun mota bat eragi- tuena. 2. izond. (Minari buruz) Zorrotza. ES: ten du. ES: Acondroplasia FR: Achondroplasie Agudo FR: Aigu EN: Acute EN: Achondroplasia Alantoide: iz. Zaku-formako organoa; enbrioien Akrofobia: iz. Erreakzio psikikoa; goierak bertigoa kanpoaldean dago, eta maskuri-funtzioa du. ES: edo ikara ematean datza. ES: Acrofobia FR: Alantoides FR: Allantoïde EN: Allantois Arloa: Acrophobie EN: Acrophobia Biol. Akromatiko: 1. izond. Kolorerik ez duena. 2. Albaitari: iz. Osasun-profesionala; animalien gai- izond. Kolorearekiko itsua dena. 3. izond. (Or- xotasunetan eta tratamenduan aditua da. ES: Ve- ganulu zelularrei edo gaiei buruz) Ohiko kolo- terinario FR: Vétérinaire EN: Veterinarian ratzaileekin tindatzen ez dena. ES: Acromático Albaitaritza: iz. Zientzia eta lanbidea; animalien FR: Achromatique EN: Achromatic Arloa: Biol. gaixotasunak aztertzeaz eta sendatzeaz arduratzen Akromegalia: iz. Gorputz atalen (eskuak, hankak da. ES: Veterinaria FR: Vétérinaire EN: Veteri- eta aurpegia, batez ere) neurriz gaineko hazkun- nary tza; hipofisi-guruinak hazkunde-hormona gehie- Albeolar: izond. Albeoloari dagokiona. ES: Alveo- gi jariatzearen ondorioz gertatu ohi da. ES: Acro- lar Adibideak: Arteria albeolar. Arloa: Anat. megalia FR: Acromégalie EN: Acromegaly Arloa: Albeolo-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘albeolar’. Med. Albeolo: 1. iz. Birika-albeolo: biriketan, bronkio- Akromia: iz. Azalean, pigmentaziorik eza. ES: adarkaduraren azkeneko zakutto bakoitza. 2. iz. Acromía FR: Achromie EN: Achromia Arloa: Hortz-albeolo: hortza txertaturik dagoen barrun- Med. bea. ES: Alvéolo FR: Alvéole EN: Alveole Arloa: Akromioi: iz. Arantza eskapularraren mutur li- Anat. brea; besahezurraren burua gainditzen du, eta Albinismo: iz. Gorputzean melanina falta izateak klabikularen buruarekin giltzatzen da. Akro- dakarren jaiotzetiko gaixotasuna. Haren ezau- mioian txertatzen dira deltoidea eta trapezioa. garri dira: larruazal zuria, ile zuri edo horia eta ES: Acromión FR: Acromion EN: Acromion Ar- iris arrosa. ES: Albinismo FR: Albinisme EN: Al- loa: Anat. binism Akrozefalia: iz. Garezurraren deformazio patologi- Albino: izond. Jaiotzetik pigmentazio falta duena. koa; jaioberritan josturak behar baino lehenago ES: Albino FR: Albinos EN: Albino Oharrak: ixteagatik gertatzen da. ES: Acrocefalia FR: Acro- Erabateko albinoen ezaugarriak dira: belztu ezin céphalie EN: Acrocephaly Arloa: Med. den azal zuria, ile zuria, arrosa koloreko begiak, Akrozefalo: izond. Garezurraren goialdea puntan astigmatismoa, fotofobia eta nistagmoa. duena. ES: Acrocéfalo Arloa: Med. Albo: iz. Giza gorputzaren enborraren eskuineko Aktibatu: 1. ad. Jarduera bat eragin edo luzatu. 2. edo ezkerreko aldea; bularraren, bizkarraren eta ad. Gai bat erradioaktibo bihurtu, partikulekin besapearen artean dago. ES: Costado FR: Côte edo erradiazioarekin bonbardatuz. ES: Activar EN: Side FR: Activer EN: To activate Arloa: Kim. Albo-etzanera: iz. Jarrera horizontala, albo batera Aktibatzaile: 1. izond. (Gaiei edo indarrei buruz) begirakoa. ES: Decúbito lateral Beste gai nahiz egitura baten jarduna eragiten Albo-ondorio: iz. Sendakuntza-prozesuak berekin edo bizkortzen duena; entzimak aktibatzen di- ekar ditzakeen ondorio kaltegarrien multzoa. tuena, batez ere. 2. izond. Enbrioiaren egitura Oharrak: Gaixotasun iatrogenikoak ere deitzen anatomikoen garapena eragiten duena. ES: Acti- zaie; esate baterako, ebakuntza-gelan hartutako vador FR: Accélérateur EN: Accelerator Arloa: gaixotasunak. ES: Efecto secundario Arloa: Med. Kim. Alboko: izlag. Erdiko planotik urruntzen dena. ES: Aktibazio: iz. Gai baten erreaktibotasuna areago- Lateral FR: Latéral EN: Lateral tzea. ES: Activación FR: Activation EN: Activa- Alborengo: iz. Ikus ‘pneumonia’. tion Arloa: Kim. Albuginea: iz. Barrabilaren inguruko ehuna biltzen Aktibitaterik ez: iz. Gai edo egitura baten geldita- duen zuntzezko mintz zuri eta distiratsua. Mili- sun-egoera. ES: Inactividad FR: Inactivité EN: metro bateko lodiera izaten du, batez beste. ES: Inactivity Albugínea FR: Albuginée EN: Albuginea Arloa: Akupuntura: iz. Txinan antzinatik erabiltzen den Anat. sendabidea; gorputzeko hainbat gunetan orratz Albugineo: izond. Guztiz zuria. Begiko irisaren zu- meheak sartuz tratatzen ditu eritasunak. ES: Acu- riaren antzekoa. ES: Albugíneo puntura FR: Acupuncture EN: Acupuncture Ar- Albugo: 1. iz. Kornea gardenaren ehunean ager- loa: Med. tzen den orbain zuria. 2. iz. Azazkaletan agertzen

14 ALKALIMETRO

diren zeharkako orbain zuriak. ES: Albugo FR: miko edo mikroskopikorako behar den ehun, la- Albugo EN: Albugo gin, gai zati, eta abarretako bakoitza. ES: Especi- Albumen: 1. iz. Hainbat landareren hazietan edo men FR: Spécimen EN: Specimen enbrioiaren inguruan dagoen ehuna, elikagai- Alelo: 1. iz. Kromosoma pare batean, bietan leku erreserbaz osatua. 2. iz. Zuringoa, oboalbumina berean kokatzen diren geneetako bakoitza. 2. iz. eta beste zenbait proteina dauzkan arrautza zatia. Kromosoma-karaktere batek izan ditzakeen on- ES: Albumen FR: Albumen EN: Albumen Arloa: doretasun-aukeretako bakoitza. ES: Alelo FR: Biokim. Alléle EN: Allele Arloa: Biol. Albumendun: izond. Albuminaz osatua dagoena. Alelomorfo: iz. Alelo. ES: Alelomorfo FR: Allelo- ES: Albuminoso FR: Albuminé EN: Endosper- morphe EN: Allelomorph Oharrak: Termino za- mic harkitua da. Arloa: Biol. Albumina: iz. Uretan disolbatzen eta beroarekin Alergeno: iz. Erreakzio alergikoa eragiten duen gatzatzen den proteina bakuna; landare eta ani- edozein gai. ES: Alérgeno FR: Allergène EN: malietan aurki daiteke. ES: Albúmina FR: Albu- Allergen Adibideak: Lore-hautsa, akaroak, eta mine EN: Albumin Adibideak: Oboalbumina, abar. Arloa: Med. arrautza-zuringoan; laktalbumina, esnean. Arloa: Alergia: iz. Organismoaren erantzun bortitza, senti- Biokim. beratasun handiagoa eragiten dion gai baten aurre- Albuminuria: iz. Gernuan albumina agertzen dean gertatzen dena. I-etik IV-ra izendatzen dira aler- neko adierazlea. Seroalbumina deitzen zaio albu- gia motak. ES: Alergia FR: Allergie EN: Allergy minari odoletik gernura pasatzen denean. ES: Al- Adibideak: Lore-hautsari alergia. Arloa: Med. buminuria FR: Albuminuria EN: Albuminurie Alergiaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Aler- Oharrak: Gaur egun, proteinuria hitza erabiltzera giak prebenitzeko edo horiei aurre egiteko balio jotzen da. duena. ES: Antialérgico Arloa: Med. Aldaka: iz. Pelbisaren alboko zatia. Giltzadura Alergologia: iz. Medikuntzaren adarra; gaixotasun osatzen du izterrezurraren buruaren eta hezur alergikoak aztertzen ditu. ES: Alergología FR: koxalaren azetabuluaren artean. ES: Cadera FR: Allergologie EN: Allergology Arloa: Med. Hanche EN: Hip Arloa: Anat. Alergologo: iz. Gaixotasun alergikoez arduratzen Aldameneko: izlag. Ikus ‘alboko’. den espezialista. ES: Alergólogo FR: Allergologue Alde: iz. Ikus ‘albo’. EN: Allergist Arloa: Med. Alde bakarreko: izlag. Ikus ‘aldebakar’. Alexia: iz. Irakurtzeko ezintasuna, garuneko lesio Alde bateko: izlag. Ikus ‘aldebakar’. batek —Gertsman-en infartuak— eragina. ES: Aldebakar: 1. izond. Alde bakar batean dagoena. Alexia FR: Aléxie EN: Alexia Oharrak: Gerts- 2. izond. Alde bakar batean eragiten duena. 3. man-en infartuak eragiten ditu, era berean, agra- izond. Alde bakarra duena. ES: Unilateral FR: fia eta akalkulia. Arloa: Med. Unilatéral EN: Unilateral Algia: iz. Gorputzeko gune bateko mina, aldaketa Aldebakartasun: iz. Alde bakarrekoa denaren ezau- anatomikorik gabea. ES: Algia FR: Algie EN: Al- garria. ES: Unilateralidad gia Adibideak: Lunbalgia, neuralgia, gastralgia. Aldebiko: izlag. Ikus ‘bi aldeko’. Arloa: Med. Aldeko: 1. izlag. Ikus ‘alboko’. ES: Lateral 2. izlag. Alkali: 1. iz. Metal alkalinoen nahiz amonioaren Ikus ‘mesedegarri’. ES: Favorable 3. izlag. Ikus hidroxidoa edo karbonatoa. 2. iz. Erreakzio basi- ‘saihetseko’. ES: Costal koa duten hainbat gai kimikoren genero-izena; Aldi: iz. Gaixotasun edo gertaera baten garapenean azidoak neutralizatzeko gai dira, eta gatza eta ura zehazturiko denbora-tartea. ES: Estadío, estadio ematen dituzte. 3. iz. Baseen ezaugarri kimikoak FR: Stade EN: Stage dituen konposatua. Alkaliak gantz-azidoekin Alditxar: iz. Ikus ‘ondoez’. konbinatzen dira xaboiak osatzeko, eta parte Alditxartu: ad. Ikus ‘ondoeztu’. hartzen dute, orobat, karbonato hidrosolubleak Aldizkako: izlag. Aldizka gertatzen dena. ES: Oca- osatzen dituzten erreakzioetan. ES: Álcali FR: Al- sional FR: Occasionnel EN: Occasional cali EN: Alkali Oharrak: Tintaroi-paper gorria Aldosterona: iz. Giltzurrun gaineko guruinaren urdin bihurtzen dute. Arloa: Kim. azalean jariatzen den hormona esteroideoa; so- Alkalimetria: iz. Basikotasunaren neurketa. ES: Al- dioa atxiki eta potasioa kanporatzen du, eta elek- calimetría FR: Alcalimétrie EN: Alkalimetry Ar- trolitoen metabolismoa kontrolatzen du. ES: Al- loa: Kim. dosterona FR: Aldostérone EN: Aldosterone Ar- Alkalimetro: iz. Gaien basikotasuna neurtzeko tres- loa: Biokim. na; sosaren eta potasaren alkali kopurua zehazte- Ale: 1. iz. Espezie, genero, arraza edo, oro har, ko erabiltzen da, batez ere. ES: Alcalímetro FR: mota bereko banako bakoitza. 2. iz. Azterketa ki- Alcalimètre EN: Alkalimeter Arloa: Kim.

15 ALKALINIZATU

Alkalinizatu: ad. Gai bati ezaugarri alkalinoak area- Alkoholiko bihurtu: ad. Alkoholaren mende erori. gotu. ES: Alcalinizar FR: Alcaliniser EN: To al- ES: Alcoholizar EN: To alcoholize Arloa: Med. kalinize Arloa: Kim. Alkoholimetria: iz. Isurkari batean dagoen al- Alkalino: izond. (Disoluzioei edo gaiei buruz) Al- kohol-edukia neurtzeko erabiltzen den prozedu- kali baten ezaugarriak dituena; hidrogeno baino ra multzoa. ES: Alcoholimetría FR: Alcoométrie hidroxilo ioi gehiago izaten ditu. Taula periodi- EN: Alcoholometry Arloa: Kim. koko Ia taldeko elementuetako bakoitza. ES: Al- Alkoholismo: iz. Alkoholaren mende erori denaren calino FR: Alcalin EN: Alkaline Adibideak: Li- gaixotasuna. ES: Alcoholismo FR: Alcoolisme tioa, sodioa, potasioa, rubidioa, zesioa eta fran- EN: Alcoholism Oharrak: Edari alkoholikoak tzioa. Arloa: Kim. denbora luzean neurriz gain hartzearen ondorioz Alkaloide: iz. Landare-jatorriko gai organiko nitro- gertatzen da. Arloa: Med. genodun eta alkalinoa; alkaloide askok, dosi txi- Alkoholizatu: 1. ad. Gai bat alkoholez ase edo tra- kitan erabilita, eragin fisiologiko nabarmenak tatu. 2. ad. Pertsona bat alkoholaren mende ero- izaten dituzte gizakiarengan, eskuarki. ES: Alca- ri. ES: Alcoholizar loide FR: Alcaloïde EN: Alkaloid Adibideak: Alkoholmetro: iz. Isurkari batean zenbat alkohol Atropina, heroina, kafeina, kinina, morfina, ko- dagoen neurtzen duen dentsimetroa. ES: Al- kaina, nikotina, eta abar. Arloa: Kim. coholímetro FR: Alcoolmètre EN: Alcoholome- Alkalosi: iz. Gorputzeko isurkarien asaldua; azido ter Arloa: Kim. gutxiegi edo base gehiegi edukitzetik dator. ES: Almidoi: iz. Gai organiko gluzidikoa. Landareen Alcalosis FR: Alcalémie EN: Alkalemia Arloa: erreserba-organoetan pilatzen da, ale txikien itxu- Kim. ran. ES: Almidón FR: Amidon EN: Starch Oha- Alkohol: 1. iz. Pisuaren % 92,5 alkohol etiliko rrak: Argiak klorofilan duen eraginari esker sor- gutxienez eta % 93,8 gehienez duen prestakina; tzen da. Arloa: Kim. antiseptiko topiko gisa eta disolbatzaile gisa era- Aloe: iz. Zitoriaren familiako landarea, hosto luze biltzen da. 2. iz. Isurkari garden, kolorge eta lu- arantzadun mamitsukoa. Medikuntzan erabil- rrunkorra; legamia duten karbohidratoen hartzi- tzen da haren zuku erretxinaduna, zapore garra- duraren bidez lortzen da. 3. iz. Karbohidrato ba- tzekoa. ES: Aloe FR: Aloès EN: Aloe Oharrak: tetik eratorritako osagaia; hidrogeno atomo bat Dosi txikitan, digestioaren lagungarri da, eta, er- edo gehiago hidroxilo talde (OH) kopuru berdi- tainetan, libragarri modura jokatzen du. Azaleko naz ordezkatuz lortzen da. Hidroxilo erradikalen gaixotasunetan ere erabiltzen da. Arloa: Med. arabera, monohidroxiliko, dihidroxiliko eta Alopata: iz. Alopatian oinarritzen den sendagilea. ES: trihidroxiliko gisa sailkatzen dira alkoholak. ES: Alópata FR: Allopathe EN: Allopath Arloa: Med. Alcohol FR: Alcool EN: Alcohol Adibideak: Al- Alopatia: iz. Medikuntza-doktrina: contraria contra- kohol motak dira: azukre-alkohola, igurzteko al- riis curantur, ‘kontrakoak kontrakoekin sendatzen kohola eta alkohol asegabea. Arloa: Kim. dira’; gaixotasuna sendatzeko, sintomen kontrako Alkohol absolutu: iz. Alkohol hutsa; ura % 1 edo eragina duten sendagaiak erabiltzen dira. ES: Alo- gutxiago besterik ez duena. ES: Alcohol absoluto patía FR: Allopathie EN: Allopathy Oharrak: Ane- FR: Alcool absolu EN: Absolute alcohol Arloa: mia ferropenikoan, burdin gehigarriak ematen dira Kim. hemoglobinaren sintesia areagotzeko. Arloa: Med. Alkoholarekiko iraunkor: izond. (Mikroorganismo Alopatiko: izond. Alopatiari dagokiona. ES: Alopá- tindatuei buruz) Alkoholak koloregabetu ezin tico FR: Allopathique EN: Allopathic Adibideak: duena. ES: Alcoholresistente Tratamendu alopatiko. Arloa: Med. Alkoholdun: izond. Alkohola duena, edo hari da- Alopezia: iz. Buruko ilearen galera, buru osoan gokiona. ES: Alcohólico zein buruko zati batean. ES: Alopecia FR: Alopé- Alkoholemia: iz. Odoleko alkohol maila. ES: Al- cie EN: Alopecia Arloa: Med. coholemia FR: Alcoolémie EN: Alcoholemia Ar- Alu: iz. Ikus ‘bulba’. loa: Med. Alzheimer-en gaixotasun: iz. Zahartzaro aurreko Alkohol-hartzidura: iz. Karbohidratoak alkohol dementzia mota; adimenaren ahalmena murrizten etiliko bihurtzeko prozesua. ES: Fermentación da. ES: Alzheimer, Enfermedad de FR: Maladie alcohólica FR: Fermentation alcoolique EN: Al- d’Alzheimer EN: Alzheimer’s disease Oharrak: coholic fermentation Garuneko gune batzuk endurtzearen ondorioz Alkoholiko: izond. Alkoholaren mende erori dena. gertatzen da, kalteak eragiten direlako neuronetan ES: Alcohólico FR: Alcoolique EN: Alcoholic eta zuntzetan. Arloa: Med. Oharrak: Pertsona alkoholikoak gibeleko zirrosia Ama: 1. iz. Zelula zein egitura bat, ondorengoen edo pankreatitis kronikoa, besteak beste, izateko jatorri dena. 2. iz. Erditu den emakumea. ES: arrisku handia du. Arloa: Med. Madre FR: Mère EN: Mother

16 AMNIOS

Amaberri: 1. izond. Erditu berri den edo erditzen Ametsa izan: ad. Ikus ‘amets egin’. ari den emakumea. ES: Puérpera FR: Accouchée Amida: 1. iz. Amoniakotik eratorritako konposatu EN: Puerpera 2. izond. Lehen aldiz erditu den mota. 2. iz. Gai nitrogenatua, azido organiko emakumea. ES: Primeriza, primípara EN: First- baten hidroxilo taldea (-OH) amino talde batez time mother (-NH2) edo amino ordezkatu batez ordezka- Amaberrien atal: iz. Erditzera doazen edo erditu tzean eratua. ES: Amida FR: Amide EN: Amide diren emakumeentzat eta haur jaioberrientzat Arloa: Kim. prestatutako ospitalea. ES: Maternidad FR: Ma- Amigdala: 1. iz. Gai grisezko masa, almendra-itxu- ternité EN: Maternity ra duena; garuneko lobulu tenporalaren aurreal- Amaiera: iz. Ikus ‘bukaera’. dean dago. 2. iz. Ehunezko —bereziki linfa-ehu- Amatasun: iz. Ama denak bere seme-alabekiko nezko— masa biribildu txikia. ES: Amígdala FR: duen erlazioa. ES: Maternidad Amygdale EN: Amygdala Adibideak: Ahosabaiko Amaurosi: iz. Itsutasuna; iragankorra edo behin amigdala, mingainekoa, faringekoa, eta abar. Ar- betikoa izan daiteke. ES: Amaurosis FR: Amau- loa: Anat. rose EN: Amaurosis Oharrak: Ikusmenaren ner- Amigdalitis: iz. Amigdalen hantura, bereziki aho- bioguneetako edo begietako gaixotasunek eragi- sabaikoena. ES: Amigdalitis FR: Amygdalite EN: ten dute. Arloa: Med. Tonsillitis Arloa: Med. Ameba: iz. Uretan bizi den izaki bizidun zelulabaka- Amilasa: 1. iz. Almidoi eta glukogeno polisakari- rra; protozoo errizopodoa. ES: Ameba FR: Amibe doetan dauden lotura glukosidikoen hidrolisia EN: Amoeba Oharrak: Forma aldakorrak hartzen katalizatzen duen entzima. 2. iz. Almidoia azu- ditu, eta mugimendu ameboideoa du. Arloa: Biol. kre bihurtzen duen edozein entzima. ES: Amila- Amebiasi: iz. Amebek eragindako gaitza. Hainbat sa FR: Amylase EN: Amylase Adibideak: Listuan, guneri erasan diezaieke: hesteetako gaixotasuna ptialina; pankrean eta pankreako urinean, ami- denean, disenteria deritzo (Entamoeba histolitika lopsina. Arloa: Biokim. protozoarioak heste lodian eragiten duen gaiz- Amina: iz. Amoniakotik eratorritako konposatu koadura); gibelekoa denean, berriz, ameba-abze- kimikoa, amoniakoaren hidrogeno atomoak sua. ES: Amebiasis FR: Amibiase EN: Amebiasis erradikal organikoz ordezkatzean eratua. ES: Oharrak: Giltzurrunetara eta garunera ere jotzen Amina FR: Amine EN: Amine Arloa: Kim. du batzuetan. Arloa: Med. Amino: iz. Erradikal monobalentea (-NH2); ami- Amenorrea: iz. Emakumearengan, hilekorik eza. na eta bestelako konposatu organiko batzuen ES: Amenorrea FR: Aménorrhée EN: Amenorr- funtsezko taldea eratzen du. ES: Amino FR: hea Oharrak: Haurtzaroan, haurdunaldian, bula- Amino EN: Amino Oharrak: Aurrizki gisa era- rra ematerakoan, menopausiaren ondoren eta hi- biltzen da. Arloa: Kim. lekoaren disfuntzioengatik gertatzen da. Arloa: Aminoazido: iz. Azido organikoa; karbono atomo Med. bat edo gehiago amina talde batez ordezkatzen Amesgaizto: iz. Amets txarra; larritasuna edo bel- denean sortzen da. ES: Aminoácido FR: Amino- durra eragiten du. Loaldian begien mugimendu acide EN: Amino acid Oharrak: Proteinen oina- azkarrari dagokion fasean egiten den amets mota rrizko osagaiak dira mota horretako hogei kon- da. Lo dagoena esnarazten du, gehienetan. ES: posatu. Arloa: Biokim. Pesadilla FR: Cauchemar EN: Nightmare Amitosi: iz. Zelula bat bitan banatzeko prozesua; Amestu: ad. Ikus ‘amets egin’. mitosirik gabe gertatzen da. ES: Amitosis EN: Ametabolo: izond. Formaz aldatzen ez dena. ES: Amitosis Oharrak: Nukleoa eta zitoplasma bi Ametábolo FR: Amétabole EN: Ametabol Oha- zati berdinetan banatzen dira, egitura aldatu rrak: Batez ere intsektuetan, metamorfosi nabari- gabe. Arloa: Biol. rik izaten ez duena. Arloa: Biol. Amnesia: iz. Oroimenaren galera; erabatekoa edo Ametropia: iz. Begi-errefrakzioaren akatsa. ES: neurri batekoa izan daiteke. ES: Amnesia FR: Ametropía FR: Amétropie EN: Ametropia Oha- Amnésie EN: Amnesia Arloa: Psikol. rrak: Erretinan, irudiak ez dira behar bezala era- Amniografia: iz. Zorro amniotikoaren erradiogra- tzen. Adibideak: Miopia, hipermetropia eta astig- ma; fetua, zilbor-hestea eta karena aztertzeko egi- matismoa. Arloa: Med. ten da. ES: Amniografía FR: Amniographie EN: Amets: iz. Loaldian, irudimenak sortzen dituen Amniography Oharrak: Likido opakuak (es- gertaeren edo irudien multzoa. ES: Sueño trontzio ioduroa) injektatu eta gero egiten da, Amets egin: 1. ad. Loaldian, fantasiazko egoerak eta fetuaren sexua jakiteko aukera ematen du. edo gertaerak bizi. 2. ad. Egiazkotzat eta ziurtzat Arloa: Med. jo hala ez dena. ES: Soñar FR: Rêver, songer EN: Amnios: iz. Umekia eta likido amniotikoa ingura- To dream tzen dituen mintzik barnekoena. Zilbor-hestea

17 AMNIOSKOPIA

inguratzen du, eta horren bidez lotzen zaio fetua- Antirrábico FR: Agent antirabique EN: Antirabic ri. ES: Amnios FR: Amnios EN: Amnion Arloa: agent Arloa: Med. Biol. Amoxizilina: iz. Penizilina-antibiotiko erdi sinteti- Amnioskopia: iz. Likido amniotikoaren azterketa koa, anpizilinaren antzekoa. Anpizilina baino endoskopikoa; endoskopio bat umetokiko lepo- bizkorrago sartzen da likido bronkialetan. ES: tik barneratuz egiten da. ES: Amnioscopia FR: Amoxicilina FR: Amoxicilline EN: Amoxicillin Amnioscopie EN: Amnioscopy Oharrak: Min- Oharrak: Mikroorganismo sentikor gramnegati- tzak ebaki gabe, aurrealdeko likidoak ikusten bo eta grampositiboek eraginiko gaizkoadura dira. Likido amniotikoa horia edo berdea izateak akutuen —pneumonia, bronkitisa eta otitisa— mekonioa dagoela adierazten du. Arloa: Med. aurkako tratamenduan erabiltzen da. Amniozentesi: iz. Likido amniotikoa lortzeko, am- Anaboliko: izond. Anabolismoari dagokiona. ES: niosaren puntzioa; xiringa baten bidez xurgatzen Anabólico Arloa: Biol. da. ES: Amniocentesis FR: Amniocentèse EN: Anabolismo: iz. Osagai sinpleak konposatu kon- Amniocentesis Oharrak: Haurra jaio aurretik plexu bihurtzen dituen metabolismoaren atala. gaitzak diagnostikatu ahal izateko egiten da. Ar- ES: Anabolismo FR: Anabolisme EN: Anabo- loa: Med. lism Arloa: Biol. Amoniako: iz. (NH3) Nitrogenoz eta hidrogenoz Anabolizatzaile: iz. Androgeno naturalez edo sinte- osatutako gasa, koloregabea eta usain sarkorre- tikoz osatutako gai multzoa; anabolismoa erraz- koa; hainbat gai organiko (gernua, edo beste) ten dute. ES: Anabolizante FR: Anabolisant EN: hondatzean sortzen da. ES: Amoníaco FR: Am- Anabolic Oharrak: Gaixotasunen ondoren erabil moniac EN: Ammonia Oharrak: Azidoen kontra daiteke batez ere. Oharrak: Bitaminak anaboli- edo arnas eragile moduan edota gernu-probeta- zatzaile naturalak dira; sintesiz lorturiko hainbat rako erabiltzen dira amoniakoaren hainbat pres- esteroide, aldiz, artifizialak. Arloa: Med. takin. Arloa: Kim. Anaerobiko: 1. izond. Oxigeno askearen beharrik Amoniko: izond. Amonioari dagokiona. ES: Amó- gabe gertatu edo bizi ohi dena. 2. izond. Oxige- nico FR: Ammonique EN: Ammonic Arloa: no faltari edo izaki anaerobioei dagokiena. ES: Kim. Anaeróbico FR: Anaérobie EN: Anaerobic Arloa: Amonio-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘amoniko’. Biol. Amonio: iz. Erradikal monobalente positiboa, ni- Anaerobio: 1. izond. (Mikroorganismoei buruz) trogeno atomo batez eta lau hidrogeno atomoz Oxigenorik ez dagoen ingurunean bizi daitekee- osatua, eta gatzetan metal alkalinoen antzeko na. 2. izond. (Erreakzioei buruz) Oxigenorik ga- funtzioa betetzen duena. ES: Amonio FR: Am- be gertatzen dena. ES: Anaerobio FR: Anaérobie monium EN: Ammonium Oharrak: Amonioa- EN: Anaerobe Oharrak: Guztiz anaerobio diren ren gatzek arnas eta bihotz-funtzioak suspertzen organismoentzat, pozoia da oxigenoa. Arloa: Biol. dituzte. Arloa: Kim. Anaerobiosi: iz. Oxigeno askerik gabe gertatzen Amorfo: 1. iz. Eragin entzimatikorik ez duen alelo den bizia. ES: Anaerobiosis FR: Anaérobiose EN: mutantea. 2. izond. Itxura zehatzik ez duena. ES: Anaerobiosis Arloa: Biol. Amorfo FR: Amorphe EN: Amorphous Anafase: iz. Mitosia osatzen duten lau aldietatik Amorratu: izond. Amorruari edo errabiari dago- hirugarrena; metafasearen ondoren eta telofasea- kiona. ES: Rabioso FR: Enragé EN: Rabid Arloa: ren aurretik gertatzen da. ES: Anafase FR: Ana- Med. phase EN: Anaphase Arloa: Biol. Amorru: iz. Gaixotasun biriko larria, animalien Anafilaktiko: izond. Anafilaxiari dagokiona. ES: nerbio-sistema zentralari erasaten diona. Lyssavi- Anafiláctico FR: Anaphylactique EN: Anaphylac- rus generoko birus batek eragina da. Hamar egu- tic Oharrak: Shock anafilaktikoa eragin dezakete netik urtebetera bitarteko inkubazioaldiaren on- erleen ziztadek, antibiotikoei alergia izateak, eta doren agertzen da gaixotasuna. Animalietatik abar. Arloa: Med. gizakietara igarotzen da, kutsatutako odolaren, Anafilaxi: iz. Sentiberatasuna ez-ohiko eran gehitze- ehunen, eta batez ere listuaren bidez. Hasieran ko erreakzioa, organismoan sarturiko gairen ba- agertzen diren sintomak dira: sukarra, ondoeza, tek eragina. Organismoan sartzen den lehenengo buruko mina, parestesia eta giharretako mina. aldian, erreakzio ahula eragiten du gai horrek. ES: Ondoren agertzen dira: entzefalitis akutua, eldar- Anafilaxis FR: Anaphylaxie EN: Anaphylaxis nioa, giharretako espasmo oso mingarriak, kon- Oharrak: Anafilaxiaren ondorioak izan daitezke: bultsioak, paralisia, koma eta, azkenik, heriotza. gorputzeko zati baten ubelunea, gorputz osoko ES: Rabia FR: Rage EN: Rabies Arloa: Med. azkura, hiperemia, eta abar; kasurik larrienetan, Amorruaren kontrako: izlag. (Agente bati buruz) shock egoera gerta daiteke. Arloa: Med. Amorrua sendatzen edo eragozten duena. ES:

18 ANESTESIKO

Anaforesi: 1. iz. Izerdi-guruinen jardueraren tzen ez duena. ES: Ambulatorio FR: Ambulatoire murrizketa. 2. iz. Anodoranzko migrazio-feno- EN: Ambulatory Arloa: Med. menoa; partikula koloidalei gertatzen zaie, likido Anda(k): iz. Gaixoak edo zaurituak garraiatzeko batean esekiduran eta eremu elektriko baten era- erabiltzen den ohea; gurpilduna izan daiteke. ES: ginpean daudenean. ES: Anaforesis FR: Ana- Camilla FR: Civière EN: Stretcher phorèse EN: Anaphoresis Arloa: Med., Kim. Andari: iz. Gaixoak edo zaurituak andatan ga- Analeptiko: 1. izond. (Gai bati buruz) Zelulen eta rraiatzen dituen langilea. ES: Camillero organoen ekintza funtzionalak bizkortzeko gaita- Anderrai: iz. Ikus ‘pleura’. suna duena, nerbio-sistema zentralean eraginez. Andeza: iz. Ikus ‘edema’. 2. izond. (Gai bati buruz) Indarberritzeko balio Androgeno: iz. Gizonezkoen hormona, barrabilek, duena. ES: Analéptico FR: Analeptique EN: giltzurrun gaineko geruzak edo gai sintetikoek Analeptic Arloa: Med. jariatzen dutena; proteinen eraketa eta gizonez- Analgesia: iz. Mina kentzeko era, gainerako senti- koen bigarren mailako ezaugarri sexualak kon- beratasun moduak galdu gabe. ES: Analgesia FR: trolatzen ditu. ES: Andrógeno FR: Androgène Analgésie EN: Analgesia Arloa: Med. EN: Androgen Adibideak: Testosterona. Arloa: Analgesiko: iz. Minarekiko sentikortasunik eza Med. eragiten duen sendagaia; nerbioguneetan eragi- Andrologia: iz. Gizonezkoaren aparatu genitalaren nez, oinazea kendu edo gutxitu egiten du. ES: morfologiaren eta patologiaren azterketa. ES: Analgésico FR: Analgésique EN: Analgesic Adibi- Andrología FR: Andrologie EN: Andrology Ar- deak: Parazetamola, AAS, morfina, eta abar. Ar- loa: Med. loa: Med. Andropausia: iz. Gizonezkoen gonaden funtzioan Analisi: iz. Gai baten konposizio kimikoa ezagu- gertatzen den inboluzio fisiologikoa. ES: Andro- tzeko erabiltzen den prozedura. Hartara, osa- pausia EN: Andropause Arloa: Med. gaiak identifikatu edota bakoitzak zein ehuneko Androsterona: iz. Sexu-hormona maskulinoa, ger- duen kalkula daiteke. ES: Análisis FR: Analyse nutik isolatua, eta zikiratzearen efektuak arintze- EN: Analysis ko eraginkorra dena. ES: Androsterona FR: An- Analista: iz. Analisi kimikoak edo medikoak egi- drostérone EN: Androsterone Oharrak: Testoste- nez, gai baten propietate kimikoak, fisikoak eta ronak baino eraginkortasun txikiagoa du. Arloa: bestelakoak aztertzen dituen pertsona. ES: Ana- Med. lista FR: Analyste EN: Analyst Anemia: iz. Odoleko globulu gorrien kantitatea Anaplasia: iz. Zelularen ugaltze-jardueran ezauga- edo kalitatea urritzearen ondorioa. ES: Anemia rri bereizgarriak galtzeko prozesua; ezaugarri FR: Anémie EN: Anemia Adibideak: Anemia morfologiko eta funtzionalak galtzen ditu. ES: motak dira: anemia ferropenikoa, anemia mega- Anaplasia FR: Anaplasie EN: Anaplasia Oharrak: loblastikoa, eta abar. Arloa: Med. Minbizian bakarrik ikusi da, eta tumor gaiztoa- Anestesia: iz. Sentimena kentzeko teknika, mina ren adierazgarri da. Arloa: Med. saihesteko bereziki. ES: Anestesia FR: Anesthésie Anasarka: iz. Ikus ‘hidropesia’. EN: Anesthesia Oharrak: Botika anestesikoak Anastomosi: iz. Bi hodiren kirurgia-elkarketa; bien erabiltzen dira mina eragin dezaketen prozedure- arteko fluxua ahalbidetzen du. Aneurisma bat tan, anestesia eragiteko. Adibideak: Anestesia edo buxadura baskular bat konpontzeko egin orokorra (erabatekoa), erregionala (eskualde ba- daiteke, desbideratze bat irekiz. ES: Anastomosis tekoa) edo lokala (eremu jakin batekoa). Arloa: FR: Anastomose EN: Anastomosis Arloa: Anat. Med. Anatomia: iz. Izaki bizidunen egitura, forma eta Anestesia epidural: iz. Anestesia erregionala; bizka- organoen antolamendua aztertzen duen zientzia. rrezurreko gune epiduralean ziztatzen da aneste- ES: Anatomía FR: Anatomie EN: Anatomy sikoa, alde pelbiko, abdominal eta genitalaren Anatomiko: izond. Anatomiari dagokiona. ES: anestesia lortzeko. ES: Anestesia epidural, aneste- Anatómico FR: Anatomique EN: Anatomic sia peridural FR: Anesthésie péridurale EN: Epi- Anbulantzia: 1. iz. Gaixoak ospitalera eramateko dural anesthesia Oharrak: Erditze-unean erabil- prestaturiko ibilgailua. 2. iz. Aldi baterako ospi- tzen da batzuetan. Arloa: Med. tale-establezimendua, zauritu eta gaixoei lagun- Anestesia peridural: iz. Ikus ‘anestesia epidural’. tza emateko prestatua. ES: Ambulancia FR: Am- Anestesiatu: ad. Anestesia bidez sentiberatasun bulance EN: Ambulance partziala edo osoa kendu. ES: Anestesiar EN: To Anbulatorio: 1. iz. (Gizarte-segurantzako soroste- anesthetize Arloa: Med. giei buruz) Gaixoa bertaratu gabe, osasun-zerbi- Anestesiko: iz. Anestesia eragiten duen farmakoa; tzua eskaintzen diona. 2. izond. (Gaixotasun edo likido edo gas eran ematen da. ES: Anestésico tratamenduei buruz) Gaixoa ohean egotera behar- FR: Anesthésique EN: Anesthetic Oharrak: Gas

19 ANESTESISTA

eran arnasbidetik, likido eran zain barnetik, eta Anhidro: izond. (Gai bati buruz) Urik ez duena. abar erabil daitezke anestesikoak. Arloa: Med. ES: Anhidro FR: Anhydre EN: Anhydrous Arloa: Anestesista: iz. Anestesiko bat emateko mediku- Kim. gaitasuna duen pertsona. ES: Anestesista FR: Anhidrosi: iz. Izerdirik eza. ES: Anhidrosis Arloa: Anesthésiologiste EN: Anesthesiologist, anesthe- Med. tist Arloa: Med. Anikteriko: izond. Ikteriziarik ez duena. ES: Anic- Aneurisma: iz. Odol-hodi baten zabalkuntza loka- térico FR: Anictérique EN: Anicteric Arloa: Med. la, arteria batena bereziki. Zirkulazioko odolez Anilina: iz. Amina primarioa; bentzenotik erato- betetzen da sorturiko poltsa. ES: Aneurisma FR: rria, usain txarrekoa, eta guztiz pozoitsua da. ES: Anévrisme EN: Aneurysm Oharrak: Asalduek, Anilina FR: Aniline EN: Aniline Oharrak: Oina- lesioek eta gaixotasunek eragina izan ohi da. Adi- rri gisa erabiltzen da kolore-emaileak, plastikoak bideak: Aortako aneurisma, garun-arteriako eta sendagaiak egiteko. Arloa: Kim. aneurisma. Arloa: Med. Anisotropia: iz. Gai batzuen ezaugarria; horren Anfetamina: iz. Psikofarmakoa; agente sinpatiko- arabera, balio desberdinak hartzen dituzte pro- mimetikoa da, nerbio-sistema zentralaren eragile pietate batzuek norabidearen arabera. ES: Aniso- indartsua. Adrenalinaren egiturarekin zerikusia tropía FR: Anisotropie EN: Anisotropy Arloa: du. ES: Anfetamina FR: Amphétamine EN: Fis.-Kim. Amphetamine Oharrak: Gehiegi hartzeak men- Anisotropo:iz. Gai mota bat; zenbait propietateren dekotasuna eragin dezake. Arloa: Kim. norabidea aldatu ahala, haren balioa ere aldatu Anfoterizina: iz. Agente antimikotikoa; infekzio egiten da. ES: Anisótropo FR: Anisotrope EN: sistemiko akutuetan erabiltzen da. A eta B mo- Anisotropic Oharrak: Anisotropoak dira kristal- tako antibiotikoak dira. ES: Anfotericina FR: egitura duten gai gehienak. Arloa: Fis.-Kim. Amphotéricine B EN: Amphotericin B Oharrak: Ankilosi: iz. Artikulazio baten mugimendurik eza Sendagaietan, B anfoterizina agertzen da batez edo gogortasuna. ES: Anquilosis FR: Ankylose ere, eta, zainetik sartuz, histoplasmek, kriptoko- EN: Ankylosis Arloa: Med. koek, kokzidioideek, eta abarrek eragindako Ankilostoma: iz. Giza hesteetako bizkarroia, ane- barne-mikosien aurkako tratamenduetan era- mia eragiten duena. ES: Anquilostoma FR: biltzen da. Ankylostome EN: Hookworm Anfotero: izond. (Gai kimiko bati buruz) Batzue- Anobulatorio: 1. izond. Obulaziorik ezari dago- tan azido gisa eta besteetan base gisa erreakzio- kiona. 2. izond. (Gai bati buruz) Obulazioa gala- natzeko ahalmena duena. ES: Anfótero FR: An- razten duena. ES: Anovulatorio FR: Agent ano- photère EN: Anphoteric Arloa: Kim. vulatoire EN: Anovulatory agent Arloa: Med. Angina: 1. iz. Amigdalen eta inguruko egituren Anobulazio: iz. Obulutegien ezintasuna obulua hantura. 2. iz. Itotze-sentsazioa. ES: Angina FR: sortzeko, helarazteko edo askatzeko. ES: Anovu- Angine EN: Sore throat Arloa: Med. lación FR: Anovulation EN: Anovulation Oha- Angiografia: iz. Odol-hodien erradiografia; odo- rrak: Obulutegien funtzioaren asalduagatik ger- lean gai erradiopako bat sartu ondoren egiten da. tatzen da, haurdunaldian eta edoskitzaroan. Ar- ES: Angiografía FR: Angiographie EN: Angio- loa: Med. graphy Arloa: Med. Anodizatu: ad. Anodizazioa egin. ES: Anodizar FR: Angiologia: iz. Medikuntzaren adarra; odol-hodiak Anodiser EN: To anodize Arloa: Kim. eta linfa-hodiak aztertzeaz arduratzen da. ES: Anodizazio: iz. Elektrolisian, gai metaliko bat anodo Angiología FR: Angiologie EN: Angiology Arloa: gisa jardutea, gai hori geruza-babesle edo -apain- Med. tzaile batez estaltzeko. ES: Anodización FR: Ano- Angiologo: iz. Angiologian aditua dena. ES: An- disation EN: Anodization Arloa: Kim. giólogo Arloa: Med. Anodo: iz. Oxidazioa gertatzen den elektrodoa. Angioma: iz. Tumor onbera, elkarren artean ehun Elektrolitikoen, gas-hodien eta abarren elektrodo konektiboz loturiko odol-hodi txiki edo sare ka- positiboa da; hortik sartzen da korrontea zirkui- pilar zabaldu batek osatua. ES: Angioma FR: An- tuan. ES: Anodo FR: Anode EN: Anode Arloa: giome EN: Angioma Arloa: Med. Kim. Angustia: iz. Ikus ‘larrimin’. Anomalia: 1. iz. Gizabanako batek duen bereizga- Anhidrido: iz. Konposatu mota bat, azido bat des- rritasun organikoa, bere espezieko gehienekin al- hidratatuz lortzen dena; kimika ez-organikoan, deratuz gero. 2. iz. Egoera naturalarekiko desber- oxigenoz eta ez-metal batez osatua izan ohi da, dina; edo normala ez dena. ES: Anomalía FR: eta, kimika organikoan, oxigeno atomo batek lo- Anomalie EN: Abnormality tutako bi azilo taldez osatua. ES: Anhídrido FR: Anomalo: 1. izond. Egoera normaletik urrun da- Anhydride EN: Anhydride Arloa: Kim. goena. 2. izond. Garapen fisiko eta intelektuala

20 ANTIHISTAMINIKO

adinez dagozkionak baino urriagoak dituena. ES: Antiasmatiko: izlag. Ikus ‘asmaren kontrako’. Anómalo FR: Anormal EN: Abnormal Antibiotiko: izond. (Gai bati buruz) Mikroorga- Anoretiko: izond. (Gai bati buruz) Jateko gogoa nismo patogenoak suntsitzeko edo horien gara- murrizten duena; anfetaminatik eratorria, gehie- pena galarazteko ahalmena duena. ES: Antibióti- netan. ES: Anorético FR: Anorexigène EN: Ano- co FR: Antibiotique EN: Antibiotic Oharrak: rectic Sintesi bidez lortua edo izaki bizidunek sortua Anorexia: iz. Jateko gogoa gutxitzea edo desagertzea izan daiteke. Adibideak: Penizilina, zefalospori- ezaugarri funtsezkoena duen gaixotasuna. ES: nak, makrolidoak, eta abar. Arloa: Med. Anorexia FR: Anorexie EN: Anorexia Oharrak: Antibiral: izond. Ikus ‘birusen kontrako’. Prozesu psikologiko eta fisiologiko askotan ager- Antibiriko: izond. Ikus ‘birusen kontrako’. tzen da. Emakume gazteei eragiten die batez ere, Antibirus: iz. Ikus ‘birusen kontrako’. eta oso eritasun larria izan daiteke. Arloa: Med. Antidiuretiko: izond. Ikus ‘diuresiaren kontrako’. Anorexiadun: izond. Anorexiaz gaixorik dagoena. Antidoto: iz. Toxiko baten aurkako gaia. ES: Antí- ES: Anoréxico doto FR: Antidote EN: Antidote Oharrak: Na- Anorexiko: izond. Anorexiari dagokiona. ES: Ano- loxona erabiltzen da morfinaren antidoto gisa; réxico FR: Anorétique EN: Anoretic parazetamolaren antidoto gisa, berriz, N-azetil Anorgasmia: iz. Orgasmo-gutxiegitasuna edo or- zisteina. Arloa: Med. gasmorik eza. ES: Anorgasmia FR: Anorgasmie Antielektroi: iz. Oinarrizko partikula, positiboki EN: Anorgasmy Arloa: Psikol. kargatua; elektroiarenaren berdina du masa; kar- Anormaltasun: iz. Norbaiti edo zerbaiti berez lega, berriz, magnitude berekoa, baina kontrako gozkiokeen ezaugarriak ez agertzearen ondorioz- zeinukoa. ES: Antielectrón, electrón positivo FR: ko egoera. ES: Anormalidad FR: Anormalité EN: Antiélectron EN: Antielectron Arloa: Kim. Abnormality Antiespasmodiko: izond. Ikus ‘espasmoen kontra- Anosmia: iz. Usaimenaren galera edo asaldua. ES: ko’. Anosmia FR: Anosmie EN: Anosmia Oharrak: Antifungiko: izond. (Gai bati buruz) Onddoen ga- Zerbaitek (hotzeriak, arnas infekzio batek, edo rapena eragozten duen nahiz suntsitzen duena. hantura edo bestelako sudur-barreneko buxadura ES: Antifúngico, antifungoso FR: Antifongique batek) usaimen-gunerako sarbidea oztopatuz EN: Antifungal Adibideak: Azolak, anfoterizina. gero, igarokorra da; neuroepitelioa edo usaimen- Arloa: Med. nerbioaren beste edozein gune suntsituz gero, al- Antifungoso: izond. Ikus ‘antifungiko’. diz, iraunkorra. Arloa: Med. Antigeno: iz. Erantzun immunea; esate baterako, Anoxemia: iz. Odolean, oxigenorik eza. ES: Ano- antigorputzak eratzea edota hipersentiberatasuna xemia FR: Anoxémie EN: Anoxemia Arloa: Med. eragiten duen edozein gai. ES: Antígeno FR: An- Anoxia: iz. Ehunetara oxigenorik iritsi ezina; hi- tigène EN: Antigen Arloa: Med. poxia adierazteko erabiltzen da. ES: Anoxia FR: Antigorputz: iz. Organismoak ekoitzitako gluko- Anoxie EN: Anoxia Arloa: Med. proteina; zelula plasmatikoek eta B linfozitoek Anpizilina: iz. Mikroorganismo askoren aurkako ekoizten dute, antigeno edo haptenoen sarrerari penizilina. Aho bidez zein injekzioz ematen da. erantzun gisa. ES: Anticuerpo FR: Anticorps EN: ES: Ampicilina FR: Ampicilline EN: Ampicillin Antibody Arloa: Med. Anpulu: 1. iz. Gorputz zabala eta lepo estua dituen Antihelmintiko: izond. (Gai bati buruz) Hesteeta- beirazko ontzi txikia, esterilizatua; gehienetan, ko zizareak deuseztatzen edo kanporatzen ditue- sendagairen bat du barruan. ES: Ampolla FR: na. ES: Antihelmíntico FR: Anti-helminthique Ampoule EN: Ampoule Oharrak: Kristalezko EN: Anthelminthic agent Adibideak: Albendazo- anpuluez gain, badira plastikozkoak ere. Arloa: la, mebendazola. Arloa: Med. Med. 2. iz. Ikus ‘baba’. Antihemorragiko: izond. Ikus ‘odoljarioaren aur- Anputatu: 1. izond. Gorputzeko atalen baten an- kako’. putazioa jasan duena. 2. izond. (Gorputz atalei Antihemorroidal: izond. Ikus ‘hemorroideen kon- buruz) Gorputzetik bananduta geratu dena. ES: trako’. Amputado FR: Amputé EN: Amputee Arloa: Antihigieniko: izond. Ikus ‘higienearen kontrako’. Med. Antihipertentsibo: izond. Ikus ‘hipertentsioaren Anputazio: iz. Gorputz atal baten erauzketa, bai aurkako’. kirurgia bidez, bai istripu baten ondorioz. ES: Antihistamina: iz. Farmakoa, histaminak askatze- Amputación FR: Amputation EN: Amputation an sortzen diren eraginak ezabatzen dituena. ES: Oharrak: Pasmoaren tratamenduan egin ohi da. Antihistamina Arloa: Med. Antihistaminiko: izond. (Gai bati buruz) Alergia- Antialergiko: izlag. Ikus ‘alergiaren kontrako’. ren kontra erabiltzen dena; histaminaren eragi-

21 ANTIINFLAMATORIO

nen aurkakoa. ES: Antihistamínico FR: Antihis- Antirreumático FR: Agent antirrheumatique EN: taminique EN: Antihistamine Oharrak: Logura Antirrheumatic agent Arloa: Med. eragin eta nerbioak lasaitzen dituzte antihistami- Antisepsia: iz. Mikroorganismoak suntsitzeko nikoek. Arloa: Med. praktika multzoa. Germen patogenoak suntsitze- Antiinflamatorio: izond. Ikus ‘hanturaren kontrako edota kolonizazioa eragozteko erabiltzen da, ko’. agente kimikoen bidez. ES: Antisepsia FR: Anti- Antikantzeroso: izond. Ikus ‘minbiziaren kon- sepsie EN: Antisepsis Arloa: Med. trako’. Antiseptiko: izond. (Gai bati buruz) Mikroorga- Antikoagulante: izond. Ikus ‘koagulazioaren kon- nismoak deuseztatzen dituen edo haiek haztea trako’. galarazten duena. ES: Antiséptico FR: Agent an- Antimikotiko: izond. Ikus ‘onddoen kontrako’. tiseptique EN: Germicide Adibideak: Gai anti- Antimikrobiano: izond. Ikus ‘mikrobioen aurkako’. septiko arrunten artean daude: alkohola, iodo- Antimonio: iz. Sb. Metalaren ezaugarriak dituen tintura, merkurokromoa, eta abar. Arloa: Med. elementu kimikoa. Gai solido zuri eta hauskorra Antisifilitiko: izond. (Gai bati buruz) Sifilia saihes- da. Huts-hutsik ez da erabiltzen, baina bai beste ten edo sendatzen duena. ES: Antisifilítico FR: metalekin, aleazioetan. Hainbat gatz sendagarri Agent antisyphilitique EN: Antisyphilitic agent edo toxiko sortzen ditu; gatz horiek eragina dute Arloa: Med. bihotzean eta odol-hodietan. Era berean, emeti- Antisorgailu: iz. Ernalketa galarazten duen gai, koak eta izerdiarazleak dira, besteak beste. ES: aparatu edo metodoa. ES: Anticonceptivo FR: Antimonio FR: Antimoine EN: Antimony Oha- Anti-génésique EN: Contraceptive Adibideak: rrak: Koloratzaileak, botikak, kosmetika-gaiak, Preserbatiboak, espermizidak, umetoki barneko eta abar egiteko erabiltzen da. Arloa: Kim. gailua, eta abar. Antioxidante: izond. (Gai bati buruz) Oxidazio- Antisozial: izond. Gizartearen eta ordena soziala- edo herdoiltze-prozesua atzeratzen duena. ES: ren aurkakoa; gizarte-harremanek ezartzen dituz- Antioxidante FR: Antioxydant EN: Antioxidant ten portaera-arauen kontra doan jokamoldea. Oharrak: Elikagaietan, polimeroetan eta zenbait ES: Antisocial FR: Comportement antisocial EN: materialetan iraupen luzeagoa lortzeko erabiltzen Antisocial action dira gai antioxidanteak. Bestalde, gorputzean Antitermiko: izond. Ikus ‘sukarraren kontrako’. erradikal askeek duten eragin oxidatzailearen Antitetaniko: izond. Ikus ‘tetanosaren kontrako’. kontrako gaiak dira antioxidanteak (zenbait bita- Antitoxina: iz. Toxinek eragindako antigorputza. mina, entzima, eta abar). Zenbait kasutan, babesteko gaitasun handia dute Antioxidatzaile: izond. Ikus ‘antioxidante’. antigorputz horiek; horregatik, ekoitzarazi egiten Antiparasitario: izond. (Gai bati buruz) Bizka- dira, toxina-dosi txikiak gorputzean txertatuz. rroiak suntsitzen dituena, edo haiek haztea eta ES: Antitoxina FR: Antitoxine EN: Antitoxin ugaltzea eragozten duena. ES: Antiparasitario Oharrak: Bakterioen erasoaren bidez edo toxina FR: Agent antiparasitaire EN: Antiparasitic agent baten dosi txikia emanez sartzen da toxina orga- Arloa: Biol. nismoan. Arloa: Med. Antipartikula: iz. Oinarrizko partikula baten aur- Antitronbina: iz. Odolean dagoen gaia; jatorri na- kako karga elektrikoa eta momentu magnetikoa turala du, eta tronboak eragozten ditu tronbina- dituen partikula. ES: Antipartícula FR: Antipar- ren ekintza oztopatuz. ES: Antitrombina FR: ticule EN: Antiparticle Oharrak: Elektroiak kar- Antithrombine EN: Antithrombin Oharrak: I, II ga negatiboa du; protoia da haren antipartikula, eta III antitronbinak ezagutzen dira, eta IIIa da eta karga positiboa du. Arloa: Kim. fisiologian garrantzi gehien duena. Antipiretiko: izond. Ikus ‘sukarraren kontrako’. Antituberkuloso: izond. Ikus ‘tuberkulosiaren Antiprotoi: iz. Protoiaren antipartikula, karga ne- kontrako’. gatiboduna. ES: Antiprotón FR: Antiproton EN: Antitusibo: izond. Ikus ‘eztularen kontrako’. Antiproton Arloa: Kim. Antiultzeroso: izond. Ikus ‘ultzeraren kontrako’. Antipruriginoso: izond. Ikus ‘azkuraren kontrako’. Antrakosi: iz. Pigmentu beltza, ikatz partikulak ar- Antipsikiatria: iz. Psikiatria tradizionala eta buru- nastearen ondorioz biriketan agertu eta hantura eritasunaren kontzeptua zalantzan jartzen dituen kronikoa eragiten duena; pneumokoniosi mota mugimendua. ES: Antipsiquiatría Arloa: Psikiat. bat da. ES: Antracosis FR: Anthracose EN: Anth- Antirrabiko: izond. Ikus ‘amorruaren kontrako’. racosis Oharrak: Biriketako gaixotasun kronikoa Antirreumatiko: izond. Sistema muskulueskeleti- da, batez ere ikazkinek-eta nozitzen dutena. Biri- koaren edozein gaixotasun mingarri edo immo- ketan ikatz-hautsa pilatu eta bronkioloetan no- bilizatzaileren sintomak arintzen dituena; farma- dulu beltzak sortzen dira, eta foku-enfisema bat koak izaten dira antirreumatikoak, eskuarki. ES: garatzen da hortik. Arloa: Med.

22 APLASIKO

Antrax: iz. Estafilokokoek sorturiko infekzio ga- Aparatu: iz. Ikus ‘sistema’. ES: Aparato FR: Appa- rrantzitsua. Larruazpiko ehunaren hantura gogor reil EN: Apparatus Arloa: Anat. eta mingarria eragiten du. Forunkuluak pilatu Apatia: iz. Emozio, sentimendu, kezka edota pasio egiten dira, eta, azkenean, zornea eta pasmoa ja- falta; edo deuseztatu egiten dira, edo ez da ardu- riatzen dira hainbat pitzaduratatik; bien bitartean, rarik erakusten eskuarki zirraragarriak diren ego- beste hainbat sintoma ere izaten ditu gaixoak. ES: era edo gertaeren aurrean. ES: Apatía FR: Apa- Antrax FR: Charbon EN: Anthrax Oharrak: Le- thie EN: Apathy Arloa: Psikol. poan eta ipurmasailetan agertzen da lesioa, Apendikostomia: iz. Apendizea sabel-hormara gehienetan. Arloa: Med. ahokatzeko ebakuntza. Heste lodia irrigatzea da Antropologia: iz. Gizakia eta giza taldeak ikertzen ebakuntza horren helburua. ES: Apendicostomía dituen zientzia. Gizakien portaeren zergatia eta FR: Appendicostomie EN: Appendicostomy Ar- garapena aztertzen ditu. ES: Antropología FR: loa: Med. Anthropologie EN: Anthropology Apendize: iz. Enbor bati lotutako organoa edo or- Antsietate: iz. Ikus ‘herstura’. gano zatia; gorputz-adar bat, adibidez. ES: Apén- Antsiolitiko: izond. (Gai bati buruz) Antsietatea dice FR: Appendice EN: Appendix Arloa: Anat. murrizten edo baretzen duena. ES: Ansiolítico Apendize bermiforme: iz. Ikus ‘heste-sobre’. FR: Anxiolytique EN: Anxiolytic Oharrak: An- Apendize ileozekal: iz. Ikus ‘heste-sobre’. tsiolitiko bereziez gain, eragin antsiolitikoa dute Apendize zekal: iz. Ikus ‘heste-sobre’. nerbio-sistema zentralaren depresore diren far- Apendizektomia: iz. Apendize zekalaren erauzketa. makoek. Arloa: Med. ES: Apendicectomía FR: Appendicectomie EN: Antz: iz. Ikus ‘itxura’. Appendectomy Arloa: Med. Antzu: izond. Haurrik izan ezin duena, anomalia Apendizitis: iz. Apendize bermiformearen hantu- fisikoren baten ondorioz. Gizonezkoetan, esper- ra akutua. Nerabeetan eta gazteetan gertatzen matogenesiarik ezaren ondorio izaten da gehie- da gehienbat, eta ohikoagoa da gizonezkoengan netan; emakumezkoetan, berriz, Fallopioren emakumezkoengan baino. ES: Apendicitis FR: tronpak blokeatzearen ondorio. ES: Estéril FR: Appendicite EN: Appendicitis Oharrak: Apen- Stérile EN: Sterile dizitisaren ezaugarri nagusiak dira: goragalea, Antzutasun: iz. Ugaltzeko gaitasunik eza. ES: Este- eskuineko hobi iliakoko oinazea, sukar baxua rilidad FR: Stérilité EN: Sterility Arloa: Med. eta leukozitosia. Diagnosia garaiz egin ezean, Antzutze: iz. Ugaltzeko gaitasuna kentzeko xedez zulatu egin daiteke, eta peritonitisa eragin. Ar- egiten den ebakuntza. ES: Esterilización FR: Sté- loa: Med. rilisation EN: Sterilization Apgar-en zenbatespen: iz. Jaioberriaren egoera ba- Anuria: iz. Pixa egiteko ezintasuna; gernu-jarioa lioesteko metodoa. ES: Apgar, Valoración de FR: eten egiten da. Giltzurrun-gutxiegitasunaren, Indice d’Apgar EN: Apgar score Oharrak: Itxura, odol-presioa jaistearen edo gernu-bideetako bu- kolorea, pultsua, erreflexuak, tonua, arnasa, eta xaduraren ondorioa izan daiteke. ES: Anuria FR: abar neurtzen dira. Normaltasunetik kanpo dau- Anurie EN: Anuria Oharrak: Anuria-egoeran bi de 7tik beherako balioak. astez bizirik irautea posible den arren, heriotza Apikal: izond. Organo edo egitura baten erpinari gerta daiteke gernu-funtzioaren erabateko galera- dagokiona, edo erpin horretan dagoena. ES: Api- ren ondorengo 24 orduetan. Arloa: Med. cal FR: Apical EN: Apical Arloa: Biol. Aorta: iz. Gorputzeko arteria nagusia, bihotzeko Apirexia: iz. Sukarrik eza. ES: Apirexia FR: Apyre- ezker-bentrikulutik irteten dena. Odol oxigena- xie EN: Apyrexia Arloa: Med. tua eramaten du organo guztietara. ES: Aorta Apirogeno: 1. izond. Sukarrik sortzen ez duena. 2. FR: Aorte EN: Aorta Oharrak: IV. gerri-ornoan iz. Hermetikoki itxirik eta ur destilatu esterilez bukatzen da, eta bertan adarkatzen da, arteria beterik dagoen anpulua. Hauts eran dauden dro- iliako primitibo bilakatzeko. Arloa: Anat. gak injekzio bidez eman behar direnean erabil- Aortiko: izond. Aorta arteriari edo bihotzeko ez- tzen da. ES: Apirógeno FR: Apyrogène EN: Apy- ker-bentrikuluko zulo aortikoari dagokiona. rogenic ES: Aórtico FR: Aortique EN: Aortic Arloa: Aplasia: iz. Organo edo ehun baten garapen ez- Med. osoa edo akastuna. ES: Aplasia FR: Aplasie EN: Aortitis: iz. Aortaren hantura. ES: Aortitis FR: Aplasia Adibideak: Hezur-muineko aplasia, ki- Aortite EN: Aortitis Arloa: Med. mioterapiaren ondorioz sortzen dena. Arloa: Aortografia: iz. Aortaren azterketa erradiologikoa. Med. Odolean kontraste erradiopako bat injektatuz Aplasiko: 1. izond. Aplasiari dagokiona. 2. izond. egiten da. ES: Aortografía FR: Aortographie EN: Ehun berria sortzeko gai ez dena. ES: Aplásico Aortography Arloa: Med. FR: Aplasique EN: Aplastic Arloa: Med.

23 APNEA

Apnea: iz. Arnasaren behin-behineko etena. ES: Ar: izond. (Izaki bizidunei buruz) Espezie bereko Apnea FR: Apnée EN: Apnea Arloa: Med. emea ernaltzeko ahalmena duena. ES: Macho Apodia: iz. Oinen jatorrizko gabezia. ES: Apodia FR: Mâle EN: Male FR: Apodie EN: Apodia Arloa: Med. Araknodaktilia: iz. Armiarma-itxurako hatzak iza- Apofisi pterigoide: iz. Esfenoide hezurraren apofi- tea ezaugarri duen gaixotasuna. Hatzen eta beha- sietariko bat. ES: Apófisis pterigoide FR: Apo- tzen luzera neurriz kanpokoa izaten da, eta hezu- physe ptérygoïde EN: Pterygoid process rrak meheagoak. ES: Aracnodactilia FR: Arach- Apofisi: iz. Hezurraren berezko goragunea; artiku- nodactylie EN: Arachnodactyly Arloa: Med. laziorako eta giharren txertaketarako balio du. Araknoide: iz. Piamaterraren eta duramaterraren ES: Apófisis FR: Apophyse EN: Apophysis Arloa: artean dagoen mintz fina. ES: Aracnoides FR: Anat. Arachnoïde EN: Arachnoidea Arloa: Anat. Apokrino: iz. Jariakin mota; jariatutako produk- Arazgarri: izond. Garbitzen duena; odola garbitzen tuak zelularen alde batean pilatzen dira, eta, kan- duena, bereziki. poratzean, protoplasma zelularrarekin batera ir- Arazketa: iz. Organismoa alferrikako gaiez eta gai teten dira. ES: Apocrino FR: Apocrine EN: Apo- kaltegarriez aske geratzeko prozesua. ES: Depu- crine Adibideak: Izerdi-guruinen jariakina eta ración FR: Dépuration EN: Depuration emakumearen ugatz-guruinena dira apokrino Arazo: iz. Asmo bat erdiestea nahiz funtzionamen- ezagunenak. Arloa: Med. du normala eragozten duten gertaeren edo egoe- Aponeurosi: iz. Ehun konektibo zunztsuzko leka ren multzoa. ES: Problema FR: Problème EN: mardula; giharrak hezurretan txertatzeko tendoi Problem Adibideak: Arazo psikologikoak, osa- gisa lan egiten du, edo giharrak batuta manten- sun-arazoak, eta abar. tzen dituen faszia gisa. ES: Aponeurosis FR: Araztu: ad. Berez ez dagokiona edo oztopo gerta- Aponévrose EN: Aponeurosis Arloa: Anat. tzen zaiona kendu. ES: Depurar Aponeurositis: iz. Aponeurosi baten hantura. ES: Araztu: izond. Garbitua, urberritua, edota findua. Aponeurositis ES: Depurado Arloa: Kim. Apoplegia: iz. Ikus ‘apoplexia’. Arbobirus: iz. Artropodo baten, bereziki intsektu Apopletiko: izond. Apoplexiari dagokiona, apople- baten, ziztada edo hozkadaren bidez transmiti- xia duena, edo apoplexiarako joera duena. ES: tzen den birusa. ES: Arbovirus Oharrak: Honako Apoplético FR: Apoplectique EN: Apoplectic Ar- zeinu hauetako bi edo gehiago agertzea da arbo- loa: Med. birusaren ezaugarri nagusia: sukarra, exantema, Apoplexia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘apopletiko’. entzefalitisa, eta erraietako edo larruazaleko Apoplexia: 1. iz. Organo baten barrunbeko odol- odoljarioa. Oharrak: Arbobirusek eragina da su- jarioa. 2. iz. Garunaren funtzioetan, etena; asal- kar horia, beste hainbat gaixotasunekin batera. datu egiten dira mugimendua, sentikortasuna Arborizazio: iz. Adarkaturiko edozein sistema edo eta kontzientzia. Enboliaren eta garuneko odol- egitura. ES: Arborización FR: Arborisation EN: jarioaren ondorioz gertatzen da, batez ere. ES: Arborization Adibideak: Nerbio-zelulen hainbat Apoplejía FR: Apoplexie EN: Apoplexy Oha- hedapenen bukaerako adarkatzea. rrak: Konortea galtzen du eriak bat-batean, ar- Ardatz antzeko: izlag. Ikus ‘fusiforme’. nasketa eta odolaren zirkulazioa gelditu gabe; Ardazkide: iz. Ardatz berari dagokion zati bakoi- lurrera erortzen da, eta aurpegiaren alde bateko tza. ES: Coaxial FR: Coaxial EN: Coaxial elbarritasuna eta hemiplegia agertzen zaizkio. Areola: 1. iz. Ehun baten barruko tarte edo barrun- Arloa: Med. be txikia. 2. iz. Erdigune bat inguratzen duen gu- Apositu: iz. Zauri baten gainean zuzenean jartzen nea, kolore ezberdinekoa eta biribil-itxurakoa. 3. den benda garbi eta esterila; zauria garbi man- iz. Bularreko titiburuaren inguruan dagoen azalera tentzeko edo odoljarioa geldiarazteko erabiltzen pigmentarioa. ES: Areola FR: Aréole EN: Areola da. ES: Apósito FR: Pansement EN: Dressing Argal: izond. Lodiera txikia duena, edo ohi dena Arloa: Med. nahiz behar duena baino txikiagoa duena. ES: Apraxia: iz. Mugimendu koordinatuak egiteko gai- Delgado FR: Maigre EN: Thin tasunik eza, nahiz eta paralisirik ez egon. Arazo Argaldu: ad. Gorputz batek lodiera eta pisua gal- neurologikoa izaten da, gehienetan. ES: Apraxia du, elikadura etetearen edo gaixotasun baten on- FR: Apraxie EN: Apraxia Arloa: Med. dorioz. ES: Adelgazar Oharrak: Diabetes Mellitus Aprentsibo: izond. Edozein egoera arriskutsutzat goiztiarraren, neoplasien, hipertiroidismoaren, hartzen duena, edo zauririk arinenak ere larriak iraupen luzeko gaizkoaduren, eta abarren ondo- direla uste duena. ES: Aprensivo Arloa: Psikol. rio izan daiteke argaltzea. Apurketa: iz. Ikus ‘haustura’. Argaltasun: iz. Gorputzeko pisu- eta gantz-urrita- Apurtu: ad. Ikus ‘hautsi’. suna. ES: Delgadez FR: Maigreur EN: Leanness

24 ARNASKETA ZAILDU

Argaltze: iz. Gorputzaren loditasuna murriztea; pi- birikak); beheko arnasbideko azken zatietan ger- sua ere galdu ohi da, gehienetan. Gantza eta bes- tatzen da gasen trukea. Arloa: Anat. te zenbait ehun galtzearen ondoriozkoa da. ES: Arnasa bota: ad. Arnasbideetatik airea kanporatu. Adelgazamiento FR: Amaigrissement EN: Weight ES: Espirar FR: Expirer EN: To expire loss Arnasa hartu: ad. Ikus ‘arnastu’. Argi: izond. Buru-funtzioak arretaz mantentzen di- Arnasaldi: iz. Arnasa hartzen eta botatzen den aldi tuena; ezer egin aurretik, ekintzak eta ekintza bakoitza. ES: Respiro FR: Respiration EN: Brea- horien ondorioak zentzuz eta neurriz aztertzen thing dituena. ES: Lúcido FR: Lucide EN: Lucid Arnasbehera: iz. Arnasketaren bigarren aldia; airea Arginasa: iz. Gibelean, giltzurrunetan eta barean kanporatzen da biriketatik. Prozesu pasiboa iza- dagoen entzima. Argininaren hidrolisia kataliza- ten da oro har, eta toraxaren eta birika-ehunen tzen du, eta urea eta ornitina eman. ES: Arginasa malgutasun-ezaugarrien mende dago. ES: Espira- FR: Arginase EN: Arginase Arloa: Biokim. ción FR: Expiration EN: Expiration Arginina: iz. Oinarrizko aminoazidoa. Proteinen Arnasbotatze: iz. Ikus ‘arnasbehera’. digestioan sorturiko azido aminoguanidinobale- Arnasdun: izond. Ikus ‘bizidun’. rianikoa da. ES: Arginina FR: Arginine EN: Ar- Arnasestu: iz. Ikus ‘disnea’. ginine Oharrak: Gibeleko gutxiegitasun larria Arnasestua izan: 1. ad. Arnasa zailtasunez hartu. 2. tratatzeko erabili ohi da, amoniakoz intoxikatu- ad. Arnasaldi laburrak eta sarriak hartuz arnastu. tako gaixoetan. Arloa: Biokim. ES: Anhelar Oharrak: Haren eragile izan daitez- Argitasun: iz. Gogamenaren argitasuna, bai per- ke: asma, bronkitis kronikoa eta bihotz-gutxiegi- tzepzioari eta bai ulermenari dagokionez. ES: tasuna. Arloa: Med. Lucidez FR: Lucidité EN: Lucidity Arnasgailu: iz. Birika-aireztapen artifiziala ahalbide- Argizari: iz. Ikus ‘ezko’. tzen duen tresna; arnasbeheran airea aldarazteko Ariketa: 1. iz. Giharren mugimenduarekin egiten nahiz biriketako arnasketa hobetzeko erabiltzen da. den lana, gorputza edo haren atalen bat indartze- ES: Respirador FR: Respirateur EN: Respirator ko; organismoaren gaitasunak mantentzeko edo Oharrak: Anestesiologian eta medikuntza intentsi- osasun-egoera jakin bat berreskuratzeko egiten boan erabiltzen da, gaixoaren aireztapen mekani- da. 2. iz. Jarduera fisiko zein intelektuala; gai ba- koa eragiteko, eta, gaixo kritikoetan, biriken lana tean trebatzeko egiten da. ES: Ejercicio FR: modu mekanikoan ordezteko. Arloa: Med. Exercice EN: Exercise Arnasgora: iz. Arnasketa-ekintza; airea biriketan Ariketa egin: ad. Zerbaitetan trebatzeko ekintza sartzen da. Arnasgoran, oxigenoak ordezkatzen du bat errepikatu eta landu. ES: Ejercitar ehunen metabolismoaren emaitza gisa eratu den Arin: izond. Larritasun gutxikoa. ES: Leve EN: karbono dioxidoa. Arnasketan parte hartzen duen Mild gihar nagusia diafragma da; haren uzkurdurak Arindu: ad. Ondoez-egoera baretu. ES: Paliar FR: presio negatiboa eragiten du toraxean, eta, horren Pallier EN: To palliate ondorioz, birikak ireki eta airea sartzen da. ES: Aringarri: izond. (Gai bati buruz) Mina edo ego- Inspiración FR: Inspiration EN: Inspiration nezina baretzen nahiz kentzen duena. ES: Cal- Arnasketa: iz. Oxigeno eta anhidrido karboniko mante, paliativo FR: Calmant EN: Calmative molekulen arteko trukea; gorputzeko ehunetan Arloa: Med. egiten da, eta ezinbestekoa da bizitzeko. Bi mu- Arintasun: iz. Zailtasunik gabe mugitzeko ahal- gimendu ditu: arnasgora eta arnasbehera. Horiei mena. ES: Agilidad FR: Souplesse EN: Flexibi- esker, arterializatu egiten da zainetako odola. ES: lity Respiración FR: Respiration EN: Breathing, res- Arku: iz. Zenbait organo edo organo zati kurbatu- piration Oharrak: Minutuko 14-20 artekoa izan ren izen generikoa. ES: Cayado FR: Crosse EN: ohi da arnas maiztasuna gizaki osasuntsuetan. Arch Arloa: Med. Arnas: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘arnasketako’. Arnasketa aerobio: iz. Arnasketa mota arrunta; eli- Arnas hartze: iz. Ikus ‘arnasgora’. kagaiak (gluzidoak, gehienetan) guztiz oxidatzen Arnas sistema: iz. Arnasketan parte hartzen duten dira, eta karbono (IV) oxidoa eta ura ematen organoen multzoa. Oxigeno eta karbono dioxi- dute. Ezinbestekoa da oxigenoa egotea, eta, on- doaren trukea egiten dute inguruko airearen eta dorioz, nahitaezkoa da izaki horien ehunetara eta biriketako odolaren artean. ES: Sistema respira- zeluletara oxigenoa garraiatuko duten hainbat torio FR: Appareil respiratoire EN: Respiratory prozesu fisiko eta kimiko ere gertatzea. ES: Res- system Oharrak: Bi zati bereizten dira: goiko ar- piración aerobia FR: Respiration aérobie EN: nasbidea (ahoa, sudur-hobiak, faringea, laringea Aerobic respiration eta trakea) eta beheko arnasbidea (bronkioak eta Arnasketa zaildu: ad. Ikus ‘itolarria eragin’.

25 ARNASKETAKO

Arnasketako: izlag. Arnasketari dagokiona. ES: Arritmia: 1. iz. Erritmo normalaren edozein alda- Respiratorio FR: Respiratoire EN: Respiratory keta. 2. iz. Bihotz-taupaden patroi normalaren al- Arnastu: ad. Izaki bizidunek airea xurgatu; aireak daketa. ES: Arritmia FR: Arythmie EN: Arrhyth- dituen gaiak barneratu egiten dira, eta aldatuta mia Oharrak: Arritmia mota batzuk dira: arritmia kanporatu. ES: Respirar FR: Respirer EN: To sinusala, blokeo kardiakoa, fibrilazio autikularra breathe eta flutter aurikularra. Arloa: Med. Arol: izond. Egitura porotsua edo sare-itxurakoa Arritmiko: izond. Erritmo erregularrik gabea. ES: duena. Ehun arola hezurren barnealdean egon Arrítmico FR: Arhythmique EN: Arrhythmic Ar- ohi da eskuarki, hezur-muinak nagusi diren ere- loa: Med. muan, hain zuzen. ES: Esponjoso FR: Spongieux Artatu: ad. Ikus ‘zaindu’. EN: Spongy Artatzaile: iz. Ikus ‘zaintzaile’. Aroltasun: iz. Trinkotasunik gabea edota harroa Artegatasun: iz. Ikus ‘urduritasun’. denaren ezaugarria. ES: Esponjosidad Arteka: iz. Ikus ‘fisura’. Aromatiko: 1. iz. Bentzenoaren egituraren eraztu- Arteria: iz. Odola bihotzetik beste gorputz ataleta- na duen konposatu kimikoa. Gai sendagarriak ra eramaten duten hodietako bakoitza. Hiru ge- eta usaintsuak dira horietako asko. 2. izond. ruza ditu: barnekoa (endoteliala), erdikoa (giha- Usain sendo samarra baina atsegina duena, espe- rrezkoa) eta kanpokoa (konjuntiboa). ES: Arteria zia-usainaren antzekoa. ES: Aromático FR: Aro- FR: Artère EN: Artery Arloa: Anat. matique EN: Aromatic Adibideak: Kanela, jengi- Arteria aurikular: iz. Kanpoko karotida arteriatik brea, esentziak, eta abar. Arloa: Kim. ateratzen den enbor txikietako bat, belarrialdea Aromatizatu: ad. Zerbaiti lurrina edo usain gozoa odolberritzen duena. ES: Arteria auricular Arloa: eman. ES: Aromatizar FR: Former des dérivés Anat. aromatiques EN: To aromatize Arloa: Kim. Arteria koliko: iz. Ikus ‘kolon-arteria’. Aromatizazio: iz. Konposatu alifatiko bat aromatiko Arterial: izond. Arteria bati edo odola bihotzetik bilakatzen duen prozesua. ES: Aromatización FR: gorputzera daraman hodi-sistemari dagokiona. Aromatisation EN: Aromatization Oharrak: Inte- ES: Arterial FR: Artériel EN: Arterial res berezia du petrolioaren kimikan. Arloa: Kim. Arterialgia: iz. Arteria bateko oinazea. ES: Arterial- Arraila: iz. Ikus ‘ebaki’. gia Arraildu: ad. Ikus ‘pitzatu’. Arteria-zainetako: izlag. Arteriei eta zainei dago- Arraildura: 1. iz. Ikus ‘pitzadura’. ES: Agrieta- kiena. ES: Arteriovenoso FR: Artério-veineux miento 2. Ikus ‘zisura’. ES: Cisura, hendidura EN: Arteriovenous Arraro: 1. izond. Ohikoa ez dena. 2. izond. Exoge- Arteria-zainetako anastomosi: iz. Arteria baten eta noa; organismoaren kanpoaldean sortzen dena, zain baten elkarketa; sortzetikoa edo kirurgia bi- edo kanpoaldetik sartzen dena. ES: Extraño FR: dez egina izan daiteke. ES: Anastomosis arterio- Étranger EN: Extraneous venosa FR: Anastomose artério-veineuse EN: Ar- Arraspatze: iz. Gaixorik dagoen gune bat koilara- teriovenous anastomosis txo zorrotz batekin karrakatzea. Umetokiko mu- Arteriektomia: iz. Arteria zati baten erauzketa, ki- kosan egiten da bereziki, endometritis- eta abor- rurgia bidezkoa. ES: Arteriectomía FR: Artériec- tu-kasuetan; eta, orobat, hezurretan, hezurretako tomie EN: Arteriectomy Arloa: Med. txantxarra dagoenean. ES: Raspado FR: Cureta- Arteriografia: iz. Arteriak ikusteko erabiltzen den ge, curettage EN: Curettage Arloa: Med. metodo erradiologikoa; odolean kontraste opaku Arrasto: 1. iz. Gaixotasun, tratamendu edota lesio bat sartu ondoren egiten da. ES: Arteriografía baten ondoriozko edozein anomalia. ES: Secuela FR: Artériographie EN: Arteriography Arloa: FR: Séquelle EN: Sequela Adibideak: Poliomieliti- Med. saren arrastoa da, zenbait kasutan, paralisia. 2. iz. Arteriograma: iz. Arteria baten edo arteriagune ba- Zerbait adierazten, ezagutarazten edota nabar- ten irudi erradiografikoa. Odolean kontraste mentzen duen zeinua. ES: Marca opaku bat sartu ondoren egiten da. ES: Arterio- Arreta: iz. Elkarren arteko ekintza-prozesua; giza- grama FR: Artériogramme EN: Arteriogram banakoa edo haren sendia harremanetan jartzen Arteriola: iz. Arterietako zirkulazioko adar txikiene- dira zerbitzua eskaintzen dienarekin. Bere baitan tariko bakoitza. Arterietatik, arterioletatik eta kapi- hartzen ditu bigarren edo hirugarren mailako larretatik igarotzen da bihotzetik abiatutako odola, prebentzioa, osasunari egindako kalteak ma- ondoren zainetara pasatu eta bihotzera itzultzeko. neiatzeko. ES: Atención ES: Arteriola FR: Artériole EN: Arteriole Arreta intentsiboko unitate (AIU): iz. Ikus ‘zain- Arteriopatia: iz. Arterietako edozein gaixotasun. keta intentsiboko unitate’. ES: Unidad de Vigi- ES: Arteropatía FR: Artériopathie EN: Arterio- lancia Intensiva pathy Arloa: Med.

26 ARTROSI

Arterioplastia: iz. Arterietako kirurgia plastikoa; rite EN: Arthritis Oharrak: Hantura eta mina era- aneurisma-arazoak konpontzeko egiten da sarri- giten ditu, eta hezurren itxura aldatu egiten da. tan. ES: Arterioplastia FR: Artérioplastie EN: Ar- Hormonak, antibiotikoak, urre-gatzak, eta abar terioplasty Arloa: Med. erabiltzen dira sendagai gisa. Adibideak: Erreuma- Arteriosklerosi: iz. Odol-hodietako eritasun kroni- artritisa, espondilitisa… Arloa: Med. koa; beste lesio batzuk biltzen ditu bere baitan. Artritis erreumatoide: iz. Giltzaduren hantura eta Hantura gertatzen da arteriaren barneko geru- deformaziozko gaixotasun kronikoa. Emaku- zan, eta han pilatuz doaz hainbat gai. Loditu eta meek jasaten dute batez ere, hogei eta berrogeita gogortu egiten dira arteriak prozesu horren on- hamar urte bitartean. ES: Artritis reumatoide dorioz, eta hodiaren argia ixtera irits daiteke lu- FR: Polyarthrite rhumatoïde EN: Rheumatoid zarora. ES: Arterioesclerosis, arteriosclerosis FR: arthritis Arloa: Med. Artériosclérose EN: Arteriosclerosis Oharrak: Hi- Artrodesia: iz. Giltzadura bat kirurgia bidez finka- pertentsioa, diabetesa, tabakoa, gizentasuna eta tzea; ankilosi artifiziala. Mina arintzeko edo gil- kolesterola dira arteriosklerosiaren eragile nagu- tzadura sendotzeko egiten da. ES: Artrodesia, ar- siak, baina zerikusia dute gizonezkoa izateak eta trodesis FR: Arthrodèse EN: Arthrodesia Arloa: adinak ere. Arloa: Med. Med. Arteriotomia: iz. Arteria batean egindako ebaki ki- Artroendoskopia: iz. Artikulazioaren barnealdeko rurgikoa; arteriako odola edo enboloren bat ate- behaketa, endoskopia bidez eginikoa. ES: Ar- ratzeko egiten da. ES: Arteriotomía FR: Artério- troendoscopia Arloa: Med. tomie EN: Arteriotomy Arloa: Med. Artrografia: iz. Giltzadura baten barruko aldea Arteritis: iz. Arteria baten edo gehiagoren kanpoko erradiografiaz ikusteko metodoa; airea edo kon- geruzen hantura. ES: Arteritis FR: Artérite EN: traste bat sartuz egiten da. ES: Artrografía FR: Arteritis Oharrak: Infekzio batek sortua, trauma- Arthrographie EN: Arthrography Arloa: Med. tikoa, kimikoa edota metabolikoa izan daiteke Artrograma: iz. Artikulazio baten erradiografia, arteritisa. Arloa: Med. kontrastea injektatu ondoren lortzen dena; artro- Artikular: izond. Artikulazioari dagokiona, edo ar- grafiarekin lortzen den erradiografia da. ES: Ar- tikulazioan dagoena; kartilagoari, azalerari edo trograma FR: Arthrogramme EN: Arthrogram kapsulari egozten zaio. ES: Articular FR: Articu- Arloa: Med. laire EN: Articular Arloa: Anat. Artroklasia: iz. Ankilosi bat haustea, giltzaduraren Artikulazio: iz. Bi hezur edo gehiago lotzen diren mugimendu askea errazteko helburuarekin. ES: gunea. Hiru mota daude: finkoa edo sinartrosia, Artroclasia FR: Fracture d’une ankylose EN: erdi mugikorra edo anfiartrosia, eta mugikorra Arthroclasia Arloa: Med. edo diartrosia. ES: Articulación FR: Articulation Artrologia: iz. Medikuntzaren alorra; artikulazioak EN: Articulation Arloa: Anat. aztertzen ditu. ES: Artrología FR: Arthrologie Artikulazioko: izlag. Ikus ‘artikular’. EN: Arthrology Arloa: Med. Artirin: iz. Artotik ateratako irin fina. ES: Maicena Artropatia: iz. Artikulazio batean eragina duen Oharrak: Ahia egiteko erabiltzen da, zenbait gai- edozein eritasun edo asaldu. ES: Artropatía FR: xorentzat edota haurrentzat. Arthropathie EN: Arthropathy Arloa: Med. Arto: iz. Gramineoen familiako landare belarkara, Artroplastia: iz. Mindutako edo endekaturiko gil- aleduna eta urterokoa. Oso gomendagarria da tzadura bat berreraikitzea edo kirurgikoki ordez- gaixondokoentzat haren aleetatik ateratzen den katzea; giltzadura horrek mugikortasuna lortzea elikagai-fekula. Ale horiek hartzituz, edari alko- da helburua. Ehun bigun bat edo disko metaliko holiko bat lortzen da. Diuresia errazteko erabil- bat ezarriz, birmoldatu egiten da giltzadurako tzen dira artoaren estigmak eta estiloak, infusio edozein hezur. Plastikozko edo metalezko prote- eran. ES: Maíz FR: Maïs EN: Maize siekin ere ordezka daitezke giltzadura edo haren Artralgia: iz. Giltzaduretako mina, hanturarik ez zati bat. ES: Artroplastia FR: Arthroplastie EN: dagoenean izaten dena, batik bat. ES: Artralgia Arthroplasty Oharrak: Osteoartritisa, artritis erreu- FR: Arthralgie EN: Arthralgia Arloa: Med. matoidea eta jatorrizko malformazioak zuzentze- Artrektomia: iz. Artikulazio baten erresekzioa, ha- ko erabiltzen da. Arloa: Med. ren atal bigunena, bereziki. ES: Artrectomía FR: Artrosi: iz. Giltzaduretako gaixotasun kronikoa, Arthrectomie EN: Arthrectomia Arloa: Med. hanturazkoa ez dena. Kartilago artikularrari era- Artritiko: 1. izond. Artritisari dagokiona. 2. izond. saten dio. ES: Artrosis FR: Arthrose EN: Osteoar- Artritisa duena. ES: Artrítico FR: Arthritique thritis Oharrak: Begi-bistako deformazioak sor- EN: Arthritic Arloa: Med. tzen ditu hark eragiten dion giltzaduran; artrosi Artritis: iz. Hezur-giltzaduretako edo hezurren arte- deformatzaile deritza orduan. Zenbait kasutan, ko loturetako gaixotasuna. ES: Artritis FR: Arth- larriagotu egiten da artrosia, odol-ekarpena hon-

27 ARTROSKOPIA

datzearen, aurretiko lesioen eta gainkargaren on- Konposatu organikoen lotura bikoitz edo hiru- dorioz; halakoetan, pisuari eusten dioten gil- koitza duena; horrelako loturaren bat duen kon- tzadurei erasaten die, eta mina eragiten du. Idio- posatua. ES: Insaturado FR: Non saturé EN: patikoa ere izan daiteke; eskuetan deformazioak Unsaturated Arloa: Fis.-Kim. eragiten ditu horrek. Arloa: Med. Asegabetasun: iz. Asegabea denaren ezaugarria edo Artroskopia: iz. Giltzadura baten barneko azterketa; egoera. ES: Insaturación FR: Insaturation EN: bereziki diseinatutako endoskopio bat ebakidura Unsaturation txiki batetik barneratuz egiten da. Belauneko ara- Asepsia: 1. iz. Mikroorganismorik eza. 2. iz. Gaiz- zoetan erabiltzen da, batez ere; kartilagoaren edo koadurak eragozteko metodoa; agente infekzio- likido sinobialaren biopsia egitea ahalbidetzen eragileak saihestuz edo suntsituz egiten da, bere- du, eta baita meniskoaren hausturaren diagnosti- ziki ingurune fisikoan. ES: Asepsia FR: Stérilité koa egitea eta gune artikularretik gorputz arro- EN: Asepsis Oharrak: Kirurgiarako erabiltzen da. tzak erauztea ere. ES: Artroscopia FR: Arthrosco- Arloa: Med. pie EN: Arthroscopy Arloa: Med. Aseptiko: izond. Mikroorganismo patogenorik ga- Artroskopio: iz. Giltzaduren barnealdea behatzeko bea. ES: Aséptico FR: Technique aseptique EN: endoskopioa. ES: Artroscopio FR: Arthroscope Aseptic technique Oharrak: Gaixo batek mikro- EN: Arthroscope Arloa: Med. organismoak bereganatzeko arriskua duenean Artrotomia: iz. Artikulazio batean eginiko ebaki- erabiltzen da; bitarteko eta tresna guztiek esterili- dura kirurgikoa. ES: Artrotomia FR: Arthroto- zaturik egon behar dute. Arloa: Med. mie EN: Arthrotomy Arloa: Med. Asetasun: 1. iz. Disoluzio baten egoera; halakoe- Artseniko: iz. As. Elementu kimikoa; metaloide tan, ezin da solutu gehiago disolbatu disoluzio solidoa da, hauskorra, altzairuaren kolorekoa. horretan. 2. iz. Konposatu organiko baten egoe- Sulfuro eta oxido gisa ageri da lurrazalean. Urte- ra; balentzia guztiak bakunak dira, hots, karbono etan erabili izan da agente terapeutiko edo pozoi atomoen artean ez dago ez lotura bikoitzik ez hi- gisa. Tripanosomiasiaren tratamenduan erabil- rukoitzik. 3. iz. Oxigenoa hemoglobinari lotzen tzen da gaur egun. Horrez gain, toniko gisa ere zaion mailaren neurria. ES: Saturación FR: Satu- erabil daiteke burdinarekin batera. ES: Arsénico ration EN: Saturation Arloa: Fis.-Kim. FR: Arsenic EN: Arsenic Oharrak: Pestizidetan, Asetze: iz. Ikus ‘asetasun’. herbizidetan eta abere eta hegaztien elikaduran Asexual: 1. izond. (Ernalkuntzari buruz) Gameto- erabiltzen dira artsenikodun konposatu asko. rik gabe gertatzen dena. Zelula somatikoen zati- Fruitu, barazki, arrain eta itsaskiek artseniko- ketaren bidez gertatzen da ugalketa. 2. izond. konzentrazio handiak izaten dituzte. Arloa: Kim. Organo sexualik ez duena. ES: Asexual FR: Asexué Asaldu: iz. Zelula, organo, aparatu zein sistemek EN: Asexual dituzten berezko ezaugarrien, egoeren nahiz Asfixia: 1. iz. Odol edo ehunetako oxigeno-gabe- funtzio normalen aldaketa edo etena; ezaugarri zia. 2. iz. Ito-sentipena. ES: Asfixia, ahogo FR: morbosoak ditu asalduak. ES: Trastorno, pertur- Asphyxie EN: Asphyxia Arloa: Biol., Med. bación FR: Trouble EN: Disorder Arloa: Med. Asfixiatu: ad. Arnasa hartzeko gaitasuna falta izan. Asbestosi: iz. Biriketako gaixotasun kronikoa. Bat baino gehiago izan daitezke eragileak: produk- Amianto-zuntzak arnasteak sortzen du, eta fibro- tu kimikoek eragindako intoxikazioa, deskarga si albeolarra, interstiziala edo pleurala eragin de- elektrikoak, eta abar. ES: Asfixiar FR: Asphyxier zake. ES: Asbestosis FR: Amiantose EN: Asbesto- EN: To suffocate sis Oharrak: Meatzariei eta amiantoarekin lan Asimetria: iz. Simetriarik eza; alde bakoitzeko or- egiten dutenei erasaten die gehienbat, baina, ba- gano edo zatien antzekotasunik eza. ES: Asime- tzuetan, eraikuntzako materialekin lanean aritu tría FR: Asymétrie EN: Asymmetry direnengan ere agertzen da gaixotasuna. Arloa: Asimilazio: 1. iz. Gai elikagarriak ehun organiko Med. bilakatzen dituen prozesua. 2. iz. Norberaren ja- Ase: 1. izond. Gai jakin baten gehienezko kantita- kintzan ezagutza bat txertatzeko prozesua. ES: tea disolbatu edo xurgatu duena. 2. iz. Hidroge- Asimilación FR: Assimilation EN: Assimilation no atomoen gehienezko kopurua duen konposa- Asintomatiko: izond. Sintomarik ez duena. ES: tu organikoa; balentzia bakarreko loturak daude Asintomático FR: Asymptomatique EN: Asymp- haren karbono-kateetan. ES: Saturado FR: Satu- tomatic Arloa: Med. ré EN: Saturated Arloa: Fis.-Kim. Asistolia: iz. Bihotzaren jarduera elektrikoa eta me- Ase: ad. Asetasun-egoerara eraman. ES: Saturar kanikoa galtzea ezaugarri duen sindromea. ES: FR: Saturer EN: To saturate Arloa: Fis.-Kim. Asistolia FR: Asystole EN: Asystole Arloa: Med. Asegabe: 1. izond. (Disoluzioei buruz) Solutu bat Askariasi: iz. Ascaris lumbricoides parasitoak eragin- baino gehiago disolbatzeko gai dena. 2. izond. dako infekzioa. Arrautzak gorozkien bidez kan-

28 ASZITIS

poratzen dira; lurra kutsatu, eta parasitoa beste Astaperrexil: iz. Landare ginbaildun pozoitsua. pertsona batzuetara igarotzen da. Eskuetatik, Hainbat mota bereizten dira: Astaperrexil han- uretatik eta elikagaietatik heltzen dira ahora. dia: Oso alkaloide toxikoak ditu, medikuntzan Heste meharrean igarotako inkubazio-epearen edo pozoi modura erabiltzen direnak. Astape- ondoren, larbak hesteetako paretan zehar igaro- rrexil handia (zenbaitetan perrexilarekin nahas- tzen dira, odolaren eta zirkulazio linfatikoaren tu izan dena) da medikuntzan erabili izan den bidez biriketara iritsi arte. ES: Ascariasis, ascari- bakarra, lasaigarri eta narkotiko gisa. Astaperre- diasis, ascaridiosis FR: Ascariase EN: Ascariasis xil txikia: Oso pozoitsua da. Astaperrexil zuria: Arloa: Med. Toxikoa da. Uretako astaperrexila: Bizikorra eta Askaride: iz. Ascaris generoko zizarea. Berrehun zi- oso toxikoa da. ES: Cicuta FR: Ciguë EN: zare-espezie inguru ditu Ascaris generoak. Orno- Hemlock dunen hesteetan bizi dira gehienak, bizkarroi Astenia: iz. Indarra edo energia gutxitzea edo ho- gisa; gizakiaren heste meharrean bizi da horien rien gabezia ezaugarri duen egoera patologikoa. artean ezagunena: Ascaris lumbricoide. ES: Ascá- ES: Astenia FR: Asthénie EN: Asthenia Arloa: rides FR: Ver rond EN: Roundworm Arloa: Med. Zool. Asteniko: izond. Gorpuzkera edo izaera jakin ba- Askaridiasi: iz. Ikus ‘askariasi’. ten nolakotasuna: erraz nekatzen dena, energia Askarizida: izond. (Gai bati buruz) Askarideak gutxi eta gogo falta duena, dibertitzeko gai ez suntsitzen dituena. ES: Ascaricida FR: Ascaricide dena, eta gehiegizko sentsibilitatea erakusten due- EN: Ascaricide na estres emozionalaren eta fisikoaren aurrean. Asma: iz. Bronkioetako gaixotasuna; bronkioetako ES: Asténico FR: Constitution asthénique EN: hodien buxadurak eragiten du. Arnasestu eta Asthenic type Arloa: Psikol. hots ozenak ditu ezaugarri asma-krisiak. ES: Astereognosia: iz. Asaldu neurologikoa, ukimena- Asma FR: Asthme EN: Asthmatic breathing ren bidez objektuak ezagutzeko ahalmenik eza Oharrak: Jatorri anitz izan ditzake: infekzioa, ezaugarri duena. ES: Astereognosia, astereognosis alergia, estresa, airearen kutsadura, eta abar. Ar- FR: Astéréognosie EN: Astereognosis Arloa: loa: Med. Med. Asmaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Asma- Astigmatiko: izond. Astigmatismoa duena, edo ren aurka egiten duena. ES: Antiasmático FR: hari dagokiona. ES: Astigmático FR: Astigmate Antiasthmatique EN: Antiathmatic Adibideak: EN: Astigmatic Asmaren kontrakoak dira, besteak beste, teofili- Astigmatismo: iz. Ikusmen-akatsa; kornearen esfe- na eta kortikoideak. Arloa: Med. raren kurba meridiano guztietan berdina ez de- Asmatiko: izond. Asma duena. ES: Asmático FR: nez, ezin dira argi izpiak erretinaren puntu bate- Asthmatique EN: Asmatic Arloa: Med. an argitasunez fokatu. Ikusmena lainotsua izaten Asparaginasa: iz. Asparaginaren hidrolisia katali- da, eta betaurrekoekin edo ukipen-leiarrekin zu- zatzen duen entzima; azido aspartiko eta amo- zen daiteke, gehienetan. ES: Astigmatismo FR: niako bihurtzen da aspargina. ES: Asparaginasa Astigmatisme EN: Astigmatism Arloa: Oftalm. FR: Asparaginase EN: Asparaginase Astragalo: iz. Oineko hezurra; tamainari dagokio- Aspergillus: iz. Onddo askomizetoen generoa; denez, tartsoko bigarrena da. Tibiaren oinarri iza- segiten ari den materia organikoari esker gara- nik, kalkaneoaren gainean hartzen du atseden. tzen dira. Infekzio nosokomial askoren eragile ES: Astrágalo FR: Astragale EN: Talus Oharrak: izan ohi da. ES: Aspergillus FR: Aspergillus EN: Tibiarekin, peronearekin, kalkaneoarekin eta es- Aspergillus kafoidearekin giltzatzen da. Arloa: Anat. Aspergilo: iz. Aspergillus generoko onddoa. Janaria Astrozitoma: iz. Nerbio-sistema zentraleko tumor lizunarazi edo ustelarazi egiten du, eta aspergilosi primarioa, astrozitoz osatua; hazkuntza motela izeneko gaixotasunaren eragile da gizakietan. du ezaugarri, eta inguruko egiturei erasotzen die- Ugalketa asexuala du. ES: Aspergilo ten kisteak eratzen ditu. ES: Astrocitoma FR: As- Aspermia: iz. Esperma-gabezia edo -jario urria. ES: trocytome EN: Astrocytoma Oharrak: Gaiztota- Aspermia FR: Aspermatisme EN: Aspermia sun mailaren arabera sailkatzen dira astrozito- Aspirazio: iz. Gas bat edo likido bat xurgatzeko mak. Arloa: Med. prozesua; azalera batekiko presioa jaisten duen Astun: izond. (Elementuei buruz) Pisu molekular xurgagailu bat erabiliz egiten da. ES: Aspiración handia duena. ES: Pesado FR: Lourd EN: Heavy FR: Aspiration EN: Aspiration Astuntasun: iz. Ikus ‘pisutasun’. Aspirina: iz. Ikus ‘azido azetilsaliziliko’. ES: Aspiri- Aszitis: iz. Peritoneo barneko likidoaren pilaketa na FR: Aspirine EN: Aspirin anormala; proteina eta elektrolito kantitate han- Astanafarreri: iz. Ikus ‘barizela’. diak ditu. Distentsio abdominal orokorrarekin,

29 ATABISMO

hemodiluzioarekin, edemarekin edo gernu-pro- nismoan analogiarik gabeko forma edo disposi- dukzioa gutxitzearekin batera ager daiteke. ES: zioa agertzen duten zelulaz osaturik dauden tu- Ascitis FR: Ascite EN: Ascites Oharrak: Zirrosia- morrak, aldizkako sukarra —era irregularrean ren, gutxiegitasun kardiako-kongestiboaren, ne- izaten dira krisiak—, eta ez-ohiko mikrobio-an- frosiaren, neoplasia gaiztoen, peritonitisaren eta duiek eragindako gaixotasunak. ES: Atípico FR: hainbat gaixotasun mikotiko eta parasitarioren Atypique EN: Atypical konplikazioa da aszitisa. Arloa: Med. Atlas: iz. Lepoko lehen ornoa; hezur okzipitalarekin Atabismo: iz. Izaki bizidun batean arbasoen bereiz- eta axisarekin (bigarren lepo-ornoa) giltzatzen da. garri genetiko batzuk agertzean datzan ezauga- ES: Atlas FR: Atlas EN: Atlas Arloa: Anat. rria; bereizgarri horiek ez dira tarteko belaunal- Atomizazio: iz. Likido bat partikula txikitan ba- dietan ageri. ES: Atavismo FR: Atavisme EN: natzea. ES: Atomización FR: Atomisation EN: Atavism Oharrak: Erabilgarriak izan daitezke Atomization datu atabikoak sendagileentzat, izaera genetiko Atomo: iz. Materiaren oinarrizko osagaia; protoiak edo familiakoen osasun-faktoreei buruzko infor- eta neutroiak dauzka nukleoan, eta elektroiak or- mazioa lortzeko. Arloa: Biol. bitan. Elementu baten zatirik txikiena da. ES: Atake: iz. Gaixotasun baten krisi akutua, bat-ba- Átomo FR: Atome EN: Atom Arloa: Fis.-Kim. tean eta era nabarmenean agertzen dena. Sinto- Atonia: iz. Giharren tentsioaren edo tonuaren ohiz ma akutu eta mingarriak ditu ezaugarri. ES: Ata- kanpoko gabezia. ES: Atonía FR: Atonie EN: que FR: Attaque EN: Access Arloa: Med. Atony Arloa: Med. Atal-gabetu: izond. Ikus ‘anputatu’. Atoniko: izond. (Giharrei buruz) Ohiko tonua fal- Atal-gabetze: iz. Ikus ‘anputazio’. ta zaiona. ES: Atónico FR: Atone EN: Atonic Atari: iz. Ikus ‘bestibulu’. Atopia: iz. Ondoretasun-fenomenoa, bat-bateko Ataxia: iz. Mugimenduak koordinatzeko gaitasuna erreakzio alergikoak izatea bideratzen duena. ES: asaldatzen duen gaixotasuna. Zerebeloko eta Atopia FR: Atopie EN: Atopy Oharrak: Asma, orno-muineko atzeko adarretako lesioengatik dermatitis atopikoa, eta abar ager daitezke anti- gertatu ohi da, eskuarki. ES: Ataxia FR: Ataxie gorputz baten ondorioz; eskuarki azalean eta, EN: Ataxia Arloa: Med. zenbaitetan, odolean aurki daiteke antigorputz Atelektasia: iz. Birika-ehunaren kolapsoa ezaugarri hori. nagusi duen anomalia. Bronkioen buxadura iza- Atrabiliario: izond. Behazun beltzari dagokiona. ten da hura agertzearen arrazoi nagusia. Ondo- Malenkonia eta hipokondria ditu ezaugarri. ES: rioz, ezinezkoa izaten da oxigenoa eta karbono Atrabiliario FR: Atrabiliaire EN: Atrabilious, dioxidoa elkarrekin trukatzea. ES: Atelectasia FR: atrabiliary Arloa: Med. Atélectasie EN: Atelectasis Arloa: Med. Atresia: iz. Gorputzean berezkoa den irekigune, Atera: 1. ad. Dagoen tokitik kanpora joan edo era- hodi edo kanal baten gabezia; esaterako, uzkia, man zerbait edo norbait. ES: Sustraer EN: To re- bagina edo kanpoko entzunbidea. ES: Atresia move 2. ad. Dagokion lekutik kanpora mugitu FR: Atrésie EN: Atresia zerbait. ES: Desencajar Atrio: 1. iz. Tinpanoaren barrunbearen zati nagu- Aterakin: iz. Eskuarki landare- edo animalia-jato- sia; mailu-buruaren azpian kokatua dago. 2. iz. rria duen droga batetik lortzen den gaia. Disol- Gorputzeko ganbera edo barrunbea; bihotzeko batzaileen edo lurrunketaren bidez prestatzen da. eskuin- eta ezker-aurikulak, esate baterako. ES: ES: Extracto FR: Extrait EN: Extract Arloa: Kim. Atrio FR: Atrium EN: Atrium Arloa: Anat. Ateroma: iz. Lipidoz osaturiko ohiz kanpoko Atrofia: iz. Zelula, ehun edo organo baten tamaina masa; arterien hormetan aurki daiteke, batez ere. txikitzea eta funtzionaltasuna galtzea ezaugarri Kolesterolina eta kaltzio-gatzak pilatzean eratzen duen gaixotasuna. ES: Atrofia FR: Atrophie EN: da. ES: Ateroma FR: Athérome EN: Atheroma Atrophy Arloa: Med. Arloa: Med. Atrofiatu: ad. Atrofia nozitu edo eragin. ES: Atro- Atetosi: iz. Asaldu neuromuskularra; tortsio-mugi- fiar EN: To atrophy Arloa: Med. menduak ditu ezaugarri nagusi, poliki, etenik Atropina: iz. Landareetatik lortzen den alkaloidea. gabe eta oharkabean egiten baitira mugimendu Sistema parasinpatikoaren antagonista da. ES: horiek. Zenbait garun-paralisitan ikus daitekee- Atropina FR: Atropine EN: Atropine Oharrak: nez, eragina dute gorputz-adarretan. ES: Atetosis Askotarako erabiltzen da medikuntzan: begi-az- FR: Mouvements athétosiques EN: Athetosis terketetan begi-ninia zabaltzeko, urdail-giharrak Oharrak: Garuneko sistema bentrikularreko kal- baretzeko, bihotz-taupadak bizkortzeko, morfi- teen ondorioz gertatzen da. Arloa: Med. naren antidoto gisa, eta abar. Atipiko: izond. (Gaixotasunei buruz) Ohiko mota- Atseden: iz. Jardueraren etenaldia, geldialdia; ezin- koa edo estandarra ez dena. Sarrienak dira: orga- besteko neurria da zenbait asaldu mediko-kirur-

30 AURREA HARTU

gikoren tratamenduan. ES: Descanso, reposo FR: Audiofrecuencia FR: Audiofréquence EN: Audio Repos EN: Rest frequency Atseden hartu: ad. Jarduera eten eta indarberritu. Audiograma: iz. Pertsona baten entzumenaren zo- ES: Descansar rroztasuna adierazten duen grafika. Hotsak en- Atsedenaldi: iz. Ikus ‘atseden’. tzuteko eta hizkuntzaren soinuak bereizteko gai- ATT (antitoxina tetanikoa): iz. Infekzio tetani- tasunean oinarritzen da. ES: Audiograma FR: koaren exotoxinak neutralizatzen dituen serum Audiogramme EN: Audiogram immunea. ES: ATT FR: Antitoxine tétanique Audiologia: iz. Entzumenaren ikerketan oinarri- EN: Tetanus antitoxin Oharrak: Tetanosaren tzen den zientziaren alorra; medikuntza-meto- tratamenduan erabiltzen da. doen bidez zuzendu ezin daitezkeen entzumen- Atxikidura: iz. Orbain-ehunezko zerrenda, berez asalduak aztertzen ditu batik bat. ES: Audiología bananduta dauden bi gainazal anatomiko lotzen FR: Audiologie EN: Audiology dituena. Sabelaldean agertzen da batik bat, sabe- Audiometria: iz. Entzumen-zolitasuna neurtzeko laldeko kirurgia, lesio edo hantura-prozesuren teknika. Soinuen frekuentzien edo maiztasunen baten ondorioz. ES: Adherencia FR: Adhérence arabera egiten da. ES: Audiometría FR: Audio- EN: Adherence métrie EN: Audiometry Atxikipen: iz. Kanporatu beharreko gaiek behar Aulki turkiar: iz. Hobi pituitario edo hipofisiarioa; baino denbora gehiago igarotzea sortu diren le- esfenoide hezurraren goiko aldean dago. ES: Silla kuan; gernua edo gorozkiak kanporatzeko ezin- turca FR: Selle turcique EN: Sella turcica Arloa: tasuna. ES: Retención FR: Rétention EN: Reten- Anat. tion Arloa: Med. Aura: iz. Gaixotasun edo paroxismo-krisi baten Atzeko hagin: iz. Hortz-arkuaren atzealdean koka- aurreko zantzua (argia edo beroa, esate batera- tutako hagin-pieza bakoitza. ES: Molar FR: Mo- ko); epilepsian agertzen da, bereziki. ES: Aura laire EN: Molar Arloa: Anat. FR: Aura EN: Aura Oharrak: Higidurazkoa, zen- Atzera egin: ad. Laburtu, motzagoa egin edo atze- tzumenezkoa, basomotorra, jariakorra edo psiki- rantz tiratu. ES: Retraer FR: Rétracter EN: To koa izan daiteke. Arloa: Med. retract Aurikula: 1. iz. Belarri-hegala edo -pabilioia. ES: Atzera egite: 1. iz. Atal baten uzkurdura. 2. iz. Aurícula FR: Pavillon de l’oreille EN: Pinna 2. Ehunaren atzeranzko mugimendua, gorputzeko iz. Bihotzeko goiko bi barrunbeetariko bakoitza; gune edo egitura bat agerian uzten duena. ES: zainetatik datorren odola jasotzen dute. ES: Au- Retracción FR: Rétraction EN: Retraction rícula FR: Auricule EN: Auricula Arloa: Anat. Atzeraeragin: iz. Prozesu automatikoa; sistema ba- Aurikular: 1. izond. Belarriari edo entzumenari da- tean aldaketa bat gertatu ondoren, lehengo egoe- gokiona. 2. izond. Bihotzeko aurikulari dagokio- rara itzularazten duen erreakzioa eragitea du hel- na. 3. iz. Soinuak birsortzeko aparatu elektriko- buru. Oinarrizkoa da prozesu naturalen zein ar- akustikoa; belarriari edo belarriei atxikirik era- tifizialen erregulaziorako eta kontrolerako. ES: biltzen da. ES: Auricular FR: Auriculaire EN: Retroalimentación FR: Rétrocontrôle EN: Feed- Atrial Arloa: Anat. back Aurikulu-bentrikular: izond. Bihotzeko aurikulei Atzeraezin: izond. Ikus ‘itzulezin’. eta bentrikuluei dagokiena. ES: Aurículo-ventri- Atzerakari: 1. izond. Atzerantz edo bere jatorrirantz cular FR: Auriculoventriculaire EN: Auriculo- itzultzen dena. 2. izond. (Zeinuez edo sintomez) ventricular Oharrak: Hainbat balbula daude Aldizka berriz agertu ohi dena. ES: Recurrente gune horretan. Arloa: Anat. FR: Récurrent EN: Recurrent Arloa: Anat., Med. Aurkikuntza: iz. Ezkutuan zegoena edo ezagutzen Atzeratu: ad. Ikus ‘atzera egin’. ez zena topatzea. ES: Descubrimiento Atzeratu: izond. Ikus ‘adimen urriko’. Aurkitu: ad. Ezkutuan zegoena edo ezezaguna zena Atzeratze: iz. Ikus ‘atzera egite’. agerrarazi. ES: Descubrir Audifono: iz. Hotsak anplifikatzen dituen tresna Aurpegi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘aurpegiko’. elektronikoa; entzumen-arazoak dituzten pertso- Aurpegi: iz. Buruaren aurreko aldea, kopetatik nek erabiltzen dute, batez ere. ES: Audífono FR: kokotseraino doana. Larruazalak, giharrek eta Audiphone EN: Audiphone Oharrak: Mikrofo- kopetaren, begien, sudurraren, ahoaren, baraila- no bat, bateria, anplifikadorea eta hargailua dira ren eta hezur malarren egiturek osatzen dute. ES: haren osagaiak. Cara FR: Visage EN: Face Arloa: Anat. Audimetro: iz. Entzumenaren sentikortasuna neur- Aurpegiko: izlag. Aurpegian dagoena, edo aurpe- tzeko tresna. ES: Audímetro giari dagokiona. ES: Facial FR: Facial EN: Facial Audiofrekuentzia: iz. Giza belarriak entzun deza- Aurpegiko azal: iz. Ikus ‘larmintz’. keen frekuentzia, 15 Hz eta 20 kHz artekoa. ES: Aurrea hartu: ad. Ikus ‘prebenitu’.

31 AURREKO HAGIN

Aurreko hagin: iz. Letaginen hurrengo bi haginak; Autogamia: iz. Gizabanako beraren gameto arra- zortzi dira denetara. ES: Premolar FR: Prémolai- ren eta emearen elkarketa. ES: Autogamia FR: re EN: Premolar Oharrak: Letaginak baino mo- Autogamie EN: Autogamy Arloa: Biol. tzagoak eta txikiagoak dira. Arloa: Anat. Autogeno: izond. Organismoaren barnean sortua Aurrez zaindu: ad. Ikus ‘prebenitu’. dena, kanpoko laguntzarik gabe. ES: Autógeno Ausiki: ad. Ikus ‘hozka egin’. FR: Autogène EN: Autogenous Ausiki: iz. Ikus ‘hozkada’. Autoimmune: izond. Norberaren ehunen aurrean, Auskultatu: ad. Belarria edo estetoskopioa ipini immunitate-erantzun baten garapenean eragiten horma torazikoan edo abdominalean; sabel edo duena. ES: Autoinmune FR: Auto-immun EN: bularraldeko organoek egiten dituzten hots ohi- Autoimmune Arloa: Biol. koak edo patologikoak miatzea du helburu. ES: Autoimmunitario: izond. Autoimmunitateari da- Auscultar Arloa: Med. gokiona. ES: Autoinmunitario Auskultazio: iz. Azterketa fisikoa egiteko metodoa; Autoimmunitate: iz. Organismoak bere ehunen gorputz barneko hotsak entzutean datza. Biho- aurka erreakzionatzean sortzen den ez-ohiko ego- tzaren, biriken, pleuraren, edo fetuaren hots kar- era. Hipersentiberatasuna eta gaixotasun autoim- diakoaren, hesteen eta beste organo batzuen eba- muneak eragin ditzake autoimmunitateak. ES: luazioa egiteko balio du. Estetoskopio bidez egi- Autoinmunidad FR: Auto-immunité EN: Au- ten da gehienetan, frekuentzia, intentsitatea, toimmunity Arloa: Biol. iraupena eta hotsen nolakotasuna zehazteko. ES: Autoimmunizazio: iz. Organismo barneko prozesu Auscultación FR: Auscultation EN: Auscultation naturalek eragindako immunitatea. Prozesu horren Arloa: Med. bitartez, gorputzeko ehun baten edo gehiagoren Auskultazioa egin: ad. Ikus ‘auskultatu’. aurkako antigorputzak garatzen ditu norbanakoa- Autismo: iz. Fenomeno psikopatologikoa; kanpo- ren immunitate-sistemak. ES: Autoinmunización ko munduarekiko interesa galdu eta nor bere FR: Autoimmunisation EN: Autoimmunization baitan bakartzen da. ES: Autismo FR: Autisme Arloa: Biol. EN: Autism Oharrak: Honako ezaugarri hauek Autoinjerto: iz. Gorputzaren zati batetik norbana- ditu: bakartzea, ameskeriak, haluzinazioak, jen- ko beraren beste guneren batera edozein ehun le- dearekin hitz egiteko edo harremanetan jartzeko kualdatzeko ekintza eta ondorio kirurgikoa. gaitasunik eza, eta abar. Arloa: Psikiat. Maiz erabiltzen dira erredura larrietan galdutako Autista: izond. Autismoa nozitzen duena. ES: azala ordezkatzeko. ES: Autoinjerto FR: Auto- Autista FR: Autiste EN: Autistic Arloa: Psikiat. greffon EN: Autograft Arloa: Med. Autoantigeno: iz. Gorputzaren osagai endogenoa; Autoionizazio: iz. Kanpo-eragilerik gabe, atomo antigorputzen ekoizpena indartzen du, eta orga- kitzikatu batek bere elektroi bat kanporatzea. ES: nismoko ehunei zuzenduriko autoimmunitate- Autoionización FR: Auto-ionisation EN: Auger erreakzioa sortu. ES: Autoantígeno FR: Autoan- effect Arloa: Fis.-Kim. tigène EN: Autoantigen Arloa: Med. Autokatalisi: iz. Erreakzio baten emaitzek eragin- Autoantigorputz: iz. Gorputzeko ohiko osagai baten dako katalisi mota. ES: Autocatálisis FR: Autoca- aurka erreakzionatzen duen immunoglobulina. talyse EN: Autocatalysis Oharrak: Aktibitatea Gaixotasun autoimmuneak eragiten dituzte auto- handitzen dieten gaiak ekoizten dituzte entzi- antigorputzek. ES: Autoanticuerpo FR: Autoanti- mek. Arloa: Kim. corps EN: Autoantibody Oharrak: Lupus eritema- Autokatalitiko: 1. izond. Autokatalisiari dagokio- toso sistemikoa duten gaixoetan, material nuklea- na. 2. izond. (Erreakzio kimikoei buruz) Bere rrean gertatzen da; anemia perniziosoan, berriz, katalizatzailea sortzeko gai dena. ES: Autocatalí- zelula parietaletan; tronbozitopenia autoimmu- tico FR: Autocatalytique EN: Autocatalytic Ar- nean, aldiz, plaketetan, eta anemia hemolitiko au- loa: Kim. toimmuneetan, hematien azaleran. Arloa: Med. Autoklabe: iz. Tresna hermetikoki itxia; presioaren Autoerotiko: izond. Norberaren gorputzaz baliatuz edo lurrunaren bidez kirurgia- eta laborategi- atsegina lortzeko jokabide sexualari dagokiona. tresnak esterilizatzeko erabiltzen da. ES: Autocla- ES: Autoerótico Arloa: Psikol. ve FR: Autoclave EN: Autoclave Autoestimu: iz. Norberak bere buruari dion esti- Autokontrol: iz. Nork bere burua kontrolatzeko mua eta begirunea. ES: Autoestima FR: Estime ahalmena. ES: Autodominio FR: Auto-contrôle de soi EN: Self-esteem Arloa: Psikol. EN: Self-control Arloa: Psikol. Autofagia: iz. Nork bere ehunak jatean datzan eli- Autokontzientzia: iz. Nork bere buruaz duen kadura mota. Organismoa denbora luzez ba- kontzientzia. ES: Autoconciencia FR: Cons- raualdian egon denean gertatzen da. ES: Autofa- cience de soi EN: Self-consciousness Arloa: Psi- gia FR: Autophagia Arloa: Med. kol.

32 AZETILKOLINA

Autokritika: iz. Nork bere buruari egindako kriti- Autosomiko: izond. Autosoma batean dagoena; ka. ES: Autocrítica FR: Autocritique EN: Self- gene, alelo edota ezaugarri bati buruzkoa. ES: criticism Arloa: Psikol. Autosómico FR: Autosomique EN: Autosomal Autolisi: iz. Ehunak berez suntsitzeko prozesua, ze- Adibideak: Autosomikoak dira gizakien 22 kro- lula barneko entzimek eraginik. Heriotzaren on- mosoma pareak. Arloa: Biol. doren gertatzen da, oro har. ES: Autolisis FR: Autotransfusio: iz. Gaixo bati aurrez ateratako Autolyse EN: Autolysis Arloa: Biokim. odola edota galdutakoa berriz sartzeko prozesua; Autolitiko: izond. Ehun biziak suntsitzen dituena. ebakuntza-garaian edo ondoren egin daiteke. ES: ES: Autolítico FR: Autolytique EN: Autolytic Autotransfusión FR: Autotransfusion EN: Auto- Arloa: Biokim. transfusion Automatiko: izond. Baldintza jakinetan, gizakiak Autotrofo: izond. (Organismoei buruz) Gai ez-or- parte hartu gabe gerta daitekeena. ES: Automáti- ganikoetatik materia organikoa ekoizteko gai co FR: Automatique EN: Automatic Adibideak: dena. Bakterioak eta landareak izan ohi dira Telefono automatikoa, keinu automatikoa. gehienak. ES: Autótrofo FR: Autotrophe EN: Automatismo: iz. Sistema organiko batean, nahi Autotroph Adibideak: Izaki autotrofoak dira klo- gabe eta kanpoko eraginetatik aske izaten den rofila-landareak. Arloa: Biol. funtzioa. ES: Automatismo FR: Automatisme Autotxerto: iz. Txerto autogenoa. Gaixoaren bera- EN: Automatism Adibideak: Bihotzaren taupa- ren ehunak edo haren jariakinetatik isolatzen di- dak, begi-niniak zabaltzea, eta abar. ren germen-hazkuntzak erabiliz egiten da. ES: Automedikazio: iz. Sendagaiak hartzea, medikuaren Autovacuna FR: Autovaccin EN: Autogenous agindurik gabe. ES: Automedicación FR: Auto- vaccine Arloa: Med. médication EN: Self-medication Arloa: Med. Auzitegi-: (Hitz elkartuetan) Justizia-auzitegiari Autonomo: izond. Kanpoko eraginik gabe, aske edo -legelaritzari dagokiona. ES: Forense funtzionatzeko gaitasuna duena. ES: Autónomo Auzitegiko: izlag. Ikus ‘auzitegi-’. FR: Autonome EN: Autonomic Auzitegi-mediku: iz. Justizia-administrazioari la- Autoplastia: iz. Kirurgia mota; gaixoaren beraren guntzeko ardura duen osasun-profesionala. ES: ehunak hartuz, hark kalteturik dauzkan atalak Médico forense FR: Medical examiner EN: Mé- konpontzen edo ordezkatzen ditu. ES: Autoplas- decin légiste tia FR: Auto-greffon EN: Autograft Arloa: Med. Axis: iz. Bigarren lepo-ornoa; haren gainean mu- Autopsia: iz. Gorputzaren azterketa; hil ondoren gitzen da atlasa, eta buruaren errotazio-, hedadu- egiten da, heriotzaren arrazoiak jakiteko eta ra- eta flexio-mugimenduak ahalbidetzen ditu. zehazteko. ES: Autopsia FR: Autopsie EN: Ne- ES: Axis FR: Axis EN: Axis Arloa: Anat. cropsy Oharrak: Bi mota bereizten dira: autopsia Axoi: iz. Ikus ‘neurita’. ES: Axón klinikoa —heriotzaren arrazoiak ezagutzeko— Azal-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘gainazaleko’. eta auzitegi-autopsia —legeari dagokiona—. Ar- Azal: iz. Ikus ‘kortex’. loa: Med. Azaldu: ad. Ikus ‘agerian jarri’. Autorregulatzaile: izond. Autorregulazioa eragiten Azaleko: 1. izlag. Ikus ‘dermiko’. ES: Dérmico 2. iz- duena; sistema natural edo artifiziala izan daite- lag. Ikus ‘gainazaleko’. ES: Superficial 3. izlag. ke. ES: Autorregulador Ikus ‘kortikal’. ES: Cortical Autorregulazio: iz. Ehunek beren odol-fluxua ego- Azalpeko: izlag. Ikus ‘dermis barneko’. kitzeko duten gaitasuna. Gihar lisoaren uzkurtze- Azal-tiratu: iz. Ikus ‘lifting’. prozesuari esker lortzen dute, odol-hodiak ireki eta Azazkal: iz. Hatzen eta behatzen azken falangeeta- itxi egiten baititu hark. Sistema organikoek odol- ko egitura lau, elastiko, gogor eta kornea-testura- fluxu etengabea izatea bideratzen du. ES: Autorre- koa. Erroa, gorputza eta mutur askea ditu azaz- gulación FR: Autorégulation EN: Self-regulation kal bakoitzak. Epitelio-ezkata lauez osatua dago. Autoskopia: 1. iz. Organoen azterketa. 2. iz. Larin- ES: Uña FR: Ongle EN: Nail gearen barnealdearen azterketa, ispilurik erabili Azetabulu: iz. Kopa-itxurako barrunbe handia; is- gabe egina. ES: Autoscopia FR: Autoscopie EN: kiona, iliona eta pubisa elkartzen diren gunea da. Autoscopy Arloa: Med. ES: Acetábulo FR: Acétabulum EN: Acetabulum Autosoma: iz. Sexuala ez den edozein kromosoma, Arloa: Anat. zelula somatikoetan pare homologo gisa agertzen Azetato: iz. Azido azetikoaren forma ionizatua. dena. Gizakiek 22 autosoma pare dituzte; ezau- ES: Acetato FR: Acétate EN: Acetate Arloa: garri genetiko guztien transmisioan parte hartzen Kim. dute horiek, sexuarekin zerikusia dutenetan izan Azetilkolina: iz. Nerbio-sistema parasinpatikoan ezik. ES: Autosoma FR: Autosome EN: Autoso- neurona kolinergikoek jariatzen duten neuro- me Arloa: Biol. transmisorea; giharrei, guruinei eta nerbio-zelulei

33 AZETILZISTEINA

eragiten die. ES: Acetilcolina FR: Acétylcholine oxyribonucleic acid (ADN) Oharrak: ADN-ren EN: Acetylcholine Arloa: Fisiol. osagaiak: desoxirribosa, fosfato taldea eta lau Azetilzisteina: iz. Sendagai muki-aringarria; birike- base nitrogenatu (adenina, guanina, zitosina eta tako muki sendoa arintzeko erabiltzen da. ES: timina). Arloa: Biokim. Acetilcisteína FR: Acétylcystéine EN: Acetylcys- Azido erribonukleiko: iz. RNA. Proteinen sinte- teine Arloa: Kim. sian parte hartzen duen azido nukleikoa; nukleo- Azetonemia: iz. Odolean azetona neurriz gain edu- tido-kate luze batez osatua dago, eta nukleotiko kitzea ezaugarri duen asaldua. ES: Acetonemia horiek fosfodiester loturez elkarturik daude be- FR: Acétose EN: Acetonaemy Oharrak: Diabete- ren artean. Hidrolisiaren ondorioz, erribosa ema- saren konplikazioetariko bat da. Arloa: Med. ten du. ES: Acido ribonucleico FR: Acide ribo- Azetonuria: iz. Gernuan azetona neurriz gain edu- nucléique EN: Ribonucleic acid Arloa: Biokim. kitzea ezaugarri duen asaldua. ES: Acetonuria Azido fluorhidriko: iz. Hidrogeno fluoruroaren FR: Cétonurie EN: Ketonuria Arloa: Med. ur-disoluzioa. Kaltzio fluoruroa azido sulfurikoa- Azidimetro: iz. Azidotasuna neurtzeko tresna. ES: rekin erreakzionaraziz lortzen da; oso toxikoa da, Acidímetro FR: Pèse-acide EN: Acidimeter Ar- eta narritagarria mukosentzat. ES: Ácido fluorhí- loa: Kim. drico FR: Fluorhydrique EN: Hydrofluoric Ar- Azido: 1. iz. Soluzio batean hidrogeno ioiak sorra- loa: Kim. razten dituen edozein gai; zapore garratza du, eta Azido foliko: iz. B taldeko bitamina; zelulen haz- 7tik beherako pHa du. ES: Ácido FR: Acide EN: kuntzan eta ugalketan du eragina. ES: Ácido fóli- Acid Arloa: Kim. 2. izond. Ikus ‘garratz’. co FR: Acide folique EN: Folic acid Azido askorbiko: iz. C6H8O6, edo C bitamina. Azido formiko: iz. HCOOH. Likido kolorgea, Uretan disolba daitekeen gai kristalinoa, kolore usain sarkorrekoa eta pozoitsua; azala eta begiak zurikoa; zitrikoetan, tomateetan, marrubietan, erresumintzen ditu, eta alergia-eragile ere izan patatetan eta orri berdeko barazki freskoetan daiteke. Inurriek eta erleek isurtzen dute, baina agertzen da. Ezinbestekoa da kolageno- eta azido oxalikotik eta glizerinatik ere lortzen da. zuntz-ehunaren eraketan; era berean, beharrez- Metanolaren metabolismoaren emaitza da. ES: koa da haginetan, hezurretan, kartilagoetan, Ácido fórmico FR: Formique EN: Formic Arloa: ehun konektiboan eta larruazalean agertzen den Kim. zelula barneko matrizearen sintesian, eta baita Azido fosforoso: iz. H3PO3. Likido kristalkorra kapilarren hormen egituraren osotasuna man- eta urbera; fosfito-gatzak eratzen ditu. ES: Ácido tentzeko ere. ES: Ácido ascórbico FR: Acide fosforoso FR: Phosphoreux EN: Phosphorous ascorbique EN: Ascorbic acid Oharrak: Azido as- Arloa: Kim. korbikoaren gabezia handia denean, eskorbutoa Azido klorhidriko: HCl. 1. iz. Kloroz eta hidroge- sortzen da. Arloa: Kim. noz osatutako gai azidoa. Hidrogeno kloruroa Azido azetiko: iz. CH3-COOH. Isurkari kolorgea, uretan disolbatzean lortzen da. 2. iz. Hidrogenoz usain sarkorrekoa, uretan eta alkoholetan nahas- eta kloroz osatutako konposatua; urdailean jaria- garria, eta ozpinaren osagai nagusia. ES: Ácido tzen da, eta urin gastrikoaren osagairik garrantzi- acético FR: Acide acétique EN: Acetic acid Arloa: tsuena da. ES: Ácido clorhídrico FR: Chlorhydri- Kim. que EN: Hydrochloric Arloa: Kim. Azido azetilsaliziliko (AAS): iz. Landare-jatorria Azido nukleiko: iz. Molekula multzo jakin bat; ze- duen sendagaia. Hainbat gaixotasunen kontra lula eukariotoen nukleoan eta mitokondrioetan erabiltzen da. ES: Acido acetilsalicílico (AAS) ekoizten dira molekula horiek, eta proteinen FR: Acide 2-(acétyloxy)benzoïque EN: 2-(acety- ekoizpenean parte hartzen dute. ES: Acido nu- loxy)benzoic acid Arloa: Kim. cleico FR: Acide nucléique EN: Nucleic acid Azido boriko: iz. H3BO3. Gai zuri kristalinoa. La- Azido oleiko: iz. Azido koipetsu asea; animalien rruazaleko eta mukosetako zaurietan erabiltzen eta landareen koipeetan egon ohi da. ES: Ácido da, antiseptiko gisa. Lozioak eta ukenduak egite- oleico FR: Acide oléique EN: Oleic acid Arloa: ko erabiltzen da, batez ere. ES: Ácido bórico FR: Kim. Acide borique EN: Boric acid Arloa: Kim. Azido tartariko: iz. HOOC-CHOH-CHOH- Azido desoxirribonukleiko: iz. ADN. Zelularen COOH. Gai solido organikoa, tartarotik erato- nukleoko kromosomen osagai garrantzitsuena; rria. ES: Acido tartárico FR: Acide tartrique EN: transmisio genetikoaren eta ondoretasun biologi- Tartaric acid Arloa: Kim. koaren oinarria da. Informazio genetikoa gorde- Azido uriko: iz. Azido nukleikoen metabolismoa- tzen du, eta, horren bidez, zeluletako proteinen ren azken produktua; gernuaren osagaia da. Azi- egitura antolatu. ES: Acido desoxirribonucléico do urikoa odolean pilatzeak aziduria eragiten du, FR: Acide désoxyribonucléique (ADN) EN: De- eta giltzurruneko kalkulu mota baten eragile iza-

34 AZTURA

ten da. ES: Acido úrico FR: Acide urique EN: Azken arnasa eman: ad. Ikus ‘hil’. Uric acid Oharrak: Egoera patologikoan, giltza- Azkenetan egon: ad. Gaixoa bizitzako azken unee- duretan agertzen da, eta hezueria ekar dezake. tan egon. ES: Agonizar Arloa: Biokim. Azkura: iz. Erresumin-sentsazioa larruazalean; haz- Azido zianhidriko: iz. HCN. Hidrogeno zianuroa- ka eginarazten du. ES: Picazón, picor FR: Dé- ren ur-disoluzioa. Likido kolorgea da, alkoholean mangeaison, picotement EN: Itch edozein proportziotan nahas daitekeena. Oso po- Azkura izan: ad. Gorputzeko atalen batean erremi- zoi indartsua da; organismoan bizkor xurgatzen na sentitu. ES: Picar da, bihotza eta birikak geldiarazten ditu, eta he- Azkuraren kontrako: izlag. (Sendagaiei buruz) Az- riotza eragin. Hala ere, medikuntzan badu erabi- kura sendatzen edo baretzen duena. ES: Antipru- lerarik, antiseptiko baliotsua baita % 2ko disolu- riginoso FR: Agent antiprurigineux EN: Anti- zioan. ES: Ácido cianhídrico FR: Acide cyanhy- pruriginous agent Arloa: Med. drique EN: Hydrocyanic acid Arloa: Kim. Azpiespezie: iz. Ikus ‘subespezie’. Azido-basiko oreka: iz. Odolean eta gorputzeko li- Azpigenero: iz. Ikus ‘subgenero’. kidoetan dauden base eta azidoen arteko oreka Azpigeruza: iz. Geruza baten azpian bereiz daitez- iraunkorra. ES: Equilibrio ácido-básico FR: Equi- keen geruza txikiagoetako bakoitza. ES: Subcapa libre Acidoe-base EN: Acid-base equilibrium FR: Sous-couche EN: Subshell Azidosi: iz. Azidoen edo baseen desoreka, gorpu- Azpiklase: iz. Ikus ‘subklase’. tzeko isurkarietan —odolean, batez ere— osagai Azpiko: izlag. Zerbaiten azpian dagoena. ES: Sub- azido gehiegi edo base urri edukitzeagatik. Azi- yacente FR: Sous-jacente EN: Underlying dosiaren eragile izan daitezke diabetesa, intoxika- Azpiordena: iz. Ikus ‘subordena’. zioak, eta abar. ES: Acidosis FR: Acidose EN: Aztal: iz. Ikus ‘zango-sagar’. Acidosis Arloa: Med. Aztarna: iz. Ikus ‘arrasto’. ES: Secuela Azidotasun: iz. Azidoaren eta, oro har, azidoa da- Azterketa: 1. iz. Zerbait behar bezala ote dagoen goen ingurune baten ezaugarri neurgarria, basi- edo ote dabilen ikusteko nahiz egiaztatzeko egi- kotasunaren aurkakoa. ES: Acidez FR: Acidité ten den ikerraldia. 2. iz. Zerbait aztertzea, alda- EN: Acidity Arloa: Kim. tzeko edo zuzentzeko, nahiz hartaz hobeki jabe- Azidotu: ad. Ingurune bat azidoago bihurtu. ES: tzeko. ES: Revisión FR: Révision EN: Review 3. Acidificar FR: Acidifier EN: To acidify Oharrak: iz. Helburu diagnostikoetarako eta ikerketarako Odola azidotzea eragin dezakete diabetesak, erre- egiten den miaketa, organo-barrunbeena berezi- dura zabalak, nefritis kronikoak eta barau luzeak. ki. ES: Exploración FR: Exploration EN: Explo- Arloa: Kim. ration Azidotzaile: izond. (Gai bati buruz) Gai bat azidoa- Aztertu: ad. Zerbaiti edo norbaiti arretaz begiratu, go bihurtzen duena. ES: Acidulante FR: Acidulant haren jatorria eta ezaugarriak ezagutzeko. ES: EN: Acidulant Oharrak: Elikagaiak kontserbatze- Reconocer, explorar, examinar FR: Reconnaître, ko erabiltzen dira gai azidotzaileak. Arloa: Kim. examiner EN: To recognize, to examine Aziklobir: iz. Birusen aurkako sendagaia; herpesa Aztertzaile: iz. Zerbait edo norbait aztertzen duen sendatzeko edo arintzeko erabiltzen da, ukendu pertsona. ES: Examinador FR: Examinateur EN: eran, pilula eran, eta abar. ES: Aciclovir FR: Acy- Examiner clovir EN: Acyclovir Arloa: Med. Aztoramen: iz. Ezinegona; tentsio emozionalaren Azino: 1. iz. Guruinetako egitura esferiko txikia; adierazpen psikomotor gisa agertzen da gehiene- jario-zelulek eta horiez inguraturiko barrunbeek tan. ES: Agitación FR: Agitation EN: Agitation osatzen dute. 2. iz. Biriketan, zenbait albeolok Arloa: Psikol. elkarturik osatzen duten multzo txikia. ES: Aci- Aztoramenezko depresio: iz. Etengabeko ezinegon no FR: Acinus EN: Acinus Arloa: Anat. fisikoa eta antsietate larria ezaugarri dituen de- Azinodun: 1. izond. Azino multzoz osatua dagoe- presioa. ES: Depresión agitada FR: Dépression na. 2. izond. Albeolo multzoz osatua dagoena. agitante EN: Agitated depression Arloa: Psikol. ES: Acinoso Arloa: Anat. Aztura: iz. Ikus ‘ohitura’.

Baba: iz. Handitu urtsua; larruazalean sortzen da, Bakterio-: (Hitz elkartuetan) Bakterioena, edo oinetan eta eskuetan batez ere. ES: Ampolla haiei dagokiena. ES: Bacteriano FR: Bactérien Oharrak: Ezinbesteko ezaugarria da bigarren EN: Bacterial Arloa: Biol. mailako erreduren diagnostikoa egiteko. Arloa: Bakterio: iz. Mikroorganismo zelulabakar proka- Med. riotoa. Hainbat morfologia izan ditzake: esferi- Babes: iz. Eragozpen eta erasoen aurkako zaintza. koa (kokoak), bastoi-itxurakoa (baziloak), espira- ES: Protección FR: Protection EN: Protection la (espiroketak) edo koma-itxurakoa (bibrioak). Babestu: ad. Ikus ‘estali’. Nukleo bereizirik gabea da. Batzuk kaltegarriak Babinskiren erreflexu edo zeinu: iz. Oineko be- dira gizakiarentzat; beste batzuk, aldiz, kalterik hatz lodiaren erreflexuzko mugimendua. Oin-az- egiten ez dutenak; badira onuragarriak direnak piaren kanpoko ertza minik eman gabe tresnaren ere. Bakterio kaltegarriak eritasun kutsagarri batez estimulatzean, oineko behatzak zabaldu eta gehienen sortzaile dira: tuberkulosia, tifusa, kole- atzerantz flexionatzen dira. Sistema piramidaleko ra, eta abar. ES: Bacteria FR: Bactérie EN: Bacte- gaixotasunen adierazle da. ES: Babinski, Reflejo rium Arloa: Biol. o signo de FR: Signe de Babinski EN: Babinski’s Bakteriofago: iz. Bakterioen lisia eragiten duen bi- sign Arloa: Med. rusa; bakterioak ostalari gisa hartu, eta haietan Bagina-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘baginako’. ugaltzeko gaitasuna du. ES: Bacteriófago FR: Bagina: iz. Emakumeen ugal-aparatuaren zatia, Bactériophage EN: Bacteriophage Arloa: Biol. bulbatik umetokiraino doana. Uretraren atzean Bakterio-flora: iz. Organismo batean bizi den bak- eta ondestearen aurrean dago. Ehun tentekorrez- terio multzoa. ES: Flora bacteriana FR: Flore ko eta giharrezko geruza bat du baginak, muko- bactérienne EN: Bacterial flora saz estalia. ES: Vagina FR: Vagin EN: Vagina Ar- Bakteriolisi: iz. Bakterioen suntsiketa; organismo loa: Anat. biziaren barnean edo kanpoan gerta daiteke. ES: Baginako: izlag. Baginari dagokiona, edo baginan Bacteriólisis FR: Bactériolyse EN: Bacteriolysis dagoena. ES: Vaginal FR: Vaginal EN: Vaginal Arloa: Biol. Baginal: izond. Ikus ‘baginako’. Bakteriologia: iz. Bakterioen azterketaz arduratzen Bainu: iz. Gorputza edo haren zati bat ingurune den zientzia. ES: Bacteriología FR: Bactériologie solido, likido edo gaseoso batean sartzeko ekin- EN: Bacteriology Arloa: Biol. tza, osasuna hobetzeko edo mantentzeko, nahiz Bakteriologiko: izond. Bakteriologiari dagokiona. garbitasunerako. ES: Baño FR: Bain EN: Bath ES: Bacteriológico FR: Bactériologique EN: Bac- Baja: iz. Medikuak sinatzen duen agiria; norbaitek teriologic Arloa: Biol. gaixotasun, istripu, edo halakoren bat izan badu, Bakteriologo: iz. Bakteriologian aditua. ES: Bacte- lanera ez joateko baimena ematen zaio aldi bate- riólogo FR: Bactériologiste EN: Bacteriologist rako. ES: Baja FR: Perte EN: Casualty Arloa: Biol. Baja eman: ad. Medikuak agiri bat izenpetu, gai- Bakterio-plaka: iz. Mikroorganismoz osatutako ge- xorik edo lan egin ezinik dagoen pertsonari ai- ruza; hortzetan finkatzen dira mikroorganismo tortzen zaion egoera adierazteko. ES: Dar de baja horiek, eta txantxarra eta oietako infekzioak era- Bakailao-gibelaren olio: iz. Olio lodi horixka; ba- gin, sarritan. Listu-guruinek jariatutako muzina kailaoaren eta antzeko beste zenbait espezieren ere plakaren osagai izan ohi da. ES: Placa bacte- gibeletik ateratzen da. Oso aberatsa da A eta D riana FR: Plaque dentaire EN: Bacterial plaque bitaminez. ES: Aceite de hígado de bacalao FR: Bakteriostasi: iz. Bakterioen hazkuntza, ugalketa, Huile de foie de morue EN: Cod liver oil edo biak gerarazten dituen fenomenoa. ES: Bac- Bakan: izond. Ikus ‘arraro’. teriostasis FR: Bactériostase EN: Bacteriostasis Bakartu: izond. Ikus ‘isolatu’. Bakteriostatiko: izond. (Gai bati buruz) Bakterio- Bakteriemia: iz. Odolean bakterio patogenoak iza- en hazkuntza galarazten duena. ES: Bacteriostáti- tea ezaugarri duen asaldua; sukarra eta hotzika- co Oharrak: Ukendu bakteriostatikoak tul batez rak dira haren sintoma nagusiak. ES: Bacteriemia estali behar dira, gasak itsatsi egiten dira eta. Ar- FR: Bactériémie EN: Bacteriemia Arloa: Med. loa: Med.

36 BARAU

Bakterioterapia: iz. Gaixotasun infekziosoen trata- Balbula trikuspide: iz. Bihotzeko eskuineko auri- mendua; organismoan bakterio biziak edo hilak kularen eta bentrikuluaren arteko balbula; hiru sartuz egiten da. ES: Bacterioterapia FR: Bacté- erpin ditu. ES: Válvula tricúspide FR: Valvule riothérapie EN: Bacteriotherapy Arloa: Med. tricuspide EN: Tricuspid valve Arloa: Anat. Bakteriozidina: iz. Bakterio-espezie berezi bat sunt- Balbular: izond. Balbularena, edo hari dagokiona. sitzeko gai den antigorputza. ES: Bactericidina ES: Valvular FR: Valvulaire EN: Valvular FR: Bactériolysine EN: Bacteriolysin Arloa: Biol. Baldintzatu: ad. Animalia edo pertsona bati elkar- Bakteriuria: iz. Gernuan bakterioak izatea ezauga- tze-ikasketa ezarri, berez erantzunik eragingo ez rri duen asaldua. ES: Bacteriuria FR: Bactériurie lukeen estimulu zehatz batek erantzun jakin bat EN: Bacteriuria Arloa: Med. eragin dezan beti. ES: Condicionar FR: Condi- Bakterizida: izond. Bakterioak hiltzen dituena. ES: tionner EN: To condition Arloa: Psikol. Bactericida FR: Bactéricide EN: Bactericide Adi- Baliaezin: izond. (Pertsonei buruz) Gaixotasun bideak: Eragile fisiko bakterizidak: beroa, izpi ul- nahiz lesio baten ondorioz ezindua dagoena. ES: tramoreak. Eragile biologiko bakterizidak: lisi- Inválido FR: Invalide EN: Disabled, handi- nak, lisozima, eta abar. Arloa: Med. capped Bakuolo: iz. Zelula baten barrunbea, gardena Balioeste: 1. iz. Analisi kimiko kuantitatiboaren nahiz likidoz betea; oro har gantzak, jariakinak metodo bolumetrikoa; haren bidez, disoluzio edo zelula-hondarrak izaten ditu. ES: Vacuola batean dagoen gai baten kontzentrazioa neur FR: Vacuole EN: Vacuole Arloa: Biol. daiteke. 2. iz. Gaixotasun edo egoera jakin baten Bala: iz. Ikus ‘faszikulu’. azterketa; egoera horrek izan duen garapenean Balanitis: iz. Glandearen hantura; prepuzioaren oinarritzen da. Balioestea zuzen egiteko, ezin- hanturarekin batera agertzen da, gehienetan. bestekoa da informazioa biltzea. ES: Valoración Akutua denean, gaizkoadura, zauria, zornea, eta FR: Évaluation EN: Assessment Arloa: Kim., abar izaten dira. Balanitisa sendatzeko, ezinbeste- Med. koa da garbitasuna. ES: Balanitis FR: Balanite Balioetsi: ad. Disoluzio baten kontzentrazioa EN: Balanitis Oharrak: Balanitisaren eragile dira zehaztu. ES: Valorar FR: Évaluer EN: To value garbitasun-eza, diabetesa, sexu-eritasunak, eta Arloa: Kim. abar. Arloa: Med. Balneoterapia: iz. Tratamendu mota; gaixotasunak Balanopostitis: iz. Glandearen eta prepuzioaren ur mineralen edo bainuen bidez tratatzen dira. hantura. Mina, narritadura eta zorne-jarioa dira ES: Balneoterapia FR: Balnéothérapie EN: Bal- haren ezaugarri nagusiak. ES: Balanopostitis FR: neotherapy Arloa: Med. Balano-posthite EN: Balanoposthitis Arloa: Med. Baloi: iz. Gomazko zein bestelako materialez egin- Balantza: iz. Neurketan, pisatzeko erabiltzen den dako poltsa puzgarria. Zenbait teknika terapeuti- tresna; gorputz bat pisu jakineko objektuekin ko edo klinikotan erabiltzen da. ES: Balón FR: orekatzen da. ES: Peso FR: Balance EN: Scales, Ballon EN: Balloon Arloa: Med. balance, weighing Baltsamatu: ad. Hilotzen barrunbeak baltsamo- Balbula-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘balbular’. gaiez bete; hodietan zenbait likido injektatuz edo Balbula: iz. Hodi bateko egitura; handik igarotzen hilotzak ez usteltzeko beste metodo batzuk erabi- den likidoa atzera itzultzea eragozten du. Biho- liz egiten da, antzina egiten zen moduan. ES: tzean daude gorputzeko bi balbula garrantzitsue- Embalsamar nak: balbula trikuspidea, bihotzeko eskuin-auri- Baltsamiko: izond. Baltsamoa duena, edo haren kula eta -bentrikulua bereizten dituena, eta bal- ezaugarriak dituena. ES: Balsámico FR: Balsami- bula mitrala, ezkerreko aurikula eta bentrikulua que EN: Balsamic bereizten dituena. ES: Válvula FR: Valvule EN: Baltsamo: iz. Zauriak sendatzen edo arintzen di- Valve Arloa: Anat. tuen gaia. Jatorri ugari izan ditzake: alkohola, Balbula bikuspide: iz. Bihotzeko balbuletako bat; olioa, erretxina, eta abar. ES: Bálsamo FR: Bau- ezkerreko aurikularen eta bentrikuluaren artean me EN: Balsam dago. Bi erpin dituen balbula bakarra da. Odol- Baraila-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘matrailezur-’. fluxuari aurikulatik bentrikulura igarotzen uzten Baraila: iz. Ikus ‘beheko matrailezur’. dio, baina kontrako bidea oztopatu, eta odola Barailezur: iz. Ikus ‘beheko matrailezur’. aurikulara itzultzea eragozten du. ES: Válvula bi- Barakuilu: iz. Barne-belarriko hezur-egitura, ba- cúspide FR: Valvule bicuspide EN: Bicuspid val- rraskilo-itxurakoa; entzumen-nerbioaren zuntzak ve Arloa: Anat. igarotzeko zuloak ditu. ES: Caracol FR: Cochlée Balbula mitral: iz. Ikus ‘balbula bikuspide’. ES: EN: Cochlea Arloa: Anat. Válvula mitral FR: Valvule mitrale EN: Mitral Barau: iz. Jateari edo edateari egiten zaion ukoa; valve helburu terapeutikoak nahiz erlijiosoak izaten

37 BARAU EGIN

ditu, gehienetan. ES: Ayuno FR: Jeûne EN: Fast bidez kutsatzen da batez ere, baina larruazaleko Arloa: Med. lesioen kontaktu zuzenaren bidez ere kutsa dai- Barau egin: ad. Elikagaiak hartzeari uko egin. ES: teke. Besikuletako likidoa eta orbainak kutsaga- Ayunar rriak dira, erabat lehortzen diren arte. Barizela Baraurik: adlag. Elikagairik hartu gabe. ES: En behin izanez gero, ez da berriz harrapatzen. ES: ayunas Varicela FR: Varicelle EN: Chickenpox Oha- Barautan: adlag. Ikus ‘baraurik’. rrak: Urteetara, herpes zosterra eragin dezake. Barazkijale: izond. Ikus ‘begetariano’. Arloa: Med. Barbituriko: iz. Hipnotikoen taldeko gai sinteti- Barne-behaketa: iz. Ikus ‘introspekzio’. koa. Azido barbiturikoaren eratorria da. Nerbio- Barne-belarri: iz. Belarriaren barne-egitura konple- sistema zentralaren lasaigarri- eta hipnotiko- xua; lotura zuzena du nerbio akustikoarekin, eta funtzioa du. Erabilera gehiago ere baditu; bes- soinu-bibrazioak igortzen ditu erdiko belarritik. teak beste: konbultsioen aurka epilepsian, Bi atal ditu: hezurrezko labirintoa eta mintzezko anestesiko gisa kirurgian, eta abar. ES: Barbitúri- labirintoa. Bere baitan hartzen ditu: oreka-orga- co FR: Barbiturique EN: Barbiturate Arloa: Med. noa —utrikulua, zakutoa eta kanal erdi zirku- Bare: iz. Organo biguna, odol-hodi ugariz horni- larrak— eta entzumen-aparatua —Corti-ren tua. Urdailaren eta diafragmaren artean dago, organoko entzumen-zelula ziliodunak—. ES: gorputzeko ezker-hipokondrioan. Sistema linfa- Oído interno FR: Oreille interne EN: Internal tikoaren osagaitzat hartzen da, folikulu linfoide- ear ak baititu. Barearen sinuak estaltzen dituzten Barne-herstura: iz. Ikus ‘antsietate’. makrofagoek mikroorganismoak suntsitzen di- Barneko mediku: iz. Graduatu berria den edo pro- tuzte fagozitosi bidez. Leukozitoak, monozitoak, grama kliniko batean barneratu berria den edo- linfozitoak eta zelula plasmatikoak ere ekoizten zein sendagile. Ospitale batean eskaintzen ditu ditu bareak. Organismoan odoljario handiren bere zerbitzuak, medikuburu baten agindutara. bat gertatzen baldin bada, barea gai da odol-bo- ES: Interno FR: Interne EN: Intern lumena 350-550 ml handitzeko, minutu bat bai- Barne-medikuntza: iz. Medikuntzaren adarra; bar- no gutxiagoan. ES: Bazo FR: Rate EN: Spleen ne-organoen fisiologiaz eta patologiaz, eta orga- Baregarri: izond. Ikus ‘lasaigarri’. no horiei erasaten dieten prozesu patologikoen Barestesia: iz. Organoen eta ehunen sentiberatasu- diagnostikoaz eta tratamenduaz arduratzen da. na, presio-aldaketen aurrean. ES: Barestesia FR: ES: Medicina interna FR: Médecine interne EN: Baresthésie EN: Baresthesia Arloa: Med. Internal medicine Baretu: ad. Ikus ‘lasaitu’. Barnerakoi: izond. Barnerakoitasunerako joera Bario: iz. Ba. Elementu kimiko metalikoa, lurral- duena. ES: Introvertido FR: Introverti EN: In- kalinoa, kolore zuri-horixkakoa. Izadian, sulfato- trovert Arloa: Psikol. egoeran azaltzen da, batik bat. Bario-sulfatoa Barnerakoitasun: iz. Nortasun-ezaugarria; norbe- erradiologian erabiltzen da, X izpiei ez baitie iga- raren interesak, pentsamenduak eta indarrak bar- rotzen uzten. Digestio-aparatuko erradiografiak nera bideratzeko joera. ES: Introversión FR: In- egiteko, bario-esnea (bario-ahia) erabiltzen da, troversion EN: Introversion Arloa: Psikol. kontraste gisa. Bario-gatzak, berriz, pozoitsuak Barneratu: 1. ad. Gorputz bat beste baten barrura dira, eta kalteak eragin ditzakete, giharretan be- eraman edo joan. ES: Penetrar FR: Pénétrer EN: reziki; pozoidura larria denean, odoljarioak, dar- To penetrate 2. ad. Pertsonak iritziak, arauak, darak, arnas aparatuko paralisiak, eta abar ager eta abar bere egin, bereganatuak izan direla ahaz- daitezke. ES: Bario FR: Baryum EN: Barium Ar- teraino. ES: Internalizar FR: Intérioriser EN: To loa: Kim. internalize Arloa: Psikol. Barize: iz. Zain zabaldua eta bihurgunetsua; iraun- Barneratze: iz. Gorputz bat beste batean sartzeko korra izaten da zabaltze hori. Zainaren barnean ekintza. ES: Penetración FR: Pénétration EN: odola pilatzen delako sortzen dira barizeak. Batez Penetration ere hanketan azaltzen dira. ES: Varice FR: Varice Barrabil: iz. Semena ekoizten duten bi gonada EN: Varix Arloa: Med. arretariko bakoitza. Arrautza-itxurako guruinak Barizela: iz. Eritasun kutsagarria; 5-6 urteko haurrei dira, eta eskrotoaren barnean daude. Espermato- erasaten die, batez ere. Larruazaleko gorriuneak zoideak sortzeaz gain, funtzio endokrinoa dute eta pikorrak ditu ezaugarri. Astebeteko iraupena (sexu-hormona maskulinoak jariatzea), eta biga- izaten du gaixotasunak, gutxi gorabehera, eta ez rren mailako ezaugarri sexualak mugatzen, gara- du baztangarekin zerikusirik, itxuran izan ezik. tzen eta mantentzen dituzte. ES: Testículo FR: Herpes familiako birus batek, Varicela zoster bi- Testicule EN: Testis, testicle Arloa: Anat. rusak, eragina da. Arnasbideetako tanta txikien Barrabil-zorro: iz. Ikus ‘eskroto’.

38 BAZILURIA

Barre-gihar: iz. Ikus ‘gihar errisorio’. Basofilia: 1. iz. Odoleko gaixotasuna; odolean leu- Barreiadura: iz. Prozesu zein germen patologikoen kozito basofiloak neurriz kanpo agertzea du hedapena. ES: Diseminación FR: Dissémination ezaugarri. 2. iz. Globulu gorriak endekatzearen EN: Dissemination Arloa: Med. asaldua; pikor basofiloak garatzen dira. ES: Baso- Barreiatu: ad. Ikus ‘hedatu’. filia FR: Basophilie EN: Basophilia Barreiatze: iz. Ikus ‘hedatze’. Basofilo: iz. Granulozitoen taldeko leukozitoa. Barruan sartu: ad. Ikus ‘barneratu’. ES: Penetrar Haren nukleo zatituak hainbat granulu ditu, ko- FR: Pénétrer EN: To penetrate loratzaile basikoekin urdinez tindatzen direnak. Barruki: iz. Ikus ‘errai’. ES: Basófilo FR: Basophile EN: Basophilic Arloa: Barrunbe: 1. iz. Gorputzaren edo organoren baten Biol. gune hutsa. ES: Cavidad FR: Cavité EN: Cavity Basokonstriktore: izond. Ikus ‘hodi-uzkurtzaile’. Arloa: Biol. 2. iz. Ikus ‘hobi’. Basokonstrikzio: iz. Ikus ‘hodi-uzkurdura’. Barrunbe toraziko: iz. Saihetsek, bizkarrezurraren Bat-bateko: izlag. Ikus ‘fulminante’. alde dortsalak, bularrezurrak, diafragmak eta in- Bateraezin: izond. Beste batekin bateratzeko gai ez guruko giharrek inguratzen duten barrunbea. dena. ES: Incompatible FR: Incompatible EN: ES: Cavidad torácica FR: Cavité thoracique EN: Incompatible Oharrak: Gerta daiteke transplan- Thoracic cavity Arloa: Anat. tatutako ehun bat ez onartzea, emailearen anti- Bartholin-en guruinak: iz. Baginaren bestibulua- gorputz-faktoreak eta hartzailearenak bateraezi- ren atzealdean eta alboaldean dauden guruin nak direlako. txiki muki-jariatzaileetako bakoitza. Guruin ho- Bateraezintasun: iz. Bi gairen edo gehiagoren arteriei esker, labain jartzen da ematutua. ES: Bar- ko aurkakotasuna. Esate baterako, bi odol mota- tholin, Glándulas de FR: Glande de Bartholin rena, batera hartutako bi sendagairena, eta abar. EN: Bartholin gland, greater vestibular gland Sendagai-bateraezintasuna: bi sendagai edo Arloa: Biol. gehiago batera hartu ezina, organismoan kalteak Bartholinitis: iz. Bartholin-en guruinetariko baten gerta daitezkeelako. Odol-bateraezintasuna: bi hantura; bakterio-infekzio batek eragina izan ohi pertsonen odolen arteko erreakzioa; baten odo- da. ES: Bartolinitis EN: Bartholinitis Arloa: lak ez du bestearentzat balio. ES: Incompatibili- Med. dad FR: Incompatibilité EN: Incompatibility Base: 1. iz. Sendagai baten osagai nagusia. 2. iz. Bateragaitz: izond. Ikus ‘bateraezin’. Azidoekin erreakzionatzean, protoiak onartzeko Bateragarritasun: iz. Immunologian, organismoa- eta gatzak eratzeko ahalmena duen gaia. ES: Base ren defentsa-sistemak kanpoko materien aurrean FR: Base EN: Base duen jasankortasuna. Esate baterako, transfusio- Base pirimidiko: iz. Egitura ziklikoa duen base or- ko odola, ehun-txertaketak edo transplantatuta- ganiko nitrogenatua. Nukleosidoen, azido nu- ko organoak hartzea, erreakzio immunerik gerta- kleikoen eta entzima askoren osagaia da. ES: tu gabe. Erabateko bateragarritasuna, eskuarki, Base pirimídica FR: Base pyrimidique EN: Pyri- berdin-berdinak diren bikietan gertatzen da. ES: midine base Arloa: Kim. Compatibilidad FR: Compatibilité EN: Compa- Basektomia: iz. Ebakuntza kirurgikoa; gizonaren tibility ugal-ahalmena eteten da, hodi deferentea moz- Batez besteko: izlag. Zenbakizko balioa; serie ba- tuz. ES: Vasectomía FR: Vasectomie EN: Vasec- ten batura serie horren unitate kopuruaz zatituz tomy Arloa: Med. lortzen da. ES: Promedio FR: Moyenne EN: Basiko: 1. izond. Basearen ezaugarriak dituena. Average 2. izond. Azidoak neutralizatzeko gai dena. ES: Bazilar: izond. Baziloei dagokiena. ES: Bacilar FR: Básico FR: Basique EN: Basic Arloa: Kim. Bacillaire EN: Bacillary Arloa: Med. Basikotasun: iz. Prozesu kimiko batean base gisa Bazilemia: iz. Odolean, baziloak —batez ere tu- jokatzen duen gai baten ezaugarria. Azido batek berkulosi-baziloak— agertzen direneko asaldua. konbinatzeko duen gaitasuna adierazten du; or- ES: Bacilemia FR: Bacillémia EN: Bacillemia Ar- dezka daitezkeen hidrogeno atomoak zenbatuz loa: Med. neurtzen da. ES: Basicidad FR: Alcalinité EN: Bazilo: iz. Bacillaceae familiako mikroorganismoa; Alkalinity Arloa: Km. grampositiboa da, aerobioa edo aukerazko anae- Baskular: izond. Odol-hodiei dagokiena. ES: Vas- robioa, eta esporak sortzen ditu. Patogenoa izan cular FR: Vasculaire EN: Vascular Arloa: Biol., ohi da, gehienetan. ES: Bacilo FR: Bacille EN: Med. Bacillus Arloa: Mikrobiol. Baso: iz. Ikus ‘hodi’. ES: Vaso Baziluria: iz. Gernuan baziloak agertzen direneko Basodilatadore: izond. Ikus ‘hodi-zabaltzaile’. asaldua. ES: Baciluria FR: Bacillurie EN: Bacillu- Basodilatazio: iz. Ikus ‘hodi-zabaltze’. ria Arloa: Med.

39 BAZITRAZINA

Bazitrazina: iz. B. lincheniformis edo subtilis-etik Aurreko kamara baino handiagoa da atzekoa, eta ateratako antibiotikoa. Polipeptido-nahaste batez humore beirakara du bere baitan. ES: Globo egina dago. Penizilinaren antzeko eragina du. ocular FR: Globe oculaire EN: Eyeball Nefrotoxikoa denez, erabilera topikoa du. ES: Begi-karunkula: iz. Goragune gorrixka, begiaren Bacitracina FR: Bacitracine EN: Bacitracin Arloa: erdialdeko angelukoa. ES: Carúncula ocular FR: Med. Caroncule oculaire EN: Eye-caruncle Arloa: Baztanga: iz. Birus-jatorria duen gaixotasuna; oso Anat. kutsagarria da. Haren ezaugarri dira: sukarra, Begi-lauso: iz. Ikus ‘katarata’. ahulezia, eta besikula-negela. Pronostikoa larria Begi-nini: iz. Irisaren erdiguneko irekigune uzkur- da, hilgarriak baitira ehunetik 15 kasu inguru. garri eta zabalgarri biribildua. Argia kristalinora Hala ere, desagertutzat jotzen da eritasuna gaur eta erretinara igaroarazten duen leihoa da, eta egun, txertaketari esker. ES: Viruela FR: Petite diametro aldakorra du argiaren edo beste zenbait vérole, variole EN: Smallpox, variola Arloa: kinadaren arabera. ES: Pupila FR: Pupille EN: Med. Pupil Oharrak: Diametroa aldatuz, erretinara Baztanga ero: iz. Ikus ‘barizela’. sartzen diren izpiak erregulatzen ditu. Arloa: BCG: iz. Immunizazio aktiborako gaia; Calmette- Anat. Guérin baziloa erabiliz prestatzen da. Tuberku- Begi-oker: izond. Estrabismoa duena; begiak losiaren aurka immunizatzeko erabiltzen da. ES: okertzen ditu begiratzean. ES: Bizco FR: Louche BCG FR: BCG EN: BCG EN: Cross-eyed Arloa: Med. Begetarianismo: iz. Elikatze-sistema; mota guztie- Begi-orbita: iz. Ikus ‘begizulo’. tako haragiak baztertzen ditu. Ez da erabat zo- Begirale: iz. Ikus ‘zaintzaile’. rrotza, zenbait kasutan, animalia-jatorria duten Begitarte: iz. Bi bekainen arteko gunea. ES: Entre- hainbat gai onartzen baitira: esnea, arrautzak, ez- cejo FR: Glabelle tia, eta abar. ES: Vegetarianismo FR: Végétaris- Begizeihar: izond. Ikus ‘begi-oker’. me EN: Vegetarianism Begiztatu: ad. Beste izaera bateko fenomenoak iru- Begetariano: izond. Landare-jatorriko elikagaietara dikatu, irudi optikoen bidez. ES: Visualizar FR: —fruta, laboreak, intxaurrak, eta abar— muga- Visualiser EN: To visualize tzen den dieta egiten duena. Begetariano askok Begizulo: iz. Bekokiaren azpiko hezurrezko ba- arrautzak eta esnekiak hartzen dituzte, baina ani- rrunbea; begia hartzen du bere baitan. ES: Cuen- malia-jatorriko haragi oro ekiditen dute. ES: Ve- ca de los ojos Arloa: Anat. getariano FR: Végétarien EN: Vegetarian Behagarri: izond. Beha daitekeena; behatzea mere- Begetatibo: izond. (Funtzio biologikoei buruz) zi duena. ES: Observable FR: Observable EN: Nerbio-sistema begetatiboaren bidez egiten Observable dena: arnasketa, zirkulazioa, digestioa eta gu- Behaketa: iz. Fenomeno baten azterketa arretatsua, ruin-jariakinak. ES: Vegetativo FR: Végétatif fenomeno hori aldatu gabe egiten dena. ES: Ob- EN: Vegetative Arloa: Biol. servación FR: Observation EN: Observation Ar- Begetazio: 1. iz. Zenbait ehunen nahiz zauriren loa: Med. gainean eratzen den gune haragitsua. 2. iz. Bal- Behar: iz. Barne-sentsazioa; ezinbesteko funtzio bula baten inguruko ehunaren ez-ohiko haz- baten —elikadura, arnasketa, iraizketa, sexu-ha- kuntza, fibrinaz, plaketaz eta bakterioz osatua. rremanak, eta abar— akatsari dagokio, eta, oro- Endokarditisaren oinarrizko lesioa da. ES: Vege- bat, organismoaren mantenurako ezinbestekoak tación FR: Végétation EN: Vegetation Arloa: diren gaien gabeziari. ES: Necesidad FR: Besoin Med. EN: Need Begi: iz. Ikusmen-organoa. Begi-orbitaren barruan Behar baino lehenagoko: izlag. Ikus ‘garaiz aurre- dago, garezurraren aurreko aldean. Esfera-itxura ko’. du. Hiru geruza ditu: esklerokornea, ubea eta Behatu: ad. Ikusiz zein entzunez, arreta jarri. ES: erretina. Kristalinoak banatzen du, bi barrunbe- Observar FR: Observer EN: To observe tan. ES: Ojo FR: Oeil EN: Eye Arloa: Anat. Behatz: iz. Oinaren muturreko bost luzakinetariko Begiak lausotu: ad. Ikusmena lainotu. ES: Nublar- bakoitza. Hiru falangez osatuak daude guztiak, se los ojos bat izan ezik; izan ere, bi falange ditu lehenengo Begibakar: izond. Begi batean ikusmenik ez due- hatzak, hatz lodiak. ES: Dedo na. ES: Tuerto FR: Borgne EN: One-eyed Behaviorismo: iz. Psikologia natura-zientziatzat Begi-globo: iz. Ikusmen-organoa; betzuloan dago. hartzen duen eskola. Jokabidea iragartzea eta sis- Bi barrunbetan banatzen du kristalinoak: aurre- tematikoki kontrolatzea du helburu. Sentimenen koa eta atzekoa. Aurrekoa bi kamaratan banatzen edo tresna teknikoen bidez hauteman daitekeen du irisak; humore urtsuz beterik daude biak. jokabidea du ikergai behaviorismoak. ES: Beha-

40 BELLADONA

viorismo, conductismo FR: Béhaviorisme EN: nagusia, baina gorotzean mukia, zornea, odola Behaviorism Arloa: Psikol. edota gehiegizko gantz kantitatea ere ager daite- Behazun-: (Hitz elkartuetan) Behazunari dagokio- ke. Beherakoaren eragile izan daitezke: gaizkoa- na. ES: Biliar FR: Biliaire EN: Biliary Arloa: Biol. durak, intoxikazioak, eta abar. ES: Diarrea, des- Behazun: iz. Isurkari berde-horixka alkalinoa; gi- composición FR: Diarrhée EN: Diarrhea Oha- belak jariatzen du, eta behazun-xixkuak gorde. rrak: Honako ezaugarriak biltzen ditu NANDAk Heste meharrera iristen da, hodi koledokotik onartutako erizaintza-diagnostikoak: sabeleko igaroz. Han, gantzak emultsionatzen ditu, heste mina, kolikoa, sabel-hustearen maiztasuna area- meharrean bertan digeritu eta xurga daitezen. gotzea, gorotz bigun eta likidoa, heste-orroak, sa- ES: Bilis FR: Bile EN: Bile Arloa: Biol. belusteko bat-bateko larritasuna eta gorotzen ko- Behazun-azido: iz. Behazunaren azido esteroideoa, lore-aldaketa. kolesterolaren metabolismoan sortzen da. Glizi- Bekain: iz. Begi gaineko hezurrezko ertza, eta hura na eta azido kolikoa ateratzen dira behazun azi- estaltzen duten azala eta ile multzoa. ES: Ceja doaren hidrolisitik. ES: Ácido biliar FR: Acide FR: Sourcil EN: Eyebrow biliaire EN: Bile acid Bekar: iz. Ikus ‘makar’. Behazuneko: izlag. Ikus ‘behazun-’. Bekartsu: izond. Ikus ‘makartsu’. Behazun-harri: iz. Behazun-hodietan edo beha- Bekoki: iz. Ikus ‘kopeta’. zun-xixkuan sortzen den kalkulua. Behazun-pig- Bekoki-hezur: iz. Ikus ‘hezur frontal’. mentuz eta gatz mineralekin nahasturiko zenbait Bektore-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘bektorial’. materia organikoz osatua dago. Ikterizia, eskuin- Bektore: iz. Animalia ostalaria; gaixotasun baten hipokondrioko mina, buxadura eta behazun-xix- germen eragilea darama berekin. Artropodoak kuaren hantura eragin ditzake. ES: Cálculo biliar izan ohi dira bektore biologikoak; organismo FR: Calcul biliaire EN: Biliary calculus Arloa: kutsatzaileek artropodo horietan osatzen dute Med. beren bizi-zikloaren zati bat. Bektore mekani- Behazun-hodi: iz. Gibelaren barnetik edo kanpo- koek ostalari batetik bestera eramaten dute orga- tik behazuna daraman hodietariko edozein. ES: nismo kutsatzailea, baina ez dira ezinbestekoak Conducto biliar FR: Canal biliaire, conduit bi- bizkarroiaren bizi-zikloan. ES: Vector FR: Vec- liaire EN: Bile duct, biliary duct Arloa: Anat. teur EN: Vector Oharrak: Malariaren kasuan, Behazun-koliko: iz. Eskuin-hipokondrioko mina; Anopheles eltxoa da bektorea. Arloa: Med. sarritan hedatzen da epigastriorantz eta eskuine- Bektorial: izond. Bektore bati dagokiona. ES: Vec- ko eskapularantz, eta gorakoa ere eragiten du. torial FR: Vectoriel EN: Vectorial Kalkuluek hodi zistikoan buxadura sortzearen Belaiki: iz. Ikus ‘belladona’. ES: Belladona ondorioz gertatzen da kolikoa. ES: Cólico biliar Belarmintz: iz. Ikus ‘aloe’. FR: Colique hépatique EN: Biliary colic Belarri: 1. iz. Entzumen-organoa; barneko, erdiko Behazun-xixku: iz. Zaku jariatzailea, udare-itxura- eta kanpoko belarria ditu osagai. ES: Oído FR: koa. Gibelaren eskuin-lobuluko errai-azaleko Oreille EN: Ear Arloa: Anat. 2. iz. Entzumen-pa- hobi batean dago. Behazunaren gordailu da. 8 biloia. Kartilago-zuntzezko organoa da, larruaza- cm-ko luzera eta 2,5 cm-ko zabalera du, eta 32 lez estalia eta buruaren alde banatara dagoena. cc behazun gorde ditzake. Uzkurtu egiten da Kanpoko belarria eratzen du, kanpoko entzu- gantzen digestioa egitean, eta behazuna jariatzen men-hodiarekin batera. ES: Oreja FR: Oreille du koledokotik duodenoraino. ES: Vesícula bi- EN: Ear Arloa: Anat. liar FR: Vésicule biliaire EN: Gallbladder Belarri-mintz: iz. Ikus ‘tinpano’. Beheko masailezur: iz. Ikus ‘beheko matrailezur’. Belaun: iz. Giltzadura konplexua, izterra zangoare- Beheko matrailezur: iz. Matrailezurraren beheko kin lotzen duena. ES: Rodilla FR: Genou EN: aldea osatzen duen hezur luzea; han daude behe- Knee Arloa: Anat. ko hortzak. Zati horizontala, gorputza eta bi Belaun-hezur: iz. Ikus ‘errotula’. adar elkarzut ditu; bi adar horiek ia angelu zuze- Belaunpe: iz. Belaunaren atzeko zatia; gune horre- na osatuz elkartzen zaizkio gorputzari. Kurbatua tan tolesten da zangoa. ES: Corva FR: Jarret EN: du gorputza, ferra-itxurakoa, bi aurpegi eta bi Popliteal fossa Arloa: Anat. ertzekin. ES: Hueso maxilar inferior, mandíbula Belladona: iz. Solanazeoen familiako landare po- FR: Maxillaire inférieur, mandibule EN: Inferior zoitsua. Zenbait alkaloide ditu barruan: hioszi- maxillary bone, mandible mina, atropina, apotropina, eskopolamina, eta Beheragune: iz. Ingurukoak baino beherago dago- abar. Pozoitsuak dira haren hostoak eta sus- en gunea. ES: Depresión traiak. Medikuntzan erabiltzen da, ezaugarri te- Beherako: iz. Digestio-aparatuaren asaldua; gorotz rapeutiko asko baititu: narkotikoa, antiespasmo- bigun edo likidoa oso maiz egitea du ezaugarri dikoa, lasaigarria eta estimulatzailea, kardiakoa,

41 BELTZUNE

eta abar. Atropina eta belladonina dira bellado- ren ondorioz gertatzen da. ES: Calor FR: Cha- naren osagai aktiboak. ES: Belladona FR: Bella- leur EN: Heat done EN: Belladonna Arloa: Biol. Beroaldi: iz. Aurpegira igotzen den bat-bateko Beltzune: iz. Ikus ‘ubeldu’. bero-sentsazio iragankorra; gorritzearekin batera Benda: iz. Ikus ‘lotura’. etortzen da, gehienetan. Nerbio-sistema autono- Bendaje: iz. Ikus ‘lotura’. moak erregulatzen dituen asaldu basomotorren- Bendatu: ad. Ikus ‘lotu’. gatik gertatzen dira beroaldiak. Obulutegien, hi- Benereo: izond. Sexu-harremanei dagokiena, edo potalamoaren eta hipofisiaren jarduera neuro- haiek eragina. ES: Venéreo FR: Vénérienne EN: hormonala aldatzearen ondorioz gertatzen dira Venereal asaldu basomotor horiek. ES: Sofoco FR: Bouf- Benoso: izond. Ikus ‘zainetako’. fée EN: Flush Oharrak: Menopausian edo haren Bentiko: izond. Itsas hondotik urrun daitekeen ondoren jasaten dute emakume batzuek. arren itsas hondoan bizi dena; animalia edo lan- Berotu: ad. Bat-bateko berotasuna sentitu. ES: So- darea izan daiteke. ES: Béntico, bentónico FR: focar Benthique EN: Benthic Arloa: Biol Berpiztu: izond. Hilik egon ondoren, berriz bizirik Bentoniko: izond. Ikus ‘bentiko’. dagoena. ES: Redivivo EN: Revived, resuscitated Bentrikular: izond. Bentrikulu bati dagokiona. ES: Berraktibatze: iz. Endekatutako jarduera biologiko Ventricular FR: Ventriculaire EN: Ventricular bat osatzea; erreakzio kimiko batez, beroa jarriz, Arloa: Anat. edo birkonbinazio genetikoaren nahiz elementu Bentrikulu-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘bentrikular’. laguntzaileen bidez egiten da. ES: Reactivación Bentrikulu: iz. Organismoaren zenbait egituratako FR: Réactivation EN: Reactivation barrunbe txikia. ES: Ventrículo FR: Ventricule Berraktibazio: iz. Ikus ‘berraktibatze’. EN: Ventricle Arloa: Anat. Berrezarpen: iz. Dagokion lekutik kendua dagoen Bentzeno: iz. Hidrokarburo likidoa, pozoitsua, su- atal bat berriz ere bere lekuan ipintzea. ES: koia eta kolorgea. Petroliotik eta harrikatzaren Reimplatación FR: Réimplantation EN: Reim- mundrunetik ateratzen da. Disolbatzaile gisa era- plantation Arloa: Med. biltzen da, gehienbat. Garrantzitsua da medi- Berrezarri: ad. Dagokion lekuan berriz ipini. ES: kuntzan eta industria-toxikologian. Leukopenia, Reimplantar FR: Réimplanter EN: To implant anemia eta purpura eragiten ditu luzaroan hare- again Arloa: Med. kin aritzeak. ES: Benceno FR: Benzène EN: Ben- Berrezi: ad. Ikus ‘errehabilitatu’. zene Arloa: Kim. Berrezte: iz. Ikus ‘errehabilitazio’. Bere kordean: adlag. Ikus ‘kontziente’. Berrikuste: iz. Ikus ‘azterketa’. ES: Revisión Bere lekutik irten: ad. Ikus ‘atera’. ES: Desencajar Berriz eritze: iz. Ikus ‘berriz gaixotze’. Berehalako: izlag. Ikus ‘fulminante’. Berriz gaixotze: iz. Erabat sendatu aurretik, gaixota- Berezko: izlag. Ikus ‘espontaneo’. suna —bereziki infekziosoa— berriz itzultzea. ES: Beriberi: iz. Nerbio-asaldu larria; polineuritis mota Recaída FR: Rechute EN: Relapse Arloa: Med. bat da. B1 bitaminaren gabeziak eragiten du. Berrogeialdi: iz. Infekzio jakinak dituzten edo izan Ondoeza, takikardia, hipotentsioa, edemak, eta ditzaketen pertsonei ezartzen zaien bakartze-al- abar ditu ezaugarri. ES: Beriberi FR: Béribéri dia. Gaixotasunaren hedapena ekiditeko egiten EN: Beriberi Arloa: Med. da. ES: Cuarentena FR: Quarantaine EN: Qua- Bermiforme: izond. Zizarearen itxura duena. ES: rantine Vermiforme FR: Vermiforme EN: Vermiform Bertigo: iz. Oreka-zentzumenaren asaldua; haren Bermifugo: izond. Zizare parasitarioak kanporatze- ezaugarri dira egonkortasunik eza eta ingurukoa ko eta hiltzeko gai dena. ES: Vermífugo FR: Ver- biraka dabilen sentsazioa. ES: Vértigo FR: Verti- mifuge EN: Vermifuge Arloa: Med. ge EN: Vertigo, dizziness Bermizida: izond. (Gai bati buruz) Hesteetako zi- Bertikal: izond. Plano horizontalarekiko elkarzuta zareak deuseztatzen dituena. ES: Vermicida FR: dena. ES: Vertical FR: Vertical EN: Vertical Vermicide EN: Vermicide Arloa: Med. Berun: iz. Pb. Elementu kimiko metalikoa. Astuna Berna: iz. Ikus ‘zango’. da, harikorra eta xaflakorra. Kolore gris-urdinxka Berna-gandor: iz. Ikus ‘bernazaki’. du, eta oso biguna da. Toxikoak dira berunaren Bernazaki: iz. Tibia hezurraren gangarra edo aurre- gatzak. Metal eran, X izpietatik babesteko erako aldea. ES: Espinilla FR: Crête du tibia EN: biltzen da. ES: Plomo FR: Plomb EN: Lead Ar- Shir Arloa: Anat. loa: Kim. Bero: iz. Ezaugarri fisikoa; gorputz baten tenpera- Besaburu: iz. Ikus ‘sorbalda’. turaren igoera adierazten du. Gorputzeko proze- Besagain: iz. Ikus ‘sorbalda’. su metaboliko arruntetan nahiz ehunen hantura- Besahezur: iz. Ikus ‘humero’.

42 BIGUN

Besape: iz. Besoaren azpiko zokogunea; besoa eta Betekada izan: ad. Ikus ‘bete’. sorbalda elkartzen diren gunearen azpian dagoen Betikara: iz. Ikus ‘kliska’. hobia da. ES: Axila FR: Aisselle EN: Axilla Arloa: Betile: iz. Betazalen ertzetan lerro bikoitz edo hiru- Anat. koitzetan dauden zilioetariko bakoitza. ES: Pes- Besapeko: izlag. Besapeari dagokiona, edo besa- taña FR: Cil EN: Eyelash pean dagoena. ES: Axilar Betoker: izond. Ikus ‘begi-oker’. Besaurre: iz. Ukondoaren eta eskumuturraren arte- Betondo: iz. Ikus ‘bekain’. ES: Sobreceja an dagoen gorputz atala. ES: Antebrazo FR: Betortz: iz. Ebakortzen eta aurreko haginen arteko Avant-bras EN: Forearm Oharrak: Bi hezur luze hortza. Lau izan ohi dira, matrailezur-albo baditu: kubitoa eta erradioa. Arloa: Anat. koitzeko bana. Besteak baino kanporago egon Besikula: 1. iz. Ikus ‘baba’. 2. iz. Ikus ‘xixku’. ohi dira. ES: Canino, colmillo FR: Canine EN: Besikular: izond. Besikulei dagokiena. ES: Vesicu- Canine tooth lar FR: Vésiculaire EN: Vesicular Arloa: Anat. Betsare: iz. Ikus ‘erretina’. Beso: iz. Goiko gorputz-adar bakoitzaren zatia; Bi aldeko: 1. izlag. Bi alde dituena. 2. izlag. Bi al- sorbaldatik ukondoraino doa. ES: Brazo FR: Bras detan agertzen edo gertatzen dena. ES: Bilateral EN: Arm Arloa: Anat. FR: Bilatéral EN: Bilateral Besobakar: izond. Ikus ‘besomotz’. Bi gingileko: izlag. Ikus ‘bilobulatu’. Beso-euskarri: iz. Mindutako gorputz atal bati eus- Bi polodun: izond. Ikus ‘bipolar’. teko balio duen benda edo zapia. ES: Cabestrillo Bibalente: iz. Elementu edo konposatu kimikoa; FR: Écharpe EN: Sling balentzia 2 du. ES: Bivalente FR: Binaire EN: Bi- Beso-uhal: iz. Ikus ‘beso-euskarri’. nary Arloa: Kim. Besoko: izlag. Besoari dagokiona, edo besoan da- Bibiparo: iz. Amaren barnean garatu eta karenean goena. ES: Braquial FR: Brachial EN: Brachial elikatzen den enbrioia duen animalia. ES: Viví- Besomotz: izond. Beso bat edo esku bat falta edo paro FR: Vivipare EN: Viviparous Adibideak: Bi- galdu duena. ES: Manco FR: Manchot EN: biparoak dira ugaztunak eta zenbait narrasti eta One-armed arrain. Arloa: Biol. Bestibulu: iz. Hodi baterako sarrera den barrun- Bibisekzio: iz. Animalia bizietan egiten den prakti- bea; baginako edo belarriko bestibulua, esate ba- ka fisiologiko edo kirurgikoa; anestesiarekin zein terako. ES: Vestíbulo FR: Vestibule EN: Vesti- anestesiarik gabe egin daiteke. Oro har, ikerketa- bule Arloa: Anat. rako egiten da. ES: Vivisección FR: Vivisection Betadina: iz. Ikus ‘betadine’. EN: Vivisection Arloa: Biol. Betadine: iz. Pobidona iodatuz egindako prestaki- Bibitelino: 1. izond. (Arrautza mota bati buruz) Bi nen izen komertziala. Antiseptiko gisa erabiltzen nukleo dituena. 2. izond. Obulu banatik sortuta- da. Aerosol eran, garbiketa kirurgikorako disolu- ko bikietako bakoitzari dagokiona; ondare gene- zio eran edo ukendu eran aurki daiteke. ES: Be- tiko desberdina izango dute. ES: Bivitelino FR: tadine FR: Betadine EN: Betadine Bivitellin EN: Bivitelline Arloa: Biol. Betazal: iz. Begi-globoaren aurreko aldea estal de- Bide: 1. iz. Gune, barrunbe edo hodi batera iriste- zaketen bi egituretako bakoitza; goikoa eta beko bitartekoa. 2. iz. Edozein igarobide; zintzur- hekoa. Azalez, giharrez eta kartilagoz eratuak hestea, hestegorria, eta beste. ES: Vía FR: Voie daude, eta mugikorrak dira. Goikoa eta behekoa EN: Path Arloa: Anat. elkarrengana hurbiltzean, erabat estaltzen dute Bideraezin: 1. izond. Aurrera irteteko aukerarik ez begi-globoa. ES: Párpado FR: Paupière EN: duena; garatzeko eta bizitzeko gai ez dena. 2. izond. Eyelid Jaio ondoren, bizirik irauteko ezintasuna duen fe- Betazal-ertz: iz. Betazalen alboko edo erdialdeko tuari dagokiona. ES: Inviable EN: Nonviable angelua. ES: Comisura de los párpados FR: Bideragarri: izond. Garatzeko, hazteko edota bizi- Canthus EN: Canthus rik irauteko gai dena; haurdunaldiaren 28. astera Betazpi: iz. Begi-zuloa; begiaren azpian agertzen iritsi den umekia, esate baterako. ES: Viable FR: den ubeldua. ES: Ojera Viable EN: Viable Arloa: Biol. Betazpitsu: izond. Betazpiak dituena. ES: Ojeroso Bidet: iz. Bainuontzi berezia; itxura obalatua du. EN: Haggard Uzki ingurua eta sexu-organoak garbitzeko era- Bete: ad. Janariz edo edariz aseta geratu. ES: Em- biltzen da. ES: Bidet, bidé FR: Bidet EN: Bidet pachar Bifido: izond. Bi zatitan arraildua. ES: Bífido FR: Betekada: iz. Janari- edo edari-asealdia. ES: Empa- Bifid EN: Bifide Arloa: Biol. cho FR: Indigestion EN: Indigestion Bigun: izond. Ahula, beratza eta trinkotasun gutxi- Betekada arindu: ad. Urdaileko betekada kendu. koa; tonu normala galdu duen giharra. ES: Fláci- ES: Desempachar do FR: Flasque EN: Flaccid

43 BIGUNTASUN

Biguntasun: 1. iz. Biguna denaren ezaugarria. 2. Bihotz-giltzurrunetako: izlag. Bihotzari eta giltzu- iz. Laxotasuna, gihar-ahultasuna, ahulezia. ES: rrunei dagokiena. ES: Cardiorrenal FR: Cardio- Flacidez FR: Flaccidité EN: Flaccidity rénale EN: Cardiorenal Bihotz-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘kardiako’. Bihotz-hodietako: izlag. Ikus ‘kardiobaskular’. Bihotz: iz. Kono-itxura duen giharra, ukabil itxia- Bihotz-taupada: iz. Bihotzaren (eta arterien) uz- ren neurrikoa; odola gorputz osora ponpatzen du kurtze- eta zabaltze-higidurako indar txandaka- taupada bidez. Perikardioaz inguraturik, diafrag- tua. ES: Palpitación, latido FR: Battement EN: maren gainean eta biriken beheko ertzen artean Beat dago bihotza, eta mediastinoaren erdigunea har- Bihozkada: iz. Bihotzak (metaforikoki) eragindako tzen du. Hiru geruza ditu: perikardioa, miokar- susmo, intuizio edota ekintza. ES: Pálpito, cora- dioa eta endokardioa. Lau barrunbe ditu: goian, zonada EN: Hunch, feeling ezker- eta eskuin-aurikulak, eta, behean, ezker- Bihurdura: iz. Zaintiratua; lotailu, tendoi edota eta eskuin-bentrikuluak. Bihotzaren ezkerreko gihar batek berezkoa ez duen higiduraren bat aldeak aorta arteriarantz ponpatzen du birika- egiten du, bere ardatzarekiko biratzean, bereziki. zainetatik datorren odol oxigenatua, gorputz Lesioa gertatzen da, ondorioz. ES: Distorsión, guztira hedatzeko. Bihotzaren eskuineko aldeak, torcedura FR: Torsion EN: Torsion Arloa: Med. berriz, kaba zainetik jasotako odol ez-oxigenatua Bihurgune: iz. Zerbait okertu, tolestu edo bihur- ponpatzen du birika-arteriarantz. ES: Corazón tzen den gunea. ES: Curvadura FR: Courbure FR: Coeur EN: Heart Arloa: Anat. EN: Curvature Bihotzaldi: iz. Ikus ‘bihozkada’. Bihurritu: iz. Giltzadura bat inguratzen duten ten- Bihotz-arnasetako: izlag. Bihotzari eta arnas siste- doietako, lotailuetako edo giharretako lesio trau- mari dagokiona. ES: Cardiorrespiratorio FR: matikoa; mina, hantura eta giltzaduraren gaine- Cardiorespiratoire EN: Cardiorespiratory ko azalaren zurbiltasuna ditu ezaugarri. Lotailu- Bihotz-biriketako: izlag. Bihotzari eta birikei dago- ren baten edo inguruko gihar-zuntzen baten kiena. ES: Cardiopulmonar FR: Cardiopulmo- haustura eragin dezake. ES: Esguince FR: Foulu- naire EN: Cardiopulmonary re EN: Strain Arloa: Med. Bihotz-bularretako: izlag. Bihotzari eta bular-ba- Bikarbonato: iz. Azido karbonikotik datorren rrunbeari dagokiena. ES: Cardiotorácico anioia. Azido karbonikoaren hidrogeno atomo Bihotzeko: izlag. Ikus ‘kardiako’. bat base batez ordezkatzean lortzen da. ES: Bi- Bihotzeko balbula: iz. Irekiz eta itxiz odol-fluxua carbonato FR: Bicarbonate EN: Bicarbonate Ar- kontrolatzen duten bihotzeko egituretako ba- loa: Kim. koitza. Bi dira: balbula mitrala eta balbula tri- Biki: iz. Haurdunaldi beretik jaiotako bi ondoren- kuspidea. Balbulek norabide bakarrean uzten goetariko bakoitza. Obulu bakarretik edo obulu- diote igarotzen odol-fluxuari. ES: Válvula del co- tegiak aldi berean askatutako bi obulutatik (biak razón FR: Valvule cardiaque EN: Heart valve aldi berean ernalduak izanik) garatuak izan dai- Bihotzeko bentrikulu: iz. Bihotzaren beheko bi tezke bi izakiak. ES: Gemelo FR: Jumeaux EN: barrunbeetako bakoitza. Odola jasotzen dute au- Twins rikuletatik. Biriketara bidaltzen du odola eskui- Biki bibitelino: iz. Ikus ‘biki dizigotiko’. neko bentrikuluak; ezkerrekoak, berriz, aorta ar- Biki dizigotiko: iz. Haurdunaldi bereko emaitza terian zehar, gorputz osora. ES: Ventrículo del bikoitza; obulutegitik aldi berean askatutako bi corazón FR: Ventricule cardiaque EN: Ventricle obulu aldi berean ernaltzearen ondorioa da. Sexu of heart Arloa: Anat. berekoak edo sexu desberdinekoak izan daitezke Bihotzerre: iz. Ikus ‘pirosi’. bi izakiak, eta egitura fisiko eta genetiko bereziak Bihotz-gelditze: iz. Gastu kardiakoaren eta zirku- dituzte. Bereizita dituzte karenak eta mintzak lazio eraginkorraren bat-bateko etena. Fibrila- (amniosa eta koriona). ES: Gemelo dicigótico, zio bentrikularraren ondorioz gertatzen da es- gemelo dizigótico FR: Jumeaux dizygotes EN: kuarki, baina asistolia bentrikularraren edo di- Dizygotic twins soziazio elektromekanikoaren ondoriozkoa ere Biki monozigotiko: iz. Haurdunaldi bereko bi on- izan daiteke. Bihotz-gelditzea gertatzen denean, dorengo; obulu ernaldu bakarra garatzearen gelditu egiten dira oxigenoaren sarrera eta kar- ondorio dira. Bi zati berdinetan banatzen da bono dioxidoaren kanporatzea, metabolismo obulu ernaldua, eta bi fetu ematen ditu. Sexu be- zelularra anaerobio bihurtzen da, eta metabolis- rekoak dira beti biki horiek, eta egitura genetiko mo- eta arnas azidosia gertatzen dira; konpon- berbera, odol-talde bera eta antz izugarria dute du ezean, heriotza eragiten dute. ES: Paro car- elkarren artean, ezaugarri fisiko, psikologiko eta díaco FR: Arrêt cardiaque EN: Cardiac arrest mentalei dagokienez. Berdinak edo bereiziak Arloa: Med. izan daitezke karena eta mintzak, obulua bitan

44 BIOKIMIKO

zatitu den garapen-unearen arabera. ES: Gemelo Bilotsu: izond. Ikus ‘iletsu’. monocigótico FR: Jumeaux monozygotes EN: Biluzgorritu: ad. Arropa erabat kendu. ES: Desnu- Monozygotic twins dar Biki siamdar: iz. Fetu biki elkartuak, era berdin- Biluzi: izond. Arroparik gabe dagoena. ES: Des- tsuan garatuak eta obulu bakarraren emaitza di- nudo renak. Elkartuta dauden atalen araberakoa da Binomial: 1. izond. Bi izen edo termino dituena asalduaren larritasun maila: azalekoa (zilbor-hes- 2. izond. Nomenklatura binomiala: izaki bizidu- teko odol-hodiena) edo sakonagoa (buruarena nak izendatzeko erabiltzen den nomenklatura- edo bularrarena). ES: Gemelo siamés FR: Jume- sistema. Latinezko edo talatinizaturiko bi hitz aux siamois EN: Siamese twins erabiltzen dira espezieak izendatzeko; bata gene- Biki unibitelino: iz. Ikus ‘biki monozigotiko’. roari dagokio, eta, bestea, espezieari berari. ES: Bikoiztu: ad. Bikoitz bihurtu. ES: Geminar FR: Binomial FR: Binomial EN: Binomial Arloa: Germer EN: To germinate Biol. Biktima: iz. Kalteren bat jasan duen pertsona; bes- Biodinamika: iz. Fisiologiaren adarra; prozesu di- te norbaiten erruz, edo zoriz. ES: Víctima FR: namikoek izaki bizidunengan duten eragina az- Victime EN: Victim tertzea du helburu. Adibidez, erradiazioek duten Bikuspide: izond. Bi gailur, tontor edota hortz di- eragina. ES: Biodinámica FR: Biodynamique tuena. Balbula bikuspidea da, adibidez, bihotze- EN: Biodynamics Arloa: Biol. ko ezkerreko aurikularen eta bentrikuluaren arte- Bioelektrizitate: iz. Ehun biziek —nerbioek eta ko balbula mitrala. ES: Bicúspide FR: Bicuspide giharrek, adibidez— sortzen duten korronte EN: Bicuspid Arloa: Anat. elektrikoa. ES: Bioelectricidad EN: Bioelectricity Bilgor-: (Hitz elkartuetan) Ganztsua edo koipe- Arloa: Biol. tsua; larruazaleko bilgor-guruinei edo haien ja- Bioelementu: iz. Elementu kimikoa, materia bizia- riakinei dagokie, gehienetan. ES: Sebáceo FR: ren —animalia- edo landare-jatorrikoa— osae- Sébacé EN: Sebaceous Arloa: Biol. ran parte hartzen dutenetariko edozein; ezinbes- Bilgor: iz. Bilgor-guruinek jariatzen duten mate- tekoa da garapenerako. ES: Bioelemento FR: ria horixka; guruinaren analogoak diren zelu- Bioélément EN: Bioelement Arloa: Biol. laz, epitelio-zelulaz eta koipe tantaz eratua Bioenergetiko: izond. Bioenergiari dagokiona. ES: dago. ES: Sebo FR: Sébum EN: Sebum Arloa: Bioenergético FR: Bioénergétique EN: Bioener- Biol. getic Arloa: Biol. Bilgor-guruin: iz. Dermisean dauden egiturak, Bioenergia: iz. Bizi-indarra edo energia. ES: Bioe- zaku-itxurakoak. Gorputz osoko larruazalean nergía FR: Bioénergie EN: Bioenergy Arloa: daude, baina ugariagoak dira buruko ile-larruan, Biol. aurpegian, ipurdian, sudurrean, eta kanpoko be- Biogenesi: iz. Teoria biologikoa; haren arabera, or- larrian. Guruin bakoitza hodi bakarrez osatua ganismo bizi orok beste organismo batean du ja- dago, eta albeolo obalatu talde batetik sortzen da torria. ES: Biogénesis FR: Biogenèse EN: Bioge- hodia. ES: Glándula sebácea FR: Glande sébacée nesis Arloa: Biol. EN: Sebaceous gland Biogenesiko: izond. Biogenesiari dagokiona. ES: Bilirrubina: iz. Behazuneko pigmentu hori-laranja Biogenésico Arloa: Biol. kolorekoa; hemoglobinaren degradazioaren on- Biogeografia: iz. Faktore-azterketa; animalien, lan- dorioz sortzen da. Eguneko 250 mg ekoizten dareen eta gizakien alderdi geografikoaren bana- dute pertsona osasuntsuek, eta gorozkiekin kan- keta eta haien espazio-banaketa azaltzen dute poratzen da gehiena. ES: Bilirrubina FR: Biliru- faktore horiek. ES: Biogeografía FR: Biogéogra- bine EN: Bilirubin Oharrak: Odolean eta larrua- phie EN: Biogeography Arloa: Biol. zaleko ehunetan bilirrubina pilatzean agertzen da Bioingeniaritza: iz. Ingenieritza-teknologia; medi- ikteriziari dagokion zurbiltasun horixka. Arloa: kuntzako arazoetarako erabiltzen da. ES: Bioin- Biol. geniería FR: Bio-ingénierie EN: Bio-engineering Biliuria: iz. Gernuan behazuna edo behazun-pig- Biokimika: iz. Izaki bizidunen eta bizi-prozesuen mentuak izatea ezaugarri duen asaldua. ES: Bi- kimika; kimika biologikoa. Izaki bizidunen osa- liuria FR: Biliurie EN: Biliuria Arloa: Med. gai kimikoen sintesiaz, aldaketez eta metabolis- Bilo: 1. iz. Bizarra edo bibotea hasi aurretik, gaz- moaz arduratzen da. ES: Bioquímica FR: Biochi- teei goiko ezpainaren gainaldean sortzen zaien mie EN: Biochemistry ilea. ES: Bozo 2. iz. Ikus ‘ile’. Biokimikari: iz. Biokimikan aditua dena. ES: Bio- Bilobulatu: izond. Bi lobulu dituena. ES: Bilobu- químico FR: Biochimiste EN: Biochemist lado, bilobular FR: Bilobulé EN: Bilobular Arloa: Biokimiko: izond. Biokimikari dagokiona. ES: Biol. Bioquímico

45 BIOKLIMA

Bioklima: iz. Klima mota; biziaren garapenerako rumenean dutenak). ES: Biorritmo FR: Bioryth- eskaintzen dituen baldintzak dira haren bereizga- me EN: Biorythme Arloa: Biol. rri nagusia. ES: Bioclima Arloa: Biol. Biosintesi: iz. Molekula organikoen sorrera, izaki Bioklimatiko: izond. Bioklimatologiari dagokiona. bizidun baten barnean; organismoko zelulak ES: Bioclimático FR: Bioclimatique EN: Biocli- eratzen dituzte molekula horiek. Energiari eta matic Arloa: Biol. hainbat entzimari eta koentzimari esker izaten Bioklimatologia: iz. Biologiaren adarra; klimaren du izakiak biosintesirako gaitasuna. Metabolis- eta izaki bizidunen arteko harremanak eta ekin- moaren oinarrizko prozesuetako bat da. ES: Bio- tzak aztertzen ditu. ES: Bioclimatología FR: Bio- síntesis FR: Biosynthèse EN: Biosynthesis Arloa: climatologie EN: Bioclimatology Arloa: Biol. Biokim. Biologia: iz. Bizia, oro har, aztertzen duen zientzia; Biota: iz. Gune jakin batean bizi diren izaki bizi- izaki bizidunek elkarrekin eta ingurumenarekin dunen multzoa. ES: Biota FR: Biote EN: Biota dituzten harremanak, eta izaki horien egitura, Arloa: Biol. funtzioak eta sailkapenak aztertzen ditu. ES: Bio- Bioteknologia: iz. Biologia-ikerketetako emaitzen logía FR: Biologie EN: Biology erabilera industriala. ES: Biotecnología FR: Bio- Biologiko: izond. Biologiari dagokiona. ES: Bioló- technologie EN: Biotechnology gico FR: Biologique EN: Biological Oharrak: Gai Bioteknologiko: izond. Bioteknologiari dagokiona. biologikoak: organismo biziekin nahiz haien era- ES: Biotecnológico torriekin egindako edozein prestakin; gai diag- Bioterapia: iz. Metodo terapeutikoa; gai organi- nostiko, prebentibo edo terapeutiko gisa erabil- koak eta hazkuntza biziak sendagai modura tzen dira; prestakin horietariko batzuk dira: anti- erabiltzean datza. ES: Bioterapia EN: Biotherapy genoak, antitoxinak, seruma eta txertoak. Arloa: Med. Biologo: iz. Biologian aditua; bizitzaren zientzia Biotina: iz. B taldeko bitamina kolorge, kristalino aztertzen duen pertsona. ES: Biólogo FR: Biolo- eta hidrosolublea. Koentzima gisa jokatzen du giste EN: Biologist gantz-azidoen sintesian, eta karbohidratoen eta Biolumineszentzia: iz. Zelula bizi batzuen ezauga- gantz-azidoen oxidazioan. ES: Biotina FR: Bioti- rria. Gorputz-tenperatura igo gabe argia ekoizte- ne EN: Biotin Arloa: Biokim. an datza; zenbait bizidunetan gertatzen diren Biotipo: iz. Espezie bereko banakoen multzoa; on- erreakzio entzimatikoen ondoriozkoa izaten da dare genetiko bera dute. ES: Biotipo FR: Biotype hori. ES: Bioluminiscencia FR: Bioluminescence EN: Biotype Arloa: Biol. EN: Bioluminescence Arloa: Biol. Biotopo: iz. Ekosistemako zati bizigabea; biozeno- Biomagnetismo: iz. Izaki bizidunek eremu magne- siaren kokalekua da, eta ingurumen-baldintza tikoekiko duten erreaktibotasuna eta sentikorta- uniformeak ditu. ES: Biotopo FR: Biotope EN: suna. ES: Biomagnetismo FR: Biomagnétisme Biotope Arloa: Biol. EN: Biomagnetism Arloa: Biol. Biparietal: izond. Buruko bi hezur parietalei dago- Biometria: iz. Biologiaren adarra; metodo estatisti- kiena. ES: Biparietal FR: Bipariétal EN: Biparietal koak erabiltzen ditu izaki bizidunen eta prozesu Biparo: izond. (Ugaztun emeei buruz) Erditze be- organikoen azterketarako. ES: Biometría FR: rean bi ume izan dituena. ES: Bíparo Arloa: Biol. Biométrie EN: Biometrics Arloa: Biol. Bipolar: izond. (Nerbio-zelulei buruz) Bi luzakin Biomolekula: iz. Ehun bizien eraketan parte har- dituena; ondorioz, sistema aferente eta eferente tzen duen molekula. ES: Biomolécula FR: Bio- bana ditu. ES: Bipolar FR: Bipolaire EN: Bipolar molécule EN: Biomolecule Biral: 1. izond. Birusari dagokiona. 2. izond. Biru- Bionika: iz. Arazo teknikoak konpontzeko biolo- sek eragindakoa. ES: Viral, vírico FR: Viral EN: gia-ezagutzak erabiltzen dituen jakintza. ES: Bió- Viral nica FR: Bionique EN: Bionics Arloa: Biol. Birika: iz. Toraxeko bi organo arin eta hanpatueta- Biopsia: 1. iz. Organo bateko nahiz gorputzeko riko bakoitza; arnas sistemako organo nagusia beste edozein ataletako ehun zati baten erauzke- da. Oxigenoa hartzen du arnastutako airetik, ta. Hainbat helburu ditu: mikroskopioz azter- odol arterialaren sistemara igaro, eta zain-siste- tzea, diagnostiko bat zehaztea, gaixotasun baten matik hartutako karbono dioxidoa kanporatzen garapena jarraitzea, eta abar. 2. iz. Aztertzeko du. Ezkerrekoa baino handiagoa da eskuineko erauzten den ehun zatia. ES: Biopsia FR: Biopsie birika, eta hiru lobulutan banatua dago; ezkerre- EN: Biopsy Arloa: Med. koak, aldiz, bi lobulu ditu. ES: Pulmón FR: Pou- Biorritmo: iz. Animalietan zein landareetan aldiz- mon EN: Lung Arloa: Anat. ka gertatzen den fenomenoa. Bi biorritmo mota Biriketako: izlag. Arnas sistemari edo birikei dago- bereiz daitezke: endogenoak (bihotzarena, hile- kiena, edo haietan dagoena. ES: Pulmonar FR: koa, loa, eta abar) eta exogenoak (jatorria ingu- Pulmonaire EN: Pulmonary, pulmonic

46 BIZI-

Biriko: izond. Ikus ‘biral’. tzan; urdaileko eta hesteetako hantura-arazoe- Birjarpen: iz. Ikus ‘berrezarpen’. tan, batez ere. Antibiotikoak erabiltzearen on- Birjarri: ad. Ikus ‘berrezarri’. dorioz, asko urritu da bismutoaren erabilera te- Birologia: iz. Mikrobiologiaren adarra; birusak eta rapeutikoa. ES: Bismuto FR: Bismuth EN: Bis- haiek eragindako gaixotasunak aztertzen ditu. muth Arloa: Kim. ES: Virología FR: Virologie EN: Virology Arloa: Bisturi: iz. Kirurgia-tresna; luzea, estua eta zorro- Biol. tza izan ohi da. Gorputzeko ehunak ebakitzeko Birologo: iz. Birologian aditua den pertsona; biru- erabiltzen da. ES: Bisturí FR: Bistouri EN: Bis- sak eta haiek eragindako gaixotasunak aztertzen toury Arloa: Med. ditu. ES: Virólogo FR: Virologiste EN: Virolo- Bitamina-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘bitaminiko’. gist Arloa: Biol. Bitamina: iz. Konposatu organikoa; ezinbestekoa Birosi: iz. Birusek eragindako gaixotasun oro. ES: da organismoaren funtzio metabolikoetarako eta Virosis FR: Virose EN: Virosis Arloa: Med. fisiologikoetarako. Ez dago bitamina guztiak di- Birrindu: 1. ad. Gai solido bat eho edo txikitu, tuen elikagairik. ES: Vitamina FR: Vitamine EN: guztiz hauts bihurtu gabe. 2. ad. Ikus ‘haustu’. Vitamin Arloa: Biokim. Birrintze: iz. Ikus ‘xehatze’. Bitaminadun: izond. Bitaminak dituena. ES: Vita- Birsortze: iz. Zelula, ehun edota organo galduak minado FR: Vitaminé EN: Vitamin-enriched, vi- nahiz lesionatuak ordezkatzeko, berriz sortzeko taminized edo konpontzeko prozesua. ES: Regeneración Bitamina-konplexu: iz. Bitamina hidrosolubleen FR: Régénération EN: Regeneration Arloa: Biol. multzoa; hainbat egitura eta eragin biologiko di- Birulento: izond. (Gaixotasunei buruz) Oso pato- tuzte. Ugariak dira B bitamina guztiak gibelean genoa, edota azkar garatzen dena. ES: Virulento eta legamietan, eta bakarka edo konbinaturik FR: Virulent EN: Virulent Arloa: Med. agertzen dira hainbat elikagaitan. ES: Complejo Birulentzia: iz. Mikroorganismo batek gaixotasun vitamínico (B) EN: Vitamin B complex bat eragiteko duen ahalmena. ES: Virulencia FR: Bitaminiko: izond. Bitaminei dagokiena. ES: Vita- Virulence EN: Virulence Arloa: Med. mínico EN: Vitamin Birus-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘biral’. Bitiligo: iz. Larruazaleko gaixotasuna; hartutakoa Birus: iz. Organismo mikroskopikoa, zelularra ez eta onbera da, eta jatorri ezezaguna du. Haren dena. Gaixotasun-iturri dira birusak animalien- ezaugarri dira hainbat neurritako gune irregula- tzat eta landareentzat. Zelula barneko bizkarroiak rrak, pigmenturik gabeak. Sarritan, hiperpig- dira; infektatzen duten zelularen metabolismotik mentatuak izaten dira gune horien ertzak. Gai- lortzen dute behar duten energia. Beren kabuz xotasunak gehien erasaten dien guneak agerian ugaldu ezin direnez, kode genetikoa ematen dute egon ohi dira. ES: Vitíligo FR: Vitiligo EN: Viti- birusek, eta zelula ostalariari hartzen dizkiote ligo Arloa: Med. ugaltzeko behar duten energia eta oinarrizko ma- Bitxi: izond. Ikus ‘arraro’. teriak. ADN zein RNA azido nukleikoa izan di- Bixika: iz. Epidermiseko eta, kasu bakanetan, der- tzakete. ES: Virus FR: Virus EN: Virus miseko irtengune txiki eta ongi mugatua, ba- Birusen kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Birusei rruan zornez betea. ES: Buba FR: Pustule EN: aurre egiten diena. ES: Antiviral, antivirus, anti- Pustule Arloa: Med. vírico FR: Antiviral, antivirus EN: Antiviral, an- Bizelular: izond. Bi zelulaz osatua dagoena. ES: Bi- tivirus Arloa: Med. celular Bisexual: 1. izond. Bi sexuen ezaugarri fisiko edo Bizeps: iz. Gihar luze fusiformea; besoan eta izte- psikologikoak dituena. 2. izond. Bi sexuek era- rrean dago. Bi buru eta bi zurda aske ditu bakartzen dutena. ES: Bisexual FR: Bisexuel, bikoitzak. Besahezurraren aurreko aldean dago be- sexué EN: Bisexual soko bizepsa, eta eskapulan du sorrera. Besoa eta Bisexualitate: 1. iz. Izaki berarengan bi sexuen besaurrea tolesten ditu. Izterreko bizepsa, berriz, ezaugarriak izatearen fenomenoa. 2. iz. Bi sexue- izterraren atzeko aldean dago. Haren bi burueta- kiko sexu-zaletasuna. ES: Bisexualidad FR: Bi- tik datozen zuntzek bat egiten dute zurda ba- sexualité EN: Bisexuality tean; zurda peronearen alboaldean txertatzen da, Bisexuatu: izond. Hermafrodita; ugal-organo arrak eta hortik, zenbait zuntzen bidez, tibiaren alboal- eta emeak batera dituena. ES: Bisexuado Arloa: deko irtengunean. Zangoa tolestu eta kanpo- Biol. rantz birarazten du gihar horrek; gauza bera egi- Bismuto: iz. Bi. Elementu kimikoa; metal disti- ten du izterrean. ES: Bíceps FR: Biceps EN: Bi- ratsua, zuri-gorrixka, oso hauskorra. Egoera ceps metalikoan, hainbat aleaziotan erabiltzen da. Bizi-: (Hitz elkartuetan) Biziari dagokiona. ES: Vi- Asko erabili izan dira haren gatzak medikun- tal FR: Vital EN: Vital

47 BIZI

Bizi: 1. iz. Jaiotzatik heriotzara doan denbora-tar- rrari. Bizkarrezur-hodia igarotzen da bizkarre- tea. 2. iz. Energia; organismoak haztea, ugaltzea, zurretik, eta bizkarrezur-muina bildu eta babes- elikagaiak xurgatzea eta erabiltzea, eta zenbait or- ten du. ES: Columna vertebral FR: Colonne ver- ganismo mugitzea eta borondatezko kontrola tébrale EN: Vertebral column Arloa: Anat. izatea ahalbidetzen du. ES: Vida FR: Vie EN: Bizkarrezur-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘bizkarrezu- Life 3. izond. Bizia duena. ES: Vivo FR: Vivant rreko’. EN: Living Bizkarrezur-erraboila: iz. Entzefaloaren zatia; biz- Bizi: ad. Bizirik iraun. ES: Vivir FR: Vivre EN: To karrezur-muinaren dilatazio-itxuran ageri da, live zulo okzipitalaren gainean. Arnasketa eta bihotz- Bizialdi: iz. Ikus ‘bizi’. ES: Vida taupadak kontrolatzen ditu. Hilgarriak gertatzen Bizidun: izond. Bizirik dagoena. ES: Viviente, vivo dira gune horretako lesioak edo gaixotasunak. FR: Vivant EN: Living ES: Bulbo raquídeo Bizigabe: izond. Ikus ‘inerte’. Bizkarrezur-muin: iz. Nerbio-sistemaren osagaia; Bizigai: iz. Bizia mantentzeko ezinbesteko gaia. ES: orno-hodian dago, eta zulo okzipitaletik bigarren Sustento FR: Sustentation EN: Sustenance gerri-ornoraino iristen da. Zilindrikoa da, eta Bizigarri: 1. izond. Gorputz-sistema baten jardue- meningeek inguratzen dute. Gai zurizko kordoi- ra-erritmoa handitzen duena. ES: Estimulante seriez osatuta dago; horiek inguratzen dute erdi- FR: Stimulant EN: Stimulant Adibideak: Kafea guneko gai grisa. ES: Médula espinal FR: Moelle da bizigarri erabilienetakoa. 2. izond. Ikus ‘sus- épinière EN: Spinal cord pergarri’. ES: Reconstituyente Bizkarrezurreko: izlag. Bizkarrezurrari dagokiona, Biziiraupen: iz. Bizirik jarraitzea, beste baten edo edo bizkarrezurrean dagoena. ES: Raquídeo, es- batzuen heriotzaren nahiz gertaera jakin baten pinal FR: Rachidien EN: Rachidian, radidian Ar- ondoren. ES: Supervivencia FR: Survie EN: Sur- loa: Anat. vival Bizkarroi-: 1. (Hitz elkartuetan) Bizkarroiei dago- Bizi-ezaugarriak: iz. Ikus ‘bizi-konstanteak’. kiena. 2. (Hitz elkartuetan) Bizkarroiek eragin- Bizi-konstanteak: iz. Organismoaren egoerari bu- dako gaixotasuna. ES: Parasitario FR: Parasitaire ruzko datu multzoa. Muga jakin batzuen ba- EN: Parasitic Arloa: Biol. rruan mantendu behar dira, baldintza normale- Bizkarroi: iz. Beste organismo baten barruan edo tan bizitzen jarraitu ahal izateko. ES: Constantes gainean bizi den organismoa, eta haren kontura vitales FR: Constantes vitales EN: Vital signs Ar- elikatzen dena. ES: Parásito FR: Parasite EN: Pa- loa: Med. rasite Arloa: Biol. Bizio: iz. Ikus ‘heste-zizare’. Bizkarroien kontrako: izlag. Ikus ‘antiparasitario’. Bizirik atera: ad. Ikus ‘salbatu’. Bizkorgarri: 1. izond. Ikus ‘bizigarri’. ES: Estimu- Bizirik iraute: iz. Ikus ‘biziiraupen’. lante 2. izond. Ikus ‘suspergarri’. ES: Reconstitu- Bizitasun: iz. Ikus ‘arintasun’. yente Bizitu: ad. Zerbaitek bizitasuna hartu edo eman. Bizkortasun: 1. iz. Ikus ‘arintasun’. ES: Estimular FR: Doper EN: To stimulate Bizkortu: 1. ad. Ikus ‘bizitu’. ES: Estimular 2. ad. Bizitza: iz. Ikus ‘bizi’. ES: Vida Ikus ‘indarberritu’. ES: Reconfortar, reconstituir, Bizitza begetatibo: iz. Fenomeno automatikoen recuperar multzoa; beharrezkoak dira biziari eusteko eta es- Bizkortzaile: izond. Ikus ‘bizigarri’. ES: Estimula- pezieen iraupena ziurtatzeko. ES: Vida vegetativa dor FR: Vie végétative EN: Vegetative life Bizkortze: iz. Ikus ‘indarberritze’. Bizkar: iz. Gorputz-enborraren atzeko aldea, lepo- Blastodermo: iz. Umekia biltzen duen mintza; ze- aren eta gerriaren artean dagoena. ES: Espalda lulak eta blastomeroak geruzetan pilatzean sor- FR: Dos EN: Back Arloa: Anat. tzen da. Hiru geruza osatzen dira: ektodermoa, Bizkarralde: iz. Gorputz-enborraren atzeko aldea, endodermoa eta mesodermoa. ES: Blastodermo azken lepo-ornotik azken gerri-ornorainokoa. FR: Blastoderme EN: Blastoderm Arloa: Biol. ES: Dorso FR: Dos EN: Dorsum Arloa: Anat. Blastomero: iz. Obulu ernalduaren nukleoa zati- Bizkarraldeko: izlag. Ikus ‘dortsal’. tzean banaketa mitotikoa gertatzen delarik, han Bizkarrezur: iz. Egitura malgua, hezurduraren lu- garatzen diren bi zeluletariko bakoitza. Bi blasto- zera-ardatza eratzen duena. 33 edo 34 ornoz osa- meroek zatitzen jarraitzen dute, haurdunaldiko tuta dago: lepoaldekoak, 7; bizkarraldekoak, 12; lehen egunetan morula osatzeko. ES: Blastómero gerrialdekoak, 5; eta pelbisekoak, 9 edo 10. Or- FR: Blastomère EN: Blastomere Arloa: Biol. noarteko diskoz elkartuak daude ornoak. Hain- Blastomize: iz. Ikus ‘blastomyces’. bat gihar txertatzen dira bizkarrezurrean; indarra Blastomyces: iz. Onddo mikroskopikoen generoa; eta malgutasuna ematen dio horrek bizkarrezu- blastomikosia eragiten duten zenbait espezie bil-

48 BRAUN-EN FERULA

tzen ditu genero horrek. ES: Blastomyces Arloa: reizgarria da, eta hauts eta ukendu eran erabil- Biol. tzen da nagusiki, larruazaleko asaldu arinen tra- Blastula: iz. Enbrioi-garapenaren aldia, segmenta- tamenduan. ES: Boro FR: Bore EN: Boron Ar- zioaren bukaerakoa; barrunbe bat eratzen duten loa: Kim. zelulaz osatua dago enbrioia aldi horretan. ES: Bortizela: iz. Protozoo ziliodunen generoa. Ur gazi Blástula FR: Blastula EN: Blastula Arloa: Biol. edo gezatan bizi dira. ES: Vorticela FR: Vortice- Blefaritis: iz. Betazaletako Meibomioren guruinen lle EN: Vorticella Arloa: Biol. eta betileen folikuluen hantura; hantura, gorrita- Bota: ad. Ikus ‘kanporatu’. suna eta muki lehorrezko zoldak ditu ezaugarri. Botagale: iz. Ikus ‘goragale’. ES: Blefaritis FR: Blépharite EN: Blepharitis Ar- Botagura: iz. Ikus ‘goragale’. loa: Med. Botaka egin: ad. Ikus ‘oka egin’. Blenoftalmia: iz. Konjuntibitis zornetsua, katarroa- Botika-: 1. (Hitz elkartuetan) Botikari dagokiona. ren ondorioz sortzen dena. ES: Blenoftalmía Ar- Botika: 1. iz. Ikus ‘farmazia’. 2. iz. Ikus ‘sendagai’. loa: Med. Botikak eman: ad. Ikus ‘medikatu’. Blenorragia: iz. Mukosa genitalaren hantura ku- Botikak hartu: ad. Ikus ‘medikatu’. tsagarria; koitoaren ondorioz kutsatzen da, Botika-ontzi: 1. iz. Oinarrizko sendagaiak gorde- gehienbat. Neisseria gonorrhoeae bakterioa da tzeko eta beharrezko lekuetara eramateko erabil- blenorragiaren eragile nagusia, eta mina, erreta- tzen den kutxa. ES: Botiquín FR: Pharmacie de sun-sentsazioa eta muki-jario zornetsua dira haren secours EN: First-aid kit ezaugarri nagusiak. Erabat senda daiteke, edo kro- Botikari: iz. Ikus ‘farmazeutiko’. niko bihurtu. ES: Blenorragia FR: Blennorrhagie Botulismo: iz. Elikadura-intoxikazioa, Clostridium EN: Blennorrhagia Arloa: Med. botulinum baziloaren endotoxina batek eragina. Blenorrea: iz. Uretrari edo baginari darion fluxu Hilgarria izaten da, sarritan. C. botulinum-ek blenorragiko kronikoa; gonorrea kronikoa. ES: kutsaturiko elikagaien bidez barneratzen da toxi- Blenorrea FR: Blennorrhée EN: Blennorrhea Ar- na organismoan. Zenbaitetan, mikroorganismoak loa: Med. kutsaturiko zauri baten bidez barnera daiteke. Bolo: 1. iz. Ore bigun eta mamitsua; elikagaiak Urdaileko ondoezik gabe garatzen da botulis- txikitu eta xehetu ondoren sortzen da. 2. iz. Far- moa, eta kutsaturiko elikagaia hartu eta astebete- makologian, ohikoa baino handiagoa den pilula. ra ager daiteke. Haren ezaugarri dira nekea eta 3. iz. Zirkulazio-sisteman kolpetik xiringaturiko ikusmen-asalduak. Giharretako ahulezia ere ager sendagai edo kontrastea. ES: Bolo FR: Bol EN: daiteke, disfagiarekin batera. Arnas gutxiegitasu- Bolus na eragiten du ahulezia horrek, eta, ondorioz, Bolumetria-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘bolumetri- heriotza gerta daiteke. ES: Botulismo FR: Botu- ko’. lisme EN: Botulism Arloa: Med. Bolumetria: iz. Analisi kimiko kuantitatiboan Bozio: iz. Tiroide-guruinaren hipertrofia; lepoko erabilitako teknika. Harekin erreakzionatu hantura du ezaugarri, gehienetan. Kistikoa zein duen beste disoluzio baten kontzentrazioa eza- haritsua izan daiteke bozioa, eta noduluak nahiz gutzeko aukera ematen du, kontzentrazio jakina folikulu ugari izan ditzake bere baitan. Gaixota- duen disoluzio baten bolumena neurtuz. ES: sun endemikoa da zenbait lurralde menditsutan, Volumetría FR: Volumétrie EN: Volumetry Ar- eta kretinismo deritzon hipotiroidismo-egoerare- loa: Kim. kin batera azaltzen da sarritan. ES: Bocio FR: Bolumetriko: izond. Bolumenak neurtzeari eta Goitre EN: Goiter Arloa: Med. zehazteari dagokiona. ES: Volumétrico FR: Vo- Bradikardia: iz. Zirkulazio-asaldua; miokardioa lumétrique EN: Volumetric Arloa: Kim. era erregularrean uzkurtzen da, baina minutuko Bomer hezur: iz. Hezur bakoitia; sudur-trenkada- 60 taupadaz azpiko maiztasunarekin. Gastu karren atze-behealdea osatzen du, eta sudurreko bi diakoa jaitsaraz dezake bradikardiak. Sintomati- zuloak bereizten ditu. Bi aurpegi eta lau ertz koa edo asintomatikoa izan daiteke. ES: Bradi- ditu. ES: Hueso vómer FR: Vomer EN: Vomer cardia FR: Bradycardie EN: Bradycardia Arloa: Arloa: Anat. Med. Boro: iz. B. Elementu ez-metalikoa, aluminioaren Brakial: izond. Ikus ‘besoko’. antzekoa. Boro elementala kristal horixka-marroi Brankial: izond. Giza enbrioiaren lepo-alboetan gisa edo hauts amorfo berdexka-marroi gisa dauden arraildurei dagokiena; sudurraren, bela- agertzen da. Boroaren zenbait kontzentrazio to- rrien eta ahoaren garapenean parte hartzen du. xikoak dira landareentzat eta animalientzat, bai- ES: Branquial Arloa: Anat. na landareek ezinbestekoa dute boro kantitate Braun-en ferula: iz. Metalezko tresna; trakziorako bat hazkuntzarako. Azido borikoaren osagai be- erabiltzen da. Polea bat edo gehiago izaten ditu

49 BROCA-REN GUNE

muturrean, tibian edo femurrean eragin zuzena Bronkio-zabaltzaile: izond. (Gai bati buruz) Bron- izateko. ES: Férula de Braun (Böhler-Braun) kioloetako gihar lisoa erlaxatzen duena. Gihar lisoa Broca-ren gune: iz. Hizkuntzaren gunea; burmui- erlaxatuz, hobetu egiten du biriketako aireztapena. naren ezker-hemisferioan dago. ES: Broca, área Oso erabiliak dira asmaren, bronkitisaren, bron- de FR: Aire de Broca EN: Broca’s center kiektasien eta enfisemaren tratamenduan, airezta- Bromo: iz. Br. Elementu kimiko ez-metalikoa, ha- pena hobetzeko. ES: Broncodilatador FR: Bron- logenoen taldekoa, likidoa, eta kolore gorrikoa. chodilatateur EN: Bronchodilator Arloa: Med. Lasaigarri, analgesiko eta hipnotiko gisa erabil- Bronkitis: iz. Bronkioen hantura. Lehen mailakoa, tzen dira haren konposaturik gehienak. Bromoz bigarren mailakoa, akutua edota kronikoa izan asetutako ur-disoluzioa desinfektagarri gisa era- daiteke. ES: Bronquitis FR: Bronchite EN: Bron- bili izan da. Kalteak eragiten ditu ehun organi- chitis Arloa: Med. koetan. ES: Bromo FR: Brome EN: Bromine Ar- Bronkoadenitis: iz. Bronkio-gongoilen hantura. loa: Kim. ES: Broncoadenitis Arloa: Med. Bromuro: iz. Azido bromhidrikoaren gatzen izen Bronkoespirometro: iz. Birika baten ahalmena orokorra; bromoa da haietan elementu negatiboa. neurtzen duen tresna. ES: Broncoespirómetro Garai batean lasaigarri gisa erabiltzen zen arren, FR: Bronchospiromètre EN: Bronchospirometer gaur egun ez da horretarako erabiltzen. ES: Bro- Arloa: Med. muro FR: Bromure EN: Bromide Arloa: Kim. Bronkoestenosi: iz. Bronkio baten estugunea. ES: Bronkial: izond. Bronkioei dagokiena. ES: Bron- Broncoestenosis FR: Bronchosténose EN: Bron- quial FR: Bronchique EN: Bronchial chostenosis Arloa: Med. Bronkiektasia: iz. Bronkio bat edo gehiago zatika Bronkofonia: iz. Bronkioetako ahotsaren oihartzu- zabaltzea ezaugarri duen asaldua; sortzetikoa zein na; auskultazioz entzuten da. Birika-ehunaren bronkioaren beraren hantura kronikoaren ondo- dentsitatea gehitzearen ondorio izan daiteke. ES: rioz hartutakoa izan daiteke. ES: Bronquiectasia Broncofonía FR: Bronchophonie EN: Broncho- FR: Bronchectasie EN: Bronchiectasis Arloa: phony Arloa: Med. Med. Bronkogeno: izond. Bronkio batetik datorrena, Bronkio eta zintzur-hesteko: izlag. Bronkioei eta edo bronkio batean sortua dena. ES: Broncogéno zintzur-hesteari dagokiena. ES: Broncotraqueal FR: Bronchogène EN: Bronchogenic FR: Trachéale et bronchique EN: Bronchotra- Bronkografia: iz. Bronkioen azterketa erradiologi- cheal Arloa: Anat. koa; X izpiekiko opakua den gai bat sartuz egiten Bronkio: iz. Biriketara iristen den hodi luzeetariko da. ES: Broncografía FR: Bronchographie EN: bakoitza. Bronkioetatik igarotzen dira arnastuta- Bronchography Arloa: Med. ko airea eta hondakin-gasak. Hiru geruzaz osatu- Bronkomikosi: iz. Bronkioetako infekzioa; onddo- riko horma bana dute bronkio guztiek: ehun ek eragiten dute, batez ere Candida albicans-ek. zunztsu lodiz eratua eta kartilagoz indartua dago ES: Broncomicosis FR: Bronchomycose EN: kanpoko geruza; gihar lisozko sare bat da erdiko Bronchomycosis Arloa: Med. geruza; eta muki-mintz ziliodunak osatzen du Bronkopneumonia: iz. Biriketako hantura lausoa; barnekoa. ES: Bronquio FR: Bronche EN: Bron- bronkioetan hasi eta biriketara hedatzen da chus Arloa: Anat. gehienetan, eta kondentsazio barreiatuzko gu- Bronkio eta biriketako: izlag. Ikus ‘bronkio-birike- neak sortzen ditu. Zeinu ugari ditu: sukarra, ez- tako’. tula, disnea, biriketako enfisema, eta abar. ES: Bronkio-biriketako: izlag. Bronkioei eta birikei da- Bronconeumonía FR: Bronchopneumonie EN: gokiena. ES: Broncopulmonar FR: Broncho-pul- Bronchopneumonia Arloa: Med. monaire EN: Bronchopulmonary Bronkorrea: iz. Gehiegizko muki- edo zorne-ja- Bronkiolitis: iz. Beheko arnasbideetako infekzio rioa, bronkioetan. ES: Broncorrea FR: Bron- larria; 18 hilabete baino gutxiagoko haurrengan chorrhée EN: Bronchorrhea Arloa: Med. gertatzen da, batez ere. Arnasa hartzeko arazoak, Bronkoskopio: iz. Hodi kurbatua, malgua edota eta bronkioloen hantura eta buxadura ditu ezau- zurruna; bronkioak barnetik aztertzeko, haien garri nagusiak. ES: Bronquiolitis FR: Bronchioli- biopsia egiteko, gorputz arrotz bat kanporatzeko, te EN: Bronchiolitis Arloa: Med. eta abarretarako erabiltzen da. ES: Broncoscopio Bronkiolo: iz. Arnas sistemako arnas hodi txikia; FR: Bronchoscope EN: Bronchoscope Arloa: bronkioetatik biriketako lobuluen barnealderai- Med. no doaz bronkioloak. Bi bronkiolo mota daude: Bronkospasmo: iz. Bronkioetako gihar lisoaren ez- arnas bronkioloak eta bukaerako bronkioloak. ohiko uzkurdura; arnasbideak estutu eta buxadu- ES: Bronquiolo FR: Bronchiole EN: Bronchiole ra larria eragiten du. ES: Broncospasmo FR: Arloa: Anat. Bronchospasme EN: Bronchospasm Arloa: Med.

50 BURDINA

Brucella: iz. Bakterio-generoa; zehaztu gabe sail- Bularreko angina: iz. Gutxiegitasun koronarioa; katzen da baziloen eta koko gramnegatibo aero- mina eta larrimina eragiten ditu bularraren ezke- bioen artean. Bruzelosia eragiten du. ES: Bruce- rraldean. ES: Angina de pecho FR: Angine de lla FR: Brucella EN: Brucella poitrine EN: Angina pectoris Oharrak: Bularre- Brudzinski-ren zeinu: iz. Lepoa mugitzea, eta beko anginaren eragile izan daitezke: ateromatosia, soa, aldaka eta belauna nahi gabe tolestea ezau- anemia eta arritmiak. Arloa: Med. garri duen zeinua. Meningitisa duten gaixoetan Bularreko gihar: iz. Ikus ‘gihar pektoral’. agertzen da. ES: Brudzinski, Signo de FR: Signe Bularreko gihar handi: iz. Toraxaren goialdeko de Brudzinski EN: Brudzinski’s sign Arloa: gihar handia; sorbaldako giltzadurari eragiten Med. dio. Besoa tolestu, gorputzera hurbilarazi eta Bruzelosi: iz. Brucella generoko kokobazilo gram- barnerantz birarazten du. ES: Músculo pectoral negatiboek eragindako gaixotasuna; animaliei mayor FR: Muscle grand pectoral EN: Pectoralis (ganadua, txerriak eta ahuntzak barne) erasaten major, greater pectoral muscle Arloa: Anat. die, batez ere. Gizakia, berriz, esne edo esneki Bularreko gihar txiki: iz. Triangelu-itxurako gihar kutsatuak hartzearen ondorioz gaixotzen da, na- mehea; toraxaren goialdean dago, bularreko gusiki. Bruzelosiaren ezaugarri dira: sukarra, ho- gihar handiaren azpian. Eskapula birarazten du, tzikarak, izerditzea, ondoeza eta ahulezia. ES: Bru- eta hirugarren, laugarren eta bosgarren saihets- celosis FR: Brucellose EN: Brucellosis Oharrak: hezurrak igotzen ditu arnasgora behartuan. ES: Bruzelosia ondo tratatu ezean, ondorio larriak Músculo pectoral menor FR: Muscle petit pecto- ekar ditzake: pneumonia, meningitisa, entzefali- ral EN: Pectoralis minor, smaller pectoral muscle tisa, eta abar. Arloa: Med. Arloa: Anat. Buboi: iz. Gongoil linfatikoen hantura. Iztaian edo Bularreko haur: iz. Umetokiz kanpoko bizitzaren besapean agertzen da, batez ere. ES: Bubón FR: lehen aroan dagoen haurra; jaiotzatik 12. hilabe- Bubon EN: Bubo Arloa: Med. tera arte iristen da gutxi gorabehera aro hori. ES: Buboniko: izond. Buboiari dagokiona; buboiak Lactante FR: Nourrisson EN: Lactating agertzea ezaugarri duena. ES: Bubónico FR: Bu- Bularrezur: iz. Hezur luzexka eta zapala. Lepauz- bonique EN: Bubonic Arloa: Med. taien euskarria da, eta lehen zazpi saihets paree- Buchner-en inbutu: iz. Portzelanazko inbutu zilin- kin artikulatua dago. Hiru zati ditu: manubrioa, drikoa; oin biribila, laua eta zulatua du, eta hu- gorputza eta apendize xifoidea. ES: Esternón FR: tsean iragazteko erabiltzen da. ES: Embudo de Sternum EN: Sternum Arloa: Anat. Buchner FR: Entonnoir de Buchner EN: Büch- Bulba: iz. Emakumearen kanpoko sexu-organoa. ner funnel Han daude Venus mendia, ezpain handiak, ez- Bukaera: iz. Fenomeno edota gaixotasun baten pain txikiak, klitoria, baginaren bestibulua eta amaia. ES: Terminación FR: Terminaison EN: bestibuluko guruinak. ES: Vulva FR: Vulve EN: Ending Vulva Arloa: Anat. Bular-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘toraziko’. Bulbako: izlag. Ikus ‘erraboileko’. Bular: iz. Esnea jariatzen duen guruina. Giza es- Bulimia: iz. Elikagaiak barneratzeko neurriz kan- peziean, bi dira; alde banatara daude enborra- poko irrika. Era jarraituan janari mordoa irentsi ren aurrealdean, eta kono-itxurakoak dira. ondoren, depresioak eta baraualdiak izaten ditu Ugatzen osagaiak dira, kanpotik barrura: la- gaixoak, sarritan. ES: Bulimia FR: Boulimie EN: rruazala —bertan, titiburua dago, areolaz ingu- Boulimia Arloa: Med. ratua— eta larruazalpeko gantz-ehuna —erabat Bulkada: 1. iz. Psikologian, zerbait egiteko joera, inguratzen du ugatz-guruina—. ES: Mama, beharra, nahia edo bat-bateko ekintza; eutsezina seno FR: Sein EN: Mamma Oharrak: Erabat izaten da, eta irrazionala sarritan, sentimendu- garatu gabeak izaten dira bularrak gizonezkoe- edo emozio-egoera jakin batek eragina. 2. iz. Fi- tan; emakumezkoetan, berriz, edoskitzaroan siologian, nerbio-transmisioan parte hartzen lortzen dute erabateko garapena. duen prozesu elektromekanikoa. ES: Impulso Bular-punta: iz. Ikus ‘titiburu’. FR: Impulsion EN: Impulse Arloa: Psikol., Biol. Bularra hartu: ad. Ugatzetatik esnea xurgatu. ES: Bulkatzaile: izond. Bulkada eragiten duena. ES: Mamar, lactar Impulsor EN: Driving, promoter Bularra kendu: ad. Umeari bular-esnea emateari Burbuilatzaile: izond. Ikus ‘eferbeszente’. utzi, beste elikagai batzuk har ditzan haren or- Burdina: iz. Fe. Elementu kimiko metalikoa, grisa, dez. ES: Desmamar, destetar FR: Sevrer EN: To harikorra, xaflakorra eta gogortasun handikoa. wean Oharrak: Bularra kentzeko prest egoten Oso ugaria da naturan, nahiz eta egoera puruan dira haur asko seigarren hilabetetik aurrera. ez agertu; mineral ferrikoak, aldiz, asko dira. Bularralde: iz. Ikus ‘torax’. Odolean badago —hemoglobinan bereziki—,

51 BUREZUR

eta terapeutikan erabiltzen da zenbait anemia- Buru-argitasun: iz. Ikus ‘argitasun'. egoeratan. Ugari dira terapeutikan erabiltzen di- Buruestimu: iz. Ikus 'autoestimu' ren burdinaren gatzak eta konposatuak: sulfatoa, Buruko ile: iz. Buruko luzakin epidermikoa, hari- fumaratoa, glukonatoa, sukzinatoa, glutamatoa itxurakoa. ES: Cabello FR: Cheveu EN: Hair eta laktatoa. Burdina-gatzak gutxiago xurgatzen Buruko larruazal: iz. Gizakiaren garezurra —aur- dira, eta narritagarriagoak dira. Ezinbesteko ele- pegia eta belarriak izan ezik— estaltzen duen mentua da burdina hemoglobinaren sintesirako. azal lodia. Buruko larruazalean hazten da ilea. ES: Hierro FR: Fer EN: Iron Arloa: Kim. ES: Cuero cabelludo EN: Scalp Burezur: iz. Buruko hezur-egitura, neurokraneoak Burusoildu: ad. Burusoil geratu, ilea galdu. ES: eta aurpegiko hezurrek osatua. Neurokraneoak Encalvecer entzefaloa babesten du, eta 8 hezurrez osatua Burusoiltasun: iz. Ikus ‘alopezia’. dago. Aurpegiko multzo trinkoa, berriz, 14 he- Burutik egin: ad. Ikus ‘erotu’. zurrez osatua dago. ES: Cráneo, calavera FR: Burutik egin: izond. Ikus ‘ero’. Crâne EN: Skull Arloa: Anat. Burutsu: izond. Ikus ‘zuhur’. Burezurreko: izlag. Ikus ‘garezurreko’. Buxadura: 1. iz. Gorputzeko organo edo gune ba- Burmuin: 1. iz. Entzefaloaren zatia, zerebeloaren teko odol-fluxuaren etena; gune horretan likidoa aurre-gainaldean dagoena. 2. iz. Nerbio-ehunez- pilatzearen ondoriozko presioaren eraginez ger- ko masa; garezur barnean dago. ES: Seso FR: tatzen da. ES: Taponamiento FR: Taponnade Cerveau, cervelle EN: Brain EN: Taponade 2. iz. Zulo edo hodi bat ixteko Burrunbatsu: izond. Ikus ‘gorgarri’. ekintza eta ondorioa; zulo edo hodi horretan gai- Burtsitis: iz.Giltzadura bat inguratzen duen ehun ren bat sartzean gertatzen da. ES: Obstrucción konektibozko egituraren edo poltsaren hantura. FR: Obturation EN: Obturation Eragile asko izan ditzake: artritisa, gaizkoadurak, Buxatu: 1. ad. Bide nahiz hodi batean oztopo bat traumatismoak, gehiegizko ariketa fisikoa, eta gertatu edo jarri, eta gai orori handik igarotzea abar. Giltzadura horretako min zorrotza da bur- oztopatu. ES: Taponar FR: Boucher EN: To tsitisaren zeinu nagusia; mugitzerakoan ematen tampon, to plug 2. ad. Irekigune edo hodi bat du, batez ere, mina. Bi dira burtsitisaren trata- itxi, irekigune edo hodi horretan zerbait sartuz. menduaren helburu nagusiak: mina gutxitzea eta ES: Obstruir FR: Obturer EN: To block up, to mugitzeko gaitasuna mantentzea. ES: Bursitis plug up FR: Bursite EN: Bursitis Arloa: Med. Buxatzaile: iz. Irekigune bat ixten duen xafla, edo Buru-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘mental’. disko natural zein artifiziala. ES: Obturador FR: Buru: iz. Organismoaren goiko atala; burezurrak Obturateur EN: Plugger eta aurpegiak osatzen dute. Entzefaloa eta zen- By-pass: iz. Ebakuntza kirurgikoa; buxatutako tzumen-organo nagusiak biltzen ditu. ES: Cabe- hodi bateko fluxua berreskuratzeko egiten da, za FR: Tête EN: Head buxatutako hodia beste hodi batez ordezkatuz. Burua joan: ad. Ikus ‘zorabiatu’. Plastikozko hodi bat edo mentu bat txertatzen Buru-argi: izond. Ikus ‘argi’. da. Oso erabilia da kirurgia kardiakoan. ES: By- pass FR: Dérivation EN: By-pass Arloa: Med.

Cannabis indica: iz. Cannabis generoko landarea; gisa ere ezaguna da. Hainbat erabilera eman zaiz- cannabina erretxina darama, eta nerbio-sistema kio medikuntzan: glaukomaren tratamenduan zentralean du eragina, lasaigarri gisa. Era berean, erabili izan da, eta baita minbiziak jotako zenbait taupadak bizkortzen ditu. Dosi altuetan, oroi- gaixorekin ere, kimioterapiaren ondoriozko go- men-arazoak eragiten ditu; eta altuagoetan, halu- ragaleei eta okadei aurre egiteko. ES: Cannabis zinazioak eta paranoia. ‘Haxix’ eta ‘marihuana’ indica FR: Chanvre EN: Hemp

Daktiloskopia: iz. Hatz-marken azterketa. Pertso- ka bere baitan, eta hautsi egiten da obulazioan, nak identifikatzeko egiten da. ES: Dactiloscopia obulua askatzeko. ES: Folículo de De Graaf EN: FR: Dactyloscopie EN: Dactyloscopy Graafian follicle Oharrak: FSH hormonaren era- Daltoniko: 1. izond. Daltonismoari dagokiona. 2. ginez, obulutegiko folikulu bat heltzen da hile- izond. Daltonismoa duena. ES: Daltoniano, dal- koaren ugaltze-aldian, De Graaf-en folikulu bat tónico FR: Daltonien EN: Colour blind Arloa: eratu arte. Med. Deferente: izond. (Hodi bati buruz) Espermato- Daltonismo: iz. Ikusmen-akatsa; zenbait kolore zoideak barrabiletatik semen-xixkuetaraino era- —gorria eta berdea, bereziki— bereizteko ezinta- maten dituena. ES: Deferente FR: Déférent EN: sunean datza. Maizago agertzen da gizonezkoen- Deferens Arloa: Anat. gan. Genetikoki transmititzen da, sexuari lotuta- Deformatu: izond. Deformazioa jasan duena; for- ko ezaugarri autosomiko gisa. ES: Daltonismo ma irregularra duena. ES: Deforme FR: Déformé FR: Daltonisme EN: Daltonism Deformazio: iz. Gorputz baten forma-aldaketa. Dardara: iz. Aldizkako mugimenduak, nahi gabe- ES: Deformación FR: Déformation EN: Defor- koak eta erritmo iraunkorrekoak. Gorputzeko mation edozein guneri erasan diezaiekete, baina eskuei Degenerazio: iz. Ikus ‘endekapen’. eragiten diete, bereziki. Desagertu egiten dira Degradatu: ad. Balioa galdu; hondatu. ES: Degra- loaldian eta erabateko atsedenean, eta okerrera dar FR: Dégrader EN: To degrade jotzen dute hotzarekin, emozioarekin eta nekea- Degradazio: iz. Konposatu kimiko bat beste bat rekin. ES: Temblor FR: Tremblements EN: bihurtzea, ez hasierakoa bezain konplexua. Es- Tremor Adibideak: Dardara esentziala edo Par- kuarki, atomo talde bat edo gehiago bereiztean kinson-en gaitza. gertatzen da. ES: Degradación FR: Dégradation Dardara egin: ad. Dardaraz egon. ES: Temblar FR: EN: Degradation Arloa: Kim. Trembler EN: To tremble, to shiver, to shake Dehiszente: izond. (Organo edo atal bati buruz) Dardarakor: izond. Dardara izateko joera duena. Dehiszentzia duena. ES: Dehiscente FR: Déhis- ES: Tembloroso FR: Tremblant EN: Tremu- cent EN: Dehiscent lous Dehiszentzia: 1. iz. Organo edo atal bat bat-batean Dardarati: izond. Ikus ‘dardarakor’. irekitzea ezaugarri duen fenomenoa. 2. iz. Josita- Dardaratsu: izond. Ikus ‘dardarakor’. ko zauri bat haustea edo irekitzea ezaugarri duen Dardarizo: iz. Ikus ‘konbultsio’. fenomenoa. ES: Dehiscencia FR: Déhiscence Darwinismo: iz. Eboluzio organikoaren teoria; EN: Dehiscence landareak eta animaliak ingurumenaren egoerara Dei: iz. Ikus ‘zitazio’. moldatzean jasandako egitura-asalduen emaitza Delirio: 1. iz. Buruko prozesu organiko akutua. da garapen organikoa, eta ondorengoei igortzen Haren ezaugarri dira: nahastea, desorientazioa, zaizkie hartutako ezaugarriak. ES: Darwinismo egonezina, kontzientzia itsutzea, koherentziarik FR: Darwinisme EN: Darwinism eza, beldurra, antsietatea, eta abar. Sarritan, iru- Darwinista: 1. izond. Darwinismoari dagokiona. dipenak eta haluzinazioak ere agertzen dira; ikus- 2. iz. Darwinismoaren jarraitzailea. ES: Darwi- menezkoak, gehienetan. Garuneko funtzioen nista FR: Darwinienne EN: Darwinian asalduen ondorioz gertatzen da. Elikagai-eskasia- Dastamen-papila: iz. Mihiaren epitelioan, ahosa- gatik, desoreka endokrinoengatik, erditze nahiz bai bigunean, epiglotisean eta faringean dauden ebakuntza osteko estresarengatik, gai toxikoak goragune txiki azalekoetako bakoitza. Zaporeak hartzeagatik, shock fisiko edo mentalarengatik, hautematen dituzten sentimen-organoak dituzte. eta abarrengatik gerta daitezke asaldu horiek. 2. ES: Papila gustativa FR: Papille gustative EN: iz. Sinesmen edo ideia zentzugabe, iraunkor eta Taste papilla Arloa: Anat. menderaezina; mantendu egiten da, nahiz eta lo- De Graaf-en folikulu: iz. Obulutegiaren gainazale- gikarik gabekoa, ohiz kanpokoa —eta okerra, ko xixku heldua; 10-12 mm-ko diametroa du. agian— izan. Ideiaren arabera, hainbat motata- Garapen-bidean dagoen obulua eta likidoa dauz- koa izan daiteke delirioa: pertsekuziozkoa eta

54 DEPRIMITU

autorreferentziala (eskizofrenian), nihilista (de- agertzen dira sukarra, erabateko ahultasuna, bu- presioan), zahartzarokoa (dementzian), eta abar. ruko mina, eztarriaren hantura, giharretako ES: Delirio FR: Délire EN: Delirium Arloa: mina, eta eskuetako eta oinetako edema. Bi- Med., Psikiat. garren aldian, igo egiten da sukarra, eta kolore Delirium tremens: iz. Erreakzio psikotiko aku- gorri biziko exantema eskarlatiformea agertzen tua; zenbait kasutan, heriotza dakar. Hainbat da. Klima beroko lurraldeetan gertatzen da. ES: egoeraren ondorio izan daiteke: denbora luzez Dengue FR: Dengue EN: Dengue elikagai gutxiegi hartu eta alkohol gehiegi eda- Dentikulatu: izond. Hortz edo irtengune punta- tea, alkohol-abstinentzian egotea, garuneko dun txikiak dituena. ES: Denticulado FR: Denti- lesio edo infekzioren bat izatea, eta abar. ES: culé EN: Denticulate Arloa: Biol. Delirium tremens FR: Delirium tremens EN: De- Dentikulu: 1. iz. Hortz antzeko egitura txikia. 2. lirium tremens Oharrak: Delirium tremens-aren iz. Hortz-mamian dagoen gai kaltzifikatu txikia. ezaugarri dira: haluzinazioak, dardarak, izer- ES: Dentículo FR: Denticule EN: Denticle Ar- dia, konorte maila gutxitzea eta sukarra. Arloa: loa: Biol. Med. Dentina: iz. Hortzen gai nagusia; horixka, oso Deltoide: iz. Triangelu-itxurako giharra; klabikula- malgua eta gogorra da. Hortz-mamia inguratzen tik eskapulara doa, eta eskapularen eta besahezu- du. Koroan, esmalteak inguratzen du; sustraian, rraren arteko giltzadura estaltzen du. ES: Deltoi- berriz, zementuak. ES: Dentina FR: Dentine des FR: Muscle deltoïde EN: Deltoid muscle Ar- EN: Dentin loa: Anat. Dentsitate: 1. iz. Gai baten masaren eta masa Dementzia: iz. Buruko prozesu organiko kroniko horrek tenperatura jakin batean betetzen duen progresiboa. Funtzio psikikoak galtzen dira, era- bolumenaren arteko erlazioa. 2. iz. Erradiolo- gin biologikoen edo patologikoen ondorioz. De- gian, X izpien xafla baten iluntasun maila. ES: mentziaren ezaugarri dira: epe laburreko eta Densidad FR: Densité EN: Density Oharrak: luzeko oroimenaren narriadura, izaeraren desin- g/cm3 da unitaterik ohikoena likidoei eta gasei tegrazio kronikoa, nahastea, desorientazioa, labo- dagokienez. rria, funtzio fisiko eta psikikoen galera, eta abar. Dentso: izond. Dentsitate altua duena. ES: Denso Dementzia-eragile izan daitezke: Alzheimer-en FR: Dense EN: Dense gaixotasuna, infartu ugari izatearen ondoriozko Denudazio: iz. Organo edo organismo batean, dementzia, sendagai bidezko intoxikazioa, hiper- ohiko estalkiaren galera. Gaixotasun baten edo tiroidismoa, anemia galgarria, paresia, garuneko kirurgiaren ondoriozkoa izan daiteke. ES: Denu- tumor onbera, hidrozefalia, eta abar. ES: De- dación FR: Dénudation EN: Denudation Arloa: mencia FR: Démence EN: Dementia Arloa: Psi- Med. kiat. Deontologia: iz. Eginbeharrak eta arau etikoak Demografia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘demografi- lantzen dituen zientzia. ES: Deontología FR: Dé- ko’. ontologie EN: Deontology Demografia: iz. Giza taldeak aztertzea helburu Deontologiko: izond. Deontologiari dagokiona. duen zientzia; haien neurria, banaketa eta giza- ES: Deontológico banakoen ezaugarriak aztertzen ditu. ES: Demo- Depresibo: 1. izond. Depresioari dagokiona. 2. grafía FR: Démographie EN: Demography Oha- izond. Deprimitzen duena. 3. izond. Deprimi- rrak: Talde etnikoen, lurralde jakinetako biztan- tzen dena. ES: Depresivo FR: Dépressive EN: leen edota elikadura-ohitura jakinak dituzten Depressive Arloa: Psikiat. talde erlijiosoen osasun-arazoak aztertzeko era- Depresio: 1. iz. Bizi-jardueraren murrizketa, nahiz biltzen da demografia medikuntzan. organismo osoan, nahiz haren zati batean. 2. iz. Demografiko: izond. Demografiari dagokiona. ES: Ohiz kanpoko emozio-egoera; neurriz gaineko Demográfico FR: Démographique EN: Demo- tristura, adorerik eza, hustasun-sentimendua eta graphic itxaropenik eza ditu ezaugarri. ES: Depresión Dendrita: iz. Neurona baten gorputz zelularretik Deprimitu: 1. ad. Depresio-egoerak harrapatu irteten den luzakin zitoplasmikoa. Neuronak norbait. ES: Deprimir FR: Déprimer EN: To de- handitu egiten du zelularen azalera, eta, sinap- press Arloa: Psikiat. 2. izond. Gorputz-jarduera sian, nerbio-bulkada transmititu. Dendrita ugari orokorra gutxitzearekin zerikusia duena. Egoera izaten ditu, gehienetan, neurona bakoitzak. ES: hori emozio-abaildurarekin, ekimen-galerarekin, Dendrita FR: Dendrite EN: Dendrite axolagabekeriarekin, jateko gogoa galtzearekin Denge: iz. Sukar-gaixotasun epidemiko kutsaga- eta arreta jartzeko zailtasunarekin batera agert- rria. Birus-jatorria du. Bi alditan banatzen da zen da, sarritan. ES: Deprimido FR: Déprimé dengearen sintomatologia: lehenengo aldian EN: Depressed

55 DERIBAZIO

Deribazio: iz. Ebakuntza mota; odolaren edo beste Desinfektatu: ad. Gaizkoadura eragin dezaketen edozein isurkari naturalen fluxua ibilbide anato- mikroorganismo patogenoak desagerrarazi. ES: mikotik desbideratzeko egiten da. Iragankorra Desinfectar FR: Désinfecter EN: To disinfect Ar- edo iraunkorra izan daiteke. Bihotz-eritasunetan loa: Med. egiten da, batez ere. ES: Derivación, shunt FR: Desinfektatzaile: izond. (Gai fisiko, kimiko edota Shunt EN: Shunt Arloa: Med. mekaniko bati buruz) Mikroorganismoak sun- Dermatitis: iz. Larruazaleko hantura; eritema, tsitzen edo neutralizatzen dituena. Beroa da mina eta azkura ditu ezaugarri. ES: Dermatitis gehien erabiltzen den eragile fisikoa. ES: Desin- FR: Dermatite EN: Dermatitis Arloa: Med. fectante FR: Désinfectant EN: Disinfectant Dermatologia: iz. Larruazalari eta haren gaixotasu- Desinfekzio: iz. Organismo patogenoak deusezta- nei buruzko ezagutza multzoa. Zenbait arlo biltzeko edo bizigabe bihurtzeko prozesua. Gai me- tzen ditu: larruazalaren anatomia, fisiologia eta kanikoak, fisikoak eta kimikoak erabili ohi dira patologia, eta larruazaleko asalduen diagnostikoa desinfekziorako. ES: Desinfección FR: Désinfec- eta tratamendua. ES: Dermatología FR: Derma- tion EN: Disinfection tologie EN: Dermatology Arloa: Med. Desintoxikatu: ad. Gai toxiko baten ondorioak Dermatologo: iz. Larruazaleko gaixotasunetan adi- gainditu edo hura kanporatu. ES: Desintoxicar tua den medikua. ES: Dermatólogo, -a FR: Der- FR: Détoxifier EN: To detoxify matologue EN: Dermatologist Desintoxikazio: iz. Gai toxikoen deuseztapena; Dermatosi: iz. Larruazalari erasaten dion edozein prozesu naturala edo terapeutikoa da, gai toxi- asaldu; hanturazkoak ez diren asalduak, bereziki. koek gaitzik eragin ez dezaten edo organismoan ES: Dermatosis FR: Dermatose EN: Dermatosis sar ez daitezen. ES: Desintoxicación FR: Désin- Arloa: Med. toxication EN: Disintoxication Dermiko: izond. Dermisekoa, edo hari dagokiona. Deskaltzifikatu: ad. Hezurretako nahiz beste ehun ES: Dérmico FR: Dermique EN: Dermal organikoetako kaltzioa murriztu edo desagerrara- Dermis barneko: izlag. Larruazala eratzen duen zi. ES: Descalcificar ehunean dagoena. ES: Intradérmico FR: Intra- Deskaltzifikazio: iz. Hezurretako eta hortzetako dermique EN: Intradermal kaltzio-gatzen galera. Hainbat faktore izan dai- Dermis: iz. Larruazalaren geruza sakon konjunti- tezke deskaltzifikazioaren eragile: dietan kaltzio boa, nerbioz eta odol-hodixkaz hornitua. Epider- gutxiegi hartzea, malabsortzioa (D bitamina misaren eta hipodermisaren artean dago. ES: falta delako, hesteetan kaltzioa xurgatzeko be- Dermis FR: Derme EN: Dermis Arloa: Anat. harrezkoa baita), elikaduran gantz gehiegi har- Desaktibazio: iz. Zerbait ez-aktibo bihurtzea. ES: tzea, azido oxalikoa izatea, digestio-hodian azi- Desactivación FR: Désactivation EN: Deactiva- doak galtzea, eta abar. ES: Descalcificación FR: tion Arloa: Med. Décalcification EN: Decalcification Arloa: Desartikulatu: ad. Gorputz atal bat giltzadura- Med. lerrotik atera. ES: Desarticular Arloa: Med. Deskarga: iz. Jarduera uzkurkorra duen uhin bizia; Desartikulazio: iz. Gorputz atal bat edo haren zati heste meharrean zehar igarotzen da, narritadura- bat giltzaduratik bereizi, hezurra moztu gabe. ren edo distentsioaren eraginez. ES: Descarga Ar- ES: Desarticulación FR: Désarticulation EN: Di- loa: Med. sarticulation Deskonposatu: ad. Molekula sinpleagotan banatu. Desbitalizatu: ad. Nerbioa hil; hortz edo hagin ba- ES: Descomponer Arloa: Biol. tekoa, bereziki. ES: Desvitalizar Arloa: Med. Deskonposizio: iz. Ikus ‘beherako’. Deshidratatu: ad. Organismo bati ura kendu, edo Desmineralizazio: iz. Ehunetako gatz mineral edo hark ura galdu. ES: Deshidratar FR: Déshydrater organiko gehiegi galtzean datzan prozesua. Hain- EN: To dehydrate Arloa: Biol., Kim. bat gaixotasun edo egoera kakektikotan gertatzen Deshidratazio: 1. iz. Gai edo konposatu bati ura da, besteak beste. ES: Desmineralización FR: kentzea. 2. iz. Gorputzeko ehunek ur gehiegi Déminéralisation EN: Demineralization Arloa: galtzea. Oinarrizko elektrolitoak ere galtzen dira Med. deshidratazioan, urarekin batera; sodioa, pota- Desnaturalizatu: ad. Proteinek berezkoak dituzten sioa eta kloroa, batez ere. Deshidratazioaren ezaugarri kimikoak eta fisikoak galdu. ES: Des- ezaugarri dira: larruazalaren eta mukosen lehor- naturalizar tasuna, egarria, oliguria, eta, kasu aurreratuetan, Desnaturalizazio: iz. Proteinek berezkoak dituzten garun-disfuntzioa eta zirkulazio-kolapsoa. ES: ezaugarri kimiko eta fisikoak galtzea, agente des- Deshidratación FR: Déshydratation EN: Dehy- naturalizatzaileen eraginez. ES: Desnaturaliza- dration Oharrak: Hipotonikoak, hipertonikoak ción, desnaturación FR: Dénaturation EN: De- eta isotonikoak izan daitezke deshidratazioak. naturation Oharrak: Metilenoa eta antzeko gaiak

56 DIASTOLE

gehitzen zaizkio industriarako alkoholari, edari Decidua, caduca FR: Decidua, caduque EN: De- gisa erabiltzeko sal ez dadin. cidua Arloa: Biol. Desnaturatu: ad. Ikus ‘desnaturalizatu’. Diabetes: iz. Guruinen asaldua; gehiegizko gernu- Desnutrizio: iz. Elikadura-asaldua; asimilaziorik jarioa eta egarria ditu ezaugarri. Gehiegizko jario ezak, gehiegizko desasimilazioak edota elikagai- horren eragile izan daitezke: hormona antidiure- rik ez hartzeak eragiten du. ES: Desnutrición tikoaren (ADH) urritasuna, edo poliuria —dia- FR: Dénutrition EN: Undernutrition Arloa: betes mellitus-ean agertzen den hipergluzemiaren Med. ondoriozkoa—. ES: Diabetes FR: Diabète EN: Desoreka psikiko: iz. Oreka psikikoaren galera. Diabetes Oharrak: Hiru dira diabetes mota eza- ES: Desequilibrio psíquico FR: Déséquilibre EN: gunenak: diabetes insipidus, diabetes mellitus eta Imbalance Arloa: Psikiat. giltzurrunekoa. Arloa: Med. Desorekatu: ad. Oreka galarazi. ES: Desequilibrar Diabetesaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Arloa: Psikiat. Diabetesaren sintomak eragozten edo arintzen Desorekatu: izond. Eromenera iritsi gabe, adimen- dituena. ES: Antidiabético FR: Agent antidiabé- edo afektibitate-asalduak dituena. ES: Desequili- tique EN: Antidiabetic agent Adibideak: Bigua- brado FR: Déséquilibrée EN: Imbalanced Arloa: nidak, sulfonilureak. Arloa: Med. Psikiat. Diabetiko: 1. izond. Diabetesari dagokiona. 2. Desoxirribosa: iz. Monosakaridoa; azido desoxirri- izond. Diabetesa nozitzen duena. ES: Diabético bonukleikoaren osagaietako bat da. Bost karbo- FR: Diabétique EN: Diabetic Arloa: Med. no atomo ditu; haietatik bigarrena H atomo Diafisi: iz. Hezur luze baten ardatza. Hezur trin- bati (ez OHri) lotua dago. ES: Desoxirribosa kozko hodi batek eratzen du, eta muin-barrun- FR: Désoxyribose EN: Deoxyribose Arloa: Biokim. bea dauka hodian. ES: Diáfisis FR: Diaphyse Desplazamendu: iz. Ikus ‘ektopia’. EN: Diaphysis Arloa: Med. Destrina: iz. Glukosaren polimeroa; almidoiaren Diafragma gihar: iz. Zeharkako gihar luze zapala. hidrolisiz sortzen da. Disolbagarria da uretan. Torax-barrunbea eta sabelalde-barrunbea bereiz- Zenbait prestakin farmazeutikotan erabiltzen da. ten ditu. Torax-barrunbearen oinarria osatzen ES: Dextrina FR: Dextrine EN: Dextrin Arloa: du diafragmaren goiko alde ganbilak, eta sabelal- Kim. de-barrunbearen goiko muga, aldiz, beheko alde Destrogiro: izond. (Gai bati buruz) Argiaren pola- ahurrak. Diafragma giharretik igarotzen dira aor- rizazio-planoa eskuinalderantz desbideratzen ta arteria eta kaba zaina. Garrantzi handia du duena. ES: Dextrógiro FR: Dextrogyre EN: Dex- diafragmak arnasketarako: arnasaren mugimen- trogyre Arloa: Fis.-Kim. duen eragilea da, arnasgoran batez ere. ES: Mús- Destrosa: iz. Glukosa destrogiroa; hainbat disolu- culo diafragma FR: Diaphragme EN: Diaphragm ziotan aurki daiteke. Zain barnetik erabiltzen da, Arloa: Anat. besteak beste. ES: Dextrosa FR: Dextrose EN: Diagnosi: iz. Ikus ‘diagnostiko’. Dextrose Oharrak: Kaloriak eta likidoak emate- Diagnostikatu: ad. Gaixotasun-prozesu baten ko, eta hipogluzemiak gainditzeko erabiltzen da. mota eta arrazoia zehaztu; gaixoaren zeinuetan Arloa: Kim. eta sintometan, laborategiko analisietan, inguru- Deszerebrazio: iz. Garuna erauztea, edo garunaren tik jasotako informazioan eta irudi-tekniketan funtzioa deuseztatzea; entzefalo-enborrak nukleo oinarrituz egiten da. ES: Diagnosticar FR: Diag- gorriaren mailaz goitik erreakzionatzean gerta- nostiquer EN: To diagnose Arloa: Med. tzen da. ES: Descerebración FR: Décérébration Diagnostiko: iz. Medikuntzaren adarra; gaixotasun EN: Decerebration Oharrak: Mugimendu pato- bat zehaztea eta sailkatzea du helburu. Gaixota- logikoa du ezaugarri: besoak luzatu eta kanpo- sun horren zeinuetan eta sintometan oinarrituz rantz birarazten dira, eta zangoak ere luzatu egi- egiten da. ES: Diagnóstico, diagnosis FR: Diag- ten dira. Arloa: Med. nostic EN: Diagnosis Arloa: Med. Detergente: 1. iz. Konposatu organikoa; interfase- Diagnostikoa egin: ad. Ikus ‘diagnostikatu’. an pilatuz, murriztu egiten du uraren edo disolu- Dialisi: iz. Medikuntza-teknika; odoleko edo linfa- zio baten gainazal-tentsioa. 2. iz. Gai garbitzailea. ko osagai jakinak kanporatzea du helburu. ES: 3. iz. Gai hezetzailea; arnas terapian erabiltzen Diálisis FR: Dialyse EN: Dialysis Arloa: Med. da, arnasbideetan itsatsitako jariakinak kanpora- Diarrea: iz. Ikus ‘beherako’. tzea errazteko. ES: Detergente FR: Détergent Diastole: iz. Aurikulako edo bentrikuluko bi uz- EN: Detergent Arloa: Kim. kurduren arteko aldia. Zirkulazio orokorretik Dezidua: iz. Mintzezko ehun erretikulatua. Haur- nahiz birika-zirkulaziotik datorren odola kame- dunaldian hipertrofiatutako umetoki-mukosak ratan sartzen da, diastolean. Bentrikulu-diastolea osatzen du, eta erditzean kanporatzen da. ES: bigarren taupada-hotsarekin hasten da, eta hu-

57 DIATERMIA

rrengo aldiaren lehen taupada-hotsarekin buka- Digestibo: izond. Dietari gehitzen zaiona, elikatu. ES: Diástole FR: Diastole EN: Diastole Arloa: gaien digestioan laguntzeko. Kamamila da diges- Med. tibo ezagunenetako bat. ES: Digestivo FR: Di- Diatermia: iz. Gorputzeko ehunetan beroa era- gestive EN: Digestive gitean datzan prozedura. Maiztasun handiko Digestio: iz. Irentsitako elikagaiak gai asimilagarri korronteak erabiliz egiten da, korronte horiek ez bihurtzen dituzten prozesuen multzoa. Digestio- baitute ehunik suntsitzen. Ekidin egiten ditu hodian egiten da digestio orokorra, eta, ondoren, sentiberatasun elektrikoa eta gihar- eta nerbio- organo guztietako zelulek beren digestioa egiten kitzikapenak. ES: Diatermia FR: Diathermie dute, haien beharrizan eta funtzioen arabera. ES: EN: Diathermy Oharrak: Hainbat egoera patolo- Digestión FR: Digestion EN: Digestion gikoren tratamenduan erabiltzen da diatermia: Digestio-sistema: iz. Elikagaien digestioan parte artritis kronikoa, burtsitisa, hausturak, ginekolo- hartzen duten egitura eta organoen multzoa. ES: gia-gaixotasunak, sinusitisa, eta abar. Arloa: Sistema digestivo FR: Appareil digestif EN: Ali- Med. mentary system Oharrak: Gizakiarena, digestio- Diatesi: iz. Herentziazko gorpuzkera fisikoa; hain- barrunbea osatzen duten organoez gain, diges- bat gaixotasun edo asaldu nozitzeko arriskua da- tio-hodira digestio-urinak jariatzen dituzten or- kar. Badirudi Y kromosomari lotuak daudela gano eta guruinek osatzen dute: listu-guruinak, gaixotasun horietako asko, emakumezkoak baino urdail-guruinak, gibela, pankrea eta heste-gurui- gaitzikorragoak baitira gizonezkoak. ES: Diátesis nak. Arloa: Anat. FR: Diathèse EN: Diathesis Arloa: Med. Digitopuntura: iz. Akupuntura mota; hatzen bidez Dibertikulu: iz. Barrunbe nahiz hodi nagusi ba- egiten da. ES: Digitopuntura FR: Digitopunctu- ten luzakin hutsa, poltsa- edo zaku-itxurakoa. re EN: Acupressure Arloa: Med. ES: Divertículo FR: Diverticule EN: Diverticu- Dilatatu: ad. Gorputzeko irekidura bat edo odol- lum Oharrak: Urdailean, heste meharrean eta hodi baten diametroa handitu. Bi eratakoa izan heste lodian egon daitezke dibertikuluak. Arloa: daiteke: normala (fisiologikoa) edo artifiziala Anat. (botikak nahiz tresnak erabiliz egiten dena). ES: Dieresi: iz. Lotuta dauden bi zati banatzeko proze- Dilatar Arloa: Med. sua, kirurgia bidez edo istripuz. ES: Diéresis FR: Dilatazio: iz. Gorputzeko irekidura baten edo Diérèse EN: Dieresis Arloa: Med. odol-hodi baten diametroa handitzea. Hiru era- Dieta: 1. iz. Hartzen diren janari-edariak; kontuan takoa izan daiteke: normala (fisiologikoa), artifi- izaten dira haien elikadura-ezaugarriak, osagaiak, ziala (botikak nahiz tresnak erabiliz egiten dena), eta osasunean duten eragina. 2. iz. Agindutako eta patologikoa (bihotzean, adibidez). ES: Dila- elikadura; kantitatearen edo motaren arabera tación FR: Dilatation EN: Dilatation Arloa: Fis., aukeratzen da, eta helburu terapeutikoetarako Med. jarri. ES: Dieta FR: Diète EN: Diet Dioptria: iz. Neurri metrikoa; leiar baten errefrak- Difteria: iz. Gaixotasun toxiko infekzio-eragilea, zio-ahalmena adierazten du. ES: Dioptría FR: epidemikoa eta kutsagarria. Klebs-Löffler-en ba- Dioptrie EN: Diopter Oharrak: Dioptriatan ziloak eragiten du. Difteriaren ezaugarri dira: neurtzen dira miopia eta hipermetropia. Arloa: zornea, eta eztarrian, ahoan, faringean, laringean, Fis. sudurrean eta belarrietan agertzen diren mintz Dioptrika: iz. Optikaren adarra; argiaren errefrak- faltsuak, eztarriari erasaten diotenak batez ere. zioa aztertzen du. ES: Dióptrica FR: Dioptrique Oso gaixotasun kutsagarria da, eta gaixoak ba- EN: Dioptric Arloa: Fis. kartua egon behar du, mikrobioak desagertu Diploidia: iz. Zelula somatikoetako kromosomen arte. Tratatu ezean, hilgarria da, bihotz- edo gil- eraketa bikoitza. ES: Diploidía FR: Diploïdie tzurrun-gutxiegitasuna eragiten baititu. ES: Dif- EN: Diploidy Arloa: Med. teria FR: Diphtérie EN: Diphtheria Oharrak: Dipsomania: iz. Edari alkoholiko gogorrak edatera Honako sintoma nagusi hauek agertzen dira dif- bultzatzen duen beharra. Obsesiorik gabeko den- teriaren toxinak organismoa kutsatzean: sukarra, bora-tarteak izatea du ezaugarri. Horrek bereiz- bihotz-astenia, anemia, ahulezia handia eta, az- ten ditu dipsomaniakoak ohiko alkoholikoen- kenik, paralisia. Arloa: Med. gandik. ES: Dipsomanía FR: Dipsomanie EN: Difteriko: izond. Difteriari dagokiona, edo difteria Dipsomania Arloa: Med. duena. ES: Diftérico Arloa: Med. Dipsomaniako: izond. Dipsomaniak jotakoa; dip- Digerigaitz: izond. Digeritzeko zaila dena. ES: In- somania duena. ES: Dipsomaníaco FR: Dipso- digesto FR: Indigeste EN: Difficult to digest Ar- mane EN: Dipsomaniac Arloa: Med. loa: Med. Disartria: iz. Hitzak ahoskatzeko edo artikulatzeko Digerigarri: izond. Ikus ‘digestibo’. zailtasuna, nerbio-sistema zentraleko bide edo

58 DISTENTSIO

nukleoetako lesio organikoek eragina. ES: Disar- tatzen da. Bihotzeko hainbat prozesuk, antsieta- tria FR: Dysarthrie EN: Dysarthria Arloa: Med. teak edota ariketa fisiko gogorrak eragin dezakete Disekzioa egin: ad. Landare edo animalia baten disnea. Haren sintomak dira: arnas maiztasun al- gorpua zatitu, haren azterketa anatomikoa egin tua, erabili ohi ez diren giharrak erabiltzea, eta ahal izateko. ES: Diseccionar Arloa: Med. abar. ES: Disnea FR: Dyspnée EN: Dyspnea Ar- Disenteria: iz. Hestearen hantura, kolonarena ba- loa: Med. tez ere. Narritagarri kimikoek, bakterioek zein Disolbaezin: izond. (Gai bati buruz) Disolbatzaile parasitoek eragin dezakete. Haren ezaugarri dira batean disolbatzen ez dena. ES: Indisoluble, in- gorotz odoltsuak eta sabeleko mina. Gaixotasun soluble EN: Indissoluble Arloa: Kim. kutsagarria izan daiteke. ES: Disentería FR: Dy- Disolbagaitz: izond. Ikus ‘disolbaezin’. senterie EN: Dysentery Arloa: Med. Disolbagarri: izond. (Gai bati buruz) Disolbatzaile Disenteriko: 1. izond. Disenteriari dagokiona. 2. batean disolba daitekeena, sistema homogeneo izond. Disenteria duena. ES: Disentérico Arloa: bat sortzeko. ES: Soluble FR: Soluble EN: Solu- Med. ble Disfonia: iz. Fonazioaren asaldua; gorabeherak era- Disolbagarritasun: 1. iz. Gai batek disolbatzaile giten ditu ahotsaren tinbrean edo ozentasunean. batekin era uniformean nahasteko edo disolba- ES: Disfonía FR: Dysphonie EN: Dysphonia Ar- tzaile horretan disolbatzeko duen gaitasuna. 2. loa: Med. iz. Baldintza jakinetan, disolbatzaile jakin batean Disgenesia: 1. iz. Ugaltze-gaitasunaren asaldua edo disolba daitekeen solutu kantitaterik handiena. galera. 2. iz. Organo baten edo haren atal baten 3. iz. Solutu baten kontzentrazioa disolbatzaile osaera akastun edo ez-ohikoa; enbrioi-garapene- batean, hura bere asetasun-puntuan dagoenean. an gertatzen da, batez ere. ES: Disgenesia FR: ES: Solubilidad FR: Solubilité EN: Solubility Ar- Dysgénésie EN: Dysgenesis Arloa: Med. loa: Kim. Diskal: izond. Ornoarteko diskoei dagokiena. ES: Disolbagarritu: ad. Disolbagarri bihurtu. ES: Solu- Discal FR: Discal EN: Discal Arloa: Med. bilizar Arloa: Kim. Disko (ornoartekoa): iz. Kartilago zunztsuzko egi- Disoluzio: iz. Nahastura, gai batean (disolbatzai- tura, orno-gorputzen artekoa. ES: Disco FR: lea) disolbatutako beste gai baten (solutua) edo Disque EN: Disk Arloa: Anat. gehiagoren artekoa. Homogeneoki banatzen dira Diskografia: iz. Ornoarteko diskoen banakako az- gai bakoitzaren molekulak, eta ez dute aldaketa terketa erradiologikoa. Horretarako, hidrosolu- kimikorik izaten. Solidoa, likidoa edota gaseosoa blea den iodozko kontrastea injektatzen da dis- izan daiteke disoluzio bat. ES: Disolución FR: koaren erdigunean. ES: Discografía FR: Disco- Solution EN: Solution Arloa: Kim. graphie EN: Discography Arloa: Med. Disoluzio indargetzaile: iz. Gaia, edo gai multzoa; Diskromatopsia: iz. Ikusmen-arazoa; koloreak ahalmena dute disoluzio bateko hidrogeno ioien ikusteko zailtasuna du ezaugarri. ES: Discroma- kontzentrazioa mantentzeko. Disoluzioari baseak topsia FR: Dyschromatopsie EN: Dyschromasia gehitzean, hidroxilo ioiak neutralizatzen dira; Arloa: Med. azidoak gehitzean, berriz, hidrogeno ioiak. Horre- Diskromia: iz. Larruazalaren pigmentazio-aldake- la, pH-aren aldaketak murrizten dituzte. ES: ta. Gune batzuek ohikoa baino pigmentazio Tampón FR: Tampon EN: Tampon gehiago edo gutxiago izan dezakete. ES: Discro- Dispepsia: iz. Ondoez-sentsazio arina epigastrioan; mía FR: Dyschromies EN: Discolorations Arloa: digestio zail eta neketsuaren ondoriozkoa da. Be- Med. tetasun-, bihotzerre-, flatulentzia- eta gorako- Dislalia: iz. Fonemak ahoskatzean akatsak egitea sentsazio desatseginak ditu ezaugarri. ES: Dis- ezaugarri duen asaldua. ES: Dislalia FR: Dyslalie pepsia FR: Dyspepsie EN: Dyspepsia Arloa: EN: Dyslalia Arloa: Med. Med. Dislexia: iz. Irakurtzeko gaitasunaren asaldua. Sa- Dispeptiko: izond. Dispepsiari dagokiona, edo dis- rritan, hizkiak eta hitzak nahasten dituzte dispepsia duena. ES: Dispéptico Arloa: Med. lexikoek, eta ezin dituzte hizkien sekuentziak Displasia: iz. Ehunen edo organoen ohiz kanpoko behar bezala bereizi idatzitako hitzetan. Zailtasu- garapen oro; enbriogenesian izandako arazo ba- nak izaten dituzte ezkerra eta eskuina bereizteko ten ondorioz gertatzen da. ES: Displasia FR: ere. ES: Dislexia FR: Dyslexie EN: Dyslexia Ar- Dysplasie EN: Dysplasia Oharrak: Hezurrak asti- loa: Psikol. roago gogortzen dira, organoak txikiagoak izaten Dislokatu: ad. Ikus ‘luxatu’. dira, eta sexu-arazoak gerta daitezke. Arloa: Med. Dislokazio: iz. Ikus ‘luxazio’. Distentsio: iz. Giltzadura bateko ehunak eta lotai- Disnea: iz. Arnas gabezia edo arnasteko zailtasuna; luak bortizki luzatzean datzan lesioa. ES: Dis- odolean behar adina oxigeno ez dagoenean ger- tensión FR: Distension EN: Distention, strain

59 DISTENTSIOA GERTATU

Oharrak: Gehiegizko ariketa fisikoa egiten de- Dosi: 1. iz. Botika edo gai teraupetiko baten neurri nean gertatzen da. Arloa: Med. zehaztua; aldi bakoitzean ematen dena, bereziki. Distentsioa gertatu: ad. Egitura bat neurriz handi- 2. iz. Erradiologia-saio batean, gaixoak masa uni- tu. ES: Distender FR: Distend Arloa: Med. tateko xurgatzen duen energia kantitatea. ES: Distentsioa izan: ad. Ikus ‘distentsioa gertatu’. Dosis FR: Dose EN: Dose Distrofia: iz. Elikadura-akats batek eragindako Dosifikagailu: iz. Dosifikatzeko balio duen tresna. asaldu oro; ehunen eta organoen morfologia eta ES: Dosificador FR: Doseur EN: Dosimeter funtzioak kaltetzen ditu. Hala deritze, sarri, Dosifikatu: ad. Zerbaiten kopurua edo neurria gihar-garapenaren aldaketa jakin batzuei ere, graduatu. ES: Dosificar FR: Doser EN: To dose nerbio-sistema zentralari eragiten ez diotenei, Dosifikazio: iz. Paziente bati eman beharreko gai hain zuzen. ES: Distrofia FR: Dystrophie EN: terapeutikoaren neurria, maiztasuna eta dosia Dystrophy Arloa: Med. kontrolatzen dituen erregimena. ES: Dosifica- Diuresi: 1. iz. Giltzurrunetik jariatzen den gernua. ción FR: Dosage EN: Dosage 2. iz. Gernu-ekoizpena eta -jarioa handitzea Dosimetria: 1. iz. Dosi sendagarrien mugatzea; ezaugarri duen asaldua. Diabetes mellitus eta dia- gorputzaren neurrian, sexuan eta beste faktore betes insipida prozesuetan gertatzen da diuresia. batzuetan oinarritzen da. 2. iz. Erradiazio ioni- ES: Diuresis FR: Diurèse EN: Diuresis Arloa: zatzaile iturri batetik datorren erradioaktibitatea- Med. ren abiaduraren, zenbatekoaren eta banaketaren Diuresiaren kontrako: izlag. (Sendagai bati buruz) zehaztapena; xurgatutako erradiazioaren neurke- Gernuaren eraketa saihesten duena edota hari ta. ES: Dosimetría FR: Dosimétrie EN: Dosi- aurka egiten diona. ES: Antidiurético FR: Agent metry Oharrak: X izpien dosiaren neurketa. antidiurétique EN: Antidiuretic agent Oharrak: Dositu: ad. Ikus ‘dosifikatu’. Hipofisiaren aurreko zatiak ADH hormona ja- Dositze: iz. Ikus ‘dosifikazio’. riatzen du. Arloa: Med. Dotazio: 1. iz. Zerbitzu bati esleitutako kide kopu- Diuretiko: izond. (Gaiei buruz) Gernu-jarioa uga- rua. 2. iz. Kromosoma multzoa; organismo ba- ritzen duena; odolean pilatutako gernua kentzen ten herentziazko hornidura osatzen du. ES: Do- laguntzen dio giltzurrunari. ES: Diurético FR: tación Diurétique EN: Diuretic Arloa: Med. Down-en sindrome: iz. 21. kromosomaren triso- DNA: Ikus ‘azido desoxirribonukleiko’. miak eragindako sindromea; burezur txikia, alde Doako hartzaile: iz. Beste baten gorputz-ehunak okzipital laua, falange laburrak, buru-atzerapena edo likidoak doan hartzen dituena. ES: Donata- eta kardiopatiak ditu ezaugarri, besteak beste. rio ES: Síndrome de Down FR: Syndrome de Down Doktore: 1. iz. Unibertsitateko ikasketa-sail baten EN: Down’s syndrome maila gorena lortu duen pertsona. 2. iz. Hizkera Drainadura: iz. Ikus ‘drainatze’. arruntean, medikua, nahiz eta doktore-titulu Drainatu: ad. Isurkariak kanporatu barrunbe bate- akademikorik izan ez. ES: Doctor FR: Docteur tik, nahiz zauri edo abzesu batetik. ES: Drenar EN: Doctor FR: Drainer EN: To drain Arloa: Med. Doministiku: iz. Erreflexuzko arnas botatze bor- Drainatze: 1. iz. Prozedura teknikoa; likidoak ate- titz zaratatsua, ahotik eta sudur-zuloetatik egi- ratzen dira gorputzeko barrunbe edo zauri bate- ten dena. ES: Estornudo FR: Eternuement EN: tik. 2. iz. Hodi zein irekigunea, gorputzeko ba- Sneeze rrunbe edo zauri batetik airea nahiz edozein isur- Doministiku egin: ad. Biriketako airea ahotik eta kari kanporatzea helburu duena. Sistema irekia sudurretik bortizki jaurti. Goiko arnasbideetako edo itxia izan daiteke. ES: Drenaje FR: Drainage muki-geruza narritatzean gertatzen da, hautsa- EN: Drainage Arloa: Med. ren, polenaren edota birus-hanturen eraginez. Droga: 1. iz. Hainbat gairen izen generikoa; medi- ES: Estornudar FR: Eternuer EN: To sneeze kuntzan, industrian, eta abarretan erabiltzen Dopatu: ad. Gai estimulatzaileak hartu edo eman, dira. 2. iz. Gai psikotropo natural edo sintetikoa; errendimendua hobetzeko. ES: Dopar FR: Do- nerbio-sistema zentralari eragiten dio, eta, har- per EN: To dope tzen hasiz gero, mendekotasuna sorrarazten du. Doping: iz. Kirolarien artean, gai jakinen erabilera, 3. iz. Mendekotasun fisikoa eragiten duen gaia. errendimendu fisikoa artifizialki handitzeko; ES: Droga FR: Drogue EN: Drug marka hobeak lortzea da helburua. ES: Doping Drogadikto: izond. Ikus ‘drogazale’. FR: Dopage EN: Doping Drogadikzio: iz. Ikus ‘drogazaletasun’. Dortsal: izond. Bizkarrari edo atzeko aldeari dago- Drogaki: iz. Ikus ‘estupefaziente’. kiona. ES: Dorsal FR: Dorsal EN: Dorsal Arloa: Droga-mendeko: izlag. Ikus ‘drogazale’. Anat. Droga-mendekotasun: iz. Ikus ‘drogazaletasun’.

60 DURAMATER

Drogatu: ad. Drogak, bizigarriak, lasaigarriak, nar- Duodeno: iz. Heste meharraren lehen atala; zatirik kotikoak edota haluzinogenoren bat hartu edo laburrena eta zabalena da. Urdailaren eta jeju- eman. ES: Drogar noaren artean dago. U, G nahiz ilargi-erdi itxura Drogazale: izond. Drogarekiko mendekotasuna du, pankrearen burua inguratzen du, eta hara duena. Fisikoa edo psikikoa izan daiteke mende- iristen dira koledokoa eta hodi pankreatikoa. ES: kotasun hori. ES: Drogadicto, toxicómano, dro- Duodeno FR: Duodénum EN: Duodenum Oha- godependiente FR: Toxicomane EN: Drug addict rrak: Hamabi hatzeko luzera du, gutxi gorabehe- Drogazaletasun: iz. Drogak hartzeko ohitura ra, duodenoak; horregatik ematen zaio izen hori. saihetsezina. Fisikoa edo psikikoa izan daiteke Arloa: Anat. mendekotasuna. ES: Drogadicción, drogodepen- Duodenoko: izlag. Ikus ‘duodenal’. dencia FR: Dépendance de la drogue EN: Drug Duramater: iz. Entzefaloa eta bizkarrezur-muina dependency estaltzen dituzten hiru meningeetatik kanpokoe- Duodenal: izond. Duodenoari dagokiona. ES: na; lodiena eta zunztsuena da. ES: Duramadre Duodenal FR: Duodenal EN: Duodenal FR: Dure-mère EN: Dura mater Arloa: Anat.

Ebaki: ad. Gorputz bat tresna ebakitzaile batez sas- hasten da, eta anestesiaren berehalako efektuak tatu, irekigune bat egiteko, edo zati bat erauzte- nahiz ebakuntza kirurgikoaren ondoriozkoak deko. ES: Cortar FR: Couper EN: To cut sagertu arte irauten du. ES: Postoperatorio FR: Ebaki: 1. iz. Ehunak ebakitzearen ondoriozko zau- Postopératoire EN: Postoperative Arloa: Med. ri kirurgikoa. Tresna zorrotz batez egiten da, ire- Ebakuntza osteko: izlag. Ikus ‘ebakuntza ondoko’. kigune baten bidez gorputzeko ehun edo organo Ebakuntza-gela: iz. Gela multzoa edo gunea, gai- jakin batera iristeko. ES: Incisión FR: Incision xoak ebakuntza kirurgikorako prestatzeko, eta EN: Incision Arloa: Med. 2. iz. Zerbaiten jarrai- ebakuntza egiteko. Ebakuntza-gela egokitzera- tutasunean egiten den etena. ES: Corte, sección koan, bereziki zaindu beharrekoak dira asepsia FR: Coupe EN: Cut eta argi-sistemak. ES: Quirófano, sala de opera- Ebakidura: iz. Ikus ‘ebaki’. ciones FR: Salle d’opération EN: Operating Ebakortz: iz. Hortz ebakitzailea; ahoaren aurreal- room dean dago. Zortzi ebakortz izaten dira; hortz- Edabe: iz. Ezaugarri bereziren bat duen edaria, arku bakoitzeko, lau. Edoskitzaroan ateratzen sendagarria bereziki. ES: Brebaje FR: Breuvage dira, esne-hortz gisa. Hala ere, erori egiten dira Edateko ur txar: iz. Edateko ezaugarri egokiak ez haurtzaroan, eta behin betiko ebakortzak irteten dituen ura. ES: Agua no potable dira haien ordez. Zorrotza da ebakortzaren ko- Edema: iz. Likido gehiegiren pilaketa larruazalpean roaren ertzetariko bat, eta elikagaiak mozteko eta zelulartean. Gorputz-ehunetako hantura ger- balio du. Behekoak baino handiagoak eta sen- tatzen da, ehun konjuntiboetakoa bereziki. Gi- doagoak dira goiko ebakortzak, eta aurrerantz beleko, giltzurrunetako eta bihotzeko eritasunen eta beherantz daude. ES: Diente incisivo FR: ezaugarri da, baita plasmaren proteina-urritasu- Dens incisivi EN: Incisive teeth narena ere; halaber, tumor batek ehunak hautsi Ebakuntza: iz. Ekintza terapeutikoa; eskuzko era- dituela ere adierazten du. ES: Edema FR: Oedè- giketa bidez edo tresna bidez egiten da pertsona- me EN: Edema Arloa: Med. ren gorputzean, gutxi gorabehera definitutako Eden: iz. Ikus ‘pozoi’. printzipio kirurgikoei eta araututako teknikei ja- Edendu: ad. Ikus ‘pozoitu’. rraituz. ES: Intervención FR: Intervention EN: Edendun: izond. Ikus ‘pozoitsu’. Intervention Arloa: Med. Edendura: iz. Ikus ‘pozoidura’. Ebakuntza aurreko: izlag. Ebakuntza kirurgiko ba- Ediporen konplexu: iz. Haurrak gurasoekiko di- ten aurreko aldiari dagokiona. Kirurgiarako lehe- tuen maitasun- eta etsaigo-sentimenduen mul- nengo prestakuntzekin hasten da ebakuntza tzoa. Positiboa denean, bere sexu bereko gurasoa- aurreko aldia; debekatu egiten da programatuta- rekiko etsaigo-sentimenduak izaten ditu haurrak, ko ebakuntza baino hamabi ordu lehenagotik eta maitasun-grina beste sexuko gurasoarekiko; elikagaiak eta likidoak irenstea. Ebakuntza-gelan negatiboa denean, berriz, maitasun-grina izaten amaitzen da, anestesia ematean. ES: Preoperato- du sexu bereko gurasoarekiko, eta etsaigo-senti- rio FR: Préopératoire EN: Preoperative Arloa: menduak beste sexuko gurasoarekiko. Funtsez- Med. koa da nortasuna egituratzeko eta giza grina bi- Ebakuntza egin: ad. Gorputzean zauri bat egin, deratzeko. ES: Complejo de Edipo FR: Com- helburu terapeutikoarekin, eta printzipio kirurgi- plexe d’Oedipe EN: Oedipus complex Arloa: koei eta araututako teknikei jarraituz. ES: Ope- Psikol. rar Ediren: ad. Ikus ‘aurkitu’. Ebakuntza kirurgiko: iz. Kirurgia-ekintza; zati Edoski: ad. Ikus ‘bularra hartu’. hondatu bat erauzteko edo osatzeko egiten da, Edoskialdi: iz. Aldi bakar batean edoskitako esne gorputz bizidunetan. ES: Intervención quirúrgi- kantitatea. ES: Mamada ca FR: Opération chirurgicale EN: Surgical ope- Edoskitzaile: iz. Ikus ‘bularreko haur’. ration Arloa: Med. Edoskitze: iz. Ikus ‘edoskialdi’. Ebakuntza ondoko: izlag. Kirurgia ondorengo al- Edulkoratu: ad. Zapore desatsegineko edo zapore- diari dagokiona. Pertsona anestesiatik esnatzean rik gabeko edozein produktu gozatu, gai natura-

62 EHUN ADENOIDE

lekin edo sintetikoekin. ES: Edulcorar FR: Dul- pultsioen aurka. ES: Ego FR: Ego EN: Ego Ar- cifier EN: To sweeten loa: Psikol. Edulkoratzaile: izond. (Gai bati buruz) Elikagaiak Egoera: 1. iz. Zerbait edo norbait nola dagoen edo botikak gozatzen dituena. ES: Edulcorante adierazten duen ezaugarri-bilduma. 2. iz. Gaixo- FR: Édulcorant EN: Sweetening agent Oharrak: tasun baten aldi jakin bat; aldi horretan, sinto- Oro har, gai edulkoratzaileak azukrearen ordez- mek intentsitate handiagoa dute. ES: Estado FR: ko sintetikotzat hartzen dira, nahiz eta, berez, État EN: Status ‘gozagarri’-ren sinonimo izan ‘edulkoratzaile’ Egoki: izond. Helburu bat lortzeko mesedegarria hitza. Aspartamoa da edulkoratzaile sintetiko dena. ES: Propicio FR: Propice, favorable EN: ezagunenetariko bat. Suitable, propitious Eferbeszente: izond. Eferbeszentzia-egoeran dagoe- Egokiera: iz. Ingurumenera moldatzeko gizabana- na edo egon daitekeena; gas-burbuilak sortzen koak egiten duen prozesu edo ahalegin etenga- dituena. ES: Efervescente FR: Effervescent EN: bea; beharrezkoa da homeostasia —fisiologikoa Effervescent nahiz psikologikoa— mantentzeko. ES: Acomo- Eferbeszentzia: iz. Likido batean disolbaturiko ga- dación FR: Accommodation EN: Accommoda- sak askatzearen ondorioz, burbuila txikiak edo tion Arloa: Psikol. aparra irteteko fenomenoa. ES: Efervescencia FR: Egonaldi: iz. Norbait nonbait egoten den aldia. Effervescence EN: Effervescence ES: Estancia FR: Séjour EN: Stay Adibideak: Eferente: izond. Irteten dena, hodi, zain edota ner- Gaixotasun bat tratatzeko, ospitalean egiten den bioetatik; halakoek eramaten dituzte odola, ja- denbora. rioak eta bulkadak organo edo nerbiogune bate- Egonezin: iz. Ikus ‘ondoez’. tik periferian dauden beste atal batzuetara. ES: Egonkor: izond. Lekuz, itxuraz edota bolumenez Eferente FR: Efférent EN: Efferent aldatzen ez dena. ES: Estable, estacionario FR: Efloreszente: izond. Hauts bilakatzeko gai dena, Stable EN: Stable, steady kristalizazio-ura galtzeagatik nahiz erreakzio ba- Egonkortu: ad. Egonkor bihurtu, egonkortasuna ten ondorioz. ES: Eflorescente FR: Efflorescent eman. ES: Estabilizar FR: Stabiliser EN: To sta- EN: Efflorescent Arloa: Kim. bilize Efloreszentzia: 1. iz. Gai bat hauts bihurtzeko pro- Egonkortzaile: izond. Egonkortzen duena. ES: Es- zesua, solido kristalinoek kristalizazio-ura galtze- tabilizador, estabilizante FR: Stabilisateur EN: aren ondoriozkoa. Arloa: Kim. 2. iz. Larruazale- Stabilizer Oharrak: Janariek iraun dezaten erako ageriko lesioa; negela. Gorputz osoan ager biltzen dira, besteak beste, egonkortzaileak. daitekeen arren, aurpegian izaten da bereziki. ES: Egonkortze: iz. Homeostasia lortzeko prozesu fi- Eflorescencia FR: Efflorescence EN: Efflorescen- siologiko eta metabolikoa. ES: Estabilización FR: ce Arloa: Med. Stabilisation EN: Stabilization Eflubio: iz. Gasa edo lurruna irtetearen ondorioa; Egotzi: ad. Ikus ‘kanporatu’. kirastuna edo toxikoa izaten da, gehienetan. ES: Egozentriko: izond. Bere burua esperientzia guz- Efluvio EN: Effluvium tien helburu eta ardaztzat hartzen duena, eta bes- Egarri: iz. Ura edo beste likidoren bat hartzeko teen beharrak, interesak, ideiak eta jarrerak kon- gogoa. Ahoan eta eztarrian izaten da, eskuarki, tuan hartzen ez dituena. ES: Egocéntrico FR: egarri-sentsazioa. ES: Sed FR: Soif EN: Thirst Égocentrique EN: Egocentric Arloa: Psikol. Egiaztapen: iz. Ikus ‘ziurtapen’. Egozentrismo: iz. Jarrera psikologikoa; haren ezau- Egiaztatu: ad. Ikus ‘ziurtatu’. garri dira: nork bere burua arretaren nahiz ekin- Egiaztatze: iz. Ikus ‘ziurtapen’. tza orokorren ardaztzat izatea, eta norberaren Eginbide: iz. Ikus ‘prozedura’. errealitatea eta errealitate objektiboa ez bereiztea. Eginezin: izond. Ikus ‘bideraezin’. Norberaren burua beste guztien gainetik ikustera Egingarri: izond. Ikus ‘bideragarri’. eramaten du egozentrismoak. ES: Egocentrismo Egitura: 1. iz. Zerbaiten banaketa eta ordena. 2. iz. FR: Égocentrisme EN: Egocentrism Arloa: Psikol. Gorputzeko ehunak, organoak edo gorputza bera Egozte: iz. Ikus ‘kanporatze’. antolatzeko modua. ES: Estructura FR: Structure Eguzki-ukaldi: iz. Ikus ‘intsolazio’. EN: Structure Ehun-: (Hitz elkartuetan) Ehunari dagokiona. ES: Egiturazko: izlag. Objektu nahiz organismo bat Tisular FR: Tissulaire EN: Tissue Arloa: Biol. osatzen duten zatien antolaketari dagokiona. ES: Ehun: iz. Zelula multzoa; funtzio eta morfologia Estructural FR: Structural EN: Structural bereko zelulak elkartuz eratzen dira ehunak. ES: Ego: iz. Freuden psikoanalisian, ni izenordainez Tejido FR: Tissu EN: Tissue Arloa: Biol. adierazten den instantzia psikikoa. Gizabanakoa- Ehun adenoide: iz. Ikus ‘sare-ehun’. ES: Tejido ren defentsa ahalbidetzen du, errealitatearen eta adenoideo

63 EHUN ADIPOSO

Ehun adiposo: iz. Gantz-zelulaz —zelula adipo- izaten da. ES: Ecolalia FR: Écholalie EN: Echola- soz— osaturiko ehuna. ES: Tejido adiposo FR: lia Oharrak: Eskizofrenian, eromen-kasuetan edo Tissu adipeux EN: Adipose tissue garuneko hodiren bat hondatzen denean gertatu Ehun adiposo arre: iz. Gantz-ehun berezia; en- ohi da. Arloa: Med. brioialdian sortzen da, gorputzeko gune jakine- Ektima: iz. Dermatosi mota; ezaugarri du oinarri tan. Pigmentu ilun bat dauka, kolorea ematen gogorra duten pustula biribildu eta zabalen nege- diona, eta beroa ekoiztea du eginkizun. ES: Teji- la. Hanturazko gune batek inguratzen ditu pus- do adiposo pardo FR: Graisse brune EN: Brown tulak. Pseudomonas aeruginosa, estafilokokoak eta adipose tissue estreptokokoak dira bakterio eragileak. Hasieran, Ehun epitelial: iz. Elkar ukitzen duten zelulez era- hantura izaten da estali gabeko gorputz ataletan tutako ehuna; organismoan dauden lau oinarriz- (eskuetan, aurpegian…), eta ezkatez estalitako ko ehunetako bat da. Zapalak edo zilindrikoak pikorrak azaltzen dira ondoren. ES: Ectima FR: izan daitezke epitelioko zelulak, tartean ez dute Ecthyma EN: Ecthyma Oharrak: Ardiekin lan ia materiarik izaten, eta geruza bakarreko nahiz egiten dutenek izaten dute dermatosi mota hori. anitzeko mintz etengabea eratzen dute. Gorputza Arloa: Med. eta barrunbeak estaltzen dituzte, odol- eta linfa- Ektodermo: iz. Blastodermoaren kanpoko geruza; hodiak izan ezik. ES: Tejido epitelial FR: Tissu bertatik sortzen dira epidermisa, zentzumen-or- épithélial EN: Epithelial tissue Arloa: Biol. ganoak eta nerbio-sistema. ES: Ectodermo FR: Ehun konektibo: iz. Gorputzeko hainbat ehun eta Ectoderme EN: Ectoderm Arloa: Zool. atalen euskarri eta elkartzaile den ehuna. Ehun Ektomorfo: iz. Gizakume mota bat, giza gorpuzke- konektibo motak dira: hezurra, kartilagoa eta raren sailkapen biologikoaren araberakoa; ekto- ehun konjuntibo zunztsua. Ehun konektiboa dermotik eratorritako egiturak dira nagusi horre- mesodermotik eratorria da. ES: Tejido conectivo lako gizakiengan. ES: Ectomorfo FR: Tissu conjonctif EN: Connective tissue Ar- Ektoparasito: iz. Ostalariaren organismoaren kan- loa: Biol. poaldean bizi den parasitoa. ES: Ectoparásito FR: Ehun konjuntibo: iz. Ikus ‘ehun konektibo’. ES: Ectoparasite EN: Ectoparasite Adibideak: Zo- Tejido conjuntivo rriak. Arloa: Ekol. Eiakulatu: ad. Likido bat indarrez kanporatu. Ektopia: iz. Organo nahiz gai bat dagokion lekuan Barrabiletatik kanporatutako espermaz esaten ez egotea ezaugarri duen asaldua. Jaiotzetikoa da, batik bat. ES: Eyacular EN: To ejaculate edota gerora sortutakoa izan daiteke. ES: Ectopia Eiakulazio: iz. Semenaren bat-bateko jarioa, ure- FR: Ectopie EN: Ectopia Oharrak: Haurdunaldi tratik; koitoan, masturbazioan edota gaueko ektopikoa da umetokitik kanpora gertatzen den isurketetan gertatzen da, eskuarki. Orgasmoare- haurdunaldia. Arloa: Med. kin batera izan ohi da eiakulazioa. ES: Eyacula- Ektoplasma: iz. Zitoplasmaren kanpoko geruza; ción FR: Éjaculation EN: Ejaculation trinkoa eta hialinoa da, eta organismo zelulaba- Eiakulazio azkar: iz. Bizkorregi gertatzen den eiaku- karrena, bereziki. ES: Ectoplasma FR: Ectoplas- lazioa; sexu-harremanean sorturiko antsietateak me EN: Ectoplasm Oharrak: Ektoplasmaz balia- eragiten du sarritan. ES: Eyaculación precoz FR: tzen dira, higitzeko, zelula bakarreko zenbait Ejaculation précoce EN: Premature ejaculation animalia (higidura ameboidea duten zelulak, adi- Eiekzio: iz. Zerbait indarrez kanporatu; esate bate- bidez). Arloa: Biol. rako, odola bihotzeko bentrikulutik kanporatu. Ekzema: iz. Larruazaleko lesio akutua eta kroni- ES: Eyección FR: Éjection EN: Ejection koa. Hainbat eragile ditu, eta era askotako lesio- Eite: iz. Ikus ‘itxura’. ak eragin ditzake: eritema, besikulazioa, exuda- Ekimosi: iz. Larruazaleko edo mukosetako gune zioa, edema, sukarra, eta abar. Larruazalaren baten kolorearen asaldua; odola zainetatik irten erreakzio bat da, gai sumingarrien edo zenbait eta larruazalpeko ehunetara igarotzearen ondo- alergiaren aurrean. ES: Eccema, eczema FR: Ec- rioz gertatzen da. ES: Equimosis FR: Ecchymose zéma EN: Eczema Arloa: Med. EN: Ecchymosis Arloa: Med. Elastiko: izond. Kanpoko eragile mekanikoen on- Ekografia: 1. iz. Ultrasoinuen bidez diagnosi-iru- dorioz jatorrizko itxura galdu eta, ondoren, itxu- diak lortzeko teknika; ultrasoinuak organoetan ra hori berriz berreskuratzeko gai dena. ES: Elás- islatu, eta monitore batean ikusiz egiten da. 2. iz. tico FR: Élastique EN: Elastic Egoera afasikoa; gaixoak idatziak kopia ditzake, Elastikotasun: iz. Ehunek duten gaitasuna beren baina ez bere ideia propioak idatzi. ES: Ecografía jatorrizko itxura eta neurria berreskuratzeko; lu- FR: Échographie EN: Echography Arloa: Med. zatu, estutu edota beste edozein eratan desitxura- Ekolalia: iz. Entzuten diren soinuak errepikatzea tu ondoren gertatzen da hori. ES: Elasticidad FR: ezaugarri duen asaldua; nahi gabekoa eta luzea Élasticité EN: Elasticity

64 ELEKTROLITO

Elastomero: iz. Material natural edo sintetikoa, Elektrogeno: izond. Elektrizitatea sortzen duena. elastikotasun, kohesio eta harikortasun handi- ES: Electrógeno FR: Électrogène EN: Electricity koa. Esate baterako, kautxua, poliuretanoa, sili- generator kona, eta abar. ES: Elastómero FR: Élastomère Elektroi: iz. Elektrizitate negatibodun unitate edo EN: Elastomer Arloa: Kim. partikularik txikiena. ES: Electrón FR: Électron Elbarri: izond. Ikus ‘ezindu’. EN: Electron Arloa: Kim. Elbarritasun: iz. Ikus ‘paralisi’. Elektroizale: izond. Talde nahiz konposatua, erre- Elbarritu: ad. Elbarri gelditu. ES: Lisiar akzio batean elektroi bikote bat hartzeko joera Eldarnio: iz. Ikus ‘delirio’. duena. ES: Electrófilo FR: Électrophile EN: Eldarnioak izan: ad. Burua nahasia izan, gaixota- Electrophilic Arloa: Kim. sun edo grina bortitz baten ondorioz. ES: Delirar Elektroizaletasun: iz. Talde nahiz konposatu batek Elefantiasi: iz. Gorputz-adarren hazkuntza patolo- elektroi bikote bat hartzeko duen joera. ES: Elec- gikoa. Linfa-hodietako gaixotasunen —batik trofilia FR: Électrophilie EN: Electrophilicity Ar- bat— nahiz filariosi-lesioen ondorioz gertatzen loa: Kim. da. ES: Elefantiasis FR: Éléphantiasis EN: Ele- Elektrokardiografia: iz. Bihotzaren jarduerak era- phantiasis Arloa: Med. gindako korronte elektrikoen erregistro grafikoa Elektrobalentzia: iz. Ioi baten balentzia; ioiak bere egiteko metodoa. Elektrokardiogramak erregis- kargaren balio osoaren berdina du balentzia. tratzen eta interpretatzen ditu. ES: Electrocar- Elektrobalentziak adierazten du zenbat karga po- diografía FR: Électrocardiographie EN: Electro- sitibo eta zenbat negatibo dituen ioi batek diso- cardiography Arloa: Med. luzio batean. ES: Electrovalencia FR: Électrova- Elektrokardiografo: iz. Bihotzaren jarduera elektri- lence EN: Electrovalence koa erregistratzeko erabiltzen den tresna; ez-ohi- Elektrodo: 1. iz. Elektrizitate-eroalea. Elektrodoan ko kinadak atzemateko erabiltzen da. Bihotzeko zehar, ingurune batean sartzen da korronte elek- zenbait asalduren diagnostikoa egiten laguntzen trikoa; ingurune hori solidoa, masa urtua, gasa, du elektrokardiografoak. ES: Electrocardiógrafo hutsa edo soluzio elektrolitikoa izan daiteke. Ar- FR: Électrocardiographe EN: Electrocardiograph loa: Fis. 2. iz. Korronte elektrikoaren eroale den Arloa: Med. elementua; nerbio-sistema, giharrak, larruazala Elektrokardiograma: iz. Bihotzaren jarduerak sor- edota erraiak kitzikatzeko erabiltzen da. ES: tutako korronte elektrikoen erregistro grafikoa. Electrodo Arloa: Med. ES: Electrocardiograma FR: Électrocardiogram- Elektroentzefalografia: iz. Garuneko uhinen jar- me EN: Electrocardiogram Arloa: Med. duera erregistratzeko prozesua. Buruko larruaza- Elektrokutatu: ad. Korronte edo deskarga elektri- lean zenbait elektrodo jarriz egiten da. Baliagarria ko baten ondorioz hil. ES: Electrocutar FR: Élec- da garuneko hainbat eritasunen eta asalduren trocuter EN: To electrocute diagnostikoa egin ahal izateko. ES: Electroence- Elektrokuzio: iz. Korronte elektrikoak eragindako falografía FR: Électroencéphalographie EN: Elec- heriotza, hura gorputzean zehar igarotzearen on- troencephalography Arloa: Med. doriozkoa. ES: Electrocución FR: Électrocution Elektroentzefalografo: iz. Garuneko zelulek sortu- EN: Electrocution riko potentzial elektrikoa jaso eta erregistratzen Elektrolisi: iz. Elektrolito batean zehar korronte duen tresna elektrikoa. ES: Electroencefalógrafo elektrikoa igarotzeko prozesua. Aldaketa kimi- FR: Électroencéphalographe EN: Electroence- koak gertatzen dira, ondorioz, elektrodoetan. phalograph Arloa: Med. Katodoetatik sartu eta anodoetatik irteten dira Elektroentzefalograma: iz. Entzefalografiaren erre- elektroiak. ES: Electrólisis FR: Électrolyse EN: gistro grafikoa; garezurrean elektrodo egokiak Electrolysis Arloa: Kim. ipiniz lortzen da. ES: Electroencefalograma FR: Elektrolitiko: izond. Elektrolisiari dagokiona. ES: Électroencéphalogramme EN: Electroencephalo- Electrolítico FR: Électrolytique EN: Electrolytic gram Oharrak: Hainbat prozesuren diagnosti- Arloa: Kim. koan erabiltzen da: epilepsia, traumatismoak, tu- Elektrolito: iz. Gai urtu bat edo ur-disoluzio ba- morrak eta garuneko endekapenak. Arloa: Med. tean disolbatutako gai bat, korronte elektrikoa Elektroforesi: iz. Disoluzio bateko partikulen higi- igarotzea ahalbidetzen duena. Elektrolito deritza, dura; eremu elektrikoaren eraginez gertatzen da. bereziki, ingurune urtsu batean elektrikoki kar- Aurkako aldeetarantz mugitzen dira karga positi- gaturiko partikuletan ionizatzen nahiz disozia- bodun eta negatibodun partikulak, partikula ho- tzen den konposatuari. Era horretan, handitu riek duten kargaren eta neurriaren araberako egiten du disoluzioaren eroankortasun elektri- abiaduran. ES: Electroforesis FR: Electrophorèse koa. Metabolismo normala izateko, ezinbeste- EN: Electrophoresis Arloa: Kim. koak dira elektrolito nagusien kopuru egokia eta

65 ELEKTROSHOCK

haien arteko oreka. ES: Electrolito FR: Électroly- Emagin: iz. Osasun-profesionala; haurdunaldiaz, te EN: Electrolyte Arloa: Kim. erditzeaz eta erditze osteko zainketez arduratzen Elektroshock: iz. Korronte elektrikoarekin kon- da. ES: Comadrona, matrona FR: Matrone EN: taktuan egoteak eragindako shocka. Erredurek, Midwife traumatismoek edota tronbosi koronarioek era- Emaile: izond. Organoren bat, odola eta abar doan gindako shockaren antzekoak dira elektroshoc- ematen duena. ES: Donante FR: Donateur EN: karen sintomak. Korronte etenezko deskarga Donor txikiak garunetik igaroaraziz egiten da, denbora Eman: ad. Gorputzaren zati bat eskaini, ordain- laburrez (2-3 segundo hamarren). Hainbat psi- trukerik gabe. Adibidez, bizkarrezur-muina. ES: kosiren tratamenduan erabiltzen da. ES: Elec- Donar trochoque, electroshock FR: Électrochoc EN: Emankor: 1. izond. Ondorengoak sortzeko gai Electroshock Arloa: Med. dena. 2. izond. (Gametoei buruz) Ernalketa era- Elektroterapia: iz. Fisioterapiaren adarra; elektrizi- giteko nahiz ernaldua izateko gai dena. ES: Fértil tatea erabiliz egin daitezkeen tratamenduak az- FR: Fertile EN: Fertile tertzen ditu. ES: Electroterapia FR: Électrothéra- Emankortasun: iz. Ugaltzeko gaitasuna. ES: Ferti- pie EN: Electrotherapy Arloa: Med. lidad FR: Fertilité EN: Fertility Elementu: iz. Gorputz sinplea, kimikak deskonpo- Emankortu: ad. Emankor bihurtu. ES: Fecundizar satu ezin duena. 103 elementu ezagutzen dira, EN: To make fertile orain arte. Zenbaki atomiko bera duten atomoez Ematu: ad. Ikus ‘arindu’. osatutako gaia da. ES: Elemento FR: Élément Ematutu: iz. Ikus ‘bagina’. EN: Element Arloa: Kim. Eme: izond. (Izaki bizidunei buruz) Ugal-aparatu Elgorri: iz. Gaixotasun biriko akutua; oso kutsaga- femeninoak dituena, eta obuluak ekoizten ditue- rria da, eta arnasbideei erasaten die. Larruazaleko na. ES: Hembra FR: Femelle EN: Female exantema du ezaugarri, txertoa hartu gabeko Emetiko: izond. Gorakoa eragiten duena. ES: haur txikietan, batez ere. Paramyxovirus batek Emético FR: Émétique EN: Emetic Arloa: Med. eragiten du elgorria, eta kontaktu zuzenez ku- Emoliente: izond. (Gai bati buruz) Ehunak bi- tsatzen da gaixoaren ahoko, sudurreko edota ez- guntzen dituena; batik bat larruazala eta muko- tarriko tantatxoen bidez. 1-2 aste irauten du in- sak biguntzen ditu. ES: Emoliente FR: Émollient kubazioaldiak. Inbasioaldian, aldi kutsagarrian, EN: Emollient Arloa: Med. hainbat sintoma agertzen hasten dira: sukarra, Emozio-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘emoziozko’. koriza, konjuntibitisa, bronkitisa —sarritan— Emozio: iz. Sentimendu bizi eta laburra, jarrera eta, ondoren, Koplik-en orbanak masailen bar- zein keinu bereizgarriak ezaugarri dituena. Era- neko aldean. Handik 3-4 egunera azaltzen da ne- gin handia du organo askotan, haien funtzioa gela; aurpegian lehenik, eta lepoan, toraxean eta gehitu, asaldatu edota murriztu egiten baitu. ES: gorputz-adarretan ondoren. 3-5 egunetan joaten Emoción FR: Émotion EN: Emotion Arloa: Psi- da sukarra, lesioak zapalago bihurtzen dira, eta kol. kolore arreagoa hartzen dute. ES: Sarampión FR: Emoziozko: 1. izlag. Emozioa eragiten duena. Rougeole EN: Measles Arloa: Med. 2. izlag. Emozioari dagokiona. ES: Emotivo, Elikadura: iz. Bizitza mantentzeko oinarrizkoak di- emocional FR: Émotif EN: Emotive ren elikagaiak ematea edo hartzea. ES: Alimenta- Emultsio: iz. Nahasten ez diren bi likido dituen ción FR: Alimentation EN: Alimentation sistema; bata tanta txikitan barreiatzen da bes- Elikagabe: izond. Gaizki elikatua. ES: Desnutrido tean. ES: Emulsión FR: Émulsion EN: Emulsion FR: Dénutri EN: Undernourished Arloa: Kim. Elikagai: iz. Gai elikagarria; eragina du gorputzeko Emultsionagailu: iz. Gantzak beste gai batzuekin metabolismo-prozesuetan. ES: Nutriente FR: nahasten dituen tresna. ES: Emulsor FR: Émul- Nutriment, nutritif EN: Nutrient Arloa: Biol. sionneur EN: Emulsifier Elikagarri: izond. Elikatzen duena. ES: Nutritivo Emultsionatu: ad. Likido bat beste batean barreia- FR: Nutritif EN: Nutritive tu, eta esekidura koloidal bat sortu. Behazuna, Elikatu: ad. Bizitza mantentzeko oinarrizkoak di- esate baterako, agente emultsionatzailea da diges- ren elikagaiak eman edo hartu. ES: Nutrir FR: tiobidean; irentsitako gantzak lobulu txiki bila- Nourrir EN: To nourish katzen ditu. ES: Emulsionar FR: Émulsionner Elixir: iz. Isurkari argia; ura, alkohola, zaporea, go- EN: To emulsify Arloa: Kim. zagarriak, eta abar ditu. Ahotik sendagaiak ema- Emultsionatzaile: 1. izond. (Gai bati buruz) Gan- teko erabiltzen da, batez ere. ES: Elixir FR: Élixir tzen emultsioa ahalbidetzen duena. ES: Emulsifi- EN: Elixir cante, emulsionante FR: Émulsifiant EN: Emul- Elkartu: ad. Ikus ‘aglutinatu’. sifier Arloa: Kim.

66 ENDOMETRIO

Enantiomero: iz. Isomero optiko baten bi formeta- agertzen da, arrazoi jakinen ondorioz. Epidemia ko edozein. ES: Enantiómero FR: Énantiomère izatera hel daiteke. ES: Endemia FR: Endémie EN: Enantiomer Arloa: Kim. EN: Endemia Adibideak: Gaixotasun endemi- Enbolia: iz. Hodi baten bat-bateko buxadura —ar- koak dira, besteak beste, kolera eta paludismoa. teria batena, batez ere —, odol-korronteak eka- Arloa: Med. rritako gairen batek eragina. ES: Embolia FR: Endemiko: izond. (Gaixotasunei edo mikroorga- Embolie EN: Embolism Arloa: Med. nismoei buruz) Gune geografiko bati edo lurral- Enbolo: iz. Gorputz arrotza; hainbat izaera izan de bati dagokiona. ES: Endémico FR: Endémi- ditzake: gas- edo aire-bolumena, ehun edo tu- que EN: Endemic Arloa: Ekol., Med. mor partikula, tumor zatia, eta abar. Odol-ko- Endemikotasun: iz. Ikus ‘endemismo’. rrontean zehar joan, eta odol-hodiren bat buxa- Endemismo: iz. Endemikoa denaren ezaugarria. tzen du. ES: Émbolo FR: Embole EN: Embolus ES: Endemismo FR: Endémique EN: Endemic Arloa: Med. Endodermo: iz. Enbrioi-diskoan garatzen diren ze- Enbor: 1. iz. Nerbio baten edo odol-hodi baten lula-geruzetatik barnekoena. Gorputzeko ba- zati nagusia. 2. iz. Gune anatomiko bateko zati rrunbeen eta barne-organo gehienen estaldura nagusia. 3. iz. Gorputzaren zatirik handiena; bu- osatzen du. ES: Endodermo FR: Endoderme EN: rua eta gorputz-adarrak txertatzen dira hor. ES: Endoderm Tronco FR: Tronc EN: Trunk Arloa: Anat. Endoeskeleto: iz. Nerbio-sistema babesten duten Enbriogenesi: iz. Enbrioi-ehunen eta -organoen eskeleto zatiak; garezurra eta ornoak, bereziki. garapena. ES: Embriogénesis FR: Embryogenèse ES: Neuroesqueleto EN: Neuroskeleton Arloa: EN: Embryogenesis Arloa: Biol. Biol. Enbrioi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘enbrionario’. Endogeno: izond. Organismoaren barruan sortzen Enbrioi: iz. Garapenaren aldi goiztiarretan dagoen dena, kanpoko faktoreen eraginik gabe. ES: En- edozein organismo. ES: Embrión FR: Embryon dógeno FR: Endogène EN: Endogenous EN: Embryo Endokardio: iz. Mintz endoteliala; bihotz-barrun- Enbrioi-zaku: iz. Enbrioiaren garapenean eratzen beak eta -balbulak estaltzen ditu barnetik. Odol- den lehenengo zakua. ES: Saco embrionario FR: hodi txikiak eta gihar lisoaren zuntz gutxi batzuk Sac embryonnaire EN: Embryo sac Arloa: Anat. ditu. ES: Endocardio FR: Endocarde EN: Endo- Enbrioizko: izlag. Ikus ‘enbrionario’. cardium Enbriologia: iz. Biologiaren adarra; organismoaren Endokrino: 1. izond. Odol- nahiz linfa-zirkulazio- garapena aztertzen du, ernalketa gertatu den ra gai jakin bat jariatzen duten zelulen multzoari unetik jaio arte. ES: Embriología FR: Embryolo- dagokiona. Eragin zehatza izaten du gai horrek gie EN: Embryology Arloa: Biol. gorputzeko beste ataletako ehunetan. 2. izond. Enbrionario: izond. Enbrioiari dagokiona. ES: Hormonei edo zirkulaziora jariatutako gaiei da- Embrionario FR: Embryonnaire EN: Embryonic gokiena. ES: Endocrino FR: Endocrine EN: En- Arloa: Biol. docrine Enbriopatia: iz. Enbrioian gertatzen den asaldua, Endokrinologia: iz. Medikuntzaren adarra; barne- haren garapeneko lehen bi hilabeteetan, batez jarioko guruinak aztertzen ditu. Sistema endo- ere. Jaiotzean edo beranduago atzematen da, age- krinoaren anatomia, patologia eta fisiologia, eta riko malformazioekin. ES: Embriopatía FR: asaldu endokrinoen tratamendua lantzen ditu. Embryopathie EN: Embryopathy Arloa: Med. ES: Endocrinología FR: Endocrinologie EN: En- Endekapen: iz. Zelulak eta gorputzaren funtzio docrinology Arloa: Med. normalak pixkanaka hondatuz joateko prozesua. Endokrinologo: iz. Endokrinologian aditua den ES: Degeneración FR: Dégénérescence EN: De- biologo zein medikua. ES: Endocrinólogo FR: generation Arloa: Med. Endocrinologue EN: Endocrinologist Arloa: Endekapenezko: izlag. Degenerazioari edo egoera Med. normalarekiko gutxiegizkoa nahiz disfuntzionala Endolinfa: iz. Barne-belarrian, mintzezko labirin- denari dagokiona. ES: Degenerativo FR: Dégé- toan dagoen likido argi eta albuminatsua. ES: nératif EN: Degenerative Endolinfa FR: Endolymphe EN: Endolymph Ar- Endekatu: ad. Nork bere espezie, arraza edo mota- loa: Zool. ren berezko ezaugarriak galdu; ezaugarri onak Endometrio: iz. Umetoki-barrunbea estaltzen galduz, okerragoa bihurtu. ES: Degenerar duen mukosa-mintza. Ehun bigun lodia da, Endekatu: izond. Endekapena jasan duena. ES: odol-zain txikiz betea. Hilekoaren zikloak alda- Degenerado FR: Dégénéré EN: Degenerate ketak eragiten ditu endometrioaren egituran eta Endemia: iz. Gehienetan infekziosoa den gaixota- lodieran. ES: Endometrio FR: Endomètre EN: suna; zenbait lurraldetan, urteko garai zehatzetan Endometrium

67 ENDOMORFO

Endomorfo: iz. Gizakume mota bat, giza gorpuz- Energia: iz. Sistema batek lan egiteko edo eralda- keraren sailkapen biologikoaren araberakoa; en- tzeko duen ahalmenaren neurria. Hainbat forma dodermotik eratorritako egiturak dira nagusi har ditzake energiak: beroa, argia, soinua eta horrelako gizakiengan, hala nola, gantz-ehunak. erradiazioa. ES: Energía FR: Énergie EN: Energy W. Sheldon-ek deskribatutako tipo morfologi- Arloa: Fis. koa da; bereziki garatua du digestio-aparatua, eta Energia atomiko: iz. Ikus ‘energia nuklear’. ES: itxura lodia eta biribila. ES: Endomorfo FR: En- Energía atómica FR: Énergie atomique EN: Ato- domorphe EN: Endomorph mic energy Endoparasito: iz. Bere ostalariaren barnean bizi den Energia nuklear: iz. Atomo-nukleoen fusioz edo fi- parasitoa. ES: Endoparásito FR: Endoparasite sioz lortzen den energia. ES: Energía nuclear FR: EN: Endoparasite Adibideak: Endoparasitoetan Energie nucléaire EN: Nuclear energy Adibideak: sailkatzen da, besteak beste, tenia. Arloa: Biol. Zentral nuklearretatik industria-helburuetarako Endoskopia: iz. Gorputzeko barrunbe edo hodi ateratzen den energia. baten azterketa zuzena; endoskopio bidez egiten Energia potentzial: iz. Gorputz batek bere kokagu- da. ES: Endoscopia FR: Endoscopie EN: Endos- neagatik edo osaeragatik duen energia mekani- copy Arloa: Med. koa. ES: Energía potencial FR: Energie potentie- Endoskopio: iz. Tresna optiko argiduna; gorputze- lle EN: Potential energy ko barrunbe edo organo baten barneko aldea Enfisema: iz. Biriketako asaldua; haren ezaugarri ikusteko balio du. Eskuarki gorputzeko zulo na- dira: hantura —gehiegizko aire edo gas kanti- tural batetik sartzen den arren, gorputzeko gune- tatearen ondoriozkoa— eta albeolo-hormen al- ren batean ebaki bat eginez ere sar daiteke. ES: daketa suntsikorra. Biriken malgutasuna galdu Endoscopio FR: Endoscope EN: Endoscope Ar- eta gasak gutxitzen dira, ondorioz. ES: Enfise- loa: Med. ma FR: Emphysème EN: Emphysema Arloa: Endosmosi: iz. Difusio osmotikoz egiten den pro- Med. zesua; isurkari bat barrunbe itxi batean sartzen Enkistamendu: iz. Gorputz arrotzen, kalkuluen, da, mintz erdi iragazkor batean zehar, barrunbe eta abarren bakartze-egoera, gorputz hori ingu- horretan dagoen isurkariaren kontzentrazioa ratzen duen ehun konjuntibozko geruza batek kanpokoarena baino handiagoa denean. ES: En- eragina. Defentsa-mekanismo gisa gertatzen da, dósmosis FR: Endosmose EN: Endosmosis Ar- sarritan. ES: Enquistamiento FR: Enkystement loa: Biol. EN: Encystment Arloa: Biol., Med. Endotelial: izond. Endoteliokoa, edo hari dagokio- Enkistatu: ad. Kiste edo kapsula bat eratu. ES: En- na; endotelioaren itxura duena. ES: Endotelial quistar EN: To encyst Arloa: Biol., Med. FR: Endothélial EN: Endothelial Enkistatu: izond. Ehun konektibozko mintz batez Endotelio: iz. Epitelio-zelulaz osatutako geruza; inguraturik dagoena. Ingurunetik mintzak ba- bihotza, odol- eta linfa-hodiak, eta organismoko kartzean geratzen da gai bat enkistatua. ES: En- barrunbe serosoak estaltzen ditu. ES: Endotelio quistado FR: Enkystée EN: Encysted Arloa: FR: Endothélium EN: Endothelium Biol., Med. Endotermiko: izond. (Prozesu fisiko edo kimikoei Enpastatu: ad. Txantxarrak hortz zein hagin ba- buruz) Ingurunetik beroa xurgatu, eta sistemaren tean eragindako zuloa orez bete, gaixotasunak barne-energia handitzen duena. ES: Endotérmi- erasandako gunea arraspatu ondoren. ES: Em- co FR: Endothermique EN: Endothermic Arloa: pastar FR: Plomber EN: To fill Arloa: Med. Fis.-Kim. Enpaste: iz. Ore mota; hortz txantxarduna betetze- Endurtu: ad. Ikus ‘atrofiatu’. ko erabiltzen da. ES: Empaste FR: Plombage Endurtze: iz. Ikus ‘atrofia’. EN: Filling Arloa: Med. Enema: 1. iz. Sendagai likidoa; uzkitik zehar gor- Enpatia: iz. Ingurukoen emozioak eta haien goga- putzean barneratzen da. Helburu terapeutikoa men-egoera atzemateko gaitasuna. Beste pertso- nahiz diagnostikoa du. 2. iz. Isurkari hori barne- naren jokabidearen esanahia ulertzen laguntzen ratzeko balio duen eskuzko tresna. ES: Enema, du horrek. ES: Empatía FR: Empathie EN: Em- lavativa FR: Lavement EN: Enema Arloa: Med. pathy Oharrak: Ezinbestekoa da enpatia, erizai- Enerbazio: 1. iz. Nerbio-energiaren murriztapena naren eta pazientearen arteko harremana tera- edo galera. 2. iz. Nerbio baten edo haren zati ba- peutikoa izan dadin. Arloa: Psikol. ten erauzketa. ES: Enervación FR: Énervation Enteritis: iz. Heste meharreko mukosaren hantu- EN: Enervation Arloa: Med. ra; hainbat eragile izan ditzake: bakterioak, bi- Energetiko: 1. izond. Energiari dagokiona. 2. rusak, funtzio-asalduak eta hantura-prozesuak. izond. Energia sortzen duena. ES: Energético ES: Enteritis FR: Entérite EN: Enteritis Arloa: FR: Énérgetique EN: Energy Med.

68 EPITELIO

Enterokolitis: iz. Heste meharreko eta koloneko zentrala estaltzen dituen mintza. 2. iz. Ependi- hantura, biak aldi berean. ES: Enterocolitis FR: mo-hodia: bizkarrezur-muinaren hodi zentrala, Entéro-colite EN: Enterocolitis Arloa: Med. likido zefalorrakideoz betea. ES: Epéndimo FR: Entzefaliko: izond. Entzefalokoa, edo hari dago- Épendyme EN: Ependyma Arloa: Anat. kiona. ES: Encefálico Epidemia: iz. Ustekabeko gaixotasun aldi batekoa, Entzefalitis: iz. Entzefaloaren hantura-prozesua, kutsagarria gehienetan; pertsona kopuru handia- gaizkoaduren ondoriozkoa. Dena den, odolja- ri erasotzen dio eskualde batean une berean. ES: rioen, intoxikazioen —berunarena, adibidez— Epidemia FR: Épidémie EN: Epidemic Arloa: nahiz zenbait mikroorganismoren —herpes fami- Med. liakoak— ondorio ere izan daiteke. ES: Encefalitis Epidemiologia: iz. Medikuntzaren adarra; giza gai- FR: Encéphalite EN: Encephalitis Oharrak: Her- xotasunen agerpena, banaketa eta zergatiak iker- pes familiako mikroorganismoak dira, gaur egun, tzen ditu. ES: Epidemiología FR: Épidémiologie entzefalitisaren eragile nagusiak. Arloa: Med. EN: Epidemiology Arloa: Med. Entzefalo-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘entzefaliko’. Epidermiko: izond. Epidermisari dagokiona, epi- Entzefalo: iz. Nerbio-sistema zentralaren atala; ga- dermisean dagoena, edo epidermisaz eratua da- rezurraren barnean dago. Ornodunen nerbio-sis- goena. ES: Epidérmico FR: Épidermique EN: temaren funtsezko osagaia da, bizkarrezur-mui- Epidermic narekin batera. ES: Encéfalo FR: Encéphale EN: Epidermis: iz. Larruazaleko geruza ez-baskularra. Encephalon Bi geruzaz osatua dago: azaleko geruzak ez du bi- Entzefalografia: iz. Likidoa daukaten entzefaloko zirik; sakonekoak, aldiz, bai. ES: Epidermis FR: egituren erradiografia; likido zefalorrakideoa ate- Épiderme EN: Epidermis Arloa: Biol. ra eta haren ordez airea sartuz egiten da. ES: En- Epididimo: iz. Bi hodi luze biribilkatuetariko ba- cefalografía FR: Encéphalographie EN: Encepha- koitza, gizonezkoen sexuan; esperma garraiatzen lography Arloa: Med. dute barrabiletako hodi seminiferoetatik hodi Entzefalograma: iz. Entzefalografian ateratzen den deferenteraino. ES: Epidídimo FR: Épididyme plaka erradiografikoa. ES: Encefalograma FR: EN: Epididymis Arloa: Anat. Encéphalogramme EN: Encephalogram Arloa: Epidural: izond. Duramaterraren eta orno-kanala- Med. ren arteko espazioari dagokiona. ES: Epidural Entzefalopatia: iz. Garuneko ehunetako edozein FR: Épidural EN: Epidural Arloa: Anat. egituraren nahiz funtzioren asaldua. ES: Encefa- Epigastrio: iz. Sabelaldearen goiko eta erdialdeko lopatía FR: Encéphalopathie EN: Encephalo- zatia; bi hipokondrioen artean dago. ES: Epi- pathy Arloa: Med. gastrio FR: Épigastre EN: Epigastrium Arloa: Entzima: iz. Zelulak sortzen duen katalizatzaile or- Anat. ganikoa. Prozesu kimiko jakin batzuk eragiteko Epiglotis: iz. Kartilagozko egitura; irenstean, itxi edo bizkortzeko gai da, inolako aldaketarik jasan egiten du laringea, elikagaiak laringera nahiz gabe. Kopuru txikian ekoizten dira entzima zintzur-hestera igaro ez daitezen. ES: Epiglotis gehienak, eta zelula barneko erreakzioak katali- FR: Épiglotte EN: Epiglottis Arloa: Anat. zatzen dituzte. ES: Enzima FR: Enzyme EN: Epikardio: iz. Ehunezko geruza, bihotzaren pareta Enzyme Arloa: Kim. osatzen duten hiruretako bat. Perikardio serosoa- Entzumeneko: izlag. Entzumenari eta entzumene- ren errai-geruza da. ES: Epicardio FR: Épicarde an parte hartzen duten organoei dagokiena. ES: EN: Epicardium Arloa: Anat. Auditivo FR: Auditif EN: Auditory Epilepsia: iz. Prozesu neurologikoen multzoa; Entzun: ad. Soinua hauteman. ES: Oir FR: Écou- hainbat ezaugarri ditu: konbultsioak, sentimen- ter EN: To listen asalduak, ez-ohiko jarrera, kordea galtzea, edo Entzunbide: iz. Belarrian zehar igarotzen diren bi ho- horiek guztiak batera. Garun-azaleko neuronen dietako bakoitza; soinu-bulkadak garraiatzen ditu. deskarga elektriko ez-kontrolatuak dira epilepsia Entzumen-nerbioa igarotzen da barneko entzun- guztien ezaugarria. ES: Epilepsia FR: Épilepsie bidetik, eta bulkadak garraiatzen ditu barneko en- EN: Epilepsy Arloa: Med. tzunbidetik garunera. ES: Conducto auditivo FR: Epitelial: izond. Epiteliokoa, edo hari dagokiona. Conduit auditif EN: Auditory canal Arloa: Anat. ES: Epitelial FR: Épithélial EN: Epithelial Entzunezin: izond. Ia entzun ezin dena. ES: Inau- Epitelio: iz. Organismoko geruza. Gorputzeko bar- dible FR: Inaudible EN: Inaudible ne- eta kanpo-organoak estaltzen ditu, baita Entzungaitz: izond. Ikus ‘entzunezin’. odol-hodiak ere. Ehun konektiboz elkarturiko Epaitondo: iz. Ikus 'muinoi' zelulaz osatua dago; aldakorrak dira zelulen mota Ependimo: 1. iz. Ependimo-zelula: garuneko beneta kopurua. ES: Epitelio FR: Épithélium EN: trikuluak eta bizkarrezurreko muinaren hodi Epithelium Arloa: Zool.

69 EPITELIO-EHUN

Epitelio-ehun: iz. Ikus ‘ehun epitelial’. Erbi-ezpain: iz. Goiko ezpainaren deformazioa, Epitelioma: iz. Epiteliotik eratorritako tumor gaiz- sortzetikoa. Bi prozesu enbriologiko edo gehiago toa. Metastasia gerta daiteke tumorraren garape- ez dira behar bezala gertatzen, eta, ondorioz, bi neko uneren batean, eta inguruko organoetara arraildura edo gehiago agertzen dira goiko ezpai- zabaldu. ES: Epitelioma FR: Épithélioma EN: nean, masailezurraren eta barne-sudurraren apo- Epithelioma Arloa: Med. fisien arteko loturaren akatsarengatik. ES: Labio Eragile: izond. Ondorio jakin bat gertarazten due- leporino FR: Bec-de-lièvre EN: Cleft lip, harelip na. ES: Causante FR: Causant EN: Causer Arloa: Med. Eragin: ad. Zerbaitek edo norbaitek beste zerbai- Erdaindu: ad. Zerbaiti muturra moztu; zakilaren tengan edo norbaitengan ondorio bat gertarazi. prepuzioa zirkulu-itxuran moztu, bereziki. ES: ES: Ocasionar, provocar FR: Occasionner, causer Circuncidar EN: To cause, to bring about Erdaindu: izond. Erdainkuntza egin zaiona. ES: Eragin: iz. Funtzio bat betearaztea edo ondorio bat Circunciso EN: Circumcised dakarren jarduera. ES: Acción Oharrak: Bitami- Erdainkuntza: iz. Kirurgia-prozedura; zakilaren nen eragina ez da nabarmena dosi txikian. prepuzioa —eta klitoriarena, zenbait kasutan— Eraginkor: izond. Nahi edo espero den ondorioa erauztea. Erlijio-erritoa da zenbait arraza eta tal- edo helburua lortzen duena. ES: Eficaz FR: Effi- detan; juduen eta musulmanen artean, esate ba- cace EN: Effective terako; umea jaio eta egun batzuetara haren zaki- Eraginkortasun: iz. Sendagai edo tratamendu balaren prepuzioa moztuz egiten da. ES: Circunci- tek ondorio bat lortzeko duen gaitasun gorena. sión FR: Circoncision EN: Circumcision ES: Eficacia FR: Efficacité EN: Efficacy Erdi iragazkor: izond. (Mintzei buruz) Zenbait Eragin-truke: iz. Sistema bateko bi elementuren molekulari iragaten utzi arren, beste zenbaiti oz- arteko harremana; harreman horren ondorioz, bi topoa jartzen diena. ES: Semipermeable FR: elementu horietako bakoitzaren jarduera beste Semi-perméable EN: Semipermeable elementuaren jarduerak baldintzatzen du. ES: Erdi mintzezko gihar: iz. Izterrezurraren atzealde- Interacción FR: Interaction EN: Interaction ko hiru giharretako bat. Haren funtzioak dira: Eraldatu: ad. Ikus ‘transformatu’. zangoaren flexioa eta errotazioa, eta izterra luza- Eraldatze: iz. Ikus ‘transformazio’. tzea. ES: Músculo semimembranoso FR: Semi- Eraman: ad. Ikus ‘garraiatu’. membranoux EN: Semimembranosus Arloa: Eranskin: iz. Zati bati gertutasunagatik loturik Anat. agertzen den atala. ES: Anexo FR: Annexe EN: Erdiberri: izond. Haurra izan berri duena, edo er- Appendix ditzen ari dena. ES: Parturienta FR: Parturiente Erantzi: ad. Arropa kendu. ES: Desvestir EN: Parturient Erantzun: iz. Kinada baten aurrean izandako erreak- Erdibitu: izond. Ikus ‘bifido’. zioa edo mugimendua. ES: Respuesta FR: Ré- Erdibitze: iz. Zenbait organuluren (zilioak eta bes- ponse EN: Response Arloa: Psikol. te) nahiz behe mailako organismoen ugaltze Erasan: ad. Organo batean asaldu fisikoak eragin. mota; bi zati berdinetan banatzen da gorputza, ES: Afectar FR: Atteindre EN: To dammage eta banako oso bat sortzen da zati bakoitzetik. Eraso-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘agresibo’. ES: Bipartición Arloa: Biol. Eraso: ad. Ikus ‘erasan’. Erdigabe: izond. Inoiz erditu ez dena. ES: Nulípa- Eraso: iz. Ikus ‘agresio’. ra FR: Nullipare EN: Nullipara Arloa: Biol. Erasotzaile: 1. izond. Erasotzen duena. 2. izond. Erdiko belarri: iz. Barne- eta kanpo-belarrien arte- Ikus ‘agresibo’. ko atala. Haren osagai dira hezur tenporalaren Erauzi: ad. Gorputzaren zati bat ebaki bat eginez barrunbean dauden tinpano-barrunbea eta he- kanporatu, kirurgia bidez. ES: Extirpar FR: Ex- zurtxoak —mailua, ingudea eta estribua—. tirper EN: To extirpate Arloa: Med. Mintz tinpanikoak bereizten du kanpoko bela- Erauzketa: iz. Organo nahiz atal bat gorputzetik rritik; eta leiho obalak, barnekotik. ES: Oído bereiztea, neurri batean edo erabat, kirurgia egi- medio FR: Oreille moyenne EN: Middle ear teko edo azterketarako. ES: Extirpación FR: Ex- Erdiminak: iz. Umetokiaren uzkurduren ondorioz- tirpation EN: Extirpation Arloa: Med. ko oinazea, erditzean. ES: Dolores de parto EN: Erauzkin: iz. Ikus ‘aterakin’. Labor pains Erauztezin: izond. Erauzi ezin dena. ES: Inextirpa- Erditu: ad. Haurra izan. ES: Parir FR: Parturition ble EN: Ineradicable EN: To give birth (to) Eraztun-eri: iz. Eraztun-formako lesioa; osorik da- Erditze: iz. Fenomeno fisiologikoen multzoa. goen larruazal zati bat inguratzen du. ES: Anular Amaren sabeletik haurra irtetea eragiten du. ES: FR: Annulaire EN: Annular Parto FR: Accouchement EN: Delivery, labor

70 EROMEN

Erditze ondoko: izlag. Jaiotza ondoren gertatzen Erizaindegi: iz. Gaixoei arreta eskaintzeko presta- denari dagokiona. ES: Posparto FR: Post-partum tutako gela. ES: Enfermería EN: Postpartum Arloa: Med. Erizaintza: 1. iz. Ikus ‘erizaindegi’. 2. iz. Erizainen Erditze osteko: izlag. Ikus ‘erditze ondoko’. praktika profesionala. Osasuna sustatzeko eta Erdi-urren dagoen: izond. Ikus ‘erdiberri’. hobetzeko zainketak eskaintzen ditu. ES: Enfer- Eredu: iz. Genetikan, ADN katea; moldetzat balio mería FR: Infirmerie EN: Infirmary du RNA mezulariaren sintesirako. ES: Plantilla Erlakizten: iz. Ikus ‘furunkulu’. Erekzio: iz. Tentetzea; zenbait ehun organiko odo- Erlastu: ad. Ahotsa laztu edo zakartu, eztarriko on- lez bete eta puztea ezaugarri duen fenomenoa. doezaren ondorioz. ES: Enronquecer FR: En- Erekzioaren bidez, gizonaren zakilak emakumea- rouer EN: To make hoarse ren baginan sartzeko adinako zurruntasuna har- Erlats: iz. Ahots latza edo zakarra ezaugarri duen tzen du. Sexu-kitzikapenaren ondorioz gertatzen asaldua. Faringearen nahiz laringearen hantura da gehienetan, baina lo-egoeran edo kitzikapen adierazten du. ES: Ronquera FR: Enrouement fisikoaren eraginez ere gerta daiteke. ES: Erec- EN: Hoarseness ción FR: Érection EN: Erection Arloa: Biol. Erlaxatu: ad. Ikus ‘lasaitu’. Ergoterapia: iz. Jardueraren eta ariketa fisikoaren Erlaxatu: izond. Ikus ‘lasai’. erabilera, gaixotasunak tratatzeko. ES: Ergotera- Erlaxazio: iz. Tentsioa murriztea; uzkurtzearen pia FR: Ergothérapie EN: Ergotherapy Arloa: aurkako egoera da. ES: Relajación FR: Relaxa- Psikol. tion EN: Relaxation Eri: izond. Ikus ‘paziente’. Ermami: iz. Ikus ‘hatz-mami’. Erigarri: izond. Ikus ‘morbido’. Ernalarazi: ad. Espezie bereko izaki berri bat gor- Erikor: izond. Ikus ‘gaixobera’. puztu. ES: Engendrar FR: Engender EN: To ge- Erikortasun: iz. Ikus ‘morbilitate’. nerate Eriondo: iz. Ikus ‘susperraldi’. Ernaldi: iz. Ikus ‘haurdunaldi’. Eritasun: iz. Ikus ‘gaixotasun’. Ernaldu: ad. Ugal-zelula arra eta emea elkartu, iza- Eritegi: iz. Ikus ‘ospitale’. ki berri bat sortzeko. ES: Fecundar FR: Féconder Eritema: iz. Larruazaleko gorritasun orbandua edo EN: To fertilize Arloa: Biol. lausotua; kapilarren kongestioagatik sortzen da, Ernalezintasun: iz. Ondorengoak izateko ezintasu- eta, presioa eginez gero, desagertu egiten da une na. ES: Infertilidad EN: Infertility batez. ES: Eritema FR: Érythème EN: Erythema Ernalgarri: izond. Ernaldua izan daitekeena. ES: Arloa: Med. Fecundable EN: Fertilizable Eritetxe: iz. Ikus ‘ospitale’. Ernalketa: iz. Ikus ‘ernalkuntza’. Eritroblasto: iz. Hemati heldugabea. Eritrozitoen Ernalkuntza: iz. Gameto arraren —espermato- zelula ama da, oraindik nukleoa duena. Hezur- zoidea— eta emearen —obulua— elkarketa. muinean aurki daiteke eskuarki. Ez-ohikoa da Ugalketa sexualean gertatzen da. ES: Fecunda- odolean agertzea, eta, hori gertatzean, muinaren ción FR: Fécondation EN: Fertilization Arloa: gehiegizko ekoizpena adierazten du, nahiz muinaz Med. kanpoko foku hematopoietikoa. ES: Eritroblasto Ernamuin-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘germinal’. FR: Erythroblaste EN: Erythroblast Arloa: Biol. Ernamuin: iz. Ikus ‘enbrioi’. Eritrozito: iz. Odolaren osagai zelular garrantzi- Ero: 1. izond. Buruko eritasuna duena; zentzua tsua. Bi aldeetatik ahur den disko gorrixka da, 7 edo zuhurtzia galdu duena. ES: Loco, perturba- mikra inguruko diametrokoa. Hemoglobina du do FR: Fou EN: Mad 2. izond. Buruko gaixota- bere baitan, lipido-mintzez inguraturik. Oxige- sunen bat duena, bere burua zaindu ezin eta ba- noa garraiatzea du funtzio nagusia; arnas apara- besa behar duena bereziki. ES: Demente FR: Dé- tutik gorputzeko zelula guztietara banatzen du, ment EN: Insane eta, alderantziz, karbono (IV) oxidoa itzultzen Eroan: ad. Gai batek karga elektrikoak edo bero- du gorputzeko zeluletatik arnas aparatura. Hezur energia eraman toki batetik beste batera. ES: luzeen muinean eratzen dira eritrozitoak. ES: Conducir FR: Conduire, porter EN: To conduct Eritrocito FR: Érythrocyte EN: Erythrocyte Eroate: iz. Mugimendu- edo sentimen-bulkaden Eritu: ad. Ikus ‘gaixotu’. transmisioa. ES: Conducción FR: Conduction Erizain: iz. Erizaintzarako trebatua eta baimendua EN: Conduction Arloa: Biol. dagoen pertsona. Haren eginbeharra da osasun- Eroetxe: iz. Ikus ‘zoroetxe’. arazo agerikoen edo potentzialen aurrean giza- Eromen: iz. Pertsona zoroaren ezaugarrien agerral- kiak dituen erantzunen erizain-diagnostikoa eta di nabarmena; buru-galtze iragankorra. ES: En- tratamendua egitea, eta zainketak eskaintzea. ES: loquecimiento FR: Aliénation mentale EN: Insa- Enfermero/a FR: Infirmière EN: Nurse nity, madness

71 EROS

Eros: iz. Greziarrentzat, maitasunaren jainkoa. ditu; esate baterako, material erradioaktiboaren Bizi-pultsioak adierazten ditu psikoanalisian, he- ezaugarriak eta propietateak, eta erradioisoto- riotza-pultsioei (Thanatos) kontrajarrita. Bizirau- poen erabilera arazo kimikoen edo biologikoen pen-sena edo -jarrera adierazten du. Ezaugarri ikerketan. ES: Radioquímica FR: Radiochimie ditu nork bere burua babestea eta ugalketa bi- EN: Radiochemistry Arloa: Kim. dezko biziraupena. ES: Eros FR: Eros EN: Eros Erradiolario: iz. Zenbait protozoori dagokien or- Arloa: Psikol. dena. Neurri aldakorra dute erradiolarioek, erdi- Erotasun: iz. Buru-gaitasunak kalteturik izatea ko zitoplasma bi zatitan banatua dute kapsula ezaugarri duten asaldu heterogeneoen multzoa. batez, eta silizezko orratz ugariz osatutako exoes- ES: Locura keletoa. Nukleo bat edo gehiago izaten dituzte. Erotu: ad. Ero bihurtu; zentzua galdu. ES: En- ES: Radiolario FR: Radiolaires EN: Radiolarians loquecer, perturbar FR: Affoler EN: To go Arloa: Biol. mad/crazy Erradiologia: iz. Medikuntzaren adarra; gaixotasu- Erpuru: iz. Ikus ‘hatz lodi’. nen diagnostikoaz eta tratamenduaz arduratzen Errabia: iz. Ikus ‘amorru’. da, eta gai erradioaktiboak edo energia erradia- Erraboila: iz. Zabalduriko edozein egitura; ilearen tzailea erabiltzen ditu. ES: Radiología FR: Radio- sustraia edo zenbait nerbio-bukaera, esate batera- logie EN: Radiology Arloa: Med. ko. ES: Bulbo FR: Bulbe EN: Bulb Erradiologo: iz. Erradiologian aditua den espezia- Erraboileko: 1. izlag. Erraboilari dagokiona. 2. iz- lista. ES: Radiólogo FR: Radiologue EN: Radio- lag. Entzefalo-enborraren bizkarrezur-erraboilari logist Arloa: Med. dagokiona. ES: Bulbar FR: Bulbaire EN: Bulbar Erradioskopia: iz. Gorputz baten azterketa, X iz- Arloa: Anat. pien bidez. Erradioskopia egiteko, pantaila baten Erradikal: iz. Espezie kimikoa (atomoa, molekula, eta X izpiak igortzen dituen hodi baten artean eta abar); parekatu gabeko elektroi bat du, gu- kokatzen da gorputza, eta pantaila fluoreszentean txienez. Erreaktibitate handia dute gehienek, eta ikusten da irudia. Diagnostikoak egiteko erabil- erreakzio kimiko ugaritan parte hartzen dute. tzen da. ES: Radioscopia FR: Radioscopie EN: Horregatik, gehienak ez daude aske naturan. ES: Radioscopy Arloa: Med. Radical FR: Radical EN: Radical Arloa: Kim. Erradioskopiko: izond. Erradioskopiari dagokiona. Erradikular: izond. Erro edo sustrai bati dagokio- ES: Radioscópico Arloa: Med. na. ES: Radicular FR: Radiculaire EN: Radicular Erradioterapia: iz. Gaixotasun neoplasikoen trata- Arloa: Med. mendua; X edo Gamma izpien bidez egiten da. Erradio hezur: iz. Besaurreko hezurretariko bat; Zelula gaiztoen hazkuntza ekiditen da teknika kubituarekiko paraleloa da. Txikia du alde proxi- horren bidez, mitosi-tasa nahiz ADNaren sinte- mala, eta ukondoarekin giltzatzen da; handiagoa sia eragozten baitira. ES: Radioterapia FR: du, aldiz, alde distala, eta eskumuturreko giltza- Radiothérapie EN: Radiotherapy Arloa: Med. dura eratzen du. ES: Hueso radio FR: Radius Errai-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘erraietako’. EN: Radius Arloa: Anat. Errai: iz. Organismoaren barrunbe esplaknikoan Erradiobiologia: iz. Natura-zientzien adarra; erra- —sabelalde-barrunbean, bereziki— dauden or- diazioek sistema biologikoan duten eragina az- ganoetako bakoitza. ES: Entraña, víscera FR: tertzen du. ES: Radiobiología FR: Radiobiologie Viscères EN: Viscera EN: Radiobiology Arloa: Med. Erraietako: izlag. Sabelalde-barrunbean dauden or- Erradioelementu: iz. Elementu kimiko erradioak- ganoei dagokiena. ES: Visceral FR: Viscéral EN: tiboa. ES: Radioelemento FR: Radioélément EN: Visceral Radioelement Arloa: Kim. Errain-hezur: iz. Ikus ‘hezur sakro’. Erradiografia: iz. X izpien —erradiazio ionizatzai- Errakitiko: 1. izond. Errakitismoa duena. 2. izond. leen— bidez ateratako argazkia; diagnostikorako Errakitismoari dagokiona. ES: Raquítico FR: Ra- erabiltzen da medikuntzan, eta, materialen kali- chitique EN: Rachitic Arloa: Med. tate-kontrolerako, industrian. ES: Radiografía Errakitismo: iz. Hazkuntza-garaiko gaixotasuna, D FR: Radiographie EN: Radiography Arloa: Med. bitaminaren gabeziak eragina, gehienetan. Kal- Erradioisotopo: iz. Elementu kimiko baten isoto- tzioaren eta fosforoaren metabolismoaren asal- po erradioaktiboa; helburu terapeutikoetarako duaren ondoriozkoa ere izan daiteke. Sintomak eta diagnostikoetarako erabiltzen da. ES: Radioi- hezurretan atzematen dira batez ere: garezurraren sótopo FR: Radio-isotope EN: Radioisotope Ar- itxuragabetasuna, fontanela handitua, maleoloe- loa: Kim. tako irtenguneak, eta abar. Hezurretako sinto- Erradiokimika: iz. Kimikaren adarra; erradioaktibi- mez gain, ikus daitezke: giltzaduren gehiegizko tatearekin zerikusia duten fenomenoak aztertzen malgutasuna, giharretako hipotonia, infekzioeta-

72 ERREGOGOR

rako joera, eta abar. ES: Raquitismo FR: Rachi- Erredura: iz. Ehunetako lesio edo zauria, suak tisme EN: Rickets Arloa: Med. nahiz bestelako eragile fisikoek (beroa, elektrizita- Erraldoitasun: iz. Gehiegizko altuera izatea ezaugarri tea, gai kimikoak, erradiazioa eta gasak) eraginda- duen asaldua. Hazkuntza-hormonaren (GH) jario koa. Zelulek eragilearen aurrean izandako esposi- handiegiagatik gertatzen da gehienetan, baina gerta zioaren eta eragile horren jatorriaren araberakoa daiteke hipergonadismoaren eta asaldu genetiko da lesioaren larritasuna. Hiru maila bereizten jakin batzuen ondorioz ere. ES: Gigantismo FR: dira hedaduraren, sakontasunaren eta intentsita- Gigantisme EN: Gigantism Arloa: Med. tearen arabera: lehen maila (eritema soila), biga- Erre: ad. Zerbaitek erredura antzeko sentsazioa rren maila (pusla) eta hirugarren maila (nekro- eragin; zauri edo lesio batek, bereziki. ES: Esco- sia). Erreduren tratamenduaren oinarria da: cer FR: Cuire, brûler EN: To smart, to sting mina baretzea, asepsia mantentzea, gaizkoadurei Erreaktibitate: 1. iz. Izaki bizidunen ahalmena; aurre egitea, gorputzaren oreka hidroelektroliti- iraupenerako edo garapenerako lagungarri zaien koari eustea, eta elikadura egokia izatea. ES: erreakzio bat eragiten da, edozein kinada fisiko Quemadura FR: Brûlure EN: Burn zein kimikoren aurrean. 2. iz. Kimikan, gai ba- Erreduzitu: ad. Erredukzioa egin. ES: Reducir FR: tek kimikoki erreakzionatzeko duen ahalmena. Réduire EN: To reduce Arloa: Kim. ES: Reactividad FR: Réactivité EN: Reactivity Erreflexu baldintzatu: iz. Era mailakatuan sortzen Arloa: Biol., Kim. eta garatzen den erreflexua; kanpo-eragile bat Erreaktibo: izond. (Gai kimikoei buruz) Modu ja- behin eta berriz errepikatzearen ondorioz ager- kin batean erreakzionatzen duena. Erreakzio ki- tzen da. Denbora baten ondoren, kanpo-kinada mikoetan beste gai bat hautemateko edo sinteti- hori gertatzen den bakoitzean, abiarazi egiten da, zatzeko erabiltzen dira erreaktiboak. ES: Reacti- bat-batean, dagokion funtzio fisiologikoa. ES: vo FR: Réactif EN: Reagent Arloa: Kim. Reflejo condicionado FR: Réflexe conditionné Erreaktibotasun: iz. Ikus ‘erreaktibitate’. EN: Conditioned reflex Erreaktore: 1. iz. Isotopo erradioaktiboak artifizial- Errefluxu: iz. Fluxu edo likido bat berriz atzera ki sortzeko erabiltzen den ontzia edo tresna. 2. itzultzeko prozesua. ES: Reflujo FR: Reflux EN: iz. Kimikan, erreakzio kimiko industrialak egite- Reflux Arloa: Med. ko ontzia. ES: Reactor FR: Réacteur EN: Reactor Errefortzu: iz. Psikologian, zigor/sari prozesu bat; Arloa: Kim. erantzun jakin bat indartzen dute zigorra jasotze- Erreakzio: iz. Gai bati, tratamendu bati edota beste ko beldurrak edo saria jasotzeko itxaropenak. ES: edozein kinadari emandako erantzuna. ES: Reac- Refuerzo FR: Renforcement EN: Reinforcement ción FR: Réaction EN: Reaction Arloa: Med. Arloa: Psikol. Erreakzionatu: ad. Erreakzio bat izan, kinada ba- Errefraktometro: iz. Begiaren errefrakzio-egoera tek eraginda. ES: Reaccionar FR: Réagir EN: To neurtzeko erabiltzen den tresna. ES: Refractóme- react Arloa: Med., Kim. tro FR: Réfractomètre EN: Refractometer Arloa: Erreanimazio: iz. Ikus ‘suspertze’. Med. Errebultsibo: izond. (Gai bati buruz) Errebultsio- Errefusatze: iz. Organismoaren erreakzio immuno- gaitasuna duena. ES: Revulsivo FR: Révulsif EN: logikoa, arrotz zaizkion gaien eta organismoen Revulsive Oharrak: Gai errebultsiboek eragin aurrean. Batez ere transplanteetan gertatzen da morbosoa dute organismoan, erreakzio bat sortu prozesu biologiko hori, denbora bat igaro ostean, eta gaitz sakonago bat saihesteko. Arloa: Med. txertatutako organoa edo ehuna kanporatzean. Errebultsio: iz. Azaleko hantura bat eragitea, sako- ES: Rechazo FR: Rejet EN: Rejection Arloa: nagoa eta arriskutsuagoa den beste hantura bat Med. ordezkatzeko asmoz. ES: Revulsión FR: Révul- Erregarri: izond. Asunek eragiten duten sentsazioa- sion EN: Revulsion Arloa: Med. ren antzekoa ematen duena. ES: Urticante FR: Erredox: iz. Erredukzio-oxidazio erreakzioa adie- Urticant EN: Urticating razteko erabiltzen den laburdura. ES: Redox FR: Erregina-jele: iz. Erlauntzetan aurkitutako produk- Redox EN: Redox Arloa: Kim. tua, 1938an. Erleek erreginaren larbei jaten ema- Erreduktore: izond. (Gai kimikoei buruz) Beste teko balio du. Indarberritzeko erabiltzen da, gai bat erreduzitzeko ahalmena duena, hari elek- kantitate txikitan ahotik hartuz. ES: Jalea real troiak emanez. ES: Reductor FR: Réducteur EN: FR: Gelée royale EN: Royal jelly Reducing Arloa: Kim. Erregogor: izond. Suarekin kontaktuan egonik ere, Erredukzio: iz. Konposatu bati oxigenoa kentzeko aldaketarik jasaten ez duena, edo berdin zenbait edo galarazteko prozesua; oxigenoa kenduz nahiz pozoirekin nahiz mikroorganismorekin kontak- hidrogenoa gehituz egiten da. ES: Reducción tuan. ES: Refractario FR: Réfractaire EN: Refrac- FR: Réduction EN: Reduction Arloa: Kim. tory Arloa: Kim.

73 ERREGRESIO

Erregresio: 1. iz. Lehenagoko garapen-fase baterako odol-fluxuak jasaten duen erresistentzia. 4. iz. ko itzulera. 2. iz. Lehenagoko jokaera baterako Mikroorganismo batek antibiotikoen eragina itzulera. ES: Regresión FR: Régression EN: Re- saihesteko duen gaitasuna. Berezkoa edo hartuta- gression Arloa: Biol., Psikol. koa izan daiteke. ES: Resistencia FR: Résistance Errehabilitatu: ad. Errehabilitazioa egin. ES: Reha- EN: Resistance, endurance bilitar FR: Réhabiliter EN: To rehabilitate Erresonantzia-: (Hitz elkartuetan) Soinu-uhinen Errehabilitazio: iz. Metodo multzoa; gizabanako iturri batekiko sinkronikoak diren dardarei edo baten funtzio osoa —edo haren atal bat— bere pultsazioei dagokiena. ES: Resonante FR: Réso- onera itzultzea du helburu, gaixotasun, lesio nateur EN: Resonating nahiz mendekotasun bat jasan ondoren. ES: Erresonantzia: 1. iz. Soinuaren luzapena, oihartzu- Rehabilitación FR: Réhabilitation EN: Rehabili- na; organo edo barrunbe baten perkusioaren on- tation Arloa: Med. dorioz sortzen da. 2. iz. Energiaren xurgapen- Erreinu: iz. Bizidunak sailkatzen diren talde han- prozesua; objektu jakin batek egiten du xurgapen dietariko bakoitza: animalia-erreinua, landare- hori, maiztasun jakin bateko energia xurgatzeko erreinua, eta abar. ES: Reino FR: Règne EN: prestaturik egon ohi da eta. Gainerako maiztasu- Kingdom, reign Arloa: Biol. nek ez dute eraginik objektu horretan. Sistemari Errektifikatu: ad. Likido bat purifikatu, errektifi- energia gutxi aplikatuz anplitude handiko bibra- kazioaren bidez. ES: Rectificar FR: Rectifier EN: zioak sortzea du ezaugarri nagusi. ES: Resonancia To rectify Arloa: Kim. FR: Résonance EN: Resonance Oharrak: Erreso- Errektifikazio: iz. Likido baten purifikazioa; desti- nantzia magnetikoa erabiltzen da diagnostikoak lazio zatikatuaren edo errepikatuaren bidez egi- egiteko. ten da. ES: Rectificación FR: Rectification EN: Erresumin: iz. Gorputzeko gune batean sumatzen Rectification Arloa: Kim. den sentsazio ez-atsegina. Erresuminaren eragile Erremediaezin: izond. Ikus ‘konponezin’. izan daitezke: kolpeak, ebakiak, zauriak, organis- Erremin: iz. Ikus ‘sumin’. moaren funtzionamenduan oreka galtzea, eta Errenina: iz. Entzima proteolitikoa; glomeruluaren abar. ES: Resentimiento FR: Ressentiment EN: ondoan ekoizten eta metatzen da. Eragina du Resentment tentsio arterialean, angiotentsinogenoa angio- Erresumingarri: izond. Ikus ‘erregarri’. tentsina bihurtzen den prozesua katalizatzen bai- Erretentzio: iz. Ikus ‘atxikipen’. tu. ES: Renina Erretikulatu: izond. (Ehun edo gainazal bati bu- Errepikatu: izond. (Zeinuei edo sintomei buruz) ruz) Sare-itxura duena, edo zain-sare baten an- Aldizka berriz agertu ohi dena. ES: Recurrente, tzeko egitura duena. ES: Reticulado, reticular recidivante FR: Réticulé, réticulaire EN: Reticulate, reticu- Erreplikatu: ad. Erreplikazioa egin edo gertatu. ES: lar Replicar FR: Répliquer EN: To replicate Arloa: Erretikulu: iz. Hariizpiz, odol-hodiz edota nerbioz Biol. osatutako sare txikia. ES: Retículo FR: Réticule Erreplikazio: iz. ADN molekula batetik haren ber- EN: Reticulum Arloa: Anat. din-berdina den beste molekula bat sintetizatze- Erretikulu endoplasmiko: iz. Mintzez eraturiko ko prozesua. Ezinbestekoa da ugalketarako. ES: hoditxoz osatutako sarea; zelularen zitoplasman Replicación FR: Réplication EN: Replication Ar- dago. Proteinen eta lipidoen sintesian parte loa: Biol. hartzen du erretikulu endoplasmikoak, eta zelu- Erresekzio: iz. Organo edo egitura bateko zati lara garraiatzen ditu metabolito horiek. ES: Re- handi samar bat erauztea. Erabatekoa izan dai- tículo endoplásmico, retículo endoplasmático teke. ES: Resección FR: Résection EN: Resec- FR: Réticulum endoplasmique EN: Endoplasmic tion Oharrak: Heste lodiaren erresekzioa egi- reticulum ten da heste lodiko minbiziaren tratamendura- Erretikulu sarkoplasmiko: iz. Erretikulu endoplas- ko. miko mota, gihar eskeletikoaren zelulen barnean Erreserba: iz. Erabili behar denerako prest dagoen dagoena. Garrantzitsua da giharren uzkurdura gaia. ES: Reserva FR: Réserve EN: Reserve eta erlaxazioa gerta dadin. Kaltzio ioiak metatzen Erresistentzia: 1. iz. Organismoaren ezaugarri ditu. ES: Retículo sarcoplásmico EN: Sarcoplas- multzoa, bizkarroien nahiz eritasunen kalteak mic reticulum saihesteko edo murrizteko. 2. iz. Jarduera batean Erretina: iz. Begiaren nerbio-ehuneko mintz haus- jarraitzeko gaitasuna, gainkarga fisikoaren eta kor bigun eta erdi gardena, argiarekiko senti- psikologikoaren gainetik dagoena. 3. iz. Indar korra. Ikusmen-nerbioak kanpo-irudien irudiak bati kontrajarria den euste-indarra; esate batera- hartu eta garunera eramaten ditu. ES: Retina FR: ko, zirkulazio-sistemako odol-hodi periferikoeta- Rétine EN: Retina Arloa: Anat.

74 ERROSEOLA

Erretrobertsio: iz. Organo bat —umetokia, bere- Errezetatu: ad. Medikuak gaixoari sendagai bat ziki— atzerantz desbideratzean datzan fenome- agindu, eta sendagai horren dosia, prestaera eta noa. Baginarekin osatzen duen angeluaren ara- erabilera adierazi. ES: Recetar FR: Ordonner, berakoa da umetokiaren erretrobertsioa. ES: Re- prescrire EN: To prescribe Arloa: Med. troversión FR: Rétroversion EN: Retroversion Erribosa: iz. 5 karbonozko pentosa-azukrea; azido Arloa: Med. erribonukleikoaren osagaia da. Zelulen RNA tal- Erretrobirus: iz. RNA material genetikoa duen deen osagai garrantzitsua da. ES: Ribosa FR: Ri- birusa. Minbizia eragiten dute mota horretako bose EN: Ribose Arloa: Biokim. birus askok, eta mota berekoa da hiesa eragiten Erribosoma: iz. Zelulen zitoplasman (erretikulu duen birusa ere. ES: Retrovirus FR: Rétrovirus endoplasmatikoan eta mitokondrioetan) dagoen EN: Retrovirus Arloa: Biol. organela; proteinen sintesian ere parte hartzen Erreuma: iz. Jariakin urtsu edo mukitsua; larruaza- du. RNAz eta proteinaz osatua dago, eta zelula- letik nahiz muki-mintzetatik kanporatzen da. ko proteinen sintesian parte hartzen du, RNAk ES: Reuma, reúma FR: Rhumatisme EN: dakarren mezua jasoz. ES: Ribosoma FR: Ribo- Rheum, rheumatism Arloa: Med. some EN: Ribosome Arloa: Biokim. Erreuma-artritis: iz. Ikus ‘artritis erreumatoide’. Erribosomiko: izond. Erribosomari dagokiona. ES: Erreumadun: izond. Erreuma duena. ES: Reumá- Ribosómico FR: Ribosomique EN: Ribosomal tico FR: Rhumatismale EN: Rheumatic Arloa: Biokim. Erreumatismo: iz. Ehun konektiboko gaixotasuna; Errinitis: iz. Sudur-barrunbeetako mukosaren han- poltsa, hezur, giltzadura, lotailu nahiz giharreta- tura; muki-jarioarekin batera agertzen da. Aku- ko hanturazko prozesua da. Mina, mugimendue- tua, alergikoa, atrofikoa edota basomotorra izan tarako zailtasuna eta hainbat gunetako egituren daiteke errinitisa. ES: Rinitis FR: Rhinite EN: endekapena ditu ezaugarri. ES: Reumatismo FR: Rhinitis Arloa: Med. Rhumatisme EN: Rheumatism Adibideak: Hain- Errinofaringe: iz. Sudur-barrunbearen atzealdeko bat erreumatismo mota ezagutzen dira: endeka- faringe zatia. ES: Rinofaringe FR: Nasopharynx penezkoak, infekziosoak, metabolikoak, hantu- EN: Rhinopharynx Arloa: Med. razkoak, artropatiak, osteopatiak, periartritisak, Errinologia: iz. Medikuntzaren adarra, sudurrari eta abar. Arloa: Med. erasaten dioten asalduen diagnostikoan eta trata- Erreumatologia: iz. Medikuntzaren adarra; ehun menduan espezializatua. ES: Rinología FR: Rhi- konektiboaren eta harekin erlazionatutako beste nologie EN: Rhinology Arloa: Med. hainbat egituraren hanturazko, endekapenezko Errinoplastia: iz. Sudurraren egitura berregiteko edota asaldu metabolikoen ondoriozko eritasu- edo itxuraldatzeko egiten den kirurgia plastikoa. nak aztertzen ditu. ES: Reumatología FR: Rhu- Hainbat prozedura daude forma-aldaketa lortze- matologie EN: Rheumatology Arloa: Med. ko: hezurra zein kartilagoa erauztea, gorputzeko Erreumatologiko: izond. Erreumatologiari dago- beste guneren bateko ehunak transplantatzea, kiona. ES: Reumatológico Arloa: Med. nahiz material sintetikoa jartzea. ES: Rinoplastia Erreumatologo: iz. Erreumatologian aditua den FR: Rhinoplastie EN: Rhinoplasty Arloa: Med. sendagilea. ES: Reumatólogo FR: Rhumatologue Errizopodo: iz. Protozooen taldeko izaki zelula- EN: Rheumatologist Arloa: Med. bakarra; pseudopodoak ditu, eta haiei esker Errezeptore: 1. iz. Aparatu edo organo periferikoa; lortzen ditu mugimendua eta elikadurarako sentimen-organoetan egoten da eskuarki, eta ki- beharrezkoak dituen partikula organikoak. ES: nadak jasotzen ditu. 2. iz. Zelula baten egitura Rizópodo FR: Rhizopodes EN: Rhizopods Ar- kimiko azalekoa; antigeno batekin konbinatzen loa: Mikrob. da, elementu immunologiko jakin bat eratzeko. Erronboide: izond. Erronbo-itxurakoa. ES: Rom- ES: Receptor FR: Récepteur EN: Receptor Arloa: boidal, romboideo, romboide FR: Rhomboïde, Biol. rhomboïdal EN: Rhomboid, rhomboidal Arloa: Errezesibo: izond. (Geneen ezaugarriei buruz) Biol. Gene gainartzaile baten aurrean ezkutuan gera- Erronboide (gihar): iz. Trapezioaren azpiko bi tzen dena. ES: Recesivo FR: Récessif EN: Reces- giharretariko bakoitza; sorbalda-hezurraren erdi- sive Arloa: Biol. ko ertzarekin lotzen ditu zenbait ornoren apofisi Errezeta: iz. Ohar idatzia; zerbaiten osaera eta zorrotzak. ES: Romboides FR: Rhomboïde EN: prestatzeko modua adierazten dira bertan. ES: Rhomboid Arloa: Anat. Receta FR: Ordonnance EN: Prescription Erroseola: iz. Larruazaleko gaixotasuna; arrosa ko- Errezetategi: iz. Errezeta multzoa; errezeta guztiak loreko orbanak ditu ezaugarri. ES: Roséola FR: jasotzeko erabiltzen den koadernoa. ES: Receta- Roséole EN: Roseolar rash, roseola Oharrak: Ha- rio EN: Prescription pad Arloa: Med. ren eragile da, adibidez, sifilia. Arloa: Med.

75 ERROTIK KENDU

Errotik kendu: 1. ad. Zerbait errotik atera. 2. ad. Eseste-mania: iz. Ikus ‘pertsekuzio-mania’. Kirurgia bidez gorputzaren zati bat kendu. 3. ad. Esfenoidal: izond. Esfenoidean dagoena, edo hari Gai bat nahaste batetik bereizi, prozedura fisi- dagokiona. ES: Esfenoidal FR: Spénoïdal EN: koak erabiliz. ES: Erradicar FR: Éradiquer EN: Sphenoidal Arloa: Anat. To eradicate Esfenoide-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘esfenoidal’. Errotik kentze: iz. Zerbait zeharo suntsitzeko edo Esfenoide: iz. Garezurraren oinaldean dagoen he- ezabatzeko prozesua. ES: Erradicación FR: Éradi- zurra; hezur bakoitia da, irregularra. Hezur okzi- cation EN: Eradication pitalaren aurrean eta etmoidearen atzean dago. Errotula: iz. Triangelu-itxurako hezur zapala; be- ES: Esfenoides FR: Sphénoïde EN: Sphenoid Ar- launeko giltzaduraren aurreko aldean dago. An- loa: Anat. gelu zorrotz bat du, errotularen lotailuarekin el- Esfinter: iz. Eraztun-formako giharra. Itxiarazi egi- kartzen dena. ES: Rótula FR: Rotule EN: Patella ten du irekigune natural bat. ES: Esfinter FR: Arloa: Anat. Sphincter EN: Sphincter Arloa: Anat. Errubeola: iz. Gaixotasun kutsagarri akutua, biru- Esfoliazio: iz. Larruazaleko edo barne-organoetako sek eragina. Haren ezaugarri dira: exantema, zelula-ehunak ezkatatzea ezaugarri duen proze- gongoil linfatikoen hantura eta odoleko plasmo- sua. Prozesu arrunta den arren, neurriz kanpo- zitosia. Tantatxoen bidez zabaltzen da birusa, eta koa izan daiteke zenbait gaixotasunetan eta eguz- 12-23 eguneko inkubazioaldia du. Konplikazio kiak eragindako erredura larrietan. ES: Exfolia- larriak ekar ditzake ama batek haurdunaldiaren ción FR: Exfoliation EN: Exfoliation Arloa: lehen hiruhilekoan gaixotasun hori hartzeak, eta Med. enbrioian malformazioak eragin. Bada txerto bat Eskafoide: iz. Bi hezurren izena: bata, karpoaren errubeolaren aurkakoa, haurtzaroan jartzen dena; lehen ilarako handiena da, alboaldera dagoena; ez zaie, ordea, jartzen jada haurdun dauden ema- bestea, tartsoaren aurreko ilarakoa, astragaloare- kumeei. Horrez gain, txertoa jarri eta lehenengo kin eta hiru hezur kuneiformeekin giltzatua. ES: hiru hilabeteetan haurdun ez geratzea gomenda- Escafoides FR: Scaphoïde EN: Scaphoid Arloa: tzen da. Immunitate iraunkorra uzten du erru- Anat. beolak. ES: Rubéola FR: Rubéole EN: Rubella Eskaleno: iz. Giharra, lepo-ornoetan eratu eta le- Arloa: Med. henengo edo bigarren saihetsetan txertatzen di- Errudimentario: izond. Garapen burutu gabea ren lauretako bakoitza. Triangelu-itxurakoa eta duena; hasikin bati dagokiona, edo haren jatorria bikoitza da eskalenoa, eta lepoaren alboaldean duena. ES: Rudimental, rudimentario FR: Rudi- eta sakonaldean dago. ES: Escaleno FR: Scalène mentaire EN: Rudimentary Arloa: Biol. EN: Scalenus Arloa: Anat. Errudimentu: iz. Lehenengo garapen fasean dagoen Eskalpelo: iz. Laban txiki zorrotza, alde ganbil bat organo edo atala; ez dago erabat garatua oraindik, duena. Disekatzeko eta ebakuntzak egiteko era- edo ez da funtzionala. Beste organo edo egitura biltzen da. ES: Escalpelo FR: Scalpel EN: Scalpel bat sortuko da errudimentutik. ES: Rudimento Arloa: Med. FR: Rudiment EN: Rudiment Arloa: Biol. Eskaner: iz. Azterketa erradiografikorako erabil- Errukarri: izond. Errukia eragiten duena; tamalga- tzen den tresna. Aztertutako aldearen zeharkako rria, eragin tristea dakarrena. ES: Lastimoso eta ondoz ondoko irudi ugari lortzen dira haren Erupzio: 1. iz. Larruazaleko lesioa; gorritasuna edo bidez; grafikoki ikus daitezke irudi horiek. ES: irtenguneak agertzen dira, eta sukarrarekin nahiz Escáner FR: Scanner EN: Scanner sukarrik gabe gertatzen da. 2. iz. Larruazaleko Eskapula: iz. Ikus ‘omoplato’. zauri baten garapen azkarra. ES: Erupción FR: Eskarifikagailu: iz. Eskarifikazioa egiteko erabil- Eruption EN: Eruption Oharrak: Elgorriaren, tzen den tresna; mota askotakoa izan daiteke. errubeolaren eta abarren ondorioz agertzen da. ES: Escarificador FR: Scarificateur EN: Scarifica- Arloa: Med. tor Arloa: Med. Esekidura: iz. Isurkari batean igeri dauden partiku- Eskarifikatu: ad. Sakonera txikiko ebakia egin la- la solidoek osatzen duten sistema. Likidoan zehar rruazalean, handik odola edo linfa irten dadin. barreiaturik daude partikulak —ez disolbatu- ES: Escarificar EN: To scarify Arloa: Med. rik—, eta, nahastea mugitu arren, mantendu egi- Eskarifikazio: 1. iz. Eskara baten sorrera, istripu ten da barreiadura. ES: Suspensión FR: Suspen- baten edo kirurgiaren ondorioz. 2. iz. Larruaza- sion EN: Suspension Arloa: Fis.-Kim. lean eginiko ebaki txiki eta azalekoa, eskarifikagai- Esentzial: 1. izond. Zerbaitek, izateko, ezinbeste- lua nahiz bisturia edo bestelako tresna zorrotzen koa duena. 2. izond. (Gaixotasunei buruz) Kausa bat erabiliz. ES: Escarificación FR: Scarification ezezaguna duena. ES: Esencial FR: Essentiel EN: EN: Scarification Oharrak: Txerto bat jartzean Essential Arloa: Med., Biol. egiten dena. Arloa: Med.

76 ESNEKI

Eskarlatina: iz. Gaixotasun kutsagarri akutua; A Eskorbutiko: izond. Eskorbutoari dagokiona; es- taldeko estreptokoko hemolitiko batek eragiten korbutoa duena. ES: Escorbútico du, eta umeei erasaten die bereziki. Hotzikarak, Eskorbuto: iz. Elikaduran azido askorbiko gutxiegi sukarra, lepoko gongoil linfatikoen hantura eta hartzeak eragindako gaixotasuna. Eskorbutoaren larruazaleko negel gorriak dira eskarlatinaren ezaugarri dira: ahulezia, anemia, edema, sukarra, ezaugarri nagusiak. ES: Escarlatina FR: Scarlatine hortz-oien harrotasuna, hortzen ultzerazioa, zan- EN: Scarlet fever Arloa: Med. goen gogortasuna, odoljarioak eta, kasurik larrie- Eskasia: iz. Gutxiegitasuna, maila normalarekiko. netan, kakexia. ES: Escorbuto FR: Scorbut EN: ES: Déficit FR: Déficit EN: Insufficiency Oha- Scurvy Arloa: Med. rrak: Oxigeno-eskasiak hipoxia eragiten du. Eskorbutoaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Eskeletiko: 1. izond. Eskeletoari dagokiona. 2. Eskorbutoaren aurka eraginkorra dena. ES: An- izond. Oso argala dena. 3. iz. Odontologian era- tiescorbútico FR: Agent antiscorbutique EN: biltzen den tresna; falta diren hortzak jartzeko Antiscorbutic agent Adibideak: C bitamina. Ar- balio du. ES: Esquelético FR: Squelettique EN: loa: Med. Skeletal Eskrofula: iz. Tuberkulosi kronikoa; gongoil linfa- Eskeleto: iz. Ikus ‘hezurdura’. tikoei, hezurrei eta giltzadurei erasaten die. Sen- Eskizofrenia: iz. Buruko gaixotasun nagusietako bat; dagai egokiak dira: antituberkulostatikoak, itsa- ‘eromen’ deritza arrunki. Psikosien barnean sail- soko klima, eguzkia eta bitaminak. ES: Escrófula katzen da, eta errealitatearen desitxuratze nabarme- EN: Scrofula Arloa: Med. na du ezaugarri. ES: Esquizofrenia FR: Schizophré- Eskroto: iz. Barrabilen larruazal-poltsa; bere baitan nie EN: Schizophrenia Oharrak: Eskizofreniaren ditu barrabilak eta esperma-kordoiaren zati bat. sintoma nagusiak dira: disoziazio psikikoa, des- Bi geruza ditu: larruazala eta dartos tunika. Oso pertsonalizazioa, autismoa, pentsamenduaren asal- fina da larruazala, kolore arrekoa, eta zimurra. duak (eldarnioa eta pentsamenduaren jarioaren na- ES: Escroto FR: Scrotum EN: Scrotum Arloa: hasteak), hautemate-asalduak (haluzinazioak), Med. afektibitate-asalduak (anbibalentzia, labilitatea) eta Esku: iz. Gorputzeko atala, besaurrearen muturre- asaldu psikomotorrak (katatonia). Adibideak: Eski- an dagoena. Eskeletoko atalik malguena da. zofrenia motak dira: eskizofrenia sinplea, eskizofre- Hiru zati ditu: karpoa, metakarpoa eta hatzak. nia paranoidea, eskizofrenia katatonikoa eta eski- 27 hezur ditu guztira: 8 hezur karpoan, 5 meta- zofrenia hebefrenikoa. Arloa: Psikiat. karpoan, eta 15 hatzetako falangeetan. ES: Mano Eskizofrenia hebefreniko: iz. Ikus ‘hebefrenia’. ES: FR: Main EN: Hand Esquizofrenia hebefrénica Esku-ahur: iz. Eskuaren aurreko aldea, eskumutu- Eskizofreniko: 1. izond. Eskizofreniari dagokiona. rretik hatzen oinarriraino hedatzen dena. ES: 2. iz. Eskizofreniak jotako pertsona. ES: Esquizo- Palma FR: Paume EN: Palm frénico FR: Schizophrène EN: Schizophrenic Ar- Eskualde: iz. Gorputzeko gune zehatza, muga na- loa: Psikiat. turalak edo hautazkoak dituena. ES: Región FR: Eskizoide: izond. Nortasun-nahaste mota bati da- Région EN: Region Arloa: Anat. gokiona. ES: Esquizoide FR: Schizoïde EN: Schi- Eskuin: iz. Bihotza dagoen kontrako aldea. ES: zoid Arloa: Psikiat. Derecha FR: Droit EN: Right Esklerosatu: 1. ad. Ehun bat asaldatu, esklerosia- Eskuin-birakari: izond. Ikus ‘destrogiro’. ren eraginez. 2. ad. Esklerosia eragin. ES: Escle- Eskumutur: iz. Goiko gorputz-adarreko atala, be- rosar EN: To sclerose Arloa: Med. saurrearen eta eskuaren artean dagoena; karpoa- Esklerosatu: izond. Esklerosi-prozesua izan duena. ren eremua hartzen du. ES: Muñeca FR: Poignet ES: Esclerosado FR: Sclérosé EN: Sclerosed Ar- EN: Wrist loa: Med. Eskumuturreko: iz. Eskumuturrean jartzen den Esklerosi: iz. Ehun bat zurruntzea ezaugarri duen bilgarria, hari eusteko; larruzkoa edo beste mate- asaldua. Esklerosiaren eragile izan daitezke: han- rialen batez egina izan daiteke. ES: Muñequera tura, gatz mineralen metaketa, edota ehun ko- FR: Serre-poignet, bracelet EN: Wristband nektiboan zuntzak sartzea. ES: Esclerosis FR: Esmalte: iz. Gai zuri gogorra, hortzen koroaren Sclérose EN: Sclerosis Arloa: Med. dentina estaltzen duena. ES: Esmalte FR: Émail Eskoliosi: iz. Bizkarrezurra albo batera desbideratzea EN: Enamel ezaugarri duen asaldua. Eragileen artean daude: Esmalteztatu: ad. Zerbaiti esmalte-geruza eman. bizkarrezurraren jaiotzetiko malformazioak, polio- ES: Esmaltar FR: Émailler EN: To enamel mielitisa, displasia eskeletikoak, paralisi espastikoa Esneki: iz. Esnetik eratorritako gaia, edo esnea eta bi hankek luzera desberdina izatea. ES: Esco- oinarri harturik prestatutako elikagaia. ES: Ma- liosis FR: Scoliose EN: Scoliosis Arloa: Med. teria láctea Adibideak: gazta, gurina eta abar.

77 ESNIFATU

Esnifatu: ad. Sudurretik kokaina edo hauts eran maiztasunaren funtzioz egiten da neurketa. ES: dagoen beste edozein droga sartu. ES: Esnifar Espectrómetro FR: Spectromètre EN: Spectro- EN: To sniff, to snort meter Arloa: Kim. Esnifatze: iz. Kokaina edo hauts eran dagoen beste Espektroskopio: iz. Erradiazio elektromagnetiko edozein droga sudurretik sartzea. ES: Esnifada baten espektroa zuzenean ikusteko tresna. ES: EN: Sniff, snort Espectroscopio FR: Spectroscope EN: Spectros- Esofagiko: izond. Ikus ‘hestegorriko’. cope Arloa: Kim. Esofago: iz. Ikus ‘hestegorri’. Espekulu: iz. Barrunbe baten paretak banatzeko Esparatrapu: iz. Ehun- edo zelulosa-mintza; lotu- erabiltzen den tresna, barrunbe hori aztertu ahal rei eta aposituei eusteko, gune bat geldirik edu- izateko; belarriko espekulua, begietakoa, eta ba- kitzeko nahiz presioa egiteko erabil daiteke, ginakoa, esate baterako. ES: Espéculo FR: Spécu- besteak beste. Hidrofoboa izaten da zenbait ka- lum EN: Speculum Arloa: Med. sutan. ES: Esparadrapo FR: Sparadrap EN: Esperimental: izond. Esperimentazioari dago- Tape kiona, edo esperimentuz eratua dena. ES: Ex- Espasmo-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘espasmodiko’. perimental FR: Expérimental EN: Experimen- Espasmo: iz. Gihar baten edo gihar talde baten uz- tal kurdura ez-borondatezkoa; zotina, esate batera- Esperimentatu: ad. Zerbaiten bertute eta ezauga- ko. ES: Espasmo FR: Spasme EN: Spasm Arloa: rriak praktikan probatu eta aztertu. ES: Experi- Med. mentar FR: Expérimenter EN: To experiment Espasmodiko: izond. Espasmoari dagokiona, edo Adibideak: Zenbait fenomeno edo hastapen espasmoarekin batera gertatzen dena. ES: Espas- zientifiko aurkitu, probatu edo egiaztatzeko era- módico FR: Spasmodique EN: Spasmodic giketak egin, zientzia fisiko-kimiko eta naturale- Espasmoen kontrako: izlag. (Gai bati buruz) tan. Gihar-espasmoak saihesteko edo arintzeko era- Esperimentazio: iz. Zientzia-ikerketarako meto- biltzen dena. ES: Antiespasmódico, antiespástico doa, esperimentuen erabileran oinarritua. ES: FR: Agent antispasmodique EN: Antispasmodic Experimentación FR: Expérimentation EN: Ex- agent Arloa: Med. perimentation Espektoratu: ad. Arnasbideetan metatutako jaria- Esperimentu: iz. Zerbaiten ezaugarriak eta arra- kinak eztularen bidez ahotik kanporatu. ES: Ex- zoiak baldintza jakinetan aztertzeko egiten den pectorar FR: Expectorer EN: To expectorate Ar- behaketa. ES: Experimento FR: Experiment EN: loa: Med. Expérience Espektorazio: iz. Muki, karkaxa eta likidoak kan- Esperma: iz. Ikus ‘semen’. poratzea. Zintzur-hestetik edo biriketatik egiten Espermatiko: izond. Ikus ‘seminal’. da, eztula eginez edo eztarria garbituz. ES: Ex- Espermatizida: iz. Ikus ‘espermizida’. ES: Esper- pectoración FR: Expectoration EN: Expectora- maticida tion Arloa: Med. Espermatozoide: iz. Ugal-zelula ar heldua, mugi- Espektrofotometria: iz. Disoluzio bateko materia korra. Barrabiletako gai bereizgarria da, eta se- kolore-emailea neurtzeko prozesua; espektro ul- menaren oinarrizko osagaia. Obuluan sartzen tramorean, infragorrian edo agerikoan xurgatuta- denean, hura ernaldu egiten du. ES: Espermato- ko argiaren arabera zehazten da. Oso erabilia da zoide FR: Spermatozoïde EN: Spermatozoon kimika klinikoan, disoluzio bateko gaien kon- Arloa: Biol. tzentrazioa neurtzeko. ES: Espectrofotometría Espermizida: iz. Espermatozooak deuseztatzen di- FR: Spectrophotométrie EN: Spectrophotometry tuen gai kimikoa. Hainbat modutan eragiten du: Arloa: Kim. espermatozooen gainazalaren tentsioa murriztuz, Espektrofotometro: iz. Uhin-luzera jakin batzuei eragin bakterizidaren bidez zelularen pareta dagokien argi-intentsitatea neurtzeko tresna. ES: hautsiz, edota oso ingurune azidoa sortuz. ES: Espectrofotómetro FR: Spectrophotomètre EN: Espermicida FR: Spermatocide EN: Spermatoci- Spectrophotometer Arloa: Kim. de Arloa: Med. Espektrometria: iz. Argi-uhinen eta beste zenbait Espezialista: izond. Medikuntzaren adar batean uhin elektromagnetikoren intentsitatea neurtze- aditua. ES: Especialista FR: Spécialiste EN: Spe- ko prozedura, uhin-luzeraren bidez. ES: Espec- cialist Arloa: Med. trometría FR: Spectrométrie EN: Spectrometry Espezialitate: iz. Medikuntzaren nahiz erizaintza- Arloa: Kim. ren adarra; profesionala bereziki prestatua dago Espektrometro: iz. Erradiazio elektromagnetikoa hartan, ikasketa-programa bat jarraitu eta dagoz- igortzearen nahiz haren absortzioaren intentsita- kion azterketak gainditu ondoren. ES: Especiali- tea neurtzeko edozein tresna; uhin-luzeraren edo dad FR: Spécialité EN: Specialty

78 ESTERNOI

Espezie: iz. Ezaugarri fisiko eta biologiko berbe- Estandar: iz. Antzeko fenomenoak edo gaiak alde- rak dituzten norbanakoez osatutako taldea; beren ratzeko oinarritzat erabiltzen den balioespena; artean gurutzatzen dira edo gurutza daitezke farmazia-gai baten prestakuntzarako estandarra, soilik. Generoak osatuz elkartzen dira espe- esate baterako. ES: Estándar FR: Standard EN: zieak. ES: Especie FR: Espèce EN: Species Ar- Standard loa: Biol. Estandarizatu: ad. Estandar bihurtu; antolatu. ES: Espezifiko: izond. Espezie baten bereizgarri dena. Estandarizar FR: Standardiser EN: To standardi- ES: Específico FR: Spécifique EN: Specific Arloa: ze Biol. Estasi: iz. Odola nahiz beste edozein isurkari gor- Espezifikotasun: 1. iz. Gaixotasun edo lesio jakine- putzaren gune batean geratzea ezaugarri duen tan eragiteko zenbait sendagaik duten gaitasuna- asaldua. ES: Estasis FR: Stase EN: Stasis Arloa: ren ezaugarria. 2. iz. Immunologian, antigorpu- Med. tzak bere antigenoarekin duen afinitate berezia. Esteka: iz. Ikus ‘lotura’. ES: Ligadura ES: Especificidad FR: Spécificité EN: Specificity Estekiometria: iz. Kimikaren adarra; erreakzio ki- Espinal: izond. Ikus ‘bizkarrezurreko’. mikoetako erreaktiboen eta produktuen arteko Espirazio: iz. Ikus ‘arnasbehera’. erlazio kuantitatiboak aztertzen ditu. ES: Este- Espirilo: iz. Mikroorganismo espirala; Spirillum quiometría FR: Stoechiométrie EN: Stoichio- generoko bakterioa da. ES: Espirilo metry Arloa: Kim. Espiroketa: iz. Spirochaeta generoko bakterio mu- Ester: iz. Konposatu kimikoa; alkohol baten eta gikorra, espiral-itxurakoa; hariizpi malguak ditu. azido organiko baten arteko erreakzioaren bidez Gaixotasun larriak —sifilia, espiroketosia, eta eratzen da. ES: Éster FR: Ester EN: Ester Oha- abar— eragiten dituzte bakterio horietako ba- rrak: Gantz-azidoen eta glizerol alkoholaren arte- tzuek. ES: Espiroqueta FR: Spirochète EN: Spi- ko loturatik eratutako esterrak dira gantzak. Ar- rochete loa: Kim. Espleniko: izond. Barekoa, edo hari dagokiona. Estereoisomeria: iz. Isomeria optikoa; konposizio ES: Esplénico FR: Splénique EN: Splenic Arloa: berekoak diren baina espazioan duten kokape- Anat. nak bereizten dituen gorputzen isomeria da. Argi Esplenio: iz. Gihar bikoiti zabal eta mehea, burua- polarizatuaren aurrean duten jarreraren arabera ren eta lepoaren atzealdean dagoena; burua jaso- bereizten dira, batez ere. ES: Estereoisomería FR: tzea, alboetara makurtzea eta biratzea ahalbide- Stéréo-isomérie EN: Stereoisomerism Arloa: tzen du. ES: Esplenio FR: Splénius EN: Splenius Kim. Arloa: Anat. Estereoskopio: iz. Tresna optikoa; objektu baten Espontaneo: izond. Modu naturalean —arrazoirik bi irudi konbinatuz, erliebean ikusten da objektu gabe, itxuraz— gertatzen dena. ES: Espontáneo hori. ES: Estereoscopio FR: Stéréoscope EN: Ste- FR: Spontané EN: Spontaneous reoscope Arloa: Fis. Espora: iz. Hainbat bakteriok hartzen duten itxu- Esteril: izond. Aseptikoa; mikroorganismorik ez ra, beroa, lehorketa eta produktu kimikoak jasa- duena. ES: Estéril FR: Stérile EN: Sterile Arloa: teko. ES: Espora FR: Spore EN: Spore Oharrak: Med. Espora-sortzaile diren bakterioek eragindako gai- Esterilet: iz. Umetoki-barrunbean ipintzen den an- xotasunen artean daude: antraxa, tetanosa, botu- tisorgailua, plastikozkoa zein kobrezkoa. ES: Es- lismoa eta gas-gangrena. Arloa: Mikrob. terilet Esporozoo: iz. Protozoo endoparasitoa; esporula- Esterilitate: iz. Mikroorganismorik eza. ES: Esteri- zioz ugaltzen da. Ez du mugitzeko organorik, eta lidad FR: Stérilité EN: Sterility Arloa: Med. sexu bidezko nahiz sexu gabeko ugalketa du. ES: Esterilizagailu: iz. Esterilizatzeko erabiltzen den Esporozoo, esporozoario FR: Sporoaire EN: Spo- tresna. ES: Esterilizador FR: Stérilisateur EN: rozoan Arloa: Mikrob. Sterilizer Estafilokoko: iz. Bakterio ez-mugikorren, esferi- Esterilizatu: ad. Mikroorganismoak suntsitu, hala koen eta grampositiboen generoa. Larruazalean kirurgia-tresnetan daudenak edo egon litezkee- eta eztarrian agertzen dira zenbait espezie. Zor- nak, nola uretan nahiz organismoan nahiz beste nea sortzen dute, eta gorabeherak eragin ditzake- edonon. ES: Esterilizar FR: Stériliser EN: To ste- te larruazalean eta hezurretan. Tratamendu gisa, rilize penizilina erabiltzen da. ES: Estafilococo FR: Esterilizazio: iz. Mikroorganismoak suntsitzeko Staphilocoque EN: Staphylococcus Arloa: Mi- erabiltzen den teknika; beroa, ura, produktu ki- krob. mikoak edo gasak erabiliz egiten da. ES: Esterili- Estali: ad. Azal batean beste azal edo geruza bat za- zación FR: Stérilisation EN: Sterilization baldu. ES: Cubrir FR: Couvrir EN: To cover Esternoi: iz. Ikus ‘bularrezur’.

79 ESTERNOKLEIDOMASTOIDEO

Esternokleidomastoideo: iz. Lepoko giharra. Goiko Estomatologo: iz. Ahoko gaixotasunetan aditua aldean, apofisi mastoideoan eta garondo parean den espezialista. ES: Estomatólogo FR: Stomato- txertatzen da; behekoan, berriz, bularrezurrean logue EN: Stomatologist Arloa: Med. eta lepauztaian. ES: Esternocleidomastoideo FR: Estrabiko: izond. Estrabismoari dagokiona; estra- Muscle sterno-cléido-mastoïdien EN: Sternoclei- bismoa duena. ES: Estrábico FR: Strabique EN: domastoid muscle Arloa: Anat. Cross-eyed Arloa: Med. Esteroide: iz. Esteroletatik eratorritako gai asko- Estrabismo: iz. Begietako prozesu anomaloa; ikus- ri ematen zaien izena. Giltzurrun gaineko kor- ardatzak ezin dira gune bererantz aldi berean zu- texean eta gonadetan sortzen dira, batez ere. zendu. Paraleloan begiratzeko ezintasuna dute bi Garrantzi fisiologiko handia dute. ES: Esteroi- begiek. ES: Estrabismo FR: Strabisme EN: Stra- de FR: Stéroïde EN: Steroid Arloa: Kim., Bio- bismus Arloa: Med. kim. Estratifikatu: ad. Elkarren gaineko geruzatan ipini. Esteroisomero: iz. Konposatu mota; beste konpo- ES: Estratificar FR: Stratifier EN: To stratify satu baten pisu molekular eta osaera ehundar Estratifikazio: iz. Zerbait geruzatan antolatzea. ES: bera izan arren, harekiko desberdina da hainbat Estratificación FR: Stratification EN: Stratifica- ezaugarritan. Atomoek espazioan duten kokape- tion naren araberakoa da desberdintasun hori. ES: Es- Estratu: iz. Uniformeki ezarririk dauden eta osota- tereoisómero FR: Stéréoisomère EN: Stereoiso- sun bat eratzen duten xaflak. ES: Estrato FR: mer Strate EN: Stratum Adibideak: Epidermisaren Esterol: iz. Esteroideen azpimultzoa. Kolesterola oinaldeko estratua. da organismoko garrantzitsuena. ES: Esterol FR: Estreptokoko: iz. Kate bat osatuz elkartzen diren Stérol EN: Sterol Arloa: Biokim. hainbat koko bakterio esferiko. Uretan, airean Estertore: iz. Arnasketaren ez-ohiko hotsa; larin- eta lurrean bizi daitezke. Gizakiaren eritasun gean sorrarazten du arnasak, zintzur-hestean eta kutsagarri gehienak eragiten dituzte: meningiti- bronkioetan pilaturiko jariakinetatik igarotzean. sa, septizemia, eskarlatina, eta abar. ES: Estrepto- Hilzorian daudenek egiten dute, batez ere. ES: coco FR: Streptocoque EN: Streptococcus Estertor FR: Râle EN: Rale Arloa: Med. Estreptomizina: iz. Antibiotiko aminoglukosidoa, Estesia: iz. Nerbio-sistemako edozein asaldu; per- Streptomyces griseus onddoaren hazkuntzatik ba- tzepzioari edo sentikortasunari erasaten dio. ES: kartutakoa; eraginkorra da hainbat germenen Estesia FR: Esthésie EN: Esthesia Arloa: Biol. aurka. Kaltegarria izan daiteke dosi handitan. Estetoskopio: iz. Tresna zilindrikoa; hainbat for- Tuberkulosia, tifusa, bronkoneumonia eta abar ma, neurri eta materialetakoa izan daiteke. Aus- sendatzeko erabiltzen da; bakterizida da. ES: Es- kultatzeko erabiltzen da, gorputz barneko hotsak treptomicina FR: Streptomycine EN: Streptomy- —bihotzekoak eta biriketakoak, bereziki— en- cin Oharrak: Ahotik ematen da hesteetarako an- tzuteko. ES: Estetoscopio FR: Stéthoscope EN: tiseptiko gisa erabiltzen denean, eta gihar barne- Stethoscope Arloa: Med. tik tuberkulosiaren, bakterioek eragindako Estimulatzaile: izond. Ikus ‘bizigarri’. ES: Estimu- endokarditisaren, bruzelosiaren, eta beste hain- lante baten aurkako tratamenduan. Arloa: Med. Estimulu: iz. Gorputzean edo psikean erantzun bat Estres: 1. iz. Prozesu psikologikoa; kinada baten eragiteko funtzioa duen agentea. ES: Estímulo aurrean, kinada hori ongizatea edo oreka man- FR: Stimulus EN: Stimulus tentzeko mehatxugarria ote den eta aurre egin Estomatitis: iz. Hantura-prozesua; aho-mukosari ote diezaiokeen balioesten du subjektuak, eta erasaten dio. Ahoko mintza gorritzea, odol-gal- erantzun bat (estres-erantzuna) ematen dio. 2. iz. tzeak (barailetan batez ere) eta ahoko usain txarra Organismoak jasaten duen erreakzio multzoa, ditu ezaugarri. Hainbat eragile izan ditzake: bak- gai kaltegarri batekin bortizki topo egitean. terioek, birusek edo onddoek eragindako gaizkoa- Hainbat eragile izan ditzake: hotza, emozioak, durak, hainbat produktu kimiko, bitamina-gu- gaixotasunak, ebakuntza kirurgikoak, kolpe trau- txiegitasuna, eta abar. Antiseptikoak eta penizilina matikoak, eta abar. ES: Estrés FR: Stress EN: erabiltzen dira estomatitisaren tratamendurako. Stress ES: Estomatitis FR: Stomatite EN: Stomatitis Ar- Estresagarri: izond. Estresa eragiten duena. ES: Es- loa: Med. tresante EN: Stressful Estomatologia: iz. Medikuntzaren adarra; aho- Estresatu: ad. Estresa eragin. ES: Estresar barrunbearen morfologia, egitura, funtzioak Estribo: iz. Erdialdeko belarriko hiru hezurtxoeta- eta gaixotasunak aztertzen ditu. ES: Estomato- tik barnekoena; soinuaren uhinak garraiatzen logía FR: Stomatologie EN: Stomatology Arloa: ditu ingudetik barneko belarriraino. ES: Estribo Med. FR: Étrier EN: Stapes Arloa: Anat.

80 EUGLENA

Estrogeno: iz. Emakumearen sexu-ezaugarriak ga- korrak dira, eta erraz su hartzen dute. Etano- rarazten dituen hormona. Obulutegiek, karenak, oxietanoa da eter arrunta (erabiliena); alkohol giltzurrun gaineko guruinek eta barrabilek jaria- arrunta azido sulfurikoaren eraginpean deshidra- tzen dituzten esterolak dira. ES: Estrógeno FR: tatuz lortzen da. Anestesiko orokor gisa erabili Oestrogènes EN: Estrogen Arloa: Kim. izan da medikuntzan; analgesia ezin hobea eta Estroma: iz. Organo, guruin edota beste egitura giharren erlaxazio sakona eragiten dituenez, ez baten euskarria, ehun konektibozko sarea gehie- du beste medikamentu batzuen beharrik izaten netan; gai zelularrei eusten die ehun-sare horie- anestesiarako. ES: Éter FR: Éther EN: Ether Ar- tan. ES: Estroma FR: Stroma EN: Stroma Arloa: loa: Kim. Med. Etileno: iz. CH2=CH2. Hidrokarburo asegabea; Estrontzio: iz. Sr. Elementu kimiko metalikoa, lu- gas toxiko errekorra da, kolorgea eta usain bere- rralkalinoen taldekoa. Biguna da, kolorez zuria, zikoa. Airea baino arinagoa da, petroliotik atera- eta zilar-distira du ebaki berritan. Erabilera tera- tzen da, eta fruituak umotzeko eta polietilenoa peutikoa dute haren hainbat gatzek: artsenikoa, egiteko erabiltzen da, besteak beste. ES: Etileno bromuroa, laktatoa eta ioduroa. ES: Estroncio FR: Éthylène EN: Ethylene Arloa: Kim. FR: Strontium EN: Strontium Arloa: Kim. Etiliko: 1. izond. (Alkoholei buruz) Karbohidra- Estu: izond. Ikus ‘kritiko’. toen hartziduraz eratzen dena. 2. izond. Etilis- Estugune: iz. Gorputzeko tutu-itxurako egitura moari dagokiona. 3. izond. (Pertsonari buruz) baten hertsadura; ondorioz, haren funtzioa ozto- Alkoholikoa. ES: Etílico FR: Éthylique EN: patzen du. ES: Estrangulación FR: Strangulation Ethylic EN: Strangulation Etilismo: 1. iz. Alkoholismoa. 2. iz. Alkohol etili- Estupefaziente: iz. Gai narkotiko eta analgesikoa. koak eragindako intoxikazioa. ES: Etilismo FR: Gai estupefazienteek asaldatu egiten dituzte Éthylisme EN: Ethylism Arloa: Med. gaixoaren egoera fisiologikoa eta psikikoa, eta Etiologiko: izond. Etiologiari dagokiona. ES: Etio- euforia-egoera berezia eragiten diote. Mendeko- lógico FR: Étiologique EN: Etiologic Arloa: tasuna ekar dezake. ES: Estupefaciente FR: Stu- Med. péfiant EN: Stupefacient Etmoidal: izond. Etmoide hezurrari dagokiona, Estutu: ad. Ikus ‘hertsatu’. ES: Constreñir edo harekin zerikusia duena. ES: Etmoidal FR: Estutze: iz. Ikus ‘hertsadura’. Ethmoïdale EN: Ethmoidal Arloa: Anat. Eszipiente: iz. Gai geldoa eta terapeutikoki ez-era- Etmoide: iz. Garezurraren oinarriko hezur arin eta ginkorra; prestakin farmazeutikoen forma, bolu- arola; sudur-barrunbearen goialdeko pareta mena eta trinkotasuna zehazten ditu. Sendagaie- gehienetan ageri da. Kopeta-hezurrari, malko-he- kin nahasten da, errazago neurtu eta eman ahal zurrari, esfenoideari eta hezur palatinoari lotuta izateko. ES: Excipiente FR: Excipient EN: Exci- dago. ES: Etmoides FR: Ethmoïde EN: Ethmoid pient Arloa: Med. bone Arloa: Anat. Eszisio: 1. iz. Organo edo ehun bat erauztea. 2. iz. Etologia: iz. Animalien jarrera aztertzen duen Genetika molekularrean, elementu genetiko bat zientzia. Beste zenbait biologia-diziplinetara jo- ADN hariizpi batetik ateratzeko prozesua. ES: tzen du ikusten diren portaera-ereduak ulertu Excisión, escisión FR: Excision EN: Excision Ar- ahal izateko. ES: Etología FR: Éthologie EN: loa: Med. Ethology Arloa: Biol. Eszitatu: ad. Norbait tentsio-egoeran jarri, estimu- Etorki: iz. Ikus ‘jatorri’. luren baten bidez; bizitasuna eman. ES: Excitar Etxe-mediku: iz. Ikus ‘familia-mediku’. FR: Exciter EN: To excite Etzan: ad. Jarrera horizontala hartu; atseden har- Eszitazio: 1. iz. Estimulu batek eragindako efek- tzeko edo lo egiteko, batez ere. ES: Yacer FR: tua. 2. iz. Funtzio baten edo gehiagoren izate Gésir EN: To lie normala bizkortuta egotearen ondoriozko egoe- Etzanda: adlag. Gorputzaren atseden-jarrera, gutxi ra. ES: Excitación FR: Excitation EN: Excita- gorabehera horizontala den plano batean. ES: En tion decúbito FR: Décubitus EN: Decubitus Etanol: iz. CH3-CH2OH. Alkohol etilikoa; likido Etzanera: iz. Horizontalki etzanda dagoen gorpu- kolorgea da, eta edari alkoholikoen osagaia. Azu- tzaren egoera. ES: Decúbito FR: Décubitus EN: krea duten fruta- edo landare-zukuen hartzidu- Decubitus position raz lortzen da. ES: Etanol FR: Éthanol EN: Etha- Etzanik: adlag. Ikus ‘etzanda’. nol Arloa: Kim. Euglena: iz. Protozoo flagelodunen generoa; ez Eten: iz. Ikus ‘hernia’. dute zelulosazko hormarik, eta flageloa erabiltzen Eter: iz. Molekulan -O- taldea duten konposatu dute igeri egiteko. Ur zikinetan bizi dira. ES: organikoen izen generikoa (R-O-R’). Gai lurrun- Euglena FR: Euglène EN: Euglena

81 EUKARIOTO

Eukarioto: iz. Egiazko nukleoa duen zelula. Nu- txikietatik igarota. Hantura-prozesuetan gerta- kleoan material genetikoa gordetzen da; mintz tzen da, batez ere. ES: Exudado FR: Exsudat EN: batek inguratzen du, eta zitoplasmatik bereizi. Exudate Arloa: Med. Mota horretakoak dira izaki guztiak, arkeobakte- Ez-aratz: izond. Ikus ‘ez-puru’. rioak, eubakterioak eta zianofizeoak izan ezik. Ezarpen: iz. Ernaldutako obulua umetokiko mu- ES: Eucariota FR: Eucaryote EN: Eukaryotic Ar- kosan finkatzeko prozesua. Enbrioiaren garape- loa: Biol. naren lehenengo faseetan gertatzen da. ES: Im- Eupeptiko: izond. (Gai bati buruz) Digestioa plantación FR: Implantation EN: Implantation errazten duena. ES: Eupéptico Adibideak: Aza- Arloa: Biol. fraia da gai eupeptiko preziatuenetarikoa. Arloa: Ezarri: ad. Egitura bat dagokion lekuan ipini. ES: Med. Implantar FR: Implanter EN: To implant Arloa: Eustakioren hodi: iz. Ikus ‘Eustakioren tronpa’. Biol. Eustakioren tronpa: iz. Barrunbe tinpanikoa farin- Ezgai: izond. Zerbaitetarako gauza ez dena. ES: In- gearekin lotzen duen hodia; muki-mintz batek capaz FR: Incapable EN: Incapable estaltzen du. Eustakioren tronparen funtzio na- Ezgai-agiri: iz. Ikus ‘baja’. gusiak dira erdiko belarria aireztatzea eta presio Ezgaitasun: iz. Gaitasun fisikoa nahiz mentala orekatua mantentzea tinpano-mintzaren bi al- galtzearen, murriztearen, edo ez izatearen ondo- deetan. Itxita egoten da hodia gehienetan, eta za- rioa. ES: Discapacidad FR: Incapacité EN: Disa- baldu egiten da irensterakoan. ES: Trompa de bility Eustaquio FR: Trompe d’Eustache EN: Eusta- Ezgaitu: ad. Norbait ezgai bihurtu edo bihurrarazi. chian tube Arloa: Anat. ES: Incapacitar FR: Rendre incapable EN: To in- Eutanasia: iz. Gaixotasun edo prozesu sendaezin capacitate bat duen pertsonari eragindako heriotza, oinazea Ezgaitu: izond. Ezintasun fisiko edo mentalen bat ekiditeko. Bi eratakoa izan daiteke: aktiboa eta duena. ES: Discapacitado FR: Handicapée EN: pasiboa. Botika hilgarriak emanez egiten da euta- Handicapped nasia aktiboa; pasiboa, berriz, tratamendua ken- Ezin konponduzko: izlag. Ikus ‘konponezin’. du eta pertsona hiltzen utziz. ES: Eutanasia FR: Ezindu: izond. Mugitzeko gauza ez dena edo zail- Euthanasie EN: Euthanasia Arloa: Med. tasunez mugi daitekeena, gaixotasun nahiz ezbe- Eutsi: ad. Helduta eduki; mugitu, erori, galdu edo harren baten ondorioz. ES: Imposibilitado, inca- suntsitu gabe, bere egoeran iraunarazi. ES: Con- pacitado, paralítico EN: Disabled tener FR: Contenir EN: To restrain, to hold Ezinegon: iz. Ikus ‘ondoez’. back Ezintasun: 1. iz. Gaitasunik eza. 2. iz. Kontrola Exantema: iz. Erupzio gisa agertzen den eritema; galtzearen sentsazioa; behin eta berriz akats bera larruazalaren gune zabalei erasaten die. Hatzaren egitearen ondoriozkoa izaten da, eskuarki. Era- presioaz desagertzen ez den negela da, eta berezi- bakiak hartzeko ahalmenik eza dakar, askotan. ki elgorriak eta eskarlatinak agerrarazten dute. ES: Incapacidad FR: Incapacité EN: Incapacity ES: Exantema FR: Exanthème EN: Exanthema Ezkabia: iz. Larruazaleko gaixotasun mikotikoa; Arloa: Med. buruko larruazalari erasaten dio, bereziki. Kutsa- Exantematiko: izond. Exantemari dagokiona. ES: garria da, eta azkura du ezaugarri nagusi. Aurpe- Exantemático FR: Exanthématique EN: Exan- gian, eskuetan, ukondoetan eta ugal-organoetan thematous Arloa: Med. azaltzen da batez ere, eta sexu-harremanen edo Exogeno: izond. Organismotik kanpo sortzen edo arroparen bidez kutsa daiteke. Azolak erabiltzen garatzen dena. ES: Exógeno FR: Exogène EN: dira eritasuna sendatzeko. ES: Tiña FR: Teigne Exogenous EN: Tinea Arloa: Med. Exokrino: 1. izond. (Guruinei buruz) Hodi iraizlea Ezkabiadun: izond. Ezkabia duena. ES: Tiñoso duena; bertatik kanporatzen dira organismoak EN: Scabby, mangy Arloa: Med. iraitzitako produktuak. 2. izond. Kanporako ja- Ez-kaltegarri: izond. Kalterik edo gaitzik eragiten rio-prozesuari dagokiona. ES: Exocrino FR: Exo- ez duena. ES: Innocuo, inocuo FR: Innoffensif crine EN: Exocrine Arloa: Biol. EN: Innocuous Exotermiko: izond. (Erreakzio edo prozesu kimi- Ez-kaltegarritasun: iz. Kalterik ez egitearen ezau- koei buruz) Beroa askatzen duena; exotermikoa garria. ES: Inocuidad FR: Innocuité EN: Harm- da, adibidez, erretze-erreakzioa. ES: Exotérmico lessness, innocuousness Oharrak: Zenbait erre- FR: Exothermique EN: Exothermic Arloa: Kim. medio kaltegarriak dira, neurriz gain hartuta. Exudatu: iz. Likido, zelula, zein beste edozein gai; Ezkata: 1. iz. Larruazaletik berez askatzen den xa- zeluletatik edo odol-hodietatik mantso-mantso fla, atxikitako epidermis-zelulez osatua. 2. iz. kanporatzen da, zelula-mintzen poro edo zulo Hezur baten atal mehe eta hedatua, xafla-itxura-

82 EZTUL-KRISI

koa. ES: Escama FR: Ecaille EN: Scale Arloa: Eztarri: iz. Tutu erako egitura, garezurraren behe- Med. ko aldetik hestegorriraino doana. Lepo-ornoen Ezkatadun: izond. Ikus ‘ezkatatsu’. aurrealdean dago. Arnas eta digestio-sistemen Ezkatatsu: izond. Ezkatak dituena, edo ezkataz es- igarobidea da, eta itxura aldatzen du hotsak sortu talia dagoena. ES: Escamado FR: Squameux EN: ahal izateko. Giharrez eratua dago, eta muki-ge- Squamose ruza batek estaltzen du. ES: Garganta FR: Gorge Ezkatatu: ad. Azala ezkata txiki itxuran erori. ES: EN: Throat Arloa: Anat. Descamar Eztarria garbitu: ad. Ikus ‘garrazpera izan’. Ezkatatze: iz. Larruazaleko prozesu arrunta; epi- Eztarria itxi: ad. Ikus ‘erlastu’. dermisaren geruza korneoa ezkata finetan eror- Eztarrian gelditu: ad. Ikus ‘kontrako eztarrira tzean datza. ES: Descamación FR: Desquama- joan’. tion EN: Desquamation Arloa: Med. Eztarrian kokatu: ad. Ikus ‘kontrako eztarrira Ezkel: izond. Ikus ‘begi-oker’. joan’. Ezker: izond. Ezkerreko gorputz-adarrak erabiltzen Eztarri-zulo: iz. Ikus ‘ahutza’. trebeagoa dena, eskuinekoak erabiltzen baino. Ez-toxiko: izond. Pozoitsua ez dena, edo gai toxiko ES: Zurdo FR: Gaucher EN: Left-handed batek eragindakoa ez dena. ES: Atóxico FR: Ato- Ezkerreko esku: iz. Gizabanakoaren bi eskuetatik xique EN: Atoxic ezkerrekoa. ES: Siniestra FR: Sénestre EN: Sinis- Eztul: iz. Biriketako airea bat-batean kanporatzeko ter ekintza; zaratatsua eta errepikakorra izan ohi da. Ezkerti: izond. Ikus ‘ezker’. Oinarrizko erantzuna da babeserako; biriketako, Ezko: 1. iz. Belarriek jariatzen duten argizari antze- bronkioetako edota zintzur-hesteko gai narrita- ko gaia. 2. iz. Gai plastikoa; zenbait intsektuk garriak eta jariakinak kanporatzen laguntzen du. ekoizten dute, eta landareetatik ere lortzen da. Era berean, hainbat gai biriketara joatea ekiditen ES: Cerumen FR: Cirage EN: Wax Arloa: Biol. du. Toraxeko eta laringeko gaixotasunetan maiz Ezkutu: izond. Ikus ‘sor’. agertzen den sintoma da. Eztularen aurkako sen- Ez-ohiko: izond. Ikus ‘atipiko’. dagaiak arnasbideetan mukirik ez dagoenean era- Ezpain: iz. Barrunbe edo arraildura bat inguratzen biltzen dira. ES: Tos FR: Toux EN: Cough duten bi zati haragitsuetariko bakoitza. Ahoaren Eztulaldi: iz. Ikus ‘eztul-krisi’. aurreko zatia inguratzen dutenak eta emakumez- Eztularen kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Eztula koen kanpoko ugal-organoetan daudenak dira sendatu edo saihesten duena. Nerbio-sistema ezpain nagusiak. ES: Labio FR: Lèvre EN: Lip zentralean eragiten du, eta eztul-erreflexua ekidi- Ezpaineratu: ad. Ezpainean ipini. ES: Enlabiar tea du xede nagusia. ES: Antitusígeno, antitusivo Ezpain-ertz: iz. Ahoko angelua. ES: Comisura de FR: Agent antitussif EN: Antitussive agent Oha- los labios FR: Commissure de la bouche EN: An- rrak: Goiko arnasbideak oztopa ditzaketen gle of the mouth muki-jariakinak kanporatzeko, behar-beharrez- Ez-puru: izond. Purua ez dena; berezkoak ez zaiz- koa da eztul-erreflexua. Beraz, eztul emankorra kion kanpo-elementuz nahastua agertzen dena. duten gaixoetan, gomendagarria da eztularen ES: Impuro FR: Impur EN: Impure kontrako gaiak saihestea. Adibideak: Kodeina. Ez-purutasun: iz. Gai batekin nahasita ageri diren Arloa: Med. beste gai batzuek sortutako egoera; gai haren be- Eztul-krisi: iz. Eztul-egoera bortitza, denbora- rezko egoera puruan ez dauden gaiak izan ohi tarte jakinetan errepikatua. ES: Acceso de tos dira. ES: Impureza FR: Impureté EN: Impurity FR: Accès de toux EN: Fit of coughing Arloa: Arloa: Fis.-Kim. Med.

Fagozitatu: ad. Zenbait protozook eta zelulak bak- Faringitis: iz. Faringearen hantura; eztarriko mina terioak nahiz beste zenbait material bildu eta eragiten du, besteak beste. Sudur-zuloen muki- suntsitu. ES: Fagocitar FR: Phagocyter EN: To mintza ere handitzen da eritasuna larria denean. phagocytize Arloa: Biol. ES: Faringitis FR: Pharyngite EN: Pharyngitis Fagozito: iz. Fagozitosia egiteko gai den zelula. Oharrak: Faringitisaren eragile izan daitezke: dif- Esate baterako, ornogabe askoren zelometan aur- teria, herpes soilaren birusa, mononukleosi in- ki daitezkeen zelulak. Zelula anitzeko bizidun fekzio-eragilea, estreptokoko hemolitikoa, eta gehienetan daude fagozitoak, eta leukozitoak abar. Arloa: Med. dira garrantzitsuenak. ES: Fagocito FR: Phagocy- Farmako: iz. Ikus ‘sendagai’. te EN: Phagocyte Arloa: Biol. Farmakologia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘farmako- Fagozitosi: iz. Zelula batek, pseudopodoen bidez, logiko’. partikulak zein mikroorganismoak barneratzeko Farmakologia: iz. Ezagutza multzoa; sendagaien prozesua; barneratu ondoren, zitoplasmara iga- prestaera, ezaugarriak, erabilera eta eraginak az- roarazten ditu, digestioa gertatzen da hor, eta tertzen ditu. ES: Farmacología FR: Pharmacolo- suntsitu egiten dira mikroorganismo horiek. ES: gie EN: Pharmacology Arloa: Med. Fagocitosis FR: Phagocytose EN: Phagocytosis Farmakologiko: izond. Farmakologiari dagokiona. Arloa: Biol. ES: Farmacológico FR: Pharmacologique EN: Faktore: iz. Zerbait ekoizten laguntzen duen gaia. Pharmacological Arloa: Med. ES: Factor FR: Facteur EN: Factor Farmakologo: iz. Farmakologian aditua; farmako- Falange: iz. Eskuko edo oineko hatzak osatzen di- logian diharduena. ES: Farmacólogo FR: Phar- tuzten 14 hezur luzexketako bakoitza. Bi falange macologue EN: Pharmacologist ditu hatz lodiak; gainerakoek, hiru. ES: Falange Farmakopea: iz. Sendagai jakinen laburpena edo FR: Phalange EN: Phalanx Arloa: Anat. sintesia; haien deskribapenak, errezetak, kon- Falangeta: iz. Hirugarren falangea. Eskuko hatze- tzentrazioak, purutasun-arauak eta emate-bideak tan baino zapalagoak eta txikiagoak dira falange- biltzen ditu. ES: Farmacopea FR: Pharmacopée tak oinetan. ES: Falangeta FR: Phalangette, pha- EN: Pharmacopoeia Arloa: Med. lange distale EN: Phalangette, distal phalanx Ar- Farmazeutiko: iz. Farmazian aditua; sendagaiak loa: Anat. prestatu edo saldu egiten ditu. ES: Farmacéutico Falangina: iz. Bigarren falangea, lehenengo falan- FR: Pharmacien EN: Pharmacist gearen eta falangetaren artean dagoena. ES: Fa- Farmazia: 1. iz. Sendagaiak prestatzea eta haien langina FR: Phalangine EN: Medial phalanx Ar- osagaiak ezagutzea helburu duen zientzia. 2. iz. loa: Anat. Sendagaiak saltzen diren denda; eta, orobat, den- Familia-mediku: iz. Familia-medikuntzan jarduten da horren barnean, sendagaiak prestatzeko bere- duen eta espezialitate horretan erresidentzia-pro- ziki antolaturiko gunea. ES: Farmacia FR: Phar- grama bete duen medikua. ES: Médico de fami- macie EN: Pharmacy Arloa: Med. lia FR: Médecin de famille EN: Family practice Fase: iz. Gaixotasun baten edo funtzio fisiologiko physician, family doctor edo kimiko baten aroa, une jakin batekoa. ES: Faringe: iz. Tutu erako egitura, garezurraren behe- Fase FR: Phase EN: Phase ko aldetik hestegorriraino doana. Lepo-ornoen Fasearte: iz. Bi eremuren arteko muga edo ukitze- aurrealdean dago. Arnas eta digestio-sistemen gunea; ezaugarri desberdinak dituzte eremu ho- igarobidea da, eta itxura aldatzen du hotsak sortu riek, eta elkarrekiko eragina. ES: Interfase Arloa: ahal izateko. Giharrez eratua dago, eta muki-ge- Fis.-Kim. ruza batek estaltzen du. ES: Faringe FR: Pharynx Faszikulatu: izond. Sorta txikitan antolatua dagoe- EN: Pharynx Arloa: Anat. na. ES: Fasciculado FR: Fasciculé EN: Fascicula- Faringeko: izlag. Faringean dagoena, edo hari da- te Arloa: Biol. gokiona. ES: Faríngeo FR: Pharyngien EN: Faszikulu: iz. Nerbio-zuntzez, odol-hodiz nahiz Pharyngeal Arloa: Anat. beste edozein motatako egitura luze eta paraleloz Faringeo: izond. Ikus ‘faringeko’. osaturiko multzoa; lokarri eran bildurik, norabi-

84 FILARIOSI

de berean doaz egitura horiek. ES: Haz, fascículo ezaugarriak hartzen dituenetik erditze-unera arte. FR: Faisceau EN: Bundle ES: Feto FR: Foetus EN: Fetus Oharrak: Giza es- Fazial: izond. Ikus ‘aurpegiko’. peziean, haurdunaldiko hirugarren hilaren ondo- Febrifugo: izond. Ikus ‘sukarraren kontrako’. ren bihurtzen da enbrioia fetu. Arloa: Biol. Feedback: iz. Ikus ‘atzeraeragin’. Fetu bideragarri: iz. Haurdunaldiko seigarren hila- Fekal: izond. Gorozkiari dagokiona. ES: Fecal FR: betetik aurrerako fetua. ES: Feto viable FR: Foe- Fécale EN: Faecal Arloa: Biol. tus viable EN: Viable fetus Femoral: izond. Izterrezurrari edo izterrari dago- Fibrilazio: 1. iz. Miokardio-uzkurdura azkarren se- kiona. ES: Femoral FR: Fémorale EN: Femoral gida; koordinaziorik eta eraginkortasunik gabeko Arloa: Anat. uzkurdurak dira. Bi motatakoa izan daiteke: Femur: iz. Izterreko hezurra; pelbisetik belaunerai- aurikularra eta bentrikularra —bihotzaren geldi- no doa. ES: Fémur FR: Fémur EN: Femur, thigh tze mekanikoa eragiten du azken horrek—. 2. iz. bone Gihar-uzkurdura ahula, gihar-zuntz multzo bat Fenol: iz. C6H5OH. Bentzenotik eratorritako gai bat-batean aktibatzearen ondoriozkoa. ES: Fibri- solido, kristalino eta kolorgea; hidrogeno bat hi- lación FR: Fibrillation EN: Fibrillation Arloa: droxilo batez ordezkatuz lortzen da. Antiseptiko Med. gisa erabiltzen da; desinfektagarria, germizida eta Fibrina: iz. Proteina zunztsu disolbaezina, hala oso toxikoa da. Zauriak eta ultzerak sendatzeko, odolarena, nola gorputzeko likido serosoena. Ko- % 2,5 disoluzioan erabiltzen da. Tresna kirurgi- agulazio-prozesuan sortzen da, tronbinak fibri- koak, eskuak, ebakuntza-eremua eta abar desin- nogenoan eragiten duenean. ES: Fibrina FR: Fi- fektatzeko, % 5ean. Ukendu gisa, % 10eko do- brine EN: Fibrin Oharrak: Odoleko koagulu sian. Kaustikoa da, eta gune bateko anestesikoa, erdi solidoak eratzen ditu fibrinak. Arloa: Med. egoera puruan. ES: Fenol FR: Phénol EN: Phe- Fibrinogeno: iz. Oinarrizko proteina plasmatikoa; nol Arloa: Kim. odolaren koagulazio-prozesuan parte hartzen du. Fenolftaleina: iz. Bentzenotik eratorritako gaia. Garrantzia du koagulazioaren bigarren aldian, fi- Azido-base orekaren adierazle gisa erabiltzen da, brina bihurtzen baita tronbinaren eraginez. Gi- (azidotasun maila —pH-a— adierazteko), kolor- belean sintetizatzen da. ES: Fibrinógeno FR: Fi- gea baita ingurune azidoan, eta arrosa-gorri- brinogène EN: Fibrinogen Oharrak: Fibrinoge- more kolorekoa, aldiz, ingurune alkalinoan. Li- noaren gabeziak odoljarioak eragiten ditu, eta bragarria da, hesteen behealdeko mugimenduak berdin gehiegizko kontsumoak edo hura deusez- suspertzen ditu, eta gernuan eta urin gastrikoan teak. Arloa: Biokim. hidrogeno ioiak dauden ala ez adierazten du ES: Fibrokartilago: iz. Kartilago mota; kolageno-zuntz Fenolftaleína FR: Phénolphtaléine EN: Phe- zurizko matrize dentso batez osatua dago, eta nolphthalein Arloa: Kim. sendotasuna ematen diote kolageno-zuntz ho- Fenotipo: 1. iz. Antzeko itxura baina osaera geneti- riek. ES: Fibrocartílago FR: Fibrocartilage EN: ko desberdina duten banakoen multzoa. 2. iz. Fibrocartilage Arloa: Anat. Organismo baten ezaugarri morfologikoen eta fi- Fibroma: iz. Tumor onbera; zuntz-ehunez edo siologikoen multzoa; genotipoaren eta inguru- erabat garaturiko ehun konektiboz osatuta dago, menaren arteko harremanaren emaitza da. Bizi- nagusiki. Fibroide ere baderitza. Bizitza osoan dun bakoitzaren kanpoaldera azaltzen den gene iraun dezake inolako sintomarik azaldu gabe. multzoa hartzen du fenotipoak. ES: Fenotipo ES: Fibroma FR: Fibrome EN: Fibroma Arloa: FR: Phénotype EN: Phenotype Arloa: Biol. Med. Fermentazio: iz. Ikus ‘hartzidura’. Fibrosi: iz. Ehun konektibo zunztsuaren asaldua; Ferula: iz. Tresna ortopedikoa; atal bati eusteko gihar leunaren edo beste ehun organiko batzuen edo hari mugikortasuna kentzeko erabiltzen da. lekua hartzen du, edo haien gainean barreiatzen Egurrezkoa, burdinazkoa, kartoizkoa, burdin ha- da. Hantura baten zein kolpe baten ondorioa rizkoa eta abar izan daiteke. Gorputzeko atal izaten da gehienetan. ES: Fibrosis FR: Fibrose mugikorrei dagokien lekuan eusteko erabiltzen EN: Fibrosis Oharrak: Bihotzean, birikan, peri- da; hautsitako edo lokatutako hezurrak geldirik toneoan eta giltzurrunean da ohikoena fibrosia. mantentzeko, batez ere. ES: Férula FR: Férule Arloa: Med. EN: Ferule Oharrak: Bi motatakoak izan daitez- Fibroso: izond. Ikus ‘zuntz-’. ke: zurrunak (metalezkoak, igeltsuzkoak eta egu- Filamentu: iz. Ikus ‘hariizpi’. rrezkoak) edo malguak (feltrozkoak eta larruz- Filariasi: iz. Ikus ‘filariosi’. ES: Filariasis koak). Arloa: Med. Filariosi: iz. Filariek edo mikrofilariek gorputzeko Fetu: iz. Animalia bibiparoen enbrioiak hartzen ehunetan eragiten duten gaixotasun parasitarioa. duen izena, enbrioi-aroa iragan eta espeziearen Filariak helminto biribilduak dira, luzeak, hariiz-

85 FILIFORME

pi-formakoak. Intsektu baten ziztadaren ondo- Fisioterapeuta: iz. Fisioterapian aditua. ES: Fisio- rioz organismora sartzen dira larba mikroskopiko terapeuta FR: Physiothérapeute EN: Physiothe- gisa, eta linfa-gongoilak eta hodiak kutsatzen di- rapist Arloa: Med. tuzte. Antimonialak eta intsektu zurruparien Fisioterapia: iz. Gaixotasunen tratamenduan agen- kontrako gaiak erabiltzen dira filariosia sendatze- te fisikoak erabiltzen dituen sendabidea. Masa- ko. ES: Filariosis FR: Filariose EN: Filariasis Ar- jeak, manipulazioa, ariketa terapeutikoak, hotza, loa: Med. beroa, hidroterapia, bizkortze elektrikoa eta argi- Filiforme: 1. izond. Hari nahiz hariizpi-itxura edo bizkortzea erabiltzen dira, gaixoari gorputza -egitura duena. 2. iz. Oso zunda mehea. ES: Fili- berriro hezten eta funtzio normaletara itzultzen forme FR: Filiforme EN: Filiform Arloa: Biol. laguntzeko. ES: Fisioterapia FR: Physiothérapie Fimosi: iz. Zakileko prepuzioaren irekigunearen EN: Physiotherapy Arloa: Med. estutze naturala; jaiotzetikoa edo istripuzkoa izan Fistula: iz. Ez-ohiko komunikazio artifizial, kirur- daiteke, eta ez du uzten zakil-mokoa ateratzen. giko edo esperimentala. Organo bat kanpoaldea- ES: Fimosis FR: Phimosis EN: Phimosis Arloa: rekin nahiz beste organo batekin komunikatzen Med. du, larruazal- edo muki-zulo baten bidez. Orga- Finkapen: iz. Ikus ‘finkatze’. nismoak gorputzeko zikinkeriak kanporatzen Finkatzaile: 1. izond. Lotzeko, itsasteko edo egon- ditu fistulatik. Zaila da ixten; horretarako, eba- kortzeko erabiltzen dena. 2. iz. Ehun baten lagin kuntza egin behar izaten da. ES: Fístula FR: Fis- histologiko edo patologikoei eusteko erabiltzen tule EN: Fistula Arloa: Med. den erreaktibo kimikoa. 3. iz. Orratzez eta ha- Fisura: 1. iz. Erabatekoa ez den hezur-haustura. gatxoz osaturiko tresna; gorputz atal bati egon- Arloa: Med. 2. iz. Azaleko zisura, arraildura edo kortasuna emateko prestatua dago. ES: Fijador ildoa; normala nahiz patologikoa izan daiteke. FR: Fixateur EN: Fixator Organoa zatitzen du sarritan. ES: Fisura FR: Fis- Finkatze: 1. iz. Gorputz edo organo bat finko sure EN: Fissure Arloa: Anat. mantentzeko egiten den ekintza. 2. iz. Odonto- Fitopatologia: iz. Landareei erasaten dieten gaixo- logian, hortzei eusteko tresna. ES: Fijación FR: tasunak aztertzen dituen zientzia. ES: Fitopatolo- Fixation EN: Fixation Arloa: Biol., Biokim. gía FR: Phytopathologie EN: Phytopathology Finkotasun: iz. Finkoa denaren ezaugarria. ES: Fi- Arloa: Biol. jeza Flagelatu: izond. Ikus ‘flagelodun’. Fintze: iz. Gai bati gorputz arrotzak kentzea. ES: Flagelo: iz. Zelularen luzakin higikorra, zartailu- Refinado, refinación FR: Raffinage EN: Refining itxurakoa; zenbait protozook izaten dute, mugi- Arloa: Kim. mendu-organo gisa. ES: Flagelo FR: Flagelle EN: Fisiologia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘fisiologiko’. Flagellum Arloa: Biol. Fisiologia: iz. Zientzia biologikoa; egituraturiko Flagelodun: izond. Protozooen taldeko izaki zelu- gorputzen dinamika aztertzea du helburu. ES: labakarra; flageloen bidez mugitzen da. Itsasoko Fisiología FR: Physiologie EN: Physiology Arloa: uretan eta ur gezatan bizi ohi da, banaka edo tal- Biol. deka. ES: Flagelado FR: Flagellé EN: Flagellate Fisiologiko: izond. Fisiologiari dagokiona; funtzio Arloa: Biol.-Mikrobiol. normalei, bereziki. ES: Fisiológico FR: Physiolo- Flatulentzia: iz. Urdaileko nahiz hesteetako dis- gique EN: Physiologic tentsioa, gas-pilaketaren ondoriozkoa. Mina era- Fisiologo: iz. Fisiologian aditua den pertsona. ES: giten du zenbaitetan. ES: Flatulencia FR: Flatu- Fisiólogo FR: Physiologue EN: Physiologist lence EN: Flatulence Arloa: Med. Fisionomia: 1. iz. Aurpegiaren itxura arrunta; aur- Flebitis: iz. Zain baten hormaren hantura. Hain- pegi-egitamuen araberakoa da. 2. iz. Gauzen bat eragile izan ditzake: tronbosia, tumorrak, kanpoko itxura. ES: Fisionomía FR: Physiono- traumatismoak, infekzioak, eta abar. ES: Flebitis mie EN: Complexion, physionogmy FR: Phlébite EN: Phlebitis Arloa: Med. Fisionomista: 1. iz. Fisionomiaren azterketan Flebotomia: iz. Ikus ‘odoluste’. ES: Sangría, flebo- jarduten duen pertsona. 2. iz. Pertsonen fisio- tomía FR: Effusion de sang, saignée, phléboto- nomia-ezaugarriak gogoratzeko erraztasuna mie EN: Bloodletting, phlebotomy duen pertsona. ES: Fisonomista EN: Physiog- Flema: iz. Ikus ‘karkaxa’. nomist Flemoi: iz. Gaizkoaduraren lehen urratsa; fle- Fisiopatologia: iz. Medikuntzaren alorra; gaixota- moian, zornerik ez dago oraindik, eta leukozito- sunak eta haiek organismoan eragindako alda- ek ehunaren zelulen arteko gunea betetzen dute. ketak aztertzen ditu. ES: Fisiopatología FR: Abzesu bihurtzen da kapsulak inguratzen due- Physiopathologie EN: Physiopathology Arloa: nean. ES: Flemón FR: Phlegmon EN: Phlegmon Med. Arloa: Med.

86 FORMULA

Flexio: iz. Zenbait giltzadurak ahalbidetzen duen zia du ezaugarri. ES: Focomelia FR: Phocomélie mugimendua; bata bestearen segidan dauden bi EN: Phocomelia Arloa: Med. hezurren arteko angelua estutzen du. ES: Flexión Foku: iz. Organismoan, prozesu patologiko batek FR: Flexion EN: Flexion Oharrak: Ukondoaren erasotzen duen gune nagusia. ES: Foco FR: Fo- flexioa egitean, besahezurraren eta kubito hezu- yer EN: Focus Arloa: Med. rraren arteko angelua estutzen da. Foliazeo: izond. Hosto bati dagokiona, edo haren Flora: iz. Gorputzeko mikroorganismo multzoa; itxura duena. ES: Foliáceo FR: Foliacé EN: Fo- gaixotasunak eragiten dituzten mikroorganis- liaceous Arloa: Biol. moei aurre egiten diete, eta immunitate naturala Folikular: izond. Folikuluari dagokiona, edo haren ematen dute infekzio jakinen aurrean. ES: Flora itxura duena. ES: Folicular FR: Folliculaire EN: FR: Flore EN: Flora Arloa: Biol. Follicular Arloa: Biol. Fluidifikazio: iz. Gorputz bat jariakin bihurtzeko Folikulu: iz. Zorro-formako egitura anatomiko txi- prozesua. ES: Fluidificación FR: Fluidification kia, mukosan edo larruazalean dagoena; jario- EN: Fluidification Arloa: Kim. funtzioa du gehienetan. ES: Folículo FR: Follicu- Fluido: iz. Jariatzeko ahalmena duen eta bere forma le EN: Follicle Arloa: Biol. ontziaren formara moldatzen duen edozein gai li- Folikulu-formako: izlag. Ikus ‘folikular’. kido edo gas erakoa; gaiaren masa orokorretik be- Fonazio: iz. Hitz-hotsak sortzea, biriketako aireak reizi gabe posizio erlatiboa alda dezaketen moleku- laringeko ahots-kordetan eragiten duen bibra- lez osatua dago. ES: Fluido FR: Fluide EN: Fluid zioaz. ES: Fonación FR: Phonation EN: Phona- Fluktuatu: ad. Gorputz batek isurkari baten gaine- tion an balantza egin. ES: Fluctuar FR: Fluctuer EN: Fonazio-organo: iz. Ahotsa edo hitzak sortzen di- To fluctuate tuen organoa. ES: Órgano de fonación Fluktuatzaile: izond. Uhin-formako mugimendu Fonendoskopio: iz. Auskultazio-soinuak biziago- bati dagokiona; barruan likidoa daukan egitura tzen dituen tresna; erraien kokagunea zehazteko bat haztatzean atzematen da. ES: Fluctuante FR: ere balio du. Azterketa klinikoetan erabiltzen da, Fluctuant EN: Fluctuant zenbait organoren —bereziki arnas organoen eta Fluktuazio: 1. iz. Likido baten uhin-mugimendua, bihotzaren— hotsak entzuteko. ES: Fonendos- gorputzeko barrunbe batean. 2. iz. Balio finko copio FR: Phonendoscope EN: Phonendoscope batean (gorputzaren tenperatura, adibidez) edo Arloa: Med. masa batean gertatzen den aldaketa. ES: Fluctua- Fontanela: iz. Haurraren garezurrean, hezurtu ga- ción FR: Fluctuation EN: Fluctuation beko gunea; hezurren arteko mintz hauskaitza Fluor: iz. F. Elementu kimikoa, ez-metalikoa, ga- da. ES: Fontanela FR: Fontanelle EN: Fontanel seosoa eta halogenoa. Elementu guztien artean Oharrak: Aurrekoa (bregma) eta atzekoa (lamb- elektronegatiboena da, eta erreaktibitate oso alda) dira fontanela nagusiak. Arloa: Anat. tukoa. Arnastuz gero, narritadura eragiten du, Formaldehido: iz. HCHO. Metanalaren izen tra- eta arriskutsua da. ES: Flúor FR: Fluor EN: dizionala; aldehido formikoa da. Gas toxiko ko- Fluorine Oharrak: Fluor-gatzez osaturiko po- lorgea eta lurrunkorra da; usain txarra du, eta zoiak intoxikazio larria eta heriotza ekar ditzake, hidrosolublea da. Gelak, arropak, eta abar esteri- intsektizidak edo arratoien kontrakoak istripuz lizatzeko erabiltzen da. Eskuarki, % 40ko ur-di- hartuz gero. Oharrak: Zenbait hiritan, sodio soluzioan erabiltzen da, antiseptiko orokor eta fluoruro kantitate txikiak botatzen zaizkio edate- babesle gisa, eta formol eta formalina izenak har- ko urari, hortzetako esmaltea gogortzeko eta tzen ditu. ES: Formaldehído FR: Formaldéhyde txantxarrari aurre egiteko. Arloa: Kim. EN: Formaldehyde Arloa: Kim. Fluorazio: 1. iz. Fluor atomo bat edo gehiago bar- Formazio-bero: iz. Gorputz baten sintesi-erreak- neratzea konposatu organiko baten molekulan. ziotik sortzen den bero kantitatea. ES: Calor de 2. iz. Edateko urari fluorra gehitzea; txantxarrari formación FR: Chaleur de formation EN: Heat aurre egiteko, bereziki. ES: Fluoración FR: Fluo- of formation ration EN: Fluoridation Arloa: Kim. Formol: iz. Formaldehidoaren ur-disoluzioa. Me- Fluoruro: iz. Azido fluorhidrikoaren anioia, eta tanol (alkohol metiliko) pixka bat du, eta erabi- azido horretatik eratorritako gatzen izen oro- lera ugari ditu: desinfektagarria, germizida, fun- korra. Fluorrez eta beste elementu batez osatuta- gizida eta intsektizida da, eta konposatu organiko konposatua da. Edateko urari gehitzen zaio, ko askoren sintesia bideratzen du. ES: Formol hortzetako txantxarrari aurre egiteko. ES: Fluo- FR: Formol EN: Formol ruro FR: Fluorure EN: Fluoride Arloa: Kim. Formula: iz. Sinbolo-konbinazioa; konposatu ki- Fokomelia: iz. Garapenaren anomalia. Gorputz- miko baten osagaiak, gai baten prestaera-meto- adar baten edo gehiagoren goiko aldearen gabe- doa edo emaitza zehatz bat lortzeko prozesua

87 FORMULA KIMIKO

adierazten ditu. ES: Fórmula FR: Formule EN: luzera. ES: Fotólisis FR: Photolyse EN: Photoly- Formula Arloa: Kim. sis Arloa: Kim. Formula kimiko: iz. Sinbolo multzoa; konposatu Fotosintesi: iz. Biomolekulak —nagusiki kar- bat osatzen duten elementuak eta haien propor- bohidratoak— sintetizatzeko prozesua, klorofila tzio erlatiboak adierazten ditu. ES: Fórmula quí- duten landare berdeetan. Ura eta atmosferako mica FR: Formule chimique EN: Chemical for- karbono dioxidoa hartu eta, energia gisa argia mula baliatuz, oxigenoa askatzen da. ES: Fotosíntesis Forzeps: iz. Kirurgia-tresna; bi kirtenduna da, eta FR: Photosynthèse EN: Photosynthesis Arloa: erabilera ugari ditu. Batez ere, erditzean erabil- Biol. tzen da, haurrak irteteko zailtasunak dituenean; Fototerapia: iz. Gaixotasunen tratamendua; argia koilara bana du mutur bakoitzean, umekiaren erabiliz egiten da. Naturala edo artifiziala izan buruari heltzeko eta hura atera ahal izateko. ES: daiteke argi hori. Argi ultramorea erabiltzen da, Fórceps FR: Pince EN: Forceps Arloa: Med. gehienbat, hartarako. ES: Fototerapia FR: Pho- Fosfato: iz. Azido fosforikoaren gatzen izen oro- tothérapie EN: Phototherapy Oharrak: Hainbat korra. Oso garrantzitsuak dira fosfatoak zelula gaixotasunen tratamenduan erabil daiteke argi bizietan; energia pilatzeko eta erabiltzeko, eta ultramorea: aknea, etzanera-ultzerak, psoriasia, informazio genetikoa igortzeko, batez ere. ES: hiperbilirrubinemia, eta abar. Arloa: Med. Fosfato FR: Phosphate EN: Phosphate Arloa: Frenulu: iz. Atal baten mugimenduak mugatzen Kim. dituen zati edo egitura. Motzegia denean, eten Fosforiko: izond. Fosforoari dagokiona. ES: Fosfó- egin behar da —batez ere mihiaren edo prepu- rico FR: Phosphorique EN: Phosphoric Arloa: zioaren kasuan—, organoaren mugimendua era- Kim. bat galaraz ez dezan. ES: Frenillo FR: Frein EN: Fosforo-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘fosforiko’. Frenum, frenulum Adibideak: Mihi-haria, pre- Fosforo: iz. P. Elementu kimiko ez-metalikoa. Oso puzio-haria, klitori-haria eta abar. Arloa: Anat. toxikoa eta sukoia da. Nahikoa zabaldurik dago Frigido: izond. Berotasunik edo sentimendurik ez izadian, kaltzio ortofosfato eran, batez ere. Hezu- duena; pasiorik azaltzen ez duena. Sexu-harre- rretatik, gernutik eta zenbait mineraletatik ate- manetan atsegin hartzeko eta, batez ere, orgas- ratzen da. Terapeutikan erabiltzen da, errakitismoa lortzeko ezintasuna izaten dute frigidoek. moaren, osteomalaziaren, garuneko gaixotasu- ES: Frígido FR: Frigide, froid EN: Frigid Arloa: nen, nerbio-gaixotasunen, tuberkulosiaren eta Med. besteren aurka. Sexu-organoen kitzikagarri gisa Frigidotasun: iz. Hoztasuna; sexu-grinik eza, zehaz- ere erabili izan da. Funtsezkoa da fosforoa pro- ki. ES: Frigidez FR: Frigidité EN: Frigidity Ar- teinen, kaltzioaren eta glukosaren metabolismo- loa: Med. rako. Fosforo-gutxiegitasunak pisu-galera, ane- Frogatu: ad. Frogen bidez, zerbaitek nola funtzio- mia eta ez-ohiko hazkuntza eragin ditzake. ES: natzen duen jakin, edo ongi funtzionatzen duela Fósforo FR: Phosphore EN: Phosphorus Arloa: egiaztatu; argudioak eman. ES: Probar FR: Kim. Éprouver, essayer, prouver EN: To prove, to Fosgeno: iz. Azido karbonikoaren eratorria; karbo- check no monoxidoaren eta kloroaren arteko konbina- Fruktosa: iz. Karbohidrato monosakaridoa. Kris- zioz lortzen da. Gas pozoitsua da. ES: Fosgeno tal-itxura du, eta uretan disolbagarria da. Sakaro- FR: Phosgène EN: Phosgene Arloa: Kim. sa baino gozoagoa da. Sakarosaren eta beste zen- Fotofobia: iz. Ez-ohiko jasanezintasuna argiareki- bait polisakaridoren osagaia da, eta garrantzi ko. Begietako asalduetan (erretina sentikorrak) handia du bizidunen metabolismoan. Sakarosa- edo zenbait nerbio-gaixotasunetan (meningitisa, ren eta beste polisakarido batzuen hidrolisi bidez buruko mina) agertzen da. Hainbat gaixotasu- lortzen da fruktosa era artifizialean. Ez du intsu- nen sintoma ere izan daiteke: elgorria, entzefali- linarik behar metabolizatzeko, eta, horregatik, tisa, Reiter-en sindromea, eta abar. ES: Fotofo- egokia da diabetikoentzat. ES: Fructosa FR: bia FR: Photophobie EN: Photophobia Arloa: Fructose EN: Fructose Arloa: Kim. Med. Frustrazio: iz. Gehitutako tentsio emozionala, hel- Fotohartzaile: izond. (Zelulei buruz) Argia xurga- buruak lortu nahi eta ezinaren ondoriozkoa. Bar- tuz gero, nerbio-kinada eragiten duena. ES: Fo- ne- eta kanpo-indarrek eragiten dute, eskuarki. torreceptor, fotoceptor FR: Photorécepteur EN: ES: Frustración FR: Frustration EN: Frustration Photoreceptor Arloa: Biol. Arloa: Psikol. Fotolisi: iz. Gai baten deskonposizio kimikoa, argi- Fulminante: izond. (Prozesu edo gaixotasun bati irradatzearen ondoriozkoa. Banandu nahi den buruz) Azkarra eta akutua. Esate baterako, molekularen araberakoa da erradiazioaren uhin- bihotzekoa ematea, sukarra, odoljarioa, eta

88 FUSIFORME

abar. ES: Fulminante FR: Fulminant EN: Ful- Funtzional: izond. Organismo baten edo sistema minating organiko baten funtzioei eragiten diena, egituran Fungiforme: izond. Onddo-itxura duena. ES: eraginik izan gabe. ES: Funcional FR: Fonction- Fungiforme FR: Fongiforme EN: Fungiform Ar- nel EN: Functional loa: Biol. Furunkulu: iz. Larruazaleko gaizkoadura; estafilo- Funtzio: iz. Organo edo atal baten eginkizun bere- kokoek eragiten dute. Guruin batean edo ile-fo- zia, berezkoa eta normala. ES: Función FR: likulu batean gertatzen da, eta haren ezaugarri Fonction EN: Function Arloa: Biol.-Kim. dira mina, gorritasuna eta hantura. Larria izan Funtzio talde: iz. Atomo multzoa; atomook kon- daiteke zenbait kasutan; furunkulu asko batera posatu baten molekulan agertzen direnean, ezau- izanez gero, antraxa eratzen da. ES: Forúnculo garri bereizgarriak ematen dizkiote konposatu FR: Furoncle EN: Furuncle Arloa: Med. horri. ES: Grupo funcional FR: Groupement Fusiforme: izond. Bi muturrak zorrotzak dituena. fonctionnel EN: Functional group ES: Fusiforme FR: Fusiforme EN: Fusiform

Gabezia: iz. Ezinbestekoa den gai baten falta; bita- goseak eskatzen duena baino elikagai gehiago minena, bereziki. ES: Carencia FR: Carence EN: ematean datza. ES: Sobrealimentación FR: Sura- Deficiency Arloa: Med. limentation EN: Overfeeding Gai: iz. Ikus ‘substantzia’. Gainkarga: 1. iz. Normala baino gorputz-pisu Gai gris: iz. Bizkarrezur-muinaren erdigunean, handiagoa. Pertsonaren altuera, adina eta gor- entzefalo-enborraren erdigunean, zerebeloaren puzkera kontuan hartuz neurtzen da. 2. iz. Psi- azalean eta haren barneko nukleoetan, garun- kologian, gorputzari neurriz gaindiko estresa era- azalean eta garunaren barneko nukleoetan da- giten dion edozein faktore, osasunari ere erasan goen gaia. Nerbio-zelulaz, neuroglia zelulaz eta diezaiokeena. ES: Sobrepeso, sobrecarga FR: Sur- odol-hodiz osatua dago. Bizkarrezur-muineko charge EN: Overloading gai griseko nukleoak muineko erreflexu guztien Gainkargatu: ad. Zerbaiti ohi edo komeni baino gune dira. ES: Sustancia gris FR: Substance grise karga handiagoa ezarri. ES: Sobrecargar FR: Sur- EN: Grey substance Arloa: Anat. charger EN: To overload Gai zuri: iz. Bizkarrezur-muineko eta garuneko gai Gaintentsio: iz. Linea edo zirkuitu elektriko bate- grisa inguratzen duen ehuna; nerbio-zuntz mieli- ko tentsioaren ohiz kanpoko igoera, kargaren al- nizatuz eratua dago nagusiki, baina baditu mieli- daketa bortitzak eragina. ES: Sobretensión FR: narik gabeko nerbio-zuntzak ere. ES: Sustancia Surtension EN: Overvoltage Arloa: Fis. blanca FR: Substance blanche EN: White subs- Gaitasun: iz. Ekintza edo lan batzuk egiteko erraz- tance Arloa: Anat. tasuna; jaiotzatik izaten da, eta alferrik galtzen Gaikuntza: iz. Ikus ‘gaitze’. da, zaintzen eta lantzen ez bada. ES: Aptitud FR: Gailur: iz. Hezur baten goragunea; sakroaren eta or- Aptitude EN: Aptitude Arloa: Psikol. noen arteko angeluak eratzen duena, bereziki. ES: Gaitz: iz. Ikus ‘gaixotasun’. Promontorio FR: Promontoire EN: Promontory Gaitze: 1. iz. Norbait zerbaitetarako gaitzeko Gain-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘goiko’. ekintza. 2. iz. Espermatozoideak obulua ernaltze- Gainasetasun: iz. Gehiegizko asetasuna; asea dago- ko ahalmena lortzeko prozesua; Fallopioren en disoluzio bati asetasuna eman dion osagai tronpako zabalgunera iristean jasandako aldake- berbera gehitzearen ondorioz gertatzen da. ES: tei esker lortzen du ahalmen hori espermatozoi- Sobresaturación FR: Sursaturation EN: Supersa- deak. ES: Capacitación turation Arloa: Fis.-Kim. Gaitzikor: 1. izond. Gaixotasunak edo gaixotasunen Gainazal-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘gainazaleko’. aldaketak izateko erraztasuna duena. 2. izond. Al- Gainazaleko: izlag. Larruazalari edo beste gainazal daketa bat jasateko gai dena; gai kimiko baten ka- bati dagokiona. ES: Superficial FR: Superficiel suan, esate baterako. ES: Susceptible EN: Superficial Gaixo: iz. Ikus ‘paziente’. ES: Paciente Gainbehera: iz. Ikus ‘indargabetze’. ES: Decai- Gaixobera: izond. Gaixotzeko joera duena. ES: En- miento fermizo EN: Sickly, unhealthy Gainbehera abiatu: ad. Ikus ‘indargabetu’. ES: De- Gaixondo: iz. Ikus ‘susperraldi’. caer Gaixotasun: iz. Egoera fisiologikoaren asaldua; Gaindosi: iz. Sendagaien edo beste hainbat gairen gorputzaren zati batean edo gehiagotan gerta- gehiegizko erabilera; kontrako ondorioak izan tzen da. Etiologia ezaguna izaten du gehiene- ditzake: maniatik edo histeriatik hasi, eta koma- tan, eta zeinu eta sintoma jakinak ditu ezaugarri. egoeraraino edo heriotzaraino. ES: Sobredosis ES: Enfermedad, afección FR: Maladie EN: Di- FR: Surdose EN: Overdose sease Gaineko: izlag. Ikus ‘goiko’. Gaixotasun baskular: iz. Odol-hodiei erasaten dien Gainelikatu: ad. Behar baino elikagai gehiago har- asaldua. ES: Enfermedad vascular FR: Affection tu edo eman. ES: Sobrealimentar EN: To over- vasculaire EN: Vascular disease Arloa: Med. feed Gaixotasun benereo: iz. Gaixotasun kutsagarria; Gainelikatze: iz. Zenbait gaixotasuni aurre egiteko sexu-harremanen bidez kutsatzen da. ES: Enfer- tratamendua, tuberkulosiaren aurkakoa bereziki; medad venérea FR: Maladie transmissible sexue-

90 GANBILTASUN Galaktoforo: 1. izond. Esnea daramana edo garraiatzen duena. 2. Hodi galaktoforo: iz. Esnea llement EN: Sexually transmitted disease Arloa: guruinetatik titiburuetara eramaten duen hodia. Med. ES: Galactóforo, lactífero FR: Galactophore EN: Gaixotasun biriko: iz. Gizakiarentzat patogenoak Lactiferous. Arloa: Biol. diren birusetako edozeinek eragindako gaixota- Galaktosa: iz. Azukre sinplea; laktosa osatzen du suna. Ezagutzen diren gaixotasunik larrienen eta glukosarekin batera. Nerbio-zelulen mintzetan, kutsagarrienen artean daude haietariko batzuk. azukre-erremolatxan eta itsasoko gometan eta al- ES: Enfermedad vírica FR: Infection virale EN: getan egoten da. ES: Galactosa FR: Galactose Viral infection Arloa: Med. EN: Galactose Arloa: Kim. Gaixotasun funtzional: iz. Organismoaren asal- Galbanismo: iz. Korronte jarraituak organo bizien- dua; zeinuak eta sintomak izan arren, ez da egi- gan duen eragina. ES: Galvanismo FR: Galvanis- turaren edo fisiologiaren anormaltasunik ager- me EN: Galvanism Arloa: Med. tzen azterketetan. ES: Enfermedad funcional Galdeketa: iz. Helburu jakinetarako egiten den Adibideak: Gaixotasun funtzionalak dira, batzue- galdera-zerrenda. ES: Cuestionario FR: Ques- tan, buruko mina, inpotentzia, idorreria, eta tionnaire EN: Questionnaire abar. Arloa: Med. Galdera sorta: iz. Ikus ‘galdeketa’. Gaixotasun koronario: iz. Bihotzeko arterien odol- Galkor: izond. Irauten ez duena. ES: Caduco fluxua murriztearen ondoriozko eritasuna. Bula- Galtzarbe: iz. Ikus ‘besape’. rreko mina du ezaugarri, eta bihotz-gutxiegitasu- Galtzarbeko: izlag. Ikus ‘besapeko’. na, anginak nahiz infartua eragin ditzake. ES: Gameto: iz. Ugal-zelula arra edo emea. Arra eta Enfermedad coronaria FR: Maladie coronarienne emea elkartzean, zigotoa sortzen da. Ugaltzeko EN: Coronary heart disease Arloa: Med. ahalmena du, eta zelula somatikoaren kromoso- Gaixotasun profesional: iz. Ikus 'lanbide gaixo- ma kopuru haploidea dauka. ES: Gameto FR: tasun. Gamète EN: Gamete Arloa: Biol. Gaixotasun zeliako: iz. Sabeleko organoetako Gamma izpiak: iz. Uhin-luzera txikiko erradiazio gaixotasuna; haurrei gertatzen zaie, gehienbat. elektromagnetikoa. Atomo baten nukleoak jaur- Malabsortzio-arazo bat izaten da. ES: Enferme- titzen du erreakzio nuklearretan. Energia altuko dad celíaca FR: Coeliaque EN: Celiac Arloa: fotoiek eratzen dituztenez, izpi horiek ez dute ez Anat. masarik ezta karga elektrikorik ere, eta argiaren Gaixoti: izond. Ikus ‘gaixobera’. abiadura berean higitzen dira. Erradioterapian, Gaixotu: ad. Gaixotasunak jo. ES: Enfermar EN: dosi txikitan erabiltzen dira, kaltegarriak izan To fall ill, to become ill baitaitezke ehun bizientzat. ES: Rayos gamma Gaizkiagotu: ad. Ikus ‘larriagotu’. FR: Rayon gamma EN: Gamma ray Gaizkoadura: iz. Germen patogenoen inbasioa or- Gammaglobulina: iz. Globulina plasmatikoa. ganismoan. Ugaldu eta bikoiztu egiten dira ger- Agente immunizatzaile pasiboa da, eta antigor- men horiek, eta gaixotasunak eragiten dituzte. putz-jarduera du; terapeutikan eta profilaxian Horretarako, gune bateko zelula-lesioak, toxina- asko erabiltzen da. Hainbat gaixotasunen aurre- jarioa edo antigeno-antigorputz erreakzioak ger- an immunizatzeko erabiltzen da: elgorria, polio- tatzen dira ostalarian. Sukarra da gaizkoadura mielitisa, astanafarreria, A hepatitisa, transfu- guztien ezaugarririk bereizgarriena. Antibioti- sioen ondoriozko hepatitis serikoak, agammaglo- koak dira tratamendu egokia, birusek eragindako bulinemiak eta hipogammaglobulinemiak. ES: gaizkoaduren kasuan izan ezik. ES: Infección FR: Gammaglobulina FR: Gammaglobuline EN: Infection EN: Infection Arloa: Med. Gamma globulin Arloa: Kim. Gaizkoatu: ad. Gaizkoadura gertatu; mikroorga- Gammagrafia: iz. Erradiodiagnosiaren alorreko nismoek zerbait kutsatu. ES: Endeñarse, infectar teknika. Gamma izpien bidez egoera patologi- Adibideak: Zauri nahiz zaldar batek zornea eratu koen diagnostikoa egitea ahalbidetzen du. Gai edo jariatu. Arloa: Med. erradioaktiboak zainetan sartuz egiten da. ES: Gaizto: 1. izond. Gaiztotzeko edo heriotza eragite- Gammagrafía FR: Gammagraphie EN: Gamma- ko joera duena; azkar garatzen da, eta gero eta graphy Arloa: Med. larriagoa da. 2. izond. (Minbiziari buruz) Zelula Ganbil: izond. Kanporantz kurbaturiko azala due- atipikoz osatua dagoena eta, pixkanaka, metasta- na, erdialdean ertzetan baino irtenagoa, hots, sien bidez, ondoko ehunak inbaditu eta urrunera konkortua. ES: Convexo FR: Convexe EN: Con- barreiatzen dena. ES: Maligno FR: Malin EN: vex Malignant Arloa: Med. Ganbiltasun: iz. Ganbila denaren ezaugarria. ES: Gako: izond. Ikus ‘oker’. Convexidad FR: Convexité EN: Convexity

91 GANDOR

Gandor: iz. Irtengune edo ertza; hezur-eminentzia batzuetara. Era askotara senda daitezke: azidoe- estu eta luzexka, bereziki. ES: Cresta FR: Crête kin errez, ebakuntzen bidez erauziz, eta abar. EN: Crest Arloa: Anat. Papovavirus kutsagarri arrunta da garatxoaren Gangar: iz. Ikus ‘gandor’. eragilea. ES: Verruga FR: Verruca, verrue EN: Ganglionar: izond. Gongoilei dagokiena, edo gon- Verruca, wart goilez osatua dagoena. ES: Ganglionar FR: Gan- Garatze: iz. Ikus ‘garapen’. glionnaire EN: Ganglionic, ganglionated Arloa: Garaztatu: ad. Ikus ‘irrigatu’. Anat. Garaztatze: iz. Ikus ‘irrigazio’. Gangrena: iz. Ehunen nekrosia, tokiko odol-zirku- Garbigarri: izond. Ikus ‘arazgarri’. ES: Depurativo lazioa etetearen ondoriozkoa; iskemiaren, bakte- Garbitu: ad. Ikus ‘araztu’. ES: Depurar rio-inbasioaren eta usteltzearen ondoriozkoa iza- Garezurreko: izlag. Garezurrari dagokiona, edo ga- ten da gehienetan. Gorputz-adarretan gertatzen rezurrean dagoena. ES: Craneal FR: Crânien EN: da gehienetan, eta traumatismo batek, izozteak, Cranial Arloa: Anat. erreketak, gaizkoadurak nahiz hodien gaixotasu- Garondo: iz. Lepoaren atzeko aldea, kokotea. ES: nak eragin dezakete. ES: Gangrena FR: Gangrè- Nuca FR: Nuque EN: Nape Arloa: Anat. ne EN: Gangrene Arloa: Med. Garondo-orno: iz. Ikus ‘lepo-orno’. Gangrenatu: ad. Gangrena izan. ES: Gangrenar Garondoa hautsi: ad. Garondoko hezurra hautsi, Arloa: Med. kolpe baten ondorioz. Heriotza eragin dezake. Gangrenoso: izond. Gangrena duena. ES: Gangre- ES: Desnucar noso, -a EN: Gangrenous Arloa: Med. Garraiatu: ad. Zerbait edo norbait leku batetik Gantz: iz. Gai koipetsua; animalien gorputzeko beste batera eraman, batez ere tresna, ibilgailu hainbat ehunetan eratzen da. ES: Saín EN: Ani- edo era bereziren batez baliatuz. ES: Transportar mal fat FR: Transporter EN: To transport Gantzatsu: izond. Ikus ‘koipetsu’. Garratz: izond. Lau zapore nagusietako bat. ES: Gantz-azido: iz. Konposatu organikoa, hidrokar- Agrio buro-kate batez eta karboxilo-talde terminal ba- Garrazpera: iz. Hasbeherapen hertsatu eta zaratat- tez osatua. ES: Acido graso FR: Acide gras EN: sua; irenstea zailtzen du, eta ahotsa gorritzen. Ez- Fatty acid tul eginez eztarria garbitzera behartzen du. ES: Gantz-ehun: iz. Ikus ‘ehun adiposo’. Carraspeo, carraspera FR: Graillement EN: Clea- Gantz-ehun arre: iz. Ikus ‘ehun adiposo arre’. ring of the throat Gantz-panikulu: iz. Larruazalpeko gantz-geruza. Garrazpera izan: ad. Behin eta berriz eztul txikiak ES: Panículo adiposo FR: Pannicule adipeux EN: egin, eztarria garbitzeko eta ahotsa argitzeko. ES: Panniculus adiposus Arloa: Anat. Carraspear Gantzuki: iz. Ikus ‘pomada’. Garraztu: izond. Zapore mina hartu duena. ES: Gantzutu: ad. Ikus ‘baltsamatu’. Agriado FR: Aigri EN: Sour Garaiz aurreko: 1. izlag. Haurdunaldiaren 38. as- Garun-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘zerebral’. tea bete aurretik jaiotakoa, garapen edo helduta- Garun: iz. Entzefaloaren zati nagusia; garezurraren sun osoa ez duena. 2. izlag. Ohiko garaia edo goiko aldean dago. Ildo zentral batek eskuin- eta momentu egokia baino lehen azaltzen dena. ES: ezker-hemisferioetan banatzen du; gorputz kailu- Prematuro FR: Premature EN: Prématuré karak elkartzen ditu hemisferio horiek. Hainbat Garaiz aurreko erditze: iz. Behar baino lehenago funtzio ditu garunak; besteak beste, zentzumen- erditzea; hau da, fetuak 2000-2500 g hartu aurre- funtzioak eta mugimendu-funtzioak. ES: Cere- tik, edo haurdunaldiko 37-38. astea baino lehen. bro FR: Cerveau EN: Cerebrum Oharrak: Garu- ES: Parto prematuro FR: Accouchement préma- nak zuzentzen dituen prozesuen artean daude: turé EN: Premature labor oroimena, hizkuntza, idazkera eta erantzun emo- Garapen: iz. Aldaketa- eta desberdintze-prozesua; zionala. Arloa: Anat. era mailakatuan gertatzen da, konplexutasun Garun-azal: iz. Ikus ‘garun-kortex’. maila baxuetatik altuagoetara. ES: Desarrollo FR: Garun-bentrikulu: iz. Garunean dauden lau barrun- Développement EN: Development beetako bakoitza; likido zefalorrakideoz beteak Garatu: ad. Gero eta konplexutasun maila handia- daude. ES: Ventrículo cerebral FR: Ventricule goa erdietsi nahiz erdietsarazi. ES: Desarrollar cérébral EN: Cerebral ventricle Arloa: Anat. FR: Développer EN: To develop Garuneko: izlag. Ikus ‘zerebral’. Garatxo: iz. Larruazaleko lesio onbera, birus-jato- Garuneko bentrikulu: iz. Ikus ‘garun-bentrikulu’. rrikoa. Eskuetan, oinetan eta aurpegian ager- Garuneko kommozio: iz. Buruan hartutako kolpe tzen dira, batez ere, garatxoak. Kutsagarriak baten ondoriozko egoera; bertigoa, konortea dira, eta hedatu egiten dira beste gorputz atal galtzea, goragalea, pultsu ahula eta arnasketa mo-

92 GAZTE-

tela ditu ezaugarri. ES: Conmoción cerebral FR: alkoholdunak nahiz oso hotzak edatea, edota Commotion cérébrale EN: Cerebral concussion kutsaduraren bat. Goragalea eta beherakoa eragi- Arloa: Med. ten ditu; gorputzak ura galtzen du, eta oso arris- Garun-enbor: iz. Nerbio-sistema zentralaren zatia, kutsua izan daiteke. ES: Gastroenteritis FR: garun-barrunbean kokatua; bizkarrezur-erraboi- Gastro-entérite EN: Gastroenteritis Oharrak: lak, erdiko garunak eta irtenguneek osatzen dute. Gastroenteritisaren sintomak dira: jateko gogo- ES: Tronco cerebral FR: Tronc cérébral EN: rik eza, goragalea, okadak, sabelaldeko mina eta Brainstem Arloa: Anat. beherakoa. Arloa: Med. Garun-kortex: iz. Garun-hemisferioen gainazalean Gastrolito: iz. Urdailean eratzen den kareharri- dagoen gai grisezko xafla mehea. Goi mailako konkrezioa. ES: Gastrolito FR: Gastrolithe EN: nerbio-jarduera koordinatzen du. ES: Córtex ce- Gastrolith Arloa: Biol. rebral, corteza cerebral FR: Cortex cérébral EN: Gastrula: iz. Enbrioiaren garapenaren hirugarren Cerebral cortex Arloa: Anat. aldi edo egoera, blastularen inbaginaziotik da- Garuntxo: iz. Ikus ‘zerebelo’. torrena. Kopa-itxura du. Bi geruza ditu: kanpo- Gas-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘gaseoso’. koa ektodermoa da, eta barnekoa mesentoder- Gas: iz. Fluido mota; gasean, erabatekoa da mole- moa. Aurrerago, bi geruzatan banatzen da me- kulen mugikortasuna, eta mugarik gabe hedatze- sentodermoa: mesodermoa eta endodermoa. ES: ko gaitasuna du. Ez du forma finkorik, eta ten- Gástrula FR: Gastrula EN: Gastrula Arloa: Zool. peraturak eta presioak baldintzatzen dute haren Gastrulazio: iz. Enbrioia blastula-egoeratik gastru- bolumena. ES: Gas FR: Gaz EN: Gas la-egoerara igarotzen den garapen-aldia. ES: Gas- Gas geldo: iz. Egoera jakinetan kimikoki ez-aktiboa trulación FR: Gastrulation EN: Gastrulation Ar- den gasa. Esate baterako, nitrogenoa (egoera arrun- loa: Zool. tean) eta gas nobleak (helioa, neona, argona, krip- Gatz: 1. iz. Sodio kloruroaren izen arrunta (NaCl). tona, xenona) geldoak dira gairik gehienen aurrean. Gai kolorge, kristalino, disolbagarri eta zapore ES: Gas inerte FR: Gaz inerte EN: Inert gas minekoa da; industrian erabiltzen da, janariak Gaseoso: izond. Gasari dagokiona; gas-egoeran da- ontzeko edo usteldu gabe iraunarazteko. Natura- goena, edo gasaren ezaugarriak dituena edota ko gairik ugarienetako bat da. 2. iz. Azidoen eta gasa jariatzen duena. ES: Gaseoso FR: Gazeux baseen arteko erreakziotik sortutako konposa- EN: Gaseous tuen izen orokorra. Eskuarki, gatzak atal positibo Gasifikatu: ad. Solido bat edo likido bat gas bila- batez (katioi metaliko bat) eta atal negatibo batez katu. ES: Gasificar FR: Gazéifier EN: To gasify (anioia, batzuetan, ez-metal bat izaten da; beste Arloa: Kim. batzuetan, ez-metal bat eta oxigenoa) osatuak Gastrektomia: iz. Urdaila kirurgia bidez erauztea; daude. ES: Sal FR: Sel EN: Salt erabatekoa edo neurri batekoa izan daiteke. Ul- Gatzapen: iz. Ikus ‘koagulazio’. tzera peptiko kronikoak kentzeko, edo zulatuta- Gatzapenaren kontrako: izlag. Ikus ‘koagulazioa- ko ultzeren odoljarioa gelditzeko, edota tumor ren kontrako’. gaiztoak kentzeko egiten da. ES: Gastrectomía Gatzatu: ad. Ikus ‘koagulatu’. FR: Gastrectomie EN: Gastrectomy Arloa: Med. Gatzatzaile: izond. Ikus ‘koagulatzaile’. Gastriko: izond. Ikus ‘urdaileko’. ES: Gástrico Gaza: iz. Ehun arin eta gardena, harizkoa edo ko- Gastritis: iz. Urdaileko mukosaren hantura, aku- toizkoa; elkarrengandik oso bananduak dauden tua zein kronikoa. Gastritis akutuaren eragile hariz osatua dago. Zauriak sendatzeko erabili ohi izan daitezke: erredura larriak, kirurgia handia, da, esterilizatu ondoren. Sendagai batez blaitua aspirina zein hanturaren kontrako beste gai ba- egon daiteke gaza, antiseptikoz batik bat. Senda- tzuk, kortikoideak, elikagaien alergenoak eta to- ketetan eta hesgailuetan erabiltzen da. ES: Gasa xina birikoak, bakterioenak edo kimikoak. Bes- FR: Gaze EN: Gauze talde, gastritis kronikoaren eragile izan daitezke: Gazaz bildu: ad. Gazaz estali zerbait. ES: Engasar ultzera peptikoa, urdaileko minbizia, Zollinger- Gazitasun: iz. Inguru bateko gatz-kontzentrazioa. Ellison-en sindromea edo anemia galgarria. ES: ES: Salinidad FR: Salinité EN: Salinity Gastritis FR: Gastrite EN: Gastritis Arloa: Med. Gazitu: ad. Jakiak gatzetan eta gatzunetan jarri, gal Gastrobaskular: izond. Digestio- eta zirkulazio- ez daitezen. ES: Salinizar funtzioei dagokiena. ES: Gastrovascular FR: Gas- Gaztaro: iz. Nerabezarotik helduarora doan den- trovasculaire EN: Gastrovascular Arloa: Biol. bora. ES: Juventud FR: Jeunesse EN: Youth Gastroenteritis: iz. Heste meharraren eta urdaila- Gazte-: (Hitz elkartuetan) Oraindik helduarora ren aldibereko hantura-prozesua. Gastroenteriti- iritsi ez denari dagokiona, haren ezaugarriak di- saren eragile dira: gai pozoitsuak hartzea, edo eli- tuena, edo harentzat egokia dena. ES: Juvenil kagaiak behar bezala ez murtxikatzea, edo edari FR: Juvénile EN: Juvenile

93 GAZTE

Gazte: izond. Haurtzaroaren eta adin nagusiaren Genotipo: 1. iz. Organismo edo talde baten onda- artean dagoena, edo gaztaroko hainbat ezaugarri re genetiko osoa; kromosometan geneek duten dituena. ES: Joven FR: Jaune EN: Young lekuaren eta konbinazioaren arabera zehaztua Gazur: 1. iz. Likido organiko bat (odola, esnea dago. Kanpoko itxuraren ezaugarri multzoa (fe- edo linfa, batez ere) gatzatu ondoren geratzen notipoa) baldintzatzen du. 2. iz. Material geneti- den likidoa. 2. iz. Edozein likido seroso; mintz ko berbera duten organismo taldea edo mota. serosoen azala hezetzen duena, bereziki. ES: Se- ES: Genotipo FR: Génotype EN: Genotype Ar- rum loa: Biol. Gehiegi kargatu: ad. Ikus ‘gainkargatu’. Geoda: iz. Hezur baten barnean barrunbe patolo- Geldiarazi: ad. Zerbaiten jarraitutasuna moztu. gikoa eratzea ezaugarri duen eritasuna. ES: Geo- ES: Interrumpir FR: Interrompre EN: To inte- da FR: Géode EN: Geoda Arloa: Med. rrupt Geriatria-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘geriatriko’. Gelditasun: iz. Geldi dagoenaren egoera edo ezau- Geriatria: iz. Medikuntzaren adarra; zahartzaroa- garria. ES: Inacción FR: Inaction EN: Inaction ren fisiologiaz eta hirugarren adinari erasaten Gemazio: iz. Zelularen ugalketa, sexu gabekoa. Ze- dioten gaixotasunen diagnostikoaz, tratamen- lularen gune batean kimu bat sortu, eta, zelulatik duaz eta zainketa bereziez arduratzen da. ES: Ge- bereiziz, bizidun berri bat sortzean datza. ES: Ge- riatría FR: Gériatrie EN: Geriatrics Arloa: Med. mación FR: Gemmation EN: Budding Oharrak: Geriatriko: 1. izond. Geriatriari dagokiona. 2. iz. Gemazioz ugaltzen dira behe mailako animaliak Adineko pertsonak bizitzeko eta zaintzeko pres- eta landareak (belakiak, legamiak, lizuna…). Ar- taturik dagoen zentroa. ES: Geriátrico FR: Gé- loa: Biol. riatrique, hôpital gériatrique, centre gériatrique Geminatu: izond. Bikoitia; binaka antolatua dago- EN: Geriatric, geriatric hospiold people’s home- ena, edo gune beretik binaka sortzen dena. ES: tal Arloa: Med. Geminado FR: Géminé EN: Geminated Arloa: Germen: iz. Edozein mikroorganismo; patogeno- Biol. ak, bereziki. ES: Gérmen FR: Germe EN: Germ Gene: iz. Herentziaren eta material genetikoaren Arloa: Med. unitate biologikoa. ADN molekula batean, azido Germinal: izond. Hozi-zelula bati edo garapenaren nukleikoen sekuentzia zehaztua da. Leku jakina aldi goiztiarrari dagokiona. ES: Germinal FR: du kromosoman. ES: Gen FR: Gène EN: Gene Germinale EN: Germinal Arloa: Biol. Arloa: Biol. Gernu-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘urinario’. Genero: iz. Talde taxonomikoa; ezaugarri berdin Gernu: iz. Iraizkin likidoa; giltzurrunek jariatzen bat edo gehiago dituzten espezieez osatua dago. dute, eta, maskurian pilatu ondoren, uretratik ES: Género FR: Genre EN: Genus Arloa: Biol. kanporatzen da. Pertsona helduak 1300-1600 Genetika-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘genetiko’. cm3 kanporatzen ditu egunero, egoera normalean. Genetika: 1. iz. Herentziari dagozkion printzipio- Gernuaren % 90-96 ura da; uraz gain, ordea, ak eta mekanismoak ikertzen dituen zientzia, ge- urea, sodio kloruroa (gatz arrunta), azido fosfori- neak eta haien bilakaera ikertzen dituena, berezi- koa, azido sulfurikoa, azido urikoa, amoniakoa, ki. 2. iz. Gizabanako, familia, talde edo asaldu eta abar ditu. Urearen usaina izaten du. ES: Ori- jakin baten informazio genetiko osoa. ES: Gené- na FR: Urine EN: Urine tica FR: Génétique EN: Genetics Arloa: Biol. Gernu-atxikipen: iz. Maskurian gertatzen den ger- Genetiko: 1. izond. Genetikari edo herentziari da- nu-pilaketa, ez-borondatezkoa eta gehiegizkoa. gokiona. 2. izond. Ugalketari, sorrerari edo ja- Hainbat eragile izan ditzake: maskuriko gihar-to- torriari dagokiona. ES: Genético FR: Génétique nuaren galera, disfuntzio neurologikoa, maskuri- EN: Genetic Arloa: Biol. ko lesioren bat, uretrako buxadura, analgesiko Genetista: iz. Genetikaren ikerkuntzan edo aplika- narkotikoak, eta abar. ES: Retención de orina zioan aditua. ES: Genetista FR: Généticien EN: FR: Rétention d’urines EN: Retention of urine Geneticist Arloa: Biol. Arloa: Med. Genitourinario: izond. Organismoko ugal- eta ger- Gernu-egite: iz. Gernua kanporatzeko ekintza. ES: nu-aparatuei dagokiena, hala egitura organikoei Micción FR: Miction EN: Micturation, urina- nola funtzioei. ES: Genitourinario FR: Génito- tion Arloa: Med. urinaire EN: Genitourinary Arloa: Anat. Gernu-erretentzio: iz. Ikus ‘gernu-atxikipen’. Genoma: iz. Organismo jakin bateko zelula ba- Gernu-maskuri: iz. Gihar-mintzezko zakua, pelbi- koitzaren ondare genetikoa. Prokariotoetan, kro- sean dagoena. Gernua pilatzen da bertan, uretra- mosoma bakar batean antolatua dago, eukario- tik kanporatua izan dadin. ES: Vejiga urinaria toetan ez bezala. ES: Genoma FR: Génome EN: FR: Vessie urinaire EN: Urinary bladder Arloa: Genome Arloa: Biol. Anat.

94 GILTZURRUN

Gernu-sistema: iz. Gernua sortu eta hura organis- luzatzea. ES: Músculo semitendinoso FR: Demi- motik kanporatzen duen organo multzoa; giltzu- tendineux EN: Semitendinosus Arloa: Anat. rrunez, ureterrez, gernu-maskuriaz eta uretraz Gihar zerradun: iz. Ertzetariko bat zerraren antze- osatua dago. ES: Sistema urinario FR: Appareil koa duten giharrak. Enborrean daude, toraxaren urinaire EN: Urinary system Arloa: Anat. alboan eta bizkarraren goiko eta beheko aldee- Gerri-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘lunbar’. tan, hain zuzen. ES: Músculo serrato FR: Serra- Gerri: iz. Toraxaren eta aldaken arteko gorputz za- tus EN: Serratus Arloa: Anat. tia; enborreko zatirik estuena da. ES: Cintura Gihar barneko: izlag. Gihar-ehunaren barnealdeari FR: Ceinture EN: Girdle Arloa: Anat. dagokiona. ES: Intramuscular FR: Intramuscu- Gerrialdeko: izlag. Ikus ‘lunbar’. laire EN: Intramuscular Gerruntze: iz. Ikus ‘kortse’. Gihar barneko injekzio: iz. Giharretan jartzen den Gertu: izond. Berehalakoa; distantzia edo denbora injekzioa, sendagai bat emateko helburuarekin. gutxira dagoena. ES: Próximo FR: Proche EN: ES: Inyección intramuscular FR: Injection intra- Near musculaire EN: Iintramuscular injection Arloa: Geruza: iz. Ikus ‘estratu’. Med. Gibel-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘hepatiko’. Gihar-ehun: iz. Giharraren gaia osatzen duen ehu- Gibel: iz. Digestio-hodiari lotutako guruina; gor- na; uzkurtzeko gaitasun handia duten zelulez putzeko organorik handiena eta konplexueneta- osatua dago, eta mugimendu guztien oinarri da. rikoa da. Bi ildok lobulutan banatzen dute. ES: Tejido muscular FR: Tissu musculaire EN: Oinarrizko organoa da bizitzarako, eta hainbat Muscular tissue funtzio ditu: behazuna jariatu, glukogenoa eratu, Gihar-min: iz. Giharretan sentitzen den min edo gantzak finkatu, gai nitrogenatuak urea bihurtu, ziztada, batik bat gorputz-adarretan, ariketa go- hematien eraketan eta suntsipenean parte hartu, gorregia edo iraupen luzekoa egin eta gero. ES: eta pozoiak, toxinak nahiz bakterioak neutraliza- Agujeta FR: Courbatures EN: Muscle stiffness tu, finkatu edo suntsitu, besteak beste. ES: Híga- Giharrak bigundu: ad. Gorputz atal gogortu edo do FR: Foie EN: Liver Arloa: Anat. baldartu batek askatasuna eta mugikortasuna Gihar pterigoide: iz. Beheko barailako giharra; berreskuratu. ES: Desentumecer barailaren aldeetarako mugimendua eta murtxi- Giharreria: iz. Ikus ‘muskulatura’. kadura ahalbidetzen ditu. ES: Músculo pterigoi- Gihar-tentsio: iz. Gihar-uzkurdurak eragindako des FR: Ptérygoïde EN: Pterygoid Arloa: Anat. tentsioa. ES: Tensión de los músculos, tensión Gihar-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘muskular’. muscular FR: Tension musculaire EN: Muscular Gihar: iz. Ikus ‘muskulu’. tension Gihar errisorio: iz. Ahoko 12 giharretariko bat; Gihartsu: izond. Gihar asko duena. Indartsua, ke- masetero-giharreko faszian du jatorria, eta la- mentsua. ES: Musculoso rruazalean txertatzen da, ahoko angeluan; angelu Gihar-uzkurdura: iz. Nerbio-kinaden aurrean iza- horri tiratzea du funtzio, irribarre egitean, adibi- ten den ohiko erreakzioa; gihar-zuntzak labur- dez. ES: Músculo risorio EN: Risorius Arloa: tzean datza. ES: Contracción muscular FR: Con- Anat. traction musculaire EN: Muscle twitch Gihar pektineo: iz. Izterraren barnealdeko giharre- Giltzadura: iz. Ikus ‘artikulazio’. tan aurrekoena. Haren funtzioak dira izterraren Giltzadurako: izlag. Ikus ‘artikular’. flexioa, adukzioa eta barne-errotazioa. ES: Mús- Giltzurrun-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘giltzurru- culo pectíneo FR: Pectiné EN: Pectineus Arloa: ne(ta)ko’. Anat. Giltzurrun: iz. Guruin-organo bikoitza; gernua Gihar pektoral: iz. Bularraldearen aurrealdean eta jariatzen du. Babarrun-formakoak dira giltzu- albo banatan dauden giharretako bakoitza. ES: rrunak, eta sabelalde-barrunbearen atzeko al- Músculo pectoral FR: Pectoral EN: Pectoral Ar- dean daude. Nefrona da giltzurrunaren unitate loa: Anat. histologiko eta funtzionala (milioi bat nefrona Gihar sartorio: iz. Gorputzeko giharrik luzeena, inguru daude giltzurrun bakoitzean). Nefronek pelbisetik zangarreraino doana. Haren funtzioak odoleko gaien kontzentrazioa mantentzen la- dira izterra flexionatzea eta kanporantz biraraz- guntzen dute, ura eta hondakin-gaiak (urea, tea, eta zangoa flexionatzea eta barnerantz bira- azido urikoa, eta abar) kanporatuz. Era berean, raztea. ES: Músculo sartorio FR: Muscle coutu- odolaren presioa erregulatzen duten gaiak ditu, rier EN: Sartorius Arloa: Anat. eta barne-jarioko guruin gisa ere jokatzen du. Gihar semitendinoso: iz. Izterraren atzealdeko 1300 litro odol igarotzen da egunero giltzurru- hiru giharretako bat. Haren funtzioak dira zan- netatik. ES: Riñón FR: Rein EN: Kidney Arloa: goaren flexioa, flexio-osteko errotazioa eta izterra Anat.

95 GILTZURRUNE(TA)KO

Giltzurrune(ta)ko: izlag. Giltzurrunari dagokiona, inguratzen du. ES: Glande FR: Gland EN: Glans edo giltzurrunean dagoena. ES: Renal FR: Rénal penis Arloa: Anat. EN: Renal Glaukoma: iz. Begi barneko presioaren igoera Giltzurrun-formako: izlag. Giltzurrunaren forma ezaugarri duen asaldua. Humore urtsuko irteera- duena. ES: Reniforme FR: Réniforme EN: Reni- fluxuaren buxaduraren ondoriozkoa izan daiteke form presio-igoera hori. Begi-globoa gogortu egiten Giltzurrun gaineko: 1. izlag. Giltzurrunaren gaine- da, nerbio optikoa atrofiatu, eta papila atzeratu. an dagoena. 2. iz. Giltzurrunaren gainean dago- Ikus-eremuaren murrizketa eta itsutasuna dira en guruina. ES: Suprarrenal FR: Surrénal EN: glaukomaren ezaugarri klinikorik nabarmene- Suprarenal Arloa: Anat. nak. ES: Glaucoma FR: Glaucome EN: Glauco- Giltzurrun gainekoaren muin: iz. Giltzurrun gai- ma neko guruinaren atalik barnekoena. Giltzurrun Glia: iz. Ikus ‘neuroglia’. gainekoaren muinaren zelulek erreakzio kromafi- Glizerido: iz. Glizerinaren eta gantz-azidoen este- noa dute, epinefrina eta norepinefrina eduki eta rrei dagokien termino orokorra; gantz neutroa. jariatzen baitute haien pikorrek. ES: Médula su- ES: Glicérido FR: Glycéride EN: Glyceride prarenal FR: Médullosurrénale EN: Adrenal me- Glizerina: iz. Koipe gozoa. Koipeen eta gantzen hi- dulla Arloa: Med. drolisitik lortzen da. Ehunak kontserbatzeko eta Giltzurrun-pelbis: iz. Ureterrak giltzurrunarekin lo- zati histologikoen antolaketa egiteko erabiltzen tzen diren guneko zabalgunea, inbutu-formakoa; da. Krema, kolutorio edo gargarismo gisa erabil- gernua bideratzen du giltzurrunetik ureterrera. ES: tzen da medikuntzan. Eragin libragarri- eta antili- Pelvis renal FR: Bassinet rénal EN: Renal pelvis tiasikoa du organismoaren barruan, eta azukrea- Ginekologia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘ginekologi- ren ordez erabil daiteke diabetikoetan. ES: Glice- ko’. rina FR: Glycérine EN: Glycerin Arloa: Biokim. Ginekologia: iz. Medikuntzaren adarra; emaku- Globular: izond. Globo- edo esfera-itxura duena. mearen osasun-laguntzaz, sexu- eta ugal-funtzio- ES: Globular FR: Globulaire EN: Globular ez eta ugaltze-organuen gaixotasunez arduratzen Globulina: iz. Proteina talde zabala. Disolbagarri- da. ES: Ginecología FR: Gynécologie EN: Gyne- tasunaren, mugikortasun elektroforetikoaren cology Oharrak: Umetokiko eta obulutegietako eta neurriaren arabera sailkatzen dira. Beroak ko- tumorrak, hilekoaren gorabeherak eta antzutasu- agulatu egiten ditu globulinak. Globulina mota na dira, gaur egun, ginekologiaren aztergai nagu- bat odoleko globuluetan izaten da; fibrina sor- siak. Arloa: Med. tzen du eta odol-gatzatzailea da. ES: Globulina Ginekologiko: izond. Ginekologiari dagokiona. FR: Globuline EN: Globulin ES: Ginecológico FR: Gynécologique EN: Gyne- Globulu: iz. Esfera-formako gorputz txikia. Odo- cological Arloa: Med. lean, linfan edo gorputz barneko beste isurkari Ginekologo: iz. Ginekologian aditua. ES: Ginecó- batzuetan izaten da esekiduran. Globulu gorriak logo FR: Gynécologue EN: Gynecologist Arloa: eta globulu zuriak izaten dira ornodunetan. ES: Med. Glóbulo FR: Globule EN: Globule Gingil-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘lobular’. Globulu gorri: iz. Ikus ‘eritrozito’. ES: Glóbulo rojo Gingil: iz. Ikus ‘lobulu’. Globulu-formako: izlag. Ikus ‘globular’. Gizaki: iz. Gizon-emakumeen multzoko banakoa, Glomerulu: 1. iz. Odol-hodiz edo nerbio-zuntzez arra edo emea. ES: Ser humano FR: Humain osaturiko egitura biribildua; esate baterako, gil- EN: Human tzurrun-glomerulua. 2. iz. Giltzurrun-glomerulu: Gizaseme: iz. Ikus ‘gizon’. Giltzurrunean, gernu-hodixka baten zabalgunea- Gizen: izond. Mardula; gantz gehiegi duena. ES: ren barnean dagoen glomerulua, odol-kapilar Craso FR: Gras, grasse EN: Gross, fat bihurgunetsuzkoa. ES: Glomérulo FR: Gloméru- Gizendu: ad. Gizen edo gizenago bihurtu. ES: En- le EN: Glomerulus gordar FR: Engraisser EN: To put on weight, to Glotis: iz. Triangelu-itxurako irekigune edo espa- get fatter zioa, beheko ahots-korden tartean dagoena. La- Gizeneri: iz. Ikus ‘obesitate’, ‘adipositate’, ‘adiposi’. ringearen fonazio-aparatua da. ES: Glotis FR: Gizentasun: iz. Ikus ‘obesitate’, ‘adipositate’, ‘adi- Glotte EN: Glottis posi’. Glukogeno: iz. Polisakaridoa; animalia-zeluletan Gizon: iz. Pertsona arra; heldua, bereziki. ES: biltzen den karbohidrato nagusia da. Glukosa Hombre, varón FR: Homme EN: Man molekula ugariz osatutako gluzido konplexua da. Gizonezko: iz. Ikus ‘gizon’. Animalien glukosa-erreserba da, eta giharretan Glande: iz. Zakilaren mutur distala. Uretraren zati eta gibelean metatzen da batik bat. Glukosatik harroaren hedapenaz osatua dago, eta prepuzioak lortzen da glukogenesi bidez, eta azido laktiko

96 GONGOIL

bihurtzen da gorputzak energia asko behar due- Gogor: izond. Irmoa, erresistentea; biguna ez nean. ES: Glucógeno FR: Glycogène EN: Glyco- dena. X izpien erradiazio sarkorra izendatzeko gen Arloa: Biokim. erabiltzen da bereziki. ES: Duro FR: Dur EN: Glukolipido: iz. Lipido batez eta karbohidrato ba- Hard Arloa: Kim. tez —galaktosa eta glukosa, oro har— osatutako Gogordura: iz. Epidermisa loditzearen ondorioa, konposatua; nerbio-sistemako ehunean agertzen kailuaren itxurakoa baina sakontasun gutxiago- da nagusiki. ES: Glucolípido FR: Glycolipide koa; igurzketaren, presioaren edo beste zenbait EN: Glycolipid Arloa: Biokim. narritaduraren ondorioz sortzen da. ES: Dureza Glukolisi: iz. Entzima-erreakzioen multzoa; gluko- de la piel, callosidad FR: Callosité EN: Callosity sa eta beste zenbait azukre metabolizatzen dira, Gogortu: ad. Gorputz atal bat zurrun eta mugitu azido pirubikoa lortzeko. Prozesu horretan, ener- ezinik geratu, hotzaren edo beste arrazoiren ba- gia askatzen da. ES: Glucólisis FR: Glycolyse ten ondorioz. ES: Agarrotar, entumecer FR: EN: Glycolysis Arloa: Biokim. Coincer EN: To jam Glukometro: iz. Gluzemia neurtzeko tresna. ES: Gogortze: iz. Mugimenduen zailtasuna edo bal- Glucómetro FR: Glucomètre EN: Glucometer dartzea; sentipen-nerbio zuntzen bulkaden trans- Glukosa: iz. Gluzido kolorgea, zapore gozokoa; ia misioa eteten duen edozein faktorek eragiten du. gluzido guztien konposizioaren osagarri da. Frui- ES: Agarrotamiento, entumecimiento FR: En- tu azukretsu askotan eta organismoko hainbat gourdissement EN: Numbness gunetan aurki daiteke; esate baterako, odolean, Goi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘goiko’. gibelean eta beste zenbait gorputz-ehunetan. Or- Goiko: izlag. Kokapenez edo mailaz gorago dagoe- ganismoko energia-iturri nagusietako bat da, eta na. ES: Superior FR: Supérieur EN: Superior garrantzi handia du izaki bizidunen metabolis- Goiko masailezur: iz. Ikus ‘goiko matrailezur’. moan. Animalietan, glukogeno moduan meta- Goiko matrailezur: iz. Hezur luze parea. Gorputz tzen da, eta, landareetan, almidoi moduan. ES: piramidal batez eta lau apofisiz —zigomatikoa, Glucosa FR: Glucose EN: Glucose Arloa: Kim. goranzkoa, albeolo-apofisia eta ahosabaikoa— Gluten: iz. Proteina disolbaezina; irinaren eta beste osatua. ES: Hueso maxilar superior FR: Maxillai- zenbait zerealen osagaia da. ES: Gluten FR: Glu- re supérieur EN: Maxilla ten EN: Gluten Goitika: iz. Oka egitean ahotik kanporatzen den Gluteo: iz. Ipurmasaila osatzen duten hiru giharre- gaia, urdailetik datorrena. Hainbat ezaugarri har- tako edozein. Gluteo nagusiak izterra luzatzen tu behar izaten dira kontuan goitikak sailkatze- du, ertainak izterra abduzitu eta biratu, eta txi- ko: besteak beste, kolorea eta kantitatea. ES: Vó- kiak izterra abduzitu. ES: Glúteo FR: Muscle fes- mito FR: Vomissement EN: Vomitus sier, Fessier EN: Gluteus, Gluteal Arloa: Anat. Goitika egin: ad. Ikus ‘oka egin’. Gluzemia: iz. Glukosa-kontzentrazioa, odolean. Goitikin: iz. Ikus ‘goitika’. Baraualdian, 0.6-1.2 g/l artean mantentzen da. Golo: iz. Ikus ‘bozio’. Neurri hori baino baxuagokoa bada kontzentra- Gonada: iz. Gametoak ekoizten dituen guruina; zioa, hipogluzemia deritzo; altuagoa bada, berriz, barrabilak dira arraren gonadak, eta obulutegiak hipergluzemia. ES: Glucemia FR: Glycémie EN: emearenak. Gametoak ez ezik, sexu-hormonak Glycemia ere sortzen dituzte gonadek. ES: Gónada FR: Gluzidiko: izond. Gluzidoei dagokiena. ES: Glucí- Gonade EN: Gonad Arloa: Biol. dico FR: Glucidique EN: Carbohydrate Gonadotropina: iz. Hipofisiak jariatzen duen gaia. Gluzido: iz. Karbohidratoak eta glukosidoak bil- Hormona-izaera du, eta obulutegien eta barrabi- tzen dituen termino orokorra. Karbonoz, hidro- len funtzioak bizkortzen ditu. Medikuntzan era- genoz eta oxigenoz osatutako gaia izaten da. Or- biltzen da, gonada antzuen jarduera zuzentzeko. ganismo bizientzat garrantzi handiko energia- ES: Gonadotropina FR: Gonadotrophine EN: iturri dira gluzidoak. ES: Glúcido FR: Glucide Gonadotropin Adibideak: Gonadotropina motak EN: Glucide Arloa: Biokim. dira korionikoa eta aurrepituitarioa (folikuluesti- Gogamen-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘mental’. mulatzailea eta luteinizatzailea). Arloa: Biokim. Gogamen: 1. iz. Gizabanako baten prozesu kon- Gonbitalarri: iz. Ikus ‘goragale’. tziente eta inkontziente guztien multzoa. 2. iz. Gonbito: iz. Ikus ‘goitika’. Gizabanako baten prozesu mentalen nahiz jar- Gongoil-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘ganglionar’. duera psikikoen sistema edo antolaera. Hari es- Gongoil: iz. Nerbio-zelulen metaketa; bereziki, ker egiten da: ezagutu, ulertu, oroitu, pentsatu, nerbio-sistema zentraletik kanpo taldeka pilatzen sentitu eta erreakzionatu, eta nor bere buruaz eta diren nerbio-zelulena. Bi gongoil mota daude inguruaz jabetu. ES: Mente FR: Esprit EN: organismoan: zentzumen-gongoilak (bizkarrezu- Mind rreko nerbioen atzeko erroetan eta nerbio trige-

97 GONGOIL BASAL

minoaren, glosofaringeoaren eta aurpegiko ner- organoetako asalduen ondorioz gertatzen da. ES: bioaren zentzumen-erroetan daude), eta gongoil Sordomudo, -a FR: Sourd-muet EN: Deaf-mute autonomoak (sistema sinpatikoari eta parasinpa- Gor-mututasun: iz. Entzumenaren eta hitzaren ga- tikoari dagozkienak). ES: Ganglio FR: Ganglion bezia. Hitzaren gabezia jaiotzetikoa edo jaio eta EN: Ganglia Arloa: Anat. berehalako gorreriaren ondoriozkoa izan daiteke. Gongoil basal: iz. Garun-azalaren azpian dauden ES: Sordomudez FR: Surdi-mutidé, surdimutité nerbio-nukleoak. Gai grisezko irlatxoak dira, eta EN: Deaf-mutism, deaf mutism garuneko bi hemisferioen barnean daude. ES: Gorotz: iz. Ikus ’sabel-huskin’. Ganglio basal FR: Noyaux gris centraux EN: Ba- Gorozki-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘fekal’. sal nuclei Gorozki: iz. Ikus ‘sabel-huskin’. Gongoil linfatiko: iz. Egitura obalak; linfa iragazi, Gorpu: iz. Ikus ‘hilotz’. eta gaizkoaduren aurka borrokatzen dute. Linfo- Gorputz-: (Hitz elkartuetan) Gorputzari dagokio- zitoak, monozitoak eta zelula plasmatikoak sor- na. ES: Corporal FR: Corporel EN: Corporal tzen dira gongoil linfatikoetan. Hainbat neurri- Gorputz: 1. iz. Gizabanako baten egitura osoa, or- takoak izan daitezke gongoil horiek, eta ahoan, gano guztiak bere baitan dituena. 2. iz. Orga- lepoan, besoaren behealdean, besapean eta iz- noen atal nagusia; organo baten parte den egitu- taian daude pilatuta gehienak. ES: Ganglio linfá- ra homogeneoa. ES: Cuerpo FR: Corps EN: tico Body Arloa: Anat. Gonokoko: iz. Gonokozia eragiten duen bakterio Gorputz beirakara: iz. Begi-globoaren zati handia, patogenoa. Era askean dago zornean edo leukozi- gai gardenez osatua. Kristalinoaren eta erretina- toen barruan, eta itxura oboidea du. Binaka el- ren artean dago, mintz hialoide batean. ES: kartuak daude, alde ahurrean lotuta, eta gramne- Cuerpo vitreo FR: Corps vitré EN: Vitreous gatiboak dira. ES: Gonococo FR: Gonocoque body Arloa: Anat. EN: Gonococcus Gorputz hori: iz. Obulutegiaren azaleko egitura Gonokozia: iz. Sexu bidez transmititzen den gaixo- anatomikoa; 1-2 cm-ko diametroa duen ehun tasun sarria; gehienbat gernubideari eta, batzue- horixka batez osaturiko esfera da, obulazioaren tan, faringeari, konjuntibari eta uzkiari erasaten ondoren obulutegi-folikulu hautsiaren barnean die. Kutsatutako pertsona batekin edo organis- sortua. Iraupen laburreko organo endokrino gisa mo eragilea (Neisseria gonorrhoeae) duen jariaki- funtzionatzen du, progesterona jariatuz. ES: nen batekin kontaktua izan ondoren gertatzen Cuerpo amarillo FR: Corps jaune EN: Corpus da infekzioa. Gonokoziaren ezaugarriak dira: luteum Arloa: Anat. uretritisa, disuria, baginako edo uretrako jario Gorputz kailukara: iz. Gai zurizko gunea; bi ga- zornetsu berde-horixka, gernu-meatu gorria edo run-hemisferioak konektatzen ditu. ES: Cuerpo handitua, eta azkura, mina nahiz sumindura ure- calloso FR: Corps calleux EN: Corpus callosum tra- zein bagina-zuloan. ES: Gonococia, gono- Arloa: Anat. rrea FR: Gonococcie EN: Gonococcia Arloa: Gorputz leizetsu: iz. Zakilaren eta klitoriaren gai- Med. naldean dagoen ehun zutikorra. Sexu-kitzikape- Gor: izond. Entzumen-asalduren bat duena; entzu- nean, ehuna odolez puzten da. ES: Cuerpo ca- teko zailtasuna edo ezintasuna izan ohi du. ES: vernoso FR: Corps caverneux EN: Corpus caver- Sordo FR: Sourd EN: Deaf nosum Arloa: Anat. Goragale: iz. Oka egiteko gogoa. Gorakoa bereha- Gorputz luteo: iz. Ikus ‘gorputz hori’. ES: Cuerpo laxe datorrela sentitzen da eztarrian edo epigas- lúteo trioan. Gehienetan, berehala etortzen da gora- Gorputz pineal: iz. Epifisia; barne-jarioko guruin koa. ES: Ganas de vomitar, arcada, náusea FR: txikia da. Garunaren barruan dago. ES: Cuerpo Nausée EN: Nausea pineal FR: Corpus pineale EN: Corpus pineale Goraka egin: ad. Ikus ‘oka egin’. Arloa: Anat. Goralarri: iz. Ikus ‘goragale’. Gorputz pituitario: iz. Hipofisia; hipotalamoari Gordekin: iz. Ikus ‘erreserba’. loturiko guruin txikia da. Esfenoide hezurraren Gordetze: iz. Gerora erabiltzeko balio dezakeena gainean dago, eta zenbait bizi-funtzio zuzentzen pilatzea. ES: Almacenamiento FR: Stockage EN: dituzten hormonak ekoizten ditu. Bi zati ditu: Storage Arloa: Kim. adenohipofisia edo aurreko hipofisia, eta neu- Gorgarri: izond. Oso zaratatsua dena; entzumena rohipofisia edo atzeko hipofisia. Adenohipofisia gortzen duena. ES: Ensordecedor FR: Assourdis- baino txikiagoa da neurohipofisia. Adenohipofi- sant EN: Deafening siak jariatzen dituen hormonak dira: hazkuntza- Gor-mutu: izond. Entzuterik eta hitz egiterik ez ren hormona (somatotropina), hormona tirotro- duena. Garuneko edo entzumen- eta mintzaira- pikoa, adrenokortikotropa hormona, hormona

98 GURUTZAMENDU

folikulu-estimulatzailea, hormona luteinizatzai- Gripe-: (Hitz elkartuetan) Gripeari dagokiona. ES: lea eta prolaktina. Neurohipofisian, bi hormona Gripal EN: Related to flu pilatzen dira: oxitozina eta basopresina. ES: Gripe: iz. Arnasbideetako gaixotasun kutsagarri Cuerpo pituitario FR: Glande pituitaire EN: Pi- akutua. Myxovirus batek eragiten du, eta airez tuitary body Arloa: Anat. transmititzen da, kutsatutako tanten bidez. Gri- Gorputz-adar: iz. Gorputzaren luzakina. Adibidez, pearen ezaugarri dira: buruko mina, sukarra eta besoa da goiko gorputz-adarra; zangoa, berriz, gorputz guztiko ondoeza. Ondo sendatzen ez beheko gorputz-adarra. ES: Extremidad FR: Ex- bada, bronkitisa eta belarriko gaizkoadura ager trémité EN: Extremity Arloa: Anat. daitezke. Gaur egun oso zabalduta dagoen erita- Gorpuzkera-: (Hitz elkartuetan) Gizabanako baten suna da, eta, zenbait tokitan, gripearen aurkako gorputzaren itxurari dagokiona. ES: Constitucio- neurri bereziak hartzen dira (txertoak, eta beste). nal FR: Constitutionnel EN: Constitutional Tratamendua sintomatikoa da: ohean atsedena, Gorpuzkera: iz. Gorputzaren itxura. ES: Comple- aspirina eta likidoak hartzen dira, gehienetan. 3 eta xión FR: Complexion EN: Complexion 10 egunen artean sendatzen da. ES: Gripe FR: Gorreri: iz. Entzumena ahultzea edo hura erabat Grippe EN: Influenza Arloa: Med. galtzea ezaugarri dituen prozesua. Gorreria balio- Gripearen kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Gri- estean, gaixoaren belarriak aztertzen dira, exuda- peari aurre egiteko balio duena. ES: Antigripal ziorik, zoldarik, argizaririk edo ohiz kanpoko FR: Agent anti-grippal EN: Anti-influenzal agent egiturarik ba ote dagoen ikusteko. Ebakuntza bi- Arloa: Med. dez sendatzen dira zenbait gorreria mota; beste Guanina: iz. Base purikoa; nukleotidoen eta azido zenbaitetan, entzumena hobetu daiteke audifo- nukleikoen (ADN eta RNA) osagai diren base noen eta antzeko tresnen laguntzaz. ES: Sordera, nitrogenatuetako bat da. Ugaria da izadian. Ze- sordez FR: Surdité EN: Deafness lula gehienetan dago, aske eta kantitate minimo- Gorritasun: iz. Urtikaria-lesio baten inguruko la- tan; oro har, azido nukleikoen eta nukleotidoen rruazalaren kolore gorria. ES: Enrojecimiento hidrolisi entzimatikoaren emaitza da. ES: Guani- FR: Cercle érythémateux EN: Flare na FR: Guanine EN: Guanine Arloa: Biokim. Gorritu: ad. Kolore gorria nahiz gorri antzekoa Gune: iz. Ikus ‘foku’. hartu edo eman. ES: Enrojecer FR: Rougir EN: Gune popliteo: iz. Ikus ‘belaunpe’. To redden, to turn red Adibideak: Aurpegia Gurasotasun: iz. Guraso izateak dakarren egoera. gorritu, beroagatik, emozio batengatik, itolarria- ES: Paternidad FR: Paternité EN: Fatherhood gatik, eta abar. Gurin: iz. Gai solido biguna; behi-esnearen gantza Gorriune: iz. Larruazaleko orban edo gune gorria, da. Esne-gaina joz edo irabiatuz egiten den gai masailetakoa bereziki. ES: Roseta FR: Bouffées koipetsua da, kolore hori argikoa; sukaldaritzan vasomotrices, flush EN: Flush erabiltzen da, edo zuzenean elikagai gisa. ES: Gortasun: iz. Ikus ‘gorreri’. Mantequilla FR: Beurre EN: Butter Gortu: ad. Gor bihurtu; entzumena galdu. ES: En- Gurintxo: iz. Besapeko izerdi-guruinen hantura. sordecer FR: Abassourdir, assourdir EN: To deafen ES: Golondrino EN: Boil in the armpit Arloa: Gose: iz. Elikagai-beharra edo -nahia adierazten di- Med. tuen barne-sentsazio fisikoa. ES: Hambre FR: Guruin-: (Hitz elkartuetan) Guruinei dagokiena. Faim EN: Hunger ES: Glandular FR: Glandulaire EN: Glandular Gosete: iz. Gose handi eta orokortua; gose-garaia. Guruin: iz. Odoleko materialak erabiliz gai bere- ES: Hambruna FR: Famine EN: Famine ziak ekoiztea helburu duen organoa. Gaiak Goseti: izond. Gose handia duena, edo jateko kanpora jariatzeko gaitasuna du. Organismoak beharrean dagoena. ES: Hambriento FR: Affam- behar-beharrezkoak dituen gaiak sortu eta odo- mé EN: Hungry, starving lera jariatzen ditu, edota hondakinak kanporatu Gozagarri: izond. Ikus ‘edulkoratzaile’. organismotik. Guruin batzuek lubrifikatu egiten Gozatu: ad. Ikus ‘edulkoratu’. dute, beste batzuek hormonak ekoitzi, eta abar. Gradu: 1. iz. Neurri-eskala bat banatzen den zatie- ES: Glándula FR: Glande EN: Gland tako bakoitza. 2. iz. Tenperatura neurtzeko uni- Guruin exokrino: iz. Zuzenean zein hodi baten bi- tatea. ES: Grado FR: Degré EN: Degree dez kanpoaldera irekitzen den guruina. ES: Glán- Graduazio: iz. Alkoholdun edari batek duen alkohol dula exocrina FR: Glande exocrine EN: Exocrine kantitatea. ES: Graduación FR: Graduation EN: gland Adibideak: Guruin exokrinoak dira izerdi- Graduation guruinak, listu-guruinak eta bilgor-guruinak. Gragea: iz. Sendagai-prestakina; gai azukretsuzko Guruin pituitario: iz. Ikus ‘hipofisi’. ES: Glándula geruza duen pilula da. ES: Gragea FR: Dragée pituitaria EN: Sugar-coated Gurutzamendu: iz. Ikus ‘gurutzatze’.

99 GURUTZATZE

Gurutzatze: iz. Espezie edo arraza berekoak ez di- Gutxiegitasun: iz. Organo batek bere funtzioa beren bi izaki batzea. ES: Cruzamiento FR: Croise- tetzeko ahalmenaren murriztapena. ES: Insufi- ment EN: Crossing Arloa: Biol. ciencia FR: Insuffisance EN: Insufficiency Adibi- Gurutze-formako: izlag. Gurutze-itxura edo -for- deak: Bihotz-gutxiegitasuna, arnas gutxiegitasu- ma duena. ES: Cruciforme FR: Cruciforme EN: na, eta abar. Arloa: Med. Cruciform

100

Hagin: iz. Letaginen ondoren dauden hortzetariko Handitu: 1. ad. Hantura eragin. 2. ad. Organis- bakoitza. Janaria birrintzeko moldaturik daude. moko guneren batean hantura gertatu. ES: Infla- ES: Muela FR: Dent EN: Tooth mar FR: Enflammer EN: To inflame Arloa: Hagina atera: ad. Hagin bat atxikita dagoen leku- Med. 3. ad. Ikus ‘hazi’. ES: Crecer tik indarkeriaz kanporatu. ES: Arrancar una Handitu: iz. Ikus ‘hantura’. muela Handitua beheratu: ad. Ikus ‘hertu’. Haize eman: ad. Hodi, barrunbe nahiz organo ba- Handitze: iz. Ikus ‘hazte’. tean airea edo hauts bat sartu; hainbat helburu Hanpatu: izond. Puztua, betea, handitua; harro- izan ditzake: barrua ikusi, buxadura bat kendu, tua. ES: Tumefacto EN: Swollen Arloa: Med. sendagai bat eman, eta abar. ES: Insuflar FR: In- Hantura: iz. Narritadura edo lesio bat gertatzean, suffler EN: To insufflate Arloa: Med. organismoko ehunek izaten duten erreakzioa. Haize-emate: iz. Organo nahiz barrunbe batean ai- Akutua edo kronikoa izan daiteke. Haren ezauga- rea edo hauts-itxurako beste gai bat sartzea. ES: rri dira: beroa, gorritasuna, mina, ezintasun fun- Insuflación FR: Insufflation EN: Insufflation Ar- tzionala, eta abar. Histaminek, kininek eta beste loa: Med. hainbat gaik badute eraginik hantura-prozesuan. Haize-min: iz. Ikus ‘flatulentzia’. ES: Inflamación, hinchazón FR: Inflammation Haizetsu: 1. izond. Haizeak eragiten dituena. 2. EN: Inflammation Arloa: Med. izond. Digestio-hodian dagoen gasari edo aireari Hantura beheratu: ad. Ikus ‘hertu’. dagokiona. ES: Flatulento EN: Flatulent Hanturaren kontrako: izlag. (Sendagaiei buruz) Halitosi: iz. Arnas hats desatsegina. Hainbat eragi- Hantura geldiarazten edo galarazten duena. ES: leren ondorio izan daiteke: aho-hortzen garbita- Antiinflamatorio FR: Anti-hypertensive agent sun urria, aho-hortzetako gaizkoadurak, zenbait EN: Antiinflamatory agent Oharrak: Esteroi- janari hartzea, tabakoa erretzea, edo zenbait gai- deoak —kortisonatik eratorriak— edo ez-este- xotasun sistemiko (diabetesa, gibeleko gaixota- roideoak —aspirina, ibuprofenoa eta abar— izan sunak, eta abar). ES: Halitosis FR: Mauvaise daitezke hanturaren kontrako gaiak. Arloa: Med. haleine EN: Halitosis, bad breath Oharrak: Hanturazko: 1. izlag. Hantura eragiten duena. 2. Azetona-usaina ager daiteke diabetesean, eta izlag. Hantura bati dagokiona, edo haren itxura amoniako-usaina gibeleko gaixotasunetan. Ar- duena. ES: Inflamatorio FR: Inflammatoire EN: loa: Med. Inflammatory Arloa: Med. Haluzinazio: iz. Irudipen hutsezko hautematea, Haploide: iz. Kromosoma-hornikuntza sinplea benetako estimulurik gabea. ES: Alucinación FR: duen organismoa; kromosoma ez-homologoen Hallucination EN: Hallucination Arloa: Psikiat. talde bakarra du. Kopuru haploidea 23 kromo- Haluzinogeno: izond. (Gai bati buruz) Haluzina- somakoa da gizakian. ES: Haploide FR: Haploï- zioak eragiten dituena. ES: Alucinógeno FR: Psy- de EN: Haploid chodysleptique EN: Hallucinogen Adibideak: Haragi multzo: iz. Ikus ‘haragigune’. Haluzinogenoak dira, besteak beste, azido liser- Haragigune: iz. Ez-ohiko goragune haragitsua. ES: gikoa (LSD), meskalina eta peiotea. Carnosidad FR: Excroissance de chair EN: Car- Haluzinosi: iz. Kontzientzian haluzinazioa nagusi- nosity, flehiness tzeak dakarren egoera mentala. Hautemate-asaldu Haragitsu: 1. izond. Haragiaren antzekoa, edo ha- bat gertatzen da; asaldua duenak badaki beneta- ragiz osatua dagoena; haragi asko duena. 2. koa ez dela egoera hori. ES: Alucinosis FR: Ha- izond. Haragiaren ezaugarriak dituena. ES: Car- llucinose EN: Hallucinosis Oharrak: Ager daite- noso EN: Carneous ke alkoholismoan, gai haluzinogenoak hartzean Haragizko: izlag. Ikus ‘haragitsu’. (marihuana, LSD, morfina, kokaina…) edo gor- Hari-formako: izlag. Hari baten itxura duena, edo putzaren barruan intoxikazioa berez gertatzen hari-itxura hartu arte luza daitekeena. ES: Fila- denean (uremia, exikosia…). Arloa: Psikiat. mentoso FR: Filamenteuse EN: Filamentous Handi: izond. Bolumen handikoa. ES: Volumino- Hariizpi: iz. Hari mehearen antzeko egitura malgu so FR: Volumineux EN: Voluminous edo zurruna. Organismoko zelula gehienetan

101 HARIIZPI-FORMAKO

aurki daiteke, eta hainbat funtzio morfologiko eta hainbat erreakzio katalizatzen ditu. ES: Fer- eta fisiologiko ditu. ES: Filamento FR: Filament mento FR: Ferment EN: Ferment EN: Filament Hartzitu: ad. Gai batek hartzidura eragin. ES: Fer- Hariizpi-formako: izlag. Ikus ‘hari-formako’. mentar FR: Fermenter EN: To ferment Harikara: izond. Ikus ‘filiforme’. Haserrekor: izond. Erraz haserretzen dena. ES: Harrapatu: ad. Gaixotasun baten mende geratu; Irritable Arloa: Psikol. aldarte edo sentsazio fisiko bat nozitzen hasi. ES: Hasgorapen: iz. Ikus ‘arnasgora’. Contraer Adibideak: Hotzeria harrapatu. Hasikin: iz. Ikus ‘errudimentu’. Harri: iz. Gatz mineralen metaketaren ondorioz Hats: iz. Biriketatik kanporatzen den airea. ES: zelula-ehunetan eratzen den ohiz kanpoko kon- Hálito FR: Exhalaison EN: Halitus krezioa. Batez ere giltzurrunetan, behazun-mas- Hats-bahitze: iz. Ikus ‘asma’. kurian eta gernu-aparatuan agertzen da. ES: Pie- Hats hartu: ad. Ikus ‘arnastu’. dra, cálculo FR: Pierre, calcul EN: Stone, calcu- Hatz: iz. Eskuaren bost luzakinetariko bakoitza. lus Arloa: Med. Hiru falangez osatuak daude guztiak, bat izan Harro: izond. Ikus ‘arol’. ezik: lehenengo hatzak —hatz lodiak— bi falan- Harrotasun: iz. Ikus ‘aroltasun’. ge ditu. ES: Dedo FR: Doigt EN: Finger Hartu: ad. Ahotik gai bat barneratu. ES: Ingerir Hatz erakusle: iz. Eskuko bigarren hatza. ES: FR: Ingesta EN: To ingest Dedo índice FR: Index EN: Forefinger Hartutako immuno-eskasiaren sindrome: iz. Gai- Hatz lodi: iz. Eskuko lehen hatza, lodiena. ES: xotasun biriko kutsagarria; organismoaren im- Pulgar FR: Pouce EN: Thumb Arloa: Anat. munitate-sistema suntsitzen du. Birusak T linfo- Hatz luze: iz. Eskuko hirugarren hatza. ES: Dedo zitoak —globulu zuriak— kutsatzen ditu; globu- medio, dedo corazón FR: Médius EN: Middle lu horiek, orduan, organismoaren defentsak finger abiarazten dituzte, gorputzean agertu den gaiz- Hatz nagi: iz. Eskuko laugarren hatza. ES: Dedo koadurari aurre egiteko. Birusaren transmisioa anular FR: Annulaire EN: Annular gorputzeko jariakinen —odola eta sexu-jariaki- Hatz txiki: iz. Eskuko bosgarren hatza. ES: Meñi- nak batez ere— bidez gertatzen da; hau da, sexu- que FR: Petit doigt, auriculaire EN: Little finger harremanen bidez edo kutsatutako odolarekin Arloa: Anat. kontaktuan egotearen ondorioz, eskuarki. Hasie- Hatz-mami: iz. Hatzen muturreko gune haragit- rako sintomen artean daude: nekea, aldizkako sua, azazkalaren kontrako aldean dagoena. ES: sukarra, gauean izerditzea, hotzikarak, linfadeno- Yema FR: Bout du doit EN: Finger tip patiak, esplenomegalia, anorexia, beherako aku- Haur: iz. Jaiotzatik nerabezarora bitarteko aroan da- tua, apatia eta depresioa. Neoplasia gaiztoak iza- goen pertsona. ES: Niño FR: Enfant EN: Child ten dituzte hiesaz kutsaturiko gehienek. Infekzio Haurdun: izond. Bere barnean enbrioia edo fetua hori moteltzen duten sendagaiak aurkitu dira, daraman emakumea. ES: Embarazada, encinta baina ez aurkako txertorik. ES: Síndrome de in- FR: Gravide EN: Pregnant munodeficiencia adquirida FR: Syndrome d’im- Haurdunaldi: iz. Emakumearen sabelean gertatzen munodéficience acquis EN: Acquired immuno- den gizabanako berri baten sorrera- eta garapen- deficiency syndrome Oharrak: Hiesaz kutsatzeko prozesua. 38 aste irauten du gutxi gorabehera, arriskua dute: hiesa dutenekin sexu-harremanak azken hilekoaren lehen egunetik kontatzen hasi- dituztenek, zain barnetik ziztatzeko xiringak par- ta. Isuritako milioika espermatozoideetatik mila- tekatzen dituztenek, hiesa duten emakumeen kak lortzen dute emakumearen obulura iristea, umekiek, eta abar. Arloa: Med. Fallopioren tronpako kanpoko ertzean. Hala ere, Hartzaile: iz. Ikus ‘errezeptore’. oro har, espermatozoide bakarrak lortzen du Hartzidura: iz. Konposatu organiko baten erreak- obuluaren barruan nukleoraino iristea; hala, gi- zioa edo deskonposizioa, hartzigarri batek eragi- zonaren eta emakumearen pronukleoak elkartu, na. Zenbait bizidunetan —legamietan berezi- eta ernalketa gertatzen da. ES: Embarazo, gesta- ki— gertatzen den arnasketa anaerobio mota bat ción FR: Grossesse EN: Pregnancy da. Bertan, gluzidoak deskonposatzen dira, eta Haur-galtze: iz. Ikus ‘abortu’. beste konposatu sinpleago batzuk eta karbono Haurgintza: iz. Ikus ‘erditze’. dioxidoa ematen dituzte. ES: Fermentación FR: Haurra galdu: ad. Ikus ‘abortatu’. Fermentation EN: Fermentation Oharrak: Har- Haurtzaro: iz. Giza garapenaren aldia, jaiotzatik tzidura oso garrantzitsua da ogia, ardoa eta beste nerabezaroaren hasiera arte irauten duena. ES: hainbat produktu egiteko. Infancia FR: Enfance EN: Childhood Hartzigarri: izond. (Gai bati buruz) Hartzidura Hausketa: iz. Ikus ‘haustura’. eragiteko gaitasuna duena. Jatorri proteikoa du, Hauste: iz. Ikus ‘haustura’.

102 HEMATROKRITO

Haustu: ad. Gai solido bat eho edo txikitu, guztiz Hedapen: iz. Ikus ‘hedatze’. hauts bihurtu arte. ES: Porfirizar Hedatu: ad. Hedadura handiagoa hartu edo eman. Haustura: iz. Hezur bateko lesio traumatikoa; he- ES: Propagar FR: Propager EN: To propagate, to zur-ehunaren jarraitutasuna eteten da. Haustu- spread rak sailkatzeko, kontuan hartu behar dira lesioak Hedatze: 1. iz. Eskeletoaren hainbat giltzadurak erasandako hezurra, zauritutako hezurgunea, ahalbidetzen duten mugimendua; elkarren on- hausturaren jatorria, eta abar. ES: Fractura FR: doan dauden bi hezurren arteko angelua handi- Fracture EN: Fracture Arloa: Med. tzen du. ES: Extensión FR: Extension EN: Ex- Hautatze: iz. Hautespen-prozesua; populazio eta tension 2. iz. Espezie baten iraupena, banakoen espezie bereko banakoen artean egiten da, eta ugalketaren ondoriozkoa. 3. iz. Lesio edo gaixo- ugalduko direnak hartzen dira, haiek baitira tasun baten hedadura areagotzea. ES: Propaga- ondorengoei geneak emango dizkietenak. ES: ción FR: Propagation EN: Propagation Selección FR: Sélection EN: Selection Oharrak: Hegal: iz. Ikus ‘albo’. Hautatze motak dira: artifiziala eta naturala. Ar- Hegaleko: izlag. Ikus ‘saihetseko’. loa: Biol. Heldu: ad. Erabateko garapena lortu. ES: Madurar Hautsi: 1. ad. Gorputz-adar edo giltzadura baten FR: Maturer EN: To mature haustura gertatu. 2. ad. Zerbaiten jarraitutasuna Heldu: izond. (Pertsonei buruz) Erabateko gara- desegin edo eten. ES: Fracturar FR: Fracturer pen fisiko, psikiko eta intelektualera iritsi dena. EN: To fracture, to break ES: Maduro FR: Mûr EN: Mature Haz-neke: iz. Ikus ‘desnutrizio’. Helduleku: iz. Tresna bati heltzeko gunea; meta- Hazi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘seminifero’. lezkoa izatea komeni da, asepsia-kontuengatik. Hazi: 1. ad. Handi edo handiago bihurtu. ES: Cre- ES: Mango FR: Manche EN: Handle cer FR: Croître, augmenter EN: To grow 2. ad. Heldutasun: iz. Izakiaren garapen biologikoa era- Mikroorganismo jakinen hazkuntza bideratu, in- bat osatu den garaia; organismoa ugaltzeko gai gurune egokitu batean. ES: Cultivar Arloa: Mi- den aldiari dagokio. ES: Adultez, madurez FR: krob. Âge adulte EN: Adulthood Hazi: iz. Ikus ‘semen’. Helio: iz. He. Elementu kimiko gaseosoa; gas no- Hazi-jartze: iz. Ikus ‘intseminazio artifizial’. bleen artean arinena, kolorgea eta usainik eta Hazizurri(ak): iz. Ikus ‘parotiditis’. ES: Paperas zaporerik gabea da. Oro har, ez da beste ele- FR: Oreillons EN: Mumps mentuekin konbinatzen. Helioaren erabilera fi- Hazkunde: iz. Ikus ‘hazte’. siologiko eta terapeutiko nagusiak arnasketari Hazkuntza: 1. iz. Laborategian mikroorganismoak dagozkio: arnas terapia eta probak, narkosiaren edo ehunak hazteko prozesua. ES: Cultivo FR: prebentzioa, biriken hondar-edukieraren kalku- Culture EN: Culture Arloa: Biol. 2. iz. Ikus ‘haz- lua, eta abar. Oso tenperatura baxuak lortzeko te’. (kriogenia) eta globoak eta aerostatoak puzteko Hazte: iz. Gorputzaren garapen fisiologiko, anato- erabiltzen da. Beroaren eroale ona da. ES: Helio miko, psikologiko, intelektual, sozial eta kultural FR: Hélium EN: Helium Arloa: Kim. mailakatu normala, haurtzarotik helduarora bi- Helix: iz. Tolesdura erdi zirkularra; belarri-pabi- tartean gertatzen dena. ES: Crecimiento FR: loiaren goi-alboko ertza osatzen du. ES: Hélix Croissance EN: Growth FR: Hélix EN: Helix Hazteri: iz. Gaixotasun kutsagarria, Sarcoptes sca- Heltari: izond. Ikus ‘sorosle’. biei akaroak eragina. Larruazaleko azkura, eta Heltze: 1. iz. Erabateko garapena lortzeko proze- hazka egitearen ondoriozko lesioak ditu ezau- sua. Gizakietan, gaitasun fisiko, emozional eta garri. ES: Sarna FR: Gale EN: Scab Arloa: Med. intelektual guztiak lortzea da helburua. 2. iz. Hazteritsu: izond. Hazteriak jo duena. ES: Sarno- Hozi-zelulen eraketa meiotikoaren azken aldia; so EN: Scabietic zelula bakoitzeko kromosoma kopuru diploi- Hebaindu: izond. Ikus ‘zauritu’. dea murriztu egiten da, eta haploide bihurtu. Hebefrenia: iz. Eskizofrenia mota; batik bat gazte- ES: Maduración FR: Maturation EN: Matura- engan agertzen da. Depresioa, ilusio zentzugabe- tion ak, gaitasun mentalen galera mailakatua eta mo- Hemati: iz. Ikus ‘eritrozito’. ES: Hematíe FR: Hé- ralaren lasaikeria ditu ezaugarri. ES: Hebefrenia matie FR: Hébéphrénie EN: Hebephrenia Arloa: Psi- Hematokrito: iz. Odolaren bolumen osoan, globu- kiat. lu gorrien batez besteko bolumena. ES: Hemato- Hebefreniko: izond. Hebefreniari dagokiona, edo crito FR: Hématocrite EN: Hematocrit Oharrak: hebefreniak jotakoa. ES: Hebefrénico FR: Hé- Hematokrito normala % 43-49 da gizonezkoe- béphrénique EN: Hebephrenic tan, eta % 37-43 emakumezkoetan.

103 HEMATOLOGIA

Hematologia: 1. iz. Medikuntzaren adarra; odola- tetik pasatzen da, eta zirkulaziora itzultzen zaio. ren eta organo hematopoietikoen gaixotasunak Giltzurrun-gutxiegitasunean eta hainbat prozesu aztertzen ditu. 2. iz. Biologiaren alorra; odol-az- toxikoren tratamenduan erabiltzen da. ES: He- terketak (morfologiazkoak, fisiologiazkoak, gene- modiálisis FR: Hémodialyse EN: Hemodialysis tikazkoak, kimikazkoak, eta abar) egiten ditu. Arloa: Med. ES: Hematología FR: Hématologie EN: Hema- Hemofilia: iz. Hemostasiaren herentziazko asal- tology dua; odola oso geldiro gatzatzea du ezaugarri. Hematologo: iz. Hematologian aditua. ES: Hema- Odolean gatzatze-faktore (antihemofilikoa edo tólogo FR: Hématologue EN: Hematologist VIII. faktorea) baten falta da eragilea. X sexu- Hematoma: iz. Organo batean edo larruazaleko kromosomari lotutako forma azpirakorraren bi- ehunetan pilatutako odol gainezkatua, odol-hodi dez transmititzen da, eta gizonezkoek bakarrik bat hautsi edota odol-diskrasiaren baten ondo- jasaten dute. ES: Hemofilia FR: Hémophilie EN: rioz gertatua. Traumatismo batek edo kirurgia Hemophilia Arloa: Med. ondorengo hemostasia ez-oso batek eragin deza- Hemofiliaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) ke. ES: Hematoma FR: Hématome EN: Hema- Odola gatzatzeko eragina duena; VIII. faktoreak toma egiten du hori, eta urri izaten dute hemofilikoek. Hematopoiesi: iz. Globulu gorrien eraketa eta ga- ES: Antihemofílica (Globulina, AHG) FR: rapen normala, hezur-muinean. ES: Hematopo- Agent antihémophilique EN: Antihemophilic yesis FR: Hématopoïèse EN: Hematopoiesis agent Arloa: Med. Oharrak: Anemia bortitzean eta beste asaldu he- Hemofiliko: izond. Hemofiliari dagokiona, edo matologiko batzuetan, hezur-muinaz kanpoko hemofiliak joa. ES: Hemofílico EN: Haemophi- beste organo batzuetan sor daitezke zelula ho- lic, haemophiliac riek. Arloa: Biol. Hemoglobina: iz. Kolore gorriko heteroproteina; Hematopoietiko: izond. Odol-zelulen eraketaren hematietan aurki daiteke, eta biriketatik ehune- eta garapenaren prozesuarekin erlazionatua da- tara oxigenoa garraiatzea eta zeluletatik biriketara goena. Hezur-muina, gongoil linfatikoak eta ba- karbono dioxidoa garraiatzea dira haren funtzio- rea dira organo hematopoietiko nagusiak. ES: ak. Eritrozito bakoitzak 200-300 hemoglobina Hematopoyético FR: Hématopoïétique EN: He- inguru ditu, eta hemoglobina molekula bakoi- matopoietic Arloa: Biol. tzak hemo molekula ugari ditu. Hemo molekula Hematosi: iz. Odolaren arterializazio edo airezta- bakoitzak oxigeno molekula bat garraia dezake. pena; biriketan gertatzen da, eta osmosi bidezko Hemoglobina molekula batek globinazko lau gas-trukea da, odolaren eta hartutako airearen kate polipeptidiko ditu: alfa (a), beta (b), gamma artekoa. Odolak karbono dioxidoa utzi eta oxi- (g) eta delta (d). ES: Hemoglobina FR: Hémo- genoa hartzen du biriketatik. ES: Hematosis FR: globine EN: Hemoglobin Arloa: Biokim. Hematopoiesis EN: Aeration Arloa: Biol. Hemopatia: iz. Odoleko eta organo hematopoieti- Hematuria: iz. Odolaren ohiz kanpoko presentzia, koetako gaixotasunen izen generikoa. ES: Hemo- gernuan. Giltzurrunen, gernu-aparatuaren eta patía FR: Hëmophathie EN: Hemopathy Arloa: inguruko organoen eritasun baten ondorioz ger- Med. tatzen da. ES: Hematuria FR: Hématurie EN: Hemopoiesi: iz. Odoleko zelulen eraketa. Hil edo Hematuria Arloa: Med. zahartu adina eritrozito, leukozito eta plaketa Hemiplegia: iz. Gorputzaren bi erdietako baten sortzen dira. ES: Hemopoyesis FR: Hémopoïèse paralisia, eskuarki aurkako hemisferioko lesio ba- EN: Hemopoiesis Oharrak: Hezur-muin gorrian, tek eragina. Nahitaezko mugimenduguneetan globulu gorriez gain leukozitoak eta plaketak gertatutako gaitzen ondorioz sortzen da: bur- sortzen dira; gongoil linfatikoetan eta barean, muineko odoljarioak, burmuineko arteriako berriz, linfozitoak eta monozitoak. Arloa: Biol. tronbosia edo enbolia, eta abar. ES: Hemiplejía Hemorragia: iz. Ikus ‘odoljario’. FR: Hémiplégie EN: Hemiplegia Arloa: Med. Hemorragiko: izond. Hemorragiari dagokiona. Hemiplegiko: izond. Hemiplegiari dagokiona, edo ES: Hemorrágico FR: Hémorragique EN: He- hemiplegiak joa. ES: Hemipléjico FR: Hémiplé- morrhagic gique EN: Hemiplegic Hemorroide: iz. Uzkiaren kanpoaldeko edo heste Hemisferio: iz. Garunaren edo garuntxoaren bi er- lodiaren muturreko zainetan eratzen den barizea. dietako bakoitza. ES: Hemisferio FR: Hémisphè- Barnekoak edo kanpokoak izan daitezke, eta re EN: Hemisphere Arloa: Anat. mina, erredura, azkura eta odoljarioa dituzte Hemodialisi: iz. Giltzurrunez kanpoko arazketa- ezaugarri. Hemorroideen eragileak dira, besteak prozedura, odoleko gehiegizko ura eta hondakin- beste: idorreria, denbora luzean eserita egotea, gaiak kanporatzeko. Gaixoaren odola makina ba- jan-edan handiak egitea, hipertentsioa, uzkiko

104 HERREN EGIN

esfinterraren atonia, eta abar. ES: Hemorroide, kotan ematen da. ES: Tasa de mortalidad FR: almorrana FR: Hémorroïde EN: Hemorrhoid Taux de mortalité EN: Death rate, mortality rate Hemorroideen kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Heriotzaurreko: izlag. Ikus ‘terminal’. Hemorroideen kontra eragiten duena. ES: An- Hermafrodismo: iz. Gameto arrak eta emeak bate- tihemorroidal FR: Agent anti-hémorroïdal EN: ra dituen bizidunaren sexu mota; gizakietan ez Anti-hemorroidal agent Arloa: Med. da maiz agertzen. Gizaki hermafroditek barrabil- Hemostasia: iz. Odoljario bat gerarazteko, abian ehuna eta obulutegi-ehuna izaten dituzte. Barra- jartzen diren mekanismo fisiologikoen multzoa. bil-ehunean, semen-tutuak edo espermatozoi- Hiru faktorek eragiten dute: mindutako guneko deak daude; obulutegi-ehunean, berriz, foliku- hodi-uzkurdurak, plaketen atxikidurak eta agre- luak eta gorputz luteoak. ES: Hermafrodismo gazioak, eta odolaren gatzapenak. ES: Hemosta- FR: Hermaphrodisme EN: Hermaphroditism sia, hemostasis FR: Hémostase EN: Hemostasis Arloa: Biol. Hepatiko: izond. Gibelari dagokiona. ES: Hepáti- Hermafrodita: izond. Bere gonadetan barrabil- co FR: Hépatique EN: Hepatic ehuna eta obulutegi-ehuna dituena; gameto Hepatitis: iz. Gibelaren hantura. Hepatitisaren arrak zein emeak ekoizteko gai da. ES: Herma- ezaugarri dira: ikterizia, hepatomegalia, anorexia, frodita FR: Hermaphrodite EN: Hermaphrodite sabelaldeko eta urdaileko ondoeza, gibelaren ez- Arloa: Biol. ohiko funtzioa, pigmentua galduriko gorozkiak Hermafroditiko: izond. Ikus ‘hermafrodita’. ES: eta gernua iluntzea. Hepatitis larria garatzeak zi- Hermafrodítico rrosia eta gibeleko disfuntzio kronikoa eragin Hernia: iz. Prozesu patologikoa; organo bat —edo ditzake, eta, ondorioz, heriotza. ES: Hepatitis haren atalen bat— kanpora ateratzen da ingura- FR: Hépatite EN: Hepatitis Arloa: Med. tzen duen gihar-hormako ez-ohiko zulo batetik. Hepatologia: iz. Medikuntzaren adarra; gibelaz eta ES: Hernia FR: Hernie EN: Hernia Arloa: Med. hari erasaten dioten gaixotasunez arduratzen da. Heroina: iz. Morfinaren eter diazetikoa; drogakia ES: Hepatología FR: Hépatologie EN: Hepato- da. Zapore mingotseko hauts zuria da, oso toxi- logy Arloa: Med. koa, eta morfinak baino mendekotasun handia- Heptano: iz. Hidrokarburo asea; likido kolorgea, goa eragiten du. Sudurretik har daiteke hauts petrolioaren destilaziotik lortzen dena. Disolba- eran, edo odol-zainetik ziztatu urarekin nahastu- tzaile gisa erabiltzeaz gain, eragin anestesikoa ere ta. ES: Heroína FR: Héroïne EN: Heroin badu. ES: Heptano FR: Heptano EN: Heptano Heroinazale: izond. Heroinaren mende dagoena. Herbal: izond. Ikus ‘paralitiko’. ES: Heroinómano FR: Héroïnomane EN: He- Herbaldu: ad. Ikus ‘elbarritu’. roin addict Heredagarri: izond. Hereda daitekeena; hereda- Heroinazaletasun: iz. Ikus ‘heroinomania’. tzen dena. ES: Heredable FR: Héréditaire EN: Heroinomania: 1. iz. Heroinarekiko mendekota- Inheritable suna. 2. iz. Heroinak eragindako intoxikazioa. Heredatu: ad. Izaki bizidunek beren gurasoen ES: Heroinomanía FR: Héroïnomanie EN: He- ezaugarri fisikoak eta psikologikoak jaso. ES: He- roin addiction redar FR: Hériter EN: To inherit Herpes: iz. Gaixotasun akutua, birus batek eragi- Hereditario: izond. Ikus ‘herentziazko’. na; larruazalari zein mukosei erasaten die. Her- Herentzia: iz. Belaunaldi batek ondorengoari ezau- pesaren ezaugarri nagusi dira gorputzeko irekigu- garri genetiko normalak zein patologikoak iga- neen inguruan sortzen diren pikor txikiak. Su- roaraztearen ondorioa. ES: Herencia FR: Hérédi- karra, hesteetako gorabeherak, nekea, eta abar té EN: Inheritance eragiten ditu. Hiru herpes mota nagusi bereizten Herentziazko: izlag. Gurasoek ondorengoei igaroa- dira: sinplea (sinplea 1), ugal-organoetakoa (sin- razitako ezaugarri, asaldu edo gaixotasunei dago- plea 2) eta herpes zoster-a. ES: Herpes FR: Her- kiena. ES: Hereditario FR: Héréditaire EN: He- pés EN: Herpes simplex Arloa: Med. reditary Herra: iz. Zerbaiti edo norbaiti zaion ezinikusia, Heriotza: iz. Biziaren erabateko etena; bihotz-tau- nazka edo higuina. ES: Aversión FR: Aversion padarik eta arnasketarik eza ditu ezaugarri. ES: EN: Aversion Muerte, fallecimiento, expiración FR: Mort EN: Herren: izond. Zango nahiz oin bat falta duena, Death edo akatsen baten ondorioz gorputza alde batera Heriotza multzo: iz. Batez ere izurriteek, gerrateek bestera baino gehiago okertuz ibiltzen dena. ES: eta hondamendiek eragindako heriotza kopurua. Cojo FR: Boiteux, euse EN: Lame, crippled ES: Mortandad FR: Mortalité EN: Death toll Herren egin: ad. Gorputza alde batera bestera bai- Heriotza-tasa: iz. Lurralde batean denbora-tarte ja- no gehiago okertuz ibili. ES: Cojear FR: Boiter, kin batean gertatzen den heriotza kopurua; mila- clocher EN: To limp, to hobble

105 HERRENERI

Herreneri: iz. Herrentasuna eragiten duen gaixota- Heste-aringarri: izond. Ikus ‘laxante’. suna; herrena denaren gaitza. ES: Renquera Heste-bilo: iz. Heste meharraren barnealdeko aza- Herrenka ibili: ad. Ikus ‘herren egin’. lera guztian zehar pilatutako luzakin txiki eta Herrentasun: iz. Elbarritasuna, batez ere oineko ugarietako bakoitza. Likidoak eta elikagaiak ba- edo zangoko lesio baten ondoriozkoa. Bizkarreko rreiatzen eta garraiatzen dituzte heste-biloek. hainbat arazorekin ere harremana izan dezake. Gantzak eta digestio-gaiak xurgatzea dute fun- ES: Cojera FR: Boiterie EN: Lameness tzio. ES: Vellosidad intestinal FR: Villosité intes- Herstura: iz. Izu-, estutasun- eta beldur-sentsazioa, tinale EN: Intestinal villi etorkizuneko, barneko edo zehaztu gabeko arris- Heste-flora: iz. Hesteetako bakterio multzoa; di- ku baten aurrean. ES: Ansiedad FR: Angoisse gestiorako lagungarria da. Garrantzi handikoa da EN: Anxiety Oharrak: Angustiaren osagai psiko- belarjaleentzat, zelulosa desegin dezakeen ba- logikotzat jotzen da. Arloa: Psikol. karra baita. ES: Flora intestinal FR: Flore intesti- Hertsadura: iz. Gorputzeko zulo edo hodi bat ez- nale EN: Intestinal flora ohiko eran estutzearen ondorioa; esate baterako, Hestegorri: iz. Gihar-mintzezko hodia, 24-28 cm odol-hodien uzkurtzea edo basokonstrikzioa. ES: ingurukoa; faringetik urdaileraino doa. Digestio- Constricción FR: Constriction EN: Constriction hodiko zatirik estuena da, eta diafragma zeharka- Arloa: Med. tzen duen puntua du gunerik estuena. ES: Esófa- Hertsaketa: iz. Ikus ‘hertsadura’. go FR: Oesophage EN: Esophagus Arloa: Anat. Hertsatu: 1. ad. Itxi eta estutu, zanpatuz. ES: Cons- Hestegorriko: izlag. Hestegorriari dagokiona. ES: treñir FR: Resserrer EN: To constrict Arloa: Med. Esofágico FR: Oesophagienne EN: Oesophageal 2. ad. Ikus ‘konprimitu’. Arloa: Anat. Hertsatze: iz. Ikus ‘hertsadura’. Heste-hari: iz. Hodi naturalak zabaltzeko edo arti- Hertsatzaile: 1. iz. Hainbat zuloren kanalak zirkular- fizialak mantentzeko erabiltzen den haria. ES: ki ixteko funtzioa duen giharra. 2. iz. Konpresioa Bordón egiteko erabiltzen den tresna. 3. izond. (Sendagaiei Heste-min: iz. Ikus ‘sabeleko min’. buruz) Uzkurdura eragiten duena. ES: Constrictor Heste-sobre: iz. Zizare-itxurako luzakina. Heste FR: Constricteur EN: Constrictor Arloa: Med. itsuaren behealdean dago, eta luzera aldakorra Hertu: ad. Gorputzeko atal baten hantura txikitu du (7-15 cm). ES: Apéndice cecal, apéndice ver- edo desagertu. ES: Deshinchar, desenconar miforme, apéndice ileocecal FR: Appendice vermi- Heste(eta)ko: izlag. Hesteetan dagoena, edo heste- culaire EN: Vermiform appendix Arloa: Anat. ei dagokiena. ES: Intestinal FR: Intestinal EN: Heste-zizare: iz. Helminto biribildu handien gene- Intestinal roa; esate baterako, gizakiaren heste meharrean Heste-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘heste(eta)ko’. bizi den Ascaris lumbricoides bizkarroia. Askaria- Heste: iz. Digestio-hodiaren zatia; urdaileko piloro- sia eragiten du, klima tropikal epela duten lurral- tik uzkiraino doa. Heste lodiak eta heste meharrak deetan batez ere. ES: Lombriz intestinal FR: Ver osatzen dute. ES: Intestino FR: Intestin EN: Intes- intestinal EN: Intestinal worm tine Arloa: Anat. Heterogametiko: izond. Bi gameto mota sortzen di- Heste itsu: iz. Heste lodiaren lehen zatia eratzen tuena; X eta Y kromosoma sexualak dituena. ES: duen zaku sakona. Heste meharreko ileonari lo- Heterogamético FR: Hétérogamétique Oharrak: tua dago. ES: Intestino ciego FR: Cecum EN: XY kromosomez eraturik dago gizonezkoen sexua; Cecum Arloa: Anat. hots, heterogametikoa da. Arloa: Biol. Heste lodi: iz. Digestio-hodiaren zatietariko bat; Heterogamia: 1. iz. Gameto desberdinak elkartuz hura eratzen duten atalak dira: heste itsua, apen- gertatzen den ugalketa sexuala. Neurrian eta egi- dizea, goranzko kolona, zeharkako kolona, behe- turan izaten da, batez ere, gametoen arteko des- ranzko kolona eta ondestea. Digestio-hondaki- berdintasuna. 2. iz. Belaunaldi sexual eta sexu- nak deshidratatu eta gorotz bihurtzen ditu. ES: gabekoen txandakako ugalketa. ES: Heteroga- Intestino grueso FR: Gros intestin EN: Large in- mia FR: Hétérogamie EN: Heterogamy Arloa: testine Arloa: Anat. Biol. Heste mehar: iz. Digestio-hodiko zatirik luzeena; Heterokromosoma: iz. Sexu-kromosoma; ezauga- 7 metro inguru ditu. Barne-azala muki-mintz rri sexualak kudeatzen dituzten bi kromosome- glandular konplexu batez estalia du. Pilorotik tako bakoitza da (emakumezkoan XX, gizonez- heste itsuraino doa, eta hiru zati ditu: duodenoa, koan XY). ES: Heterocromosoma FR: Hété- jejunoa eta ileona. Heste meharrean egiten dira rochromosome EN: Heterochromosome Arloa: elikagaien hartzidura- eta xurgapen-prozesuak. Biol. ES: Intestino delgado FR: Intestin grêle EN: Heteromorfismo: iz. Ikus ‘polimorfismo’. ES: He- Small intestine Arloa: Anat. teromorfismo

106 HEZURREZKO AHOSABAI

Heterosexual: izond. Beste sexukoenganako sexu- Hezur palatino: iz. Garezurreko hezur bikoitia; grina duena. ES: Heterosexual FR: Hétérosexuel ahosabai gogorraren atzeko aldea eratzen du, eta EN: Heterosexual sudur-barrunbearen eta betzuloaren oinaren par- Heterosexualitate: iz. Beste sexukoekiko sexu-era- te da. Bi zati edo segmentuz osaturiko hezurra da karpena. ES: Heterosexualidad FR: Hétérosexua- (bertikala bata eta horizontala bestea, angelu zu- lité EN: Heterosexuality zenean lotuak). ES: Hueso palatino FR: Os pala- Heterosi: iz. Hibrido baten lehen belaunaldia aurre- tin EN: Palatine bone Arloa: Anat. koen edozein andui baino indartsuagoa den ego- Hezur parietal: iz. Garezurraren goiko eta alboko era. ES: Heterosis FR: Hétérosis EN: Heterosis aldeak eratzen dituen hezur bikoitia, hezur fron- Arloa: Biol. talaren eta hezur okzipitalaren artekoa. ES: Hue- Heterozigosi: iz. Zigoto baten eraketa; gene pare so parietal FR: Os pariétal EN: Parietal bone Ar- desberdina duten bi gameto elkartzeagatik ger- loa: Anat. tatzen da. ES: Heterocigosis FR: Hétérozygosité Hezur piramidal: iz. Karpoko lehen lerroko hiruga- EN: Heterozygosis Arloa: Biol. rren hezurra, triangelu-itxurakoa; eskumuturreko Heterozigoto: iz. Karaktere jakin baterako, kromo- kubitoaren aldean dago. ES: Hueso piramidal sometan bi alelo desberdin dituen organismoa. Hezur sakro: iz. Triangelu-itxurako hezur handia; ES: Heterocigoto FR: Hétérozygote EN: Hete- pelbisaren atzeko aldean dago. Ziri moduan txer- rozygous Arloa: Biol. tatzen da bi aldaka-hezurren artean. Sakroaren Hetika: iz. Tuberkulosia. Eritasun kutsagarria da, oinarria azken gerri-ornoarekin giltzatzen da; be- Koch-en baziloak eragina. Biriketan (ezagunena) heko erpina, berriz, kokzixarekin. ES: Hueso sa- edo gorputzaren beste alderdi batzuetan eratzen cro FR: Os sacrum EN: Sacral bone Arloa: Anat. diren pikor antzeko batzuk dira hetikaren ezau- Hezur semilunar: iz. Karpoko lehen ilarako biga- garri nagusiak. ES: Hética Arloa: Med. rren hezurra. ES: Hueso semilunar FR: Semi-lu- Hetiko: 1. izond. Hetika duena. 2. izond. Tisikoa, naire EN: Semilunar Arloa: Anat. argala. ES: Hético Arloa: Med. Hezur tenporal: iz. Garezurraren bi alboetako he- Hexosa: iz. Sei karbono atomo dituen gluzidoa. zur konposatu irregularra. ES: Hueso temporal Aldehidozkoak aldohexosak dira; zetonazkoak, FR: Os temporal EN: Temporal bone Oharrak: berriz, zetohexosak. Monosakarido ere esaten zaie. Belarriarekin loturiko hainbat barrunbe ditu; ES: Hexosa FR: Hexose EN: Hexose Adibideak: esate baterako, barrunbe tinpanikoa eta Eusta- Glukosa, galaktosa, fruktosa eta abar. Arloa: kioren tronpa. Arloa: Anat. Biol. Hezur zigomatiko: iz. Ikus ‘hezur malar’. ES: Hezueri (oinetakoa): iz. Asaldu metabolikoa; orga- Hueso cigomático nismoan azido uriko gehiegi pilatzearen ondo- Hezurdura: iz. Egitura-euskarria, hezurrez osatua. riozkoa izan ohi da. Hantura mingarriak eragiten Hainbat zatitan banatua dago: eskeleto axiala, 74 ditu, bereziki oineko behatz lodian. ES: Podagra, hezurrez osatua; eskeleto apendikularra, 126 he- gota FR: Podagre EN: Podagra Arloa: Med. zur dituena, eta belarriko 6 hezurtxoak. En- Hezur-: (Hitz elkartuetan) Hezurrari dagokiona, brioiaren mesodermotik garatua da hezurdura, edo hezurrez osatua dagoena. ES: Óseo FR: Os- eta lau hezur motak osatzen dute: hezur luzeek, seuse EN: Osseous hezur motzek, hezur zapalek eta hezur irregula- Hezur: iz. Ornodunen eskeletoa osatzen duten 206 rrek. Eskeletoaren funtzioak dira: egitura haus- elementuetako bakoitza. Giharren euskarri iza- korrak babestea, giharrak txertatzea, gorputzaren tea, hainbat organo zein errai babestea eta mine- mugimendua ahalbidetzea, odol-gordailu izatea ralak metatzea dira hezurren funtzioak. Hezur eta hematiak ekoiztea. ES: Esqueleto FR: Sque- luzeek hezur-muin horia eta hezur-muin gorria lette EN: Skeleton Arloa: Anat. izaten dituzte; hematiak ekoizten dira hezur- Hezur-muin: iz. Hezurren barrunbeak betetzen di- muin gorrian. ES: Hueso FR: Os EN: Bone tuen ehun bigun espezializatua. Ehun hemopoie- Hezur frontal: iz. Garezurraren goialdean eta au- tikoz osatua dago, eta funtsezkoa da odol-zelulen rrealdean dagoen hezur bakoitia. Betzuloen gai- sintesirako eta garapenerako. ES: Médula ósea naldetik hezur parietalen loturaraino hedatzen FR: Bone marrow EN: Moelle osseuse da. ES: Hueso frontal FR: Os frontal EN: Fron- Hezurra atera: ad. Hezurra bere tokitik mugitu. tal bone Arloa: Anat. ES: Descoyuntar Hezur lakrimal: iz. Ikus ‘malko-hezur’. Hezurrak sendatu: ad. Hautsita edo lokatuta dau- Hezur malar: iz. Masailaren goragunea; betzuloa den hezurrak beren onera itzularazi. ES: Ensal- eta hobi tenporala eta infratenporala osatzen di- mar tuzten bi hezurretako bakoitza da. ES: Hueso Hezurrezko ahosabai: iz. Ikus ‘ahosabai gogor’. malar FR: Os malaire EN: Malar bone ES: Paladar óseo

107 HEZURTU

Hezurtu: ad. Ikus ‘osifikatu’. Hidrato: iz. Ur molekula jakin bat duen konposa- Hezurtze: iz. Ikus ‘osifikazio’. tua. ES: Hidrato FR: Hydrate EN: Hydrate Ar- Hialino: izond. Beira-itxurakoa, edo ia gardena loa: Kim. dena. ES: Hialino FR: Hyalin EN: Hyaline Hidrodinamika: iz. Mekanikaren adarra; mugi- Hiatu: iz. Mintz bateko edo gorputzeko beste menduan dauden likidoak eta haiek gobernatzen ehun bateko zulo normala. Hainbat egitura igaro dituzten legeak aztertzen ditu. ES: Hidrodinámi- daitezke handik. ES: Hiato FR: Hiatus EN: Hia- ca FR: Hydrodynamique EN: Hydrodynamic tus Arloa: Anat. Arloa: Fis.-Kim. Hibridatu: ad. Hibridoak sortu; bi espezie gurut- Hidrofilo: 1. izond. Hezetasuna erraz xurgatzen zatu. ES: Hibridar FR: Hybrider EN: To hybri- duena. 2. izond. (Molekula taldeei buruz) Urare- dize kiko afinitatea duena. 3. izond. (Edozein izakiri Hibridazio: iz. Hibridoen sorrera; bi arraza edo es- buruz) Hezetasunean bizi dena. ES: Hidrófilo pezie elkartuz egiten da. ES: Hibridación FR: FR: Hydrophile EN: Hydrophilic Arloa: Kim., Hybridation EN: Hibridization Arloa: Biol. Biol. Hibridismo: iz. Hibridoa denaren ezaugarria edo Hidrofobia: iz. Urari beldurra, neurriz gain. ES: egoera. ES: Hibridismo FR: Hybridisme EN: Hidrofobia FR: Hydrophobie EN: Hydrophobia Hybridism Arloa: Biol. Arloa: Med.-Kim. Hibrido: izond. (Izaki bati buruz) Bi espezie edo Hidrofobo: izond. (Molekula taldeei buruz) Ura- espezie bereko bi barietate gurutzatuz sortu rekiko afinitaterik ez duena. ES: Hidrófobo FR: dena. ES: Híbrido FR: Hybride EN: Hybrid Ar- Hydrophobe EN: Hydrophobic Arloa: Kim. loa: Biol. Hidrogenazio: iz. Erreakzio kimikoa; konposatu Hidatide: iz. Kistea, edo kiste-itxurako egitura. organiko baten molekulari hidrogeno atomoak Oro har, likidoz beterik egoten da. ES: Hidátide gehitzen zaizkio. ES: Hidrogenación FR: Hydro- FR: Hydatide EN: Hydatid Arloa: Med. génation EN: Hydrogenation Arloa: Kim. Hidatidiko: izond. Hidatidearena, edo hari dago- Hidrogeno: iz. H. Elementu kimiko gaseosoa, kiona; hidatideak dituena. ES: Hidatídico Arloa: usainik eta kolorerik gabea. Gas sukoia da, eta Med. protoi batez eta elektroi batez osatua dago haren Hidrargirismo: iz. Merkurioak eragindako intoxi- atomoa. Hidrogenoaren ioia azidoen elementu kazioa. Akutua edo kronikoa izan daiteke. Hi- aktiboa da. Elementu guztietan arinena eta sin- drargirismo kronikoaren eragile dira merkurio- pleena da. Era puruan, oso kantitate txikitan konposatuen lurruna edo hautsak ohiki arnastea, aurki daiteke lurrean eta atmosferan, baina oso edo merkurio kantitate txikien irenste errepika- ugaria da eguzkian eta beste izar askotan. Kon- tua. Haren ezaugarrien artean daude: narrita- posatu askoren osagaia da; gorputzak berak sor- garritasuna, gehiegizko listu-jarioa, hortzen tzen ditu horietariko asko. Uraren osagai gisa, sendotasunaren galera, hortz-oien asalduak, ezinbestekoa da gorputz barneko azidoen, baseen dardarak, eta abar. Hidrargirismo akutuaren eta gatzen arteko eragin-trukean; ezinbestekoa da sintoma nagusiak dira: ahoko metal-zaporea, orobat bizirik irauteko behar den oreka hidrikoa egarria, goragaleak, okadak, sabelaldeko min lortzeko. ES: Hidrógeno FR: Hydrogène EN: zorrotza, beherako odoltsua eta giltzurrun-gu- Hydrogen Arloa: Kim. txiegitasuna. Heriotza eragin dezake. ES: Hi- Hidrogeno-bonba: iz. Bonba termonuklearra; hidrargirismo FR: Hydrargyrisme EN: Hydrargy- drogenoaren isotopoen nukleoak fusionatzean rism Arloa: Med. edo bateratzean askatzen da haren energia. ES: Hidrargirismoak joa gertatu: ad. Merkurio-lurru- Bomba de hidrógeno FR: Bombe à hydrogène na arnastuta gaixotu. Etengabeko dardara da sin- EN: Hydrogen bomb tomarik ikusgarriena. ES: Azogar EN: To suffer Hidrokarburo: iz. Karbonoz eta hidrogenoz soilik from mercurialism Arloa: Med. osaturiko konposatu organikoetariko bakoitza. Hidrargirosi: iz. Ikus ‘hidrargirismo’. Karburante, erregai eta olio gisa erabiltzen dira, Hidrartrosi: iz. Serositate-metaketa, giltzadura ba- besteak beste. ES: Hidrocarburo FR: Hydrocar- ten barrunbean. ES: Hidrartrosis FR: Hydarthro- bure EN: Hydrocarbon Arloa: Kim. se EN: Hydrarthrosis Arloa: Med. Hidrokarburo aromatiko: iz. Konposatu organi- Hidratatu: ad. Organismoa urez hornitu. ES: Hi- koa; bentzeno-eraztun bat du, kate irekiko kon- dratar FR: Hydrater EN: To hydrate Arloa: Kim. posatu alifatikoetatik bereizteko. ES: Hidrocar- Hidratazio: iz. Prozesu kimikoa; ura gehitzen da, buro aromático FR: Hydrocarbure aromatique jatorrizko molekula hautsi gabe. ES: Hidratación EN: Aromatic hydrocarbon Arloa: Kim. FR: Hydratation EN: Hydration Arloa: Kim. Hidrolisi: iz. Ura duen konposatu batek jasandako aldaketa edo deskonposizioa; sinpleago bihurtzen

108 HILO

du hidrolisiak. ES: Hidrólisis FR: Hydrolyse EN: todoak aztertzen ditu. ES: Higiene FR: Hygiène Hydrolysis Arloa: Kim. EN: Hygiene Arloa: Med. Hidrolizatu: ad. Hidrolisia eragin; ura gehituz, gai Higienearen kontrako: izlag. (Jarrera eta ekintzei baten osagaien banaketa eragin. ES: Hidrolizar buruz) Garbitasun- edo higiene-printzipioen FR: Hydrolyser EN: To hydrolyze Arloa: Kim. aurkakoa. ES: Antihigiénico Arloa: Med. Hidropesia: iz. Likido argi urtsuaren ez-ohiko pila- Higieniko: izond. Higieneari dagokiona. ES: Hi- keta, gorputzeko ehun nahiz barrunbe batean; giénico FR: Hygiénique EN: Hygienic esate baterako, giltzadura batean, sabelaldean, er- Higienismo: iz. Gorputzaren desintoxikazio natu- diko belarrian, behazun-xixkuan, eta abar. ES: ralean oinarritzen den osasunbidea, gorputzaren Hidropesía FR: Hydropisie EN: Hydrops Arloa: beraren sendatze-indarra suspertzeko xedez. Ba- Med. raua, elikadura zaintzea, eta norbera bere osasu- Hidropiko: izond. Hidropesiari dagokiona, edo hi- naren arduradun bihurtzea ditu ezaugarri. ES: dropesiak jota dagoena. ES: Hidrópico FR: Hy- Higienismo FR: Hygiénisme EN: Hygienism dropique EN: Dropsical, dropsied Arloa: Med. Higienista: 1. iz. Higienean aditua; higienismoa- Hidrosoluble: izond. Uretan disolba daitekeena. ren jarraitzailea. 2. iz. Higienearen legeetan eta ES: Hidrosoluble EN: Soluble in water Adibideak: printzipioetan oinarritzen dena. ES: Higienista Hidrosolubleak dira B, C eta P bitaminak. Arloa: FR: Hygiéniste EN: Hygienist Arloa: Med. Kim. Higikortasun: iz. Ikus ‘mugikortasun’. Hidroterapia: iz. Uraren bidezko terapia, hainbat Hil: ad. Bizia eten, berez edo zerbaitek eraginda. gaixotasun eta asalduren tratamendurako. Ura- ES: Morir, fallecer, expirar FR: Mourir EN: To ren ezaugarri fisikoez eta kimikoez baliatzean die datza. ES: Hidroterapia FR: Hydrothérapie EN: Hil: izond. Ikus ‘hildako’. Hydrotherapy Arloa: Med. Hil ondoko: izlag. Ikus ‘hilondoko’. Hidroxilo: iz. Erradikal monobalente negatiboa Hil osteko: izlag. Ikus ‘hilondoko’. (-OH), oxigeno atomo batez eta hidrogeno ato- Hilaur: iz. Garaia baino lehen eta hilik jaiotzen mo batez osatua. Alkoholen eta hidroxidoen den fetua. ES: Criatura abortiva ezaugarri da, eta azido organikoetan ere agertzen Hilaurtu: ad. Ikus ‘abortatu’. da. Erreakzio kimikoetan, atomo bakar bat balitz Hilaurtze: iz. Ikus ‘abortu’. bezala jokatzen du. ES: Hidroxilo FR: Hydroxylé Hildako: izlag. (Organismoei buruz) Bizi-funtzio- EN: Hydric Arloa: Kim. ak galdu dituena. ES: Muerto, fallecido FR: Hidrozefalia: iz. Likido zefalorrakideoaren ez- Mort EN: Dead ohiko pilaketa ezaugarri duen asaldua. Garezur Hildura: iz. Ikus ‘mortifikazio’. barneko presioa igoarazten du, eta bentrikuluak Hileko: iz. Emakumeen odoljario periodikoa; odola zabaltzen ditu. Hidrozefaliaren eragile izan dai- eta endometrioko ehunaren zatiak kanporatzen tezke: ohikoa baino likido gehiago jariatzea, ben- dira baginatik. Lau astetik behin gertatzen da gu- trikulu-sistemaren buxadura, gune subaraknoi- txi gorabehera (haurdunaldirik ez badago), eta 3-7 deotik likidoa birxurgatzean akatsen bat gerta- egun irauten du. Pubertarotik menopausiara bi- tzea, eta abar. Hidrozefaliaren eragile dira: tarteko garaian izaten dute emakumeek. ES: Flujo anomaliak, infekzioak, traumatismoak edo garu- menstrual, menstruación, regla FR: Menstruations neko tumorrak, besteak beste. ES: Hidrocefalia EN: Menstruation, menstrual blood loss FR: Hydrocéphalie EN: Hydrocephalia Arloa: Hilekoa izan: ad. Hilekoa jariatu. ES: Menstruar Med. FR: Menstruer EN: To menstruate Hidrozefalo: izond. Hidrozefalia duena. ES: Hi- Hilekoaren aurreko: izlag. Hilekoa hasi aurretiko drocéfalo FR: Hydrocéphale EN: Hydrocephalus aldiari dagokiona. ES: Premenstrual FR: Pré- Arloa: Med. menstruelle EN: Premenstrual Hidruro: iz. Hidrogenoz eta elementu edo erradi- Hilgarri: izond. Hiltzen duena, heriotza dakarre- kal batez osaturiko konposatua. ES: Hidruro FR: na. ES: Letal, mortal FR: Mortifère EN: Deadly, Hydrure EN: Hydride Arloa: Kim. lethal HIES: iz. Ikus ‘Hartutako Immuno-Eskasiaren Hil-hurren: adlag. Hiltzear. ES: Agonizante Sindrome’. ES: SIDA FR: SIDA EN: AIDS Ar- Hilkor: izond. Hil behar duena; bizi-denbora mu- loa: Med. gatua duena. ES: Mortal FR: Mortel EN: Mortal Higiene: iz. Osasunari eta hari dagozkion zainketei Hilkortasun: iz. Hilkor izatearen ezaugarria. ES: buruz diharduen zientzia. Gizakiaren garapena Mortalidad eta hura ingurura modu egokian moldatzea Hilo: iz. Parenkima-errai bateko arteka edo sako- errazten eta bultzatzen duten prozedurak eta me- nunea; bereziki, barekoa, biriketakoa, giltzurru- netakoa eta obulutegietakoa. Odol-, nerbio- eta

109 HILONDOKO

linfa-elementuak sartu eta irteten dira sakonune Hipersomnia: 1. iz. Gehiegizko sakontasuna edo edo arteka horretatik. ES: Hilio FR: Hile EN: ohiz kanpoko iraupena duen loa. Faktore psiko- Hilus Arloa: Anat. logikoek eragiten dute gehienetan, eta nahaste- Hilondoko: izlag. Heriotzaren ondoren gertatzen egoera izaten da esnatzean. 2. iz. Loaldi luze eta dena. Esate baterako, aita hil ondoren jaiotzen sakona ezaugarri duen asaldua. ES: Hipersomnia den haurra. ES: Póstumo FR: Posthume EN: FR: Hypersomnie EN: Hypersomnia Arloa: Posthumous Med. Hilotz: iz. Hilik dagoen gorputza. ES: Cadáver FR: Hipertentsibo: izond. Tentsio arterial altuari nahiz Cadavre EN: Cadaver haren kausei eta eraginei dagokiena. ES: Hiper- Hiltzear egon: ad. Ikus ‘azkenetan egon’. tensivo FR: Hypertendu EN: Hypertensive Ar- Hilurreneko: izlag. Ikus ‘terminal’. loa: Med. Hilzori: iz. Ikus ‘agonia’. Hipertentsio: iz. Tentsioaren igoera —presio arte- Hilzorian egon: ad. Ikus ‘azkenetan egon’. rialarena, bereziki— ezaugarri duen gaixotasun Hilzoriko: izlag. Ikus ‘hil-hurren’. arrunta. Sarritan, ez da sintomarik izaten. Hiper- Himen: iz. Baginaren sarreran dagoen mintzezko tentsioa duten pertsonek izan ditzaketen sinto- tolestura. ES: Himen FR: Hymen EN: Hymen mak dira: buruko mina —batez ere jaikitzean—, Arloa: Anat. tinnitusa, nahasmena, erraz nekatzea, eta palpita- Hioide: iz. Hezur bakoiti simetrikoa. Lepoaren zioak. Hipertentsioaren ondorio izan daitezke ar- aurre-erdialdean dago, mihiaren oinaldearen eta teriosklerosia, bihotzekoa, garuneko odoljarioa, laringearen artean. Mihiko giharrei eusten die. eta giltzurrunetako kalteak. ES: Hipertensión ES: Hioides FR: Hyoïde EN: Hyoid bone Arloa: FR: Hypertension EN: Hypertension Arloa: Anat. Med. Hiperbariko: izond. Atmosferakoa (eguratsekoa) Hipertentsioaren kontrako: izlag. (Gai bati bu- baino presio handiagoa duen barrunbe itxia. ES: ruz) Tentsioa jaisteko erabiltzen dena. ES: An- Hiperbárico FR: Hyperbare EN: Hyperbaric Ar- tihipertensivo FR: Agent anti-hypertensif EN: loa: Med. Anti-hypertensive agent Oharrak: Hainbat era- Hiperemia: iz. Ohi baino odol-fluxu handiagoa, gin izan ditzakete hipertentsioaren aurkako gorputz atalen batean. Bi eratakoa izan daiteke: gaiek organismoan: hodien uzkurdura eragiten aktiboa eta pasiboa. Hiperemia aktiboa arteriak duten kinadak ekiditea, katekolaminen erreser- lasaitzearen ondorioz odol-fluxua gehitzen dene- bak murriztea, basodilatazioa eragitea, eta abar. an gertatzen da; hiperemia pasiboa, berriz, odol Oharrak: Odolaren bolumena murriztuz jaisten zikina nahiz pozoitua kanporatu edo garbitu ezi- dute tentsioa tiazidek eta beste diuretiko ba- naren ondoriozkoa da. Gune hiperemikoa estal- tzuek. Arloa: Med. tzen duen larruazala gorriturik eta bero egoten Hipertentso: izond. Hipertentsio arterialak joa. da. ES: Hiperemia FR: Hypérémie EN: Hypere- ES: Hipertenso FR: Hypertendu EN: Hyperten- mia Arloa: Med. sive Arloa: Med. Hiperestesia: iz. Zentzumen-organo baten sentibe- Hipertermia: 1. iz. Gorputzaren tenperaturaren ratasun muturrekoa; adibidez, minaren hartzai- ohiz kanpoko igoera. 2. iz. NANDAk onartuta- leena, larruazalaren ukimenarena, eta abar. ES: ko erizaintza-diagnostikoa; gizabanako baten Hiperestesia FR: Hyperesthésie EN: Hyperesthe- gorputz-tenperatura ohikoa baino altuagoa den sia Arloa: Med. egoera bat azaltzen du. ES: Hipertermia FR: Hy- Hipergluzemia: iz. Ohi baino glukosa kantitate perthermie EN: Hyperthermia Arloa: Med. handiagoa odolean. Ezinbesteko baldintza da Dia- Hipertrofia: iz. Organo edo ehun bateko elemen- betes mellitusa agertzeko. ES: Hiperglucemia FR: tuen garapen gehiegizkoa; organo edo ehun horren Hyperglycémie EN: Hyperglycemia Arloa: Med. egitura ez da aldatzen, baina pisua eta neurria han- Hipermetrope: izond. Hipermetropia duena. ES: ditu egiten dira. ES: Hipertrofia FR: Hypertro- Hipermétrope FR: Hypermétrope EN: Hyper- phie EN: Hypertrophy Arloa: Med. metropic Hipertrofiko: izond. Hipertrofiari —zelulen neurria- Hipersentibera: izond. Gehiegizko sentiberatasuna ren handitzeari— dagokiona, edo hipertrofia due- duena, afektu- eta emozio-estimuluen aurrean. na. ES: Hipertrófico FR: Hypertrophique EN: ES: Hipersensible EN: Tender Hypertrophic Arloa: Med. Hipersentiberatasun: iz. Organismo batek estimu- Hipnologia: iz. Fisiologiaren adarra; loa eta hipno- lu baten aurrean duen sentiberatasun gehiegiz- tismoa aztertzen ditu. ES: Hipnología FR: Hy- koa; egoera anafilaktiko edo alergikoa. ES: Hi- pnologie Arloa: Med. persensibilidad FR: Hypersensibilité EN: Hyper- Hipnosi: iz. Loaren antzeko egoera artifiziala, bes- sensitivity te pertsona batek sugestioaren bidez eragiten

110 HIPOTENTSIO

duena. Gaur egun, zenbait gaixotasun psikiko- elikadura-urritasunagatik agertzen da hipogluze- ren (neurosia, gaixotasun psikosomatikoak) tra- mia. ES: Hipoglucemia FR: Hypoglycémie EN: tamenduan, eta anestesia arina lortzeko kirurgia Hypoglycemia Arloa: Med. txikian, erditzean, eta abar, erabiltzen da. Per- Hipokanpo: iz. Garunaren zati kurbatu eta bihur- tzepzioaren eta oroimenaren asaldua ematen du gunetsua; albo-bentrikuluko beheko adarraren hipnosiak. ES: Hipnosis FR: Hypnose EN: ondoan dago. ES: Hipocampo FR: Hippocampe Hypnosis EN: Hippocampus Arloa: Anat. Hipnotiko: 1. izond. Loari edo hipnotismoari da- Hipokondria: 1. iz. Osasun-egoerari buruzko kez- gokiona. 2. iz. (Gai bati buruz) Loa eragiten ka neurriz kanpokokoa. 2. iz. Asaldu psikikoa; duena; lasaigarri gisa erabiltzen da. Nerbio-siste- ezaugarri ditu: antsietate handia, depresioa, eta ma zentraleko gune jakin batzuetan eragiten sintoma fisiko errealen edo ustezkoen interpreta- duen depresioaren araberakoa da botika baten zio irreala. Gaixotasun larri baten adierazle dira hipnosi-gaitasuna. ES: Hipnótico FR: Hypnoti- ezaugarri horiek, nahiz eta gaixotasun horren que EN: Hypnotic froga medikorik ez izan. ES: Hipocondría FR: Hipnotismo: 1. iz. Hipnosiaren teoria eta prakti- Hypocondrie EN: Hypochondriasis Arloa: Psi- ka. 2. iz. Hipnosia eragiten duten teknikak az- kiat. tertzen dituen jakintza. ES: Hipnotismo FR: Hipokondriako: 1. izond. Hipokondriari dagokio- Hypnotisme EN: Hypnotism na; hipokondria duena. 2. izond. Sabelaldearen Hipnotizatu: ad. Norbaiti hipnosi-egoera eragin. gaineko aldeari —beheko saihetsen azpialdean ES: Hipnotizar FR: Hypnotiser EN: To hypnoti- dagoenari— dagokiona. ES: Hipocondríaco FR: ze Hypocondriaque EN: Hypochondriac Arloa: Hipnotizatzaile: iz. Hipnotismoan aritzen den Med. pertsona. ES: Hipnotizador FR: Hypnotiseur Hipokondrio: iz. Sabelaldearen goialdeko bi alboe- EN: Hypnotist tako gune bakoitza; gune epigastrikoaren alde Hipodermis: iz. Dermisaren azpian dagoen gantz- banatan dago. ES: Hipocondrio FR: Hypocon- ehunezko geruza. ES: Hipodermis FR: Hypoder- dre EN: Hypochondrium Arloa: Anat. me EN: Hypoderm Arloa: Anat. Hipokromiko: izond. Normala baino kolore gu- Hipofagia: 1. iz. Elikagai gutxi irenstea. 2. iz. Eli- txiago duena. Hematiak deskribatzeko erabiltzen kagai gisa zaldi-haragia hartzea. ES: Hipofagia da termino hori, eta hemoglobina-sintesiaren Hipofisi: iz. Hipotalamoari loturiko guruin txikia; gutxitzearekin lotutako anemiak bereizten ditu. esfenoide hezurraren gainean dago. Barne-jario- ES: Hipocrómico FR: Hypochromique EN: Hy- ko guruina da, eta hormona garrantzitsu asko ja- pochromic Arloa: Med. riatzen ditu. Bi zati ditu: adenohipofisia eta neu- Hipomania: 1. iz. Maniaren antzekoa den eritasu- rohipofisia. Adenohipofisiak jariatzen dituen na; hura baino gradu apalekoagoa da. Hipoma- hormonak dira: hazkuntzaren hormona (somato- niak jotako gaixoak ez ditu aintzat hartzen izaera tropina), hormona tirotropikoa, hormona adre- mugatzen dioten gizartearen arauak; sexu-grina nikortikotropikoa (ACTH), bi hormona gona- indartsua eta neurriz gaindiko indarra izaten dotropiko (folikulu-estimulatzailea —FSH— eta ditu. 2. iz. Zaldienganako neurriz kanpoko gri- luteinizatzailea —LH—) eta prolaktina (esnea- na. ES: Hipomanía FR: Hypomanie EN: Hypo- ren jarioa eragiten duena). Neurohipofisian, bi mania Arloa: Psikiat. hormona pilatzen dira: oxitozina eta basopresina. Hipotalamiko: izond. Hipotalamokoa, edo hari ES: Hipófisis FR: Glande pituitaire, hypophyse dagokiona. ES: Hipotalámico FR: Hypothalami- EN: Pituitary gland, hypophysis que EN: Hypothalamic Arloa: Anat. Hipogeo: izond. Lurrazalaren azpian hazten edo Hipotalamo: iz. Dientzefaloaren zatia; hirugarren garatzen dena. ES: Hipogeo FR: Hypogée EN: bentrikuluaren zorua eta albo-paretaren atal bat Hypogeum Arloa: Biol. osatzen ditu. Bizitzako zenbait funtzio erregula- Hipogluzemia: iz. Odoleko glukosa-kontzentra- tzea da hipotalamoaren eginkizuna: arteria-pre- zioaren beheraldia; balio normalaren azpitik sioa, digestio-aparatuaren zenbait jarduera, sexu- (<70mg/dl) egoten da. Haren ezaugarri kliniko- funtzioak, uraren, gluzidoen eta lipidoen meta- ak dira: gosea, dardara, zurbiltasuna, izerdi uga- bolismoa, eta emozio-erreakzioak, besteak beste. ria, zefalea, ikusmen-asalduak, ataxia, antsietatea, ES: Hipotálamo FR: Hypothalamus EN: Hypo- ahultasuna, diplopia, asaldu psikikoak eta kon- thalamus Arloa: Anat. bultsioak. Balio hori lehenbailehen zuzendu ezean, Hipotentsio: iz. Tentsio edo presio baxua, bereziki eldarnioa, koma edo heriotza gerta daiteke. In- odolarena; odol-presioa ehunen oxigenaziorako tsulina gehiegi emateagatik, intsulina gehiegi ja- egokia ez izatearen ondorio da. Gorputzak isur- riatzeagatik, ariketa fisiko gehiegi egiteagatik edo kari ugari galtzen dituenean, edo bihotzekoa, bi-

111 HIPOTERMIA

riketako enbolia, arritmiak… izan dituenean ger- Histologia: iz. Anatomiaren adarra; ehunen eta or- ta daiteke. ES: Hipotensión FR: Hypotension ganoen egituraz arduratzen da, baita zelulen EN: Hypotension Arloa: Med. osaeraz eta horiek gorputzeko ehunetan duten Hipotermia: iz. Asaldu arriskutsua; 35 ºC-z azpi- antolaeraz ere. ES: Histología FR: Histologie ko gorputz-tenperatura du ezaugarri. Hipoter- EN: Histology Arloa: Biol. miaren eragile nagusiak dira anemia bortitzak, Historia kliniko: iz. Gaixo bati dagozkion datu shock egoerak eta izozteak. Haren adierazgarri guztiak —iraganekoak, pertsonalak, familiakoak dira: arnasketa azalekoa eta geldoa, larruazal eta oraingoak— biltzen dituen zerrenda ordena- hotza, hotzikara ahulak, zurbiltasuna, kapilarrak tua; jasaten ari den gaixotasunari buruzko azter- mantso betetzea, takikardia, zianosia, hiperten- ketarako oinarri gisa balio du. ES: Historial clí- tsioa eta ileak tentetzea. Tratamenduan, poliki- nico, historia clínica FR: Dossier personnel EN: poliki berotu behar da pertsona. ES: Hipotermia Health history FR: Hypothermie EN: Hypothermia Arloa: Histu: ad. Ikus ‘zurbildu’. Med. Hits: izond. Ikus ‘zurbil’. Hiro: iz. Ikus ‘zorne’. Hitz-motel: izond. Ikus ‘totel’. Hiruki: iz. Haurdunaldi beretik jaiotako hiru jaio- Hitz-moteltasun: iz. Ikus ‘toteltasun’. berrietako bakoitza. ES: Trillizo FR: Triplés, tri- Hitzordu: iz. Gaixoa eta medikua elkartzeko jarri- plets EN: Triplet tako tokia, eguna eta ordua. ES: Cita FR: Ren- Histamina: iz. Histidinaren metabolismoan sordez-vous EN: Appointment tzen den gaia; zelula guztietan dago. Hanturazko Hobekuntza: iz. Hobera egiteko ekintza, eta ho- erreakzio alergikoetan askatzen da, eta maiz era- rren ondorioa. ES: Mejora FR: Amélioration EN: biltzen da sendagintzan, gorputzeko atal askotan Enhancement dituen eraginengatik: kapilarrak zabaltzea, odol- Hobi: iz. Gorputz atal baten hutsunea edo sakon- presioa jaistea, urdail-urinaren jarioa areagotzea, gunea. ES: Fosa FR: Fosse EN: Fossa Arloa: eta bronkioetako eta umetokiko gihar lisoa uz- Anat. kurtzea. ES: Histamina FR: Histamine EN: His- Hodi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘baskular’. tamine Arloa: Kim. Hodi: 1. iz. Tutu-itxurako egitura, gorputzean li- Histasun: iz. Ikus ‘zurbiltasun’. kidoak —odola, linfa, eta abar— garraiatzen di- Histerektomia: iz. Umetokiaren erauzketa kirurgi- tuena. Arteriak, zainak eta linfa-hodiak dira hodi koa, hainbat gaixotasuni aurre egiteko: aldakako mota nagusiak. ES: Vaso FR: Vaisseau EN: Ves- hanturazko gaixotasun kronikoa, umetokiko sel Arloa: Biol. 2. iz. Tutu-itxurako igarobidea, odoljarioa, umetokiko minbizi-aurreko gaixota- barnetik hutsa, nahiko estua; handik igarotzen sunak, umetokiko minbizia, eta abar. Erabateko dira odol-hodiak eta nerbioak, iraizketa-gaiak, histerektomian, obulutegiak, tronpak, gongoil jariakinak, eta abar. ES: Conducto FR: Canal linfatikoak, hodi linfatikoak, umetokiko lepoa EN: Duct Arloa: Anat. eta umetokia erauzten dira. Obulutegi bat edo Hodi deferente: iz. Barrabiletako epididimoaren biak erauz daitezke aldi berean. Ebakuntza horie- jarraipena; barrabil-zorrotik gorantz semen-xix- tariko edozein egin ostean, ez da hilekorik iza- kuarekin elkartu eta hodi eiakulatzailea eratzen ten. ES: Histerectomía FR: Hystérectomie EN: du. ES: Conducto deferente FR: Canal déférent Hysterectomy Arloa: Med. EN: Ductus deferens Arloa: Anat. Histeria: iz. Neurosi mota bat; era askotako ezauga- Hodi galaktoforo: iz. Ugatz-guruineko hodia. Es- rri klinikoak izan ditzake. Histeria mota garran- nea garraiatzen du ugatz-lobuluetatik titiburura. tzitsuenak dira: konbertsio-histeria eta larrimin- ES: Conducto galactóforo FR: Canal galactopho- histeria. Horiek guztiek gatazka edipikoa dute re EN: Galactophorous duct Arloa: Anat. ezaugarri, eta errepresioa dute babes-mekanismo Hodi iraizle: iz. Hodi eroalea; gaiak garraiatzen nagusia. ES: Histeria FR: Hystérie EN: Hysteria ditu, baina ez ditu jariatzen. ES: Conducto ex- Oharrak: Psikoneurosi bat da, eta neurosi histeri- cretor FR: Conduit excrétoire EN: Excretory ko deritza gaur egun. Arloa: Psikiat. duct Histeriko: 1. izond. Histeriari dagokiona. 2. izond. Hodi kapilar: iz. Ikus ‘kapilar’. ES: Vaso capilar Histeria duena. ES: Histérico FR: Hystérique FR: Vaisseau capillaire, capillaire EN: Capillary EN: Hysteric vessel, capillary Histerismo: iz. Ikus ‘histeria’. ES: Histerismo Hodi seminifero: iz. Barrabil-lobuluxketan dauden Histiozito: iz. Ehun konektiboko makrofagoa; era- hodiak. Bihurriak dira hasieran, eta zuzenak on- gina du organismoko immunitate-sisteman. ES: doren. ES: Conducto seminífero, túbulo seminí- Histiocito FR: Histiocyte EN: Histiocyte Arloa: fero FR: Conduit séminifère EN: Seminiferous Biol. duct

112 HORMONA

Hodia sartu: ad. Ikus ‘intubatu’. meostasia FR: Homéostasie EN: Homeostasis Hodia sartze: iz. Ikus ‘intubazio’. Arloa: Biol. Hodi-sartze: iz. Ikus ‘intubazio’. Homogeneizagailu: iz. Zenbait likidoren nahastu- Hodi-sistema: iz. Ikus ‘sistema baskular’. ra gai homogeneo bihurtzeko tresna. ES: Homo- Hodi-uzkurdura: iz. Edozein odol-hodiren ba- geneizador FR: Homogénéisateur EN: Homoge- rrunbea estutzea, nerbioen edo beste kinada- nizer ren baten eraginez. ES: Vasoconstricción FR: Homogeneizatu: ad. Elementu-nahastura bat gai Vasoconstriction EN: Vasoconstriction Arloa: homogeneo bihurtu, bitarteko fisikoak edo kimi- Med. koak erabiliz. ES: Homogeneizar FR: Homogénéi- Hodi-uzkurtzaile: izond. Hodi-uzkurdura eragiten ser EN: To homogenize, to make homogeneous duena. Hodi-uzkurtzaileak exogeno arruntak Homogeneizatze: iz. Ikus ‘homogeneizazio’. dira: hotza, beldurra, estresa eta nikotina. Bestal- Homogeneizazio: iz. Zerbait homogeneo bihurtze- de, adrenalinaren eta noradrenalinaren barne-ja- ko prozesua; disolbatzaile edo barreiatze-inguru- rioak ere odol-hodiak uzkurrarazten ditu. ES: ne batean dagoen gai bat bitarteko mekanikoen Vasoconstrictor FR: Vasoconstricteur EN: Vaso- bidez zatituz egiten da. ES: Homogeneización constrictor Arloa: Med. FR: Homogénéisation EN: Homogeneization Hodixka: iz. Hodi txikia; bereziki, giltzurrunetako Homogeneo: izond. Antzeko elementuz edo atalez eta barrabiletako hodiak. ES: Túbulo FR: Tubu- osatua. ES: Homogéneo FR: Homogène EN: le EN: Tubule Arloa: Anat. Homogeneous Hodi-zabaltzaile: izond. Odol-hodien dilatazioa Homogeneo bihurtu: ad. Ikus ‘homogeneizatu’. eragiten duena; nerbio bat edo gai bat izan daite- Homogeneotasun: iz. Masaren puntu bakoitzean ke. ES: Vasodilatador FR: Vasodilatateur EN: ezaugarri fisiko aldaezinak dituen gorputzaren Vasodilator Adibideak: Nitratoak, Ca++ antago- ezaugarria. ES: Homogeneidad FR: Homogénéi- nistak, eta abar. Arloa: Med. té EN: Homogeneity, uniformity Hodi-zabaltze: iz. Odol-hodiak zabaltzea, arterio- Homosexual: izond. Sexu bereko kideek erakar- lak bereziki; zabaltze horretan eragiten dute ner- tzen dutena. ES: Homosexual FR: Homosexuel bio-kinadek edota gihar lisoa lasaitzen duten EN: Homosexual zenbait sendagaik. ES: Vasodilatación FR: Vaso- Homosexualitate: iz. Sexu bereko pertsonengana- dilatation EN: Vasodilatation Arloa: Med. ko sexu-erakarpena. ES: Homosexualidad FR: Holotipo: iz. Espezie berri bat deskribatzeko eredu Homosexualité EN: Homosexuality modura erabilitako alea. ES: Holotipo FR: Ho- Homozigosi: iz. Zigoto baten eraketa, gene pare lotype EN: Holotype Arloa: Biol. berdin bat edo gehiago dituzten bi gametoren ar- Homeopata: iz. Homeopatian diharduen medi- teko elkarketaz. Arraza-nahasketarik gabeko or- kua. ES: Homeópata FR: Homéopathe EN: Ho- ganismoak sortzen dira homozigosian, endoga- meopathist Arloa: Med. mia bidez. ES: Homocigosis FR: Homozygose Homeopatia: iz. Sistema mediko-terapeutikoa; EN: Homozygosis Arloa: Biol. gaixoak dituen sintomen antzekoak sorrarazten Homozigoto: iz. Organismo mota; kromosoma dira gai jakin baten dosi txiki bat emanez, gaixo- pare bateko leku berean gene berdin-berdinak tasuna sendatu ahal izateko. Antzekoak antzekoa dituzten zelula somatikoak ditu. ES: Homocigo- sendatzen du teorian oinarritzen da. Alopatiari to FR: Homozygote EN: Homozygote Arloa: kontrajartzen zaio. ES: Homeopatía FR: Homéo- Biol. pathie EN: Homoeopathy Arloa: Med. Hondakin-ur: iz. Etxeetako zein lantokietako es- Homeopatiko: izond. Homeopatiari dagokiona. tolderietan jasotzen den ura. ES: Agua residual ES: Homeopático EN: Homeopathic FR: Eau résiduaire EN: Waste water Homeostasi: iz. Ikus ‘homeostasia’. ES: Homeos- Hordi: izond. Ikus ‘mozkor’. tasis Hordikeria: iz. Ikus ‘mozkorkeria’. Homeostasia: iz. Gorputzaren barne-oreka; modu Horditasun: iz. Ikus ‘mozkortasun’. naturalean mantentzen da, gorputzean osasunari Hormona: iz. Gai kimiko konplexua; gorputzeko eusteko gertatzen diren egokitzapenei esker. organo edo atal batean ekoizten da, eta handik Mekanismo homeostatikoek kontrolatzen dituz- gorputzeko beste guneren bateko organo nahiz ten funtzioen artean daude: bihotz-taupadak, zelula talde baten jarduera aktibatzen edo erregu- hematopoiesia, tentsio arteriala, gorputzeko ten- latzen du. Hipofisia, pankrea, epifisia, tiroidea peratura, oreka elektrolitikoa, arnasketa eta gu- eta gonadak dira, besteak beste, hormonak jaria- ruinen jarioa. Hormonek ere parte hartzen dute tzen dituzten guruinak. Hormonak jariatzen di- homeostasia-prozesuetan, kanpoko eragin ba- tuzten ehunen artean daude, berriz, karena eta koitzari dagokion erantzuna bideratuz. ES: Ho- duodenoko mukosa. Guruin endokrinoek jaria-

113 HORMONAL

tzen dituzten hormonak odol-zirkulazioak ga- Hotzeriak jo: ad. Hotzeriak harrapatu. ES: Consti- rraiatzen ditu eragin beharreko organora. Ezau- par garri kimikoen arabera, hiru hormona mota be- Hotzikara: iz. Dardara, zurbiltasunarekin eta hotz- reizten dira: esteroideak (hormona sexualak), sentipenarekin batera; gehienetan infekzio baten aminoazidoetatik eratorritakoak (tiroxina eta hasieran agertzen da, tenperaturaren igoera azka- adrenalina), eta proteiko edo polipeptidikoak rrarekin batera. Gorabehera psikikoek eragina (intsulina, glukagoia eta hipofisiko hormonak). ere izan daiteke. ES: Escalofrío FR: Frisson EN: Hormonek garrantzi handia dute metabolis- Chill moan, odol-zirkulazioan, sexu-bizitzan, nerbio- Hozi-zelula: iz. Gametogenesia jasandako edozein sistemaren orekan, eta abar. ES: Hormona FR: zelula; hau da, garapenaren edozein alditan da- Hormone EN: Hormone Arloa: Kim. goen sexu-zelula. ES: Célula germinal FR: Cellu- Hormonal: izond. Hormonei dagokiena. ES: Hor- le germinale EN: Germ cell monal FR: Hormonal EN: Hormonal Hozka egin: ad. Hortzekin heldu; hortzak sartu. Hormonazko: izlag. Ikus ‘hormonal’. ES: Morder FR: Mordre EN: To bite Hortz: iz. Ahoan dagoen organo gogor, zuri eta Hozkada: iz. Hortzekin indarrez eustearen ondo- leunetariko bakoitza; digestio-aparatuaren parte riozko lesioa. ES: Mordedura, mordida, mordis- da. Elikagaiak irentsi aurretik murtxikatzea eta co FR: Morsure EN: Bite irensteko prestatzea dute eginkizun. Gizaki hel- Hozkatu: izond. Hozka jaso duena. ES: Mordido du batek 32 hortz ditu, baraila bakoitzeko 16. Hozki: iz. Hortzetan nahiz hortz-oietan sentitzen ES: Diente FR: Dent EN: Tooth den ondoeza; gai azidoak dastatzeak, hots desa- Hortza/hagina atera: ad. Hondatua dagoen hortza tseginak entzuteak, zenbait gorputz ukitzeak edo edo hagina erauzi. sentipen horiek oroitzeak eragin dezake. ES: Hortza bete: ad. Ikus ‘enpastatu’. Dentera Hortzak atera: ad. Zerbaiten ertzean hortzak egin, Hozkirri: iz. Ikus ‘hotzikara’. sortu edo jarri. ES: Dentar FR: Denté EN: To Hozmindu: ad. Gorputz atal baten mugimendua dentate oztopatu. Hotzaren eraginez gertatzen da. ES: Hortzak jaio: ad. Haurrei lehen hortzak edo biga- Envarar FR: Taisant EN: To numb rren aldikoak irteten hasi. ES: Endentecer Hoztu: 1. ad. Hotzago bihurtu. 2. ad. Ikus ‘ho- Hortzaldi: iz. Hortzen sorrera eta garapena. ES: tzeriak jo’. ES: Enfriar FR: Refroidir EN: To Dentición FR: Dentition EN: Dentition cool Hortzak irten: ad. Ikus ‘hortzak jaio’. Hoztura: iz. Ikus ‘hotzeri’. Hortz-betegarri: iz. Ikus ‘enpaste’. Humero: iz. Besoko hezur luzea, sorbaldatik ukon- Hortzeria: iz. Pertsona edo animalia batek ahoan doraino doana. ES: Húmero FR: Humérus EN: dituen hortz, letagin eta haginen multzoa. ES: Humerus Arloa: Anat. Dentadura FR: Denture EN: Dentition Humore: iz. Gorputzeko isurkariak izendatzeko Hortzetako: izlag. Hortzei dagokiena. ES: Dental, termino orokorra. ES: Humor FR: Humeur EN: dentario FR: Dentaire EN: Dental Humor Oharrak: Medikuntzaren historian, lau Hortzetako zementu: iz. Hortz-albeoloetako he- izan dira humoreak: odola, pituita, behazuna eta zur-ehuneko zati berezia, hortzen sustraia estal- atrabilisa. Osasunaren egoera haien orekaren bai- tzen duena. ES: Cemento dental FR: Ciment tan zegoela uste zen. Arloa: Anat. dentaire EN: Dental cement Arloa: Odont. Humore beirakara: iz. Gai garden eta erdi gelati- Hortz-haginak: iz. Ikus ‘hortzeria’. nakara; begiaren atzeko barrunbean dago, krista- Hortz-oi: iz. Ikus ‘oi’. linoaren atzean. ES: Humor vítreo FR: Humeur Horztun: 1. izond. Hortz natural bat edo gehiago vitreux EN: Vitreous humor Arloa: Anat. dituena. ES: Dentado FR: Denté EN: Dentu- Humore urtsu: iz. Likido argia; kristalinoaren eta lous. 2. Ikus ‘koskadun’. kornearen arteko gunean dago. ES: Humor Hots: iz. Ikus ‘soinu’. acuoso FR: Humeur aqueuse EN: Aqueous hu- Hotzeri: iz. Goiko arnasbideetako gaixotasuna; bi- mor Arloa: Anat. rus- edo alergia-jatorria izan dezake. Zenbaite- Hunkiberatasun: iz. Pertsona bat hunki daitekeen tan, hotzaren edo hezetasunaren ondorioz sor- maila. Jasotako kinaden araberakoa da. ES: tzen da. Errinitisa, malko-jarioa, sukar arina eta Emotividad FR: Emotivité EN: Emotivity ondoez orokorra dakartza; tratamendu gisa, ohean Hunkigarri: izond. Zirrara eragiten duena; hunki- atseden hartzea, kongestioa kentzeko sendagaiak, tzen duena. ES: Emocionante analgesikoak eta likido ugari hartzea gomenda- Hunkitu: ad. Barne-sentimendu batek ukitua ger- tzen da. ES: Resfriado, constipado, catarro FR: tatu. ES: Emocionar FR: Emouvoir Rhume EN: Cold Hurbil: izond. Ikus ‘gertu’.

114 HUTSUNE

Hurrupatu: ad. Likido edo erdi likido bat ahora Hurrupatze: iz. Xurgatzeko ekintza eta horren erakarri, ezpainen eta mihiaren mugimenduaren ondorioa. ES: Succión FR: Succion EN: Suc- laguntzaz. ES: Succionar FR: Aspirer EN: To tion suck Oharrak: Haurrak esnea hurrupatzen du bi- Hutsune: iz. Ikus ‘barrunbe’. beroitik edo amaren bularretik.

115

Ibitu: ad. Ikus ‘hertu’. minerala. Sarri erabiltzen da medikuntzan, gor- Ideiagintza: 1. iz. Ideiak izan eta lantzeko proze- putz atalen mugikortasuna mugatzeko edo hor- sua. 2. iz. Ideia, objektu edo irudien sorrera go- tzen moldeak egiteko. Igeltsu-hautsa narrita- gamenean. ES: Ideación FR: Idéation EN: Idea- garria da arnasbideetako mukosarentzat eta kon- tion Arloa: Psikol. juntibarentzat. ES: Yeso, escayola FR: Plâtre EN: Identifikazio: iz. Norbaitek beste norbaiten ezau- Gypsum, plaster Arloa: Miner., Med. garriak —edota haren nortasun osoa— berega- Igeltsua jarri: ad. Gorputzeko atal bat igeltsuz esta- natzea. ES: Identificación FR: Identification EN: li, geldirik mantentzeko. ES: Escayolar, enyesar Identification Arloa: Psikol. FR: Moulage EN: To put in plaster Idiopatia: iz. Jatorri ezezaguna edo aurrekaririk ga- Igeltsutu: ad. Ikus ‘igeltsua jarri’. bea duen gaixotasun mota; ageriko arrazoirik Igeltsuztatu: ad. Ikus ‘igeltsua jarri’. gabe agertzen da. ES: Idiopatía EN: Idiopathy Igurtzi: ad. Zerbaiti eragin, haren gainean behin Arloa: Med. eta berriz halako indarrez igaroarazten den beste Idiota: izond. (Pertsonen adimen mailari buruz) zerbaiten laguntzaz. ES: Friccionar FR: Friction- Adimen-urritasun larria duena; adimen-kozien- ner EN: To rub, to massage tea 20 azpitik izaten du, eta ez du gaitasunik 3 Igurtzi: iz. Masaje mota; ehunik sakonenetan edo 4 urteko buru-adina gainditzeko. ES: Idiota eragiten da, eskuaren mugimendu zirkular FR: Idiot EN: Idiot Arloa: Med. indartsuz. ES: Fricción FR: Friction EN: Fric- Idiozia: iz. Adimen-urritasun larria. Gaixoa ez da tion gai hizkuntza bereganatzeko, bere kabuz molda- Igurtzialdi: iz. Ikus ‘igurtzi’. tzeko eta arrisku fisikoetatik babesteko. ES: Idio- Igurzketa: iz. Ikus ‘igurtzi’. cia, idiotismo FR: Idiotie EN: Idiocy Arloa: Psi- Ikara: iz. Dardara, gutxi edo gehiago orokortua; kol. hotzikararen aurretik edo harekin batera agertzen Idor: izond. Idorreria jasaten duena. ES: Estreñido da. Hotzak, sukarrak eta, bereziki, beldurrak edo FR: Constipé EN: Constipated izualdiak eragin dezakete. ES: Estremecimiento Idorgarri: izond. Ikus ‘lehorgarri’. ES: Astringente FR: Frémissement EN: Thrill Idorreria: 1. iz. Gorozkiak beren bidetik igarotze- Ikertu: ad. Zerbaiten kalitatea ezagutu. ES: Exami- ko zailtasuna; arrazoi organikoen artean daude: nar hesteetako buxadura, dibertikulitisa eta tumo- Ikterizia: iz. Kolore horia larruazalean, mukosetan rrak. 2. iz. NANDAren erizaintza-diagnostikoa. eta jariakinetan; odoleko bilirrubina kantitatea Haren ezaugarrien artean daude: sabel-hustearen igotzearen ondoriozkoa da. Hainbat prozesuren maiztasuna murriztea, gorozki lehorrak, ondeste- sintoma da; esate baterako: gibeleko gaixotasu- ko masa, sabel-husteko ahalegina, hesteetako nak, behazun-buxadura edo anemia hemolitikoa. hotsak murriztea, presio- edo asetasun-sentsazioa Ikterizia duten pertsonek hainbat sintoma izan sabelaldean nahiz uzkian, gorozkien bolumena ditzakete: gorakoak, okadak, sabelaldeko mina, murriztea eta goragalea. Sabelaldeko mina, apeti- gernuaren kolore iluna, eta abar. ES: Ictericia tuaren galera, bizkarreko mina, buruko mina eta FR: Ictère EN: Jaundice Oharrak: Ikterizia fisio- eguneroko bizimoduaren asaldua ere ager daitez- logikoa izaten dute jaioberri askok, baina, arazo- ke. ES: Estreñimiento FR: Constipation EN: rik izan ezean, egun gutxitan desagertzen da. Ar- Constipation Oharrak: Kolonaren funtzioen na- loa: Med. rriadura gerta daiteke pertsona adinekoetan eta Iktiosi: iz. Larruazaleko gaixotasuna; larruazala ohean dauden gaixoetan, eta sabel-husteko beha- lehortzea, zimurtzea eta ezkatatzea du ezaugarri. rrari erantzuteko zailtasunak eragin. Jaiotzean edo jaio eta berehala gertatzen da. ES: Idortu: ad. Idorreria eragin. ES: Estreñir, astringir Ictiosis FR: Ichthyose EN: Ichthyosis Arloa: EN: To constipate, to make constipated Med. Idun: iz. Ikus ‘lepo’. Iktus: iz. Garuneko hodietako bat-bateko lesio Igeltsu: 1. iz. Kaltzio sulfato hidratatua. 2. iz. Ba- akutua. ES: Ictus FR: Ictus EN: Ictus Arloa: tez ere kaltzio sulfato erdi hidratatuz osaturiko Med.

116 IMMUNOGLOBULINA

Ikuseremu: iz. Begiak mugitu gabe ikusten den es- Immobilizazio: iz. Gorputz-adarrak edo beste edo- pazioa. ES: Campo visual FR: Champ visuel EN: zein gorputz atal mugikor (hezur hautsiak eta Visual field giltzadurak bereziki) finkatzea; sendatzea errazte- Ikusi: ad. Begien bidez objektuak eta haien ezau- ko egiten da. ES: Inmovilización FR: Inmobilisa- garriak hauteman. ES: Ver FR: Voir EN: To see tion EN: Inmobilization Ikusmen: iz. Bost zentzumenetako bat. Begia da Immune: izond. (Pertsona edo animalia bati bu- haren organoa; argia eta gauzen kolorea eta for- ruz) Antigeno batekin kontaktua izan ondoren, ma hauteman daitezke hari esker. ES: Vista FR: harentzat espezifikoak diren antigorputzak era- Vue EN: Sight tzeko gaitasuna garatu duena; babes-egoera bati Ildo: iz. Beheragune zapal lineala, gorputzeko dagokio. ES: Inmune FR: Immun EN: Immune hainbat egituratan agertzen dena; esate baterako, Arloa: Med. oinazpian daudenak, hezurren gainean nerbioek Immunitario: izond. Immunitateari dagokiona. eratzen dituztenak, hezurretan giharrak txertatze- ES: Inmunitario FR: Immunitaire EN: Immune aren ondorioz daudenak, eta garuneko hainbat Arloa: Med. gunetan daudenak. ES: Surco FR: Sillon EN: Immunitate: iz. Erresistentzia-egoera, gaixotasun Sulcus, crevice, groove jakin baten aurrean. Gaixotasun horren eragile Ildoxka: iz. Larruazalean agertzen den lerro nahiz den mikroorganismoaren aurkako defentsak al- orbaina; eskuarki, larruazalaren garapen azkarra- dez aurretik garatzeko ahalmenari esker gertatzen ren edo tentsioaren ondorioz agertzen da. ES: da. Naturala edo txertoen bidez lortua izan dai- Estría FR: Strie EN: Stria Oharrak: Haurdunal- teke. ES: Inmunidad FR: Immunité EN: Immu- diaren ondoren, ildoxkak agertzen dira sabelean. nity Oharrak: Organismoarentzat arraroak diren Ildoxkatu: izond. Ildoxka edo lerro paraleloak infekzio-gaiekin elkartzeko gaitasuna dute odole- ezaugarri dituena. ES: Estriado FR: Strié EN: ko globulinek (antigorputzek), eta, era horretan, Striate gaitzaren hedapena galarazten dute. Arloa: Med. Ile: iz. Keratinazko hariizpi epidermikoa; ia gor- Immunizatu: ad. Immune egin. ES: Inmunizar putzeko azalera guztian hazten da. Epidermiseko FR: Immuniser EN: To immunize Arloa: Med. folikulu espezializatu batean sortzen diren sus- Immunizatzaile: izond. Immunizatzeko gaitasuna traia eta gorputza ditu. ES: Pelo, vello FR: Poil duena. ES: Inmunizador, inmunizante Arloa: EN: Hair Med. Ileo: iz. Hesteen funtzio mekanikoaren galera; hes- Immunizazio: iz. Immune egiteko edo bihurtzeko teetako edukiak ez dira mugitzen. ES: Íleo FR: prozesua. ES: Inmunización FR: Immunisation Iléus EN: Ileus Oharrak: Ileo paralitikoa heste- EN: Immunization Arloa: Med. lakioen mugikortasunik ezak eragiten du. Ileo Immunodefizientzia: iz. Ikus ‘immunoeskasia’. mekanikoa, berriz, hestearen blokeo mekani- Immunodepresibo: izond. Immunodepresoreei da- koak. Arloa: Med. gokiena. ES: Inmunodepresivo Arloa: Med. Ileon: iz. Heste meharraren hirugarren eta azken Immunodepresore: izond. (Sendagaiei edo trata- zatia, jejunotik heste itsura doana. Eskuineko menduei buruz) Organismo batek antigeno baten hobi iliakoan bukatzen da, eta heste lodira ireki- aurrean dituen immunitate-erreakzioak gutxitu tzen da. ES: Íleon FR: Iléon EN: Ileum Arloa: edo desagerraraz ditzakeena. ES: Inmunodepresor Anat. FR: Immunodépresseur EN: Immunosuppressive Ileozekal: izond. Aldi berean heste itsuari, ileonari Oharrak: Txertaketetan erabiltzen dira, arbuioa eta biak elkartzen diren guneari dagokiona. ES: ekiditeko. Arloa: Med. Ileocecal FR: Iléocaecal EN: Ileocecal Arloa: Immunoeskasia: iz. Organismoaren immunitate- Anat. erreakzioak gutxituta ageri diren prozesua. Infek- Iletsu: izond. Ile asko duena. ES: Velloso, velludo, zioak ohi baino errazago eta maizago gertatzea peludo FR: Villeux EN: Villous dakar. ES: Inmunodeficiencia FR: Immunodéfi- Iliako: izond. Ilionekoa, edo hari dagokiona. ES: cience EN: Immunodefiency Adibideak: Hiesa, Ilíaco FR: Iliaque EN: Iliac sortzetiko immunoeskasiak, eta abar. Arloa: Ilion: iz. Pelbis-gerriko hezur zabala, beste bi he- Med. zurrekin batera (iskiona eta pubisa) hezur koxala Immunoglobulina: iz. Ornodun gehienen plasman osatzen duena. Azetabuluaren parte da, eta zen- eta beste isurkari organiko batzuetan ageri den bait gihar finkatzeko balio du. ES: Ilion FR: glukoproteina. Antigorputzen ezaugarriak ditu, Ilion EN: Ilium Arloa: Anat. eta gaixotasunaren eragile den antigenoarekin Immobilizatu: ad. Zerbait geldiarazi, mugiezin konbinatzeko ahalmena du. Immunitate humo- utzi. ES: Inmovilizar FR: Immobiliser EN: To rala sortzen du. ES: Inmunoglobulina FR: Immu- immobilize noglobuline EN: Immunoglobulin Arloa: Med.

117 IMMUNOGUTXITZAILE

Immunogutxitzaile: izond. Ikus ‘immunodepreso- hodi bat eratzen da. ES: Involución FR: Involu- re’. tion EN: Involution Arloa: Biol., Med. Immunologia: iz. Organismoaren immunitate-sis- Inbutu: iz. Kono-itxurako tresna barne-hutsa; hodi temako ehunek estimulazio antigenikoaren aurre- bat du alderik estuenean. Likidoak aho estuko an duten erreakzioa aztertzen duen zientzia. ES: ontzietara pasatzeko erabiltzen da. ES: Embudo Inmunología FR: Immunologie EN: Immuno- FR: Entonnoir EN: Funnel logy Arloa: Med. Indar: 1. iz. Gihar batek esfortzu bat egiteko edo Immunologiko: izond. Immunologiari dagokiona. jasateko duen gaitasuna. 2. iz. Mugimendua era- ES: Inmunológico FR: Immunologique EN: Im- giten, eragozten nahiz aldarazten duen ezaugarria munologic Arloa: Med. edo arrazoia. ES: Fuerza FR: Force EN: Force Immunologo: iz. Immunologian aditua. ES: In- Indarberritu: ad. Indarra edo osasuna berreskura- munólogo FR: Immunologiste EN: Immunolo- tu. ES: Recuperar FR: Récupérer EN: To recupe- gist Arloa: Med. rate Immunoterapia: iz. Erreakzio alergikoen kontrako Indarberritze: iz. Indarra edo osasuna berreskura- tratamendu berezia; alergeno-eragileen dosi gora- tzea. ES: Recuperación korrak ematean datza, haiekiko immunitatea Indargabe: izond. Ikus ‘ahul’. apurka igotzeko helburuarekin. ES: Inmunotera- Indargabetu: ad. Zerbaitek edo norbaitek duen in- pia FR: Immunothérapie EN: Immunotherapy darra, garrantzia nahiz balioa galdu. ES: Decaer Oharrak: Asma estrinsekoaren tratamendurako Indargabetze: 1. iz. Zerbaiten ekintza edo intentsi- erabiltzen da. Arloa: Med. tatea murriztea; birus edo mikroorganismoen In vitro ernalkuntza: iz. Ernalketa artifiziala; gor- toxizitatea, batez ere. ES: Atenuación FR: Atté- putzetik at egiten da. Zigotoaren garapeneko nuation EN: Attenuation 2. iz. Beherakada, en- lehen urratsak igaro ostean, enbrioia umetokian dekapena. ES: Decaimiento ezartzen da gainerako garapen-prozesua bertan Indargarri: izond. Ikus ‘suspergarri’. ES: Reconsti- gerta dadin. ES: Fecundación in vitro FR: fécon- tuyente dation in vitro EN: Fertilization in vitro Indigestio: iz. Janondo gaiztoa. Digestio-funtzioen Inarrosaldi: iz. Ikus ‘konbultsio’. asaldu iragankorra; bat-batean agertzen da, hain- Inbaditzaile: izond. Inbaditzen duena. ES: Invasor bat arrazoiren ondorioz. ES: Indigestión FR: In- FR: Envahisseur EN: Invading, invader digestion EN: Indigestion Arloa: Med. Inbaginatu: ad. Hodi-barrunbe edo puxika baten Indize: iz. Bi kopururen arteko harreman konstan- ertzak edo paretak tolestu, eta barnealdera sarra- tea. ES: Índice FR: Indice, index EN: Index, fo- razi. ES: Invaginar Arloa: Biol. refinger Inbaginazio: 1. iz. Errai huts bat barnealdera toles- Induktantzia: iz. Zirkuitu baten ezaugarria; zirkui- teko eta ixteko prozesua; hesteetan gertatzen da tua eremu magnetiko batekin batzen da, korron- batez ere. 2. iz. Prozedura kirurgikoa; hernia-za- te batek zeharkatzen duenean. Induktantziaren kuaren edukia berriz ere sabelaldeko barrunbera unitatea henry da. ES: Inductancia FR: Inductan- sartzen da. ES: Invaginación FR: Invagination ce EN: Inductance EN: Invagination Arloa: Biol. Inerbatu: ad. Nerbio batek gorputzaren gune bat Inbasio: iz. Bakterioen sarrera organismoan; zelu- nerbio-kinadaz hornitu. ES: Inervar FR: Innerver la gaiztoak ehunik sakonenetara iristen dira, Arloa: Anat. odol- eta linfa-hodietaraino, eta gaizkoadura Inerbazio: iz. Nerbioen nahiz nerbio-energiaren heda daiteke. ES: Invasión FR: Invasion EN: banaketa, organo, eremu edo atal batean. ES: Invasion Inervación FR: Innervation EN: Innervation Ar- Inbertsio: 1. iz. Sakarosaren hidrolisia; hari gluko- loa: Anat. sa eta lebulosa emanez egiten da. 2. iz. Kromoso- Inerte: izond. Ekintzarik edo mugimendurik ga- men egitura-aldaketa; haustura jasan duten bi bea. ES: Inerte FR: Inerte EN: Inert Oharrak: kromosoma gurutzatzean gertatzen da. 3. iz. Or- Inerteak dira erreakzio kimikoetan parte hartzen gano baten barnealdea kanporantz geratzen den ez duten eta katalizatzaile gisa eragiten ez duten asaldua. ES: Inversión FR: Inversion EN: Inver- gai kimikoak. sion Arloa: Kim. Infantilismo: iz. Pertsona baten garapenaren atze- Inboluzio: 1. iz. Organo baten eta haren zelulen rapena nahiz etena. Infantilismoaren adierazle da neurria murriztea ezaugarri duen prozesu norma- nerabezaroan edo helduaroan haurtzaroko ezau- la. Esate baterako, umetokiaren inboluzioa, erdi- garri fisikoek eta mentalek irautea. Egoera psiko- tu ondoren. 2. iz. Enbriologian, garapen-proze- logikoa da, organikoa baino gehiago. ES: Infanti- sua. Zelula talde bat organo baten ertzean hazi, lismo FR: Infantilisation EN: Infantilism Arloa: gero barnerantz joan, berriz organora itzuli, eta Med.

118 INOKULAZIO

Infartu: iz. Ehunetako lesio nekrotikoa; odol- Inhibitzaile: izond. Erreakzio kimiko bat nahiz fluxu gutxiegiaren ondorioz gertatzen da. Enbo- prozesu bat gelditzen edo moteltzen duena. ES: lien edo tronbosien ondoriozko buxadurak dira Inhibidor FR: Inhibiteur EN: Inhibitor behar bezainbat odol ez iristearen arrazoia. Inhibizio: 1. iz. Inhibitzaileen bitartez, erreakzio Bihotzean, giltzurrunetan, biriketan, gibelean, kimiko baten abiadura moteltzea edo organo edo barean eta garuneko odol-hodietan gertatzen ehun baten ohiko jarduera geldiaraztea. 2. iz. dira infartuak, batez ere. ES: Infarto FR: Infarc- Organo baten funtzioa murriztea edo etetea, tus EN: Infarct urrutiko estimulu baten nahiz nerbioen zein hor- Infektatu: ad. Ikus ‘gaizkoatu’. monen eraginez. 3. iz. Jokabide-prozesu bat Infekzio: iz. Ikus ‘gaizkoadura’. oharkabean mugatzea; inguruko indar sozialek Infekzioso: 1. izond. Gaizkoadura bat eragin deza- zein kulturalek eragina da sarritan. ES: Inhibi- keena. 2. izond. Gaizkoadura batek eragin due- ción FR: Inhibition EN: Inhibition na. ES: Infeccioso FR: Infectieux EN: Infectious Injektagarri: izond. (Gai bati buruz) Injektatzeko Arloa: Med. prestatuta dagoena. ES: Inyectable FR: Injectable Infiltratu: izond. Infiltrazio bidez metatutako gaia. EN: Injectable Arloa: Med. ES: Infiltrado FR: Infiltré EN: Infiltrate Arloa: Injektatu: ad. Likido edo gas bat gorputzean sartu, Med. presio baxuarekin eta tresna egokien bidez, xirin- Infiltrazio: iz. Ehun batean, ehunari berari arrotza gaz eskuarki. ES: Inyectar FR: Injecter EN: To zaion gai baten pilaketa, eta pilaketa horren on- inject doriozko egoera. ES: Infiltración FR: Infiltration Injekzio: 1. iz. Likido nahiz gas bat zuzenean gor- EN: Infiltration Adibideak: Sendagaiak (kortikoi- putzeko ehunetan edo odolean sartzea, xiringa deak), eta beste. Arloa: Med. baten bidez. 2. iz. Injektatzen den isurkaria. ES: Inflamatorio: izond. Ikus ‘hanturazko’. Inyección FR: Injection EN: Injection Arloa: Inflamazio: iz. Ikus ‘hantura’. Med. Infundibulu: iz. Inbutu-itxura duen atala edo or- Injekzio hipodermiko: iz. Prestakin sendagarri ba- ganoa. ES: Infundíbulo FR: Infundibulum EN: ten edo serumaren injekzioa, larruazalpeko ehu- Infundibulum Adibideak: giltzurrun-pelbisaren nean. Oro har, besoaren goialdean, izterrean eta zati bakoitza, entzumen-tronparen barrunbea eta sabelaldean jartzen da. ES: Inyección hipodérmi- koklea hodiaren goiko muturreko barrunbea, ca, inyección subcutánea FR: Injection hypoder- besteak beste. Arloa: Anat. mique EN: Hypodermic injection Arloa: Med. Infusorio: izond. Zilio dardarkariz eratua dagoen Injerto: 1. iz. Ikus ‘txertatze’. 2. iz. Ikus ‘txerto- protozoo mota. ES: Infusorio FR: Ciliés EN: Ci- ehun’. liates, infusorians Inkontinentzia: iz. Gernu- edo gorotz-hustea kon- Ingestio: iz. Ahotik gai bat hartzea. ES: Inges- trolatzeko ezintasuna. ES: Incontinencia FR: In- tión continence EN: Incontinence Arloa: Med. Ingresatu: ad. Ikus ‘ospitaleratu’. ES: Ingresar, in- Inkontziente: iz. Psikiatrian, adimen-funtzioen ternar atala; hartan, kontzientziatik at daude pentsa- Inguru: iz. Zerbaiten edo norbaiten hurbileko gu- mendu, ideia, emozio edo oroitzapenak, eta ezin neen multzoa. ES: Proximidad FR: Proximité dira une jakin batean gogoratu. ES: Inconsciente EN: Proximity Inkubagailu: iz. Giro kontrolatua —bereziki, tenpe- Inhalagailu: iz. Lurrun edo prestakin sendagarriak ratura jakin bat— sortzeko erabiltzen den tresna. inhalazioz emateko tresna. Gas anestesikoak Jaioberri goiztiarren zainketarako erabiltzen da. emateko ere erabil daiteke inhalagailua. ES: In- ES: Incubadora FR: Incubateur EN: Incubator halador FR: Inhalateur EN: Inhaler Inkubatu: ad. Inkubazioa egin. ES: Incubar FR: Inhalatu: ad. Gasak, isurkariak, hauts bihurtutako Incuber EN: To incubate gaiak, sendabide lurrunkorrak, eta abar, arnasgo- Inkubazio: iz. Gaixotasun infekzioso bat kutsatu rakoan hartu. ES: Inhalar FR: Inhaler EN: To denetik lehenengo sintomak azaleratzen diren ar- inhale teko aldia. ES: Incubación FR: Incubation EN: Inhalatze: iz. Ikus ‘inhalazio’. ES: Inhalación Incubation Arloa: Med. Inhalazio: 1. iz. Aire edo lurrunak arnastea, senda- Inokulatu: ad. Gorputzean gai bat sartu, gaixota- garriak bereziki. 2. iz. Inhalazioetan erabiltzen den sun baten aurrean gorputzaren immunitatea era- gaia. ES: Inhalación FR: Inhalation EN: Inhala- giteko zein areagotzeko. ES: Inocular EN: To tion inoculate Arloa: Med. Inhibitu: ad. Organismoaren funtzioa edo jarduera Inokulazio: iz. Birus bat edo gaixotasun-eragile moteldu, kinada egoki baten bidez. ES: Inhibir den materiaren bat sartzea, ehun baten zauri ba- FR: Inhiber EN: To inhibit Arloa: Biol. tetik; nahita edo istripuz gerta daiteke. ES: Ino-

119 INORGANIKO

culación FR: Inoculation EN: Inoculation Arloa: tzen dira konturatu gabe. ES: Introyección FR: Med. Introjection EN: Introjection Arloa: Psikol. Inorganiko: 1. izond. Bizidunen ezaugarriak ez di- Introspekzio: iz. Nork bere barrua aztertzeko tuena. 2. izond. (Kimika inorganikoa) Karbono- ekintza, pentsamenduei eta sentimenduei dago- rik ez duen konposatu kimikoa. ES: Inorgánico kienez. ES: Introspección FR: Introspection EN: FR: Inorganique EN: Inorganic Introspection Arloa: Psikol. Inplantatu: ad. Ikus 'ezarri'. Intseminatu: ad. Intseminazio artifiziala egin. ES: Inplante: iz. Ikus 'ezarpen' Inseminar FR: Inséminer EN: To inseminate Ar- Inpotente: izond. Inpotentzia duena. ES: Impotente loa: Med. FR: Impuissant. EN: Impotent. Arloa: Med. Intseminazio: iz. Arraren hazia emearen bide geni- Inpotentzia: iz. Gizonezko helduaren ezintasuna zakila talean barneratzea, obuluaren ernalketa lortzeko. kila zutitzeko edo, noizbehinka, zakila zutitu ondo- ES: Inseminación FR: Insémination EN: Insemi- ren isurketa gertatzeko. Zenbait eratakoa izan daiteke: nation Arloa: Med. inpotentzia anatomikoa —ugal-organoen akats fisikoen Intseminazio artifizial: iz. Intseminazio-teknika; ondoriozkoa—, inpotentzia atonikoa —funtzio neuro- arrarengandik aurrez hartutako hazia —sexu- muskularraren asaldu baten ondoriozkoa— eta ezin- harremanik izan gabe— emearen bide genitalean tasun funtzionala —oinarri psikologikoa du—. ES: Im- barneratu, eta emearen ernalketa ahalbidetzen potencia FR: Impuissance EN: Impotence Arloa: Med. du. Tresna mekanikoekin egiten da. ES: Insemi- Insomnio: iz. Loak hartzeko edo gau osoan lo egi- nación artificial FR: Insémination artificielle EN: teko ezintasun kronikoa. ES: Insomnio FR: In- Artificial insemination Arloa: Med. somnie EN: Insomnia Arloa: Med. Intsentsibilizatu: ad. Gorputz atal bat sentigaitz Insomniodun: izond. Insomnioa duen pertsona. egin. ES: Insensibilizar FR: Désensibiliser EN: ES: Insomne FR: Insomniaque EN: Insomniac To desensitize Arloa: Med. Arloa: Med. Intsentsibilizazio: 1. iz. Desentsibilizazio iraganko- Interfase: iz. Zelularen zikloaren egoera metaboli- rra; antigenoak etengabe emanez lortzen da. 2. koa; egoera horretan, zelula ez da zatitzen, kro- iz. Sorgortasuna lortzea, anestesikoekin edo nar- mosomak ez dira bakarka bereizten, eta fenome- kotikoekin. ES: Insensibilización FR: Insensibili- no biomekanikoak eta fisiologikoak gertatzen sation Arloa: Med. dira. ES: Interfase FR: Interphase EN: Interphase Intsolazio: iz. Eguzkipean denbora luzeegi egoteak Arloa: Biol. dakarren egoera patologikoa. Larruazaleko erre- Interferon: iz. Proteina zelular naturala; zelula bi- durak, konjuntibitisa, erretinako asalduak, sukar rus baten edo azido nukleikozko gorputz baten altua, konbultsioak eta koma-egoera eragin di- aurrean egotean eratzen da. Beste zeluletan za- tzake. ES: Insolación FR: Insolation EN: Insola- baldu ondoren, galarazi egiten du birus bera tion Arloa: Med. nahiz bestelakoak zeluletan sartzea eta ugaltzea. Intsulina: iz. Hormona naturala; pankreako Lan- ES: Interferón FR: Interféron EN: Interferon gerhans-en guruintxoetako zelulek jariatzen dute Oharrak: Gamma-interferona erabiltzen da C odoleko glukosa maila igotzean. Glukosaren me- hepatitisaren tratamenduan. Arloa: Med. tabolismoa erregulatzen du. Odoleko glukosa Intolerante: izond. Intolerantziaz jokatzen duena. kantitatea murrizten du, eta proteinen, gantzen ES: Intolerante FR: Intolérant EN: Intolerant eta karbohidratoen metabolismorako beharrez- Intolerantzia: iz. Elikagaiak nahiz sendagaiak xur- koak diren bitartekoetan eragiten du. Era bere- gatzeko edo metabolizatzeko ezintasuna. ES: In- an, gihar-zeluletan eta beste zenbait ehunetan tolerancia FR: Intolérance EN: Intolerance Arloa: glukosaren sarrera errazten du. Diabetesaren tra- Med. tamenduan erabiltzen da. ES: Insulina FR: Insu- Intoxikatu: ad. Gai toxikoak sartu edo metatu or- line EN: Insulin Arloa: Kim. ganismo bizidun batean, kalteak sortzeko adina- Intubatu: ad. Organo batean edo gorputzeko ata- ko kantitatean. ES: Intoxicar FR: Intoxiquer EN: len batean hodi bat sartu. ES: Intubar EN: To To poison Arloa: Med. intubate Arloa: Med. Intoxikazio: iz. Egoera patologikoa, barne- edo Intubazio: iz. Gorputzeko irekigune batetik hodi kanpo-jarioko toxiko baten xurgapen jarraituak bat igaroaraztea. Arnasbideetan hodi bat sartuz eragina. ES: Intoxicación FR: Intoxication EN: egiten da bereziki, arnasbidea oztoporik gabe Intoxication Arloa: Med. egon dadin eta oxigenoa ematea posible izan da- Intradermiko: izond. Ikus ‘dermis barneko’. ES: din. ES: Intubación FR: Intubation EN: Intuba- Intradérmico tion Arloa: Med. Introjekzio: iz. Prozesu psikiko inkontzientea; bes- Inude: iz. Beste emakume baten haurrari bularra te norbaiten edo zerbaiten ezaugarriak barnera- ematen dion emakumea. ES: Madre de leche

120 IRAGAZKORTASUN

Inurridura: iz. Azkura-sentsazioa, larruazalean edo gluteo-giharrez eratuak daude. ES: Nalga FR: gorputzeko atalen batean. Sentimen-nerbioek Fesse EN: Buttock kitzikapenen aurrean duten sentsibilitatea mu- Ipurmasaileko gihar: iz. Ipurmasaileko hiru giharre- rriztearekin batera agertzen da. Gune inurritua tariko bakoitza. ES: Músculo glúteo FR: Muscle lokartua sentitzen du inurridura duenak. ES: flessier EN: Muscle gluteus Arloa: Anat. Hormigueo FR: Fourmillement EN: Formica- Irabiagailu: iz. Produktuak birrintzeko eta nahas- tion teko erabiltzen den tresna. ES: Agitador FR: Agi- Inurritu: ad. Gorputzeko guneren batean sentsazio tateur EN: Agitator Arloa: Kim. desatsegina izan, bertatik inurriak igaroko balira Irabiatu: ad. Osagaiei mugimendu indartsuz era- bezala. Ziztada txikien antzeko sentsazioa da, eta gin, nahaste likido bat lortzearren. ES: Agitar nerbioak edo odol-hodiak uzkurtzean gertatzen FR: Agiter EN: To agitate Arloa: Kim. da. ES: Hormiguear, adormecer EN: To itch, to Irabiatze: iz. Nahaste likido bat lortzearren, osa- tingle gaiei mugimendu indartsuz eragitea. ES: Agita- Iodatu: izond. Iodoa duena, edo iodoz tratatu ción Arloa: Kim. dena. ES: Yodado FR: Iodé EN: Iodine Arloa: Iragankor: izond. Iraupen laburrekoa; aldi batera- Kim. ko dena. ES: Transitorio FR: Transitoire EN: Iodo: iz. I. Elementu kimiko ez-metalikoa, haloge- Transient noen taldekoa. Oinarrizko oligoelementua da or- Iragankortasun: iz. Iragankorra denaren ezauga- ganismoarentzat. Tiroide guruinean dago orga- rria. ES: Transitividad FR: Transitivité EN: nismoko iodoaren % 80. Iodo-gutxiegitasunak Transitivity bozioa eragin dezake. ES: Yodo FR: Iode EN: Io- Iragarri: ad. Zerbait aurrez ikusi edo adierazi, ger- dine Arloa: Kim. takarietan nahiz zeinuetan oinarrituz. ES: Pro- Iodoformo: iz. Gai kimikoa; iodoa azetonarekin nosticar FR: Pronostiquer EN: To prognosticate ingurune basikoan erreakzionaraziz lortzen da. Iragazezintasun: iz. Ikus ‘iragazgaiztasun’. Ehunak edo mikrobioak ukitzen baditu, iodoa Iragazgaitz: izond. Bere baitatik isurkaririk edo askatzen du; ahalmen antiseptikoa ematen dio erradiaziorik igarotzen uzten ez duen gorputza. horrek. Hori dela eta, zauriak garbitzeko erabil- ES: Impermeable FR: Imperméable EN: Imper- tzen da. ES: Yodoformo FR: Iodoforme EN: Io- meable doform Arloa: Kim. Iragazgaiztasun: izond. Iragazgaitza denaren ezau- Iodometria: iz. Konposatu edo disoluzio bateko garria. ES: Impermeabilidad FR: Imperméabilité iodo kantitatearen zenbatespena. ES: Yodometría EN: Impermeability FR: Iodométrie EN: Iodometry Arloa: Kim. Iragazgaiztu: ad. Zerbait iragazgaitz egin. ES: Im- Ioduro: iz. Azido iodhidrikoaren gatzen izen oro- permeabilizar FR: Imperméabiliser EN: To wa- korra. Iodoa elementu metaliko batekin edo terproof erradikal batekin konbinatuz lortzen da. Sodio- Iragazi: ad. Solidoak edo partikulak likido batetik eta potasio-ioduroak dira medikuntzan gehien bereizi, iragazki batetik igaroaraziz. ES: Filtrar erabiltzen diren gatzak. ES: Yoduro FR: Iodure FR: Filtrer EN: To strain EN: Iodide Arloa: Kim. Iragazketa: 1. iz. Iragazki bat erabiliz, disoluzio Ioi: iz. Karga elektrikoa duen edozein atomo edo bati solutua kentzea; likido bat garbitzeko edo molekula. Disoziazio elektrolitikoaren ondorioz esterilizatzeko egiten da. 2. iz. Erradioterapian, X eratzen da, eta, beraz, karga positiboa (katioia) izpiak xafla batetik igarotzeko ekintza. Alumi- nahiz negatiboa (anioia) izan dezake. ES: Ion FR: niozkoa, kobrezkoa, berunezkoa edo eztainuzkoa Ion EN: Ion Arloa: Kim. izan daiteke xafla hori. Izpi bigunak atzean utzi, Ioniko: 1. izond. Ioiei dagokiena. 2. iz. (Lotura io- eta gogorrak edo sarkorrak soilik igaro daitezen niko) Atomoen arteko lotura mota; atomo bate- uzten du. ES: Filtración FR: Filtration EN: Fil- tik bestera elektroi bat edo gehiago transferitzen tration dira, eta biak ioi bihurtu (lehena positiboa, eta Iragazki: iz. Oro har, bereizgailua; materia edo bigarrena negatiboa) eta, erakarpen elektrostati- energia tarte bat igarotzen uzten du, eta beste koaren ondorioz, atomoak lotuta mantentzen tarte bat moteldu edo geldiarazi egiten du. ES: dira. ES: Iónico FR: Ionique EN: Ionic Arloa: Filtro FR: Filtre EN: Filter Kim. Iragazkor: izond. Likidoek edo gasek zeharka deza- Ipurdi: iz. Bizkarraren bukaeraren eta izterren ha- ketena. ES: Permeable FR: Perméable EN: Per- sieraren arteko zatia; uzkia inguratzen duen zati meable mamitsua da. ES: Nalgas FR: Cul EN: Backside Iragazkortasun: iz. Gai batek beste batean zehar Ipurmasail: iz. Bizkarraren beheko aldean dauden igarotzeko duen ahalmena. ES: Permeabilidad bi masa haragitsuetariko bakoitza. Gantzez eta FR: Perméabilité EN: Permeability

121 IRAGAZKORTU

Iragazkortu: ad. Iragazkor bihurtu. ES: Permeabi- barrunbeak bereizten ditu, eta begiaren aurreko lizar humore urtsuak bustitzen du. ES: Iris FR: Iris Iragazpen: iz. Ikus ‘iragazketa’. EN: Iris Arloa: Anat. Iraitzi: ad. Digestio-hondakinak eta bestelako toxi- Irradiatu: 1. ad. Gorputz batek erradiazioak igo- nak organismotik kanporatu. ES: Excrementar, rri. 2. ad. Gorputz bat edo material bat erradia- excretar FR: Excréter EN: To defecate, to excrete ziopean jarri, diagnostikorako, tratamendurako, Arloa: Biol. esterilizaziorako; istripu baten eraginez ere gerta Iraizle: 1. izond. Iraizteko balio duen organoa; daiteke. ES: Irradiar FR: Irradier EN: To irra- iraizte-prozesuari dagokiona. 2. izond. Iraizte- diate Arloa: Fis. 3. ad. Izpiak igorri; bereziki, gaiak kanporatzen dituen hodia. ES: Excretor tumor batek erasandako ehunetara. ES: Radiar FR: Excréteur EN: Excretory FR: Irradier EN: To radiate, to irradiate Arloa: Iraizpen: iz. Organismoko organoek nahiz ehunek Med. metabolismoak ekoitzitako gaiak kanporatzeko Irradiazio: 1. iz. Edozein erradiazio mota hartzea. edo askatzeko prozesua. ES: Excreción FR: Ex- 2. iz. Izpien erabilera, helburu diagnostikoetara- crétion EN: Excretion Arloa: Biol. ko eta terapeutikoetarako. ES: Irradiación FR: Iraun: ad. Bizitzen jarraitu, oztopoak gaindituz. ES: Irradiation EN: Irradiation Oharrak: Irradiazio- Pervivir FR: Persévérer EN: To live on, to persist, energiaren iturri erradioaktiboak, X izpiak eta to survive iodo- edo kobalto-isotopoak erabiltzen dira, Iraunkor: izond. Behin eta berriz agertzen dena, barne-egiturak aztertzeko nahiz minbizi-zelula edo joaten ez dena. ES: Persistente FR: Persistant bihurtu diren zelulak eta mikroorganismoak EN: Persistent Adibideak: Joaten ez den mina, deuseztatzeko. Arloa: Fis. behin eta berriz agertzen den sintoma (eztula, ez- Irri-gihar: iz. Ikus ‘gihar errisorio’. tarriko, marranta…), eta abar. Irri sardoniko: iz. Aurpegiko giharren uzkurdura Irekiera: iz. V formako ebakiera edo sakongunea, tetanikoa, irriaren keinua gogorarazten duena. nagusiki hezurren nahiz organoen alboetan Tetanosean gertatzen da. ES: Risa sardónica FR: agertzen dena. ES: Escotadura FR: Encoche EN: Rire sardonique EN: Risus sardonicus Arloa: Notch Med. Iren: izond. Ugal-organoak erauzi dizkioten per- Irribarre sardoniko: iz. Aurpegiko keinu berezia, tsona. ES: Castrado FR: Châtré EN: Castrated irribarrearen antzekoa. Tetanosean agertzen da. Irendu: ad. Ugal-organoak erauzi. ES: Castrar FR: ES: Sardónico FR: Sardonique EN: Sardonic Ar- Castrer EN: To castrate loa: Med. Irensketa: iz. Elikagaiak ahotik urdailera igarotzea, Irrigatu: 1. ad. Odol-hodiek odola organismoaren hestegorritik barrena. Horretarako, beharrezkoa ehunetara eraman. 2. ad. Gune bat likidoz garbi- da gihar guztiak koordinatzea, mihitik hasi eta tu; eskuarki xiringa baten enboloan modu jarrai- hestegorriko beheko esfinterreraino. ES: Deglu- tuan arinki sakatuz lortzen da. Zauri bat edo ción FR: Déglutition EN: Swallowing hodi bat garbitzeko egin daiteke. ES: Irrigar EN: Irenste: iz. Ikus ‘irensketa’. To irrigate Arloa: Biol., Med. Irentsi: ad. Zerbait aho-barrunbean sartu, hestego- Irrigazio: iz. Gorputz-barrunbe bat edo zauri bat rritik igaroarazi eta urdailera helarazi. ES: Deglu- garbitzeko egiten den ekintza; helburu terapeuti- tir koa du. Ura nahiz sendagai likidoak erabil dai- Irentzaile: izond. Irentzen duena; sinbolikoki era- tezke horretarako. ES: Irrigación FR: Irrigation biltzen da psikologian. ES: Castrador FR: Châ- EN: Irrigation Arloa: Biol., Med. treur EN: Castrator Arloa: Psikol. Irrika: iz. Prozesu dinamikoa; organismoa helburu Irentze: iz. Ugal-organoak erauztea, hala gizonaren baterantz eramaten duen bulkada bat da. Freu- barrabilak nola emakumearen obulutegiak. Batez den arabera, gorputz-kitzikapenetan —tentsio- ere zenbait hormonaren ekoizpena eta jarioa mu- egoeretan— du jatorria irrika batek. Tentsio rrizteko egiten da, emakumeen bularreko minbi- hori desagerraraztea du helburu. ES: Pulsión FR: zia edo gizonen prostatakoa ekiditeko. ES: Cas- Pulsion EN: Drive Arloa: Psikol. tración FR: Castration EN: Castration Irten: izond. Ingurukoak baino kanporago dagoe- Iridologia: iz. Osasun-egoera orokorra ezagutzeko na. ES: Protuberante, prominente EN: Protube- edo gaixotasunak diagnostikatzeko metodoa; iri- rant saren itxura aztertuz egiten da. ES: Iridología FR: Irtengune: iz. Koskorra; tumor batek nahiz gantz- Iridologie EN: Iridology pilaketa batek sortua izan daiteke, edota kolpe Iris: iz. Begi-mintz biribil, pigmentatu, uzkurgarri baten ondorioz gorputzeko gune batean egiten eta baskularra; kornearen atzean eta kristalinoa- den handitu gogorra, besteak beste. ES: Abulta- ren aurrean dago. Begiaren aurreko eta atzeko miento, prominencia, protuberancia Arloa: Med.

122 ITZULKOR

Isipula: iz. Larruazaleko gaixotasun kutsagarria; go- sunaren ondoriozkoa. Gehienetan, harreman zu- rritasuna, tumefakzioa, puslak, babak, sukarra, zena izaten du zirkulazio- zein giltzurrun-eritasu- mina eta adenopatia linfatikoak ditu ezaugarri. nekin. ES: Derrame FR: Épanchement EN: Effu- Larruazaleko urratu txiki bat edo mukosetako lesion Arloa: Med. sio bat izan daitezke gaizkoaduraren sarbide. 8-10 Isuria izan: ad. Ikus ‘jariatu’. ES: Segregar, chorrear egun irauten du gaixotasunak. ES: Erisipela FR: Isurtze: iz. Ikus ‘eiakulazio’. Érésipèle EN: Erysipelas Arloa: Med. Itaun sorta: iz. Ikus ‘galdeketa’. Iskemia: iz. Gorputzeko organo edo atal batera Ito: ad. Ikus ‘asfixiatu’. doan odol-fluxuaren murriztapena; mina eta dis- Itoaldi: iz. Ikus ‘asfixia’. funtzio organikoa dakartza sarritan. Bihotz-giha- Itobehar: iz. Ikus ‘asfixia’. rraren iskemiak bular-angina eragin dezake. ES: Itobehar-sentsazio: iz. Ikus ‘beroaldi’. Isquemia FR: Ischémie EN: Ischemia Arloa: Itogarri: izond. Arnasketa eragozten duena; itotzen Med. duena. ES: Sofocador, sofocante FR: Suffocant Iskiatiko: izond. Iskionari dagokiona. ES: Isquiáti- EN: Suffocant Adibideak: Anginak, bronkio-ka- co FR: Sciatique EN: Sciatic Arloa: Anat. tarroak. Iskion: iz. Hezur koxalaren hiru zatietariko bat, Itolarri: iz. Ikus ‘asfixia’. ilionarekin eta pubisarekin batera. Hezur koxala- Itolarria eragin: ad. Itomena eragin; norbaiten arren atzeko aldea osatzen du, eta bi zatitan bana- nasketa eragotzi. ES: Sofocar FR: Asphyxier EN: tzen da: gorputza, azetabuluaren 2/5 dena, eta To suffocate adarra, pubiseko beheko adarrarekin elkartzen Itomen: iz. Arnasa hartzeko zailtasuna; arnasbi- dena. ES: Isquion FR: Ischion EN: Ischium Ar- deen buxadurak edo ingurune itxietan egoteak loa: Anat. eragin ohi du. ES: Sofocación FR: Suffocation Isolatu: ad. Gorputz bat kanpoko eraginetatik ba- EN: Suffocation bestu. ES: Aislar FR: Isoler EN: To insulate Itotako: izond. Arnasa hartu ezinik hil dena. ES: Isolatu: izond. Kanpoko eraginetatik babestua da- Ahogado goena. ES: Aislado FR: Isolé(e) EN: Isolated Itotasun: iz. Ikus ‘asfixia’. Isomeria: iz. Bi konposatu kimikoren edo gehiago- Itotzeko moduko: izlag. Ikus ‘itogarri’. ren arteko erlazioa. Konposatu horiek elementu Itsu: izond. Ikusten ez duena. ES: Invidente, ciego berdinak dituzte, kopuru berean, gainera; hala FR: Aveugle EN: Blind Oharrak: Itsutasuna ez ere, ezaugarri edo espazio-egitura desberdinak dida beti erabatekoa izaten. tuzte. ES: Isomería, isomerismo FR: Isomérie Itsumen: iz. Ikus ‘itsutasun’. EN: Isomerism Arloa: Kim. Itsutasun: iz. Ikusmenaren galera edo ikusmenik Isomero: iz. Formula molekular berdina baina egi- eza; sortzetikoa nahiz hartutakoa izan daiteke. tura molekular desberdina duten konposatuak. ES: Ceguera FR: Cécité EN: Blindness Ondorioz, ezaugarri desberdinak dituzte. ES: Itsutu: ad. Ikusmena galdu, edo itsu utzi. ES: Ce- Isómero FR: Isomère EN: Isomer Arloa: Kim. gar Isotoniko: izond. (Disoluzioei buruz) Beste disolu- Itxi: ad. Ikus ‘buxatu’. ES: Taponar zio baten solutu-kontzentrazio berdina duena. Itxura: iz. Pertsona edo objektu baten irudia edo ES: Isotónico FR: Isotonic EN: Isotonique fisionomia. ES: Aspecto FR: Apparence EN: Istmo: iz. Bi barrunbe elkartzen dituen igarobide Appearance estua, edo organo nahiz atal baten zati estuagoa. Itxuragabe: izond. Ikus ‘deformatu’. ES: Istmo FR: Isthme EN: Isthmus Oharrak: Itxuragabetasun: iz. Gorputz osoak nahiz haren Ugari dira istmoa duten organoak: aorta, farin- zati batek jasandako desitxuratzea, akatsa edo gea, prostata, tiroidea, entzefaloa, eta abar. Arloa: malformazioa. Gaixotasun edo lesio baten ondo- Anat. riozkoa edo jaiotzetikoa izan daiteke. ES: Defor- Istripu: iz. Ustekabeko gertaera; heriotza edo lesio- midad FR: Déformation EN: Deformity ak ekar ditzake. Eragilea gorputzetik kanpokoa Itxuragabetu: ad. Lehengo itxura ona galdu. ES: izan daiteke (auto-istripuak, lan-istripuak, eta Desfigurar abar) edo gorputzaren barrukoa (garuneko ho- Itxuragabetze: iz. Ikus ‘deformazio’. dietako istripua, adibidez). ES: Accidente FR: Itzulezin: 1. izond. (Egoerei edo gaixotasunei Accident EN: Accident, attack buruz) Atzera itzul ezin daitekeena. 2. izond. Isuraldatu: ad. Ikus ‘transfusioa egin’. Norabide bakarrean doana; erreakzio kimikoei, Isuraldatze: iz. Ikus ‘transfusio’. koloideei, nerbio-kinadei eta abarrei dagokie. Isuri: ad. Ikus ‘eiakulatu’. ES: Irreversible FR: Irréversible EN: Irreversi- Isuri: iz. Odol-hodietatik gorputz-barrunberako li- ble kido-ihesa, hodien hausturaren edo iragazkorta- Itzulkor: izond. Ikus ‘atzerakari’.

123 ITZULPEN

Itzulpen: iz. Genetika molekularrean gertatzen den hori gehiegi luzatzen bada, ehunen heriotza (ne- prozesua; polipeptido jakin baten sintesian, krosia) ekar dezake iskemiak. ES: Congelación RNA mezulariko nukleotidoek garraiatutako in- FR: Congélation EN: Freezing Arloa: Med. formazio genetikoak aminoazidoen sekuentzia Izoztu: ad. Ehun organikoak kaltetu, hotzaren era- zuzentzen du. ES: Traducción FR: Traduction ginez. ES: Congelar FR: Congeler EN: To freeze EN: Translation Arloa: Med. Itzultze: iz. Ikus ‘itzulpen’. Izpi katodikoak: iz. Elektroi-korrontea; barnea Ixte: iz. Ikus ‘buxadura’. ES: Taponamiento hutsik daukan hodi bateko katodotik sortzen da. Izaera: iz. Gizaki baten osaera; ezaugarri fisiologi- Lerro zuzenean higitzen da, eta X izpiak eragiten koen eta psikikoen emaitza da. ES: Tempera- ditu hodiko antikatodoarekin talka eginda. ES: mento FR: Tempérament EN: Temperament Ar- Rayos catódicos FR: Rayon cathodique EN: Ca- loa: Psikol., Psikiat. thode ray Izerdi-: (Hitz elkartuetan) Izerdia jariatzen duena. Iztai: iz. Ikus ‘iztarte’. ES: Sudoríparo FR: Sudoripare EN: Sudorife- Iztarte-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘iztarteko’. rous, sweat Iztarte: iz. Sabelaldea eta izterra elkartzen diren za- Izerdi: iz. Izerdi-guruinek jariatzen duten likido tietariko bakoitza. ES: Ingle FR: Aine, inguen argi, gazi eta usaintsua; larruazalean tantak eratuz EN: Geoin, inguen Arloa: Anat. agertzen da. Hainbat osagai ditu: gatzak —sodio Iztarteko: izlag. Iztaikoa, edo hari dagokiona. ES: kloruroa nagusiki—, kolesterina, gantzak, gantz- Inguinal FR: Inguinal EN: Inguinal Arloa: Anat. azidoak, albumina-arrastoak, urea eta abar. Gor- Izter-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘krural’. putzeko tenperatura erregulatzeko balio du. ES: Izter: iz. Beheko gorputz-adarraren goiko atala, al- Sudor, perspiración FR: Sueur EN: Sweat, perspi- dakaren eta belaunaren artekoa. ES: Muslo FR: ration Cuisse EN: Thigh Arloa: Anat. Izerdiarazle: izond. Izerditzea eragiten duen gai Izterrezur: iz. Ikus ‘femur’. bati edo gaixotasun bati dagokiona. ES: Sudorífi- Iztezain: iz. Ikus ‘belaunpe’. co FR: Sudorifique EN: Sudorific Arloa: Med. Iztondo: iz. Ikus ‘iztarte’. Izerdiarazteko: izlag. Ikus ‘izerdiarazle’. Izurri: iz. Pasteurella pestis edo Yersinia pestis bazi- Izerdi-guruin: iz. Larruazaleko guruinak; glomeru- loek eragindako gaixotasun kutsagarri eta oso la- lu eran bildutako hodi batez eraturik daude. rria. Arratoiak —eta gaitzak erasaten ez dien bes- Dermisean daude, eta izerdia jariatzen dute. Izer- te zenbait animalia— izaten dira izurriaren gor- di-guruin bakoitza tutu bakarraz eratua dago; dailu. Transmisioa arratoiaren arkakuso baten tutu horrek bi zati ditu: dermis sakonean dagoen ondorioz gertatzen da, eta, zenbait kasutan, giza- gorputz biribilkatua eta azalean irekitzen den kiaren arkakusoaren ondorioz. ES: Peste FR: Pes- hodi zuzena. ES: Glándula sudorípara FR: Glan- te EN: Plague de sudoripare EN: Sweat galnd Oharrak: 24 or- Izurri buboniko: iz. Izurriaren erarik arruntena. duan, 700-900 gramo izerdi jariatzen dira gutxi Ezaugarri ditu: besapeko, iztondoko nahiz lepoko gorabehera. zorne-zorro edo buboiak, sukarra (sarritan 41 ºC-ra Izerditsu: izond. Izerdiz blai dagoena; izerdikorra. iristen da), pultsu ahul eta azkarra, hipotentsioa, ES: Sudoriento, sudoroso EN: Sweaty eldarnioa eta larruazaleko odoljarioa. Yersinia pes- Izerditu: ad. Izerdia bota, izerditan egon. ES: Sudar tis baziloak askatutako toxina bat izan ohi da sin- FR: Suer, transpirer EN: To sweat, to perspire tomen eragilea. ES: Peste bubónica FR: Peste bu- Izozketa: iz. Hotzak organismoan eragindako kal- bonique EN: Bubonic plague Arloa: Med. tea, gune batekoa edo orokorra; behin-behinekoa Izurrite: iz. Ikus ‘epidemia’. edota behin betikoa izan daiteke. Arteria txikiak Izurritu: ad. Bizkarroi batek ostalariaren ehunen estutzea eta ixtea da lehenbiziko ondorioa eta, aurka ekin. ES: Infestar FR: Attaquer EN: To in- horren eraginez, iskemia gertatzen da. Egoera fest

124

Jagole: iz. Ikus ‘zaintzaile’. Jariakortasun: iz. Magnitudea; isurkari bateko par- Jagon: ad. Ikus ‘zaindu’. tikulek beren artean labaintzeko duten erraztasu- Jaio: ad. Mundura etorri, amaren sabeletik irten. na azaltzen du. ES: Fluidez FR: Fluidité EN: ES: Nacer FR: Naître EN: To born Fluidity Jaio aurreko: 1. izlag. Jaiotza aurretik dagoena edo Jariatu: 1. ad. Barrunbe, hodi, organo edo larruaza- gertatzen dena. 2. izlag. Haurdunaldian zehar, lera iraitzi zelulek nahiz guruinek ekoitzitako gai emakumearen zainketei eta umekiaren hazkun- bat. ES: Segregar, chorrear FR: Ségréger EN: To tzari eta garapenari dagokiona. ES: Prenatal FR: segregate, to secrete 2. ad. Isurkari edo gas bat to- Prénatal EN: Prenatal kiren batetik kanpora irten. ES: Efluir Arloa: Biol. Jaioberri: izond. (Haurrei buruz) Jaiotzatik lau as- Jariatzaile: izond. Jariatzeko gaitasuna duena. ES: terainokoa. ES: Recién nacido, neonato FR: Secretor, -a, secretorio FR: Sécréteur EN: Secre- Nouveau-né EN: Newborn tor, secretory Arloa: Biol. Jaioberriko: izlag. Ikus ‘neonatal’. Jariatze: iz. Guruin-organoetako zelulek ekoizten Jaiotza: iz. Izaki berri baten etorrera, amaren ume- dituzten gai kimikoak askatzea. ES: Secreción tokitik irtenda. ES: Nacimiento FR: Naissance Jario: iz. Barrunbe batetik kanpora irtendako isur- EN: Birth karia edo gasa. ES: Secreción FR: Sécrétion EN: Jaiotza ondoko: izlag. Jaiotza ondoren gertatzen Secretion dena. ES: Posnatal FR: Postnatale EN: Postna- Jarioa izan: ad. Ikus ‘jariatu’. ES: Segregar, chorrear tal Jarraibide: iz. Ikus ‘prozedura’. Jaiotza osteko: izlag. Ikus ‘jaiotza ondoko’. Jarraipen: iz. Informazio-iturriekin kontaktua berri- Jaiotzetiko: 1. izlag. Pertsona jaiotzearekin batera tzeko eta beharrezkoak diren datuak berrikus- sortzen dena; jaiotze-une beretik edo lehenagotik teko ekintza; aurretiko txostena nahiz ekintza ba- badena; hartua ez dena. 2. iz. (Jaiotzetiko gaitza) lioesteko edo sendotzeko egiten da. ES: Segui- Gorputzaren egiturako edo funtzioren bateko miento FR: Suivi EN: Follow-up Adibideak: akatsa, jaiotzean ere badena. ES: De nacimiento Diagnostiko baten edo aurreko pronostiko baten FR: Inné EN: Innate berrazterketa. Jaki: iz. Ikus ‘bizigai’. Jarrera: 1. iz. Gorputzaren kokaera. 2. iz. Pertso- Jakinarazi: ad. Ikus ‘komunikatu’. nak zerbaiti edo norbaiti erantzuteko duen joera. Jakinarazpen: iz. Ikus ‘komunikazio’. ES: Actitud FR: Attitude EN: Attitude Oharrak: Jalki: ad. Ikus ‘sedimentatu’. Jokabidea nolakoa izango den iragartzen du; bai- Jalkin: iz. Ikus ‘sedimentu’. na ez beti, hiru osagai baititu jarrerak: kogniti- Jalkitze: iz. Ikus ‘sedimentazio’. boa, afektiboa eta konatiboa. Arloa: Psikol. Jan: ad. Elikagai bat hartu, murtxikatu eta irentsi. Jarri: ad. Zerbait kokatu eragile baten ekintza jasan ES: Comer FR: Manger EN: To eat dezan. ES: Exponer FR: Exposer EN: To expose Janari: iz. Ikus ‘bizigai’. Jatorri: iz. Zerbait hasten den denbora edo inguru- Jangai: iz. Jateko balio dezakeen gai oro. ES: Co- nea. ES: Proveniencia, procedencia FR: Prove- mestible FR: Comestible EN: Edible nance EN: Provenance 2. iz. Ikus ‘kausa’. 3. iz. Jangurarik ez: iz. Jateko gogorik eza; anorexia. ES: Ikus ‘leinu’. Inapetencia FR: Inappetence EN: Inappetence Jatorrizko: izlag. Primitiboa, sortzetikoa. ES: Pri- Jaraunsgarri: izond. Ikus ‘heredagarri’. migenio EN: Original Jarauntsi: ad. Ikus ‘heredatu’. Jazarpen-mania: iz. Ikus ‘pertsekuzio-mania’. Jarduera: iz. Pertsona edo talde bati dagokion Jele: iz. Gai bigun gardena; eskuarki, koloide-masa ekintzen multzoa. ES: Actividad FR: Tâche EN: erdi solidoa da. ES: Jalea FR: Geleé EN: Jelly Activity Adibideak: Erizaintzako jarduera. Jipoitu: izond. Ikus ‘zauritu’. Jariakin: iz. Guruin-organoetako zelulek ekoitzita- Jite: iz. Ikus ‘izaera’. ko gai kimikoa. ES: Secreción FR: Sécrétion EN: Jokabide: iz. Pertsona baten jarduera bat edo guz- Secretion Arloa: Biol. tiak. Zuzenean ikus daitezkeen ekintza fisikoak Jariakor: izond. Jariakortasuna duena. eta gogamenaren jarduera —ondorioztatua eta

125 JOKAERA

interpretatua— biltzen ditu. ES: Conducta FR: Jugular: 1. izond. Lepoari dagokiona, edo lepoan Conduite EN: Conduct dagoena. 2. iz. Zain jugular: Lepoaren alde bana- Jokaera: iz. Ikus ‘jokabide’. tara dauden zain handietako bakoitza. Kanpoko Josi: ad. Etendako ehunen ertzak jostorratzaz eta zain jugularrak garezurraren kanpoaldeko eta hariaz elkartu. ES: Suturar FR: Suture EN: To aurpegiko ehun sakonetako odol gehiena biltzen suture Oharrak: Lehen mailako orbaintzea du du. Lepoan zehar jaisten da, eta subklabia zaina- helburu. Arloa: Med. rekin elkartu. Barnekoak entzefaloko, aurpegiko Jostura: iz. Ikus ‘sutura’. eta lepoko odola biltzen du, eta hura ere subkla- Jostura sagital: iz. Garezurreko hezur parietalen ar- bia zainarekin elkartzen da. ES: Yugular FR: Ju- teko lerro horzduna. ES: Sutura sagital FR: Sutu- gulaire EN: Jugular Arloa: Anat. re sagittale EN: Sagittal suture Arloa: Anat.

126

Kaba benoklisi: iz. Tratamendu mota; anuria da- Gaixotasun larriekin —tuberkulosia, minbizia, karren giltzurrunetako gutxiegitasuna senda- eta abar— batera agertzen da, eskuarki. ES: tzeko erabiltzen da. Nilonezko bihotz-zunda Caquexia FR: Cachexie EN: Cachexia Arloa: erradiopako bat sartzen da giltzurrun-zainen ire- Med. kiguneraino, zain femoraletik edo eskuineko au- Kakosmia: iz. Usain txarra —halakorik ez dagoe- rikularen sarreratik. Horrela, likido hipertoni- nean ere— sumatzen duen asaldua. Jatorri psi- koz osaturiko fluxu bat lortzen da. ES: Cava, ve- kologikoa du, gehienetan. ES: Cacosmia FR: Ca- noclisis cosmie EN: Cacosmia Arloa: Med. Kaba zain: iz. Zirkulazio periferikotik bihotzaren Kalamu: iz. Ikus ‘cannabis indica’. ES: Cáñamo eskuin-aurikulara odola garraiatzen duten bi zain Kalanbre: iz. Gihar baten edo gehiagoren bat-bate- handietako bakoitza. Goiko kaba zainak diafrag- ko uzkurdura mingarria. Iragankorra izan ohi da. maz gorako zainetako odol guztia biltzen du; Bi motatakoa izan daiteke: atsedenean gertatzen beheko kaba zainak, berriz, diafragmaz beherako dena —hotzaren ondorioz, gehienetan— eta ari- odola. ES: Vena caba FR: Veine cave EN: Vena keta fisikoaren ondorioz gertatzen dena —gor- cava Arloa: Anat. putz-adarretara behar hainbeste oxigeno iristen Kadmio: iz. Cd. Elementu kimiko metalikoa, zilar ez delako—. ES: Calambre FR: Crampe EN: kolorekoa. Beti zinkarekin batera aurki daiteke Cramp naturan. Haren gatzak toxikoak dira. Antisepti- Kalibragailu: 1. iz. Zulo baten diametroa handitzeko gisa eta hanturaren aurka erabili izan da beko erabiltzen den tresna. Esate baterako, uretra- gietan, belarrietan, uretran, gongoiletan eta laren estutasunari aurre egiteko dilatatzailea. 2. iz. rruazalean, besteak beste. ES: Cadmio FR: Cad- Zulo bat neurtzeko erabiltzen den tresna. ES: mium EN: Cadmium Arloa: Kim. Calibrador FR: Calibrateur EN: Calibrater Kafeina: iz. Kafearen alkaloidea; tean eta kolan ere Kaliza-itxurako zelula: iz. Ikus ‘zelula kaliziforme’. agertzen da. Nerbio-sistema zentrala pizten du, Kalkaneo: iz. Orpoko hezurra, motza eta irregula- eragin diuretikoa du eta ehunak zahartzea atze- rra; oinaren atzealdean dago, eta tartsoa osatzen ratzen du. ES: Cafeína FR: Caféine EN: Caffeine du. ES: Calcáneo FR: Calcaneum EN: Calca- Oharrak: Bihotzeko eritasunetan erabiltzen da neum Arloa: Anat. toniko gisa, eta baita migrainaren, loguraren eta Kalkulu: iz. Organismoan sortzen den konkrezioa; buru-nekearen tratamenduan ere. Eragin oso az- likidoak gordetzen dituzten barrunbeetan eta ho- karrekoa da. dietan —giltzurrunetan, behazun-maskurian, Kailu: iz. Ikus ‘maskur’. gernubideetan, eta abar— sortzen dira, gatz mi- Kailuen kontrako: izlag. Ikus ‘maskurren kontra- neralezko mukosaz estalitako barrunbeetan batik ko’. bat. ES: Cálculo FR: Calcul EN: Calculus Arloa: Kaka egin: ad. Sabela hustu, gorozkia uzkitik kan- Med. poratuz. ES: Deponer, cagar, evacuar, defecar Kaloria: iz. Kilogramo 1 uren tenperatura 1 ºC Kakahuete: iz. Leguminosoen familiako landare igotzeko beharrezkoa den bero kantitatea. ES: belarkara, urterokoa; hosto konposatuak eta lore Caloría FR: Calorie EN: Calorie txiki horiak ditu. Haren fruitua —izen bere- Kaloriko: 1. izond. Beroari edo kaloriari dagokio- koa— aberatsa da gantzetan eta bitaminetan. na 2. izond. Beroa sortzen duena. ES: Calórico Olioa edo gurina lortzeko erabiltzen da, eta bai FR: Calorique EN: Caloric halaber xigorturik eta gaziturik hartzeko ere. ES: Kalte: iz. Sentsazio desatsegina gorputzeko gune Maní, cacahuete FR: Arachide EN: Peanut batean; kolpeen, ebakien, zaurien, eta abarren Kaka-jario: iz. Ikus ‘beherako’. ondorioz nahiz organismoaren funtzionamen- Kakektiko: izond. Kakexiari dagokiona. ES: Ca- duan oreka galtzearen edo bestelako arazoren ba- quéctico ten ondorioz gertatzen da. ES: Daño FR: Dom- Kakeria: iz. Ikus ‘beherako’. mage EN: Damage Kakexia: iz. Gaixotasun- eta malnutrizio-egoera Kalte egin: 1. ad. Desoreka edo galera bat eragin orokorra; ahulezia eta argaltzea ditu ezaugarri. organismoaren atal nahiz funtzio batean. 2. ad.

127 KALTEGARRI

Min-sentsazioa eragin. ES: Dañar FR: Endom- riak ditu, bitxiloreenen antzekoak. Digestio-asal- mager EN: To damage duetan erabiltzen da, infusioan. ES: Manzanilla Kaltegarri: 1. izond. Ez-osasuntsua; osasunarentzat FR: Camomille EN: Camomille kaltegarria dena. ES: Insalubre, insano FR: Insa- Kanal: iz. Hodi-formako egitura; luzera aldakorra lubre EN: Unhealthy 2. izond. Kalte egin deza- du. Haren funtzioen artean daude odol-hodien keena. ES: Perjudicial FR: Nuisible EN: Harmful edo nerbioen pasagune izatea eta materia organi- 3. izond. Kaltea eragiten duena. ES: Dañino FR: koak isurtzea. ES: Canal FR: Canal EN: Channel Nuisible EN: Destructive Arloa: Anat. Kalterako: izlag. Ikus ‘kaltegarri’. Kanal erdi zirkular: iz. Belarriko labirintoko hiru Kalterik gabe: izond. Lesiorik gabea. ES: Ileso FR: kanaletariko bakoitza: goikoa, atzekoa eta kan- Illésé EN: Unhurt pokoa edo albokoa. ES: Canal semicircular FR: Kaltetu: izond. Ikus ‘biktima’. Canal semi-circulaire EN: Semicircular canal Kaltziferol: iz. D bitamina sintetikoa (edo D2 bi- Arloa: Anat. tamina). Errakitismoaren, osteomalaziaren eta Kandida: iz. Onddo mota; hariizpi-itxurako lega- beste zenbait hipokaltzemia-asalduren preben- mia antzeko zelula da, naturan oso zabaldua. Pa- tzioan eta tratamenduan erabiltzen da, elikadura- togeno bihurtzen da egoera fisiologiko eta psiko- ren osagarri gisa. Elementu garrantzitsua da, logiko batzuetan. Larruazaleko eta mukosetako kaltzioa hezurretan behar bezala finkatzeko. Era hainbat gaixotasunen —adibidez, baginitisa— naturalean egoten da esnean eta hainbat arrainen eragile da Candida albicans espeziea. ES: Cándi- gibelean. ES: Calciferol FR: Calciférol EN: Cal- da FR: Candida EN: Candida ciferol Kandidiasi: iz. Candida espezieek, batez ere Candi- Kaltzifikazio: iz. Kaltzio-gatzen pilaketa, ehunetan. da albicans-ek, eragindako gaizkoadura. Azkura, Eskuarki, hezurretan eta hortzetan finkatzen da exudatu zuria, ezkatatzea eta odoljarioetarako jo- organismoan xurgatutako kaltzioaren % 99; gai- era ditu ezaugarri nagusi. Gorputzeko gune heze- nerako % 1 gorputzeko likidoetan —adibidez, etan izaten da batik bat, eta eskuarki ez da heda- odolean— disolbatzen da. Batik bat hezurren tzen gorputzeko beste guneetara. ES: Candidiasis osatze-prozesuan gertatzen da kaltzifikazioa, bai- FR: Candidose EN: Candidiasis Arloa: Med. na zenbait prozesu patologikotan ere gerta daite- Kanela: iz. Cinnamomun generoko zenbait espezie- ke: hezurrak haustean, tuberkulosiak kaltetutako ren barruko azal lehorra; ezaugarri aromatikoak ehunetan, zelulen metabolismoan aldaketak izan eta idorgarriak ditu, besteak beste. Beherakoari direnean, eta abar. ES: Calcificación FR: Calcifi- aurre egiteko erabiltzen da, kretarekin eta beste cation EN: Calcification Arloa: Med. karminatiboekin batera. ES: Canela FR: Canne- Kaltzio: iz. Ca. Elementu kimikoa; lurralkalinoen lle EN: Cinnamon taldeko metal zuri biguna da. Naturan ez da ego- Kanfor: iz. Zenbait landaretatik ateratzen den gai era puruan agertzen. Ugariak eta garrantzi handi- organikoa, usain bizikoa; erredurak arintzeko koak dira kaltzioak osatzen dituen konposatuak: erabil daiteke olio edo ukendu gisa, eta eztula eta sulfatoak (igeltsua), karbonatoak (kareharria, karkaxa kanporatzeko ere balio du. ES: Alcanfor marmola), fluoruroak (fluorita) eta fosfatoak. FR: Camphre EN: Camphor Arloa: Kim. Ornodunen hezurduraren osagaia da, eta guztiz Kanpo(ti)ko: izlag. Organismoaren egituraz kan- funtsezkoa gizakien metabolismoan, nerbio-ki- pokoa dena, edo kanpoan sortua dena. ES: Ex- naden transmisiorako, giharrak uzkurtzeko, trínseco FR: Extrinsèque EN: Extrinsic bihotzaren hainbat funtziotarako, eta abar. Zelu- Kanpoaldeko: izlag. Ikus ‘kanpoko’. laz kanpoko likidoaren eta zelula-ehun biguna- Kanpo-belarri: iz. Belarriaren kanpoaldean dagoen ren osagaia da. Zelulaz kanpoko likidoan kaltzio egitura; belarri-pabiloia eta kanpoko entzunbi- gehiegi izateak hainbat ondorio izan ditzake: dea ditu osagai. Kanpoko entzunbidea erdiko be- giharrak ahultzea, karranpak, letargia eta koma. larriraino doa, eta barne-muturra mintz tinpani- Kaltzioa gutxitzeak, berriz, konbultsio tetani- koak ixten dio. ES: Oído externo FR: Oreille ex- koak ekar ditzake. ES: Calcio FR: Calcium EN: ter EN: External ear Calcium Arloa: Kim. Kanpoko: 1. izlag. Gorputzaren edo organo baten Kaltzitonina: iz. Tiroide guruinak ekoizten duen kanpoaldean dagoena. 2. izlag. Kanpoaldetik hormona; odoleko kaltzio kantitatea murrizten eragiten duena. ES: Exterior, externo FR: Exté- du. Hezurren mineralizazioa bideratzen du. ES: rieur EN: Exterior, outer, external Calcitonina FR: Calcitonine EN: Calcitonin Ar- Kanporakoi: izond. (Pertsonen izaerari buruz) In- loa: Biokim. gurukoengana zabaltzeko joera duena. ES: Extra- Kamamila: iz. Landare belarkaretako zenbait espe- vertido/a, extrovertido/a FR: Extraverti, extrover- zieren izena. Ligula zuriz inguratutako lore ho- ti EN: Extravert, extrovert Arloa: Psikol.

128 KARBOXILO

Kanporakoitasun: iz. Nortasun-ezaugarria; norbe- Kapsulotomia: iz. Kapsula bat ebakitzea; begiko raren interesak, pentsamenduak eta indarrak gandua kentzeko ebakuntza kirurgikoan egiten kanporantz bideratzeko joera. ES: Extraversión, da, batik bat. ES: Capsulotomía FR: Capsuloto- extroversión FR: Extraversion EN: Extroversion mie EN: Capsulotomy Arloa: Med. Arloa: Psikol. Karakterologia: iz. Izaera moten azterketa eta sail- Kanporatu: ad. Kanpora bota. ES: Expulsar FR: kapena. ES: Caracterología FR: Caractérologie Expulser EN: To eject EN: Characterology Kanporatze: iz. Edukia —normala zein patologi- Karbohidrato: iz. Konposatu organikoa, karbonoz, koa— organo edo hodi batetik kanpora bota, az- hidrogenoz eta oxigenoz osatua. Azukrea, almi- ken horien uzkurtze-gaitasunaren laguntzaz. ES: doia, zelulosa eta kautxua dira garrantzitsuenak. Expulsión FR: Expulsion EN: Expulsion Molekulen egituraren arabera sailkatzen dira: Kantzerizida: iz. Minbizi-zelulak suntsitzen dituen mono-, di-, tri-, poli- eta heterosakaridoak. edozein gai edo ekintza. ES: Cancericida FR: Funtzio organiko guztien energia-iturri nagusiak Cancéricide EN: Cancericidal dira karbohidratoak, eta beharrezkoak dira beste Kantzerofobia: iz. Beldur handia minbiziari. ES: elikagai batzuen metabolismorako. Gorputzean Cancerofobia FR: Carcinophobie EN: Cancero- berehala xurga daitezke, edo glukogeno eran pi- phobia latu. Era berean, organismoak ekoitz ditzake, Kanula: iz. Neurri, forma eta materia askotariko aminoazidoak eta gantzen glizerola erabiliz. ES: hodia; bi aldeetatik irekia da. Organismoko zulo Carbohidrato, hidrato de carbono FR: Glucide natural edo artifizial batean sartzen da, zuloa ire- EN: Carbohydrate Arloa: Biokim. kita mantentzeko, likidoren bat sartzeko, barrun- Karbonatatu: izond. Azido karbonikoa duena, edo be bat husteko edo garbitzeko, eta abar. ES: Cá- karbonatu bihurtu dena. ES: Carbonatado nula FR: Canule EN: Cannula Karbonatu: iz. Azido karbonikoaren gatzen izen Kapilar: 1. iz. Arteriolak eta benulak elkartzen di- orokorra. Karbonatuak azidoak edo neutroak dira, tuzten odol-hodi txikietako edozein; 0,008 mm metalak ordezkatzen dituen azidoaren hidrogeno inguruko diametroa dute. Kapilarren hormak atomoen kopuruaren arabera. ES: Carbonato FR: endotelio-zelulazko geruza bakarrez eratuak dau- Carbonate EN: Carbonate Arloa: Kim. de; horma horietatik zehar egiten da odolaren eta Karboniko: 1. iz. Azido karbonikoa; azido ahula, zelula-ehunen arteko gai-trukea. ES: Vaso capilar karbono dioxidoa uretan disolbatzean lortzen FR: Vaisseau capillaire, capillaire EN: Capillary dena. 2. izond. (Edariei buruz) Karbono dioxi- vessel, capillary 2. izond. Ileari dagokiona. ES: doa disolbatuta duena. ES: Carbónico Capilar FR: Capillaire EN: Capillary Karbono: iz. C. Elementu kimikoa; ez-metala, trin- Kapilar sinusoide: iz. Muturreko odol-hodi mota, koa, zaporerik eta usainik gabea. Gai elkartu orga- endotelio-tunika osoa duena. Hainbat organotan niko guztien osagarria da, eta konposatu ez-or- aurki daiteke: gibela, pankrea, giltzurrun gaineko ganiko ugaritan ere azaltzen da, karbonato eran guruinak, eta abar. ES: Capilar sinusoide FR: Si- batez ere. ES: Carbono FR: Carbone EN: Carbon nusoïde EN: Sinusoid Arloa: Kim. Kapilaritate: iz. Molekulen itsasgarritasunean era- Karbono dioxido: iz. Karbonoaren oxidazioz sor- gina duen fenomenoa; haren bidez, hodi bateko turiko gasa; egoera puruan arnastuz gero, itota likido maila jaitsi edo igo egiten da, likido horren hiltzea eragin dezake. Arnasketa zelularrean molekulen kohesioaren arabera. ES: Capilaridad ekoitzitako karbono dioxidoa biriketara erama- FR: Capillarité EN: Capillarity ten du odolak, eta arnasa botatzean kanpora- Kapsula: 1. iz. Zenbait sendagairen estalki disolbatzen da. Gorputzeko likidoen eta ehunen azido- garria. 2. iz. Organo bat —giltzurruna, gibela, base orekan eragina dute karbono dioxidoak eta pankrea, eta abar— edo masa likatsu bat ingu- konposatu karbonatatuek. Karbono dioxido so- ratzen duen estalkia, zuntzezkoa nahiz mintzez- lidoa aurpegiko hainbat asalduren tratamen- koa. ES: Cápsula FR: Capsule EN: Capsule Ar- duan erabiltzen da. ES: Carbono dióxido FR: loa: Med., Anat. Dioxyde de carbone EN: Carbon dioxide Arloa: Kapsulektomia: iz. Kirurgia bidez kapsula Kim. erauztea; giltzadura bateko kapsula, edo begi- Karboxiliko: izond. Karboxilo erradikala duen azi- ko kristalinokoa, batik bat. ES: Capsulectomía doa. ES: Carboxílico FR: Capsulectomie EN: Capsulectomy Arloa: Karboxilo: iz. Azido organikoetako erradikal mo- Med. nobalentea (-COOH). Gatzak eratzeko, erradi- Kapsulitis: iz. Kapsula anatomiko bati erasaten kalaren hidrogenoa metalekin ordezka daiteke. dion hantura. ES: Capsulitis FR: Capsulite EN: ES: Carboxilo FR: Carboxyle EN: Carboxyl Ar- Capsulitis Arloa: Med. loa: Kim.

129 KARBUNKO

Karbunko: iz. Gaixotasun kutsagarria, Bacillus sioa hautemateko erabiltzen da. ES: Cardiógrafo anthracis mikroorganismoak eragina. Larruazale- FR: Cardiographe EN: Cardiograph Arloa: Med. koa, biriketakoa edo hesteetakoa izan daiteke. Kardiograma: iz. Bihotz-jardueraren adierazpen Gizakia honako bide hauetatik kutsatzen da: grafikoa. Kardiografoarekin egiten da. ES: Car- urratutako larruazaletik, kutsatutako animaliekin diograma FR: Cardiogramme EN: Cardiogram kontaktua izatetik, edo bakterioaren esporak ar- Arloa: Med. nastetik. ES: Carbunco, carbúnculo FR: Char- Kardiologia: iz. Medikuntzaren adarra; bihotzaren bon EN: Anthrax Arloa: Med. anatomiaz, funtzioez eta patologiez arduratzen Karburo: iz. Karbonoaren eta beste elementu bada. ES: Cardiología FR: Cardiologie EN: Cardio- ten arteko konposatua. ES: Carburo FR: Carbure logy Arloa: Med. EN: Carbide Arloa: Kim. Kardiologo: iz. Kardiologian aditua; kardiopatien Kardia: iz. Urdaileko zatia; hestegorriaren eta ur- diagnostikoan eta tratamenduan dihardu. ES: dailaren arteko irekigunea da. Azidoa ekoizten Cardiólogo FR: Cardiologue EN: Cardiologist duten zelularik eza du ezaugarri. ES: Cardias FR: Arloa: Med. Secteur gastrique antérieur, cardia EN: Foresto- Kardiomegalia: iz. Bigarren mailako bihotz-hiper- mach, cardia Arloa: Anat. trofia kardiakoa. Bihotzaren tamaina handitzen Kardiako: 1. izond. Bihotzari dagokiona. 2. izond. da. ES: Cardiomegalia FR: Cardiomégalie EN: Bihotzeko patologiaren bat duena. ES: Cardíaco Cardiomegaly Arloa: Med. FR: Cardiaque EN: Cardiac Kardiomiopatia: iz. Bihotzeko gaixotasuna, gihar Kardialgia: iz. Urdaileko mina; min prekordiala. kardiakoari erasaten diona. Bihotz-gutxiegitasu- Maiz garrantzirik ez duen arren, bularreko angina eragin dezake. ES: Cardiomiopatía FR: Myo- naren adierazle izan daiteke batzuetan. ES: Car- cardiopathie EN: Cardiomyopathy Arloa: Med. dialgia FR: Cardialgie EN: Cardialgia Oharrak: Kardiomiotomia: iz. Hestegorriaren beheko zatiko Bihotzerrea adierazteko erabiltzen da askotan. gihar-tunikaren ebakuntza. ES: Cardiomiotomía Arloa: Med. FR: Cardiomyotomie EN: Cardiomyotomy Ar- Kardiobaskular: izond. Bihotzari eta odol-hodiei loa: Med. dagokiena. ES: Cardiovascular Arloa: Med. Kardiopatia: iz. Bihotzeko gaixotasuna. Kardiopa- Kardiobertsio: iz. Bihotzaren ohiko erritmo sinu- tiaren barnean daude: hanturazko asalduak, en- salaren berrezarpena. Bi metal-xafla ipintzen dira dekapenezkoak, toxikoen ondoriozkoak eta sor- gaixoaren toraxaren gainean, eta, haiek igortzen tzetiko malformazioek eragindakoak. ES: Car- duten talka elektriko sinkronizatuaren eroapena- diopatía FR: Cardiopathie EN: Cardiopathy ri esker, bihotzaren erritmoa bere onera etortzen Arloa: Med. da. Hainbat asalduren tratamenduan erabiltzen Kardioplastia: iz. Kirurgia-ebakuntza; hestegorri- da: fibrilazio aurikularra, eta aurikula-, bentriku- ko kardia-esfinterraren akatsa zuzentzeko egiten lu- eta nodulu-arritmiak, adibidez. ES: Cardio- da, kardiospasmoa eragiten baitu akats horrek versión FR: Cardioversion EN: Cardioversion sarritan. ES: Cardioplastia FR: Cardioplastie Oharrak: Elektrikoa edo farmakologikoa izan EN: Esophagogastroplasty, cardioplasty Arloa: daiteke. Arloa: Med. Med. Kardioespasmo: iz. Kardiaren bat-bateko uzkurdu- Kardiorrafia: iz. Kirurgia-ebakuntza; gihar kardia- ra. Kardia erlaxatzeko gaitasunik eza du ezauga- koa josten da. ES: Cardiorrafía FR: Cardiorra- rri, eta urdaileko gaiak berriz ahoratzea eta disfa- phie EN: Cardiorrhaphy Arloa: Med. gia eragiten ditu. ES: Cardiospasmo FR: Car- Kardioskopio: iz. Tresna berezia; bihotzaren bar- diospasme EN: Cardiospasm Arloa: Med. ne-egitura eta mugimenduak aztertzeko erabil- Kardiofono: iz. Tresna berezia; bihotzeko soinuak tzen da. ES: Cardioscopio FR: Cardioscope EN: entzutea ahalbidetzen du. ES: Cardiófono FR: Cardioscope Arloa: Med. Cardiophone EN: Cardiophone Kardiotokografia: iz. Umekiaren bihotz-taupaden Kardiogeno: izond. Bihotzetik sortua; esate batera- neurketa. ES: Cardiotocografía Arloa: Med. ko, tronbosi koronarioan gertatzen den shocka. Kardiotokografo: iz. Kardiotokografiak egiteko ES: Cardiógeno FR: Cardiogène EN: Cardiogenic erabiltzen den tresna. ES: Cardiotocógrafo Arloa: Kardiografia: iz. Bihotz-jardueraren mugimenduak Med. erregistratzen dituen teknika. Kardiografoaren Kardiotomia: iz. Kirurgia-ebakuntza; hestegorriko bidez egiten da. ES: Cardiografía FR: Cardio- estenosian kardia irekitzea du helburu. ES: Car- graphie EN: Cardiography Arloa: Med. diotomía FR: Cardiatomie EN: Cardiotomy Ar- Kardiografo: iz. Bihotz-jarduera erregistratzeko ba- loa: Med. lio duen tresna. Bihotzaren jarduera elektrikoa Kardiotomia-sindrome: iz. Bihotzeko ebakuntza erregistratzeko eta ez-ohiko bulkaden transmi- baten ondorengo sindromea. Pirexia, perikarditi-

130 KASEINOGENO

sa eta pleurako isuria agertu ohi dira. ES: Car- Karpo: iz. Eskumuturra osatzen duten hezurren diotomía, síndrome de Arloa: Med. multzoa; zortzi hezurrez osatua dago: ilargi-erdi Karditis: iz. Bihotzeko giharren hantura; gaizkoa- itxurakoa, piramidala, pisiformea, eskafoidea, duren ondorioz gertatzen da, oro har. Eskuarki, trapezioa, trapezoidea, hezur handia eta hezur gihar-geruza bati baino gehiagori erasaten die. gakoduna. ES: Carpo FR: Carpe EN: Wrist Ar- Karditisaren ondorioz ager daitezkeen sintomen loa: Anat. artean daude: bularraldeko mina, bihotz-arri- Karpo-metakarpoko: izlag. Karpoko eta metakar- tmia, odol-zirkulazioaren gutxiegitasuna, biho- poko hezurrei, giltzadurei edo lotailuei dagokie- tzeko egituretako asalduak, eta abar. ES: Carditis na. ES: Carpo metacarpiano FR: Carpo-métacar- FR: Cardite EN: Carditis Adibideak: Karditis pien EN: Carpometacarpal Arloa: Anat. motak dira: endokarditisa, miokarditisa eta peri- Karranpa: iz. Ikus ‘kalanbre’. karditisa. Arloa: Med. Karraskatu: ad. Hozkada txikiz, zati txikiak ken- Kare-: (Hitz elkartuetan) Kareari edo kaltzioari da- duz, poliki-poliki jan edo higatu. ES: Mordis- gokiona. ES: Calcáreo quear EN: To nibble Karedun: izond. Karea duena. ES: Calcáreo FR: Kartilaginoso: izond. Kartilagoari dagokiona, edo Calcaire EN: Calcareous kartilagoaren antzekoa dena. ES: Cartilaginoso Karen: iz. Ikus ‘plazenta’. FR: Cartilagineux EN: Cartilaginous Karentze: iz. Ikus ‘plazentazio’. Kartilago: iz. Ehun konektibo berezia, hainbat Karfologia: iz. Eskuen nahi gabeko mugimendua; zuntz eta zelulaz osatua. Gai malgua da, zuria airetik edo maindireetatik objektu txikiak hartze- edo grisaxka, eta gorputzeko hainbat gunetan ko mugimendua gogorarazten du. Larri dauden dago: hezurren giltzadura-guneetan, laringean, gaixoetan ikusten da, eta agonia aurreko zeinu zintzur-hestean, sudurrean, belarrian, eta abar. gisa hartzen da. ES: Carfología FR: Carphologie ES: Cartílago, ternilla FR: Cartilage EN: Cartila- EN: Carphology ge Arloa: Anat. Karina: 1. iz. Zintzur-hestearen adarkadura. 2. iz. Kartzinogenesi: iz. Minbiziaren sorrera eta garape- Ehun bateko irtengune txikia; adibidez, sudurra- na biltzen dituen prozesua. ES: Carcinogénesis ren bestibuluaren gaineko tolesdura. ES: Carina FR: Carcinogenèse EN: Carcinogenesis Arloa: FR: Carène EN: Carina Arloa: Anat. Med. Kariotipo: iz. Banakoaren edo espezie baten kromo- Kartzinogeno: izond. (Gai bati buruz) Minbizia soma multzoa. Kopuruaren, tamainaren, itxura- eragin dezakeena. ES: Carcinógeno FR: Cancé- ren eta nukleoaren barruko antolaketaren arabera rogène EN: Carcinogen Arloa: Med. deskribatzen da, mitosiaren metafasean hartutako Kartzinoide: iz. Tumor txiki eta horixka. Heste mikrofotografia baten bidez. ES: Cariotipo FR: meharrean, urdailean eta apendizean sortzen da, Caryotype EN: Karyotype batik bat. Gaiztotasun txikikoa da, eta oso gutxi- Karkaxa: iz. Jariakin likatsu lodia; arnasbideak es- tan eragiten du metastasia. ES: Carcinoide FR: taltzen dituzten ehunek jariatzen dute. ES: Fle- Carcinoid EN: Carcinoïde Arloa: Med. ma FR: Mucosité EN: Phlegm Arloa: Med. Kartzinoma: iz. Tumor gaiztoa, epitelio-zelulaz Karkaxa atera: ad. Ikus ‘espektoratu’. osatua. Garapenaren edozein unetan heda daite- Karminatibo: izond. (Gai bati buruz) Digestio-ho- ke, eta metastasia eragin. ES: Carcinoma FR: diko gasen eraketa eragozten edo horiek kanpo- Carcinome EN: Carcinoma Arloa: Med. ratzea eragiten duena. ES: Carminativo FR: Car- Kartzinomatosi: iz. Minbizi-asaldua; kartzinomak minatif EN: Carminative Arloa: Med. gorputz osora hedatzen dira metastasi bidez. ES: Karoteno: iz. Pigmentu gorri edo laranja kolorekoa. Carcinomatosis FR: Carcinomatose EN: Carci- Probitamina bat da, eta A bitamina bihurtzen da nomatosis Arloa: Med. gorputzean, gibelaren eraginez. Landareetan (azena- Karunkula: iz. Irtengune txiki haragitsua. ES: Ca- rioan, patatan, tomatean, hosto berdeko barazkie- rúncula FR: Caroncule EN: Caruncle Arloa: Anat. tan, eta abar) edo animalietan (obulutegietako gor- Kaseina: iz. Esnearen proteina; fosfoproteinen sai- putz horian) dagoen konposatu organikoa da. ES: lekoa da. Kaltzioarekin erreakzionatzean, kaltzio Caroteno FR: Carotène EN: Carotene Arloa: Kim. kaseinatoa eratzen du. Garrantzia du elikaduran, Karotida: iz. Buruko eta lepoko arteria nagusia; bi oinarrizko aminoazido guztiak baititu. Medi- adarretan banatzen da. Lepoaren alde banatan kuntzan erabiltzen dira kaseinaren gatzak edo daude adar horiek, eta odola burura eramaten kaseinatoak. ES: Caseína FR: Caséine EN: Ca- dute. ES: Carótida FR: Carotide EN: Carotid sein Arloa: Kim. Arloa: Anat. Kaseinogeno: iz. Esnearen proteina; legarraren era- Karotina: iz. Ikus ‘karoteno’. ES: Carotina FR: Ca- ginez, kaseina sortzen du. ES: Caseinógeno FR: rotine EN: Carotin Arloa: Kim. Caséinogèn EN: Caseinogen

131 KASKARREKO

Kaskarreko: iz. Buruan emandako edo hartutako batek eragina da. Asalduaren ondorioz, giharrek kolpea; mingarria da, baina ez du odolik isura- tonua galtzen dute. ES: Cataplejía FR: Cata- razten. ES: Coscorrón FR: Coup sur la tête EN: plexie EN: Cataplexy Blow on the head, knock on the head Katarata: iz. Kristalinoaren asaldua, pixkanaka gar- Kasu: iz. Gaixotasun edo izurrite baten agerraldie- dentasuna galtzea ezaugarri duena. Zenbaitetan, tako bakoitza. ES: Caso FR: Cas EN: Case Arloa: herentziazko gaixotasuna da, eta sortzetikoa, jaio Med. ostekoa edo zahartzarokoa izan daiteke. ES: Ca- Katabolismo: iz. Metabolismo suntsigarria, ana- tarata FR: Cataracte EN: Cataract Oharrak: bolismoaren aurkakoa. Egitura konplexuak sin- Opakotasun gris-zurixka atzematen da kristali- pleago bihurtzen dituen prozesua da, eta fun- noan, begi-niniaren atzean. Tratamendurik jarri tzioen garapenerako beharrezkoa den energia ezean, ikusmena galtzeko arriskua dago. Zahar- askatu egiten da erreakzio horretan. ES: Catabo- tzaroan, kristalinoa kentzea eta betaurreko bere- lismo FR: Catabolisme EN: Catabolism Arloa: ziak erabiltzea da tratamendurik ohikoena. Ar- Biokim. loa: Med. Katadioptriko: iz. Tresna edo sistema optikoa. Ar- Katarro: iz. Ikus ‘hotzeri’. gia islatzen duen ispilu batez eta hura errefrakta- Katarrotsu: izond. Katarroa sarritan nozitzen due- tzen duten lentez osatua dago. ES: Catadióptrico na, gehienetan katarro arina izan arren. ES: Ca- FR: Catadioptrique EN: Catadioptric tarroso Katalasa: iz. Kromoproteinen saileko entzima. Ani- Katarsi: iz. Adierazten utzi ez zaien afektu ezku- malien eta landareen ehunetan eta zenbait bakte- tuen deskargak eragindako ondorio askatzailea. riotan izaten da. Gai katalitikoa da; beharrez- ES: Catarsis FR: Catharsis EN: Catharsis Oha- koa da ura eta oxigenoa emanez ur oxigenatua rrak: Gatazka inkontzienteei eta gertakizun trau- deskonposatzeko. Oso ugaria da naturan. ES: matikoei loturik daude afektu ezkutu horiek. Catalasa FR: Catalase EN: Catalase Arloa: Bio- Katartiko: izond. Katarsiari dagokiona ES: Catár- kim. tico FR: Cathartique EN: Cathartic Arloa: Psi- Katalepsia: iz. Nerbio-asaldua; sentikortasunaren kol. eta borondatezko uzkurduraren galera ditu ezau- Katatonia: iz. Egoera patologikoa; higitze-asaldu garri. ES: Catalepsia FR: Catalepsie EN: Cata- nabarmena du ezaugarri. Eskuarki, giharren ia lepsy Oharrak: Katalepsiak jotako gaixoak ez du erabateko zurruntasunak eragindako mugiezinta- gorputz-jarrera aldatzen, eta ez du erresistentzia- suna dakar, edo, ez hain sarritan, neurriz gaineko rik jartzen eragiten zaizkion mugimendu pasi- jarduera oldarkorra. ES: Catatonía FR: Catatonie boen aurrean. Egoera iragankorra da. Arloa: EN: Catatony Arloa: Psikiat. Med. Katatoniko: 1. izond. Katatoniari dagokiona. 2. iz. Kataleptiko: izond. Katalepsiari dagokiona; kata- Katatoniak jotako pertsona. ES: Catatónico FR: lepsiak jota dagoena. ES: Cataléptico FR: Cata- Catatonique EN: Catatonic Arloa: Psikiat. leptique EN: Cataleptic Arloa: Med. Katekolamina: iz. Gai sinpatiko-mimetikoa, kate- Katalisi: iz. Erreakzio kimiko baten abiadura biz- koletik eratorritako aminen taldekoa. Katekola- kortzea, erreakzioan parte hartzen ez duen gai mina batzuk gorputzak era naturalean ekoizten batek eragina. ES: Catálisis FR: Catalyse EN: Ca- ditu, eta neurotransmisore gisa jokatzen dute. talysis Arloa: Kim. Farmako gisa erabiltzeko ere sintetizatzen dira Katalitiko: izond. Katalisiari dagokiona. ES: Cata- katekolaminak, zenbait asalduren tratamendura- lítico FR: Catalytique EN: Catalytic ko: anfilaxia, asma, bihotz-gutxiegitasuna eta hi- Katalizatu: ad. Katalisia eragin; hau da, erreakzio pertentsioa. Katekolamina-endogeno garrantzi- kimiko bat edo prozesu fisiko bat bizkortu nahiz tsuenak adrenalina, noradrenalina eta dopamina moteldu. ES: Catalizar FR: Catalyser EN: To ca- dira. ES: Catecolamina FR: Catécholamine EN: talyze Catecholamine Oharrak: Katekolaminak ger- Katalizatzaile: izond. (Gai bati buruz) Katalisia nuan neurtzen dira, hipertentsioa eta desoreka eragiten duena. ES: Catalista, catalizador FR: psikologikoak aztertzeko. Arloa: Biokim. Catalyseur EN: Catalyst Arloa: Kim. Kateter: iz. Hodi malgua, barne-hutsa, gorputzeko Kataplasma: iz. Ore moduko sendagaia, minduta- hodi zein barrunbe batean likidoak sartu edo ko eremuaren gainean jartzen dena. Bero hezea atera ahal izateko nahiz buxadurak gainditzeko ipintzen da gehienetan, baina hotza nahiz beroa erabiltzen dena. ES: Catéter FR: Cathéter EN: jar daiteke. ES: Cataplasma FR: Cataplasme EN: Catheter Arloa: Med. Poultice Arloa: Med. Kateterismo: iz. Kateterra organismoko hodi edo Kataplexia: iz. Nerbio-asaldua; jatorri psikikoa du, barrunbe batean sartzean datzan prozesua, azter- eta emoziozko edo beldurrezko estimulu sendo gai den atalean akatsik ba ote den jakiteko, eta,

132 KIMIKA FISIKO

izanez gero, hura osatu ahal izateko. ES: Catete- Kaxa toraziko: iz. Hezurrezko egitura; torax ba- rismo FR: Cathétérisme EN: Catheterization Ar- rrunbean dauden organoak eta ehun bigunak loa: Med. inguratzen ditu. Bizkarraldeko 12 ornok, 12 Katgut: iz. Josturan erabiltzen den haria, lodiera, saihets parek eta esternoiak eratzen dute. ES: erresistentzia eta xurgapen aldakorrekoa; ka- Caja torácica FR: Cage thotacique EN: Thotacic tuaren hesteetatik aterea da. Hala ere, gaur cage Arloa: Anat. egun, gai sintetikoz egindakoak erabiltzen dira, Kelato: iz. Konposatu konplexu organikoa; ioi me- tetanosa ekiditeko. Denborarekin, ehunek xur- taliko batez eta lotura koordinatuak egiteko gai- gatzen dute. Asepsia gehiago lortzeko eta mal- tasuna duen molekula organiko batez osatua guago egon dadin, hainbat gairekin bustitzen dago. Metalek eragindako intoxikazioen aurkako da. ES: Catgut FR: Catgut EN: Catgut Arloa: kimioterapia-tratamenduan erabiltzen da batik Med. bat. ES: Quelato FR: Chélate EN: Chelate Arloa: Katioi: iz. Karga positiboa duen ioia; elektrolisian Kim. katodora doa. ES: Catión FR: Cation EN: Ca- Kementsu: izond. Bizitasun handia duena. ES: tion Oharrak: Metal guztiek eta hidrogenoak Enérgico FR: Énergique EN: Aggressive erraz ematen dituzte katioiak. Katioien positibo- Keratina: iz. Kornea-egituren (epidermisa, azazka- tasuna adierazteko, elementuaren sinboloaren lak, ilea eta abar) osagai organikoa; sufre ugari goi-eskuinean n+ idazten da; n hori karga adie- du. Eskleroproteinen saileko zuntzezko proteina razten duen zenbakia da. Arloa: Kim. iraunkorra da. ES: Queratina FR: Kératine EN: Kationiko: izond. Katodoari eta katodoan gerta- Keratin Oharrak: Keratinaren amoniako-disolu- tzen diren fenomenoei dagokiena. ES: Catiónico zioa erabili ohi da hesteetan bakarrik eragin behar FR: Cationique EN: Cationic Arloa: Kim. duten sendagaiak estaltzeko. Katodiko: izond. Katodoari dagokiona. Izpi kato- Kilifero: iz. Kiloa hesteetatik Peckquet-en zisterna- dikoa: Barne-hutsa den hodi katodiko baten ka- ra garraiatzen duten linfa-hodietako bakoitza. todotik igortzen den deskarga, elektroiz osatua ES: Quilífero FR: Chylifère EN: Chyliferous Ar- eta lerro zuzenean hedatuz gorputz askoren fluo- loa: Anat. reszentzia eragiten duena (telebista eta ordena- Kilo: iz. Digestioaren emaitza den isurkari alkali- gailuetako funtsezko elementuak dira hodi eta noa, esne-itxurakoa, linfaz eta gantz-nahasketaz izpi katodikoak). ES: Catódico FR: Cathodique osatua. Hodi kiliferoek kiloa hestetik jaso eta to- EN: Cathodic raxeko hodian gora eramaten dute, subklabia zai- Katodo: iz. Elektrodo negatiboa, piletan, gas-ho- neraino eta jugularreraino, han odolarekin nahas dietan eta abarretan egoten dena. ES: Cátodo dadin. Kiloa guztiz garrantzitsua da elikadura- FR: Cathode EN: Cathode prozesuetan. ES: Quilo FR: Chyle EN: Chyle Ar- Kausa: iz. Asaldu edo ondorio bat eragiten duen loa: Biol. edozein gai, prozesu edo organismo. ES: Causa Kilokaloria: 1. iz. Organismo baten bero-gastua FR: Cause EN: Cause eta elikagaien energia-balioa neurtzeko unitatea. Kausal: izond. Kausari dagokiona. ES: Causal FR: 1000 kaloriaren baliokidea da. 2. iz. Kilogramo Causal EN: Causal bat ur 1 ºC igoarazteko beharrezkoa den bero Kausazko: izlag. Ikus ‘kausal’. kantitatea (energia). ES: Kilocaloría FR: Kiloca- Kaustiko: izond. (Gai bati buruz) Ehun biziak lorie EN: Kilocalorie suntsitzen dituena. ES: Cáustico FR: Caustique Kimika: iz. Gaien osaeraz, egituraz, ezaugarriez eta EN: Caustic Adibideak: zilar nitratoa, azido nitri- eraldaketez diharduen zientzia. ES: Química FR: koa, azido sulfurikoa, eta abar. Arloa: Med. Chimie EN: Chemistry Kauterio: iz. Larruazala erre eta zarakarrak sortzen Kimika analitiko: iz. Kimikaren adarra. Konposa- dituen gaia; ehun organikoak suntsitzeko erabil- tu kimikoen analisiaz arduratzen da; konposatu tzen da. ES: Cauterio FR: Cautère EN: Cautery horien osagaien identifikazio kualitatiboa eta Arloa: Med. kuantitatiboa hartzen ditu kontuan. ES: Quími- Kauterizatu: ad. Gaixorik edo minduta dauden ca analítica FR: Chimie analytique EN: Analyti- ehunak erre. Hainbat gai erabil daitezke horreta- cal chemistry Arloa: Kim. rako: lurruna, metal beroa, eguzkiaren erradia- Kimika ez-organiko: iz. Ikus ‘kimika inorgani- zioa, elektrizitatea, izotz lehorra, eta abar. ES: ko’. Cauterizar FR: Cauterize Arloa: Med. Kimika fisiko: iz. Kimikaren adarra; materiaren Kauterizazio: iz. Kauterioak edo kaustikoak era- ezaugarri fisikoen eta kimikoen arteko harrema- biltzea, ondorio terapeutikoak lortzeko. ES: Cau- naz arduratzen da. Hainbat alor hartzen ditu terización FR: Cautérisation EN: Cauterization bere baitan: termodinamika, zinetika, elektroki- Arloa: Med. mika, espektroskopia, kimika kuantitatiboa, eta

133 KIMIKA INORGANIKO

abar. ES: Química física FR: Chimie physique gaietan erabiltzen da, besteak beste. ES: Quinina EN: Physical chemistry Arloa: Kim. FR: Quinine EN: Quinine Kimika inorganiko: iz. Kimikaren adarra; gai ez- Kirasdun: izond. Oso usain txarra, desatsegina organikoak aztertzen ditu. ES: Química inorgá- duena. ES: Fétido FR: Fétide EN: Fetid nica FR: Chimie inorganique EN: Inorganic che- Kirol-medikuntza: iz. Medikuntzaren adarra; kirol- mistry Arloa: Kim. ekintzetan parte hartzearen eta haietarako presta- Kimika mineral: iz. Ikus ‘kimika inorganiko’. ES: tzearen ondoriozko lesioen prebentzioan eta trata- Química mineral FR: Chimie minérale menduan espezializatua da. Kirol-lesio ohikoenen Kimika organiko: iz. Kimikaren adarra; karbonoa artean daude: izterraren atzealdeko giharren dis- duten konposatu kimikoen egituraz, ezaugarriez tentsioa, Akilesen tendinitisa, orkatilaren bihurri- eta erreakzioez arduratzen da. ES: Química orgá- tua, tenislariaren ukondoa deritzana, beisboleko nica FR: Chimie organique EN: Organic che- jokalariaren hatza deritzana, lokatzeak, gihar-ka- mistry Arloa: Kim. rranpak eta burtsitisa. ES: Medicina deportiva FR: Kimikari: iz. Produktu kimikoen eraginaren, egi- Médecine sportive EN: Sports medicine turaren eta ezaugarrien ezagutza duen pertsona, Kiromasaje: iz. Eskuez ematen den masajea. ES: horretarako prestakuntza berezia hartu duena. Quiromasaje FR: Chiropratique EN: Chiroprac- ES: Químico FR: Chimique, pharmacien EN: tic Chemical, chemist Kirten: iz. Ikus ‘helduleku’. Kimiorrezepzio: iz. Organo hartzailea; jatorri ki- Kirurgia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘kirurgiko’. mikoa duten kinadak hautematen ditu. ES: Qui- Kirurgia: iz. Medikuntzaren adarra; gaixotasunak miorrecepción FR: Chimioréception EN: Chemo- eta istripuak ebakuntza bidez tratatzen ditu. Es- reception Arloa: Biol. kuz edo tresneria berezia erabiliz egin daiteke. Kimiosintesi: iz. Konposatu organikoen sintesia; ES: Cirugía FR: Chirurgie EN: Surgery Arloa: erreakzio kimikoetatik ateratako energiaren bi- Med. dez egiten da. ES: Quimiosíntesis FR: Chi- Kirurgia plastiko: iz. Kirurgia mota; gorputzeko miosynthèse EN: Chemosynthesis Arloa: Biol. itxuragabetasunak eta gaixotasunen edo trauma- Kimioterapia: iz. Tratamendu mota; gai kimikoak tismoen ondorioz galdu nahiz kaltetu diren orga- erabiliz egiten da. Gaur egun, minbizi-zelulak nismoko atalak konpontzea du helburu. ES: Ci- suntsitzeko erabiltzen da. Minbiziaren kasuan, rugía plástica FR: Chirurgie plastique EN: Plastic gai kimiko horiek ez dituzte zuzenean minbizi- surgery Arloa: Med. zelulak suntsitzen, haien ugaltzeko gaitasuna bai- Kirurgialari: iz. Kirurgia egiten duen profesionala. zik. ES: Quimioterapia FR: Chimiothérapie EN: ES: Cirujano Chemotherapy Oharrak: Sarritan, agente kimio- Kirurgiko: izond. Kirurgiari dagokiona. ES: Qui- terapikoak tratamendu erradioaktiboarekin bate- rúrgico FR: Chirurgical EN: Surgical ra erabiltzen dira, efektu sinergikoa baitu trata- Kistatu: ad. Ikus ‘enkistatu’. menduak. Arloa: Med. Kiste: iz. Larruazalean edo larruazalpean eratzen Kimiotrofo: izond. (Mikroorganismo bati buruz) den zaku itxia, epitelioz estalia. Gai likidoa nahiz Elikagaiak sintesi kimiko bidez lortzen dituena. erdi solidoa izaten du barnean. ES: Quiste FR: ES: Quimiotrofo FR: Chimiotrophe EN: Che- Kyste EN: Cyst Arloa: Med. motrophic Arloa: Biol. Kitina: iz. Polisakarido nitrogenatua; molekula Kimiotropismo: iz. Kitzikadura kimiko baten au- zunztsu gisa agertzen da, eta material oso erresis- rrean izandako erreakzioa, mugimendu positi- tentea eratzen du. Intsektuetan —haien kutikula boa (gerturatzea) edo negatiboa (urruntzea) era- eratzen baitu— eta zenbait onddotan aurki dai- giten dituena. ES: Quimiotropismo, quimiota- teke. ES: Quitina FR: Chitine EN: Chitin Arloa: xis FR: Chimiotaxie EN: Chemotaxis Arloa: Biol. Biol. Kitinadun: izond. Kitinaz osatua, edo kitina-jato- Kimo: iz. Masa likido lodia, gris antzekoa; urdai- rria duena. ES: Quitinoso FR: Chitineux EN: lean eratzen da, elikagaien digestioan. Kimoari Chitinous esker igarotzen dira elikagaiak urdailetik heste Kitinatsu: izond. Ikus ‘kitinadun’. meharrera. ES: Quimo FR: Chyme EN: Chyme Kitinazko: izlag. Ikus ‘kitinadun’. Arloa: Biol. Kitzikapen: iz. Ikus ‘eszitazio’. Kinada: iz. Ikus ‘bulkada’. Kitzikatu: ad. Ikus ‘eszitatu’. Kinina: iz. Kristal erako alkaloidea, mikatza eta zu- Klaustrofobia: iz. Gehiegizko beldurra leku itxie- ria. Erabilera terapeutiko ugari ditu; dosi txikitan tan nahiz estuetan egoteari, edo horietan harra- hartuta, nerbio-sistema kitzikatzen du, eta pul- patuta gelditzeari. ES: Claustrofobia FR: Claus- tsua moteltzen. Paludismoaren aurkako senda- trophobie EN: Claustrophobia Arloa: Med.

134 KOBALTO-BONBA

Klaustrofobiko: izond. Klaustrofobiari dagokiona, xurgatutako argia energia bihurtzeko ahalmena edo hark eragina. ES: Claustrofóbico FR: Claus- du. Energia hori karbohidratoen sintesirako era- trophobique EN: Claustrophobic biltzen da. Landareen kloroplastoetan dago klo- Kleptomano: izond. Kleptomania duena. ES: rofila, eta argia dagoenean soilik sintetizatzen da. Cleptómano FR: Kleptomane EN: Kleptomaniac ES: Clorofila FR: Chlorophylle EN: Chlorophyll Kliska: iz. Betazalen mugimendu azkar eta errepi- Arloa: Biol. katua. ES: Pestañeo EN: Blinking Klorofiliko: izond. Klorofilari dagokiona. ES: Kliskatu: ad. Betazalak itxi; begiak mugimendu az- Clorofílico FR: Chlorophyllien EN: Chlorophy- karrez itxi eta ireki. ES: Pestañear FR: Ciller, llous cligner des yeux EN: To blink Kloroformo: iz. Likido dentso, kolorge eta lu- Klitori: iz. Emakumearen organo txiki zutikorra, rrunkorra; metanoaren eratorria da. Kloroak luzexka, bulbaren aurrealdeko angeluan dagoena. metanoarekin erreakzionatzean lortzen da. In- Bi gorputz leizetsuz osatua dago, eta organo ero- halazioz erabiltzen da anestesiko gisa, eta arris- geno garrantzitsua da. ES: Clítoris FR: Clitoris kutsua da. Sendagaiaren kontzentrazio plasma- EN: Clitoris Arloa: Anat. tikoaren % 10eko gorabehera batek hipoten- Kloaka: iz. Enbriologian, atzeko hestearen azken tsioa, arnas eta miokardio-depresioa, shock zatia; uzkia, maskuria eta egitura genitourinario kardiogenikoa, fibrilazio bentrikularra, koma eta primitiboak eratu aurretik agertzen da garape- heriotza ekar ditzake. ES: Cloroformo FR: Chlo- nean. ES: Cloaca FR: Cloaque EN: Cloaca roforme EN: Chloroform Klon: iz. Genetikoki berdin-berdinak diren zelula Koadrizeps: iz. Izterraren aurrealdeko gihar luza- edo organismo multzoa. Zelula edo organismo tzaile handia. Zangoa luzatzea da haren funtzioa. bakar baten mitositik eratorriak dira. ES: Clon ES: Cuádriceps FR: Quadriceps EN: Quadriceps FR: Clone EN: Clone Arloa: Biol. Arloa: Anat. Klonatu: ad. Klonak egin. ES: Clonar FR: Clonage Koagulatu: ad. Likido bat gel erdi solido bihurtu. EN: To clon Arloa: Biol. ES: Coagular FR: Coaguler EN: To coagulate Kloniko: izond. Klonari dagokiona. ES: Clónico Koagulatzaile: izond. Koagulazioa eragiten duena, FR: Clonique EN: Clonic edo likido organiko bat loditzen duena. ES: Coa- Klonus: iz. Jarduera neuromuskularraren ez-ohiko gulante FR: Coagulant EN: Coagulant patroia; gihar eskeletikoaren nahi gabeko uzkur- Koagulazio: iz. Koagulu bat eratzeko prozesua; li- dura eta erlaxazioa ditu ezaugarri. ES: Clonus kido bat gel erdi solido bihurtuz egiten da. ES: FR: Clonus EN: Clonus Coagulación FR: Coagulation EN: Coagulation Klorato: iz. Azido klorikoaren anioia, eta azido Koagulazioaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) klorikotik eratorritako gatzen izen orokorra. Klo- Odolaren koagulazioa eragozten edo atzeratzen ratoen osagaiak erraz deskonposatzen dira bero- duena. ES: Anticoagulante FR: Anticoagulant tzen direnean, eta oxigenoa askatzen dute. ES: EN: Anticoagulant Oharrak: Hodietako tronbo- Clorato FR: Chlorate EN: Chlorate Arloa: Kim. siaren sendagai gisa erabiltzen dira. Adibideak: Klorazio: 1. iz. Molekula organiko batean kloro Heparina eta beraren eratorriak. Arloa: Med. atomo batek hidrogeno atomo bat ordezkatzea. Koagulu: iz. Masa bigun edo erdi solidoa, likido 2. iz. Ura edo beste gai batzuk kloro askearekin baten gatzapenetik sortua. ES: Coágulo FR: Cai- tratatzea. ES: Cloración FR: Chloration EN: llot EN: Clot Chlorination Arloa: Kim. Koana: iz. Sudur-zuloen atzealdeko irekigunea, su- Kloriko: izond. Kloroa duena, edo klorotik era- dur-barrunbeak eta faringea lotzen dituena. ES: torria dena. Azido klorikoaren gatzak kloratoak Coana FR: Choane EN: Choana Arloa: Anat. dira. ES: Clórico FR: Chlorique EN: Chloric Ar- Kobalto: iz. Co. Elementu kimiko metalikoa; B12 loa: Kim. bitaminaren osagaia da, eta elikagai gehienetan Kloro: iz. Cl. Elementu kimiko gaseosoa, haloge- aurki daiteke. Erraz xurgatzen da. Kobalto kanti- noen taldekoa; usain gogor berezia du, eta narri- tate jakinek eritropoietinaren ekoizpena susper- tadura eragin dezake arnas aparatuan. Irentsi edo tzen dute. Kobaltoaren 58 eta 60 isotopoak erra- arnastuz gero, pozoitsua da. Izadian, itsasoko dioaktiboak dira; 60a minbiziaren aurkako erra- uraren sodio kloruroaren osagai gisa eta gatz-de- dioterapian erabiltzen da. ES: Cobalto FR: posituetan aurki daiteke batez ere. Edateko ura Cobalt EN: Cobalt Arloa: Kim. eta igerilekuetakoa desinfektatzeko erabiltzen Kobalto-bonba: iz. Bonba atomiko edo termonu- da. ES: Cloro FR: Chlore EN: Chlorine Arloa: klearra; hura estaltzen duten kobalto molekulen Kim. atomoak kobalto-60 isotopo bihurtzen dira ez- Klorofila: iz. Landareei kolore berdea ematen dien tanda egitean. Kobalto-60 isotopoak medikun- pigmentua, fotosintesia egiteko ezinbestekoa; tzan erabiltzen dira, minbiziaren aurkako trata-

135 KOBRE

menduan. ES: Bomba de cobalto FR: Bombe au azaleko anestesiko gisa. Narkotiko gisa edo begi- cobalt EN: Cobalt bomb ninia zabaltzeko ere erabiltzen da. ES: Cocaína Kobre: iz. Cu. Elementu kimiko metalikoa, gorrix- FR: Cocaïne EN: Cocaine Oharrak: Gaur egun, ka, distiratsua, malgua, hauskaitza eta —xafla droga pizgarri gisa hartzen da kokaina; zainetik mehetan— moldakorra. Haren gatzak toxikoak eta batez ere sudurretik hartzen da. Hizketarako dira; gatz horietako batzuk, azetatoa eta sulfatoa gogoa pizten du, psikismoa eta adimen-ahalme- adibidez, idorgarri gisa erabili izan dira. Organis- nak kitzikatzen ditu, eta neke-sentsazioa gutxi- moko zenbait entzima garrantzitsuren osagaia tzen du. Dosi handiagoetara ohitzen da gorputza da, eta osasunerako ezinbestekoa. Ez-ohikoa da pixkanaka-pixkanaka, eta kokainarekiko mende- kobre-gutxiegitasuna, elikagai askotan ageri bai- kotasuna agertzen da luzarora. ta. ES: Cobre FR: Cuivre EN: Copper Arloa: Kokainazale: izond. Kokainarekiko gehiegizko za- Kim. letasuna edo mendekotasuna duena. ES: Cocai- Koch-en bazilo: iz. Mycobacterium tuberculosis mi- nómano FR: Cocaïnomane EN: Cocaine addict kroorganismoaren izena. Tuberkulosiaren eragile Kokainazaletasun: iz. Kokaina neurriz kanpo har- da gizakietan. ES: Bacilo de Koch FR: Bacille de tzeak dakarren mendekotasuna. ES: Cocaino- Koch EN: Koch’s bacillus manía FR: Cocaïnomanie EN: Cocaine addic- Kodeina: iz. Kristal-itxurako alkaloide zuria, tion opiotik lortzen dena; morfinak baino eragin Kokainomania: iz. Ikus ‘kokainazaletasun’. hipnotiko txikiagoa du. Analgesiko narkotiko Koka-landare: iz. Ikus ‘koka’. gisa, minaren aurka, beherakoei aurre egiteko Koklea: iz. Kono-itxurako barrunbea; barne-bela- eta eztularen kontra erabiltzen da, besteak bes- rrian —barraskiloan— dago. Helize-itxurako te. ES: Codeína FR: Codéine EN: Codeine Ar- hodi batez osatua dago. ES: Cóclea loa: Med. Koko: iz. Esfera-itxurako bakterioa. Taldekatzeko Koentzima: iz. Kofaktore organiko eta ez-protei- moduaren arabera, hainbat sail egin daitezke: dikoa, erreakzio entzimatikoa gertatzeko beharrez- plokoko (binaka), estafilokoko (mordoa), estrep- koa. Koentzima gisa jokatzen dute zenbait bita- tokoko (kateetan), eta abar. ES: Coco FR: Coccus minak. ES: Coenzima FR: Coenzyme EN: Coen- EN: Coccus Arloa: Biol. zyme Arloa: Biol. Kokots: iz. Beheko ezpainaren azpian dagoen aur- Kognitibo: izond. Ulermenaren, zentzuaren, me- pegi zatia. Piramide-itxura du, eta behe-baraila- morizazioaren eta arrazoibidearen prozesu men- ren atala da. ES: Mentón, barbilla FR: Menton talari dagokiona. ES: Cognitivo FR: Cognitif EN: Mentum Arloa: Anat. EN: Cognitive Arloa: Psikol. Kokzix: iz. Hezur zorrotza, bizkarrezurraren behe- Kognizio: iz. Ezagutza. ES: Cognición FR: Cogni- aldean kartilago-zuntzezko disko batez sakroare- tion EN: Cognition Arloa: Psikol. kin giltzatzen dena. Oinarrizko 3-5 ornoz osatu- Kohesio: iz. Gorputz baten molekulak baturik rik dago, eta elkarri itsatsirik daude orno horiek. mantentzen dituen indarra. Molekulen arteko ES: Coxis, cóccix FR: Coccyx EN: Coccyx Arloa: distantzia handitu ahala, gutxitu egiten da kohe- Anat. sioa. ES: Cohesión FR: Cohésion EN: Cohesion Kolageno: iz. Zuntz erretikular txikia duten hariiz- Kohesio-indar: iz. Erakarpen-indarra, materia era- piz osaturiko proteina. Ehun konektiboaren, he- tzen duten partikulen arteko eragin-trukearen zurren eta kartilagoen gai organikoaren osagai ondoriozkoa. ES: Fuerza de cohesión FR: Force nagusia da. Beroarekin, gelatina bihurtzen da. de cohésion EN: Cohesive force ES: Colágeno FR: Collagène EN: Collagen Ar- Koipetsu: izond. Gantza duena. ES: Crasiento, loa: Biokim. grasiento FR: Huileux EN: Greasy, oily Kolapso: 1. iz. Muturreko ahulezia eta bat-bateko Koito: iz. Arraren eta emearen edo bi arren arteko depresioa ezaugarri dituen egoera; bihotz-fun- sexu-elkarketa; zakila bikotekidearen gorputzeko tzioak ahultzen ditu. Tratatu ezean, shock egoera zuloren batean sartu, eta elkarren kitzikapena eta eragin dezake. 2. iz. Organo nahiz hodi baten orgasmoa eragiten dute, eskuarki. ES: Coito FR: paretaren tonu-galera; haren lumena ixtea edo Coït EN: Coitus gutxitzea dakar. ES: Colapso FR: Collapsus EN: Koka: iz. Eritroxilazeoen familiako zuhaixka. Collapse Arloa: Med. Hainbat alkaloide ditu hostoetan; kokaina da Kolateral: izond. Hodi edo nerbio nagusi batetik horietan ezagunena. ES: Coca FR: Cocaïer EN: irteten den adar txikia; esate baterako, arteriolak Coca shrub Arloa: Bot. eta benulak. ES: Colateral FR: Collatéral EN: Kokaina: iz. Koka-landarearen hostoetatik atera- Collateral Arloa: Anat. tzen den alkaloide kristalinoa. Klorhidratoa era- Kolera: iz. Heste meharreko gaixotasun kutsagarri biltzen da, batez ere, medikuntzan eta kirurgian, akutua. Vibrio cholerae baziloak eragiten du.

136 KOMA

Koleraren ezaugarri dira: gorakoak, beherako soluzioaren eta esekiduraren artean. ES: Coloidal ugariak, sabeleko mina, egarria, pisua galtzea, FR: Colloïdale EN: Colloidal gorputzeko tenperatura jaistea eta karranpak. Koloide: iz. Materiaren egoera; molekula handiak Sendagai moduan, gatz-disoluzioak sartzen dira edo prezipitatzen ez diren molekula multzoak zainetan; antibiotikoak ere lagungarri dira, bai- beste ingurune batean daude barreiaturik. Ezin na ez dute gaixotasuna sendatzen. Hilgarria dituzte mintzak zeharkatu, koloideetako partiku- izan daiteke, modu egokian tratatzen ez bada. len tamainagatik. ES: Coloide FR: Colloïde EN: ES: Cólera FR: Choléra EN: Cholera Arloa: Colloid Arloa: Kim. Med. Kolon: iz. Heste lodiaren zatia, heste itsutik ondes- Kolesterol: iz. Animalia-jatorria duen esterola; teraino doana. Lau atal ditu: goranzkoa, zeharka- organismoak sintetizatzen du, eta hainbat orga- koa, beheranzkoa eta sigmoidea. ES: Colon FR: notan agertzen da: behazunean, odolean, garun- Côlon EN: Colon Arloa: Anat. ehunean, gibelean, giltzurrunetan, giltzurrun Kolon-arteria: iz. Heste lodiko arteria. ES: Arte- gaineko guruinetan eta nerbio-zuntzen mielina- ria cólica FR: Artère colique EN: Colic artery zorroan. Gantz-azidoen xurgapena eta garraioa Oharrak: Arteria kolikoak hiru dira: eskuineko errazten ditu, eta D bitaminaren eta hainbat hor- arteria kolikoa, peritoneoaren atzetik goranzko mona esteroideoren sintesiaren ekoizle da. Gor- kolonaren aldera hedatzen dena; erdiko arteria putzak behar ez duen kolesterola kanporatu egi- kolikoa, mesokolonean zeharkako kolonerantz ten da, gernuaren eta gorotzen bidez. ES: Coles- hedatzen dena; eta ezkerreko arteria kolikoa, pe- terol FR: Cholestérol EN: Cholesterol Arloa: ritoneoaren atzetik beheranzko kolonaren aldera Biokim. hedatzen dena. Arloa: Anat. Kolibazilo: iz. Bakterio gramnegatiboa. Gizakien Kolonia: iz. Espezie bereko zelula edo organismo eta animalien hesteetan egoten da egoera norma- multzoa; zelula bakar batetik eratorriak dira. letan ere, baina patogeno bihur daiteke. ES: Co- Taldeak eratzen dituzte beren garapen-zikloan. libacilo FR: Colibacille EN: Colibacillus Arloa: Itxurari dagokionez, leunak, zimurrak edo na- Mikrob. noak izan daitezke. ES: Colonia FR: Colonie Koligatibo: izond. (Propietate bati buruz) Kimika EN: Colony Arloa: Biol. fisikoan, gai baten partikulen kopuruaren mende Kolonizatu: ad. Hutsik dagoen leku batean, ani- dagoena, baina gai horren izaera kimikoaren malia- edo landare-espezie bat ezarri. ES: Colo- mende egon gabe. ES: Coligativo FR: Colligative nizar FR: Coloniser EN: To colonize Arloa: Biol. EN: Colligative Arloa: Kim. Kolonizazio: iz. Mikroorganismoen hazkundea bi- Koliko: 1. iz. Erraietako min akutua; organo bar- zidunetan; ez da kaltegarria organismoarentzat. ne-hutsetako nahiz tutu-formakoetako —urete- ES: Colonización FR: Colonisation EN: Coloni- rra edo hesteak, adibidez— gihar lisoaren buxa- zation Arloa: Biol., Med. durak, bihurdurak nahiz espasmoak eragina izan Koloregabe: izond. Kolorerik ez duena. ES: Inco- ohi da. 2. izond. Kolonari dagokiona. ES: Cólico loro FR: Incolore EN: Colourless FR: Colique EN: Colic Arloa: Med., Anat. Kolorge: izond. Ikus ‘koloregabe’. Koliko nefritiko: iz. Min zorrotza, ureterraren Kolpatu: ad. Ehun organiko batean makatua era- buxaduraren ondoriozkoa. Bizkarraren beheal- gin —baina zauririk ez—, bortizki joz edo estu- dean —giltzurrunen gainean— agertzen da tuz. ES: Contusionar EN: To contuse, to bruise mina. Eskuarki, kalkuluek eragina izaten da. ES: Kolpatu: izond. Ikus ‘zauritu’. Cólico nefrítico FR: Colique néphrétique EN: Kolpe: iz. Ikus ‘atake’. Nephritic colic Kolutorio: iz. Sendagaidun likidoa; ahoa garbitze- Kolitis: iz. Heste lodiaren hantura; haren ezaugarri ko eta ahoko muki-mintzak tratatzeko erabiltzen dira min kolikoa eta beherakoa edo idorreria, da. ES: Colutorio FR: Collutoire EN: Collutory eta, sarritan, tentsio emozionalaren ondorioz Koma: iz. Osasun-egoera larria; koma-egoeraren etortzen dira. ES: Colitis FR: Colite EN: Colitis ezaugarri dira: begietako bat-bateko mugimen- Arloa: Med. durik eza, estimulu mingarrien aurrean erantzu- Kolkizina: iz. Azpelarraren osagai aktiboa; gluko- nik eza, eta hitz egiteko gaitasunik eza. Koman sido kristalizatu pozoitsua da, eta alkoholetan dagoen gaixoa ezin da esnatu. Komaren eragile disolbagarria. Hezueriaren tratamenduan era- izan daitezke: traumatismoak, garuneko tumo- biltzen da, dosi txikitan. ES: Colquicina, col- rrak, hematomak, intoxikazio-egoerak, entzefali- chicina FR: Colchicine EN: Colchicine Arloa: tisa dakarten gaixotasun kutsagarri larriak, gaixo- Kim. tasun baskularrak, pozoidurak, eta azidosi diabe- Koloidal: 1. izond. Koloidearen izaera duena. 2. tikoa. ES: Coma FR: Coma EN: Coma Arloa: izond. Agregazio-egoeran dagoena, erabateko di- Med.

137 KOMATOSO

Komatoso: izond. Koma-egoerari edo ez-ohiko giharrak. ES: Cóndilo FR: Condyle EN: Condyle loaldi sakonari dagokiona. ES: Comatoso FR: Arloa: Anat. Marginalement conscient EN: Comatose Arloa: Kondritis: iz. Kartilagoaren hantura. ES: Condritis Med. FR: Chondrite EN: Chondritis Arloa: Med. Komisura: iz. Bi atal anatomikoren arteko lotunea. Kondroma: iz. Kartilago-zelulaz osaturiko tumor ES: Comisura FR: Commissure EN: Commissu- onbera; sarritan sortzen da, eta kartilagoaren barre Adibideak: Begiko angelua, ezpainetakoa, eta nean (enkondroma) edo gainazalean (ekondro- abar. Arloa: Anat. ma) hazten da, astiro. ES: Condroma FR: Chon- Komunikatu: 1. ad. Seinaleak igorri, hartzaileak drome EN: Chondrome Arloa: Med. eta igorleak elkarrekin duten kodea erabiliz. 2. Konektibo: izond. Ehun multzoa; organismo ba- ad. Bi gune pasabide batez elkartuak egon. ES: ten ehunak edo organoak elkarren artean lotzen Comunicar FR: Communiquer EN: To commu- ditu. Zuntzez eta zelula mota ugariz osatua dago. nicate ES: Conectivo FR: Connectif EN: Connective Komunikatzaile: 1. izond. Komunikatzen duena, Arloa: Biol. edo komunikatzeko balio duena. 2. izond. Lotu- Kongestio: iz. Gorputzeko atal edo organo bateko ra bat osatzen duena. ES: Comunicante FR: likido-pilaketa, ez-ohikoa. Odola izaten da likido Communicateur EN: Communicator hori eskuarki, baina behazuna edo mukia ere Komunikazio: iz. Informazioa duen mezu bat izan daitezke. ES: Congestión FR: Congestion igortzean datzan prozesu oro; batez ere pertso- EN: Congestion Arloa: Med. nen artean igortzen den mezuari dagokio, edo- Kongestionatu: ad. Likido gehiegi pilatu, gorpu- zein dela ere erabilitako bidea. ES: Comunica- tzeko gune batean. ES: Congestionar FR: Con- ción FR: Communication EN: Communication gestionner EN: To congest Arloa: Med. Konbertsio: iz. Babes-mekanismoa; histerian ager- Konjuntiba: iz. Betazalen barne-azala eta eskleroti- tzen da, batez ere; gatazka psikiko bati aurre egin karen aurrealdea estaltzen dituen mintza. ES: nahirik, hainbat sintoma —somatikoak, higidu- Conjuntiva FR: Conjonctive EN: Conjunctiva razkoak edo sentimenezkoak— agertzen dira. Arloa: Anat. ES: Conversión FR: Conversion EN: Conversion Konjuntibitis: iz. Konjuntibaren hantura; bakte- Arloa: Psikol. rio- edo birus-infekzioek, alergiek nahiz inguru- Konbultsibo: izond. Konbultsioak eragiten ditue- neko faktoreek eragin dezakete. ES: Conjuntivi- na. ES: Convulsivo FR: Convulsif EN: Convulsi- tis FR: Conjonctivite EN: Conjunctivitis Arloa: ve Arloa: Med Med. Konbultsio-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘konbultsibo’. Konjuntibo: izond. Ikus ‘konektibo’. ES: Conjun- Konbultsio: iz. Gihar-multzo baten bat-bateko eta tivo FR: Conjonctif, connectif EN: Connective nahi gabeko uzkurdura bortitza. Hainbat eragile Arloa: Biol. izan ditzake: sukarra (haurretan batez ere), idorre- Konkor: iz. Bizkarreko irtengunea, bizkarrezurreko ria, hesteetako bizkarroiak, epilepsia, pozoitzeak, deformazio baten ondoriozkoa. ES: Abultamien- histeria, garuneko kolpeak, eta abar. Jarraitua to edo ez-jarraitua izan daiteke, eta, horren arabera, Konkordun: izond. Bizkarrean konkorra duena. tonikoa edo klonikoa. ES: Convulsión FR: Con- ES: Cheposo vulsions EN: Convulsion Arloa: Med. Konkordura: iz. Atal baten tolestura natural edo Kondentsagarri: izond. Kondentsa daitekeena. ES: istripuzkoa, bereziki hezurrena. ES: Encorvadu- Condensable FR: Condensable EN: Condensa- ra ble Konkortu: ad. Norbait edo zerbait okertu, gako- Kondentsagarritasun: iz. Zenbait gorputzek kon- nahiz konkor-itxuran. ES: Corvar dentsatzeko duten gaitasuna. ES: Condensabili- Konkortu: izond. Ikus ‘konkordun’. dad Konkrezio: iz. Masa inorganikoa; zelula-ehunetan Kondentsazio: iz. Prozesu inkontzienteen funtzio- eratzen da, gatz-mineralak pilatzearen ondorioz. namendurako oinarrizko moduetariko bat. Erre- ES: Concreción FR: Concrétion EN: Concre- alitatean inoiz ikusten ez diren multzotan biltzen ment Arloa: Med. dira errepresentazio, oroitzapen eta pentsamen- Konnatu: izond. Ikus ‘sortzekide’. duak, eta sinbolo bakar batek ordezkatzen ditu. Kono: iz. Erretinako zelula foto-hartzailea; kolore- Ametsetan nabarmentzen da, bereziki. ES: Con- en pertzepzioa ahalbidetzen du. Erretina-kono densación FR: Condensation EN: Condensation bana dago oinarrizko kolore bakoitzarentzat. Arloa: Psikol. Gainerako koloreak, aldiz, kono mota bat baino Kondilo: iz. Hezurraren giltzadura-guneko irten- gehiago kitzikatuz ikusten dira. ES: Cono FR: gune biribildua; han txertatzen dira lotailuak eta Cône EN: Cone Arloa: Anat.

138 KONTRAZEPZIO

Konorterik gabe: adlag. Sinkopeagatik, koma-egoe- edo sendagaiak jartzeko erabiltzen da. Odolja- ragatik eta abarrengatik kordea une batez galdu- rioak kontrolatzeko ere erabil daiteke, zaurien rik. ES: Inconsciente FR: Inconscient EN: Un- gainean jarriz. ES: Compresa FR: Compresse conscious EN: Compress Oharrak: Konpresak erabiltzen Konorte: iz. Kontzientziaren egoera; norberari eta dira hilekoan kanporatzen den odola xurgatze- ingurumenari dagokio, horietan, berehalako ko. kontuetara zuzentzen baita arreta. ES: Conoci- Konprimitu: ad. Gorputz baten bolumena txikia- miento FR: Conscience EN: Consciousness gotu, presio bidez. ES: Comprimir FR: Compri- Konortea galdu: ad. Zentzua eta konortea galdu. mer EN: To compress ES: Desmayar, desvanecer Konprimitu: iz. Sendagai baten dosifikazio txiki Konortegabetu: ad. Ikus ‘konortea galdu’. eta solidoa. Ia edozein neurri, forma, pisu eta ko- Konorte-galera: iz. Ikus ‘korde-galtze’, ‘sinkope’. lore izan dezake. Gehienak osorik irentsi ahal Konorterik ez: iz. Kontzientzia falta osoa nahiz izateko eginak daude, baina batzuk ahoan nahiz neurri batekoa, edo sentimen-kitzikapenekiko likidotan disolba edo murtxika daitezke irentsi erreakzio falta. Hainbat arrazoirengatik gerta aurretik; zenbait konprimitu gorputzeko barrun- daiteke: arnas gutxiegitasuna edo shocka, ga- beren batean jar daitezke. ES: Comprimido FR: runeko depresore metabolikoak edo kimikoak Comprimé EN: Tablet Arloa: Med. —farmakoak, pozoiak, zetonak, desoreka elek- Konpultsio: iz. Barne-indar menderaezina, errepi- trolitikoak—, garuneko lesioak —traumatismoa, kakorra eta irrazionala; eskuarki, norberaren ba- konbultsioak, garuneko hodietako asalduak, tu- lio eta aburuen aurkakoa da. Indar hori ekintza morrak, garuneko infekzioak—, eta abar. ES: In- batean gauzatu ezean, antsietate larria eragiten consciencia FR: Inconscience EN: Unconscious- du. ES: Compulsión FR: Compulsion EN: Com- ness pulsion Arloa: Psikiat. Konplexu: 1. izond. Hainbat elementuz osatua da- Konstrikzio: iz. Ikus ‘hertsadura’. goena. 2. iz. Elektrokardiografian, aurikula baten Kontraindikatu: ad. Tratamendu bat erabiltzea edo bentrikulu baten sistolea adierazten duen ez-komenigarritzat jo, kasu horretan berez era- atala. 3. iz. Gaixotasun baten sintoma multzoa. biliko litzatekeen tratamendua bada ere. ES: ES: Complejo FR: Complexe EN: Complex Ar- Contraindicar EN: To contraindicate Arloa: loa: Med. Med. Konplexu: iz. Balio afektibo sakona duten oroi- Kontraindikazio: iz. Egoera edo baldintza patolo- tzapenen eta errepresentazioen multzoa. Batzue- gikoa; desegoki bihurtzen du gaixotasun baten- tan, guztiz inkontzientea da; beste batzuetan, tzako tratamendu jakin bat. ES: Contraindica- berriz, neurri batean bakarrik da inkontziente. ción FR: Contre-indication EN: Contraindi- Haurtzaroan izandako giza harremanen ondo- cation Arloa: Med. rioz eratzen dira konplexuak, eta maila psikolo- Kontrako eztarrira joan: ad. Edozein gaik arnas- giko guztiak egituratu ditzakete: emozioak, jarre- bidea oztopatu. Irentsitakoa hestegorritik joan rak eta jokabide egokituak. ES: Complejo Ar- beharrean trakean sartu delako gertatzen da loa: Psikol. gehienetan. ES: Atragantar Konplexu: iz. Konposatu inorganikoen mota bat, Kontrako eztarritik sartu: ad. Ikus ‘kontrako ezta- koordinazio-konposatu ere esaten zaio. Ioi metali- rrira joan’. ko zentral bat molekulaz edo ioiez (ligando deri- Kontraktura: iz. Nahitaezkoa ez den uzkurdura tze) inguratua agertzen da. ES: Complejo Arloa: iraunkorra, gihar-talde batena edo gehiagorena; Kim. geldirik eta zurrun egonarazten dio erasaten dion Konponbiderik gabe: izond. Ikus ‘konponezin’. atal horri. ES: Contractura FR: Contracture EN: Konponduezin: izond. iz. Ikus ‘konponezin’. Contracture Arloa: Med. Konponezin: izond. Ezin konpon daitekeena, edo Kontraste: iz. Organismoan sartzen den gai erra- ezin senda daitekeena. ES: Irreparable FR: Irré- diopakoa; X izpien bidez hainbat organo ikusi parable EN: Non-repairable ahal izateko sartzen da. ES: Contraste FR: Con- Konposatu: izond. (Gai bati buruz) Proportzio ja- traste EN: Contrast Arloa: Med. kinetan kimikoki konbinaturiko bi elementuz Kontrazepzio: iz. Haurdunaldia ekiditeko teknika edo gehiagoz osatua; elementu horiek ezin dai- edo prozedura; sendagaiak edo beste zenbait me- tezke baliabide fisikoen bidez bereizi. ES: Com- todo erabiliz egiten da. ES: Contracepción FR: puesto FR: Composé EN: Compound Arloa: Contraception EN: Contraception Adibideak: Kim. Kontrazepzio-metodoak dira: pilula, preserbati- Konpresa: iz. Gazaz egina —gehienetan— dagoen boa, diafragma, espermizida, umetoki barneko zapi biguna; gorputzeko atal batean beroa, hotza gailua (UBG), eta abar. Arloa: Med.

139 KONTRAZEPZIOZKO

Kontrazepziozko: izlag. (Gai edo teknika bati bu- Koprofilia: iz. Zikinkeriekiko —eta, batez ere, go- ruz) Ernalketa ekiditen duena. ES: Contracepti- rotzekiko— erakarmena. ES: Coprofilia FR: Co- vo FR: Contraceptif EN: Contraceptive prophilie EN: Coprophilia Arloa: Psikiat. Kontrol: iz. Zerbait zaintzeko edo egiaztatzeko Koprolito: iz. Gorozkiz eratutako masa gogorra, azterketa. ES: Control FR: Maîtriser EN: Con- hesteetan dagoena; batez ere, heste lodian ur trol gehiegi xurgatu delako gertatzen da. ES: Co- Kontrolatu: 1. ad. Zerbait modu egokian dagoela prolito FR: Coprolithe EN: Coprolith Arloa: egiaztatzeko azterketa egin. 2. ad. Egoera batean Med. eragina izan, bulkadak kontzienteki mugatuz. Kopulatu: ad. Arra eta emea sexuz elkartu; koitoa ES: Controlar FR: Contrôler EN: To control egin. ES: Copular EN: To copulate Kontrolatzaile: izond. Kontrolatzen duena. ES: Kopulazio: iz. Ikus ‘koito’. ES: Cópula, copulación Controlador FR: Contrôleur EN: Controller FR: Copulation EN: Copulation Kontsulta: iz. Medikuen arteko bilera, gaixotasun Korakoide: iz. Eskapulako apofisia; gako-itxura du baten diagnostikoari eta tratamenduari buruz sorbaldako irtengunerik nabarienean. ES: Cora- hitz egiteko. ES: Consulta FR: Consultation EN: coides FR: Coracoïde EN: Coracoid Arloa: Anat. Consultation Korda: iz. Soka-itxurako organo edo atala. ES: Kontsulta-gela: iz. Ikus ‘kontsultategi’. Cuerda FR: Corde EN: Cord Arloa: Anat. Kontsultategi: iz. Medikuak bisitak hartzen dituen Korde: iz. Ikus ‘konorte’. gela. ES: Consultorio FR: Cabinet de consulta- Kordea galdu: ad. Ikus ‘konortea galdu’. tion EN: Consulting room Kordegabetu: ad. Ikus ‘konortea galdu’. Kontusio: iz. Lesio traumatikoa ehun organikoe- Korde-galtze: iz. Zentzua eta konortea galtzea. ES: tan, kolpe batek eragindakoa. Eskuarki, ez du Desmayo urradurarik eragiten. Hantura, kolore-aldaketa Kordoi: iz. Egitura luze, biribildu eta malgua. ES: eta mina ditu ezaugarri. ES: Contusión FR: Con- Cordón FR: Corde EN: Cord Arloa: Anat. tusion EN: Contusion Oharrak: Kontusioak Kordoi espermatiko: iz. Barrabiletatik iztarteko aurrera ez egiteko, gune horretan berehala hotza eraztun sakonera doan egitura. ES: Cordón es- jartzea komeni da. permático FR: Cordon spermatique EN: Sper- Kontzentrazio: iz. Nahaste batean osagai batek na- matic cord haste osoarekiko duen proportzioa. ES: Concen- Korea: iz. Nerbio-gaixotasuna. Nahi gabeko gihar- tración FR: Concentration EN: Concentration uzkurdura zakar irregularrak ditu ezaugarri. Arloa: Kim. Hainbat egoeraren ondorioz agertzen da: sumin- Kontziente: 1. iz. Gogamenaren atala; atal horre- kortasuna, depresioa, eta buru-asalduak —batez tan, jakinaren gainean dago pertsona bere pen- ere haurtzaroan—. ES: Corea FR: Chorée EN: tsamenduez, ideiez eta emozioez. ES: Consciente Chorea Arloa: Med. Arloa: Psikol. 2. izond. Zentzumen-kinada bati Korion: 1. iz. Enbrioia inguratzen duen mintza. erantzuteko gai dena. ES: Consciente FR: Cons- Karena eratzen du. 2. iz. Epitelioaren eta larrua- cient EN: Conscious Arloa: Med. zaleko dermisaren azpiko mukosetako geruza sa- Kontzientzia: iz. Gizabanakoak bere buruarekiko kon baskularra. ES: Corion FR: Chorion EN: —eta jasandako aldaketekiko— edo inguruareki- Chorion Arloa: Anat. ko duen intuiziozko eta gogoetazko ezagutza. ES: Kornea: iz. Begi-globoaren aurreko aldea, ganbila Conciencia FR: Conscience EN: Consciousness eta gardena. Bost geruza dituen egitura zunztsua Koordinatu: ad. Ahalegin guztiak bateratu, helbu- da. Dentsitate handikoa, lodiera uniformekoa ru jakin bat lortu ahal izateko. ES: Coordinar eta ez-baskularra da. Begira sartzen den argia FR: Coordonner EN: To coordinate errefraktatzen du korneak, eta irudiak erretinan Koordinazio: iz. Funtzio batean elkarrekin parte egokitzen laguntzen du. ES: Córnea FR: Cornée hartzen duten atalen jarduera harmonikoa. ES: EN: Cornea Arloa: Anat. Coordinación FR: Coordination EN: Coordina- Kornete: iz. Sudur-zuloko hormetan dauden he- tion Arloa: Med. zur-xafla txiki biribilduak. ES: Cornete, concha Kopeta: iz. Aurpegiaren goiko aldea, lokien artean Koroa: 1. iz. Esmaltez estalitako hortz zatia 2. iz. dagoena; bekainetatik ilearen hasierako gunerai- Koroa-itxuran antolatua dagoen gorputz-organo no doa. ES: Frente FR: Front EN: Forehead Ar- edo atala. ES: Corona FR: Couronne EN: Coro- loa: Anat. na Arloa: Med., Anat. Kopeta-hezur: iz. Ikus ‘hezur frontal’. Koroide: iz. Begiko geruza baskular iluna, eskle- Kopetako gihar: iz. Kopetan dagoen giharra. ES: rotikaren eta erretinaren artean dagoena. Odol- Músculo frontal FR: Muscle frontal EN: Frontal hodi txiki askok eta pigmentudun zelulek osa- muscle Arloa: Anat. tzen dute. Koroidearen pigmentuak erretina ba-

140 KRISTALDU

besten du, argi gehiegi denean kalterik izan ez biltzen da. ES: Cortisona FR: Cortisone EN: dezan. ES: Coroides FR: Choroïde EN: Cho- Cortisone Oharrak: Artritisak eragiten dituen roid ondoezak sendatzen ditu, baina ez du eritasuna Koroka: iz. Ikus ‘estertore’. bera sendatzen. Begietako eritasunak, alergiak, Koronario: izond. Koroa-itxuran zerbait ingura- eta abar sendatzeko erabiltzen da, baina kalteak tzen duten egiturei dagokiena; esate baterako, ere eragin ditzake (urdaileko ultzera, hormoneta- bihotza inguratzen duten arteria koronarioak. ko eta nerbioetako gorabeherak, eta abar). Arloa: ES: Coronario FR: Infarctoïde EN: Coronary Biokim., Med. Oharrak: Arteria koronarioak (ezkerraldekoa eta Kortse: iz. Mahukarik gabeko jantzia; bularraldea eskuinaldekoa) aorta arterian jaiotzen dira, eta, eta gerrialdea estu lotzen ditu. Gorputz-enbo- bihotza inguratuz, bi adarretan banatzen dira. rraren mugimenduak murrizteko eta tinko eus- Odol garbia —oxigeno asko duena— garraiatzen teko erabiltzen da. ES: Corsé FR: Corset EN: dute bihotz-hormetara. Arloa: Anat. Girdle Korpuskular: 1. izond. Korpuskuluei dagokiena. Koskadun: izond. Ertzetan hortz-itxurako luzaki- 2. izond. Korpuskuluak dituena. ES: Corpuscu- nak dituena. ES: Dentado lar FR: Corpusculaire EN: Corpuscular Kotilo: iz. Hezur baten barrunbea, beste hezur ba- Korpuskulu: iz. Gorputz edo masa txikia. ES: Cor- ten burua jasotzen duena. ES: Cotilo FR: Cotyle púsculo FR: Corpuscle EN: Corpuscle Arloa: EN: Cotyle Arloa: Anat. Biol. Koxal: izond. Aldakari dagokiona. ES: Coxal FR: Korrok egin: ad. Urdaileko gasak zarata eginez Coxal EN: Coxal Arloa: Anat. ahotik atera. ES: Eructar FR: Eructer EN: To Kraska: iz. Bat-bateko hots labur eta lehorra. Zer- belch bait apurtzean, hezurren bat-edo, entzuten den Korroka(da): iz. Urdailean eratzen diren gasak hotsa da. ES: Chasquido FR: Craquement EN: ahotik zarataz ateratzearen emaitza. ES: Eructo Click FR: Eructation EN: Belch, eructation Kretinismo: iz. Adimen-urritasun sakona; tiroide Korronte: iz. Fluxu edo likido baten higidura; parti- guruinaren jarduera urriak (hipotiroidismoak) kulak noranzko berean higitzen dira. ES: Corrien- eragina da, eta endekapen fisikoarekin batera te FR: Courant EN: Current agertzen da. Jaiotzetiko asaldua da, eta garapen Korrosibo: izond. Ehun bat edo beste edozein gai fisikoa eta mentala geratzea ditu ezaugarri. Kreti- erretzeko gaitasuna duena. ES: Corrosivo FR: nismoaren zeinuak dira: nanismoa, adimen-urrita- Corrosive EN: Corrosive suna, larruazal lehorra, zilborreko hernia, gihar- Korrosio: iz. Ehun baten suntsipen geldia; errega- koordinaziorik eza, aurpegi-egitamu zakarrak, rri baten eraginez gertatzen da. ES: Corrosión eta abar. Maiz agertzen da iodo urriko elikadura FR: Corrosion EN: Corrosion duten eta bozioa endemikoa den lurraldeetan. Kortex: iz. Organo anatomiko baten kanpoaldeko ES: Cretinismo FR: Crétinisme EN: Cretinism geruza. ES: Córtex FR: Cortex EN: Cortex Arloa: Arloa: Med. Anat. Kretino: izond. Kretinismoa duena. ES: Cretino Kortikal: 1. izond. Kortexari dagokiona. 2. iz. Kor- FR: Crétin EN: Cretin Arloa: Med. texak isurtzen duen gaia. ES: Cortical FR: Corti- Kriokirurgia: iz. Kirurgiaren adarra; ehunak sun- cal EN: Cortical Arloa: Anat.-Biol. tsitzeko izozte-teknika lokalak erabiltzen ditu. Kortikoide: iz. Giltzurrun gaineko guruinen kor- ES: Criocirugía FR: Cryochirurgie EN: Cryosur- texak jariatzen dituen hormonak, naturalak edo gery Arloa: Med. sintetikoak. Eragina dute organismoaren oina- Krisi: 1. iz. Gaixotasun zikliko baten bilakaeran rrizko prozesuetan. Glukokortikoideak eta mi- gertatzen den aldaketa azkarra; hobekuntza edo neralokortikoideak daude kortikoide sintetiza- okerrera egitea ekar ditzake. 2. iz. Oreka psiki- tuen artean. Hanturaren kontra erabiltzen dira, koaren haustura larri eta bat-batekoa. ES: Crisis bereziki. ES: Corticoide FR: Corticoïde EN: FR: Crise EN: Crisis Arloa: Med.-Psikol. Corticosteroid Oharrak: Kortisola eta kortikos- Krisialdi: iz. Ikus ‘krisi’. ES: Acceso terona dira glukokortikoide nagusiak. Aldoste- Kristal: iz. Gai solido inorganiko gogorra. Haren rona da, berriz, gizakiaren fisiologian garrantzi- atomoek edo molekulek hiru dimentsioko patroi tsua den mineralokortikoide bakarra. Arloa: erregularra hartzen dute; patroi hori behin eta Biokim.-Biol. berriz errepikatzen da, eta kristalaren forma zehaz- Kortikosteroide: iz. Ikus ‘kortikoide’. ten du. ES: Cristal FR: Cristal EN: Crystal Kortisona: iz. Gitzurrun gaineko guruinean sinte- Kristaldu: ad. Zenbait gaik kristal-forma hartu. tizatzen den hormona glukokortikoidea; era sin- ES: Cristalizar FR: Cristalliser EN: To crystallize tetikoan ere lor daiteke. Hanturaren aurka era- Arloa: Kim.

141 KRISTALINO

Kristalino: iz. Begiko egitura gardena; kapsula ba- —gehienetan histonari— lotua dago. Gizakiak tek inguratzen du, eta irisaren eta humore beira- 46 kromosoma ditu: 22 bikote homologo eta 2 kararen artean dago. Argi izpiak erretinan foka- kromosoma sexual. ES: Cromosoma FR: Chro- tzen ditu. ES: Cristalino FR: Cristallin EN: Crys- mosome EN: Chromosome Arloa: Biol. talline lens Arloa: Anat.-Biol. Kromosomiko: izond. Kromosomei dagokiena. Kristalizazio: iz. Kristalen eraketa; likido edo gas ES: Cromosómico FR: Chromosomique EN: bat hoztuz egiten da, solido-egoerara iritsi arte; Chromosomal Arloa: Biol. edo disoluzio bat hoztuz, solutua kristal-jalkin Kroniko: izond. Denbora luzean astiro garatuz gisa prezipitatu arte. ES: Cristalización FR: Cris- irauten duen gaixotasuna; bizitza osorako izaten tallisation EN: Crystallization Arloa: Kim da, sarritan. ES: Crónico FR: Chronique EN: Kristaltze: iz. Ikus ‘kristalizazio’. Chronic Arloa: Med. Kritiko: izond. (Egoerei buruz) Kezka edo ondoez Krural: izond. Zangoari dagokiona. ES: Crural FR: bizikoa, larria. ES: Crítico FR: Critique EN: Cri- Crural EN: Crural Arloa: Anat. tical Arloa: Med. Kubitu: iz. Besaurreko bi hezurretatik luzeena; be- Kromatida: iz. Hariizpi formako egitura; kromoso- saurrearen erdialdean dago. Olekranon apofisia metan eratzen da, zelularen zatiketako lehen fa- du goialdean, eta apofisi horrek ukondoaren ir- seetan. Kromosoma bakoitza bi kromatidatan tengunea eratzen du. Besahezurrarekin eta erra- banatzen da. Bi kromatidak guztiz banatzen dira dioarekin giltzatua dago. ES: Cúbito FR: Cubi- zatiketaren azken faseetan. ES: Cromátida, cro- tus, ulna EN: Cubitus, ulna Arloa: Anat. mátide FR: Chromatide EN: Chromatid Arloa: Kuboide: iz. Tartsoaren kanpo-ertzeko hezur la- Biol. burra. Kalkaneoarekin, hirugarren hezur kunei- Kromatina: iz. ADNz eta proteinazko zuntzez era- formearekin, eta laugarren eta bosgarren metatutako multzoa, interfasean eukariotoen nukleo- tartso hezurrekin giltzatua dago. ES: Cuboides ko kromosomak eratzen dituena. ES: Cromatina FR: Cuboïde EN: Cuboid bone Arloa: Anat. FR: Chromatine EN: Chromatin Arloa: Biol. Kukurruku-eztul: iz. Ikus ‘kukutxeztul’. Kromatoforo: iz. Pigmentudun egitura biologikoa, Kuku-sagar: iz. Ikus ‘kuskuilu’. pigmentua ekoizten edo biltzen duena; zelula Kukutxeztul: iz. Arnas gaixotasun akutua eta oso kromatoforoak epidermisaren geruza sakonetan kutsagarria. Bordetella pertussis-ek eragiten du. eta koroidean daude. ES: Cromatóforo FR: Chro- 2-5 urte bitarteko haurrek izaten dute batez ere. matophore EN: Chromatophore Arloa: Biol. Haren ezaugarri dira eztulaldi paroxistikoak; ho- Kromatografia: iz. Bereizketa-prozesua; disoluzio riek amaitzean, arnasgora zaratatsuak izaten dira. bateko osagaien molekula-desberdintasunak mai- Eztulaldien ondoren, aurpegia hazi eta gorritu la makroskopikora eramateko aukera ematen du, egiten da. ES: Tos ferina, coqueluche FR: Co- baliabide fisikoen laguntzaz. ES: Cromatografía queluche EN: Pertussis Arloa: Med FR: Chromatographie EN: Chromatography Ar- Kultura: iz. Laborategian hazitako mikroorganis- loa: Biol. mo edo ehunen multzoa (emaitza). ES: Cultivo Kromo: iz. Cr. Elementu kimiko metalikoa, gris- FR: Culture EN: Culture Arloa: Biol. zurixka, oso distiratsua, gogorra eta herdoilgai- Kuneiforme: izond. Tartsoko bigarren hezur ilara- tza. Izadian ez da bakarrik izaten, baina ugaria da ko falka-formako hiru hezurretako bakoitza. ES: beste gai batzuekin konbinatuta. Pigmentuak Cuneiforme FR: Cunéiforme EN: Cuneiform dira kromoaren zenbait gatz, eta guztiak dira Arloa: Anat. toxikoak. Garrantzia du giza elikaduran; kar- Kurare: iz. Stryknos generoko landare tropikaleta- bohidratoen metabolismoan, batez ere. Kromo- tik lortutako gaia. Gihar-lasaigarri eraginkorra 51 isotopoa azterketa hematologikoetan erabil- da; nerbio-kinaden transmisioa ekiditen du lotu- tzen da. ES: Cromo FR: Chrome EN: Chro- ra neuromuskularren bidez. Paralisi orokorra mium Arloa: Kim. eragiten du dosi handitan, efektua gehienetan Kromoplasto: iz. Kromatoforoa; kolore horia edo antikolinergikoen bidez itzulgarria den arren. laranja du, karotenoaren, xantofilaren eta beste Tetanosaren aurka erabiltzen da konbultsioak zenbait gairen eraginez. ES: Cromoplasto FR: murrizteko, elektroshokean gihar-espasmoak txi- Chromoplaste EN: Chromoplast Arloa: Biol. kiagotzeko eta anestesian gihar-erlaxazio oro- Kromosoma: iz. Zelularen nukleoaren osagaia, ge- korragoa lortzeko. ES: Curare FR: Curare EN: neak gordetzen dituena. ADNren informazio Curare genetikoa mantentzea eta ugaritzea dute eginki- Kurba: iz. Metodo grafiko gisa erabiltzen den lerro zun nagusi. Kromosoma bakoitza ADN nukleo- zuzen edo kurbatua; azterketa edo txosten batean proteinaren kate bikoitzez osatua dago; kate hori jasotako datuak banatzeko eta agertzeko erabil- helize-itxuran bildua eta oinarrizko proteina bati tzen da. ES: Curva FR: Courbe EN: Curve

142 KUTSATZE

Kurbadura: iz. Norabide zuzena aldatzearen ondo- Kutsagarri: 1. izond. Bide zuzenetatik edo zehar- rioa. ES: Curvatura FR: Courbure EN: Curva- kakoetatik igarotzen dena. Esate baterako, gaixo- ture tasun kutsagarri bat. ES: Transmisible FR: Trans- Kuretaje: 1. iz. Barrunbe bateko edo azalera baten missible, contagieux EN: Transmissible, com- hormako materiala karrakatzea; tumorrak eta ez- municable Arloa: Med. 2. izond. Infekzio bat ohiko ehunak kentzeko, zein azterketa mikrosko- eragin dezakeena. ES: Infeccioso pikorako ehunak lortzeko egiten da. 2. iz. Legra Kutsagarritasun: iz. Infekzio bat kutsatzeko gaita- bidez egiten den erauzketa, endometrioarena, sun maila. ES: Contagiosidad FR: Contagiosité endozerbixarena, edo biena. ES: Legrado, raspa- EN: Contagiosity Arloa: Med. do FR: Curettage EN: Curettage Arloa: Med. Kutsakor: izond. Kontaktu zuzenaren edo zeharka- Kuretajea egin: ad. Legra batez ehuna edo ehun- koaren bidez kutsatzen dena. ES: Contagioso hondarrak kendu; zerbaiten azala indarrez igur- FR: Contagieux EN: Contagious tziz egiten da. ES: Legrar, raspar FR: Curette Kutsatu: 1. ad. Pertsona edo animalia batek gaixo- EN: To curet Arloa: Med. tasuna beste norbaiti igorri. ES: Contagiar FR: Kurruka-eztul: iz. Ikus ‘kukutxeztul’. Polluer EN: To pollute 2. ad. Gorputz batean Kurruska: iz. Ikus ‘kartilago’. edo ingurumenean osasunarentzako kaltegarriak Kuskuilu: iz. Azido tanikoa sortzen duen konkor diren gaiak sartu. ES: Contaminar FR: Contami- biribildua; intsektuen eraginez agertzen da ner EN: To contaminate Arloa: Med. Quercus generoko landareetan. ES: Agalla Arloa: Kutsatzaile: 1. izond. Ikus ‘kutsagarri’. 2. izond. Biol. Kutsatzen duena. 3. iz. Ingurumenean dagoen Kutikula: iz. Epidermisaren kanpoko geruza, kuti- gaia; eskuarki, arriskutsua da osasunarentzat. naz eratua eta urarekiko irazgaitza; hatz edo Gas-egoeran edo partikula txikitan ager daitezke behatz bateko azazkalaren alde proximala estal- kutsatzaileak atmosferan, eta narritagarriak izan tzen du. ES: Cutícula FR: Cuticule EN: Cuticle daitezke birikentzat, begientzat eta larruazala- Arloa: Biol. rentzat. ES: Contaminante FR: Contaminant Kutikular: izond. Kutikulari dagokiona. ES: Cuti- EN: Contaminant Arloa: Med. cular FR: Cuticulaire EN: Cuticular Kutsatze: iz. Gaixotasun bat duen pertsona bate- Kutsadura: 1. iz. Mikroorganismoen hazkundea, kin kontaktu zuzena izatearen ondorioz, edo gaiez-bizidunetan. ES: Contaminación FR: Conta- xo horrek erabilitako arropak, ontziak edo beste mination EN: Contamination Arloa: Med. 2. iz. zenbait tresna erabiltzearen ondorioz, gaitza Ingurumenean gai kutsatzaileak hedatzearen on- harrapatzea. ES: Contagio FR: Contagion EN: dorioa. 3. iz. Ikus ‘kutsatze’. Contagion

143

L Labirinto: iz. Barne-belarria osatzen duten orga- Larbatu: izond. (Zenbait gaixotasun eta sintomari noen multzoa. Bi zati ditu: hezur-labirintoa eta buruz) Ezkutukoa dena; erabat agerian ez dagoe- mintz-labirintoa. ES: Laberinto FR: Labyrinthe na. ES: Larvado FR: Larvé EN: Larvate Arloa: EN: Labyrinth Arloa: Anat. Med. Laborategi: iz. Bereziki egokitutako gela edo egoi- Laringe: iz. Ahotsaren organoa; arnasbideen zati tza, ikerketa zientifikoak, analisiak, sendagaien bat da, eta faringea eta zintzur-hestea lotzen ditu. prestaketa, esperimentuak, eta abar egiteko. ES: Hiru kartilago sinplez eta hiru kartilago bikoi- Laboratorio FR: Laboratoire EN: Laboratory tzez eratua dago; kartilago horiek lotailu bidez Labur: 1. izond. Iraupen gutxikoa. 2. izond. Dagokion lu- lotuta daude elkarren artean, eta hainbat giharrek zerara iristen ez dena, eta, bere espeziekoekin konpa- mugiarazten dituzte. Ahots-kordak ditu bere bai- ratuz gero, txikia dena. ES: Corto FR: Court EN: Short tan. ES: Laringe FR: Larynx EN: Larynx Arloa: Lagin: iz. Osotasun bateko zati adierazgarria; oso- Anat. tasunari dagozkion emaitzak eta ondorioak lor Laringeo: izond. Laringekoa, edo hari dagokiona. daitezke haren ezaugarriak aztertuz. ES: Muestra ES: Laríngeo FR: Laryngée EN: Laryngeal Arloa: FR: Échantillon EN: Sample Anat. Laktifero: izond. Esnea daramana, edo esnea ekoizten du- Laringitis: iz. Laringearen hantura; bereziki, larin- ena. ES: Lactífero FR: Lactifère EN: Lactiferous gearen barnealdea estaltzen duen mukosarena. Laktiko: izond. Esneari eta haren eratorriei dago- Ahots-korden edemarekin batera gertatzen da; kiena. ES: Láctico FR: Lactique EN: Lactic afonia edo ahots-galera dakar horrek. Laringitisa- Laktona: iz. Barne-ester zikliko jakin batzuen izen ren eragile izan daitezke: hotza, ke narritagarriak, generikoa; zenbait azido-alkoholen edo azido-fe- tenperatura-aldaketa bortitzak, ahotsa gehiegi nolen barne-esterifikazioaren ondorioz sortuta- erabiltzea, tabako asko erretzea nahiz lurrun na- koak dira ester horiek. ES: Lactona FR: Lactone rritagarriak. Akutua zein kronikoa izan daiteke. EN: Lactone Arloa: Biokim. Laringitis larrian, eztula izan daiteke, eta eztarria Laktosa: iz. Disakaridoa; ugaztun guztien esnean latza eta minberatua egoten da. ES: Laringitis dago. Hidrolisiz deskonposatzen da, eta glukosa FR: Laryngite EN: Laryngitis Arloa: Med. eta galaktosa monosakaridoak ematen ditu. Hel- Laringologia: iz. Medikuntzaren adarra; laringea buru askotarako erabiltzen da: haurrentzako eli- eta hari erasaten dioten gaixotasunen arrazoiak kagaiak egiteko, okintzan eta gozogintzan, mar- eta tratamenduak aztertzen ditu. ES: Laringolo- garina eta gurina egiteko, legamia egiteko, peni- gía FR: Laryngologie EN: Laryngology Arloa: zilina egiteko, eta abar. ES: Lactosa FR: Lactose Med. EN: Lactose Arloa: Biokim. Laringologo: iz. Laringeko asalduen diagnostikoan Lamina: iz. Ikus ‘xafla’. eta tratamenduan aditua den medikua. ES: La- Lanbide-gaixotasun: iz. Lan edo lanbide jakin ba- ringólogo FR: Laryngologue EN: Laryngologist ten ondoriozko gaixotasuna. Arloa: Med. Landarejale: izond. Ikus ‘begetariano’. Laringoskopia: iz. Laringearen barnealdearen az- Landatu: ad. Ikus ‘ezarri’. terketa, laringoskopioaren bidez egiten dena ba- Landatze: ad. Ikus 'ezarpen'. tik bat. ES: Laringoscopia FR: Laryngoscopie Landare-patologia: iz. Botanikaren adarra; landa- EN: Laryngoscopy Arloa: Med. re-organismo patogenoek, birusek, bakterioek Laringoskopio: iz. Laringearen azterketarako era- eta onddoek landareetan eragindako gaixotasu- biltzen den endoskopioa. ES: Laringoscopio FR: nak edo gaixotasun fisiologikoak aztertzen ditu. Laryngoscope EN: Laryngoscope Arloa: Med. ES: Patología vegetal Larmintz: iz. Gizakien aurpegia estaltzen duen Lan-medikuntza: iz. Prebentzio-medikuntzaren mintz sendo eta malgua. ES: Tez FR: Teint EN: adarra; langileen osasunaz, ongizateaz eta segur- Complexion tasunaz arduratzen da. ES: Medicina laboral, Larri: izond. Ikus ‘kritiko’. medicina del trabajo FR: Médecine du travail Larriagotu: ad. Gaixotasunak okerrera egin. ES: EN: Occupational medicine Agravar 144 LEHORTU

Larrialdi: iz. Larritasunezko une edo egoera; be- Lasaitzaile: izond. Ikus ‘lasaigarri’. ES: Relajante rehalako arreta eskatzen du. ES: Urgencia FR: Lauki: iz. Haurdunaldi beretik jaiotako lau ondo- Urgence EN: Urgency, emergency Arloa: Med. rengoetako bakoitza. ES: Cuatrillizo, cuadrúple- Larrialdi-zerbitzu: iz. Berehalako arreta eskaintzen to FR: Quadruplet EN: Quadruplet duen zerbitzua, bereziki prestaturiko jendearen eta Laxante: izond. (Sendagaiei buruz) Hestea narrita- lan-tresnen bidez. Osasun-arazo larrienez arduratu gabe husteko eragin arina duena. Dosi txiki- tzen da, batez ere. ES: Servicio de urgencias FR: tan erabiltzen da eskuarki. ES: Purga, laxante Sercive d’urgence EN: Emergency department FR: Purge, laxatif EN: Purge, laxative Arloa: Larrimin: iz. Atsekabe bizia; balizko zorigaitz ba- Med. ten beldurrak eragiten du, eta sintoma neurobe- Laxo: izond. Erlaxatua zein ahuldua; zuntzetan in- getatibo zenbait ditu: espasmoak, disnea, taki- darrik edo tentsiorik ez duena. ES: Laxo EN: Lax kardia, eta abar. ES: Angustia FR: Angoisse EN: Arloa: Med. Anxiety Arloa: Psikol. Legen: iz. Ikus ‘legenar’. Larritasun: 1. iz. Larri dagoenaren egoera. ES: Legen beltz: iz. Ikus ‘legenar’. Gravedad FR: Gravité EN: Severity 2. iz. Ikus Legenar: iz. Hansen-en baziloak (Mycobacterium ‘herstura’. leprae) eragiten duen eritasun kroniko kutsa- Larru: iz. Gorputza estaltzen duen azala. ES: Cue- garria. Larruazaleko, mukosetako, nerbio-siste- ro FR: Cuir EN: Leather mako, hezurretako eta erraietako lesio larriak Larruazal-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘larruazaleko’. ditu ezaugarri. ES: Lepra FR: Lèpre EN: Leprosy Larruazal: iz. Gorputza kanpotik ia osorik estal- Arloa: Med. tzen duen mintz lodi, sendo eta malgua. Gorpu- Legenardun: izond. Legenarrak erasandakoa. ES: tzeko organorik handiena da, eta elkarren gai- Leproso FR: Lépreux EN: Leper Arloa: Med. nean dauden hiru geruzaz osatua dago: dermisa, Legenardun-etxe: iz. Legenarrak jotako gaixoen- epidermisa eta hipodermisa. Larruazalaren kolo- tzako ospitalea. ES: Leprosería FR: Léproserie rea aldakorra da, epidermisean dagoen melanina EN: Leprosarium kantitatearen araberakoa; desberdintasun geneti- Legenartsu: izond. Ikus ‘legenardun’. koek zehazten dute melanina kantitatea. ES: Piel Legionella: iz. Bazilo aerobio txiki gramnegatiboa. FR: Peau EN: Skin Arloa: Anat. Ez dira ohiko hazkuntza-guneetan hazten, eta gi- Larruazaleko: izlag. Larruazalari dagokiona. ES: zakiari arnas arazo larriak eragiten dizkiote horie- Cutáneo FR: Cutané EN: Cutaneous Arloa: tako espezie batzuek. ES: Legionella FR: Legio- Anat. nella EN: Legionella Arloa: Med. Larruazalpeko: izlag. Larruazalaren azpian egon, Legionelosi: iz. Legionella pneumophila generoko gertatu edo egiten dena. ES: Subcutáneo FR: bakterioak eragindako infekzio akutua. Agerraldi Sous-cutané EN: Subcutaneous Arloa: Anat. epidemikoak izaten ditu, eta sintomatologia al- Larruazpiko: izlag. Ikus ‘larruazalpeko’. dakorra izan dezake. Sukar handiko pneumonia- Larrugorritu: ad. Ikus ‘biluzgorritu’. ren itxura izaten du. ES: Legionelosis FR: Légio- Larumin: iz. Ikus ‘ikterizia’. nellose EN: Legionellosis Arloa: Med. Lasai: 1. izond. Fisikoki edo psikikoki bare da- Legra: iz. Kirurgian erabiltzen den tresna ebaki- goena; bereziki, tonuz bigunduta dagoen gihar- tzailea, koilara- edo pala-itxurakoa. Ehunak edo egitura. ES: Relajado FR: Relaxé EN: Relaxed bestelako gai batzuk organo, barrunbe nahiz 2. izond. Ikus ‘laxo’. ES: Laxo azaletik kentzeko erabiltzen da. ES: Legra FR: Lasaigarri: 1. izond. (Sendagai bati buruz) Antsie- Curette EN: Curet, curette Oharrak: Endome- tateari aurre egiteko balio duena; ez du kon- trioa umetokitik erauzteko erabiltzen da. Arloa: tzientzia maila gutxitzen. Psikosien tratamen- Med. duan, lasaigarri gogorrak erabiltzen dira, batez Lehorgarri: 1. izond. (Sendagaiei buruz) Ehunak uz- ere. Lasaigarri arinak, aldiz, antsietatearen, narri- kurrarazteko edota jariakina gutxitzeko erabiltzen tagarritasunaren, tentsioaren edo psikoneurosien dena; era topikoan ematen da, oro har. 2. izond. tratamenduan. Lasaigarriek logura ematen dute, Sabela idortzen duena; sabela husteko, iraizkinak eta mendekotasun fisikoa eta psikikoa ere eragin kanporatzeko zailtasunak eragiten dituena. ES: ditzakete. ES: Tranquilizante FR: Tranquillisant Astringente FR: Astringent EN: Astringent Oha- EN: Tranquilizer Arloa: Med. 2. izond. Lasaitzen rrak: Beherakoaren kontra erabili ohi da. Arloa: duena. ES: Relajante Med. Lasaigarriak eman: ad. Lasaitzeko sendagaiak Lehortu: 1. ad. Idorreria sortu edo sorrarazi; iraiz- eman norbaiti. ES: Sedar kinak kanporatzeko zailtasuna edo ezintasuna Lasaitu: ad. Larritasuna, kezka nahiz tentsioa galdu eragin. 2. ad. Hezetasuna galdu edo kendu. ES: edo kendu. ES: Relajar FR: Relâcher EN: To relax Astringir Arloa: Med.

145 LEIAR

Leiar: iz. Disko-formako pieza, bi aldeetatik edo Leukodermia: iz. Larruazaleko gune bateko pig- alde batetik kurbatua, ahurra nahiz ganbila, kris- mentazio-gutxiegitasuna. ES: Leucodermia FR: talezkoa, edo bestelako gai garden batez egina. Leucodermie EN: Leukoderma Arloa: Med. Argia era kontrolatuan desbideratzen du. Fun- Leukodermiko: 1. izond. Leukodermia agertzen tzio asko ditu: tamaina handiagoko irudiak sor- duena. 2. izond. Arrazen ohiko sailkapenean, kotu, argia norabide jakin batean zuzendu, ikus- lore zuriko larruazala duena. ES: Leucodérmico men-arazoak zuzendu, eta abar. ES: Lente FR: Arloa: Med. Lentille EN: Lens Leukoentzefalitis: iz. Entzefaloko gai zuriaren han- Leinu: iz. Familia bateko belaunaldien segida, edo tura. Neurologia-asalduak eta narriadura intelek- herri baten jatorria. ES: Estirpe tualak eragin ditzake. ES: Leucoencefalitis FR: Lelotu: ad. Buru-ahulezia izan. Oro har, adinaren Leuco-encéphalite EN: Leukencephalitis Arloa: ondorioz gertatu ohi da. ES: Chochear FR: Ra- Med. doter EN: To dodder Leukoma: iz. Kornean eratzen den orban zuria; Lente: iz. Ikus ‘leiar’. zauri, ultzerazio edo hantura-prozesuren baten Lentilla: iz. Ukipen-leiar mehe, kurbatu eta garde- ondoriozkoa da. Kirurgia bidez sendatu ohi da, na, material plastiko zurrun edo malguzkoa. kornea aldatuta. ES: Leucoma FR: Leucome EN: Kornearen gainean ezartzen eta mantentzen da, Leucoma Arloa: Med. haren kurbadura ohiz kanpokoa denean edo Leukopenia: iz. Leukozitoen ez-ohiko jaitsiera, errefrakzio-akatsak (astigmatismoa eta miopia mm3-ko 5000tik beherakoa. Hainbat eragile izan handia) zuzentzeko. Betaurrekoen ordez erabil- ditzake: aurkako erreakzio farmakologikoren bat, tzen da. ES: Lentilla FR: Lentille EN: Lens intoxikazio erradioaktiboa, edo beste zenbait Lepagogor: iz. Ikus ‘tortikolis’. prozesu patologiko. ES: Leucopenia FR: Leuco- Lepazurrun: iz. Ikus ‘tortikolis’. pénie EN: Leucopenia Arloa: Med. Lepo: iz. Toraxaren eta buruaren arteko gorputz Leukoplasia: iz. Minbizi-aurreko asaldua, gara- zatia, burua eta enborra lotzen dituena. ES: Cue- pen motelekoa; mukosetako lesioak eragiten llo FR: Cou EN: Neck Arloa: Anat. ditu. Haren ezaugarri dira ondo itsatsita ager- Lepoko: 1. iz. Lepoaren inguruan jartzen den tres- tzen diren plaka zurixka zapal latzak. ES: Leu- na ortopedikoa; lepo-ornoak ez mugitzeko era- coplasia FR: Leucoplasie EN: Leukoplakia Ar- biltzen da. ES: Collarín FR: Collarette, collier loa: Med. EN: Collarette 2. izlag. Ikus ‘zerbikal’. Leukopoiesi: iz. Leukozitoak sortzean eta garatze- Lepo-oker: izond. Ikus ‘konkordun’. an datzan prozesua. Neutrofiloak, basofiloak eta Lepo-orno: iz. Lepoko zazpi ornoetako bakoitza. eosinofiloak hezur-muineko ehun mieloidean ES: Vértebra cervical FR: Vertèbre cervicale EN: eratzen dira. Linfozitoak eta monozitoak, berriz, Cervical vertebra Arloa: Anat. ehun linfoideko hemozitoblastoetatik eratorriak Lertzo: iz. Gai horixka, lodia edo karetsua, hortzen dira ia beti, nahiz eta batzuk hezur-muinean ga- koroa eta lepoa estaltzen dituena. Materia orga- ratzen diren. ES: Leucopoyesis FR: Leucocyto- nikoz, fosfatoz eta karbonatoz osatua dago. ES: poïèse EN: Leukopoiesis Arloa: Med Sarro FR: Tartre EN: Tartar Arloa: Med. Leukorrea: iz. Baginako jario zuria. Haren kantita- Lesio: 1. iz. Gorputzeko ehunen batean sortutako tea eta loditasuna aldatu egiten dira, eskuarki, zauri, min edo aldaketa patologikoa nahiz trau- hileko zikloan zehar. Jarioa narritagarria, ugaria, matikoa. 2. iz. Larruazaleko ehunetako edozein usain txarrekoa eta kolore berdekoa edo horikoa anomalia ikusgarri. ES: Lesión FR: Lésion EN: denean, baginako nahiz umetokiko gaizkoadura Lesion Arloa: Med. adieraz dezake. ES: Leucorrea FR: Leucorrhée Lesionatu: ad. Lesioa izan edo eragin. ES: Lesionar EN: Leukorrhea Arloa: Med. FR: Léser EN: To injure Arloa: Med. Leukosi: iz. Leuzemia-prozesua, oro har. Odol-ze- Letagin: iz. Ikus ‘betortz’. lulei erasaten dieten prozesu neoplasikoak izen- Letargia: iz. Lo sakon eta luzea ezaugarri duen ego- datzeko termino orokorra da. ES: Leucosis FR: era patologikoa. Gaixotasun batek edo hipnosiak Leucose EN: Leukosis Arloa: Med. eragiten du. ES: Letargo FR: Léthargie EN: Le- Leukozito: iz. Odoleko zelula zuria; zirkulazioko thargy odol-sistemaren osagaietako bat da. Antigorpu- Letargiko: izond. Letargiari dagokiona; letargia tzak ekoizteko gaitasuna du, eta mikroorganis- duena. ES: Letárgico FR: Léthargique EN: Le- moen aurkako defentsa-funtzioa betetzen du. thargic Arloa: Med. ES: Leucocito FR: Leucocyte EN: Leukocyte Ar- Leukoblasto: iz. Leukozito heldugabea. ES: Leuco- loa: Med. blasto FR: Leucoblaste EN: Leukoblast Arloa: Leukozitosi: iz. Odoleko leukozito kopurua ohi ez Med. bezala gehitzea ezaugarri duen asaldua. Bakte-

146 LIPOSUKZIO

rioen infekzioekin batera gertatu ohi da, baina ez Linfatiko: 1. izond. Organismoko linfa-sistemari birusek eragindako infekzioekin. ES: Leucocito- dagokiona, edo bertan dagoena. 2. izond. Linfa- sis FR: Leucocytose EN: Leukocytosis Arloa: sareko hodietariko edozeini dagokiona. ES: Lin- Med. fático FR: Lymphatique EN: Lymphatic Arloa: Leungarri: izond. Ikus ‘aringarri’. Anat. Leuzemia: iz. Organo hematopoietikoetako (barea, Linfoide: izond. Linfari edo linfozitoei dagokiena. gongoil linfatikoak, hezur-muina) neoplasia gaiz- ES: Linfoide, linfoideo FR: Lymphoïde EN: toa; odol-zelulak neurriz gaindi ekoiztea du ezau- Lymphoid Arloa: Biol. garri. Leuzemia azkarraren sintoma nagusiak Linfozito: iz. Nukleo bakarreko odol-zelula. Oina- dira: nekea, zurbiltasuna, pisua galtzea, ubelduak rrizko funtzioa betetzen du organismoaren im- izateko joera, sukarra, odoljarioak, hezurretako munitate-erreakzioan. Leukozitoen % 25 osatzen eta giltzaduretako mina, eta infekzioak. Leuze- dute linfozitoek; nolanahi ere, gaizkoaduren aurre- mia kronikoa poliki garatzen da; leuzemia aku- an, handitu egiten da kopurua. Hiru motatakoak tuan gertatzen diren sintomen agerpena, berriz, dira: T linfozitoak, B linfozitoak eta ez T ez B ez hainbat urte atzeratu daiteke. ES: Leucemia FR: diren linfozitoak. ES: Linfocito FR: Lymphocyte Leucémie EN: Leukemia Arloa: Med. EN: Lymphocyte Arloa: Biol. Leuzemiko: 1. izond. Leuzemiari dagokiona. 2. izond. Linimentu: iz. Ukendu likidoa; olioa baino lodia- Leuzemia duena. ES: Leucémico FR: Leucémi- goa den prestakin farmazeutikoa da, eta larrua- que EN: Leukemic Arloa: Med. zalean ematen da igurtzien bidez. Bi osagai iza- Lezitina: iz. Gai organiko konplexua; glizerolez ten ditu funtsean: isurkaria (olioa, koipea, eta eraturiko fosfolipidoa da. Lezitina kantitate abar) eta isurkarian deseginiko gai eragilea. ES: handia dago nerbio-sistemako egitura guztietan, Linimento FR: Liniment EN: Liniment Arloa: gibelean, pankrean, bihotzean, eta abar, eta ze- Med. lula-mintz guztien ohiko osagaia da. Oinarriz- Lipasa: iz. Gantzen hidrolisia katalizatzen duen koa da gantzen metabolismorako. ES: Lecitina entzima. Gantzak hidrolizatzean, gantz-azidoak FR: Lécithol, lécithine EN: Lecithin Arloa: Bio- eta glizerina sorrarazten ditu. Digestio-aparatuko kim. organoek sortzen dute. ES: Lipasa FR: Lipase Libragarri: izond. Ikus ‘laxante’. EN: Lipase Arloa: Biokim. Libratu: ad. Ikus ‘kaka egin’. Lipido: iz. Odolean aske dauden gantz-azidoen Libratze: iz. Ikus ‘sabel-huste’. osagaietariko bakoitza. Disolbaezinak dira ure- Lifting: iz. Kirurgia estetikoaren alorreko ebakuntza tan, baina disolbagarriak konposatu organikoe- kirurgikoa. Aurpegiko zimurrak desagerraraztea tan. Gorputzean metatuz, energia-erreserba osa- da liftingaren helburua. ES: Lifting FR: Lifting tzen dute. Zenbait gaixotasunetan, arterioeskle- EN: Lifting rosian, esate baterako, igo egiten da lipido Likantropia: iz. Eldarnio mota; hartan, otso bihur- kantitatea. ES: Lípido FR: Lipide EN: Lipid Ar- tu dela uste izaten du gaixoak. ES: Licantropía loa: Biokim. FR: Lycanthropie EN: Lycanthopy Arloa: Med. Lipoide: iz. Lipido-itxura duen edozein gai. ES: Li- Likantropo: iz. Likantropiak jotako pertsona. ES: poide, lipoideo FR: Lipoïde EN: Lipoid Arloa: Licántropo Arloa: Med. Biokim. Likido amniotiko: iz. Zaku amniotikoan, umekia Lipolisi: iz. Gantzen hidrolisi entzimatikoa; diges- inguratzen duen likidoa. ES: Líquido amniótico tioan gertatzen da. ES: Lipólisis FR: Lipolyse FR: Amniotique EN: Amniotic Arloa: Biol. EN: Lipolysis Arloa: Biokim. Likido zefalorrakideo: iz. Likido serosoa; garun- Lipoma: iz. Tumor onbera, gantz-zelula helduz bentrikuluetan, gune subaraknoideoan eta biz- eratua. ES: Lipoma FR: Lipome EN: Lipoma Ar- karrezur-muinaren barrunbean dago. Lagina loa: Biokim. lortzeko, hirugarren eta laugarren gerri-ornoen Liposoluble: izond. Gantzetan disolbagarria dena. artean egiten da ziztakoa. ES: Líquido cefalorra- ES: Liposoluble FR: Liposoluble EN: Liposolu- quideo FR: Liquide céphalorachidien EN: Cere- ble Adibideak: Liposolubleak dira A, B eta E bi- brospinal fluid taminak. Arloa: Biokim. Likido zerebroespinal: iz. Ikus ‘likido zefalorraki- Liposukzio: iz. Gantz-ehuna erauzteko teknika. deo’. Pertsona gizenetan erabiltzen da, gehiegizko Linfa: iz. Isurkari argi gardena, alkalinoa, zapore gantza kentzeko, eta xurgatze-ponpa baten la- gazikoa; linfa-hodiak betetzen ditu. Gorputzeko guntzaz egiten da. Sabelaldean, ugatzetan, han- hainbat organo eta ehunetan eratzen da. Odol- ketan, aurpegian eta besoetan egiten da, batik plasma eta linfozitoak ditu osagai. ES: Linfa FR: bat. ES: Liposucción FR: Liposuccion EN: Lipo- Lymphe EN: Lymph Arloa: Anat. suction Arloa: Med.

147 LIPOTIMIA

Lipotimia: iz. Bat-bateko konorte-galera; iraupen tsonaren loaldiak. Lau aldi horiek loaldi norma- laburrekoa izan ohi da. Haren eragile dira hipo- laren hiru laurdenak betetzen dituzte; ez da be- tentsioa eta garunera behar adina odol ez iristea. gien mugimendu azkarrik gertatzen loaren aldi Larritasun gutxikoa izaten da, gehienetan. ES: horietan. Gainerako denboran, begi-mugimen- Lipotimia FR: Lipothymie EN: Lipothimia Ar- du bizkorrak gertatzen dira; REM aldia deritza loa: Med. horri. ES: Sueño FR: Sommeil, rêve EN: Sleep, Lisi: 1. iz. Zelulen eta bakterioen suntsipena; lisi- dream nen eraginez gertatzen da. 2. iz. Gaixotasun ba- Loarazle: izond. Loa eragiteko gaitasuna duena. ten sintomen gutxiagotze mailakatua. ES: Lisis ES: Somnífero FR: Somnifère EN: Sleeping pill FR: Lyse EN: Lysis Arloa: Biokim. Arloa: Med. Listu-: (Hitz elkartuetan) Listuari edo listuaren Lobektomia: iz. Teknika kirurgikoa; lobulu bat eraketari dagokiona. ES: Salival FR: Salivaire —birika-lobulu bat bereziki— erauzten da. Tu- EN: Salivary mor gaiztoak kentzeko edota bronkiektasiak, Listu: iz. Likido likatsu argia; listu-guruinek eta odoljariodun traumatismoak eta zenbait tuberku- ahoko mukosek jariatzen dute. Listuaren osa- losi mota tratatzeko egiten da. ES: Lobectomía gaiak dira: ura, muzina, gatz organikoak eta ptia- FR: Lobectomie EN: Lobectomy Arloa: Med. lina digestio-entzima. Aho-barrunbea hezetzeko, Lobotomia: iz. Teknika neurokirurgikoa; garune- almidoien digestioa abiarazteko eta elikagaiak ko lobulu frontalean dagoen gai zurizko balaren murtxikatzen eta irensten laguntzeko balio du. nerbio-zuntzak mozten dira, zenbait erantzun ES: Saliva FR: Salive EN: Saliva afektiboren transmisioa eteteko. Depresio aku- Listua bota: ad. Ahotik listua edo karkaxa jaurti. tuak eta mina tratatzeko erabiltzen da, besteak ES: Escupir FR: Cracher EN: To spit beste. ES: Lobotomía FR: Lobotomie EN: Lobo- Listu-guruin: iz. Ahora listua askatzen duten gu- tomy Arloa: Med. ruinak. Lobulu ugariz eratutako egitura adarka- Lobular: 1. izond. Lobuluari dagokiona. 2. izond. tuak dira. Lobulu horiek lobuluxkatan banatzen Lobuluz osaturik dagoena. ES: Lobular FR: Lo- dira, eta lobuluxka horiek azinotan. ES: Glándu- bulaire EN: Lobular la salival FR: Glande salivaire EN: Salivary gland Lobulatu: izond. Lobulutan edo egitura biribildu- Listu-jariatze: iz. Ikus ‘listu-jario’. tan antolatuta dagoena. ES: Lobulado FR: Lobé Listu-jario: iz. Listu-guruinetatik listua jariatzea. EN: Lobate Arloa: Biol. ES: Salivación FR: Salivation EN: Salivation Lobulu: iz. Edozein egituraren irtengune biribil- Listukatu: ad. Janariaren digestioaren lehen pau- dua. Esate baterako, garuneko, gibeleko edo biri- soa; ahoko listu-guruinek jariaturiko entzimen ketako lobuluak. ES: Lóbulo FR: Lobe EN: Lobe bidez hasten da. ES: Ensalivar EN: To moisten Lobulu tenporal: iz. Garunaren bi alboetako gu- with saliva nea; Silvioren artekaren behealdean dago. ES: Listuztatu: ad. Elikagaiak listuarekin nahastu. ES: Lóbulo temporal FR: Lobe temporal EN: Tem- Insalivar FR: Imprégner de salive poral lobe Arloa: Anat. Listuztatze: iz. Murtxikatzean, elikagaiak listuare- Lodi: izond. Ikus ‘gizen’. kin nahastea. ES: Insalivación FR: Insalivation Loditasun: iz. Ikus ‘obesitate’. EN: Insalivation Loditu: ad. Ikus ‘gizendu’. Litiasi: iz. Kalkuluen eraketa, organismoko organo Lo-eragile: izond. Ikus ‘loarazle’. barne-hutsetan. Gatz mineralez eratuak daude Lo-eragingarri: izond. Ikus ‘loarazle’. kalkuluak, eta narritadura, hantura edo buxadu- Loezin: iz. Ikus ‘insomnio’. ra eragin ditzakete metatzen diren organoan. Logale: iz. Kontzientzia maila gutxitua; lo egiteko Behazun-xixkuan, giltzurrunean eta beheko ger- gogoa eta adi egoteko zailtasuna ditu ezaugarri. nubideetan gertatzen da, sarritan. Sintomarik ga- Haren eragile izan daitezke: lorik ez egitea, gabea izan daiteke, baina askotan oso mingarria runeko asalduak, hainbat sendagai edota gai ba- izaten da. ES: Litiasis FR: Lithiase EN: Lithiasis tzuk neurriz gain hartzea. ES: Somnolencia, sue- Arloa: Med. ño FR: Somnolence EN: Drowsiness, somnolen- Lo: iz. Ikus ‘loaldi’. ce Lo arin: iz. Sakontasunik gabeko loaldia. ES: Sue- Logopeda: iz. Logopedian aditua dena; hizkuntza- ño ligero gaitasunak, entzumen-prozesuak, hizkuntzaren Lo suma: iz. Ikus ‘lo arin’. ekoizpena, eta abar neurtzen eta balioesten ditu. Loaldi: iz. Organismoaren egoera; kontzientzia ES: Logopeda FR: Orthophoniste EN: Speech- maila jaistea, gihar eskeletikoen jarduera motel- language pathologist tzea eta metabolismoa murriztea ditu ezaugarri. Logopedia: iz. Hizkuntza-asalduen azterketa eta zu- Oro har, ondoz ondoko lau aldi izaten ditu per- zenketa. Hizkuntza-arazoen diagnostikoa eta tra-

148 LURRUN

tamendua egitea du jarduera nagusia; logopeda Lotsati: izond. Erraz lotsatzen dena. ES: Retraído zein logoterapeuta baten lana izaten da hori. ES: FR: Renfermé, timide EN: Shy, reserved Logopedia FR: Logopédie EN: Logopedics Lotu: 1. ad. Ebakuntza kirurgikoaren bidez lotura Logorrea: iz. Gehiegizko hitz-jarioa. Sarritan egin. ES: Ligar FR: Lier 2. ad. Gorputz atalen agertzen da kitzikapen psikikoa ezaugarri du- bat bendaz bildu. ES: Vendar FR: Bander EN: ten egoeretan eta, batez ere, manian. ES: Logo- To bandage up rrea FR: Logorrhée EN: Logorrhea Arloa: Psi- Lotura: 1. iz. Zerbait lotzean datzan ebakuntza ki- kiat. rurgikoa. Odol-hodi bat nahiz hodi bat josten Logura: iz. Ikus ‘logale’. da, edozein jario saihesteko edo hodi horretatik Lokadura: iz. Ikus ‘luxazio’. materialik ez igarotzeko. Adibideak: Fallopioren Lokatu: ad. Ikus ‘luxatu’. tronpen lotura. ES: Ligadura FR: Ligature EN: Loki: iz. Buruaren alboko aldea; zigoma-arkuaren Ligation 2. iz. Gorputz atal bat biltzeko erabil- gainetik dago, alde tenporalaren aurrean. ES: tzen den ehun-zerrenda. ES: Venda, vendaje Sien FR: Tempe EN: Temple Lotura peptidiko: iz. Amida-lotura, aminoazido Loki-hezur: iz. Ikus ‘hezur tenporal’. baten alfa-karboxilo taldearen eta beste aminoa- Lokio: iz. Baginako jarioa; erditu ondoren hasten zido baten alfa-amino taldearen kondentsaziotik da. Lokioak gorriak izaten dira erditu ondorengo sorturikoa. Ur molekula bat askatzea bideratzen lehenengo 3-4 egunetan, eta odolez, endometrio- du. ES: Enlace peptídico FR: Liaison peptidique ko deziduaz eta, zenbaitetan, fetuaren mekonioz EN: Peptidic bond Arloa: Kim. eratuak daude, besteak beste. Hirugarren egune- Lozorro: iz. Ikus ‘letargia’. tik aurrera, murriztu egiten da odol kantitatea, Lozorrotu: ad. Lo sakon eta luzean erori, gaixota- karena itsatsita egon den guneak material serosoa sunen baten ondorioz. ES: Aletargar Arloa: Biol. eta linfa jariatzen ditu, eta ilunagoak bihurtzen Lunbago: iz. Gerrialdeko giharretako min bizia. dira lokioak, loditasuna galtzearekin batera. Bi- Hainbat faktore eragile izan ditzake; besteak bes- garren astean, leukozito eta bakterio ugari izaten te, hezueria eta traumatismoak. Ornoarteko dis- dituzte, deziduako muzinaz gainera. Kolore ho- ko baten herniak ere eragin dezake. Sendabideen rixka ematen die horrek lokioei. Hirugarren as- artean daude: gerrialdean berotasuna jartzea, tean, eta hortik aurrera, endometrioaren epiteli- atseden hartzea, uhin laburrak edo roentgentera- zazioa gertatzean, asko murrizten da lokio kanti- pia, sendagai topikoak, masajea, ultrasoinuak, tatea, eta itxura seromukosoa eta kolore gris gai salizilikoak eta butazolidina. ES: Lumbago, zurixka hartzen dute. Eskuarki, seigarren aste al- lumbalgia FR: Lumbago, lombalgie EN: Lumba- dera desagertzen dira. ES: Loquios FR: Lochies go Arloa: Med. EN: Lochia Arloa: Med. Lunbalgia: iz. Ikus ‘lunbago’. Lokomotor: 1. izond. Lokomoziorako balio duena. Lunbar: 1. iz. Bizkarreko gunea, azkeneko saihe- 2. izond. Lokomozioari dagokiona. ES: Locomo- tsen eta gandor iliakoaren artean dagoena. 2. tor FR: Locomoteur EN: Locomotor izond. Gune horri dagokiona. ES: Lumbar FR: Lokomozio-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘lokomotor’. Lombaire EN: Lumbar Lokomozio: iz. Gorputz batek lekuz aldatzeko egi- Lunula: iz. Ilargi-erdi formako egitura; esate bate- ten duen mugimendua. ES: Locomoción FR: Lo- rako, eskuetako eta oinetako azazkalen oinarrian comotion EN: Locomotion dagoen ilargi-erdi itxurako gune zuria. ES: Lú- Lokomozio-sistema: iz. Lokomoziorako erabiltzen nula FR: Lunule EN: Lunula diren organo eta atalen multzoa. ES: Sistema lo- Lupu: iz. Azaleko kistea; gantza edukitzen du comotor FR: Appareil locomoteur EN: Muscu- gehienetan. ES: Lobanillo, lupia Arloa: Med. loskeletal system Arloa: Anat. Lupus: iz. Larruazalari eta mukosei erasaten dien Lorbide: iz. Konposatu kimiko bat sintesiz edo gaixotasuna. Tuberkuluak eratzen dira, eta he- bestelako bidez lortzeko prozesuen multzoa. ES: datzeko eta ultzeratzeko joera dute. ES: Lupus Método de obtención Arloa: Kim. FR: Lupus EN: Lupus Oharrak: Hainbat sorburu Lordosi: iz. Hezurren kurbadura; bereziki, biz- izan ditzake: tuberkulosia, lupus eritematoso sis- karrezurraren aurreranzko ganbiltasuna. ES: Lor- temikoa, eta abar. Arloa: Med. dosis FR: Lordose EN: Lordosis Arloa: Anat., Lurralkalino: iz. Elementuen taulako IIa taldeko Med. metal bakoitza. ES: Alcalinotérreo FR: Alcalino- Lotailu: iz. Zuntz-ehun trinkozko zerrenda, faszi- terreux EN: Alkaline-earth Adibideak: Berilioa, kulua nahiz mintza; hezurretan edo kartilagoetan magnesioa, kaltzioa, estrontzioa, barioa eta erra- txertatzen da. Giltzadurak elkartzen dituzte, eta dioa. Arloa: Kim. hainbat hezur eta kartilago lotu. ES: Ligamento Lurrun: iz. Gai bat berotzean sortutako gasa; bere- FR: Ligament EN: Ligament Arloa: Anat. ziki, likido batetik edo gorputz heze eta bero ba-

149 LURRUN

tetik sortzen dena. ES: Vapor FR: Vapeur EN: kimikorik gabe gertatzen da. ES: Vaporización Vapour FR: Vaporisation EN: Vaporization Lurrundu: ad. Likido bat lurrun bihurtu, beroaren Luxatu: ad. Atal bat dagokion tokitik atera; gor- eraginez. ES: Evaporar FR: Vaporiser EN: To va- putzeko hezur bat, batez ere. ES: Luxar, dislocar, porize descoyuntar Arloa: Med. Lurrungailu: 1. iz. Lurruntzeko erabiltzen den Luxazio: iz. Gorputzeko edozein atal bere ohiko tresna. Likido batetik lurruna bereizteko edo di- kokagunetik ateratzearen ondoriozko lokadura; soluzio bateko disolbatzailea lurrunduz disoluzio hezur bat dagokion barrunbetik ateratzearen on- hori kontzentratuago bihurtzeko erabiltzen da. doriozkoa, batik bat. ES: Luxación, dislocación ES: Evaporador FR: Évaporateur EN: Evaporator FR: Luxation EN: Luxation Arloa: Med. Arloa: Kim. 2. iz. Sendagaia daramaten likidoak Luzakin: iz. Ikus ‘apendize’. lurrun bihurtzen dituen tresna, lurrun hori arnas- Luzatze: iz. Ebakuntza kirurgikoa; aurpegiko larrua- tu ahal izateko. ES: Vaporizador FR: Vaporisa- zaleko zimurrak eta zahartze-zeinuak ezabatzeko teur EN: Vaporizer Arloa: Med. egiten da. ES: Estiramiento EN: Stretch, acelift Lurrunketa: iz. Elementu bat egoera solidotik edo Arloa: Med. likidotik gas izatera igarotzeko prozesua; aldaketa

150

Mafrundi: iz. Ikus ‘hotzeri’. Makartsu: izond. Makar asko dituena. ES: Lega- Magnesia: iz. Magnesioaren oxidoa (MgO). ñoso Hauts-itxurako gai zuria da, arina, usainik eta za- Makatu: iz. Ikus ‘kontusio’. porerik gabea. Ia disolbaezina da uretan. Ezaugarri Makatu: ad. Ikus ‘kolpatu’. xurgatzaileak, antiazidoak eta libragarriak ditu. Mako: iz. Ikus ‘arku’. ES: Magnesia FR: Magnésie EN: Magnesia Ar- Makotu: ad. Ikus ‘konkortu’. loa: Kim. Makromolekula: iz. Koloideen neurriko molekula; Magnesio: iz. Mg. Elementu kimiko metalikoa. esate baterako, proteinak, azido nukleikoak eta Arina da, kolore zuri zilarkara duena. Oso uga- polisakaridoak. Kimika-gai arrunten molekulak ria da lurrazalean, baina ez da egoera puruan baino askoz handiagoak dira masaz eta neurriz. agertzen. Garrantzitsua da bizitzarako, klorofila- ES: Macromolécula FR: Macromolécule EN: ren molekularen gunea baita. Funtzio fisiologi- Macromolecule Arloa: Kim. ko garrantzitsuak betetzen ditu: zenbait ekintza Makroskopiko: izond. Begi hutsez ikusi ahal izate- entzimatiko, transmisio neurokimikoa, giharren ko moduko neurria duena. ES: Macroscópico kitzikadura, eta abar. Magnesio gehiegi izateak FR: Macroscopique EN: Macroscopic Arloa: basodilatazioa eragin dezake. Oxigenoarekin afi- Bio., Fis. nitatea baitu, erreduktore gisa erabiltzen da. ES: Makrozefalia: iz. Sortzetiko anomalia; buruaren Magnesio FR: Magnésium EN: Magnesium Ar- eta garezurraren gehiegizko neurria du ezaugarri. loa: Kim. ES: Macrocefalia FR: Macrocéphalie EN: Macro- Magnetoskopio: iz. Soinua eta irudiak zinta mag- cephaly Arloa: Med. netikoan erreproduzitzeko tresna. ES: Magnetos- Makrozefalo: izond. Makrozefalia duena. ES: Ma- copio FR: Magnétoscope EN: Magnetoscope crocéfalo Arloa: Med. Maila: iz. Ikus ‘estratu’. Makula: iz. Pigmentudun gune txikia; kolorearen- Mailatu: ad. Gorputz batean ubelduak eragin, zau- gatik bereizten da inguratzen duen ehunetik. ES: ririk egin gabe. Estutzean edo bortizki jotzean Mácula FR: Macule EN: Macula gertatzen da. ES: Magullar Makulu: iz. Egurrezko edo metalezko makila; lu- Mailatu: izond. Ikus ‘kontusio’. rretik besapera luzatzen da, gorputzaren pisuari Maingu: iz. Ikus ‘besomotz’. eusteko. ES: Muleta FR: Béquille EN: Crutch Maionesa: iz. Saltsa mota; arrautza, olio gordina Makur: izond. Ikus ‘oker’. eta gatza irabiatuz lortzen da. Erraz txartzen da, Makurdura: iz. Ikus ‘flexio’. eta, orduan hartuz gero, gastroenteritisak eragi- Makurtu: ad. Ikus ‘konkortu’. ten ditu, batik bat salmonelosia. ES: Mahonesa Makurtu (gorputza): ad. Zuzen edo zutik dagoena FR: Mayonnaise EN: Mayonnaise giltzaduretatik tolestu. ES: Flexionar FR: Fléchir Maiztasun: iz. Gertakari bat errepikatzen den aldi EN: To bend kopurua, denbora-tarte jakinetan. Esate batera- Malanodermia: iz. Larruazalaren eta mukosen ko, minutu bateko taupada kopurua. ES: Fre- iluntze patologikoa, melaninaren eta zilar- eta cuencia FR: Fréquence EN: Frequency burdin gatzen gehiegizko metaketak eragina. ES: Makadura: iz. Ikus ‘kontusio’. Melanodermia FR: Mélanodermie EN: Melano- Makal: izond. Ikus ‘ahul’. derma Arloa: Med. Makalaldi: iz. Ikus ‘ahulaldi’. Malaria: iz. Eritasun kutsagarri endemiko akutua. Makaldu: ad. Ikus ‘ahuldu’. Plasmodium generoko espezieek eragiten dute, Makaltasun: iz. Ikus ‘ahuldade’. eta Anopheles generoko eltxoek transmititu. Bi Makaltze: iz. Ikus ‘ahultze’. ES: Debilitación, debi- ezaugarri nagusi ditu: aldizkako sukarra eta odo- litamiento lean zenbait plasmodio espezie izatea. Hemato- Makar: iz. Betazal ertzetan pilatzen den gai likatsu zoarioen ugalketa galarazten duten botikak era- horixka. Lo egin ondoren agertzen da, batik bat. biltzen dira malariak jotako eriak sendatzeko. Meibomio guruinek jariatzen dute. ES: Legaña ES: Malaria FR: Paludisme EN: Malaria Oharrak: FR: Chassie EN: Rheum Gehienbat, tropikoko eta tropiko inguruko lurral-

151 MALEOLO

deetako eritasuna da; hura desagerrarazteko, ur Maltosa: iz. Bi glukosa molekulaz osatutako disa- geldiak lehortzen utzi eta larbak intsektizidaz karidoa; maltaren azukrea da. Almidoiaren eta garbitzen dira. Arloa: Med. glukogenoaren osagaietako bat da, eta bi glukosa Maleolo: iz. Orkatilan dauden hezur-apofisi biri- molekulatan bereizten da maltasa entzimaren bilduetako bakoitza. Kanpokoa peronearen zatia eraginez. Umeentzako janarietan erabiltzen da da; barnekoa, berriz, tibiarena. ES: Maleolo FR: bereziki. ES: Maltosa FR: Maltose EN: Maltose Malléole EN: Malleolus Oharrak: Hozitutako garagar aleetan agertzen Malformazio: iz. Organismoko atal baten sortzeti- da. Arloa: Kim. ko asaldu morfologikoa. ES: Malformación FR: Mamario: izond. Ugatz-guruinei dagokiena, edo Malformation EN: Malformation Arloa: Med. haien itxura duena. ES: Mamario FR: Mammai- Malgu: izond. Hautsi gabe oker daitekeena. ES: re EN: Mammary Flexible FR: Flexible EN: Flexible Mami: iz. Zati haragitsu biguna, batez ere hatz Malgutasun: iz. Malgua denaren ezaugarria. ES: punten barrualdekoa. ES: Pulpejo FR: Pulpe du Flexibilidad FR: Flexibilité EN: Flexibility doigt EN: Finger pad Malko-: 1. (Hitz elkartuetan) Malkoei dagokiena. Mamitsu: izond. Ikus ‘haragitsu’. 2. (Hitz elkartuetan) Malkoak eratzen eta isur- Mamografia: iz. Ugatzetako ehun bigunen erra- tzen dituzten organoei dagokiena. ES: Lacrimal, diografia. Hainbat prozesu neoplasiko gaizto edo lagrimal FR: Lacrymale EN: Lacrimal, lachry- onbera ikusteko aukera ematen du. ES: Mamo- mal grafía FR: Mammographie EN: Mammography Malko: iz. Likido urtsu gazia eta alkalinoa; mal- Arloa: Med. ko-guruinek jariatzen dute, konjuntiba hezetze- Mania: iz. Gaixotasun edo egoera psikopatologiko. Begi-globoaren eta betazalaren mugimen- koa; haren ezaugarri dira: hiperaktibitatea, ideiak duak errazten ditu. ES: Lágrima FR: Larme EN: galtzea, logorrea, egoera emozional aktiboa, neu- Tear rriz gaindiko kitzikapena, nahasmena, euforia Malkoak isuri: ad. Malkoak kanporatu. Oro har, neurrigabea, norberaren gehiegizko balioespena, malkoak isurtzen dira atsekabearen, minaren, eta kitzikapen erotiko handia, portaera oldarkorra, abarren ondorioz, negar-zotinekin batera. ES: eta abar. Psikosi maniako-depresiboen aldietari- Lagrimar, lagrimear FR: Larmoyer ko bat da. ES: Manía FR: Manie EN: Mania Ar- Malkobide: iz. Malko-guruinetatik begiko albo- loa: Psikiat. angelura doazen hodi txikietako bakoitza. Han- Maniako: 1. izond. Maniari dagokiona. 2. izond. dik igarotzen dira malkoak. ES: Conducto lacri- Maniak jota dagoena. ES: Maníaco Arloa: Psi- mal, conducto lagrimal FR: Conduit lacrymal kiat. EN: Lacrimal duct Arloa: Anat. Mantenu: 1. iz. Ikus ‘bizigai’. ES: Sustento 2. iz. Malko-hezur: iz. Aurpegiko hezur txiki hauskorra; Ikus ‘elikadura’. ES: Alimentación orbitaren erdiko aldean dago, hezur frontalaren, Marihuana: iz. Kalamuaren lore eta hosto ihartuen etmoides hezurraren eta masailezurraren artean. nahasketa; droga moduan erabiltzen da, tabako Malko-hobia osatzen du masailezurrarekin bate- gisa errez. Droga psikoaktiboa da. Hainbat gai- ra. ES: Hueso lagrimal, unguis FR: Os lacrymal xotasunen tratamenduan erabiltzen da: minbi- EN: Lachrymal bone Arloa: Anat. zian —kimioterapiak eragindako goitiken aur- Malko-jario: iz. Begietako malko-isuria; malko ka—, glaukoman, eta abar. ES: Marihuana FR: gehiegi eratu direlako gertatzen da gehienetan, Marihuana EN: Marihuana Arloa: Biol. neurriz kanpoko emozio-egoera baten, gaizkoa- Marranta: 1. iz. Ikus ‘hotzeri’. 2. iz. Ikus ‘erlats’. dura baten edota narritaduraren ondorioz. Mal- Marrantatu: 1. ad. Ikus ‘hotzeriak jo’. 2. ad. Ikus ko kantitate normala eratu arren, malkoak ohiko ‘erlastu’. lekutik irteten ez badira, negar-jarioa gerta daite- Marruskadura: iz. Gainazal batek beste baten kon- ke. ES: Lagrimeo FR: Larmoiement EN: Lacri- tra egindako igurzketa-mugimendua. Esate bate- mation rako, pleuraren hormen artean gertatzen dena. Malko-zaku: iz. Goiko eta beheko betileen artean ES: Roce FR: Frottement EN: Rub Arloa: Med. eta begi-txoko bakoitzean dagoen poltsa. Malko- Marruskadura-indar: iz. Higitzeari aurka egiten guruinek jariatutako malkoz betetzen dira bi dion indarra. Gorputz edo gainazal bat beste ba- malko-zakuak, eta malko-hodien bidez kanpo- ten kontra higitzen denean sortzen da; ukitzen ratzen dira malko horiek. ES: Saco lacrimal FR: duen gainazalarekiko paraleloa da. Handitu zein Sac lacrymal EN: Lacrimal sac Arloa: Anat. txikitu egin daiteke zenbait faktoreren eraginez; Maltako sukar: iz. Ikus ‘bruzelosi’. ES: Fiebre de esate baterako, hezetasunaren eraginez. ES: Fuer- Malta FR: Brucellose EN: Brucellosis Arloa: za de rozamiento, fuerza de fricción FR: Force de Med. frottement EN: Frictional force Arloa: Fis.

152 MEDIKAMENTU

Masail: iz. Aurpegiaren albo banatan dagoen irten- sukarra eta ondoeza. Tratatu ezean edo gaizki gune haragitsua, sudurraren eta belarrien arte- tratatuz gero, zorne-zorroak era daitezke. Tuber- koa. ES: Mejilla FR: Joue EN: Cheek kulosi-mastitis kronikoa, berriz, ez da oso arrun- Masailezur-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘matrailezur-’. ta; gertatzen denean, bularren azpiko saihetseta- Masailezur: iz. Ikus ‘matrailezur’. ko eta biriketako tuberkulosia hedatzearen ondo- Masaje: iz. Prozedura terapeutikoa; eskuz zein tres- rio izan ohi da. ES: Mastitis FR: Mastite EN: naz egin daiteke, igurtziz, zapalduz edo kolpe- Mastitis Arloa: Med. txoak emanez. Gorputzeko ehun bigunak mani- Mastoide: iz. Hezur tenporaleko apofisia; barrun- pulatzen dira. Masajearen helburuak dira zirku- be txiki asko dituen masa barne-hutsa da, eta erlazioa eta gihar-tonua hobetzea eta erlaxatzea, diko belarriari lotua dago. ES: Mastoide, mastoi- besteak beste. ES: Masaje FR: Massage EN: Mas- des FR: Mastoïde EN: Mastoid bone, mastoid sage Arloa: Med. Arloa: Anat. Masaje-emaile: iz. Ikus ‘masajista’. Mastoideo: izond. Hezur tenporaleko apofisi mas- Masajista: iz. Masajeak emateko gaitua den pertso- toideari dagokiona. ES: Mastoideo FR: Mastoï- na. ES: Masajista FR: Masseur EN: Masseur Ar- dien EN: Mastoid Arloa: Anat. loa: Med. Masturbatu: ad. Plazera lortu, sexu-organoak kitzi- Maskal: izond. Ikus ‘ahul’. katuz. ES: Masturbarse Maskor: 1. iz. Ikus ‘kornete’. 2. iz. Oskol-itxura Masturbazio: iz. Sexu-jarduera; hartan, plazera duen gorputz-egitura. ES: Concha FR: Conque lortzen da sexu-organoak kitzikatuz. ES: Mastur- EN: Concha bación FR: Masturbation EN: Masturbation Maskuilo: iz. Ikus ‘baba’. Materia: iz. Masa duen eta espazio bat betetzen Maskur: 1. iz. Epidermiseko ohiko gogorgunea. duen edozein elementu; gorputz fisiko ororen Kanpo-presioa edo igurtzia jasaten duten gunee- osagaia da. ES: Materia FR: Matière EN: Mat- tan agertzen da batik bat. Mingarria izaten da ester kuarki. 2. iz. Hezur-metaketa; hautsitako hezu- Materia organiko: iz. Animalia- eta landare-gaien rren orbaintze-prozesuan eratzen da, haustura- multzoa. Osorik edota neurri batean deskonpo- muturren tartean eta inguruan. ES: Callo, saturik egon ohi da, lurzoruko mikroorganismo- callosidad FR: Cor EN: Corn Arloa: Med. en eraginez. Karbono-konposatu gehienak har- Maskurren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Mas- tzen ditu bere baitan, eta sukoiak eta lurrun- kurrak erauzteko erabiltzen dena. ES: Callicida korrak dira konposatu horiek. ES: Materia Masokismo: iz. Sexu-perbertsioa; plazera lortzen orgánica FR: Matière organique EN: Organic da norberaren sufrimenduaren, tratu txar fisi- matter Arloa: Biol. koen, mentalen edo emozionalen bidez. ES: Ma- Material: 1. izond. Materiazkoa; materiari dago- soquismo FR: Masochisme EN: Masochism Ar- kiona. 2. iz. Jarduera baterako behar diren gaien, loa: Psikiat. tresnen edo baliabideen multzoa. ES: Material Masokista: 1. izond. Masokismoari dagokiona. 2. Matrailezur-: (Hitz elkartuetan) Matrailezurrari izond. Masokismoa praktikatzen duena. ES: Ma- dagokiona. ES: Maxilar FR: Maxillaire EN: soquista FR: Masochiste EN: Masochistic Arloa: Maxillary Arloa: Anat. Psikiat. Matrailezur: iz. Ahoa inguratuz hortzei eusten die- Mastekatu: ad. Ikus ‘murtxikatu’. ten goiko eta beheko hezurretako bakoitza. ES: Mastekatzaile: iz. Ikus ‘murtxikatzaile’. Hueso maxilar FR: Os maxillaire EN: Maxillary Mastektomia: iz. Ugatzaren edo ugatz-guruinaren bone Arloa: Anat. atal baten erauzketa. Bi eratakoa izan daiteke: Matraz aforatu: iz. Kimikan erabiltzen den beiraz- sinplea ala erabatekoa. Mastektomia sinplean, ko ontzia. Hondoa zapala du; lepoa, berriz, estua ugatz-ehuna bakarrik erauzten da; erabateko eta luzea. Ontziaren edukiera adierazten duen mastektomian, berriz, ugatzarekin batera, hor- marratxo bat izaten du lepoan. ES: Matraz afora- ma torazikoko zenbait gihar eta besapeko gon- do FR: Fiole de jaugée EN: Volumetric flask Ar- goil linfatiko guztiak erauzten dira. ES: Mastec- loa: Kim. tomía FR: Mastectomie EN: Mastectomy Arloa: Matraz bolumetriko: iz. Ikus ‘matraz aforatu’. Med. Mediastino: iz. Toraxaren erdialdeko zatia. Birikak Mastitis: iz. Ugatz-guruinaren hantura; estrepto- gordetzen dituzten bi pleura-zakuen artean dago. kokoek edo estafilokokoek eragindako gaizkoa- Bularrezurretik bizkarrezurreraino hedatzen da, dura baten ondorio izaten da, oro har. Mastitis eta beraren barnean daude torax barrunbeko akutua nahiko ohikoa da edoskitzaroko lehenen- errai guztiak, birikak izan ezik. ES: Mediastino go bi hilabeteetan; haren ezaugarri dira: mina, FR: Médiastin EN: Mediastinum Arloa: Anat. hantura, gorritasuna, besapeko linfadenopatia, Medikamentu: iz. Ikus ‘sendagai’.

153 MEDIKATU

Medikatu: ad. Gaixotasunak tratatu, sendagaiak barneko hondakinak (behazun-pigmentuak, emanez. ES: Medicar EN: To medicate Arloa: gantz-azidoak, epitelio-zelulak, mukia eta odola). Med. ES: Meconio FR: Méconium EN: Meconium Medikazio: iz. Sendagai moduan erabiltzen den gai Arloa: Biol. multzoa. ES: Medicación FR: Médication EN: Melanina: iz. Tirosinatik eratorritako pigmentu Medication Arloa: Med. organikoa, beltza nahiz marroi iluna; kolorea Mediku: iz. Ikasketa bereziak egin ondoren, medi- ematen die ileari, erretinari, eta larruazalari. ES: kuntzan jarduteko baimena duen profesionala. Melanina FR: Mélanine EN: Melanin Oharrak: ES: Médico, facultativo FR: Médecin EN: Physi- Arraza beltzeko pertsonek melanina ugari dute. cian Arloa: Med. Arloa: Biol. Mediku-azterketa: iz. Medikuak egiten dituen Melanismo: iz. Ohi baino kolore ilunagoa azalean, proba tekniko eta klinikoen multzoa; pertsona ilean nahiz beste ehun batzuetan; melaninaren baten osasun-egoera ezagutzeko edo gaixotasun gehiegizko metaketaren ondoriozkoa da. ES: baten diagnostikoa oinarritu ahal izateko egiten Melanismo, melanosis FR: Mélanisme EN: Me- da. ES: Reconocimiento médico FR: Examen de lanism Arloa: Biol. santé EN: Check-up Melanoma: iz. Pigmentudun tumorra, melanozito- Medikuaren errezeta: iz. Sendagai bat nola presta- ak minbizi-zelula bihurtzean sorturikoa. Epider- tu edo nola hartu adierazteko ohar idatzia. Sen- misean eta dermisean sortzen dira, eta onberak dagilearen sinadurak eta datak agertu behar dute nahiz gaiztoak izan daitezke. ES: Melanoma FR: errezetan. ES: Receta médica FR: Ordonnance Mélanome EN: Melanoma Oharrak: Batez ere EN: Prescription azal eta begi argiak dituzten pertsonetan azaltzen Medikuntza: iz. Gaixotasunen diagnostikoaren, dira. Arloa: Med. tratamenduaren eta prebentzioaren artea eta Melanozito: iz. Melanina ekoizten eta gordetzen zientzia. Osasun-egoera egokia mantentzeaz ar- duen zelula pigmentuduna. Epidermisaren oina- duratzen da. ES: Medicina FR: Médicine EN: rrizko geruzan zehar banatzen dira melanozitoak. Medicine Arloa: Med. ES: Melanocito FR: Mélanocyte EN: Melanocyte Medikuntza legal: iz. Mediku-ezagutzen erabilera Arloa: Biol. zuzenbide zibileko eta kriminaleko arazoetan. Mende(ko)tasun: Gai, ohitura nahiz jardute bate- ES: Medicina legal FR: Médecine légale EN: Le- kiko dependentzia konpultsibo eta kontrolaezi- gal medicine na. Erreakzio mental, fisiologiko nahiz emozioz- Medikuntza prebentibo: iz. Ikus ‘prebentzio-me- ko larriak gerta daitezke mendekotasuna eragiten dikuntza’. duen haren faltan. ES: Adicción FR: Assuétude Medikuntza sozial: iz. Gaixotasunen prebentziora- EN: Addiction ko eta tratamendurako ikuspuntua; giza ondo- Mende(ko)tasun-sortzaile: izond. (Gai bati buruz) riotasunean, ingurumenean, gizarte-egituretan Mendean erorarazten duena; drogaren bat, eta kultura-balioetan oinarritzen da. ES: Medici- gehienetan. ES: Adictivo FR: Addictif EN: Ad- na social FR: Médecine sociale EN: Social medi- dicting Adibideak: Mendekotasun-sortzaile dira cine kafearen kafeina edo txokolatearen teobromina. Mehaka-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘ziatiko’. Mendelismo: iz. Herentziaren kontzeptu bat, Mehaka: iz. Ikus ‘aldaka’. Mendelen legeetan oinarriturikoa. Karaktereen Mehartze: iz. Ikus ‘argaltze’. transmisioaren teoria azaltzen du. ES: Mendelis- Mehe: izond. Ikus ‘argal’. mo EN: Mendelism Arloa: Biol. Mehetu: ad. Ikus ‘argaldu’. Mendi-gaitz: iz. Garaiera handiko igoeretan ger- Mehetze: iz. Ikus ‘argaltze’. tatzen den ondoeza, presio atmosferikoaren jai- Meiosi: iz. Zelulen heltze sexualeko prozesua. Zen- tsierak eragina. Bertigoa, buruko mina, lokuma, baki kromosomikoa diploidetik haploidera mu- disnea, zirkulazio-asaldu hipertentsiboak, gora- rrizten da, eta, hala, iraun egiten du espezie ba- koak, zianosia, eta abar ditu ezaugarri. ES: Mal koitzaren kromosoma kopuruak. ES: Meiosis de altura FR: Mal de l’altitude EN: Altitude FR: Méiose EN: Meiosis Oharrak: Bi banaketa sickness gertatzen dira zelularen gunean, eta lau gameto Meninge-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘meningeo’. berri sortu. Arloa: Biol. Meninge: iz. Entzefaloa eta bizkarrezur-muina in- Mekonio: iz. Umekiaren hesteetan pilatzen den guratzen dituzten hiru mintzetariko bakoitza: gaia; haur jaioberriaren lehen egunetan kanpo- duramaterra, araknoidea eta piamaterra. ES: Me- ratzen da. Likatsua da, eta kolore berdexka arrea ninge FR: Méninges EN: Meninges du. Mekonioaren osagaiak dira: hesteetako gu- Meningeo: izond. Meningeena, edo haiei dagokie- ruinen jariakinak, likido amniotikoa eta umetoki na. ES: Meningeo Arloa: Anat.

154 MESOBLASTO

Meningitis: iz. Meningeen hantura, araknoideare- te baterako. ES: Adicto FR: Addicte EN: Ad- na eta piamaterrarena bereziki. Akutua nahiz dict kronikoa izan daiteke. Infekzio-bakterio baten Menstruazio: iz. Ikus ‘hileko’. ondorio izaten da gehienetan, Streptococcus pneu- Mental: 1. izond. Funtzio intelektualei edo psikis- moniae-k, Neisseria meningitidis-ek zein Hae- moari dagokiona. 2. izond. Buruan dagoena; bu- mophylus influenzae-k eragina. Meningitis akutua ruan gertatzen edo egiten dena. 3. izond. Buruko hainbat eragileren ondorio izan daiteke: trauma- asaldu bati dagokiona, edo asaldu hori ezaugarri tismoak, gaizkoadurak, prozesu orokorrak, ger- duena. ES: Mental FR: Mental EN: Mental Adi- tuko hanturazko prozesu baten hedadura, eta bideak: Kalkulu mental. abar. Sukarra, buruko mina, okadak, konbultsio- Mentol: iz. Gai kristalino kolorgea; mendaren al- ak, eldarnioa, idorreria, estrabismoa eta lepoko kanforra da. Analgesikoa eta antipruriginosoa da; zurruntasuna agertzen dira lehendabizi; geroago antiseptiko gisa eta goiko arnasbideetako hotze- agertzen dira logura, anestesia, paralisia, taupa- rien kontra erabiltzen da. Mentaren gisako usai- dak moteltzea, tenperaturaren igoera eta koma- na eta zaporea ditu. Ukendu eta krema askoren egoera. ES: Meningitis FR: Méningite EN: Me- osagai izan ohi da. ES: Mentol FR: Menthol EN: ningitis Arloa: Med. Menthol Arloa: Kim. Meningokoko: iz. Neisseria meningitidis generoko Mentoldun: izond. Mentola duena. ES: Mentola- bakterio gramnegatibo higigaitza. Septizemia do Arloa: Kim. nahiz meningitis zerebroespinal epidemikoa era- Merkurio: iz. Hg. Elementu kimiko metalikoa; li- gin ditzake. Arnasbideetatik sartzen da, eta, han- kidoa da ohiko giroko tenperaturan. Metal dik, odolera eta meningeetara iristen da. ES: gehienak disolbatzen ditu, eta amalgamak eratu. Meningococo FR: Méningocoque EN: Menin- Toxikoa da; neurriak hartu behar dira, pozoidu- gococcus Arloa: Med. ra gerta baitaiteke haren lurruna arnastuz gero, Menisko: iz. Giltzadura arteko ilargi-erdi itxurako konposatu disolbagarriak ahoratuz gero edo uki- fibrokartilagoa, belaunekoa bereziki. ES: Menis- penez larruazalean zehar barneratuz gero. Elek- co FR: Ménisque EN: Meniscus Oharrak: Ba- trizitatearen eroale oso ona da. Termometro, tzuetan, meniskoa apurtu edo pitzatu egiten da, kontagailu, barometro eta manometroetan era- eta kirurgia-ebakuntza baten bidez kendu behar biltzen da, besteak beste. Ukenduak, pilulak, eta izaten da. Arloa: Anat. abar egiteko erabiltzen dira merkurioaren kon- Menopausia: 1. iz. Hilekoen berezko etetea. Hor- posatuak. Medikuntzan, batez ere libragarri, diu- monen funtzio ziklikoa pixkanaka murrizten da; retiko, kolagogo eta antisifilitiko gisa erabiltzen estrogenoen eta gonadotropinen ekoizpena urri- dira konposatu horiek. ES: Mercurio FR: Mercu- tu, eta, ondorioz, obulazioaren eta hilekoen re EN: Mercury Arloa: Kim. maiztasuna jaisten dira, erabat desagertu arte. Merkurio-termometro: iz. Merkurioa tenperatura- Asaldu fisikoak (estrogenorik ezaren ondorioz) aldaketen adierazgarri duen termometroa. ES: eta psikologikoak dakartza. 2. iz. Delako etena Termómetro de mercurio FR: Thermomètre à gertatzen den garaia, 45-55 urte bitartekoa. ES: mercure EN: Mercury thermometer Menopausia FR: Ménopause EN: Menopause Merkurokromo: iz. Merkuriozko konposatu orga- Oharrak: Beroaldiak dira menopausiaren sinto- nikoa. Kolore gorriko disoluzioa da, eta antisep- ma unibertsal bakarra. tiko gisa erabiltzen da medikuntzan. ES: Mercu- Menopausiko: 1. izond. Menopausiari dagokiona. rocromo 2. izond. Menopausia-garaian dagoen emaku- Mesedegarri: izond. Norbaiten nahiz zerbaiten mea. ES: Menopáusico FR: Ménopausique EN: alde dagoena, edo haren alde egiten dena. ES: Menopausal Favorable FR: Favorable EN: Favourable Menorragia: iz. Ohikoa baino hileko luzeagoa edo Mesenterio: iz. Peritoneoko tolestura zabala; jeju- odol-isuri handiagoa. Odolaren presio garaiaren, noa eta ileona lotzen ditu sabelaldeko atzeko hormonen gorabeheren, anemiaren eta beste hormarekin. ES: Mesenterio FR: Mésentère EN: zenbait ondoezen ondorioz gertatzen da. ES: Mesentery Arloa: Anat. Menorragia FR: Ménorragie EN: Menorrhagia Mesoblasto: iz. Enbrioiak garapenean dituen hiru Oharrak: Ugaltze-garaian dauden emakume geruzetatik erdikoa, ektodermoaren eta endoder- gehienetan agertzen da noiz edo noiz. Prozesua moaren artean dagoena. Hortik sortuak dira kroniko bihurtzen bada, anemia ager daiteke, ehun konektiboa, giharra, odolaren zirkulazio- galdutako odol kantitatearen ondorioz. Arloa: sistema, sexu-organoak, ornodunen hezurdura Med. eta iraitz-aparatua. ES: Mesoblasto FR: Méso- Menpeko: izlag. Ohitura morboso baten mende blaste, mésoderme EN: Mesoblast, mesoderm bizi dena; alkoholaren edo drogen mende, esa- Arloa: Zool.

155 MESODERMO

Mesodermo: iz. Ikus ‘mesoblasto’. Metakarpo-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘metakarpo- Mesomeria: iz. Konposatu mesomeroen ezauga- ko’. rria, erresonantzia kimiko izenez ere ezagutzen Metakarpo: iz. Eskuaren erdiko atala, karpoaren dena. ES: Mesomería FR: Mésomérie EN: Meso- eta hatzen artekoa, bost hezur luzez osatua. Me- merism Arloa: Kim. takarpo-hezur bakoitza gorputzaz eta bi adarrez Mesomero: iz. Egitura-formula ugariren bitartez osatuta dago. ES: Metacarpo FR: Métacarpe EN: adieraz daitekeen konposatu organikoa. Konpo- Metacarpus Arloa: Anat. satuaren ezaugarri jakin batzuk bakarrik zehazten Metakarpoko: 1. izlag. Metakarpokoa, edo hari ditu horietariko bakoitzak. ES: Mesomero FR: dagokiona. 2. izlag. Metakarpoaren eskeletoa Mésomère EN: Mesomeric Adibideak: Bentze- osatzen duten hezur zilindrikoetako bakoitzari noa. Arloa: Kim. dagokiona. ES: Metacarpiano FR: Métacarpien Mesomorfo: iz. Gizakume mota bat, giza gorpuz- EN: Metacarpal Arloa: Anat. keraren sailkapen biologikoaren araberakoa; Metaketa: iz. Hainbat gairen pilaketa, zelula-ehu- giharrak, hezurrak eta ehun konektiboa dira na- nean zein beste atal batzuetan. ES: Depósito FR: gusi halako gizakietan. ES: Mesomorfo Site tissulaire de stockage EN: Depot Mesozefalo: izond. (Pertsonei buruz) 77-80 bitar- Metameria: 1. iz. Segmentu berdinetan zatituta teko indize zefalikoa duena. ES: Mesocéfalo dagoen gorputzaren izaera. 2. iz. Isomeria kimi- Mestizaje: iz. Bi arrazaren arteko gurutzaketa. ES: koa. ES: Metamería FR: Métamérie EN: Meta- Mestizaje FR: Hybridation EN: Crossbreeding merism Mestizo: 1. izond. Arraza desberdineko aita-amak Metamerismo: iz. Ikus ‘metameria’. ES: Metame- dituena; bereziki guraso indiar-zurietatik jaiota- rismo FR: Métamérisme EN: Metamerism koa. 2. izond. Espezie bereko bi barietatetatik Metamero: iz. Organismo baten gorputza zatitu lortutako hibridoa. ES: Mestizo FR: Métis EN: daitekeen antzeko segmentuetako bakoitza. ES: Mestizo Metámero FR: Métamère EN: Metamerous Metaboliko: izond. Metabolismoari dagokiona. Metamorfiko: 1. izond. Metamorfismoari dago- ES: Metabólico FR: Métabolique EN: Metabolic kiona. 2. izond. Metamorfismo prozesu bat edo Arloa: Biol. gehiago jasan duena. ES: Metamórfico FR: Mé- Metabolismo: iz. Bizidunetan gertatzen diren pro- tamorphique EN: Metamorphic zesu kimiko guztien multzoa; bizidunetan bertan Metamorfosi: iz. Organismo baten garapen-faseko eratutako nahiz haien barrura sartutako gaiek ja- forma- eta egitura-aldaketen multzoa. ES: Meta- saten dute. Bi fasetan gertatzen da metabolis- morfosis FR: Métamorphose EN: Metamorpho- moa: anabolismoa edo sintesia lehenik, eta kata- sis Arloa: Biol. bolismoa edo deskonposaketa ondoren. ES: Me- Metanal: izond. Ikus ‘formaldehido’. ES: Metanal tabolismo FR: Métabolisme EN: Metabolism FR: Méthanal EN: Methanal Arloa: Kim. Arloa: Biol. Metastasi: iz. Tumor-zelulak organismoko beste Metabolismo basal: iz. Funtzio begetatiboak man- gune batzuetara hedatzean datzan prozesua. Tu- tentzeko beharrezkoa den energia-gastu mini- mor gaiztoak kapsula barnean ez daudenez, moa; gorputz-azalerako metro karratu bakoitze- haien zelulek ihes egin dezakete, eta linfa- nahiz ko eta orduko bero maila da, kaloriatan emana. odol-hodien bidez organismoko beste hainbat Pertsona esna dagoela, guztiz atsedenean, barau- gunetara hedatu. ES: Metástasis FR: Métastase rik 14 edo 18 ordu lehenagotik, eta giro atsegin EN: Metastasis Arloa: Med. eta epelean egiten da. Kalorimetroaz neurtzen Metatartso-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘metatartso- da. ES: Metabolismo basal FR: Métabolisme ba- ko’. sal EN: Basal metabolism Arloa: Biol. Metatartso: iz. Tartsoaren eta behatzen arteko oin Metadona: iz. Opiotik ateratzen den analgesiko atala, bost hezurtxo paraleloz osatua. Hezur lu- narkotiko sintetikoa. Min bortitza baretzeko, de- zexka horiek orkatilako hezurrekin eta behatze- sintoxikazioaren tratamendurako, eta heroinaren tako lehen falangearekin giltzatzen dira. ES: Me- menpekoentzako tratamendu-programetan era- tatarso FR: Métatarse EN: Metatarsus Arloa: biltzen da. ES: Metadona FR: Méthadone EN: Anat. Methadone Oharrak: Ahotik har daiteke, eta Metatartso-hezur: iz. Oinaren erdialdean parale- iraupen luzea du. Arloa: Med. loki kokatuta dauden bost hezurretariko bakoi- Metafase: iz. Mitosiaren fasea, profasearen ondo- tza; zilindro-itxurakoak izaten dira. Tartsoaren rengoa eta anafasearen aurrekoa; kromosomak bigarren lerroarekin eta behatzetako lehenengo plano ekuatorialean kokatzen dira, zirkulu bat falangearekin giltzatzen dira. ES: Hueso meta- eratuz, eta banaketarako prestatzen dira. ES: Me- tarsiano FR: Os metatarsale EN: Metatarsal Ar- tafase FR: Métaphase EN: Metaphase Arloa: Biol. loa: Anat.

156 MIKROBIO

Metatartsoko: izlag. Metatartsoari dagokiona, edo Miasma: iz. Lurraren, airearen nahiz uraren jario metatartsoan dagoena. ES: Metatarsiano FR: kaltegarriak. ES: Miasma FR: Miasme EN: Mias- Métatarsien EN: Metatarsal Arloa: Anat. ma Metatze: iz. Ikus ‘gordetze’. Miatu: ad. Ikus ‘aztertu’. ES: Explorar Metazentro: iz. Indar jakin batzuen aplikazio-pun- Midriasi: iz. Begi-niniaren dilatazioa; hainbat eratua; ur-azalean albo baterantz makurturik da- takoa izan daiteke: fisiologikoa, sendagaiek (atro- goen gorputz trinko baten gainean eragiten dute, pina, sorgin-belarra, kokaina) eragina, edo pato- eta bi dira indar horiek: bultzada hidrostatikoa- logikoa. ES: Midriasis FR: Mydriase EN: My- ren indarren erresultantea eta pisua. ES: Meta- driasis Arloa: Med. centro FR: Métacentre EN: Metacenter Arloa: Mielina: iz. Fosfolipidoz eta proteinaz osatutako Fis. gai zuria; organismo osoko nerbio-zuntz askoren Metazoo: iz. Animalien erreinuko taldea; arrautza- zorroa eratzen du. ES: Mielina FR: Myéline EN: ren banaketak bereizten du. Arrautza banatzean, Myelin Arloa: Biol. ehunetan multzokatutako zelulak eratzen dira. Mielitis: iz. Orno-muinaren hantura; gai zuriari, Ehunen jarduera koordinaturik dago, organis- gai grisari edota biei erasan diezaieke. ES: Mieli- moaren funtzio guztiak gara daitezen. Protozooak tis FR: Myélite EN: Myelitis Arloa: Med. ez beste guztiak sartzen dira metazooen taldean. Migraina: iz. Buruko min mota; garezurreko odol- ES: Metazoo FR: Métazoaire EN: Metazoa Arloa: hodien asaldu paroxistiko eta periodiko baten Zool. ondoriozkoa da. Haren etiologia ez da oso ezagu- Meteorismo: iz. Gas-metaketa sabelaldean nahiz na. Haurtzaroan, nerabezaroan nahiz helduaroa- hesteetan; sabelaldea handitzen da. Orokortua ren hasieran agertu ohi da, eta alde bakarreko nahiz hesteko gune batekoa izan daiteke. ES: buruko mina du ezaugarri. Krisiaren berehalako- Meteorismo FR: Météorisme EN: Meteorism Ar- tasunaren adierazgarri dira: ikusmen-asalduak loa: Med. (etenkako argiak, lerro uhinduak), zapore zein Meteorizatu: ad. Meteorismoa gertatu edo eragin. usain arrotza, zorabioa, tinnitusa, gorputz atal ES: Meteorizar Arloa: Med. baten itxuraldaketa-sentsazioa, eta abar. Fase Metileno: iz. Erradikal organiko dibalentea. Meta- akutuan, goragaleak, goitikak, hotzikarak, poliu- notik eratorria da. Alkohol metiliko ez-puruari ria, izerdia, aurpegiko edema, narritagarritasuna ematen zaion izen komertziala da. ES: Metileno eta neurriz kanpoko nekea ager daitezke. Ema- FR: Méthylène EN: Methylene Arloa: Kim. kumeei erasaten die gizonei baino maizago, eta Metiliko: izond. Metilo taldea duena, edo alkohol herentziazkoa izan daiteke. ES: Migraña FR: Mi- metilikotik eratorria. ES: Metílico FR: Méthyli- graine EN: Migraine Arloa: Med. que EN: Methylic Arloa: Kim. Mihi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘mihiko’. Metionina: iz. Aminoazido naturala, garapene- Mihi: iz. Aho-barrunbeko organo haragitsu, rako ezinbestekoa. Oinarrizko aminoazidoa gihartsu, luzaran eta mugikorra. Dastamenaren da. Proteina guztietan ageri da, protaminetan organo nagusia da; elikagaiak murtxikatzen eta eta histona sinpleenetan izan ezik. ES: Metio- irensten laguntzen du, eta ahots-soinuak artiku- nina FR: Méthionine EN: Methionine Arloa: latzea du funtzio. ES: Lengua FR: Langue EN: Kim. Tongue Arloa: Anat. Metodiko: izond. Metodo baten arabera egina. ES: Mihiko: izlag. Mihiari dagokiona, edo mihian da- Metódico FR: Méthodique EN: Methodical goena. ES: Lingual FR: Lingual EN: Lingual Metodo: iz. Ikus ‘prozedura’. Mihipeko: izlag. Mihiaren azpian dagoena, edo Metodologia: iz. Edozein diziplinatan jarduteko mihiaren azpian gertatzen dena. ES: Sublingual printzipioen nahiz metodoen multzoa. ES: Me- FR: Sublingual EN: Sublingual Arloa: Anat. todología FR: Méthodologie EN: Methodology Mikatz: izond. Ikus ‘mingots’. Metritis: iz. Umetokiko pareten hantura; akutua Mikosi: iz. Onddoek eragindako edozein gaixota- nahiz kronikoa izan daiteke. ES: Metritis FR: sun. Hiru mikosi mota bereiz daitezke: onddoek Métrite EN: Metritis Adibideak: Metritis motak eragindako mikosiak, legamiek eragindakoak eta dira endometritisa eta parametritisa. Arloa: legamien antzeko onddoek eragindakoak. ES: Med. Micosis FR: Mycose EN: Mycosis Arloa: Med. Miaketa: iz. Ikus ‘azterketa’. ES: Exploración Mikrobio-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘mikrobiozko’. Mialgia: iz. Giharretako min zehaztugabea; sarri- Mikrobio: iz. Mikroorganismoa. Izaki zelulabaka- tan, ondoez orokorrarekin batera agertzen da, rrak dira mikrobioak, mikroskopioaren laguntzaz gaixotasun infekzioso askotan. Zenbait botikak bakarrik ikus daitezkeen organismo, animalia —hipolipemianteak— eragina izan daiteke. ES: edo landareak. ES: Microbio FR: Microbe EN: Mialgia FR: Myalgie EN: Myalgia Arloa: Med. Microbe Adibideak: Mikrobioak dira proto-

157 MIKROBIO PATOGENO

zooak, onddo batzuk, bakterioak eta birusak. Ar- ruaren neurria, eta garuna ez dago behar adina loa: Biol. garatua. Atzerapena eragiten du. ES: Microcefa- Mikrobio patogeno: iz. Gaixotasuna eragiteko gai lia FR: Microcéphalie EN: Microcephaly Arloa: den mikroorganismoa. ES: Microbio patógeno Med. FR: Microbe pathogène EN: Pathogen microbe Mikrozefalo: izond. Mikrozefaliak erasana. ES: Arloa: Biol. Microcéfalo-a FR: Microcéphale Mikrobioen kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Mi- Miliar: 1. izond. Artatxiki-ale edo -hazi baten itxu- krobioen garapena eragozten duena. ES: Antimi- ra edo neurria duena. 2. izond. Artatxiki-hazien crobiano FR: Agent antimicrobien EN: Antimi- itxurako lesioen sorrera ezaugarri duena. ES: Mi- crobial agent Arloa: Med. liar FR: Miliaire EN: Miliary Oharrak: Organis- Mikrobio-flora: iz. Organismoko zenbait ehun mo guztian zehar banaturiko tuberkulu txikiak nahiz barrunbetan bizi den mikrobio multzoa. agertzen dira tuberkulosi miliarrean. Arloa: Med. ES: Flora microbiana FR: Flore microbienne EN: Min: 1. iz. Sentsazio desatsegina; nerbio-bukaera Microflora sentsitiboen kitzikapen kaltegarriak eragiten du. Mikrobiologia: iz. Biologiaren adarra; mikroorga- Hanturaren oinarrizko sintoma da, eta oso balia- nismoak eta horiek beste organismoekin eta in- garria da hainbat asaldu eta eritasun diagnosti- guruarekin duten eragin-trukea aztertzen ditu. katzeko. 2. iz. NANDAk onartutako diagnos- ES: Microbiología FR: Microbiologie EN: Mi- tikoa: ondoez larri nahiz sentsazio deserosoen crobiology agerpena. ES: Dolor FR: Douleur EN: Pain Mikrobiozko: izond. Mikrobioei nahiz mikroorga- Min egin: ad. Ikus ‘lesionatu’. nismoei dagokiena. ES: Microbiano FR: Micro- Min eman: ad. Gorputzeko gune batean min bienne EN: Microbic izan, kanpo- nahiz barne-eragileen ondorioz. Mikrokirurgia: iz. Kirurgia-teknika; mikroskopio ES: Doler baten laguntzaz egiten da, ebakuntza-gunea Min hartu: ad. Ikus ‘lesionatu’. ondo ikusi ahal izateko. ES: Microcirugía FR: Min hori: iz. Ikus ‘ikterizia’. Microchirurgie EN: Microsurgery Arloa: Med. Minbera: izond. Mina sentitzen duena. ES: Dolo- Mikrokristal: iz. Mikroskopioz bakarrik ikus daite- rido keen kristala. ES: Microcristal FR: Microcristal Minberatsu: izond. Ikus ‘minbera’. en EN: microcrystal Arloa: Kim. Minbizi: iz. Tumor txarra; batik bat, epitelio-zelu- Mikrometro: 1. iz. Sistema metrikoko luzera-uni- laz osatutakoa. Inguruko ehunetara hedatzeko tatea; metroaren milioirena da (µm). 2. iz. Ta- joera du. Zelulen anormaltasuna du ezaugarri maina aski txikiak neurtzeko tresna. ES: Micró- nagusia. Ondorengo zelulei transmititzen zaie metro FR: Micromètre EN: Micrometre anormaltasun hori, eta murriztu egiten dira zelu- Mikroorganismo: iz. Mikroskopioz bakarrik ikus len hazkuntza eta funtzioak. Ondorioz, gaixoa- daitekeen animalia nahiz landarea; bizi-proze- ren immunitate-mekanismoari erasaten dio. ES: suak garatzeko gai da. ES: Microorganismo FR: Cáncer FR: Cancer EN: Cancer Arloa: Med. Micro-organisme EN: Micro-organism Adibi- Minbiziaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) deak: Mikroorganismoak dira bakterioak, onddo Minbiziaren aurkako tratamenduan erabiltzen batzuk, protozooak eta birusak. Arloa: Biol. dena; minbizi-zelulen ugalketa eragozten du. ES: Mikroskopia: iz. Material oso txikiak mikroskopio Anticanceroso FR: Agent anticancéreux EN: An- bidez aztertzeko teknika. ES: Microscopía FR: ticancer agent Arloa: Med. Microscopie EN: Microscopy Mindu: ad. Ikus ‘kalte egin’. Mikroskopiko: izond. Oso txikia; mikroskopio bi- Mindu: 1. izond. Ikus ‘garraztu’. 2. izond. Ikus dez soilik ikus daitekeena. ES: Microscópico FR: ‘minbera’. Microscopic EN: Microscopique Mingain: iz. Ikus ‘mihi’. Mikroskopio: iz. Optika-tresna; lentez osatua Mingarri: izond. Min fisiko nahiz morala eragiten dago, eta begi hutsez ikusi ezin daitezkeen gau- duena. ES: Doloroso FR: Douloureuse EN: zak ikusteko erabiltzen da. ES: Microscopio FR: Painful Microscope EN: Microscope Arloa: Fis.-Kim. Mingorri: iz. Ikus ‘isipula’. Mikrouhin: iz. Uhin elektromagnetikoa; maizta- Mingots: 1. izond. Zapore mota bati dagokiona. 2. sun handia du —300-2450 MHz artekoa—, eta iz. Jateko gogoa piztu eta digestioan laguntzen uhin-luzera laburra. ES: Microonda FR: Micro- duten gaiak. ES: Amargo FR: Amer EN: Bitter ondes EN: Microwaves Arloa: Fis. Adibideak: Txikoria, kamamila… Mikrozefalia: iz. Garunaren ohiz kanpoko txikita- Minik gabeko: izlag. (Gaixotasunei edo ekintza te- suna; sortzetiko anomalia da. Gorputzarekin rapeutikoei buruz) Minik ematen ez duena. ES: konparatuz gero, behar baino txikiagoa da bu- Indoloro FR: Indolore EN: Painless Oharrak:

158 MIXEDEMA

Zenbait minbizi mota minik gabekoak dira, oso Miokarditis: iz. Miokardioaren hantura. Birusek, aurreraturik egon arte. bakterioek eta protozooek eragindako zenbait Minik gabeko erditze: iz. Lasaiarazteko eta erdimi- gaizkoaduraren ondorioz gertatzen da. Miokar- nak baretzeko erabiltzen den teknika multzoa. ditisaren sintoma dira arritmia, takikardia, bu- ES: Parto sin dolor Adibideak: Arnasketa-arike- larreko mina, eta abar. ES: Miocarditis FR: Myo- tak, anestesia epidurala, eta abar. cardite EN: Myocarditis Arloa: Med. Mintz: iz. Azalera bat nahiz barrunbe bat estaltzen Mioma: iz. Gihar-elementuz eratutako tumor on- duen ehunezko geruza mehea. ES: Membrana bera. Oro har, umetoki-giharrean agertzen dira, FR: Membrane EN: Membrane Arloa: Biol. eta kirurgia bidez erauz daitezke. ES: Mioma FR: Mintz erdi iragazkor: iz. Neurri nahiz pisu jakin Myome EN: Myoma Arloa: Med. batetik gorako gaiei pasatzen uzten ez dien Miopatia: iz. Gihar-sistemako eritasunak izenda- mintzezko hesia. Iragazkorra da disolbatzailee- tzeko hitz orokorra. Ahultasuna, gihar-masa gal- kiko, baina solutuei ez die pasatzen uzten. ES: tzea eta gihar-ehunaren asaldu histologikoak ditu Membrana semipermeable FR: Membrane ezaugarri. ES: Miopatía FR: Myopathie EN: semi-perméable EN: Semipermeable membra- Myopathy Arloa: Med. ne Miope: izond. (Begiaz nahiz pertsonaz) Miopiak Mintz nuklear: iz. Ikus ‘nukleo-mintz’. erasandakoa; ikusmen txarrekoa. ES: Miope FR: Mintz plasmatiko: iz. Ikus ‘zelula-mintz’. ES: Myope EN: Myope Membrana plasmática FR: Membrane cellulaire Miopia: iz. Ikusmen-asaldua, urrun dagoena argi EN: Cell membrane ikusteko zailtasuna eragiten duena. Begi-globoa- Mintz seroso: iz. Gorputzeko barrunbe itxiak es- ren elongazioagatik edo errefrakzio-akatsen ba- taltzen dituen mintz mehea; batez ere endotelioz tengatik gertatzen da. Kristalinoak konbergentzia eta ehun konektiboz eratua dago. Erraiak estal- handiegia duenez, erretina baino aurrerago fo- tzen ditu; esate baterako, pleura, peritoneoa eta katzen da irudia. ES: Miopía FR: Myopie EN: perikardioa. ES: Membrana serosa FR: Membra- Myopia Oharrak: Betaurreko dibergenteak jarriz ne séreuse EN: Serous membrane edo kirurgia bidez zuzentzen da. Mintz sinobial: iz. Kapsula artikular baten geruza- Miosi: iz. Begi-niniaren uzkurdura handiegi eta rik barnekoena; mugikortasun askeko giltzadura iraunkorra. Argitasun handiagatik, arrazoi pato- bat inguratzen du. Giltzadura lubrifikatzen duen logikoren batengatik edota zenbait botikaren isurkari likatsu bat (sinobia) jariatzen du. Giltza- eraginez —opiazeoak— gerta daiteke. ES: Miosis dura horretan lesioren bat izaten denean sinobia FR: Myosis EN: Miosis Arloa: Med. gehiegi pilatuz gero, mina eragin dezake. ES: Mitokondrio: iz. Zitoplasmako mintzezko organu- Membrana sinovial FR: Membrane synoviale lua, mintz bikoitza duena. Zelularen metabolis- EN: Synovial membrane moan eta arnasketan parte hartzen du; zelulen Mintz tinpaniko: iz. Zuntzezko mintz mehe gar- energia-bideratzailea da. Ia zelula bizi guztietan dena; kanpo-belarria eta erdikoa bereizten ditu. ageri da, baina ez bakterioetan, birusetan, zen- Soinu-uhinak transmititzen ditu barneko belarri- bait algatan eta eritrozito helduetan. ES: Mito- ra, hezurtxoen bidez. Barrunbe tinpanikoa eta condria FR: Mitochondrie EN: Mitochondrion kanpo-belarriko zuloa bereizten ditu. ES: Mem- Arloa: Biol. brana timpánica FR: Membrane tympanique Mitosi: iz. Zelula somatikoetan gertatzen den zati- EN: Tympanic membrane keta; zelularen gunea bi zelula berritan zatitzen Mintz zelular: iz. Ikus ‘zelula-mintz’. da. Mitosiaren bidez, zelula berriak sortzen ditu Mintzezko: 1. izlag. Mintzez osatua dagoena. 2. iz- organismoak, bai hazkuntzarako, bai lesionatuta- lag. Mintzaren antzekoa. ES: Membranoso Ar- ko ehunak konpontzeko. Lau aldi bereizten dira: loa: Biol. profasea, metafasea, anafasea eta telofasea. ES: Mintzezko hezurtze: iz. Ikus ‘mintzezko osifika- Mitosis FR: Mitose EN: Mitosis Arloa: Biol. zio’. Mitral: izond. Bihotzeko balbula mitralari dago- Mintzezko osifikazio: iz. Mintz batean hasten den kiona, edo bihotzeko balbula mitralean dagoena. hezurtzea; esate baterako, garezurraren ganga eta ES: Mitral FR: Mitral EN: Mitral Arloa: Anat. alboak. ES: Osificación membranosa Arloa: Biol. Mixedema: iz. Tiroide guruinaren gutxiegitasuna. Miokardio: iz. Bihotzaren paretaren lodiera era- Mixedemaren sintomak dira: larruazala lehortzea tzen duen geruza. Lodia eta uzkurgarria da, eta eta gogortzea, ilea eta azazkalak lehortzea eta gihar-zelulez osatua dago. Zuntz kardiako gehie- hauskor bihurtzea, hortzak erortzea, ahotsa erlas- nek bihotzaren uzkurduran eragiten dute. ES: tea, hipotermia eta libidoa gutxitzea. Tiroidetik Miocardio FR: Myocarde EN: Myocardium Ar- erauzitako gaiak ematen zaizkio gaixoari mixede- loa: Anat. ma sendatzeko. ES: Mixedema FR: Myxoedème

159 MIXOMATOSI

EN: Myxedema Oharrak: Eragin handiagoa du Monosakarido: iz. Oinarrizko unitate bakarrez osa- emakumeengan, batez ere berrogei eta hirurogei turik dagoen karbohidratoa; ezin daiteke hidrolisi urte bitartean. Arloa: Med. bidez unitate sinpleagoetan deskonposatu. Oso Mixomatosi: 1. iz. Muki-endekapena. 2. iz. Un- erraz urtzen dira monosakaridoak uretan, eta ba- txiei erasaten dien birus batek eragindako erita- tzuk gozoak dira. Ezagunenak glukosa, fruktosa sun kutsagarria; heriotza dakar sarritan. Zuzenean eta galaktosa dira. ES: Monosacárido FR: Mono- nahiz eltxo baten bidez zabaltzen da. ES: Mixo- saccharide EN: Monosaccharide Arloa: Kim. matosis FR: Myxomatose EN: Myxomatosis Monozigotiko: iz. Obulu ernaldu edo zigoto ba- Mizela: iz. Koloide-disoluzio baten atala; ingurutik karretik garatua. ES: Monocigótico FR: Mo- bereizten da egituraren arabera, inguratzen duen nozygote EN: Monozygotic Oharrak: Monozigo- geruza egonkortzaile bati esker. Mizelak elemen- tikoak dira berdin-berdinak diren bikiak. Arloa: tu garrantzitsuak dira hesteetan lipidoak xurga Biol. daitezen. ES: Micela FR: Micelle EN: Micelle Monozito: iz. Leukozito nukleobakar handia. He- Arloa: Kim. zur-muinetan eratzen da, eta fagozitosia da haren Moko-azal: iz. Ikus ‘prepuzio’. funtzio nagusia. ES: Monocito FR: Monocyte Mokor: iz. Ikus ‘aldaka’. EN: Monocyte Arloa: Biol. Moldagarritasun: iz. Era askotako gertaeretara Morbido: 1. izond. Gaixotasun bat duena, edo moldatzeko ahalmena, hala gorputzez, nola bu- gaixotasuna eragiten duena. 2. izond. Egoera pa- ruz. ES: Adaptabilidad FR: Adaptabilité EN: tologiko nahiz anormal bati dagokiona. ES: Adaptability Mórbido FR: Morbide EN: Morbid Arloa: Med. Molde: iz. Ikus ‘eredu’. Morbilitate: 1. iz. Gaixotasun, prozesu edota ezau- Molekula: iz. Elementu edo konposatu baten ezaugarri anormala. 2. iz. Lurralde batean gaixotasun garriak azaltzen dituen unitaterik txikiena. Kimi- baten agerrera adierazten duen tasa. ES: Morbili- koki konbinaturiko bi atomoz edo gehiagoz osa- dad, morbididad FR: Morbidité EN: Morbidity tua dago molekula. ES: Molécula FR: Molécule Arloa: Med. EN: Molecule Arloa: Kim. Morboso: izond. Gaixotasunari dagokiona, edo Molekular: izond. Molekulakoa, edo molekulari gaixotasuna eragiten duena. ES: Morboso FR: dagokiona. ES: Molecular FR: Moléculaire EN: Morbide EN: Morbid Arloa: Med. Molecular Morfina: iz. Alkaloide kristalino zuria, opioaren Mongoliar: izond. Ikus ‘mongoliko’. baiatik lortzen dena. Nerbio-sistema zentralari Mongoliko: 1. izond. Mongolismoari dagokiona. eragiten dio batez ere. Minaren aurkakoa da 2. izond. Mongolismoak erasandakoa. 3. izond. morfinaren erabilera terapeutiko nagusia; gutxi- Arraza horiaren karaktereen antzekoa, edo haiei tan kentzen du erabat mina, baina sufrimendua dagokiena. ES: Mongólico FR: Mongolique EN: murrizten du, gehienetan. ES: Morfina FR: Mongolian Arloa: Med. Morphine EN: Morphine Arloa: Kim. Mongolismo: iz. Ikus ‘Down-en sindrome’. ES: Morfinazale: izond. Ikus ‘morfinomano’. Mongolismo FR: Mongolisme EN: Mongolism Morfinomania: iz. Morfina hartzeko joera, eta Mongoloide: izond. Arraza mongolikoak gogora- egoera horren ondoriozko mendekotasuna. ES: razten dituzten ezaugarri fisikoak dituena. ES: Morfinomanía FR: Morphinomanie EN: Mor- Mongoloide FR: Mongoloïde EN: Mongoloid phinomania Monoklonal: izond. Zelula bakar batetik eratorri- Morfinomano: izond. Morfinaren mende dagoe- tako zelula edo organismo multzo erabat berdina. ES: Morfinómano FR: Morphinomane EN: nari dagokiona. ES: Monoclonal FR: Monoclo- Morphine addict nal EN: Monoclonal Arloa: Biol. Morfologia: iz. Lagin, landare edota animalia ba- Monomero: iz. Polimeroak emateko, bera bezalako ten forma fisikoaren eta neurriaren azterketa. ES: beste molekula batzuekin erreakziona dezakeen Morfología FR: Morphologie EN: Morphology molekula. ES: Monómero FR: Monomère EN: Arloa: Biol. Monomer Oharrak: Fibrina monomeroaren mo- Mortifikazio: iz. Nork bere buruari —bereziki lekulak polimerizatu egiten dira, odolaren gatza- gorputzari— ematen dion atsegin-ukatze edo ne- penean fibrina eratzeko. Arloa: Kim. kea, bertutea erdiesteko. ES: Mortificación FR: Mononuklear: izond. Ikus ‘nukleobakar’. Mortification EN: Mortification Monorkidia: iz. Eskrotoan barrabil bakarra izatea Morula: iz. Masa solido esferikoa; blastomeroz era- ezaugarri duen asaldua. ES: Monorquidia FR: tua dago. Ernaldutako obuluaren zatitzetik sor- Monorchidie EN: Monorchism Arloa: Med. tzen da, enbrioiaren garapenaren hasierako al- Monorkidiko: izond. Barrabil-zorroan barrabil ba- dian. ES: Mórula FR: Morula EN: Morula Arloa: karra duena. ES: Monorquídico Arloa: Med. Biol.

160 MUSKULATURA

Mosaiko: iz. Zigoto bakarretik eratorritako gizaba- latzen ditu. ES: Médula oblongada FR: Bulbe ra- nako edo organismoa; genetikoki desberdinak chidien EN: Medula oblongata diren bi zelula-lerro edo gehiago ditu. ES: Mo- Muineko: 1. izlag. Bizkarrezur-muinari eta nerbio- saico FR: Mosaïque EN: Mosaic sistema zentralari dagokiona. 2. izlag. Hezur- Motel: izond. Ikus ‘ahul’. muinari dagokiona. 3. izlag. Organo baten mui- Motibazio: iz. Portaeraren barne-eragilea; organis- nari dagokiona. ES: Medular FR: Médullaire moaren jarduera abiarazten du, eta haren norabi- EN: Medullar, medullary Arloa: Anat. dea zuzendu. ES: Motivación FR: Motivation Muino: iz. Ikus ‘gailur’. EN: Motivation Arloa: Psikol. Muinoi: iz. Moztutako gorputz-adar baten zatia, Motz: izond. Ikus ‘labur’. moztutako atalaren eta gertuen dagoen giltzadu- Motzondo: iz. Ikus ‘muinoi’. raren artekoa. ES: Muñón FR: Moignon EN: Moxa: iz. Jarduera terapeutikoa; ekialdeko antzina- Stump ko medikuntzan —Txinan eta Japonian— era- Muki: iz. Muki-mintzek eta -guruinek jariatzen du- biltzen zen. Material bigunezko kono edo zilin- ten gai likatsu irristakorra. Ura, muzina, gatz inor- droen bidez egiten zen; Artemisia hostoekin pres- ganikoak eta leukozitoak ditu osagai. Muki-min- tatzen ziren konoak, baina edozein erregairekin tza babestea du eginkizun nagusia; bakterioak, egin zitezkeen. Larruazalaren gainean erretzen zi- partikula pozoitsuak eta kanpoko beste gai arris- ren, eta eskara bat sortzen zen larruazalean. kutsu batzuk harrapatzen ditu, gorputz barnera Mozketa: iz. Ikus ‘ebaki’. sar ez daitezen. ES: Moco FR: Mucus EN: Mucus Mozkor: izond. Edari alkoholikoak hartzeagatik Mukieri: iz. Animaliei erasaten dien gaixotasun bi- burua nahasturik duena. ES: Ebrio riko kutsagarria; hilgarria izan daiteke. Errinitisa, Mozkorkeria: iz. Edari alkoholdun gehiegi hartze- sukarra eta jateko gogorik eza ditu ezaugarri. ak dakarren egoera maiz errepikatzeko ohitura. Txakur eta katu gazteei eragiten die batez ere. ES: Embriaguez FR: Ivresse EN: Ebriety ES: Moquillo FR: Rhume des chiens EN: Dis- Mozkorraldi: iz. Mozkorturik iragaten den denbo- temper ra. ES: Borrachera Muki-mintz: iz. Ikus ‘mukosa’. Mozkortasun: iz. Intoxikazio alkoholikoa; berezi- Mukitsu: izond. Mukia dariona. ES: Mucoso FR: ki, maiz horditzeko grina edo joera gaiztoa. ES: Muqueuse EN: Mucous Ebriedad FR: Ivresse EN: Drunkenness Mukosa: iz. Gorputzeko hainbat atal estaltzen di- Mozkortu: ad. Alkoholdun edariren bat hartu, tuen ehun-geruza fina. Epitelio-ehuneko azaleko zentzumenak eta ahalmenak asaldatu arte. ES: geruza bat dauka muki-mintzak, ehun konekti- Emborrachar, embriagar bozko beste geruza sakonago baten gainean. Mu- Mozte: iz. Ikus ‘ebaki’. kosak azpiko egitura babesten du, eta orobat Moztu: ad. Ikus ‘ebaki’. mukia jariatu, eta ura, gatzak eta beste zenbait Mugikortasun: iz. Berez mugitzeko ahalmena. ES: solutu xurgatu. ES: Mucosa FR: Muqueuse EN: Movilidad FR: Mobilité EN: Mobility Arloa: Mucosa Arloa: Anat. Med. Mukoso: izond. Mukiaren antzekoa. ES: Mucoso Muin: 1. iz. Hezur luzeetako barrunbeak betetzen Multizelular: izond. Zelula batez baino gehiagoz dituen ehun konektiboa, gantzetan aberatsa. osatua dagoena. ES: Multicelular FR: Multicellu- Gaztaroan gorria izaten da, eta odol-zelulak sin- laire EN: Multicellular tetizatzen ditu; gero, gantz-zelulez betetzen da Murmurio: iz. Ohiz kanpoko hotsa; auskultatzean eta hori kolorekoa bilakatzen da. 2. iz. Organo entzuten da. ES: Soplo FR: Souffle EN: Murmur baten barnealdeko zatia, azaletik bereizten dena. Oharrak: Esate baterako, bihotz-balbulen akatse- ES: Médula FR: Medulla EN: Medulla Arloa: tan agertzen da. Arloa: Med. Med. Murtxikatu: ad. Janariak ahoan birrindu; elika- Muin adrenal: iz. Giltzurrun adrenalaren atalik gaiak hortzen artean hartuz egiten da, beheko barnekoena. Muin adrenaleko zelulek erreakzio masailezurra eta goikoa elkartzean. ES: Masticar kromafinoa dute, epinefrina (adrenalina) eta no- Murtxikatzaile: iz. Tresna berezia; elikagaiak txiki- repinefrina (noradrenalina) izaten eta jariatzen tuz berezko murtxikatzea ordezkatzeko erabiltzen baita horien pikorretan. ES: Médula adrenal FR: da. ES: Masticador FR: Masticateur EN: Muncher Médullosurrénale EN: Adrenal medulla Arloa: Muskular: izond. Giharrari dagokiona, edo giha- Med. rrean dagoena. ES: Muscular FR: Musculaire Muin oblongatu: iz. Bizkarrezur-erraboila; biz- EN: Muscular karrezur-muinaren hurrengoa den entzefaloaren Muskulatura: iz. Gorputz osoko edo zati bateko atala da. Arnasketa, bihotz-taupadak eta boron- giharren multzoa eta antolaketa. ES: Musculatu- datezkoak ez diren beste hainbat funtzio kontro- ra FR: Musculature EN: Musculature

161 MUSKULAZIO

Muskulazio: iz. Giharren garapena, hainbat ariketa Muskulu-ehun: iz. Ikus ‘gihar-ehun’. metodikoren bidezkoa. ES: Musculación FR: Muskuluko: izlag. Ikus ‘muskular’. Musculation EN: Body-building Musu: iz. Ikus ‘aurpegi’. Muskulu barneko: izlag. Ikus ‘gihar barneko’. Mutante: izond. (Gene, kromosoma edota genoma Muskulu barneko injekzio: iz. Ikus ‘gihar barneko berri bati buruz) Lehendik zegoen baten muta- injekzio’. zioz sortua. ES: Mutante FR: Mutant EN: Mu- Muskulu-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘muskular’. tant Arloa: Biol. Muskulu: iz. Ehun mota; uzkurtzeko gai diren Mutazio: iz. Material genetikoaren ez-ohiko alda- zuntzez eraturik dago. Gorputzeko hainbat atal keta. Geneak unitate egonkorrak dira; baina, eta organoren mugimendua ahalbidetzen eta era- mutazio bat gertatzen denean, ondorengo be- giten du. Gihar-zuntzak oso baskularizaturik dau- launaldiei transmititzen zaie aldaketa hori. ES: de, eta oso kitzikakorrak, eroaleak eta malguak Mutación FR: Mutation EN: Mutation Arloa: dira. Bi gihar mota oinarrizko bereizten dira: gihar Biol. ildaxkatua eta gihar lisoa edo leuna. Gihar ildax- Mutilatu: ad. Gorputz atal baten jarraitutasuna katua luzea eta borondatezkoa da, berehalako eten, lanabes zorrotz baten bidez. ES: Mutilar erantzuna du kinaden aurrean, eta tonua erabat FR: Mutiler EN: To mutilate galtzen du inerbazioa etetean. Miokardioa ez da Mutilazio: iz. Gorputzeko atal edo zati garrantzi- borondatez uzkurtzen; gainera, ez da erabat geldi- tsu bat ebakitzea. ES: Mutilación FR: Mutilation tzen nerbio-kitzikapena eteten denean. Gihar li- EN: Mutilation soaren barnean daude, aldiz, errai-gihar guztiak. Mutur: iz. Ikus ‘punta’. Gihar lisoa motza eta ez-borondatezkoa da, poliki Mututu: ad. Hitzik gabe geratu. ES: Enmudecer erreakzionatzen du kinaden aurrean, eta ez du to- FR: Rester muet EN: To say nothing nua erabat galtzen inerbazioa etetean. ES: Múscu- Muxarradura: iz. Ikus ‘irekiera’. lo FR: Muscle EN: Muscle Arloa: Anat.

162

Nafarreri: iz. Ikus ‘baztanga’. Narritadura: iz. Neurriz kanpoko sentikortasuna Nafarreri zuri: iz. Ikus ‘barizela’. gune batean. ES: Irritación FR: Irritation EN: Nagusitasun: iz. Ikus ‘heldutasun’. Irritation Arloa: Med. Nahasi: ad. Ikus ‘erotu’. Narritagarri: izond. (Gai bati buruz) Hantura edo Nahasi: izond. Ikus ‘ero’. narritadura eragiten duena. ES: Irritante FR: Irri- Nahaskor: izond. (Gorputzei buruz) Beste gorputz tant EN: Irritant Arloa: Med. batzuekin nahasteko gai dena. ES: Miscible FR: Narritakor: izond. Kinaden aurrean neurriz kan- Miscible EN: Miscible Arloa: Kim. poko sentikortasuna duena. ES: Irritable FR: Nahaskortasun: iz. Likido edo gas batek beste liki- Irritable EN: Irritable Arloa: Med. do edo gas batekin uniformeki disolbatzeko Narritakortasun: iz. Ez-ohiko sentikortasuna eta duen ahalmena. ES: Miscibilidad FR: Miscibilité kitzikagarritasuna ezaugarri dituen egoera. ES: EN: Miscibility Arloa: Kim. Irritabilidad FR: Irritabilité EN: Irritability Nahastezin: izond. Nahastu ezin daitekeena. ES: Narritatu: ad. Gaixotasun-kitzikadura eragin orga- Inmiscible FR: Immiscible EN: Immiscible Ar- no batean edo gorputz atal batean; gunea arinki loa: Kim. handitu, eta mina edo erreakzioren bat gertarazi. Nahi gabeko: izlag. Norabide edo kontrol kon- ES: Irritar FR: Irriter EN: To irritate Arloa: Med. tzienterik gabe edo borondaterik gabe gertatzen Narritatze: iz. Ikus ‘narritadura’. dena. Erreflexu-mugimenduen eta zuntz leunez- Nasai: izond. Ikus ‘laxo’. ko giharrei dagokie bereziki. ES: Involuntario Nefrektomia: iz. Giltzurrun baten erauzketa. Tu- FR: Involontaire EN: Involuntary morrak erauzteko, abzesuak drainatzeko edota NANDA: iz. North American Nursing Diagnosis hidronefrosiak tratatzeko egiten da. ES: Nefrec- Association adierazteko siglak. Erizainen erakun- tomía FR: Néphrectomie EN: Nephrectomy Ar- de profesionala da, 1982an sortua. Erizaintza- loa: Med. diagnostikoen terminologiaren taxonomia gara- Nefritiko: izond. Giltzurrunari dagokiona. ES: tzea eta sustatzea du helburu, profesional guztiek Nefrítico FR: Néphrétique EN: Nephritic Arloa: erabili ahal izan dezaten. ES: NANDA FR: Med. NANDA EN: NANDA Nefritis: iz. Giltzurrunari erasaten dioten gaixota- Nano: izond. Ohikoa baino txikiagoa dena; berezi- sunen multzo handietariko bat; hipertentsioa, ki, gorputzeko atalak egoki proportzionatuta ez edema, hematuria, hantura eta ez-ohiko funtzioa dituena. ES: Enano FR: Nain EN: Dwarf ditu ezaugarri. Kronikoa edo akutua izan daite- Narkolepsia: iz. Loaldi sakonetarako joera; haren ke. Nefritis moten artean daude: nefritis akutua, ezaugarri dira: bat-bateko logalea dakarten kri- herentziazko nefritisa, nefritis jariakorra, eta sialdiak, kataplexia, loaldiko paralisia eta ikus- abar. ES: Nefritis FR: Néphrite EN: Nephritis men- nahiz entzumen-haluzinazioak loak har- Arloa: Med. tzean. Krisiak iraupen aldakorra izan dezake. ES: Nefrologia: iz. Giltzurrunaren anatomiaren, fisio- Narcolepsia FR: Narcolepsie EN: Narcolepsy Ar- logiaren eta patologien azterketa. ES: Nefrología loa: Med. FR: Néphrologie EN: Nephrology Arloa: Med. Narkoleptiko: izond. (Gai bati buruz) Narkolepsia Nefrologo: iz. Giltzurruneko gaixotasunetan adi- eragiten duena. ES: Narcoléptico FR: Narcolep- tua. ES: Nefrólogo FR: Néphrologue EN: Ne- tique EN: Narcelptic Arloa: Med. phrologist Arloa: Med. Narkosi: iz. Sentikortasunik eza, gai sorgarrien era- Nefrosi: iz. Giltzurrunetako asaldua; proteinuria, ginez lortua. ES: Narcosis FR: Narcose EN: Nar- hipoalbuminemia eta edema ditu ezaugarri. Glo- cosis Arloa: Med. meruluko gaixotasunetan, giltzurrun-zaineko Narkosi basal: iz. Konorterik gabeko egoera oro- tronbosietan eta gaixotasun orokortu askoren korra; kirurgian, anestesia orokorra eman aurre- konplikazioetan gertatzen da. ES: Nefrosis FR: tik eragiten da. Ez da anestesia orokorra bezain Néphrose EN: Nephrosis Arloa: Med. sakona. ES: Narcosis basal FR: Narcose de base Nefrotiko: izond. Nefrosiari dagokiona. ES: Nefró- EN: Basal narcosis Arloa: Med. tico FR: Néphrotique EN: Nephrotic Arloa: Med.

163 NEGAR EGIN

Negar egin: ad. Begietatik malkoak isuri; atseka- Neoplastia: iz. Kirurgia plastiko mota; zerbait be- bearen, minaren, eta besteren ondorioz, bereziki. rrezartzen edo eransten da. ES: Neoplastia EN: ES: Llorar EN: To cry Neoplasty Arloa: Med. Negar-eragile: izond. (Gai bati buruz) Malkoen ja- Neotenia: iz. Heldu gabeko larbaren itxura izatea rioa eragiten duena. ES: Lacrimógeno FR: Lacry- heldutasunean ere. Behin-behinekoa izaten da, mogène EN: Lacrimator ingurunearen eraginez gertatzen denean, eta en- Negargarri: izond. Negarra eragiten duena. ES: brioia behar baino geroago garatzea du ezaugarri; Lacrimógeno arrazoiak genetikoak direnean, berriz, behin beti- Negarti: izond. Askotan edo erraz negar egiten koa da, eta animaliak larbaldian egiten du bizitza duena. ES: Lagrimoso EN: Tearful osoa. ES: Neotenia FR: Néoténie EN: Neoteny Negartsu: izond. Ikus ‘negarti’. Arloa: Biol. Negel: 1. iz. Ikus ‘herpes’. 2. iz. Ikus ‘erupzio’. Nerabezaro: iz. Ikus ‘adoleszentzia’. Nekatu: 1. ad. Indarra gutxitu, lanaren edo ahale- Nerbio-: (Hitz elkartuetan) Nerbioei dagokiena. ginaren ondorioz. 2. ad. Gogaitu edo gogaitarazi, ES: Nervioso FR: Nerveux EN: nervous gauzak gehiegi errepikatzearen ondorioz. ES: Nerbio: iz. Lokarri-itxurako organoa; sentipenen Cansar, fatigar FR: Fatiguer EN: To tire eta bulkaden eroale eta igorlea da. Bulkada afe- Neke: iz. Gehiegizko jardueraren ondorioz sortuta- renteak igortzen ditu organoetatik entzefalora eta ko egoera eta sentsazioa gorputzean. Ehunen bizkarrezur-muinera, eta bulkada eferenteak, al- gaitasunaren galera dakar; egoera normalean diz, kanpoaldera. Faszikulutan bilduriko nerbio- giharren uzkurdura edo beste jardueraren bat zuntzez eraturik daude nerbioak. ES: Nervio FR: eragiten duten kinadek ez dute halako eraginik, Nerf EN: Nerve Arloa: Anat. nekearen ondorioz. Neke jarraituak abaildura- Nerbio bago: iz. X. garezur bikotea; oinarrizkoa da egoerara eramaten du. Abailduraren ezaugarri hizketarako, irensketarako eta hainbat gorputz dira: eguneroko jardueretarako gaitasunik eza, atalen sentimenerako, eta bai halaber beste fun- kexa fisikoak gehitzea, kontzentratzeko gaitasu- tzio asko betetzeko ere. ES: Nervio vago FR: naren narriadura eta libidoa gutxitzea. ES: Fatiga Nerf vague EN: Vagus nerve Arloa: Anat. FR: Fatigue EN: Fatigue Nerbio pneumogastriko: iz. Ikus ‘nerbio bago’. Nekrosi: iz. Ehunen heriotza; gaixotasun edo le- ES: Nervio pneumogástrico sioen erreakzio moduan gertatzen da. Hainbat Nerbio trigemino: iz. V. garezur bikotea, denetan motatakoa izan daiteke: nekrosi koagulatzailean, luzeena. Oinarrizkoa da murtxikatzeko, aurpegiko odol-fluxua blokeatzen dute odol-koaguluek, eta sentiberatasun orokorrerako eta goiko gihar lapra- ehunen iskemia eragin; nekrosi gangrenatsuan, naren sentiberatasunerako. ES: Nervio trigémino ehunak usteltzea eragiten du iskemiak, bakte- FR: Trijumeau EN: Trigeminal Arloa: Anat. rioen lanarekin. ES: Necrosis FR: Nécrose EN: Nerbio-sistema sinpatiko: iz. Nerbio-sistema auto- Necrosis Arloa: Med. nomoa osatzen duten bi zatietako bat. Betetzen Nematozisto: iz. Luzakin filiformea; zenbait zelen- dituen funtzioak dira: erraiak eta odol-hodiak teraturen azaleran agertzen da, pozoi-zakuari lo- inerbatzea, digestioa moteltzea, bihotz-taupadak turik. Esate baterako, Physalia generoko ordezka- bizkortzea, odol-hodiak uzkurtzea, eta abar; hala, riek eta zenbait marmoka motak duten eztena; gorputza estres-egoerei aurre egiteko prestatzen giza azalean sar daiteke, eta lesio mingarri nahiz du. Oro har, nerbio-sistema parasinpatikoaren hilgarria eragin dezake. ES: Nematocisto FR: aurkako eragina du. ES: Sistema nervioso simpá- Nématocyste EN: Nematocyst Arloa: Biol. tico FR: Système nerveux sympathique EN: Neonatal: izond. (Aro bati buruz) Jaiotza-ondo- Sympathetic nervous system rengo lehenengo 28 egunak betetzen dituena. Neuralgia: iz. Nerbio-sisteman eragina duten pro- ES: Neonatal FR: Néonatal EN: Neonatal zesuen ondoriozko asaldua; min sakona du ezau- Neoplasia: iz. Organismo bateko ehunetan agertzen garri. ES: Neuralgia FR: Névralgie EN: Neural- den egitura berria; ehun normalak ordezkatzen gia Arloa: Med. ditu, eta gaiztoa edo onbera izan daiteke. ES: Neuralgiko: izond. Neuralgiari dagokiona. ES: Neoplasia FR: Néoplasie EN: Neoplasia Arloa: Neurálgico FR: Névralgique EN: Neuralgic Ar- Biol. loa: Med. Neoplasma: iz. Ehunaren hazkuntza berria. ES: Neurastenia: iz. Astenia fisikoa eta psikikoa ezau- Neoplasma FR: Néoplasme EN: Neoplasm garri dituen egoera. Nekea, buruko mina, kon- Oharrak: Organismoko sistema erregulatzaileek tzentratzeko zailtasuna, ahulezia, eta abar ditu ez dute guztiz kontrolatzen zelulen ugalketa, ezaugarri nagusi. Sarritan depresioen ondoren eta, batzuetan, jarrera progresiboa du. Arloa: agertzen den asaldua da. ES: Neurastenia FR: Biol. Neurasthénie EN: Neurasthenia Arloa: Med.

164 NEUROTIKO

Neurasteniko: 1. izond. Neurasteniari dagokiona. tea eta ingurukoarekiko axolagabekeria, besteak 2. izond. Neurastenia duena. ES: Neurasténico beste. Gaixoa lo gera daiteke, baina erraz esna- FR: Neurasthénique EN: Neurasthenic tzen da, eta agindu errazak betetzen ditu. ES: Neurita: Nerbio-zelula baten zilindro-itxurako lu- Neurolepsia FR: Neurolepsie EN: Neurolepsis zakina; neuronaren zelularen gorputzetik dato- Arloa: Med. zen bulkadak garraiatzen ditu. Mielinaz estaliak Neuroleptiko: izond. (Gai bati buruz) Neurolepsia edota mielinarik gabeak izan daitezke. ES: Neu- eragiten duena. ES: Neuroléptico FR: Neurole- rita FR: Neurite, axone EN: Neurite, axon Arloa: ptique EN: Neuroleptic Arloa: Med. Biol. Neurologia: iz. Medikuntzaren adarra; nerbio-sis- Neuritiko: izond. Neuritisari dagokiona. ES: Neu- temaz eta hari erasaten dioten asalduez ardura- rítico Arloa: Med. tzen da. ES: Neurología FR: Neurologie EN: Neuritis: iz. Nerbio baten edo gehiagoren hantura. Neurology Arloa: Med. Gaizkoadurak eta pozoiak dira neuritisaren era- Neurologo: iz. Neurologian aditua. ES: Neurólo- gile nagusiak. Prozesu horren zeinu bereizgarriak go FR: Neurologue EN: Neurologist Arloa: dira: neuralgia, hiperestesia, anestesia, paralisia, Med. gihar-atrofia eta erreflexu falta. ES: Neuritis FR: Neuromuskular: izond. Aldi berean nerbioei eta Névrite EN: Neuritis Arloa: Med. giharrei dagokiena. ES: Neuromuscular FR: Neurobegetatibo: 1. izond. Nerbio-sistema bege- Neuromusculaire EN: Neuromuscular tatiboari dagokiona. 2. izond. (Nerbio multzo Neurona-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘neuronako’. bati buruz) Borondatearen eta kontzientziaren Neurona: iz. Nerbio-sistemako oinarrizko ner- mende ez dauden organoen funtzioak bateratzen bio-zelula. Gorputz zelular batek eta gorputz eta erregulatzen dituena. ES: Neurovegetativo horretatik irteten diren luzakinek osatzen dute. FR: Névrovégétatif EN: Neurovegetative Arloa: Nerbio-bulkadak eroateko ahalmena du. ES: Anat. Neurona FR: Neurone EN: Neuron Arloa: Neurobiologia: iz. Biologiaren adarra; nerbio-siste- Biol. maren anatomiaz eta fisiologiaz arduratzen da. Neuronako: izlag. Neuronari dagokiona, edo neu- ES: Neurobiología FR: Neurobiologie EN: Neu- ronetan dagoena. ES: Neuronal FR: Neuronal robiology Arloa: Biol. EN: Neuronal Neuroendokrinologia: iz. Nerbio-sistemaren eta Neuronaren: izlag. Ikus ‘neuronako’. sistema endokrinoaren arteko harremanaz ardu- Neuropatia: iz. Nerbio-asalduak —endekapenezko ratzen den zientzia. ES: Neuroendocrinología asalduak bereziki— izendatzeko termino oroko- Arloa: Med. rra. Zentzu hertsian hanturazkoak ez diren pro- Neurofisiologia: iz. Nerbio-sistemaren fisiologiaz zesuetarako soilik erabiltzen den arren, kasu guz- arduratzen den zientzia. ES: Neurofisiología FR: tietarako erabiltzen da zentzu zabalean. ES: Neu- Neurophysiologie EN: Neurophysiology ropatía FR: Neuropathie EN: Neuropathy Arloa: Neuroglia: iz. Nerbio-sistema zentralaren euskarri Med. diren zelulak. Euskarri izateaz gain, metabolis- Neuropsikiatria: iz. Medikuntzaren adarra; aldi mo-funtzioak ere badituzte. ES: Neuroglia FR: berean psikiatrikoak eta neurologikoak diren ka- Névroglie EN: Neuroglia Oharrak: Neuroglia suak aztertzen ditu. ES: Neuropsiquiatría FR: motak dira astrozitoak, mikroglia eta oligoden- Neuropsychiatrie EN: Neuropsychiatry Arloa: droglia. Arloa: Anat. Med. Neurokirurgia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘neuroki- Neuropsikologia: iz. Goi mailako nerbio-fun- rurgiko’. tzioen eta garuneko egituren arteko erlazioez ar- Neurokirurgia: iz. Kirurgia mota; nerbio-sistema- duratzen den zientzia. ES: Neuropsicología FR: ko eritasunak sendatzeko ebakuntzak egiten dira Neuropsychologie EN: Neuropsychology Arloa: neurokirurgian. Entzefaloko, bizkarrezur-muine- Med. ko edo nerbio periferikoetako ebakuntza mul- Neurosi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘neurotiko’. tzoa da. ES: Neurocirugía FR: Neurochirurgie Neurosi: iz. Gaitz psikogenoa; haurtzarotik dato- EN: Neurosurgery Arloa: Med. rren gatazka psikiko baten espresio sinbolikoa da Neurokirurgialari: iz. Neurokirurgian aditua den haren sintoma nagusia. Antsietatearen nahiz bar- kirurgialaria. ES: Neurocirujano EN: neurosur- ne-gatazkaren aurrean jokatzeko era desegoki geon Arloa: Med. edo ez-eraginkorra da. ES: Neurosis FR: Névrose Neurokirurgiko: izond. Neurokirurgiari dagokio- EN: Neurosis Arloa: Psikol. na. ES: Neuroquirúrgico Arloa: Med. Neurotiko: 1. izond. Neurosiari dagokiona. 2. Neurolepsia: iz. Kontzientziaren asaldua; haren izond. Neurosia duena. ES: Neurótico FR: Név- ezaugarri dira: jardueraren murrizketa, antsieta- rotique EN: Neurotic Arloa: Psikol.

165 NEURRIZ GAINEKO URDURITASUN

Neurriz gaineko urduritasun: iz. Gehiegizko kitzi- Nodulu-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘nodular’. kapena. ES: Sobrexcitación, sobreexcitación FR: Nodulu: iz. Dermisean edo hipodermisean eratzen Surexcitation EN: Superexcitation den goragune txikia, nodo-itxurakoa. ES: Nódu- Nikotina: iz. Tabako-landaretik ateratzen den al- lo FR: Nodule EN: Nodule Arloa: Biol. kaloide kolorge, disolbagarri, lurrunkor eta toxi- Nodulu linfatiko: iz. Ikus ‘gongoil linfatiko’. ES: koa. Oso erraz disolbatzen da uretan, eta niazina Nódulo linfático lortzeko eta intsektizidak egiteko erabiltzen da. Noizbehinkako: izlag. Gaixotasunari dagokionez, Nikotina asko hartzeak listu-jarioa, okadak, goi- hedatu gabe dagoena; gizabanako bakar batzuei tikak, beherakoa, zefalea, zorabioa, erritmo kardia- erasaten die, eta ez du inolako loturarik leku- koa moteltzea eta, kasu larrietan, arnas giharren denborarekin. ES: Esporádico FR: Sporadique paralisia eragin ditzake. ES: Nicotina FR: Nicoti- EN: Sporadic ne EN: Nicotine Arloa: Kim. Noizean behingo: izlag. Ikus ‘noizbehinkako’. Niktalopia: 1. iz. Argi ahula dagoenean edo ilun- Nosografia: iz. Gaixotasunen deskribapena; gaixo- pean hobeto ikusteko gaitasuna; zenbait animaliak tasunak sistemaka eta ordenan sailkatuz egiten eta ikusmen-arazoak dituzten hainbat pertsonak da. ES: Nosografía FR: Nosographie EN: Noso- izaten dute. Nerbio optikoaren hanturak eta erre- graphy Arloa: Med. tinaren edo koroidearen eritasunek eragiten dute. Nosologia: iz. Gaixotasunen sailkapen sistemati- 2. iz. Gaueko itsutasuna, edo argi gutxi dagoenean koaz arduratzen den zientzia. ES: Nosología FR: ikusteko ahalmen murriztua. ES: Nictalopía FR: Nosologie EN: Nosology Arloa: Med. Nyctalopie EN: Nyctalopia Arloa: Med. Notokorda: iz. Ehun mesodermikoz osatutako lerro Nitrogenatu: izond. Nitrogenoa duena. ES: Nitro- luzea; gorputzaren euskarria da. Nodo primiti- genado FR: Azoté EN: Nitrogenous boan sortu eta garatzen ari den enbrioiaren biz- Nitrogeno: iz. N. Elementu gaseoso kolorge eta karraldeko azalean zehar hedatzen da. ES: Noto- usaingabea. Atmosferako airearen osagairik uga- corda FR: Notocorde EN: Notochord Arloa: En- riena da (% 78ko bolumena), eta, toxikoa ez briolog. den arren, ez da egokia arnasteko. Proteinen eta Nozitu: ad. Ikus ‘sufritu’. azido nukleikoen osagai nagusietako bat da. Nudositate: iz. Ez-ohiko hantura edo gogortasuna; Organismo bizidunentzat ezinbestekoak dira ehun edo organo batean eratu ohi da, eta biribil- nitrogenoaren konposatuak; proteinak eta azido dua izaten da sarritan. ES: Nudosidad FR: No- nukleikoak, berriz, oinarrizkoak. ES: Nitrógeno dosité EN: Nodosity Arloa: Med. FR: Nitrogène EN: Nitrogen Arloa: Kim. Nukleo: 1. iz. Edozein gauza nahiz gorputzen erdi- Nitroglizerina: iz. Glizerinaren ester trinitrikoa; li- ko edo barneko gunea. 2. iz. Zelula bizien er- kido koipetsu horixka da. Toxikoa da, eta erraz diguneko organela esferikoa, ertz zehaztuak di- egiten du eztanda. Hodi zabaltzaile koronarioa tuena. Protoplasmaz inguratua dago, eta zelula- da ur-disoluzio diluituetan; bularreko angina, ren oinarrizko osagaia da; orobat, bere baitan du asma, arteriosklerosia, eta abar tratatzeko erabil- kode genetikoa, organismoaren bizi-sistemak tzen da. ES: Nitroglicerina FR: Nitroglycérine mantentzeko eta haien garapenerako eta haz- EN: Nitroglycerin Arloa: Kim. kuntzarako aginduak emateko ezinbestekoa. 3. iz. Nodo: iz. Masa txiki gogor eta biribildua. ES: Atomo baten erdiko gunea; elektroi kortikalak Nodo FR: Noeud EN: Node Oharrak: Nodo si- haren inguruan banatzen dira. 4. iz. Gauza jaki- nusala dago bihotzaren eskuineko aurikulan. Ar- nen atal zehatza. ES: Núcleo FR: Noyau EN: loa: Anat. Nucleus Nodo aurikulobentrikular: iz. Bihotzeko kitzika- Nukleoaniztun: izond. Nukleo bat baino gehiago dura- eta eroapen-sistemen atala; bihotz-sinuaren dituena; polinuklearra edo multinuklearra. ES: ahoan kokatua dago. ES: Nodo auriculoventri- Plurinuclear FR: Plurinucléaire Arloa: Biol. cular FR: Noeud auriculo-ventriculaire EN: Atri- Nukleobakar: izond. Nukleo bakarra duena. ES: ventricular node Mononuclear EN: Mononuclear Adibideak: Mo- Nodo sinusal: iz. Bihotzeko kitzikadura- eta eroa- nozitoa. Arloa: Biol. pen-sistemen sorburua; goiko kaba zainaren ahoan Nukleofilo: 1. iz. Partikula kimikoa; haren konfi- kokatua dago. Bihotzaren erritmoa erregulatzen gurazio elektronikoak elektroi pare bat emateko du. ES: Nodo sinusal FR: Noeud sinusal EN: Si- ahalmena du. 2. iz. Partikula horiek parte har- nus node tzen duten erreakzio kimikoa. ES: Nucleófilo Ar- Nodular: izond. Noduluei dagokiena; masa edo loa: Kim. egitura txikia, gogorra eta korapilatsua osatzen Nukleolo: iz. Zelularen nukleoko gorputz esferiko dute noduluek. ES: Nodular FR: Nodulaire EN: biribila, bakarra edo anizkuna. Proteinaz, ADNz Nodular eta RNAz osatua dago, eta ezinbestekoa da erri-

166 NUTRIZIO

bosomak eratzeko, horien proteina zelularrak osagaia da. ES: Nucleótido FR: Nucléotide EN: sintetizatzen baititu. ES: Nucléolo FR: Nucléole Nucleotide Arloa: Biokim. EN: Nucleolus Arloa: Biol. Nuliparo: izond. Ikus ‘erdigabe’. Nukleo-mintz: iz. Zelula barneko estalki bikoitza, Nutrizio: iz. Izaki bizidunen ezaugarria; oinarriz- genoma eta nukleoplasma biltzen duena. ES: koa eta orokorra da. Osasunak irauteko eta orga- Membrana nuclear FR: Membrane nucléaire nismoak behar bezala funtzionatzeko, ezinbeste- EN: Nuclear membrane koa da elikagaiak hartzea eta asimilatzea, eta eli- Nukleotido: iz. Molekula organikoa. Haren osagai kagai horiek behar bezala erabiltzea. Hainbat dira: fosfato talde bat, pentosa bat —erribosa funtzio hartzen ditu bere baitan: digestioa, arnas- zein desoxirribosa—, nukleotido bat eta base ni- keta, zirkulazioa, iraizketa eta sistema endokri- trogenatu bat. Gai hori azido nukleikoen hidro- noa. ES: Nutrición FR: Nutrition EN: Nutrition lisitik lortzen da, eta, beraz, azido nukleikoen Arloa: Biol.

167

Obariko: izond. Obulutegikoa, edo hari dagokio- eragiten du sabelaldeko behealdean, min labur na. ES: Ovárico FR: Ovarien EN: Ovarian Arloa: eta gogorra, obulatzen ari den obulutegiaren al- Anat. dean. Arloa: Biol. Obario: iz. Ikus ‘obulutegi’. Obulaziorik ez: iz. Ikus ‘anobulazio’. Obesitate: iz. Gehiegizko gantz-metaketa gorpu- Obulu: iz. Emakumearen ernal-zelula; obulazio- tzean. Batez ere erraietan eta larruazalpeko ehu- garaian, obulutegitik irteten da. ES: Óvulo FR: netan gertatzen da. ES: Obesidad FR: Obésité Ovule EN: Ovum Arloa: Biol. EN: Obesity Arloa: Med. Obulutegi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘obariko’. Obeso: izond. Normala baino pisu handiagoa due- Obulutegi: iz. Emearen ugal-guruin nagusia, ume- na. ES: Obeso FR: Obèse EN: Obese tokiaren alde banatan kokatua. Almendra baten Obliteratu: ad. Hodi nahiz barrunbe bat itxi edo itxura du, eta zurixka eta leuna da. Obulazioan, buxatu. ES: Obliterar FR: Oblitérer EN: To obulu bat askatzen da obulutegiaren azalean da- obliterate Arloa: Med. goen folikulu batetik, hormona gonadotropi- Obozelula: iz. Ikus ‘obulu’. ES: Ovocélula koen eraginez. Hileko zikloa erregulatzen duten Obozito: iz. Obuluaren jatorrizko zelula. ES: Ovo- estrogenoak eta progesterona jariatzen ditu obu- cito, oocito lutegiko folikulu helduak. ES: Ovario FR: Ovai- Obratu: ad. Ikus ‘kaka egin’. re EN: Ovary Arloa: Anat. Obratze: iz. Ikus ‘sabel-huste’. Odol-: (Hitz elkartuetan) Odolari dagokiona, edo Obsesibo: 1. izond. Obsesioari dagokiona. 2. odola duena. ES: Sanguíneo FR: Sanguin EN: izond. Obsesioak jotakoa. ES: Obsesivo, obsesio- Sanguineous nante FR: Obsessivo EN: Obsessive Arloa: Psi- Odol: iz. Organismoaren oinarrizko likidoa; biho- kiat. tzak ponpatzen du arterietan, zainetan eta kapi- Obsesio: iz. Ideia, afektu, irudi edo irrika; behin eta larretan zehar. Odolaren osagai dira: likido argi berriz agertzen da, eta obsesioak jotakoak ezin du horixka bat —plasma— eta hainbat zelula burutik kendu. ES: Obsesión FR: Obsession EN: mota. Zenbait gairen ur-disoluzioa da plasma Obsession Arloa: Psikiat. (gatzak, bitaminak, hormonak, entzimak, glu- Obstetra: iz. Obstetrizian aditua den medikua. ES: zidoak, lipidoak, proteinak eta metabolismoa- Obstetra FR: Obstétricien EN: Obstetrician Ar- ren hondakinak). Globulu gorriak, globulu zuloa: Med. riak eta plaketak dira plasman esekiduran dau- Obstetriko: izond. Obstetriziari dagokiona. ES: den zelula nagusiak. Oxigenoa eta elikagaiak Obstétrico FR: Obstétrical EN: Obstetrical Ar- zeluletara garraiatzea eta karbono dioxidoa eta loa: Med. beste zenbait hondakin-gai kanpora bideratzea Obstetrizia: iz. Medikuntzaren adarra; haurdunal- da odolaren funtziorik garrantzitsuena. ES: San- diaz, erditzeaz eta erditu-ondorenaz arduratzen gre FR: Sang EN: Blood da. ES: Obstetricia FR: Obstétrique EN: Obste- Odol arterial: iz. Bihotzeko ezker-aurikulara eta trics Arloa: Med. bentrikulura igarotzen den odola, biriketan airez- Obulatu: ad. Obulazioa gertatu. ES: Ovular EN: tatu ondoren. Oxigenoa eta elikagaiak eramaten To ovulate Arloa: Biol. dizkio organismo guztiari bihotzetik arterietan Obulazio: iz. Obulua eratzeko eta hartatik askatze- barrena. ES: Sangre arterial FR: Sang artériel EN: ko prozesua, De Graaf-en folikuluan; folikulu Arterial blood helduaren bat-bateko hausturaren ondorioz ger- Odola darion: izond. Odola dariona, edo haren ja- tatzen da askatze hori. Askatu ondoren, obulua rioa eragiten duena. ES: Sangrante, sanguinolen- umetokiraino iristen da Fallopioren hodietan to FR: Sanglant EN: Bloody, bleeding zehar. Obulutegiaren eta hipofisiaren funtzio zi- Odola gatzatu: ad. Ikus ‘koagulatu’. ES: Coagular- kliko endokrinoek eragiten dute obulazioa. ES: se la sangre Ovulación FR: Ovulation EN: Ovulation Oha- Odolaren gatzapen: iz. Ikus ‘odolaren koagulazio’. rrak: Oro har, azken hilekoaren lehen egunetik Odolaren koagulazio: iz. Odola likido izatetik gel hamalau egunera gertatzen da, eta, sarritan, mina erdi solido bihurtzerainoko prozesua. Ehunetako

168 OFTALMIA

lesio baten ondorioz hasten da, odolak eta aireak Odol-piko: iz. Ikus ‘hemorroide’. elkar ukitzean. Hodiaren hormako lesioa gertatu Odol-plasma: iz. Odolaren osagai likidoa; isurkari eta segundo gutxira plaketak pilatzen dira gune argi likatsua da, zelularik eta partikularik ez horretan. Kaltzioaren, plaketen eta ehun-fakto- duena. Odolaren bolumen osoaren % 50 plasma reen kantitatea normala baldin bada, tronbina da. Plasman daude: glukosa, proteinak, aminoazi- bihurtzen da protronbina; tronbinak katalizatzai- doak eta beste zenbait gai elikagarri, urea eta le eginkizuna du, fibrina solugaitz bihur dadin beste iraizketa-produktu batzuk, hormonak, fibrinogenoa. ES: Coagulación de la sangre FR: entzimak, bitaminak eta mineralak. Haren funt- Coagulation sanguine EN: Blood coagulation zio nagusiak dira: elikatzea, iraiztea, immunita- Odol-baso: iz. Ikus ‘odol-hodi’. tea ziurtatzea, isurkarien orekari eustea, gatzen Odolbatu: iz. Ikus ‘koagulu’. eta uraren orekari eustea, presio osmotikoari Odolbildu: iz. Ikus ‘koagulu’. eustea, tenperatura erregulatzea, azido-base ore- Odoldu: ad. Odolez estali, orbandu, zikindu. ES: kari eustea eta hemodinamika erregulatzea. ES: Ensangrentar FR: Ensanglanter EN: To stain Plasma sanguíneo FR: Plasma sanguin EN: with blood, to cover in blood Blood plasma Odoleko: iz. Ikus ‘odolkide’. Odol-talde: iz. Odola sailkatzeko mota bakoitza; Odol-emaile: iz. Bere odola ematen duena, odol- hematien azaleran genetikari dagokionez zeha- banku bati edo beste pertsona bati zuzenean. ES: tzak diren antigenoen araberakoa da sailkapena. Donante de sangre FR: Donneur de sang EN: Lau odol-talde bereizi dira gizakiengan: A, B, AB Blood donor eta 0. ES: Grupo sanguíneo FR: Groupe sanguin Odoleztatu: ad. Ikus ‘odoldu’. EN: Blood group Odol-fluxu: iz. Organo edo ehunetara doan odol Odoluste: 1. iz. Arteria edo zain bat artifizialki ire- kantitate normala. ES: Flujo sanguíneo kitzea, gune jakin batetik odola atera ahal izate- Odolgabetu: ad. Ikus ‘odolustu’. ko. ES: Sangría, flebotomía FR: Effusion de Odol-hodi: iz. Odola garraiatzen duten tutu-itxu- sang, saignée, phlébotomie EN: Bloodletting, rako egitura-sareko osagaietako edozein. Haien phlebotomy 2. iz. Neurriz kanpoko odoljarioa. artean daude: arteriak, arteriolak, kapilarrak, zai- ES: Desangramiento FR: Saignement EN: Blee- nak eta benulak. ES: Vaso sanguíneo FR: Vaisseau ding sanguin EN: Blood vessel Odolustu: ad. Odol asko —edo guztia— galdu. Odoljario: iz. Gorputzeko odol-hodiren bat apur- ES: Desangrar tzean gertatzen den odol-galtzea; gorputzaren Odoluzki: iz. Ikus ‘hemorroide’. kanpoaldean zein barnealdean gerta daiteke. Ar- Odol-zirkulazio: iz. Odolaren ibilbidea; odola terietakoa, zainetakoa edo kapilarretakoa izan bihotzetik abiatu eta arterietara, arterioletara, ka- daiteke. ES: Hemorragia FR: Hémorragie EN: pilarretara, benuletara eta zainetara iristen da, Hemorrhage Arloa: Med. berriz bihotzera itzultzeko. Bi zirkulazio mota Odoljarioaren kontrako: izlag. (Eragile bati buruz) daude: zirkulazio nagusia (bihotzetik gorputz Odoljarioa gatzatzen duena. K bitaminak eragin osora hedatzen da biriketan oxigenatu den odo- handia du horretan. ES: Antihemorrágico, he- la) eta zirkulazio txikia (odola bihotzetik birike- mostático, hemostíptico FR: Agent antihémorr- tara joaten da, oxigenatzeko). ES: Circulación hagique EN: Anthemorrhagic agent Arloa: Med. sanguínea FR: Circulation sanguine EN: Bloods- Odolkide: iz. Beste pertsona batekin ahaidetutako tream pertsona; arbaso beraren bitartez, material gene- Odontologia: iz. Hortz-haginen eta haiei erasaten tikoaren zati bat elkarrekin dute. Bikote odolki- dieten gaixotasunen eta gaixotasun horien trata- deen ondorengoek arrisku handiagoa dute gaixo- menduen azterketa. ES: Odontología FR: Odon- tasun genetikoak pairatzeko. ES: Consanguíneo tologie EN: Odontology Arloa: Med. FR: Consanguin EN: Consanguineous Odontologo: iz. Odontologian aditua. ES: Odon- Odolkidetasun: iz. Enbor beretik datozen gizaba- tólogo FR: Odontologiste, dentiste EN: Odonto- nakoen ahaidetasun naturala. ES: Consanguini- logist, dentist Arloa: Med. dad FR: Consanguinité EN: Consanguinity Ofizinal: iz. Farmakopearen arauetan oinarrituz Odol-koagulu: iz. Masa erdi solidoa, gelatinatsua; prestatutako sendagaia; farmazietan edukitzen odolaren gatzapen-prozesuaren emaitza da. Fi- dute, emateko edo beste prestakin batzuetan brina solugaitzezko sare batean harrapaturik dau- erabiltzeko. ES: Oficinal FR: Officinal Arloa: den eritrozitoz, leukozitoz eta plaketaz osatua Med. dago gehienetan. ES: Coágulo de sangre FR: Oftalmia: iz. Begiaren edo begiko konjuntibaren Caillot sanguine EN: Blood clot hantura akutua. ES: Oftalmía FR: Ophtalmie Odol-kolpe: iz. Ikus ‘apoplexia’. EN: Ophthalmia Arloa: Med.

169 OFTALMIKO

Oftalmiko: izond. Oftalmiari dagokiona. ES: Of- Oinzola: iz. Oinaren azpiko aldea, orpotik beha- tálmico FR: Ophtalmique EN: Ophthalmic Ar- tzetarainokoa. ES: Planta FR: Plante du pied EN: loa: Med. Sole Arloa: Anat. Oftalmologia: iz. Medikuntzaren adarra; begiaren Oinzolako: izlag. Oinzolan dagoena, edo hari da- anatomia, fisiologia eta histologia aztertu, eta gokiona. ES: Plantar FR: Plantaire EN: Plantar begi-asalduen diagnostikoa eta tratamendua egi- Arloa: Anat. ten ditu. ES: Oftalmología FR: Ophtalmologie Oka: iz. Ikus ‘goitika’. EN: Ophthalmology Arloa: Med. Oka egin: ad. Urdaileko edukia ahotik indarrez Oftalmologiko: izond. Oftalmologiari dagokiona. kanporatu; nahita edo nahi gabe gerta daiteke. ES: Oftalmológico FR: Ophtalmological EN: ES: Vomitar FR: Vomir EN: To vomit Ophthalmological Arloa: Med. Okada: iz. Ikus ‘goitika’. Oftalmologo: iz. Oftalmologian aditua. ES: Oftal- Okagarri: izond. Ikus ‘emetiko’. mólogo FR: Ophtalmologiste EN: Ophthalmo- Okaztagarri: izond. Ikus ‘emetiko’. logist Arloa: Med. Oker: izond. Kurba-forma duena; zuzena ez dena. Oftalmoskopia: iz. Begiaren barnealdea aztertzea ES: Curvo,-a helburu duen teknika. Oftalmoskopioa erabiliz Okergune: iz. Ikus ‘kurbadura’. egiten da. ES: Oftalmoscopia FR: Ophtalmosco- Okerra kendu: ad. Oker dagoena zuzendu. ES: pe EN: Ophthalmoscope Arloa: Med. Desencorvar Oftalmoskopio: iz. Tresna optikoa; begiaren Okerragotu: ad. Lehendik gaizki zegoena okerrago barnealdea aztertzeko erabiltzen da. Ispilu za- jarri. ES: Empeorar pal edota ahur bat du, erdigunean zulotxo bat Okerragotze: iz. Okerrera jotzean datzan prozesua. duena. Begiari argia igortzen zaio ispilu horren ES: Empeoramiento FR: Aggravation EN: Wor- bidez, argia erretinan islatzen da, eta ispilua- sening ren erdiguneko zulotxotik itzultzen da atzera. Okerrera egin: ad. Ikus ‘okerragotu’. Horrela, begi-globoaren barne-egiturak azter Okerrera egite: iz. Ikus ‘okerragotze’. ditzake oftalmologoak. ES: Oftalmoscopio FR: Okular: 1. izond. Begian dagoena, edo begiari dago- Ophtalmoscopie EN: Ophthalmoscopy Arloa: kiona. 2. iz. Optikan, tresna optiko baten leiarra Med. edo leiar-sistema; ikuslearen begian ipintzen da. Ohatu: ad. Ikus ‘oheratu’. ES: Ocular FR: Oculaire EN: Ocular Ohe gehigarri: iz. Behar berezietarako ipintzen Okulista: iz. Begiei erasaten dieten gaixotasunetan den ohea. ES: Cama supletoria FR: Lit supplé- aditua. ES: Oculista FR: Oculiste EN: Oculist mentaire EN: Extra bed Arloa: Med. Oheratu: ad. Ohean sartu edo etzan. ES: Encamar Okzipital: 1. izond. Garezurraren atzean, beheal- Ohitura: iz. Joera organikoa; ekintza jarraitu baten dean eta erdian dagoena. 2. iz. Garezurraren atzean, eraginaren emaitza da. ES: Hábito FR: Habitude behealdean eta erdian dagoen hezur laua, simetri- EN: Habit koa; bi alde ditu, eta kondiloz hornitua dago, Oholez bermatu (hezurra): iz. Gorputz atal kolpa- atlas hezurrarekin giltzatu ahal izateko. ES: Occi- tu bat euskarri batekin mugikortasunik gabe pital FR: Occipital EN: Occipital Arloa: Anat. utzi, egonkortu nahiz babestu. ES: Entablillar Okzipuzio: iz. Buruaren atze-behealdea. ES: Occi- FR: Attitude antalgique EN: Splinting pucio FR: Occiput EN: Occiput Arloa: Anat. Oi: iz. Aho-mukosaren atal gorrixka, loditua eta Oldarkor: izond. Ikus ‘agresibo’. egokitua. Hortz-haginen euskarri da, eta irten ez Oligoelementu: iz. Elikadurarako eta prozesu fisio- diren koroak gainetik estali edota irten direnen logikoetarako ezinbestekoa den elementua. Oso lepoa inguratzen du. ES: Encía FR: Gencive EN: kantitate txikitan agertzen da organismoan. Ezin- Gingiva bestekoa da animalien eta landareen hazkuntzara- Oin: iz. Beheko gorputz-adarraren behe-muturreko eta ugalketarako. ES: Oligoelemento FR: Oli- ko zatia; gorputzaren pisuaren euskarri da. Tar- go-élément EN: Trace element Adibideak: Oligoe- tsoak, metatartsoak eta falangeek osatzen dute. lementuak dira burdina, zinka, manganesoa, ES: Pie FR: Pied EN: Foot kobrea, magnesioa, iodoa eta fluorra. Arloa: Biol. Oinaldeko gongoil: iz. Ikus ‘gongoil basal’. Oligofrenia: iz. Adimen-urritasuna; garapen inte- Oinarri: iz. Ikus ‘base’. lektualaren atzerapena eragiten du, sortzetik edo Oinaze: iz. Ikus ‘sufrimendu’. oso goiz. Adimen-urritasun maila guztiak dira Oinazpi: iz. Ikus ‘oinzola’. oligofrenia. Herentziazkoa, defizitarioa nahiz eri- Oinbular: iz. Oinaren gainaldea; orkatilatik beha- tasun kutsagarri baten ondoriozkoa izan daiteke, tzetaraino doa. ES: Empeine FR: Cou-de-pied besteak beste. ES: Oligofrenia FR: Oligophrénie EN: Instep Arloa: Anat. EN: Oligophrenia Arloa: Psikol.

170 ONTOGENESI

Oligofreniko: 1. izond. Oligofreniari dagokiona. ción FR: Malaise, indisposition EN: Malaise, an- 2. izond. Oligofrenia duena. ES: Oligofrénico noyance EN: Mentally retarded Arloa: Psikol. Ondoezik: adlag. Osasunez ondo ez. ES: Indis- Oligomero: iz. Kate motzeko polimeroa. Proteina puesto EN: Indisposed, unwell konplexua da, monomeroz osatua. Makromole- Ondoezik jarri: ad. Ikus ‘ondoeztu’. kulak baino askoz ere molekula-pisu apalagoa Ondoeztu: ad. Ondoeza edo osasun falta jasan. ES: du. ES: Oligómero FR: Oligomère EN: Oligo- Indisponer FR: Indisposer EN: To upset, to mer Arloa: Kim. make unwell OLT (Osasun Laguntzaile Teknikoa): iz. Erizain- Ondorengo: izlag. Beheranzko lerroan, seme-ala- tzako unibertsitate-diplomatua. ES: ATS (Asis- ben, biloben eta gainerako belaunaldien mul- tente Técnico Sanitario) FR: Infirmière autorisée tzoari dagokiona. ES: Descendencia FR: Descen- EN: Registered nurse dance EN: Progeny OME (Osasunerako Mundu Erakundea): iz. Na- Ondoretasun: iz. Ikus ‘herentzia’. zio Batuen erakunde espezializatua. Munduko Ondoretasunezko: izlag. Ikus ‘herentziazko’. edo eskualde zenbaitetako osasun-arazoez ardu- Onera egin: ad. Ikus ‘erreakzionatu’. ratzen da nagusiki. Betetzen dituen funtzioen ar- Onfalozele: iz. Ikus ‘zilbor-hernia’. tean daude: laguntza teknikoa ematea, gaixotasu- Onikofagia: iz. Azazkalak eta haien inguruko azala nen ikerkuntza epidemiologikoa bultzatzea eta hozkatzeko ohitura; sarritan larruazaleko lesioak laguntzea, osasun-neurriak gomendatzea, zien- eragiten ditu. Barneko tentsioa kanporatzeko tzialarien eta osasun-profesionalen taldeen artean modua da zenbaitentzat. Lesioak dituzten hatzak elkarlana bultzatzea, eta osasunaren inguruko in- egunero bendatzea eta zapore desatsegineko gai- formazioa eta aholkuak ematea. ES: OMS (Orga- ren bat ematea da onikofagiaren aurkako trata- nización Mundial de la Salud) FR: OMS (Or- mendua. ES: Onicofagia FR: Onychophagie EN: ganisation Mondiale de la Santé) EN: WHO Onychophagia Arloa: Med. (World Health Organization) Oniriko: izond. Ametsei dagokiena. ES: Onírico Omoplato: iz. Triangelu-itxurako hezur zapala, FR: Onirique EN: Oneiric Arloa: Psikol. sorbaldaren atzealdean dagoena. ES: Omóplato, Onirismo: iz. Eldarnio larria; gaixoa esna dagoela- escápula FR: Omoplate, scapula EN: Shoulder rik ere, ametsetako hautemateak izaten ditu. ES: blade, scapula Arloa: Anat. Onirismo FR: Onirisme EN: Oneirism Arloa: Onbera: izond. Osasunarentzat arriskurik ez da- Psikol. karren tumorra edo gaizkoadura. ES: Benigno Onkogene: iz. Minbizia eragin dezakeen genea edo FR: Bénin EN: Benign Arloa: Med. gene taldea. Egoera normalean, zelulen hazkun- Onddo: iz. Mikroorganismo eukariotikoa, zelula tzan eta ugalketan parte hartzen dute gene ho- bakarrekoa edo zelula anitzekoa. Haren zelulek riek. Baina, asalduren bat gertatzen denean, zelu- horma zurruna dute, eta ez dute klorofilarik. la baten eraldatze kaltegarria eragin dezakete. ES: Landare-erreinuan sailkatzen dira. Zenbait on- Oncogén FR: Oncogéne EN: Oncogene Arloa: ddok gaizkoadurak eragiten dituzte gizaki eta Med. animalietan. ES: Hongo FR: Fongus EN: Fungus Onkogeno: izond. (Gai, organismo edo ingurune Onddoen kontrako: izond. (Gai bati buruz) On- bati buruz) Tumorren sorrera eragiteko ahalme- ddoak suntsitzen dituena, edo haien hazkundea na duena. ES: Oncogénico FR: Oncogénique eta ugalketa eragozten duena. ES: Antimicótico EN: Oncogenic Arloa: Med. FR: Antimycotique EN: Antimycotic Arloa: Onkologia: iz. Medikuntzaren adarra; tumorren Med. azterketaz eta tratamenduaz arduratzen da. ES: Ondeste: iz. Heste lodiaren azken zatia, kolon sig- Oncología FR: Oncologie EN: Oncology Arloa: moidetik uzkiraino doana. Pelbisaren atzeko eta Med. ezkerreko aldean dago. Zilindro-itxura du, behe- Onkologiko: izond. Onkologiari dagokiona. ES: ko aldean izan ezik, eta 12 cm inguruko luzera Oncológico FR: Oncologique EN: Oncological du. ES: Recto FR: Rectum EN: Rectum Arloa: Onkologo: iz. Onkologian aditua; gaixotasun neo- Anat. plasikoen eta, bereziki, minbiziaren azterketan Ondesteko: izlag. Ondesteari dagokiona, edo on- eta tratamenduan dihardu. ES: Oncólogo FR: destean dagoena. ES: Rectal FR: Rectal EN: Rec- Oncologue EN: Oncologist Arloa: Med. tal Arloa: Anat. Ontogenesi: iz. Organismo baten bizitzaren histo- Ondoez: iz. Osasun-asaldu arina; gorputz osoko ria, obulua zelula bat besterik ez den unetik mina du ezaugarri, eta sarritan gaixotasun baten jaiotza-unera arte; bitarte horretako desberdin- hasiera adierazten du. ES: Malestar, indisposi- tze- eta hazkuntza-fase guztiak hartzen dira kon-

171 ONTOGENETIKO

tuan. ES: Ontogénesis FR: Ontogenèse, ontogé- Osteoblasto: iz. Hezur-ehuneko zelula; hezur-ehu- nie EN: Ontogenesis, ontogeny Arloa: Biol. na sortzen du. Osteoplastoetan egon ohi da. ES: Ontogenetiko: izond. Ontogenesiari edo ontoge- Osteoblasto FR: Ostéoblaste EN: Osteoblast Ar- niari dagokiona. ES: Ontogenético FR: Ontogé- loa: Anat. nétique EN: Ontogenetic Arloa: Biol. Osteoklasto: iz. Hezur-ehuneko zelula handia, nu- Oozito: iz. Ikus ‘obozito’. kleo ugari dituena; hezurren hazkuntza- eta osa- Operatu: ad. Ikus ‘ebakuntza egin’. tze-prozesuetan parte hartzen du. ES: Osteoclas- Organo: iz. Hainbat ehunek osatzen duten egitura, to FR: Ostéoclaste EN: Osteoclast funtzio jakin bat betetzeko. Adibideak: Entzu- Osteomalazia: iz. Hezurretako asaldu metabolikoa; men-organoa, ikusmen-organoa, gibela, giltzu- hezur-matrizearen mineralizazio-urritasuna du rrunak, eta abar. ES: Órgano FR: Organe EN: ezaugarri. Hezurrak bigundu egiten dira, eta, Organ hauskortasuna eta malgutasuna hainbesteraino- Organo genital: iz. Ikus ‘sexu-organo’. koak izanik, hezurrak ezin ditu dagozkion fun- Osasun: iz. Organismoak bere funtzioak modu tzioak bete. Fosforo, kaltzio nahiz D bitamina normalean betetzen dituen egoera, gaixotasunik gutxiegi duen dieta baten edo eguzki-argia ez gabekoa. ES: Salud FR: Santé EN: Health hartzearen ondorio izan daiteke; D bitamina har- Osasuntsu: izond. Osasun oneko. ES: Sano FR: tuz sendatzen da. ES: Osteomalacia FR: Ostéo- Sain EN: Healthy malacie EN: Osteomalacia Arloa: Med. Osifikatu: ad. Hezur-ehuna eratu. ES: Osificarse Osteopata: iz. Hezurretako gaixotasunetan aditua. Osifikazio: iz. Hezur-ehuna eratzeko prozesua. ES: ES: Osteópata FR: Ostéopathe EN: Osteopath Osificación FR: Ossification EN: Ossification Arloa: Med. Osmometro: iz. Presio osmotikoa neurtzeko era- Osteopatia: iz. Hezurretako asalduen izen oro- biltzen den tresna. ES: Osmómetro FR: Os- korra. Ohiko forma guztiak erabiltzen dira haren momètre EN: Osmometer Arloa: Kim. tratamendurako eta diagnostikorako, sendagaiak, Osmosi: iz. Disolbatzaile bat —ura, adibidez— so- kirurgia eta erradiazioa barne, baina arreta bere- lutu-kontzentrazio txikieneko disoluziotik han- zia eskaintzen zaio organoen eta gihar-hezurdura dienekora igarotzeko prozesua; mintz erdi iragaz- sistemaren arteko harremanari. Osteopatek ma- kor batean zehar gertatzen da, harik eta bi aldee- nipulazio bidez aztertzen eta zuzentzen dituzte tan kontzentrazioak berdintzen diren arte. ES: egitura-arazoak. Metodo garrantzitsua da osa- Ósmosis FR: Osmose EN: Osmosis Arloa: Fis. sun-arazoen diagnostikoan eta tratamenduan. Osmotiko: izond. Osmosiari dagokiona. ES: Os- ES: Osteopatía FR: Ostéopathie EN: Osteopathy mótico FR: Osmotique EN: Osmotic Arloa: Arloa: Med. Kim. Osteoplastia: iz. Hezur-ehunean egindako kirurgia Oso gizen: izond. Ikus ‘obeso’. plastikoa. ES: Osteoplastia FR: Ostéoplastie EN: Oso lodi: izond. Ikus ‘obeso’. Osteoplasty Arloa: Med. Ospitale: iz. Osasun-laguntza eskaintzen duen era- Osteoporosi: iz. Hezurren barnean ohikoak baino kundea; oheak, etengabeko erizaintza-zerbitzuak tarte handiagoak eratzea, deskaltzifikaziorik eta sendagile taldea eskaintzen ditu modu anto- gabe. Osteoporosiak eragin ditzake: mina (bere- latuan. Ospitalean egiten dira, besteak beste, gai- ziki bizkarraren beheko aldean), haustura patolo- xotasunen diagnostikoa eta tratamendua. ES: gikoak, altuera gutxitzea eta hainbat itxuragabe- Hospital FR: Hôpital EN: Hospital tasun. Idiopatikoa izan daiteke, baina baita beste Ospitale psikiatriko: iz. Osasun-erakundea; buru- zenbait asalduren ondoriozkoa ere. ES: Osteopo- asalduak dituzten gaixoez arduratzen da. ES: rosis FR: Ostéoporose EN: Osteoporosis Oharrak: Hospital psiquiátrico FR: Hôpital psychiatrique Ohikoagoa da menopausia ostean dauden ema- EN: Psychiatric hospital kumeetan, gutxi mugitzen diren pertsonetan eta Ospitaleratu: ad. Gaixo bat erakunde batera joan luzaroan tratamendu esteroideoa jaso duten giza- edo eraman, tratamendu psikologikoa nahiz fisi- banakoetan. Arloa: Med. koa jaso dezan. Gaixoa bera edo gizartea babeste- Oszilakor: izond. Oszilazioa duena. ES: Oscilato- ko egiten da. ES: Hospitalizar FR: Hospitaliser rio FR: Oscillatoire EN: Oscillatory Arloa: Fis. EN: To hospitalize Oszilazio-: (Hitz elkartuetan) Oszilazioei dagokie- Ospitaleratze: iz. Ikus ‘ospitalizazio’. na, edo haiek eragina. ES: Oscilatorio FR: Osci- Ospitalizazio: iz. Gaixoak ospitalean egiten duen llatoire EN: Oscillatory Arloa: Fis. egonaldia, tratamendu egokia jaso dezan. ES: Oszilazio: iz. Alde batetik besterako txandakako Hospitalización FR: Hospitalisation EN: Hospi- mugimendua; lerro berean egiten den mugimen- talization dua da, alde batera eta bestera. ES: Oscilación FR: Oscillation EN: Oscillation Arloa: Fis.

172 OXIGENO-BALOI

Oszilografo: iz. Oszilazio elektrikoak erregistratze- nico FR: Oxyacétylénique EN: Oxyacetylene Ar- ko tresna; bihotz-jarduera ikusteko erabiltzen da, loa: Kim. galbanometro bati egokiturik. ES: Oscilógrafo Oxidakor: izond. Oxida daitekeena, herdoil daite- FR: Oscillographe EN: Oscillograph Arloa: Fis. keena. ES: Oxidable FR: Oxydable EN: Oxida- Osziloskopio: iz. Denborarekin aldatzen den mag- ble Arloa: Kim. nitude fisiko baten gorabeherak adierazten di- Oxidatu: 1. ad. Elementu bat oxigenoarekin kon- tuen tresna; korronte elektrikoa irudika daiteke binatu, hidrogenoa kanporatuz edo elementu ba- tresna horren bidez. ES: Osciloscopio FR: Osci- ten balentzia —elektroiak galtzean— handituz. lloscope EN: Oscilloscope Arloa: Elektrom. 2. ad. Gai baten oxidazioa eragin. ES: Oxidar Otalgia: iz. Belarriko mina, sarritan hantura baten FR: Oxyder EN: To oxidize Arloa: Kim. ondoriozkoa; akutua, minsorra, sumingarria, al- Oxidatzaile: izond. Beste gai baten elektroiak har- dizkakoa edo etengabea izaten da. Ez du zertan tuz, hura oxidatzeko gaitasuna duena. ES: Oxi- belarriko gaixotasun batek eragina izan. Izan ere, dante FR: Oxydant EN: Oxidant Arloa: Kim. belarriko mina eragin dezakete sudurreko, aho- Oxidazio: iz. Elementu edo gai bat oxigenoarekin barrunbeko, laringeko nahiz tenporalaren eta konbinatzea; konposatu baten oxigeno-edukia matrailezurraren arteko giltzadurako gaizkoadu- areagotzea. Kimikan, elementu edo gai bati elek- rek eta beste zenbait prozesuk. ES: Otalgia FR: troien galera eragitea. ES: Oxidación FR: Oxyda- Otalgie EN: Otalgia Arloa: Med. tion EN: Oxidation Oharrak: Erredukzioaren Otitis: iz. Belarriaren hantura —kronikoa zein kontrako fenomenoa da. Arloa: Kim. akutua— edo gaizkoadura. Kaltetutako atalaren Oxidazioaren kontrako: izlag. Ikus ‘antioxidante’. arabera, kanpo-otitisa, barne-otitisa eta erdiko Oxido: iz. Oxigenoa elementu batekin nahiz erra- otitisa bereizten dira. ES: Otitis FR: Otite EN: dikal batekin elkartzean sortzen den konposatua. Otitis Arloa: Med. ES: Óxido FR: Oxyde EN: Oxide Arloa: Kim. Otologia: iz. Medikuntzaren adarra; belarriaren az- Oxigenatu: 1. ad. Gai bat oxigenoarekin konbi- terketa du helburu, belarriko gaixotasunen eta natu, oxido bat eratzeko. 2. ad. Odolari dago- asalduen diagnostikoa eta tratamendua barne. kionez, hemoglobinak oxigeno atomoa finkatu. ES: Otología FR: Otologie EN: Otology Arloa: 3. ad. Aireztatu, aire freskoa arnastu. ES: Oxige- Med. nar FR: Oxygéner EN: To oxygenate Arloa: Otorrinolaringologia: iz. Medikuntzaren adarra; be- Med., Kim. larriko, sudurreko eta eztarriko, eta buruaren eta Oxigenatu: izond. Oxigenoa duena; oxigenoarekin lepoaren alboko egituretako asalduen diagnosti- konbinatua edo nahastua dagoena. ES: Oxigena- koaz eta tratamenduaz arduratzen da. Hiru azpia- do FR: Oxygéné EN: Oxygenated Arloa: Med., dar ditu: otologia, errinologia eta laringologia. ES: Kim. Otorrinolaringología FR: Oto-rhino-laryngologie Oxigenazio: iz. Gorputz edo nahaste bat oxigenoa- EN: Otorhinolaryngology Arloa: Med. rekin konbinatzeko prozesua. ES: Oxigenación Otorrinolaringologo: iz. Belarriko, sudurreko eta FR: Oxygénation EN: Oxygenation Arloa: Kim. eztarriko gaixotasun eta lesioen diagnostikoan Oxigeno: iz. O. Elementu kimiko gaseosoa, kolo- eta tratamenduan aditua den sendagilea. ES: re, usain eta zaporerik gabea; ezinbestekoa da Otorrinolaringólogo FR: Oto-rhino-laryngolo- giza arnasketarako. Oinarrizko gaia da suarentzat giste EN: Otorhinolaryngologist Arloa: Med. eta arnasketarako, baina hilgarria da egoera pu- Otoskopio: iz. Kanpo-belarria, belarri-mintza edo- ruan edo kontzentrazio altuegian. Anestesian, ar- ta erdiko belarria aztertzeko egokia den tresna. nas terapian, eta abarretan erabiltzen da. ES: Argi batez eta leiar handitzaileez osatua dago. ES: Oxígeno FR: Oxygène EN: Oxygen Oharrak: Bi- Otoscopio FR: Otoscope EN: Otoscope Arloa: riketako anormaltasunak dituzten pertsonetan, Med. betiko intoxikazioa eragin dezake oxigeno-gain- Oxhidrilo: iz. Hidroxiloa; —OH talde monoba- dosiak. Arloa: Kim. lentea da. ES: Oxhidrilo Arloa: Kim. Oxigeno-baloi: iz. Oxigenoz beteriko poltsa; batez Oxiazetileniko: izond. Oxigenoaren eta azetilenoa- ere inalazioetarako erabiltzen da. ES: Balón de ren arteko nahasteari dagokiona. ES: Oxiacetilé- oxígeno FR: Ballon EN: Balloon

173

Pairamen: iz. Ikus ‘sufrimendu’. Pankreako: izlag. Ikus ‘pankreatiko’. Pairatu: ad. Ikus ‘sufritu’. Pankreako urin: iz. Pankrearen jariakin likidoa, li- Palatino: izond. Ikus ‘ahosabaiko’. katsua, gardena eta alkalinoa; elikagaiek duode- Palio: iz. Ikus ‘garun-kortex’. ES: Palio noan eragindako kitzikaduraren ondorioz sor- Pallium: iz. Ikus ‘garun-kortex’. ES: Pallium FR: tzen da. Haren osagaiak dira: gai albuminoideak, Pallium EN: Pallium Arloa: Biol. hartzigarriak, leuzina, xaboiak, gantzak eta gatzak. Palpitazio: iz. Pertsonak zuzenean atzematen duen Ezinbestekoa da proteinak aminoazido bihurtze- bihotz-taupada azkarra; emozio-erreakzioei nahiz ko, irentsitako gantzak glizerol eta gantz-azido zenbait bihotz-asalduri egozten zaie. ES: Palpita- bihurtzeko, eta almidoia azukre sinple bihurtze- ción FR: Palpitation EN: Palpitation Arloa: ko. ES: Jugo pancreático FR: Suc pancréatique Med. EN: Pancreatic juice Paludiko: 1. izond. Paludismoari dagokiona. 2. Pankreatiko: izond. Pankreari dagokiona, edo izond. Paludismoak eragindako edozein asalduri pankrean dagoena. ES: Pancreático FR: Pancréa- eta hura jasaten duen pertsonari dagokiona. ES: tique EN: Pancreatic Arloa: Anat. Palúdico FR: Paludique EN: Malarial Arloa: Papila: iz. Irtengune koniko txikia; larruazalekoa Med. eta mukosetakoa bereziki. ES: Papila FR: Papille Paludismo: iz. Plasmodium generoko espezieek EN: Papilla Arloa: Biol. eragindako gaixotasun infekzioso akutu endemi- Papiloma: iz. Larruazaleko nahiz mukosetako neo- koa; Anopheles generoko eltxoek transmititzen plasia epitelial onbera; hipertrofiatutako papila dute. Paludismoaren ezaugarri dira: hotzikarak, eran garatzen da. ES: Papiloma FR: Papillome aldizkako sukarra, anemia, esplenomegalia eta EN: Papilloma Oharrak: Garatxoak dira papilo- odolean zenbait plasmodio-espezie izatea. Mala- marik arruntenak. Arloa: Med. riak jotako eriak sendatzeko, hematozooarioen Papula: iz. Lesio solido eta txikia, larruazaleko ir- ugalketa galarazten duten botikak erabiltzen dira. tengune erakoa. ES: Pápula FR: Papule EN: Pa- Hainbat izen hartzen ditu, agente eragilearen pule Arloa: Med. nahiz kaltetutako organoaren arabera. Gehienbat Parabiosi: iz. Leku berean bizi diren espezie bereko tropikoko eta tropiko inguruko lurraldeetako bi animalia talderen arteko harremana, ez bata- eritasuna da, eta ur geldiak lehortzen uztea eta rentzat ez bestearentzat kaltegarria ez dena. ES: larbak intsektu-hiltzailez hiltzea da hura desa- Parabiosis FR: Parabiose EN: Parabiosis Arloa: gerrarazteko modua. ES: Paludismo FR: Paludis- Biol. me EN: Paludism Oharrak: Odol-isuraldatzeetan Parafina: iz. Pisu handiko molekulak dituzten hi- ere kutsa daiteke, emailearen odola kutsaturik drokarburoen nahastea, solidoa nahiz likidoa. egonez gero. Arloa: Med. Histologian erabiltzen da, inklusio-materia gisa Pandemia: iz. Intentsitate handiko epidemia larria, eta sendagaiak barneratzeko. ES: Parafina FR: lurralde askotara zabaldua edo eskualde bateko ia Paraffine EN: Paraffin Adibideak: Metano gasa, biztanle guztiei erasaten diena. ES: Pandemia kerosenoa eta parafina-argizaria. Arloa: Kim. FR: Pandémie EN: Pandemia Arloa: Med. Paralisi: iz. Gorputzeko atal baten edo gehiagoren Pandemiko: izond. Pandemiari dagokiona; lurral- sentikortasuna edo mugimendua gutxitzea nahiz de bateko, herri bateko nahiz munduko biztan- galtzea ezaugarri duen asaldua. Traumatismoak, le guztiei erasaten dien gaixotasuna. ES: Pandé- tumorrak, intoxikazioak, nerbio-sistemako gai- mico FR: Pandémique EN: Pandemic Arloa: xotasunak, garuneko zirkulazio-arazoak eta gaixo- Med. tasun kutsagarriak izaten dira haren eragile Pankrea: iz. Hosto-formako guruina, urdailaren garrantzitsuenak. ES: Parálisis FR: Paralysie EN: atzean dagoena; funtzio exokrino eta endokri- Paralysis Oharrak: Gorputz-adar bakar bati noak ditu. Digestio-entzimak, intsulina eta glu- (monoplegia), beheko gorputz-adarrei (paraple- kagoia jariatzen ditu. ES: Páncreas FR: Pancréas gia), lau gorputz-adarrei (tetraplegia) nahiz gor- EN: Pancreas Oharrak: Intsulina gutxiegi dene- putzaren alderdi bati (hemiplegia) eragin die- an, diabetesa agertzen da. Arloa: Anat. zaieke paralisiak.

174 PARODONTOSI

Paralitiko: izond. Paralisiari dagokiona, edo parali- gina du organismoan: digestioa bizkortzen du, sia duena. ES: Paralítico FR: Paralytique EN: Pa- bihotz-taupadak moteltzen ditu, odol-hodiak za- ralytic baltzen ditu, eta abar. ES: Parasimpático FR: Pa- Paralizatu: ad. Paralisi-egoera bat eragin, edo para- rasympathique EN: Parasympathetic Arloa: lisi-egoera batean sartu. ES: Paralizar FR: Paraly- Anat. ser EN: To paralize Arloa: Med. Parasito-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘bizkarroi-’. Paralizatze: iz. Mugikortasuna duen zerbait geldi- Parasito: iz. Ikus ‘bizkarroi’. tzea. ES: Paralización FR: Paralysie EN: Paralysis Parasitoak hil: ad. Parasitoak deuseztatu. ES: Des- Arloa: Med. parasitar Paramnesia: iz. Oroimenaren asaldu kualitatiboa; Parasitoen kontrako: izlag. Ikus ‘antiparasitario’. benetakoak ez diren gertaerak gogoratzea du Parasitologia: iz. Bizkarroiak aztertzen dituen ezaugarri. ES: Paramnesia FR: Paramnésie EN: zientzia alorra. ES: Parasitología FR: Parasitolo- Paramnesia Arloa: Psikiat. gie EN: Parasitology Arloa: Biol. Paranoia: iz. Asaldu psikotikoa; etengabeko oldar- Parasitosi: iz. Bizkarroiek eragindako gaixotasuna kortasuna eragiten du. Pentsamendu landua eta edo gaizkoadura. ES: Parasitosis FR: Parasitose mesfidatia ditu ezaugarri; eseste- eta handitasun- EN: Parasitosis Arloa: Med. eldarnioak agertzen dira. Eldarnioa, oro har, gai Paratifoide: iz. Gaixotasun kutsagarria; Salmonella baten ingurukoa izaten da. ES: Paranoia FR: Pa- paratyphi baziloak eragiten du. Sukar paratifoide ranoïa EN: Paranoia Arloa: Psikiat. izenez ere ezagutzen da. ES: Paratifoideo/a FR: Paranoide: 1. izond. Paranoiarekin erlazionatuta Paratyphoïde EN: Paratyphoid Arloa: Med. dagoena, edo haren antzeko ezaugarriak dituena. Paratipo: iz. Tipo berekoa izan gabe, egilearen be- 2. iz. Nortasun-asaldua. ES: Paranoide FR: Para- rezko deskribapenarekin bat datorren aleetariko noïde EN: Paranoid Arloa: Psikiat. edozein. ES: Paratipo FR: Paratype EN: Paratype Paranoiko: 1. izond. Paranoiari dagokiona. 2. izond. Arloa: Biol. Paranoia duena. ES: Paranoico FR: Paranoïaque Parenkima: 1. iz. Landareen oinarrizko ehuna; EN: Paranoiac Arloa: Psikiat. hainbat funtzio betetzen ditu: gaiak metatzea, Paraplegia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘paraplegiko’. ehunak berregitea, eta abar. 2. iz. Organo baten Paraplegia: iz. Beheko gorputz-adarren paralisia oinarrizko elementu bereizgarri edo funtzionala. (sentikortasun- edo mugimendu-galera) ezauga- Batez ere guruinei dagokie. ES: Parénquima FR: rri duen asaldua, oro har orno-muineko lesioren Parenchyme EN: Parenchyma Arloa: Biol., Anat. batek eragina. Lesio horien eragile izaten dira, Paresia: iz. Paralisi arina, erabatekoa ez dena. ES: besteak beste: istripuak, erorikoak, su-armek era- Paresia, paresis FR: Parésie EN: Paresis Arloa: gindako zauriak, eskoliosia, bizkarrezur bifidoa Med. eta alkoholismoa. ES: Paraplejía FR: Paraplégie Parestesia: iz. Sentikortasun subjektiboaren bat- EN: Paraplegia Arloa: Med. bateko asaldua; esate baterako, inurritzea. Ner- Paraplegiadun: izond. Ikus ‘paraplegiko’. bio-sistema zentraleko nahiz periferikoko edo- Paraplegiko: izond. Paraplegiari dagokiona, edo zein eritasunek eragin dezake parestesia. ES: Pa- paraplegia duena. ES: Parapléjico FR: Paraplégi- restesia FR: Paresthésie EN: Paresthesia Arloa: que EN: Paraplegic Med. Parapsikologia: iz. Psikologiaren adarra; egungo Pareta: iz. Barrunbe edo organo bat ixten edo mu- zientziak azaltzen ez dituen eta oinarri jakinik ez gatzen duen atala. ES: Pared FR: Paroi EN: Wall duten prozesu fisiko-psikikoak (iragarmena, psi- Arloa: Anat. kokinesia, telepatia, eta abar) aztertzen ditu. ES: Parietal: 1. iz. Garezurreko hezur bikoitia, fronta- Parapsicología FR: Parapsychologie EN: Parapsy- laren eta okzipitalaren artekoa. Gizakiaren gare- chology zurreko gainaldearen eta alboen zati handi bat Parapsikologiko: izond. Parapsikologiari dagokio- hartzen du. 2. izond. Organo edo barrunbe bana. ES: Parapsicológico FR: Parapsychologique ten kanpoko paretari dagokiona. 3. iz. Urdaileko EN: Parapsychological mukosako zelula, azido klorhidrikoa jariatzen Parapsikologo: iz. Parapsikologiaren ikerketan duena. ES: Parietal FR: Pariétal EN: Parietal Ar- diharduena; ohiko pentsamendu zientifikoak loa: Anat. azaltzen ez dituen fenomeno psikologikoak az- Parodonto: iz. Egitura anatomiko eta funtzionala; tertzen ditu. ES: Parapsicólogo EN: Psychic, pa- ertz albeolarrek, perizementuak eta hortz-oiek rapsychologist osatzen dute. ES: Parodoncio FR: Parodonte EN: Parasinpatiko: iz. Nerbio-sistema begetatiboaren Periodontium Arloa: Anat. zati bat. Erraiak eta odol-hodiak inerbatzen ditu. Parodontosi: iz. Hortzen inguruko ehunetako asal- Nerbio-sistema sinpatikoaren alderantzizko era- dua; ez du hanturarik eragiten. Paradontoa dese-

175 PAROTIDA

gitea dakar. ES: Parodontosis FR: Parodontose rako, osasuna zaintzeko eta gaixotasunen pre- EN: Parodontosis Arloa: Med. bentziorako heziketa. Parotida: iz. Listu-guruinetan handiena. Kanpoko Pedagogiaren: izlag. Ikus ‘pedagogiko’. entzunbidearen azpialdean eta barailaren goranz- Pedagogiko: izond. Pedagogiari dagokiona. ES: ko adarraren artean dago, alde bietan. Haren ja- Pedagógico FR: Pédagogique EN: Pedagogic, pe- riakinak ahora isurtzen dira, Stenon-en hodiaren dagogical bidez. ES: Parótida FR: Parotide EN: Parotid Ar- Pedagogo: iz. Pedagogian aditua. ES: Pedagogo loa: Anat. FR: Pédagogue EN: Educator Parotiditis: iz. Parotida-guruinaren hantura; gaixo- Pediatra: iz. Pediatrian aditua den medikua. ES: tasun akutu kutsagarria da, paramixobirus batek Pediatra FR: Pédiatre EN: Pediatrician Arloa: eragina. Paramixobirusak gaixoaren listuan ego- Med. ten dira, eta tanta bidez edo kontaktu zuzenez Pediatria-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘pediatriko’. transmititzen dira. Edozein adinetan ager daite- Pediatria: iz. Medikuntzaren adarra; haurren gara- keen arren, batez ere 5-15 urte bitartean eragiten penaz eta zaintzaz arduratzen da. Haurrari erasa- du. Anorexia, buruko mina, ondoez orokorra eta ten dioten gaixotasunetan eta gaixotasun horien febrikula dira haren sintoma nagusiak, eta horien tratamenduan eta prebentzioan espezializaturik ondoren agertzen dira belarriko mina, parotida- dago. ES: Pediatría FR: Pédiatrie EN: Pediatrics guruinaren hantura eta 38,3-40 ºC arteko su- Arloa: Med. karra. ES: Parotiditis FR: Parotidite EN: Parotitis Pediatriko: izond. Pediatriari dagokiona; haurrei Oharrak: Barrabilak kaltetuz gero, antzutasuna erasaten dieten gaixotasunen azterketari eta trata- eragin dezake. Arloa: Med. menduari, osasun-laguntza prebentiboari eta lehen Paroxismo: iz. Gaixotasun batean, sintomen in- mailako osasun-laguntzari dagokio. ES: Pediátri- tentsitaterik altuena. ES: Paroxismo FR: Paroxys- co FR: Pédiatrique EN: Pediatric me EN: Paroxysm Arloa: Med. Pedikulu: iz. Tumor, azal zintzilikari edo organo Partenogenesi: iz. Sexu gabeko ugalketa mota; or- baten ehunezko hodi estua; euskarri-funtzioa du. ganismo berria ernaldu gabeko obulu batetik ga- ES: Pedículo FR: Pédicule EN: Pedicle ratzen da. ES: Partenogénesis FR: Parthénogénè- Pedikuro: iz. Oinetako larruazaleko asalduen trata- se EN: Parthenogenesis Arloa: Biol. menduan diharduen espezialista. ES: Pedicuro Pasmo: iz. Ikus ‘gangrena’. FR: Pédicure EN: Pedicure Arloa: Med. Pasmotu: ad. Ikus ‘gangrenatu’. Pedofilia: iz. Asaldu psikosexuala. ES: Pedofilia Patogenia: iz. 1. Organismo patogeno baten gara- FR: Pédophilie EN: Pedophilia Oharrak: Haurre- pen-prozesu osoa, hura beste organismo batean kin sexu-harremanak izatea du pedofiloak plaze- sartzen denetik kanporatu artekoa. 2. iz. Orga- ra lortzeko biderik gogokoena edo bide bakarra. nismo patogenoak eragiten duen kalte oro. ES: Arloa: Psikiat. Patogenia FR: Pathogénie, pathogenèse EN: Pa- Pedunkulatu: izond. Pedunkulua duena; pedun- thogeny, pathogenesis Arloa: Med. kulu baten gainean hazten dena, edo pedunkulu Patogeno: izond. (Mikroorganismoei buruz) Gaixo- baten bidez lotua dagoena. ES: Pediculado, pe- tasun bat eragiteko gai dena. ES: Patógeno FR: dunculado FR: Pédiculé Arloa: Biol. Pathogène EN: Pathogen Arloa: Med. Pedunkulu: iz. Zurtoin-itxurako atala; egituraren Patologia: iz. Medikuntzaren adarra; organismoan bati lotzen zaio. ES: Pedúnculo Arloa: Biol. gertatzen diren gaixotasunak eta asalduak azter- Pektinatu: izond. Orrazi baten itxura duena. tzen ditu. ES: Patología FR: Pathologie EN: Pa- Bihotzeko aurikula-hormetako gihar-zutabeei thology Arloa: Med. dagokie. ES: Pectinado, pectiniforme FR: Pecti- Patologiko: izond. Gaixotasun batek eragindako né EN: Pectinate Arloa: Biol. asaldu bati dagokiona. ES: Patológico FR: Patho- Pelagra: iz. Elikaduran azido nikotiniko (PP bita- logique EN: Pathologic Arloa: Med. mina) gutxiegi hartzearen ondoriozko gaixotasu- Pausaldi: iz. Ikus ‘atseden’. na. Ahulezia eta larruazal-, nerbio- eta digestio- Paziente: 1. iz. Gaixotasunen bat duen pertsona. 2. asalduak ditu ezaugarri. ES: Pelagra FR: Pellagre iz. Osasun-laguntzako zerbitzu baten hartzailea. EN: Pellagra Arloa: Med. ES: Paciente FR: Patient EN: Patient Pelbiano: izond. Pelbisekoa, edo pelbisari dagokio- Pedagogia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘pedagogiko’. na. ES: Pelviano EN: Pelvic Arloa: Anat. Pedagogia: iz. Haurrak hezteko artea eta zientzia. Pelbis: iz. Gorputz-enborrari eusten dion hezur Pertsona du helburu, osotasunean: gorputza, multzoa; beheko gorputz-adarren goiko aldean sentimenduak, jakintza, portaera, sormena, eta dago. Lau hezurrek osatzen dute: uzkornoak, abar. ES: Pedagogía FR: Pédagogie EN: Peda- errain-hezurrak eta bi hezur koxalek. ES: Pelvis gogy Oharrak: Osasun-pedagogia da, esate bate- FR: Bassin EN: Pelvis Arloa: Anat.

176 PERITONEO

Penfigo: iz. Larruazaleko eta mukosetako gaixota- gaixotasun gaiztoak, gaizkoadurak, uremia, mio- sun akutua, bolumen aldakorra eta horma mehea kardioko infartua, kolagenoaren eritasunak, kau- duten serosa-puslen agerpena ezaugarri duena. sa idiopatikoa duten eritasunak, eta abar. Bi aldi Pusla horiek erraz hausten dira, gunea haragi bi- bereizten dira: lehenengoan, sukarra, lepora eta zitan uzten dute, eta, gerora, pigmentudun or- sorbaldara hedatzen den min torazikoa, disnea bainak gelditzen dira. Gaixoak pisua galtzen du, eta eztul lehor eta ez-emankorra agertzen dira, ahuldu egiten da, eta gaizkoadura handiak jasa- eta gaixoari antsietatea, nekea eta ortopnea mai- ten ditu. ES: Pénfigo FR: Pemphigus EN: Pem- lakatua nabaritzen zaizkio; bigarren aldian, berriz, phigus Arloa: Med. isuri serum-zunztsua jariatzen da perikardioan, Penizilina: iz. Penicillium onddoaren espezieetako bihotzaren jarduera mugatzen da, eta hots kar- hazkuntzetatik ateratako antibiotiko taldea. Bak- diakoak ahulagoak eta urrunagoak dira. ES: Peri- terioek eragindako gaixotasun kutsagarriak tra- carditis FR: Péricardite EN: Pericarditis Arloa: tatzeko erabiltzen da. Alergia-erreakzio indar- Med. tsuak eragin ditzake. ES: Penicilina FR: Pénicilline Perimetro: 1. iz. Ikuseremua neurtzeko tresna; EN: Penicillin Oharrak: Antibiotikorik ezagune- puntu baten inguruan biratzen den zirkuluerdi na eta erabiliena da. Arloa: Med. batez osatuta dago. 2. iz. Hortzen zirkunferen- Pentamero: izond. Bost zati dituena. ES: Pentá- tzia neurtzeko tresna. ES: Perímetro FR: Périmè- mero FR: Pentamère EN: Pentamerous Arloa: tre EN: Perimeter Arloa: Med. Biol. Perinatal: izond. Haurdunaldiaren 28. astetik Pepsina: iz. Urdailean jariatzen den entzima; pro- haurra jaio ondorengo 7. eguna arteko aldiari teinen hidrolisia katalizatzen du. ES: Pepsina FR: dagokiona; erditze-uneari eta -prozesuari —eta Pepsine EN: Pepsin jaiotzari, oro har— dagokiona. ES: Perinatal FR: Peptidiko: izond. Peptidoei dagokiena. Lotura Périnatal EN: Perinatal Arloa: Med. peptidikoa: aminoazido baten karboxilo taldea Perineo: iz. Uzkiaren eta kanpoko sexu-organoen beste aminoazido baten amino taldearekin kon- arteko zati anatomikoa, erronbo-formakoa. ES: dentsatuz eratzen den lotura. ES: Peptídico FR: Periné FR: Périnée EN: Perineum Arloa: Anat. Peptidique EN: Peptidic Periodiko: 1. izond. Denbora-tarte berdinetan eta Peptido: iz. Lotura peptidiko bidez elkarturiko bi erregulartasunez gertatzen dena. 2. izond. (Osa- aminoazidok edo gehiagok eratutako kate mole- gai fisiko edo kimiko bati buruz) Sistema perio- kularra. ES: Péptido FR: Peptide EN: Peptide dikoan duen kokaguneagatik, hainbat elementu- Perbertitu: izond. Perbertsioren bat duena. ES: tan errepikatzen dena. ES: Periódico FR: Pério- Pervertido FR: Invertir EN: Pervert dique EN: Periodic Perbertsio: iz. Normaltzat edo naturaltzat jotzen Periodo: 1. iz. Taula periodikoan, elkarren segida- denetik desbideratzen den portaera oro. ES: Per- ko bi gas geldoren arteko elementuen multzoa. versión FR: Perversion EN: Perversion Arloa: 2. iz. Aldizkako sukarretan, bi krisiren arteko Psikol. denbora. ES: Período FR: Période EN: Period, Perfusio: 1. iz. Neurri terapeutikoa; organismoko stadium Arloa: Kim., Med. gune bakartu batera bideratuta dagoen isurkari Periostio: iz. Hezurra biltzen duen zuntzezko bat sartzen da odol-zirkulazioan zehar, bolemiari mintz zuria; hezurra guztiz inguratzen du, karti- eta isurkarien eta elektrolitoen orekari eusteko, eta lagoak eta zurdak txertatzen diren guneetan izan orobat sendagaiak eta elikagaiak sartzeko. 2. iz. ezik. Odol-hodiak hezur-ehunera helarazten Gorputz atal baten zirkulazio-egoera. ES: Perfu- ditu. ES: Periostio FR: Périoste EN: Periosteum sión FR: Perfusion EN: Perfusion Arloa: Med. Arloa: Anat. Perikardiko: izond. Perikardioari dagokiona. ES: Peripneumonia: iz. Pneumonia kortikala edo pleu- Pericárdico FR: Péricardique EN: Pericardiac Ar- ropneumonia. ES: Perineumonía Arloa: Med. loa: Anat. Peristaltiko: izond. Peristaltismoari dagokiona. ES: Perikardio: iz. Bihotza eta odol-hodi handien Peristáltico FR: Péristaltique EN: Peristaltic Ar- erroak inguratzen dituen zaku seroso haritsua. loa: Biol. Pareta-perikardioak eta errai-perikardioak osa- Peristaltismo: iz. Gihar lisoaren uzkurdura koordi- tzen dute. Bi geruza horien artean dago likido natu erritmikoa; elikagaiak digestio-hodian zehar perikardikoa; hark perikardio-barrunbea lubri- mugiarazten ditu, behazuna behazun-hodian katzen du, eta bihotz-uzkurdurak errazten ditu. zehar, eta gernua, berriz, ureterretan barrena. ES: ES: Pericardio FR: Péricarde EN: Pericardium Peristaltismo, perístalsis FR: Péristaltisme EN: Arloa: Anat. Peristalsis Arloa: Biol. Perikarditis: iz. Perikardioaren hantura; hainbat Peritoneo: iz. Mintz serosoa; sabelalde-barrunbea eragile izan ditzake: traumatismoak, neoplasia- estaltzen du, eta erraiak biltzen ditu. Bi zatitan

177 PERITONITIS

banatzen da: horma-peritoneoa eta errai-perito- Pertsekuzio-delirio: iz. Sineste patologikoa; gaixoak neoa. Mesotelio leuna da peritoneoaren azal as- uste du identifikatu gabeko etsaiek jarraitzen kea, eta likido seroso batek hezetzen du, erraiak diotela eta tratu txarrak jasango dituela haien- sabelalde-hormaren kontra eta beren artean erraz gandik. Paranoian eta eskizofrenia paranoidean mugi daitezen. Peritoneoa osatzen duten atalak gertatzen da. ES: Delirio de persecución FR: dira: zeharkako mesokolona, epiploi handia eta Délire de persécution EN: Delusion of persecu- epiploi txikia. ES: Peritoneo FR: Péritoine EN: tion Peritoneum Pertsekuzio-mania: iz. Pertsona baten edo gehia- Peritonitis: iz. Peritoneoaren hantura. Akutua edo goren gaiztakeriak jasateko kezka ezaugarri duen kronikoa izan daiteke, bakterioek eragina edo asaldua. ES: Manía persecutoria aseptikoa. Peritonitisean agertzen diren ohiko Pertsona: iz. Giza espezieko banakoa; gizon-emaku- seinaleak eta sintomak dira: sabelaldearen dis- meak biltzen ditu. Eskubideak eta betebeharrak tentsioa, zurruntasuna eta mina, hesteetako ho- izateko gaitasun juridikoa du. ES: Persona FR: tsik eza, goitikak, takikardia, sukarra, arnasketa Personne EN: Person azkarra eta azalekoa, antsietatea, deshidratazioa, Pertsona-bilagailu: iz. Mezuak urrutitik jasotzeko iraizteko ezintasuna, eta abar. Peritonitisa gerta- erabiltzen den tresna txikia. ES: Busca (-perso- tzean, ohikoak dira leukozitosia, elektrolito-de- nas) Oharrak: Ospitaletako medikuek sarri era- sorekak eta hipobolemia. ES: Peritonitis FR: Pé- biltzen dute. ritonite EN: Peritonitis Arloa: Med. Petekia: iz. Larruazalean agertzen den orbain txiki Perizikliko: izond. Atomo ziklo batean gertatzen gorrixka; dermiseko edo azpimukosako odoljario den elektroi bikoteen transferentzia. ES: Pericí- txiki baten ondoriozkoa da, eta ez da kentzen clico hatzaz egindako presioarekin. ES: Petequia FR: Perletxe: iz. Ezpain-ertzetako urradura ezaugarri Pétéchies EN: Petechiae Arloa: Med. duen asaldua. Hainbat eragile izan ditzake: erri- Petrikilo: iz. Medikuntza enpirikoan diharduena, boflaminaren edo B2 bitaminaren gabezia, Can- medikua izan gabe. Herri xehearengandik jasota- dida albicans onddoa, eta abar. Ezpain-ertzak lo- ko ezagutzetan oinarritzen da, gehienetan. ES: ditu egiten dira, eta, ondoren, ezkatatu. Zenbait Matasanos, curandero FR: Guérisseur EN: Cu- kasutan, gaizkoadurak eta larruazaleko eta mu- randero kosetako pitzadurak ere ager daitezke. ES: Perle- Petrokimika: iz. Kimika industrialaren adarra; pe- che, boquera FR: Perlèche EN: Perlèche Arloa: troliotik zein gas naturaletik eratorritako pro- Med. duktu organikoak lortzeko prozesuez arduratzen Perone-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘peroneo’. da. ES: Petroquímica FR: Pétrochimie EN: Pe- Perone hezur: iz. Zangoko hezurra, luzea eta me- trochemistry hea; tibiaren kanpoaldean dago, eta hura baino pH-aren adierazle: iz. Disoluzio baten azidotasuna txikiagoa da. ES: Peroné FR: Péroné EN: Fibula eta basikotasuna adierazten duen gai kimikoa; Arloa: Anat. pH-aren adierazlea kantitate txikitan erabiltzen Perone-gihar: iz. Zangoaren alboaldean dauden da, eta kolorearen arabera adierazten du azidoaren giharretako bakoitza. ES: Músculo peroneo FR: eta basearen kontzentrazioa. Ondorioz, erreakzio Muscle péronier EN: Peroneal muscle Arloa: kimiko baten azidotasunaren bilakaera ikus daite- Anat. ke, besteak beste. ES: Indicador de pH FR: Indi- Peroneko gihar: iz. Ikus ‘perone-gihar’. cateur de pH EN: PH indicator Arloa: Kim. Peroneo: 1. izond. Peroneari dagokiona. 2. iz. Pero- Piamater: iz. Entzefaloa eta bizkarrezur-muina ne hezurretik metatartsoa osatzen duten he- biltzen dituzten hiru meningeetatik barnekoena. zurretara doazen hiru giharretako bakoitza. 3. iz. ES: Piamadre FR: Pie-mère EN: Pia mater Arloa: Zangoko arterietako bat; orkatilaren kanpo-atzeal- Anat. dera eta zangarrera hedatzen da. ES: Peroneo FR: Pikatze: iz. Ikus ‘anputazio’. Péronier EN: Fibular Arloa: Anat. Pikor: 1. iz. Partikula txikia. 2. iz. Zelula barneko Peroxido: iz. Molekulan —O-O- taldea duen edo- partikula, koloratzaile jakinekin bakarrik tinda- zein gai. Oxigenoa erraz askatzen dutenez, oxi- tzen dena. ES: Gránulo FR: Granule EN: Granule datzaile onak dira. Organikoak edo inorganikoak Pikortatze: 1. iz. Masa edo gorputz bat neurriz txiki- izan daitezke. Inorganikoen artean, hidrogeno tu eta partikula txiki edo granulu bihurtzea. 2. iz. peroxidoa da ezagunena; antiseptiko gisa erabil- Zauri edo ultzera batean, masa txiki haragitsu bi- tzen da terapeutikan, zauri irekiak garbitzeko; ribilezko ehun baten sorrera. ES: Granulación orobat, kolutorio gisa eta kanpo-belarritik ezkoa FR: Granulation EN: Granulation ateratzen laguntzeko. ES: Peróxido FR: Peroxyde Pikortatze-ehun: iz. Ehun konjuntibo gaztea; ul- EN: Peroxyde tzera edo zauri baten orbantze-prozesuan eratzen

178 PLAKA

da. Kapilar ugari ditu, kolageno-zuntzez ingura- sunak edo ultzera peptikoak eragina ere izan dai- tuak. ES: Tejido de granulación FR: Tissu de teke. ES: Pirosis FR: Pyrosis EN: Pyrosis Arloa: granulation EN: Granulation tissue Med. Pilaketa: iz. Ikus ‘metaketa’. Pisatu: ad. Gorputz baten pisua edo masa zehaztu, Pilpirakari: izond. Ikus ‘taupakari’. balantza edo antzeko tresnaren bat erabiliz. ES: Pilula: iz. Masa txikiko sendagaia. Ahotik hartzeko Pesar FR: Peser EN: To weigh prestatua dago. ES: Pastilla FR: Pastille EN: Pas- Pisiforme: iz. Ilar-itxurako hezur txikia, karpoaren tille lehen lerrokoa; piramidalarekin giltzatzen da. Pintz: iz. Ikus ‘baba’. ES: Pisiforme FR: Pisiforme EN: Pisiform Arloa: Piorrea: iz. Zorne-jarioa edo -isuria. ES: Piorrea Anat. FR: Pyorrhée EN: Pyohrrea Arloa: Med. Pisu: iz. Lurraren grabitateak gorputz bati eragin- Piorrea albeolar: iz. Hortzak inguratzen dituzten dako indarra. Zenbaitetan, indar-unitatetan ehunen hantura zornetsua; nekrosirako eta hor- neurtzen da, newton-etan edo poundal-etan, bai- tzak galtzeko joera dakar. ES: Piorrea alveolar na, oro har, kilogramotan zein libratan adieraz- FR: Pyorrhée alvéolo-dentaire EN: Pyorrhea al- ten da, masa bati baitagokio. ES: Peso FR: Poids veolaris EN: Weight Pipeta: iz. Laborategiko tresna; bolumen jakinak Pisu atomiko: iz. Hidrogeno atomo bat unitatetzat toki batetik bestera eramateko eta likido edo gas harturik, harekin alderatuz atomo batek duen kantitate txikiak neurtzeko erabiltzen da. ES: Pi- batez besteko masa. ES: Peso atómico FR: Poids peta FR: Pipette EN: Pipette Arloa: Kim. atomique EN: Atomic weight Piretiko: izond. Sukarrari dagokiona, edo hartatik Pisu molekular: iz. Molekula bat osatzen duten eratorria. ES: Pirético FR: Pyrétique EN: Pyretic atomoen pisu atomikoaren batura. ES: Peso mo- Arloa: Med. lecular FR: Poids moléculaire EN: Molecular Piretologia: iz. Sukarrari buruzko ezagutza mul- weight tzoa. ES: Piretología FR: Pyrétologie Arloa: Med. Pisua izan: 1. ad. Astuntasuna izan. 2. ad. Pisu Pirexia: iz. Ikus ‘sukar’. ES: Pirexia FR: Pyrexie zehatza izan. 3. ad. Pisu handia izan. ES: Pesar EN: Pyrexia Arloa: Med. Pisutasun: iz. Gune bateko ondoeza —urdailekoa Piridina: iz. Konposatu heterozikliko aromatiko edo burukoa bereziki—; pisu-sentsazioa eragiten organikoa. Likido kolorge eta basikoa da, oso du. ES: Pesadez toxikoa. Bitaminak eta drogak sintetizatzeko, di- Pitiriasi: iz. Zahi-itxurako ezkatak agertzea ezauga- solbatzaile gisa, antiseptiko gisa, espasmoen kon- rri duten larruazaleko lesioen multzoa. Ez da tra eta bihotz-kitzikatzaile gisa erabiltzen da. ES: hantura-seinale nabarmenik izaten. ES: Pitiriasis Piridina FR: Pyridine EN: Pyridine Oharrak: FR: Pityriasis EN: Pityriasis Oharrak: Onddoek Nagusiki asmaren tratamenduan erabiltzen da. eraginak dira gehienak. Arloa: Med. Arloa: Kim. Pituita: 1. iz. Muki likatsuz eratutako gorakoa; es- Pirimidiko: izond. Pirimidinari dagokiona. ES: Pi- pektorazioz kanporatzen da. 2. iz. Antzinako rimídico Arloa: Biokim. medikuntzaren lau humoreetako bat. 3. iz. Su- Pirimidina: iz. Konposatu nitrogenatu, aromatiko, durreko mukosa; usaimen-nerbio ugari izaten heterozikliko organikoa. Eraztun hexagonal bat du. ES: Pituita FR: Pituite EN: Pituita Oharrak: du bere egituran. Pirimidinaren eratorriak dira Goizetan sarri izaten dute alkoholikoek, gastriti- tiamina, zitosina eta uraziloa (azido nukleikoen sa dutenek eta erretzaileek. Arloa: Anat. oinarrizko osagaiak). Sintesi bidez lorturiko era- Pitzadura: iz. Azal baten gainean egiten den ireki- torri pirimidiniko askok garrantzia dute gai far- dura. ES: Agrietamiento FR: Craquelure EN: makologiko eta kimioterapiko gisa. ES: Pirimidi- Cracking na FR: Pyrimidine EN: Pyrimidine Oharrak: Pitzatu: ad. Azal batean ebakiak agertu. ES: Agrie- Pirimidinatik eratorritako sendagaiak dira Aci- tar FR: Crevasser EN: To crack clovir, Ribavirina eta Trifluridina, besteak beste. Pixa egin: ad. Gernua kanporatu. ES: Mear Arloa: Biokim. Pixa-egite: iz. Ikus ‘gernu-egite’. Pirogeno: izond. Gorputzeko tenperatura igoaraz- Pixoihal: iz. Zelulosaz edo beste materialen batez ten duena. Esate baterako, zenbait bakterio-toxi- eginiko oihala. Haur txikiei eta gernu-inkonti- na. ES: Pirógeno FR: Pyrogène EN: Pyrogen Ar- nentzia duten pertsona helduei jartzen zaie han- loa: Med. kartean, iraizkinak xurgatzeko. ES: Bragapañal Pirosi: iz. Hestegorrian nabaritzen den sentsazio Plaka: 1. iz. Sarritan agertzen den xafla mehea; sumingarri, mingots eta garratza. Urdaileko edu- larruazalean edo gorputzeko beste edozein orga- kia hestegorrira igarotzearen ondoriozkoa izaten notan eratzen da. 2. iz. Hortzetan eratzen den da eskuarki, baina urdaileko gehiegizko azidota- geruza mehea; listuko muzinaz eta material ko-

179 PLAKETA

loidalez osatua dago. ES: Placa FR: Plaque EN: Plazebo: iz. Gai eraginkorrik gabeko prestakina; Plaque Arloa: Med. beharrezko sendagai baten dosi egokia balitz be- Plaketa: iz. Odolaren osagai nagusietako bat. Zelu- zala ematen da. ES: Placebo FR: Placebo EN: la handiagoen zatiketaz sortzen da hezur-mui- Placebo Oharrak: Gaur egun, sendagai baten era- nean. Plaketen eduki nagusiak dira: sodioa, pota- ginkortasuna neurtzeko, plazeboaren aurka sioa eta kaltzioa. Ezinbestekoak dira odolaren neurtzen da saio klinikoetan. Plazebo gisa era- gatzapenerako. ES: Plaqueta FR: Plaquette EN: biltzen dira serum fisiologikoa, ur destilatua, Platelet Arloa: Biol. azukrea eta zenbait bitamina hidrosoluble, beste- Plantar: izond. Ikus ‘oinzolako’. ak beste. Arloa: Med. Plasma-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘plasmatiko’. Plazenta: iz. Emeen umetokian eratzen den organo Plasma: 1. iz. Zeluletako eta ehunetako oinarrizko baskularra; ernalketa gertatu eta gutxi gorabehera gai organikoa. Plasmak berak ez du zelularik, zortzigarren egunean hasten da eratzen, blasto- baina odoleko zelulak —globulu gorriak, zuriak zistoak umetokiaren hormari itsasten zaizkio- eta plaketak— plasman daude esekiduran. Plas- nean. Umekiak plazentaren bidez jasotzen ditu maren osagaien artean daude: proteinak, gluzi- beharrezko oxigenoa eta elikagaiak, eta karbono doak, gatzak eta hormonak. 2. iz. Erabat ioniza- dioxidoa eta beste zenbait hondakin kanporatu. turiko gas-fluidoa; elektroi eta ioi positiboen Erditzean kanporatzen da, haurra jaio ondoren. nahaste heterogeneo batek osatzen du. ES: Plas- ES: Placenta FR: Placenta EN: Placenta Arloa: ma FR: Plasma EN: Plasma Arloa: Biol., Fis. Anat. Plasmatiko: izond. Plasmari dagokiona. ES: Plas- Plazentazio: iz. Karena eratzen eta txertatzen den mático FR: Plasmatique EN: Plasmatic Arloa: modua. ES: Placentación FR: Placentation EN: Biol. Placentation Arloa: Biol. Plasmodio: iz. Ikus ‘plasmodium’. ES: Plasmodio Pletora: iz. Neurriz gaindiko odol kantitatea gor- FR: Plasmode putzean, globulu gorriena, batez ere. ES: Plétora Plasmodium: 1. iz. Protoplasma-masa, hainbat ze- FR: Pléthore EN: Plethora Arloa: Med. lularen elkarketaz eratua. Zelula horien nukleoek Pletoriko: 1. izond. Pletorari dagokiona; humore- era askean irauten dute. 2. iz. Protozooen genero ren bat neurriz gain duena. 2. izond. Gorputz- bat; Plasmodium generoko edozein protozoo, be- egitura mota bati dagokiona; haren ezaugarri reziki. Bizkarroi mikroskopikoak dira. Plasmo- dira: itxura fisiko ona, aurpegi gorria, neurriz dioen bizileku dira: etxeko edo basoko ugaztu- gaineko pisua eta tentsio arterial altua. ES: Pletó- nen eta gizakiaren globulu gorriak, eta zenbait rico FR: Pléthorique EN: Euphoric, jubilant, full artropodo odol-xurgatzaileren digestio-aparatua. Arloa: Med. Zenbait espeziek paludismoa eragiten dute; Pleura: iz. Mintz edo zaku serosoa; birikak eta ba- Anopheles eltxoaren ziztadaren bidez kutsatzen da rrunbe torazikoa estaltzen ditu. Ehun konekti- paludismo hori. ES: Plasmodium FR: Plasmo- bozko geruza mehe batez eta haren gainean da- dium EN: Plasmodium Arloa: Biol. goen zelula mesotelial zapalezko geruza batez Plastia: iz. Kirurgia-ebakuntza; desitxuraturik da- eratua dago. Bi atal ditu: saihets-pleura (toraxeko goen gorputz atalen bat berrosatzen edo itxural- barrunbearen barnealdea estaltzen du) eta birika- datzen da ebakuntza mota horren bidez. ES: pleura (birika estaltzen du). Bi geruzen artean, Plastia Oharrak: Baskularizazio zuzena du plastia gazur antzeko isurkari pixka bat dago, arnaske- batek; txertatzeak, berriz, ez. Arloa: Med. tan labaingarri gisa diharduena. ES: Pleura FR: Plasto: iz. Landare-zelulen organulua; hainbat Plèvre EN: Pleura Arloa: Anat. funtzio betetzen ditu. Almidoia eta pigmentuak Pleuresia: iz. Birika-hormetako pleuraren hantura; izaten ditu. Pigmentuaren arabera, hiru motata- arnasa hartzeko zailtasuna eta min zorrotza ditu ko plastoak bereizten dira: kloroplastoak (kloro- ezaugarri. Haren eragile nagusiak dira: bronkioe- filadun pigmentu berdeak dituztenak), kromo- tako kartzinoma, biriketako edo horma toraziko- plastoak (pigmentu karotenoideak ere badituzte- ko zorne-zorroak, pneumoniak, biriketako infar- nak) eta leukoplastoak (inolako pigmenturik tuak eta tuberkulosiak. ES: Pleuresía FR: Pleuré- gabeak). ES: Plasto Arloa: Biol. sie EN: Pleuritis Arloa: Med. Platino: iz. Pt. Elementu kimiko metalikoa. Zilar Pleuritiko: 1. izond. Pleuresiari dagokiona. 2. kolorekoa, xaflakorra eta harikorra da. Gaitasun izond. Pleuresia duena. ES: Pleurítico FR: Pleu- handia du gasak xurgatzeko, eta azidoek, kloroak rétique EN: Pleuritic Arloa: Med. eta oxigenoak ez dute erasotzen. Erabilera ugari Pleuritis: iz. Ikus ‘pleuresia’. ES: Pleuritis ditu; injekzioetarako orratzak egiteko eta odon- Plexo: iz. Gurutzatzen diren nerbioz, odol-hodiz, tologian erabili izan da, besteak beste. ES: Plati- linfa-hodiz, zuntzez, eta abarrez osatutako sarea. no FR: Platine EN: Platinum Arloa: Kim. ES: Plexo FR: Plexus EN: Plexus Arloa: Anat.

180 POLIMERO

Plurizelular: izond. Zelula batez baino gehiagoz erraza izaten diagnostikoa zehaztea, eta, gehiene- osatua dagoena. ES: Pluricelular FR: Multicellu- tan, beharrezkoak izaten dira bronkoskopia eta laire EN: Multicellular Arloa: Biol. tindaketa-teknika bereziak. Ia % 100ekoa da tra- Plutonio: iz. Pu. Elementu kimiko erradioaktiboa; tamendurik jasotzen ez duten gaixoen hilkorta- metal transuranidoa da. Ez da naturan agertzen, suna. ES: Neumocistosis EN: Pneumocystosis eta artifizialki lortzen da, uranioa neutroiekin Arloa: Med. bonbardatuz. Oso arriskutsua da, igortzen duen Podologia: iz. Medikuntzaren adarra; oinetako gaixo- erradioaktibitatea dela eta. Hezurretako ehune- tasunez eta asalduez arduratzen da. ES: Podolo- tan itsatsi ohi da, eta osasun-arazo larriak eragin gía FR: Podologie EN: Podology Arloa: Med. ditzake. Lehergailu atomiko mota baten osagai Podologo: iz. Podologian edo oinetako eritasune- nagusia da. ES: Plutonio FR: Plutonium EN: tan aditua. ES: Podólogo FR: Podologuiste EN: Plutonium Arloa: Kim. Chiropodist Arloa: Med. Pneumogastriko: iz. Nerbio bagoa. Garuneko Polialkohol: iz. Molekulan alkohol-funtzio ugari erraboilan du sorrera; lepotik jaitsi, eta toraxean dituen talde organikoa. ES: Polialcohol FR: Pol- sartzen da; han bi adarretan bereizi, eta laringera, yalcool EN: Polyalcohol Arloa: Kim. faringera, bihotzera, urdailera, gibelera eta hes- Poliamida: iz. Pisu handiko polimeroa; amida-lo- teetara hedatzen da. ES: Neumogástrico FR: turak ditu molekula-katean zehar. Nylona da Pneumogastrique EN: Pneumogastric ezagunena. ES: Poliamida FR: Polyamide EN: Pneumokoko: iz. Bakterio diplokoziko grampositi- Polyamide Arloa: Kim. boa, Diplococcus pneumoniae espeziekoa. Pneu- Poliartritis: iz. Giltzadura bati edo gehiagori erasa- monia bakteriarraren eragile nagusia da. ES: ten dien hantura; giltzadura batetik bestera heda Neumococo FR: Pneumocoque EN: Pneumo- daiteke, edo aldi berean giltzadura batean baino coccus Arloa: Mikrob. gehiagotan agertu. ES: Poliartritis FR: Polyarthri- Pneumologia: iz. Medikuntzaren adarra; biriketa- te EN: Polyarthritis Adibideak: Erreuma-artritisa, ko eta arnasbideetako gaixotasunen azterketaz ar- lupus eritematoso sistemikoa, espondilitis anki- duratzen da. ES: Neumología FR: Pneumologie lopoietikoa. Arloa: Med. EN: Pneumology Arloa: Med. Polidipsia: iz. Gehiegizko egarria; hainbat asaldu- Pneumologo: iz. Birika-gaixotasunetan espezializa- ren ezaugarri da; diabetes mellitusarena, adibidez. turiko sendagilea. ES: Neumólogo FR: Pneumo- ES: Polidipsia FR: Polydipsie EN: Polydipsia Ar- logue EN: Pneumologist Arloa: Med. loa: Med. Pneumonia: iz. Birika-ehunaren hantura akutua; Polietileno: iz. Polimero sintetiko gogor baina Diplococcus pneumoniae espezieko pneumoko- malgua; etilenoaren polimerizazioz sortzen da. koak arnastearen ondorio izaten da, eskuarki. Kirurgia-tresnak egiteko erabiltzen da, besteak Jariakin zunztsu batek buxatzen ditu biriketako beste. ES: Polietileno FR: Polyéthylène EN: Pol- albeoloak eta bronkioloak. Pneumoniaren sinto- yethylene Arloa: Kim. mak dira: hotzikarak, sukar altua, buruko mina, Polifagia: iz. Neurriz kanpoko gose-sentsazioa. ES: eztula eta bularreko mina. ES: Neumonía, pul- Polifagia FR: Polyphagie EN: Polyphagia Arloa: monía FR: Pneumonie EN: Pneumonia Arloa: Med. Med. Polifago: 1. izond. Hainbat motatako animaliak Pneumopatia: iz. Birikei erasaten dieten gaixotasu- edo landareak jaten dituena. 2. izond. Polifagia nen izen generikoa. ES: Neumopatía FR: Pneu- duena. ES: Polífago FR: Polyphage EN: Polypha- mopathie EN: Pneumonopathy Arloa: Med. gous Arloa: Med.-Biol. Pneumotorax: iz. Aire- edo gas-metaketa pleuraren Poliklinika: iz. Era guztietako gaixotasunak trata- gunean; biriken kolapsoa eragiten du. Bularreko tzen dituen osasungunea. ES: Policlínica FR: Po- traumatismo ireki baten edo burbuila baten liclinique EN: Policlinic Arloa: Med. hausturaren ondorio izan daiteke, baina baita Polimerizatu: ad. Polimerizazioaren erreakzio ki- arrazoi jakinik gabea —idiopatikoa— ere. Arna- mikoa gertatu edo gertarazi. ES: Polimerizar FR: sestua nahiz asfixia eragin ditzake. ES: Neumotó- Polymériser EN: To polymerize Arloa: Kim. rax FR: Pneumothorax EN: Pneumothorax Ar- Polimerizazio: iz. Gai baten molekula txiki asko- loa: Med. ren arteko erreakzio kimikoa, molekula handia- Pneumozistosi: iz. Pneumocystis jiravensi bizkarroiak goak —polimeroak— emateko. ES: Polimeriza- eragindako infekzioa; hiesa duten gaixoetan, bu- ción FR: Polymérisation EN: Polymerization Ar- larreko haurretan, immunoeskasia edo ahulezia loa: Kim. duten gizabanakoetan (bereziki linfometan), eta Polimero: iz. Monomero molekula txiki ugariren abarretan agertzen da. Haren ezaugarri dira: suka- konbinazioaz eratutako konposatua. Naturalak rra, eztula, takipnea eta, sarritan, zianosia. Ez da —kautxua, zura, larrua, artilea, zeta, kotoia, eta

181 POLIMORFISMO

abar— edo sintetikoak —elastomero, zuntz eta Polisakarido: iz. Hiru karbohidrato molekula sin- plastiko artifizialak— izan daitezke polimeroak. ple edo gehiago dituen karbohidratoa. Pisu mo- Polimero sintetikoek erabilera ugari dituzte in- lekular handia izaten dute. Almidoia, zelulosa eta dustrian. ES: Polímero FR: Polymère EN: Poly- glukogenoa dira polisakarido garrantzitsuenak. mer Arloa: Kim. ES: Polisacárido FR: Polysaccharide EN: Poly- Polimorfismo: 1. iz. Zenbait gorputz trinkoren saccharide Arloa: Kim. ezaugarria; izaera eta egitura kimikoa aldatu Poliuria: iz. Ohikoa baino ugariagoa den gernu- gabe, itxura aldatzeko gaitasuna dute. 2. iz. Ge- jarioa. Poliuriaren eragileen artean daude: dia- netikan, bi genotiporen edo gehiagoren txanda- betes gatzgabea, diabetes mellitus, diuretikoak, kako agerpena, lurralde berean; haien ezaugarri neurriz likido gehiegi hartzea eta hiperkaltze- genetikoen maiztasuna handiegia da mutazio ba- mia. ES: Poliuria FR: Polyurie EN: Polyuria Ar- karraren laguntzaz mantendu ahal izateko. On- loa: Med. dorioz, espezie bereko banakoek itxura desberdi- Polo: iz. Gorputz, organo nahiz atal esferiko edo na dute funtzioaren, sexuaren eta garapenaren obal baten ardatzaren alde banatako muturra. arabera. ES: Polimorfismo FR: Polymorphisme ES: Polo FR: Pôle EN: Pole Arloa: Anat. EN: Polymorphism Arloa: Kim.-Biol. Poltsa: 1. iz. Zaku-itxurako edozein egitura, gor- Polinosi: iz. Alergia-erreakzioa polenari. ES: Poli- putzaren barruan. 2. iz. Zenbait tendoiren eta nosis FR: Pollinosis EN: Pollinosis Arloa: Med. hezurren arteko zaku haritsua. Likido sinobiala Poliomielitiko: izond. Poliomielitisari dagokiona; jariatzen duen mintz sinobialak babesturik, pol- poliomielitisa duena. ES: Poliomielítico Arloa: tsak kuxin-funtzioa betetzen du, tendoia hezu- Med. rraren gainean mugi dadin. Igurzketa ekiditea da Poliomielitis: iz. Gaixotasun kutsagarria; hiru mo- poltsaren funtzioa. ES: Bolsa FR: Bourse EN: tatakoa izan daiteke: sintomarik gabea, arina edo Pouch Arloa: Anat. elbarritasun-eragilea. Gorotzen edota aho-farin- Pomada: iz. Sendagai-prestakin biguna, kanpo-era- geko jariakinen bidez kutsatzen da pertsona ba- bilerarako egina. Koipeari edo baselinari droga tetik beste batera. Sintomarik gabeko infekzioak aktiboak gehituz prestatzen da. Pomaden fun- ez dauka seinale klinikorik, eta immunitatea tzioen artean daude: gune bateko analgesia-eragi- ematen du. Arinak, berriz, ordu batzuetako irau- le izatea, anestesiko gisa jokatzea, desinfektatzailea pena baino ez du, eta sukarra, ondoeza, buruko izatea, eta orobat idorgarria, despigmentagarria eta mina, okadak, goitikak eta sabelaldeko ondoez keratolitikoa izatea. ES: Pomada FR: Onguent arina ditu ezaugarri. Arinarenaren antzekoa da EN: Ointment Arloa: Med. poliomielitis elbarritasun-eragilearen hasiera; on- Poro: iz. Pasagune edo irekigune txikia, oro har doren, sintomak desagertu egiten dira, eta per- begiz ikusi ezin daitekeena; esate baterako, la- tsona ondo sentitzen da zenbait egunetan. Egun rruazaleko poroak. ES: Poro FR: Pore EN: Pore batzuen buruan, aldiz, ondoeza, buruko mina Arloa: Biol. eta sukarra itzultzen dira, eta berehala hasten Porta zain: iz. Gibelean adarkatzen den zaina; ka- dira garatzen mina, ahulezia eta elbarritasuna. pilar antzeko sinusoideetan bukatzen da. ES: Lehenbiziko astekoa da elbarritasunik larriena. Vena porta FR: Veine porte EN: Portal vein Ar- ES: Poliomielitis FR: Poliomyélite EN: Poliom- loa: Anat. yelitis Arloa: Med. Portaera: iz. Pertsona baten jokabidea, bizitzako Poliploide: iz. Haploidearen multiploa den kro- epe labur edo luzeagoetan nahiz gertaera jakinen mosoma kopurua duen zelula edo organismoa. aurrean. ES: Comportamiento FR: Comporte- ES: Poliploide FR: Polyploïde EN: Polyploid Ar- ment EN: Conduct Arloa: Psikol. loa: Biol. Positroi: iz. Ikus ‘antielektroi’. ES: Positrón FR: Poliploidia: iz. Bi kromosoma sorta oso baino Positron EN: Positron gehiago izatea ezaugarri duen asaldu edo egoera. Posologia: iz. Terapeutikaren atala; dosiez eta do- ES: Poliploidía FR: Polyploïdie EN: Polyploidy sitzeez arduratzen da, adina, sexua, pisua, eta Arloa: Biol. abar kontuan harturik. ES: Posología FR: Dosa- Polipo: iz. Masa biguna, tumor antzekoa; muki- ge EN: Dosage Arloa: Med. mintzean sortzen da, hantura kronikoaren ondo- Potasio zianuro: iz. Azido zianhidrikoak eta pota- rioz. Polipoaren gainaldea laua, konkorduna edota sio hidroxidoak erreakzionatzean sortzen den gingilduna izan daiteke. Gehienetan ez dira kalte- gatza. ES: Cianuro potásico FR: Cyanure de po- garriak izaten, baina, badaezpada, kirurgia bidez tassium, cyanure potassique EN: Potassium cya- kendu, eta aztertu egiten dira. ES: Pólipo FR: nide Polype EN: Polyp Oharrak: Zenbaitetan, minbi- Pozoi: iz. Organismoan eragin kaltegarria duen gai ziaren lehen urratsa izan daiteke. Arloa: Med. oro. Gai toxikoa da, eta heriotza edo asaldu la-

182 PROBLEMA

rriak eragiten ditu. ES: Veneno FR: Venin EN: Presbita: izond. Presbizia duena; presbiopiak era- Venom sandakoa. ES: Présbita FR: Presbyte EN: Pres- Pozoidun: izond. Ikus ‘pozoitsu’. byope Arloa: Med. Pozoidura: iz. Pozoitzearen ondorioa. ES: Empon- Presbizia: iz. Ikus ‘presbiopia’. zoñamiento Preserbatibo: iz. Zorro malgu eta biguna; zakila Pozoitsu: izond. Pozoia duena. ES: Venenoso FR: estaltzen du, eta, koitoan, semena baginan sar- Vénéneux EN: Poisonous tzea ekiditen du. Gaixotasunak edo haurdunal- Pozoitu: 1. ad. Norbaiti pozoia eman edo sartu. 2. dia saihesteko erabiltzen da. ES: Preservativo FR: ad. Pozoiaren eraginez hil. ES: Envenenar FR: Préservatif EN: Condom Empoisonner, envenimer EN: To poison Presio arterial: iz. Odol zirkulatzaileak arterien pa- Praktika: iz. Begirale baten zuzendaritzapean arte retetan eragiten duen tentsioa. Zenbait faktore- bat ikasten pasatzen den denbora jakina. ES: ren araberakoa da: bihotz-jardueraren indarra, Práctica FR: Pratique EN: Practice arteria-pareten malgutasuna, erresistentzia kapi- Praktikante: iz. Sendagilearen laguntzaile tekni- larra, zainetatik itzultzen den odolak eragindako koa; medikuntzako ikaslea edo osasun-laguntzai- tentsioa, odolaren biskositatea eta odol bolume- le teknikoa izan daiteke. Gaixoari injekzioak jar- na. ES: Presión arterial FR: Pression artérielle tzeaz eta zauriak sendatzeaz arduratzen da. ES: EN: Arterial pressure Arloa: Med. Practicante Prestakin: 1. iz. Erabili ahal izateko prestatuta da- Prebenitu: ad. Prebentzio-neurriak hartu, gaitz bat goena. 2. iz. Azterketarako eta kontserbaziorako ekiditeko edo osasun-helburu bat lortzeko. ES: prest dagoen matxarda edo ale anatomiko, histolo- Prevenir FR: Prévenir EN: To prevent giko zein patologikoa. 3. iz. Lagina. ES: Prepara- Prebentibo: 1. izond. Aurrez zaintzen, saihesten ción FR: Préparation EN: Preparation Arloa: Biol. edota prestatzen dena; prebentzioari dagokiona. Priapismo: iz. Zakilaren egoera tente, iraunkor eta 2. izond. Gaixotasun baten bilakaera moteltzen, mingarria, sexu-irrikarekin zerikusirik ez duena. gelditzen edo eteten duen zeharkako neurriari Gernu-kalkuluen, nerbio-sistema zentraleko le- dagokiona, edo gaixotasunen eragina gutxitzeko sioen, edo uretraren nahiz maskuriaren hantura- hartzen den neurria. ES: Preventivo FR: Préven- ren ondoriozkoa izaten da. ES: Priapismo FR: tif EN: Preventive Priapisme EN: Priapism Arloa: Med. Prebentzio: 1. iz. Arrisku-egoerak eragiten dituz- Primario: 1. izond. Denborari, espazioari, garape- ten edo eragin ditzaketen kausak saihesteko nari eta garrantziari dagokionez lehenengoa dena. edo kausa horiei aurre egiteko neurrien mul- 2. izond. Beste iturri batetik eratorria ez dena. tzoa. 2. iz. Gaixotasunari aurre egiteko eta osa- 3. izond. Atomo baten edo gehiagoren ordezka- sunari mesede egiteko edozein ekintza. Beha- penaz sortutako ziklo batean, lehenengo konpo- rrezkoa da lehen mailako, bigarren mailako eta satua eta sinpleena dena. Kimika organikoan, bi hirugarren mailako osasun-laguntzaren beharra hidrogeno atomori lotutako karbono nahiz ni- saihesteko. ES: Prevención FR: Prévention EN: trogeno atomo aseari (amina edo amida) dago- Prevention kiona. ES: Primario FR: Primaire EN: Primary Prebentzio-medikuntza: iz. Medikuntzaren adarra; Arloa: Biol., Psikol., Kim. gaixotasunen prebentzioaz arduratzen da. Giza- Primordio: iz. Lehen aldia enbrioiaren garapenean banako batek eta erkidego osoak gaixotasunen eta organo, ehun edo egitura jakin baten desber- aurrean sendo irauteko eta bizitza luzatzeko gai- dintze-prozesuan. ES: Primordio FR: Primor- tasuna gehitzeaz ere arduratzen da. ES: Medicina dium EN: Primordium Arloa: Biol. preventiva FR: Médecine préventive EN: Preven- Probabilitate: iz. Gertaera jakin bat gertatzeko auke- tive medicine raren neurria. Zerbait gertatzen den aldi kopurua Prepuzio: iz. Zakileko larruazalaren tolesdura, eta gertaera posible guztien kopuruaren arteko glandea estaltzen duena. ES: Prepucio FR: Pré- zatidura matematikoa da. ES: Probabilidad FR: puce EN: Prepuce Arloa: Anat. Probabilité EN: Probability Presbiope: izond. Ikus ‘presbita’. Probatu: ad. Zerbaiten edo norbaiten ezaugarriak Presbiopia: iz. Adinaren ondorioz hartutako hiper- aztertu; praktikan nolakoa den ikusi. ES: Probar metropia; gertutik ikusteko gaitasuna gutxitzea Probeta: iz. Bolumenak neurtzeko erabiltzen den du ezaugarri. Gihar ziliarraren ahultasunagatik beirazko hodia; mutur batetik itxia da. Laborate- eta kristalinoaren malgutasun-galeragatik gerta- gietan erabiltzen da, eta eskala metrikoduna edo tzen da. 40 urtetik gorakoek izaten dute eskuarki, gabea izan daiteke. ES: Probeta FR: Éprouvette eta leiar konbergenteak erabili behar izaten dira EN: Testglass Oharrak: Ez du balio bolumen- akatsa zuzentzeko. ES: Presbiopía EN: Long- neurketa oso zehatzak egiteko. Arloa: Kim. sightedness Arloa: Med. Problema: iz. Ikus ‘arazo’.

183 PROBOKATU

Probokatu: ad. Ikus ‘eragin’. direla medio gertatzen da. ES: Prolepsis FR: Pro- Prodromo: iz. Gaixotasun baten hasiera edo hur- lepsie EN: Prolepsis Arloa: Biol. biltasuna adierazten duen seinale, sintoma edo Pronatzaile: iz. Pronazio-mugimendua eragiten egoera. Gaixotasun infekziosoen hasiera izenda- duen giharra. ES: Pronador FR: Pronateur EN: tzeko erabiltzen da, batez ere. ES: Pródromo FR: Pronator Arloa: Anat. Prodrome EN: Prodrome Arloa: Med. Pronazio: iz. Besaurrearen eta eskuaren mugimen- Profase: iz. Zelulen zatiketaren (mitosiaren edo dua; aurreko edo azpiko aldea atzera begira jar- meiosiaren) lehen fasea. Zentromeroaren bidez tzean datza. ES: Pronación FR: Pronation Arloa: elkarri lotuta dauden bi kromatidetan zatitzen Anat. dira kromosomak, eta ikusgai bihurtzen dira. ES: Pronostiko: iz. Gaixotasun batek izan dezakeen Profase FR: Prophase EN: Prophase Arloa: Biol. garapenaren iragarpena; gaixotasun horrek per- Profil: iz. Pertsona edo gauza bati buruzko labur- tsona horren egoeran eta antzeko egoeretan iza- pen, diagrama edo zirriborro laburra. ES: Perfil ten duen garapenean oinarrituta egiten da. ES: FR: Profil EN: Profile Pronóstico FR: Pronostic EN: Prognosis Arloa: Profilaktiko: izond. Gaixotasun baten hedapena Med. galarazten duena. ES: Profiláctico FR: Prophy- Pronostiko zehaztugabe: iz. Zalantzazko emaitza lactique EN: Prophylactic Arloa: Med. edo bukaera arriskutsua izateko aukera adieraz- Profilaxi: iz. Gizabanakoa eritasunetatik babeste- ten duen pronostikoa. ES: Pronóstico reservado ko, haien hedapena mugatzeko eta eritasunen in- Arloa: Med. darra gutxitzeko baliagarriak diren neurrien Propietate: iz. Zerbaiten ezaugarria edo bereiz- multzoa. ES: Profilaxis FR: Prophylaxie EN: garritasuna. ES: Propiedad FR: Propriété EN: Prophylaxis Arloa: Med. property Arloa: Kim. Progesterona: iz. Sexu-hormona, obulutegiko gor- Proportzional: izond. Bi kantitateren arteko harre- putz horiak eta karenak jariatzen dutena. Haren manari dagokiona; horietako baten zati bat alda- funtzioak dira: zigotoa ezartzeko prestatzea ume- tzen denean, proportzio berean aldatzen da bes- tokiaren endometrioa, eta haurdunaldiari eustea. teari dagokion zatia ere. ES: Proporcional FR: Hainbat asalduren tratamenduan erabiltzen da: Proportionnel EN: Proportional hilekoaren zenbait asaldu, aldi luteinikoaren dis- Prospektu: iz. Sendagai-kaxaren barnean etortzen funtzioari loturiko antzutasuna, eta behin eta den liburuxka. Sendagaiaren egileak hainbat berriz gertatzen diren bat-bateko hilaurtzeak. ES: datu adierazi behar ditu prospektuan: sendagaia- Progesterona FR: Progestérone EN: Progesterone ren izen generikoa, erabilerak, kontraindika- Oharrak: Obulazioa eragozten du; hori dela eta, zioak, ohartarazpenak, arreta, aurkako eragina, antisorgailu gisa erabiltzen da. Arloa: Biol. dosia, eta abar. ES: Prospecto FR: Prospectus Prognatismo: iz. Goiko edo beheko barailen edo EN: Package insert bien gehiegizko garapena; aurpegia saiheska iku- Prostata: iz. Gizonezkoen maskuriaren lepoa eta sita, aurrera okertua ageri da. ES: Prognatismo uretra inguratzen dituen guruina. Egitura sendoa FR: Prognathisme EN: Prognathism Arloa: Anat. du, gaztaina baten neurrikoa, eta gihar- eta gu- Prognatu: izond. Prognatismoa duena; barailak ir- ruin-ehunez eratua dago. Prostataren jariakina- tenak dituena. ES: Prognato FR: Prognathe EN: ren osagaiak dira: fosfatasa alkalinoa, azido zitri- Prognathic Arloa: Anat. koa eta zenbait entzima proteolitiko. Semen ga- Prokariotiko: izond. (Zelulei buruz) Material ge- tzatua likido bihurtzen du prostatak jariaturiko netikoa (ADN) zitoplasman barrena barreiatua isurkariak. ES: Próstata FR: Prostate, prostata duena. ES: Procariótico FR: Procaryote EN: Pro- EN: Prostate, prostata Arloa: Anat. caryotic Arloa: Biol. Proteido: iz. Ikus ‘proteina’. Prokarioto: iz. ADNa nukleoan bilduta ez duen Proteiko: izond. Proteinei dagokiena, edo protei- organismoa. Zitoplasmatik bereizi gabe dagoen na-jatorria duena. ES: Proteico FR: Protéique kromosoma du, eta zatiketaren bidez ugaltzen EN: Proteinaceous da. ES: Procariota FR: Procaryote EN: Procaryo- Proteina: iz. Gai organiko konplexua; lotura pepti- te Adibideak: Prokariotoak dira bakterioak eta dikoz konbinaturiko aminoazidoz osatutako mo- zianobakterioak. Arloa: Biol. lekula da. Ezinbesteko aminoazidoak 22 dira Prolapso: iz. Organo baten erortze edo hondora- hazkuntzarako, hala garapenerako nola osasuna tzea; organismoan dagokion kokapen normaletik behar bezala mantentzeko. Organismoa gai da aldentzen da organo eroria. ES: Prolapso FR: haietariko 14 (nahitaezkoak ez direnak) sinteti- Prolapsus EN: Prolapse Arloa: Med. zatzeko, baina besteak (nahitaezkoak) kanpotik Prolepsi: iz. Behar baino lehenagoko garapena, hartu behar ditu. Proteinak dira organismoko edozein organotan; kausa natural edo artifizialak hainbat egitura eratzeko osagai nagusiak: giha-

184 PSIKOANALISTA

rrak, odola, larruazala, ilea, azazkalak eta barne- eragile dira: alergiak, sendagaiak, asaldu endokri- organoak. Beharrezkoak dira hormonak, entzi- noak, gaixotasun gaiztoak eta bizkarroiak. ES: mak eta antigorputzak ekoizteko. Karbonoa, oxi- Prurigo FR: Prurigo EN: Prurigo Arloa: Med. genoa, hidrogenoa eta nitrogenoa dute proteina Prurito: iz. Larruazalean eta mukosetan nabaritzen guztiek, eta, zenbaitetan, burdina, fosforoa eta den sentsazioa; hazka egiteko gogoa eragiten du. iodoa. Proteina-eskasiak gaixotasunak eragiten Bigarren mailako infekzioak ekartzen ditu sarri- ditu; gehiegi hartzeak, berriz, likido-desoreka tan. Pruritoaren eragile izan daitezke: alergiak, ekar dezake, zenbait kasutan. ES: Proteína FR: infekzioak, ikterizia, linfomak eta larruazaleko Protéine EN: Protein Arloa: Biokim. narritadura. ES: Prurito FR: Prurit EN: Pruritus, Proteiniko: izond. Ikus ‘proteiko’. itching Arloa: Med. Protesi: 1. iz. Kirurgia-terapeutikaren adarra; orga- Pseudopodo: iz. Zelula higikor, ameba edota leu- no bat edo organo baten atal bat ordeztea du kozito baten luzakin protoplasmatiko iragan- helburu. 2. iz. Gorputzeko atal bat ordezteko korra; mugimendurako eta fagozitosirako erabil- erabiltzen den tresna edo pieza; plastikozkoa, tzen dira. ES: Seudópodo FR: Pseudopode EN: metalezkoa nahiz ehun sintetikoz egina izan dai- Pseudopod Arloa: Biol. teke. ES: Prótesis FR: Prothèse EN: Prosthesis Psikastenia: iz. Neurosi mota; haren ezaugarri Arloa: Med. dira: gauzak erabakitzeko ezintasuna, zalantzak, Protido: iz. Ikus ‘proteina’. alferrikako kezkak, eta munduari aurre egiteko Protisto: iz. Protista erreinuko izaki bizidun zelula- indar falta, besteak beste. Errealitatearen fun- bakarra. ES: Protisto FR: Protiste EN: Protist tzioaren ahultasunean oinarritzen da. ES: Psicas- Adibideak: Protistoak dira bakterioak, algak, tenia FR: Psychasthénie EN: Psychasthenia Ar- onddoak eta protozooak, besteak beste. Arloa: loa: Psikol. Biol. Psikasteniko: 1. izond. Psikasteniari dagokiona. Protoi: iz. Karga positiboa duen partikula; atomo 2. izond. Psikastenia duena. ES: Psicasténico FR: guztien nukleoaren oinarrizko osagaia da. Elek- Psychasthénique EN: Psychoasthenics Arloa: Psi- troiak baino masa handiagoa du. Atomo baten kol. nukleoko protoi kopurua elementu horren zen- Psike: iz. Pertsona baten gogo-ahalmena; prozesu baki atomikoaren berdina da. ES: Protón FR: kontzienteak eta inkontzienteak biltzen ditu. ES: Proton EN: Proton Arloa: Kim. Psique FR: Psyché EN: Psyche Protoniko: izond. Protoiari dagokiona. ES: Protó- Psikiatra: iz. Psikiatrian aditua den medikua; buru- nico FR: Protonique EN: Protonic Arloa: Kim. asalduen diagnostikoan, prebentzioan eta trata- Protoplasma: iz. Zelula baten zatia, egitura kimiko menduan dihardu. ES: Psiquiatra FR: Psychiatre konplexukoa. Ur asko du, eta gai organikoak eta EN: Psychiatrist gatz inorganikoak dauzka. ES: Protoplasma FR: Psikiatria-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘psikiatriko’. Protoplasme EN: Protoplasm Arloa: Biol. Psikiatria: iz. Medikuntzaren adarra; gogo-, emo- Protozoo: iz. Protista erreinuko mikroorganismo zio- edota portaera-asalduen zergatiez, tratamen- zelulabakarra; nukleo bakarra edo gehiago izan duaz eta prebentzioaz arduratzen da. ES: Psiqui- ditzake. Bakterioak baino konplexuagoak dira. tría Gutxi gorabehera 30 protozoo dira gizakiaren- Psikiatriko: izond. Psikiatriari dagokiona. ES: Psi- tzat patogenoak. ES: Protozoo FR: Protozoaire quiátrico FR: Psychiatrique EN: Psychiatric EN: Protozoa Arloa: Mikrob. Psikiko: izond. Psikeari edo buru-jarduerari da- Protuberantzia: iz. Ikus ‘irtengune’. gokiona. ES: Psíquico FR: Psychique EN: Psy- Prozedura: iz. Ekintza bat aurrera eraman ahal iza- chic teko eman beharreko urratsen multzoa. ES: Pro- Psikoanalisi: iz. Freudek sorturiko diziplina. Gara- cedimiento, método FR: Procédure EN: Proce- pen psikologikoaz eta giza jarreraz arduratzen da. dure Asaldu psikikoen tratamendurako erabiltzen den Prozesu: iz. Elkarren artean harremana duten ger- metodo psikoterapeutikoa da; metodo gisa era- takarien multzoa; bata bestearen segidan gerta- biltzen ditu: asoziazio askea, ametsen interpre- tzen dira, egoera jakin batetik bukaera arte. ES: tazioa eta babes-mekanismoen eta transferentzia- Proceso FR: Procès EN: Process Arloa: Biol. ren analisia. Mekanismo horien bidez, kontziente Pruriginoso: izond. Prurigoaren izaera duena, edo bihurtzen dira inkontzientearen baitan gorderiko prurigoa eragiten duena. ES: Pruriginoso FR: kinaden ondoriozko emozioak eta jarrerak. ES: Prurigineux EN: Pruriginous Arloa: Med. Psicoanálisis FR: Psychanalyse EN: Psychoana- Prurigo: iz. Larruazaleko hanturazko gaixotasun lysis kronikoen multzoa. Haren ezaugarri dira prurito Psikoanalista: iz.Psikoanalisian heziketa berezia sakona eta papula txikiak. Prurigoaren zenbait duen psikoterapeuta; teoria psikoanalitikoaren

185 PSIKOANALITIKO

teknikak erabiltzen ditu. ES: Psicoanalista FR: gozkion aldiak eta malenkoniari dagozkionak. Psychanalyste EN: Psychoanalyst Egonkortasun psikikoa ezaugarri duten aldiek Psikoanalitiko: 1. izond. Psikoanalisiari dagokio- bereizten dituzte mania- eta malenkonia-aldi na. 2. izond. Psikoanalisiaren teknikak erabiltzen horiek. ES: Psicosis maníaco-depresiva dituena. ES: Psicoanalítico FR: Psychanalytique Psikoterapeuta: iz. Psikoterapian diharduen profe- EN: Psychoanalytic sionala; esate baterako: psikiatrak, psikologoak, Psikoanalizatu: ad. Tratamendu psikoanalitikoa erizain psikiatrikoak, gizarte-langile psikiatri- egin edo jaso. ES: Psicoanalizar EN: To psychoa- koak, eta abar. ES: Psicoterapeuta FR: Psycho- nalyse thérapeute EN: Psychotherapist Psikofisiologia: iz. Psikologia esperimentalaren Psikoterapeutiko: izond. Psikoterapiari dagokiona. adarra; jarduera mentalaren ikerketa egiten da, ES: Psicoterapéutico FR: Psychothérapeutique azterketa fisikoaren eta behaketaren bidez. ES: EN: Psychotherapeutic Arloa: Med. Psicofisiología FR: Psychophysiologie EN: Psy- Psikoterapia: iz. Metodo terapeutikoa; eritasun chophysiology Arloa: Psikol. edo gatazka psikikoen tratamendurako erabiltzen Psikoleptiko: izond. (Gai bati buruz) Jarduera psi- den metodo psikologikoa da. Hitzezko trata- kikoan eragin lasaigarria duena. ES: Psicoléptico mendua da batik bat, terapeutaren eta gaixoaren Arloa: Med. arteko harremanean oinarritzen dena. Banakakoa Psikologia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘psikologiko’. edo taldekakoa izan daiteke. ES: Psicoterapia FR: Psikologia: iz. Zientziaren adarra; gizabanako ba- Psychothérapie EN: Psychotherapy ten edo giza talde baten portaera, gogamena eta Psikotiko: 1. izond. Psikosiari dagokiona. 2. izond. horien prozesuak aztertzen ditu. ES: Psicología Psikosia duena. ES: Psicótico FR: Psychotique FR: Psychologie EN: Psychology EN: Psychotic Psikologiko: izond. Psikologiari dagokiona. ES: Psikotropo: izond. (Gai bati buruz) Bizitza psiki- Psicológico FR: Psychologique EN: Psycholo- koan eragiten duena, edo haren jarduera aldaraz- gical ten duena. Era askotakoak izan daitezke, baina Psikologo: iz. Psikologian aditua; psikologiako hiru mota nagusi bereizten dira: pizgarriak, lasai- prestakuntza eta titulua dituena. ES: Psicólogo garriak eta jarrera-aldaketak eragiten dituztenak. FR: Psychologue EN: Psychologist ES: Psicotropo, psicotrópico FR: Psychotrope Psikometria: iz. Psikologiaren adarra; proba psiko- EN: Psychotropic Arloa: Med. logikoak eta adimen-probak garatu, gauzatu eta Psoas: iz. Pelbiseko giharra; bi dira, eta gerri-or- interpretatzen ditu, besteak beste. Psikologiaren noen eta izterrezurreko tronkanter txikiaren gai- edukiak zenbakien bidez adieraztea du helburu nean daude. Aldakaren eta gorputz-enborraren psikometriak. ES: Psicometría FR: Psychométrie arteko flexioa ahalbidetzen dute. ES: Psoas FR: EN: Psychometry Arloa: Psikol. Psoas EN: Psoas Arloa: Anat. Psikomotor: 1. izond. Aldi berean mugimenduari Psoriasi: iz. Larruazaleko gaixotasun kronikoa; on- eta jarduera psikikoari dagokiena. 2. izond. Jar- doretasunezkoa da. Plaka gorriak ditu ezaugarri; duera psikikoaren higidurazko ondorio multzoa. plaka horiek epitelio-zelulen gehiegizko garape- ES: Psicomotor FR: Psychomoteur EN: Psycho- naren ondorioz eratutako ezkata lodi, lehor eta motor itsaskorrez estaliak daude. Edozein gunetan ager Psikomotrizitate: iz. Mugimendu-jarduera, jardue- daitezke lesioak, baina maizago gorputzeko aza- ra psikikoarekin harreman estuan. Gizabanakoa- lerarik handienetan, hezurren irtenguneetan, ren gizarteratze psikobiologikoa zehaztea ahalbi- buru-azalean, belarrietan, sexu-organoetan eta detzen du. ES: Psicomotricidad FR: Psychomo- ipurdi inguruko guneetan. ES: Psoriasis FR: Pso- tricité EN: Psychomotility Arloa: Psikol. riasis EN: Psoriasis Arloa: Med. Psikopatologia: iz. Asaldu mentalen adierazpenen, Ptialismo: iz. Ikus ‘sialorrea’. prozesuen eta zergatien azterketa. ES: Psicopato- Pubertaro: iz. Bizitzako aldietako bat, 12-14 urte logía FR: Psychopathologie EN: Psychopatology bitartekoa; pubertaroan abiatzen da ugal-orga- Psikopatologiko: izond. Psikopatologiari dagokio- noen funtzioa. Hainbat aldaketa fisiologiko eta na. ES: Psicopatológico FR: Psychopathologique morfologiko gertatzen dira pubertaroan: ilea ir- EN: Psychopathological Arloa: Med. teten da sexu-organoen inguruan, gizonezkoei Psikosi: iz. Adimenaren goi mailako asaldua; jatorri ahotsa aldatzen hasten zaie, emakumeei bula- organikoa edo emozionala du. Psikosian, errealita- rrak garatzen zaizkie, gizonezkoen lehen semen- tearen zentzua galtzen da, eta gaixoaren nortasuna isurketak eta emakumezkoen hilekoa gertatzen aldatzen. ES: Psicosis FR: Psychose EN: Psychosis dira, eta abar. ES: Pubertad FR: Puberté EN: Psikosi maniako-depresibo: iz. Psikosi mota bat; Puberty gaixo berean, tartekatu egiten dira maniari da- Pubis-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘pubiseko’.

186 PUZTU

Pubis: 1. iz. Gizakian, sabelaren behe-erdiko atala. Puntu: 1. iz. Leku edo gune fisiologiko txikia. 2. 2. iz. Iskionarekin eta ilionarekin batera hezur iz. Hari berezi batez emandako puntada, ebaki koxala eratzen duen hezurra. ES: Pubis FR: Pu- edo zauri baten bi aldeak elkartzeko eta sendatze- bis EN: Pubis Arloa: Anat. ko. ES: Punto FR: Point EN: Punctum Arloa: Pubiseko: izlag. Pubisaren guneari dagokiona. ES: Med. Púbico FR: Pubien EN: Pubic Arloa: Anat. Purgazio: iz. Katarsia; libragarri batek eragindako Puerperal: iz. Erditze-ondoko berehalako aldiari garbiketa. ES: Purgación FR: Catharsie EN: Pur- dagokiona. ES: Puerperal FR: Puerpèral EN: gation Puerperal Arloa: Med. Puriko: izond. (Molekulei buruz) Purinatik era- Puerperio: iz. Erditze-ondoa; 6 asteko iraupena du torria. Azido nukleikoen eta jarduera biokimiko gutxi gorabehera. Haurdunaldiak eragindako al- handiko koentzimen eraketan parte hartzen dute daketa fisiologiko eta anatomikoak bere onera base purikoek (guanina eta adenina). ES: Púrico etortzen dira, eta emakumea egoera berrira mol- Arloa: Kim. datzen da. ES: Puerperio, sobreparto FR: Cou- Purina: iz. Base nitrogenatu aromatikoa; pirimidi- ches EN: Puerperium, postnatal confinement naren eratorria da. Hartutako proteinen diges- Arloa: Med. tioaren emaitza izan daitezke, edo, bestela, orga- Puerperioko: izlag. Ikus ‘puerperal’. nismoak sintetizatuak. Gai natural askotan (ade- Puja: iz. Edozein egitura bizidunen hasierako al- ninan, guaninan, xantinan, kafeinan eta azido dia; esate baterako, hanka bat edo beso bat sor- urikoan, adibidez) konbinaturik agertzen da, eta tzen hasten denekoa. ES: Brote izaera anfoteroa du. Sintesi organikoetan eta Pultsazio: iz. Organo baten zabaltze-mugimendu ikerketa biokimikoan erabiltzen da. ES: Purina erritmikoa; bereziki, bihotzarena. ES: Pulsación FR: Purine EN: Purine Oharrak: Sendagai asko- FR: Pulsation EN: Pulsation tan eta hainbat gaitan egon daitezke purinak: ka- Pultsu: iz. Arterien uzkurtze- eta zabaltze-mugi- feinan, teofilinan, bihotz-bizkorgarrietan, eta mendua, sistolea eta diastolea, hurrenez hurren; abar. Arloa: Biokim. arteria baten gainean jarritako hatzek nabaritu Pusla: iz. Ikus ‘baba’. dezakete. Bihotzaren ezker-bentrikuluak odola Putz: iz. Ikus ‘puzker’. aortara bultzatzean eragindako odol-kolpearen Puzker: iz. Uzkitik kanporatzen den gasa. ES: ondoriozkoa da. ES: Pulso FR: Pouls EN: Pulse Pedo, ventosidad FR: Pet EN: Fart Pultsua hartu: ad. Arteria-taupaden maiztasuna az- Puztu: izond. Betea, mardula; odol-hodietan edo tertu. ES: Pulsar FR: Tâter le pouls EN: To pulsate zelula arteko interstizioan likido gehiegi izatea- Punta: iz. Zerbaiten alderik estuena edo zorrotze- ren ondorioz handitua dagoena. ES: Turgente na. ES: Punta FR: Pointe EN: Point FR: Turgescent EN: Turgid

187

Radio: iz. Ra. Elementu kimiko metaliko eta erra- tan ikusten da. ES: Rictus FR: Rictus EN: Rictus dioaktiboa, lurralkalinoen taldekoa. Curie senar- Arloa: Med. emazteek eta Bémont haien lankideak aurkitu Rol: iz. Talde batek taldeko kide bakoitzarengan- zuten 1898an. Egun, radioaren 25 bat isotopo dik espero duen jarrera eta jokabidea; taldeko ki- ezagutzen dira; erradioaktiboak dira guztiak. Na- deak duen parte-hartzearen araberakoa da. Parte- turan, uranioaren eta torioaren desintegrazio hartze sozialerako bitartekoak dira rolak. ES: Rol erradioaktiboaren ondorioz agertzen da. Ga- FR: Rôle EN: Role Arloa: Psikol. mmagrafian eta curieterapian erabiltzen da, erra- Rubidio: iz. Rb. Elementu kimiko metalikoa. Al- diazio-iturri modura. ES: Radio FR: Radium kalinoen taldekoa da, zuria eta biguna. Potasioaren EN: Radium Arloa: Kim. oso antzekoa da, eta oso hedatua dago naturan, Radon: iz. Rn. Elementu gaseoso ez-metalikoa, kantitate txikitan bada ere. Zertxobait erradioak- erradioaktiboa, gas geldoen taldekoa. Minbizia- tiboa denez, isotopo bidezko gammagrafietan ren aurkako erradioterapian erabiltzen da. ES: erabiltzen da; zelula fotoelektrikoetan ere erabil Radón FR: Radon EN: Radon Arloa: Kim. daiteke. ES: Rubidio FR: Rubidium EN: Rubi- Rictus: iz. Ezpainen uzkurdura, ahoari barre behar- dium Arloa: Kim. tu itxura ematen diona. Nerbio-espasmo batzue-

188

Sabel-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘abdominal’. Saihespe: iz. Ikus ‘hipokondrio’. Sabel: iz. Gorputz-barrunbearen zatia; digestio-or- Saihestezin: izond. Ezin saihets daitekeena, eta on- ganoak, iraitz-organoak eta genitalak dauzka dorio txarrak dakartzana. ES: Fatal FR: Fatal EN: bere baitan. ES: Barriga FR: Ventre EN: Belly Fatal Sabel-huskin: iz. Hondakina; digestio-hodian eratu Saihets: iz. Ikus ‘albo’. eta uzkitik kanporatzen den gorotza. Urez, elika- Saihets arteko: izlag. Bi saihets-hezurren artean da- gaien hondakinez, bakterioz eta hestearen eta gi- goena. ES: Intercostal FR: Intercostal EN: Inter- belaren jariakinez osatuta daude gorotzak. ES: costal Arloa: Anat. Deposición, excremento FR: Fèces EN: Feces Saihets-azpi: iz. Ikus ‘hipokondrio’. Sabela hustu: ad. Ikus ‘kaka egin’. Saihetseko: 1. izlag. Saihetsari dagokiona. 2. izlag. Sabelalde: iz. Ikus ‘abdomen’. Saihets batetik gertu dagoena. ES: Costal FR: Sabelaldeko: 1. izlag. Ikus ‘abdominal’. 2. izlag. Costal EN: Costal Sabelaldera dagoen jarrera bati dagokiona; aurre- Saihets-hezur: iz. Bular-eskeletoaren zati zabala rantz jarrita dagoena, edo aurrekoa. ES: Ventral osatzen duten 12 hezur zapaletariko bakoitza. FR: Ventral EN: Ventral Arloa: Anat. Bizkar-ornoetan hasten dira, eta bular-kaiola Sabelaldi: iz. Ikus ‘haurdunaldi’. osatzen dute. Egiazko saihetsak alde bakoitzeko Sabelean hazi: 1. ad. Garatzen ari den umekia lehen zazpi saihetsak dira, giltzadura zuzena bai- umetokian eraman. 2. ad. Heldutasunerantz asti- tute ornoekin eta bularrezurrarekin. Gainerako ro hazi eta garatu, fetua umetokian hazten den bost saihetsak saihets faltsuak dira. ES: Costilla bezala. ES: Gestar EN: To gestate FR: Côte EN: Rib Arloa: Anat. Sabeleko min: iz. Espasmozko min labur eta bor- Saio: 1. iz. Eginbehar batean egiten den aldi edo titza hesteetan. Hesteetako asalduren batek eragi- ahalegina. ES: Sesión FR: Séance EN: Session 2. na izan ohi da. ES: Retortijón FR: Congestion iz. Ikus ‘esperimentu’. intestinale EN: Gripes Saio-hodi: iz. Beirazko hodia; mutur ireki bat du. Sabel-huste: iz. Uzkitik gorozkiak kanporatzean Erreakzio kimikoak egiteko erabiltzen da, beroa datzan ekintza. ES: Deposición, defecación FR: jasateko duen ahalmenari esker. ES: Tubo de en- Déposition, défécation EN: Defecation sayo FR: Tube à essais EN: Test tube Arloa: Sabelondo: iz. Ikus ‘puerperio’. Kim. Saburra: iz. Zikintasun edo hondakina; bereziki, su- Sakabanatze: iz. Ikus ‘barreiadura’. kar-egoeretan hortzetan eta ezpainetan pilatzen Sakarido: iz. Karbohidratoen talde handiko osa- da, elikagaien, mikroorganismoen edo epitelio-ze- gaietariko edozein, azukreak eta almidoiak barne. lulen metaketaz. Urdail-saburra eratzen dute dige- Ia karbohidrato guztiak sakaridoak dira. Moleku- ritu gabeko elikagaiek eta urdaileko mukiak. ES: lak dituen sakarido multzo kopuruaren arabera, Saburra FR: Saburre EN: Saburra Arloa: Med. monosakaridoak, disakaridoak, trisakaridoak eta Safena zain: iz. Beheko gorputz-adarretako zain lu- polisakaridoak izan daitezke. ES: Sacárido FR: zeak. Zango bakoitzean bi daude: erdialdeko sa- Saccharide EN: Saccharide Arloa: Kim. fena eta albokoa; azaleko zainek jasotako odola Sakarimetro: iz. Disoluzio bateko azukre kantita- biltzea da haien betebeharra. ES: Vena safena tea zehazteko erabiltzen den tresna. ES: Sacarí- FR: Saphène EN: Saphena Arloa: Anat. metro FR: Saccharimètre EN: Sacchiremeter Ar- Sagar: iz. Sagarrondoaren fruitua; lagungarria da loa: Kim. digestio-arazoetan. ES: Manzana FR: Pomme Sakarina: iz. Gai kristalinoa, oso gozoa. Hainbat EN: Apple helburutarako erabiltzen da: zapore txarreko sen- Sagital: izond. Irudizko lerro bati dagokiona. Lerro dagaiak estaltzeko, diabetesa duten gaixoetan hori gorputzaren edo atal baten erdiguneko aurreal- azukrea ordezkatzeko, sosa-bikarbonatoarekin detik atzealdera doa zuzen. ES: Sagital FR: Sagittal konbinatuta hesteetako antiseptiko gisa, eta abar. EN: Sagittal Arloa: Anat. ES: Sacarina FR: Saccharine EN: Saccharin Ar- Saiakuntza: iz. Ikus ‘esperimentu’. loa: Kim. Saiakuntzak egin: ad. Ikus ‘esperimentatu’. Sakarometro: iz. Ikus ‘sakarimetro’.

189 SAKAROSA

Sakarosa: iz. Azukre mota; azukre-kanaberatik, Sarbide: 1. iz. Kirurgiagunera iristeko modua. 2. iz. azukre-erremolatxatik edota basartotik ateratzen Hemodialisian, odol-zirkulaziora iristea. ES: Acceso da. Elikagaien industrian gozagarri gisa gehien Sare-ehun: iz. Nodulu linfatikoak eratzen dituen erabiltzen den azukrea da. Glukosa batez eta ehuna. Ehun konjuntibo mota bat da, zuntzezko fruktosa batez osatutako molekula da. Energia- sare batez osatua, eta zelula linfoideak daude iturri garrantzitsua da giza metabolismoan. ES: han. Faringeko amigdalak eratzen ditu. ES: Teji- Sacarosa FR: Saccharose EN: Sucrose Arloa: do reticular EN: Adenoid tissue Kim. Saretu: izond. Ikus ‘erretikulatu’. Sakon: izond. Barnerantz dagoena; azalekoa ez Sarkoma: iz. Ehun bigunetako neoplasia gaiztoa. dena. ES: Profundo FR: Profonde EN: Deep Zuntz-, gantz- eta gihar-ehunetan, nahiz ehun Sakongune: iz. Ikus ‘beheragune’. sinobialean, baskularrean edo neuralean du ja- Sakro-orno: iz. Bizkarrezurreko bost segmentueta- torria, eta mingarria ez den hanturazko prozesu ko bat; sakroa osatzen dute bostek elkarturik. gisa agertzen da. Eskuarki, oso erasokorra izaten ES: Vértebra sacra FR: Vertèbre sacrée EN: Sa- da tumor hori. ES: Sarcoma FR: Sarcome EN: cral vertebra Arloa: Anat. Sarcoma Arloa: Med. Sakulu: iz. Zaku edo poltsa txikia; bereziki, be- Sarraski: iz. Hilketa izugarria; gizaki askori bizia larriaren bestibuluan dagoen mintzezko labirinto- kentzea. ES: Exterminio FR: Extermination EN: ko bi zatietan txikiena. Koklea hodira iristen da, Extermination barne-belarriko Hensen-en hodiaren bidez. ES: Sartu: ad. Ikus ‘barneratu’. Sáculo FR: Saccule EN: Sacculus Arloa: Anat. Sartze: iz. Ikus ‘barneratze’. Salbatu: ad. Arrisku larri batetik onik atera edo Sasimediku: iz. Ikus ‘petrikilo’. aterarazi. ES: Salvar FR: Sauveter EN: To rescue Sasoi aurreko: izlag. Ikus ‘garaiz aurreko’. Salmonella: iz. Salmonellosia eragiten duten bak- Sastada: iz. Ikus ‘ziztada’. terio gramnegatiboen generoa. Bakterio mugi- Satelite: iz. Arteria baten bidea jarraitzen duen korrak dira, makila-formakoak. Salmonellosien zain, gihar edo nerbioa. ES: Satélite FR: Satellite artean sailkatzen dira: sukar paratifoidea, sukar EN: Satellite tifoidea eta zenbait gastroenteritis mota. ES: Sal- Seborrea: iz. Larruazalean maiz gertatzen den asal- monella FR: Salmonella EN: Salmonella Arloa: dua; azalean koipe gehiegi pilatzen da bilgor Mikrob. gehiegi jariatzearen ondorioz, eta ezkata lehorrak Salmonellosi: iz. Gastroenteritis mota; Salmonella agertzen dira. ES: Seborrea FR: Séborrhée EN: generoko espezieek kutsatutako elikagaiak irenste- Seborrhea Arloa: Med. aren ondoriozkoa da. Haren ezaugarri dira: 6-48 Sedimentatu: ad. Isurkari batean esekiduran dau- orduko inkubazioaldia, sabelaldeko bat-bateko den gaiak hondoan pilatu, eta sedimentua eratu. mina (koliko-itxurakoa), sukarra eta beherako ES: Sedimentarse FR: Se précipiter EN: To settle urtsu eta odoltsua. Maiz agertzen dira goragalea Arloa: Med. eta okadak ere, eta sabelaldeko sintomak apendi- Sedimentazio: iz. Material disolbaezinen metaketa, zitisean eta kolezistitis akutuan agertzen direnen isurkari baten hondoan. Prozesua zentrifugazioa- modukoak dira. Sintomek 2-5 egun inguru irau- ren bidez azkartu daiteke. ES: Sedimentación ten dute, baina 2 aste iraun dezakete beherakoak FR: Sédimentation EN: Sedimentation Arloa: eta sukarrak. Deshidratazioa ere gerta daiteke. Med. ES: Salmonelosis FR: Salmonellose EN: Salmo- Sedimentu: iz. Material disolbaezinen metaketa, li- nellosis Arloa: Med. kido-edukiontzi baten hondoan. ES: Sedimento Sama: iz. Ikus ‘lepo’. FR: Sédiment EN: Sediment Arloa: Med. Samingarri: izond. Ikus ‘mingarri’. Segida: iz. Ikus ‘sekuentzia’. Saneamendu: iz. Hiri, herri, eta hainbat guneren Segmentatu: ad. Segmentutan banatu. ES: Seg- higiene-baldintzen hobekuntza. ES: Saneamiento mentar FR: Segmenter EN: To segment Arloa: FR: Assainissement EN: Sanitation Biol. Sanitario: 1. izond. Osasunari dagokiona, edo osa- Segmentatu: izond. Segmentutan banatua dagoe- suna mantentzen nahiz sustatzen duena. 2. izond. na. ES: Segmentado Arloa: Zool. Osasun talde batean diharduen gizabanakoa. ES: Segmentazio: iz. Banatzeko edo zatitzeko proze- Sanitario FR: Sanitaire EN: Sanitary sua. Ernaldutako obuluan eta behe mailako or- Saponifikatu: ad. Gantzak xaboi bihurtu. ES: Sa- ganismoetan gertatzen da gehienbat. ES: Seg- ponificar EN: To saponify Arloa: Kim. mentación FR: Segmentation EN: Segmentation Saponifikazio: iz. Gantzak xaboi bihurtzeko ekin- Arloa: Biol. tza edo prozesua. ES: Saponificación FR: Saponi- Segmentu: iz. Organo edo egitura baten osagaia fication EN: Saponification Arloa: Kim. nahiz zatia. ES: Segmento FR: Segment EN: Seg-

190 SENTIBERA

ment Adibideak: Segmentuak dira gibelaren lo- Seminifero: izond. Semena garraiatzen edo sortzen buluak eta hesteen atalak. Arloa: Biol. duena; esate baterako, barrabil-hodiak. ES: Se- Segregazio: iz. Genetikan, meiosiari dagokion minífero FR: Séminifères EN: Seminiferous Ar- printzipioa; bi gurasoen geneak daramatzaten loa: Biol. kromosoma bikote eramaileak meiosian bana- Senda(-): (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sendagarri’. ES: tzen direla ziurtatzen du. Zoriak erabakitzen du Curativo, -a FR: Curatif EN: Curative zein gene —aitarena ala amarena— joango den Sendabelar: iz. Sendagintzan erabiltzen den belarra gameto bakoitzera. ES: Segregación FR: Ségréga- edo landarea. ES: Hierba medicinal FR: Plante tion EN: Segregation médicinale EN: Medicinal plant Seinale: iz. Zerbaiten adierazgarria; zerbait adieraz- Sendabide: iz. Gaixotasun edo asalduren bat teko erabiltzen den ikurra. ES: Señal FR: Signal duen pertsona batek osasuna berreskuratzeko EN: Signal prozesua. ES: Curación FR: Guérison EN: Hea- Sekrezio: iz. Ikus ‘jariakin’. ling Sektore-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sektorial’. Sendaezin: izond. Mediku-tratamenduaren edo Sektore: iz. Osotasun baten zatia, modu jakin ba- tratamendu kirurgikoaren aurrean erreakziona- tean mugatua. ES: Sector FR: Secteur EN: Sector tzen ez duena. ES: Incurable FR: Incurable EN: Sektorial: izond. Sektore bati dagokiona. ES: Sec- Incurable torial EN: Sectorial Sendagai-: (Hitz elkartuetan) Medikamentu bati Sekuentzia: iz. Objektu eta gertakarien banaketa- dagokiona, hark eragindako aurkako erreakzioei ordena. ES: Secuencia FR: Séquence EN: Se- bereziki. ES: Medicamentoso EN: Medicamen- quence Oharrak: Proteinetan, aminoazidoek se- tous Arloa: Med. kuentzia jakina dute. Sendagai: iz. Helburu terapeutikoetarako ematen Sekundario: izond. Bigarren mailakoa; ordenan, den gaia. Gaixotasunak sendatzea, diagnostika- denboran eta lekuan bigarrena, edo beste baten tzea edota haiei aurrea hartzea du helburu nagu- mendekoa. ES: Secundario FR: Secondaire EN: si. ES: Medicamento, fármaco FR: Médicament Secondary Arloa: Biol. Oharrak: ‘Albo-ondorio’ EN: Drug Arloa: Med. erabiltzen da efektu sekundarioa adierazteko. Sendagaitz: izond. Ikus ‘sendaezin’. Selektibo: izond. Bere baitan hautespen-joera due- Sendagarri: 1. izond. Gaixotasun edo sintoma na. ES: Selectivo FR: Sélective EN: Sélectif, se- bat senda dezakeena. ES: Curativo, -a FR: Cu- lective ratif EN: Curative 2. izond. Senda daitekeen Semen-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘seminifero’. gaixotasuna. ES: Curable FR: Réparable EN: Semen: iz. Isurkari zurixka eta lodia, ugal-organo Curable arrek eiakulazioan uretratik jariatua. Barrabilek, Sendagile: iz. Ikus ‘mediku’. epididimoak, semen-xixkuek, prostatak eta Cow- Sendagilearen bulego: iz. Ikus ‘kontsultategi’. per-en guruinek hartzen dute parte espermaren Sendagogor: izond. Tratamenduen aurrean lehen- eraketan. Espermatozoideak dira semenaren osa- goan jarraitzen duena. ES: Refractario Arloa: gai nagusiak, eta prostataren semen-xixkuen eta Med. beste hainbat guruinen jariakinak ere baditu; 2 Sendaketa: iz. Osasun-arazo baten tratamendurako eta 5 cm3 bitartekoa izaten da eiakulazio bakoi- sendagaia, tratamendua edota neurri terapeuti- tzeko isurkari kantitatea, eta 60-120 bat miloi koa erabiltzea. ES: Cura FR: Cure EN: Cure espermatozoide kanporatzen dira esperma-isu- Sendakuntza: iz. Ikus ‘sendabide’. rialdi bakoitzeko. ES: Semen FR: Sperme EN: Sendatu: 1. ad. Gaixo bati bere gaixotasunari da- Semen Arloa: Biol. gozkion sendabideak jarri. ES: Curar FR: Guérir Semen-xixku: iz. Gizonezkoen gernu-maskuriaren EN: To cure, to heal 2. ad. Galdutako osasuna atzealdean dauden bi guruin-egituretako bakoi- berreskuratu. ES: Sanar FR: Guérir EN: To heal, tza; hodi eiakulatzaileak osatzen dituzte hodi de- to cure ferenteekin batera, eta uretrara iristen dira. Ugal- Sendatzaile: izond. Ikus ‘sendagarri’. sisteman parte hartzen dute. Semen-xixkuek liki- Sendatze: iz. Ikus ‘sendabide’. do bat ekoizten dute; likido hori barrabilen eta Sendo: izond. Ikus ‘osasuntsu’. ES: Fuerte beste zenbait guruinen jariakinari gehitzen zaio, Senil: izond. Zahartzarokoa, zahartzaroarekin zeri- eta denen artean semena osatzen dute. ES: Vesí- kusia duena, edo haren ezaugarriak dituena; be- cula seminal FR: Vésicule séminale EN: Seminal reziki, zahartzaroarekin batera agertzen diren en- vesicle Arloa: Anat. dekapen fisiko nahiz mentalak. ES: Senil FR: Sé- Seminal: izond. Espermari edo haziari dagokiona. nile EN: Senile Arloa: Med. ES: Seminal, espermático FR: Seminal EN: Se- Sentibera: izond. Sentipenak jasotzen dituena. ES: minal Arloa: Biol. Sensible FR: Sensible EN: Sensitive

191 SENTIBERATASUN

Sentiberatasun: iz. Ikus ‘sentimen’. horma. ES: Septo, septum, tabique FR: Septum, Sentikor: izond. (Mikroorganismo mota bati bu- cloison EN: Septum Arloa: Anat. ruz) Mikrobioen kontrako sendagaien dosi txi- Serodiagnostiko: iz. Serologia-proba multzoa gaixo- kien aurrean ere asaldatzen dena. ES: Sensible tasun bat diagnostikatzeko. Odolean detektatzen Sentikortasun: iz. Ikus ‘sentimen’. dira antigenoaren aurkako antigorputzak. Anti- Sentikortze: iz. Ikus ‘sentsibilizazio’. gorputzik agertzen ez bada, pertsona seronegati- Sentimen-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sentimenezko’. boa da; antigorputzak agertzen badira, berriz, se- Sentimen: iz. Sentsazioak —fisikoak zein psikolo- ropositiboa. ES: Serodiagnóstico FR: Sérodiag- gikoak— hautemateko ahalmena. ES: Sensibili- nostic EN: Serodiagnosis Oharrak: GIBa edo dad FR: Sensibilité EN: Sensitivity hepatitisak (A, B, C eta D) diagnostikatzeko era- Sentimenezko: izlag. Organismoko zentzumen- biltzen da. Arloa: Med. nerbioen sare osoari edo haren zati bati dagokio- Serologia: iz. Biokimika medikoaren adarra; gazu- na. ES: Sensitivo FR: Sensitif, sensoriel EN: Sen- ra aztertzen da gaizkoadurak aurkitzeko, in vitro sitive, sensory Arloa: Biol. antigeno-antigorputz erreakzioen balioespenaren Sentimen-organo: iz. Ikus ‘zentzumen-organo’. bidez. ES: Serología FR: Sérologie EN: Serology Sentipen: iz. Egoera mental edo emozional baten Arloa: Med. pertzepzioa; ez du zertan kanpo-kinada batek Seronegatibo: izond. Proba serologikoan emaitza eragina izan. ES: Sensación FR: Sensation EN: negatiboa izan duena. ES: Seronegativo FR: Sé- Sensation Arloa: Biol. ronégatif EN: Seronegative Arloa: Med. Sentipenezko: izlag. Sentipenak jasotzeko gai dena. Seropositibo: izond. Proba serologikoan emaitza ES: Sensorial positiboa izan duena. ES: Seropositivo FR: Sé- Sentsazio: iz. Ikus ‘sentipen’. ropositif EN: Seropositive Arloa: Med. Sentsibilitate: iz. Ikus ‘sentimen’. Serosa: iz. Ehun konektibozko mintz mehea; gor- Sentsibilizatu: ad. Gai antigenoekiko kontaktuan putz-barrunbeak estaltzen ditu, eta jario urtsua sentikor bihurtu. ES: Sensibilizar FR: Sensibiliser du. ES: Serosa FR: Séreuse EN: Serosa Arloa: EN: To sensitize Biol. Sentsibilizatu: izond. Gai antigenoekiko kontak- Serositate: iz. Likido serosoen ezaugarria. ES: Sero- tuan sentikor bihurtu dena. ES: Sensibilizado sidad FR: Sérosité EN: Serosity Arloa: Med. FR: Sensibilisé EN: Sensibilized Seroso: izond. Gazuraren antzekoa dena, edo hari Sentsibilizazio: iz. Hartutako erreakzioa; erreakzio dagokiona. ES: Seroso FR: Séreux EN: Serous horren bidez, antigeno baten aurrean erreakzio- Arloa: Biol. natzeko antigorputzak garatzen dira. Txertake- Seroterapia: iz. Metodo terapeutikoa; gizakiaren tan, aurrez pentsatuta egiten da, organismo pato- edo animalia baten gazur immunizatzailea erabi- geno bat injektatuz. Organismo patogenoa alda- liz egiten da, intoxikazioak, pozoiketak edo gaiz- tua egoten da infekzioa sortzeko gaitasunik izan koadurak sendatzeko nahiz haiei aurre egiteko. ez dezan, baina, hala ere, gaixotasunari aurka egi- ES: Serumterapia, seroterapia FR: Sérothérapie teko antigorputzak sorraraz ditzake. ES: Sensibi- EN: Serum therapy, serotherapy Arloa: Med. lización FR: Sensibilitation EN: Sensitization Serum-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘seroso’. Sentsore: iz. Kinada fisikoen aurrean erreakziona- Serum: iz. Txerto edo toxoidea; emaile hiperimmu- tzeko prestaturiko tresna; esate baterako, tenpe- ne baten gazura hartuz prestatzen da, gaizkoa- raturaren, argiaren edo mugimenduaren eraginez dura jakinei aurre egiteko. ES: Serum FR: Sérum funtzionatzen duen tresna. ES: Sensor FR: Cap- EN: Serum Arloa: Med., Biol. teur, détecteur EN: Sensor Sesil: izond. Oinaldetik lotua dagoena, zurtoin edo Septiko: izond. Usteltzea eragiten duena, edo ustel- pedunkulu batetik egon beharrean. ES: Sésil FR: tzeak eragina dena. ES: Séptico FR: Septique Sessile EN: Sessile EN: Septic Arloa: Med. Sexologia: iz. Sexuaren eta haren inguruko arazoen Septizemia: iz. Infekzio orokorra; odol-zirkula- ikerketaz arduratzen den zientzia. ES: Sexología zioan bakterio patogenoak daudenean gertatzen FR: Sexologie EN: Sexology da. Septizemiaren ezaugarri dira: sukarra, hotzi- Sexologo: iz. Sexologian aditua. ES: Sexólogo FR: karak, ahulezia, mina, buruko mina, eta okadak Sexologue EN: Sexologist nahiz beherakoak. ES: Septicemia FR: Septicé- Sexu-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sexual’. mie EN: Septicemia Oharrak: Hipotentsioarekin Sexu: iz. Arraren eta emearen arteko bereizketa batera agertzen bada, gaixoak shock septikoa ahalbidetzen duen ezaugarri organikoen mul- duela esaten da. Arloa: Med. tzoa; kontuan hartzen dira, besteak beste, ezau- Septu: iz. Organo baten edo organismoko beste garri anatomikoak eta kromosomikoak. ES: Sexo edozein egituraren barrunbea banatzen duen FR: Sexe EN: Sex

192 SINAPTIKO

Sexu bidezko: izlag. Ikus ‘sexual’. Shunt: iz. Ikus ‘deribazio’. Sexu bidezko ugalketa: iz. Ugalketa mota; gameto Sialorrea: iz. Gehiegizko listu-jarioa. Hainbat asal- arra —espermatozoidea— eta emea —obulua— du izan ditzake eragile: ahoko hantura akutua, elkartuz gertatzen da. ES: Reproducción sexual adimen-atzerapena, merkurialismoa, haurdunal- FR: Reproduction sexuée EN: Sexual reproduc- dia, hortzeriaren agerrera, alkoholismoa eta eli- tion Arloa: Biol. kadura okerra. ES: Sialorrea FR: Sialorrhée, ptya- Sexu bietako: izlag. Ikus ‘bisexual’. lisme EN: Sialorrhea, ptyalism Arloa: Med. Sexual: izond. Sexuari edo sexualitateari dagokio- Sifili: iz. Gaixotasun kutsagarria; endemikoa eta na. ES: Sexual FR: Sexuel EN: Sexual kronikoa da. Treponema pallidum protozooak Sexualitate: iz. Ezaugarri fisiko, funtzional eta psi- eragiten du, eta sexu-harremanen bidez kutsa- kologikoen multzoa; sexuaren beraren identita- tzen da ia beti. Urte asko irauten duten hainbat teak eta sexu-jokabideak azaltzen ditu. Ez dago alditan garatzen da. Edozein sistema organikori beti sexu-organoekin lotua. ES: Sexualidad FR: erasan diezaioke. Lesioak —ultzerak— gorputze- Sexualité EN: Sexuality ko edozein gunetan ager daitezkeen arren, uzkia- Sexuatu: izond. Ikus ‘sexudun’. ren eta kanpoko sexu-organoen inguruan ager- Sexu-batze: iz. Ikus ‘koito’. tzea da ohikoena. Maiz nerbio-sistemari erasaten Sexudun: izond. Sexua duena, sexugabeari kontra- dio, eta gaixotasun larriak eragin ditzake —era- jarria. ES: Sexuado FR: Sexué EN: Sexed Arloa: bateko paralisia, besteak beste—. Ondorengoei Biol. transmititzen zaie. Tratamendurako, penizilina Sexu-ezaugarriak: iz. Ondoretasun-bereizgarria; erabiltzen da. ES: Sífilis FR: Syphilis EN: Syphi- norbanako arrak eta emeak bereizten dituen ana- lis Arloa: Med. tomia- eta funtzio-ezaugarriak hartzen ditu bere Sifilitiko: izond. Sifiliari dagokiona, sifiliaren antza baitan. ES: Caracteres sexuales duena, nahiz sifiliz kutsatuta dagoena. ES: Sifilí- Sexu-ezintasun: iz. Ikus ‘inpotentzia’. tico FR: Syphilitic EN: Syphilitique Arloa: Med. Sexugabe: izond. Ikus ‘asexual’. Silikona: iz. Silizioaren konposatu polimeriko or- Sexu gabeko: izlag. Ikus ‘asexual’. ganiko bat; isolatzaile elektriko moduan erabil Sexu bidezko gaixotasun: iz. Ikus ‘gaixotasun be- daiteke, eta baita material iragaztezinak egiteko nereo’. eta pieza elektrikoak gordetzeko ere. Medikun- Sexu-harreman: iz. Bi pertsonaren arteko bateratze tzan ere erabiltzen da, protesi-tresnak egiteko. ES: sexuala. Horren ondorioz, oro har, elkarrengana- Silicona FR: Silicone EN: Silicone Arloa: Kim. ko kitzikapena eta, gehienetan, orgasmoa lortzen Silikosi: iz. Biriketako gaixotasuna, silizio dioxi- da. ES: Relación sexual FR: Rapports sexuels EN: doaren hautsa denbora luzez era jarraituan arnas- Sexual intercourse tearen ondoriozkoa. Biriketako fibrosi nodularra- Sexu-organo: iz. Gorputzak ugalketarako duen or- ren garapena du ezaugarri. Kasu aurreratuetan, ganoa; kanpokoak (emakumeetan, bulba eta in- disnea larria ager daiteke. Hainbat lanbidetan gurukoak; gizonezkoetan, zakila eta eskrotoa) —hargintzan, meatzaritzan eta abarretan— edo barnekoak (emakumeetan, bagina, umeto- dihardutenei erasaten die, batez ere. ES: Silicosis kia, tronpak eta obulutegiak; gizonezkoetan, FR: Silicose EN: Silicosis Arloa: Med. barrabilak, epididimoa, hodi deferenteak, se- Sinapismo: iz. Ziape beltzaren haziekin egiten den men-xixkuak, prostata eta uretrako guruinak) ukendua. ES: Sinapismo FR: Sinapisme EN: Si- bereizten dira. ES: Órgano genital FR: Organe napism Arloa: Med. génital EN: Genital organ Sinapsi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sinaptiko’. Sexu-perbertsio: iz. Pertsona helduaren portaera Sinapsi: 1. iz. Neurona baten axoiaren eta beste normaltzat hartzen denetik urruntzen den sexu- baten dendriten edo gorputzaren arteko gunea; jokabidea. ES: Perversión sexual FR: Perversion nerbio-bulkaden transmisioa gertatzen da gune sexuelle EN: Sex deviant, sexual perversion horretan. Nerbio-bulkadaren transmisioa bitarte- Shock: iz. Organismoko ehunetara odol gutxiegi kari kimikoen —adrenalina, noradrenalina, eta iristeak eragiten duen asaldua. Ondorioz, zelulen abar— bidez gertatzen da. Sinapsiak polariza- disfuntzioa, hipotentsioa eta oliguria gertatzen tuak daudenez, norantza berean joaten dira beti dira, eta bizitza arriskuan jartzen da. Oro har, zir- nerbio-bulkadak. 2. iz. Kromosoma homologoak kulazio-gutxiegitasunarekin du zerikusia asaldu binaka antolatzea; gametogenesiaren hasierako horrek. ES: Shock FR: Choc EN: Shock Oharrak: meiosialdian gertatzen da, kromosoma bikoitzak Shock motak dira: hipobolemikoa (odoljarioak, eratzeko. ES: Sinapsis FR: Synapse EN: Synapse beherakoak…), kardiogenikoa (bihotz-arazoek Arloa: Biol. eragina), distributiboa (septikoa, anafolaktikoa Sinaptiko: izond. Sinapsiari dagokiona. ES: Sináp- edo neurogenikoa). Arloa: Med. tico FR: Synaptique EN: Synaptic

193 SINARTROSI

Sinartrosi: iz. Giltzadura mota berezia; mugikorta- jarioak, traumatismo eta zirrara bortitzak, biho- sunik eza du ezaugarri. Hezurrak bata besteari tzekoa, bradikardia, eta abar. Sinkopearen aurre- lotzen zaizkio, ehun konektiboaren edo kartila- tik, zorabioa agertzen da eskuarki. Sinkopeari goaren bitartez. ES: Sinartrosis FR: Synarthrose aurre egin dakioke eseriz nahiz etzanez, eta EN: Synarthrosis Arloa: Anat. burua belaun artean jarriz. Berehala suspertu Sinbiosi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sinbiotiko’. ezean, atropina eta analeptikoak erabil daitezke. Sinbiosi: iz. Bi organismoren edo gehiagoren arte- ES: Síncope FR: Syncope EN: Syncope Arloa: ko bizimodua; elkarri kalterik ez egitea edo batak Med. bestea bere onurarako erabiltzea du ezaugarri. Sinkronia: iz. Gertakariak edo fenomenoak aldi ES: Simbiosis FR: Symbiose EN: Symbiosis Ar- berean gertatzearen ezaugarria. ES: Sincronía, loa: Biol. sincronismo FR: Synchronie EN: Synchrony Sinbiotiko: izond. Sinbiosiari dagokiona. ES: Sim- Sinkroniko: izond. Aldi berean gertatzen dena. ES: biótico FR: Symbiotique EN: Symbiotic Arloa: Sincrónico FR: Synchrone EN: Synchronic Biol. Sinkronizatu: ad. Bi gertaera nahiz gehiago aldi Sindrome kartzinoide: iz. Serotonina jariatzen du- berean gertarazi. ES: Sincronizar FR: Synchroni- ten tumor kartzinoideen adierazpen sistemikoa; ser EN: To synchronize serotonina eta prostaglandina gehiegi jariatzearen Sinkronizazio: iz. Sinkronizatzeko ekintza eta ha- ondorioz gertatzen da. Gorritasuna, beherakoa, ren ondorioa. ES: Sincronización FR: Synchroni- karranpak, larruazaleko lesioak, arnasteko zailta- sation EN: Synchronization suna, palpitazioak eta balbulopatiak eragiten Sinobia: iz. Hezur-giltzaduren barrunbeetako isur- ditu. Tumorra erauziz sendatzen da. ES: Carci- kari garden likatsua; giltzadurak, lotailuak eta noide, síndrome FR: Syndrome carcinoïde EN: poltsak labainarazten ditu. Mintz sinobialek ja- Carcinoid syndrome Arloa: Med. riatzen dute, eta muzinaz, gantzez, albuminaz eta Sindrome: iz. Zeinu eta sintoma multzoa; gaixota- gatz mineralez osatua dago. ES: Sinovia FR: Sy- sun-egoera jakin bat klinikoki zehazten du. ES: novie EN: Synovia Arloa: Anat. Síndrome FR: Syndrome EN: Syndrome Adibi- Sinobial: izond. Sinobiari dagokiona. ES: Sinovial deak: Bihotz-gutxiegitasuna, shocka, arnas gu- FR: Synoviale EN: Synovial Arloa: Anat. txiegitasuna, eta abar. Arloa: Med. Sinpatiko: izond. Nerbio-sistema autonomoa osa- Sindrome nefrotiko: iz. Ikus ‘nefrosi’. ES: Síndro- tzen duten bi zatietako bati dagokiona. Haren me nefrótico FR: Syndrome néphrotique EN: funtzioak dira: erraiak eta odol-hodiak inerbatzea, Nephrotic syndrome digestioa moteltzea, bihotz-taupadak bizkortzea, Sindrome tifiko: iz. Hainbat gaixotasun kutsaga- odol-hodiak uzkurtzea, eta abar; era horretan, gor- rriren sintoma multzoa. Sindrome tifikoaren putza estres-egoerei aurre egiteko prestatzen du. ezaugarri dira: nerbio-asalduak (buruko mina, el- Oro har, nerbio-sistema parasinpatikoaren aurka- darnioa, ataxia, eta abar), digestio-asalduak (goiko eragina du. ES: Simpático FR: Sympathique tikak, anorexia, beherakoak eta abar), sukarra eta EN: Sympathetic Arloa: Anat. esplenomegalia. ES: Síndrome tífico FR: Syndro- Sintomarik gabe: izond. Ikus ‘asintomatiko’. me typhique EN: Typhous syndrome Sintoma: iz. Asaldu organiko nahiz funtzional ba- Sinergia: iz. Bi gaik edo bi organok batera hasten ten adierazpena; gaixoak bakarrik atzematen du, duten prozesua, batak bestearen funtzioa eragin subjektiboa baita. ES: Síntoma FR: Symptôme dezan. ES: Sinergia FR: Synergie EN: Synergy EN: Symptom Adibideak: Mina, esate baterako, Arloa: Biol. sintoma bat da. Arloa: Med. Sinestesia: iz. Bi motatako nahiz gehiagoko sentsa- Sintomatiko: 1. izond. Sintomei dagokiena. 2. izond. zioak elkarrekin azaltzen diren fenomenoa; esate Sintomak ematen dituena. ES: Sintomático baterako, hots jakin batek dakarren ikusmen- FR: Symptomatique EN: Symptomatic Arloa: sentsazioa. ES: Sinestesia FR: Synesthésie EN: Med. Synesthesia Arloa: Med. Sintomatologia: iz. Gaixotasunaren sintomak oro- Sinfisi: 1. iz. Loturagunea. Bereziki kartilago-gil- korrean nahiz gaixotasun jakin baten sintomak tzadura, aldameneko hezur-azalerak fibrokartila- aztertzen dituen zientzia. ES: Sintomatología FR: goz sendo lotuak dituena. 2. iz. Bi mintz seroso- Symptomatologie EN: Symptomatology Arloa: ren arteko atxikidura patologikoa, gehienetan Med. hantura ostekoa. ES: Sínfisis FR: Symphyse EN: Sinu: 1. iz. Organismoko espazio edo barrunbe Symphysis Arloa: Biol.-Med. hutsa. 2. iz. Garezur barneko zain-hodia. ES: Sinkope: iz. Korde-galera laburra; garuneko hipo- Seno FR: Sinus EN: Sinus xia iragankorrak eragina da. Garuneko hipoxia Sinusitis: iz. Aurpegiko hezur-sinuetako mukosa- horren eragile izan daitezke: oinaze bizia, odol- ren hantura. Birusak eta zornea dira haren eragi-

194 SOMATIKO

le nagusiak, baina beste zenbait patologiaren naturan; sodio kloruro (gatz arrunta) moduan ondorio ere izan daiteke: goiko arnasbideetako aurki daiteke, nagusiki. Organismoko elementu- infekzioa, hortzetako gaizkoadura, alergia, at- rik garrantzitsuenetariko bat da. Sodio ioiek mosferako aldaketak, eta abar. Sudur-mukosaren hainbat prozesutan parte hartzen dute: azido- hanturaren ondorioz, sinuen irekiguneak buxatu base orekan, oreka hidrikoan, nerbio-kinaden egin daitezke, eta jariakinak pilatu. Buxaketa transmisioan, gihar-uzkurduran, eta abar. Horre- horrek presio-sentsazioa, mina, zefalea, sukarra tarako, sodio kloruro eran hartzen dira sodio eta gune horretako hipersentsibilitatea eragiten ioiak. ES: Sodio FR: Sodium EN: Sodium Arloa: ditu. ES: Sinusitis FR: Sinusite EN: Sinusitis Ar- Kim. loa: Med. Sodio bikarbonato: iz. Gai arrunta; azidosiaren, Sinusoidal: izond. Sinusoideari dagokiona. ES: Si- urdaileko azidotasunaren, urdaileko ultzeraren, nusoidal FR: Sinusoïdal EN: Sinusoidal bihotzerrearen eta indigestioaren aurkako trata- Sinusoide-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sinusoidal’. menduan erabiltzen da. ES: Bicarbonato de so- Sinusoide: iz. Odol-hodia; kapilarrak baino zertxo- dio FR: Bicarbonate de sodium EN: Sodium bi- bait handiagoa da, eta zelula erretikular-endote- carbonate Arloa: Kim. lialez estalia dago. Hainbat organotan aurki dai- Sodio hidrogenokarbonato: iz. Ikus ‘sodio bikar- teke: gibelean, pankrean, giltzurrun gaineko gu- bonato’. ruinetan, eta abar. ES: Sinusoide FR: Sinusoïde Soildu: ad. Ikus ‘burusoildu’. EN: Sinusoid Soinu: iz. Eragile fisikoa; bibrazio-energia gisa Sistema: iz. Hainbat atalen multzoa, elkartzean agertzen da, eta entzumen-sentsazioa eragiten osotasun bat eratzen duena. Sistema fisiologi- du, bibrazioak muga jakinen barruan baldin koak organismoaren bizi-funtzioetarako bereziki badaude betiere. ES: Sonido FR: Son EN: prestaturiko egituraz osatuak daude; esate batera- Sound ko, sistema kardiobaskularra edo ugal-sistema Soleo gihar: iz. Gihar zabal eta zapala; zangoaren ES: Sistema FR: Système EN: System atzean, peronearen goialdean eta Akilesen ten- Sistema baskular: iz. Gorputzeko hodi guztien doiaren artean dago, gihar bikien aurrean. Tri- multzoa; hau da, odol-hodiena eta linfa-hodiena. zeps surala eratzen du gihar bikiekin batera. ES: ES: Sistema vascular FR: Système vasculaire EN: Músculo sóleo FR: Muscle soléaire EN: Soleus Vascular system Arloa: Anat. Sistema genital: iz. Ugalketan parte hartzen duten Solido: 1. iz. Gorputz dentsoa. Gorputz hori osa- organoen multzoa. ES: Sistema genital FR: Ap- tzen duten molekulek egoera berean irauten dute pareil génital EN: Genital system Oharrak: Gi- beren artean etengabe, eta erresistentzia handia zonezkoen aparatu genitala barrabilek, epididi- egiten dute elkarrengandik bereizteko. Ez da ez moak, hodi deferenteek, hodi eiakulatzaileek, likidoa ez gaseosoa, eta ez du hutsune-barrunbe prostatak, semen-xixkuek eta zakilak osatzen nabaririk, hausturarik nahiz irekigunerik. 2. izond. dute. Emakumezkoena, berriz, obulutegiek, Itxura horretako gorputz, egitura, irudi edota gaia tronpek, umetokiak, baginak eta bulbak. Arloa: deskribatzen duena. ES: Sólido FR: Solide EN: So- Anat. lid Arloa: Fis. Sistema muskuloeskeletiko: iz. Giharrek eta hezu- Solidotu: ad. Solido bihurtu. ES: Solidificar FR: rrek osatzen duten sistema. ES: Sistema muscu- Solidifier EN: To solidify Arloa: Fis. loesquelético Solidotze: iz. Isurkari edo gas bat solido bihurtzea. Sistole-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sistoliko’. ES: Solidificación FR: Solidification EN: Solidi- Sistole: iz. Bihotzaren uzkurtze-aldia, bereziki ben- fication Arloa: Fis. trikuluena. Aurikuletatik jasotako odola birika- Soluble: izond. Ikus ‘disolbagarri’. arterietara eta aortara zabaltzea du helburu. Solutu: iz. Disoluzio batean disolbatzen den gaia. Bihotzaren lehen eta bigarren hotsaren arteko ES: Soluto FR: Soluté EN: Solute Arloa: Kim. epea da. ES: Sístole FR: Systole EN: Systole Ar- Soma: iz. Ugal-organoei ez dagokien gorputz atala. loa: Med. Banakoaren masa nagusia izaten da atal somati- Sistoliko: izond. Sistoleari dagokiona. ES: Sistólico koa espezie gehienetan. ES: Soma FR: Soma EN: FR: Systolique EN: Systolic Soma Oharrak: Soman gertatzen diren muta- Sodiko: 1. izond. Sodioari dagokiona. 2. izond. zioek ez dute gorabehera larririk sortzen bana- Sodioa duena. ES: Sódico FR: Sodium EN: So- koaren garapenean. Arloa: Biol. dium Arloa: Kim. Somatiko: izond. Gorputzari dagokiona; alde psi- Sodio-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘sodiko’. kikoari eta funtzionalari kontrajarria dena berezi- Sodio: iz. Na. Elementu kimiko metalikoa. Alkali- ki. ES: Somático FR: Somatique EN: Somatic noa da, zuria eta biguna. Oso elementu ugaria da Arloa: Biol., Med.

195 SOMATIZATU

Somatizatu: ad. Gatazka psikiko bat asaldu organi- Sorrarazi: 1. ad. Ikus ‘eragin’. 2. ad. Ikus ‘ernalara- koen bidez adierazi. ES: Somatizar Arloa: Psikol. zi’. Somatizazio: iz. Gertaera psikiko bat gorputzeko Sorta: iz. Ikus ‘faszikulu’. asaldu edo sintoma fisiko gisa adierazten duen Sortakatu: izond. Ikus ‘faszikulatu’. prozesua. Psikoanalisiaren arabera, energia psiki- Sortasun: 1. iz. Kinada baten eta haren aurrean koa somarantz desbideratzearen ondorioz gerta- gertatutako erreakzioaren artean dagoen denbo- tzen da. ES: Somatización FR: Somatisation EN: ra, jarduerarik gabea. 2. iz. Gaixotasun baten in- Somatization Arloa: Psikol. kubazioaldia. ES: Latencia FR: Latence EN: La- Somatotipo: iz. Giza gorputzaren itxura. Gizakiak tency Arloa: Med. ezaugarri fisikoen arabera sailkatzen dira: ekto- Sortu: 1. ad. Haurra izateko prozesua abiatu. 2. ad. morfoak, endomorfoak eta mesomorfoak. ES: Adimenez edo artistikoki zerbait berria egin, as- Somatotipo matu. ES: Concebir FR: Concevoir EN: To con- Somnifero: izond. Ikus ‘loarazle’. ceoive 3. ad. Ikus ‘jaio’. Sonanbulismo: iz. Loaldiaren 3. edo 4. fasean ger- Sortu: ad. Ikus ‘inurritu’. ES: Adormecer tatzen den asaldua. Higitze-jarduera ez-kon- Sortze: 1. iz. Haurdunaldiaren hasiera; espermato- plexu, inkontziente eta automatikoa gertatzen zoidea obuluan sartu eta zigotoa eratzen den da, eta, gehienetan, lo dagoena ohetik jaiki eta unea hartzen da hasieratzat. ES: Concepción FR: oinez hasten da. Esnatzean, ez da ezertaz gogo- Conception EN: Conception 2. iz. Ikus ‘jaiotza’. ratzen. Minutu gutxi batzuetatik ordu erdi arte ES: Nacimiento iraun dezake. ES: Sonambulismo FR: Somnam- Sortzekide: izond. Sortzetik gutxi-asko elkarri lo- bulisme EN: Somnambulism, sleepwalking tuak dauden organoei edo egitura anatomikoei Sonanbulu: iz. Lo dagoela, automatismoz eta in- dagokiena. ES: Connato FR: Conné EN: Conna- kontzienteki zenbait jarduera egiten dituen perte Arloa: Biol. tsona. ES: Sonámbulo FR: Somnambule EN: Sortzetiko: izlag. Jaio ondoren garatutakoa ez Somnambulist, sleepwalker dena; jaiotzerako badena. ES: Congénito FR: Sor: izond. Ikusten ez den arren, izan badena. ES: Congénital EN: Congenital Latente FR: Latent EN: Latent Arloa: Med. Sortzetiko gaixotasun: iz. Haurrak jaio aurretik Sorbalda: iz. Besoa gorputzari lotzen zaion gunea; dakarren gaixotasuna. ES: Enfermedad congénita lepauztaiaren eta eskapularen arteko elkarketa FR: Maladie congénitale EN: Congenital disease da. ES: Hombro FR: Épaule EN: Shoulder Ar- Arloa: Med. loa: Anat. Soslai: iz. Zerbaiten inguru-lerroa, bereziki albotik Sorgarri: izond. Sortzea ahalbidetzen duena. ES: ikusten dena. ES: Perfil Conceptivo Subespezie: iz. Bizidunen sailkapenean, espezie ba- Sorgin-belar: iz. Ikus ‘belladona’. ten baitan dagoen taldea; ezaugarri berdinak di- Sorginkeria: iz. Superstizio modua; otoitzen eta tuzten banakoak biltzen ditu. ES: Subespecie FR: sendagai-prestakinen bidez sendatzea du helbu- Sous-espèce EN: Subspecies Arloa: Biol. ru. ES: Ensalmo FR: Manière, superstitieuse de Subfamilia: iz. Bizidunen sailkapenean, familia guérir EN: Spell, incantation, charm baino maila baxuagoko taldea; hainbat genero Sorgor geratu: ad. Ikus ‘gogortu’. biltzen ditu bere baitan. ES: Subfamilia FR: Sorgortu: 1. ad. Ikus ‘gogortu’. 2. ad. Ikus ‘inurri- Sous-famille EN: Subfamily Arloa: Biol. tu’. 3. ad. Ikus 'intsentsibilizatu'. Subfilum: iz. Bizidunen sailkapenean, filuma bai- Sorkuntza: iz. Ikus ‘sortze’. no maila baxuagoko taxonomia taldea; hainbat Sorosle: iz. Bereziki prestaturiko pertsona; sorospe- klase hartzen ditu bere baitan. ES: Subfilum, na eskaintzen du istripuetan eta larrialdi-egoere- subtipo FR: Embranchement EN: Subphylum tan. ES: Socorredor, socorrista FR: Secouriste Arloa: Biol. EN: First aid personnel Subgenero: iz. Bizidunen sailkapenean, generoa Sorospen: iz. Arrisku- edo larrialdi-egoeran dagoe- baino maila baxuagoko taldea; hainbat espezie nari eskaintzen zaion babesa edo laguntza. ES: hartzen ditu bere baitan. ES: Subgénero FR: Socorro, socorrismo FR: Secours EN: Life-saving Sous-genre EN: Subgenus Arloa: Biol. Sorostetxe: iz. Larrialdietan jendeari laguntzeko Subklabio: izond. Lepauztaiaren azpian dagoena; prestaturiko egoitza; etengabeko sorospen-zerbi- esate baterako, subklabia zaina. ES: Subclavio tzua eskaintzen du. ES: Casa de socorro FR: Pos- FR: Sous-clavier EN: Subclavian Arloa: Anat. te de secours EN: First-aid station Arloa: Med. Subklase: iz. Bizidunen sailkapenean, klasearen eta Sorotsi: ad. Norbaiten beharrak edo premiak ase- ordenaren artean dagoen taxonomia maila. ES: tzeko zerbait egin. ES: Socorrer FR: Assister EN: Subclase FR: Sous-classe EN: Subclass Arloa: To help, to assist Biol.

196 SUKAR HORI

Subkontziente: iz. Psikologiako terminoa. Sub- Sudur-zulo: iz. Ikus ‘sudur-hobi’. kontzienteko fenomenoek prozesu psikikoen Sufre: iz. S. Elementu kimiko ez-metalikoa; hain- multzo bat edo nortasun maila bat eratzen dute; bat forma alotropikotan agertzen da. Libragarria kontzientearen azpitik dago jarduera maila hori. eta izerdiarazlea da. Larruazaleko eta arnas orga- Haren zeinuek, sarritan, erabat kontzienteak di- noetako gaixotasunak eta orobat hemorroideak, renek baino karga eta tentsio handiagoak azal- ohiko idorreria, eta abar sendatzeko erabiltzen tzen dituzte. ES: Subconsciente FR: Subcons- da. ES: Azufre FR: Soufre EN: Sulfur Arloa: cient EN: Subconscious Arloa: Psikol. Kim. Subkontzientzia: iz. Kontzientziaren eta inkon- Sufrimendu: iz. Egoera emozional edo fisikoa; tzientziaren arteko maila; subkontzientziaren mina, tristura nahiz ondoeza sentitzea du ezau- edukia inkontzientea da, baina kontzientziara garri. ES: Sufrimiento FR: Souffrance EN: Ail- igaro daiteke estimulu baten ondorioz. ES: Sub- ment consciencia FR: Subconscience EN: Subcons- Sufritu: ad. Min fisiko edo emozionala izan. ES: ciousness Arloa: Psikol. Sufrir FR: Souffrir EN: To suffer Sublimatu: ad. Sen-bulkadak eta haien berehalako Suizida: izond. Bere burua hiltzen saiatzen dena. helburuaren energia desbideratu, pertsonak be- ES: Suicida FR: Suicide EN: Suicide rak eta gizarteak onartuko dituen eran azal daite- Sukar-: (Hitz elkartuetan) Gorputz-tenperatura al- zen. ES: Sublimar FR: Sublimer EN: To subli- tua ezaugarri duena. ES: Febril EN: Feverish mate Arloa: Psikol. Sukar: iz. Gorputzeko tenperaturaren igoera pato- Sublimazio: 1. iz. Gai bat solido-egoeratik gas-egoe- logikoa; sukarra izanez gero, 37 ºC baino altua- rara pasatzeko prozesua, likido-egoeratik igaro goa da tenperatura. Gorputzak ekoitzitako be- gabe. Aurkako prozesua izendatzeko ere erabil- roaren eta kanporatutakoaren arteko desorekak tzen da. 2. iz. Babes-mekanismoa; gizartean eragiten du. Ariketa fisikoak, antsietateak eta onartezina den sen-bulkada bat inkontzienteki deshidratazioak gorputzeko tenperatura igo deza- desbideratzen da, eta gizarteak onartzen duen kete. Gaizkoadurek, gaixotasun neurologikoek, beste eraren batean adierazten da. ES: Sublima- traumatismo larriek, zenbait sendagaik, eta abar, ción FR: Sublimation EN: Sublimation Arloa: berriz, sukarra eragin dezakete. ES: Calentura, Fis.-Psikol. fiebre FR: Fièvre EN: Fever Oharrak: Sukarrak Subordena: iz. Izaki bizidunen sailkapenean, orde- ez du funtzio ezagunik, gaizkoaduretan izan ezik; nak baino maila baxuagoa duen taxonomia tal- jarduera metabolikoa gehitzen du (% 7 gradu dea; hainbat familia biltzen ditu. ES: Suborden bakoitzeko), eta elikadura-beharrak areagotzen FR: Sous-ordre EN: Suborder Arloa: Biol. ditu. Arloa: Med. Substantzia: iz. Zerbaitek ezinbestekoa duen osa- Sukar aftoso: iz. Birus batek eragindako infekzio gaia; osagai horren beharra du elikatzeko eta haz- akutua, oso kutsagarria; hausnarkarien eta txerrien teko, eta, hori gabe, bukatu edo hil egiten da. rinovirusak eragiten du. Kontaktu zuzenaz ku- ES: Substancia, sustancia FR: Substance EN: tsatzen da gizakia. Sukar aftosoaren arrastoen eta Substance sintomen artean daude: buruko mina, sukarra, Substantzia gris: iz. Ikus ‘gai gris’. ondoez orokorra, eta besikulak, bai mihian, bai Substantzia zuri: iz. Ikus ‘gai zuri’. aho-mukosan, bai eskuetan, bai oinetan. ES: Fie- Substratu: 1. iz. Beheko geruza. 2. iz. Entzima ba- bre aftosa FR: Fièvre aphteuse EN: Foot-and- ten eragina jasotzen duen gaia; entzimak gaia mouth disease, aphthous fever eraldatu egiten du, erreakzio kimiko batean. ES: Sukar hektiko: iz. Iraupen luzeko sukar etengabea; Sustrato FR: Substratum, substrat EN: Substra- hotzikarak, izerdia, pultsua ahultzea, behera- tum, substrate Arloa: Biol., Geol., Kim. koak, eta abar eragiten ditu. ES: Fiebre héctica Sudur-hezur: iz. Ikus ‘sudur-trenkada’. FR: Fièvre hectique EN: Hectic fever Arloa: Med. Sudur-hobi: iz. Sudurreko bi barrunbeetako ba- Sukar hori: iz. Gaixotasun infekzioso epidemikoa; koitza; sudur-trenkadak banatzen ditu. Kanpoal- gibeleko gantz-ehunaren endekapena eta urdaile- dera irekitzen dira sudur-leihoen bidez; eta, bar- ko eta hesteetako mukosaren kongestioa ditu nealdetik, nasofaringera, koanen bidez. ES: Fosas ezaugarri. Hotzikarak, hotza, zefalalgia frontala, nasales FR: Fosse nasale EN: Nasal fossa Arloa: ikterizia, sukarra eta, batez ere, gerrialdeko mina Anat. eta goitikak agertzen dira sukar horiaren inkuba- Sudur-trenkada: iz. Sudur-barrunbeak bereizten zioaldiaren ondoren; 2-15 egun irauten du inku- dituen horma. Hezurrez eta kartilagoz eratua bazioaldiak. Ez du tratamendu zehatzik, eta % 5 dago, eta mukosaz estalia. ES: Tabique nasal inguruko hilkortasuna du. Sendatzean, immuni- FR: Cloison nasale EN: Nasal septum Arloa: zazio iraunkorra ematen du. ES: Fiebre amarilla Anat. FR: Fièvre jaune EN: Yellow fever

197 SUKAR TIFOIDE

Sukar tifoide: iz. Salmonella typhi baziloak eragin- esku-ahurra aurrera begira uzten duena. 2. iz. dako infekzioa; elikagaien eta uraren bidez ku- Ahoz gorako etzanera. ES: Supinación FR: Supi- tsatzen da. Haren ezaugarri dira: buruko mina, nation EN: Supination eldarnioa, eztula, beherako urtsua, larruazaleko Supositorio: iz. Sendagai solidoa; gorputzeko ten- negela, sukar altua, Peyer-en plaken hantura eta peraturarekin urtzen den gai batez egiten da, ultzerazioa, barearen eta gongoil mesenterikoen eta gorputzeko barrunberen batean sartuz (uz- kongestioa eta urdail-hesteetako muki-geruzako kia, bagina, eta abar) eragiten du. Ahotik hotzeria. Gaixotasuna oso larria da, eta heriotza hartutakoek baino eragin lasterragoa dute, ez ekar dezake. Sendatuta ere, pertsonaren barruan baitute gibelaren bahetik igaro beharrik. ES: gera daiteke mikroorganismoa. ES: Fiebre tifoi- Supositorio FR: Suppositoire EN: Suppository dea FR: Fièvre typhoïde EN: Typhoid fever Ar- Arloa: Med. loa: Med. Suprarrenal: izond. Ikus ‘giltzurrun gaineko’. Sukardun: izond. Gorputzeko tenperatura 37 ºC-tik Sural: iz. Zangarreko trizeps giharra; bikiek eta so- gora daukana. ES: Calenturiento leoak eratzen dute. Akilesen tendoia edo orpo- Sukarraren kontrako: izlag. (Sendagaiei buruz) Su- zurda da suralaren tendoia, kalkaneoan txertatua. karra jaitsarazten duena. ES: Antipirético, anti- ES: Sural FR: Sural Arloa: Anat. térmico, febrífugo FR: Agent antipyrétique EN: Suspergarri: 1. izond. (Gai bati buruz) Pertsona Antipyretic agent, febrifuge Adibideak: Aspirina, bati osasun- edo kontzientzia-egoera normalera parazetamola. Arloa: Med. itzultzen laguntzen diona. ES: Reconstituyente Sukarraldi: iz. Sukar jauzialdia; pertsonak sukarra EN: Restorative, tonic Arloa: Med. 2. izond. izaten duen aldia. ES: Proceso febril EN: Feve- Ikus ‘bizigarri’. ES: Estimulante rish process Arloa: Med. Susperraldi: iz. Gaixotasunaren eta osasun-egoera- Sulfamida: iz. Konposatu organikoa, sulfanilami- ren arteko aldia. Susperraldian, organismoak datik lortua; azido folikoaren biosintesia eragoz- gaixo zegoen artean jasandako galerak konpon- ten du. Sulfamidek ez dituzte mikrobioak sun- tzen ditu, eta funtzio guztiak normaltasunera tsitzen, baina ugaltzea galarazten diete. Hainbat itzultzen dira. ES: Convalecencia FR: Convales- eritasunen kontra erabiltzen dira. Gaizkoaduren cence EN: Convalescence eta diabetesaren kontrako sendagaien eta diureti- Suspertu: ad. Oinarrizko bizi-funtzioak bere onera koen osagai nagusi dira sulfamidak. ES: Sulfami- ekarri. ES: Reanimar da FR: Sulfamide EN: Sulfa drugs, sulphonami- Suspertze: iz. Larrialdi batean, pertsona baten de Arloa: Kim. oinarrizko bizi-funtzioak —arnasketa, zirkula- Sulfato: iz. Azido sulfurikoaren gatzen izen oro- zioa, elikadura, iraizketa, oreka hidroelektrikoa, korra. Ugari dira sulfato naturalak —sodio sulfa- eta abar— mantentzeko prozesua. Hainbat tek- toa, kaltzio sulfatoa eta potasio sulfatoa— orga- nika erabiltzen dira horretarako: arnasketa artifi- nismoan. ES: Sulfato FR: Sulfate EN: Sulfate ziala, bihotz-masajea, desoreka azido-basikoa Sumin: iz. Erresumina. Erredura batek edo gai orekatzea, eta abar. ES: Reanimación FR: Réani- erregarri batek sorrarazitako oinaze-sentsazioa. mation EN: Resuscitation Arloa: Med. ES: Quemazón FR: Brûlure EN: Burning Sustrai-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘erradikular’. Sumindu: ad. Ikus ‘narritatu’. Sustrai: iz. Organo edo egitura baten atalik behe- Sumindura: iz. Ikus ‘sumin’. koena. Haren bidez finkatzen da organoa bere Sumingarri: izond. Ikus ‘narritagarri’. oinarrian. ES: Raíz FR: Racine EN: Root Suminkor: 1. izond. Ikus ‘narritakor’. 2. izond. Suszeptibilitate: iz. Irudikortasuna, gaitzikortasu- Ikus ‘haserrekor’. na; edozein txikikeriagatik asaldatzeko joera. ES: Suminkortasun: iz. Ikus ‘narritakortasun’. Susceptibilidad FR: Susceptibilité EN: Suscepti- Superfamilia: iz. Izaki bizidunen sailkapenean, bility zenbait familia biltzen dituen taxonomia taldea, Sutura: 1. iz. Giltzadura zunztsua, mugikortasunik ordena baino txikiagoa. ES: Superfamilia FR: Su- gabea; suturan, garezurreko zenbait hezur elkar- perfamille EN: Superfamily Arloa: Biol. tzen ditu ehun zunztsuzko geruza batek. 2. iz. Supinatzaile: iz. Ukondoa eta eskumuturra supina- Puntada-segida; ebaki edo zauri bat ixteko egiten zio-egoeran jartzen dituen giharra. ES: Supina- da, bereizitako ehunak elkarrengana hurbilduz. dor FR: Supinateur EN: Supinator Arloa: Anat. ES: Sutura FR: Suture EN: Suture Supinazio: 1. iz. Hainbat giltzadurak dituzten bi Suzko botoi: iz. Azaleko kauterizazioa, burdina errotazio-mugimenduetariko bat; esate baterako, gori-goriaz egina. Errebultsibo gisa erabiltzen zen ukondoaren edo eskumuturarren errotazioa, lehen. ES: Botón de fuego

198

Takikardia: iz. Bihotzaren asaldua; bihotza modu Tamaina handiko: izlag. Ikus ‘handi’. erregularrean uzkurtzen da, baina minutuko 100 Tanatologia: iz. Biologiaren adarra; heriotzaren eta taupadatik gora emanez. Normala da bihotz- hiltzear dagoen gizabanakoaren azterketaz ardu- maiztasuna areagotzea, hainbat prozesuren ondo- ratzen da. ES: Tanatología FR: Thanatologie rioz: sukarra, kitzikapena, ariketa fisikoa, eta EN: Thanatology Arloa: Biol. abar. ES: Taquicardia FR: Tachycardie EN: Tanatos: iz. Heriotza-sena adierazteko terminoa, Tachycardia Oharrak: Takikardiak bi multzotan Freudek asmatua eta jende askok erabiltzen due- sailka daitezke: suprabentrikularrak eta bentriku- na. ES: Tánatos, thánatos FR: Pulsion de mort larrak. Takikardia bentrikularrak dira larrienak. EN: Thanatos Arloa: Psikol. Arloa: Med. Tanino: iz. Landareetatik ateratzen diren konpo- Taktismo: iz. Hainbat eragilek protoplasman du- satu fenolikoetako edozein. Pisu molekularra ten eragin fisikoa edo kimikoa. Animalietan, nahiko txikia dute taninoek, eta bi multzotan behe mailako landareetan eta zenbait gameto sailkatzen dira: hidrolizatzen ez diren tanino arretan gertatzen da. Eragin horren ondorioz, ki- kondentsatuak eta hidrolizatzen diren taninoak. nada sortzen den lekura hurbiltzen da organis- Proteinak prezipitatzeko ahalmena da haien moa, edo handik urrundu. ES: Tactismo FR: ezaugarri nagusietako bat. Batzuk oso toxikoak Tactisme EN: Tactism Arloa: Biol. dira, eta zenbait tanino minbiziaren eragile direla Talamiko: izond. Talamoari dagokiona. ES: Talá- uste da. Hainbat erabilera dituzte: medikuntzan, mico FR: Thalamique EN: Thalamic idorgarri eta homeostasiko gisa eta erreduren tra- Talamo: iz. Garuneko hirugarren bentrikuluaren tamenduan erabiltzen dira; industrian, tinduak albo banatan dauden bi nukleo handietariko ba- egiteko, arropei tinduak finkatzen laguntzeko koitza. Sentimen-kinadak transmititzen ditu ga- eta, batez ere, larrua lantzeko. ES: Tanino FR: run-azalera. Nagusiki, gai grisez osatua dago, eta Tanin EN: Tanin Arloa: Kim. hartzaileek igorritako kinadak eraldatzen ditu, Tankera: iz. Ikus ‘itxura’. min-, ukimen- nahiz tenperatura-sentsazio Tanpoi: 1. iz. Ikus ‘disoluzio indargetzaile’. 2. iz. bihurtzeko. ES: Tálamo FR: Thalamus EN: Tha- Kotoiz edo beste material xurgatzaile batez egin- lamus Arloa: Anat. dako tapoia; odoljarioak xurgatzeko erabiltzen Talasoterapia: iz. Tratamendu-sistema; itsasoko da. ES: Tampón ura eta haizea ditu oinarri. ES: Talasoterapia FR: Tanta-kontagailu: iz. Likidoak tantaka isurtzeko Thalassothérapie EN: Thalassotherapy Arloa: tresna; beiraz edo beste materialen batez egina Med. izan daiteke. ES: Cuentagotas FR: Compte- Talde: iz. Analogia jakinak dituzten objektu, gouzzttes EN: Dropper atomo, zelula, mikroorganismo edota norbana- Tantalo: iz. Ta. Elementu kimiko metalikoa. Ko- koen multzoa. ES: Grupo FR: Groupe EN: lorez gris zilarkara du, eta oso gogorra eta dentsi- Group tate handikoa da. Jarduera kimikoan geldoa bai- Talio: iz. Tl. Elementu kimiko metalikoa. Biguna ta, hainbat protesi-tresnatan erabiltzen da; esate da, eta kolore zuri-urdinxka du. Oso gatz toxi- baterako, garezurreko plakak eta jostura metali- koak eratzen ditu; tisikoetan, izerdiari aurre egi- koak egiteko. ES: Tantalio FR: Tantale EN: teko erabiltzen dira gatz horietariko batzuk, aze- Tantalum Arloa: Kim. tatoa adibidez, baina oso arriskutsua da halakoak Tantaz tanta: adlag. Uzkian, zainetan edo larrua- erabiltzea. ES: Talio FR: Thallium EN: Thallium zalpeko ehunetan serum artifiziala nahiz beste li- Arloa: Kim. kidoren bat sartzeko modua, instilazio jarraitu Talko: iz. Mineral biguna, xaflatan edo masa trin- baten bidezkoa. ES: Gota a gota FR: Goutte à kotan hausten dena. Magnesio silikatoz osatua goutte EN: Drop by drop dago. Hauts bihurtzen erraza da talkoa, eta gor- Tantaz tantako: iz. Likido bat tantaz tanta sartze- putzeko gune hezeak hautseztatzeko erabiltzen ko erabiltzen den tresna. ES: Gotero FR: Comp- da, hezetasun hori xurga dezan. ES: Talco FR: te-gouttes EN: Dropper Talc EN: Talc Arloa: Kim. Tapatu: ad. Ikus ‘estali’.

199 TAPOI

Tapoi: iz. Zelula-ehunez, mukiz edo beste gairen bera antolatzen dira, erreinutik hasi eta azpiespe- batez eratutako masa, gorputzeko zulo nahiz zieetaraino. Taxoi bakoitzak hainbat azpitaxoi hodi bat buxatzen duena. Kirurgian erabiltzen ditu. ES: Taxón FR: Taxon EN: Taxon Adibi- da, likidoak edo jariakinak xurgatzeko nahiz deak: Taxoiak dira, besteak beste, espeziea eta fa- buxatzeko. ES: Tapón FR: Tampon, bouchon milia. Arloa: Biol. EN: Tampon, plug Arloa: Med. Taxonomia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘taxonomiko’. Tara: iz. Gaixotasun epidemiko kutsagarria; Sibe- Taxonomia: iz. Sailkapen-zientzia; mikrobiolo- riako Tara hirian ikusi izan da. Haren ezaugarri gian, zoologian eta botanikan erabiltzen da. Bizi- dira gorputzeko hainbat gunetan tumorrak dunak taldekatzen ditu, bizidun horiek dituzten agertzea eta sintoma orokor larriak. ES: Tara FR: ezaugarrien arabera. Taxoia da taxonomiaren Tare EN: Defect Arloa: Med. oinarrizko atala. ES: Taxonomía FR: Taxonomie Tarratatu: ad. Latza edo zorrotza den zerbaitek EN: Taxonomy Arloa: Biol. beste baten kontra higituz haren gainazala urra- Taxonomiko: izond. Taxonomiari dagokiona. ES: tu, eta arrastoa utzi. ES: Rasgar FR: Déchirer Taxonómico FR: Taxonomique EN: Taxonomic EN: To tear Arloa: Biol. Tartso-: (Hitz elkartuetan) Tartsoari dagokiona. Taxonomista: iz. Taxonomian aditua edo taxono- ES: Tarsiano FR: Tarsien EN: Tarsal Arloa: Anat. mian diharduen pertsona. ES: Taxonomista FR: Tartso: iz. Oinaren atzeko aldea, zangoaren eta me- Taxonomiste EN: Taxonomist Arloa: Biol. tatartsoko hezurren artean dagoena. Zazpi he- Taxonomo: iz. Ikus ‘taxonomista’. zurrez osatua dago: kalkaneoa, astragaloa —zan- Teka: iz. Organo nahiz organismo bat estaltzen duen goarekin giltzatua—, eskafoidea, hiru hezur ku- zorroa edo kapsula; esate baterako, perikardioa. neiforme, eta aurrealdeko kubo-itxurako hezurra. ES: Teca FR: Thèque EN: Theca Arloa: Biol. ES: Tarso FR: Tarse EN: Tarsus Arloa: Anat. Teknezio: iz. Tc. Elementu kimiko erradioaktibo Tartso-hezur: iz. Oinaren atzealdeko hezur mul- artifiziala. Manganesoaren taldeko metala da, eta tzoa; tartsoa eratzen duten hezurretako bakoitza. kolore gris zilarkara du. Isotopo ugari ditu; ho- Tartsoa zazpi hezurrez osatua dago, eta horietako rietako bat —teknezio 99m isotopoa, gamma- bat (astragaloa) zangoarekin giltzatzen da; beste grafian erabiliena— medikuntzan erabiltzen da, batzuk, berriz, metatartso-hezurrekin. ES: Hueso diagnostikoa egiteko. Magnetiko samarra da. tarsiano Arloa: Anat. Teknezioa eta haren aleazioak eroale biziak dira, Taula periodiko: iz. Elementu kimikoen sailkape- eta tenperatura baxuetan lan egiten duten eremu na. Elementuak pisu atomikoaren arabera sail- magnetiko handiko eremuak sortzeko erabil dai- katzen dira, periodo izeneko errenkadetan eta tal- tezke. ES: Tecnecio FR: Technétium EN: Tech- de izeneko zutabeetan banaturik. ES: Tabla pe- netium Arloa: Kim. riódica FR: Tableau périodique EN: Periodic Telofase: iz. Mitosiaren azken aldia; kromosomek table nukleo-bilkaria berriz eratzen dute. ES: Telofase Taupada: iz. Bihotza uzkurtzeko eta zabaltzeko in- FR: Telophase EN: Telophase Arloa: Biol. darra, pultsu eran neur daitekeena. ES: Latido Tendinitis: iz. Tendoi baten hantura, gehienetan FR: Battement EN: Beat Arloa: Med. zaintiratu batek eragina. ES: Tendinitis FR: Ten- Taupadak egin: ad. Bihotzak, arteriek, eta zenbai- dinite EN: Tendinitis Arloa: Med. tetan kapilarrek eta zain batzuek taupadak eman. Tendinoso: izond. Tendoiei dagokiena, edo haien ES: Latir Arloa: Med. izaera duena. ES: Tendinoso FR: Tendineux EN: Taupada-markagailu: iz. Tresna elektrikoa; miokardio- Tendinous Arloa: Med. -uzkurduraren erritmo normala mantentzeko erabil- Tendoi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘tendinoso’. tzen da. Gihar kardiakoa elektrikoki kitzikatuz bete- Tendoi: iz. Zuntzezko ehun distiratsuzko zurda; tzen du bere egitekoa. Bi eratakoa izan daiteke: iraun- giharrak hezurretan lotzen ditu. Tendoiak ehun korra —kinadak frekuentzia konstante eta finkoan konektibo elastikozko zorro batean bilduta dau- bidaltzen ditu— edo eskaeraren araberakoa —biho- de, txertaketaren gunean izan ezik. Oso gogorrak tza maiztasun minimo batean berez uzkurtzen ez eta malguak dira. ES: Tendón FR: Tendon EN: denean—. ES: Marcapasos FR: Pacemaker EN: Pa- Tendon Arloa: Anat. cemaker Arloa: Med. Tenkatze: iz. Ikus ‘luzatze’. Taupadatu: ad. Ikus 'taupadak egin' Tenperatura: 1. iz. Beroaren edo hotzaren neurri er- Taupakari (bihotzaz): izond. Taupadak ematen di- latiboa. 2. iz. Beroaren neurria; giza gorputzaren tuena, edo uzkurtzen dena. ES: Palpitante FR: metabolismoari lotua aztertzen da, eta 37 ºC-koa Pulsatile EN: Palpitating, throbbing izan ohi da. ES: Temperatura Taxoi: iz. Bizidunen sailkapeneko unitate taxono- Tenperatura-kurba: iz. Grafiko bateko lerro gora- mikoetako bakoitza. Taxoiak hierarkia baten ara- beheratsua; gaixotasun batean, gaixoaren tenpe-

200 TEST PSIKOTEKNIKO

ratura-aldaketak jasotzen ditu. ES: Curva de moestable FR: Thermostable EN: Thermostable temperatura Arloa: Kim. Tente: izond. Trinkoa, mardula; zailtasunez toles- Termokimika: iz. Kimikaren adarra; erreakzio ki- ten edo puskatzen dena. ES: Tieso FR: Raide, ri- mikoen bero-aldaketez arduratzen da. ES: Ter- gide EN: Stiff, rigid moquímica FR: Thermochimie EN: Thermoche- Tentekor: izond. Ikus ‘zutikor’. mistry Arloa: Kim. Tentetze: iz. Ikus ‘erekzio’. Termolabil: izond. Beroaren eraginez erraz des- Tentsio: iz. Estres-egoera baten aurrean izandako konposatzen edo asaldatzen dena. ES: Termolá- erreakzioak dakarren asaldu fisiologiko eta psiko- bil FR: Thermolabile EN: Thermolabile Arloa: logikoa. Egoera horren ezaugarri dira: gihar-to- Biokim. nua, bihotz-maiztasuna, arnas maiztasuna eta Termolisi: iz. Tenperatura altuen ondorioz gerta- arreta areagotzea. Psikologiari dagokionez, arte- tzen den lisia. ES: Termólisis FR: Thermolyse gatasun-, narritadura- eta antsietate-sentimen- EN: Thermolysis Arloa: Biol. duak agertzen dira. ES: Tensión FR: Tension Termometro: iz. Gorputzen tenperatura neurtze- EN: Tension Arloa: Med. ko erabiltzen den tresna. Oro har, kristalezko Tentsio arterial: iz. Ikus ‘presio arterial’. hodi itxi bat izaten da, Celsius edo Fahrenheit Tentsio muskular: iz. Ikus ‘gihar-tentsio’. graduz markatua, eta barruan isurkari bat dara- Teoria korpuskular: iz. Argia gorputz argitsu batek mana —alkohola edo merkurioa, adibidez—. norabide guztietan askatutako partikula txikiz Likidoak gora eta behera egiten du tenperatura- osatuta dagoela dioen teoria. ES: Teoría corpus- ren arabera, beroarekin zabaldu eta hotzarekin cular FR: Théorie corpusculaire EN: Corpuscu- uzkurtzen delako. ES: Termómetro FR: Ther- lar theory Arloa: Fis. momètre EN: Thermometer Terapeuta: iz. Trebetasun bereziak dituen pertsona, Termometro kliniko: iz. Giza gorputzeko tenpera- osasun-arretan jasotako heziketaren eta esperientzia- tura neurtzeko erabiltzen den termometroa. ES: ren ondorioz. Terapeutikan aditua da. ES: Terapeu- Termómetro clínico FR: Thermomètre médical ta FR: Thérapeute EN: Therapist Arloa: Med. EN: Clinical thermometer Terapeutika: iz. Osasun-zientzien adarra; gaixota- Termorregulazio: iz. Bero-ekoizpenaren eta -gale- sunen tratamenduaz arduratzen da, eta sintomak raren kontrola; bereziki, gorputzaren tenperatura baretzeko edo gaixotasuna sendatzeko helburua mantentzea mekanismo fisiologikoen bidez. du. ES: Terapéutica FR: Thérapeutique EN: Ezinbestekoa da bizi-funtzioen orekari eusteko. Therapeutics Arloa: Med. Hotzari edo beroari aurre egiteko izan daiteke Terapeutiko: izond. 1. Tratamenduari dagokiona. termorregulazioa. Hotzari aurre egiteko meka- 2. izond. Onuragarria dena. ES: Terapéutico FR: nismo fisikoen artean daude: azalean koipea pi- Thérapeutique EN: Therapeutic Arloa: Med. latzea, odol-hodiak uzkurtzea, izerdia gutxitzea, Terapia: iz. Edozein gaixotasunen edo asalduren eta abar. Beroari aurre egiteko mekanismoen ar- tratamendua. Esate baterako, arnasketa bidezko tean, berriz: odol-hodiak zabaltzea, izerdi-ekoiz- terapia; terapia horretan, hainbat sendagai ema- pena areagotzea, arnasketa bizkortzea, eta abar. ten dira, arnasbideetako gaixotasunei aurre egite- ES: Termorregulación FR: Thermorégulation ko. ES: Terapia FR: Thérapie, thérapeutique EN: Thermoregulation Arloa: Biol. EN: Therapy Arloa: Med., Psikol. Test: iz. Funtzio jakin bat era objektiboan aztertze- Teratologia: iz. Sortzetiko malformazioen zerga- ko proba. ES: Test FR: Test EN: Test Adibideak: tien eta ondorioen azterketa, baita garapenean Test organikoak (gaixotasunen diagnostikorako), gertatzen diren anomaliena ere. ES: Teratología izerdiaren testa (fibrosi kistikoaren tratamendu- FR: Tératologie EN: Teratology Arloa: Biol. rako), eta abar. Arloa: Med., Psikol. Terebrante: izond. Zulatzen duena; ultzerak edo Test psikologiko: iz. Gaitasunak, ezagutzak, norta- gune mindu bat zulatzeak eragin dezakeenaren suna edo beste edozein ezaugarri psikiko neur- antzeko mina izendatzeko terminoa da bereziki. tzeko proba. Emaitzak erreferentzia talde batekin ES: Terebrante FR: Térébrant EN: Terebrant Ar- konparatzen dira. Bi test mota daude: pertsona- loa: Med. ren eraginkortasuna neurtzen dutenak eta norta- Terminal: izond. Bukaeratik gertu dagoena; esate suna ezagutu nahi dutenak. ES: Test psicológico baterako, heriotzatik gertu dagoen gaixoa. ES: Test psikotekniko: iz. Pertsona baten ezaugarri Terminal FR: Terminal EN: Terminal Arloa: psikikoak eta jarrerak neurtzea helburu duen tes- Med. ta. ES: Test psicotécnico FR: Test psychotechni- Termoegonkor: izond. Tenperaturaren igoeraren que EN: Psychological test Oharrak: Lanbide ja- eraginik jasaten ez duena, edo tenperatura-alda- kin baterako pertsonak hautatzeko erabiltzen da keten aurrean bereari eusten diona. ES: Ter- sarritan.

201 TESTIKULU

Testikulu: iz. Ikus ‘barrabil’. karraskari kutsatuetatik igarotzen da gizakietara, Testosterona: iz. Barrabilek ekoizten duten sexu- zorrien, arkakusoen, akaroen eta kaparren zizta- hormona; bigarren mailako ezaugarriak eragiten daren ondorioz. Haren ezaugarri dira: buruko eta mantentzen ditu. Espermaren ekoizpena eta mina, hotzikarak, sukarra, sorgortasuna, ondoeza organo genitalen garapena kontrolatzen ditu. ES: eta exantema makulopapularra. ES: Tifus FR: Testosterona FR: Testostérone EN: Testosterone Typhus EN: Typhus Arloa: Med. Arloa: Biokim. Tifus exantematiko: iz. Eritasun epidemikoa, oso Tetanos: iz. Gaixotasun infekzioso larria; Necolaier kutsagarria; Rickettsia prowazeki mikroorganis- bazilo anaerobioak (Bacillus edo Clostridium teta- moak eragina da, eta gorputzeko zorriek trans- ni delakoak) eragiten du, eta gorputzeko gihar mititzen dute. Bat-batean agertzen da (12 bat guztietara zabaltzen diren uzkurdura mingarriak eguneko inkubazio-aldiaren ondotik), eta hauek ditu ezaugarri. Zauri zorrotz, urradura edo erre- dira haren sintomak: hotzikarak, sukarra, sorgor- dura batetik sar daiteke baziloa gorputzean; mu- tasuna, pultsu azkarra, laborria, petekia txikiak gimendu-nerbioek nerbio-sistema zentraletik gorputz-adarretan eta enborrean, eldarnioa, dar- giharretara igortzen dute, eta nahita mugitzen daraldiak eta egoera orokor txarra. Heriotza edo- diren giharrak tetanizatzen dira. Tetanosaren zein alditan ager daiteke, eta nahikoa sarri gerta- ezaugarri dira: narritagarritasuna, zefalea, sukarra tzen da. Antibiotikoak erabiltzen dira sendagai eta giharretako espasmo mingarriak. Bada teta- gisa. ES: Tifus exantemático FR: Typhus exan- nosaren aurkako txertorik, baita serum berezi bat thématique EN: Epidemic typhus Arloa: Med. ere (kasu horretan, betiere eritasunari aurrea har- Tik: iz. Bat-bateko eta nahi gabeko mugimendu tu behar zaio, kutsatu ondoren oso zaila izaten errepikatuak gihar talde batean, bereziki aurpe- baita sendatzea). ES: Tétanos FR: Tétanos EN: gian. Psikogenoak izan ohi dira, eta, tentsioaren Tetanus Arloa: Med. eta antsietatearen ondorioz, larriagotu egin dai- Tetanosaren kontrako: izlag. (Gai bati buruz) Te- tezke. Bestelako gaitz batzuekin batera (koprola- tanosa sendatzen edo saihesten duena. ES: Anti- lia, ekolalia, eta abar) agertuz gero, tiken gaitza tetánico FR: Agent antitétanique EN: Antiteta- edo Gilles de la Tourette-ren eritasuna osatzen nic agent Arloa: Med. dute keinu horiek. ES: Tic FR: Tic EN: Tic, mi- Tetrada: 1. iz. Lau kromatidaren multzoa; kromo- mic spasm soma homologoen zatiketaren eta zati horiek pa- Timina: iz. Base nitrogenatua, pirimidinatik era- rekatzearen emaitza da; gametogenesiaren lehe- torria, eta azido nukleikoen osagaia. Kristal erako nengo profase meiotikoan, sinapsia loturik ego- hauts zuria da, eta ADNren hidrolisi bidez lor- ten da. 2. iz. Lau gorputz, lau elementu, lau tzen da. ES: Timina FR: Thymine EN: Thymine sintoma, eta halako multzoak. ES: Tétrada FR: Arloa: Biokim. Tétrade EN: Tetrad Arloa: Biol. Timo: iz. Organo linfoidea; aurreko mediastinoa- Tetramero: 1. izond. (Egiturei buruz) Lau atalez ren goialdean dago, bularrezurraren atzean. osatua edo lau ataletan zatitua dagoena. 2. iz. Gorputzaren immunitate-erreakzio gehienak Lau monomeroz osatuta dagoen makromoleku- kontrolatzen ditu. Timoan garatzen dira T zelula. ES: Tetramero FR: Tétramère EN: Tetramer lak; immunitate-erreakzioaren arduradun dira Adibideak: Lau azpiunitate polipeptidikoz osatu- horiek. ES: Timo FR: Thymus EN: Thymus tako proteina. Arloa: Biol. Oharrak: Terapeutikan erabili izan da animalien Tetraplegia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘tetraple- timoa, bozio exoftalmikoaren aurka. Arloa: giko’. Anat. Tetraplegia: iz. Besoen, hanken eta enborraren pa- Tindalizazio: iz. Esterilizazio-metodoa; beroa al- ralisia ezaugarri duen asaldua. Bizkarrezur-mui- dizka erabiltzearen ondorioz, esporak heltzea era- naren lesio batek eragina izan daiteke, bereziki giten da, errazago suntsitzen baitira hala. ES: bosgarren eta zazpigarren lepo-ornoaren gunean. Tindalización FR: Tyndallisation EN: Tyndalli- Auto- eta kirol-istripuak dira eragile ohikoenak. zation Arloa: Med. ES: Tetraplejía FR: Quadriplégie, tétraplégie EN: Tindatu: ad. Gai edo ehun bati pigmentuak ezarri, Quadriplegia, tetraplegia Arloa: Med. mikroskopioan aztertu ahal izateko. ES: Teñir Tetraplegiko: izond. Tetraplegiak jota dagoena, FR: Teindre EN: To stain edo tetraplegiari dagokiona. ES: Tetrapléjico FR: Tinkotasun: iz. Ikus ‘finkotasun’. Quadriplégique EN: Quadriplegic Arloa: Med. Tinpano: iz. Belarri-mintza; erdiko belarria eta Tifiko: izond. Tifusari dagokiona, edo tifusak jota kanpoko entzunbidea bereizten ditu. Soinu-uhi- dagoena. ES: Tífico FR: Typhique EN: Typhous nen bibrazioak jaso eta hezurtxoetara transmititzen Tifus: iz. Gaixotasun kutsagarri akutuen multzoa, ditu. ES: Tímpano, membrana timpánica FR: hainbat Rikettsia espeziek eragina. Oro har, Tympan, membrane du tympan, membrane tym-

202 TONU

panique EN: Eardrum, tympanic membrane Ar- Tisiologia: iz. Medikuntzaren adarra; tuberkulosia loa: Anat. eta haren sendabideak aztertzen ditu. ES: Tisiolo- Tinpano-kaxa: iz. Erdiko belarriaren barrunbea. gía FR: Phtisiologie EN: Phthisiology Arloa: Med. ES: Caja del tímpano Arloa: Anat. Titanio: iz. Ti. Elementu kimiko metaliko haus- Tintaroi: iz. Gai koloratzaile urdin-bioleta. Azido korra, kolore grisekoa. Hauts eran nahiz era trin- eta alkali askerik ba ote dagoen aztertzeko era- koan ager daiteke. Arintasuna da titanioaren ezau- biltzen da. ES: Tornasol FR: Tournesol EN: garri bikainena; altzairuaren pareko erresistentzia Turnsole Arloa: Kim. du, baina hura baino % 45 arinagoa da. Tita- Tintaroi-paper: iz. Tintaroiz estalitako paper xur- nioaren aleazio bat erabiltzen da protesi ortope- gatzailea; pHa zehazteko erabiltzen da. Azidoe- dikoak egiteko. ES: Titanio FR: Titane EN: Ti- kin gorritu egiten da; baseekin, urdindu. ES: Pa- tanium Arloa: Kim. pel de tornasol FR: Papier de tournesol EN: Titi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘mamario’. Turnsole paper Arloa: Kim. Titi: iz. Ikus ‘bular’. Tipo: 1. iz. Elkarren artean kohesioren bat duten Titia hartu: ad. Ikus ‘bularra hartu’. berezitasun somatiko nahiz psikikoen multzoa. Titia kendu: ad. Ikus ‘bularra kendu’. 2. iz. Gaixotasun baten forma klinikoak. 3. iz. Titiburu: iz. Bularraren erdigunean dagoen irten- Taxonomia unitate bat (espezie, mota, genero, gune koniko edo zilindrikoa, zutikorra, mami- eta abar) deskribatzeko erabiltzen den ezaugarri tsua eta gorri antzekoa. Titiburura iristen dira multzoa. Eredu gisa hartzen da, taldeko ezau- hodi galaktoforoak. ES: Pezón FR: Mamelon garri bereizgarri ugari dituelako. ES: Tipo FR: EN: Nipple Type EN: Type Arloa: Biol., Psikol. Titiko haur: iz. Ikus ‘bularreko haur’. Tiratze: iz. Ikus ‘luzatze’. Tokologia: iz. Ikus ‘obstetrizia’. ES: Tocología EN: Tiroide: iz. Laringearen aurrealdean eta behealdean Tocology dagoen barne-jarioko guruin gorrixka. Iodoa du- Tokologo: iz. Ikus ‘obstetra’. ten bi hormona sintetizatzen ditu (tiroxina eta Tolestaldi: iz. Ikus ‘flexio’. triiodotiroxina), eta, haien bidez, oinarrizko me- Tolueno: iz. Hidrokarburo aromatiko kolorgea; tabolismoa, hazkuntza eta ehunen bereizketa sukoia da. Petroliotik eta mundrunetik ateratzen erregulatzen. Emeena handiagoa da, eta aldatu da, batez ere. Disolbatzaile modura erabiltzeaz egiten da sexu-zikloan, haurdunaldian, bularra gain, koloratzaileak, leherkariak, gomak, eta abar ematean eta menopausian, bai neurriz, bai egin- egiteko ere erabiltzen da. Sendagaiak egiteko eta kizunez. Bozioa, hipotiroidismoa eta tiroiditisa landareetatik gai kimiko organikoak ateratzeko dira tiroidearen gaitzik ohikoenak. ES: Tiroides ere balio du. ES: Tolueno FR: Toluène EN: To- FR: Thyroïde EN: Thyroid Oharrak: Kaltzitoni- luene Arloa: Kim. na hormona jariatzen du. Arloa: Anat. Tomografia: iz. Teknika erradiologikoa; ehun-egi- Tiroideo: izond. Tiroide-guruinari nahiz -kartila- tura baten zati bat ikustea ahalbidetzen du, ze- goari dagokiona. ES: Tiroideo EN: Thyroid Ar- hazturiko sakontasunean. Hainbat plano paraleloa: Anat. lotan agertzen den erradiografia da. Hari esker, Tirosina: iz. Aminoazido aromatikoa; gorputzean posible da zenbait lesio aurkitzea eta ezagutzea. sintetizatzen da fenilalanina aminoazido oinarriz- ES: Tomografía FR: Tomographie EN: Tomo- kotik. Proteina gehienetan aurki daiteke, eta me- graphy Arloa: Med. laninaren eta zenbait hormonaren —adrenalina Tonizitate: iz. Tentsio- edo tonu-egoera normala. ES: eta tiroxina, adibidez— aitzindari da. Proteinen Tonicidad FR: Tonocité EN: Tonicity Arloa: Med. hidrolisi bidez eta sintesi organiko bidez lortzen Tonometria: 1. iz. Gai baten pisu molekularraren da. ES: Tirosina FR: Tyrosine EN: Tyrosine Ar- neurketa; gai horren presio osmotikoa edo lu- loa: Biokim. rrun-presioa neurtuz balioesten da. 2. iz. Tonua- Tiroxina: iz. Tiroide guruinak ekoizten duen horren edo tentsioaren neurketa. 3. iz. Begi barneko mona. Tirosinaren eratorria da, eta metabolis- presioaren erregistroa; begi-globoak indar jakin moaren erritmoa bizkortu eta ehunen oxigeno- baten aurrean azaltzen duen erresistentziak zehaz- beharra handiagotu egiten du. ES: Tiroxina FR: ten du. ES: Tonometría FR: Tonométrie EN: Thyroxine EN: Thyroxine Arloa: Biokim. Tonometry Arloa: Med., Kim. Tisi: iz. Kakexia eragiten duen gaixotasuna. Gor- Tontor: iz. Ikus ‘gailur’. putz osoari edo haren atal bati erasan diezaioke. Tontordun: izond. Ikus ‘konkordun’. ES: Tisis FR: Phtisie EN: Phthisis Arloa: Med. Tontortu: ad. Ikus ‘konkortu’. Tisiko: 1. izond. Tisiari dagokiona. 2. izond. Ti- Tonu: iz. Gorputzeko ehunek —giharrek, berezi- siak jota dagoena. ES: Tísico FR: Phtisique EN: ki— tentsio orekatuan duten egoera normala. Tubercular, consumptive Arloa: Med. ES: Tono FR: Tonus EN: Tone Arloa: Med.

203 TOPIKO

Topiko: izond. (Sendagaiei buruz) Atal edo gune Toxikologia: iz. Pozoien, toxikoen, eta haiek orga- jakin baten gainaldean ematen dena. ES: Tópico nismoan duten eraginaren edo haien ondoriozko FR: Topique EN: Topical Arloa: Med. egoeraren tratamenduaren azterketa zientifikoa. Torax: iz. Lepoaren eta sabelaren arteko gorputz ES: Toxicología FR: Toxicologie EN: Toxicology zatia. Hezurrez eta kartilagoz osatutako kaxa da; Arloa: Med. barnean arnas eta zirkulazio-organo nagusiak Toxikologiko: izond. Toxikologiari dagokiona. ditu, eta sabeleko zenbait organo estaltzen ditu. ES: Toxicológico FR: Toxicologique EN: Toxi- Aurrealdea bularrezurrak eta 12 saihetsen aurre- cological aldeek osatzen dute; atzealdea, berriz, 12 bizkar- Toxikomania: iz. Gai toxikoak —narkotikoak ba- ornoek eta 12 saihetsen bizkar atalek. Beheko al- tik bat— hartzeko behar ezinbestekoa. ES: Toxi- dean, diafragma giharrak mugatzen du. ES: Tó- comanía FR: Toxicomanie EN: Toxicomania rax FR: Thorax EN: Thorax Arloa: Anat. Toxikomano: izond. Gai toxikoen mende dagoe- Toraziko: izond. Toraxekoa, edo hari dagokiona. na. ES: Toxicómano FR: Toxicomane EN: Ad- ES: Torácico FR: Thoracique EN: Thoracic Ar- dict loa: Anat. Toxikotasun: iz. Gai baten kaltegarritasun maila. Torio: iz. Th. Elementu kimiko erradioaktiboa. ES: Toxicidad FR: Toxicité EN: Toxicity Aktinidoen taldeko metala da. Haren emana- Toxina: iz. Eragin toxikoak dituen molekula; lan- zioak antiseptikoak eta hartziduraren aurkakoak dare-, animalia- edota bakterio-jatorria duten dira. Torioaren gatz batzuk medikuntzan erabili proteinak, bereziki. Toxinen ezaugarri nagusien izan dira, eta beste batzuk, dioxidoa adibidez, artean dago antigeno izatea. ES: Toxina FR: erradiografietan, barne-organoak ikusi ahal izate- Toxine EN: Toxin Arloa: Biol. ko. ES: Torio FR: Thorium EN: Thorium Arloa: Toxinen kontrako: izlag. Ikus ‘antitoxina’. Kim. Toxoplasma: iz. Hainbat animaliaren bizkarroia. Tornasol: iz. Ikus ‘tintaroi’. Gizakiaren eta beste hainbat ornodunen zelule- Tornikete: iz. Odoljarioak gelditzeko erabiltzen tan bizi da. Bizitzako ziklo osoa animalia beraren den tresna; gorputz-adar batean ezartzen den lo- zeluletan betetzen du. Katuaren hesteetan batura hertsatzaile zabal bat du, odoljarioa datorren karrik gertatzen da toxoplasmaren sexu bidezko gunearen gainetik ipintzen dena. Odoljarioak bi- ugalketa. Toxoplasmosi izeneko infekzioa eragi- zia arriskuan jartzen duenean erabili behar da ten du. ES: Toxoplasma FR: Toxoplasma EN: torniketea, beste neurri seguruago batzuk eragin- Toxoplasma Arloa: Biol. korrak ez direnean. ES: Torniquete FR: Tourni- Toxoplasmosi: iz. Infekzio arrunta; sortzetikoa quet EN: Tourniquet Arloa: Med. nahiz hartutakoa izan daiteke. Sortzetikoa de- Tortikolis: iz. Lepoko asaldua; lepoa mugitzea era- nean, gibeleko eta garuneko asalduak ditu ezau- gozten du, eta burua alde batera okertuta erama- garri. Hartutakoa denean, ezaugarri hauek ditu: tera behartzen. Lepoko gune bateko giharren uz- eritema, linfadenopatia, sukarra, ondoeza, ner- kurduraren ondoriozkoa izan ohi da. Sortzetikoa bio-sistema zentraleko asalduak, miokarditisa eta edo hartutakoa izan daiteke. ES: Tortícolis FR: pneumonitisa. Haurdun dagoen emakume bat Torticolis EN: Torticollis Arloa: Med. kutsatuz gero, arriskutsua izan daiteke umekia- Totel: izond. Totelka hitz egiten duena. ES: Tarta- rentzat. ES: Toxoplasmosis FR: Toxoplasmose mudo FR: Bègue EN: Stutterer, stammerer EN: Toxoplasmosis Arloa: Med. Totelka hitz egin: ad. Modu etenean hitz egin, si- Trabeska: adlag. Ikus ‘zeharka’. labak errepikatuz. ES: Tartamudear FR: Bégayer Trago: iz. Kartilago-irtengunea; kanpoko entzun- EN: To stutter, to stammer bidearen irekiduraren aurrean dago. ES: Trago Toteltasun: iz. Hitzak ondo ahoskatzeko zailtasu- FR: Tragus EN: Tragus Arloa: Anat. na; hitzak etetea eta silabak errepikatzea du Trakea-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘trakeal’. ezaugarri. ES: Tartamudez FR: Bégaiement EN: Trakea: iz. Kartilagozko hodi zilindriko malgu eta Stuttering, stammering zunztsua; lepoaren aurrealdean eta toraxaren Toxemia: iz. Pozoia edo toxinak odolean, eta ha- goialdean dago. Arnas sistemaren osagaia da, eta ren ondoriozko gaixotasun-egoera. ES: Toxemia laringearen eta bronkioen arteko airearen pasa- FR: Toxémie EN: Toxemia Arloa: Med. gunea eratzen du. Trakearen barneko horma ar- Toxiko: izond. (Gaiei buruz) Bizidunentzat kalte- nas sistemak berezkoa duen muki-ehunez estalia garria dena. Organismoan sartuz gero, asaldu or- dago. ES: Tráquea FR: Trachée EN: Trachea Ar- ganiko nahiz funtzional larriak edo heriotza era- loa: Anat. gin ditzake. ES: Tóxico FR: Toxique EN: Toxic Trakeako: izlag. Ikus ‘trakeal’. Toxikologia-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘toxikologi- Trakeal: izond. Trakeari edo zintzur-hesteari dago- ko’. kiona. ES: Traqueal FR: Trachéal EN: Tracheal

204 TRANPLANTE

Trakeotomia: iz. Trakean —laringearen azpial- koizte- eta transkripzio-aparatuak. ES: Trasfor- dean— egiten den irekigunea; gorputz arrotz ba- mación FR: Transformation EN: Transforma- tek eragindako buxadura gaindituz airea arnasbi- tion deetara sartzea ahalbidetzeko egiten da, eta baita Transfusio: iz. Odol-zirkulazioan, odola nahiz ha- intubazio batzuetan nahiz zenbait ebakuntzatan ren osagaiak —plasma, plaketa-kontzentratuak ere. Goiko arnasbideetan airea igarotzen uzten ez zein hematiak— zainetan zehar sartzea. Emailea- duen oztopo bat dagoenean eta itotzeko arriskua ren eta hartzailearen odol-taldea eta Rh-a hartu dagoenean egiten da. ES: Traqueotomía FR: Tra- behar dira kontuan transfusioak egiterakoan. ES: chéotomie EN: Tracheotomy Oharrak: Istripua Transfusión FR: Transfusion EN: Transfusion gertatu den leku berean egin daiteke, larrialdi Arloa: Med. gisa, eta bai halaber ospitalean ere. Arloa: Med. Transfusioa egin: ad. Odola nahiz haren osagaiak Trakoma: iz. Betazaletako konjuntibako asaldu pertsona batetik beste batera igaro. ES: Trans- kutsagarria. Haren ezaugarri dira: goragune txi- fundir EN: To transfuse Arloa: Med. kiak, erresumina, fotofobia, malko-jarioa eta ja- Transgeniko: izond. (Organismo bati buruz) Beste rio muki-zornetsua, egoera akutuan; eta, egoera espezie baten gene bat edo gehiago sartu diotena. kronikoan, atrofia, orbaintze-atzerapena eta be- ES: Transgénico FR: Transgénique EN: Transge- tazalak makertzea. Tratatu ezean, folikuluak nic Arloa: Biol. eratzen dira goiko betazaletan, eta kornearaino Transkripzio: iz. Genetika molekularrean, RNA iristen dira pikortadurak; ondorioz, gaixoa itsu mezularia eratzeko prozesua; proteina baten sin- geratzen da. ES: Tracoma FR: Trachome EN: tesian ADN eredu gisa erabiliz egiten da. ES: Trachoma Arloa: Med. Transcripción FR: Transcription EN: Transcrip- Transaminasa: iz. Animalia-ehunen metabolis- tion moan funtzio garrantzitsuak betetzen dituen en- Transmisio: 1. iz. Gauza baten nahiz asaldu baten tzima. Amino taldeen transferentzia katalizatzen transferentzia edo komunikazioa; esate baterako, du konposatu organiko batetik beste batera. pertsona edo leku batetik beste batera igarotzen Koentzima gisa, berriz, piridoxal fosfatoak eta den gaixotasuna, ezaugarri genetiko bat, eta abar. piridoxamina fosfatoak aritzen dira. ES: Transa- 2. iz. Nerbio-bulkaden eroankortasuna. ES: minasa FR: Transaminase EN: Transaminase Ar- Transmisión FR: Transmission EN: Transmis- loa: Biokim. sion Transdukzio: iz. Genetika molekularrean, material Transmutatu: ad. Gauza bat beste zerbait bihurtu. genetikoaren trukea. Zelula baten ADN beste ze- ES: Transmutar EN: To transmute lula batera igarotzen da, birus baten eraginez. ES: Transmutazio: iz. Espezie nahiz molekula kimiko Transducción FR: Transduction EN: Transduc- bat beste espezie nahiz molekula kimiko bat tion Arloa: Biol. bihurtu, erreakzio nuklear baten ondorioz. Bon- Transferentzia: iz. Babes-mekanismo inkontzien- bardaketa erradioaktiboaren bidez gertatzen da tea; haren bidez, norberarentzat iraganean garran- aldaketa hori. ES: Transmutación FR: Transmu- tzitsua izan zen pertsona batenganako sentimen- tation EN: Transmutation duak eta jarrerak beste norbaitengan eguneratzen Transpiratu: ad. Gorputz batek bere poroetatik dira. ES: Transferencia FR: Transfert EN: Trans- hezetasuna, gatz mineralak eta beste zenbait hon- ference Arloa: Psikol. dakin (izerdia) kanporatu, tanta txiki nahiz lu- Transferigarri: izond. Transferi daitekeena. ES: rrun modura. ES: Transpirar FR: Transpirer EN: Transferible FR: Transférable EN: Transferable To perspire, to transpire Arloa: Biol. Transferitu: ad. Zerbait edo norbait leku batetik Transpirazio: iz. Larruazaletik izerdia edo lurruna bestera aldatu. ES: Transferir FR: Transférer EN: kanporatzea. ES: Transpiración FR: Transpira- To transfer tion EN: Transpiration Arloa: Biol. Transfixio: iz. Ehun bigunak aldi bakarrean bar- Transplantatu: ad. Organo edo ehun bat pertsona nealdetik kanporantz mozteko eta igarotzeko batetik beste batera nahiz gorputzeko gune bate- ekintza. Transfixioa gertatzen da, esate baterako, tik beste batera aldatu. Gaixorik dagoen egitura tumorrak nahiz gorputzeko beste zenbait atal bat ordezkatzeko, zerbaiten itxura aldatzeko edo erauztean. ES: Transfixión FR: Transfixion EN: funtzioren bat berrezartzeko egiten da. ES: Tras- Transfixion Arloa: Med. plantar EN: To transplant Oharrak: Larruazala Transformatu: ad. Zerbait edo norbait itxuraz al- eta giltzurrunak dira gehien transplantatzen di- datu. ES: Transformar ren egiturak. Arloa: Med. Transformazio: iz. Genetika molekularrean, gene Transplante: 1. iz. Ebakuntza mota; organo bat exogenoak kromosoman sartzeko prozesua. Gene jartzen da organismo hartzaile batean. Organoa- horiek ezagutu egiten ditu zelula ostalariaren bi- rekin batera, arteria- eta zain-loturak berrezar-

205 TRANSPOSIZIO

tzen dira. 2. iz. Transplantatutako edozein ehun Traumatiko: izond. Traumatismoari dagokiona. edo organo. ES: Trasplante FR: Transplant EN: ES: Traumático FR: Traumatique EN: Trauma- Transplant Arloa: Med. tic Transposizio: 1. iz. Kimika organikoan, molekula Traumatismo: iz. Kanpo-eragileek, agente mekani- barnean gertatzen den erreakzio kimikoa; erradi- koek, fisikoek edo kimikoek eragindako barne- kal edo atomo bat(zuk) molekulan lekualdatzen nahiz kanpo-lesioa. ES: Traumatismo FR: Trau- dira. 2. iz. Enbrioiaren garapenean gertatzen den ma EN: Trauma Arloa: Med. anomalia; gorputzeko alde batean agertu beharre- Traumatologia: 1. iz. Medikuntzaren adarra; trau- ko atalak beste aldean agertzen dira. 3. iz. Mate- matismoen azterketaz eta tratamenduaz ardura- rial genetikoa lekualdatzea kromosoma batetik tzen da. 2. iz. Kirurgia-espezialitatea; zaurien, le- beste batera. Ugal-prozesuaren uneren batean sioen eta haien ondoriozko ezintasunen trata- gertatzen da. ES: Transposición FR: Transposi- menduaz arduratzen da. ES: Traumatología FR: tion EN: Transposition Traumatologie EN: Traumatology Arloa: Med. Trantsizio: iz. Erditze-unearen lehen estadioko az- Traumatologo: iz. Traumatologian aditua den ken aldia; zenbaitetan, umetoki-lepoa 8-10 cm-rai- sendagilea. ES: Traumatólogo FR: Traumatolo- no zabaltzeak adierazten du. ES: Transición FR: gue EN: Traumatologist Arloa: Med. Transition EN: Transition Trebakuntza: iz. Ikus ‘gaikuntza’. Trapezio gihar: 1. iz. Triangelu-itxurako gihar za- Trenkada: iz. Ikus ‘septu’. pal handia; sorbaldetan eta bizkarraren goiko al- Trepanatu: ad. Garezurra zein beste hezur bat zu- dean dago. Sorbalda jasotzeko, besoa tolesteko latu, helburu diagnostiko nahiz sendagarriekin. eta urruntzeko, eta burua biratzeko funtzioa du. ES: Trepanar FR: Trépaner EN: To trepan Ar- 2. iz. Karpoko bigarren ilarako lehenengo he- loa: Med. zurra. Eskafoide hezurrarekin giltzatzen da alde Trepanazio: iz. Garezur-pareta zulatzeko ebakun- proximalean, lehenengo metakarpo hezurrarekin tza. Trepano izeneko kirurgia-tresnaz (zilindro- alde distalean, eta trapezoidearekin eta bigarren itxurako zerraz) egiten da, burezurraren barneko metakarpo hezurrarekin barnealdetik. ES: Mús- presioa gehiegizkoa denean. ES: Trepanación culo trapecio FR: Trapèze EN: Trapezium, tra- FR: Trépanation EN: Trephination Oharrak: pezius Arloa: Anat. Gaur egun, ebakuntza kirurgikoetan egiten da, Trapezoidal: izond. Trapezoideari dagokiona; tra- baina, antzina, errito-zeremonietan egiten zen. pezoide-itxurakoa. ES: Trapezoidal FR: Trapé- Arloa: Med. zoïdal EN: Trapezoidal Trepano: iz. Kirurgia-tresna; zilindro-itxurako zerra Trapezoide: iz. Karpoko bigarren ilarako bigarren da, eta hezurrak zulatzeko eta haien zatiren bat hezurra; trapezioaren eta hezur handiaren artean mozteko erabiltzen da. ES: Trépano FR: Trépan dago. ES: Trapezoide FR: Trapézoïde EN: Tra- EN: Trephine Arloa: Med. pezoid Arloa: Anat. Tresneria: iz. Ekintza jakin baterako beharrezkoa Tratamendu: iz. Gaixotasun, asaldu edo lesio bat den tresna multzoa. ES: Instrumental FR: Instru- sendatzeko, arintzeko nahiz hari aurre egiteko es- mental EN: Instrumental kainitako arreta eta zainketak. Hainbat trata- Trigono: 1. iz. Triangelua. 2. iz. Gernu-maskuriaren mendu mota daude: tratamendu aktiboa, senda- behealdeko eta barrualdeko gunea, triangelu-itxura- tzeko; tratamendu aringarria, mina eta angustia koa; ureterren sarreran eta maskuri-lepoaren artean baretzeko; tratamendu profilaktikoa, gaixotasun dago. 3. iz. Nerbio-ehun zurizko xafla, triangelu- edo asalduraren bati aurrea hartzeko; tratamendu itxurakoa. Garuneko gorputz kailukararen azpian kausala, gaixotasunaren kausa edo zergatia argi- eta hirugarren bentrikuluaren azpian dago. ES: Trí- tzeko. Era berean, sendagai bidezkoa, kirurgikoa gono FR: Trigone EN: Trigone Arloa: Anat. edota laguntzazkoa izan daiteke tratamendua. Trikinosi: iz. Trichinella spiralis espezieko bel- ES: Tratamiento FR: Traitement EN: Treatment darrek organismoan eragindako bizkarroi-gaixo- Arloa: Med. tasuna. Kutsatutako haragia, bereziki txerriarena, Tratamendua eman: ad. Ikus ‘tratatu’. jatean hartzen da. Harrak linfa-hodietara eta zai- Tratamendua jarri: ad. Ikus ‘tratatu’. netara igarotzen dira, eta horietatik giharretara, Tratatu: ad. Gaixo bat nahiz eritasun bat sendatze- giharretan finkatu eta beldar berriak eratzeko. ko, hainbat bide edo metodo erabili. ES: Tratar Gaitz larria da; hasieran goragalea, oinazea eta FR: Traiter EN: To treat Arloa: Med. beherakoa ditu ezaugarri, baina, trikinak giharre- Trauma: iz. Bizitako esperientzia gogor baten —emo- taraino iritsi ahala, sukarra, akidura, giharretako zio-shock handi bat— ondoriozko lesio psikikoa; oinaze saminak, eosinofilia, edemak, artegatasu- aldaketa psikopatologiko iraunkorra dakar. ES: na eta lorik eza agertzen dira. ES: Triquinosis Trauma Arloa: Psikol. FR: Trichinose EN: Trichinosis Arloa: Med.

206 TUBERKULOSI

Trikoma: 1. iz. Ile baten antzeko egitura harikara. rak, narritadura kimikoa, kirurgia osteko odol- 2. iz. Ilez, gantz-isurkinez, hautsez eta zikinkeriaz estasia, eserita edo zutik edota geldirik denbora osatutako multzoa; ileko hainbat bizkarroiren luzez egotea, zain barneko kateter bat denbora hazkundea ahalbidetzen du. ES: Tricoma FR: gehiegiz jarrita izatea, eta abar. Azaleko zainen Trichome EN: Trichome bateko tronboflebitisa erraz atzematen da; hodi Trikotomia: iz. Hirutan banatzea; prozesu bat, azal- gogorra —lokarri antzekoa— ukitzen da, eta, pen bat edo irudi bat, esate baterako. Kirurgian, presioa eginez gero, oso sentibera da. Gorritua ebakuntza egin behar den inguruko bizarra kentzea. eta beroa egon daiteke haren inguruko gunea, eta ES: Tricotomía FR: Trichotomie EN: Tricotomy azala zurbildua, hotza eta handitua. Zain sakone- Trikromia: iz. Teknika fotomekanikoa; koloredun tan gertatzen denean, berriz, mina eta karranpak irudiak lortzeko erabiltzen da, kolore primarioak dira tronboflebitisaren ezaugarri nagusiak. ES: modu egokian konbinatuz. ES: Tricromía FR: Tromboflebitis FR: Thrombophlébite EN: Trichromie Thrombophlebitis Arloa: Med. Trikuspide: 1. izond. (Bihotzeko balbuletariko Tronbosi: iz. Asaldu baskularra; tronbo bat eratzen bati nahiz hagin bati buruz) Hiru punta dituena. da gorputzeko odol-hodiren baten barnean, eta 2. iz. Balbula trikuspidea: bihotzaren eskuinalde- hodia buxatu egiten da. Hiru dira tronbosiaren ko aurikularen eta bentrikuluaren artean dagoen eragile nagusiak: odol-hodiaren aldaketak, odol- balbula. ES: Tricúspide FR: Tricuspide EN: Tri- abiadaren aldaketak eta odolaren osagaien alda- cuspid Arloa: Anat. ketak. Iskemia da tronbosiaren eragin zuzena. Trimero: 1. izond. Hiru zatiz osatua dagoena. 2. ES: Trombosis FR: Thrombose EN: Thrombosis izond. (Organo edo organismoei buruz) Antzeko Arloa: Med. hiru osagaiz osatuta dagoena. 3. iz. Hiru mole- Tronbozito: iz. Ikus ‘plaketa’. kulaz osatuta dagoen oligomeroa. ES: Trímero Tropismo: iz. Organismoaren nahiz haren zati baten FR: Trimère EN: Trimer Arloa: Biol., Kim. mugimendua; inguruko kinaden eraginez (argia, Trinko: izond. (Solido bati buruz) Barnean hutsu- grabitatea, indarra, eta abar) gertatzen da. Positi- nerik ez duena. Hezur-ehunari dagokionez, zati boa ala negatiboa izan daiteke tropismoa, kinadak harroaren aurkakoa; arola ez dena. ES: Compac- materia hori erakartzearen edo urruntzearen arabe- to FR: Compact EN: Compact ra. ES: Tropismo FR: Tropisme EN: Tropism Tripa: iz. Ikus ‘sabel’. Troxa: iz. Material egokiz eginiko hersgailua, gor- Trisomia: iz. Zelula edo organismo diploide baten putzeko gune zehatz bat egokitzeko eta berari egoera genetiko patologikoa, kromosoma gehi- eusteko. ES: Faja FR: Liant EN: Binder garri bat izaten baitu dagokion kromosoma-bi- Tu egin: ad. Ikus ‘listua bota’. kotean. ES: Trisomía FR: Trisomie EN: Trisomy Tuberkulosi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘tuberkuloso’. Trizeps gihar: iz. Hiru buru edo faszikulu dituen Tuberkulosi: iz. Gaixotasun kutsagarria, Koch-en giharra; besoan eta izterrean dago. ES: Músculo baziloak eragina. Gizakiari eta hainbat animaliari tríceps FR: Triceps EN: Triceps Arloa: Anat. erasaten die. Baziloa arnasbideetan nahiz diges- Trokanter: iz. Femur hezurraren lepoaren azpial- tio-hodian sartu ondoren kutsatzen da tuberku- deko goraguneetariko bakoitza. Nagusia kanpo- losia. Kutsadura gertatu eta gero, ageriko sinto- ko aldean dago; txikia, berriz, barnekoan. Zen- marik gabeko aldi bat iragan ohi da. Aldi horre- bait gihar txertatzeko funtzioa du. ES: Trocánter tan, biriketako lesioak agertzen dira, eta X izpien FR: Trochanter EN: Trochanter Arloa: Anat. bidez soilik ikus daitezke horiek; gainera, nodulu Tronbinaren kontrako: izlag. Ikus ‘antitronbina’. linfatikoak handitu egiten dira, eta tumorrak Tronbo: iz. Odol-hodi baten barruan sortu eta sortzen dira. Tuberkulosiaren sintoma nagusiak sorreragune berean geratzen den koagulua. Pla- dira: bularreko mina, disnea, eztula, espektorazio ketak, fibrina, gatzapen-faktoreak eta odol-zelu- zornetsua, arnas hotsak, biriketako odoljarioak, lak pilatzearen ondorioz eratzen da. Hodien bi- sukarra, nekea, ahultasuna eta argaltzea. Bi mo- dea erabat buxatuta gera daiteke zenbaitetan, dutara ager daiteke: era kronikoan eta era aku- tronboaren ondorioz. ES: Trombo FR: Throm- tuan. Tratatu ezean, handitu egiten dira tuber- bus EN: Thrombus Oharrak: Zangoetan nahiz kuluak, eta, batzuk besteekin elkartuz, tuberkulu bihotzean ager daiteke; bihotzean agertuz gero, handiak eratzen dituzte. Tuberkulu horiek biri- bihotzekoa eragin dezake. Arloa: Med. ka-barrunbera askatzen dira. Tuberkulosiaren Tronboflebitis: iz. Zain baten hantura; koagulu tratamendurako, hainbat antibiotiko eta kimio- bat eratzearekin batera agertzen da sarritan. terapiko erabiltzen dira: azido nikotinikoaren Hainbat prozesuren ondorioz gerta daiteke: isoniazida, estreptomizina, etanbutola, rifanpizi- odol-hodi baten hormak jasandako traumatis- na, eta abar. ES: Tuberculosis FR: Tuberculose moa, odolaren gehiegizko gatzapena, gaizkoadu- EN: Tuberculosis Arloa: Med.

207 TUBERKULOSIAREN KONTRAKO

Tuberkulosiaren kontrako: izlag. (Sendagaiei bu- Txartu: ad. Ikus ‘okerragotu’. ruz) Tuberkulosiaren aurka erabiltzen dena. ES: Txartze: iz. Ikus ‘okerragotze’. Antituberculoso FR: Agent antituberculeux EN: Txegoste: iz. Ikus ‘digestio’. Antitubercular agent Oharrak: Gutxienez bi, eta Txepeltasun: iz. Ikus ‘ahuldade’. gehienetan hiru medikamentu behar izaten dira Txertaketa: iz. Txertoa jartzea; pertsonaren immu- biriketako tuberkulosiaren aurkako tratamen- nitatea lortzeko egiten da. ES: Vacunación FR: duan, eta hainbat konbinaziotan erabiltzen dira. Vaccination EN: Vaccination Adibideak: Isoniazida, pirazinamida, rifanpizina, Txertatu: 1. ad. Ehun bizi bat nahiz haren zati bat etanbutola. Arloa: Med. ezarri lesionatuta edo gaixo dagoen gorputz atal Tuberkuloso: 1. izond. Tuberkulosiari dagokiona. batean; helburu terapeutikoa du. ES: Injertar FR: 2. izond. Tuberkulosia duena. ES: Tuberculoso Greffer EN: To graft Arloa: Med. 2. ad. Landa- FR: Tuberculeuse EN: Tuberculous tu, inplantatu. Pertsona nahiz animalia bati gai Tuberkulu: 1. iz. Irtengune natural txikia, hezur organiko zein ez-organiko bat ezarri. Esate bate- batean edo beste atalen batean agertzen dena. rako, organo bat edo taupada-markagailu bat. 2. iz. Tuberkulosiaren ezaugarri den lesioa. ES: Implantar FR: Implanter EN: To implant Koch-en baziloak eragiten duen masa gris-horix- Arloa: Med. 3. ad. Txertoa jarri. Norbaiti immu- ka eta gogorra da, gardena edo opakua; hainbat nitatea eman gaixotasun baten aurrean, indarga- tuberkulosi-folikuluren elkarketaz eratzen da. betutako mikroorganismoak organismoan sartuz. ES: Tubérculo FR: Tubercule EN: Tubercle Ar- ES: Vacunar FR: Vacciner EN: To vaccinate Ar- loa: Med. loa: Med. Tuberkuludun: izond. Tuberkulu baten itxura Txertatzaile: 1. iz. Txertatzen duen pertsona. ES: duena, edo tuberkuluak dituena. ES: Tuberoso Injertador 2. iz. Txertoa jartzen duen pertsona. FR: Tubéreux EN: Tuberous ES: Vacunador Tuberositate: iz. Hezur bateko goragune zabala; Txertatze: 1. iz. Gihar, lotailu eta tendoi baten giharrak eta lotailuak txertatzeko balio du. ES: atxikidura estua, bereziki hezurrarekikoa. 2. iz. Tuberosidad FR: Tubérosité EN: Tuberosity Ar- Anatomian, finkatze-lekua; esate baterako, mu- loa: Anat. gitzen den hezur batean gihar bat finkatzen den Tubulu: iz. Ikus ‘hodixka’. gunea. ES: Inserción FR: Insertion EN: Insertion Tumefakzio: iz. Atal baten bolumena handitzearen Arloa: Anat. 3. iz. Ebakuntza kirurgikoa; ehun ondoriozko edema; tumor edo infiltrazio baten edo organo zati bat gorputzeko beste ehun batean ondoriozkoa izan ohi da. ES: Tumefacción, tu- ipintzea. Egitura-akats bat konpontzeko egiten moración FR: Tuméfaction EN: Swelling Arloa: da. Aldi baterako (erredura handietan) zein beti- Med. ko izan daiteke txertatzea. Norberaren gorputze- Tumor: iz. Ehunen hazkuntza; zelulen hazkuntza tik (autoinjertoa), egitura genetiko bereko beste etengabea eta kontrolik gabea du ezaugarri. banako batengandik (homoinjertoa), edo beste Gune batekoa edota inguruko egituretara heda- espezie bateko banako batengandik (heteroinjer- tutakoa izan daiteke tumorra. Halaber, onbera toa) erauzia izan daiteke ehun edo organo hori. zein gaiztoa izan daiteke. ES: Tumor FR: Tu- ES: Injerto FR: Greffe EN: Graft Arloa: Med. meur EN: Tumor Arloa: Med. Txerto: iz. Indargabeturiko mikroorganismoak Tunika: iz. Geruza edo mintza; organismoko hain- erabiliz egindako prestakina; immunitatea ema- bat egitura estaltzen ditu. ES: Túnica FR: Tuni- ten du hainbat gaixotasunen aurrean. Dermis que EN: Tunic Arloa: Anat. barnekoa, larruazalpekoa, aho bidezkoa edo Turrusta: iz. Ikus ‘zorrotada’. gihar barnekoa izan daiteke. ES: Vacuna FR: Txantiloi: iz. Ikus ‘kalibragailu’. Vaccin EN: Vaccine Arloa: Med. Txantxar: 1. iz. Hortzetako dentinari eta esmaltea- Txerto-ehun: iz. Txertatzen den ehun edo organo ri erasaten dien asaldua. Mamia usteltzea dakar, zatia. ES: Injerto FR: Greffe EN: Graft Adibi- eta gune hori desegitea eragiten du. Azidoa deak: Larruazala, hezurra, kartilagoa, odol-ho- ekoizten duten bakterioen eraginez gertatzen da. diak, nerbioa, giharra, kornea eta organo osoak 2. iz. Hezurretako molekula-nekrosia; hezurra (bihotza, giltzurruna, eta abar) ipin daitezke bigundu eta kolorgetu egiten da, eta porotsu txerto-ehun gisa. Arloa: Med. bihurtzen. Periostioko eta inguruko ehunetako Txertoa jarri: ad. Ikus ‘txertatu’. hantura kronikoa gertatzen da, eta likidoz bete- Txikitu: ad. Txiki edo txikiago bihurtu. ES: De- tako zorne-zorro bat eratzen. ES: Caries FR: Ca- crecer rie EN: Caries Arloa: Med. Txiza egin: ad. Ikus ‘pixa egin’. Txantxartu: ad. Txantxarra sortu, txantxarrak jo. Txori: iz. Ikus ‘lupu’. ES: Cariar Txorten: iz. Ikus ‘pedunkulu’.

208

Ubeldu: iz. Kolore iluneko gunea, larruazalean Ugatza kendu: ad. Ikus ‘bularra kendu’. agertzen dena. Larruazalpeko zelula-ehunera Ugatz-guruin: iz. Esnea jaria dezakeen guruina. Bi odola igarotzearen ondorioz edo larruazalpeko izaten dira, gorputz-enborraren goi-aurrealdean kapilarrak haustearen ondorioz gertatzen da. kokatuak. Larruazala eta larruazalpeko gantz- Hainbat eragile izan ditzake: kolpeak, hotza, eta ehunak osatzen dituzte; titiburua eta areola na- abar. ES: Moradura, moratón FR: Ecchymose, barmentzen dira larruazalean. Gizonezkoetan, bleu EN: Bruise erabat garatu gabeak dira; emakumezkoetan, be- Ubeldura: iz. Ikus ‘ubeldu’. rriz, garatuak dira, baina edoskitzaroan lortzen Ubelune: iz. Ikus ‘ubeldu’. dute garapen osoa. Azino ugariz osatuak daude Ubula: iz. Ahosabai bigunetik zintzilik dagoen ugatz-guruinak, eta lobuluxkatan biltzen dira masa haragitsu txikia. Ubula-giharrez, ehun kon- azino horiek; lobuluxka horiek, aldi berean, lo- juntiboz eta mukosaz eratua dago. ES: Úvula FR: bulutan biltzen dira, eta lobuluetatik irteten dira Uvule, luette EN: Ubula, staphyle Arloa: Anat. titibururaino iristen diren hodi galaktoforoak. Ubular: izond. Ubulari dagokiona, edo ubulan da- ES: Glándula mamaria goena. ES: Uvular FR: Uvulaire EN: Uvular Ar- Ugaztun: iz. Animalia ornodun klasea; ugatzak iza- loa: Anat. tea du ezaugarri. Umeak esnea edoskiz elikatzen Udare-formako: izlag. Udarearen forma duena. dira. Larruazala ilez estalia dute, homeotermoak ES: Piriforme FR: Piriforme EN: Piriform dira, eta amaren umetokian garatu ondoren Ugaldu: ad. Ernaldu eta sortu; espezie baten kopu- jaiotzen dira umeak. ES: Mamífero FR: Mam- rua handitu. ES: Procrear FR: Procréer EN: To mifère EN: Mammal procreate Uhindura: iz. Uhin erako mugimendua. ES: On- Ugaldu: ad. Ugaritu. Zelulen, atalen edo organis- dulación FR: Ondulation EN: Ondulation moen biderketaz hazi. ES: Proliferar FR: Prolifé- Ukabil: iz. Esku itxia. ES: Puño FR: Poing EN: rer EN: To proliferate Fist Ugalketa: iz. Bizidun antolatuek beren antzeko Ukendu: iz. Ikus ‘pomada’. beste zenbait izaki sortzeko prozesua. Espeziea- Ukimen-: (Hitz elkartuetan) Ukimen-zentzumenaren iraupena ziurtatzea du helburu. ES: Repro- ri dagokiona. ES: Táctil FR: Tactile EN: Tactile, ducción FR: Reproduction EN: Reproduction tactual Arloa: Biol. Ukimen: iz. Objektuen ezaugarri ukigarriak haute- Ugalketa asexual: iz. Landareetan eta behe mailako matea ahalbidetzen duen zentzumena. Larruazala animalietan gertatzen den ugaritze mota; orga- da ukimenaren organoa; eskua, bereziki. ES: nismo berriak sortzen dira gametoak elkartu Tacto FR: Toucher EN: Touch gabe. ES: Reproducción asexual FR: Reproduc- Ukipen-leiar: iz. Ikus ‘lentilla’. tion asexuée EN: Asexual reproduction Adibi- Ulna: iz. Ikus ‘kubitu’. deak: Ugalketa asexualak dira: gemazioa, seg- Ultrasoinu: iz. Segundoko 20.000 bibrazio baino mentazioa eta esporen eraketa. Arloa: Biol. gehiago dituen soinua. Mediku-erabilera ugari Ugalkor: izond. Ikus ‘emankor’. dituzte ultrasoinuek: fetuaren monitorizazioa, Ugal-sistema: iz. Ugalketan parte hartzen duten barne-organoen irudiak lortzea, eta kirurgia- eta organoen multzoa. Emakumezkoen eta gizonez- hortz-tresnen garbiketa, besteak beste. Gehiegiz- koen gonadek, konduktuek eta guruinek, eta ko dosiek erredurak eragin ditzakete. ES: Ultra- kanpoko genitalek osatzen dute. ES: Sistema re- sonido FR: Ultrason EN: Ultrasound productor FR: Appareil génital EN: Reproducti- Ultzera: iz. Larruazaleko edo mukosetako lesioa. ve system Arloa: Anat. Hantura- nahiz gaizkoadura-prozesuen ondo- Ugaltze: iz. Ondorengoak sortzea helburu duen riozkoa izan ohi da. Ugariak dira ultzera-eragi- ugalketa-prozesua. ES: Procreación FR: Procréa- leak: traumatismoak (zauriak, marruskadurak, tion EN: Procreation eta abar), eragile fisikoak (beroa, hotza, X izpiak Ugatz-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘mamario’. edo bestelako irrada motak), odol-zirkulazioko Ugatz: iz. Ikus ‘bular’. asalduak, nerbio-asalduak, eritasun kutsagarriak,

209 ULTZERAREN KONTRAKO

eta abar. ES: Úlcera, llaga FR: Ulcère EN: Ulcer telino FR: Univitellin EN: Univitelline Arloa: Arloa: Med. Biol. Ultzeraren kontrako: izlag. (Sendagaiei buruz) Uniparo: iz. Behin bakarrik erditu den emakumea. Ultzerari aurre egiteko erabiltzen dena. ES: An- ES: Uníparo FR: Unipare EN: Uniparous tiulceroso FR: Agent antiulcéreux EN: Antiulce- Unitate higikor: iz. Erraz garraiatzen den unitate rous agent Adibideak: Omeprazola, famotidina. erradiografikoa, erradiologia sailetik kanpora era- Arloa: Med. biltzeko diseinatua. ES: Unidad móvil FR: Unité Ultzeratsu: 1. izond. Ultzerari dagokiona; ultzera mobile EN: Mobile unit duena. 2. izond. Ultzerazioak eragina. ES: Ulce- Untziforme: izond. Gako-itxura duena. ES: Unci- roso FR: Ulcéreux EN: Ulcerous forme FR: Unciforme EN: Unciform Arloa: Biol. Ultzeratu: ad. Ultzera bat eratu. ES: Ulcerar Ur zikin: iz. Ikus ‘hondakin-ur’. Ultzerazio: iz. Ultzera bat eratzeko prozesua. ES: Ur: iz. Oxigeno atomo batez eta bi hidrogeno ato- Ulceración FR: Ulcération EN: Ulceration Arloa: moz osaturik dagoen konposatu kimikoa. Ezin- Med. besteko gaia da bizitzeko. ES: Agua FR: Eau EN: Ultzeroso: izond. Ikus ‘ultzeratsu’. Water Arloa: Kim. Ume: iz. Ikus ‘haur’. Ur beltz: iz. Biztanleriaren eta industriaren honda- Umea izan: ad. Ikus ‘erditu’. kinak biltzen dituen ura. ES: Agua fecal FR: Eau Umedun: izond. Ikus ‘haurdun’. fécale EN: Black water Umeki: iz. Ikus ‘fetu’. Ur bigun: iz. Kaltzio- eta magnesio-gatz gutxi (edo Umetoki barneko: izlag. Umetoki barnean dagoe- batere ez) dituen ura. ES: Agua blanda FR: Eau na, edo umetoki barnean garatzen dena. ES: In- douce EN: Soft water Arloa: Kim. trauterino FR: Intrautérine EN: Intrauterine Ar- Ur desionizatu: iz. Ioiak kendu eta gero anioirik loa: Med. eta katioirik gabe geratu den ura. ES: Agua de- Umetoki barneko gailu: iz. Antisorgailu mota; sionizada FR: Eau désionisée EN: Deionized wa- plastiko erradiopakuzko tresna bat da, filamentu ter Arloa: Kim. bakarreko buztan mehea duena, eta umetokiaren Ur destilatu: iz. Lurrundu arte berotu eta gero bes- barrunbean ezartzen dena. Horrela, umetokiaren te ontzi batean kondentsatutako ura, lurrun- eta Fallopioren tronpen fisiologia aldatzen da, korrak ez diren solutuz aske dagoen ur likidoa eta haurdunaldia eragozten du. 1-3 urte iraun lortzeko. ES: Agua destilada FR: Eau distillée dezake umetoki barnean. ES: Dispositivo intrau- EN: Distilled water Arloa: Kim. terino FR: Dispositif intra-utérin EN: Intrauteri- Ur oxigenatu: iz. Hidrogeno-peroxidoa; antisepti- ne device Arloa: Med. ko modura erabil daiteke. ES: Agua oxigenada Umetoki: iz. Emakumearen ugal-organoa. Umekia FR: Eau oxygénée EN: Hydrogen peroxide solu- gordetzen du, obulua ernaldu denetik jaio arte. tion Arloa: Kim. Horma gihartsuak ditu. Hainbat irtengune ditu Ur sendagarri: iz. Helburu terapeutikoetarako era- umetoki-barrunbeak: beheko aldean, lepoan, ba- biltzen den ur natural edo artifiziala. ES: Agua gina; goiko aldean, alde banatara kokatuak, Fa- medicinal FR: Eau médicinale EN: Medicinal llopioren tronpak. Hiru geruzaz osatua dago: en- water dometrioa, miometrioa eta parametrioa. Endo- Urbatu: iz. Ikus ‘baba’. metrioa umetokiaren hormaren barneko geruza Urdail-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘urdaileko’. da, eta loditu eta baskularizatu egiten da haurdu- Urdail: iz. Digestio-hodiko organoa; hestegorria- naldian eta hileko zikloaren bigarren erdian, pro- ren eta heste meharraren artean dago. Ahotik gesteronaren eraginez. Miometrioa umetokiaren sartutako elikagaiak hestegorrian zehar igarota giharrezko geruza da. Parametrioa, berriz, ume- iristen dira urdailera, eta urdailean hasten da di- tokiaren kanpoko geruza da. Umetokia handitu gestioa; han osatutako elikadura-masa hesteetara egiten da haurdunaldian; emakumea haurdun lekualdatzen da. Zenbait geruza ditu urdailak: egon ezean, berriz, umetokiaren gorputzeko hor- mukosa-, azpimukosa-, gihar- eta serosa-geruzak. mek elkar ukitzen dute. ES: Útero, matriz FR: Odol-hodiak eta nerbioak dituzte geruza horiek. Utérus EN: Uterus Arloa: Anat. ES: Estómago FR: Stomac EN: Stomach Umetokiko: izlag. Umetokiari dagokiona. ES: Ute- Urdaileko: 1. izlag. Urdailari dagokiona. 2. izlag. rino FR: Utérin EN: Uterine Arloa: Anat. (Erremedioei buruz) Urdailaren onerako dena. Unadura: iz. Ikus ‘neke’. ES: Estomacal, gástrico FR: Stomachique EN: Unatu: ad. Ikus ‘nekatu’. Stomachic Ungis: iz. Ikus ‘malko-hezur’. Urdaileko ultzera: iz. Ikus ‘urdail-ultzera’. Unibitelino: izond. Obulu bakarrari dagokiona, Urdail-pisutasun: iz. Urdaileko gune bateko on- edo obulu bakarretik eratorria dena. ES: Univi- doeza, pisu-sentsazio eran agertzen dena. ES: Pe-

210 USAIMEN-NERBIO

sadez de estómago FR: Lourdeur EN: Indiges- Uretra-erraboila: iz. Zakileko erraboila; uretra aro- tion laren atal dilatatua da. ES: Bulbo uretral Urdail-ultzera: iz. Urdaileko mukosako lesioa; Urgentzia: iz. Ikus ‘larrialdi’. gihar-geruza iragan eta urdailaren pareta zula de- Urin: iz. Jariakin likido fisiologikoa. Landare- zake. Urdaileko ultzeraren sintomak dira: bat-ba- nahiz animalia-ehunek jariatzen dute. ES: Jugo teko mina, erremina, goitikak, hematemesia eta FR: Jus EN: Juice Arloa: Biol. ahulezia. Estresarekin, berragertzeko joera du. Urinario: izond. Gernuari edo gernuaren sorrerari Berehala baretzen dute mina azidoen kontrako dagokiona. ES: Urinario FR: Urinaire EN: Uri- gaiek eta esneak. ES: Úlcera gástrica, úlcera de nary estómago FR: Ulcère gastrique EN: Gastric ulcer Urkatu: izond. Soka batez lepotik zintzilikaturik Oharrak: Gaur egun, ultzera Helicobacter pylori hil dena. ES: Ahorcado EN: Hanged bakterioak eragina denean, antibiotikoak ere era- Urogenital: izond. Ikus ‘genitourinario’. biltzen dira tratamendurako. Arloa: Med. Urologia: iz. Medikuntzaren adarra; gizon-emaku- Urduri: izond. Nerbio-kitzikadurarako joera due- meen gernubidearen eta gizonezkoen ugal-apara- na. ES: Nervioso tuaren anatomiaz, fisiologiaz, gaixotasunez eta Urduritasun: 1. iz. Lasaitasunik eza eta ezinegona tratamenduaz arduratzen da. ES: Urología FR: sentitzen dituenaren egoera. ES: Nerviosismo, Urologie EN: Urology Arloa: Med. excitación FR: Agitation EN: Jitters 2. iz. Psikia- Urologo: iz. Urologian aditua. ES: Urólogo FR: trian, egoera patologikoa; emozio-intentsitatea, Urologue EN: Urologist Arloa: Med. jarrera oldarkorra, aurrea hartzea eta suspertzea Urradura: 1. iz. Gihar-zuntz ugari bortizki haus- ditu ezaugarri. ES: Excitación tearen ondorioa. ES: Desgarramiento 2. iz. Larrua- Urea: iz. Gai organiko ez-toxikoa; konposatu kris- zaleko edo mukosetako lesioa. ES: Abrasión FR: talino kolorgea da. Batez ere gernuan, eta kanti- Abrasion EN: Abrasion Arloa: Med. tate txikiagoan odolean, kiloan, linfan eta abarre- Urratu: 1. iz. Larruazaleko narritadura, igurzketa- tan agertzen da. Urea gibelean sintetizatzen da, ren ondoriozkoa. ES: Rozadura FR: Irritation odolera pasatu, eta berehala kanporatzen da ger- EN: Chafing 2. ad. Trinkotasun gutxiko zerbait nuaren bidez. Begi barneko likidoaren eta likido hautsi. ES: Desgarrar 3. iz. Ikus ‘urradura’. zefalorrakideoaren presioa txikitzeko erabiltzen Urritasun: iz. Akatsa edo gabezia; gizabanakoari da. Gai keratolitiko moduan ere erabiltzen da, jarduera arrunta eragozten dioten anormaltasun bide topikotik. ES: Urea FR: Urée EN: Urea anatomiko, fisiologiko edo psikologikoen ondo- Oharrak: Arloa: Biokim. riozkoa da. ES: Deficiencia FR: Déficience EN: Uremia: iz. Odolean urea eta beste hainbat gai ni- Impairment trogenatu gehitzea ezaugarri duen gaixotasuna. Urtikaria: iz. Larruazaleko asaldua; neurri eta for- Giltzurrun-gutxiegitasunak eragina izan ohi da. ma aldakorreko pusla iragankorrak ditu ezauga- Uremiaren sintomak dira: goragalea, oka egitea, rri, eta azkura ematen du. Gune batekoa edo buruko mina, azkura, logalea, gernu-usaina ha- orokortua izan daiteke. Gehienetan, ez da larria tsean eta izerdian, eta abar. Zenbait kasutan, izaten, baina itomena eragin dezake laringeari gaixoa koma-egoerara eraman dezake. Uremia erasanez gero. Oro har elikagai edo sendagairen sendatzeko, giltzurrunaren jarduera bere onera batek eragina izan ohi den arren, intsekturen ba- ekarri beharra dago (hemodialisia, giltzurrun- ten ziztadak ere eragin dezake urtikaria. ES: Ur- transplantea, eta abar eginez). ES: Uremia FR: ticaria FR: Urticaire EN: Urticaria Arloa: Med. Urémie EN: Uremia Arloa: Med. Urtsu: izond. Konposizioan ur asko duena, edo Ureter: iz. Gernua giltzurrunetik maskurira dara- urez osatua dagoena. ES: Acuoso FR: Aqueux maten gihar-zuntzezko bi hodietako bakoitza. EN: Aqueous Arloa: Kim. Mugimendu peristaltikoak egiten ditu, gernua Usaimen-: (Hitz elkartuetan) Usaimenari dagokio- hodian barrena maskuriraino eraman ahal izate- na. ES: Olfativo FR: Olfactif EN: Olfactory ko. ES: Uréter FR: Uretère EN: Ureter Arloa: Usaimen: iz. Usainak hautemanarazten dituen Anat. zentzumena; usaimen-nerbioen kitzikapenari es- Uretra: iz. Gernua maskuritik kanpora isurtzen ker betetzen du bere egitekoa. ES: Olfato FR: duen hodia. Gizonezkoaren uretra maskuriaren Odorat EN: Smell, olfaction lepotik zakilerainokoa da —16 cm inguru—. Usaimen-nerbio: iz. Usaimenarekin loturiko ner- Emakumezkoarena, berriz, maskuriaren lepotik bio parea. Lehenengo garezur bikotea da; hariiz- gernu-meaturainokoa —4 cm inguru—. Gizo- pi fin askok osatzen dute, usaimen-guneko mu- nezkoetan, uretratik esperma isurtzen da eiakula- kosan adarkaturik. ES: Nervio olfativo, nervio zioan, eta, maskuria hustean, gernua. ES: Uretra olfatorio FR: Nerf olfactif EN: Olfactory nerve FR: Urètre EN: Urethra Arloa: Anat. Arloa: Anat.

211 USAIN

Usain: iz. Usaimena kitzikatzen duen lurruna edo Uzkorno: iz. Ikus ‘kokzix’. emanazioa. ES: Olor FR: Odeur EN: Odor Uzkurdura: 1. iz. Neurri-murrizketa; bereziki, Usain egin: ad. Ikus ‘usaindu’. gihar-zuntzen neurriarena. ES: Contracción FR: Usaindu: ad. Usaina hauteman. ES: Oler FR: Sen- Contraction EN: Contraction 2. iz. Ikus ‘kon- tir EN: To smell traktura’. Usaintsu: izond. (Edozein gairi buruz) Usaina Uzkurkor: izond. Luzeraz zein neurriz laburtzeko duena. ES: Oloroso FR: Odorant EN: Odorous edo zenbait kinadaren aurrean biltzeko gai dena. Usin: iz. Ikus ‘doministiku’. ES: Contráctil FR: Contractile EN: Contractile Usin egin: ad. Ikus ‘doministiku egin’. Arloa: Biol. Usteldu: ad. Ikus ‘deskonposatu’. Uzkurkortasun: iz. Uzkurtzeko ahalmena. Bizitze- Ustelezin: izond. Hondatzen edo deskonposatzen ko, oinarrizko ezaugarria da. Atal anatomiko bat ez dena. ES: Incorruptible FR: Incorruptible EN: noranzko batean laburtu eta bestean luzatu egi- Untouchable ten da. ES: Contractilidad FR: Contractilité EN: Ustelgaitz: izond. Usteltzen ez dena. ES: Imputres- Contractility Arloa: Biol. cible FR: Imputrescible EN: Imputrescible Uzkurraldi: iz. Ikus ‘uzkurtze’. Utero: iz. Ikus ‘umetoki’. Uzkurtu: 1. ad. Gihar-ehunetan bat-bateko uz- Uteroko: izlag. Ikus ‘umetokiko’. kurdura eragin. ES: Crispar FR: Crisper EN: Utrikulu: iz. Belarriko labirintoko bestibuluan To contract, to tense Arloa: Med. 2. ad. Zer- dauden mintzezko bi poltsetan handiena. Egitu- baiten bolumena edo luzera murriztu. ES: ra luzexka da; hodi erdi zirkularrekin komunika- Contraer FR: Contracter EN: To contract Ar- tua dago, bost zulotxoren bidez. ES: Utrículo loa: Biol. FR: Utricule EN: Utricle Arloa: Anat. Uzkurtze: 1. iz. Arrisku fisiko baten edo estres Uzki-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘uzkiko’. handiaren aurrean izaten den erreakzio arrunta. Uzki: iz. Digestio-hodia amaitzen den irekigunea, Haren ezaugarri dira: apatia, letargia, depresioa, ipurdiaren erdian dagoena; uzkitik kanporatzen norberarenganako atzerapena eta, kasu larrie- da digeritu gabeko janaria. Uzkia inguratzen du- tan, katatonia eta laborria. ES: Retraimiento ten barneko eta kanpoko esfinterrek itxiarazten FR: Comportement den retrait EN: Withdra- dute. ES: Ano FR: Orifice cloacal EN: Cloacal wal Arloa: Psikol. 2. iz. Zenbait giharren bat- aperture Arloa: Anat. bateko uzkurdura ahul edo nahi gabekoa. ES: Uzkialdeko: izlag. Ikus ‘uzkiko’. Crispación FR: Crispation EN: Crispation Ar- Uzkiko: izlag. Uzkiari dagokiona. ES: Anal FR: loa: Med. Anal EN: Anal Uztaitu: ad. Ikus ‘konkortu’.

212

Xafla: iz. Geruza mehea; esate baterako, hezurrez- Xifoide: iz. Bularrezurraren atzealdeko eta beheal- koa. ES: Laminilla FR: Lamelle EN: Lamella Ar- deko apendizea. ES: Xifoide FR: Xiphoïde EN: loa: Med. Xiphoid Arloa: Anat. Xantokromia: iz. Likido zerebroespinalaren osa- Xingola: iz. Haurrei irteten zaien negela, lehen gaia, hari kolore horia ematen diona. ES: Xanto- hortzak jaiotzearekin batera. ES: Usagre Arloa: cromía FR: Xanthochromie EN: Xanthochromia Med. Oharrak: Likido zerebroespinalaren kolore ho- Xiringa: iz. Likidoak xurgatzeko edo likidoak pre- riak nerbioguneetako odoljario zaharra adieraz- sioz norabait sartzeko tresna. Zilindro-itxurako ten du. Arloa: Med. hodi batez —plastikozkoa zein beirazkoa—, en- Xantoma: iz. Goragune edo tumor onbera; larrua- boloaz eta orratz barne-huts batez osatua dago. zalpeko geruzan garatzen da. Gehienetan, gibela- ES: Jeringa, jeringuilla FR: Seringue EN: Syringe ren jardueraren nahiz lipidoen metabolismoaren Xiringa hipodermiko: iz. Orratz mehe barne-hutsa akatsen batek eragina izaten da. ES: Xantoma daraman xiringa txikia. Larruazalpean —larrua- FR: Xanthome EN: Xanthoma Arloa: Med. zalpeko zelula-ehunean— likidoak injektatzeko Xantona: iz. Konposatu organiko heterozikli- prestaturik dago. ES: Jeringa hipodérmica FR: koa, azido salizilikoa anhidrido azetikoarekin Seringue hypodermique EN: Hypodermic syrin- berotuz lortzen dena. Hauts kristalino gisa edo ge orratz zuri gisa agertzen da. Koloreztatzaileak, Xiringa-orratz: iz. Xiringaren muturrean jartzen lurrinak eta sendagaiak egiteko erabiltzen da. den orratza. ES: Aguja de jeringuilla ES: Xantona FR: Xanthone EN: Xanthone Ar- Xiringatu: ad. Xiringaz injekzioa sartu. ES: Jerin- loa: Kim. gar FR: Seringuer EN: To syringe Xarabe: iz. Ikus ‘ziropa’. Xiringaz sartu: ad. Ikus ‘xiringatu’. Xehakatu: ad. Ikus ‘xehatu’. Xixku-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘besikular’. Xehakatze: iz. Ikus ‘xehatze’. Xixku: iz. Zaku- edo poltsa-itxura duen organoa; Xehatu: 1. ad. Ikus ‘birrindu’. 2. ad. Mastekatu; airez nahiz likidoz betea egoten da. ES: Vesícula janaria haginekin txikitu. ES: Triturar FR: Tritu- FR: Vésicule EN: Vesicle Arloa: Anat. rer EN: To triturate Xurgagailu: iz. Gorputzeko barrunbeetatik gaiak Xehatze: iz. Gai bat hauts bihurtzea, etengabeko xurgapen bidez ateratzen dituen tresna. Presio igurzketaren bidez. ES: Trituración FR: Tritura- negatiboa izan ohi du. ES: Aspirador FR: Aspira- tion EN: Trituration teur EN: Aspirator Adibideak: Xurgagailuak dira Xeroftalmia: iz. Begiko asaldua; kornea eta kon- xiringa hipodermikoak, xiringa garbitzaileak eta juntiba lehorrak ditu ezaugarri. Oro har, A bita- enbolo-ponpak. mina faltak eragiten du. ES: Xeroftalmía FR: Xé- Xurgatu: 1. ad. Gaiak barneratu. 2. ad. Ehun bati rophtalmie EN: Xerophthalmia Arloa: Med. igorri zaion energia erradiatzailea gehitu; xurga- Xerosi: iz. Larruazalaren lehortasunak eragindako tutako erradioaktibitate-dosiak baldintzatzen du egoera; hezetasun- edo gantz-gabezia izaten du ekintza hori. ES: Absorber FR: Absorber EN: To epidermisak, eta azkura ematen du sarritan. Xe- absorb Oharrak: Sendagai batzuk hesteetan xur- rosiaren eragile izan daitezke: bainuak ohiz kan- gatzen dira. poko maiztasunez hartzea, airearen hezetasun er- Xurgatzaile: izond. (Batez ere odol-hodiei eta lin- latibo baxua, iktiosia, gantz-ekoizpena murriztea, fa-hodiei buruz) Xurgatzeko gaitasuna duena. eta, haren ondorioz, larruazala zahartzea. ES: Xe- ES: Absorbente FR: Absorbant EN: Absorbent rosis FR: Xérosis EN: Xerosis Arloa: Med. Xurgatze: iz. Ikus ‘aspirazio’.

213

Zabaldu: 1. ad. Ikus ‘hedatu’. 2. ad. Ikus ‘dilatatu’. bulak daude zainen barruan. Zainek arteriek bai- Zabalgailu: iz. Ikus ‘espekulu’. no geruza finagoak dituzte, eta arteriak baino Zabalkuntza: 1. iz. Ikus ‘dilatazio’. 2. iz. Ikus ‘he- elastikoagoak dira. ES: Vena FR: Veine EN: datze’. Vein Arloa: Anat. Zabaltze: iz. Ikus ‘hedatze’. Zain barneko: izlag. Zainaren barnealdeari dago- Zaharkitu: ad. Ikus ‘zahartu’. kiona, edo zainaren barnean dagoena; esate bate- Zahartu: ad. Zahar bihurtu; zahar-itxura hartu rako, tronbo bat, injekzio bat, kateter bat, eta edo eman. ES: Envejecer FR: Vieillir EN: To get abar. ES: Endovenoso, intravenoso FR: Intravei- old neux EN: Intravenous Zahartzaro: iz. Giza bizitzaren azken zatia, heldu- Zain barneko injekzio: iz. Zain batean ipintzen tasunaren ondokoa; gutxi gorabehera 60 urte den injekzio hipobolemikoa; sendagai-dosi bakar bete ondoren hasten da. Zahartzaroaren ezauga- bat emateko egiten da. ES: Inyección intravenosa rri nagusiak dira: funtzio fisiologikoak eta psiko- FR: Injection intraveineuse EN: Intravenous in- logikoak ahultzea, ehunetako eta organoetako al- jection Arloa: Med. daketa atropikoak, eta, oro har, gizakiarengan Zain basiliko: iz. Besoan dauden bi zain azalekoe- eragina duten kanpoko faktoreetara egokitzeko tariko bat; besaurrearen alde kubitalean hasi, eta gaitasuna gutxitzea. Gizakiari zahartzaroak eragi- atzeko azaletik igarotzen da norabide proxima- ten dizkion ondorioen artean daude: azala zi- lean. Zain humeralarekin batu, eta besapeko zai- murtzea, hezurrak hauskor bihurtzea, giltzadu- na osatzen du. ES: Basílica FR: Veine basilique ren malgutasuna galtzea, ikusmenaren eta entzu- EN: Basilic vein Arloa: Anat. menaren galera, zainak gogortzea, oroimena Zainartatu: iz. Ikus ‘luxazio’. galtzea eta, horrenbestez, adimen-bizkortasuna Zainbildu: iz. Ikus ‘barize’. zurruntzea. ES: Senectud FR: Vieillesse EN: Old Zaindu: ad. Norbaitez edo zerbaitez arduratu, kal- age terik edo ezbeharrik gerta ez dakion. ES: Cuidar Zahartzaroko inboluzio: iz. Adinaren eraginez or- Zainetako: izlag. Zain bati dagokiona. ES: Veno- ganoek jasaten dituzten aldaketen multzoa; ehu- so-a FR: Veineux EN: Venous Arloa: Anat. nak eta organoak pixkanaka endekatzea dakar. Zainketa intentsiboko unitate: iz. (ZIU) Ospitale- ES: Involución senil FR: Involution sénile EN: unitatea; han ospitaleratzen dira zaintza estua behar Senile involution Arloa: Med. duten gaixoak, beharrezkoa duten denboran. Zahartze: iz. Denborak bizidunengan eragiten Arreta intentsiboko unitateak zainketarako tresna duen aldaketa multzoa. Zelulek normal funtzio- sofistikatuak ditu, eta zainketa bereziak eskaintze- natzeko duten ezintasunagatik nahiz hiltzen diko prestatuak daude hango langileak. ES: Unidad ren edo desegoki funtzionatzen duten zelulak orde cuidados intensivos FR: Service de soins inten- dezkatuko dituzten zelula berriak eratzeko ezin- sifs EN: Intensive care unit Arloa: Med. tasunagatik gertatzen da. ES: Envejecimiento FR: Zain-odol: iz. Kolore gorri iluneko odola, ezker- Vieillissement EN: Aging bentrikulutik irten eta eskuin-aurikulara itzuli Zahi: iz. Epitelio hilez osatutako material ezkata- bitartean desoxigenatutakoa. Gorputzeko organo tsua; buruko larruazalean edo ilearen jaiogunee- guztietatik biriketara doan odola da; hondakinak tan sortzen da. Dermatitis seborreikoaren agerral- eta karbono dioxidoa dauzka. ES: Sangre venal, di arina izan daiteke; xanpu keratolitikoa go- sangre venosa FR: Sang veineux EN: Venous mendatzen da tratamenduan. ES: Caspa FR: blood Pellicule EN: Dandruff Zaintiratu: iz. Ikus ‘bihurritu’. Zain-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘zainetako’. Zaintzaile: iz. Zerbait edo norbait zaintzen duen -zain: (Hitz eratorrietan) Ikus ‘zaintzaile’. pertsona. ES: Cuidador Zain: iz. Odola kapilarretatik bihotzera bideratzen Zakil: iz. Gizonezkoen ugal-organo zutikorra, pu- duen odol-hodia. Hiru geruzaz osatuta daude biseko sinfisiaren aurreko eta kanpoko aldean zainak: barnekoa edo endoteliala, erdikoa eta dagoena. Gernua kanporatzea eta esperma bagi- kanpokoa. Odola itzultzea oztopatzen duten bal- nara edo umetoki-lepora eramatea da zakilaren

214 ZELULAR

funtzioa. ES: Pene, falo FR: Pénis EN: Penis Ar- Zefalorrakideo: 1. izond. Entzefaloari eta bizkarrezur- loa: Anat. muinari dagokiena. 2. iz. Likido zefalorrakideo: Zakil-moko: iz. Ikus ‘glande’. Garunaren eta orno-muinaren barrunbea nahiz Zaku: iz. Poltsa-itxura duen organo nahiz barrun- piamaterraren eta espazio araknoideoaren arteko bea; horma bigunez inguratua egon ohi da. Liki- gunea betetzen dituen likidoa. 100-150 ml-koa doz betea egoten da sarritan, eta irekigunez hor- izaten da kantitatea, egoera normalean. ES: Ce- nitua zein irekigunerik gabea izan daiteke. ES: falorraquídeo FR: Céphalo-rachidien EN: Ce- Saco FR: Sac EN: Sac Arloa: Anat. phalorrhachidian Arloa: Anat. Zaldar: iz. Ikus ‘gurintxo’, ‘furunkulu’. Zehar-: (Hitz elkartuetan) Gorputz bat alde bate- Zale: izond. Ikus ‘menpeko’. tik bestera igarotzen duena, edo gorputz baten Zalu: izond. Ikus ‘malgu’. luzetarako ardatza gurutzatzen duena. ES: Trans- Zalutasun: iz. Ikus ‘malgutasun’. versal FR: Transversal EN: Transversal Zango: iz. Beheko gorputz-adarraren zatia, belau- Zeharka: adlag. Ardatz baten norabidetik alden- naren eta oinaren artekoa. Tibia edo berna-he- duz. ES: Transversalmente FR: Transversalement zurra eta peronea dira zangoaren eskeletoa osa- EN: Transversally tzen duten hezurrak. ES: Pierna FR: Jambe EN: Zeharkako: izlag. Ikus ‘zehar-’. Leg Arloa: Anat. Zeinu: 1. iz. Gaixotasun edo egoera baten ezauga- Zango-bizkar: iz. Ikus ‘bernazaki’. rri objektiboa; medikuak atzematen du. Zeinu Zango-sagar: iz. Zangoaren atzeko zatia; bereziki, asko sintomekin batera agertzen dira. ES: Signo gune popliteoaren beheko aldean dagoen zati FR: Signe EN: Sign Oharrak: Sukarra da hainbat mamitsua. Bikiek eta soleoak osatzen dute. ES: prozesutan agertzen den zeinu bat. 2. iz. Ikus Pantorrilla FR: Mollet EN: Calf Arloa: Anat. ‘seinale’, ‘arrasto’. Zapaldu: izond. (Gorputz-eskualde bati buruz) Zeloma: iz. Enbrioiaren gorputzean dagoen barrun- Gorputz-egitura bat inguratzen duten azalen az- bea, somatopleuraren eta esplaknopleuraren arte- pitik zanpatua gelditu dena. ES: Deprimido FR: koa. Zelomatik sortzen dira enborreko barrunbe- Déprimé EN: Depressed rik garrantzitsuenak. ES: Celoma FR: Coelome Zapore: iz. Gorputz batek dastamen-organoan era- EN: Coelom Arloa: Zool. giten duen sentsazioa. ES: Sabor FR: Saveur EN: Zelula-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘zelular’. Taste Zelula: iz. Ehun bizien oinarrizko osagaia. Zelula Zaragar: iz. Ikus ‘hazteri’. eukariotoak nukleo batez, zitoplasmaz eta mintz Zarakar: iz. Kanpoko geruza gogorra, jariakin zitoplasmikoak inguratzen dituen organuluz osa- lehorrez (odola, zornea, serositatea) osatutako tuak daude. ES: Célula FR: Cellule EN: Cell Ar- materia solidoa, batez ere. ES: Costra FR: Croûte loa: Biol., Biokim. EN: Crust Zelula arteko: izlag. Bi zelularen edo gehiagoren Zarakardun: izond. Zarakarrak dituena. ES: Cos- artean dagoena. ES: Intercelular FR: Intercellu- troso EN: Scabby laire EN: Intercellular Arloa: Biol. Zarakartsu: izond. Ikus ‘zarakardun’. Zelula biko: izlag. Ikus ‘bizelular’. Zarrastatu: ad. Ikus ‘tarratatu’. Zelula kalizakara: iz. Ikus ‘zelula kaliziforme’. Zartatu: ad. Ikus ‘pitzatu’. Zelula kaliziforme: iz. Kaliza-itxurako epitelio-ze- Zati: iz. Hezur hautsi baten puska bakoitza. ES: lula; mukia izaten du. ES: Célula caliciforme FR: Fragmento FR: Fragment EN: Fragment Caliciforme EN: Calyciform Zatiketa: iz. Ikus ‘eszisio’. Zelulabakar: izond. (Organismoei buruz) Zelula Zauri: iz. Larruazala haustea eragiten duen edozein bakar batez osatua dagoena. ES: Unicelular FR: lesio fisiko. Istripuz gertatzen da, gehienetan. ES: Unicellulaire EN: Unicellular Arloa: Biol. Herida FR: Plaie EN: Wound Zelula-mintz: iz. Zelula guztiek duten —bai eu- Zauririk gabe: adlag. Ikus ‘kalterik gabe’. kariotoek, bai prokariotoek— estalki erdi ira- Zauritu: izond. Tratu txarrak jaso dituena; egoera gazkor zitoplasmikoa. Zelulak bizirik irauteko fisiko edo moral txarrean dagoena. ES: Maltre- oinarrizko funtzioak betetzen ditu zelula-min- cho tzak, eta zelularen eta haren ingurunearen arte- Zefalalgia: iz. Buruko mina; zefalea. ES: Cefalalgia ko gai-trukea kontrolatzen du. ES: Membrana FR: Céphalalgie EN: Cephalalgia Arloa: Med. celular FR: Membrane cellulaire EN: Cell mem- Zefalea: iz. Buruko mina; hainbat jatorri izan di- brane tzake. ES: Cefalea FR: Céphalée EN: Headache Zelulaniztun: izond. Ikus ‘plurizelular’. Arloa: Med. Zelular: izond. Zelulei dagokiena, edo zelulaz osa- Zefaliko: izond. Burukoa, edo buruari dagokiona. tua dagoena. ES: Celular FR: Cellulaire EN: Ce- ES: Cefálico FR: Céphalique EN: Cephalic llular Arloa: Biol.

215 ZELULITIS

Zelulitis: iz. Larruazaleko infekzioa; gorritzea, Zentrifugazio: iz. Nahaste nahiz isurkari baten mina eta hantura, eta batzuetan sukarra, ondoe- osagaiak bereizteko prozesua; nahasturari edo di- za, hotzikara eta zefalea ditu ezaugarri. Antibioti- soluzioari indar zentrifugoa eraginez egiten da. korik eman ezean, zorne-zorroak agertu eta ehu- Zentrifugazioaren bidez, osagaiak dentsitatearen nak suntsitzen dira. ES: Celulitis FR: Celullite arabera bereizten dira. ES: Centrifugado FR: EN: Celullitis Arloa: Med. Centrifugation, centrifugeage EN: Centrifuga- Zeluloide: iz. Gai plastiko sintetikoa; batik bat pi- tion, spinning Arloa: Kim. roxilinaz eta alkanforrez osaturik dago. Odonto- Zentrifugo: izond. (Indar bati buruz) Higikariari logian eta kirurgian erabiltzen da. ES: Celuloide kanporantz —ardatzetik urrun— eragiten diona. FR: Celluloïd EN: Celluloid ES: Centrífugo FR: Centrifuge EN: Centrifugal Zelulosa: iz. Landareen polisakarido nagusia. Lan- Adibideak: Mugimendu-nerbioak. dareen zelula-pareten egitura osatzen du, eta iza- Zentriolo: iz. Zelula barneko organulua. Zitoplas- dian aurki daitekeen gai organiko ugariena da. man edo zelularen nukleoan egoten da. Eragina Gizakiak ezin du digeritu, baina bai animalia du zelularen zatiketan. ES: Centriolo, centroso- belarjaleek. ES: Celulosa FR: Cellulose EN: Ce- ma FR: Centriole EN: Centriole Arloa: Biol. llulose Arloa: Biokim. Zentripetu: izond. (Indar bati buruz) Biraketa-sis- Zementatu: ad. Zerbaitengan zementazio-prozesua tema batean, higikaria biraketa-zentrorantz, ar- eragin. ES: Cementar datzerantz, bultzatzen duena; zentrifugoaren Zementazio: iz. Zementatzea, hortzetako zuloak kontrakoa. ES: Centrípeto FR: Centripète EN: zementoz estaltzea. ES: Cementación FR: Ci- Centripetal mentation EN: Cementation Zentzudun: izond. Ikus ‘zuhur’. Zementu: 1. iz. Hortz baten sustraia estaltzen Zentzumen: iz. Gorputzen ezaugarriak hautemate- duen hezur-ehunezko egitura. 2. iz. Hortzetako ko gaitasuna. Ikusmena, usaimena, entzumena, zuloak estaltzeko erabiltzen den gaia. ES: Ce- dastamena, ukimena eta grabitatearekiko senti- mento FR: Ciment EN: Cement Arloa: Anat. kortasuna (oreka) dira zentzumen nagusiak. ES: Zenestesia: iz. Hainbat organotatik datozen barne- Sentido FR: Sens EN: Sense Arloa: Biol. sentsazioen multzoa. ES: Cenestesia FR: Cénes- Zentzumen-organo: iz. Ingurunearen ezaugarri thésie EN: Cenesthesia Arloa: Med. zenbait (usaina, itxura eta kolorea, hotsa, hotz- Zentigradu: iz. Tenperatura-eskala; 0 ºC da uraren beroa, zaporea, egitura) hautematen dituen orga- izozte-puntua, eta 100 ºC uraren irakite-puntua, noa. ES: Organo sensorial FR: Organe des sens itsas mailan. ES: Centígrado FR: Centigrade EN: EN: Sensory organ Centigrade Zentzuzko: izlag. Ikus ‘argi’. Zentigramo: iz. Gramo-ehunenaren pisua; cg da Zerbikal: 1. izond. Lepokoa, edo hari dagokiona; haren sinboloa. ES: Centígramo FR: Centigram- garondokoa, edo hari dagokiona. 2. izond. Lepoa- me EN: Centigram ren antzeko egitura duen gune estua; esate batera- Zentimetro: iz. Luzera-unitatea; metro-ehunenari ko, hortz baten lepoa edo umetokiko lepoa. ES: edo 0,3937 hazbeteri dagokio. ES: Centímetro Cervical FR: Cervical EN: Cervical Arloa: Anat. FR: Centimètre EN: Centimeter Zerbitzu: iz. Erakunde edo taldea; jendearen beha- Zentrifugagailu: iz. Ikus ‘zentrifugatzaile’. rrak asetzea du helburu. ES: Servicio FR: Service Zentrifugatu: ad. Konposatuen osagaiak bereizi. EN: Service Horretarako, indar zentrifugoaren eraginpean Zerebelo: iz. Atzeko garezur-hobian dagoen entze- jartzen da konposatua, eta abiadura handiz bira- falo zatia; entzefalo-enborraren atzean, hain zu- razi. ES: Centrifugar FR: Centrifuger EN: To zen. Alboko bi hemisferioek eta vermis izeneko centrifuge erdiko goraguneak osatzen dute. Hiru pedunku- Zentrifugatzaile: iz. Laborategiko tresna; zentrifuga- lu parek entzefalo-enborrarekin lotzen dute. Ga- ziorako erabiltzen da. Beirazko edo metalezko bi runtxoaren funtzioak nahita egiten den gihar- hodi ditu; hodi horietan, aztertu beharreko likidoa ekintzarekin edo -mugimenduarekin lotuak dau- jartzen da, eta mugimendu zirkular azkarrez eragi- de. ES: Cerebelo FR: Cervelet EN: Cerebellum ten zaio, osagaiak banatzeko. ES: Centrifugador Arloa: Anat. FR: Centrifuguese, centrifugeur EN: Centrifuge Zerebral: izond. Garunari dagokiona, edo garu- Zentrifugatze: iz. Ikus ‘zentrifugazio’. nean dagoena. ES: Cerebral FR: Cérébral EN: Zentrifugazio: iz. Konposatuen osagaiak bereiztea. Cerebral Horretarako, indar zentrifugoaren eraginpean Zerebro: iz. Ikus ‘garun’. jartzen da konposatua, eta abiadura handian bi- Zergati: iz. Ikus ‘kausa’. rarazi. ES: Centrifugación FR: Centrifugation Zerio: iz. Ce. Elementu kimikoa, metalikoa, lur EN: Centrifugation arraroen taldekoa. Erreaktibitate handia du. Ze-

216 ZILARBIZI

rioaren konposatu batek, oxalatoak, hainbat era- dute, batez ere. ES: Ciática FR: Sciatalgie EN: bilera ditu medikuntzan: lasaigarria da, eztularen Sciatica Arloa: Med. kontrakoa eta antiemetikoa. ES: Cerio FR: Cé- Ziatiko: 1. izond. Aldakari dagokiona. 2. iz. Ner- rium EN: Cerium Arloa: Kim. bio ziatiko: Beheko gorputz-adarretako bi nerbio Zesarea: iz. Ebakuntza mota; sabelaldeko paretan luzeetariko bakoitza. Sakro-plexoan du jatorria, eta umetoki-paretan ebaki bana eginez fetua, pla- eta izterretako, zangoetako eta oinetako giharre- zenta eta obulu-mintzak amaren sabeletik atera- tan zehar luzatzen da, hainbat adarkadura osa- tzean datza. ES: Cesárea FR: Césarienne EN: Ce- tuz. Aldakako eta zangoko hainbat gihar mugia- sarean Oharrak: Amaren edo fetuaren aldetik ano- razten ditu, eta zangoko larruazalaren sentipenak maliaren bat dagoenean egiten da, erditze baginala jasotzen ditu. ES: Ciático FR: Sciatique EN: arriskutsua izan daitekeen kasuetan. Arloa: Med. Sciatic Arloa: Anat. Zesareaz jaio: izond. Modu naturalean jaio ez Zientifikotasun: iz. Zientifiko izatearen ezaugarria. dena; amaren sabelean ebaki bat eginez ateratako ES: Cientificidad FR: Scientificité EN: Scientifi- haurra. ES: Nonato EN: Born by Caesarean calness Zesio: iz. Cs. Elementu kimikoa, metalikoa, alka- Zientzia: iz. Behatutako fenomeno jakinei buruzko lien taldekoa, oso biguna eta zilar kolorekoa. teoriak ezartzeko saiakera sistematikoa, eta ahale- Izadiko gairik elektropositiboena eta erreakti- gin horren ondorioz lortutako ezagutza. ES: boena da. Gatz eta konposatu ugari (bromuroa, Ciencia FR: Science EN: Science karbonatoa, sulfatoa, eta alunbreak) eratzen Zientzialari: iz. Zientzia edo jakintza batean dihar- ditu. ES: Cesio FR: Césium EN: Cesium Arloa: duena. ES: Científico FR: Scientifique EN: Kim. Scientist Zeta: iz. Zeta-kuskutik ateratzen den hari-formako Zifosi: iz. Bizkarrezurraren gehiegizko kurbadura; gaia. Kirurgian erabiltzen da, zauriak josteko. irtengunea eratzen du bizkarrezurraren atzeko al- ES: Seda dean. ES: Cifosis FR: Cyphose EN: Kyphosis Zetazko hari: iz. Hariizpi, gaza, kotoi zein beste Oharrak: Zifosiaren sortzaile izan daitezke, bes- materialen batez eginiko lokarri mehea; larrua- teak beste, errakitismoa eta orno-tuberkulosia. zalpeko ehunean edo kiste batean zehar igaroa- Arloa: Med. razten da, zabalgune edo fistula bat egiteko. ES: Zigoma: iz. Ikus ‘hezur malar’. Sedal FR: Séton EN: Seton Arloa: Med. Zigomatiko: izond. Zigomari dagokiona. ES: Ci- Zetona: iz. Konposatu kimiko organikoa; karboni- gomático FR: Du malaire EN: Zygomatic Arloa: lo edo zeto talde bat du bere egituran (=CO), bi Anat. alkilo talderi lotua. Bigarren mailako alkoholen Zigomorfo: iz. Landare mota; haren ardatzetik iga- oxidazioz lortzen da. ES: Cetona FR: Cétone rotzen den plano bakarrak bi alde simetrikotan EN: Ketone Arloa: Kim. bereizten du. ES: Cigomorfo FR: Zygomorphic Zianogeno: iz. (CN) Konposatu nitrogenatua. Gas EN: Zygomorphe kolorgea da, oso pozoitsua. Uretan disolbatzen da, Zigoto: iz. Bi gametoren arteko elkarketatik sortu- eta azido zianhidrikoa eta azido zianikoa ematen tako izaki berria. ES: Cigoto, zigoto FR: Zygote ditu. Erabilera berezirik ez du, baina oso erabilia EN: Zygote Arloa: Biol. da ikerkuntzan, gai konposatu organikoen eta ez- Zikin: izond. Ikus ‘ez-puru’. organikoen ezaugarriak baititu. ES: Cianógeno Zikintasun: iz. Ikus ‘ez-purutasun’. FR: Cyanogène EN: Cyanogen Arloa: Kim. Ziklazio: iz. Kate ireki bat ziklo bihurtzeko proze- Zianosi: iz. Larruazalaren eta mukosen kolore ur- sua. ES: Ciclación FR: Cyclisation EN: Cycliza- dina; bihotzeko eta biriketako gaixotasunen era- tion ginez agertzen da batez ere, odolaren gutxiegizko Zikliko: izond. (Gai osatu organikoei buruz) Zi- oxigenazioaren ondorioz. ES: Cianosis FR: Cya- kloka gertatzen dena; kate itxia duena. ES: Cícli- nose EN: Cyanosis Arloa: Med. co FR: Cyclique EN: Cyclic Zianuro: iz. Azido zianhidrikoaren anioia, eta azi- Ziklo: iz. Denbora-tarte zehatzen ondoren, beti or- do zianhidrikotik eratorritako gatzen izen oro- dena berean errepikatzen den gertakari multzoa. korra. Zianuro alkalinoak oso pozoitsuak dira. ES: Ciclo FR: Cycle EN: Cycle Potasio eta sodio zianuroak dira gehien erabil- Ziklotimia: iz. Psikosi mota; mania eta depresioa tzen direnak. ES: Cianuro FR: Cyanure EN: txandaka agertzen dira. Psikosi maniako-depresibo Cyanide Arloa: Kim. gisa ere ezagutzen da, aldi maniakoak eta malen- Ziatika: iz. Nerbio ziatikoaren hantura mingarria. koniatsuak tartekatzen baitira. ES: Ciclotimia Izterreko eta zangoko hipersentiberatasuna eragi- FR: Cyclothymie EN: Cyclothymia Arloa: Psi- ten ditu, eta zangoaren beheko giharretako atro- kiat. fia ere eragin dezake. Pertsona helduek nozitzen Zilarbizi: iz. Ikus ‘merkurio’.

217 ZILBOR-

Zilbor-: 1. (Hitz elkartuetan) Zilborrari dagokio- du oxidazio sakonagoetatik. Oinarrizko oligoele- na. 2. (Hitz elkartuetan) Zilbor-hesteari dago- mentua da gorputzerako, eta prestakin farmazeu- kiona. ES: Umbilical FR: Ombilical EN: Umbi- tiko asko egiteko erabiltzen da. Proteinak prezi- lical Arloa: Anat pitatzeko duen gaitasunari zor dizkio zinkak bere Zilbor: iz. Sabelaldeko gunea; hor elkartzen da zil- ezaugarrietariko asko. Haren gatz asko senda- bor-hestea fetuaren sabelaldearekin. Pertsona garriak edota toxikoak dira. Zinkaren gatzak lehor- gehienetan, gune hondoratua izaten da, baina ir- garri eta antiseptiko arin gisa erabiltzen dira, bes- tengune gisa ageri da zenbait kasutan. ES: Om- teak beste; ahotik hartuz gero, urdaileko mukosa bligo FR: Ombilic EN: Umbilicus narritatzen dute eta okadak eragiten dituzte. ES: Zilbor-eten: iz. Ikus ‘zilbor-hernia’. Zinc, cinc FR: Zinc EN: Zinc Arloa: Kim. Zilbor-hernia: iz. Sabelaldeko errai bat edo haren Zintzur: iz. Ikus ‘eztarri’. zati bat zilbor-eraztunetik irtetean egiten den Zintzur-heste: iz. Ikus ‘trakea’. etendura. ES: Hernia umbilical FR: Hernie om- Zintzur-hesteko: izlag. Ikus ‘trakeal’. bilicale, omphalocèle EN: Umbilical hernia, Zintzur-korapilo: iz. Laringeko tiroide-kartilagoak omphalocele Arloa: Med. lepoan eratzen duen irtengunea; irtenagoa izan Zilbor-heste: iz. Organo luze eta malgua; karena ohi da gizonezkoengan. ES: Nuez (de Adán) FR: eta fetua lotzen ditu, eta fetuaren elikadurarako Pomme d’Adam EN: Adam’s apple Arloa: Anat. ezinbestekoak diren bi arteria eta zain bat ditu. Zintzur-sagar: iz. Ikus ‘zintzur-korapilo’. ES: Cordón umbilical FR: Cordon ombilical Zirineri-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘beherako’. EN: Umbilical cord Zirkulatorio: izond. Zirkulazioari dagokiona. ES: Zilborreko: iz. Haur jaioberrietan, zilborreko sen- Circulatorio FR: Circulatoire EN: Circulatory daketa estaltzen duen lotura. ES: Ombliguero Zirkulatu: ad. Zirkuitu baten barruan mugitu. ES: Ziliar: 1. izond. Betileei edo zelulen zilioei dago- Circular FR: Rouler kiena. 2. iz. Gorputz ziliar: Begiko geruza bas- Zirkulatzaile: izond. Zirkuitu baten barruan mu- kular loditua ezaugarri duen gorputza; irisa ko- gitzen dena. ES: Circulante FR: Circulant EN: roidearen aurreko aldearekin elkartzen du. ES: Circulating Ciliar FR: Ciliaire EN: Ciliary Arloa: Anat., Zirkulazio-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘zirkulatorio’. Biol. Zirkulazio: iz. Objektu edo gai baten mugimen- Ziliatu: izond. Zilioak dituen organo edo organis- dua, ibilbide zirkular batean zehar; mugimen- moa. Esate baterako, zenbait protozoo eta orga- duan dagoen gaia berriz bere abiapuntura itzul- nismoko hainbat epitelio-zelula. Protozoo horiek tzea ahalbidetzen du. Esate baterako, odolaren ugalketa sexuala nahiz asexuala izan dezakete. eta linfaren mugimendua organismoan. ES: Cir- ES: Ciliado FR: Cilié EN: Ciliate Arloa: Biol. culación FR: Circulation EN: Circulation Zilio: iz. Ile-itxurako luzakin txikiak; zenbait zelu- Zirkulazio-sistema: iz. Organismoko likido elika- laren kanpo-azalean egoten dira. Lagungarri dira garriak garraiatzen dituzten kanalen sarea. ES: zelularen mugimenduan. ES: Cilio FR: Soies Sistema circulatorio FR: Appareil circulatoire EN: Cilia Arloa: Biol. EN: Circulatory system Oharrak: Bi zati nagusi Ziliodun: izond. Ikus ‘ziliatu’. ditu: birika-zirkulazioa eta zirkulazio sistemikoa. Zimurtasun: iz. Zimurra denaren ezaugarria. ES: Arloa: Anat. Rugosidad FR: Rugosité EN: Rugosity Zirkuluerdi-: (Hitz elkartuetan) Ikus ‘zirkuluerdi- Zimurtsu: izond. Zimur asko duena, edo zimurrak formako’. ezaugarri dituena. ES: Rugoso FR: Rugueux EN: Zirkuluerdi-formako: izlag. Zirkuluerdi baten itxu- Rugose ra duena. ES: Semicircular FR: Demi-circulaire Zinetika: iz. Fisiologian, gorputzeko mugimenduak EN: Semicircular eragiten, geldiarazten edo aldarazten dituzten in- Zirkunboluzio: iz. Garunaren azaleko goragune darren azterketa. Giltzaduretan eragiten duten bihurrietako bakoitza; ildoz inguratuak daude. gihar-indarrek Newtonen legeak jarraitzen dituz- ES: Circunvolución FR: Circonvolution EN: te. Giharren erreakzio-indarrek eragina dute ore- Gyrus Arloa: Anat. kan eta gorputzaren mugimenduan. ES: Cinética Zirkunflexu: izond. Arku-itxura duena. Bereziki, FR: Cinétique EN: Kinetic Arloa: Kim., Fis. gorputzeko hainbat egitura inguratzen dituzten Zinetiko: izond. Higidurari dagokiona; higiduran odol-hodi eta nerbioak. ES: Circunflexo, circun- oinarritzen dena. ES: Cinético FR: Cinétique flejo FR: Circonflexe EN: Circumplex EN: Kinetic Arloa: Kim. Zirkunzidatu: ad. Ikus ‘erdaindu’. Zink: iz. Zn. Elementu kimiko metalikoa, zuri-ur- Zirkunzisio: iz. Ikus ‘erdainkuntza’. dinxka. Atmosferako hezetasunak oxidatu egiten Ziropa: iz. Azukrezko disoluzio urtsu kontzentra- du, eta azalean eratzen zaion geruzak babesten tua. Medikuntzan erabiltzen diren ziropek sen-

218 ZOOFILIA

dagaiak daramatzate, eta haien izena hartzen ren aparatua eta zentrioloak. ES: Citoplasma FR: dute: kodeina-ziropa, ipekakuana-ziropa, eta Cytoplasme EN: Cytoplasm Arloa: Biol. abar. ES: Jarabe FR: Sirop EN: Syrup Zitoplasmiko: izond. Zitoplasmakoa, edo zitoplas- Zirrara eragin: ad. Ikus ‘hunkitu’. mari dagokiona. ES: Citoplásmico FR: Cytoplas- Zirraragarri: izond. Ikus ‘hunkigarri’. mique EN: Cytoplasmic Zirrarazko: izlag. Ikus ‘emoziozko’. Zitosina: iz. ADNren eta RNAren osagai diren lau Zirrikituko: izlag. Ehunen arteko espazioetakoa, base nitrogenatuetako bat. Pirimidinatik era- edo haiei dagokiena. ES: Intersticial FR: Intersti- torritako molekula organikoa da. Zelula gehiene- tiel EN: Interstitial tan agertzen da, era askean, kantitate txikitan Zirrituko: izlag. Ikus ‘zirrikituko’. bada ere. ES: Citosina FR: Cytosine EN: Cytosi- Zirrosi: iz. Gibelari erasaten dion endekapenezko ne Arloa: Biokim. gaixotasun kronikoa. Gibeleko lobuluak ehun Zitrina: iz. Flavonoide kristalino kontzentratua; zunztsuz estaliak egoten dira; parenkima, berriz, adrenalinaren jarduerari laguntzen dio. Hosto endekatua; lobuluxkak, gantzez beteak. Hainbat berdeetan egoten da. ES: Citrina EN: Citrin Ar- asaldu agertzen dira: glukogenesiarena, senda- loa: Kim. gaien eta alkoholaren metabolismoarena, bilirru- Ziurtagiri: iz. Agiri publiko edo pribatua, gertakari binarena, bitaminen xurgapenarena, funtzio gas- baten egiazkotasuna ziurtatzen duena. ES: Certi- trointestinalarena, hormonen metabolismoarena, ficado FR: Certificat EN: Certificate eta gibelaren beste zenbait funtziorena. Alkohola- Ziurtapen: iz. Erizaintzan, elkarte profesional ren abusu kronikoaren ondorio izan ohi da, baina baten prozedura; gizabanako tituludun batek beste zenbait prozesuren ondoriozkoa ere izan lanbide espezializatu jakin bat egiteko beha- daiteke; besteak beste, elikadura-gabezia, hepatiti- rrezko baldintzak betetzen dituela ziurtatzea. sa, eta beste zenbait infekzio. Zirrosiaren sinto- ES: Certificación FR: Certification EN: Certi- mak dira: goragalea, haize-mina, anorexia, pisu- fication galera, aszitisa, kolore gutxiko gorotzak, ahulezia, Ziurtatu: ad. Zerbait egiazkotzat jo; ziurtagiri ba- sabelaldeko mina, barizeak eta angiomak. ES: ten bidez, gertakari baten egiazkotasuna baiezta- Cirrosis FR: Cirrhose EN: Cirrhosis Oharrak: tu. ES: Certificar FR: Certifier EN: To certify Ugari dira zirrosia eragiten duten gaitzak, baina Zizipaza: iz. Mintzairaren akatsa; zazeatzea, zizoa, s alkoholismoa da ohikoena. Arloa: Med. fonema z ahoskatzea. ES: Ceceo FR: Zézaiement Zirrotiko: 1. izond. Zirrosiari dagokiona. 2. izond. EN: Lisp, lisping Zirrosiak jotakoa. ES: Cirrótico Zizipaza egin: ad. Zazeatu, s fonema z ahoskatu. Zistitis: iz. Gernu-maskuriari eta ureterrei erasaten ES: Cecear dien hanturazko asaldua. Mina, pixa egiteko la- Ziztada: 1. iz. Helburu jakinetarako, atal edo ba- rritasuna, maiz pixa egin beharra eta hematuria rrunbe batean trokar, bisturi nahiz orratz mehe ditu ezaugarri. Zistitisaren eragile izan daitezke: bat sartzea. 2. iz. Ziztatu ondoren, larruazalean bakterio-infekzioak, kalkuluak eta tumorrak. geratzen den zauria edo zuloa. ES: Punción FR: ES: Cistitis FR: Cystite EN: Cystite Arloa: Ponction EN: Puncture Arloa: Med. 3. iz. Orratz Med. edo ezten batez larruazalean egindako zauri sa- Zisura: 1. iz. Organo baten azaleko ildoa, ez oso kon txikia. ES: Picadura FR: Piqûre EN: Prick sakona; esate baterako, garun-hemisferioetako Ziztatu: ad. Larruazalean zauri arina egin, eztena zirkunboluzioak banatzen dituena. 2. iz. Hemis- edo punta zorrotza duen zerbaitekin. ES: Picar ferioarteko zisura: Garuneko bi hemisferioak ba- FR: Piquer EN: To bite, to itch natzen dituen ildo sakona. ES: Cisura, hendidu- Zoldura: iz. Ikus ‘gaizkoadura’. ra FR: Sillon EN: Sulcus Arloa: Anat. Zolitasun: iz. Ikus ‘zorroztasun’. Zita: iz. Ikus ‘hitzordu’. Zona: iz. Hanturazko gaixotasun akutua; larruaza- Zitazio: iz. Norbaitekin hitzordua zehaztea. ES: lari erasaten dio. Varicela-zoster birusak eragiten Citación FR: Citation, subpoena EN: Subpoena du. Haren ezaugarri dira larruazaleko puslak, Zitologia: iz. Zelulen azterketa; zelulen sorrera, ja- multzoka bilduak; eskuarki, larruazaleko nerbio- torria, egitura, funtzioak, jarduera biokimikoa ren baten ibilbidea jarraitzen dute. Saihetsen ar- eta asalduak aztertzen dira. ES: Citología FR: tean, begi inguruan eta lepoan agertzen dira Cytologie EN: Cytology Arloa: Biol. gehienbat. ES: Zona FR: Zona, herpès zoster Zitoplasma: iz. Zelula bat osatzen duen gai oro, EN: Zona, herpes zoster Arloa: Med. nukleoa izan ezik. Zelularen bizitzarako ezinbes- Zoofilia: iz. Asaldu psikosexuala; animaliekin lor- teko prozesuetan parte hartzen duten zenbait or- tzen da sexu-kitzikapena, eta sexu-harremanak ganulu daude zitosol izeneko gaian bilduta: mito- izaten dira haiekin. ES: Zoofilia FR: Zoophilie kondrioak, diktiosomak, kromoplastoak, Golgi- EN: Zoophilia Arloa: Psikiat.

219 ZOOFOBIA

Zoofobia: iz. Antsietate-asaldua; animalienganako Zorroztasun: iz. Zentzumenen funtzionamendu beldur iraunkor eta irrazionala du ezaugarri. Ba- ona. ES: Agudeza FR: Acuité EN: Sensitivity tez ere txakurren, sugeen, intsektuen eta saguen Zotin: iz. Hots berezia; arnasgora ozena. Diafrag- aurrean gertatzen da. ES: Zoofobia FR: Zoopho- maren ustekabeko uzkurdura bortitzaren eta ho- bie EN: Zoophobia Arloa: Psikiat. rren ondoren glotisa azkar ixtearen ondoriozkoa Zorabiatu: ad. Zorabioa izan edo eragin. ES: Ma- da. ES: Hipo FR: Hoquet EN: Hiccup rear Arloa: Med. Zubi: 1. iz. Hortz artifizial bati edo gehiagori eus- Zorabio: iz. Ondoez orokorra; gorakoak, bertigoak teko metodoa; hortz artifizialak berezko hortzei eta sinkoperako joera ditu ezaugarri. ES: Mareo nahiz inguruko sustraiei lotuz egiten da. 2. iz. FR: Mal de mer EN: Light-headedness, sea sick- Garuna, garuntxoa eta erraboila lotzen dituen ness Arloa: Med. organoa; entzefaloaren beheko aldean dago. 3. iz. Zoraldi: iz. Ikus ‘eromen’. Ehun zatia; gorputzeko organo edo egitura baten Zoratu: ad. Ikus ‘erotu’. bi gune lotzen ditu. ES: Puente FR: Pont EN: Zorigaiztoko: izlag. Ikus ‘saihestezin’. Pons, bridge Arloa: Med. Zoritxarreko: izlag. Ikus ‘saihestezin’. Zuhur: izond. Zentzuz jokatzen duena. Ezer egin Zornadura: iz. Zauri edo lesio baten egoera zorne- aurretik ekintzak eta haien ondorioak zentzuz eta tsua; zornea eratzen edo jariatzen du. ES: Puru- neurriz aztertzen dituena, eta arriskurik hartzen lencia FR: Purulence EN: Purulence Arloa: Med. ez duena. ES: Cuerdo, lúcido Zornatu: ad. Zauri nahiz zaldar batean zornea era- Zulaketa: iz. Mintz, ehun, organo nahiz atal baten tu edo kanporatu. ES: Supurar EN: To suppura- lodiera guztia zeharkatuz egindako ustekabeko te Arloa: Med. irekigunea edo zuloa, kanpoko indar batek zein Zorne: iz. Zolduta dauden zaurietan eratzen den barne-lesio batek eragina. ES: Perforación FR: likido lodi hori-zurixka, mikroorganismo eta leu- Perforation EN: Perforation Oharrak: Ultzera kozitoen hondakinez osatua. ES: Apostema, pus batek eragin dezake urdaila zulatzea. Oharrak: Bi osagai nagusi ditu zorneak: isurkaria Zulatu: ad. Zerbait zeharkatuz zulo bat egin. ES: (gazura) eta gai trinkoak (piozitoak, leukozito Perforar FR: Perforer EN: To perforate endekatuak, gantzak, gantz-azidoak eta mikroor- Zulatze: iz. Ikus ‘zulaketa’. ganismoak). Arloa: Med. Zulo: iz. Ikus ‘ebaki’. Zornedun: izond. Zornea eratzen edo isurtzen Zumintz: iz. Ikus ‘aloe’. duena. ES: Purulento FR: Purulent EN: Purulent Zunda: iz. Barrunbe batean sartzen den hodia; Arloa: Med. gune horri buruzko informazioa lortzea, hara liki- Zorne-isuri: iz. Ikus ‘piorrea’. doak sartzea edo handik likidoak ateratzea ahalbi- Zorne-jario: iz. Zornea eratu eta kanporatzea; as- detzen du. ES: Sonda FR: Sonde EN: Probe Oha- kotan gertatzen da hanturazko prozesuetan. ES: rrak: Lasaigarriak hartzen ari diren gaixoekin, Supuración FR: Suppuration EN: Suppuration gernua biltzeko zunda erabiltzen da. Arloa: Med. Arloa: Med. Zunda sartu: ad. Ikus ‘zundatu’. Zornetsu: izond. Ikus ‘zornedun’. Zundatu: ad. Barrunbe batean zunda bat sartu. ES: Zorne-zorro: iz. Ikus ‘abzesu’. Sondar FR: Sonder EN: To sound, to probe Ar- Zoro: izond. Ikus ‘ero’. loa: Med. Zoroetxe: iz. Buru-eritasunak dituzten gaixoentza- Zuntz-: (Hitz elkartuetan) Funtsezko osagaia zun- ko egoitza; ospitale psikiatrikoa. ES: Casa de lo- tza edo zuntzez osatutako materiala duena. ES: cos, manicomio Fibroso FR: Fibreuse EN: Fibrous Adibideak: Zorotasun: iz. Ikus ‘erotasun’. Zuntzezko ehun konektiboa. Zorri: iz. Egun bakarrean gorputz osoa estal deza- Zuntz: iz. Egitura ez-zelular luze eta mehea; ani- keen bizkarroia; gunerik zikinenei erasaten die, malien eta landareen ehunetan dago. Animalien bereziki. ES: Piojo FR: Pou du corps EN: Body zuntza kolageno-proteinaz eraturik dago nagusi- louse ki, eta ehun konektibozko hari malguak osatzen Zorriak kendu: ad. Pertsona edo objektu bat zorriz ditu horrek larruazalean eta beste zenbait orga- garbi utzi. ES: Despiojar EN: To delouse notan. ES: Fibra FR: Fibre EN: Fiber Zorro: iz. Tutu-itxurako egitura; organo bat edo Zuntzezko: izlag. Ikus ‘zuntz-’. gorputzeko atal bat inguratzen du. ES: Vaina FR: Zunzdun: izond. Ikus ‘zuntz-’. Gaine EN: Sheath Arloa: Biol. Zurbil: izond. Kolore eskasa duena; kolore zuri- Zorrotada: iz. Zulo estu batetik (hodi baten edo horizta. ES: Pálido FR: Pâle EN: Pallid Oharrak: iturri baten muturretik, adibidez) indarrez irte- Bereziki aurpegiko larruazalaz esaten da. ten den likido- nahiz gas-jarioa. ES: Chorro FR: Zurbildu: ad. Zurbil jarri; larruazalak ohi duen ko- Jet EN: Jet lorea galdu edo kendu. ES: Palidecer, palidecer

220 ZUTITZE

Zurbiltasun: iz. Ehunen ez-ohiko kolore zurixka Zurrupatu: ad. Ezpainez ukituz eta aldi berean ar- edo azaleko kolore falta; aurpegiko ehunena, be- nasa hartuz, gai bat erakarri, eta ahoan barnera- reziki. Iragankorra ala iraunkorra izan daiteke, tu. ES: Sorber FR: Absorber EN: To sip, to ab- eta odol-zirkulazioko akats baten ondorioz ger- sorb, to soak up tatzen da. ES: Palidez FR: Pâleur EN: Pallor Zut: izond. Ikus ‘tente’. Zuritu: ad. Ikus ‘zurbildu’. Zutikor: izond. Erekzioa lortzeko gaitasuna duena. Zurrun: izond. Ikus ‘tente’. ES: Eréctil FR: Érectile EN: Erectile Arloa: Zool. Zurrundu: ad. Ikus ‘gogortu’. Zutikortasun: iz. Zutikorra denaren ezaugarria. Zurrunga: iz. Arnas hots zakar eta latza, loaldian ES: Erectilidad ahosabai bigunaren eta aho-gingilaren dardarak Zutitu: izond. Ikus ‘tente’. eragina. ES: Ronquido FR: Ronflement EN: Snore Zutitzaile: izond. (Giharrei, nerbio-zentroei eta Zurruntze: iz. Ikus ‘gogortze’. nerbio-zuntzei buruz) Erekzioa eragiten edo atal Zurrupada: iz. Behingoan ahoratzen edo irensten bat zurrun mantentzen duena. ES: Erector FR: den likido kantitatea. ES: Sorbo FR: Gorgée EN: Érecteur EN: Erecting Arloa: Zool. Gulp, sip Zutitze: iz. Ikus ‘erekzio’.

221

Espainiera-euskara

A Acidez: Azidotasun Acidificar: Azidotu Abdomen: Abdomen, sabelalde Acidímetro: Azidimetro Abdominal: Abdominal, sabel-, sabelaldeko Ácido: Azido Abducción: Abdukzio Ácido acético: Azido azetiko Abductor: Abduktore Acido acetilsalicílico (AAS): Azido azetilsaliziliko Aberración: Aberrazio (AAS), aspirina Aberrante: Aberrante Ácido ascórbico: Azido askorbiko Abiótico: Abiotiko Ácido biliar: Behazun-azido Ablación: Ablazio Ácido bórico: Azido boriko Abortar: Abortatu, haurra galdu, hilaurtu Ácido cianhídrico: Azido zianhidriko Abortivo: Abortibo Ácido clorhídrico: Azido klorhidriko Aborto: Abortu, abortatze, haur-galtze, hilaurtze Acido desoxirribonucléico: Azido desoxirribonu- Abrasión: Urradura, urratu kleiko, ADN, DNA Absceso: Abzesu, zorne-zorro Ácido fluorhídrico: Azido fluorhidriko Abscisión: Abszisio Ácido fólico: Azido foliko Absorbente: Xurgatzaile Ácido fórmico: Azido formiko Absorber: Xurgatu Ácido fosforoso: Azido fosforoso Abulia: Abulia Acido graso: Gantz-azido Abúlico: Abuliko Acido nucleico: Azido nukleiko Abultamiento: Irtengune, protuberantzia Acido oleico: Azido oleiko Abultamiento: Konkor Acido ribonucleico: Azido erribonukleiko Acantosis: Akantosi Acido tartárico: Azido tartariko Acceso: Krisialdi Acido úrico: Azido uriko Acceso: Sarbide Acidosis: Azidosi Acceso de tos: Eztul-krisi, eztulaldi Acidulante: Azidotzaile Accidente: Istripu Acino: Azino Acción: Eragin Acinoso: Azinodun Aceite de hígado de bacalao: Bakailao-gibelaren Acné: Akne olio Acolia: Akolia Acetábulo: Azetabulu Acoluria: Akoluria Acetato: Azetato Acomodación: Egokiera Acetilcisteína: Azetilzisteina Acondroplasia: Akondroplasia Acetilcolina: Azetilkolina Acrocefalia: Akrozefalia Acetonemia: Azetonemia Acrocéfalo: Akrozefalo Acetonuria: Azetonuria Acrofobia: Akrofobia Aciclovir: Aziklobir Acromático: Akromatiko

223 ACROMEGALIA

Acromegalia: Akromegalia Afinidad: Afinitate Acromía: Akromia Aflujo: Afluxu Acromión: Akromioi Afonía: Afonia ACTH: ACTH Afrodisíaco: Afrodisiako Actitud: Jarrera Afta: Afta, aholegar Activación: Aktibazio Aftosis: Aftosi Activador: Aktibatzaile Agalactia: Agalaktia Activar: Aktibatu Agalla: Kuskuilu, kuku-sagar Actividad: Jarduera Agar-agar: Agar-agar Acuoso: Urtsu Agarrotamiento: Gogortze, zurruntze Acupuntura: Akupuntura Agarrotar: Gogortu, sorgor geratu, sorgortu, zurrun- Adaptabilidad: Moldagarritasun du Adelgazamiento: Argaltze, mehartze, mehetze Agenesia: Agenesia Adelgazar: Argaldu, mehetu Agente: Agente Adenectomía: Adenektomia Agilidad: Arintasun, bizitasun Adenitis: Adenitis Agitación: Aztoramen Adenocarcinoma: Adenokartzinoma Agitación: Irabiatze Adenoma: Adenoma Agitador: Irabiagailu Adenopatía: Adenopatia Agitar: Irabiatu ADH: ADH Aglutinación: Aglutinazio Adherencia: Atxikidura Aglutinante: Aglutinatzaile Adicción: Mende(ko)tasun Aglutinar: Aglutinatu, elkartu Adictivo: Mende(ko)tasun-sortzaile Aglutinina: Aglutinina Adicto: Menpeko, zale Aglutinógeno: Aglutinogeno Adinamia: Adinamia Agnosia: Agnosia Adiposidad: Adipositate, gizeneri, gizentasun Agonía: Agonia, hilzori Adiposis: Adiposi, gizeneri, gizentasun Agonista: Agonista Adiposo: Adiposo Agonizante: Hil-hurren, hilzoriko Adolescencia: Adoleszentzia, nerabezaro Agonizar: Azkenetan egon, hiltzear egon, hilzorian Adormecer: Inurritu, sorgortu, sortu egon Adormecer: Sortu Agorafobia: Agorafobia Adrenalina: Adrenalina Agrafia: Agrafia Adrenérgico: Adrenergiko Ágrafo: Agrafo Adsorbente: Adsorbatzaile Agravar: Larriagotu, gaizkiagotu Adsorción: Adsortzio Agresión: Agresio, eraso Aducción: Adukzio Agresividad: Agresibitate Aducir: Aduzitu Agresivo: Agresibo, eraso-, erasotzaile, oldarkor Aductor: Aduktore Agriado: Garraztu, mindu Adulteración: Aizuntze Agrietamiento: Arraildura, pitzadura, zisura Adultez: Heldutasun, nagusitasun Agrietar: Pitzatu, arraildu, zartatu Adventicia: Adbentizia Agrio: Garratz, azido Aeración: Aireztapen Agua: Ur Aerobio: Aerobio, aerobiko Agua blanda: Ur bigun Aerofagia: Aerofagia Agua desionizada: Ur desionizatu Aerogastria: Aerogastria Agua destilada: Ur destilatu Aerógeno: Aerogeno Agua fecal: Ur beltz Aerosol: Aerosol Agua medicinal: Ur sendagarri Afagia: Afagia Agua no potable: Edateko ur txar Afasia: Afasia Agua oxigenada: Ur oxigenatu Afásico: Afasiko Agua residual: Hondakin-ur, ur zikin Afección: Gaixotasun, eritasun, gaitz Agudeza: Zorroztasun, zolitasun Afectar: Erasan, eraso Agudo: Akutu Afectividad: Afektibitate Aguja de jeringuilla: Xiringa-orratz Afecto: Afektu Agujeta: Gihar-min Aferente: Aferente Ahogado: Itotako Afiliación: Afiliazio Ahogo: Asfixia, itoaldi, itobehar, itolarri, itotasun

224 ANASTOMOSIS ARTERIOVENOSA

Ahorcado: Urkatu Alucinosis: Haluzinosi Aire: Aire Alveolar: Albeolar, albeolo- Aireación: Aireztapen Alvéolo: Albeolo Aislado: Isolatu, bakartu Alzheimer, enfermedad de: Alzheimer-en gaixotasun Aislar: Isolatu Amargo: Mingots, mikatz Alantoides: Alantoide Amaurosis: Amaurosi Albinismo: Albinismo Ambulancia: Anbulantzia Albino: Albino Ambulatorio: Anbulatorio Albugínea: Albuginea Ameba: Ameba Albugíneo: Albugineo Amebiasis: Amebiasi Albugo: Albugo Amenorrea: Amenorrea Albumen: Albumen Ametábolo: Ametabolo Albúmina: Albumina Ametropía: Ametropia Albuminoso: Albumendun Amida: Amida Albuminuria: Albuminuria Amígdala: Amigdala Álcali: Alkali Amigdalitis: Amigdalitis Alcalimetría: Alkalimetria Amilasa: Amilasa Alcalímetro: Alkalimetro Amina: Amina Alcalinizar: Alkalinizatu Amino: Amino Alcalino: Alkalino Aminoácido: Aminoazido Alcalinotérreo: Lurralkalino Amitosis: Amitosi Alcaloide: Alkaloide Amnesia: Amnesia Alcalosis: Alkalosi Amniocentesis: Amniozentesi Alcanfor: Kanfor Amniografía: Amniografia Alcohol: Alkohol Amnios: Amnios Alcohol absoluto: Alkohol absolutu Amnioscopia: Amnioskopia Alcoholemia: Alkoholemia Amoníaco: Amoniako Alcohólico: Alkoholdun Amónico: Amoniko, amonio- Alcohólico: Alkoholiko Amonio: Amonio Alcoholimetría: Alkoholimetria Amorfo: Amorfo Alcoholímetro: Alkoholmetro Amoxicilina: Amoxizilina Alcoholismo: Alkoholismo Ampicilina: Anpizilina Alcoholizar: Alkoholiko bihurtu Ampolla: Anpulu Alcoholizar: Alkoholizatu Ampolla: Baba, anpulu, maskuilo, pintz, pusla, urbatu Alcoholresistente: Alkoholarekiko iraunkor Amputación: Anputazio, atal-gabetze, pikatze Aldosterona: Aldosterona Amputado: Anputatu, atal-gabetu Alelo: Alelo Anabólico: Anaboliko Alelomorfo: Alelomorfo Anabolismo: Anabolismo Alérgeno: Alergeno Anabolizante: Anabolizatzaile Alergia: Alergia Anaeróbico: Anaerobiko Alergología: Alergologia Anaerobio: Anaerobio Alergólogo: Alergologo Anaerobiosis: Anaerobiosi Aletargar: Lozorrotu Anafase: Anafase Alexia: Alexia Anafiláctico: Anafilaktiko Algia: Algia Anafilaxis: Anafilaxi Alimentación: Elikadura, mantenu Anaforesis: Anaforesi Almacenamiento: Gordetze, metatze Anal: Uzkiko, uzki-, uzkialdeko Almidón: Almidoi Analéptico: Analeptiko Almorrana: Hemorroide, odol-piko, odoluzki Analgesia: Analgesia Aloe: Aloe, belarmintz, zumintz Analgésico: Analgesiko Alópata: Alopata Análisis: Analisi Alopatía: Alopatia Analista: Analista Alopático: Alopatiko Anaplasia: Anaplasia Alopecia: Alopezia, burusoiltasun Anastomosis: Anastomosi Alucinación: Haluzinazio Anastomosis arteriovenosa: Arteria-zainetako anas- Alucinógeno: Haluzinogeno tomosi

225 ANATOMÍA

Anatomía: Anatomia Antebrazo: Besaurre Anatómico: Anatomiko Antialérgico: Alergiaren kontrako, antialergiko Andrógeno: Androgeno Antiasmático: Asmaren kontrako, antiasmatiko Andrología: Andrologia Antibiótico: Antibiotiko Andropausia: Andropausia Anticanceroso: Minbiziaren kontrako, antikantze- Androsterona: Androsterona roso Anemia: Anemia Anticoagulante: Koagulazioaren kontrako, anti- Anestesia: Anestesia koagulante Anestesia epidural: Anestesia epidural, anestesia Anticonceptivo: Antisorgailu peridural Anticuerpo: Antigorputz Anestesia peridural: Anestesia epidural Antidiabético: Diabetesaren kontrako Anestesiar: Anestesiatu Antidiurético: Diuresiaren kontrako, antidiuretiko Anestésico: Anestesiko Antídoto: Antidoto Anestesista: Anestesista Antielectrón: Antielektroi, positroi Aneurisma: Aneurisma Antiescorbútico: Eskorbutoaren kontrako Anexo: Eranskin Antiespasmódico: Espasmoen kontrako, antiespas- Anfetamina: Anfetamina modiko Anfotericina: Anfoterizina Antiespástico: Espasmoen kontrako, antiespasmo- Anfótero: Anfotero diko Angina: Angina Antifúngico: Antifungiko, antifungoso Angina de pecho: Bularreko angina Antifungoso: Antifungiko, antifungoso Angiografía: Angiografia Antígeno: Antigeno Angiología: Angiologia Antigripal: Gripearen kontrako Angiólogo: Angiologo Antihelmíntico: Antihelmintiko Angioma: Angioma Antihemofílica (Globulina, AHG): Hemofiliaren Angustia: Larrimin, angustia kontrako Anhelar: Arnasestua izan Antihemorrágico: Odoljarioaren kontrako, antihe- Anhídrido: Anhidrido morragiko Anhidro: Anhidro Antihemorroidal: Hemorroideen kontrako, an- Anhidrosis: Anhidrosi tihemorroidal Anictérico: Anikteriko Antihigiénico: Higienearen kontrako, antihigieni- Anilina: Anilina ko Anisotropía: Anisotropia Antihipertensivo: Hipertentsioaren kontrako, an- Anisótropo: Anisotropo tihipertentsibo Ano: Uzki Antihistamina: Antihistamina Anodización: Anodizazio Antihistamínico: Antihistaminiko Anodizar: Anodizatu Antiinflamatorio: Hanturaren kontrako, antiinfla- Anodo: Anodo matorio Anomalía: Anomalia Antimicótico: Onddoen kontrako, antimikotiko Anómalo: Anomalo Antimicrobiano: Mikrobioen kontrako, antimi- Anorético: Anoretiko krobiano Anorexia: Anorexia Antimonio: Antimonio Anoréxico: Anorexiadun Antioxidante: Antioxidante, antioxidatzaile, oxida- Anoréxico: Anorexiko zioaren kontrako Anorgasmia: Anorgasmia Antiparasitario: Antiparasitario, bizkarroien kon- Anormalidad: Anormaltasun trako, parasitoen kontrako Anosmia: Anosmia Antipartícula: Antipartikula Anovulación: Anobulazio, obulaziorik ez Antipirético: Sukarraren kontrako, antipiretiko, Anovulatorio: Anobulatorio antitermiko, febrifugo Anoxemia: Anoxemia Antipruriginoso: Azkuraren kontrako, antiprurigi- Anoxia: Anoxia noso Anquilosis: Ankilosi Antipsiquiatría: Antipsikiatria Anquilostoma: Ankilostoma Antirrábico: Amorruaren kontrako, antirrabiko Ansiedad: Herstura, antsietate, barne-herstura, larri- Antirreumático: Antirreumatiko tasun Antisepsia: Antisepsia Ansiolítico: Antsiolitiko Antiséptico: Antiseptiko

226 ARTROTOMIA

Antisifilítico: Antisifilitiko Apraxia: Apraxia Antisocial: Antisozial Aprensivo: Aprentsibo Antitérmico: Sukarraren kontrako, antipiretiko, Aptitud: Gaitasun antitermiko, febrifugo Aracnoidactilia: Araknoidaktilia Antitetánico: Tetanosaren kontrako, antitetaniko Aracnoides: Araknoide Antitoxina: Antitoxina, toxinen kontrako Arborización: Arborizazio Antitrombina: Antitronbina, tronbinaren kontrako Arbovirus: Arbobirus Antituberculoso: Tuberkulosiaren kontrako, anti- Arcada: Goragale, botagale, botagura, gonbitalarri, tuberkuloso goralarri Antitusígeno: Eztularen kontrako, antitusibo Areola: Areola Antitusivo: Eztularen kontrako, antitusibo Arginasa: Arginasa Antiulceroso: Ultzeraren kontrako, antiultzeroso Arginina: Arginina Antiviral: Birusen kontrako, antibiral, antibiriko, Aromático: Aromatiko antibirus Aromatización: Aromatizazio Antivírico: Birusen kontrako, antibiral, antibiriko, Aromatizar: Aromatizatu antibirus Arrancar una muela: Hagina atera Antivirus: Birusen kontrako, antibiral, antibiriko, Arritmia: Arritmia antibirus Arrítmico: Arritmiko Antracosis: Antrakosi Arsénico: Artseniko Antrax: Antrax Arteria: Arteria Antropología: Antropologia Arteria auricular: Arteria aurikular Anular: Eraztun-eri Arteria cólica: Kolon-arteria, arteria koliko Anuria: Anuria Arterial: Arterial Aorta: Aorta Arterialgia: Arterialgia Aórtico: Aortiko Arteriectomía: Arteriektomia Aortitis: Aortitis Arterioesclerosis: Arteriosklerosi Aortografía: Aortografia Arteriografía: Arteriografia Aparato: Aparatu Arteriograma: Arteriograma Apatía: Apatia Arteriola: Arteriola Apéndice: Apendize, luzakin Arterioplastia: Arterioplastia Apéndice cecal: Heste-sobre, apendize bermifor- Arteriosclerosis: Arteriosklerosi me, apendize ileozekal, apendize zekal Arteriotomía: Arteriotomia Apéndice ileocecal: Heste-sobre, apendize bermi- Arteriovenoso: Arteria-zainetako forme, apendize ileozekal, apendize zekal Arteritis: Arteritis Apéndice vermiforme: Heste-sobre, apendize ber- Arteropatía: Arteriopatia miforme, apendize ileozekal, apendize zekal Articulación: Artikulazio, giltzadura Apendicectomía: Apendizektomia Articular: Artikular, artikulazioko, giltzadurako Apendicitis: Apendizitis Artralgia: Artralgia Apendicostomía: Apendikostomia Artrectomía: Artrektomia Apgar, Valoración de: Apgar-en zenbatespen Artrítico: Artritiko Apical: Apikal Artritis: Artritis Apirexia: Apirexia Artritis reumatoide: Artritis erreumatoide, erreu- Apirógeno: Apirogeno ma-artritis Aplasia: Aplasia Artroclasia: Artroklasia Aplásico: Aplasiko Artrodesia: Artrodesia Apnea: Apnea Artrodesis: Artrodesia Apocrino: Apokrino Artroendoscopia: Artroendoskopia Apodia: Apodia Artrografía: Artrografia Apófisis: Apofisi Artrograma: Artrograma Apófisis pterigoide: Apofisi pterigoide Artrología: Artrologia Aponeurosis: Aponeurosi Artropatía: Artropatia Aponeurositis: Aponeurositis Artroplastia: Artroplastia Apoplejía: Apoplexia, apoplegia, odol-kolpe Artroscopia: Artroskopia Apoplético: Apopletiko, apoplexia- Artroscopio: Artroskopio Apósito: Apositu Artrosis: Artrosi Apostema: Zorne, hiro Artrotomia: Artrotomia

227 ASBESTOSIS

Asbestosis: Asbestosi Atresia: Atresia Ascariasis: Askariasi, askaridiasi Atrio: Atrio Ascaricida: Askarizida Atrofia: Atrofia Ascárides: Askaride Atrofiar: Atrofiatu, endurtu Ascaridiasis: Askariasi, askaridiasi Atropina: Atropina Ascaridiosis: Askariasi, askaridiasi ATS (Asistente Técnico Sanitario): OLT (Osasun Ascitis: Aszitis Laguntzaile Teknikoa) Asepsia: Asepsia ATT: ATT (antitoxina tetanikoa) Aséptico: Aseptiko Audífono: Audifono Asexual: Asexual, sexugabe, sexu gabeko Audímetro: Audimetro Asfixia: Asfixia, itoaldi, itobehar, itolarri, itotasun Audiofrecuencia: Audiofrekuentzia Asfixiar: Asfixiatu, ito Audiograma: Audiograma Asimetría: Asimetria Audiología: Audiologia Asimilación: Asimilazio Audiometría: Audiometria Asintomático: Asintomatiko, sintomarik gabe Auditivo: Entzumeneko Asistolia: Asistolia Aura: Aura Asma: Asma, hats-bahitze Aurícula: Aurikula Asmático: Asmatiko Auricular: Aurikular Asparaginasa: Asparaginasa Aurículo-ventricular: Aurikulu-bentrikular Aspecto: Itxura, antz, eite, tankera Auscultación: Auskultazio Aspergillus: Aspergillus Auscultar: Auskultatu, auskultazioa egin Aspergilo: Aspergilo Autismo: Autismo Aspermia: Aspermia Autista: Autista Aspiración: Aspirazio, xurgatze Autoanticuerpo: Autoantigorputz Aspirador: Xurgagailu Autoantígeno: Autoantigeno Aspirina: Aspirina Autocatálisis: Autokatalisi Astenia: Astenia Autocatalítico: Autokatalitiko Asténico: Asteniko Autoclave: Autoklabe Astereognosia: Astereognosia Autoconciencia: Autokontzientzia Astereognosis: Astereognosia Autocrítica: Autokritika Astigmático: Astigmatiko Autodominio: Autokontrol Astigmatismo: Astigmatismo Autoerótico: Autoerotiko Astrágalo: Astragalo Autoestima: Autoestimazio Astringente: Lehorgarri, idorgarri Autofagia: Autofagia Astringir: Idortu Autogamia: Autogamia Astringir: Lehortu Autógeno: Autogeno Astrocitoma: Astrozitoma Autoinjerto: Autoinjerto Ataque: Atake, kolpe Autoinmune: Autoimmune Atavismo: Atabismo Autoinmunidad: Autoimmunitate Ataxia: Ataxia Autoinmunitario: Autoimmunitario Atelectasia: Atelektasia Autoinmunización: Autoimmunizazio Atención: Arreta Autoionización: Autoionizazio Atenuación: Indargabetze, ahultze, makaltze Autolisis: Autolisi Ateroma: Ateroma Autolítico: Autolitiko Atetosis: Atetosi Automático: Automatiko Atípico: Atipiko, ez-ohiko Automatismo: Automatismo Atlas: Atlas Automedicación: Automedikazio Atomización: Atomizazio Autónomo: Autonomo Átomo: Atomo Autoplastia: Autoplastia Atonía: Atonia Autopsia: Autopsia Atónico: Atoniko Autorregulación: Autorregulazio Atopia: Atopia Autorregulador: Autorregulatzaile Atóxico: Ez-toxiko Autoscopia: Autoskopia Atrabiliario: Atrabiliario Autosoma: Autosoma Atragantar: Kontrako eztarrira joan, eztarrian gel- Autosómico: Autosomiko ditu, eztarrian kokatu, kontrako eztarritik sartu Autotransfusión: Autotransfusio

228 BIOQUÍMICA

Autótrofo: Autotrofo Base pirimídica: Base pirimidiko Autovacuna: Autotxerto Basicidad: Basikotasun Avascular: Abaskular Básico: Basiko Aversión: Herra Basílica: Zain basiliko Avitaminosis: Abitaminosi Basofilia: Basofilia Axila: Besape, galtzarbe Basófilo: Basofilo Axilar: Besapeko, galtzarbeko Bazo: Bare Axis: Axis BCG: BCG Axón: Axoi Behaviorismo: Behaviorismo Ayunar: Barau egin Belladona: Belaiki, belladona, sorgin-belar Ayuno: Barau Benceno: Bentzeno Azogar: Hidrargirismoak joa gertatu Benigno: Onbera Azufre: Sufre Béntico: Bentiko, bentoniko Bentónico: Bentiko, bentoniko Beriberi: Beriberi B Betadine: Betadine, betadina Bicarbonato: Bikarbonato Babinski, reflejo o signo de: Babinskiren erreflexu Bicarbonato de sodio: Sodio bikarbonato, sodio edo zeinu hidrogenokarbonato Bacilar: Bazilar Bicelular: Bizelular, zelula biko Bacilemia: Bazilemia Bíceps: Bizeps Bacilo: Bazilo Bicúspide: Bikuspide Bacilo de Koch: Koch-en bazilo Bidé: Bidet Baciluria: Baziluria Bidet: Bidet Bacitracina: Bazitrazina Bífido: Bifido, erdibitu Bacteria: Bakterio Bifurcación: Adarkatze Bacteriano: Bakterio- Bilateral: Bi aldeko, aldebiko Bactericida: Bakterizida Biliar: Behazun-, behazuneko Bactericidina: Bakteriozidina Bilirrubina: Bilirrubina Bacteriemia: Bakteriemia Bilis: Behazun Bacteriófago: Bakteriofago Biliuria: Biliuria Bacteriólisis: Bakteriolisi Bilobulado: Bilobulatu Bacteriología: Bakteriologia Bilobular: Bilobulatu Bacteriológico: Bakteriologiko Binomial: Binomial Bacteriólogo: Bakteriologo Bioclima: Bioklima Bacteriostasis: Bakteriostasi Bioclimático: Bioklimatiko Bacteriostático: Bakteriostatiko Bioclimatología: Bioklimatologia Bacterioterapia: Bakterioterapia Biodinámica: Biodinamika Bacteriuria: Bakteriuria Bioelectricidad: Bioelektrizitate Baja: Baja, ezgai-agiri Bioelemento: Bioelementu Balanitis: Balanitis Bioenergético: Bioenergetiko Balanopostitis: Balanopostitis Bioenergía: Bioenergia Balneoterapia: Balneoterapia Biogenésico: Biogenesiko Balón: Baloi Biogénesis: Biogenesi Balón de oxígeno: Oxigeno-baloi Biogeografía: Biogeografia Balsámico: Baltsamiko Bioingeniería: Bioingeniaritza Bálsamo: Baltsamo Bioliminiscencia: Biolumineszentzia Baño: Bainu Biología: Biologia Barbilla: Kokots Biológico: Biologiko Barbitúrico: Barbituriko Biólogo: Biologo Barestesia: Barestesia Biomagnetismo: Biomagnetismo Bario: Bario Biometría: Biometria Barriga: Sabel, tripa Biomolécula: Biomolekula Bartholin, glándulas de: Bartholin-en guruinak Biónica: Bionika Bartolinitis: Bartholinitis Biopsia: Biopsia Base: Base, oinarri Bioquímica: Biokimika

229 BIOQUÍMICO

Bioquímico: Biokimikari Broncodilatador: Bronkio-zabaltzaile Bioquímico: Biokimiko Broncoespirómetro: Bronkoespirometro Biorritmo: Biorritmo Broncoestenosis: Bronkoestenosi Biosíntesis: Biosintesi Broncofonía: Bronkofonia Biota: Biota Broncogéno: Bronkogeno Biotecnología: Bioteknologia Broncografía: Bronkografia Biotecnológico: Bioteknologiko Broncomicosis: Bronkomikosi Bioterapia: Bioterapia Bronconeumonía: Bronkopneumonia Biotina: Biotina Broncopulmonar: Bronkio-biriketako, bronkio eta Biotipo: Biotipo biriketako Biotopo: Biotopo Broncorrea: Bronkorrea Biparietal: Biparietal Broncoscopio: Bronkoskopio Bíparo: Biparo Broncospasmo: Bronkospasmo Bipartición: Erdibitze Broncotraqueal: Bronkio eta zintzur-hesteko Bipolar: Bipolar Bronquial: Bronkial Bisexuado: Bisexuatu Bronquiectasia: Bronkiektasia Bisexual: Bisexual, sexu bietako Bronquio: Bronkio Bisexualidad: Bisexualitate Bronquiolitis: Bronkiolitis Bismuto: Bismuto Bronquiolo: Bronkiolo Bisturí: Bisturi Bronquitis: Bronkitis Bivalente: Bibalente Brote: Agerraldi Bivitelino: Bibitelino Brote: Puja Bizco: Begi-oker, begizeihar, betoker, ezkel Brucella: Brucella Blastodermo: Blastodermo Brucelosis: Bruzelosi, Maltako sukar Blastómero: Blastomero Brudzinski, signo de: Brudzinski-ren zeinu Blastomyces: Blastomyces, blastomize Buba: Bixika Blástula: Blastula Bubón: Buboi Blefaritis: Blefaritis Bubónico: Buboniko Blenoftalmía: Blenoftalmia Bucal: Ahoko Blenorragia: Blenorragia Bulbar: Erraboilako, bulbako Blenorrea: Blenorrea Bulbo: Erraboila Boca: Aho Bulbo raquídeo: Bizkarrezur-erraboila Boca a boca: Ahotik ahorako Bulbo uretral: Uretra-erraboila Bocio: Bozio, golo Bulimia: Bulimia Bolo: Bolo Bursitis: Burtsitis Bolsa: Poltsa Busca (-personas): Pertsona-bilagailu Bomba de cobalto: Kobalto-bonba By-pass: By-pass Bomba de hidrógeno: Hidrogeno-bonba Boquera: Perletxe Bordón: Heste-hari C Boro: Boro Borrachera: Mozkorraldi Cabello: Buruko ile Botiquín: Botika-ontzi Cabestrillo: Beso-euskarri, beso-uhal Botón de fuego: Suzko botoi Cabeza: Buru Botulismo: Botulismo Cacahuete: Kakahuete Bozo: Bilo Cacosmia: Kakosmia Bradicardia: Bradikardia Cadáver: Hilotz, gorpu Bragapañal: Pixoihal Cadera: Aldaka, mehaka, mokor Branquial: Brankial Cadmio: Kadmio Braquial: Besoko, brakial Caduca: Dezidua Brazo: Beso Caduco: Galkor Brebaje: Edabe Cafeína: Kafeina Broca, área de: Broca-ren gune Cagar: Kaka egin, libratu, obratu, sabela hustu Bromo: Bromo Caja del tímpano: Tinpano-kaxa Bromuro: Bromuro Caja torácica: Kaxa toraziko Broncoadenitis: Bronkoadenitis Calambre: Kalanbre, karranpa

230 CARPO

Calavera: Burezur Carbónico: Karboniko Calcáneo: Kalkaneo Carbono: Karbono Calcáreo: Karedun Carbono dióxido: Karbono dioxido Calcáreo: Kare- Carboxílico: Karboxiliko Calciferol: Kaltziferol Carboxilo: Karboxilo Calcificación: Kaltzifikazio Carbunco: Karbunko Calcio: Kaltzio Carbúnculo: Karbunko Calcitonina: Kaltzitonina Carburo: Karburo Cálculo: Harri, kalkulu Carcinogénesis: Kartzinogenesi Cálculo biliar: Behazun-harri Carcinógeno: Kartzinogeno Calentura: Sukar, pirexia Carcinoide: Kartzinoide Calenturiento: Sukardun Carcinoide, síndrome: Sindrome kartzinoide Calibrador: Kalibragailu, txantiloi Carcinoma: Kartzinoma Callicida: Maskurren kontrako, kailuen kontrako Carcinomatosis: Kartzinomatosi Callo: Maskur, kailu Cardíaco: Kardiako Callosidad: Gogordura, maskur, kailu Cardialgia: Kardialgia Calmante: Aringarri, leungarri Cardias: Kardia Calor: Bero Cardiófono: Kardiofono Calor de formación: Formazio-bero Cardiógeno: Kardiogeno Caloría: Kaloria Cardiografía: Kardiografia Calórico: Kaloriko Cardiógrafo: Kardiografo Cama supletoria: Ohe gehigarri Cardiograma: Kardiograma Camilla: Anda(k) Cardiología: Kardiologia Camillero: Andari Cardiólogo: Kardiologo Campo visual: Ikuseremu Cardiomegalia: Kardiomegalia Canal: Kanal Cardiomiopatía: Kardiomiopatia Canal semicircular: Kanal erdi zirkular Cardiomiotomía: Kardiomiotomia Cáñamo: Kalamu Cardiopatía: Kardiopatia Cáncer: Minbizi Cardioplastia: Kardioplastia Cancericida: Kantzerizida Cardiopulmonar: Bihotz-biriketako Cancerofobia: Kantzerofobia Cardiorrafía: Kardiorrafia Cándida: Kandida Cardiorrenal: Bihotz-giltzurrunetako Candidiasis: Kandidiasi Cardiorrespiratorio: Bihotz-arnasetako Canela: Kanela Cardioscopio: Kardioskopio Canino: Betortz, letagin Cardiospasmo: Kardioespasmo Cannabis indica: Cannabis indica, kalamu Cardiotocografía: Kardiotokografia Cansar: Nekatu, abaildu, akitu, unatu Cardiotocógrafo: Kardiotokografo Cánula: Kanula Cardiotomía: Kardiotomia Capacitación: Gaikuntza, trebakuntza, gaitze Cardiotomía, síndrome de: Kardiotomia-sindrome Capilar: Kapilar Cardiotorácico: Bihotz-bularretako Capilar sinusoide: Kapilar sinusoide Cardiovascular: Kardiobaskular, bihotz-hodietako Capilaridad: Kapilaritate Cardioversión: Kardiobertsio Cápsula: Kapsula Carditis: Karditis Capsulectomía: Kapsulektomia Carencia: Gabezia Capsulitis: Kapsulitis Carfología: Karfologia Capsulotomía: Kapsulotomia Cariar: Txantxartu Caquéctico: Kakektiko Caries: Txantxar Caquexia: Kakexia Carina: Karina Cara: Aurpegi, musu Cariotipo: Kariotipo Caracol: Barakuilu Carminativo: Karminatibo Carácter: Aiurri Carnosidad: Haragigune, haragi multzo Caracteres sexuales: Sexu-ezaugarriak Carnoso: Haragitsu, haragizko, mamitsu Caracterología: Karakterologia Caroteno: Karoteno, karotina Carbohidrato: Karbohidrato Carótida: Karotida Carbonatado: Karbonatatu Carotina: Karotina Carbonato: Karbonatu Carpo: Karpo

231 CARPO METACARPIANO

Carpo metacarpiano: Karpo-metakarpoko Cayado: Arku, mako Carraspear: Garrazpera izan, eztarria garbitu Cecear: Zizipaza egin Carraspeo: Garrazpera Ceceo: Zizipaza Carraspera: Garrazpera Cefalalgia: Zefalalgia Cartilaginoso: Kartilaginoso Cefalea: Zefalea Cartílago: Kartilago, kurruska Cefálico: Zefaliko Carúncula: Karunkula Cefalorraquídeo: Zefalorrakideo Carúncula ocular: Begi-karunkula Cegar: Itsutu Casa de locos: Zoroetxe, eroetxe Ceguera: Itsutasun, itsumen Casa de socorro: Sorostetxe Ceja: Bekain Caseína: Kaseina Celoma: Zeloma Caseinógeno: Kaseinogeno Célula: Zelula Caso: Kasu Célula caliciforme: Zelula kaliziforme, kaliza-itxu- Caspa: Zahi rako zelula, zelula kalizakara Castración: Irentze Célula germinal: Hozi-zelula Castrado: Iren Celular: Zelular, zelula- Castrador: Irentzaile Celulitis: Zelulitis Castrar: Irendu Celuloide: Zeluloide Catabolismo: Katabolismo Celulosa: Zelulosa Catadióptrico: Katadioptriko Cementación: Zementazio Catalasa: Katalasa Cementar: Zementatu Catalepsia: Katalepsia Cemento: Zementu Cataléptico: Kataleptiko Cemento dental: Hortzetako zementu Catálisis: Katalisi Cenestesia: Zenestesia Catalista: Katalizatzaile Centígrado: Zentigradu Catalítico: Katalitiko Centígramo: Zentigramo Catalizador: Katalizatzaile Centímetro: Zentimetro Catalizar: Katalizatu Centrifugación: Zentrifugazio, zentrifugatze Cataplasma: Kataplasma Centrifugado: Zentrifugazio, zentrifugatze Cataplejía: Kataplexia Centrifugador: Zentrifugatzaile, zentrifugagailu Catarata: Katarata, begi-lauso Centrifugar: Zentrifugatu Catarro: Hotzeri, hoztura, katarro, mafrundi, Centrífugo: Zentrifugo marranta Centriolo: Zentriolo Catarroso: Katarrotsu Centrípeto: Zentripetu Catarsis: Katarsi Centrosoma: Zentriolo Catártico: Katartiko Cerebelo: Zerebelo, garuntxo Catatonía: Katatonia Cerebral: Zerebral, garun-, garuneko Catatónico: Katatoniko Cerebro: Garun, zerebro Catecolamina: Katekolamina Cerio: Zerio Catéter: Kateter Certificación: Ziurtapen, egiaztapen, egiaztatze Cateterismo: Kateterismo Certificado: Ziurtagiri Catgut: Katgut Certificar: Ziurtatu, egiaztatu Catión: Katioi Cerumen: Ezko, argizari Catiónico: Kationiko Cervical: Zerbikal, lepoko Catódico: Katodiko Cesárea: Zesarea Cátodo: Katodo Cesio: Zesio Causa: Kausa, jatorri, zergati Cetona: Zetona Causal: Kausal, kausazko Chasquido: Kraska Causante: Eragile Cheposo: Konkordun, konkortu, lepo-oker, ma- Cáustico: Kaustiko kotu, tontordun Cauterio: Kauterio Chochear: Lelotu Cauterización: Kauterizazio Chorrear: Jariatu, jarioa izan, isuria izan Cauterizar: Kauterizatu Chorro: Zorrotada, turrusta Cava: Kaba benoklisi Cianógeno: Zianogeno Cavidad: Barrunbe, hutsune Cianosis: Zianosi Cavidad torácica: Barrunbe toraziko Cianuro: Zianuro

232 COLONIA

Cianuro potásico: Potasio zianuro Clónico: Kloniko Ciática: Ziatika Clonus: Klonus Ciático: Ziatiko, mehaka- Cloración: Klorazio Ciclación: Ziklazio Clorato: Klorato Cíclico: Zikliko Clórico: Kloriko Ciclo: Ziklo Cloro: Kloro Ciclotimia: Ziklotimia Clorofila: Klorofila Cicuta: Astaperrexil Clorofílico: Klorofiliko Ciego: Itsu Cloroformo: Kloroformo Ciencia: Zientzia Coagulación: Koagulazio, gatzapen Cientificidad: Zientifikotasun Coagulación de la sangre: Odolaren koagulazio, Científico: Zientzialari odolaren gatzapen Cifosis: Zifosi Coagulante: Koagulatzaile, gatzatzaile Cigomático: Zigomatiko Coagular: Koagulatu, gatzatu, odola gatzatu Cigomorfo: Zigomorfo Coagularse la sangre: Odola gatzatu Cigoto: Zigoto Coágulo: Koagulu, odolbatu, odolbildu Ciliado: Ziliatu, ziliodun Coágulo de sangre: Odol-koagulu Ciliar: Ziliar Coana: Koana Cilio: Zilio Coaxial: Ardazkide Cinc: Zink Cobalto: Kobalto Cinética: Zinetika Cobre: Kobre Cinético: Zinetiko Coca: Koka, koka-landare Cintura: Gerri Cocaína: Kokaina Circulación: Zirkulazio Cocainomanía: Kokainazaletasun, kokainomania Circulación sanguínea: Odol-zirkulazio Cocainómano: Kokainazale Circulante: Zirkulatzaile Cóccix: Kokzix, uzkorno Circular: Zirkulatu Cóclea: Koklea Circulatorio: Zirkulatorio, zirkulazio- Coco: Koko Circuncidar: Erdaindu, zirkunzidatu Codeína: Kodeina Circuncisión: Erdainkuntza, zirkunzisio Coeficiente intelectual: Adimen-koziente Circunciso: Erdaindu Coenzima: Koentzima Circunflejo: Zirkunflexu Cognición: Kognizio Circunflexo: Zirkunflexu Cognitivo: Kognitibo Circunvolución: Zirkunboluzio Cohesión: Kohesio Cirrosis: Zirrosi Coito: Koito, kopulazio, sexu-batze Cirrótico: Zirrotiko Cojear: Herren egin, herrenka ibili Cirugía: Kirurgia Cojera: Herrentasun Cirugía plástica: Kirurgia plastiko Cojo: Herren Cirujano: Kirurgialari Colágeno: Kolageno Cistitis: Zistitis Colapso: Kolapso Cisura: Arraildura, zisura, pitzadura Colateral: Kolateral Cisura: Zisura Colchicina: Kolkizina Cita: Hitzordu, zita Cólera: Kolera Citación: Zitazio, dei Colesterol: Kolesterol Citología: Zitologia Colibacilo: Kolibazilo Citoplasma: Zitoplasma Cólico: Koliko Citoplásmico: Zitoplasmiko Cólico biliar: Behazun-koliko Citosina: Zitosina Cólico nefrítico: Koliko nefritiko Citrina: Zitrina Coligativo: Koligatibo Claustrofobia: Klaustrofobia Colitis: Kolitis Claustrofóbico: Klaustrofobiko Collarín: Lepoko Cleptómano: Kleptomano Colmillo: Betortz, letagin Clítoris: Klitori Coloidal: Koloidal Cloaca: Kloaka Coloide: Koloide Clon: Klon Colon: Kolon Clonar: Klonatu Colonia: Kolonia

233 COLONIZACIÓN

Colonización: Kolonizazio Conectivo: Konektibo, konjuntibo Colonizar: Kolonizatu Congelación: Izozketa Colquicina: Kolkizina Congelar: Izoztu Columna vertebral: Bizkarrezur Congénito: Sortzetiko Colutorio: Kolutorio, aho-garbitzeko Congestión: Kongestio Coma: Koma Congestionar: Kongestionatu Comadrona: Emagin Conjuntiva: Konjuntiba Comatoso: Komatoso Conjuntivitis: Konjuntibitis Comer: Jan Conjuntivo: Konjuntibo Comestible: Jangai Conmoción cerebral: Garuneko kommozio Comisura: Komisura Connato: Sortzekide, konnatu Comisura de los labios: Ezpain-ertz Cono: Kono Comisura de los párpados: Betazal-ertz Conocimiento: Konorte, korde Compacto: Trinko Consanguíneo: Odolkide, odoleko Compatibilidad: Bateragarritasun Consanguinidad: Odolkidetasun Complejo: Konplexu Consciente: Kontziente, bere kordean Complejo de Edipo: Ediporen konplexu Constantes vitales: Bizi-konstanteak, bizi-ezaugarriak Complejo vitamínico (B): Bitamina-konplexu Constipado: Hotzeri, hoztura, katarro, mafrundi, Complexión: Gorpuzkera marranta Comportamiento: Portaera Constipar: Hotzeriak jo, hoztu, marrantatu Compresa: Konpresa Constitucional: Gorpuzkera- Comprimido: Konprimitu Constreñir: Estutu, hertsatu Comprimir: Konprimitu, hertsatu Constricción: Hertsadura, estutze, hertsaketa, kons- Compuesto: Konposatu trikzio Compulsión: Konpultsio Constrictor: Hertsatzaile Comunicación: Komunikazio Consulta: Kontsulta Comunicante: Komunikatzaile Consultorio: Kontsultategi, kontsulta-gela, senda- Comunicar: Komunikatu gilearen bulego Concavidad: Ahurtasun Contagiar: Kutsatu Cóncavo: Ahur Contagio: Kutsatze, kutsadura Concebir: Sortu Contagiosidad: Kutsagarritasun Concentración: Kontzentrazio Contagioso: Kutsakor Concepción: Sortze, sorkuntza Contaminación: Kutsadura Conceptivo: Sorgarri Contaminante: Kutsatzaile Concha: Kornete, maskor Contaminar: Kutsatu Conciencia: Kontzientzia Contener: Eutsi Concreción: Konkrezio Contracción: Uzkurdura Condensabilidad: Kondentsagarritasun Contracción muscular: Gihar-uzkurdura Condensable: Kondentsagarri Contracepción: Kontrazepzio Condensación: Kondentsazio Contraceptivo: Kontrazepziozko Condicionar: Baldintzatu Contráctil: Uzkurkor Cóndilo: Kondilo Contractilidad: Uzkurkortasun Condritis: Kondritis Contractura: Kontraktura, uzkurdura Condroma: Kondroma Contraer: Harrapatu Conducción: Eroate Contraindicación: Kontraindikazio Conducir: Eroan Contraindicar: Kontraindikatu Conducta: Jokabide, jokaera Contraste: Kontraste Conductismo: Behaviorismo Control: Kontrol Conducto auditivo: Entzunbide Controlador: Kontrolatzaile Conducto biliar: Behazun-hodi Controlar: Kontrolatu Conducto deferente: Hodi deferente Contusión: Kontusio, mailatu, makadura, makatu Conducto excretor: Hodi iraizle Contusionar: Kolpatu, makatu Conducto galactóforo: Hodi galaktoforo Convalecencia: Susperraldi, eriondo, gaixondo Conducto lacrimal: Malkobide Conversión: Konbertsio Conducto lagrimal: Malkobide Convexidad: Ganbiltasun Conducto seminífero: Hodi seminifero Convexo: Ganbil

234 CURACIÓN

Convulsión: Konbultsio, dardarizo, inarrosaldi Cretinismo: Kretinismo Convulsivo: Konbultsibo, konbultsio- Cretino: Kretino Coordinación: Koordinazio Criatura abortiva: Hilaur, abortu Coordinar: Koordinatu Criocirugía: Kriokirurgia Coprofilia: Koprofilia Crisis: Krisi, krisialdi Coprolito: Koprolito Crispar: Uzkurtu Cópula: Kopulazio Cristal: Kristal Copulación: Kopulazio Cristalino: Kristalino Copular: Kopulatu Cristalización: Kristalizazio, kristaltze Coqueluche: Kukutxeztul, kukurruku-eztul, kurru- Cristalizar: Kristaldu ka-eztul Crítico: Kritiko, estu, larri Coracoides: Korakoide Cromátida: Kromatida Corazón: Bihotz Cromátide: Kromatida Corazonada: Bihozkada Cromatina: Kromatina Cordón: Kordoi Cromatóforo: Kromatoforo Cordón espermático: Kordoi espermatiko Cromatografía: Kromatografia Cordón umbilical: Zilbor-heste Cromo: Kromo Corea: Korea Cromoplasto: Kromoplasto Corion: Korion Cromosoma: Kromosoma Córnea: Kornea Cromosómico: Kromosomiko Cornete: Kornete, maskor Crónico: Kroniko Coroides: Koroide Cruciforme: Gurutze-formako Corona: Koroa Crural: Krural, izter- Coronario: Koronario Cruzamiento: Gurutzatze, gurutzamendu Corporal: Gorputz- Cuádriceps: Koadrizeps Corpuscular: Korpuskular Cuadrúpleto: Lauki Corpúsculo: Korpuskulu Cuarentena: Berrogeialdi Corriente: Korronte Cuatrillizo: Lauki Corrosión: Korrosio Cúbito: Kubitu, ulna Corrosivo: Korrosibo Cuboides: Kuboide Corsé: Kortse, gerruntze Cubrir: Estali, babestu, tapatu Cortar: Ebaki, moztu Cuello: Lepo, idun, sama Córtex: Kortex, azal Cuenca de los ojos: Begizulo, begi-orbita Córtex cerebral: Garun-kortex, garun-azal, palio Cuentagotas: Tanta-kontagailu Cortical: Azaleko, kortikal Cuerda: Korda Corticoide: Kortikoide, kortikosteroide Cuerda vocal: Ahots-korda Cortisona: Kortisona Cuerdo: Zuhur, burutsu, zentzudun Corto: Labur, motz Cuero: Larru Corva: Belaunpe, gune popliteo, iztezain Cuero cabelludo: Buruko larruazal Corvar: Konkortu, makurtu, tontortu, uztaitu Cuerpo: Gorputz Coscorrón: Kaskarreko Cuerpo amarillo: Gorputz hori, gorputz luteo Costado: Albo, alde, hegal, saihets Cuerpo calloso: Gorputz kailukara Costal: Saihetseko, aldeko, hegaleko Cuerpo cavernoso: Gorputz leizetsu Costilla: Saihets-hezur Cuerpo lúteo: Gorputz luteo Costra: Zarakar Cuerpo pineal: Gorputz pineal Costroso: Zarakardun, zarakartsu Cuerpo pituitario: Gorputz pituitario Cotilo: Kotilo Cuerpo vitreo: Gorputz beirakara Coxal: Koxal Cuestionario: Galdeketa, galdera sorta, itaun sorta Coxis: Kokzix, uzkorno Cuidador: Zaintzaile, artatzaile, begirale, jagole, Craneal: Garezurreko, burezurreko -zain Cráneo: Burezur Cuidar: Zaindu, artatu, jagon Crasiento: Koipetsu, gantzatsu Cultivar: Hazi Craso: Gizen, lodi Cultivo: Hazkuntza, kultura Crecer: Hazi, handitu Cuneiforme: Kuneiforme Crecimiento: Hazte, handitze, hazkunde, hazkuntza Cura: Sendaketa Cresta: Gandor, gangar Curación: Sendabide, sendakuntza, sendatze

235 CURANDERO

Curandero: Petrikilo, sasimediku Deforme: Deformatu, itxuragabe Curar: Sendatu Deformidad: Itxuragabetasun Curare: Kurare Degeneración: Endekapen, degenerazio Curativo, -a: Senda(-) Degenerado: Endekatu Curativo, -a, curable: Sendagarri, senda(-), senda- Degenerar: Endekatu tzaile Degenerativo: Endekapenezko Curva: Kurba Deglución: Irensketa, irenste Curva de temperatura: Tenperatura-kurba Deglutir: Irentsi Curvadura: Bihurgune Degradación: Degradazio Curvatura: Kurbadura, okergune Degradar: Degradatu Curvo,-a: Oker, gako, makur Dehiscencia: Dehiszentzia Cutáneo: Larruazaleko, larruazal- Dehiscente: Dehiszente Cutícula: Kutikula Delgadez: Argaltasun Cuticular: Kutikular Delgado: Argal, mehe Delirar: Eldarnioak izan Delirio: Delirio, eldarnio D Delirio de persecución: Pertsekuzio-delirio Delirium tremens: Delirium tremens Dactiloscopia: Daktiloskopia Deltoides: Deltoide Daltoniano: Daltoniko Demencia: Dementzia Daltónico: Daltoniko Demente: Ero, burutik egin, zoro Daltonismo: Daltonismo Demografía: Demografia Dañar: Kalte egin, mindu Demográfico: Demografiko, demografia- Dañino: Kaltegarri, kalterako Dendrita: Dendrita Daño: Kalte Dengue: Denge Dar de baja: Baja eman Densidad: Dentsitate Darwinismo: Darwinismo Denso: Dentso Darwinista: Darwinista Dentado: Koskadun, horzdun De nacimiento: Jaiotzetiko Dentadura: Hortzeria, hortz-haginak Débil: Ahul, indargabe, makal, maskal, motel Dental: Hortzetako Debilidad: Ahuldade, ahultasun, makaltasun, txe- Dentar: Hortzak atera peltasun, ahulaldi, makalaldi Dentario: Hortzetako Debilitación: Ahultze, makaltze Dentera: Hozki Debilitamiento: Ahultze, makaltze Dentición: Hortzaldi Debilitante: Ahulgarri Denticulado: Dentikulatu Debilitar: Ahuldu, makaldu Dentículo: Dentikulu Decaer: Indargabetu, gainbehera abiatu Dentina: Dentina Decaimiento: Indargabetze, gainbehera Denudación: Denudazio Decidua: Dezidua Deontología: Deontologia Decrecer: Txikitu Deontológico: Deontologiko Decúbito: Etzanera Depauperar: Ahuldu, makaldu Decúbito lateral: Albo-etzanera Deponer: Kaka egin, libratu, obratu, sabela hustu Decúbito prono: Ahoz beherako etzanera, ahuspez Deposición: Sabel-huskin, gorotz, gorozki Decúbito supino: Ahoz gorako etzanera Deposición: Sabel-huste, libratze, obratze Dedo: Behatz Depósito: Metaketa, pilaketa Dedo: Hatz Depresión: Beheragune, sakongune, depresio Dedo anular: Hatz nagi Depresión agitada: Aztoramenezko depresio Dedo corazón: Hatz luze Depresivo: Depresibo Dedo índice: Hatz erakusle Deprimido: Deprimitu, zapaldu Dedo medio: Hatz luze Deprimir: Deprimitu Defecación: Sabel-huste, libratze, obratze Depuración: Arazketa Defecar: Kaka egin, libratu, obratu, sabela hustu Depurado: Araztu Deferente: Deferente Depurar: Araztu, garbitu Deficiencia: Urritasun Depurativo: Garbigarri, arazgarri Déficit: Eskasia Derecha: Eskuin Deformación: Deformazio, itxuragabetze Derivación: Deribazio, shunt

236 DISCOGRAFÍA

Dermatitis: Dermatitis Desmayo: Korde-galtze, konorte-galera Dermatología: Dermatologia Desmineralización: Desmineralizazio Dermatólogo, -a: Dermatologo Desnaturación: Desnaturalizazio Dermatosis: Dermatosi Desnaturalización: Desnaturalizazio Dérmico: Azaleko, dermiko Desnaturalizar: Desnaturalizatu, desnaturatu Dermis: Dermis Desnucar: Garondoa hautsi Derrame: Isuri Desnudar: Biluzgorritu, larrugorritu Desactivación: Desaktibazio Desnudo: Biluzi Desangramiento: Odoluste Desnutrición: Desnutrizio, haz-neke Desangrar: Odolustu, odolgabetu Desnutrido: Elikagabe Desarrollar: Garatu Desoxirribosa: Desoxirribosa Desarrollo: Garapen, garatze Desparasitar: Parasitoak hil Desarticulación: Desartikulazio Despiojar: Zorriak kendu Desarticular: Desartikulatu Destetar: Bularra kendu, titia kendu, ugatza kendu Descalcificación: Deskaltzifikazio Desvanecer: Konortea galdu, konortegabetu, kor- Descalcificar: Deskaltzifikatu dea galdu, kordegabetu Descamación: Ezkatatze Desvestir: Erantzi Descamar: Ezkatatu Desvitalizar: Desbitalizatu Descansar: Atseden hartu Detergente: Detergente Descanso: Atseden, atsedenaldi, pausaldi Dextrina: Destrina Descarga: Deskarga Dextrógiro: Destrogiro, eskuin-birakari Descendencia: Ondorengo Dextrosa: Destrosa Descerebración: Deszerebrazio Diabetes: Diabetes Descomponer: Deskonposatu, usteldu Diabético: Diabetiko Descomposición: Beherako, deskonposizio, diarrea, Diáfisis: Diafisi kaka-jario, kakeria, zirineri- Diagnosis: Diagnostiko, diagnosi Descoyuntar: Luxatu, dislokatu, lokatu, hezurra Diagnosticar: Diagnostikatu, diagnostikoa egin atera Diagnóstico: Diagnostiko, diagnosi Descubrimiento: Aurkikuntza Diálisis: Dialisi Descubrir: Aurkitu, ediren Diarrea: Beherako, deskonposizio, diarrea, kaka- Desempachar: Betekada arindu jario, kakeria, zirineri- Desencajar: Bere lekutik irten, atera Diástole: Diastole Desenconar: Hertu, handitua beheratu, hantura Diatermia: Diatermia beheratu, ibitu Diátesis: Diatesi Desencorvar: Okerra kendu Diente: Hortz Desentumecer: Giharrak bigundu Diente incisivo: Ebakortz Desequilibrado: Desorekatu Diéresis: Dieresi Desequilibrar: Desorekatu Dieta: Dieta Desequilibrio psíquico: Desoreka psikiko Difteria: Difteria Desfallecer: Ahuldu, makaldu Diftérico: Difteriko Desfallecimiento: Ahulezia, ahuleria Digestión: Digestio, txegoste Desfigurar: Itxuragabetu Digestivo: Digestibo, digerigarri Desgarramiento: Urradura, urratu Digitopuntura: Digitopuntura Desgarrar: Urratu Dilatación: Dilatazio, zabalkuntza Deshidratación: Deshidratazio Dilatar: Dilatatu, zabaldu Deshidratar: Deshidratatu Dioptría: Dioptria Deshinchar: Hertu, handitua beheratu, hantura Dióptrica: Dioptrika beheratu, ibitu Diploidía: Diploidia Desinfección: Desinfekzio Dipsomanía: Dipsomania Desinfectante: Desinfektatzaile Dipsomaníaco: Dipsomaniako Desinfectar: Desinfektatu Disartria: Disartria Desintoxicación: Desintoxikazio Discal: Diskal Desintoxicar: Desintoxikatu Discapacidad: Ezgaitasun Desmamar: Bularra kendu, titia kendu, ugatza kendu Discapacitado: Ezgaitu Desmayar: Konortea galdu, konortegabetu, kordea Disco: Disko (ornoartekoa) galdu, kordegabetu Discografía: Diskografia

237 DISCROMATOPSIA

Discromatopsia: Diskromatopsia Duodenal: Duodenal, duodenoko Discromía: Diskromia Duodeno: Duodeno Diseccionar: Disekzioa egin Duramadre: Duramater Diseminación: Barreiadura, sakabanatze Dureza de la piel: Gogordura Disentería: Disenteria Duro: Gogor Disentérico: Disenteriko Disfonía: Disfonia Disgenesia: Disgenesia E Dislalia: Dislalia Dislexia: Dislexia Ebriedad: Mozkortasun, hordikeria, horditasun Dislocación: Luxazio, dislokazio, lokadura, zainartatu Ebrio: Mozkor, hordi Dislocar: Luxatu, dislokatu, lokatu Eccema: Ekzema Disnea: Disnea, arnasestu Ecografía: Ekografia Disolución: Disoluzio Ecolalia: Ekolalia Dispepsia: Dispepsia Ectima: Ektima Dispéptico: Dispeptiko Ectodermo: Ektodermo Displasia: Displasia Ectomorfo: Ektomorfo Dispositivo intrauterino: Umetoki barneko gailu Ectoparásito: Ektoparasito Distender: Distentsioa gertatu, distentsioa izan Ectopia: Ektopia, desplazamendu Distensión: Distentsio Ectoplasma: Ektoplasma Distorsión: Bihurdura Eczema: Ekzema Distrofia: Distrofia Edad: Adin Diuresis: Diuresi Edema: Edema, andeza Diurético: Diuretiko Edulcorante: Edulkoratzaile, gozagarri Divertículo: Dibertikulu Edulcorar: Edulkoratu, gozatu Doctor: Doktore Eferente: Eferente Doler: Min eman Efervescencia: Eferbeszentzia Dolor: Min Efervescente: Eferbeszente, burbuilatzaile Dolores de parto: Erdiminak Eficacia: Eraginkortasun Dolorido: Minbera, minberatsu, mindu Eficaz: Eraginkor Doloroso: Mingarri, samingarri Eflorescente: Efloreszente Donante: Emaile Efluir: Jariatu Donante de sangre: Odol-emaile Efluvio: Eflubio Donar: Eman Ego: Ego Donatario: Doako hartzaile Egocéntrico: Egozentriko Dopar: Dopatu Egocentrismo: Egozentrismo Doping: Doping Ejercicio: Ariketa Dorsal: Dortsal, bizkarraldeko Ejercitar: Ariketa egin Dorso: Bizkarralde Elasticidad: Elastikotasun Dosificación: Dosifikazio, dositze Elástico: Elastiko Dosificador: Dosifikagailu Elastómero: Elastomero Dosificar: Dosifikatu, dositu Electrocardiografía: Elektrokardiografia Dosimetría: Dosimetria Electrocardiógrafo: Elektrokardiografo Dosis: Dosi Electrocardiograma: Elektrokardiograma Dotación: Dotazio Electrochoque: Elektroshock Drenaje: Drainatze, drainadura Electrocución: Elektrokuzio Drenar: Drainatu Electrocutar: Elektrokutatu Droga: Droga Electroencefalografía: Elektroentzefalografia Drogadicción: Drogazaletasun, drogadikzio, dro- Electroencefalógrafo: Elektroentzefalografo ga-mendekotasun Electroencefalograma: Elektroentzefalograma Drogadicto: Drogazale, drogadikto, droga-mendeko Electrofilia: Elektroizaletasun Drogar: Drogatu Electrófilo: Elektroizale Drogodependencia: Drogazaletasun, drogadikzio, Electroforesis: Elektroforesi droga-mendekotasun Electrógeno: Elektrogeno Drogodependiente: Drogazale, drogadikto, droga- Electrólisis: Elektrolisi mendeko Electrolítico: Elektrolitiko

238 ENFRIAR

Electrolito: Elektrolito Encéfalo: Entzefalo Electrón: Elektroi Encefalografía: Entzefalografia Electrón positivo: Antielektroi, positroi Encefalograma: Entzefalograma Electroshock: Elektroshock Encefalopatía: Entzefalopatia Electroterapia: Elektroterapia Encía: Oi, hortz-oi Electrovalencia: Elektrobalentzia Encinta: Haurdun, umedun Elefantiasis: Elefantiasi Enclenque: Ahul, indargabe, makal, maskal, motel Elemento: Elementu Encorvadura: Konkordura Elixir: Elixir Endeble: Ahul, indargabe, makal, maskal, motel Embalsamar: Baltsamatu, gantzutu Endemia: Endemia Embarazada: Haurdun, umedun Endémico: Endemiko Embarazo: Haurdunaldi, ernaldi, sabelaldi Endemismo: Endemismo, endemikotasun Embocar: Ahora sartu Endeñarse: Gaizkoatu, infektatu Embolia: Enbolia Endentecer: Hortzak jaio, hortzak irten Émbolo: Enbolo Endocardio: Endokardio Emborrachar: Mozkortu Endocrino: Endokrino Embriagar: Mozkortu Endocrinología: Endokrinologia Embriaguez: Mozkorkeria Endocrinólogo: Endokrinologo Embriogénesis: Enbriogenesi Endodermo: Endodermo Embriología: Enbriologia Endógeno: Endogeno Embrión: Enbrioi, ernamuin Endolinfa: Endolinfa Embrionario: Enbrionario, enbrioizko, enbrioi- Endometrio: Endometrio Embriopatía: Enbriopatia Endomorfo: Endomorfo Embudo: Inbutu Endoparásito: Endoparasito Embudo de Buchner: Buchner-en inbutu Endoscopia: Endoskopia Emético: Emetiko, okagarri, okaztagarri Endoscopio: Endoskopio Emoción: Emozio Endósmosis: Endosmosi Emocional: Emoziozko, emozio-, zirrarazko Endotelial: Endotelial Emocionante: Hunkigarri, zirraragarri Endotelio: Endotelio Emocionar: Hunkitu, zirrara eragin Endotérmico: Endotermiko Emoliente: Emoliente Endovenoso: Zain barneko Emotividad: Hunkiberatasun Enema: Enema, aiuta Emotivo: Emoziozko, emozio-, zirrarazko Energético: Energetiko Empachar: Bete, betekada izan Energía: Energia Empacho: Betekada Energía atómica: Energia atomiko Empastar: Enpastatu, hortza bete Energía nuclear: Energia nuklear, energia atomiko Empaste: Enpaste, hortz-betegarri Energía potencial: Energia potentzial Empatía: Enpatia Enérgico: Kementsu Empeine: Oinbular Enervación: Enerbazio Empeoramiento: Okerragotze, okerrera egite, Enfermar: Gaixotu, eritu txartze Enfermedad: Gaixotasun, eritasun, gaitz Empeorar: Okerragotu, okerrera egin, txartu Enfermedad celíaca: Gaixotasun zeliako Emponzoñamiento: Pozoidura, edendura Enfermedad congénita: Sortzetiko gaixotasun Emulsificante: Emultsionatzaile Enfermedad coronaria: Gaixotasun koronario Emulsión: Emultsio Enfermedad funcional: Gaixotasun funtzional Emulsionante: Emultsionatzaile Enfermedad profesional: Gaixotasun profesional, Emulsionar: Emultsionatu lanbide-gaixotasun Emulsor: Emultsionagailu Enfermedad vascular: Gaixotasun baskular En ayunas: Baraurik, barautan Enfermedad venérea: Gaixotasun benereo, sexu bi- En decúbito: Etzanda, etzanik dezko gaixotasun Enano: Nano Enfermedad vírica: Gaixotasun biriko Enantiómero: Enantiomero Enfermería: Erizaindegi, erizaintza Encalvecer: Burusoildu, soildu Enfermero/a: Erizain Encamar: Oheratu, ohatu Enfermizo: Gaixobera, erikor, gaixoti Encefálico: Entzefaliko, entzefalo- Enfisema: Enfisema Encefalitis: Entzefalitis Enfriar: Hoztu

239 ENGASAR

Engasar: Gazaz bildu Erisipela: Isipula, mingorri Engendrar: Ernalarazi, sorrarazi Eritema: Eritema Engordar: Gizendu, loditu Eritroblasto: Eritroblasto Enjuagar: Ahoa garbitu Eritrocito: Eritrozito, globulu gorri, hemati Enlabiar: Ezpaineratu Eros: Eros Enlace peptídico: Lotura peptidiko Erradicación: Errotik kentze Enloquecer: Erotu, burutik egin, nahasi, zoratu Erradicar: Errotik kendu Enloquecimiento: Eromen, zoraldi Eructar: Korrok egin Enmudecer: Mututu Eructo: Korroka(da) Enquistado: Enkistatu Erupción: Erupzio, negel Enquistamiento: Enkistamendu Escafoides: Eskafoide Enquistar: Enkistatu, kistatu Escaleno: Eskaleno Enrojecer: Gorritu Escalofrío: Hotzikara, hozkirri Enrojecimiento: Gorritasun Escalpelo: Eskalpelo Enronquecer: Erlastu, eztarria itxi, marrantatu Escama: Ezkata Ensalivar: Listukatu Escamado: Ezkatatsu, ezkatadun Ensalmar: Hezurrak sendatu Escáner: Eskaner Ensalmo: Sorginkeria Escápula: Omoplato, eskapula Ensangrentar: Odoldu, odoleztatu Escarificación: Eskarifikazio Ensordecedor: Gorgarri, burrunbatsu Escarificador: Eskarifikagailu Ensordecer: Gortu Escarificar: Eskarifikatu Entablillar: Oholez bermatu (hezurra) Escarlatina: Eskarlatina Enteritis: Enteritis Escayola: Igeltsu Enterocolitis: Enterokolitis Escayolar: Igeltsua jarri, igeltsutu Entraña: Errai, barruki Escisión: Eszisio, zatiketa Entrecejo: Begitarte Esclerosado: Esklerosatu Entumecer: Gogortu, sorgor geratu, sorgortu, zu- Esclerosar: Esklerosatu rrundu Esclerosis: Esklerosi Entumecimiento: Gogortze, zurruntze Escocer: Erre Envarar: Hozmindu Escoliosis: Eskoliosi Envejecer: Zahartu, zaharkitu Escorbútico: Eskorbutiko Envejecimiento: Zahartze Escorbuto: Eskorbuto Envenenar: Pozoitu, edendu Escotadura: Irekiera, muxarradura Enyesar: Igeltsua jarri, igeltsutu Escrófula: Eskrofula Enzima: Entzima Escroto: Eskroto, barrabil-zorro Epéndimo: Ependimo Escupir: Listua bota, tu egin Epicardio: Epikardio Esencial: Esentzial Epidemia: Epidemia, izurrite Esfenoidal: Esfenoidal, esfenoide- Epidemiología: Epidemiologia Esfenoides: Esfenoide Epidérmico: Epidermiko Esfinter: Esfinter Epidermis: Epidermis Esguince: Bihurritu, zaintiratu Epidídimo: Epididimo Esmaltar: Esmalteztatu Epidural: Epidural Esmalte: Esmalte Epigastrio: Epigastrio Esnifada: Esnifatze Epiglotis: Epiglotis Esnifar: Esnifatu Epilepsia: Epilepsia Esofágico: Hestegorriko, esofagiko Epitelial: Epitelial Esófago: Hestegorri, esofago Epitelio: Epitelio Espalda: Bizkar Epitelioma: Epitelioma Esparadrapo: Esparatrapu Equilibrio ácido-básico: Azido-basiko oreka Espasmo: Espasmo Equimosis: Ekimosi Espasmódico: Espasmodiko, espasmo- Erección: Erekzio, tentetze, zutitze Especialidad: Espezialitate Eréctil: Zutikor, tentekor Especialista: Espezialista Erectilidad: Zutikortasun Especie: Espezie Erector: Zutitzaile Especificidad: Espezifikotasun Ergoterapia: Ergoterapia Específico: Espezifiko

240 ETOLOGÍA

Especimen: Ale Esterilizador: Esterilizagailu Espectrofotometría: Espektrofotometria Esterilizar: Esterilizatu Espectrofotómetro: Espektrofotometro Esternocleidomastoideo: Esternokleidomastoideo Espectrometría: Espektrometria Esternón: Bularrezur, esternoi Espectrómetro: Espektrometro Esteroide: Esteroide Espectroscopio: Espektroskopio Esterol: Esterol Espéculo: Espekulu, zabalgailu Estertor: Estertore, koroka Espermaticida: Espermatizida Estesia: Estesia Espermático: Seminal, espermatiko Estetoscopio: Estetoskopio Espermatozoide: Espermatozoide Estimulador: Bizkortzaile Espermicida: Espermizida, espermatizida Estimulante: Bizigarri, bizkorgarri, estimulatzaile, Espinal: Bizkarrezurreko, bizkarrezur-, espinal bizkortzaile, estimulatzaile Espinilla: Bernazaki, berna-gandor, zango-bizkar Estimular: Bizitu, bizkortu Espiración: Arnasbehera, arnasbotatze, espirazio Estímulo: Estimulu Espirar: Arnasa bota Estiramiento: Luzatze, tenkatze, tiratze Espirilo: Espirilo Estirpe: Leinu, jatorri, etorki Espiroqueta: Espiroketa Estomacal: Urdaileko, gastriko, urdail- Esplénico: Espleniko Estómago: Urdail Esplenio: Esplenio Estomatitis: Estomatitis Esponjosidad: Aroltasun, harrotasun Estomatología: Estomatologia Esponjoso: Arol, harro Estomatólogo: Estomatologo Espontáneo: Espontaneo, berezko Estornudar: Doministiku egin, usin egin Espora: Espora Estornudo: Doministiku, usin Esporádico: Noizbehinkako, noizean behingo Estrábico: Estrabiko Esporozoario: Esporozoo Estrabismo: Estrabismo Esporozoo: Esporozoo Estrangulación: Estugune Esquelético: Eskeletiko Estratificación: Estratifikazio Esqueleto: Hezurdura, eskeleto Estratificar: Estratifikatu Esquizofrenia: Eskizofrenia Estrato: Estratu, geruza, maila Esquizofrenia hebefrénica: Eskizofrenia hebefreni- Estremecimiento: Ikara ko, hebefrenia Estreñido: Idor Esquizofrénico: Eskizofreniko Estreñimiento: Idorreria Esquizoide: Eskizoide Estreñir: Idortu Estabilización: Egonkortze Estreptococo: Estreptokoko Estabilizador: Egonkortzaile Estreptomicina: Estreptomizina Estabilizante: Egonkortzaile Estrés: Estres Estabilizar: Egonkortu Estresante: Estresagarri Estable: Egonkor Estresar: Estresatu Estacionario: Egonkor Estría: Ildoxka Estadio: Aldi Estriado: Ildoxkatu Estadío: Aldi Estribo: Estribo Estado: Egoera Estrógeno: Estrogeno Estafilococo: Estafilokoko Estroma: Estroma Estancia: Egonaldi Estroncio: Estrontzio Estándar: Estandar Estructura: Egitura Estandarizar: Estandarizatu Estructural: Egiturazko Estasis: Estasi Estupefaciente: Estupefaziente, drogaki Estequiometría: Estekiometria Etanol: Etanol Éster: Ester Éter: Eter Estereoisomería: Estereoisomeria Etileno: Etileno Estereoisómero: Esteroisomero Etílico: Etiliko Estereoscopio: Estereoskopio Etilismo: Etilismo Estéril: Antzu, esteril Etiológico: Etiologiko Esterilet: Esterilet Etmoidal: Etmoidal Esterilidad: Antzutasun, esterilitate Etmoides: Etmoide Esterilización: Antzutze, esterilizazio Etología: Etologia

241 EUCARIOTA

Eucariota: Eukarioto Eyacular: Eiakulatu, isuri Euglena: Euglena Eyección: Eiekzio Eupéptico: Eupeptiko Eutanasia: Eutanasia Evacuar: Kaka egin, libratu, obratu, sabela hustu F Evaporador: Lurrungailu Evaporar: Lurrundu Facial: Aurpegiko, aurpegi-, fazial Examinador: Aztertzaile Factor: Faktore Examinar: Aztertu, ikertu Facultativo: Mediku, sendagile Exantema: Exantema Fagocitar: Fagozitatu Exantemático: Exantematiko Fagocito: Fagozito Excipiente: Eszipiente Fagocitosis: Fagozitosi Excisión: Eszisio, zatiketa Faja: Troxa Excitación: Eszitazio, kitzikapen, urduritasun, ar- Falange: Falange tegatasun Falangeta: Falangeta Excitar: Eszitatu, kitzikatu Falangina: Falangina Excreción: Iraizpen Fallecer: Hil, azken arnasa eman Excrementar: Iraitzi Fallecido: Hildako Excremento: Sabel-huskin, gorotz, gorozki Fallecimiento: Heriotza Excretar: Iraitzi Falo: Zakil Excretor: Iraizle Faringe: Faringe Exfoliación: Esfoliazio Faríngeo: Faringeko, faringeo Exhausto: Ahitu, akitu Faringitis: Faringitis Exocrino: Exokrino Farmacéutico: Farmazeutiko, botikari Exógeno: Exogeno Farmacia: Farmazia, botika Exotérmico: Exotermiko Fármaco: Sendagai, botika, farmako, medikamen- Expectoración: Espektorazio tu Expectorar: Espektoratu, karkaxa atera Farmacología: Farmakologia Experimentación: Esperimentazio Farmacológico: Farmakologiko, farmakologia- Experimental: Esperimental Farmacólogo: Farmakologo Experimentar: Esperimentatu, saiakuntzak egin Farmacopea: Farmakopea Experimento: Esperimentu, saiakuntza, saio Fasciculado: Faszikulatu, sortakatu Expiración: Heriotza Fascículo: Faszikulu, bala, sorta Expirar: Hil, azken arnasa eman Fase: Fase Exploración: Azterketa, miaketa Fatal: Saihestezin, zorigaiztoko, zoritxarreko Explorar: Aztertu, miatu Fatiga: Neke, abaildura, akidura, unadura Exponer: Jarri Fatigar: Nekatu, abaildu, akitu, unatu Expulsar: Kanporatu, bota Fauces: Ahutza, eztarri-zulo Expulsión: Kanporatze, egozte Favorable: Aldeko Extensión: Hedatze, barreiatze, hedapen, zabaltze Favorable: Mesedegarri, aldeko Exterior: Kanpoko, kanpoaldeko Febrífugo: Sukarraren kontrako, antipiretiko, anti- Exterminio: Sarraski termiko, febrifugo Externo: Kanpoko, kanpoaldeko Febril: Sukar- Extirpación: Erauzketa Fecal: Fekal, gorozki- Extirpar: Erauzi Fecundable: Ernalgarri Extracto: Aterakin, erauzkin Fecundación: Ernalkuntza, ernalketa Extraño: Arraro, bakan, bitxi Fecundación in vitro: In vitro ernalkuntza Extraversión: Kanporakoitasun Fecundar: Ernaldu Extravertido/a: Kanporakoi Fecundizar: Emankortu Extremidad: Gorputz-adar Femoral: Femoral Extrínseco: Kanpo(ti)ko Fémur: Femur, izterrezur Extroversión: Kanporakoitasun Fenol: Fenol Extrovertido/a: Kanporakoi Fenolftaleína: Fenolftaleina Exudado: Exudatu Fenotipo: Fenotipo Eyaculación: Eiakulazio, isurtze Fermentación: Hartzidura, fermentazio Eyaculación precoz: Eiakulazio azkar Fermentación alcohólica: Alkohol-hartzidura

242 FRIGIDEZ

Fermentar: Hartzitu Flexibilidad: Malgutasun, zalutasun Fermento: Hartzigarri Flexible: Malgu, zalu Fértil: Emankor, ugalkor Flexión: Flexio, makurdura, tolestaldi Fertilidad: Emankortasun Flexionar: Makurtu (gorputza) Férula: Ferula Flora: Flora Férula de Braun (Böhler-Braun): Braun-en ferula Flora bacteriana: Bakterio-flora Fétido: Kirasdun Flora intestinal: Heste-flora Feto: Fetu, umeki Flora microbiana: Mikrobio-flora Feto viable: Fetu bideragarri Fluctuación: Fluktuazio Fibra: Zuntz Fluctuante: Fluktuatzaile Fibrilación: Fibrilazio Fluctuar: Fluktuatu Fibrina: Fibrina Fluidez: Jariakortasun Fibrinógeno: Fibrinogeno Fluidificación: Fluidifikazio Fibrocartílago: Fibrokartilago Fluido: Fluido Fibroma: Fibroma Flujo menstrual: Hileko, menstruazio Fibrosis: Fibrosi Flujo sanguíneo: Odol-fluxu Fibroso: Zuntz-, fibroso, zuntzezko Flúor: Fluor Fiebre: Sukar, pirexia Fluoración: Fluorazio Fiebre aftosa: Sukar aftoso, aheri Fluoruro: Fluoruro Fiebre amarilla: Sukar hori Foco: Foku, gune Fiebre de Malta: Maltako sukar Focomelia: Fokomelia Fiebre héctica: Sukar hektiko Foliáceo: Foliazeo Fiebre tifoidea: Sukar tifoide Folicular: Folikular, folikulu-formako Fijación: Finkatze, finkapen Folículo: Folikulu Fijador: Finkatzaile Folículo de De Graaf: De Graaf-en folikulu Fijeza: Finkotasun, tinkotasun Fonación: Fonazio Filamento: Hariizpi, filamentu Fonendoscopio: Fonendoskopio Filamentoso: Hari-formako, hariizpi-formako Fontanela: Fontanela Filariasis: Filariasi Fórceps: Forzeps Filariosis: Filariosi, filariasi Forense: Auzitegi-, auzitegiko Filiforme: Filiforme, harikara Formaldehído: Formaldehido, metanal Filtración: Iragazketa, iragazpen Formol: Formol Filtrar: Iragazi Fórmula: Formula Filtro: Iragazki Fórmula química: Formula kimiko Fimosis: Fimosi Forúnculo: Furunkulu, erlakizten, zaldar Fisiología: Fisiologia Fosa: Hobi, barrunbe Fisiológico: Fisiologiko, fisiologia- Fosas nasales: Sudur-hobi, sudur-zulo Fisiólogo: Fisiologo Fosfato: Fosfato Fisionomía: Fisionomia Fosfórico: Fosforiko, fosforo- Fisiopatología: Fisiopatologia Fósforo: Fosforo Fisioterapeuta: Fisioterapeuta Fosgeno: Fosgeno Fisioterapia: Fisioterapia Fotoceptor: Fotohartzaile Fisonomista: Fisionomista Fotofobia: Fotofobia Fístula: Fistula Fotólisis: Fotolisi Fisura: Fisura, arteka Fotorreceptor: Fotohartzaile Fitopatología: Fitopatologia Fotosíntesis: Fotosintesi Flacidez: Biguntasun Fototerapia: Fototerapia Flácido: Bigun Fractura: Haustura, apurketa, hausketa, hauste Flagelado: Flagelodun, flagelatu Fracturar: Hautsi, apurtu Flagelo: Flagelo Fragmento: Zati Flatulencia: Flatulentzia, haize-min Frecuencia: Maiztasun Flatulento: Haizetsu Frenillo: Frenulu Flebitis: Flebitis Frente: Kopeta, bekoki Flebotomía: Flebotomia, odoluste Fricción: Igurtzi, igurtzialdi, igurzketa Flema: Karkaxa, flema Friccionar: Igurtzi Flemón: Flemoi Frigidez: Frigidotasun

243 FRÍGIDO

Frígido: Frigido Geminar: Bikoiztu Fructosa: Fruktosa Gen: Gene Frustración: Frustrazio Género: Genero Fuerte: Sendo Genética: Genetika Fuerza: Indar Genético: Genetiko, genetika- Fuerza de cohesión: Kohesio-indar Genetista: Genetista Fuerza de fricción: Marruskadura-indar Genitourinario: Genitourinario, urogenital Fuerza de rozamiento: Marruskadura-indar Genoma: Genoma Fulminante: Fulminante, bat-bateko, berehalako Genotipo: Genotipo Función: Funtzio Geoda: Geoda Funcional: Funtzional Geriatría: Geriatria Fungiforme: Fungiforme Geriátrico: Geriatriko, geriatria- Fusiforme: Fusiforme, ardatz antzeko Gérmen: Germen Germinal: Germinal, ernamuin- Gestación: Haurdunaldi, ernaldi, sabelaldi G Gestar: Sabelean hazi Gigantismo: Erraldoitasun Galactóforo: Galaktoforo Ginecología: Ginekologia Galactosa: Galaktosa Ginecológico: Ginekologiko, ginekologia- Galvanismo: Galbanismo Ginecólogo: Ginekologo Gameto: Gameto Glande: Glande, zakil-moko Gammaglobulina: Gammaglobulina Glándula: Guruin Gammagrafía: Gammagrafia Glándula exocrina: Guruin exokrino Ganas de vomitar: Goragale, botagale, botagura, Glándula mamaria: Ugatz-guruin gonbitalarri, goralarri Glándula pituitaria: Guruin pituitario Ganglio: Gongoil Glándula salival: Listu-guruin Ganglio basal: Gongoil basal, oinaldeko gongoil Glándula sebácea: Bilgor-guruin Ganglio linfático: Gongoil linfatiko, nodulu linfa- Glándula sudorípara: Izerdi-guruin tiko Glandular: Guruin- Ganglionar: Ganglionar, gongoil- Glaucoma: Glaukoma Gangrena: Gangrena, pasmo Glicérido: Glizerido Gangrenar: Gangrenatu, pasmotu Glicerina: Glizerina Gangrenoso, -a: Gangrenoso Globo ocular: Begi-globo Garganta: Eztarri, zintzur Globular: Globular, globulu-formako Gas: Gas Globulina: Globulina Gas inerte: Gas geldo Glóbulo: Globulu Gasa: Gaza Glóbulo rojo: Globulu gorri Gaseoso: Gaseoso, gas- Glomérulo: Glomerulu Gasificar: Gasifikatu Glotis: Glotis Gastrectomía: Gastrektomia Glucemia: Gluzemia Gástrico: Urdaileko, gastriko, urdail- Glucídico: Gluzidiko Gastritis: Gastritis Glúcido: Gluzido Gastroenteritis: Gastroenteritis Glucógeno: Glukogeno Gastrolito: Gastrolito Glucolípido: Glukolipido Gastrovascular: Gastrobaskular Glucólisis: Glukolisi Gástrula: Gastrula Glucómetro: Glukometro Gastrulación: Gastrulazio Glucosa: Glukosa Gemación: Gemazio Gluten: Gluten Gemelo: Biki Glúteo: Gluteo Gemelo dicigótico: Biki dizigotiko, biki bibiteli- Golondrino: Gurintxo, zaldar no Gónada: Gonada Gemelo dizigótico: Biki dizigotiko, biki bibitelino Gonadotropina: Gonadotropina Gemelo monocigótico: Biki monozigotiko, biki Gonococia: Gonokozia unibitelino Gonococo: Gonokoko Gemelo siamés: Biki siamdar Gonorrea: Gonokozia Geminado: Geminatu Gota: Hezueri (oinetakoa)

244 HIDRÓFILO

Gota a gota: Tantaz tanta Hemostíptico: Odoljarioaren kontrako, antihe- Gotero: Tantaz tantako morragiko Grado: Gradu Hendidura: Arraildura, pitzadura, zisura Graduación: Graduazio Hendidura: Zisura Gragea: Gragea Hepático: Hepatiko, gibel Granulación: Pikortatze Hepatitis: Hepatitis Gránulo: Pikor Hepatología: Hepatologia Gravedad: Larritasun Heptano: Heptano Gripal: Gripe- Heredable: Heredagarri, jaraunsgarri Gripe: Gripe Heredar: Heredatu, jarauntsi Grupo: Talde Hereditario: Herentziazko, hereditario, ondoreta- Grupo funcional: Funtzio talde sunezko Grupo sanguíneo: Odol-talde Herencia: Herentzia, ondoretasun Guanina: Guanina Herida: Zauri Hermafrodismo: Hermafrodismo Hermafrodita: Hermafrodita, hermafroditiko H Hermafrodítico: Hermafroditiko Hernia: Hernia, eten Hábito: Ohitura, aztura Hernia umbilical: Zilbor-hernia, onfalozele, zil- Hálito: Hats bor-eten Halitosis: Halitosi Heroína: Heroina Hambre: Gose Heroinomanía: Heroinomania, heroinazaletasun Hambriento: Goseti Heroinómano: Heroinazale Hambruna: Gosete Herpes: Herpes, negel Haploide: Haploide Heterocigosis: Heterozigosi Haz: Faszikulu, bala, sorta Heterocigoto: Heterozigoto Hebefrenia: Hebefrenia Heterocromosoma: Heterokromosoma Hebefrénico: Hebefreniko Heterogamético: Heterogametiko Helio: Helio Heterogamia: Heterogamia Hélix: Helix Heteromorfismo: Heteromorfismo Hematíe: Hemati Heterosexual: Heterosexual Hematocrito: Hematokrito Heterosexualidad: Heterosexualitate Hematología: Hematologia Heterosis: Heterosi Hematólogo: Hematologo Hética: Hetika Hematoma: Hematoma Hético: Hetiko Hematopoyesis: Hematopoiesi Hexosa: Hexosa Hematopoyético: Hematopoietiko Hialino: Hialino Hematosis: Hematosi Hiato: Hiatu Hematuria: Hematuria Hibridación: Hibridazio Hembra: Eme Hibridar: Hibridatu Hemiplejía: Hemiplegia Hibridismo: Hibridismo Hemipléjico: Hemiplegiko Híbrido: Hibrido Hemisferio: Hemisferio Hidátide: Hidatide Hemodiálisis: Hemodialisi Hidatídico: Hidatidiko Hemofilia: Hemofilia Hidrargirismo: Hidrargirismo, hidrargirosi Hemofílico: Hemofiliko Hidrartrosis: Hidrartrosi Hemoglobina: Hemoglobina Hidratación: Hidratazio Hemopatía: Hemopatia Hidratar: Hidratatu Hemopoyesis: Hemopoiesi Hidrato: Hidrato Hemorragia: Odoljario, hemorragia Hidrato de carbono: Karbohidrato Hemorrágico: Hemorragiko Hidrocarburo: Hidrokarburo Hemorroide: Hemorroide, odol-piko, odoluzki Hidrocarburo aromático: Hidrokarburo aromatiko Hemostasia: Hemostasia Hidrocefalia: Hidrozefalia Hemostasis: Hemostasia Hidrocéfalo: Hidrozefalo Hemostático: Odoljarioaren kontrako, antihe- Hidrodinámica: Hidrodinamika morragiko Hidrófilo: Hidrofilo

245 HIDROFOBIA

Hidrofobia: Hidrofobia Hipotálamo: Hipotalamo Hidrófobo: Hidrofobo Hipotensión: Hipotentsio Hidrogenación: Hidrogenazio Hipotermia: Hipotermia Hidrógeno: Hidrogeno Histamina: Histamina Hidrólisis: Hidrolisi Histerectomía: Histerektomia Hidrolizar: Hidrolizatu Histeria: Histeria, histerismo Hidropesía: Hidropesia, anasarka Histérico: Histeriko Hidrópico: Hidropiko Histerismo: Histerismo Hidrosoluble: Hidrosoluble Histiocito: Histiozito Hidroterapia: Hidroterapia Histología: Histologia Hidroxilo: Hidroxilo Historia clínica: Historia kliniko Hidruro: Hidruro Historial clínico: Historia kliniko Hierba medicinal: Sendabelar Holotipo: Holotipo Hierro: Burdina Hombre: Gizon, gizaseme, gizonezko Hígado: Gibel Hombro: Sorbalda, besaburu, besagain Higiene: Higiene Homeópata: Homeopata Higiénico: Higieniko Homeopatía: Homeopatia Higienismo: Higienismo Homeopático: Homeopatiko Higienista: Higienista Homeostasia: Homeostasia, homeostasi Hilio: Hilo Homeostasis: Homeostasi Himen: Himen Homocigosis: Homozigosi Hinchazón: Hantura, handitu, inflamazio Homocigoto: Homozigoto Hioides: Hioide Homogeneidad: Homogeneotasun Hiperbárico: Hiperbariko Homogeneización: Homogeneizazio, homogenei- Hiperemia: Hiperemia zatze Hiperestesia: Hiperestesia Homogeneizador: Homogeneizagailu Hiperglucemia: Hipergluzemia Homogeneizar: Homogeneizatu, homogeneo Hipermétrope: Hipermetrope bihurtu Hipersensibilidad: Hipersentiberatasun Homogéneo: Homogeneo Hipersensible: Hipersentibera Homosexual: Homosexual Hipersomnia: Hipersomnia Homosexualidad: Homosexualitate Hipertensión: Hipertentsio Hongo: Onddo Hipertensivo: Hipertentsibo Hormiguear: Inurritu, sorgortu, sortu Hipertenso: Hipertentso Hormigueo: Inurridura Hipertermia: Hipertermia Hormona: Hormona Hipertrofia: Hipertrofia Hormonal: Hormonal, hormonazko Hipertrófico: Hipertrofiko Hospital: Ospitale, eritegi, eritetxe Hipnología: Hipnologia Hospital psiquiátrico: Ospitale psikiatriko Hipnosis: Hipnosi Hospitalización: Ospitalizazio, ospitaleratze Hipnótico: Hipnotiko Hospitalizar: Ospitaleratu, ingresatu Hipnotismo: Hipnotismo Hueso: Hezur Hipnotizador: Hipnotizatzaile Hueso cigomático: Hezur zigomatiko Hipnotizar: Hipnotizatu Hueso frontal: Hezur frontal, bekoki-hezur, kope- Hipo: Zotin ta-hezur Hipocampo: Hipokanpo Hueso lagrimal: Malko-hezur, hezur lakrimal, un- Hipocondría: Hipokondria gis Hipocondríaco: Hipokondriako Hueso malar: Hezur malar, hezur zigomatiko, zi- Hipocondrio: Hipokondrio, saihespe, saihets-azpi goma Hipocrómico: Hipokromiko Hueso maxilar: Matrailezur, masailezur Hipodermis: Hipodermis Hueso maxilar inferior: Beheko matrailezur, barai- Hipofagia: Hipofagia lezur, beheko masailezur Hipófisis: Hipofisi, guruin pituitario Hueso maxilar superior: Goiko matrailezur, goiko Hipogeo: Hipogeo masailezur Hipoglucemia: Hipogluzemia Hueso metatarsiano: Metatartso-hezur Hipomanía: Hipomania Hueso palatino: Hezur palatino Hipotalámico: Hipotalamiko Hueso parietal: Hezur parietal

246 INMISCIBLE

Hueso piramidal: Hezur piramidal Incompatible: Bateraezin, bateragaitz Hueso radio: Erradio hezur Inconsciencia: Konorterik ez Hueso sacro: Hezur sakro, errain-hezur Inconsciente: Inkontziente, konorterik gabe Hueso semilunar: Hezur semilunar Incontinencia: Inkontinentzia Hueso tarsiano: Tartso-hezur Incorruptible: Ustelezin Hueso temporal: Hezur tenporal, loki-hezur Incubación: Inkubazio Hueso vómer: Bomer hezur Incubadora: Inkubagailu Húmero: Humero, besahezur Incubar: Inkubatu Humor: Humore Incurable: Sendaezin, sendagaitz Humor acuoso: Humore urtsu Indicador de pH: pH-aren adierazle Humor vítreo: Humore beirakara Índice: Indize, adierazle Indigestión: Indigestio Indigesto: Digerigaitz I Indisoluble: Disolbaezin, disolbagaitz Indisponer: Ondoeztu, alditxartu, ondoezik jarri Ictericia: Ikterizia, larumin, min hori Indisposición: Ondoez, alditxar, egonezin, ezine- Ictiosis: Iktiosi gon Ictus: Iktus Indispuesto: Ondoezik Ideación: Ideiagintza Indoloro: Minik gabeko Identificación: Identifikazio Inductancia: Induktantzia Idiocia: Idiozia Inerte: Inerte, bizigabe Idiopatía: Idiopatia Inervación: Inerbazio Idiota: Idiota Inervar: Inerbatu Idiotismo: Idiozia Inextirpable: Erauztezin Íleo: Ileo Infancia: Haurtzaro Ileocecal: Ileozekal Infantilismo: Infantilismo Íleon: Ileon Infarto: Infartu Ileso: Kalterik gabe, zauririk gabe Infección: Gaizkoadura, infekzio, zoldura Ilíaco: Iliako Infeccioso: Infekzioso Ilion: Ilion Infectar: Gaizkoatu, infektatu Impermeabilidad: Iragazgaiztasun, iragazezintasun Infertilidad: Ernalezintasun Impermeabilizar: Iragazgaiztu Infestar: Izurritu Impermeable: Iragazgaitz Infiltración: Infiltrazio Implantación: Ezarpen Infiltrado: Infiltratu Implantar: Ezarri Inflamación: Hantura, handitu, inflamazio Imposibilitado: Ezindu, elbarri Inflamar: Handitu Impotencia: Inpotentzia, sexu-ezintasun Inflamatorio: Hanturazko, inflamatorio Impotente: Inpotente Infundíbulo: Infundibulu Impulso: Bulkada, kinada Infusorio: Infusorio Impulsor: Bulkatzaile Ingerir: Hartu Impureza: Ez-purutasun, zikintasun Ingestión: Ingestio Impuro: Ez-puru, ez-aratz, zikin Ingle: Iztarte, iztai, iztondo Imputrescible: Ustelgaitz Ingresar: Ingresatu Inacción: Gelditasun Inguinal: Iztarteko, iztarte- Inactividad: Aktibitaterik ez Inhalación: Inhalatze Inanición: Ahidura Inhalación: Inhalazio, inhalatze Inapetencia: Jangurarik ez Inhalador: Inhalagailu Inaudible: Entzunezin, entzungaitz Inhalar: Inhalatu Incapacidad: Ezintasun Inhibición: Inhibizio Incapacitado: Ezindu, elbarri Inhibidor: Inhibitzaile Incapacitar: Ezgaitu Inhibir: Inhibitu Incapaz: Ezgai Iniciador: Abiarazle Incisión: Ebaki, arraila, ebakidura, mozketa, moz- Injertador: Txertatzaile te, zulo Injertar: Txertatu, txertoa jarri Incoloro: Koloregabe, kolorge Injerto: Txerto-ehun, txertatze Incompatibilidad: Bateraezintasun Inmiscible: Nahastezin

247 INMOVILIZACIÓN

Inmovilización: Immobilizazio Interno: Barneko mediku Inmovilizar: Immobilizatu Interrumpir: Geldiarazi Inmune: Immune Intersticial: Zirrikituko, zirrituko Inmunidad: Immunitate Intervención: Ebakuntza Inmunitario: Immunitario Intervención quirúrgica: Ebakuntza kirurgiko Inmunización: Immunizazio Intestinal: Heste(eta)ko, heste- Inmunizador: Immunizatzaile Intestino: Heste inmunizante: Immunizatzaile Intestino ciego: Heste itsu Inmunizar: Immunizatu Intestino delgado: Heste mehar Inmunodeficiencia: Immunoeskasia, immunodefi- Intestino grueso: Heste lodi zientzia Intolerancia: Intolerantzia Inmunodepresivo: Immunodepresibo Intolerante: Intolerante Inmunodepresor: Immunodepresore, immunogu- Intoxicación: Intoxikazio txitzaile Intoxicar: Intoxikatu Inmunoglobulina: Immunoglobulina Intradérmico: Dermis barneko, azalpeko, intrader- Inmunología: Immunologia miko Inmunológico: Immunologiko Intramuscular: Gihar barneko, muskulu barneko Inmunólogo: Immunologo Intrauterino: Umetoki barneko Inmunoterapia: Immunoterapia Intravenoso: Zain barneko Innocuo: Ez-kaltegarri Introspección: Introspekzio, barne-behaketa Inocuidad: Ez-kaltegarritasun Introversión: Barnerakoitasun Inoculación: Inokulazio Introvertido: Barnerakoi Inocular: Inokulatu Introyección: Introjekzio Inocuo: Ez-kaltegarri Intubación: Intubazio, hodia sartze, hodi-sartze Inorgánico: Inorganiko Intubar: Intubatu, hodia sartu Insalivación: Listuztatze Invaginación: Inbaginazio Insalivar: Listuztatu Invaginar: Inbaginatu Insalubre: Kaltegarri, kalterako Inválido: Baliaezin Insano: Kaltegarri, kalterako Invasión: Inbasio Insaturación: Asegabetasun Invasor: Inbaditzaile Insaturado: Asegabe Inversión: Inbertsio Inseminación: Intseminazio Inviable: Bideraezin, eginezin Inseminación artificial: Intseminazio artifizial, Invidente: Itsu hazi-jartze Involución: Inboluzio Inseminar: Intseminatu Involución senil: Zahartzaroko inboluzio Insensibilización: Intsentsibilizazio Involuntario: Nahi gabeko Insensibilizar: Intsentsibilizatu Inyección: Injekzio Inserción: Txertatze Inyección hipodérmica: Injekzio hipodermiko Insolación: Intsolazio, eguzki-ukaldi Inyección intramuscular: Gihar barneko injekzio, Insoluble: Disolbaezin, disolbagaitz muskulu barneko injekzio Insomne: Insomniodun Inyección intravenosa: Zain barneko injekzio Insomnio: Insomnio, loezin Inyección subcutánea: Injekzio hipodermiko Inspiración: Arnasgora, arnas hartze, hasgorapen Inyectable: Injektagarri Instrumental: Tresneria Inyectar: Injektatu Insuficiencia: Gutxiegitasun Ion: Ioi Insuflación: Haize-emate Iónico: Ioniko Insuflar: Haize eman Iridología: Iridologia Insulina: Intsulina Iris: Iris Interacción: Eragin-truke Irradiación: Irradiazio Intercelular: Zelula arteko Irradiar: Irradiatu Intercostal: Saihets arteko Irreparable: Konponezin, erremediaezin, ezin kon- Interfase: Fasearte ponduzko, konponbiderik gabe, konponduezin Interfase: Interfase Irreversible: Itzulezin, atzeraezin Interferón: Interferon Irrigación: Irrigazio, garaztatze Internalizar: Barneratu, barruan sartu Irrigar: Irrigatu, garaztatu Internar: Ingresatu Irritabilidad: Narritakortasun, suminkortasun

248 LIFTING

Irritable: Haserrekor, suminkor, narritakor Lagrimoso: Negarti, negartsu Irritación: Narritadura, narritatze Laminilla: Xafla, lamina Irritante: Narritagarri, sumingarri Laringe: Laringe Irritar: Narritatu, sumindu Laríngeo: Laringeo Isomería: Isomeria Laringitis: Laringitis Isomerismo: Isomeria Laringología: Laringologia Isómero: Isomero Laringólogo: Laringologo Isotónico: Isotoniko Laringoscopia: Laringoskopia Isquemia: Iskemia Laringoscopio: Laringoskopio Isquiático: Iskiatiko Larvado: Larbatu Isquion: Iskion Lastimoso: Errukarri Istmo: Istmo Latencia: Sortasun Latente: Sor, ezkutu Lateral: Alboko, aldameneko, aldeko J Latido: Bihotz-taupada, taupada Latir: Taupadak egin Jalea: Jele Lavativa: Enema Jalea real: Erregina-jele Laxante: Laxante, heste-aringarri, libragarri Jarabe: Ziropa, xarabe Laxo: Laxo, lasai, nasai Jeringa: Xiringa Lecitina: Lezitina Jeringa hipodérmica: Xiringa hipodermiko Legaña: Makar, bekar Jeringar: Xiringatu, xiringaz sartu Legañoso: Makartsu, bekartsu Jeringuilla: Xiringa Legionella: Legionella Joven: Gazte Legionelosis: Legionelosi Jugo: Urin Legra: Legra Jugo pancreático: Pankreako urin Legrado: Kuretaje Juvenil: Gazte- Legrar: Kuretajea egin Juventud: Gaztaro Lengua: Mihi, mingain Lente: Leiar, lente Lentilla: Lentilla, ukipen-leiar K Lepra: Legenar, legen, legen beltz Leprosería: Legenardun-etxe Kilocaloría: Kilokaloria Leproso: Legenardun, legenartsu Lesión: Lesio Lesionar: Lesionatu, min egin, min hartu L Letal: Hilgarri Letárgico: Letargiko Laberinto: Labirinto Letargo: Letargia, lozorro Labio: Ezpain Leucemia: Leuzemia Labio leporino: Erbi-ezpain Leucémico: Leuzemiko Laboratorio: Laborategi Leucoblasto: Leukoblasto Lacrimal: Malko- Leucocito: Leukozito Lacrimógeno: Negar-eragile Leucocitosis: Leukozitosi Lacrimógeno: Negargarri Leucodermia: Leukodermia Lactante: Bularreko haur, edoskitzaile, titiko haur Leucodérmico: Leukodermiko Lactar: Bularra hartu, edoski, titia hartu Leucoencefalitis: Leukoentzefalitis Láctico: Laktiko Leucoma: Leukoma Lactífero: Galaktoforo Leucopenia: Leukopenia Lactífero: Laktifero Leucoplasia: Leukoplasia Lactona: Laktona Leucopoyesis: Leukopoiesi Lactosa: Laktosa Leucorrea: Leukorrea Lágrima: Malko Leucosis: Leukosi Lagrimal: Malko- Leve: Arin Lagrimar: Malkoak isuri Licantropía: Likantropia Lagrimear: Malkoak isuri Licántropo: Likantropo Lagrimeo: Malko-jario Lifting: Lifting, azal-tiratu

249 LIGADURA

Ligadura: Lotura, esteka M Ligamento: Lotailu Ligar: Lotu Macho: Ar Linfa: Linfa Macrocefalia: Makrozefalia Linfático: Linfatiko Macrocéfalo: Makrozefalo Linfocito: Linfozito Macromolécula: Makromolekula Linfoide: Linfoide Macroscópico: Makroskopiko Linfoideo: Linfoide Mácula: Makula Lingual: Mihiko, mihi- Madre: Ama Linimento: Linimentu Madre de leche: Inude Lipasa: Lipasa Maduración: Heltze Lípido: Lipido Madurar: Heldu Lipoide: Lipoide Madurez: Heldutasun, nagusitasun Lipoideo: Lipoide Maduro: Heldu Lipólisis: Lipolisi Magnesia: Magnesia Lipoma: Lipoma Magnesio: Magnesio Liposoluble: Liposoluble Magnetoscopio: Magnetoskopio Liposucción: Liposukzio Magullar: Mailatu Lipotimia: Lipotimia Mahonesa: Maionesa Líquido amniótico: Likido amniotiko Maicena: Artirin Líquido cefalorraquideo: Likido zefalorrakideo, Maíz: Arto likido zerebroespinal Mal de altura: Mendi-gaitz Lisiar: Elbarritu, herbaldu Malaria: Malaria Lisis: Lisi Maleolo: Maleolo Litiasis: Litiasi Malestar: Ondoez, alditxar, egonezin, ezinegon Llaga: Ultzera Malformación: Malformazio Llorar: Negar egin Maligno: Gaizto Lobanillo: Lupu, txori Maltosa: Maltosa Lobectomía: Lobektomia Maltrecho: Zauritu, hebaindu, jipoitu, kolpatu, Lobotomía: Lobotomia makatu Lobulado: Lobulatu Mama: Bular, titi, ugatz Lobular: Lobular, gingil- Mamada: Edoskialdi, edoskitze Lóbulo: Lobulu, gingil Mamar: Bularra hartu, edoski, titia hartu Lóbulo temporal: Lobulu tenporal Mamario: Mamario, titi-, ugatz- Loco: Ero, burutik egin, nahasi, zoro Mamífero: Ugaztun Locomoción: Lokomozio Mamografía: Mamografia Locomotor: Lokomotor, lokomozio- Manco: Besomotz, besobakar, maingu Locura: Erotasun, zorotasun Mandíbula: Beheko matrailezur, barailezur, behe- Logopeda: Logopeda ko masailezur Logopedia: Logopedia Mango: Helduleku, kirten Logorrea: Logorrea Maní: Kakahuete Lombriz intestinal: Heste-zizare, bizio Manía: Mania Loquios: Lokio Manía persecutoria: Pertsekuzio-mania, eseste-ma- Lordosis: Lordosi nia, jazarpen-mania Lucidez: Argitasun, buru-argitasun Maníaco: Maniako Lúcido: Argi, buru-argi, zentzuzko Manicomio: Zoroetxe, eroetxe Lúcido: Zuhur, burutsu, zentzudun Manifestar: Agerian jarri, agertu, azaldu Lumbago: Lunbago, lunbalgia Mano: Esku Lumbalgia: Lunbago, lunbalgia Mantequilla: Gurin Lumbar: Lunbar, gerri-, gerrialdeko Manzana: Sagar Lúnula: Lunula Manzanilla: Kamamila Lupia: Lupu, txori Marca: Arrasto Lupus: Lupus Marcapasos: Taupada-markagailu Luxación: Luxazio, dislokazio, lokadura, zainarta- Marear: Zorabiatu, burua joan tu Mareo: Zorabio Luxar: Luxatu, dislokatu, lokatu Marihuana: Marihuana

250 METANAL

Masaje: Masaje Melanocito: Melanozito Masajista: Masajista, masaje-emaile Melanodermia: Malanodermia Masoquismo: Masokismo Melanoma: Melanoma Masoquista: Masokista Melanosis: Melanismo Mastectomía: Mastektomia Membrana: Mintz Masticador: Murtxikatzaile, mastekatzaile Membrana celular: Zelula-mintz, mintz plasmati- Masticar: Murtxikatu, mastekatu ko Mastitis: Mastitis Membrana nuclear: Nukleo-mintz, mintz nuklear Mastoide: Mastoide Membrana plasmática: Mintz plasmatiko Mastoideo: Mastoideo Membrana semipermeable: Mintz erdi iragazkor Mastoides: Mastoide Membrana serosa: Mintz seroso Masturbación: Masturbazio Membrana sinovial: Mintz sinobial Masturbarse: Masturbatu Membrana timpánica: Tinpano, belarri-mintz, Matasanos: Petrikilo, sasimediku mintz tinpaniko Materia: Materia Membranoso: Mintzezko Materia láctea: Esneki Mendelismo: Mendelismo Materia orgánica: Materia organiko Meninge: Meninge Material: Material Meningeo: Meningeo, meninge- Maternidad: Amaberrien atal, amatasun Meningitis: Meningitis Matraz aforado: Matraz aforatu, matraz bolume- Meningococo: Meningokoko triko Meñique: Hatz txiki Matriz: Umetoki, utero Menisco: Menisko Matrona: Emagin Menopausia: Menopausia Maxilar: Matrailezur-, baraila-, masailezur- Menopáusico: Menopausiko Mear: Pixa egin, txiza egin Menorragia: Menorragia Meconio: Mekonio Menstruación: Hileko, menstruazio Mediastino: Mediastino Menstruar: Hilekoa izan Medicación: Medikazio Mental: Mental, buru-, gogamen- Medicamento: Sendagai, botika, farmako, medika- Mente: Gogamen mentu Mentol: Mentol Medicamentoso: Sendagai- Mentolado: Mentoldun Medicar: Medikatu, botikak eman, botikak hartu Mentón: Kokots Medicina: Medikuntza Mercurio: Merkurio, zilarbizi Medicina del trabajo: Lan-medikuntza Mercurocromo: Merkurokromo Medicina deportiva: Kirol-medikuntza Mesenterio: Mesenterio Medicina interna: Barne-medikuntza Mesoblasto: Mesoblasto, mesodermo Medicina laboral: Lan-medikuntza Mesocéfalo: Mesozefalo Medicina legal: Medikuntza legal Mesomería: Mesomeria Medicina preventiva: Prebentzio-medikuntza, me- Mesomero: Mesomero dikuntza prebentibo Mesomorfo: Mesomorfo Medicina social: Medikuntza sozial Mestizaje: Mestizaje Médico: Mediku, sendagile Mestizo: Mestizo Médico de familia: Familia-mediku, etxe-mediku Metabólico: Metaboliko Médico forense: Auzitegi-mediku Metabolismo: Metabolismo Médula: Muin Metabolismo basal: Metabolismo basal Médula adrenal: Muin adrenal Metacarpiano: Metakarpoko, metakarpo- Médula espinal: Bizkarrezur-muin Metacarpo: Metakarpo Médula oblongada: Muin oblongatu Metacentro: Metazentro Médula ósea: Hezur-muin Metadona: Metadona Médula suprarenal: Giltzurrun gainekoaren muin Metafase: Metafase Medular: Muineko Metamería: Metameria, metamerismo Meiosis: Meiosi Metamerismo: Metamerismo Mejilla: Masail Metámero: Metamero Mejora: Hobekuntza Metamórfico: Metamorfiko Melanina: Melanina Metamorfosis: Metamorfosi Melanismo: Melanismo Metanal: Metanal

251 METÁSTASIS

Metástasis: Metastasi Mongólico: Mongoliko, mongoliar Metatarsiano: Metatartsoko, metatartso- Mongolismo: Mongolismo, Down-en sindrome Metatarso: Metatartso Mongoloide: Mongoloide Metazoo: Metazoo Monocigótico: Monozigotiko Meteorismo: Meteorismo Monocito: Monozito Meteorizar: Meteorizatu Monoclonal: Monoklonal Metileno: Metileno Monómero: Monomero Metílico: Metiliko Mononuclear: Nukleobakar, mononuklear Metionina: Metionina Monorquidia: Monorkidia Metódico: Metodiko Monorquídico: Monorkidiko Método: Prozedura, eginbide, jarraibide, metodo Monosacárido: Monosakarido Método de obtención: Lorbide Moquillo: Mukieri Metodología: Metodologia Moradura: Ubeldu, beltzune, ubeldura Metritis: Metritis Moratón: Ubeldu, beltzune, ubeldura Mialgia: Mialgia Morbididad: Morbilitate, erikortasun Miasma: Miasma Mórbido: Morbido, erigarri Micción: Gernu-egite, pixa-egite Morbilidad: Morbilitate, erikortasun Micela: Mizela Morboso: Morboso Micosis: Mikosi Mordedura: Hozkada, ausiki Microbiano: Mikrobiozko, mikrobio- Morder: Hozka egin, ausiki Microbio: Mikrobio Mordida: Hozkada, ausiki Microbio patógeno: Mikrobio patogeno Mordido: Hozkatu Microbiología: Mikrobiologia Mordisco: Hozkada, ausiki Microcefalia: Mikrozefalia Mordisquear: Karraskatu Microcéfalo-a: Mikrozefalo Morfina: Morfina Microcirugía: Mikrokirurgia Morfinomanía: Morfinomania Microcristal: Mikrokristal Morfinómano: Morfinomano, morfinazale Micrómetro: Mikrometro Morfología: Morfologia Microonda: Mikrouhin Morir: Hil, azken arnasa eman Microorganismo: Mikroorganismo Mortal: Hilgarri, hilkor Microscopía: Mikroskopia Mortalidad: Hilkortasun Microscópico: Mikroskopiko Mortandad: Heriotza multzo Microscopio: Mikroskopio Mortificación: Mortifikazio, hildura Midriasis: Midriasi Mórula: Morula Mielina: Mielina Mosaico: Mosaiko Mielitis: Mielitis Motivación: Motibazio Migraña: Migraina Movilidad: Mugikortasun, higikortasun Miliar: Miliar Mucosa: Mukosa, muki-mintz Miocardio: Miokardio Mucoso: Mukitsu Miocarditis: Miokarditis Mucoso: Mukoso Mioma: Mioma Muela: Hagin Miopatía: Miopatia Muerte: Heriotza Miope: Miope Muerto: Hildako, hil Miopía: Miopia Muestra: Lagin Miosis: Miosi Muleta: Makulu Miscibilidad: Nahaskortasun Multicelular: Multizelular Miscible: Nahaskor Muñeca: Eskumutur Mitocondria: Mitokondrio Muñequera: Eskumuturreko Mitosis: Mitosi Muñón: Muinoi, motzondo Mitral: Mitral Musculación: Muskulazio Mixedema: Mixedema Muscular: Muskular, gihar-, muskulu-, muskulu- Mixomatosis: Mixomatosi ko Moco: Muki Musculatura: Muskulatura, giharreria Molar: Atzeko hagin Músculo: Muskulu, gihar Molécula: Molekula Músculo diafragma: Diafragma gihar Molecular: Molekular Músculo frontal: Kopetako gihar

252 NODO SINUSAL

Músculo glúteo: Ipurmasaileko gihar Nervio: Nerbio Músculo palmar: Ahur-gihar Nervio olfativo: Usaimen-nerbio Músculo pectíneo: Gihar pektineo Nervio olfatorio: Usaimen-nerbio Músculo pectoral: Gihar pektoral, bularreko Nervio pneumogástrico: Nerbio pneumogastriko gihar Nervio trigémino: Nerbio trigemino Músculo pectoral mayor: Bularreko gihar handi Nervio vago: Nerbio bago, nerbio pneumogastri- Músculo pectoral menor: Bularreko gihar txiki ko Músculo peroneo: Perone-gihar, peroneko gihar Nerviosismo: Urduritasun, artegatasun Músculo pterigoides: Gihar pterigoide Nervioso: Nerbio- Músculo risorio: Gihar errisorio, barre-gihar, irri- Nervioso: Urduri gihar Neumocistosis: Pneumozistosi Músculo sartorio: Gihar sartorio Neumococo: Pneumokoko Músculo semimembranoso: Erdi mintzezko gihar Neumogástrico: Pneumogastriko Músculo semitendinoso: Gihar semitendinoso Neumología: Pneumologia Músculo serrato: Gihar zerradun Neumólogo: Pneumologo Músculo sóleo: Soleo gihar Neumonía: Pneumonia, alborengo Músculo trapecio: Trapezio gihar Neumopatía: Pneumopatia Músculo tríceps: Trizeps gihar Neumotórax: Pneumotorax Musculoso: Gihartsu Neuralgia: Neuralgia Muslo: Izter Neurálgico: Neuralgiko Mutación: Mutazio Neurastenia: Neurastenia Mutante: Mutante Neurasténico: Neurasteniko Mutilación: Mutilazio Neurita: Neurita, axoi Mutilar: Mutilatu Neurítico: Neuritiko Neuritis: Neuritis Neurobiología: Neurobiologia N Neurocirugía: Neurokirurgia Neurocirujano: Neurokirurgialari Nacer: Jaio, sortu Neuroendocrinología: Neuroendokrinologia Nacimiento: Jaiotza, sortze Neuroesqueleto: Endoeskeleto Nacimiento: Sortze, sorkuntza Neurofisiología: Neurofisiologia Nalga: Ipurmasail Neuroglia: Neuroglia, glia Nalgas: Ipurdi Neurolepsia: Neurolepsia NANDA: NANDA Neuroléptico: Neuroleptiko Narcolepsia: Narkolepsia Neurología: Neurologia Narcoléptico: Narkoleptiko Neurólogo: Neurologo Narcosis: Narkosi Neuromuscular: Neuromuskular Narcosis basal: Narkosi basal Neurona: Neurona Náusea: Goragale, botagale, botagura, gonbitalarri, Neuronal: Neuronako, neurona-, neuronaren goralarri Neuropatía: Neuropatia Necesidad: Behar Neuropsicología: Neuropsikologia Necrosis: Nekrosi Neuropsiquiatría: Neuropsikiatria Nefrectomía: Nefrektomia Neuroquirúrgico: Neurokirurgiko, neurokirurgia- Nefrítico: Nefritiko Neurosis: Neurosi Nefritis: Nefritis Neurótico: Neurotiko, neurosi- Nefrología: Nefrologia Neurovegetativo: Neurobegetatibo Nefrólogo: Nefrologo Nicotina: Nikotina Nefrosis: Nefrosi, sindrome nefrotiko Nictalopía: Niktalopia Nefrótico: Nefrotiko Niño: Haur, ume Nematocisto: Nematozisto Nitrogenado: Nitrogenatu Neonatal: Neonatal, jaioberriko Nitrógeno: Nitrogeno Neonato: Jaioberri Nitroglicerina: Nitroglizerina Neoplasia: Neoplasia Nodo: Nodo Neoplasma: Neoplasma Nodo auriculoventricular: Nodo aurikulobentri- Neoplastia: Neoplastia kular Neotenia: Neotenia Nodo sinusal: Nodo sinusal

253 NODULAR

Nodular: Nodular, nodulu- Oído: Belarri Nódulo: Nodulu Oído externo: Kanpo-belarri Nódulo linfático: Nodulu linfatiko Oído interno: Barne-belarri Nonato: Zesareaz jaio Oído medio: Erdiko belarri Nosografía: Nosografia Oir: Entzun Nosología: Nosologia Ojera: Betazpi Notocorda: Notokorda Ojeroso: Betazpitsu Nublarse los ojos: Begiak lausotu Ojo: Begi Nuca: Garondo Oler: Usaindu, usain egin Núcleo: Nukleo Olfativo: Usaimen- Nucleófilo: Nukleofilo Olfato: Usaimen Nucléolo: Nukleolo Oligoelemento: Oligoelementu Nucleótido: Nukleotido Oligofrenia: Oligofrenia Nudosidad: Nudositate Oligofrénico: Oligofreniko Nuez (de Adán): Zintzur-korapilo, zintzur-sagar Oligómero: Oligomero Nulípara: Erdigabe, nuliparo Olor: Usain Nutrición: Nutrizio Oloroso: Usaintsu Nutriente: Elikagai Olvidadizo: Ahanzkor, ahazkor Nutrir: Elikatu Olvidar: Ahantzi, ahaztu Nutritivo: Elikagarri Ombligo: Zilbor Ombliguero: Zilborreko Omóplato: Omoplato, eskapula O OMS (Organización Mundial de la Salud): OME (Osasunerako Mundu Erakundea) Obesidad: Obesitate, gizeneri, gizentasun, lodita- Oncogén: Onkogene sun Oncogénico: Onkogeno Obeso: Obeso, oso gizen, oso lodi Oncología: Onkologia Obliterar: Obliteratu Oncológico: Onkologiko Observable: Behagarri Oncólogo: Onkologo Observación: Behaketa Ondulación: Uhindura Observar: Behatu Onicofagia: Onikofagia Obsesión: Obsesio Onírico: Oniriko Obsesionante: Obsesibo Onirismo: Onirismo Obsesivo: Obsesibo Ontogénesis: Ontogenesi Obstetra: Obstetra, tokologo Ontogenético: Ontogenetiko Obstetricia: Obstetrizia, tokologia Oocito: Obozito, oozito Obstétrico: Obstetriko Operar: Ebakuntza egin, operatu Obstrucción: Buxadura, ixte Órgano: Organo Obstruir: Buxatu, itxi Órgano de fonación: Fonazio-organo Obturador: Buxatzaile Órgano genital: Sexu-organo, organo genital Ocasional: Aldizkako Organo sensorial: Zentzumen-organo, sentimen- Ocasionar: Eragin, probokatu, sorrarazi organo Occipital: Okzipital Orina: Gernu Occipucio: Okzipuzio Oscilación: Oszilazio Ocular: Okular Oscilatorio: Oszilakor, oszilazio- Oculista: Okulista Oscilógrafo: Oszilografo Odontología: Odontologia Osciloscopio: Osziloskopio Odontólogo: Odontologo Óseo: Hezur- Oficinal: Ofizinal Osificación: Osifikazio, hezurtze Oftalmía: Oftalmia Osificación membranosa: Mintzezko osifikazio, Oftálmico: Oftalmiko mintzezko hezurtze Oftalmología: Oftalmologia Osificarse: Osifikatu, hezurtu Oftalmológico: Oftalmologiko Osmómetro: Osmometro Oftalmólogo: Oftalmologo Ósmosis: Osmosi Oftalmoscopia: Oftalmoskopia Osmótico: Osmotiko Oftalmoscopio: Oftalmoskopio Osteoblasto: Osteoblasto

254 PATERNIDAD

Osteoclasto: Osteoklasto Pancreático: Pankreatiko, pankreako Osteomalacia: Osteomalazia Pandemia: Pandemia Osteópata: Osteopata Pandémico: Pandemiko Osteopatía: Osteopatia Panículo adiposo: Gantz-panikulu Osteoplastia: Osteoplastia Pantorrilla: Zango-sagar, aztal Osteoporosis: Osteoporosi Papel de tornasol: Tintaroi-paper Otalgia: Otalgia Paperas: Hazizurri(ak) Otitis: Otitis Papila: Papila Otología: Otologia Papila gustativa: Dastamen-papila Otorrinolaringología: Otorrinolaringologia Papiloma: Papiloma Otorrinolaringólogo: Otorrinolaringologo Pápula: Papula Otoscopio: Otoskopio Parabiosis: Parabiosi Ovárico: Obariko, obulutegi- Parafina: Parafina Ovario: Obulutegi, obario Parálisis: Paralisi, elbarritasun Ovocélula: Obozelula Paralítico: Ezindu, elbarri Ovocito: Obozito, oozito Paralítico: Paralitiko, herbal Ovulación: Obulazio Paralización: Paralizatze Ovular: Obulatu Paralizar: Paralizatu Óvulo: Obulu, obozelula Paramnesia: Paramnesia Oxhidrilo: Oxhidrilo Paranoia: Paranoia Oxiacetilénico: Oxiazetileniko Paranoico: Paranoiko Oxidable: Oxidakor Paranoide: Paranoide Oxidación: Oxidazio Paraplejía: Paraplegia Oxidante: Oxidatzaile Parapléjico: Paraplegiko, paraplegia-, paraplegia- Oxidar: Oxidatu dun Óxido: Oxido Parapsicología: Parapsikologia Oxigenación: Oxigenazio Parapsicológico: Parapsikologiko Oxigenado: Oxigenatu Parapsicólogo: Parapsikologo Oxigenar: Oxigenatu Parasimpático: Parasinpatiko Oxígeno: Oxigeno Parasitario: Bizkarroi-, parasito- Parásito: Bizkarroi Parasitología: Parasitologia P Parasitosis: Parasitosi Paratifoideo/a: Paratifoide Paciente: Gaixo Paratipo: Paratipo Paciente: Paziente, eri, gaixo Pared: Pareta Paladar: Ahosabai Parénquima: Parenkima Paladar blando: Ahosabai bigun Paresia: Paresia Paladar duro: Ahosabai gogor, hezurrezko ahosabai Paresis: Paresia Paladar óseo: Hezurrezko ahosabai Parestesia: Parestesia Palatal: Ahosabaiko, ahosabai-, palatino Parietal: Parietal Palatino: Ahosabaiko, palatino Parir: Erditu, umea izan Paliar: Arindu, ematu Paro cardíaco: Bihotz-gelditze Paliativo: Aringarri, leungarri Parodoncio: Parodonto Palidecer: Zurbildu, histu, zuritu Parodontosis: Parodontosi Palidez: Zurbiltasun, histasun Parótida: Parotida Pálido: Zurbil, hits Parotiditis: Parotiditis, hazizurri(ak) Palio: Palio Paroxismo: Paroxismo Pallium: Pallium Párpado: Betazal Palma: Esku-ahur Partenogénesis: Partenogenesi Palpitación: Bihotz-taupada, palpitazio Parto: Erditze, haurgintza Palpitante: Taupakari (bihotzaz), pilpirakari Parto prematuro: Garaiz aurreko erditze Pálpito: Bihozkada Parto sin dolor: Minik gabeko erditze Palúdico: Paludiko Parturienta: Erdiberri, erdi-urren dagoen Paludismo: Paludismo Pastilla: Pilula Páncreas: Pankrea Paternidad: Aitatasun, gurasotasun

255 PATOGENIA

Patogenia: Patogenia Perjudicial: Kaltegarri, kalterako Patógeno: Patogeno Perleche: Perletxe Patología: Patologia Permeabilidad: Iragazkortasun Patología vegetal: Landare-patologia Permeabilizar: Iragazkortu Patológico: Patologiko Permeable: Iragazkor Pectinado: Pektinatu Peroné: Perone hezur Pectiniforme: Pektinatu Peroneo: Peroneo, perone- Pedagogía: Pedagogia Peróxido: Peroxido Pedagógico: Pedagogiko, pedagogia-, pedagogiaren Persistente: Iraunkor Pedagogo: Pedagogo Persona: Pertsona Pediatra: Pediatra Perspiración: Izerdi Pediatría: Pediatria Perturbación: Asaldu Pediátrico: Pediatriko, pediatria- Perturbado: Ero, nahasi, zoro Pediculado: Pedunkulatu Perturbar: Erotu, burutik egin, nahasi, zoratu Pedículo: Pedikulu Perversión: Perbertsio Pedicuro: Pedikuro Perversión sexual: Sexu-perbertsio Pedo: Puzker, putz Pervertido: Perbertitu Pedofilia: Pedofilia Pervivir: Iraun Pedunculado: Pedunkulatu Pesadez: Pisutasun, astuntasun Pedúnculo: Pedunkulu, txorten Pesadez de estómago: Urdail-pisutasun Pelagra: Pelagra Pesadilla: Amesgaizto Pelo: Ile, bilo Pesado: Astun Peludo: Iletsu, bilotsu Pesar: Pisatu, pisua izan Pelviano: Pelbiano Peso: Balantza, pisu Pelvis: Pelbis Peso atómico: Pisu atomiko Pelvis renal: Giltzurrun-pelbis Peso molecular: Pisu molekular Pene: Zakil Pestaña: Betile Penetración: Barneratze, sartze Pestañear: Kliskatu Penetrar: Barneratu, barruan sartu, sartu Pestañeo: Kliska, betikara Penetrar: Sartu Peste: Izurri Pénfigo: Penfigo Peste bubónica: Izurri buboniko Penicilina: Penizilina Petequia: Petekia Pentámero: Pentamero Petroquímica: Petrokimika Pepsina: Pepsina Pezón: Titiburu, bular-punta Peptídico: Peptidiko Piamadre: Piamater Péptido: Peptido Picar: Azkura izan, ziztatu Perfil: Profil, soslai Picazón: Azkura Perforación: Zulaketa, zulatze Picor: Azkura Perforar: Zulatu Pie: Oin Perfusión: Perfusio Piedra: Harri Pericárdico: Perikardiko Piel: Larruazal Pericardio: Perikardio Pierna: Zango, berna Pericarditis: Perikarditis Piojo: Zorri Pericíclico: Perizikliko Piorrea: Piorrea, zorne-isuri Perímetro: Perimetro Piorrea alveolar: Piorrea albeolar Perinatal: Perinatal Pipeta: Pipeta Periné: Perineo Pirético: Piretiko Perineumonía: Peripneumonia Piretología: Piretologia Periódico: Periodiko Pirexia: Pirexia Período: Periodo Piridina: Piridina Periostio: Periostio Piriforme: Udare-formako Perístalsis: Peristaltismo Pirimídico: Pirimidiko Peristáltico: Peristaltiko Pirimidina: Pirimidina Peristaltismo: Peristaltismo Pirógeno: Pirogeno Peritoneo: Peritoneo Pirosis: Pirosi, bihotzerre Peritonitis: Peritonitis Pisiforme: Pisiforme

256 PROMINENCIA

Pitiriasis: Pitiriasi Poro: Poro Pituita: Pituita Positrón: Positroi Placa: Plaka Posnatal: Jaiotza ondoko, jaiotza osteko Placa bacteriana: Bakterio-plaka Posología: Posologia Placebo: Plazebo Posparto: Erditze ondoko, erditze osteko Placenta: Plazenta, karen Postoperatorio: Ebakuntza ondoko, ebakuntza osteko Placentación: Plazentazio, karentze Póstumo: Hilondoko, hil ondoko, hil osteko Planta: Oinzola, oinazpi Práctica: Praktika Plantar: Oinzolako, plantar Practicante: Praktikante Plantilla: Eredu, molde Prematuro: Garaiz aurreko, behar baino lehenago- Plaqueta: Plaketa, tronbozito ko, sasoi aurreko Plasma: Plasma Premenstrual: Hilekoaren aurreko Plasma sanguíneo: Odol-plasma Premolar: Aurreko hagin Plasmático: Plasmatiko, plasma- Prenatal: Jaio aurreko Plasmodio: Plasmodio Preoperatorio: Ebakuntza aurreko Plasmodium: Plasmodium, plasmodio Preparación: Prestakin Plastia: Plastia Prepucio: Prepuzio, moko-azal Plasto: Plasto Presbiopía: Presbiopia, presbizia Platino: Platino Présbita: Presbita, presbiope Plétora: Pletora Preservativo: Preserbatibo Pletórico: Pletoriko Presión arterial: Presio arterial, tentsio arterial Pleura: Pleura, anderrai Prevención: Prebentzio Pleuresía: Pleuresia, pleuritis Prevenir: Prebenitu, aurrea hartu, aurrez zaindu Pleurítico: Pleuritiko Preventivo: Prebentibo Pleuritis: Pleuritis Priapismo: Priapismo Plexo: Plexo Primario: Primario Plomo: Berun Primeriza: Amaberri Pluricelular: Plurizelular, zelulaniztun Primigenio: Jatorrizko Plurinuclear: Nukleoaniztun Primípara: Amaberri Plutonio: Plutonio Primordio: Primordio Podagra: Hezueri (oinetakoa) Probabilidad: Probabilitate Podología: Podologia Probar: Frogatu, probatu Podólogo: Podologo Probeta: Probeta Polialcohol: Polialkohol Problema: Arazo, problema Poliamida: Poliamida Procariota: Prokarioto Poliartritis: Poliartritis Procariótico: Prokariotiko Policlínica: Poliklinika Procedencia: Jatorri, etorki Polidipsia: Polidipsia Procedimiento: Prozedura, eginbide, jarraibide, Polietileno: Polietileno metodo Polifagia: Polifagia Proceso: Prozesu Polífago: Polifago Proceso febril: Sukarraldi Polimerización: Polimerizazio Procreación: Ugaltze Polimerizar: Polimerizatu Procrear: Ugaldu Polímero: Polimero Pródromo: Prodromo Polimorfismo: Polimorfismo, heteromorfismo Profase: Profase Polinosis: Polinosi Profiláctico: Profilaktiko Poliomielítico: Poliomielitiko Profilaxis: Profilaxi Poliomielitis: Poliomielitis Profundo: Sakon Poliploide: Poliploide Progesterona: Progesterona Poliploidía: Poliploidia Prognatismo: Prognatismo Pólipo: Polipo Prognato: Prognatu Polisacárido: Polisakarido Prolapso: Prolapso Poliuria: Poliuria Prolepsis: Prolepsi Polo: Polo Proliferar: Ugaldu Pomada: Pomada, gantzuki, ukendu Promedio: Batez besteko Porfirizar: Haustu, birrindu, xehatu Prominencia: Irtengune, protuberantzia

257 PROMINENTE

Prominente: Irten Psicotropo: Psikotropo Promontorio: Gailur, muino, tontor Psique: Psike Pronación: Pronazio Psiquiatra: Psikiatra Pronador: Pronatzaile Psiquiátrico: Psikiatriko, psikiatria- Pronosticar: Iragarri Psíquico: Psikiko Pronóstico: Pronostiko Psiquitría: Psikiatria Pronóstico reservado: Pronostiko zehaztugabe Psoas: Psoas Propagación: Hedatze, barreiatze, hedapen Psoriasis: Psoriasi Propagar: Hedatu, barreiatu, zabaldu Pubertad: Pubertaro Propicio: Egoki Púbico: Pubiseko, pubis- Propiedad: Propietate Pubis: Pubis Proporcional: Proportzional Puente: Zubi Prospecto: Prospektu Puérpera: Amaberri Próstata: Prostata Puerperal: Puerperal, puerperioko Protección: Babes Puerperio: Puerperio, sabelondo Proteico: Proteiko, proteiniko Pulgar: Hatz lodi, erpuru Proteína: Proteina, proteido, protido Pulmón: Birika Prótesis: Protesi Pulmonar: Biriketako Protisto: Protisto Pulmonía: Pneumonia Protón: Protoi Pulpejo: Mami Protónico: Protoniko Pulsación: Pultsazio Protoplasma: Protoplasma Pulsar: Pultsua hartu Protozoo: Protozoo Pulsión: Irrika Protuberancia: Irtengune, protuberantzia Pulso: Pultsu Protuberante: Irten Punción: Sastada Proveniencia: Jatorri, etorki Punción: Ziztada, sastada Provocar: Eragin, probokatu, sorrarazi Puño: Ukabil Proximidad: Inguru Punta: Punta, mutur Próximo: Gertu, hurbil Punto: Puntu Pruriginoso: Pruriginoso Pupila: Begi-nini Prurigo: Prurigo Purga: Laxante, heste-aringarri, libragarri Prurito: Prurito Purgación: Purgazio Psicastenia: Psikastenia Púrico: Puriko Psicasténico: Psikasteniko Purina: Purina Psicoanálisis: Psikoanalisi Purulencia: Zornadura Psicoanalista: Psikoanalista Purulento: Zornedun, zornetsu Psicoanalítico: Psikoanalitiko Pus: Zorne, hiro Psicoanalizar: Psikoanalizatu Psicofisiología: Psikofisiologia Psicoléptico: Psikoleptiko Q Psicología: Psikologia Psicológico: Psikologiko, psikologia- Quelato: Kelato Psicólogo: Psikologo Quemadura: Erredura Psicometría: Psikometria Quemazón: Sumin, erremin, sumindura Psicomotor: Psikomotor Queratina: Keratina Psicomotricidad: Psikomotrizitate Quilífero: Kilifero Psicopatología: Psikopatologia Quilo: Kilo Psicopatológico: Psikopatologiko Química: Kimika Psicosis: Psikosi Química analítica: Kimika analitiko Psicosis maníaco-depresiva: Psikosi maniako-de- Química física: Kimika fisiko presibo Química inorgánica: Kimika inorganiko, kimika Psicoterapeuta: Psikoterapeuta ez-organiko, kimika mineral Psicoterapéutico: Psikoterapeutiko Química mineral: Kimika mineral Psicoterapia: Psikoterapia Química orgánica: Kimika organiko Psicótico: Psikotiko Químico: Kimikari Psicotrópico: Psikotropo Quimiorrecepción: Kimiorrezepzio

258 REPRODUCCIÓN SEXUAL

Quimiosíntesis: Kimiosintesi Receta: Errezeta Quimiotaxis: Kimiotropismo Receta médica: Medikuaren errezeta Quimioterapia: Kimioterapia Recetar: Errezetatu, agindu Quimiotrofo: Kimiotrofo Recetario: Errezetategi Quimiotropismo: Kimiotropismo Rechazo: Errefusatze Quimo: Kimo Recidivante: Errepikatu Quinina: Kinina Recién nacido: Jaioberri Quirófano: Ebakuntza-gela Reconfortar: Bizkortu Quiromasaje: Kiromasaje Reconocer: Aztertu Quirúrgico: Kirurgiko, kirurgia- Reconocimiento médico: Mediku-azterketa Quiste: Kiste Reconstituir: Bizkortu Quitina: Kitina Reconstituyente: Suspergarri, bizigarri, bizkorga- Quitinoso: Kitinadun, kitinatsu, kitinazko rri, bizkortzaile, estimulatzaile, indargarri Rectal: Ondesteko Rectificación: Errektifikazio R Rectificar: Errektifikatu Recto: Ondeste Rabia: Amorru, errabia Recuperación: Indarberritze, bizkortze Rabioso: Amorratu Recuperar: Bizkortu, indarberritu Radical: Erradikal Recurrente: Atzerakari, itzulkor, errepikatu Radicular: Erradikular, sustrai- Redivivo: Berpiztu Radio: Radio Redox: Erredox Radiobiología: Erradiobiologia Reducción: Erredukzio Radioelemento: Erradioelementu Reducir: Erreduzitu Radiografía: Erradiografia Reductor: Erreduktore Radioisótopo: Erradioisotopo Refinación: Fintze Radiolario: Erradiolario Refinado: Fintze Radiología: Erradiologia Reflejo condicionado: Erreflexu baldintzatu Radiólogo: Erradiologo Reflujo: Errefluxu Radioquímica: Erradiokimika Refractario: Erregogor, sendagogor Radioscopia: Erradioskopia Refractómetro: Errefraktometro Radioscópico: Erradioskopiko Refuerzo: Errefortzu Radioterapia: Erradioterapia Regeneración: Birsortze Radón: Radon Región: Eskualde Raíz: Sustrai Regla: Hileko, menstruazio Ramificación: Adarkadura Regresión: Erregresio Ramificarse: Adarkatu Rehabilitación: Errehabilitazio, berrezte Raquídeo: Bizkarrezurreko, bizkarrezur-, espinal Rehabilitar: Errehabilitatu, berrezi Raquítico: Errakitiko Reimplantar: Berrezarri, birjarri Raquitismo: Errakitismo Reimplatación: Berrezarpen, birjarpen Rasgar: Tarratatu, zarrastatu Reino: Erreinu Raspado: Arraspatze, kuretaje Relación sexual: Sexu-harreman Raspar: Kuretajea egin Relajación: Erlaxazio Rayos catódicos: Izpi katodikoak Relajado: Lasai, erlaxatu Rayos gamma: Gamma izpiak Relajante: Lasaitzaile Reacción: Erreakzio Relajar: Lasaitu, baretu, erlaxatu Reaccionar: Erreakzionatu, onera egin Renal: Giltzurrune(ta)ko, giltzurrun- Reactivación: Berraktibatze, berraktibazio Reniforme: Giltzurrun-formako Reactividad: Erreaktibitate, erreaktibotasun Renina: Errenina Reactivo: Erreaktibo Renquera: Herreneri Reactor: Erreaktore Replicación: Erreplikazio Reanimación: Suspertze, erreanimazio Replicar: Erreplikatu Reanimar: Suspertu Reposo: Atseden, atsedenaldi, pausaldi Recaída: Berriz gaixotze, berriz eritze Reproducción: Ugalketa Receptor: Errezeptore, hartzaile Reproducción asexual: Ugalketa asexual Recesivo: Errezesibo Reproducción sexual: Sexu bidezko ugalketa

259 RESECCIÓN

Resección: Erresekzio Risa sardónica: Irri sardoniko Resentimiento: Erresumin Rizópodo: Errizopodo Reserva: Erreserba, gordekin Roce: Marruskadura Resfriado: Hotzeri, hoztura, katarro, mafrundi, Rodilla: Belaun marranta Rol: Rol Resistencia: Erresistentzia Romboidal: Erronboide Resonancia: Erresonantzia Romboide: Erronboide Resonante: Erresonantzia- Romboideo: Erronboide Respiración: Arnasketa Romboides: Erronboide (gihar) Respiración aerobia: Arnasketa aerobio Ronquera: Erlats, marranta Respiración boca a boca: Ahoz ahoko arnasketa, Ronquido: Zurrunga ahotik ahorako arnasketa Roséola: Erroseola Respirador: Arnasgailu Roseta: Gorriune Respirar: Arnastu, arnasa hartu, hats hartu Rótula: Errotula, belaun-hezur Respiratorio: Arnasketako, arnas Rozadura: Urratu Respiro: Arnasaldi Rubéola: Errubeola Respuesta: Erantzun Rubidio: Rubidio Retención: Atxikipen, erretentzio Rudimental: Errudimentario Retención de orina: Gernu-atxikipen, gernu-erre- Rudimentario: Errudimentario tentzio Rudimento: Errudimentu, hasikin Reticulado: Erretikulatu, saretu Rugosidad: Zimurtasun Reticular: Erretikulatu, saretu Rugoso: Zimurtsu Retículo: Erretikulu Retículo endoplasmático: Erretikulu endoplasmiko S Retículo endoplásmico: Erretikulu endoplasmiko Retículo sarcoplásmico: Erretikulu sarkoplasmiko Sabor: Zapore Retina: Erretina Saburra: Saburra Retortijón: Sabeleko min, heste-min Sacárido: Sakarido Retracción: Atzera egite, atzeratze Sacarímetro: Sakarimetro, sakarometro Retraer: Atzera egin, atzeratu Sacarina: Sakarina Retraído: Lotsati Sacarosa: Sakarosa Retraimiento: Uzkurtze, uzkurraldi Saco: Zaku Retroalimentación: Atzeraeragin, feedback Saco embrionario: Enbrioi-zaku Retroversión: Erretrobertsio Saco lacrimal: Malko-zaku Retrovirus: Erretrobirus Sáculo: Sakulu Reuma: Erreuma Sagital: Sagital Reúma: Erreuma Saín: Gantz Reumático: Erreumadun Sal: Gatz Reumatismo: Erreumatismo Sala de operaciones: Ebakuntza-gela Reumatología: Erreumatologia Salinidad: Gazitasun Reumatológico: Erreumatologiko Salinizar: Gazitu Reumatólogo: Erreumatologo Saliva: Listu Revisión: Azterketa, berrikuste Salivación: Listu-jario, listu-jariatze Revisión: Berrikuste Salival: Listu- Revulsión: Errebultsio Salmonella: Salmonella Revulsivo: Errebultsibo Salmonelosis: Salmonellosi Ribosa: Erribosa Salud: Osasun Ribosoma: Erribosoma Salvar: Salbatu, bizirik atera Ribosómico: Erribosomiko Sanar: Sendatu Rictus: Rictus Saneamiento: Saneamendu Rinitis: Errinitis Sangrante: Odola darion Rinofaringe: Errinofaringe Sangre: Odol Rinología: Errinologia Sangre arterial: Odol arterial Riñón: Giltzurrun Sangre venal: Zain-odol Rinoplastia: Errinoplastia Sangre venosa: Zain-odol

260 SINCRONÍA

Sangría: Flebotomia, odoluste Sensibilización: Sentsibilizazio Sanguíneo: Odol- Sensibilizado: Sentsibilizatu Sanguinolento: Odola darion Sensibilizar: Sentsibilizatu, sentiberatasun Sanitario: Sanitario Sensible: Sentibera Sano: Osasuntsu, sendo Sensible: Sentikor Saponificación: Saponifikazio Sensitivo: Sentimenezko, sentimen- Saponificar: Saponifikatu Sensor: Sentsore Sarampión: Elgorri Sensorial: Sentipenezko Sarcoma: Sarkoma Sentido: Zentzumen Sardónico: Irribarre sardoniko Septicemia: Septizemia Sarna: Hazteri, zaragar Séptico: Septiko Sarnoso: Hazteritsu Septo: Septu, trenkada Sarro: Lertzo Septum: Septu, trenkada Satélite: Satelite Ser humano: Gizaki Saturación: Asetasun, asetze Serodiagnóstico: Serodiagnostiko Saturado: Ase Serología: Serologia Saturar: Ase Seronegativo: Seronegatibo Sebáceo: Bilgor- Seropositivo: Seropositibo Sebo: Bilgor Serosa: Serosa Seborrea: Seborrea Serosidad: Serositate Secreción: Jariakin, sekrezio, jariatze, jario Seroso: Seroso, serum- Secretor, -a: Jariatzaile Seroterapia: Seroterapia Secretorio: Jariatzaile Serum: Gazur, serum Sector: Sektore Serumterapia: Seroterapia Sectorial: Sektorial, sektore- Servicio: Zerbitzu Secuela: Arrasto, aztarna Servicio de urgencias: Larrialdi-zerbitzu Secuencia: Sekuentzia, segida Sésil: Sesil Secundario: Sekundario Sesión: Saio Sed: Egarri Seso: Burmuin Seda: Zeta Seudópodo: Pseudopodo Sedal: Zetazko hari Sexo: Sexu Sedar: Lasaigarriak eman Sexología: Sexologia Sedimentación: Sedimentazio Sexólogo: Sexologo Sedimentarse: Sedimentatu Sexuado: Sexudun, sexuatu Sedimento: Sedimentu Sexual: Sexual, sexu-, sexu bidezko Segmentación: Segmentazio Sexualidad: Sexualitate Segmentado: Segmentatu Shock: Shock Segmentar: Segmentatu Shunt: Deribazio, shunt Segmento: Segmentu Sialorrea: Sialorrea, ptialismo Segregación: Segregazio SIDA: HIES Segregar: Jariatu, jarioa izan, isuria izan Sien: Loki Seguimiento: Jarraipen Sífilis: Sifili Selección: Hautatze Sifilítico: Sifilitiko Selectivo: Selektibo Signo: Zeinu Semen: Semen, esperma, hazi Silicona: Silikona Semicircular: Zirkuluerdi-formako, zirkuluerdi- Silicosis: Silikosi Seminal: Seminal, espermatiko Silla turca: Aulki turkiar Seminífero: Seminifero, hazi-, semen- Simbiosis: Sinbiosi Semipermeable: Erdi iragazkor Simbiótico: Sinbiotiko, sinbiosi- Señal: Seinale, zeinu Simpático: Sinpatiko Senectud: Zahartzaro Sinapismo: Sinapismo Senil: Senil Sinapsis: Sinapsi Seno: Bular, titi, ugatz Sináptico: Sinaptiko, sinapsi- Seno: Sinu Sinartrosis: Sinartrosi Sensación: Sentipen, sentsazio Síncope: Sinkope, konorte-galera Sensibilidad: Sentimen, sentikortasun, sentsibilitate Sincronía: Sinkronia

261 SINCRÓNICO

Sincrónico: Sinkroniko Sofocación: Itomen Sincronismo: Sinkronia Sofocador: Itogarri, itotzeko moduko Sincronización: Sinkronizazio Sofocante: Itogarri, itotzeko moduko Sincronizar: Sinkronizatu Sofocar: Itolarria eragin, arnasketa zaildu, berotu Síndrome: Sindrome Sofoco: Beroaldi, itobehar-sentsazio Síndrome de Down: Down-en sindrome Solidificación: Solidotze Síndrome de inmunodeficiencia adquirida: Har- Solidificar: Solidotu tutako immuno-eskasiaren sindrome, HIES Sólido: Solido Síndrome nefrótico: Sindrome nefrotiko Solubilidad: Disolbagarritasun Síndrome tífico: Sindrome tifiko Solubilizar: Disolbagarritu Sinergia: Sinergia Soluble: Disolbagarri, soluble Sinestesia: Sinestesia Soluto: Solutu Sínfisis: Sinfisi Soma: Soma Siniestra: Ezkerreko esku Somático: Somatiko Sinovia: Sinobia Somatización: Somatizazio Sinovial: Sinobial Somatizar: Somatizatu Síntoma: Sintoma Somatotipo: Somatotipo Sintomático: Sintomatiko Somnífero: Loarazle, lo-eragile, lo-eragingarri, Sintomatología: Sintomatologia somnifero Sinusitis: Sinusitis Somnolencia: Logale, logura Sinusoidal: Sinusoidal, sinusoide- Sonambulismo: Sonanbulismo Sinusoide: Sinusoide Sonámbulo: Sonanbulu Sistema: Sistema, aparatu Soñar: Amets egin, amestu Sistema circulatorio: Zirkulazio-sistema Sonda: Zunda Sistema digestivo: Digestio-sistema Sondar: Zundatu, zunda sartu Sistema genital: Sistema genital Sonido: Soinu, hots Sistema locomotor: Lokomozio-sistema Soplo: Murmurio Sistema musculoesquelético: Sistema muskuloes- Sorber: Zurrupatu keletiko Sorbo: Zurrupada Sistema nervioso simpático: Nerbio-sistema sinpa- Sordera: Gorreri, gortasun tiko Sordez: Gorreri Sistema reproductor: Ugal-sistema Sordo: Gor Sistema respiratorio: Arnas sistema Sordomudez: Gor-mututasun Sistema urinario: Gernu-sistema Sordomudo, -a: Gor-mutu Sistema vascular: Sistema baskular, hodi-sistema Subcapa: Azpigeruza Sístole: Sistole Subclase: Subklase, azpiklase Sistólico: Sistoliko, sistole- Subclavio: Subklabio Sobrealimentación: Gainelikatze Subconsciencia: Subkontzientzia Sobrealimentar: Gainelikatu Subconsciente: Subkontziente Sobrecarga: Gainkarga Subcutáneo: Larruazalpeko, larruazpiko Sobrecargar: Gainkargatu, gehiegi kargatu Subespecie: Subespezie, azpiespezie Sobreceja: Betondo Subfamilia: Subfamilia Sobredosis: Gaindosi Subfilum: Subfilum Sobreexcitación: Neurriz gaineko urduritasun Subgénero: Subgenero, azpigenero Sobreparto: Puerperio, sabelondo Sublimación: Sublimazio Sobrepeso: Gainkarga Sublimar: Sublimatu Sobresaturación: Gainasetasun Sublingual: Mihipeko Sobretensión: Gaintentsio Subnormal: Adimen urriko, atzeratu Sobrexcitación: Neurriz gaineko urduritasun Subnormalidad: Adimen-urritasun Socorredor: Sorosle, heltari Suborden: Subordena, azpiordena Socorrer: Sorotsi Substancia: Substantzia, gai Socorrismo: Sorospen Subtipo: Subfilum Socorrista: Sorosle, heltari Subyacente: Azpiko Socorro: Sorospen Succión: Hurrupatze Sódico: Sodiko, sodio- Succionar: Hurrupatu Sodio: Sodio Sudar: Izerditu

262 TERMINAL

Sudor: Izerdi Tantalio: Tantalo Sudoriento: Izerditsu Tapón: Tapoi Sudorífico: Izerdiarazle, izerdiarazteko Taponamiento: Buxadura, ixte Sudoríparo: Izerdi- Taponamiento: Ixte Sudoroso: Izerditsu Taponar: Buxatu, itxi Sueño: Loaldi, lo, amets Taquicardia: Takikardia Sueño: Logale, logura Tara: Tara Sueño ligero: Lo arin, lo suma Tarsiano: Tartso- Sufrimiento: Sufrimendu, oinaze, pairamen Tarso: Tartso Sufrir: Sufritu, nozitu, pairatu Tartamudear: Totelka hitz egin Suicida: Suizida Tartamudez: Toteltasun Sulfamida: Sulfamida Tartamudo: Totel, hitz-motel Sulfato: Sulfato Tasa de mortalidad: Heriotza-tasa Superfamilia: Superfamilia Taxón: Taxoi Superficial: Azaleko, azal-, gainazaleko, gainazal- Taxonomía: Taxonomia Superior: Goiko, gain-, gaineko, goi- Taxonómico: Taxonomiko, taxonomia- Supervivencia: Biziiraupen, bizirik iraute Taxonomista: Taxonomista, taxonomo Supinación: Supinazio Teca: Teka Supinador: Supinatzaile Tecnecio: Teknezio Supositorio: Supositorio Tejido: Ehun Suprarrenal: Giltzurrun gaineko, suprarrenal Tejido adenoideo: Ehun adenoide Supuración: Zorne-jario Tejido adiposo: Ehun adiposo, gantz-ehun Supurar: Zornatu Tejido adiposo pardo: Ehun adiposo arre, gantz- Sural: Sural ehun arre Surco: Ildo Tejido conectivo: Ehun konektibo, ehun konjun- Susceptibilidad: Suszeptibilitate tibo Susceptible: Gaitzikor Tejido conjuntivo: Ehun konjuntibo Suspensión: Esekidura Tejido de granulación: Pikortatze-ehun Sustancia: Substantzia, gai Tejido epitelial: Ehun epitelial, epitelio-ehun Sustancia blanca: Gai zuri, substantzia zuri Tejido muscular: Gihar-ehun, muskulu-ehun Sustancia gris: Gai gris, substantzia gris Tejido reticular: Sare-ehun, ehun adenoide Sustento: Bizigai, jaki, janari, mantenu Telofase: Telofase Sustraer: Atera Temblar: Dardara egin Sustrato: Substratu Temblor: Dardara Sutura: Sutura, jostura Tembloroso: Dardarakor, dardarati, dardaratsu Sutura sagital: Jostura sagital Temperamento: Izaera, jite Suturar: Josi Temperatura: Tenperatura Tendinitis: Tendinitis Tendinoso: Tendinoso, tendoi- T Tendón: Tendoi Tendón de Aquiles: Akilesen tendoi, Akilesen Tabique: Septu, trenkada orpo-zurda Tabique nasal: Sudur-trenkada, sudur-hezur Teñir: Tindatu Tabla periódica: Taula periodiko Tensión: Tentsio Táctil: Ukimen- Tensión de los músculos: Gihar-tentsio, tentsio Tactismo: Taktismo muskular Tacto: Ukimen Tensión muscular: Gihar-tentsio, tentsio muskular Talámico: Talamiko Teoría corpuscular: Teoria korpuskular Tálamo: Talamo Terapeuta: Terapeuta Talasoterapia: Talasoterapia Terapéutica: Terapeutika Talco: Talko Terapéutico: Terapeutiko Talio: Talio Terapia: Terapia Tampón: Disoluzio indargetzaile, tanpoi Teratología: Teratologia Tanatología: Tanatologia Terebrante: Terebrante Tánatos: Tanatos Terminación: Bukaera, amaiera Tanino: Tanino Terminal: Terminal, heriotzaurreko, hilurreneko

263 TERMOESTABLE

Termoestable: Termoegonkor Tortícolis: Tortikolis, lepagogor, lepazurrun Termolábil: Termolabil Tos: Eztul Termólisis: Termolisi Tos ferina: Kukutxeztul, kukurruku-eztul, kurru- Termómetro: Termometro ka-eztul Termómetro clínico: Termometro kliniko Toxemia: Toxemia Termómetro de mercurio: Merkurio-termome- Toxicidad: Toxikotasun tro Tóxico: Toxiko Termoquímica: Termokimika Toxicología: Toxikologia Termorregulación: Termorregulazio Toxicológico: Toxikologiko, toxikologia- Ternilla: Kartilago, kurruska Toxicomanía: Toxikomania Test: Test Toxicómano: Drogazale, drogadikto, droga-men- Test psicológico: Test psikologiko deko, toxikomano Test psicotécnico: Test psikotekniko Toxina: Toxina Testículo: Barrabil, testikulu Toxoplasma: Toxoplasma Testosterona: Testosterona Toxoplasmosis: Toxoplasmosi Tétanos: Tetanos Tracoma: Trakoma Tétrada: Tetrada Traducción: Itzulpen, itzultze Tetramero: Tetramero Trago: Trago Tetraplejía: Tetraplegia Tranquilizante: Lasaigarri, baregarri, lasaitzaile Tetrapléjico: Tetraplegiko, tetraplegia- Transaminasa: Transaminasa Tez: Larmintz, aurpegiko azal Transcripción: Transkripzio Thánatos: Tanatos Transducción: Transdukzio Tic: Tik Transferencia: Transferentzia Tieso: Tente, zurrun, zut, zutitu Transferible: Transferigarri Tífico: Tifiko Transferir: Transferitu Tifus: Tifus Transfixión: Transfixio Tifus exantemático: Tifus exantematiko Transformar: Transformatu, eraldatu Timina: Timina Transfundir: Transfusioa egin, isuraldatu Timo: Timo Transfusión: Transfusio, isuraldatze Tímpano: Tinpano, belarri-mintz Transgénico: Transgeniko Tiña: Ezkabia Transición: Trantsizio Tindalización: Tindalizazio Transitividad: Iragankortasun Tiñoso: Ezkabiadun Transitorio: Iragankor Tipo: Tipo Transmisible: Kutsagarri, kutsatzaile Tiroideo: Tiroideo Transmisión: Transmisio Tiroides: Tiroide Transmutación: Transmutazio Tirosina: Tirosina Transmutar: Transmutatu Tiroxina: Tiroxina Transpiración: Transpirazio Tísico: Tisiko Transpirar: Transpiratu Tisiología: Tisiologia Transportar: Garraiatu, eraman Tisis: Tisi Transposición: Transposizio Tisular: Ehun- Transversal: Zehar-, zeharkako Titanio: Titanio Transversalmente: Zeharka, trabeska Tocología: Tokologia Trapezoidal: Trapezoidal Tolueno: Tolueno Trapezoide: Trapezoide Tomografía: Tomografia Tráquea: Trakea, zintzur-heste Tonicidad: Tonizitate Traqueal: Trakeal, trakea-, trakeako, zintzur-heste- Tono: Tonu ko Tonometría: Tonometria Traqueotomía: Trakeotomia Tópico: Topiko Trasformación: Transformazio, eraldatze Torácico: Toraziko, bular- Trasplantar: Transplantatu Tórax: Torax, bularralde Trasplante: Transplante Torcedura: Bihurdura Trastorno: Asaldu Torio: Torio Tratamiento: Tratamendu Tornasol: Tintaroi, tornasol Tratar: Tratatu, tratamendua eman, tratamendua Torniquete: Tornikete jarri

264 VASCULAR

Trauma: Trauma Uña: Azazkal Traumático: Traumatiko Unciforme: Untziforme Traumatismo: Traumatismo Unguis: Malko-hezur, hezur lakrimal, ungis Traumatología: Traumatologia Unicelular: Zelulabakar Traumatólogo: Traumatologo Unidad de cuidados intensivos: Zainketa intentsi- Trepanación: Trepanazio boko unitate, arreta intentsiboko unitate (AIU) Trepanar: Trepanatu Unidad de Vigilancia Intensiva: Arreta intentsibo- Trépano: Trepano ko unitate (AIU) Tricoma: Trikoma Unidad móvil: Unitate higikor Tricotomía: Trikotomia Unilateral: Aldebakar, alde bakarreko, alde bateko Tricromía: Trikromia Unilateralidad: Aldebakartasun Tricúspide: Trikuspide Uníparo: Uniparo Trígono: Trigono Univitelino: Unibitelino Trillizo: Hiruki Urea: Urea Trímero: Trimero Uremia: Uremia Triquinosis: Trikinosi Uréter: Ureter Trisomía: Trisomia Uretra: Uretra Trituración: Xehatze, birrintze, xehakatze Urgencia: Larrialdi, urgentzia Triturar: Xehatu, xehakatu Urinario: Urinario, gernu- Trocánter: Trokanter Urología: Urologia Trombo: Tronbo Urólogo: Urologo Tromboflebitis: Tronboflebitis Urticante: Erregarri, erresumingarri Trombosis: Tronbosi Urticaria: Urtikaria Trompa de Eustaquio: Eustakioren tronpa, Eusta- Usagre: Xingola kioren hodia Uterino: Umetokiko, uteroko Tronco: Enbor Útero: Umetoki, utero Tronco cerebral: Garun-enbor Utrículo: Utrikulu Tropismo: Tropismo Úvula: Ubula, aho-gingil Tubérculo: Tuberkulu Uvular: Ubular, aho-gingileko Tuberculosis: Tuberkulosi Tuberculoso: Tuberkuloso, tuberkulosi- Tuberosidad: Tuberositate V Tuberoso: Tuberkuludun Tubo de ensayo: Saio-hodi Vacuna: Txerto Túbulo: Hodixka, tubulu Vacunación: Txertaketa Túbulo seminífero: Hodi seminifero Vacunador: Txertatzaile Tuerto: Begibakar Vacuola: Bakuolo Tumefacción: Tumefakzio Vagina: Bagina, ematutu Tumefacto: Hanpatu Vaginal: Baginako, bagina-, baginal Tumor: Tumor Vaina: Zorro Tumoración: Tumefakzio Valoración: Balioeste Túnica: Tunika Valorar: Balioetsi Turgente: Puztu Válvula: Balbula Válvula bicúspide: Balbula bikuspide, balbula mitral U Válvula del corazón: Bihotzeko balbula Válvula mitral: Balbula mitral Úlcera: Ultzera Válvula tricúspide: Balbula trikuspide Úlcera de estómago: Urdail-ultzera, urdaileko ul- Valvular: Balbular, balbula- tzera Vapor: Lurrun Úlcera gástrica: Urdail-ultzera, urdaileko ultzera Vaporización: Lurrunketa Ulceración: Ultzerazio Varice: Barize, zainbildu Ulcerar: Ultzeratu Varicela: Barizela, astanafarreri, baztanga ero, nafa- Ulceroso: Ultzeratsu, ultzeroso rreri zuri Ultrasonido: Ultrasoinu Varón: Gizon, gizaseme, gizonezko Umbilical: Zilbor- Vascular: Baskular, hodi-

265 VASECTOMÍA

Vasectomía: Basektomia Vestíbulo: Bestibulu, atari Vaso: Hodi, baso Veterinaria: Albaitaritza Vaso capilar: Kapilar, hodi kapilar Veterinario: Albaitari Vaso sanguíneo: Odol-hodi, odol-baso Vía: Bide Vasoconstricción: Hodi-uzkurdura, basokonstrik- Viable: Bideragarri, egingarri zio Víctima: Biktima, kaltetu Vasoconstrictor: Hodi-uzkurtzaile, basokonstrik- Vida: Bizi, bizialdi, bizitza tore Vida vegetativa: Bizitza begetatibo Vasodilatación: Hodi-zabaltze, basodilatazio Viral: Biral, biriko, birus- Vasodilatador: Hodi-zabaltzaile, basodilatadore Vírico: Biral, biriko, birus- Vector: Bektore Virología: Birologia Vectorial: Bektorial, bektore- Virólogo: Birologo Vegetación: Begetazio Virosis: Birosi Vegetarianismo: Begetarianismo Viruela: Baztanga, nafarreri Vegetariano: Begetariano, barazkijale, landarejale Virulencia: Birulentzia Vegetativo: Begetatibo Virulento: Birulento Vejiga urinaria: Gernu-maskuri Virus: Birus Vello: Ile, bilo Víscera: Errai, barruki Vellosidad intestinal: Heste-bilo Visceral: Erraietako, errai- Velloso: Iletsu, bilotsu Vista: Ikusmen Velludo: Iletsu, bilotsu Visualizar: Begiztatu Velo del paladar: Ahosabai-errezel Vital: Bizi- Vena: Zain Vitamina: Bitamina Vena caba: Kaba zain Vitaminado: Bitaminadun Vena porta: Porta zain Vitamínico: Bitaminiko, bitamina- Vena safena: Safena zain Vitíligo: Bitiligo Venda: Lotura, benda Viviente: Bizidun, arnasdun Vendaje: Lotura, benda Vivíparo: Bibiparo Vendar: Lotu, bendatu Vivir: Bizi Veneno: Pozoi, eden Vivisección: Bibisekzio Venenoso: Pozoitsu, edendun, pozoidun Vivo: Bizidun, arnasdun, bizi Venéreo: Benereo Volumetría: Bolumetria Venoclisis: Kaba benoklisi Volumétrico: Bolumetriko, bolumetria- Venoso-a: Zainetako, benoso, zain- Voluminoso: Handi, tamaina handiko Ventilación: Aireztapen, aireberritze Vomitar: Oka egin, botaka egin, goitika egin, go- Ventilar: Aireztatu raka egin Ventosidad: Puzker, putz Vómito: Goitika, goitikin, gonbito, oka, okada Ventral: Sabelaldeko Vorticela: Bortizela Ventricular: Bentrikular, bentrikulu- Vulva: Bulba, alu Ventrículo: Bentrikulu Ventrículo cerebral: Garun-bentrikulu, garuneko bentrikulu Ventrículo del corazón: Bihotzeko bentrikulu X Ver: Ikusi Xantocromía: Xantokromia Vermicida: Bermizida Xantoma: Xantoma Vermiforme: Bermiforme Xantona: Xantona Vermífugo: Bermifugo Xeroftalmía: Xeroftalmia Verruga: Garatxo Xerosis: Xerosi Vértebra cervical: Lepo-orno, garondo-orno Xifoide: Xifoide Vértebra sacra: Sakro-orno Vertical: Bertikal Vértigo: Bertigo Vesícula: Xixku, besikula Y Vesícula biliar: Behazun-xixku Vesícula seminal: Semen-xixku Yacer: Etzan Vesicular: Besikular, xixku- Yema: Hatz-mami, ermami

266 ZURDO

Yeso: Igeltsu Z Yodado: Iodatu Yodo: Iodo Zigoto: Zigoto Yodoformo: Iodoformo Zinc: Zink Yodometría: Iodometria Zona: Zona Yoduro: Ioduro Zoofilia: Zoofilia Yugular: Jugular Zoofobia: Zoofobia Zurdo: Ezker, ezkerti

267

Ingelesa-euskara

2-(acetyloxy)benzoic acid: Azido azetilsaliziliko Achilles’ heel: Akilesen tendoi, Akilesen orpo-zur- (AAS), aspirina (AAS) da Acholia: Akolia Acholuria: Akoluria A Achondroplasia: Akondroplasia Achromatic: Akromatiko Abdomen: Abdomen, sabelalde Achromia: Akromia Abdominal: Abdominal, sabel-, sabelaldeko Acid: Azido Abduction: Abdukzio Acid-base equilibrium: Azido-basiko oreka Abductor: Abduktore Acidimeter: Azidimetro Aberrant: Aberrante Acidity: Azidotasun Aberration: Aberrazio Acidosis: Azidosi Abiotic: Abiotiko Acidulant: Azidotzaile Ablast: Ablazio Acinus: Azino Abnormal: Anomalo Acne: Akne Abnormality: Anomalia, anormaltasun Acquired immunodeficiency syndrome: Hartuta- Abortive: Abortibo ko immuno-eskasiaren sindrome, HIES Abortus: Abortu, abortatze, haur-galtze, hilaurtze Acrocephaly: Akrozefalia Abrasion: Urradura, urratu Acromegaly: Akromegalia Abscess: Abzesu, zorne-zorro Acromion: Akromioi Abscission: Abszisio Acrophobia: Akrofobia Absolute alcohol: Alkohol absolutu Activation: Aktibazio Absorbent: Xurgatzaile Activity: Jarduera Abulia: Abulia Acupressure: Digitopuntura Acanthosis: Akantosi Acupuncture: Akupuntura Accelerator: Aktibatzaile Acute: Akutu Access: Atake, kolpe Acyclovir: Aziklobir Accident: Istripu Adam’s apple: Zintzur-korapilo, zintzur-sagar Accommodation: Egokiera Adaptability: Moldagarritasun Acelift: Luzatze, tenkatze, tiratze Addict: Menpeko Acetabulum: Azetabulu Addict: Toxikomano Acetate: Azetato Addicting: Mende(ko)tasun-sortzaile Acetic acid: Azido azetiko Addiction: Mende(ko)tasun Acetonaemy: Azetonemia Adduction: Adukzio Acetylcholine: Azetilkolina Adductor: Aduktore Acetylcysteine: Azetilzisteina Adenectomy: Adenektomia

269 ADENITIS

Adenitis: Adenitis Albinism: Albinismo Adenocarcinoma: Adenokartzinoma Albino: Albino Adenoid tissue: Sare-ehun, ehun adenoide Albuginea: Albuginea Adenoma: Adenoma Albugo: Albugo Adenopathy: Adenopatia Albumen: Albumen Adherence: Atxikidura Albumin: Albumina Adipose: Adiposo Albuminurie: Albuminuria Adipose tissue: Ehun adiposo, gantz-ehun Alcohol: Alkohol Adiposis: Adiposi, gizeneri, gizentasun Alcoholemia: Alkoholemia Adiposity: Adipositate, gizeneri, gizentasun Alcoholic: Alkoholiko Adolescence: Adoleszentzia, nerabezaro Alcoholic fermentation: Alkohol-hartzidura Adrenal medulla: Giltzurrun gainekoaren muin, Alcoholism: Alkoholismo muin adrenal Alcoholometer: Alkoholmetro Adrenergic: Adrenergiko Alcoholometry: Alkoholimetria Adsorbent: Adsorbatzaile Aldosterone: Aldosterona Adsorption: Adsortzio Alexia: Alexia Adulteration: Aizuntze Algia: Algia Adulthood: Heldutasun, nagusitasun Alimentary system: Digestio-sistema Adventitia: Adbentizia Alimentation: Elikadura, mantenu Adynamia: Adinamia Alkalemia: Alkalosi Aeration: Aireztapen, aireberritze, hematosi Alkali: Alkali Aerobic: Aerobio, aerobiko Alkalimeter: Alkalimetro Aerobic respiration: Arnasketa aerobio Alkalimetry: Alkalimetria Aerogastria: Aerogastria Alkaline: Alkalino Aerogenic: Aerogeno Alkaline-earth: Lurralkalino Aerophagia: Aerofagia Alkalinity: Basikotasun Aerosol: Aerosol Alkaloid: Alkaloide Affect: Afektu Allantois: Alantoide Affectivity: Afektibitate Allele: Alelo Afferent: Aferente Allelomorph: Alelomorfo Affiliation: Afiliazio Allergen: Alergeno Affinity: Afinitate Allergist: Alergologo Afflux: Afluxu Allergology: Alergologia Agalactia: Agalaktia Allergy: Alergia Agar: Agar-agar Allopath: Alopata Age: Adin Allopathic: Alopatiko Agenesis: Agenesia Allopathy: Alopatia Agent: Agente Aloe: Aloe, belarmintz, zumintz Agglutinin: Aglutinina Alopecia: Alopezia, burusoiltasun Agglutinogen: Aglutinogeno Altitude sickness: Mendi-gaitz Aggression: Agresio, eraso Alveole: Albeolo Aggressive: Agresibo, eraso-, erasotzaile, oldarkor, Alzheimer’s disease: Alzheimer-en gaixotasun kementsu Amaurosis: Amaurosi Aggressivity: Agresibitate Ambulance: Anbulantzia Aging: Zahartze Ambulatory: Anbulatorio Agitated depression: Aztoramenezko depresio Amebiasis: Amebiasi Agitation: Aztoramen Amenorrhea: Amenorrea Agitator: Irabiagailu Ametabol: Ametabolo Agnosia: Agnosia Ametropia: Ametropia Agonist: Agonista Amide: Amida Agony: Agonia, hilzori Amine: Amina Agoraphobia: Agorafobia Amino: Amino Agraphia: Agrafia Amino acid: Aminoazido AIDS: HIES Ammonia: Amoniako Ailment: Sufrimendu, oinaze, pairamen Ammonic: Amoniko, amonio- Air: Aire Ammonium: Amonio

270 ANTIPARASITIC AGENT

Amnesia: Amnesia Animal fat: Gantz Amniocentesis: Amniozentesi Anisotropic: Anisotropo Amniography: Amniografia Anisotropy: Anisotropia Amnion: Amnios Ankylosis: Ankilosi Amnioscopy: Amnioskopia Annoyance: Ondoez Amniotic: Likido amniotiko Annular: Eraztun-eri, hatz nagi Amoeba: Ameba Anode: Anodo Amorphous: Amorfo Anodization: Anodizazio Amoxicillin: Amoxizilina Anorectic: Anoretiko Amphetamine: Anfetamina Anoretic: Anorexiko Amphotericin B: Anfoterizina Anorexia: Anorexia Ampicillin: Anpizilina Anorgasmy: Anorgasmia Ampoule: Anpulu Anosmia: Anosmia Amputation: Anputazio, atal-gabetze, pikatze Anovulation: Anobulazio, obulaziorik ez Amputee: Anputatu, atal-gabetu Anovulatory agent: Anobulatorio Amygdala: Amigdalaa Anoxemia: Anoxemia Amylase: Amilasa Anoxia: Anoxia Anabolic: Anabolizatzaile Anphoteric: Anfotero Anabolism: Anabolismo Anthelminthic agent: Antihelmintiko Anaerobe: Anaerobio Anthemorrhagic agent: Odoljarioaren kontrako, Anaerobic: Anaerobiko antihemorragiko Anaerobiosis: Anaerobiosi Anthracosis: Antrakosi Anal: Uzkiko Anthrax: Antrax, karbunko Analeptic: Analeptiko Anthropology: Antropologia Analgesia: Analgesia Anti-hemorroidal agent: Hemorroideen kontrako, Analgesic: Analgesiko antihemorroidal Analysis: Analisi Anti-hypertensive agent: Hipertentsioaren kontra- Analyst: Analista ko, antihipertentsibo Analytical chemistry: Kimika analitiko Anti-influenzal agent: Gripearen kontrako Anaphase: Anafase Antiathmatic: Asmaren kontrako, antiasmatiko Anaphoresis: Anaforesi Antibiotic: Antibiotiko Anaphylactic: Anafilaktiko Antibody: Antigorputz Anaphylaxis: Anafilaxi Anticancer agent: Minbiziaren kontrako, antikan- Anaplasia: Anaplasia tzeroso Anastomosis: Anastomosi Anticoagulant: Koagulazioaren kontrako, antikoa- Anatomic: Anatomiko gulante Anatomy: Anatomia Antidiabetic agent: Diabetesaren kontrako Androgen: Androgeno Antidiuretic agent: Diuresiaren kontrako, antidiu- Andrology: Andrologia retiko Andropause: Andropausia Antidiuretic hormone (ADH): ADH Androsterone: Androsterona Antidote: Antidoto Anemia: Anemia Antielectron: Antielektroi, positroi Anesthesia: Anestesia Antifungal: Antifungiko, antifungoso Anesthesiologist: Anestesista Antigen: Antigeno Anesthetic: Anestesiko Antihemophilic agent: Hemofiliaren kontrako Anesthetist: Anestesista Antihistamine: Antihistaminiko Aneurysm: Aneurisma Antiinflamatory agent: Hanturaren kontrako, an- Angina pectoris: Bularreko angina tiinflamatorio Angiography: Angiografia Antimicrobial agent: Mikrobioen kontrako, anti- Angiology: Angiologia mikrobiano Angioma: Angioma Antimony: Antimonio Angle of the mouth: Ezpain-ertz Antimycotic: Onddoen kontrako, antimikotiko Anhydride: Anhidrido Antioxidant: Antioxidante, antioxidatzaile, oxida- Anhydrous: Anhidro zioaren kontrako Anicteric: Anikteriko Antiparasitic agent: Antiparasitario, bizkarroien Aniline: Anilina kontrako, parasitoen kontrako

271 ANTIPARTICLE

Antiparticle: Antipartikula Appearance: Itxura, antz, eite, tankera Antiproton: Antiprotoi Appendectomy: Apendizektomia Antipruriginous agent: Azkuraren kontrako, anti- Appendicitis: Apendizitis pruriginoso Appendicostomy: Apendikostomia Antipyretic agent: Sukarraren kontrako, antipireti- Appendix: Apendize, luzakin, eranskin ko, antitermiko, febrifugo Apple: Sagar Antirabic agent: Amorruaren kontrako, antirrabiko Appointment: Hitzordu, zita Antirrheumatic agent: Antirreumatiko Apraxia: Apraxia Antiscorbutic agent: Eskorbutoaren kontrako Aptitude: Gaitasun Antisepsis: Antisepsia Apyrexia: Apirexia Antisocial action: Antisozial Apyrogenic: Apirogeno Antispasmodic agent: Espasmoen kontrako, an- Aqueous: Urtsu tiespasmodiko Aqueous humor: Humore urtsu Antisyphilitic agent: Antisifilitiko Arachnodactyly: Araknoidaktilia Antitetanic agent: Tetanosaren kontrako, antiteta- Arachnoidea: Araknoide niko Arborization: Arborizazio Antithrombin: Antitronbina, tronbinaren kontrako Arch: Arku, mako Antitoxin: Antitoxina, toxinen kontrako Areola: Areola Antitubercular agent: Tuberkulosiaren kontrako, Arginase: Arginasa antituberkuloso Arginine: Arginina Antitussive agent: Eztularen kontrako, antitusibo Arm: Beso Antiulcerous agent: Ultzeraren kontrako, antiul- Aromatic: Aromatiko tzeroso Aromatic hydrocarbon: Hidrokarburo aromatiko Antiviral: Birusen kontrako, antibiral, antibiriko, Aromatization: Aromatizazio antibirus Arrhythmia: Arritmia Antivirus: Birusen kontrako, antibiral, antibiriko, Arrhythmic: Arritmiko antibirus Arsenic: Artseniko Anuria: Anuria Arterial: Arterial Anxiety: Herstura, antsietate, barne-herstura, larri- Arterial blood: Odol arterial tasun, larrimin, angustia Arterial pressure: Presio arterial, tentsio arterial Anxiolytic: Antsiolitiko Arteriectomy: Arteriektomia Aorta: Aorta Arteriogram: Arteriograma Aortic: Aortiko Arteriography: Arteriografia Aortitis: Aortitis Arteriole: Arteriola Aortography: Aortografia Arteriopathy: Arteriopatia Apathy: Apatia Arterioplasty: Arterioplastia Apgar score: Apgar-en zenbatespen Arteriosclerosis: Arteriosklerosi Aphagia: Afagia Arteriotomy: Arteriotomia Aphasia: Afasia Arteriovenous: Arteria-zainetako Aphasic: Afasiko Arteriovenous anastomosis: Arteria-zainetako anas- Aphonia: Afonia tomosi Aphrodisiac: Afrodisiako Arteritis: Arteritis Aphtha: Afta, aholegar Artery: Arteria Aphthosis: Aftosi Arthralgia: Artralgia Aphthous fever: Sukar aftoso, aheri Arthrectomia: Artrektomia Apical: Apikal Arthritic: Artritiko Aplasia: Aplasia Arthritis: Artritis Aplastic: Aplasiko Arthroclasia: Artroklasia Apnea: Apnea Arthrodesia: Artrodesia Apocrine: Apokrino Arthrogram: Artrograma Apodia: Apodia Arthrography: Artrografia Aponeurosis: Aponeurosi Arthrology: Artrologia Apophysis: Apofisi Arthropathy: Artropatia Apoplectic: Apopletiko, apoplexia- Arthroplasty: Artroplastia Apoplexy: Apoplexia, apoplegia, odol-kolpe Arthroscope: Artroskopio Apparatus: Aparatu Arthroscopy: Artroskopia

272 BACILLURIA

Arthrotomy: Artrotomia Atropine: Atropina Articular: Artikular, artikulazioko, giltzadurako Attack: Istripu Articulation: Artikulazio, giltzadura Attenuation: Indargabetze, ahultze, makaltze Artificial insemination: Intseminazio artifizial, Attitude: Jarrera hazi-jartze Atypical: Atipiko, ez-ohiko Asbestosis: Asbestosi Audio frequency: Audiofrekuentzia Ascariasis: Askariasi, askaridiasi Audiogram: Audiograma Ascaricide: Askarizida Audiology: Audiologia Ascites: Aszitis Audiometry: Audiometria Ascorbic acid: Azido askorbiko Audiphone: Audifono Asepsis: Asepsia Auditory: Entzumeneko Aseptic technique: Aseptiko Auditory canal: Entzunbide Asexual: Asexual, sexugabe, sexu gabeko Auger effect: Autoionizazio Asexual reproduction: Ugalketa asexual Aura: Aura Asmatic: Asmatiko Auricula: Aurikula Asparaginase: Asparaginasa Auriculo-ventricular: Aurikulu-bentrikular Aspergillus: Aspergillus Auscultation: Auskultazio Aspermia: Aspermia Autism: Autismo Asphyxia: Asfixia, itoaldi, itobehar, itolarri, itotasun Autistic: Autista Aspiration: Aspirazio, xurgatze Autoantibody: Autoantigorputz Aspirator: Xurgagailu Autoantigen: Autoantigeno Aspirin: Aspirina Autocatalysis: Autokatalisi Assessment: Balioeste Autocatalytic: Autokatalitiko Assimilation: Asimilazio Autoclave: Autoklabe Astereognosis: Astereognosia Autogamy: Autogamia Asthenia: Astenia Autogenous: Autogeno Asthenic type: Asteniko Autogenous vaccine: Autotxerto Asthmatic breathing: Asma, hats-bahitze Autograft: Autoinjerto, autoplastia Astigmatic: Astigmatiko Autoimmune: Autoimmune Astigmatism: Astigmatismo Autoimmunity: Autoimmunitate Astringent: Lehorgarri, idorgarri Autoimmunization: Autoimmunizazio Astrocytoma: Astrozitoma Autolysis: Autolisi Asymmetry: Asimetria Autolytic: Autolitiko Asymptomatic: Asintomatiko, sintomarik gabe Automatic: Automatiko Asystole: Asistolia Automatism: Automatismo Atavism: Atabismo Autonomic: Autonomo Ataxia: Ataxia Autoscopy: Autoskopia Atelectasis: Atelektasia Autosomal: Autosomiko Atheroma: Ateroma Autosome: Autosoma Athetosis: Atetosi Autotransfusion: Autotransfusio Atlas: Atlas Autotroph: Autotrofo Atom: Atomo Avascular: Abaskular Atomic energy: Energia atomiko Average: Batez besteko Atomic weight: Pisu atomiko Aversion: Herra Atomization: Atomizazio Avitaminosis: Abitaminosi Atonic: Atoniko Axilla: Besape, galtzarbe Atony: Atonia Axis: Axis Atopy: Atopia Axon: Neurita, axoi Atoxic: Ez-toxiko Atrabiliary: Atrabiliario Atrabilious: Atrabiliario B Atresia: Atresia Atrial: Aurikular Babinski’s sign: Babinskiren erreflexu edo zeinu Atrium: Atrio Bacillary: Bazilar Atriventricular node: Nodo aurikulobentrikular Bacillemia: Bazilemia Atrophy: Atrofia Bacilluria: Baziluria

273 BACILLUS

Bacillus: Bazilo Bidet: Bidet Bacitracin: Bazitrazina Bifide: Bifido, erdibitu Back: Bizkar Bifurcation: Adarkatze Backside: Ipurdi Bilateral: Bi aldeko, aldebiko Bacterial: Bakterio- Bile: Behazun Bacterial flora: Bakterio-flora Bile acid: Behazun-azido Bacterial plaque: Bakterio-plaka Bile duct: Behazun-hodi Bactericide: Bakterizida Biliary: Behazun-, behazuneko Bacteriemia: Bakteriemia Biliary calculus: Behazun-harri Bacteriologic: Bakteriologiko Biliary colic: Behazun-koliko Bacteriologist: Bakteriologo Biliary duct: Behazun-hodi Bacteriology: Bakteriologia Bilirubin: Bilirrubina Bacteriolysin: Bakteriozidina Biliuria: Biliuria Bacteriolysis: Bakteriolisi Bilobular: Bilobulatu Bacteriophage: Bakteriofago Binary: Bibalente Bacteriostasis: Bakteriostasi Binder: Troxa Bacteriotherapy: Bakterioterapia Binomial: Binomial Bacterium: Bakterio Bio-engineering: Bioingeniaritza Bacteriuria: Bakteriuria Biochemist: Biokimikari Bad breath: Halitosi Biochemistry: Biokimika Balance: Balantza Bioclimatic: Bioklimatiko Balanitis: Balanitis Bioclimatology: Bioklimatologia Balanoposthitis: Balanopostitis Biodynamics: Biodinamika Balloon: Oxigeno-baloi, Baloi Bioelectricity: Bioelektrizitate Balneotherapy: Balneoterapia Bioelement: Bioelementu Balsam: Baltsamo Bioenergetic: Bioenergetiko Balsamic: Baltsamiko Bioenergy: Bioenergia Barbiturate: Barbituriko Biogenesis: Biogenesi Baresthesia: Barestesia Biogeography: Biogeografia Barium: Bario Biological: Biologiko Bartholin gland: Bartholin-en guruinak Biologist: Biologo Bartholinitis: Bartholinitis Biology: Biologia Basal metabolism: Metabolismo basal Bioluminescence: Biolumineszentzia Basal narcosis: Narkosi basal Biomagnetism: Biomagnetismo Basal nuclei: Gongoil basal, oinaldeko gongoil Biometrics: Biometria Base: Base, oinarri Biomolecule: Biomolekula Basic: Basiko Bionics: Bionika Basilic vein: Zain basiliko Biopsy: Biopsia Basophilia: Basofilia Biorythme: Biorritmo Basophilic: Basofilo Biosynthesis: Biosintesi Bath: Bainu Biota: Biota BCG: BCG Biotechnology: Bioteknologia Beat: Bihotz-taupada, taupada Biotherapy: Bioterapia Behaviorism: Behaviorismo Biotin: Biotina Belch: Korroka(da) Biotope: Biotopo Belladonna: Belladona Biotype: Biotipo Belly: Sabel, tripa Biparietal: Biparietal Benign: Onbera Bipolar: Bipolar Benthic: Bentiko, bentoniko Birth: Jaiotza, sortze Benzene: Bentzeno Bisexual: Bisexual, sexu bietako Beriberi: Beriberi Bisexuality: Bisexualitate Betadine: Betadine, betadina Bismuth: Bismuto Bicarbonate: Bikarbonato Bistoury: Bisturi Biceps: Bizeps Bite: Hozkada, ausiki Bicuspid: Bikuspide Bitter: Mingots, mikatz Bicuspid valve: Balbula bikuspide, balbula mitral Bivitelline: Bibitelino

274 CALYCIFORM

Black water: Ur beltz Bronchophony: Bronkofonia Blastoderm: Blastodermo Bronchopneumonia: Bronkopneumonia Blastomere: Blastomero Bronchopulmonary: Bronkio-biriketako, bronkio Blastula: Blastula eta biriketako Bleeding: Odola darion Bronchorrhea: Bronkorrea Bleeding: Odoluste Bronchoscope: Bronkoskopio Blennorrhagia: Blenorragia Bronchospasm: Bronkospasmo Blennorrhea: Blenorrea Bronchospirometer: Bronkoespirometro Blepharitis: Blefaritis Bronchostenosis: Bronkoestenosi Blind: Itsu Bronchotracheal: Bronkio eta zintzur-hesteko Blindness: Itsutasun, itsumen Bronchus: Bronkio Blinking: Kliska, betikara Brown adipose tissue: Ehun adiposo arre, gantz- Blood: Odol ehun arre Blood clot: Odol-koagulu Brucella: Brucella Blood coagulation: Odolaren koagulazio, odolaren Brucellosis: Bruzelosi, Maltako sukar gatzapen Brudzinski’s sign: Brudzinski-ren zeinu Blood donor: Odol-emaile Bruise: Ubeldu, beltzune, ubeldura Blood group: Odol-talde Bubo: Buboi Blood plasma: Odol-plasma Bubonic: Buboniko Blood vessel: Odol-hodi, odol-baso Bubonic plague: Izurri buboniko Bloodletting: Flebotomia, odoluste Buccal: Ahoko Bloodletting: Odoluste Büchner funnel: Buchner-en inbutu Bloodstream: Odol-zirkulazio Budding: Gemazio Bloody: Odola darion Bulb: Erraboila Blow on the head: Kaskarreko Bulbar: Erraboileko, bulbako Body: Gorputz Bundle: Faszikulu, bala, sorta Body louse: Zorri Burn: Erredura Body-building: Muskulazio Burning: Sumin, erremin, sumindura Boil in the armpit: Gurintxo, zaldar Bursitis: Burtsitis Bolus: Bolo Butter: Gurin Bone: Hezur Buttock: Ipurmasail Bony palate: Ahosabai gogor, hezurrezko ahosabai By-pass: By-pass Boric acid: Azido boriko Born by Caesarean: Zesareaz jaio Boron: Boro C Botulism: Botulismo Boulimia: Bulimia Cachexia: Kakexia Brachial: Besoko, brakial Cacosmia: Kakosmia Bradycardia: Bradikardia Cadaver: Hilotz Brain: Burmuin Cadmium: Kadmio Brainstem: Garun-enbor Caffeine: Kafeina Breathing: Arnasaldi Calcaneum: Kalkaneo Breathing: Arnasketa Calcareous: Karedun Bridge: Zubi Calciferol: Kaltziferol Broca’s center: Broca-ren gune Calcification: Kaltzifikazio Bromide: Bromuro Calcitonin: Kaltzitonina Bromine: Bromo Calcium: Kaltzio Bronchial: Bronkial Calculus: Harri, kalkulu Bronchiectasis: Bronkiektasia Calf: Zango-sagar, aztal Bronchiole: Bronkiolo Calibrater: Kalibragailu, txantiloi Bronchiolitis: Bronkiolitis Callosity: Gogordura Bronchitis: Bronkitis Calmative: Aringarri, leungarri Bronchodilator: Bronkio-zabaltzaile Caloric: Kaloriko Bronchogenic: Bronkogeno Calorie: Kaloria Bronchography: Bronkografia Calyciform: Zelula kaliziforme, kaliza-itxurako ze- Bronchomycosis: Bronkomikosi lula, zelula kalizakara

275 CAMOMILLE

Camomille: Kamamila Carminative: Karminatibo Camphor: Kanfor Carneous: Haragitsu, haragizko, mamitsu Cancer: Minbizi Carnosity: Haragigune, haragi multzo Cancericidal: Kantzerizida Carotene: Karoteno, karotina Cancerophobia: Kantzerofobia Carotid: Karotida Candida: Kandida Carotin: Karotina Candidiasis: Kandidiasi Carphology: Karfologia Canine tooth: Betortz, letagin Carpometacarpal: Karpo-metakarpoko Cannula: Kanula Cartilage: Kartilago, kurruska Canthus: Betazal-ertz Cartilaginous: Kartilaginoso Capillarity: Kapilaritate Caruncle: Karunkula Capillary: Kapilar, hodi kapilar Case: Kasu Capillary vessel: Kapilar, hodi kapilar Casein: Kaseina Capsule: Kapsula Caseinogen: Kaseinogeno Capsulectomy: Kapsulektomia Castrated: Iren Capsulitis: Kapsulitis Castration: Irentze Capsulotomy: Kapsulotomia Castrator: Irentzaile Carbide: Karburo Casualty: Baja, ezgai-agiri Carbohydrate: Gluzidiko, karbohidrato Catabolism: Katabolismo Carbon: Karbono Catadioptric: Katadioptriko Carbon dioxide: Karbono dioxido Catalase: Katalasa Carbonate: Karbonatu Catalepsy: Katalepsia Carboxyl: Karboxilo Cataleptic: Kataleptiko Carcinogen: Kartzinogeno Catalysis: Katalisi Carcinogenesis: Kartzinogenesi Catalyst: Katalizatzaile Carcinoid syndrome: Sindrome kartzinoide Catalytic: Katalitiko Carcinoïde: Kartzinoide Cataplexy: Kataplexia Carcinoma: Kartzinoma Cataract: Katarata, begi-lauso Carcinomatosis: Kartzinomatosi Catatonic: Katatoniko Cardia: Kardia Catatony: Katatonia Cardiac: Kardiako Catecholamine: Katekolamina Cardiac arrest: Bihotz-gelditze Catgut: Katgut Cardialgia: Kardialgia Catharsis: Katarsi Cardiogenic: Kardiogeno Cathartic: Katartiko Cardiogram: Kardiograma Catheter: Kateter Cardiograph: Kardiografo Catheterization: Kateterismo Cardiography: Kardiografia Cathode: Katodo Cardiologist: Kardiologo Cathode ray: Izpi katodikoak Cardiology: Kardiologia Cathodic: Katodiko Cardiomegaly: Kardiomegalia Cation: Katioi Cardiomyopathy: Kardiomiopatia Cationic: Kationiko Cardiomyotomy: Kardiomiotomia Causal: Kausal, kausazko Cardiopathy: Kardiopatia Cause: Kausa, jatorri, zergati Cardiophone: Kardiofono Causer: Eragile Cardioplasty: Kardioplastia Caustic: Kaustiko Cardiopulmonary: Bihotz-biriketako Cauterization: Kauterizazio Cardiorenal: Bihotz-giltzurrunetako Cautery: Kauterio Cardiorespiratory: Bihotz-arnasetako Cavity: Barrunbe, hutsune Cardiorrhaphy: Kardiorrafia Cecum: Heste itsu Cardioscope: Kardioskopio Celiac: Gaixotasun zeliako Cardiospasm: Kardioespasmo Cell: Zelula Cardiotomy: Kardiotomia Cell membrane: Mintz plasmatiko Cardioversion: Kardiobertsio Cell membrane: Zelula-mintz, mintz plasmatiko Carditis: Karditis Cellular: Zelular, zelula- Caries: Txantxar Celluloid: Zeluloide Carina: Karina Cellulose: Zelulosa

276 CLUMPING

Celullitis: Zelulitis Chitinous: Kitinadun, kitinatsu, kitinazko Cement: Zementu Chlorate: Klorato Cementation: Zementazio Chloric: Kloriko Cenesthesia: Zenestesia Chlorination: Klorazio Centigrade: Zentigradu Chlorine: Kloro Centigram: Zentigramo Chloroform: Kloroformo Centimeter: Zentimetro Chlorophyll: Klorofila Centrifugal: Zentrifugo Chlorophyllous: Klorofiliko Centrifugation: Zentrifugazio, zentrifugatze Choana: Koana Centrifuge: Zentrifugatzaile, zentrifugagailu Cholera: Kolera Centriole: Zentriolo Cholesterol: Kolesterol Centripetal: Zentripetu Chondritis: Kondritis Cephalalgia: Zefalalgia Chondrome: Kondroma Cephalic: Zefaliko Chorea: Korea Cephalorrhachidian: Zefalorrakideo Chorion: Korion Cerebellum: Zerebelo, garuntxo Choroid: Koroide Cerebral: Zerebral, garun-, garuneko Chromatid: Kromatida Cerebral concussion: Garuneko kommozio Chromatin: Kromatina Cerebral cortex: Garun-kortex, garun-azal, palio Chromatography: Kromatografia Cerebral ventricle: Garun-bentrikulu, garuneko Chromatophore: Kromatoforo bentrikulu Chromium: Kromo Cerebrospinal fluid: Likido zefalorrakideo, likido Chromoplast: Kromoplasto zerebroespinal Chromosomal: Kromosomiko Cerebrum: Garun, zerebro Chromosome: Kromosoma Cerium: Zerio Chronic: Kroniko Certificate: Ziurtagiri Chyle: Kilo Certification: Ziurtapen, egiaztapen, egiaztatze Chyliferous: Kilifero Cervical: Zerbikal, lepoko Chyme: Kimo Cervical vertebra: Lepo-orno, garondo-orno Cilia: Zilio Cesarean: Zesarea Ciliary: Ziliar Cesium: Zesio Ciliate: Ziliatu, ziliodun Chafing: Urratu Ciliates: Infusorio Channel: Kanal Cinnamon: Kanela Character: Aiurri Circulating: Zirkulatzaile Characterology: Karakterologia Circulation: Zirkulazio Charm: Sorginkeria Circulatory: Zirkulatorio, zirkulazio- Check-up: Mediku-azterketa Circulatory system: Zirkulazio-sistema Cheek: Masail Circumcised: Erdaindu Chelate: Kelato Circumcision: Erdainkuntza, zirkunzisio Chemical: Kimikari Circumplex: Zirkunflexu Chemical formula: Formula kimiko Cirrhosis: Zirrosi Chemist: Kimikari Citrin: Zitrina Chemistry: Kimika Claustrophobia: Klaustrofobia Chemoreception: Kimiorrezepzio Claustrophobic: Klaustrofobiko Chemosynthesis: Kimiosintesi Clearing of the throat: Garrazpera Chemotaxis: Kimiotropismo Cleft lip: Erbi-ezpain Chemotherapy: Kimioterapia Click: Kraska Chemotrophic: Kimiotrofo Clinical thermometer: Termometro kliniko Chickenpox: Barizela, astanafarreri, baztanga ero, Clitoris: Klitori nafarreri zuri Cloaca: Kloaka Child: Haur, ume Cloacal aperture: Uzki Childhood: Haurtzaro Clone: Klon Chill: Hotzikara, hozkirri Clonic: Kloniko Chiropodist: Podologo Clonus: Klonus Chiropractic: Kiromasaje Clot: Koagulu, odolbatu, odolbildu Chitin: Kitina Clumping: Aglutinazio

277 COAGULANT

Coagulant: Koagulatzaile, gatzatzaile Concavity: Ahurtasun Coagulation: Koagulazio, gatzapen Concentration: Kontzentrazio Coaxial: Ardazkide Conception: Sortze, sorkuntza Cobalt: Kobalto Concha: Maskor Cobalt bomb: Kobalto-bonba Concrement: Konkrezio Coca shrub: Koka, koka-landare Condensable: Kondentsagarri Cocaine: Kokaina Condensation: Kondentsazio Cocaine addict: Kokainazale Conditioned reflex: Erreflexu baldintzatu Cocaine addiction: Kokainazaletasun, kokainomania Condom: Preserbatibo Coccus: Koko Conduct: Jokabide, jokaera Coccyx: Kokzix, uzkorno Conduct: Portaera Cochlea: Barakuilu Conduction: Eroate Cod liver oil: Bakailao-gibelaren olio Condyle: Kondilo Codeine: Kodeina Cone: Kono Coelom: Zeloma Congenital: Sortzetiko Coenzyme: Koentzima Congenital disease: Sortzetiko gaixotasun Cognition: Kognizio Congestion: Kongestio Cognitive: Kognitibo Conjunctiva: Konjuntiba Cohesion: Kohesio Conjunctivitis: Konjuntibitis Cohesive force: Kohesio-indar Connate: Sortzekide, konnatu Coitus: Koito, kopulazio, sexu-batze Connective: Konektibo, konjuntibo Colchicine: Kolkizina Connective: Konjuntibo Cold: Hotzeri, hoztura, katarro, mafrundi, marranta Connective tissue: Ehun konektibo, ehun konjun- Colibacillus: Kolibazilo tibo Colic: Koliko Consanguineous: Odolkide, odoleko Colic artery: Kolon-arteria, arteria koliko Consanguinity: Odolkidetasun Colitis: Kolitis Consciousness: Konorte, korde Collagen: Kolageno Consciousness: Kontzientzia Collapse: Kolapso Constipated: Idor Collarette: Lepoko Constipation: Idorreria Collateral: Kolateral Constitutional: Gorpuzkera- Colligative: Koligatibo Constriction: Hertsadura, estutze, hertsaketa, kons- Colloid: Koloide trikzio Colloidal: Koloidal Constrictor: Hertsatzaile Collutory: Kolutorio, aho-garbitzeko Consultation: Kontsulta Colon: Kolon Consulting room: Kontsultategi, kontsulta-gela, Colonization: Kolonizazio sendagilearen bulego Colony: Kolonia Consumptive: Tisiko Colour blind: Daltoniko Contagion: Kutsatze, kutsadura Colourless: Koloregabe, kolorge Contagiosity: Kutsagarritasun Coma: Koma Contagious: Kutsakor Comatose: Komatoso Contaminant: Kutsatzaile Commissure: Komisura Contamination: Kutsadura Communicable: Kutsagarri, kutsatzaile Contraception: Kontrazepzio Communication: Komunikazio Contraceptive: Antisorgailu, kontrazepziozko Communicator: Komunikatzaile Contractile: Uzkurkor Compact: Trinko Contractility: Uzkurkortasun Compatibility: Bateragarritasun Contraction: Uzkurdura Complex: Konplexu Contracture: Kontraktura, uzkurdura Complexion: Fisionomia Contraindication: Kontraindikazio Complexion: Gorpuzkera Contrast: Kontraste Complexion: Larmintz, aurpegiko azal Control: Kontrol Compound: Konposatu Controller: Kontrolatzaile Compress: Konpresa Contusion: Kontusio, mailatu, makadura, makatu Compulsion: Konpultsio Convalescence: Susperraldi, eriondo, gaixondo Concave: Ahur Conversion: Konbertsio

278 DEATH TOLL

Convex: Ganbil Crystallization: Kristalizazio, kristaltze Convexity: Ganbiltasun Cubitus: Kubitu, ulna Convulsion: Konbultsio, dardarizo, inarrosaldi Cuboid bone: Kuboide Convulsive: Konbultsibo, konbultsio- Culture: Hazkuntza, kultura Coordination: Koordinazio Cuneiform: Kuneiforme Copper: Kobre Curable: Sendagarri, senda(-), sendatzaile Coprolith: Koprolito Curandero: Petrikilo, sasimediku Coprophilia: Koprofilia Curare: Kurare Copulation: Kopulazio Curative: Senda(-) Coracoid: Korakoide Curative: Sendagarri, senda(-), sendatzaile Cord: Korda, kordoi Cure: Sendaketa Corn: Maskur, kailu Curet: Legra Cornea: Kornea Curettage: Arraspatze, kuretaje Corona: Koroa Curette: Legra Coronary: Koronario Current: Korronte Coronary heart disease: Gaixotasun koronario Curvature: Bihurgune Corporal: Gorputz- Curvature: Kurbadura Corpus callosum: Gorputz kailukara Curve: Kurba Corpus cavernosum: Gorputz leizetsu Cutaneous: Larruazaleko Corpus luteum: Gorputz hori, gorputz luteo Cuticle: Kutikula Corpus pineale: Gorputz pineal Cuticular: Kutikular Corpuscle: Korpuskulu Cyanide: Zianuro Corpuscular: Korpuskular Cyanogen: Zianogeno Corpuscular theory: Teoria korpuskular Cyanosis: Zianosi Corrosion: Korrosio Cycle: Ziklo Corrosive: Korrosibo Cyclic: Zikliko Cortex: Kortex, azal Cyclization: Ziklazio Cortical: Kortikal Cyclothymia: Ziklotimia Corticosteroid: Kortikoide, kortikosteroide Cyst: Kiste Corticotrophin (ACTH): ACTH Cystite: Zistitis Cortisone: Kortisona Cytology: Zitologia Costal: Saihetseko, aldeko, hegaleko Cytoplasm: Zitoplasma Cotyle: Kotilo Cytoplasmic: Zitoplasmiko Cough: Eztul Cytosine: Zitosina Coxal: Koxal Cracking: Pitzadura Cramp: Kalanbre, karranpa D Cranial: Garezurreko, burezurreko Crest: Gandor, gangar Dactyloscopy: Daktiloskopia Cretin: Kretino Daltonism: Daltonismo Cretinism: Kretinismo Damage: Kalte Crevice: Ildo Dandruff: Zahi Crippled: Herren Darwinian: Darwinista Crisis: Krisi, krisialdi Darwinism: Darwinismo Critical: Kritiko, estu, larri Deactivation: Desaktibazio Cross-eyed: Begi-oker, begizeihar, betoker, ezkel Dead: Hildako, hil Cross-eyed: Estrabiko Deadly: Hilgarri Crossbreeding: Mestizaje Deaf: Gor Crossing: Gurutzatze, gurutzamendu Deaf mutism: Gor-mututasun Cruciform: Gurutze-formako Deaf-mute: Gor-mutu Crural: Krural, izter- Deaf-mutism: Gor-mututasun Crust: Zarakar Deafening: Gorgarri, burrunbatsu Crutch: Makulu Deafness: Gorreri, gortasun Cryosurgery: Kriokirurgia Death: Heriotza Crystal: Kristal Death rate: Heriotza-tasa Crystalline lens: Kristalino Death toll: Heriotza multzo

279 DEBILITATING

Debilitating: Ahulgarri Dermatitis: Dermatitis Debility: Ahulaldi, makalaldi Dermatologist: Dermatologo Decalcification: Deskaltzifikazio Dermatology: Dermatologia Decerebration: Deszerebrazio Dermatosis: Dermatosi Decidua: Dezidua Dermis: Dermis Decubitus: Etzanda, etzanik Desquamation: Ezkatatze Decubitus position: Etzanera Destructive: Kaltegarri, kalterako Decubitus supine position: Ahoz gorako etzanera Detergent: Detergente Deep: Sakon Development: Garapen, garatze Defecation: Sabel-huste, libratze, obratze Dextrin: Destrina Defect: Tara Dextrogyre: Destrogiro, eskuin-birakari Deferens: Deferente Dextrose: Destrosa Deficiency: Gabezia Diabetes: Diabetes Deformation: Deformazio, itxuragabetze Diabetic: Diabetiko Deformity: Itxuragabetasun Diagnosis: Diagnostiko, diagnosi Degenerate: Endekatu Dialysis: Dialisi Degeneration: Endekapen, degenerazio Diaphragm: Diafragma gihar Degenerative: Endekapenezko Diaphysis: Diafisi Degradation: Degradazio Diarrhea: Beherako, deskonposizio, diarrea, kaka- Degree: Gradu jario, kakeria, zirineri- Dehiscence: Dehiszentzia Diastole: Diastole Dehiscent: Dehiszente Diathermy: Diatermia Dehydration: Deshidratazio Diathesis: Diatesi Deionized water: Ur desionizatu Dieresis: Dieresi Delirium: Delirio, eldarnio Diet: Dieta Delirium tremens: Delirium tremens Difficult to digest: Digerigaitz Delivery: Erditze, haurgintza Digestion: Digestio, txegoste Deltoid muscle: Deltoide Digestive: Digestibo, digerigarri Delusion of persecution: Pertsekuzio-delirio Dilatation: Dilatazio, zabalkuntza Dementia: Dementzia Diopter: Dioptria Demineralization: Desmineralizazio Dioptric: Dioptrika Demographic: Demografiko, demografia- Diphtheria: Difteria Demography: Demografia Diploidy: Diploidia Denaturation: Desnaturalizazio Dipsomania: Dipsomania Dendrite: Dendrita Dipsomaniac: Dipsomaniako Dengue: Denge Disability: Ezgaitasun Dense: Dentso Disabled: Baliaezin, ezindu, elbarri Density: Dentsitate Disarticulation: Desartikulazio Dental: Hortzetako Discal: Diskal Dental cement: Hortzetako zementu Discography: Diskografia Denticle: Dentikulu Discolorations: Diskromia Denticulate: Dentikulatu Disease: Gaixotasun, eritasun, gaitz Dentin: Dentina Disinfectant: Desinfektatzaile Dentist: Odontologo Disinfection: Desinfekzio Dentition: Hortzeria, hortz-haginak, hortzaldi Disintoxication: Desintoxikazio Dentulous: Horztun Disk: Disko (ornoartekoa) Denudation: Denudazio Disorder: Asaldu Deontology: Deontologia Dissemination: Barreiadura, sakabanatze Deoxyribonucleic acid (ADN): Azido desoxirribo- Distal phalanx: Falangeta nukleiko, ADN, DNA Distemper: Mukieri Deoxyribose: Desoxirribosa Distention: Distentsio Depot: Metaketa, pilaketa Distilled water: Ur destilatu Depressed: Deprimitu, zapaldu Diuresis: Diuresi Depressive: Depresibo Diuretic: Diuretiko Depuration: ArazgarriArazketa Diverticulum: Dibertikulu Dermal: Dermiko Dizygotic twins: Biki dizigotiko, biki bibitelino

280 EMOTION

Dizziness: Bertigo Ectopia: Ektopia, desplazamendu Doctor: Doktore Ectoplasm: Ektoplasma Donor: Emaile Eczema: Ekzema Doping: Doping Edema: Edema Dorsal: Dortsal, bizkarraldeko Edible: Jangai Dorsum: Bizkarralde Educator: Pedagogo Dosage: Dosifikazio, dositze, posologia Effective: Eraginkor Dose: Dosi Efferent: Eferente Dosimeter: Dosifikagailu Effervescence: Eferbeszentzia Dosimetry: Dosimetria Effervescent: Eferbeszente, burbuilatzaile Down’s syndrome: Down-en sindrome Efficacy: Eraginkortasun Drainage: Drainatze, drainadura Efflorescent: Efloreszente Dream: Loaldi, lo Effluvium: Eflubio Dressing: Apositu Effusion: Isuri Drive: Irrika Ego: Ego Driving: Bulkatzaile Egocentric: Egozentriko Drop by drop: Tantaz tanta Egocentrism: Egozentrismo Dropper: Tanta-kontagailu, tantaz tantako Ejaculation: Eiakulazio, isurtze Dropsical: Hidropiko Ejection: Eiekzio Dropsied: Hidropiko Elastic: Elastiko Drowsiness: Logale, logura Elasticity: Elastikotasun Drug: Sendagai, botika, farmako, medikamentu, Elastomer: Elastomero droga Electricity generator: Elektrogeno Drug addict: Drogazale, drogadikto, droga-mendeko Electrocardiogram: Elektrokardiograma Drug dependency: Drogazaletasun, drogadikzio, Electrocardiograph: Elektrokardiografo droga-mendekotasun Electrocardiography: Elektrokardiografia Drunkenness: Mozkortasun, hordikeria, horditasun Electrocution: Elektrokuzio Ductus deferens: Hodi deferente Electroencephalogram: Elektroentzefalograma Duodenal: Duodenal, duodenoko Electroencephalograph: Elektroentzefalografo Duodenum: Duodeno Electroencephalography: Elektroentzefalografia Dura mater: Duramater Electrolysis: Elektrolisi Dwarf: Nano Electrolyte: Elektrolito Dysarthria: Disartria Electrolytic: Elektrolitiko Dyschromasia: Diskromatopsia Electron: Elektroi Dysentery: Disenteria Electrophilic: Elektroizale Dysgenesis: Disgenesia Electrophilicity: Elektroizaletasun Dyslalia: Dislalia Electrophoresis: Elektroforesi Dyslexia: Dislexia Electroshock: Elektroshock Dyspepsia: Dispepsia Electrotherapy: Elektroterapia Dysphonia: Disfonia Electrovalence: Elektrobalentzia Dysplasia: Displasia Element: Elementu Dyspnea: Disnea, arnasestu Elephantiasis: Elefantiasi Dystrophy: Distrofia Elixir: Elixir Embolism: Enbolia Embolus: Enbolo E Embryo: Enbrioi, ernamuin Embryo sac: Enbrioi-zaku Ear: Belarri Embryogenesis: Enbriogenesi Eardrum: Tinpano, belarri-mintz Embryology: Enbriologia Ebriety: Mozkorkeria Embryonic: Enbrionario, enbrioizko, enbrioi- Ecchymosis: Ekimosi Embryopathy: Enbriopatia Echography: Ekografia Emergency: Larrialdi, urgentzia Echolalia: Ekolalia Emergency department: Larrialdi-zerbitzu Ecthyma: Ektima Emetic: Emetiko, okagarri, okaztagarri Ectoderm: Ektodermo Emollient: Emoliente Ectoparasite: Ektoparasito Emotion: Emozio

281 EMOTIVE

Emotive: Emoziozko, emozio-, zirrarazko Epiglottis: Epiglotis Emotivity: Hunkiberatasun Epilepsy: Epilepsia Empathy: Enpatia Epinephrine: Adrenalina Emphysema: Enfisema Epithelial: Epitelial Emulsifier: Emultsionagailu, emultsionatzaile Epithelial tissue: Ehun epitelial, epitelio-ehun Emulsion: Emultsio Epithelioma: Epitelioma Enamel: Esmalte Epithelium: Epitelio Enantiomer: Enantiomero Eradication: Errotik kentze Encephalitis: Entzefalitis Erectile: Zutikor, tentekor Encephalogram: Entzefalograma Erecting: Zutitzaile Encephalography: Entzefalografia Erection: Erekzio, tentetze, zutitze Encephalon: Entzefalo Ergotherapy: Ergoterapia Encephalopathy: Entzefalopatia Eros: Eros Encysted: Enkistatu Eructation: Korroka(da) Encystment: Enkistamendu Eruption: Erupzio, negel Endemia: Endemia Erysipelas: Isipula, mingorri Endemic: Endemismo, endemikotasun, endemiko Erythema: Eritema Ending: Bukaera, amaiera Erythroblast: Eritroblasto Endocardium: Endokardio Erythrocyte: Eritrozito, globulu gorri, hemati Endocrine: Endokrino Esophagogastroplasty: Kardioplastia Endocrinologist: Endokrinologo Esophagus: Hestegorri, esofago Endocrinology: Endokrinologia Essential: Esentzial Endoderm: Endodermo Ester: Ester Endogenous: Endogeno Esthesia: Estesia Endolymph: Endolinfa Estrogen: Estrogeno Endometrium: Endometrio Ethanol: Etanol Endomorph: Endomorfo Ether: Eter Endoparasite: Endoparasito Ethmoid bone: Etmoide Endoplasmic reticulum: Erretikulu endoplasmiko Ethmoidal: Etmoidal Endoscope: Endoskopio Ethology: Etologia Endoscopy: Endoskopia Ethylene: Etileno Endosmosis: Endosmosi Ethylic: Etiliko Endospermic: Albumendun Ethylism: Etilismo Endothelial: Endotelial Etiologic: Etiologiko Endothelium: Endotelio Euglena: Euglena Endothermic: Endotermiko Eukaryotic: Eukarioto Endurance: Erresistentzia Euphoric: Pletoriko Enema: Enema, aiuta Eustachian tube: Eustakioren tronpa, Eustakioren Energy: Energetiko, energia hodia Enervation: Enerbazio Euthanasia: Eutanasia Enhancement: Hobekuntza Evaporator: Lurrungailu Enteritis: Enteritis Examiner: Aztertzaile Enterocolitis: Enterokolitis Exanthema: Exantema Enzyme: Entzima Exanthematous: Exantematiko Ependyma: Ependimo Excipient: Eszipiente Epicardium: Epikardio Excision: Eszisio, zatiketa Epidemic: Epidemia, izurrite Excitation: Eszitazio, kitzikapen Epidemic typhus: Tifus exantematiko Excretion: Iraizpen Epidemiology: Epidemiologia Excretory: Iraizle Epidermic: Epidermiko Excretory duct: Hodi iraizle Epidermis: Epidermis Exercise: Ariketa Epididymis: Epididimo Exfoliation: Esfoliazio Epidural: Epidural Exhausted: Ahitu, akitu Epidural anesthesia: Anestesia epidural, anestesia Exocrine: Exokrino peridural Exocrine gland: Guruin exokrino Epigastrium: Epigastrio Exogenous: Exogeno

282 FLEXIBILITY

Exothermic: Exotermiko Feeling: Bihozkada Expectoration: Espektorazio Female: Eme Expérience: Esperimentu, saiakuntza, saio Femoral: Femoral Experimental: Esperimental Femur: Femur, izterrezur Experimentation: Esperimentazio Ferment: Hartzigarri Expiration: Arnasbehera, arnasbotatze, espirazio Fermentation: Hartzidura Exploration: Azterketa, miaketa Fertile: Emankor, ugalkor Expulsion: Kanporatze, egozte Fertility: Emankortasun Extension: Hedatze, barreiatze, hedapen, zabaltze Fertilizable: Ernalgarri Exterior: Kanpoko, kanpoaldeko Fertilization: Ernalkuntza, ernalketa Extermination: Sarraski Fertilization in vitro: In vitro ernalkuntza External: Kanpoko, kanpoaldeko Ferule: Ferula External ear: Kanpo-belarri Fetid: Kirasdun Extirpation: Erauzketa Fetus: Fetu, umeki Extra bed: Ohe gehigarri Fever: Sukar, pirexia Extract: Aterakin, erauzkin Feverish: Sukar- Extraneous: Arraro, bakan, bitxi Feverish process: Sukarraldi Extravert: Kanporakoi Fiber: Zuntz Extremity: Gorputz-adar Fibrillation: Fibrilazio Extrinsic: Kanpo(ti)ko Fibrin: Fibrina Extroversion: Kanporakoitasun Fibrinogen: Fibrinogeno Extrovert: Kanporakoi Fibrocartilage: Fibrokartilago Exudate: Exudatu Fibroma: Fibroma Eye: Begi Fibrosis: Fibrosi Eye-caruncle: Begi-karunkula Fibrous: Zuntz-, fibroso, zuntzezko Eyeball: Begi-globo Fibula: Perone hezur Eyebrow: Bekain Fibular: Peroneo, perone- Eyelash: Betile Filament: Hariizpi, filamentu Eyelid: Betazal Filamentous: Hari-formako, hariizpi-formako Filariasis: Filariosi, filariasi Filiform: Filiforme, harikara F Filling: Enpaste, hortz-betegarri Filter: Iragazki Face: Aurpegi, musu Filtration: Iragazketa, iragazpen Facial: Aurpegiko, aurpegi-, fazial Finger: Hatz Factor: Faktore Finger pad: Mami Faecal: Fekal, gorozki- Finger tip: Hatz-mami, ermami Family doctor: Familia-mediku, etxe-mediku First aid personnel: Sorosle, heltari Family practice physician: Familia-mediku, etxe- First-aid kit: Botika-ontzi mediku First-aid station: Sorostetxe Famine: Gosete First-time mother: Amaberri Fart: Puzker, putz Fist: Ukabil Fasciculate: Faszikulatu, sortakatu Fistula: Fistula Fast: Barau Fit of coughing: Eztul-krisi, eztulaldi Fat: Gizen, lodi Fixation: Finkatze, finkapen Fatal: Saihestezin Fixator: Finkatzaile Fatherhood: Aitatasun Flaccid: Bigun Fatherhood: Gurasotasun Flaccidity: Biguntasun Fatigue: Neke, abaildura, akidura, unadura Flagellate: Flagelodun, flagelatu Fatty acid: Gantz-azido Flagellum: Flagelo Fauces: Ahutza, eztarri-zulo Flare: Gorritasun Favourable: Mesedegarri, aldeko Flatulence: Flatulentzia, haize-min Febrifuge: Sukarraren kontrako, antipiretiko, anti- Flatulent: Haizetsu termiko, febrifugo Flehiness: Haragigune, haragi multzo Feces: Sabel-huskin, gorotz, gorozki Flexibility: Arintasun, bizitasun Feedback: Atzeraeragin, feedback Flexibility: Malgutasun, zalutasun

283 FLEXIBLE

Flexible: Malgu, zalu Funnel: Inbutu Flexion: Flexio, makurdura, tolestaldi Furuncle: Furunkulu, erlakizten, zaldar Flora: Flora Fusiform: Fusiforme, ardatz antzeko Fluctuant: Fluktuatzaile Fluctuation: Fluktuazio Fluid: Fluido G Fluidification: Fluidifikazio Fluidity: Jariakortasun Galactophorous duct: Hodi galaktoforo Fluoridation: Fluorazio Galactose: Galaktosa Fluoride: Fluoruro Gallbladder: Behazun-xixku Fluorine: Fluor Galvanism: Galbanismo Flush: Beroaldi, itobehar-sentsazio, gorriune Gamete: Gameto Focus: Foku Gamma globulin: Gammaglobulina Foliaceous: Foliazeo Gamma ray: Gamma izpiak Folic acid: Azido foliko Gammagraphy: Gammagrafia Follicle: Folikulu Ganglia: Gongoil Follicular: Folikular, folikulu-formako Ganglionated: Ganglionar, gongoil- Follow-up: Jarraipen Ganglionic: Ganglionar, gongoil- Fontanel: Fontanela Gangrene: Gangrena, pasmo Foot: Oin Gangrenous: Gangrenoso Foot-and-mouth disease: Sukar aftoso, aheri Gas: Gas Force: Indar Gaseous: Gaseoso, gas- Forceps: Forzeps Gastrectomy: Gastrektomia Forearm: Besaurre Gastric ulcer: Urdail-ultzera, urdaileko ultzera Forefinger: Indize, adierazle, hatz erakusle Gastritis: Gastritis Forehead: Kopeta, bekoki Gastroenteritis: Gastroenteritis Forestomach: Kardia Gastrolith: Gastrolito Forgetful: Ahanzkor, ahazkor Gastrovascular: Gastrobaskular Formaldehyde: Formaldehido, metanal Gastrula: Gastrula Formic: Azido formiko Gastrulation: Gastrulazio Formication: Inurridura Gauze: Gaza Formol: Formol Geminated: Geminatu Formula: Formula Gene: Gene Fossa: Hobi, barrunbe Genetic: Genetiko, genetika- Fracture: Haustura, apurketa, hausketa, hauste Geneticist: Genetista Fragment: Zati Genetics: Genetika Freezing: Izozketa Genital organ: Sexu-organo, organo genital Frenulum: Frenulu Genital system: Sistema genital Frenum: Frenulu Genitourinary: Genitourinario, urogenital Frequency: Maiztasun Genome: Genoma Friction: Igurtzi, igurtzialdi, igurzketa Genotype: Genotipo Frictional force: Marruskadura-indar Genus: Genero Frigid: Frigido Geoda: Geoda Frigidity: Frigidotasun Geoin: Iztarte, iztai, iztondo Frontal bone: Hezur frontal, bekoki-hezur, kope- Geriatric: Geriatriko, geriatria- ta-hezur Geriatric hospiold people’s hometal: Geriatriko, Frontal muscle: Kopetako gihar geriatria- Fructose: Fruktosa Geriatrics: Geriatria Frustration: Frustrazio Germ: Germen Full: Pletoriko Germ cell: Hozi-zelula Fulminating: Fulminante, bat-bateko, berehalako Germicide: Antiseptiko Function: Funtzio Germinal: Germinal, ernamuin- Functional: Funtzional Gigantism: Erraldoitasun Functional group: Funtzio talde Gingiva: Oi, hortz-oi Fungiform: Fungiforme Girdle: Gerri Fungus: Onddo Girdle: Kortse, gerruntze

284 HEPATITIS

Gland: Guruin Hair: Ile, bilo, buruko ile Glandular: Guruin- Halitosis: Halitosi Glans penis: Glande, zakil-moko Halitus: HasgorapenHats Glaucoma: Glaukoma Hallucination: Haluzinazio Globular: Globular, globulu-formako Hallucinogen: Haluzinogeno Globule: Globulu Hallucinosis: Haluzinosi Globulin: Globulina Hand: Esku Glomerulus: Glomerulu Handicapped: Baliaezin, ezgaitu Glottis: Glotis Handle: Helduleku, kirten Glucide: Gluzido Hanged: Urkatu Glucometer: Glukometro Haploid: Haploide Glucose: Glukosa Hard: Gogor Gluteal: Gluteo Hard palate: Ahosabai gogor, hezurrezko ahosa- Gluten: Gluten bai Gluteus: Gluteo Harelip: Erbi-ezpain Glycemia: Gluzemia Harmful: Kaltegarri, kalterako Glyceride: Glizerido Harmlessness: Ez-kaltegarritasun Glycerin: Glizerina Head: Buru Glycogen: Glukogeno Headache: Zefalea Glycolipid: Glukolipido Healing: Sendabide, sendakuntza, sendatze Glycolysis: Glukolisi Health: Osasun Goiter: Bozio, golo Health history: Historia kliniko Gonad: Gonada Healthy: Osasuntsu, sendo Gonadotropin: Gonadotropina Heart: Bihotz Gonococcia: Gonokozia Heart valve: Bihotzeko balbula Gonococcus: Gonokoko Heat: Bero Graafian follicle: De Graaf-en folikulu Heat of formation: Formazio-bero Graduation: Graduazio Heavy: Astun Graft: Txerto-ehun, txertatze Hebephrenia: Hebefrenia Granulation: Pikortatze Hebephrenic: Hebefreniko Granulation tissue: Pikortatze-ehun Hectic fever: Sukar hektiko Granule: Pikor Helium: Helio Greasy: Koipetsu, gantzatsu Helix: Helix Greater pectoral muscle: Bularreko gihar handi Hematocrit: Hematokrito Greater vestibular gland: Bartholin-en guruinak Hematologist: Hematologo Grey substance: Gai gris, substantzia gris Hematology: Hematologia Gripes: Sabeleko min, heste-min Hematoma: Hematoma Groove: Ildo Hematopoiesis: Hematopoiesi Gross: Gizen, lodi Hematopoietic: Hematopoietiko Group: Talde Hematuria: Hematuria Growth: Hazte, handitze, hazkunde, hazkuntza Hemiplegia: Hemiplegia Guanine: Guanina Hemiplegic: Hemiplegiko Gulp: Zurrupada Hemisphere: Hemisferio Gynecological: Ginekologiko, ginekologia- Hemlock: Astaperrexil Gynecologist: Ginekologo Hemodialysis: Hemodialisi Gynecology: Ginekologia Hemoglobin: Hemoglobina Gypsum: Igeltsu Hemopathy: Hemopatia Gyrus: Zirkunboluzio Hemophilia: Hemofilia Hemopoiesis: Hemopoiesi Hemorrhage: Odoljario, hemorragia H Hemorrhagic: HemorragiaHemorragiko Hemorrhoid: Hemorroide, odol-piko, odoluzki Habit: Ohitura, aztura Hemostasis: Hemostasia Haemophiliac: Hemofiliko Hemp: Cannabis indica, kalamu Haemophilic: Hemofiliko Hepatic: Hepatiko, gibel Haggard: Betazpitsu Hepatitis: Hepatitis

285 HEPATOLOGY

Hepatology: Hepatologia Hyaline: Hialino Heptano: Heptano Hybrid: Hibrido Hereditary: Herentziazko, hereditario, ondoreta- Hybridism: Hibridismo sunezko Hydatid: Hidatide Hermaphrodite: Hermafrodita, hermafroditiko Hydrargyrism: Hidrargirismo, hidrargirosi Hermaphroditism: Hermafrodismo Hydrarthrosis: Hidrartrosi Hernia: Hernia, eten Hydrate: Hidrato Heroin: Heroina Hydration: Hidratazio Heroin addict: Heroinazale Hydric: Hidroxilo Heroin addiction: Heroinomania, heroinazaleta- Hydride: Hidruro sun Hydrocarbon: Hidrokarburo Herpes simplex: Herpes, negel Hydrocephalia: Hidrozefalia Herpes zoster: Zona Hydrocephalus: Hidrozefalo Heterochromosome: Heterokromosoma Hydrochloric: Azido klorhidriko Heterogamy: Heterogamia Hydrocyanic acid: Azido zianhidriko Heterosexual: Heterosexual Hydrodynamic: Hidrodinamika Heterosexuality: Heterosexualitate Hydrofluoric: Azido fluorhidriko Heterosis: Heterosi Hydrogen: Hidrogeno Heterozygosis: Heterozigosi Hydrogen bomb: Hidrogeno-bonba Heterozygous: Heterozigoto Hydrogen peroxide solution: Ur oxigenatu Hexose: Hexosa Hydrogenation: Hidrogenazio Hiatus: Hiatu Hydrolysis: Hidrolisi Hibridization: Hibridazio Hydrophilic: Hidrofilo Hiccup: Zotin Hydrophobia: Hidrofobia Hilus: Hilo Hydrophobic: Hidrofobo Hip: Aldaka, mehaka, mokor Hydrops: Hidropesia, anasarka Hippocampus: Hipokanpo Hydrotherapy: Hidroterapia Histamine: Histamina Hygiene: Higiene Histiocyte: Histiozito Hygienic: Higieniko Histology: Histologia Hygienism: Higienismo Hoarseness: Erlats, marranta Hygienist: Higienista Holotype: Holotipo Hymen: Himen Homeopathic: Homeopatiko Hyoid bone: Hioide Homeopathist: Homeopata Hyperbaric: Hiperbariko Homeostasis: Homeostasia, homeostasi Hyperemia: Hiperemia Homoeopathy: Homeopatia Hyperesthesia: Hiperestesia Homogeneity: Homogeneotasun Hyperglycemia: Hipergluzemia Homogeneization: Homogeneizazio, homogenei- Hypermetropic: Hipermetrope zatze Hypersensitivity: Hipersentiberatasun Homogeneous: Homogeneo Hypersomnia: Hipersomnia Homogenizer: Homogeneizagailu Hypertension: Hipertentsio Homosexual: Homosexual Hypertensive: Hipertentsibo, hipertentso Homosexuality: Homosexualitate Hyperthermia: Hipertermia Homozygosis: Homozigosi Hypertrophic: Hipertrofiko Homozygote: Homozigoto Hypertrophy: Hipertrofia Hookworm: Ankilostoma Hypnosis: Hipnosi Hormonal: Hormonal, hormonazko Hypnotic: Hipnotiko Hormone: Hormona Hypnotism: Hipnotismo Hospital: Ospitale, eritegi, eritetxe Hypnotist: Hipnotizatzaile Hospitalization: Ospitalizazio, ospitaleratze Hypochondriac: Hipokondriako Human: Gizaki Hypochondriasis: Hipokondria Humerus: Humero, besahezur Hypochondrium: Hipokondrio, saihespe, saihets- Humor: Humore azpi Hunch: Bihozkada Hypochromic: Hipokromiko Hunger: Gose Hypoderm: Hipodermis Hungry: Goseti Hypodermic injection: Injekzio hipodermiko

286 INNOCUOUSNESS

Hypodermic syringe: Xiringa hipodermiko Inactivity: Aktibitaterik ez Hypogeum: Hipogeo Inanition: Ahidura Hypoglycemia: Hipogluzemia Inappetence: Jangurarik ez Hypomania: Hipomania Inaudible: Entzunezin, entzungaitz Hypophysis: Hipofisi, guruin pituitario Incantation: Sorginkeria Hypotension: Hipotentsio Incapable: Ezgai Hypothalamic: Hipotalamiko Incapacity: Ezintasun Hypothalamus: Hipotalamo Incision: Ebaki, arraila, ebakidura, mozketa, moz- Hypothermia: Hipotermia te, zulo Hysterectomy: Histerektomia Incisive teeth: Ebakortz Hysteria: Histeria, histerismo Incompatibility: Bateraezintasun Hysteric: Histeriko Incompatible: Bateraezin, bateragaitz Incontinence: Inkontinentzia Incubation: Inkubazio I Incubator: Inkubagailu Incurable: Sendaezin, sendagaitz Ichthyosis: Iktiosi Index: Indize, adierazle Ictus: Iktus Indigestion: Betekada, indigestio, urdail-pisuta- Ideation: Ideiagintza sun Identification: Identifikazio Indisposed: Ondoezik Idiocy: Idiozia Indissoluble: Disolbaezin, disolbagaitz Idiopathy: Idiopatia Inductance: Induktantzia Idiot: Idiota Ineradicable: Erauztezin Iintramuscular injection: Gihar barneko injekzio, Inert: Inerte, bizigabe muskulu barneko injekzio Inert gas: Gas geldo Ileocecal: Ileozekal Infantilism: Infantilismo Ileum: Ileon Infarct: Infartu Ileus: Ileo Infection: Gaizkoadura, infekzio, zoldura Iliac: Iliako Infectious: Infekzioso Ilium: Ilion Inferior maxillary bone: Beheko matrailezur, ba- Imbalance: Desoreka psikiko railezur, beheko masailezur Imbalanced: Desorekatu Infertility: Ernalezintasun Immiscible: Nahastezin Infiltrate: Infiltratu Immune: Immune, immunitario Infiltration: Infiltrazio Immunity: Immunitate Infirmary: Erizaintza Immunization: Immunizazio Inflammation: Hantura, handitu, inflamazio Immunodefiency: Immunoeskasia, immunodefi- Inflammatory: Hanturazko, inflamatorio zientzia Influenza: Gripe Immunoglobulin: Immunoglobulina Infundibulum: Infundibulu Immunologic: Immunologiko Infusorians: Infusorio Immunologist: Immunologo Inguen: Iztarte, iztai, iztondo Immunology: Immunologia Inguinal: Iztarteko, iztarte- Immunosuppressive: Immunodepresore, immu- Inhalation: Inhalazio, inhalatze nogutxitzaile Inhaler: Inhalagailu Immunotherapy: Immunoterapia Inheritable: Heredagarri, jaraunsgarri Impairment: Urritasun Inheritance: Herentzia, ondoretasun Impermeability: Iragazgaiztasun, iragazezintasun Inhibition: Inhibizio Impermeable: Iragazgaitz Inhibitor: Inhibitzaile Implantation: Ezarpen Iniciator: Abiarazle Impotence: Inpotentzia, sexu-ezintasun Injectable: Injektagarri Impotent: Inpotente Injection: Injekzio Impulse: Bulkada Inmobilization: Immobilizazio Impure: Ez-puru, ez-aratz, zikin Innate: Jaiotzetiko Impurity: Ez-purutasun, zikintasun Innervation: Inerbazio Imputrescible: Ustelgaitz Innocuous: Ez-kaltegarri Inaction: Gelditasun Innocuousness: Ez-kaltegarritasun

287 INOCULATION

Inoculation: Inokulazio Involuntary: Nahi gabeko Inorganic: Inorganiko Involution: Inboluzio Inorganic chemistry: Kimika inorganiko, kimika Iodide: Ioduro ez-organiko, kimika mineral Iodine: Iodatu Insalivation: Listuztatze Iodine: Iodo Insane: Ero, burutik egin, nahasi, zoro Iodoform: Iodoformo Insanity: Eromen, zoraldi Iodometry: Iodometria Insemination: Intseminazio Ion: Ioi Insertion: Txertatze Ionic: Ioniko Insolation: Intsolazio, eguzki-ukaldi Iridology: Iridologia Insomnia: Insomnio Iris: Iris Insomniac: Insomniodun Iron: Burdina Inspiration: Arnasgora, arnas hartze, hasgorapen Irradiation: Irradiazio Instep: Oinbular Irreversible: Itzulezin, atzeraezin Instrumental: Tresneria Irrigation: Irrigazio, garaztatze Insufficiency: Eskasia, gutxiegitasun Irritability: Narritakortasun, suminkortasun Insufflation: Haize-emate Irritable: Narritakor, suminkor Insulin: Intsulina Irritant: Narritagarri, sumingarri Intelligence quotient: Adimen-koziente Irritation: Narritadura, narritatze Intensive care unit: Zainketa intentsiboko unitate, Ischemia: Iskemia arreta intentsiboko unitate (AIU) Ischium: Iskion Interaction: Eragin-truke Isolated: Isolatu, bakartu Intercellular: Zelula arteko Isomer: Isomero Intercostal: Saihets arteko Isomerism: Isomeria Interferon: Interferon Isotonique: Isotoniko Intern: Barneko mediku Isthmus: Istmo Internal ear: Barne-belarri Itch: Azkura Internal medicine: Barne-medikuntza Itching: Prurito Interphase: Interfase Interstitial: Zirrikituko, zirrituko Intervention: Ebakuntza J Intestinal: Heste(eta)ko, heste- Intestinal flora: Heste-flora Jaundice: Ikterizia, larumin, min hori Intestinal villi: Heste-bilo Jelly: Jele Intestinal worm: Heste-zizare, bizio Jet: Zorrotada, turrusta Intestine: Heste Jitters: Urduritasun, artegatasun Intolerance: Intolerantzia Jubilant: Pletoriko Intolerant: Intolerante Jugular: Jugular Intoxication: Intoxikazio Juice: Urin Intradermal: Dermis barneko, azalpeko, intrader- Juvenile: Gazte- miko Intramuscular: Gihar barneko, muskulu barneko Intrauterine: Umetoki barneko K Intrauterine device: Umetoki barneko gailu Intravenous: Zain barneko Karyotype: Kariotipo Intravenous injection: Zain barneko injekzio Keratin: Keratina Introjection: Introjekzio Ketone: Zetona Introspection: Introspekzio, barne-behaketa Ketonuria: Azetonuria Introversion: Barnerakoitasun Kidney: Giltzurrun Introvert: Barnerakoi Kilocalorie: Kilokaloria Intubation: Intubazio, hodia sartze, hodi-sartze Kinetic: Zinetika Invader: Inbaditzaile Kinetic: Zinetiko Invading: Inbaditzaile Kingdom: Erreinu Invagination: Inbaginazio Kleptomaniac: Kleptomano Invasion: Inbasio Knee: Belaun Inversion: Inbertsio Knock on the head: Kaskarreko

288 LUPUS

Koch’s bacillus: Koch-en bazilo Lethargy: Letargia, lozorro Kyphosis: Zifosi Leucoma: Leukoma Leucopenia: Leukopenia Leukemia: Leuzemia L Leukemic: Leuzemiko Leukencephalitis: Leukoentzefalitis Labor: Erditze, haurgintza Leukoblast: Leukoblasto Labor pains: Erdiminak Leukocyte: Leukozito Laboratory: Laborategi Leukocytosis: Leukozitosi Labyrinth: Labirinto Leukoderma: Leukodermia Lachrymal: Malko- Leukoplakia: Leukoplasia Lachrymal bone: Malko-hezur, hezur lakrimal, Leukopoiesis: Leukopoiesi ungis Leukorrhea: Leukorrea Lacrimal: Malko- Leukosis: Leukosi Lacrimal duct: Malkobide Life: Bizi, bizialdi, bizitza Lacrimal sac: Malko-zaku Life-saving: Sorospen Lacrimation: Malko-jario Lifting: Lifting, azal-tiratu Lacrimator: Negar-eragile Ligament: Lotailu Lactating: Bularreko haur, edoskitzaile, titiko haur Ligation: Lotura, esteka Lactic: Laktiko Light-headedness: Zorabio Lactiferous: Galaktoforo, laktifero Lingual: Mihiko, mihi- Lactone: Laktona Liniment: Linimentu Lactose: Laktosa Lip: Ezpain Lame: Herren Lipase: Lipasa Lamella: Xafla, lamina Lipid: Lipido Lameness: Herrentasun Lipoid: Lipoide Large intestine: Heste lodi Lipolysis: Lipolisi Larvate: Larbatu Lipoma: Lipoma Laryngeal: Laringeo Liposoluble: Liposoluble Laryngitis: Laringitis Liposuction: Liposukzio Laryngologist: Laringologo Lipothimia: Lipotimia Laryngology: Laringologia Lisp: Zizipaza Laryngoscope: Laringoskopio Lisping: Zizipaza Laryngoscopy: Laringoskopia Lithiasis: Litiasi Larynx: Laringe Little finger: Hatz txiki Latency: Sortasun Liver: Gibel Latent: Sor, ezkutu Living: Bizi, bizialdi, bizitza, bizidun, arnasdun Lateral: Alboko, aldameneko, aldeko Lobate: Lobulatu Lax: Laxo, lasai, nasai Lobe: Lobulu, gingil Laxative: Laxante, heste-aringarri, libragarri Lobectomy: Lobektomia Lead: Berun Lobotomy: Lobotomia Leanness: Argaltasun Lobular: Lobular, gingil- Leather: Larru Lochia: Lokio Lecithin: Lezitina Locomotion: Lokomozio Left-handed: Ezker, ezkerti Locomotor: Lokomotor, lokomozio- Leg: Zango, berna Logopedics: Logopedia Legal medicine: Medikuntza legal Logorrhea: Logorrea Legionella: Legionella Long-sightedness: Presbiopia, presbizia Legionellosis: Legionelosi Lordosis: Lordosi Lens: Leiar, lente, lentilla, ukipen-leiar Lucid: Argi, buru-argi, zentzuzko Leper: Legenardun, legenartsu Lucidity: Argitasun, buru-argitasun Leprosarium: Legenardun-etxe Lumbago: Lunbago, lunbalgia Leprosy: Legenar, legen, legen beltz Lumbar: Lunbar, gerri-, gerrialdeko Lesion: Lesio Lung: Birika Lethal: Hilgarri Lunula: Lunula Lethargic: Letargiko Lupus: Lupus

289 LUXATION

Luxation: Luxazio, dislokazio, lokadura, zainarta- Maxillary: Matrailezur-, baraila-, masailezur- tu Maxillary bone: Matrailezur, masailezur Lycanthopy: Likantropia Mayonnaise: Maionesa Lymph: Linfa Measles: Elgorri Lymphatic: Linfatiko Meconium: Mekonio Lymphocyte: Linfozito Médecin légiste: Auzitegi-mediku Lymphoid: Linfoide Medial phalanx: Falangina Lysis: Lisi Mediastinum: Mediastino Medicamentous: Sendagai- Medication: Medikazio M Medicinal plant: Sendabelar Medicinal water: Ur sendagarri Macrocephaly: Makrozefalia Medicine: Medikuntza Macromolecule: Makromolekula Medula oblongata: Muin oblongatu Macroscopic: Makroskopiko Medulla: Muin Macula: Makula Medullar: Muineko Mad: Ero, burutik egin, nahasi, zoro Medullary: Muineko Madness: Eromen, zoraldi Meiosis: Meiosi Magnesia: Magnesia Melanin: Melanina Magnesium: Magnesio Melanism: Melanismo Magnetoscope: Magnetoskopio Melanocyte: Melanozito Maize: Arto Melanoderma: Malanodermia Malaise: Ondoez Melanoma: Melanoma Malar bone: Hezur malar, hezur zigomatiko, zi- Membrane: Mintz goma Mendelism: Mendelismo Malaria: Malaria Meninges: Meninge Malarial: Paludiko Meningitis: Meningitis Male: Ar Meningococcus: Meningokoko Malformation: Malformazio Meniscus: Menisko Malignant: Gaizto Menopausal: Menopausiko Malleolus: Maleolo Menopause: Menopausia Maltose: Maltosa Menorrhagia: Menorragia Mamma: Bular, titi, ugatz Menstrual blood loss: Hileko, menstruazio Mammal: Ugaztun Menstruation: Hileko, menstruazio Mammary: Mamario, titi-, ugatz- Mental: Mental, buru-, gogamen- Mammography: Mamografia Mental retardation: Adimen-urritasun Man: Gizon, gizaseme, gizonezko Mentally retarded: Oligofreniko Mandible: Beheko matrailezur, barailezur, beheko Menthol: Mentol masailezur Mentum: Kokots Mangy: Ezkabiadun Mercury: Merkurio, zilarbizi Mania: Mania Mercury thermometer: Merkurio-termometro Marihuana: Marihuana Mesentery: Mesenterio Masochism: Masokismo Mesoblast: Mesoblasto, mesodermo Masochistic: Masokista Mesoderm: Mesoblasto, mesodermo Massage: Masaje Mesomeric: Mesomero Masseur: Masajista, masaje-emaile Mesomerism: Mesomeria Mastectomy: Mastektomia Mestizo: Mestizo Mastitis: Mastitis Metabolic: Metaboliko Mastoid: Mastoide, mastoideo Metabolism: Metabolismo Mastoid bone: Mastoide Metacarpus: Metakarpo Masturbation: Masturbazio Metacarpal: Metakarpoko, metakarpo- Maternity: Amaberrien atal Metacenter: Metazentro Matter: Materia Metamerism: Metameria, metamerismo Maturation: Heltze Metamerous: Metamero Mature: Heldu Metamorphic: Metamorfiko Maxilla: Goiko matrailezur, goiko masailezur Metamorphosis: Metamorfosi

290 MYOPE

Metaphase: Metafase Monoclonal: Monoklonal Metastasis: Metastasi Monocyte: Monozito Metatarsal: Metatartsoko, metatartso-, metatartso- Monomer: Monomero hezur Mononuclear: Nukleobakar, mononuklear Metatarsus: Metatartso Monorchism: Monorkidia Metazoa: Metazoo Monosaccharide: Monosakarido Meteorism: Meteorismo Monozygotic: Monozigotiko Methadone: Metadona Monozygotic twins: Biki monozigotiko, biki uni- Methanal: Metanal bitelino Methionine: Metionina Morbid: Morbido, erigarri, morboso Methodical: Metodiko Morbidity: Morbilitate, erikortasun Methodology: Metodologia Morphine: Morfina Methylene: Metileno Morphine addict: Morfinomano, morfinazale Methylic: Metiliko Morphinomania: Morfinomania Metritis: Metritis Morphology: Morfologia Miasma: Miasma Mortal: Hilkor Micelle: Mizela Mortality rate: Heriotza-tasa Micro-organism: Mikroorganismo Mortification: Mortifikazio, hildura Microbe: Mikrobio Morula: Morula Microbic: Mikrobiozko, mikrobio- Mosaic: Mosaiko Microbiology: Mikrobiologia Mother: Ama Microcephaly: Mikrozefalia Motivation: Motibazio Microcrystal: Mikrokristal Mouth: Aho Microflora: Mikrobio-flora Mouth-to-mouth resuscitation: Ahoz ahoko ar- Micrometre: Mikrometro nasketa, ahotik ahorako arnasketa Microscope: Mikroskopio Mucosa: Mukosa, muki-mintz Microscopique: Mikroskopiko Mucous: Mukitsu Microscopy: Mikroskopia Mucus: Muki Microsurgery: Mikrokirurgia Multicellular: Plurizelular, zelulaniztun, multizelu- Microwaves: Mikrouhin lar Micturation: Gernu-egite, pixa-egite Mumps: Hazizurri(ak) Middle ear: Erdiko belarri Muncher: Murtxikatzaile, mastekatzaile Middle finger: Hatz luze Murmur: Murmurio Midwife: Emagin Muscle: Muskulu, gihar Migraine: Migraina Muscle gluteus: Ipurmasaileko gihar Mild: Arin Muscle stiffness: Gihar-min Miliary: Miliar Muscle twitch: Gihar-uzkurdura Mimic spasm: Tik Muscular: Muskular, gihar-, muskulu-, muskulu- Mind: Gogamen ko Miosis: Miosi Muscular tension: Gihar-tentsio, tentsio muskular Miscibility: Nahaskortasun Muscular tissue: Gihar-ehun, muskulu-ehun Miscible: Nahaskor Musculature: Muskulatura, giharreria Mitochondrion: Mitokondrio Musculoskeletal system: Lokomozio-sistema Mitosis: Mitosi Mutant: Mutante Mitral: Mitral Mutation: Mutazio Mitral valve: Balbula mitral Mutilation: Mutilazio Mobile unit: Unitate higikor Myalgia: Mialgia Mobility: Mugikortasun, higikortasun Mycosis: Mikosi Moelle osseuse: Hezur-muin Mydriasis: Midriasi Molar: Atzeko hagin Myelin: Mielina Molecular: Molekular Myelitis: Mielitis Molecular weight: Pisu molekular Myocarditis: Miokarditis Molecule: Molekula Myocardium: Miokardio Mongolian: Mongoliko, mongoliar Myoma: Mioma Mongolism: Mongolismo, Down-en sindrome Myopathy: Miopatia Mongoloid: Mongoloide Myope: Miope

291 MYOPIA

Myopia: Miopia Neuropsychiatry: Neuropsikiatria Myxedema: Mixedema Neuropsychology: Neuropsikologia Myxomatosis: Mixomatosi Neurosis: Neurosi Neuroskeleton: Endoeskeleto Neurosurgeon: Neurokirurgialari N Neurosurgery: Neurokirurgia Neurotic: Neurotiko, neurosi- Nail: Azazkal Neurovegetative: Neurobegetatibo NANDA: NANDA Newborn: Jaioberri Nape: Garondo Nicotine: Nikotina Narcelptic: Narkoleptiko Nightmare: Amesgaizto Narcolepsy: Narkolepsia Nipple: Titiburu, bular-punta Narcosis: Narkosi Nitrogen: Nitrogeno Nasal fossa: Sudur-hobi, sudur-zulo Nitrogenous: Nitrogenatu Nasal septum: Sudur-trenkada, sudur-hezur Nitroglycerin: Nitroglizerina Nausea: Goragale, botagale, botagura, gonbitalarri, Node: Nodo goralarri Nodosity: Nudositate Near: Gertu, hurbil Nodular: Nodular, nodulu- Neck: Lepo, idun, sama Nodule: Nodulu Necropsy: Autopsia Non-repairable: Konponezin, erremediaezin, ezin Necrosis: Nekrosi konponduzko, konponbiderik gabe, konpondue- Need: Behar zin Nematocyst: Nematozisto Nonviable: Bideraezin, eginezin Neonatal: Neonatal, jaioberriko Nosography: Nosografia Neoplasia: Neoplasia Nosology: Nosologia Neoplasm: Neoplasma Notch: Irekiera, muxarradura Neoplasty: Neoplastia Notochord: Notokorda Neoteny: Neotenia Nuclear energy: Energia nuklear, energia atomiko Nephrectomy: Nefrektomia Nuclear membrane: Nukleo-mintz, mintz nuklear Nephritic: Nefritiko Nucleic acid: Azido nukleiko Nephritic colic: Koliko nefritiko Nucleolus: Nukleolo Nephritis: Nefritis Nucleotide: Nukleotido Nephrologist: Nefrologo Nucleus: Nukleo Nephrology: Nefrologia Nullipara: Erdigabe, nuliparo Nephrosis: Nefrosi, sindrome nefrotiko Numbness: Gogortze, zurruntze Nephrotic: Nefrotiko Nurse: Erizain Nephrotic syndrome: Sindrome nefrotiko Nutrient: Elikagai Nerve: Nerbio Nutrition: Nutrizio Nervous: Nerbio- Nutritive: Elikagarri Neuralgia: Neuralgia Nyctalopia: Niktalopia Neuralgic: Neuralgiko Neurasthenia: Neurastenia Neurasthenic: Neurasteniko O Neurite: Neurita, axoi Neuritis: Neuritis Obese: Obeso, oso gizen, oso lodi Neurobiology: Neurobiologia Obesity: Obesitate, gizeneri, gizentasun, loditasun Neuroglia: Neuroglia, glia Observable: Behagarri Neurolepsis: Neurolepsia Observation: Behaketa Neuroleptic: Neuroleptiko Obsession: Obsesio Neurologist: Neurologo Obsessive: Obsesibo Neurology: Neurologia Obstetrical: Obstetriko Neuromuscular: Neuromuskular Obstetrician: Obstetra, tokologo Neuron: Neurona Obstetrics: Obstetrizia, tokologia Neuronal: Neuronako, neurona-, neuronaren Obturation: Buxadura, ixte Neuropathy: Neuropatia Occasional: Aldizkako Neurophysiology: Neurofisiologia Occipital: Okzipital

292 PANDEMIA

Occiput: Okzipuzio Ossification: Osifikazio, hezurtze Occupational disease: Gaixotasun profesional, lan- Osteoarthritis: Artrosi bide-gaixotasun Osteoblast: Osteoblasto Occupational medicine: Lan-medikuntza Osteoclast: Osteoklasto Ocular: Okular Osteomalacia: Osteomalazia Oculist: Okulista Osteopath: Osteopata Odontologist: Odontologo Osteopathy: Osteopatia Odontology: Odontologia Osteoplasty: Osteoplastia Odor: Usain Osteoporosis: Osteoporosi Odorous: Usaintsu Otalgia: Otalgia Oedipus complex: Ediporen konplexu Otitis: Otitis Oesophageal: Hestegorriko, esofagiko Otology: Otologia Oily: Koipetsu, gantzatsu Otorhinolaryngologist: Otorrinolaringologo Ointment: Pomada, gantzuki, ukendu Otorhinolaryngology: Otorrinolaringologia Old age: Zahartzaro Otoscope: Otoskopio Oleic acid: Azido oleiko Outer: Kanpoko, kanpoaldeko Olfaction: Usaimen Ovarian: Obariko, obulutegi- Olfactory: Usaimen- Ovary: Obulutegi, obario Olfactory nerve: Usaimen-nerbio Overdose: Gaindosi Oligomer: Oligomero Overfeeding: Gainelikatze Oligophrenia: Oligofrenia Overloading: Gainkarga Omphalocele: Zilbor-hernia, onfalozele, zilbor-eten Overvoltage: Gaintentsio Oncogene: Onkogene Ovulation: Obulazio Oncogenic: Onkogeno Ovum: Obulu, obozelula Oncological: Onkologiko Oxidable: Oxidakor Oncologist: Onkologo Oxidant: Oxidatzaile Oncology: Onkologia Oxidation: Oxidazio Ondulation: Uhindura Oxide: Oxido One-armed: Besomotz, besobakar, maingu Oxyacetylene: Oxiazetileniko One-eyed: Begibakar Oxygen: Oxigeno Oneiric: Oniriko Oxygenated: Oxigenatu Oneirism: Onirismo Oxygenation: Oxigenazio Ontogenesis: Ontogenesi Ontogenetic: Ontogenetiko Ontogeny: Ontogenesi P Onychophagia: Onikofagia Operating room: Ebakuntza-gela Pacemaker: Taupada-markagailu Ophthalmia: Oftalmia Package insert: Prospektu Ophthalmic: Oftalmiko Pain: Min Ophthalmological: Oftalmologiko Painful: Mingarri, samingarri Ophthalmologist: Oftalmologo Painless: Minik gabeko Ophthalmology: Oftalmologia Palatal: Ahosabaiko, ahosabai-, palatino Ophthalmoscope: Oftalmoskopia Palate: Ahosabai Ophthalmoscopy: Oftalmoskopio Palatine bone: Hezur palatino Organ: OperatuOrgano Pallid: Zurbil, hits Organic chemistry: Kimika organiko Pallium: Pallium Organic matter: Materia organiko Pallor: Zurbiltasun, histasun Original: Jatorrizko Palm: Esku-ahur Oscillation: Oszilazio Palmar muscle: Ahur-gihar Oscillatory: Oszilakor, Oszilazio- Palpitating: Taupakari (bihotzaz) Oscillograph: Oszilografo Palpitation: Palpitazio Oscilloscope: Osziloskopio Paludism: Paludismo Osmometer: Osmometro Pancreas: Pankrea Osmosis: Osmosi Pancreatic: Pankreatiko, pankreako Osmotic: Osmotiko Pancreatic juice: Pankreako urin Osseous: Hezur- Pandemia: Pandemia

293 PANDEMIC

Pandemic: Pandemiko Pediatrician: Pediatra Panniculus adiposus: Gantz-panikulu Pediatrics: Pediatria Papilla: Papila Pedicle: Pedikulu Papilloma: Papiloma Pedicure: Pedikuro Papule: Papula Pedophilia: Pedofilia Parabiosis: Parabiosi Pellagra: Pelagra Paraffin: Parafina Pelvic: Pelbiano Paralysis: Paralisi, elbarritasun, paralizatze Pelvis: Pelbis Paralytic: Paralitiko, herbal Pemphigus: Penfigo Paramnesia: Paramnesia Penetration: Barneratze, sartze Paranoia: Paranoia Penicillin: Penizilina Paranoiac: Paranoiko Penis: Zakil Paranoid: Paranoide Pentamerous: Pentamero Paraplegia: Paraplegia Pepsin: Pepsina Paraplegic: Paraplegiko, paraplegia-, paraplegiadun Peptide: Peptido Parapsychological: Parapsikologiko Peptidic: Peptidiko Parapsychologist: Parapsikologo Peptidic bond: Lotura peptidiko Parapsychology: Parapsikologia Perforation: Zulaketa, zulatze Parasite: Bizkarroi Perfusion: Perfusio Parasitic: Bizkarroi-, parasito- Pericardiac: Perikardiko Parasitology: Parasitologia Pericarditis: Perikarditis Parasitosis: Parasitosi Pericardium: Perikardio Parasympathetic: Parasinpatiko Perimeter: Perimetro Paratype: Paratipo Perinatal: Perinatal Paratyphoid: Paratifoide Perineum: Perineo Parenchyma: Parenkima Period: Periodo Paresis: Paresia Periodic: Periodiko Paresthesia: Parestesia Periodic table: Taula periodiko Parietal: Parietal Periodontium: Parodonto Parietal bone: Hezur parietal Periosteum: Periostio Parodontosis: Parodontosi Peristalsis: Peristaltismo Parotid: Parotida Peristaltic: Peristaltiko Parotitis: Parotiditis, hazizurri(ak) Peritoneum: Peritoneo Paroxysm: Paroxismo Peritonitis: Peritonitis Parthenogenesis: Partenogenesi Perlèche: Perletxe Parturient: Erdiberri, erdi-urren dagoen Permeability: Iragazkortasun Pastille: Pilula Permeable: Iragazkor Patella: Errotula, belaun-hezur Peroneal muscle: Perone-gihar, peroneko gihar Path: Bide Peroxyde: Peroxido Pathogen: Patogeno Persistent: Iraunkor Pathogen microbe: Mikrobio patogeno Person: Pertsona Pathogenesis: PasmoPasmotuPatogenia Perspiration: Izerdi Pathogeny: PasmoPasmotuPatogenia Pertussis: Kukutxeztul, kurruka-eztul, kukurruku- Pathologic: Patologiko eztul Pathology: Patologia Perversion: Perbertsio Patient: Paziente, eri, gaixo Pervert: Perbertitu Peanut: Kakahuete Petechiae: Petekia Pectinate: Pektinatu Petrochemistry: Petrokimika Pectineus: Gihar pektineo PH indicator: pH-aren adierazle Pectoral: Gihar pektoral, bularreko gihar Phagocyte: Fagozito Pectoralis major: Bularreko gihar handi Phagocytosis: Fagozitosi Pectoralis minor: Bularreko gihar txiki Phalangette: Falangeta Pedagogic: Pedagogiko, pedagogia-, pedagogiaren Phalanx: Falange Pedagogical: Pedagogiko, pedagogia-, pedagogiaren Pharmacist: Farmazeutiko, botikari Pedagogy: Pedagogia Pharmacological: Farmakologiko, farmakologia- Pediatric: Pediatriko, pediatria- Pharmacologist: Farmakologo

294 POSTPARTUM

Pharmacology: Farmakologia Plasma: Plasma Pharmacopoeia: Farmakopea Plasmatic: Plasmatiko, plasma- Pharmacy: Farmazia, botika Plasmodium: Plasmodium, plasmodio Pharyngeal: Faringeko, faringeo Plaster: Igeltsu Pharyngitis: Faringitis Plastic surgery: Kirurgia plastiko Pharynx: Faringe Platelet: Plaketa, tronbozito Phase: Fase Platinum: Platino Phenol: Fenol Plethora: Pletora Phenolphthalein: Fenolftaleina Pleura: Pleura, anderrai Phenotype: Fenotipo Pleuritic: Pleuritiko Phimosis: Fimosi Pleuritis: Pleuresia, pleuritis Phlebitis: Flebitis Plexus: Plexo Phlebotomy: Flebotomia, odoluste Plug: Tapoi Phlegm: Karkaxa, flema Plugger: Buxatzaile Phlegmon: Flemoi Plutonium: Plutonio Phocomelia: Fokomelia Pneumococcus: Pneumokoko Phonation: Fonazio Pneumocystosis: Pneumozistosi Phonendoscope: Fonendoskopio Pneumogastric: Pneumogastriko Phosgene: Fosgeno Pneumologist: Pneumologo Phosphate: Fosfato Pneumology: Pneumologia Phosphoric: Fosforiko, fosforo- Pneumonia: Pneumonia, alborengo Phosphorous: Azido fosforoso Pneumonopathy: Pneumopatia Phosphorus: Fosforo Pneumothorax: Pneumotorax Photolysis: Fotolisi Podagra: Hezueri (oinetakoa) Photophobia: Fotofobia Podology: Podologia Photoreceptor: Fotohartzaile Point: Punta, mutur Photosynthesis: Fotosintesi Poisonous: Pozoitsu, edendun, pozoidun Phototherapy: Fototerapia Pole: Polo Phthisiology: Tisiologia Policlinic: Poliklinika Phthisis: Tisi Poliomyelitis: Poliomielitis Physical chemistry: Kimika fisiko Pollinosis: Polinosi Physician: Mediku, sendagile Polyalcohol: Polialkohol Physiognomist: Fisionomista Polyamide: Poliamida Physiologic: Fisiologiko, fisiologia- Polyarthritis: Poliartritis Physiologist: Fisiologo Polydipsia: Polidipsia Physiology: Fisiologia Polyethylene: Polietileno Physionogmy: Fisionomia Polymer: Polimero Physiopathology: Fisiopatologia Polymerization: Polimerizazio Physiotherapist: Fisioterapeuta Polymorphism: Polimorfismo, heteromorfismo Physiotherapy: Fisioterapia Polyp: Polipo Phytopathology: Fitopatologia Polyphagia: Polifagia Pia mater: Piamater Polyphagous: Polifago Pinna: Aurikula Polyploid: Poliploide Pipette: Pipeta Polyploidy: Poliploidia Piriform: Udare-formako Polysaccharide: Polisakarido Pisiform: Pisiforme Polyuria: Poliuria Pituita: Pituita Pons: Zubi Pituitary body: Gorputz pituitario Popliteal fossa: Belaunpe, gune popliteo, iztezain Pituitary gland: Hipofisi, guruin pituitario Pore: Poro Pityriasis: Pitiriasi Portal vein: Porta zain Placebo: Plazebo Positron: Positroi Placenta: Plazenta, karen Posthumous: Hilondoko, hil ondoko, hil osteko Placentation: Plazentazio, karentze Postnatal: Jaiotza ondoko, jaiotza osteko Plague: Izurri Postnatal confinement: Puerperio, sabelondo Plantar: Oinzolako, plantar Postoperative: Ebakuntza ondoko, ebakuntza osteko Plaque: Plaka Postpartum: Erditze ondoko, erditze osteko

295 POTASSIUM CYANIDE

Potassium cyanide: Potasio zianuro Prostate: Prostata Potential energy: Energia potentzial Prosthesis: Protesi Pouch: Poltsa Protection: Babes Poultice: Kataplasma Protein: Proteina, proteido, protido Practice: Praktika Proteinaceous: Proteiko, proteiniko Pregnancy: Haurdunaldi, ernaldi, sabelaldi Protist: Protisto Pregnant: Haurdun, umedun Proton: Protoi Prématuré: Garaiz aurreko, behar baino lehenago- Protonic: Protoniko ko, sasoi aurreko Protoplasm: Protoplasma Premature ejaculation: Eiakulazio azkar Protozoa: Protozoo Premature labor: Garaiz aurreko erditze Protuberant: Irten Premenstrual: Hilekoaren aurreko Provenance: Jatorri, leinu, etorki Premolar: Aurreko hagin Proximity: Inguru Prenatal: Jaio aurreko Pruriginous: Pruriginoso Preoperative: Ebakuntza aurreko Prurigo: Prurigo Preparation: Prestakin Pruritus: Prurito Prepuce: Prepuzio, moko-azal Pseudopod: Pseudopodo Presbyope: Presbita, presbiope Psoas: Psoas Prescription: Errezeta, medikuaren errezeta Psoriasis: Psoriasi Prescription pad: Errezetategi Psychasthenia: Psikastenia Prevention: Prebentzio Psyche: Psike Preventive: Prebentibo Psychiatric: Psikiatriko, psikiatria- Preventive medicine: Prebentzio-medikuntza, me- Psychiatric hospital: Ospitale psikiatriko dikuntza prebentibo Psychiatrist: Psikiatra Priapism: Priapismo Psychic: Parapsikologo, psikiko Primary: Primario Psychoanalysis: Psikoanalisi Primordium: Primordio Psychoanalyst: Psikoanalista Probability: Probabilitate Psychoanalytic: Psikoanalitiko Probe: Zunda Psychoasthenics: Psikasteniko Problem: Arazo, problema Psychological: Psikologiko, psikologia- Procaryote: Prokarioto Psychological test: Test psikotekniko Procaryotic: Prokariotiko Psychologist: Psikologo Procedure: Prozedura, eginbide, jarraibide, metodo Psychology: Psikologia Process: Prozesu Psychometry: Psikometria Procreation: Ugaltze Psychomotility: Psikomotrizitate Prodrome: Prodromo Psychomotor: Psikomotor Profile: Profil Psychopathological: Psikopatologiko Progeny: Ondorengo Psychopatology: Psikopatologia Progesterone: Progesterona Psychophysiology: Psikofisiologia Prognathic: Prognatu Psychosis: Psikosi Prognathism: Prognatismo Psychotherapeutic: Psikoterapeutiko Prognosis: Pronostiko Psychotherapist: Psikoterapeuta Prolapse: Prolapso Psychotherapy: Psikoterapia Prolepsis: Prolepsi Psychotic: Psikotiko Promontory: Gailur, muino, tontor Psychotropic: Psikotropo Promoter: Bulkatzaile Pterygoid: Gihar pterigoide Pronator: Pronatzaile Pterygoid process: Apofisi pterigoide Prone: Ahoz beherako etzanera, ahuspez Ptyalism: Sialorrea, ptialismo Propagation: Hedatze, barreiatze, hedapen, zabaltze Puberty: Pubertaro Property: Propietate Pubic: Pubiseko, pubis- Prophase: Profase Pubis: Pubis Prophylactic: Profilaktiko Puerpera: Amaberri Prophylaxis: Profilaxi Puerperal: Puerperal, puerperioko Propitious: Egoki Puerperium: Puerperio, sabelondo Proportional: Proportzional Pulmonary: Biriketako Prostata: Prostata Pulmonic: Biriketako

296 RESTORATIVE

Pulsation: Pultsazio Radon: Radon Pulse: Pultsu Rale: Estertore, koroka Punctum: Puntu Ramification: Adarkadura Puncture: Sastada Reaction: Erreakzio Puncture: Ziztada, sastada Reactivation: Berraktibatze, berraktibazio Pupil: Begi-nini Reactivity: Erreaktibitate, erreaktibotasun Purgation: Purgazio Reactor: Erreaktore Purge: Laxante, heste-aringarri, libragarri Reagent: Erreaktibo Purine: Purina Receptor: Errezeptore, hartzaile Purulence: Zornadura Recessive: Errezesibo Purulent: Zornedun, zornetsu Rectal: Ondesteko Pustule: Bixika Rectification: Errektifikazio Pyohrrea: Piorrea, zorne-isuri Rectum: Ondeste Pyorrhea alveolaris: Piorrea albeolar Recurrent: Atzerakari, itzulkor Pyretic: Piretiko Redox: Erredox Pyrexia: Pirexia Reducing: Erreduktore Pyridine: Piridina Reduction: Erredukzio Pyrimidine: Pirimidina Refining: Fintze Pyrimidine base: Base pirimidiko Reflux: Errefluxu Pyrogen: Pirogeno Refractometer: Errefraktometro Pyrosis: Pirosi, bihotzerre Refractory: Erregogor Regeneration: Birsortze Region: Eskualde Q Registered nurse: OLT (Osasun Laguntzaile Tek- nikoa) Quadriceps: Koadrizeps Regression: Erregresio Quadriplegia: Tetraplegia Rehabilitation: Errehabilitazio, berrezte Quadriplegic: Tetraplegiko, tetraplegia- Reign: Erreinu Quadruplet: Lauki Reimplantation: Berrezarpen, birjarpen Qualification: Gaikuntza, trebakuntza Reinforcement: Errefortzu Quarantine: Berrogeialdi Rejection: Errefusatze Questionnaire: Galdeketa, galdera sorta, itaun sorta Relapse: Berriz gaixotze, berriz eritze Quinine: Kinina Related to flu: Gripe- Relaxation: Erlaxazio Relaxed: Lasai, erlaxatu R Renal: Giltzurrune(ta)ko Renal pelvis: Giltzurrun-pelbis Rabid: Amorratu Reniform: Giltzurrun-formako Rabies: Amorru, errabia Replication: Erreplikazio Rachidian: Bizkarrezurreko, bizkarrezur-, espinal Reproduction: Ugalketa Rachitic: Errakitiko Reproductive system: Ugal-sistema Radical: Erradikal Resection: Erresekzio Radicular: Erradikular, sustrai- Resentment: Erresumin Radidian: Bizkarrezurreko, bizkarrezur-, espinal Reserve: Erreserba Radiobiology: Erradiobiologia Reserved: Lotsati Radiochemistry: Erradiokimika Resistance: Erresistentzia Radioelement: Erradioelementu Resonance: Erresonantzia Radiography: Erradiografia Resonating: Erresonantzia- Radioisotope: Erradioisotopo Respiration: Arnasketa Radiolarians: Erradiolario Respirator: Arnasgailu Radiologist: Erradiologo Respiratory: Arnasketako, arnas Radiology: Erradiologia Respiratory system: Arnas sistema Radioscopy: Erradioskopia Response: Erantzun Radiotherapy: Erradioterapia Rest: Atseden, atsedenaldi, pausaldi Radium: Radio Restorative: Suspergarri, bizigarri, bizkorgarri, biz- Radius: Erradio hezur kortzaile, estimulatzaile, indargarri

297 RESUSCITATED

Resuscitated: Berpiztu S Resuscitation: Suspertze, erreanimazio Retention: Atxikipen, erretentzio Saburra: Saburra Retention of urine: Gernu-atxikipen, gernu-erre- Sac: Zaku tentzio Saccharide: Sakarido Reticular: Erretikulatu, saretu Saccharin: Sakarina Reticulate: Erretikulatu, saretu Sacchiremeter: Sakarimetro, sakarometro Reticulum: Erretikulu Sacculus: Sakulu Retina: Erretina Sacral bone: Hezur sakro, errain-hezur Retraction: Atzera egite, atzeratze Sacral vertebra: Sakro-orno Retroversion: Erretrobertsio Sagittal: Sagital Retrovirus: Erretrobirus Sagittal suture: Jostura sagital Review: Azterketa, berrikuste Salinity: Gazitasun Revived: Berpiztu Saliva: Listu Revulsion: Errebultsio Salivary: Listu- Revulsive: Errebultsibo Salivary gland: Listu-guruin Rheum: Erreuma Salivation: Listu-jario, listu-jariatze Rheum: Makar, bekar Salmonella: Salmonella Rheumatic: Erreumadun Salmonellosis: Salmonellosi Rheumatism: Erreuma, erreumatismo Salt: Gatz Rheumatoid arthritis: Artritis erreumatoide, erreu- Sample: Lagin ma-artritis Sanguineous: Odol- Rheumatologist: Erreumatologo Sanitary: Sanitario Rheumatology: Erreumatologia Sanitation: Saneamendu Rhinitis: Errinitis Saphena: Safena zain Rhinology: Errinologia Saponification: Saponifikazio Rhinopharynx: Errinofaringe Sarcoma: Sarkoma Rhinoplasty: Errinoplastia Sarcoplasmic reticulum: Erretikulu sarkoplasmi- Rhizopods: Errizopodo ko Rhomboid: Erronboide Sardonic: Irribarre sardoniko Rhomboid: Erronboide (gihar) Sartorius: Gihar sartorio Rhomboidal: Erronboide Satellite: Satelite Rib: Saihets-hezur Saturated: Ase Ribonucleic acid: Azido erribonukleiko Saturation: Asetasun, asetze Ribose: Erribosa Scab: Hazteri, zaragar Ribosomal: Erribosomiko Scabby: Zarakardun, zarakartsu, ezkabiadun Ribosome: Erribosoma Scabietic: Hazteritsu Rickets: Errakitismo Scale: Ezkata Rictus: Rictus Scalenus: Eskaleno Right: Eskuin Scales: Balantza Rigid: Tente, zurrun, zut, zutitu Scalp: Buruko larruazal Risorius: Gihar errisorio, barre-gihar, irri-gihar Scalpel: Eskalpelo Risus sardonicus: Irri sardoniko Scanner: Eskaner Role: Rol Scaphoid: Eskafoide Root: Sustrai Scapula: Omoplato, eskapula Roseola: Erroseola Scarification: Eskarifikazio Roseolar rash: Erroseola Scarificator: Eskarifikagailu Roundworm: Askaride Scarlet fever: Eskarlatina Royal jelly: Erregina-jele Schizoid: Eskizoide Rub: Marruskadura Schizophrenia: Eskizofrenia Rubella: Errubeola Schizophrenic: Eskizofreniko Rubidium: Rubidio Sciatic: Ziatiko, mehaka-, iskiatiko Rudiment: Errudimentu, hasikin Sciatica: Ziatika Rudimentary: Errudimentario Science: Zientzia Rugose: Zimurtsu Scientificalness: Zientifikotasun Rugosity: Zimurtasun Scientist: Zientzialari

298 SINUS

Sclerosed: Esklerosatu Sensory organ: Zentzumen-organo, sentimen-or- Sclerosis: Esklerosi gano Scoliosis: Eskoliosi Septic: Septiko Scrofula: Eskrofula Septicemia: Septizemia Scrotum: Eskroto, barrabil-zorro Septum: Septu, trenkada Scurvy: Eskorbuto Sequela: Arrasto, aztarna Sea sickness: Zorabio Sequence: Sekuentzia, segida Sebaceous: Bilgor- Serodiagnosis: Serodiagnostiko Sebaceous gland: Bilgor-guruin Serology: Serologia Seborrhea: Seborrea Seronegative: Seronegatibo Sebum: Bilgor Seropositive: Seropositibo Secondary: Sekundario Serosa: Serosa Secretion: Jariakin, sekrezio Serosity: Serositate Secretion: Jario Serotherapy: Seroterapia Secretor: Jariatzaile Serous: Seroso, serum- Secretory: Jariatzaile Serous membrane: Mintz seroso Sector: Sektore Serratus: Gihar zerradun Sectorial: Sektorial, sektore- Serum: Serum Sediment: Sedimentu Serum therapy: Seroterapia Sedimentation: Sedimentazio Service: Zerbitzu Segment: Segmentu Sessile: Sesil Segmentation: Segmentazio Session: Saio Segregation: Segregazio Seton: Zetazko hari Sélectif: Selektibo Severity: Larritasun Selection: Hautatze Sex: Sexu Selective: Selektibo Sex deviant: Sexu-perbertsio Self-consciousness: Autokontzientzia Sexed: Sexudun, sexuatu Self-control: Autokontrol Sexologist: Sexologo Self-criticism: Autokritika Sexology: Sexologia Self-esteem: Autoestimazio Sexual: Sexual, sexu-, sexu bidezko Self-medication: Automedikazio Sexual intercourse: Sexu-harreman Self-regulation: Autorregulazio Sexual perversion: Sexu-perbertsio Sella turcica: Aulki turkiar Sexual reproduction: Sexu bidezko ugalketa Semen: Semen, esperma, hazi Sexuality: Sexualitate Semicircular: Zirkuluerdi-formako, zirkuluerdi- Sexually transmitted disease: Gaixotasun benereo, Semicircular canal: Kanal erdi zirkular sexu bidezko gaixotasun Semilunar: Hezur semilunar Sheath: Zorro Semimembranosus: Erdi mintzezko gihar Shir: Bernazaki, berna-gandor, zango-bizkar Seminal: Seminal, espermatiko Shock: Shock Seminal vesicle: Semen-xixku Short: Labur, motz Seminiferous: Seminifero, hazi-, semen- Shoulder: Sorbalda, besaburu, besagain Seminiferous duct: Hodi seminifero Shoulder blade: Omoplato, eskapula Semipermeable: Erdi iragazkor Shunt: Deribazio, shunt Semipermeable membrane: Mintz erdi iragazkor Shy: Lotsati Semitendinosus: Gihar semitendinoso Sialorrhea: Sialorrea, ptialismo Senile: Senil Siamese twins: Biki siamdar Senile involution: Zahartzaroko inboluzio Sickly: Gaixobera, erikor, gaixoti Sensation: Sentipen, sentsazio Side: Albo, alde, hegal, saihets Sense: Zentzumen Sight: Ikusmen Sensibilized: Sentsibilizatu Sign: Zeinu Sensitive: Sentimenezko, sentimen-, sentibera Signal: Seinale Sensitivity: Sentimen, sentikortasun, sentsibilitate, Silicone: Silikona zorroztasun, zolitasun Silicosis: Silikosi Sensitization: Sentsibilizazio Sinapism: Sinapismo Sensor: Sentsore Sinister: Ezkerreko esku Sensory: Sentimenezko, sentimen- Sinus: Sinu

299 SINUS NODE

Sinus node: Nodo sinusal Spectrometer: Espektrometro Sinusitis: Sinusitis Spectrometry: Espektrometria Sinusoid: Kapilar sinusoide, sinusoide Spectrophotometer: Espektrofotometro Sinusoidal: Sinusoidal, sinusoide- Spectrophotometry: Espektrofotometria Sip: Zurrupada Spectroscope: Espektroskopio Skeletal: Eskeletiko Speculum: Espekulu, zabalgailu Skeleton: Hezurdura, eskeleto Speech-language pathologist: Logopeda Skin: Larruazal Spell: Sorginkeria Skull: Burezur Spermatic cord: Kordoi espermatiko Sleep: Loaldi, lo Spermatocide: Espermizida, espermatizida Sleeping pill: Loarazle, lo-eragile, lo-eragingarri, Spermatozoon: Espermatozoide somnifero Sphenoid: Esfenoide Sleepwalker: Sonanbulu Sphenoidal: Esfenoidal, esfenoide- Sleepwalking: Sonanbulismo Sphincter: Esfinter Sling: Beso-euskarri, beso-uhal Spinal cord: Bizkarrezur-muin Small intestine: Heste mehar Spinning: Zentrifugazio, zentrifugatze Smaller pectoral muscle: Bularreko gihar txiki Spirochete: Espiroketa Smallpox: Baztanga, nafarreri Spleen: Bare Smell: Usaimen Splenic: Espleniko Sneeze: Doministiku, usin Splenius: Esplenio Sniff: Esnifatze Splinting: Oholez bermatu (hezurra) Snore: Zurrunga Spongy: Arol, harro Snort: Esnifatze Spontaneous: Espontaneo, berezko Social medicine: Medikuntza sozial Sporadic: Noizbehinkako, noizean behingo Sodium: Sodiko, sodio-, sodio Spore: Espora Sodium bicarbonate: Sodio bikarbonato, sodio hi- Sporozoan: Esporozoo drogenokarbonato Sports medicine: Kirol-medikuntza Soft palate: Ahosabai bigun Squamose: Ezkatatsu, ezkatadun Soft palate: Ahosabai-errezel Stabilization: Egonkortze Soft water: Ur bigun Stabilizer: Egonkortzaile Sole: Oinzola, oinazpi Stable: Egonkor Soleus: Soleo gihar Stadium: Periodo Solid: Solido Stage: Aldi Solidification: Solidotze Stammerer: Totel, hitz-motel Solubility: Disolbagarritasun Stammering: Toteltasun Soluble: Disolbagarri, soluble Standard: Estandar Soluble in water: Hidrosoluble Stapes: Estribo Solute: Solutu Staphyle: Ubula, aho-gingil Solution: Disoluzio Staphylococcus: Estafilokoko Soma: Soma Starch: Almidoi Somatic: Somatiko Starving: Goseti Somatization: Somatizazio Stasis: Estasi Somnambulism: Sonanbulismo Status: Egoera Somnambulist: Sonanbulu Stay: Egonaldi Somnolence: Logale, logura Steady: Egonkor Sore throat: Angina Stereoisomer: Esteroisomero Sound: Soinu, hots Stereoisomerism: Estereoisomeria Sour: Garraztu, mindu Stereoscope: Estereoskopio Spasm: Espasmo Sterile: Antzu, esteril Spasmodic: Espasmodiko, espasmo- Sterility: Antzutasun, esterilitate Specialist: Espezialista Sterilization: Antzutze, esterilizazio Specialty: Espezialitate Sterilizer: Esterilizagailu Species: Espezie Sternocleidomastoid muscle: Esternokleidomas- Specific: Espezifiko toideo Specificity: Espezifikotasun Sternum: Bularrezur, esternoi Specimen: Ale Steroid: Esteroide

300 SYNERGY

Sterol: Esterol Sudoriferous: Izerdi- Stethoscope: Estetoskopio Sudorific: Izerdiarazle, izerdiarazteko Stiff: Tente, zurrun, zut, zutitu Suffocant: Itogarri, itotzeko moduko Stimulant: Bizigarri, bizkorgarri, estimulatzaile, Suffocation: Itomen bizkortzaile, estimulatzaile Sugar-coated: Gragea Stimulus: Estimulu Suicide: Suizida Stoichiometry: Estekiometria Suitable: Egoki Stomach: Urdail Sulcus: Ildo Stomachic: Urdaileko, gastriko, urdail- Sulcus: Zisura Stomatitis: Estomatitis Sulfa drugs: Sulfamida Stomatologist: Estomatologo Sulfate: Sulfato Stomatology: Estomatologia Sulfur: Sufre Stone: Harri Sulphonamide: Sulfamida Storage: Gordetze, metatze Superexcitation: Neurriz gaineko urduritasun Strabismus: Estrabismo Superfamily: Superfamilia Strain: Bihurritu, zaintiratu, distentsio Superficial: Gainazaleko, azal- Strangulation: Estugune Superior: Goiko, gain-, gaineko, goi- Stratification: Estratifikazio Supersaturation: Gainasetasun Stratum: Estratu, geruza, maila Supination: Supinazio Streptococcus: Estreptokoko Supinator: Supinatzaile Streptomycin: Estreptomizina Suppository: Supositorio Stress: Estres Suppuration: Zorne-jario Stressful: Estresagarri Suprarenal: Giltzurrun gaineko, suprarrenal Stretch: Luzatze, tenkatze, tiratze Surgery: Kirurgia Stretcher: Anda(k) Surgical: Kirurgiko, kirurgia- Stria: Ildoxka Surgical operation: Ebakuntza kirurgiko Striate: Ildoxkatu Survival: Biziiraupen, bizirik iraute Stroma: Estroma Susceptibility: Suszeptibilitate Strontium: Estrontzio Suspension: Esekidura Structural: Egiturazko Sustenance: Bizigai, jaki, janari, mantenu Structure: Egitura Suture: Sutura Stump: Muinoi, motzondo Swallowing: Irensketa, irenste Stupefacient: Estupefaziente, drogaki Sweat: Izerdi, izerdi- Stutterer: Totel, hitz-motel Sweat gland: Izerdi-guruin Stuttering: Toteltasun Sweaty: Izerditsu Subclass: Subklase, azpiklase Sweetening agent: Edulkoratzaile, gozagarri Subclavian: Subklabio Swelling: Tumefakzio Subconscious: Subkontziente Swollen: Hanpatu Subconsciousness: Subkontzientzia Symbiosis: Sinbiosi Subcutaneous: Larruazalpeko, larruazpiko Symbiotic: Sinbiotiko, sinbiosi- Subfamily: Subfamilia Sympathetic: Sinpatiko Subgenus: Subgenero, azpigenero Sympathetic nervous system: Nerbio-sistema sin- Sublimation: Sublimazio patiko Sublingual: Mihipeko Symphysis: Sinfisi Subnormal: Adimen urriko, atzeratu Symptom: Sintoma Subnormality: Adimen-urritasun Symptomatic: Sintomatiko Suborder: Subordena, azpiordena Symptomatology: Sintomatologia Subphylum: Subfilum Synapse: Sinapsi Subpoena: Zitazio, dei Synaptic: Sinaptiko, sinapsi- Subshell: Azpigeruza Synarthrosis: Sinartrosi Subspecies: Subespezie, azpiespezie Synchronic: Sinkroniko Substance: Substantzia, gai Synchronization: Sinkronizazio Substrate: Substratu Synchrony: Sinkronia Substratum: Substratu Syncope: Sinkope, konorte-galera Sucrose: Sakarosa Syndrome: Sindrome Suction: Hurrupatze Synergy: Sinergia

301 SYNESTHESIA

Synesthesia: Sinestesia Testicle: Barrabil, testikulu Synovia: Sinobia Testis: Barrabil, testikulu Synovial: Sinobial Testosterone: Testosterona Synovial membrane: Mintz sinobial Tetanus: Tetanos Syphilis: Sifili Tetanus antitoxin: ATT (antitoxina tetanikoa) Syphilitique: Sifilitiko Tetrad: Tetrada Syringe: Xiringa Tetramer: Tetramero Syrup: Ziropa, xarabe Tetraplegia: Tetraplegia System: Sistema Thalamic: Talamiko Systole: Sistole Thalamus: Talamo Systolic: Sistoliko, sistole- Thalassotherapy: Talasoterapia Thallium: Talio Thanatology: Tanatologia T Thanatos: Tanatos Theca: Teka Tablet: Konprimitu Therapeutic: Terapeutiko Tachycardia: Takikardia Therapeutics: Terapeutika Tactile: Ukimen- Therapist: Terapeuta Tactism: Taktismo Therapy: Terapia Tactual: Ukimen- Thermochemistry: Termokimika Talc: Talko Thermolabile: Termolabil Talus: Astragalo Thermolysis: Termolisi Tampon: Disoluzio indargetzaile, tanpoi, tapoi Thermometer: Termometro Tanin: Tanino Thermoregulation: Termorregulazio Tantalum: Tantalo Thermostable: Termoegonkor Tape: Esparatrapu Thickener: Aglutinatzaile Taponade: Buxadura, ixte Thigh: Izter Tarsal: Tartso- Thigh bone: Femur, izterrezur Tarsus: Tartso Thin: Argal, mehe Tartar: Lertzo Thirst: Egarri Tartaric acid: Azido tartariko Thoracic: Toraziko, bular- Taste: Zapore Thoracic cavity: Barrunbe toraziko Taste papilla: Dastamen-papila Thorax: Torax, bularralde Taxon: Taxoi Thorium: Torio Taxonomic: Taxonomiko, taxonomia- Thotacic cage: Kaxa toraziko Taxonomist: Taxonomista, taxonomo Thrill: Ikara Taxonomy: Taxonomia Throat: Eztarri, zintzur Tear: Malko Throbbing: Taupakari (bihotzaz) Tearful: Negarti, negartsu Thrombophlebitis: Tronboflebitis Technetium: Teknezio Thrombosis: Tronbosi Telophase: Telofase Thrombus: Tronbo Temperament: Izaera, jite Thumb: Hatz lodi, erpuru Temple: Loki Thymine: Timina Temporal bone: Hezur tenporal, loki-hezur Thymus: Timo Temporal lobe: Lobulu tenporal Thyroid: Tiroide Tender: Hipersentibera Thyroid: Tiroideo Tendinitis: Tendinitis Thyroxine: Tiroxina Tendinous: Tendinoso, tendoi- Tic: Tik Tendon: Tendoi Tinea: Ezkabia Tension: Tentsio Tissue: Ehun Teratology: Teratologia Tissue: Ehun- Terebrant: Terebrante Titanium: Titanio Terminal: Terminal, heriotzaurreko, hilurreneko To abort: Abortatu, haurra galdu, hilaurtu Test: Test To absorb: Xurgatu, zurrupatu Test tube: Saio-hodi To acidify: Azidotu Testglass: Probeta To activate: Aktibatu

302 TO HOBBLE

To agitate: Irabiatu To deafen: Gortu To alcoholize: Alkoholiko bihurtu To defecate: Iraitzi To alkalinize: Alkalinizatu To degrade: Degradatu To anesthetize: Anestesiatu To dehydrate: Deshidratatu To anodize: Anodizatu To delouse: Zorriak kendu To aromatize: Aromatizatu To dentate: Hortzak atera To assist: Sorotsi To depress: Deprimitu To atrophy: Atrofiatu, endurtu To desensitize: Intsentsibilizatu To bandage up: Lotu, bendatu To detoxify: Desintoxikatu To become ill: Gaixotu, eritu To develop: Garatu To belch: Korrok egin To diagnose: Diagnostikatu, diagnostikoa egin To bend: Makurtu (gorputza) To die: Hil, azken arnasa eman To bite: Hozka egin, ausiki To disinfect: Desinfektatu To bite: Ziztatu To dodder: Lelotu To blink: Kliskatu To dope: Dopatu To block up: Buxatu, itxi To dose: Dosifikatu, dositu To born: Jaio, sortu To drain: Drainatu To break: Hautsi, apurtu To dream: Amets egin, amestu To breathe: Arnastu, arnasa hartu, hats hartu To eat: Jan To bring about: Eragin, probokatu, sorrarazi To ejaculate: Eiakulatu, isuri To bruise: Kolpatu, makatu To eject: Kanporatu, bota To castrate: Irendu To electrocute: Elektrokutatu To catalyze: Katalizatu To emulsify: Emultsionatu To cause: Eragin, probokatu, sorrarazi To enamel: Esmalteztatu To centrifuge: Zentrifugatu To encyst: Enkistatu, kistatu To certify: Ziurtatu, egiaztatu To eradicate: Errotik kendu To check: Frogatu To examine: Aztertu To clon: Klonatu To excite: Eszitatu, kitzikatu To coagulate: Koagulatu, gatzatu, odola gatzatu To excrete: Iraitzi To colonize: Kolonizatu To expectorate: Espektoratu, karkaxa atera To communicate: Komunikatu To experiment: Esperimentatu, saiakuntzak egin To compress: Konprimitu, hertsatu To expire: Arnasa bota To conceoive: Sortu To expose: Jarri To condition: Baldintzatu To extirpate: Erauzi To conduct: Eroan To fall ill: Gaixotu, eritu To congest: Kongestionatu To ferment: Hartzitu To constipate: Idortu To fertilize: Ernaldu To constrict: Hertsatu To fill: Enpastatu, hortza bete To contaminate: Kutsatu To fluctuate: Fluktuatu To contract: Uzkurtu To forget: Ahantzi, ahaztu To contraindicate: Kontraindikatu To fracture: Hautsi, apurtu To control: Kontrolatu To freeze: Izoztu To contuse: Kolpatu, makatu To gasify: Gasifikatu To cool: Hoztu To generate: Ernalarazi, sorrarazi To coordinate: Koordinatu To germinate: Bikoiztu To copulate: Kopulatu To gestate: Sabelean hazi To cover: Estali, babestu, tapatu To get fatter: Gizendu, loditu To cover in blood: Odoldu, odoleztatu To get old: Zahartu, zaharkitu To crack: Pitzatu, arraildu, zartatu To give birth (to): Erditu, umea izan To cry: Negar egin To go mad/crazy: Erotu, burutik egin, nahasi, zo- To crystallize: Kristaldu ratu To cure: Sendatu To graft: Txertatu, txertoa jarri To curet: Kuretajea egin To grow: Hazi, handitu To cut: Ebaki, moztu To heal: Sendatu To damage: Kalte egin To help: Sorotsi To dammage: Erasan, eraso To hobble: Herren egin, herrenka ibili

303 TO HOLD BACK

To hold back: Eutsi To obliterate: Obliteratu To homogenize: Homogeneizatu, homogeneo To observe: Behatu bihurtu To overfeed: Gainelikatu To hospitalize: Ospitaleratu, ingresatu To overload: Gainkargatu, gehiegi kargatu To hybridize: Hibridatu To ovulate: Obulatu To hydrate: Hidratatu To oxidize: Oxidatu To hydrolyze: Hidrolizatu To oxygenate: Oxigenatu To hypnotize: Hipnotizatu To palliate: Arindu, ematu To immobilize: Immobilizatu To paralize: Paralizatu To immunize: Immunizatu To penetrate: Barneratu, barruan sartu, sartu To implant: Ezarri To perforate: Zulatu To implant again: Berrezarri, birjarri To persist: Iraun To incapacitate: Ezgaitu To perspire: Izerditu To incubate: Inkubatu To perspire: Transpiratu To infest: Izurritu To phagocytize: Fagozitatu To inflame: Handitu To plug: Buxatu, itxi To ingest: HarrotasunHartu To plug up: Buxatu, itxi To inhale: Inhalatu To poison: Intoxikatu To inherit: Heredatu, jarauntsi To poison: Pozoitu, edendu To inhibit: Inhibitu To pollute: Kutsatu To inject: Injektatu To polymerize: Polimerizatu To injure: Lesionatu, min egin, min hartu To prescribe: Errezetatu, agindu To inoculate: Inokulatu To prevent: Prebenitu, aurrea hartu, aurrez zaindu To inseminate: Intseminatu To probe: Zundatu, zunda sartu To insufflate: Haize eman To procreate: Ugaldu To insulate: Isolatu To prognosticate: Iragarri To internalize: Barneratu, barruan sartu To proliferate: Ugaldu To interrupt: Geldiarazi To propagate: Hedatu, barreiatu, zabaldu To intubate: Intubatu, hodia sartu To prove: Frogatu To irradiate: Irradiatu To psychoanalyse: Psikoanalizatu To irrigate: Irrigatu, garaztatu To pulsate: Pultsua hartu To irritate: Narritatu, sumindu To put in plaster: Igeltsua jarri, igeltsutu To itch: Inurritu, sorgortu, sortu, ziztatu To put on weight: Gizendu, loditu To jam: Gogortu, sorgor geratu, sorgortu, zurrundu To ramify: Adarkatu To lie: Etzan To react: Erreakzionatu, onera egin To limp: Herren egin, herrenka ibili To recognize: Aztertu To listen: Entzun To rectify: Errektifikatu To live: Bizi To recuperate: Indarberritu To live on: Iraun To redden: Gorritu To make constipated: Idortu To reduce: Erreduzitu To make fertile: Emankortu To rehabilitate: Errehabilitatu, berrezi To make hoarse: Erlastu, eztarria itxi, marrantatu To relax: Lasaitu, baretu, erlaxatu To make homogeneous: Homogeneizatu, homo- To remove: Atera geneo bihurtu To replicate: Erreplikatu To make unwell: Ondoeztu, alditxartu, ondoezik To rescue: Salbatu, bizirik atera jarri To restrain: Eutsi To massage: Igurtzi To retract: Atzera egin, atzeratu To mature: Heldu To rinse: Ahoa garbitu To medicate: Medikatu, botikak eman, botikak To rub: Igurtzi hartu To saponify: Saponifikatu To menstruate: Hilekoa izan To saturate: Ase To moisten with saliva: Listukatu To say nothing: Mututu To mutilate: Mutilatu To scarify: Eskarifikatu To nibble: Karraskatu To sclerose: Esklerosatu To nourish: Elikatu To secrete: Jariatu, jarioa izan, isuria izan To numb: Hozmindu To see: Ikusi

304 TRANSIENT

To segment: Segmentatu To trepan: Trepanatu To segregate: Jariatu, jarioa izan, isuria izan To triturate: Xehatu, xehakatu To sensitize: Sentsibilizatu To turn red: Gorritu To settle: Sedimentatu To upset: Ondoeztu, alditxartu, ondoezik jarri To shake: Dardara egin To value: Balioetsi To shiver: Dardara egin To vaporize: Lurrundu To sip: Zurrupatu To ventilate: Aireztatu To smart: Erre To visualize: Begiztatu To smell: Usaindu, usain egin To vomit: Oka egin, botaka egin, goitika egin, go- To sneeze: Doministiku egin, usin egin raka egin To sniff: Esnifatu To waterproof: Iragazgaiztu To snort: Esnifatu To wean: Bularra kendu, titia kendu, ugatza kendu To soak up: Zurrupatu To weigh: Pisatu To solidify: Solidotu Tocology: Tokologia To sound: Zundatu, zunda sartu Toluene: Tolueno To spit: Listua bota, tu egin Tomography: Tomografia To spread: Hedatu, barreiatu, zabaldu Tone: Tonu To stabilize: Egonkortu Tongue: Mihi, mingain To stain: Tindatu Tonic: Suspergarri, bizigarri, bizkorgarri, bizkor- To stain with blood: Odoldu, odoleztatu tzaile, estimulatzaile, indargarri To stammer: Totelka hitz egin Tonicity: Tonizitate To standardize: Estandarizatu Tonometry: Tonometria To sterilize: Esterilizatu Tonsillitis: Amigdalitis To stimulate: Bizitu Tooth: Hagin, hortz To sting: Erre Topical: Topiko To strain: Iragazi Torsion: Bihurdura To stratify: Estratifikatu Torticollis: Tortikolis, lepagogor, lepazurrun To stutter: Totelka hitz egin Touch: Ukimen To sublimate: Sublimatu Tourniquet: Tornikete To suck: Hurrupatu Toxemia: Toxemia To suffer: Sufritu, nozitu, pairatu Toxic: Toxiko To suffer from mercurialism: Hidrargirismoak joa Toxicity: Toxikotasun gertatu Toxicological: Toxikologiko, toxikologia- To suffocate: Asfixiatu, ito, itolarria eragin, arnas- Toxicology: Toxikologia keta zaildu Toxicomania: Toxikomania To suppurate: Zornatu Toxin: Toxina To survive: Iraun Toxoplasma: Toxoplasma To suture: Josi Toxoplasmosis: Toxoplasmosi To sweat: Izerditu Trace element: Oligoelementu To sweeten: Edulkoratu, gozatu Trachea: Trakea, zintzur-heste To synchronize: Sinkronizatu Tracheal: Trakeal, trakea-, trakeako, zintzur-hes- To syringe: Xiringatu, xiringaz sartu teko To tampon: Buxatu, itxi Tracheotomy: Trakeotomia To tear: Tarratatu Trachoma: Trakoma To tense: Uzkurtu Tragus: Trago To tingle: Inurritu, sorgortu, sortu Tranquilizer: Lasaigarri, baregarri, lasaitzaile To tire: Nekatu, abaildu, akitu, unatu Transaminase: Transaminasa To transfer: Transferitu Transcription: Transkripzio To transfuse: Transfusioa egin, isuraldatu Transduction: Transdukzio To transmute: Transmutatu Transferable: Transferigarri To transpire: Transpiratu Transference: Transferentzia To transplant: Transplantatu Transfixion: Transfixio To transport: Garraiatu, eraman Transformation: Transformazio, eraldatze To treat: Tratatu, tratamendua eman, tratamen- Transfusion: Transfusio, isuraldatze dua jarri Transgenic: Transgeniko To tremble: Dardara egin Transient: Iragankor

305 TRANSITION

Transition: Trantsizio Typhoid fever: Sukar tifoide Transitivity: Iragankortasun Typhous: Tifiko Translation: Itzulpen, itzultze Typhous syndrome: Sindrome tifiko Transmissible: Kutsagarri, kutsatzaile Typhus: Tifus Transmission: Transmisio Tyrosine: Tirosina Transmutation: Transmutazio Transpiration: Transpirazio Transplant: Transplante U Transposition: Transposizio Transversal: Zehar-, zeharkako Ubula: Ubula, aho-gingil Transversally: Zeharka, trabeska Ulcer: Ultzera Trapezium: Trapezio gihar Ulceration: Ultzerazio Trapezius: Trapezio gihar Ulcerous: Ultzeratsu, ultzeroso Trapezoid: Trapezoide Ulna: Kubitu, ulna Trapezoidal: Trapezoidal Ultrasound: Ultrasoinu Trauma: Traumatismo Umbilical: Zilbor- Traumatic: Traumatiko Umbilical cord: Zilbor-heste Traumatologist: Traumatologo Umbilical hernia: Zilbor-hernia, onfalozele, zil- Traumatology: Traumatologia bor-eten Treatment: Tratamendu Umbilicus: Zilbor Tremor: Dardara Unciform: Untziforme Tremulous: Dardarakor, dardarati, dardaratsu Unconscious: Konorterik gabe Trephination: Trepanazio Unconsciousness: Konorterik ez Trephine: Trepano Underlying: Azpiko Triceps: Trizeps gihar Undernourished: Elikagabe Trichinosis: Trikinosi Undernutrition: Desnutrizio, haz-neke Trichome: Trikoma Unhealthy: Gaixobera, erikor, gaixoti, kaltegarri, Tricotomy: Trikotomia kalterako Tricuspid: Trikuspide Unhurt: Kalterik gabe, zauririk gabe Tricuspid valve: Balbula trikuspide Unicellular: Zelulabakar Trigeminal: Nerbio trigemino Uniformity: Homogeneotasun Trigone: Trigono Unilateral: Aldebakar, alde bakarreko, alde bate- Trimer: Trimero ko Triplet: Hiruki Uniparous: Uniparo Trisomy: TripaTrisomia Univitelline: Unibitelino Trituration: Xehatze, birrintze, xehakatze Unsaturated: Asegabe Trochanter: Trokanter Unsaturation: Asegabetasun Tropism: Tropismo Untouchable: Ustelezin Trunk: Enbor Unwell: Ondoezik Tubercle: Tuberkulu Urea: Urea Tubercular: Tisiko Uremia: Uremia Tuberculosis: Tuberkulosi Ureter: Ureter Tuberculous: Tuberkuloso, tuberkulosi- Urethra: Uretra Tuberosity: Tuberositate Urgency: Larrialdi, urgentzia Tuberous: Tuberkuludun Uric acid: Azido uriko Tubule: Hodixka Urinary: Urinario, gernu- Tumor: Tumor Urinary bladder: Gernu-maskuri Tunic: Tunika Urinary system: Gernu-sistema Turgid: Puztu Urination: Gernu-egite, pixa-egite Turnsole: Tintaroi, tornasol Urine: Gernu Turnsole paper: Tintaroi-paper Urologist: Urologo Twins: Biki Urology: Urologia Tympanic membrane: Tinpano, belarri-mintz, Urticaria: Urtikaria mintz tinpaniko Urticating: Erregarri, erresumingarri Tyndallization: Tindalizazio Uterine: Umetokiko, uteroko Type: Tipo Uterus: Umetoki, utero

306 WITHDRAWAL

Utricle: Utrikulu Vestibule: Bestibulu, atari Uvular: Ubular, aho-gingileko Veterinarian: Albaitari Veterinary: Albaitaritza Viable: Bideragarri, egingarri V Viable fetus: Fetu bideragarri Victim: Biktima, kaltetu Vaccination: Txertaketa Villous: Iletsu, bilotsu Vaccine: Txerto Viral: Biral, biriko, birus- Vacuole: Bakuolo Viral infection: Gaixotasun biriko Vagina: Bagina, ematutu Virologist: Birologo Vaginal: Baginako, bagina-, baginal Virology: Birologia Vagus nerve: Nerbio bago, nerbio pneumogastriko Virosis: Birosi Valve: Balbula Virulence: Birulentzia Valvular: Balbular, balbula- Virulent: Birulento Vaporization: Lurrunketa Virus: Birus Vapour: Lurrun Viscera: Errai, barruki Variola: Baztanga, nafarreri Visceral: Erraietako, errai- Varix: Barize, zainbildu Visual field: Ikuseremu Vascular: Baskular, hodi- Vital: Bizi- Vascular disease: Gaixotasun baskular Vital signs: Bizi-konstanteak, bizi-ezaugarriak Vascular system: Sistema baskular, hodi-sistema Vitamin: Bitamina Vasectomy: Basektomia Vitamin: Bitaminiko, bitamina- Vasoconstriction: Hodi-uzkurdura Vitamin B complex: Bitamina-konplexu Vasoconstrictor: Hodi-uzkurtzaile Vitamin-enriched: Bitaminadun Vasodilatation: Hodi-zabaltze, basodilatazio Vitaminized: Bitaminadun Vasodilator: Hodi-zabaltzaile, basodilatadore Vitiligo: Bitiligo Vector: Bektore Vitreous body: Gorputz beirakara Vectorial: Bektorial, bektore- Vitreous humor: Humore beirakara Vegetarian: Begetariano, barazkijale, landarejale Viviparous: Bibiparo Vegetarianism: Begetarianismo Vivisection: Bibisekzio Vegetation: Begetazio Vocal cord: Ahots-korda Vegetative: Begetatibo Volumetric: Bolumetriko, bolumetria- Vegetative life: Bizitza begetatibo Volumetric flask: Matraz aforatu, matraz bolumetriko Vein: Zain Volumetry: Bolumetria Velum palatinum: Ahosabai-errezel Voluminous: Handi, tamaina handiko Vena cava: Kaba zain Vomer: Bomer hezur Venereal: Benereo Vomitus: Goitika, goitikin, gonbito, oka, okada Venom: Pozoi, eden Vorticella: Bortizela Venous: Zainetako, benoso, zain- Vulva: Bulba, alu Venous blood: Zain-odol Ventral: Sabelaldeko Ventricle: Bentrikulu W Ventricle of heart: Bihotzeko bentrikulu Ventricular: Bentrikular, bentrikulu- Wall: Pareta Vermicide: Bermizida Wart: Garatxo Vermiform: Bermiforme Waste water: Hondakin-ur, ur zikin Vermiform appendix: Heste-sobre, apendize ber- Water: Ur miforme, apendize ileozekal, apendize zekal Wax: Ezko, argizari Vermifuge: Bermifugo Weak: Ahul, indargabe, makal, maskal, motel Verruca: Garatxo Weighing: Balantza Vertebral column: Bizkarrezur Weight: Pisu Vertical: Bertikal Weight loss: Argaltze, mehartze, mehetze Vertigo: Bertigo White substance: Gai zuri, substantzia zuri Vesicle: Xixku, besikula WHO (World Health Organization): OME (Osa- Vesicular: Besikular, xixku- sunerako Mundu Erakundea) Vessel: Hodi, baso Withdrawal: Uzkurtze, uzkurraldi

307 WORSENING

Worsening: Okerragotze, okerrera egite, txartze Yellow fever: Sukar hori Wound: Zauri Young: Gazte Wrist: Eskumutur, karpo Youth: Gaztaro Wristband: Eskumuturreko Zinc: Zink Xanthochromia: Xantokromia Zona: Zona Xanthoma: Xantoma Zoophilia: Zoofilia Xanthone: Xantona Zoophobia: Zoofobia Xerophthalmia: Xeroftalmia Zygomatic: Zigomatiko Xerosis: Xerosi Zygomorphe: Zigomorfo Xiphoid: Xifoide Zygote: Zigoto

308

Frantsesa-euskara

A Acide 2-(acétyloxy)benzoïque: Azido azetilsaliziliko (AAS), aspirina Abassourdir: Gortu Acide acétique: Azido azetiko Abcès: Abzesu, zorne-zorro Acide ascorbique: Azido askorbiko Abdomen: Abdomen, sabelalde Acide biliaire: Behazun-azido Abdominal: Abdominal, sabel-, sabelaldeko Acide borique: Azido boriko Aberrant: Aberrante Acide cyanhydrique: Azido zianhidriko Aberration: Aberrazio Acide désoxyribonucléique (ADN): Azido desoxirri- Abiotique: Abiotiko bonukleiko, ADN, DNA Ablastie: Ablazio Acide folique: Azido foliko Abortif: Abortibo Acide gras: Gantz-azido Aboulie: Abulia Acide nucléique: Azido nukleiko Abrasion: Urradura, urratu Acide oléique: Azido oleiko Abscission: Abszisio Acide ribonucléique: Azido erribonukleiko Absorbant: Xurgatzaile Acide tartrique: Azido tartariko Absorber: Xurgatu, zurrupatu Acide urique: Azido uriko Acanthose: Akantosi Acidifier: Azidotu Accélérateur: Aktibatzaile Acidité: Azidotasun Accès de toux: Eztul-krisi, eztulaldi Acidose: Azidosi Accident: Istripu Acidulant: Azidotzaile Accommodation: Egokiera Acinus: Azino Accouchée: Amaberri Acné: Akne Accouchement: Erditze, haurgintza Acrocéphalie: Akrozefalia Accouchement prématuré: Garaiz aurreko erdi- Acromégalie: Akromegalia tze Acromion: Akromioi Acétabulum: Azetabulu Acrophobie: Akrofobia Acétate: Azetato Activation: Aktibazio Acétose: Azetonemia Activer: Aktibatu Acétylcholine: Azetilkolina Acuité: Zorroztasun, zolitasun Acétylcystéine: Azetilzisteina Acupuncture: Akupuntura Acholie: Akolia Acyclovir: Aziklobir Acholurie: Akoluria Adaptabilité: Moldagarritasun Achondroplasie: Akondroplasia Addicte: Menpeko, zale Achromatique: Akromatiko Addictif: Mende(ko)tasun-sortzaile Achromie: Akromia Adducteur: Aduktore Acide: Azido Adduction: Adukzio

309 ADÉNECTOMIE

Adénectomie: Adenektomia Agent antiprurigineux: Azkuraren kontrako, anti- Adénite: Adenitis pruriginoso Adénocarcinome: Adenokartzinoma Agent antipyrétique: Sukarraren kontrako, antipi- Adénome: Adenoma retiko, antitermiko, febrifugo Adénopathie: Adenopatia Agent antirabique: Amorruaren kontrako, antirra- Adhérence: Atxikidura biko Adipeux: Adiposo Agent antirrheumatique: Antirreumatiko Adipose: Adiposi, gizeneri, gizentasun Agent antiscorbutique: Eskorbutoaren kontrako Adiposité: Adipositate, gizeneri, gizentasun Agent antiseptique: Antiseptiko Adolescence: Adoleszentzia, nerabezaro Agent antispasmodique: Espasmoen kontrako, an- Adrénaline: Adrenalina tiespasmodiko Adrénergique: Adrenergiko Agent antisyphilitique: Antisifilitiko Adsorbant: Adsorbatzaile Agent antitétanique: Tetanosaren kontrako, anti- Adsorption: Adsortzio tetaniko Adultération: Aizuntze Agent antituberculeux: Tuberkulosiaren kontrako, Adventice: Adbentizia antituberkuloso Adynamie: Adinamia Agent antitussif: Eztularen kontrako, antitusibo Aération: Aireztapen, aireberritze Agent antiulcéreux: Ultzeraren kontrako, antiul- Aérobie: Aerobio, aerobiko tzeroso Aérogastrie: Aerogastria Agglutinant: Aglutinatzaile Aérogène: Aerogeno Agglutination: Aglutinazio Aérophagie: Aerofagia Agglutinine: Aglutinina Aérosol: Aerosol Agglutinogène: Aglutinogeno Affammé: Goseti Aggravation: Okerragotze, okerrera egite, txartze Affect: Afektu Agitateur: Irabiagailu Affection vasculaire: Gaixotasun baskular Agitation: Urduritasun, artegatasun, aztoramen Affectivité: Afektibitate Agiter: Irabiatu Afférent: Aferente Agnosie: Agnosia Affiliation: Afiliazio Agonie: Agonia, hilzori Affinité: Afinitate Agoniste: Agonista Afflux: Afluxu Agoraphobie: Agorafobia Affoler: Erotu, burutik egin, nahasi, zoratu Agraphie: Agrafia Agalactie: Agalaktia Agressif: Agresibo, eraso-, erasotzaile, oldarkor Agar-agar: Agar-agar Agression: Agresio, eraso Âge: Adin Agressivité: Agresibitate Âge adulte: Heldutasun, nagusitasun Aigri: Garraztu, mindu Agénésie: Agenesia Aigu: Akutu Agent: Agente Aine: Iztarte, iztai, iztondo Agent anovulatoire: Anobulatorio Air: Aire Agent anticancéreux: Minbiziaren kontrako, anti- Aire de Broca: Broca-ren gune kantzeroso Aisselle: Besape, galtzarbe Agent antidiabétique: Diabetesaren kontrako Albinisme: Albinismo Agent antidiurétique: Diuresiaren kontrako, anti- Albinos: Albino diuretiko Albuginée: Albuginea Agent anti-grippal: Gripearen kontrako Albugo: Albugo Agent antihémophilique: Hemofiliaren kontrako Albumen: Albumen Agent antihémorrhagique: Odoljarioaren kontra- Albumine: Albumina ko, antihemorragiko Albuminé: Albumendun Agent anti-hémorroïdal: Hemorroideen kontrako, Albuminuria: Albuminuria antihemorroidal Alcalémie: Alkalosi Agent anti-hypertensif: Hipertentsioaren kontra- Alcali: Alkali ko, antihipertentsibo Alcalimètre: Alkalimetro Agent antimicrobien: Mikrobioen kontrako, anti- Alcalimétrie: Alkalimetria mikrobiano Alcalin: Alkalino Agent antiparasitaire: Antiparasitario, bizkarroien Alcaliniser: Alkalinizatu kontrako, parasitoen kontrako Alcalinité: Basikotasun

310 ANNULAIRE

Alcalinoterreux: Lurralkalino Amphotéricine B: Anfoterizina Alcaloïde: Alkaloide Ampicilline: Anpizilina Alcool: Alkohol Ampoule: Anpulu Alcool absolu: Alkohol absolutu Amputation: Anputazio, atal-gabetze, pikatze Alcoolémie: Alkoholemia Amputé: Anputatu, atal-gabetu Alcoolique: Alkoholiko Amygdale: Amigdalaa Alcoolisme: Alkoholismo Amygdalite: Amigdalitis Alcoolmètre: Alkoholmetro Amylase: Amilasa Alcoométrie: Alkoholimetria Anabolisant: Anabolizatzaile Aldostérone: Aldosterona Anabolisme: Anabolismo Aléxie: Alexia Anaérobie: Anaerobiko, anaerobio Algie: Algia Anaérobiose: Anaerobiosi Aliénation mentale: Eromen, zoraldi Anal: Uzkiko, uzki-, uzkialdeko Alimentation: Elikadura, mantenu Analeptique: Analeptiko Allantoïde: Alantoide Analgésie: Analgesia Alléle: Alelo Analgésique: Analgesiko Allelomorphe: Alelomorfo Analyse: Analisi Allergène: Alergeno Analyste: Analista Allergie: Alergia Anaphase: Anafase Allergologie: Alergologia Anaphorèse: Anaforesi Allergologue: Alergologo Anaphylactique: Anafilaktiko Allopathe: Alopata Anaphylaxie: Anafilaxi Allopathie: Alopatia Anaplasie: Anaplasia Allopathique: Alopatiko Anastomose: Anastomosi Aloès: Aloe, belarmintz, zumintz Anastomose artério-veineuse: Arteria-zainetako Alopécie: Alopezia, burusoiltasun anastomosi Alvéole: Albeolo Anatomie: Anatomia Amaigrissement: Argaltze, mehartze, mehetze Anatomique: Anatomiko Amaurose: Amaurosi Androgène: Androgeno Ambulance: Anbulantzia Andrologie: Andrologia Ambulatoire: Anbulatorio Androstérone: Androsterona Amélioration: Hobekuntza Anémie: Anemia Aménorrhée: Amenorrea Anesthésie: Anestesia Amer: Mingots, mikatza Anesthésie péridurale: Anestesia epidural, aneste- Amétabole: Ametabolo sia peridural Amétropie: Ametropia Anesthésiologiste: Anestesista Amiantose: Asbestosi Anesthésique: Anestesiko Amibe: Ameba Anévrisme: Aneurisma Amibiase: Amebiasi Angine: Angina Amide: Amida Angine de poitrine: Bularreko angina Amidon: Almidoi Angiographie: Angiografia Amine: Amina Angiologie: Angiologia Amino: Amino Angiome: Angioma Amino-acide: Aminoazido Angoisse: Herstura, antsietate, barne-herstura, larri- Ammoniac: Amoniako tasun Ammonique: Amoniko, amonio- Angoisse: Larrimin, angustia Ammonium: Amonio Anhydre: Anhidro Amnésie: Amnesia Anhydride: Anhidrido Amniocentèse: Amniozentesi Anictérique: Anikteriko Amniographie: Amniografia Aniline: Anilina Amnios: Amnios Anisotrope: Anisotropo Amnioscopie: Amnioskopia Anisotropie: Anisotropia Amniotique: Likido amniotiko Ankylose: Ankilosi Amorphe: Amorfo Ankylostome: Ankilostoma Amoxicilline: Amoxizilina Annexe: Eranskin Amphétamine: Anfetamina Annulaire: Eraztun-eri

311 ANNULAIRE

Annulaire: Hatz nagi Aphasique: Afasiko Anode: Anodo Aphonie: Afonia Anodisation: Anodizazio Aphrodisiaque: Afrodisiako Anodiser: Anodizatu Aphte: Afta, aholegar Anomalie: Anomalia Aphtose: Aftosi Anorétique: Anorexiko Apical: Apikal Anorexie: Anorexia Aplasie: Aplasia Anorexigène: Anoretiko Aplasique: Aplasiko Anorgasmie: Anorgasmia Apnée: Apnea Anormal: Anomalo Apocrine: Apokrino Anormalité: Anormaltasun Apodie: Apodia Anosmie: Anosmia Aponévrose: Aponeurosi Anovulation: Anobulazio, obulaziorik ez Apophyse: Apofisi Anoxémie: Anoxemia Apophyse ptérygoïde: Apofisi pterigoide Anoxie: Anoxia Apoplectique: Apopletiko, apoplexia- Anphotère: Anfotero Apoplexie: Apoplexia, apoplegia, odol-kolpe Anthracose: Antrakosi Appareil: Aparatu Anthropologie: Antropologia Appareil circulatoire: Zirkulazio-sistema Antiasthmatique: Asmaren kontrako, antiasmatiko Appareil digestif: Digestio-sistema Antibiotique: Antibiotiko Appareil génital: Sistema genital Anticoagulant: Koagulazioaren kontrako, antikoa- Appareil génital: Ugal-sistema gulante, gatzapenaren kontrako Appareil locomoteur: Lokomozio-sistema Anticorps: Antigorputz Appareil respiratoire: Arnas sistema Antidote: Antidoto Appareil urinaire: Gernu-sistema Antiélectron: Antielektroi, positroi Apparence: Itxura, antz, eite, tankera Antifongique: Antifungiko, antifungoso Appendice: Apendize, luzakin Antigène: Antigeno Appendice vermiculaire: Heste-sobre, apendize Anti-génésique: Antisorgailu bermiforme, apendize ileozekal, apendize zekal Anti-helminthique: Antihelmintiko Appendicectomie: Apendizektomia Antihistaminique: Antihistaminiko Appendicite: Apendizitis Anti-hypertensive agent: Hanturaren kontrako, Appendicostomie: Apendikostomia antiinflamatorio Apraxie: Apraxia Antimoine: Antimonio Aptitude: Gaitasun Antimycotique: Onddoen kontrako, antimikotiko Apyrexie: Apirexia Antioxydant: Antioxidante, antioxidatzaile, oxida- Apyrogène: Apirogeno zioaren kontrako Aqueux: Urtsu Antiparticule: Antipartikula Arachide: Kakahuete Antiproton: Antiprotoi Arachnodactylie: Araknoidaktilia Antisepsie: Antisepsia Arachnoïde: Araknoide Antithrombine: Antitronbina, tronbinaren kon- Arborisation: Arborizazio trako Aréole: Areola Antitoxine: Antitoxina, toxinen kontrako Arginase: Arginasa Antitoxine tétanique: ATT (antitoxina tetanikoa) Arginine: Arginina Antiviral: Birusen kontrako, antibiral, antibiriko, Arhythmique: Arritmiko antibirus Aromatique: Aromatiko Antivirus: Birusen kontrako, antibiral, antibiriko, Aromatisation: Aromatizazio antibirus Arrêt cardiaque: Bihotz-gelditze Anurie: Anuria Arsenic: Artseniko Anxiolytique: Antsiolitiko Artère: Arteria Aorte: Aorta Artère colique: Kolon-arteria, arteria koliko Aortique: Aortiko Artériectomie: Arteriektomia Aortite: Aortitis Artériel: Arterial Aortographie: Aortografia Artériogramme: Arteriograma Apathie: Apatia Artériographie: Arteriografia Aphagie: Afagia Artériole: Arteriola Aphasie: Afasia Artériopathie: Arteriopatia

312 AUTOMATISME

Artérioplastie: Arterioplastia Ataxie: Ataxia Artériosclérose: Arteriosklerosi Atélectasie: Atelektasia Artériotomie: Arteriotomia Athérome: Ateroma Artério-veineux: Arteria-zainetako Atlas: Atlas Artérite: Arteritis Atome: Atomo Arthralgie: Artralgia Atomisation: Atomizazio Arthrectomie: Artrektomia Atone: Atoniko Arthrite: Artritis Atonie: Atonia Arthritique: Artritiko Atopie: Atopia Arthrodèse: Artrodesia Atoxique: Ez-toxiko Arthrogramme: Artrograma Atrabiliaire: Atrabiliario Arthrographie: Artrografia Atrésie: Atresia Arthrologie: Artrologia Atrium: Atrio Arthropathie: Artropatia Atrophie: Atrofia, endurtze Arthroplastie: Artroplastia Atropine: Atropina Arthroscope: Artroskopio Attaque: Atake, kolpe Arthroscopie: Artroskopia Attaquer: Izurritu Arthrose: Artrosi Atteindre: Erasan, eraso Arthrotomie: Artrotomia Atténuation: Indargabetze, ahultze, makaltze Articulaire: Artikular, artikulaziozko, giltzadurako Attitude: Jarrera Articulation: Artikulazio, giltzadura Attitude antalgique: Oholez bermatu (hezurra) Arythmie: Arritmia Atypique: Atipiko, ez-ohiko Ascariase: Askariasi, askaridiasi Audiofréquence: Audiofrekuentzia Ascaricide: Askarizida Audiogramme: Audiograma Ascite: Aszitis Audiologie: Audiologia Asexué: Asexual, sexugabe, sexu gabeko Audiométrie: Audiometria Asparaginase: Asparaginasa Audiphone: Audifono Aspergillus: Aspergillus Auditif: Entzumeneko Aspermatisme: Aspermia Augmenter: Hazi, handitu Asphyxie: Asfixia, itoaldi, itobehar, itolarri, itota- Aura: Aura sun Auriculaire: Aurikular Asphyxier: Asfixiatu, ito Auriculaire: Hatz txiki Asphyxier: Itolarria eragin, arnasketa zaildu Auricule: Aurikula Aspirateur: Xurgagailu Auriculoventriculaire: Aurikulu-bentrikular Aspiration: Aspirazio, xurgatze Auscultation: Auskultazio Aspirer: Hurrupatu Autisme: Autismo Aspirine: Aspirina Autiste: Autista Assainissement: Saneamendu Autoanticorps: Autoantigorputz Assimilation: Asimilazio Autoantigène: Autoantigeno Assister: Sorotsi Autocatalyse: Autokatalisi Assourdir: Gortu Autocatalytique: Autokatalitiko Assourdissant: Gorgarri, burrunbatsu Autoclave: Autoklabe Assuétude: Mende(ko)tasun Auto-contrôle: Autokontrol Astéréognosie: Astereognosia Autocritique: Autokritika Asthénie: Astenia Autogamie: Autogamia Asthmatique: Asmatiko Autogène: Autogeno Asthme: Asma, hats-bahitze Auto-greffon: Autoinjerto Astigmate: Astigmatiko Auto-greffon: Autoplastia Astigmatisme: Astigmatismo Auto-immun: Autoimmune Astragale: Astragalo Autoimmunisation: Autoimmunizazio Astringent: Lehorgarri, idorgarri Auto-immunité: Autoimmunitate Astrocytome: Astrozitoma Auto-ionisation: Autoionizazio Asymétrie: Asimetria Autolyse: Autolisi Asymptomatique: Asintomatiko, sintomarik gabe Autolytique: Autolitiko Asystole: Asistolia Automatique: Automatiko Atavisme: Atabismo Automatisme: Automatismo

313 AUTOMÉDICATION

Automédication: Automedikazio Basophile: Basofilo Autonome: Autonomo Basophilie: Basofilia Autophagia: Autofagia Bassin: Pelbis Autopsie: Autopsia Bassinet rénal: Giltzurrun-pelbis Autorégulation: Autorregulazio Battement: Bihotz-taupada, taupada Autoscopie: Autoskopia Baume: Baltsamo Autosome: Autosoma BCG: BCG Autosomique: Autosomiko Bec-de-lièvre: Erbi-ezpain Autotransfusion: Autotransfusio Bégaiement: Toteltasun, hitz-moteltasun Autotrophe: Autotrofo Bégayer: Totelka hitz egin Autovaccin: Autotxerto Bègue: Totel, hitz-motel Avant-bras: Besaurre Béhaviorisme: Behaviorismo Aversion: Herra Belladone: Belladona, belaiki, sorgin-belar Aveugle: Itsu Bénin: Onbera Avitaminose: Abitaminosi Benthique: Bentiko, bentoniko Avorter: Abortatu, haurra galdu, hilaurtu Benzène: Bentzeno Axis: Axis Béquille: Makulu Axone: Neurita, axoi Béribéri: Beriberi Azoté: Nitrogenatu Besoin: Behar Betadine: Betadine, betadina Beurre: Gurin B Bicarbonate: Bikarbonato Bicarbonate de sodium: Sodio bikarbonato, sodio Bacillaire: Bazilar hidrogenokarbonato Bacille: Bazilo Biceps: Bizeps Bacille de Koch: Koch-en bazilo Bicuspide: Bikuspide Bacillémia: Bazilemia Bidet: Bidet Bacillurie: Baziluria Bifid: Bifido, erdibitu Bacitracine: Bazitrazina Bifurcation: Adarkatze Bactéricide: Bakterizida Bilatéral: Bi aldeko, aldebiko Bactérie: Bakterio Bile: Behazun Bactériémie: Bakteriemia Biliaire: Behazun-, behazuneko Bactérien: Bakterio- Bilirubine: Bilirrubina Bactériologie: Bakteriologia Biliurie: Biliuria Bactériologique: Bakteriologiko Bilobulé: Bilobulatu, bi gingileko Bactériologiste: Bakteriologo Binaire: Bibalente Bactériolyse: Bakteriolisi Binomial: Binomial Bactériolysine: Bakteriozidina Biochimie: Biokimika Bactériophage: Bakteriofago Biochimiste: Biokimikari Bactériostase: Bakteriostasi Bioclimatique: Bioklimatiko Bactériothérapie: Bakterioterapia Bioclimatologie: Bioklimatologia Bactériurie: Bakteriuria Biodynamique: Biodinamika Bain: Bainu Bioélément: Bioelementu Balance: Balantza Bioénergétique: Bioenergetiko Balanite: Balanitis Bioénergie: Bioenergia Balano-posthite: Balanopostitis Biogenèse: Biogenesi Ballon: Oxigeno-baloi, baloi Biogéographie: Biogeografia Balnéothérapie: Balneoterapia Bio-ingénierie: Bioingeniaritza Balsamique: Baltsamiko Biologie: Biologia Bander: Lotu, bendatu Biologique: Biologiko Barbiturique: Barbituriko Biologiste: Biologo Baresthésie: Barestesia Bioluminescence: Biolumineszentzia Baryum: Bario Biomagnétisme: Biomagnetismo Base: Base, oinarri Biométrie: Biometria Base pyrimidique: Base pirimidiko Biomolécule: Biomolekula Basique: Basiko Bionique: Bionika

314 CAMPHRE

Biopsie: Biopsia Bronchodilatateur: Bronkio-zabaltzaile Biorythme: Biorritmo Bronchogène: Bronkogeno Biosynthèse: Biosintesi Bronchographie: Bronkografia Biote: Biota Bronchomycose: Bronkomikosi Biotechnologie: Bioteknologia Bronchophonie: Bronkofonia Biotine: Biotina Bronchopneumonie: Bronkopneumonia Biotope: Biotopo Broncho-pulmonaire: Bronkio-biriketako, bron- Biotype: Biotipo kio eta biriketako Bipariétal: Biparietal Bronchorrhée: Bronkorrea Bipolaire: Bipolar, bi polodun Bronchoscope: Bronkoskopio Bisexualité: Bisexualitate Bronchospasme: Bronkospasmo Bisexué: Bisexual, sexu bietako Bronchospiromètre: Bronkoespirometro Bisexuel: Bisexual, sexu bietako Bronchosténose: Bronkoestenosi Bismuth: Bismuto Brucella: Brucella Bistouri: Bisturi Brucellose: Bruzelosi, Maltako sukar Bivitellin: Bibitelino Brûler: Erre Blastoderme: Blastodermo Brûlure: Erredura Blastomère: Blastomero Brûlure: Sumin, erremin, sumindura Blastula: Blastula Bubon: Buboi Blennorrhagie: Blenorragia Bubonique: Buboniko Blennorrhée: Blenorrea Bulbaire: Erraboileko, bulbako Blépharite: Blefaritis Bulbe: Erraboila Bleu: Ubeldu, beltzune, ubeldura, ubelune Bulbe rachidien: Muin oblongatu Boiter: Herren egin, herrenka ibili Bursite: Burtsitis Boiterie: Herrentasun Boiteux: Herren Bol: Bolo C Bombe à hydrogène: Hidrogeno-bonba Bombe au cobalt: Kobalto-bonba Cabinet de consultation: Kontsultategi, kontsulta- Bone marrow: Hezur-muin gela, sendagilearen bulego Bore: Boro Cachexie: Kakexia Borgne: Begibakar Cacosmie: Kakosmia Botulisme: Botulismo Cadavre: Hilotz, gorpu Bouche: Aho Cadmium: Kadmio Bouche-à-bouche: Ahoz ahoko arnasketa, ahotik Caduque: Dezidua ahorako arnasketa Caféine: Kafeina Boucher: Buxatu, itxi Cage thotacique: Kaxa toraziko Bouchon: Tapoi Caillot: Koagulu, odolbatu, odolbildu Bouffée: Beroaldi, itobehar-sentsazio Caillot sanguine: Odol-koagulu Bouffées vasomotrices: Gorriune Calcaire: Karedun Boulimie: Bulimia Calcaneum: Kalkaneo Bourse: Poltsa Calciférol: Kaltziferol Bout du doit: Hatz-mami, ermami Calcification: Kaltzifikazio Bracelet: Eskumuturreko Calcitonine: Kaltzitonina Brachial: Besoko, brakial Calcium: Kaltzio Bradycardie: Bradikardia Calcul: Harri, kalkulu Bras: Beso Calcul biliaire: Behazun-harri Breuvage: Edabe Calibrateur: Kalibragailu, txantiloi Brome: Bromo Caliciforme: Zelula kaliziforme, kaliza-itxurako ze- Bromure: Bromuro lula, zelula kalizakara Bronche: Bronkio Callosité: Gogordura Bronchectasie: Bronkiektasia Calmant: Aringarri, leungarri Bronchiole: Bronkiolo Calorie: Kaloria Bronchiolite: Bronkiolitis Calorique: Kaloriko Bronchique: Bronkial Camomille: Kamamila Bronchite: Bronkitis Camphre: Kanfor

315 CANAL

Canal: Kanal Carène: Karina Canal biliaire: Behazun-hodi Carie: Txantxar Canal déférent: Hodi deferente Carminatif: Karminatibo Canal galactophore: Hodi galaktoforo Caroncule: Karunkula Canal semi-circulaire: Kanal erdi zirkular Caroncule oculaire: Begi-karunkula Cancer: Minbizi Carotène: Karoteno, karotina Cancéricide: Kantzerizida Carotide: Karotida Cancérogène: Kartzinogeno Carotine: Karotina Candida: Kandida Carpe: Karpo Candidose: Kandidiasi Carphologie: Karfologia Canine: Betortz, letagin Carpo-métacarpien: Karpo-metakarpoko Cannelle: Kanela Cartilage: Kartilago, kurruska Canthus: Betazal-ertz Cartilagineux: Kartilaginoso Canule: Kanula Caryotype: Kariotipo Capillaire: Hodi kapilar, kapilar Cas: Kasu Capillarité: Kapilaritate Caséine: Kaseina Capsule: Kapsula Caséinogèn: Kaseinogeno Capsulectomie: Kapsulektomia Castration: Irentze Capsulite: Kapsulitis Castrer: Irendu Capsulotomie: Kapsulotomia Catabolisme: Katabolismo Capteur: Sentsore Catadioptrique: Katadioptriko Caractère: Aiurri Catalase: Katalasa Caractérologie: Karakterologia Catalepsie: Katalepsia Carbonate: Karbonatu Cataleptique: Kataleptiko Carbone: Karbono Catalyse: Katalisi Carboxyle: Karboxilo Catalyser: Katalizatu Carbure: Karburo Catalyseur: Katalizatzaile Carcinogenèse: Kartzinogenesi Catalytique: Katalitiko Carcinoid: Kartzinoide Cataplasme: Kataplasma Carcinomatose: Kartzinomatosi Cataplexie: Kataplexia Carcinome: Kartzinoma Cataracte: Katarata, begi-lauso Carcinophobie: Kantzerofobia Catatonie: Katatonia Cardia: Kardia Catatonique: Katatoniko Cardialgie: Kardialgia Catécholamine: Katekolamina Cardiaque: Kardiako, bihotz-, bihotzeko Catgut: Katgut Cardiatomie: Kardiotomia Catharsie: Purgazio Cardiogène: Kardiogeno Catharsis: Katarsi Cardiogramme: Kardiograma Cathartique: Katartiko Cardiographe: Kardiografo Cathéter: Kateter Cardiographie: Kardiografia Cathétérisme: Kateterismo Cardiologie: Kardiologia Cathode: Katodo Cardiologue: Kardiologo Cathodique: Katodiko Cardiomégalie: Kardiomegalia Cation: Katioi Cardiomyotomie: Kardiomiotomia Cationique: Kationiko Cardiopathie: Kardiopatia Cauchemar: Amesgaizto Cardiophone: Kardiofono Causal: Kausal, kausazko Cardioplastie: Kardioplastia Causant: Eragile Cardiopulmonaire: Bihotz-biriketako Cause: Kausa, zergati, jatorri Cardiorénale: Bihotz-giltzurrunetako Causer: Eragin, probokatu, sorrarazi Cardiorespiratoire: Bihotz-arnasetako Caustique: Kaustiko Cardiorraphie: Kardiorrafia Cautère: Kauterio Cardioscope: Kardioskopio Cautérisation: Kauterizazio Cardiospasme: Kardioespasmo Cauterize: Kauterizatu Cardioversion: Kardiobertsio Cavité: Barrunbe, hutsune Cardite: Karditis Cavité thoracique: Barrunbe toraziko Carence: Gabezia Cécité: Itsutasun, itsumen

316 CIRCULANT

Cecum: Heste itsu Chimioréception: Kimiorrezepzio Ceinture: Gerri Chimiosynthèse: Kimiosintesi Cellulaire: Zelular, zelula- Chimiotaxie: Kimiotropismo Cellule: Zelula Chimiothérapie: Kimioterapia Cellule germinale: Hozi-zelula Chimiotrophe: Kimiotrofo Celluloïd: Zeluloide Chimique: Kimikari Cellulose: Zelulosa Chiropratique: Kiromasaje Celullite: Zelulitis Chirurgical: Kirurgiko, kirurgia- Cénesthésie: Zenestesia Chirurgie: Kirurgia Centigrade: Zentigradu Chirurgie plastique: Kirurgia plastiko Centigramme: Zentigramo Chitine: Kitina Centimètre: Zentimetro Chitineux: Kitinadun, kitinatsu, kitinazko Centre gériatrique: Geriatriko Chlorate: Klorato Centrifugation: Zentrifugazio Chloration: Klorazio Centrifuge: Zentrifugo Chlore: Kloro Centrifugeage: Zentrifugazio Chlorhydrique: Azido klorhidriko Centrifuger: Zentrifugatu Chlorique: Kloriko Centrifugeur: Zentrifugatzaile, zentrifugagailu Chloroforme: Kloroformo Centrifuguese: Zentrifugatzaile Chlorophylle: Klorofila Centriole: Zentriolo Chlorophyllien: Klorofiliko Centripète: Zentripetu Choane: Koana Céphalalgie: Zefalalgia Choc: Shock Céphalée: Zefalea Choléra: Kolera Céphalique: Zefaliko Cholestérol: Kolesterol Céphalo-rachidien: Zefalorrakideo Chondrite: Kondritis Cercle érythémateux: Gorritasun Chondrome: Kondroma Cérébral: Zerebral, garun- Chorée: Korea Cérium: Zerio Chorion: Korion Certificat: Ziurtagiri Choroïde: Koroide Certification: Ziurtapen, egiaztapen, egiaztatze Chromatide: Kromatida Certifier: Ziurtatu, egiaztatu Chromatine: Kromatina Cerveau: Garun, zerebro, burmuin Chromatographie: Kromatografia Cervelet: Zerebelo, garuntxo Chromatophore: Kromatoforo Cervelle: Burmuin Chrome: Kromo Cervical: Zerbikal, lepoko Chromoplaste: Kromoplasto Césarienne: Zesarea Chromosome: Kromosoma Césium: Zesio Chromosomique: Kromosomiko Cétone: Zetona Chronique: Kroniko Cétonurie: Azetonuria Chyle: Kilo Chaleur: Bero Chylifère: Kilifero Chaleur de formation: Formazio-bero Chyme: Kimo Champ visuel: Ikuseremu Ciguë: Astaperrexil Chanvre: Cannabis indica, kalamu Cil: Betile Charbon: Antrax, karbunko Ciliaire: Ziliar Chassie: Makar, bekar Cilié: Ziliatu, ziliodun Châtré: Iren Ciliés: Infusorio Châtreur: Irentzaile Ciller: Kliskatu Chélate: Kelato Ciment: Zementu Cheveu: Buruko ile Ciment dentaire: Hortzetako zementu Chimie: Kimika Cimentation: Zementazio Chimie analytique: Kimika analitiko Cinétique: Zinetika, zinetiko Chimie inorganique: Kimika inorganiko, kimika Cirage: Ezko, argizari ez-organiko, kimika mineral Circoncision: Erdainkuntza, zirkunzisio Chimie minérale: Kimika mineral Circonflexe: Zirkunflexu Chimie organique: Kimika organiko Circonvolution: Zirkunboluzio Chimie physique: Kimika fisiko Circulant: Zirkulatzaile

317 CIRCULATION

Circulation: Zirkulazio Colloïde: Koloide Circulation sanguine: Odol-zirkulazio Collutoire: Kolutorio, aho-garbitzeko Circulatoire: Zirkulatorio, zirkulazio- Côlon: Kolon Cirrhose: Zirrosi Colonie: Kolonia Citation: Zitazio, dei Colonisation: Kolonizazio Civière: Anda(k) Coloniser: Kolonizatu Claustrophobie: Klaustrofobia Colonne vertébrale: Bizkarrezur Claustrophobique: Klaustrofobiko Coma: Koma Cligner des yeux: Kliskatu Comestible: Jangai Clitoris: Klitori Commissure: Komisura Cloaque: Kloaka Commissure de la bouche: Ezpain-ertz Clocher: Herren egin, herrenka ibili Commotion cérébrale: Garuneko kommozio Cloison: Septu, trenkada Communicateur: Komunikatzaile Cloison nasale: Sudur-trenkada, sudur-hezur Communication: Komunikazio, jakinarazpen Clonage: Klonatu Communiquer: Komunikatu, jakinarazi Clone: Klon Compact: Trinko Clonique: Kloniko Compatibilité: Bateragarritasun Clonus: Klonus Complexe: Konplexu Coagulant: Koagulatzaile, gatzatzaile Complexe d’Oedipe: Ediporen konplexu Coagulation: Koagulazio, gatzapen Complexion: Gorpuzkera Coagulation sanguine: Odolaren koagulazio, odo- Comportement: Portaera laren gatzapen Comportement antisocial: Antisozial Coaguler: Koagulatu, gatzatu, odola gatzatu Comportement den retrait: Uzkurtze, uzkurraldi Coaxial: Ardazkide Composé: Konposatu Cobalt: Kobalto Compresse: Konpresa Cocaïer: Koka, koka-landare Comprimé: Konprimitu Cocaïne: Kokaina Comprimer: Konprimitu, hertsatu Cocaïnomane: Kokainazale Compte-gouttes: Tanta-kontagailu Cocaïnomanie: Kokainazaletasun, kokainomania Compte-gouttes: Tantaz tantako Coccus: Koko Compulsion: Konpultsio Coccyx: Kokzix, uzkorno Concave: Ahur Cochlée: Barakuilu Concavité: Ahurtasun Codéine: Kodeina Concentration: Kontzentrazio Coeliaque: Gaixotasun zeliako Conception: Sortze, sorkuntza Coelome: Zeloma Concevoir: Sortu Coenzyme: Koentzima Concrétion: Konkrezio Coeur: Bihotz Condensable: Kondentsagarri Cognitif: Kognitibo Condensation: Kondentsazio Cognition: Kognizio Conditionner: Baldintzatu Cohésion: Kohesio Conduction: Eroate Coincer: Gogortu, sorgor geratu, sorgortu, zurrun- Conduire: Eroan du Conduit auditif: Entzunbide Coït: Koito, kopulazio, sexu-batze Conduit biliaire: Behazun-hodi Colchicine: Kolkizina Conduit excrétoire: Hodi iraizle Colibacille: Kolibazilo Conduit lacrymal: Malkobide Colique: Koliko Conduit séminifère: Hodi seminifero Colique hépatique: Behazun-koliko Conduite: Jokabide, jokaera Colique néphrétique: Koliko nefritiko Condyle: Kondilo Colite: Kolitis Cône: Kono Collagène: Kolageno Congélation: Izozketa Collapsus: Kolapso Congeler: Izoztu Collarette: Lepoko Congénital: Sortzetiko Collatéral: Kolateral Congestion: Kongestio Collier: Lepoko Congestion intestinale: Sabeleko min, heste-min Colligative: Koligatibo Congestionner: Kongestionatu Colloïdale: Koloidal Conjonctif: Konjuntibo

318 CRISTALLISER

Conjonctive: Konjuntiba Cordon spermatique: Kordoi espermatiko Conjonctivite: Konjuntibitis Cornée: Kornea Conné: Sortzekide, konnatu Corporel: Gorputz- Connectif: Konektibo, konjuntibo Corps: Gorputz Conque: Maskor Corps calleux: Gorputz kailukara Consanguin: Odolkide, odoleko Corps caverneux: Gorputz leizetsu Consanguinité: Odolkidetasun Corps jaune: Gorputz hori, gorputz luteo Conscience: Konorte, korde, kontzientzia Corps vitré: Gorputz beirakara Conscience de soi: Autokontzientzia Corpus pineale: Gorputz pineal Constantes vitales: Bizi-konstanteak, bizi-ezau- Corpuscle: Korpuskulu garriak Corpusculaire: Korpuskular Constipation: Idorreria Corrosion: Korrosio Constipé: Idor Corrosive: Korrosibo Constitution asthénique: Asteniko Corset: Kortse, gerruntze Constitutionnel: Gorpuzkera- Cortex: Kortex, azal Constricteur: Hertsatzaile Cortex cérébral: Garun-kortex, palio, pallium Constriction: Hertsadura, estutze, hertsaketa, her- Cortical: Kortikal, azaleko tsatze, konstrikzio Corticoïde: Kortikoide, kortikosteroide Consultation: Kontsulta Corticotrophine (ATCH): ACTH Contagieux: Kutsagarri, kutsatzaile, kutsakor Cortisone: Kortisona Contagion: Kutsatze, kutsadura Costal: Saihetseko, hegaleko, aldeko Contagiosité: Kutsagarritasun Côte: Albo, alde, hegal, saihets Contaminant: Kutsatzaile Côte: Saihets-hezur Contamination: Kutsadura Cotyle: Kotilo Contaminer: Kutsatu Cou: Lepo, idun, sama Contenir: Eutsi Couches: Puerperio, sabelondo Contraceptif: Kontrazepziozko Cou-de-pied: Oinbular Contraception: Kontrazepzio Coup sur la tête: Kaskarreko Contractile: Uzkurkor Couper: Ebaki, moztu Contractilité: Uzkurkortasun Courant: Korronte Contraction: Uzkurdura Courbatures: Gihar-min Contraction musculaire: Gihar-uzkurdura Courbe: Kurba Contracture: Kontraktura, uzkurdura Courbure: Bihurgune Contraste: Kontraste Courbure: Kurbadura, okergune Contre-indication: Kontraindikazio Couronne: Koroa Contrôler: Kontrolatu Court: Labur, motz Contrôleur: Kontrolatzaile Couvrir: Estali, babestu, tapatu Contusion: Kontusio, mailatu, makadura, makatu Coxal: Koxal Convalescence: Susperraldi, eriondo, gaixondo Cracher: Listua bota, tu egin Conversion: Konbertsio Crampe: Kalanbre, karranpa Convexe: Ganbil Crâne: Burezur Convexité: Ganbiltasun Crânien: Garezurreko, burezurreko Convulsif: Konbultsibo, konbultsio- Craquelure: Pitzadura, arraildura Convulsions: Konbultsio, dardarizo, inarrosaldi Craquement: Kraska Coordination: Koordinazio Crête: Gandor, gangar Coordonner: Koordinatu Crête du tibia: Bernazaki, berna-gandor, zango- Coprolithe: Koprolito bizkar Coprophilie: Koprofilia Crétin: Kretino Copulation: Kopulazio Crétinisme: Kretinismo Coqueluche: Kukutxeztul, kukurruku-eztul, kurru- Crevasser: Pitzatu, arraildu, zartatu ka-eztul Crise: Krisi, krisialdi Cor: Maskur, kailu Crisper: Uzkurtu Coracoïde: Korakoide Cristal: Kristal Corde: Korda, kordoi Cristallin: Kristalino Corde vocale: Ahots-korda Cristallisation: Kristalizazio, kristaltze Cordon ombilical: Zilbor-heste Cristalliser: Kristaldu

319 CRITIQUE

Critique: Kritiko, estu, larri Déchirer: Tarratatu, zarrastatu Croisement: Gurutzatze, gurutzamendu Decidua: Dezidua Croissance: Hazte, handitze, hazkunde Décubitus: Etzanda, etzanik, etzanera Croître: Hazi, handitu Décubitus dorsal: Ahoz gorako etzanera Crosse: Arku, mako Défécation: Sabel-huste, libratze, obratze Croûte: Zarakar Déférent: Deferente Cruciforme: Gurutze-formako Déficience: Urritasun Crural: Krural, izter- Déficit: Eskasia Cryochirurgie: Kriokirurgia Déformation: Deformazio, itxuragabetze, itxura- Cubitus: Kubitu, ulna gabetasun Cuboïde: Kuboide Déformé: Deformatu, itxuragabe Cuir: Larru Dégénératif: Endekapenezko Cuire: Erre Dégénéré: Endekatu Cuisse: Izter Dégénérescence: Endekapen, degenerazio Cuivre: Kobre Déglutition: Irensketa, irenste Cul: Ipurdi Dégradation: Degradazio Culture: Hazkuntza, kultura Dégrader: Degradatu Cunéiforme: Kuneiforme Degré: Gradu Curare: Kurare Déhiscence: Dehiszentzia Curatif: Sendagarri, senda(-), sendatzaile Déhiscent: Dehiszente Cure: Sendaketa Délire: Delirio, eldarnio Curetage: Arraspatze Délire de persécution: Pertsekuzio-delirio Curettage: Arraspatze, kuretaje Delirium tremens: Delirium tremens Curette: Kuretajea egin, legra Démangeaison: Azkura Cutané: Larruazaleko, larruazal- Démence: Dementzia Cuticulaire: Kutikular Dément: Ero, burutik egin, nahasi, zoro Cuticule: Kutikula Demi-circulaire: Zirkuluerdi-formako, zirkuluer- Cyanogène: Zianogeno di- Cyanose: Zianosi Déminéralisation: Desmineralizazio Cyanure: Zianuro Demi-tendineux: Gihar semitendinoso Cyanure de potassium: Potasio zianuro Démographie: Demografia Cyanure potassique: Potasio zianuro Démographique: Demografiko, demografia- Cycle: Ziklo Dénaturation: Desnaturalizazio Cyclique: Zikliko Dendrite: Dendrita Cyclisation: Ziklazio Dengue: Denge Cyclothymie: Ziklotimia Dens incisivi: Ebakortz Cyphose: Zifosi Dense: Dentso Cystite: Zistitis Densité: Dentsitate Cytologie: Zitologia Dent: Hagin, hortz Cytoplasme: Zitoplasma Dentaire: Hortzetako Cytoplasmique: Zitoplasmiko Denté: Hortzak atera, horztun Cytosine: Zitosina Denticule: Dentikulu Denticulé: Dentikulatu Dentine: Dentina D Dentiste: Odontologo Dentition: Hortzaldi Dactyloscopie: Daktiloskopia Denture: Hortzeria, hortz-haginak Daltonien: Daltoniko Dénudation: Denudazio Daltonisme: Daltonismo Dénutri: Elikagabe Darwinienne: Darwinista Dénutrition: Desnutrizio, haz-neke Darwinisme: Darwinismo Déontologie: Deontologia Débilitant: Ahulgarri Dépendance de la drogue: Drogazaletasun, droga- Débilité: Ahulaldi, makalaldi dikzio, droga-mendekotasun Débilité mentale: Adimen-urritasun Déposition: Sabel-huste, libratze, obratze Décalcification: Deskaltzifikazio Dépression agitante: Aztoramenezko depresio Décérébration: Deszerebrazio Dépressive: Depresibo

320 EAU DÉSIONISÉE

Déprimé: Deprimitu, zapaldu Discal: Diskal Déprimer: Deprimitu Discographie: Diskografia Dépuration: Arazketa Dispositif intra-utérin: Umetoki barneko gailu Dérivation: By-pass Disque: Disko (ornoartekoa) Dermatite: Dermatitis Dissémination: Barreiadura, sakabanatze Dermatologie: Dermatologia Distend: Distentsioa gertatu, distentsioa izan Dermatologue: Dermatologo Distension: Distentsio Dermatose: Dermatosi Diurèse: Diuresi Derme: Dermis Diurétique: Diuretiko Dermique: Dermiko, azaleko Diverticule: Dibertikulu Désactivation: Desaktibazio Docteur: Doktore Désarticulation: Desartikulazio Doigt: Hatz Descendance: Ondorengo Dommage: Kalte Désensibiliser: Intsentsibilizatu Donateur: Emaile Déséquilibre: Desoreka psikiko Donneur de sang: Odol-emaile Déséquilibrée: Desorekatu Dopage: Doping Déshydratation: Deshidratazio Doper: Bizitu, bizkortu, dopatu Déshydrater: Deshidratatu Dorsal: Dortsal, bizkarraldeko Désinfectant: Desinfektatzaile Dos: Bizkar, bizkarralde Désinfecter: Desinfektatu Dosage: Dosifikazio, dositze, posologia Désinfection: Desinfekzio Dose: Dosi Désintoxication: Desintoxikazio Doser: Dosifikatu, dositu Désoxyribose: Desoxirribosa Doseur: Dosifikagailu Desquamation: Ezkatatze Dosimétrie: Dosimetria Détecteur: Sentsore Dossier personnel: Historia kliniko Détergent: Detergente Douleur: Min Détoxifier: Desintoxikatu Douloureuse: Mingarri, samingarri Développement: Garapen, garatze Dragée: Gragea Développer: Garatu Drainage: Drainatze, drainadura Dextrine: Destrina Drainer: Drainatu Dextrogyre: Destrogiro, eskuin-birakari Drogue: Droga Dextrose: Destrosa Droit: Eskuin Diabète: Diabetes Du malaire: Zigomatiko Diabétique: Diabetiko Dulcifier: Edulkoratu, gozatu Diagnostic: Diagnostiko, diagnosi Duodenal: Duodenal, duodenoko Diagnostiquer: Diagnostikatu, diagnostikoa egin Duodénum: Duodeno Dialyse: Dialisi Dur: Gogor Diaphragme: Diafragma gihar Dure-mère: Duramater Diaphyse: Diafisi Dysarthrie: Disartria Diarrhée: Beherako, deskonposizio, diarrea, kaka- Dyschromatopsie: Diskromatopsia jario, kakeria, zirineri- Dyschromies: Diskromia Diastole: Diastole Dysenterie: Disenteria Diathermie: Diatermia Dysgénésie: Disgenesia Diathèse: Diatesi Dyslalie: Dislalia Diérèse: Dieresi Dyslexie: Dislexia Diète: Dieta Dyspepsie: Dispepsia Digestion: Digestio, txegoste Dysphonie: Disfonia Digestive: Digestibo, digerigarri Dysplasie: Displasia Digitopuncture: Digitopuntura Dyspnée: Disnea, arnasestu Dilatation: Dilatazio, zabalkuntza Dystrophie: Distrofia Dioptrie: Dioptria Dioptrique: Dioptrika Dioxyde de carbone: Karbono dioxido E Diphtérie: Difteria Diploïdie: Diploidia Eau: Ur Dipsomane: Dipsomaniako, dipsomania Eau désionisée: Ur desionizatu

321 EAU DISTILLÉE

Eau distillée: Ur destilatu Élément: Elementu Eau douce: Ur bigun Éléphantiasis: Elefantiasi Eau fécale: Ur beltz Élixir: Elixir Eau médicinale: Ur sendagarri Émail: Esmalte Eau oxygénée: Ur oxigenatu Émailler: Esmalteztatu Eau résiduaire: Hondakin-ur, ur zikin Embole: Enbolo Ecaille: Ezkata Embolie: Enbolia Ecchymose: Ubeldu, beltzune, ubeldura, ubelune Embranchement: Subfilum Ecchymose: Ekimosi Embryogenèse: Enbriogenesi Échantillon: Lagin Embryologie: Enbriologia Écharpe: Beso-euskarri, beso-uhal Embryon: Enbrioi, ernamuin Échographie: Ekografia Embryonnaire: Enbrionario, enbrioi-, enbrioizko Écholalie: Ekolalia Embryopathie: Enbriopatia Écouter: Entzun Émétique: Emetiko, okagarri, okaztagarri Ecthyma: Ektima Émollient: Emoliente Ectoderme: Ektodermo Émotif: Emoziozko, emozio-, zirrarrazko Ectoparasite: Ektoparasito Émotion: Emozio Ectopie: Ektopia, desplazamendu Emotivité: Hunkiberatasun Ectoplasme: Ektoplasma Emouvoir: Hunkitu, zirrara eragin Eczéma: Ekzema Empathie: Enpatia Édulcorant: Edulkoratzaile, gozagarri Emphysème: Enfisema Efférent: Eferente Empoisonner: Pozoitu, edendu Effervescence: Eferbeszentzia Émulsifiant: Emultsionatzaile Effervescent: Eferbeszente, burbuilatzaile Émulsion: Emultsio Efficace: Eraginkor Émulsionner: Emultsionatu Efficacité: Eraginkortasun Émulsionneur: Emultsionagailu Efflorescent: Efloreszente En décubitus ventral: Ahoz beherako etzanera, ahus- Effusion de sang: Flebotomia, odoluste pez Ego: Ego En pronation: Ahoz beherako etzanera, ahuspez Égocentrique: Egozentriko Énantiomère: Enantiomero Égocentrisme: Egozentrismo Encéphale: Entzefalo Éjaculation: Eiakulazio, isurtze Encéphalite: Entzefalitis Ejaculation précoce: Eiakulazio azkar Encéphalogramme: Entzefalograma Éjection: Eiekzio Encéphalographie: Entzefalografia Élasticité: Elastikotasun Encéphalopathie: Entzefalopatia Élastique: Elastiko Encoche: Irekiera, muxarradura Élastomère: Elastomero Endémie: Endemia Électrocardiogramme: Elektrokardiograma Endémique: Endemiko Électrocardiographe: Elektrokardiografo Endémique: Endemismo, endemikotasun Électrocardiographie: Elektrokardiografia Endocarde: Endokardio Électrochoc: Elektroshock Endocrine: Endokrino Électrocuter: Elektrokutatu Endocrinologie: Endokrinologia Électrocution: Elektrokuzio Endocrinologue: Endokrinologo Électroencéphalogramme: Elektroentzefalograma Endoderme: Endodermo Électroencéphalographe: Elektroentzefalografo Endogène: Endogeno Électroencéphalographie: Elektroentzefalografia Endolymphe: Endolinfa Électrogène: Elektrogeno Endomètre: Endometrio Électrolyse: Elektrolisi Endommager: Kalte egin, mindu Électrolyte: Elektrolito Endomorphe: Endomorfo Électrolytique: Elektrolitiko Endoparasite: Endoparasito Électron: Elektroi Endoscope: Endoskopio Électrophile: Elektroizale Endoscopie: Endoskopia Électrophilie: Elektroizaletasun Endosmose: Endosmosi Electrophorèse: Elektroforesi Endothélial: Endotelial Électrothérapie: Elektroterapia Endothélium: Endotelio Électrovalence: Elektrobalentzia Endothermique: Endotermiko

322 EXPÉRIMENTAL

Énérgetique: Energetiko Eructation: Korroka(da) Énergie: Energia Eructer: Korrok egin Énergie atomique: Energia atomiko Eruption: Erupzio, negel Energie nucléaire: Energia nuklear, energia atomi- Érythème: Eritema ko Erythroblaste: Eritroblasto Energie potentielle: Energia potentzial Érythrocyte: Eritrozito, globulu gorri, hemati Énergique: Kementsu Espèce: Espezie Énervation: Enerbazio Esprit: Gogamen Enfance: Haurtzaro Essayer: Frogatu Enfant: Haur, ume Essentiel: Esentzial Enflammer: Handitu Ester: Ester Engender: Ernalarazi, sorrarazi Esthésie: Estesia Engourdissement: Gogortze, zurruntze Estime de soi: Autoestimazio Engraisser: Gizendu, loditu État: Egoera Enkystée: Enkistatu, kistatu Eternuement: Doministiku, usin Enkystement: Enkistamendu Eternuer: Doministiku egin, usin egin Enragé: Amorratu Éthanol: Etanol Enrouement: Erlats, marranta Éther: Eter Enrouer: Erlastu, eztarria itxi, marrantatu Ethmoïdale: Etmoidal Ensanglanter: Odoldu, odoleztatu Ethmoïde: Etmoide Entérite: Enteritis Éthologie: Etologia Entéro-colite: Enterokolitis Éthylène: Etileno Entonnoir: Inbutu Éthylique: Etiliko Entonnoir de Buchner: Buchner-en inbutu Éthylisme: Etilismo Envahisseur: Inbaditzaile Étiologique: Etiologiko Envenimer: Pozoitu, edendu Étranger: Arraro, bakan, bitxi Enzyme: Entzima Étrier: Estribo Épanchement: Isuri Eucaryote: Eukarioto Épaule: Sorbalda, besaburu, besagain Euglène: Euglena Épendyme: Ependimo Euthanasie: Eutanasia Épicarde: Epikardio Évaluation: Balioeste Épidémie: Epidemia, izurrite Évaluer: Balioetsi Épidémiologie: Epidemiologia Évaporateur: Lurrungailu Épiderme: Epidermis Examen de santé: Mediku-azterketa Épidermique: Epidermiko Examinateur: Aztertzaile Épididyme: Epididimo Examiner: Aztertu Épidural: Epidural Exanthématique: Exantematiko Épigastre: Epigastrio Exanthème: Exantema Épiglotte: Epiglotis Excipient: Eszipiente Épilepsie: Epilepsia Excision: Eszisio, zatiketa Épithélial: Epitelial Excitation: Eszitazio, kitzikapen Épithélioma: Epitelioma Exciter: Eszitatu, kitzikatu Épithélium: Epitelio Excréter: Iraitzi Essayer: Frogatu Excréteur: Iraizle Éprouver: Frogatu Excrétion: Iraizpen Éprouvette: Probeta Excroissance de chair: Haragigune, haragi multzo Épuisé: Ahitu, akitu Exercice: Ariketa Equilibre Acidoe-base: Azido-basiko oreka Exfoliation: Esfoliazio Éradication: Errotik kentze Exhalaison: HasgorapenHats Éradiquer: Errotik kendu Exocrine: Exokrino Érecteur: Zutitzaile Exogène: Exogeno Érectile: Zutikor, tentekor Exothermique: Exotermiko Érection: Erekzio, tentetze, zutitze Expectoration: Espektorazio Érésipèle: Isipula, mingorri Expectorer: Espektoratu, karkaxa atera Ergothérapie: Ergoterapia Experiment: Esperimentu, saiakuntza, saio Eros: Eros Expérimental: Esperimental

323 EXPÉRIMENTATION

Expérimentation: Esperimentazio Fibreuse: Zuntz-, fibroso, zuntzezko Expérimenter: Esperimentatu Fibrillation: Fibrilazio Expiration: Arnasbehera, arnasbotatze, espirazio Fibrine: Fibrina Expirer: Arnasa bota Fibrinogène: Fibrinogeno Exploration: Azterketa, miaketa Fibrocartilage: Fibrokartilago Exposer: Jarri Fibrome: Fibroma Expulser: Kanporatu, bota, egotzi Fibrose: Fibrosi Expulsion: Kanporatze, egozte Fièvre: Sukar, pirexia Exsudat: Exudatu Fièvre aphteuse: Sukar aftoso, aheri Extension: Hedatze, barreiatze, hedapen, zabal- Fièvre hectique: Sukar hektiko kuntza, zabaltze Fièvre jaune: Sukar hori Extérieur: Kanpoko, kanpoaldeko Fièvre typhoïde: Sukar tifoide Extermination: Sarraski Filament: Hariizpi, filamentu Extirpation: Erauzketa Filamenteuse: Hari-formako, hariizpi-formako Extirper: Erauzi Filariose: Filariosi, filariasi Extrait: Aterakin, erauzkin Filiforme: Filiforme, harikara Extraversion: Kanporakoitasun Filtration: Iragazketa, iragazpen Extraverti: Kanporakoi Filtre: Iragazki Extrémité: Gorputz-adar Filtrer: Iragazi Extrinsèque: Kanpo(ti)ko Fiole de jaugée: Matraz aforatu, matraz bolumetriko Extroverti: Kanporakoi Fistule: Fistula Fixateur: Finkatzaile Fixation: Finkatze, finkapen F Flaccidité: Biguntasun Flagelle: Flagelo Facial: Aurpegiko, aurpegi-, fazial Flagellé: Flagelodun, flagelatu Facteur: Faktore Flasque: Bigun Faible: Ahul, indargabe, makal, maskal, motel Flatulence: Flatulentzia, haize-min Faim: Gose Fléchir: Makurtu (gorputza) Faisceau: Faszikulu, bala, sorta Flexibilité: Malgutasun, zalutasun Famine: Gosete Flexible: Malgu, zalu Fasciculé: Faszikulatu, sortakatu Flexion: Flexio, makurdura, tolestaldi Fatal: Saihestezin, zorigaiztoko, zoritxarreko Flore: Flora Fatigue: Neke, abaildura, akidura, unadura Flore bactérienne: Bakterio-flora Fatiguer: Nekatu, abaildu, akitu, unatu Flore intestinale: Heste-flora Favorable: Mesedegarri, aldeko, egoki Flore microbienne: Mikrobio-flora Fécale: Fekal, gorozki- Fluctuant: Fluktuatzaile Fèces: Sabel-huskin, gorotz Fluctuation: Fluktuazio Fécondation: Ernalkuntza, ernalketa Fluctuer: Fluktuatu Fécondation in vitro: In vitro ernalkuntza Fluide: Fluido Féconder: Ernaldu Fluidification: Fluidifikazio Femelle: Eme Fluidité: Jariakortasun Fémorale: Femoral Fluor: Fluor Fémur: Femur, izterrezur Fluoration: Fluorazio Fer: Burdina Fluorhydrique: Azido fluorhidriko Ferment: Hartzigarri Fluorure: Fluoruro Fermentation: Hartzidura, fermentazio Flush: Gorriune Fermentation alcoolique: Alkohol-hartzidura Foetus: Fetu, umeki Fermenter: Hartzitu Foetus avorté: Abortu, hilaur Fertile: Emankor, ugalkor Foetus viable: Fetu bideragarri Fertilité: Emankortasun Foie: Gibel Férule: Ferula Foliacé: Foliazeo Fesse: Ipurmasail Folliculaire: Folikular, folikulu-formako Fessier: Gluteo, Ipurmasaileko gihar Follicule: Folikulu Fétide: Kirasdun Fonction: Funtzio Fibre: Zuntz Fonctionnel: Funtzional

324 GLUTEN

Fongiforme: Fungiforme Gastrolithe: Gastrolito Fongus: Onddo Gastrovasculaire: Gastrobaskular Fontanelle: Fontanela Gastrula: Gastrula Force: Indar Gastrulation: Gastrulazio Force de cohésion: Kohesio-indar Gaucher: Ezker, ezkerti Force de frottement: Marruskadura-indar Gaz: Gas Formaldéhyde: Formaldehido, metanal Gaz inerte: Gas geldo Former des dérivés aromatiques: Aromatizatu Gaze: Gaza Formique: Azido formiko Gazéifier: Gasifikatu Formol: Formol Gazeux: Gaseoso, gas- Formule: Formula Geleé: Jele Formule chimique: Formula kimiko Gelée royale: Erregina-jele Fosse: Hobi, barrunbe, baso, hutsune Géminé: Geminatu Fosse nasale: Sudur-hobi, sudur-zulo Gemmation: Gemazio Fou: Ero, burutik egin, nahasi, zoro Gencive: Oi, hortz-oi Foulure: Bihurritu, zaintiratu Gène: Gene Fourmillement: Inurridura Généticien: Genetista Foyer: Foku, gune Génétique: Genetika Fracture: Haustura, apurketa, hausketa Génétique: Genetiko, genetika- Fracture d’une ankylose: Artroklasia Génito-urinaire: Genitourinario, urogenital Fracturer: Hautsi, apurtu Génome: Genoma Fragment: Zati Génotype: Genotipo Frein: Frenulu Genou: Belaun Frémissement: Ikara Genre: Genero Fréquence: Maiztasun Géode: Geoda Friction: Igurtzi, igurtzialdi, igurzketa Gériatrie: Geriatria Frictionner: Igurtzi Gériatrique: Geriatriko, geriatria- Frigide: Frigido Germe: Germen Frigidité: Frigidotasun Germer: Bikoiztu Frisson: Hotzikara, hozkirri Germinale: Germinal, ernamuin- Froid: Frigido Gésir: Etzan Front: Kopeta, bekoki Gigantisme: Erraldoitasun Frottement: Marruskadura Glabelle: Begitarte Fructose: Fruktosa Gland: Glande, zakil-moko Frustration: Frustrazio Glande: Guruin Fulminant: Fulminante, bat-bateko, berehalako Glande de Bartholin: Bartholin-en guruinak Furoncle: Furunkulu, erlakizten, zaldar Glande exocrine: Guruin exokrino Fusiforme: Fusiforme, ardatz antzeko Glande pituitaire: Hipofisi, guruin pituitario Glande pituitaire: Gorputz pituitario Glande salivaire: Listu-guruin G Glande sébacée: Bilgor-guruin Glande sudoripare: Izerdi-guruin Gaine: Zorro Glandulaire: Guruin- Galactophore: Galaktoforo Glaucome: Glaukoma Galactose: Galaktosa Globe oculaire: Begi-globo Gale: Hazteri, zaragar Globulaire: Globular, globulu-formako Galvanisme: Galbanismo Globule: Globulu Gamète: Gameto Globuline: Globulina Gammaglobuline: Gammaglobulina Glomérule: Glomerulu Gammagraphie: Gammagrafia Glotte: Glotis Ganglion: Gongoil Glucide: Gluzido Ganglionnaire: Ganglionar, gongoil- Glucide: Karbohidrato Gangrène: Gangrena, pasmo Glucidique: Gluzidiko Gastrectomie: Gastrektomia Glucomètre: Glukometro Gastrite: Gastritis Glucose: Glukosa Gastro-entérite: Gastroenteritis Gluten: Gluten

325 GLYCÉMIE

Glycémie: Gluzemia Hématologue: Hematologo Glycéride: Glizerido Hématome: Hematoma Glycérine: Glizerina Hématopoïèse: Hematopoiesi Glycogène: Glukogeno Hematopoiesis: Hematosi Glycolipide: Glukolipido Hématopoïétique: Hematopoietiko Glycolyse: Glukolisi Hématurie: Hematuria Goitre: Bozio, golo Hémiplégie: Hemiplegia Gonade: Gonada Hémiplégique: Hemiplegiko Gonadotrophine: Gonadotropina Hémisphère: Hemisferio Gonococcie: Gonokozia Hémodialyse: Hemodialisi Gonocoque: Gonokoko Hémoglobine: Hemoglobina Gorge: Eztarri, zintzur Hëmophathie: Hemopatia Gorgée: Zurrupada Hémophilie: Hemofilia Gosier: Ahutza, eztarri-zulo Hémopoïèse: Hemopoiesi Goutte à goutte: Tantaz tanta Hémorragie: Odoljario, hemorragia Graduation: Graduazio Hémorragique: Hemorragiko Graillement: Garrazpera Hémorroïde: Hemorroide, odol-piko, odoluzki Graisse brune: Ehun adiposo arre, gantz-ehun arre Hémostase: Hemostasia Granulation: Pikortatze Hépatique: Hepatiko, gibel- Granule: Pikor Hépatite: Hepatitis Gras: Gizen, lodi Hépatologie: Hepatologia Grasse: Gizen, lodi Heptano: Heptano Gravide: Haurdun, umedun Héréditaire: Heredagarri, jaraunsgarri Gravité: Larritasun Héréditaire: Herentziazko, hereditario, ondoreta- Greffe: Txerto-ehun, injerto sunezko Greffer: Txertatu, txertoa jarri Hérédité: Herentzia, ondoretasun Grippe: Gripe Hériter: Heredatu, jarauntsi Gros intestin: Heste lodi Hermaphrodisme: Hermafrodismo Grossesse: Haurdunaldi, ernaldi, sabelaldi Hermaphrodite: Hermafrodita, hermafroditiko Groupe: Talde Hernie: Hernia, eten Groupe sanguin: Odol-talde Hernie ombilicale: Zilbor-hernia, onfalozele, zil- Groupement fonctionnel: Funtzio talde bor-eten Guanine: Guanina Héroïne: Heroina Guérir: Sendatu Héroïnomane: Heroinazale Guérison: Sendabide, sendakuntza, sendatze Héroïnomanie: Heroinomania, heroinazaletasun Guérisseur: Petrikilo, sasimediku Herpés: Herpes, negel Gynécologie: Ginekologia Herpès zoster: Zona Gynécologique: Ginekologiko, ginekologia- Hétérochromosome: Heterokromosoma Gynécologue: Ginekologo Hétérogamétique: Heterogametiko Hétérogamie: Heterogamia Hétérosexualité: Heterosexualitate H Hétérosexuel: Heterosexual Hétérosis: Heterosi Habitude: Ohitura, aztura Hétérozygosité: Heterozigosi Hallucination: Haluzinazio Hétérozygote: Heterozigoto Hallucinose: Haluzinosi Hexose: Hexosa Hanche: Aldaka, mehaka, mokor Hiatus: Hiatu Handicapée: Ezgaitu Hile: Hilo Haploïde: Haploide Hippocampe: Hipokanpo Hébéphrénie: Hebefrenia, eskizofrenia hebefreniko Histamine: Histamina Hébéphrénique: Hebefreniko Histiocyte: Histiozito Hélium: Helio Histologie: Histologia Hélix: Helix Holotype: Holotipo Hématie: Hemati Homéopathe: Homeopata Hématocrite: Hematokrito Homéopathie: Homeopatia Hématologie: Hematologia Homéostasie: Homeostasia, homeostasi

326 ILION

Homme: Gizon, gizaseme, gizonezko Hygiène: Higiene Homogène: Homogeneo Hygiénique: Higieniko Homogénéisateur: Homogeneizagailu Hygiénisme: Higienismo Homogénéisation: Homogeneizazio, homogenei- Hygiéniste: Higienista zatze Hymen: Himen Homogénéiser: Homogeneizatu, homogeneo Hyoïde: Hioide bihurtu Hyperbare: Hiperbariko Homogénéité: Homogeneotasun Hypérémie: Hiperemia Homosexualité: Homosexualitate Hyperesthésie: Hiperestesia Homosexuel: Homosexual Hyperglycémie: Hipergluzemia Homozygose: Homozigosi Hypermétrope: Hipermetrope Homozygote: Homozigoto Hypersensibilité: Hipersentiberatasun Hôpital: Ospitale, eritegi Hypersomnie: Hipersomnia Hôpital gériatrique: Geriatriko Hypertendu: Hipertentsibo, hipertentso Hôpital psychiatrique: Ospitale psikiatriko Hypertension: Hipertentsio Hoquet: Zotin Hyperthermie: Hipertermia Hormonal: Hormonal, hormonazko Hypertrophie: Hipertrofia Hormone: Hormona Hypertrophique: Hipertrofiko Hospitalisation: Ospitalizazio, ospitaleratze Hypnologie: Hipnologia Hospitaliser: Ospitaleratu, ingresatu Hypnose: Hipnosi Huile de foie de morue: Bakailao-gibelaren olio Hypnotique: Hipnotiko Huileux: Koipetsu, gantzatsu Hypnotiser: Hipnotizatu Humain: Gizaki Hypnotiseur: Hipnotizatzaile Humérus: Humero, besahezur Hypnotisme: Hipnotismo Humeur: Humore Hypochromique: Hipokromiko Humeur aqueuse: Humore urtsu Hypocondre: Hipokondrio, saihespe, saihets-azpi Humeur vitreux: Humore beirakara Hypocondriaque: Hipokondriako Hyalin: Hialino Hypocondrie: Hipokondria Hybridation: Hibridazio, mestizaje Hypoderme: Hipodermis Hybride: Hibrido Hypogée: Hipogeo Hybrider: Hibridatu Hypoglycémie: Hipogluzemia Hybridisme: Hibridismo Hypomanie: Hipomania Hydarthrose: Hidrartrosi Hypophyse: Hipofisi, guruin pituitario Hydatide: Hidatide Hypotension: Hipotentsio Hydrargyrisme: Hidrargirismo, hidrargirosi Hypothalamique: Hipotalamiko Hydratation: Hidratazio Hypothalamus: Hipotalamo Hydrate: Hidrato Hypothermie: Hipotermia Hydrater: Hidratatu Hystérectomie: Histerektomia Hydrocarbure: Hidrokarburo Hystérie: Histeria, histerismo Hydrocarbure aromatique: Hidrokarburo aroma- Hystérique: Histeriko tiko Hydrocéphale: Hidrozefalo Hydrocéphalie: Hidrozefalia I Hydrodynamique: Hidrodinamika Hydrogénation: Hidrogenazio Ichthyose: Iktiosi Hydrogène: Hidrogeno Ictère: Ikterizia, larumin, min hori Hydrolyse: Hidrolisi Ictus: Iktus Hydrolyser: Hidrolizatu Idéation: Ideiagintza Hydrophile: Hidrofilo Identification: Identifikazio Hydrophobe: Hidrofobo Idiot: Idiota Hydrophobie: Hidrofobia Idiotie: Idiozia Hydropique: Hidropiko Iléocaecal: Ileozekal Hydropisie: Hidropesia, anasarka Iléon: Ileon Hydrothérapie: Hidroterapia Iléus: Ileo Hydroxylé: Hidroxilo Iliaque: Iliako Hydrure: Hidruro Ilion: Ilion

327 ILLÉSÉ

Illésé: Kalterik gabe, zauririk gabe Indigestion: Betekada Immiscible: Nahastezin Indigestion: Indigestio Immobiliser: Immobilizatu Indisposer: Ondoeztu, ondoezik jarri Immun: Immune Indisposition: Ondoez, alditxar, egonezin, ezine- Immunisation: Immunizazio gon Immuniser: Immunizatu Indolore: Minik gabeko Immunitaire: Immunitario Inductance: Induktantzia Immunité: Immunitate Inerte: Inerte, bizigabe Immunodéficience: Immunoeskasia, immunodefi- Infantilisation: Infantilismo zientzia Infarctoïde: Koronario Immunodépresseur: Immunodepresore, immuno- Infarctus: Infartu gutxitzaile Infectieux: Infekzioso Immunoglobuline: Immunoglobulina Infection: Gaizkoadura, infekzio, zoldura Immunologie: Immunologia Infection virale: Gaixotasun biriko Immunologique: Immunologiko Infiltration: Infiltrazio Immunologiste: Immunologo Infiltré: Infiltratu Immunothérapie: Immunoterapia Infirmerie: Erizaintza Imperméabiliser: Iragazgaiztu Infirmière: Erizain Imperméabilité: Iragazgaiztasun, iragazezintasun Infirmière autorisée: OLT (Osasun Laguntzaile Tek- Imperméable: Iragazgaitz nikoa) Implantation: Ezarpen Inflammation: Hantura, handitu, inflamazio Implanter: Ezarri Inflammatoire: Hanturazko, inflamatorio Imprégner de salive: Listuztatu Infundibulum: Infundibulu Impuissance: Inpotentzia, sexu-ezintasun Ingesta: Hartu Impuissant: Inpotente Inguen: Iztarte, iztai, iztondo Impulsion: Bulkada, kinada Inguinal: Iztarteko, iztarte- Impur: Ez-puru, ez-aratz, zikin Inhalateur: Inhalagailu Impureté: Ez-purutasun, zikintasun Inhalation: Inhalazio, inhalatze Imputrescible: Ustelgaitz Inhaler: Inhalatu Inaction: Gelditasun Inhiber: Inhibitu Inactivité: Aktibitaterik ez Inhibiteur: Inhibitzaile Inanition: Ahidura Inhibition: Inhibizio Inappetence: Jangurarik ez Initiateur: Abiarazle Inaudible: Entzunezin, entzungaitz Injectable: Injektagarri Incapable: Ezgai Injecter: Injektatu Incapacité: Ezgaitasun Injection: Injekzio Incapacité: Ezintasun Injection hypodermique: Injekzio hipodermiko Incision: Ebaki, arraila, ebakidura, mozketa, moz- Injection intramusculaire: Gihar barneko injekzio, te, zulo muskulu barneko injekzio Incolore: Koloregabe, kolorge Injection intraveineuse: Zain barneko injekzio Incompatibilité: Bateraezintasun Inmobilisation: Immobilizazio Incompatible: Bateraezin, bateragaitz Inné: Jaiotzetiko Inconscience: Konorterik ez Innervation: Inerbazio Inconscient: Konorterik gabe Innerver: Inerbatu Incontinence: Inkontinentzia Innocuité: Ez-kaltegarritasun Incorruptible: Ustelezin Innoffensif: Ez-kaltegarri Incubateur: Inkubagailu Inoculation: Inokulazio Incubation: Inkubazio Inorganique: Inorganiko Incuber: Inkubatu Insalivation: Listuztatze Incurable: Sendaezin, sendagaitz Insalubre: Kaltegarri, kalterako Index: Hatz erakusle Insaturation: Asegabetasun Index: Indize, adierazle Insémination: Intseminazio Indicateur de pH: pH-aren adierazle Insémination artificielle: Intseminazio artifizial, Indice: Indize, adierazle hazi-jartze Indice d’Apgar: Apgar-en zenbatespen Inséminer: Intseminatu Indigeste: Digerigaitz Insensibilisation: Intsentsibilizazio

328 LACTIFÈRE

Insertion: Txertatze, injerto Irréparable: Konponezin, erremediaezin, ezin kon- Insolation: Intsolazio, eguzki-ukaldi ponduzko, konponbiderik gabe, konponduezin Insomniaque: Insomniodun Irréversible: Itzulezin Insomnie: Insomnio, loezin Irrigation: Irrigazio, garaztatze Inspiration: Arnasgora, arnas hartze, hasgorapen Irritabilité: Narritakortasun, suminkortasun Instrumental: Tresneria Irritable: Narritakor, suminkor Insuffisance: Gutxiegitasun Irritant: Narritagarri, sumingarri Insufflation: Haize-emate Irritation: Narritadura, narritatze, urratu Insuffler: Haize eman Irriter: Narritatu, sumindu Insuline: Intsulina Ischémie: Iskemia Interaction: Eragin-truke Ischion: Iskion Intercellulaire: Zelula arteko Isolé(e): Isolatu, bakartu Intercostal: Saihets arteko Isoler: Isolatu Interféron: Interferon Isomère: Isomero Intérioriser: Barneratu, sartu Isomérie: Isomeria Interne: Barneko mediku Isotonic: Isotoniko Interphase: Interfase Isthme: Istmo Interrompre: Geldiarazi Ivresse: Mozkortasun, hordikeria, horditasun, Interstitiel: Zirrikituko, zirrituko mozkorkeria Intervention: Ebakuntza Intestin: Heste Intestin grêle: Heste mehar J Intestinal: Heste(eta)ko, heste- Intolérance: Intolerantzia Jambe: Zango, berna Intolérant: Intolerante Jarret: Belaunpe, gune popliteo, iztezain Intoxication: Intoxikazio Jaune: Gazte Intoxiquer: Intoxikatu Jet: Zorrotada, turrusta Intradermique: Dermis barneko, azalpeko, intra- Jeûne: Barau dermiko Jeunesse: Gaztaro Intramusculaire: Gihar barneko, muskulu barneko Joue: Masail Intrautérine: Umetoki barneko Jugal: Ahoko Intraveineux: Zain barneko Jugulaire: Jugular Introjection: Introjekzio Jumeaux: Biki Introspection: Introspekzio, barne-behaketa Jumeaux dizygotes: Biki dizigotiko, biki bibitelino Introversion: Barnerakoitasun Jumeaux monozygotes: Biki monozigotiko, biki Introverti: Barnerakoi unibitelino Intubation: Intubazio, hodia sartze, hodi-sartze Jumeaux siamois: Biki siamdar Invagination: Inbaginazio Jus: Urin Invalide: Baliaezin Juvénile: Gazte- Invasion: Inbasio Inversion: Inbertsio Invertir: Perbertitu K Involontaire: Nahi gabeko Involution: Inboluzio Kératine: Keratina Involution sénile: Zahartzaroko inboluzio Kilocalorie: Kilokaloria Iode: Iodo Kleptomane: Kleptomano Iodé: Iodatu Kyste: Kiste Iodoforme: Iodoformo Iodométrie: Iodometria Iodure: Ioduro L Ion: Ioi Ionique: Ioniko Laboratoire: Laborategi Iridologie: Iridologia Labyrinthe: Labirinto Iris: Iris Lacrymale: Malko- Irradiation: Irradiazio Lacrymogène: Negar-eragile Irradier: Irradiatu Lactifère: Laktifero

329 LACTIQUE

Lactique: Laktiko Lipase: Lipasa Lactone: Laktona Lipide: Lipido Lactose: Laktosa Lipoïde: Lipoide Lamelle: Xafla, lamina Lipolyse: Lipolisi Langue: Mihi, mingain Lipome: Lipoma Larme: Malko Liposoluble: Liposoluble Larmoiement: Malko-jario Liposuccion: Liposukzio Larmoyer: Malkoak isuri Lipothymie: Lipotimia Larvé: Larbatu Liquide céphalorachidien: Likido zefalorrakideo, Laryngée: Laringeo likido zerebroespinal Laryngite: Laringitis Lit supplémentaire: Ohe gehigarri Laryngologie: Laringologia Lithiase: Litiasi Laryngologue: Laringologo Lobe: Lobulu, gingil Laryngoscope: Laringoskopio Lobé: Lobulatu Laryngoscopie: Laringoskopia Lobe temporal: Lobulu tenporal Larynx: Laringe Lobectomie: Lobektomia Latence: Sortasun Lobotomie: Lobotomia Latent: Sor, ezkutu Lobulaire: Lobular, gingil- Latéral: Alboko, aldameneko, aldeko Lochies: Lokio Lavement: Enema, aiuta Locomoteur: Lokomotor, lokomozio- Laxatif: Laxante, heste-aringarri, libragarri Locomotion: Lokomozio Lécithine: Lezitina Logopédie: Logopedia Lécithol: Lezitina Logorrhée: Logorrea Legionella: Legionella Lombaire: Lunbar, gerri-, gerrialdeko Légionellose: Legionelosi Lombalgie: Lunbago, lunbalgia Lentille: Leiar, lente Lordose: Lordosi Lentille: Lentilla, ukipen-leiar Louche: Begi-oker, begizeihar, betoker, ezkel Lèpre: Legenar, legen, legen beltz Lourd: Astun Lépreux: Legenardun, legenartsu Lourdeur: Urdail-pisutasun Léproserie: Legenardun-etxe Lucide: Argi, buru-argi, zentzuzko Léser: Lesionatu, min egin Lucidité: Argitasun, buru-argitasun Lésion: Lesio Luette: Ubula, aho-gingil Léthargie: Letargia, lozorro Lumbago: Lunbago, lunbalgia Léthargique: Letargiko Lunule: Lunula Leucémie: Leuzemia Lupus: Lupus Leucémique: Leuzemiko Luxation: Luxazio, dislokazio, lokadura, zainartatu Leucoblaste: Leukoblasto Lycanthropie: Likantropia Leucocyte: Leukozito Lymphatique: Linfatiko Leucocytopoïèse: Leukopoiesi Lymphe: Linfa Leucocytose: Leukozitosi Lymphocyte: Linfozito Leucodermie: Leukodermia Lymphoïde: Linfoide Leuco-encéphalite: Leukoentzefalitis Lyse: Lisi Leucome: Leukoma Leucopénie: Leukopenia Leucoplasie: Leukoplasia M Leucorrhée: Leukorrea Leucose: Leukosi Macrocéphalie: Makrozefalia Lèvre: Ezpain Macromolécule: Makromolekula Liaison peptidique: Lotura peptidiko Macroscopique: Makroskopiko Liant: Troxa Macule: Makula Lier: Lotu Magnésie: Magnesia Lifting: Lifting, azal-tiratu Magnésium: Magnesio Ligament: Lotailu Magnétoscope: Magnetoskopio Ligature: Lotura, esteka Maigre: Argal, mehe Lingual: Mihiko, mihi- Maigreur: Argaltasun Liniment: Linimentu Main: Esku

330 MÉTABOLIQUE

Maïs: Arto Médecin de famille: Familia-mediku, etxe-mediku Maîtriser: Kontrol Médecine du travail: Lan-medikuntza Mal de l’altitude: Mendi-gaitz Médecine interne: Barne-medikuntza Mal de mer: Zorabio Médecine légale: Medikuntza legal Maladie: Gaixotasun, eritasun, gaitz Médecine préventive: Prebentzio-medikuntza, me- Maladie congénitale: Sortzetiko gaixotasun dikuntza prebentibo Maladie coronarienne: Gaixotasun koronario Médecine sociale: Medikuntza sozial Maladie d’Alzheimer: Alzheimer-en gaixotasun Médecine sportive: Kirol-medikuntza Maladie professionnelle: Gaixotasun profesional, Médiastin: Mediastino lanbide-gaixotasun Medical examiner: Auzitegi-mediku Maladie transmissible sexuellement: Gaixotasun Médicament: Sendagai, botika, farmako, medika- benereo, sexu bidezko gaixotasun mentu Malaise: Ondoez, alditxar, egonezin, ezinegon Médication: Medikazio Mâle: Ar Médicine: Medikuntza Malformation: Malformazio Médius: Hatz luze Malin: Gaizto Medulla: Muin Malléole: Maleolo Médullaire: Muineko Maltose: Maltosa Médullosurrénale: Giltzurrun gainekoaren muin Mamelon: Titiburu, bular-punta Médullosurrénale: Muin adrenal Mammaire: Mamario, titi-, ugatz- Méiose: Meiosi Mammifère: Ugaztun Mélanine: Melanina Mammographie: Mamografia Mélanisme: Melanismo Manche: Helduleku, kirten Mélanocyte: Melanozito Manchot: Besomotz, besobakar, maingu Mélanodermie: Malanodermia Mandibule: Beheko matrailezur, baraila, baraile- Mélanome: Melanoma zur, beheko masailezur Membrane: Mintz Manger: Jan Membrane cellulaire: Zelula-mintz, mintz plasma- Manie: Mania tiko, mintz zelular Manière: Sorginkeria Membrane du tympan: Tinpano, belarri-mintz Marginalement conscient: Komatoso Membrane nucléaire: Nukleo-mintz, mintz nu- Marihuana: Marihuana klear Masochisme: Masokismo Membrane semi-perméable: Mintz erdi iragazkor Masochiste: Masokista Membrane séreuse: Mintz seroso Massage: Masaje Membrane synoviale: Mintz sinobial Masseur: Masajista, masaje-emaile Membrane tympanique: Tinpano, belarri-mintz, Mastectomie: Mastektomia mintz tinpaniko Masticateur: Murtxikatzaile, mastekatzaile Méninges: Meninge Mastite: Mastitis Méningite: Meningitis Mastoïde: Mastoide Méningocoque: Meningokoko Mastoïdien: Mastoideo Ménisque: Menisko Masturbation: Masturbazio Ménopause: Menopausia Maternité: Amaberrien atal Ménopausique: Menopausiko Matière: Materia Ménorragie: Menorragia Matière organique: Materia organiko Menstruations: Hileko, menstruazio Matrone: Emagin Menstruer: Hilekoa izan Maturation: Heltze Mental: Mental, buru-, gogamen- Maturer: Heldu Menthol: Mentol Mauvaise haleine: Halitosi Menton: Kokots Maxillaire: Matrailezur-, baraila-, masailezur- Mercure: Merkurio, zilarbizi Maxillaire inférieur: Beheko matrailezur, baraila, Mère: Ama barailezur, beheko masailezur Mésentère: Mesenterio Maxillaire supérieur: Goiko matrailezur, goiko Mésoblaste: Mesoblasto, mesodermo masailezur Mésoderme: Mesoblasto, mesodermo Mayonnaise: Maionesa Mésomère: Mesomero Méconium: Mekonio Mésomérie: Mesomeria Médecin: Mediku, sendagile Métabolique: Metaboliko

331 MÉTABOLISME

Métabolisme: Metabolismo Mongolique: Mongoliko, mongoliar Métabolisme basal: Metabolismo basal Mongolisme: Mongolismo Métacarpe: Metakarpo Mongoloïde: Mongoloide Métacarpien: Metakarpoko, metakarpo- Monoclonal: Monoklonal Métacentre: Metazentro Monocyte: Monozito Métamère: Metamero Monomère: Monomero Métamérie: Metameria, metamerismo Monorchidie: Monorkidia Métamérisme: Metamerismo Monosaccharide: Monosakarido Métamorphique: Metamorfiko Monozygote: Monozigotiko Métamorphose: Metamorfosi Morbide: Morbido, erigarri, morboso Métaphase: Metafase Morbidité: Morbilitate, erikortasun Métastase: Metastasi Mordre: Hozka egin, ausiki Métatarse: Metatartso Morphine: Morfina Métatarsien: Metatartsoko, metatartso- Morphinomane: Morfinomano, morfinazale Métazoaire: Metazoo Morphinomanie: Morfinomania Météorisme: Meteorismo Morphologie: Morfologia Méthadone: Metadona Morsure: Hozkada, ausiki Méthanal: Metanal Mort: Hildako, hil, heriotza Méthionine: Metionina Mortalité: Heriotza multzo Méthodique: Metodiko Mortel: Hilkor Méthodologie: Metodologia Mortifère: Hilgarri Méthylène: Metileno Mortification: Mortifikazio, hildura Méthylique: Metiliko Morula: Morula Métis: Mestizo Mosaïque: Mosaiko Métrite: Metritis Motivation: Motibazio Miasme: Miasma Moulage: Igeltsua jarri, igeltsutu, igeltsuztatu Micelle: Mizela Mourir: Hil, azken arnasa eman Microbe: Mikrobio Mouvements athétosiques: Atetosi Microbe pathogène: Mikrobio patogeno Moyenne: Batez besteko Microbienne: Mikrobiozko, mikrobio- Mucosité: Karkaxa, flema Microbiologie: Mikrobiologia Mucus: Muki Microcéphale: Mikrozefalo Multicellulaire: Multizelular Microcéphalie: Mikrozefalia Multicellulaire: Plurizelular, zelulaniztun Microchirurgie: Mikrokirurgia Muqueuse: Mukitsu Microcristal en: Mikrokristal Muqueuse: Mukosa, muki-mintz Micromètre: Mikrometro Mûr: Heldu Micro-ondes: Mikrouhin Muscle: Muskulu, gihar Micro-organisme: Mikroorganismo Muscle couturier: Gihar sartorio Microscope: Mikroskopio Muscle deltoïde: Deltoide Microscopic: Mikroskopiko Muscle fessier: Gluteo, Ipurmasaileko gihar Microscopie: Mikroskopia Muscle frontal: Kopetako gihar Miction: Gernu-egite, pixa-egite Muscle grand pectoral: Bularreko gihar handi Migraine: Migraina Muscle palmaire: Ahur-gihar Miliaire: Miliar Muscle péronier: Perone-gihar, peroneko gihar Miscibilité: Nahaskortasun Muscle petit pectoral: Bularreko gihar txiki Miscible: Nahaskor Muscle soléaire: Soleo gihar Mitochondrie: Mitokondrio Muscle sterno-cléido-mastoïdien: Esternokleido- Mitose: Mitosi mastoideo Mitral: Mitral Musculaire: Muskular, gihar-, muskulu- Mobilité: Mugikortasun, higikortasun Musculation: Muskulazio Moelle épinière: Bizkarrezur-muin Musculature: Muskulatura, giharreria Moignon: Muinoi, motzondo Mutant: Mutante Molaire: Atzeko hagin Mutation: Mutazio Moléculaire: Molekular Mutilation: Mutilazio Molécule: Molekula Mutiler: Mutilatu Mollet: Zango-sagar, aztal Myalgie: Mialgia

332 OBSTÉTRICAL

Mycose: Mikosi Neuronal: Neuronako, neurona-, neuronaren Mydriase: Midriasi Neurone: Neurona Myéline: Mielina Neuropathie: Neuropatia Myélite: Mielitis Neurophysiologie: Neurofisiologia Myocarde: Miokardio Neuropsychiatrie: Neuropsikiatria Myocardiopathie: Kardiomiopatia Neuropsychologie: Neuropsikologia Myocardite: Miokarditis Névralgie: Neuralgia Myome: Mioma Névralgique: Neuralgiko Myopathie: Miopatia Névrite: Neuritis Myope: Miope Névroglie: Neuroglia, glia Myopie: Miopia Névrose: Neurosi Myosis: Miosi Névrotique: Neurotiko, neurosi- Myxoedème: Mixedema Névrovégétatif: Neurobegetatibo Myxomatose: Mixomatosi Nicotine: Nikotina Nitrogène: Nitrogeno Nitroglycérine: Nitroglizerina N Nodosité: Nudositate Nodulaire: Nodular, nodulu- Nain: Nano Nodule: Nodulu Naissance: Jaiotza, sortze Noeud: Nodo Naître: Jaio, sortu Noeud auriculo-ventriculaire: Nodo aurikuloben- NANDA: NANDA trikular Narcolepsie: Narkolepsia Noeud sinusal: Nodo sinusal Narcoleptique: Narkoleptiko Non saturé: Asegabe Narcose: Narkosi Nosographie: Nosografia Narcose de base: Narkosi basal Nosologie: Nosologia Nasopharynx: Errinofaringe Notocorde: Notokorda Nausée: Goragale, botagale, botagura, gonbitalarri, Nourrir: Elikatu goralarri Nourrisson: Bularreko haur, edoskitzaile, titiko Nécrose: Nekrosi haur Nématocyste: Nematozisto Nouveau-né: Jaioberri Néonatal: Neonatal, jaioberriko Noyau: Nukleo Néoplasie: Neoplasia Noyaux gris centraux: Gongoil basal, oinaldeko Néoplasme: Neoplasma gongoil Néoténie: Neotenia Nucléole: Nukleolo Néphrectomie: Nefrektomia Nucléotide: Nukleotido Néphrétique: Nefritiko Nuisible: Kaltegarri, kalterako Néphrite: Nefritis Nullipare: Erdigabe, nuliparo Néphrologie: Nefrologia Nuque: Garondo Néphrologue: Nefrologo Nutriment: Elikagai Néphrose: Nefrosi, sindrome nefrotiko Nutritif: Elikagai, elikagarri Néphrotique: Nefrotiko Nutrition: Nutrizio Nerf: Nerbio Nyctalopie: Niktalopia Nerf olfactif: Usaimen-nerbio Nerf vague: Nerbio bago, nerbio pneumogastriko Nerveux: Nerbio- O Neurasthénie: Neurastenia Neurasthénique: Neurasteniko Obèse: Obeso, oso gizen, oso lodi Neurite: Neurita, axoi Obésité: Obesitate, loditasun, gizeneri, gizentasun Neurobiologie: Neurobiologia Oblitérer: Obliteratu Neurochirurgie: Neurokirurgia Observable: Behagarri Neurolepsie: Neurolepsia Observation: Behaketa Neuroleptique: Neuroleptiko Observer: Behatu Neurologie: Neurologia Obsession: Obsesio Neurologue: Neurologo Obsessivo: Obsesibo Neuromusculaire: Neuromuskular Obstétrical: Obstetriko

333 OBSTÉTRICIEN

Obstétricien: Obstetra, tokologo Ordonnance: Medikuaren errezeta, errezeta Obstétrique: Obstetrizia, tokologia Ordonner: Errezetatu, agindu Obturateur: Buxatzaile Oreille: Belarri Obturation: Buxadura, ixte Oreille exter: Kanpo-belarri Obturer: Buxatu, itxi Oreille interne: Barne-belarri Occasionnel: Aldizkako Oreille moyenne: Erdiko belarri Occasionner: Eragin, probokatu, sorrarazi Oreillons: Hazizurri(ak) Occipital: Okzipital Organe: OperatuOrgano Occiput: Okzipuzio Organe des sens: Zentzumen-organo, sentimen- Oculaire: Okular organo Oculiste: Okulista Organe génital: Sexu-organo, organo genital Odeur: Usain Orifice cloacal: Uzki Odontologie: Odontologia Orthophoniste: Logopeda Odontologie: Odontologia Os: Hezur Odontologiste: Odontologo Os frontal: Hezur frontal, bekoki-hezur, kopeta- Odorant: Usaintsu hezur Odorat: Usaimen Os lacrymal: Malko-hezur, hezur lakrimal, ungis Oedème: Edema, andeza Os malaire: Hezur malar, hezur zigomatiko, zigoma Oeil: Begi Os maxillaire: Matrailezur Oesophage: Hestegorri, esofago Os metatarsale: Metatartso-hezur Oesophagienne: Hestegorriko, esofagiko Os palatin: Hezur palatino Oestrogènes: Estrogeno Os pariétal: Hezur parietal Officinal: Ofizinal Os sacrum: Hezur sakro, errain-hezur Olfactif: Usaimen- Os temporal: Hezur tenporal, loki-hezur Oligo-élément: Oligoelementu Oscillation: Oszilazio Oligomère: Oligomero Oscillatoire: Oszilakor Oligophrénie: Oligofrenia Oscillatoire: Oszilazio- Ombilic: Zilbor Oscillographe: Oszilografo Ombilical: Zilbor- Oscilloscope: Osziloskopio Omoplate: Omoplato, eskapula Osmomètre: Osmometro Omphalocèle: Zilbor-hernia, onfalozele, zilbor- Osmose: Osmosi eten Osmotique: Osmotiko OMS (Organisation Mondiale de la Santé): OME Osseuse: Hezur- (Osasunerako Mundu Erakundea) Ossification: Osifikazio, hezurtze Oncogéne: Onkogene Ostéoblaste: Osteoblasto Oncogénique: Onkogeno Ostéoclaste: Osteoklasto Oncologie: Onkologia Ostéomalacie: Osteomalazia Oncologique: Onkologiko Ostéopathe: Osteopata Oncologue: Onkologo Ostéopathie: Osteopatia Ondulation: Uhindura Ostéoplastie: Osteoplastia Ongle: Azazkal Ostéoporose: Osteoporosi Onguent: Pomada, gantzuki, ukendu Otalgie: Otalgia Onirique: Oniriko Otite: Otitis Onirisme: Onirismo Otologie: Otologia Ontogenèse: Ontogenesi Oto-rhino-laryngologie: Otorrinolaringologia Ontogénétique: Ontogenetiko Oto-rhino-laryngologiste: Otorrinolaringologo Ontogénie: Ontogenesi Otoscope: Otoskopio Onychophagie: Onikofagia Oublier: Ahantzi, ahaztu Opération chirurgicale: Ebakuntza kirurgiko Oublieux: Ahanzkor, ahazkor Ophtalmie: Oftalmia Ovaire: Obulutegi, obario Ophtalmique: Oftalmiko Ovarien: Obariko, obulutegi- Ophtalmological: Oftalmologiko Ovulation: Obulazio Ophtalmologie: Oftalmologia Ovule: Obulu, obozelula Ophtalmologiste: Oftalmologo Oxyacétylénique: Oxiazetileniko Ophtalmoscope: Oftalmoskopia Oxydable: Oxidakor Ophtalmoscopie: Oftalmoskopio Oxydant: Oxidatzaile

334 PÉRINATAL

Oxydation: Oxidazio Parenchyme: Parenkima Oxyde: Oxido Parésie: Paresia Oxyder: Oxidatu Paresthésie: Parestesia Oxygénation: Oxigenazio Pariétal: Parietal Oxygéné: Oxigenatu Parodonte: Parodonto Oxygène: Oxigeno Parodontose: Parodontosi Oxygéner: Oxigenatu Paroi: Pareta Parotide: Parotida Parotidite: Parotiditis, hazizurri(ak) P Paroxysme: Paroxismo Parthénogénèse: Partenogenesi Pacemaker: Taupada-markagailu Parturiente: Erdiberri, erdi-urren dagoen Palais: Ahosabai Parturition: Erditu, umea izan Palais dur: Ahosabai gogor, hezurrezko ahosabai Pastille: Pilula Palais mou: Ahosabai-errezel, ahosabai bigun Paternité: Aitatasun, gurasotasun Palatal: Ahosabaiko, ahosabai-, palatino Pathogène: Patogeno Pâle: Zurbil, hits Pathogenèse: PasmoPasmotuPatogenia Pâleur: Zurbiltasun, histasun Pathogénie: PasmoPasmotuPatogenia Pallier: Arindu, ematu Pathologie: Patologia Pallium: Pallium Pathologique: Patologiko Palpitation: Palpitazio Patient: Paziente, eri, gaixo Paludique: Paludiko Paume: Esku-ahur Paludisme: Malaria Paupière: Betazal Paludisme: Paludismo Pavillon de l’oreille: Aurikula Pancréas: Pankrea Peau: Larruazal Pancréatique: Pankreatiko, pankreako Pectiné: Gihar pektineo, pektinatu Pandémie: Pandemia Pectoral: Gihar pektoral, bularreko gihar Pandémique: Pandemiko Pédagogie: Pedagogia Pannicule adipeux: Gantz-panikulu Pédagogique: Pedagogiko, pedagogia-, pedagogiaren Pansement: Apositu Pédagogue: Pedagogo Papier de tournesol: Tintaroi-paper Pédiatre: Pediatra Papille: Papila Pédiatrie: Pediatria Papille gustative: Dastamen-papila Pédiatrique: Pediatriko, pediatria- Papillome: Papiloma Pédicule: Pedikulu Papule: Papula Pédiculé: Pedunkulatu Parabiose: Parabiosi Pédicure: Pedikuro Paraffine: Parafina Pédophilie: Pedofilia Paralyser: Paralizatu Pellagre: Pelagra Paralysie: Paralisi, elbarritasun, paralizatze Pellicule: Zahi Paralytique: Paralitiko, herbal Pemphigus: Penfigo Paramnésie: Paramnesia Pénétration: Barneratze, sartze Paranoïa: Paranoia Pénétrer: Barneratu, barruan sartu, sartu Paranoïaque: Paranoiko Pénicilline: Penizilina Paranoïde: Paranoide Pénis: Zakil Paraplégie: Paraplegia Pentamère: Pentamero Paraplégique: Paraplegiko, paraplegia-, paraplegia- Pepsine: Pepsina dun Peptide: Peptido Parapsychologie: Parapsikologia Peptidique: Peptidiko Parapsychologique: Parapsikologiko Perforation: Zulaketa, zulatze Parasitaire: Bizkarroi-, parasito- Perforer: Zulatu Parasite: Bizkarroi, parasito Perfusion: Perfusio Parasitologie: Parasitologia Péricarde: Perikardio Parasitose: Parasitosi Péricardique: Perikardiko Parasympathique: Parasinpatiko Péricardite: Perikarditis Paratype: Paratipo Périmètre: Perimetro Paratyphoïde: Paratifoide Périnatal: Perinatal

335 PÉRINÉE

Périnée: Perineo Phonation: Fonazio Période: Periodo Phonendoscope: Fonendoskopio Périodique: Periodiko Phosgène: Fosgeno Périoste: Periostio Phosphate: Fosfato Péristaltique: Peristaltiko Phosphore: Fosforo Péristaltisme: Peristaltismo Phosphoreux: Azido fosforoso Péritoine: Peritoneo Phosphorique: Fosforiko, fosforo- Péritonite: Peritonitis Photolyse: Fotolisi Perlèche: Perletxe Photophobie: Fotofobia Perméabilité: Iragazkortasun Photorécepteur: Fotohartzaile Perméable: Iragazkor Photosynthèse: Fotosintesi Péroné: Perone hezur Photothérapie: Fototerapia Péronier: Peroneo, perone- Phtisie: Tisi Peroxyde: Peroxido Phtisiologie: Tisiologia Persévérer: Iraun Phtisique: Tisiko Persistant: Iraunkor Physiologie: Fisiologia Personne: Pertsona Physiologique: Fisiologiko, fisiologia- Perte: Baja, ezgai-agiri Physiologue: Fisiologo Perversion: Perbertsio Physionomie: Fisionomia Perversion sexuelle: Sexu-perbertsio Physiopathologie: Fisiopatologia Pèse-acide: Azidimetro Physiothérapeute: Fisioterapeuta Peser: Pisatu Physiothérapie: Fisioterapia Peste: Izurri Phytopathologie: Fitopatologia Peste bubonique: Izurri buboniko Picotement: Azkura Pet: Puzker, putz Pied: Oin Pétéchies: Petekia Pie-mère: Piamater Petit doigt: Hatz txiki Pierre: Harri Petite vérole: Baztanga, nafarreri Pince: Forzeps Pétrochimie: Petrokimika Pipette: Pipeta Phagocyte: Fagozito Piquer: Ziztatu Phagocyter: Fagozitatu Piriforme: Udare-formako Phagocytose: Fagozitosi Pisiforme: Pisiforme Phalange: Falange Pituite: Pituita Phalange distale: Falangeta Pityriasis: Pitiriasi Phalangette: Falangeta Placebo: Plazebo Phalangine: Falangina Placenta: Plazenta, karen Pharmacie: Farmazia, botika Placentation: Plazentazio, karentze Pharmacie de secours: Botika-ontzi Plaie: Zauri Pharmacien: Farmazeutiko, botikari Plantaire: Oinzolako, plantar Pharmacien: Kimikari Plante du pied: Oinzola, oinazpi Pharmacologie: Farmakologia Plante médicinale: Sendabelar Pharmacologique: Farmakologiko, farmakologia- Plaque: Plaka Pharmacologue: Farmakologo Plaque dentaire: Bakterio-plaka Pharmacopée: Farmakopea Plaquette: Plaketa, tronbozito Pharyngien: Faringeko, faringeo Plasma: Plasma Pharyngite: Faringitis Plasma sanguin: Odol-plasma Pharynx: Faringe Plasmatique: Plasmatiko, plasma- Phase: Fase Plasmode: Plasmodio Phénol: Fenol Plasmodium: Plasmodium, plasmodio Phénolphtaléine: Fenolftaleina Platine: Platino Phénotype: Fenotipo Plâtre: Igeltsu Phimosis: Fimosi Pléthore: Pletora Phlébite: Flebitis Pléthorique: Pletoriko Phlébotomie: Flebotomia, odoluste Pleurésie: Pleuresia, pleuritis Phlegmon: Flemoi Pleurétique: Pleuritiko Phocomélie: Fokomelia Plèvre: Pleura, anderrai

336 PROPHYLAXIE

Plexus: Plexo Postnatale: Jaiotza ondoko, jaiotza osteko Plomb: Berun Postopératoire: Ebakuntza ondoko, ebakuntza os- Plombage: Enpaste, hortz-betegarri teko Plomber: Enpastatu, hortza bete Post-partum: Erditze ondoko, erditze osteko Plurinucléaire: Nukleoaniztun Pou du corps: Zorri Plutonium: Plutonio Pouce: Hatz lodi, erpuru Pneumocoque: Pneumokoko Pouls: Pultsu Pneumogastrique: Pneumogastriko Poumon: Birika Pneumologie: Pneumologia Pratique: Praktika Pneumologue: Pneumologo Premature: Garaiz aurreko, behar baino lehena- Pneumonie: Pneumonia, alborengo goko, sasoi aurreko Pneumopathie: Pneumopatia Prémenstruelle: Hilekoaren aurreko Pneumothorax: Pneumotorax Prémolaire: Aurreko hagin Podagre: Hezueri (oinetakoa) Prénatal: Jaio aurreko Podologie: Podologia Préopératoire: Ebakuntza aurreko Podologuiste: Podologo Préparation: Prestakin Poids: Pisu Prépuce: Prepuzio, moko-azal Poids atomique: Pisu atomiko Presbyte: Presbita, presbiope Poids moléculaire: Pisu molekular Prescrire: Errezetatu, agindu Poignet: Eskumutur Préservatif: Preserbatibo Poil: Ile, bilo Pression artérielle: Presio arterial, tentsio arterial Poing: Ukabil Prévenir: Prebenitu, aurrea hartu, aurrez zaindu Point: Puntu Préventif: Prebentibo Pointe: Punta, mutur Prévention: Prebentzio Pôle: Polo Priapisme: Priapismo Policlinique: Poliklinika Primaire: Primario Poliomyélite: Poliomielitis Primordium: Primordio Pollinosis: Polinosi Probabilité: Probabilitate Polluer: Kutsatu Problème: Arazo, problema Polyalcool: Polialkohol Procaryote: Prokariotiko, prokarioto Polyamide: Poliamida Procédure: Prozedura, eginbide, jarraibide, me- Polyarthrite: Poliartritis todo Polyarthrite rhumatoïde: Artritis erreumatoide, Procès: Prozesu erreuma-artritis Proche: Gertu, hurbil Polydipsie: Polidipsia Procréation: Ugaltze Polyéthylène: Polietileno Procréer: Ugaldu Polymère: Polimero Prodrome: Prodromo Polymérisation: Polimerizazio Profil: Profil Polymériser: Polimerizatu Profonde: Sakon Polymorphisme: Polimorfismo, heteromorfismo Progestérone: Progesterona Polype: Polipo Prognathe: Prognatu Polyphage: Polifago Prognathisme: Prognatismo Polyphagie: Polifagia Prolapsus: Prolapso Polyploïde: Poliploide Prolepsie: Prolepsi Polyploïdie: Poliploidia Proliférer: Ugaldu Polysaccharide: Polisakarido Promontoire: Gailur, muino, tontor Polyurie: Poliuria Pronateur: Pronatzaile Pomme: Sagar Pronation: Pronazio Pomme d’Adam: Zintzur-korapilo, zintzur-sagar Pronostic: Pronostiko Ponction: Ziztada, sastada Pronostiquer: Iragarri Pont: Zubi Propagation: Hedatze, barreiatze, hedapen, zabal- Pore: Poro kuntza, zabaltze Porter: Eroan Propager: Hedatu, barreiatu, zabaldu Positron: Positroi Prophase: Profase Poste de secours: Sorostetxe Prophylactique: Profilaktiko Posthume: Hilondoko, hil ondoko, hil osteko Prophylaxie: Profilaxi

337 PROPICE

Propice: Egoki Pulpe du doigt: Mami Proportionnel: Proportzional Pulsatile: Taupakari (bihotzaz), pilpirakari Propriété: Propietate Pulsation: Pultsazio Prospectus: Prospektu Pulsion: Irrika Prostata: Prostata Pulsion de mort: Tanatos Prostate: Prostata Pupille: Begi-nini Protection: Babes Purge: Laxante, heste-aringarri, libragarri Protéine: Proteina, proteido, protido Purine: Purina Protéique: Proteiko, proteiniko Purulence: Zornadura Prothèse: Protesi Purulent: Zornedun, zornetsu Protiste: Protisto Pustule: Bixika Proton: Protoi Pyorrhée: Piorrea, zorne-isuri Protonique: Protoniko Pyorrhée alvéolo-dentaire: Piorrea albeolar Protoplasme: Protoplasma Pyrétique: Piretiko Protozoaire: Protozoo Pyrétologie: Piretologia Prouver: Frogatu Pyrexie: Pirexia Provenance: Jatorri, etorki Pyridine: Piridina Proximité: Inguru Pyrimidine: Pirimidina Prurigineux: Pruriginoso Pyrogène: Pirogeno Prurigo: Prurigo Pyrosis: Pirosi, bihotzerre Prurit: Prurito Pseudopode: Pseudopodo Psoas: Psoas Q Psoriasis: Psoriasi Psychanalyse: Psikoanalisi Quadriceps: Koadrizeps Psychanalyste: Psikoanalista Quadriplégie: Tetraplegia Psychanalytique: Psikoanalitiko Quadriplégique: Tetraplegiko, tetraplegia- Psychasthénie: Psikastenia Quadruplet: Lauki Psychasthénique: Psikasteniko Qualification: Gaikuntza, trebakuntza Psyché: Psike Quarantaine: Berrogeialdi Psychiatre: Psikiatra Questionnaire: Galdeketa, galdera sorta, itaun sorta Psychiatrique: Psikiatriko, psikiatria- Quinine: Kinina Psychique: Psikiko Quotient intellectuel: Adimen-koziente Psychodysleptique: Haluzinogeno Psychologie: Psikologia Psychologique: Psikologiko, psikologia- R Psychologue: Psikologo Psychométrie: Psikometria Rachidien: Bizkarrezurreko, bizkarrezur-, espinal Psychomoteur: Psikomotor Rachitique: Errakitiko Psychomotricité: Psikomotrizitate Rachitisme: Errakitismo Psychopathologie: Psikopatologia Racine: Sustrai Psychopathologique: Psikopatologiko Radical: Erradikal Psychophysiologie: Psikofisiologia Radiculaire: Erradikular, sustrai- Psychose: Psikosi Radiobiologie: Erradiobiologia Psychothérapeute: Psikoterapeuta Radiochimie: Erradiokimika Psychothérapeutique: Psikoterapeutiko Radioélément: Erradioelementu Psychothérapie: Psikoterapia Radiographie: Erradiografia Psychotique: Psikotiko Radio-isotope: Erradioisotopo Psychotrope: Psikotropo Radiolaires: Erradiolario Ptérygoïde: Gihar pterigoide Radiologie: Erradiologia Ptyalisme: Sialorrea, ptialismo Radiologue: Erradiologo Puberté: Pubertaro Radioscopie: Erradioskopia Pubien: Pubiseko, pubis- Radiothérapie: Erradioterapia Pubis: Pubis Radium: Radio Puerpèral: Puerperal, puerperioko Radius: Erradio hezur Pulmonaire: Biriketako Radon: Radon

338 RHUME DES CHIENS

Radoter: Lelotu Renforcement: Errefortzu Raffinage: Fintze Réniforme: Giltzurrun-formako Rage: Amorru, errabia Réparable: Sendagarri, senda(-), sendatzaile Raide: Tente, zurrun, zut, zutitu Réplication: Erreplikazio Râle: Estertore, koroka Répliquer: Erreplikatu Ramification: Adarkadura Réponse: Erantzun Rapports sexuels: Sexu-harreman Repos: Atseden, atsedenaldi, pausaldi Rapprocher: Aglutinatu, elkartu Reproduction: Ugalketa Rapt: Abdukzio Reproduction asexuée: Ugalketa asexual Rate: Bare Reproduction sexuée: Sexu bidezko ugalketa Ravisseur: Abduktore Résection: Erresekzio Rayon cathodique: Izpi katodikoak Réserve: Erreserba, gordekin Rayon gamma: Gamma izpiak Résistance: Erresistentzia Réacteur: Erreaktore Résonance: Erresonantzia Réactif: Erreaktibo Résonateur: Erresonantzia- Réaction: Erreakzio Respirateur: Arnasgailu Réactivation: Berraktibatze, berraktibazio Respiration: Arnasaldi, arnasketa Réactivité: Erreaktibitate, erreaktibotasun Respiration aérobie: Arnasketa aerobio Réagir: Erreakzionatu, onera egin Respiratoire: Arnasketako, arnas Réanimation: Suspertze, erreanimazio Respirer: Arnastu, arnasa hartu, hats hartu Récepteur: Errezeptore, hartzaile Ressentiment: Erresumin Récessif: Errezesibo Resserrer: Hertsatu, estutu Rechute: Berriz gaixotze, berriz eritze Rester muet: Mututu Reconnaître: Aztertu Rétention: Atxikipen, erretentzio Rectal: Ondesteko Rétention d’urines: Gernu-atxikipen, gernu-erre- Rectification: Errektifikazio tentzio Rectifier: Errektifikatu Réticulaire: Erretikulatu, saretu Rectum: Ondeste Réticulé: Erretikulatu, saretu Récupérer: Indarberritu, bizkortu Réticule: Erretikulu Récurrent: Atzerakari, itzulkor Réticulum endoplasmique: Erretikulu endoplasmiko Redox: Erredox Rétine: Erretina, betsare Réducteur: Erreduktore Rétracter: Atzera egin, atzeratu Réduction: Erredukzio Rétraction: Atzera egite, atzeratze Réduire: Erreduzitu Rétrocontrôle: Atzeraeragin, feedback Réflexe conditionné: Erreflexu baldintzatu Rétroversion: Erretrobertsio Reflux: Errefluxu Rétrovirus: Erretrobirus Réfractaire: Erregogor Rêve: Loaldi, lo Réfractomètre: Errefraktometro Rêver: Amets egin, amestu, ametsa izan Refroidir: Hoztu Révision: Azterketa, berrikuste Régénération: Birsortze Révulsif: Errebultsibo Région: Eskualde Révulsion: Errebultsio Règne: Erreinu Rhinite: Errinitis Régression: Erregresio Rhinologie: Errinologia Réhabilitation: Errehabilitazio, berrezte Rhinoplastie: Errinoplastia Réhabiliter: Errehabilitatu, berrezi Rhizopodes: Errizopodo Réimplantation: Berrezarpen, birjarpen Rhomboïdal: Erronboide Réimplanter: Berrezarri, birjarri Rhomboïde: Erronboide Rein: Giltzurrun Rhomboïde: Erronboide (gihar) Rejet: Errefusatze Rhumatismale: Erreumadun Relâcher: Lasaitu, baretu, erlaxatu Rhumatisme: Erreuma Relaxation: Erlaxazio Rhumatisme: Erreumatismo Relaxé: Lasai, erlaxatu Rhumatologie: Erreumatologia Rénal: Giltzurrune(ta)ko, giltzurrun- Rhumatologue: Erreumatologo Rendez-vous: Hitzordu, zita Rhume: Hotzeri, hoztura, katarro, mafrundi, Rendre incapable: Ezgaitu marranta Renfermé: Lotsati Rhume des chiens: Mukieri

339 RIBOSE

Ribose: Erribosa Saturation: Asetasun, asetze Ribosome: Erribosoma Saturé: Ase Ribosomique: Erribosomiko Saturer: Ase Rictus: Rictus Sauveter: Salbatu, bizirik atera Rigide: Tente, zurrun, zut, zutitu Saveur: Zapore Rincer: Ahoa garbitu Scalène: Eskaleno Rire sardonique: Irri sardoniko Scalpel: Eskalpelo Rôle: Rol Scanner: Eskaner Ronflement: Zurrunga Scaphoïde: Eskafoide Roséole: Erroseola Scapula: Omoplato, eskapula Rotule: Errotula, belaun-hezur Scarificateur: Eskarifikagailu Rougeole: Elgorri Scarification: Eskarifikazio Rougir: Gorritu Scarlatine: Eskarlatina Rouler: Zirkulatu Schizoïde: Eskizoide Rubéole: Errubeola Schizophrène: Eskizofreniko Rubidium: Rubidio Schizophrénie: Eskizofrenia Rudiment: Errudimentu, hasikin Sciatalgie: Ziatika Rudimentaire: Errudimentario Sciatique: Iskiatiko Rugosité: Zimurtasun Sciatique: Ziatiko, mehaka- Rugueux: Zimurtsu Science: Zientzia Scientificité: Zientifikotasun Scientifique: Zientzialari S Sclérose: Esklerosi Sclérosé: Esklerosatu Saburre: Saburra Scoliose: Eskoliosi Sac: Zaku Scorbut: Eskorbuto Sac embryonnaire: Enbrioi-zaku Scrotum: Eskroto, barrabil-zorro Sac lacrymal: Malko-zaku Se précipiter: Sedimentatu, jalki Saccharide: Sakarido Se ramifier: Adarkatu Saccharimètre: Sakarimetro, sakarometro Séance: Saio Saccharine: Sakarina Sébacé: Bilgor- Saccharose: Sakarosa Séborrhée: Seborrea Saccule: Sakulu Sébum: Bilgor Sagittal: Sagital Secondaire: Sekundario Saignée: Flebotomia, odoluste Secouriste: Sorosle, heltari Saignemen: Flebotomia, odoluste Secours: Sorospen Sain: Osasuntsu, sendo Sécréteur: Jariatzaile Salinité: Gazitasun Sécrétion: Jariakin, sekrezio, jario Salivaire: Listu- Secteur: Sektore Salivation: Listu-jario, listu-jariatze Secteur gastrique antérieur: Kardia Salive: Listu Sédiment: Sedimentu, jalkin Salle d’opération: Ebakuntza-gela Sédimentation: Sedimentazio, jalkitze Salmonella: Salmonella Segment: Segmentu Salmonellose: Salmonellosi Segmentation: Segmentazio Sang: Odol Segmenter: Segmentatu Sang artériel: Odol arterial Ségrégation: Segregazio Sang veineux: Zain-odol Ségréger: Jariatu, isuria izan, jarioa izan Sanglant: Odola darion Sein: Bular, titi, ugatz Sanguin: Odol- Séjour: Egonaldi Sanitaire: Sanitario Sel: Gatz Santé: Osasun Sélection: Hautatze Saphène: Safena zain Sélective: Selektibo Saponification: Saponifikazio Selle turcique: Aulki turkiar Sarcome: Sarkoma Semi-lunaire: Hezur semilunar Sardonique: Irribarre sardoniko Semi-membranoux: Erdi mintzezko gihar Satellite: Satelite Seminal: Seminal, espermatiko

340 SPÉCIALISTE

Séminifères: Seminifero, hazi-, semen- Sillon: Ildo Semi-perméable: Erdi iragazkor Sillon: Zisura, arraildura Sénestre: Ezkerreko esku Sinapisme: Sinapismo Sénile: Senil Sinus: Sinu Sens: Zentzumen Sinusite: Sinusitis Sensation: Sentipen, sentsazio Sinusoïdal: Sinusoidal, sinusoide- Sensibilisé: Sentsibilizatu Sinusoïde: Kapilar sinusoide Sensibiliser: Sentsibilizatu Sinusoïde: Sinusoide Sensibilitation: Sentsibilizazio, sentikortze Sirop: Ziropa, xarabe Sensibilité: Sentimen, sentikortasun, sentsibilitate, Site tissulaire de stockage: Metaketa, pilaketa sentiberatasun Sodium: Sodiko, sodio- Sensible: Sentibera Sodium: Sodio Sensitif: Sentimenezko, sentimen- Soies: Zilio Sensoriel: Sentimenezko, sentimen- Soif: Egarri Sentir: Usaindu, usain egin Solide: Solido Septicémie: Septizemia Solidification: Solidotze Septique: Septiko Solidifier: Solidotu Septum: Septu, trenkada Solubilité: Disolbagarritasun Séquelle: Arrasto, aztarna, zeinu Soluble: Disolbagarri, soluble Séquence: Sekuentzia, segida Soluté: Solutu Sercive d’urgence: Larrialdi-zerbitzu Solution: Disoluzio Séreuse: Serosa Soma: Soma Séreux: Seroso, serum- Somatique: Somatiko Seringue: Xiringa Somatisation: Somatizazio Seringue hypodermique: Xiringa hipodermiko Sommeil: Loaldi, lo Seringuer: Xiringatu, xiringaz sartu Somnambule: Sonanbulu Sérodiagnostic: Serodiagnostiko Somnambulisme: Sonanbulismo Sérologie: Serologia Somnifère: Loarazle, lo-eragile, lo-eragingarri, Séronégatif: Seronegatibo somnifero Séropositif: Seropositibo Somnolence: Logale, logura Sérosité: Serositate Son: Soinu, hots Sérothérapie: Seroterapia Sonde: Zunda Serratus: Gihar zerradun Sonder: Zundatu, zunda sartu Serre-poignet: Eskumuturreko Songer: Amets egin, amestu, ametsa izan Sérum: Serum Souffle: Murmurio Service: Zerbitzu Souffrance: Sufrimendu, oinaze, pairamen Service de soins intensifs: Zainketa intentsiboko Souffrir: Sufritu, nozitu, pairatu unitate, arreta intentsiboko unitate Soufre: Sufre Sessile: Sesil Souplesse: Arintasun, bizitasun, bizkortasun Séton: Zetazko hari Sourcil: Bekain, betondo Sevrer: Bularra kendu, titia kendu Sourd: Gor Sexe: Sexu Sourd-muet: Gor-mutu Sexologie: Sexologia Sous-classe: Subklase, azpiklase Sexologue: Sexologo Sous-clavier: Subklabio Sexualité: Sexualitate Sous-couche: Azpigeruza Sexué: Sexudun, sexuatu Sous-cutané: Larruazalpeko, larruazpiko Sexuel: Sexual, sexu-, sexu bidezko Sous-espèce: Subespezie, azpiespezie Shunt: Deribazio, shunt Sous-famille: Subfamilia Sialorrhée: Sialorrea, ptialismo Sous-genre: Subgenero, azpigenero SIDA: HIES Sous-jacente: Azpiko Signal: Seinale, zeinu Sous-normal: Adimen urriko, atzeratu Signe: Zeinu Sous-ordre: Subordena, azpiordena Signe de Babinski: Babinskiren erreflexu edo zeinu Sparadrap: Esparatrapu Signe de Brudzinski: Brudzinski-ren zeinu Spasme: Espasmo Silicone: Silikona Spasmodique: Espasmodiko, espasmo- Silicose: Silikosi Spécialiste: Espezialista

341 SPÉCIALITÉ

Spécialité: Espezialitate Stomatologie: Estomatologia Spécificité: Espezifikotasun Stomatologue: Estomatologo Spécifique: Espezifiko Strabique: Estrabiko Spécimen: Ale Strabisme: Estrabismo Spectromètre: Espektrometro Strangulation: Estugune Spectrométrie: Espektrometria Strate: Estratu, geruza, maila Spectrophotomètre: Espektrofotometro Stratification: Estratifikazio Spectrophotométrie: Espektrofotometria Stratifier: Estratifikatu Spectroscope: Espektroskopio Streptocoque: Estreptokoko Spéculum: Espekulu, zabalgailu Streptomycine: Estreptomizina Spénoïdal: Esfenoidal, esfenoide- Stress: Estres Spermatocide: Espermizida, espermatizida Strie: Ildoxka Spermatozoïde: Espermatozoide Strié: Ildoxkatu Sperme: Semen, esperma, hazi Stroma: Estroma Sphénoïde: Esfenoide Strontium: Estrontzio Sphincter: Esfinter Structural: Egiturazko Spirochète: Espiroketa Structure: Egitura Splénique: Espleniko Stupéfiant: Estupefaziente, drogaki Splénius: Esplenio Subconscience: Subkontzientzia Spongieux: Arol, harro Subconscient: Subkontziente Spontané: Espontaneo, berezko Sublimation: Sublimazio Sporadique: Noizbehinkako, noizean behingo Sublimer: Sublimatu Spore: Espora Sublingual: Mihipeko Sporoaire: Esporozoo Subnormalité: Adimen-urritasun Squameux: Ezkatatsu, ezkatadun Subpoena: Zitazio, dei Squelette: Hezurdura, eskeleto Substance: Substantzia, gai Squelettique: Eskeletiko Substance blanche: Gai zuri, substantzia zuri Stabilisateur: Egonkortzaile Substance grise: Gai gris, substantzia gris Stabilisation: Egonkortze Substrat: Substratu Stabiliser: Egonkortu Substratum: Substratu Stable: Egonkor Suc pancréatique: Pankreako urin Stade: Aldi Succion: Hurrupatze Standard: Estandar Sudorifique: Izerdiarazle, izerdiarazteko Standardiser: Estandarizatu Sudoripare: Izerdi- Staphilocoque: Estafilokoko Suer: Izerditu Stase: Estasi Sueur: Izerdi Stéréoisomère: Esteroisomero Suffocant: Itogarri, itotzeko moduko Stéréo-isomérie: Estereoisomeria Suffocation: Itomen Stéréoscope: Estereoskopio Suicide: Suizida Stérile: Antzu, esteril Suivi: Jarraipen Stérilisateur: Esterilizagailu Sulfamide: Sulfamida Stérilisation: Antzutze, esterilizazio Sulfate: Sulfato Stériliser: Esterilizatu Superfamille: Superfamilia Stérilité: Antzutasun, esterilitate, asepsia Superficiel: Gainazaleko, azal-, azaleko Sternum: Bularrezur, esternoi Supérieur: Goiko, gain-, goi- Stéroïde: Esteroide Superstitieuse de guérir: Sorginkeria Stérol: Esterol Supinateur: Supinatzaile Stéthoscope: Estetoskopio Supination: Supinazio Stimulant: Bizigarri, bizkortzaile, estimulatzaile, Suppositoire: Supositorio suspergarri Suppuration: Zorne-jario Stimulus: Estimulu Sural: Sural Stockage: Gordetze, metatze Suralimentation: Gainelikatze Stoechiométrie: Estekiometria Surcharge: Gainkarga Stomac: Urdail Surcharger: Gainkargatu, gehiegi kargatu Stomachique: Urdaileko, gastriko, urdail- Surdi-mutidé: Gor-mututasun Stomatite: Estomatitis Surdimutité: Gor-mututasun

342 THERMOCHIMIE

Surdité: Gorreri, gortasun Taisant: Hozmindu Surdose: Gaindosi Talc: Talko Surexcitation: Neurriz gaineko urduritasun Tampon: Disoluzio indargetzaile, tanpoi, tapoi Surrénal: Giltzurrun gaineko, suprarrenal Tanin: Tanino Sursaturation: Gainasetasun Tantale: Tantalo Surtension: Gaintentsio Taponnade: Buxadura, ixte Survie: Biziiraupen, bizirik iraute Tare: Tara Susceptibilité: Suszeptibilitate Tarse: Tartso Suspension: Esekidura Tarsien: Tartso- Sustentation: Bizigai, jaki, janari, mantenu Tartre: Lertzo Suture: Sutura, jostura, josi Tâter le pouls: Pultsua hartu Suture sagittale: Jostura sagital Taux de mortalité: Heriotza-tasa Symbiose: Sinbiosi Taxon: Taxoi Symbiotique: Sinbiotiko, sinbiosi- Taxonomie: Taxonomia Sympathique: Sinpatiko Taxonomique: Taxonomiko, taxonomia- Symphyse: Sinfisi Taxonomiste: Taxonomista, taxonomo Symptomatique: Sintomatiko Technétium: Teknezio Symptomatologie: Sintomatologia Technique aseptique: Aseptiko Symptôme: Sintoma Teigne: Ezkabia Synapse: Sinapsi Teindre: Tindatu Synaptique: Sinaptiko, sinapsi- Teint: Larmintz, aurpegiko azal Synarthrose: Sinartrosi Telophase: Telofase Synchrone: Sinkroniko Tempe: Loki Synchronie: Sinkronia Tempérament: Izaera, jite Synchronisation: Sinkronizazio Tendineux: Tendinoso, tendoi- Synchroniser: Sinkronizatu Tendinite: Tendinitis Syncope: Sinkope, konorte-galera Tendon: Tendoi Syndrome: Sindrome Tendon d’Achille: Akilesen tendoi, Akilesen orpo- Syndrome carcinoïde: Sindrome kartzinoide zurda Syndrome de Down: Down-en sindrome, mongo- Tension: Tentsio lismo Tension musculaire: Gihar-tentsio, tentsio mus- Syndrome d’immunodéficience acquis: Hartutako kular immuno-eskasiaren sindrome, HIES Tératologie: Teratologia Syndrome néphrotique: Sindrome nefrotiko Térébrant: Terebrante Syndrome typhique: Sindrome tifiko Terminaison: Bukaera, amaiera Synergie: Sinergia Terminal: Terminal, heriotzaurreko, hilurreneko Synesthésie: Sinestesia Test: Test Synoviale: Sinobial Test psychotechnique: Test psikotekniko Synovie: Sinobia Testicule: Barrabil, testikulu Syphilis: Sifili Testostérone: Testosterona Syphilitic: Sifilitiko Tétanos: Tetanos Système: Sistema, aparatu Tête: Buru Système nerveux sympathique: Nerbio-sistema Tétrade: Tetrada sinpatiko Tétramère: Tetramero Système vasculaire: Sistema baskular, hodi-sistema Tétraplégie: Tetraplegia Systole: Sistole Thalamique: Talamiko Systolique: Sistoliko, sistole- Thalamus: Talamo Thalassothérapie: Talasoterapia Thallium: Talio T Thanatologie: Tanatologia Théorie corpusculaire: Teoria korpuskular Tableau périodique: Taula periodiko Thèque: Teka Tâche: Jarduera Thérapeute: Terapeuta Tachycardie: Takikardia Thérapeutique: Terapeutika, terapeutiko, terapia Tactile: Ukimen- Thérapie: Terapia Tactisme: Taktismo Thermochimie: Termokimika

343 THERMOLABILE

Thermolabile: Termolabil Trachéotomie: Trakeotomia Thermolyse: Termolisi Trachome: Trakoma Thermomètre: Termometro Traduction: Itzulpen, itzultze Thermomètre à mercure: Merkurio-termometro Tragus: Trago Thermomètre médical: Termometro kliniko Traitement: Tratamendu Thermorégulation: Termorregulazio Traiter: Tratatu, tratamendua eman, tratamendua Thermostable: Termoegonkor jarri Thoracique: Toraziko, bular- Tranquillisant: Lasaigarri, baregarri, lasaitzaile Thorax: Torax, bularralde Transaminase: Transaminasa Thorium: Torio Transcription: Transkripzio Thrombophlébite: Tronboflebitis Transduction: Transdukzio Thrombose: Tronbosi Transférable: Transferigarri Thrombus: Tronbo Transférer: Transferitu Thymine: Timina Transfert: Transferentzia Thymus: Timo Transfixion: Transfixio Thyroïde: Tiroide Transformation: Transformazio, eraldatze Thyroxine: Tiroxina Transfusion: Transfusio, isuraldatze Tic: Tik Transgénique: Transgeniko Timide: Lotsati Transition: Trantsizio Tissu: Ehun Transitivité: Iragankortasun Tissu adipeux: Ehun adiposo, gantz-ehun Transitoire: Iragankor Tissu conjonctif: Ehun konektibo, ehun konjunti- Transmissible: Kutsagarri, kutsatzaile bo Transmission: Transmisio Tissu de granulation: Pikortatze-ehun Transmutation: Transmutazio Tissu épithélial: Ehun epitelial, epitelio-ehun Transpiration: Transpirazio Tissu musculaire: Gihar-ehun Transpirer: Izerditu, transpiratu Tissulaire: Ehun- Transplant: Transplante Titane: Titanio Transporter: Garraiatu, eraman Toluène: Tolueno Transposition: Transposizio Tomographie: Tomografia Transversal: Zehar-, zeharkako Tonocité: Tonizitate Transversalement: Zeharka, trabeska Tonométrie: Tonometria Trapèze: Trapezio gihar Tonus: Tonu Trapézoïdal: Trapezoidal Topique: Topiko Trapézoïde: Trapezoide Torsion: Bihurdura Trauma: Traumatismo Torticolis: Tortikolis, lepagogor, lepazurrun Traumatique: Traumatiko Toucher: Ukimen Traumatologie: Traumatologia Tournesol: Tintaroi, tornasol Traumatologue: Traumatologo Tourniquet: Tornikete Tremblant: Dardarakor, dardarati, dardaratsu Toux: Eztul Tremblements: Dardara Toxémie: Toxemia Trembler: Dardara egin Toxicité: Toxikotasun Trépan: Trepano Toxicologie: Toxikologia Trépanation: Trepanazio Toxicologique: Toxikologiko, toxikologia- Trépaner: Trepanatu Toxicomane: Drogazale, drogadikto, droga-men- Triceps: Trizeps gihar deko, toxikomano Trichinose: Trikinosi Toxicomanie: Toxikomania Trichome: Trikoma Toxine: Toxina Trichotomie: Trikotomia Toxique: Toxiko Trichromie: Trikromia Toxoplasma: Toxoplasma Tricuspide: Trikuspide Toxoplasmose: Toxoplasmosi Trigone: Trigono Trachéal: Trakeal, trakea-, trakeako, zintzur-heste- Trijumeau: Nerbio trigemino ko Trimère: Trimero Trachéale et bronchique: Bronkio eta zintzur-hes- Triplés: Hiruki teko Triplets: Hiruki Trachée: Trakea, zintzur-heste Trisomie: TripaTrisomia

344 VENTRICULE CARDIAQUE

Trituration: Xehatze, birrintze, xehakatze Utricule: Utrikulu Triturer: Xehatu, xehakatu Uvulaire: Ubular, aho-gingileko Trochanter: Trokanter Uvule: Ubula, aho-gingil Trompe d’Eustache: Eustakioren tronpa, Eusta- kioren hodi Tronc: Enbor V Tronc cérébral: Garun-enbor Tropisme: Tropismo Vaccin: Txerto Trouble: Asaldu Vaccination: Txertaketa Tube à essais: Saio-hodi Vacuole: Bakuolo Tubercule: Tuberkulu Vagin: Bagina, ematutu Tuberculeuse: Tuberkuloso, tuberkulosi- Vaginal: Baginako, bagina-, baginal Tuberculose: Tuberkulosi Vaisseau: Hodi Tubéreux: Tuberkuludun Vaisseau capillaire: Hodi kapilar, kapilar Tubérosité: Tuberositate Vaisseau sanguin: Odol-hodi, odol-baso Tubule: Hodixka, tubulu Valvulaire: Balbular, balbula- Tuméfaction: Tumefakzio Valvule: Balbula Tumeur: Tumor Valvule bicuspide: Balbula bikuspide, balbula mi- Tunique: Tunika tral Turgescent: Puztu Valvule cardiaque: Bihotzeko balbula Tympan: Tinpano, belarri-mintz Valvule mitrale: Balbula mitral Tyndallisation: Tindalizazio Valvule tricuspide: Balbula trikuspide Type: Tipo Vapeur: Lurrun Typhique: Tifiko Vaporisation: Lurrunketa Typhus: Tifus Vaporiser: Lurrundu Typhus exanthématique: Tifus exantematiko Varice: Barize, zainbildu Tyrosine: Tirosina Varicelle: Barizela, astanafarreri, baztanga ero, nafarreri zuri Variole: Baztanga, nafarreri U Vasculaire: Baskular, hodi- Vasectomie: Basektomia Ulcération: Ultzerazio Vasoconstricteur: Hodi-uzkurtzaile, basokonstrik- Ulcère: Ultzera tore Ulcère gastrique: Urdail-ultzera, urdaileko ultzera Vasoconstriction: Hodi-uzkurdura, basokonstrikzio Ulcéreux: Ultzeratsu, ultzeroso Vasodilatateur: Hodi-zabaltzaile, basodilatadore Ulna: Kubitu, ulna Vasodilatation: Hodi-zabaltze, basodilatazio Ultrason: Ultrasoinu Vecteur: Bektore Unciforme: Untziforme Vectoriel: Bektorial, bektore- Unicellulaire: Zelulabakar Végétarien: Begetariano, barazkijale, landarejale Unilatéral: Aldebakar, alde bakarreko, alde bateko Végétarisme: Begetarianismo Unipare: Uniparo Végétatif: Begetatibo Unité mobile: Unitate higikor Végétation: Begetazio Univitellin: Unibitelino Veine: Zain Urée: Urea Veine basilique: Zain basiliko Urémie: Uremia Veine cave: Kaba zain Uretère: Ureter Veine porte: Porta zain Urètre: Uretra Veineux: Zainetako, benoso, zain- Urgence: Larrialdi, urgentzia Vénéneux: Pozoitsu, edendun, pozoidun Urinaire: Urinario, gernu- Vénérienne: Benereo Urine: Gernu Venin: Pozoi, eden Urologie: Urologia Ventiler: Aireztatu Urologue: Urologo Ventral: Sabelaldeko Urticaire: Urtikaria Ventre: Sabel, tripa Urticant: Erregarri, erresumingarri Ventriculaire: Bentrikular, bentrikulu- Utérin: Umetokiko, uteroko Ventricule: Bentrikulu Utérus: Umetoki, utero Ventricule cardiaque: Bihotzeko bentrikulu

345 VENTRICULE CÉRÉBRAL

Ventricule cérébral: Garun-bentrikulu, garuneko Vitamine: Bitamina bentrikulu Vitaminé: Bitaminadun Ver intestinal: Heste-zizare, bizio Vitiligo: Bitiligo Ver rond: Askaride Vivant: Bizi, bizialdi, bizitza, bizidun, arnasdun Vermicide: Bermizida Vivipare: Bibiparo Vermiforme: Bermiforme Vivisection: Bibisekzio Vermifuge: Bermifugo Vivre: Bizi Verruca: Garatxo Voie: Bide Verrue: Garatxo Voile du palais: Ahosabai-errezel Vertèbre cervicale: Lepo-orno, garondo-orno Voir: Ikusi Vertèbre sacrée: Sakro-orno Volumétrie: Bolumetria Vertical: Bertikal Volumétrique: Bolumetriko, bolumetria- Vertige: Bertigo Volumineux: Handi, tamaina handiko Vésiculaire: Besikular, xixku- Vomer: Bomer hezur Vésicule: Xixku, besikula Vomir: Oka egin, botaka egin, goitika egin, goraka Vésicule biliaire: Behazun-xixku egin Vésicule séminale: Semen-xixku Vomissement: Goitika, gonbito, goitikin, oka, Vessie urinaire: Gernu-maskuri okada Vestibule: Bestibulu, atari Vorticelle: Bortizela Vétérinaire: Albaitari, albaitaritza Vue: Ikusmen Viable: Bideragarri, egingarri Vulve: Bulba, alu Victime: Biktima, kaltetu Vie: Bizi, bizialdi, bizitza Vie végétative: Bizitza begetatibo X Vieillesse: Zahartzaro Xanthochromie: Xantokromia Vieillir: Zahartu, zaharkitu Xanthome: Xantoma Vieillissement: Zahartze Xanthone: Xantona Villeux: Iletsu, bilotsu Xérophtalmie: Xeroftalmia Villosité intestinale: Heste-bilo Xérosis: Xerosi Viral: Biral, biriko, birus- Xiphoïde: Xifoide Virologie: Birologia Virologiste: Birologo Virose: Birosi Z Virulence: Birulentzia Virulent: Birulento Zézaiement: Zizipaza Virus: Birus Zinc: Zink Visage: Aurpegi, musu Zona: Zona Viscéral: Erraietako, errai- Zoophilie: Zoofilia Viscères: Errai, barruki Zoophobie: Zoofobia Visualiser: Begiztatu Zygomorphic: Zigomorfo Vital: Bizi- Zygote: Zigoto

346