Erizaintzako Hiztegia
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISBN 84-8373-814-7 9 788483 738146 ERIZAINTZAKO HIZTEGIA ERIZAINTZAKO HIZTEGIA EHUko Euskara Zerbitzua Donostiako Erizaintza Eskola ARGITALPEN ZERBITZUA SERVICIO EDITORIAL Hiztegiaren zuzendariak: —Terminologia-arduraduna: Iñaki Ugarteburu —Hizkuntza-arduraduna: Juan Kruz Igerabide Proiektuaren kudeatzailea: Asier Garro Hiztegiaren gainbegiralea: Ibon Sarasola Bekadunak: Nahikari Gabilondo (arduraldi osoa), Saioa Bolibar (arduraldi erdia) Bekadun zuzentzailea: Amaia Apalauza Aholkulariak: Jabier Agirre (UZEI, Medikuntza), Carmen Asurabarrena (Anatomia, Mikrobiologia), M.ª Isabel Elorza (Erizaintza), Karmele Etxabe (Euskara), Julio Garcia (Biologia, Fisika), Asier Garro (Biokimika), Xabier Huici (Erizaintza), Jazinto Iturbe (Kimika), Mertxe Martinez (Biokimika), M.ª Jose Uranga (Erizaintza), Felix Zubia (Medikuntza), Xabier Zupiria (Psikologia-Psikiatria), EHUko Euskara Zerbitzuko kideak. Babesle eta laguntzailea: Donostiako Udala, Euskara Patronatua © 2005, Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua I.S.B.N.: 84-8373-814-7 Lege gordailua: BI - 2879-05 Fotokonposizioa: Ipar, S. Coop. - Bilbao Zurbaran, 2-4 - 48007 Bilbao Inprimatzea: Itxaropena, S.A. Araba Kalea, 45 - 20800 Zarautz (Gipuzkoa) Aurkibidea Erizaintzako hiztegia . 9 Espainiera-euskara . 223 Ingelesa-euskara . 269 Frantsesa-euskara . 309 7 Erizaintzako hiztegia A Abaildu: ad. Ikus ‘nekatu’. zelularen zatiketan, kromosomen banaketa irre- Abaildura: iz. Ikus ‘neke’. gularra. Arloa: Biol. Abaskular: izond. (Ehunei buruz) Odol-hodirik ez Abiarazle: 1. izond. (Gai bati buruz) Erreakzio ki- duena. ES: Avascular EN: Avascular miko bat abiarazten duena. 2. izond. (Faktore Abdomen: iz. Gorputzeko barrunbe bentralaren bati buruz) Zelula arrunt batean mutazio geneti- beheko zatia. Diafragmaz azpiko erraiak dauzka ko itzulezina eragiten duena; hazkuntza kontrol- bere baitan. ES: Abdomen FR: Abdomen EN: gaberako prestatzen du zelula. ES: Iniciador FR: Abdomen Arloa: Anat. Initiateur EN: Iniciator Adibideak: Abiarazleak Abdominal: izond. Sabelekoa, edo sabelaldeari da- dira, besteak beste: aflatoxinak, nitrosaminak, gokiona. ES: Abdominal FR: Abdominal EN: erradiazioa eta uretanoa. Arloa: Kim. Abdominal Oharrak: Izen gisa erabiltzen da zen- Abiotiko: izond. (Ingurune bati buruz) Bizitza ezi- bait testuingurutan: ‘abdominalak egin’. Arloa: nezkoa dena. ES: Abiótico FR: Abiotique EN: Anat. Abiotic Arloa: Biol. Abduktore: izond. (Giharrei buruz) Abdukzio-mu- Abitaminosi: iz. Gabezia-gaixotasuna; oinarrizko gimenduak egiten dituena. ES: Abductor FR: bitamina baten edo gehiagoren gabeziak, xurga- Ravisseur EN: Abductor Adibideak: Besoa gor- pen-ezak nahiz erabilera-ezak eragina izan daite- putzetik urrunarazten duen giharra. Arloa: Anat. ke. ES: Avitaminosis FR: Avitaminose EN: Avi- Abdukzio: iz. Gorputz atal baten mugimendua; taminosis Arloa: Med. dagokion giharra uzkurtzean, gorputzaren arda- Ablazio: iz. Gorputzaren zati bat kirurgiaz erauz- tzetik urruntzen du atal hori. ES: Abducción FR: tea. ES: Ablación FR: Ablastie EN: Ablast Oha- Rapt EN: Abduction Arloa: Anat. rrak: Arritmiaren tratamendu endokabitarioan Aberrante: izond. (Ehun edo organoei buruz) Gor- erabiltzen da gaur egun. Arloa: Med. putzean lekuz kanpo dagoena. ES: Aberrante FR: Abortatu: ad. Haurdunaldia eten. Berezkoa —fe- Aberrant EN: Aberrant Oharrak: Zenbait odol-hodi tua hilik dagoelako edo beste arazoren batenga- eta nerbiorekin gertatzen da, batez ere. Arloa: Biol. tik— edo nahita egindakoa —bitarteko mekani- Aberrazio: iz. Funtzioen anormaltasun biologikoa; koak edo kimikoak erabiliz— izan daiteke. ES: meiosian edo mitosian, kromosomen kopuruan Abortar FR: Avorter EN: To abort Oharrak: Hi- edo egituran akatsen bat izatearen ondorioz laurtze terapeutikoa fetuak malformazioak ditue- agertzen da. ES: Aberración FR: Aberration EN: lako egiten da. Arloa: Med. Aberration Adibideak: Aberrazio kromosomikoa: Abortatze: iz. Ikus ‘abortu’. 9 ABORTIBO Abortibo: izond. (Gai edo teknika bati buruz) ren ondorioz gertatzen da. ES: Adenopatía FR: Abortu-eragilea. ES: Abortivo FR: Abortif EN: Adénopathie EN: Adenopathy Arloa: Med. Abortive Arloa: Med. ADH: iz. Hormona antidiuretikoa. Atzehipofisiak Abortu: 1. iz. Abortatzea, hilaurtzea, haurra gal- jariatzen du, eta gernua kontzentrarazten du gil- tzea. 2. iz. Ikus ‘hilaur’. ES: Aborto FR: Foetus tzurrunetan. ES: ADH EN: Antidiuretic hormo- avorté EN: Abortus Arloa: Med. ne (ADH) Arloa: Fisiol. Abszisio: iz. Gorputzeko zati txiki bat tresna zorrotz Adierazle: iz. Ikus ‘indize’. baten bidez erauztea. ES: Abscisión FR: Abscis- Adimen urriko: izlag. Adimen-urritasuna duena; sion EN: Abscission Arloa: Med. adimen-adina adin biologikoari legokiokeenaren Abulia: iz. Nahimenaren galera edo murriztasuna. azpitik daukan pertsona. ES: Subnormal FR: ES: Abulia FR: Aboulie EN: Abulia Oharrak: Sous-normal EN: Subnormal Zerbait egin nahi, baina hartarako kemenik ez Adimen-koziente: iz. Pertsona batek duen adime- izatea. Arloa: Psikiat. naren eta bere adinari dagokion adimenaren ba- Abuliko: 1. izond. Abuliari dagokiona. 2. izond. tez bestekoaren zatidura. ES: Coeficiente intelec- Abuliak jotakoa. ES: Abúlico Arloa: Psikiat. tual FR: Quotient intellectuel EN: Intelligence Abzesu: iz. Gaizkoadura batek gorputzeko gune quotient Arloa: Psikol. batean sorrarazten duen zornea, kapsula batez Adimen-urritasun: iz. Normala baino adimen inguratua. ES: Absceso FR: Abcès EN: Abscess maila txikiagoa izateak dakarren egoera; sortzeti- Arloa: Med. koa edo oso goiztiarra izan daiteke. Arazoaren sa- ACTH: iz. Adenohipofisiak (aurrehipofisi ere dei- kontasunaren arabera, adimen-moteltasuna, adi- tzen zaio) jariatzen duen hormona adrenokorti- men-elbarritasuna eta idiozia bereiz daitezke. ES: kotropikoa. ES: ACTH FR: Corticotrophine Subnormalidad FR: Subnormalité, débilité men- (ATCH) EN: Corticotrophin (ACTH) Arloa: tale EN: Subnormality, mental retardation Fisiol. Adin: iz. Norbait jaiotzen denetik igarotako den- Adarkadura: iz. Hainbat norabidetan banaturiko bora; lau aldi bereizten dira: haurtzaroa, nerabe- egitura bat. ES: Ramificación FR: Ramification zaroa edo gaztaroa, helduaroa eta zahartzaroa. EN: Ramification Arloa: Anat. ES: Edad FR: Âge EN: Age Adarkatu: ad. Adarretan banatu. ES: Ramificarse Adinamia: iz. Indarraren galera; giharrak ahuldu FR: Se ramifier EN: To ramify egiten dira gaixotasun kutsagarri baten ondorioz. Adarkatze: iz. Bi adarretan banatzea. ES: Bifurca- ES: Adinamia FR: Adynamie EN: Adynamia Ar- ción FR: Bifurcation EN: Bifurcation Adibi- loa: Med. deak: Zintzur-hestea bi bronkiotan adarkatzea, Adiposi: iz. Bilgor-guruinetako gaixotasuna; gehie- bosgarren bizkar-ornoaren parean gutxi gorabe- gizko gantz-metaketagatik gertatzen da. ES: Adi- hera. posis FR: Adipose EN: Adiposis Arloa: Med. Adbentizia: iz. Arteria baten edo beste edozein egi- Adipositate: iz. Gorputz osoan edo atal batzuetan turaren kanpoko azken geruza, zuntz elastikoak gantz gehiegi edukitzeak sortzen duen ehun-egitu- eta kolageno-zuntzak dituen ehun konektiboz ra. ES: Adiposidad FR: Adiposité EN: Adiposity osatua. ES: Adventicia FR: Adventice EN: Ad- Adiposo: izond. Gantzatsua, gantzez betea dagoe- ventitia na. ES: Adiposo FR: Adipeux EN: Adipose Adi- Adenektomia: iz. Guruin edo gongoilen bat erauz- bideak: Ehun adiposoa. tea. ES: Adenectomía FR: Adénectomie EN: ADN: iz. Ikus ‘azido desoxirribonukleiko’. Adenectomy Arloa: Med. Adoleszentzia: iz. Pubertaroaren hasieratik heldu- Adenitis: iz. Gongoil baten hantura; linfa-gongoi- tasunera doan adin tartea; aldaketa fisiko, psiko- lena, maizenik. ES: Adenitis FR: Adénite EN: logiko eta emozionalak gertatzen dira aro horre- Adenitis Arloa: Med. tan. 11-13 urtetan hasten da, bigarren mailako Adenokartzinoma: iz. Epitelio-ehuneko minbizia; sexu-ezaugarriak agertzen direnean, eta 18-20 urte gongoiletan sortzen da. ES: Adenocarcinoma FR: arte irauten du, hots, erabateko heldutasun-itxu- Adénocarcinome EN: Adenocarcinoma Adibi- ra lortzen den arte. ES: Adolescencia FR: Adoles- deak: Urdaileko minbizia. Arloa: Med. cence EN: Adolescence Adenoma: iz. Guruinen antzeko egitura duen epi- Adrenalina: iz. Giltzurrun gaineko guruinek eta telio-ehuneko tumorra; ez-kaltegarria, gehiene- neurona adrenergikoek jariatzen duten hormona. tan. Epitelio-ehunezko espazioak ditu ezaugarri. Odol-hodiak estutu eta bihotz-taupadak bizkor- ES: Adenoma FR: Adénome EN: Adenoma Ar- tzen ditu, besteak beste. ES: Adrenalina FR: loa: Med. Adrénaline EN: Epinephrine Arloa: Biokim. Adenopatia: iz. Guruinetako hantura; linfa-gurui- Adrenergiko: izond. Adrenalina aktibatzen edo netakoa, batik bat. Gaizkoaduren edo minbizia- transmititzen duena; nerbio-zuntz sinpatikoak 10 AGERIAN JARRI adrenergikoak dira. ES: Adrenérgico FR: Adré- Afektu: iz. Emozioak, sentimenduak, nahia eta nergique EN: Adrenergic gogo-aldartea. ES: Afecto FR: Affect EN: Affect Adsorbatzaile: izond. Gasak edo disolbaturiko Arloa: Psikol. gaiak erakartzen dituena; solidoa izaten da, eta Aferente: iz. Hodi, zain edo nerbio mota; odola, xafla bat egiten zaio gainazalean. ES: Adsorbente jarioak edo bulkadak sartzen dituzte organo FR: Adsorbant EN: Adsorbent nahiz nerbiogune batetik beste batera. ES: Afe- Adsortzio: iz. Likido baten edo gas baten moleku- rente FR: Afférent EN: Afferent Oharrak: ‘Sar- lak solido baten gainazalean itsatsirik geratzea. tzen dena’ esan nahi du aferente hitzak; eferente ES: Adsorción FR: Adsorption EN: Adsorption hitza erabiltzen da, aldiz, ‘irteten dena’ adierazte- Aduktore: iz. Adukzio-mugimenduak egiten di- ko. Arloa: Anat. tuen giharra. ES: Aductor FR: Adducteur EN: Afiliazio: iz. Aitaorde bati