Namba 1958 Mas 1 - 7, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

LNG PAPA- GRAUN…Ol papa- Papagraun autim wari... graun bilong malti-bilian-kina PNG LNG Projek long Hela Provins i wet ausait long opis bilong Praim Minista na NEC long Morauta Haus long askim gavman long peim-aut ol mani i kam long Bisnis Divelopmen Gren (BDG), Infra- straksa Divelopmen Gren (IDG), Ministariel Komitmen, na ol MoA fan aninit long Kokopo UBSA na LBBSA. Poto: Nicky Bernard

Ritim stori long pes 19...

IleksenAja Alex Potabe i raitim rukim 2012 dispela ileksen, Ilek- baikantri i stap longgo Ilektroal hetmun bihain long - dispela Trawen de long PNGEC tasol. Nogat, toral Komisin (PNGEC) i Komisin (PNGEC) na we kisim bek bilong ol rit PNG bai no inap long bilip ILEKSEN 2012 bai go het tok. nogat wanpela man i nap pepa bilong pastaim ilek- long wok bilong PNGEC,” bikos gavman bai brukim Sif Ilektoral Komisina, An- long stopim ron bilong dis- sen bai kamap na makim Trawen i tok. Mama Loa o Konstitusen drew Trawen i tok, pawa bi- pela ileksen bikos em bai 5-pela yia stret.” Em i tok long 2002, sapos ol i tingting long su- long ronim ol ileksen long brukim loa. Trawen i tok Gavana- Morauta gavman i bin kisim “Olgeta det long ronim Jeneral, Se , i PNGEC i go long kot long ileksen i stap long Mama givim tok orait pinis long surukim ileksen tasol PNGEC i bin bihainim Loa. Olsem na sapos gav- PNGEC long ronim dispela Mama Loa na karimaut man i tingting long surukim ileksen long taim stret, na ileksen long taim stret. dispela ileksen, em bai PNGEC bai tokim em long “Wok bilong mekim plen, brukim Seksen 105 (1) (a) givimaut ol rit pepa long redim ol samting, na ronim bilong Maa Loa na ol i mas Epril 27long larim ileksen ileksen olgeta 5-pela yia senisim Ogenik Loa bilong kamap long Jun 23. em i wok bilong PNGEC Nesenel na Lokol-level “Em wok bilong mi long aninit long Mama Loa na Gavman Ileksen,” Trawen i sekim gut Mama Loa long mipela i gat bilip long pin- tok. larim ol ileksen i ron gut isim stretim bilong olgeta Seksen 105 (1) (a) i tok: long taim bilong en stret. Komon Roll na kamapim stretpela ileksen long Jun. 57 “jeneral ileksen mas Disisen bilong stopim o su- kamap insait long 3-pela rukim ileksen mas i kam IGO MOA LONG PES 2

P4 -Sabina inglis: The Uncertainty Ahead! P5 - Sabina pisin: No klia long ol samting bai kamap! P2 Wantok Mas 1 - 7, 2012 nius

HarimAja Alex Potabe i raitim bilongGavana-Jeneral long gavman Spesol bi- long intavina mas bung Refrens na wan- • Tupela Refrens long SCR 1 na 2 mos), Epril Francis Marus olsem2 long O’Neill bihain long palamen bel long laspela askim long harim mas kam bek long kot long 16 Deputi Palamen Spika (Charles HARIM bilong tupela Suprim i pasim dispela loa long rausim dispela refrens, na laspela toktok Mas 2012 long sekim ol dis- Mende), na Sam Basil na Jamie Kot Spesol Refrens bilong Gren Sif Se bilong wanbel na asua samting pela samting gen; na Maxton-Graham (Loani Henao). Atoni-Jeneral Dokta Allan olsem Rijinel Memba bilong Is long 5 Mas 2012; • De bilong harim bilong dispela Long narapela sait, Kerenga Marat na Nesenel Palamen bi- Sipek Provins, em i aninit long • Dokta Allan Marat na Nesenel tupela Refres i stap olsem Kua i makim maus bilong Gren long painimaut sapos gavman Mama Loa. Palamen i mas givim long kot, Mande 2 Epril, 2012 long 9:30 Sif Se Michael Somare na Sir bilong Peter O’Neill em i tru tru Deputi Sif Jastis, Gibbs Salika, long 12 Mas 2012, ol pepa bi- moning. Arnold Amet, taim Ribink Pato i gavman aninit long Mama Loa Jastis Bernard Sakora na Jastis long nupela loa bilong PM & Ol pati husat i nau intavin o sanap long makim Is Sepik bilong kantri, bai kamap long Nicholas Kirriwom i bin givim 5- NEC Act, to orait i kam long joinim dispela refrens (wantaim ol Provinsel Ekseyutiv. Epril 2, 2012 bihain long tripela pela Kot Oda long ol loya bilong Palamen Spika long dispela loya bilong ol) em: Kot i rausim ol arapela intavina jas husat i harim dispela re- olgeta pati o intavina husat i in- loa, tok orait na han-mak bi- Dokta Allan Marat olsem Atoni- olsem Fred Yakasa na Tom Ku- frens i surukim kot. tavin long dispela refrens. long Gavana-Jeneral long dis- Jeneral na Jastis Minista bilong lunga bikos tupela i nogat wan- Dispela Refrens i laik painimaut Dispela Kot Oda i tokaut olsem: pela loa na makim bilong O’Neill-Namah gavman (Tiffany pela pawa long mekim wanpela sapos ol senis palamen i bin • Harim bilong Suprim Kot O’Neill olsem praim minista, Twivey), Spika Jeffrey Nape disisen long gavman. kot i bin mekim long loa bilong Praim Refrens (SCR) 1 na 2 bilong na pepa bilong senis ol i bin olsem Nesenel Palamen (Peter painim olsem tupela i wokman bi- Minista na Nesenel Ekseketiv 2012 bai kamap long wankain mekim long SCR 3 bilong Donigi), Peter O’Neill olsem long gavman na makim bilong tu- Kausil (PM & NEC Act) long 9 taim; 2011 (o Is Sipik Spesol Re- Praim Minista (Michael Wilson), pela i stap long han bilong tru tru Disemba 2011, na luksave bilong • Olgetapatioolloyabi- frens); olsem Deputi gavman, we nau dispela refrens i Praim Minista (Manuel Variti- laik painimaut. Wari long pis na ol Bemobile em bilong PNG...Mani bai stap hia wara abus i dai …Laikim wok painimaut mas kamap BIKPELA wari i stap nau wantaim ol bikman na ol pleslain long ol pis na abus bilong wara i wok long dai nating long Wara Makam na Wara Watut long Finsafen n a Makam eria long Morobe provins. Wanpela long ol em Huon Galp memba na pastaim Helt Minista long Somare Gavman, Sasa Zibe. Tupela wik i go pinis, ol pipel bilong Labu husat i stap klostu long Wara Makam Bris i bin painim ol dai pis, kin- dam na ol malio i flout antap long wara. Na ol bin sutim tok long Morobe Maining kampani long bagarapim wara wantaim ol posin pipia bilong wok maining i save go long wara na kilim ol pis na ol araapela abis bilong wara. Ol i tok wara i save givim ol kaikai na i laip blut bilong ol. Long dispela wik, lidaman na Palamen memba, Mista Zibe i sanap long sait bilong pipel bilong em na skruim singaut i go long gavman, ol atoriti na ol saveman long ki- rapim wok painim hariap na painim as bilong dispela birua long ol pis i dai long Wara Makam na Watut. “Mi gat bikpela wari tru taim mi harim olsem, ol pis na sampela ol abus bilong wara i wok long dai nating-nating long wara Markham na Watut. Na mi singautim pinis ol gavaman atoriti na save man long kirapim wok-painimaut hariap, na tok stret long wanem asua o birua i kamap na kilim dai ol pis na ol narapela abus bilong wara. Long lukluk bilong mi, dispel kain asua bilong ol pis i Sif komesel opisa bilong Bemobile, Alan Barry, i soim ol reit bilong ol taim ol save yusim ol narapela netwok. Poto Nicky dai nating-nating long wara i ken kamap long tupela Bernard. bikpela rot o as tingting “Namba wan em, naturel disasta o sampela hevi bilong ISPELA wik Bemobile i tokaut Sapos yu ringim Bemobile i go long long sapotim Bemobile long wanem graun bai kirapim indai bilong ol pis na narapela ol abus long ol reit bilong ol we ol kas- Bemobile, bai yu yusim 10t tasol long Bemobail em bilong PNG stret. Em bilong wara. Namba tu em, ol bagarap we ol man yet bai toma bilong ol i save yusim go wanpela minit. tok ol narapela mobile kampani em kamapim na bai kilim indai ol pis na abus bilong wara. longD ol narapela netwok. Sapos yu laik salim sms i go long mani bilong ol bai go autsait long “Olsem na sapos yumi gat kain asua o disasta i kamap, Sif komesel opisa bilong Bemobile Bemobile, em bai fri long 11 kilok Papua Niugini. yumi hariap tru skelim ol saveman long kirapim wok- long Papua Niugini na Solomon long nait na bai pinis long 6 kilok long Mista Barry i tok ol nupela samting painimaut, na tokim yumi stret em wanem asua, na husait Ailan, Alan Barry, i tok, ol reit bilong moning. bilong helpim spit bilong bemobile i tru i kamapim. bemobail i go long ol narapela net- Mista Barry tok ol i winim tru ol kam pinis na long pinis bilong dispela “Long dispela kain rot tasol yumi ken stretim asua na wok i daunbilo moa. Tasol long nara- narapela netwok long supa ov pik yia, bai Bemobile i karamapim olgeta maski long yumi sutim tok i go na i kam, na bagarapim pela netwok i kam long Bemobile i taim bilong ol, em nogat narapela hap long Papua Niugini. yumi yet na ol narapela lain. antap moa. mobail kampani long Papua Niugini i Dispela ol nupela reit bai helpim tru “Mi laik kisim dispela taim na givim tok lukaut i go long Em tok long dispela wik, Bemobile save mekim olsem. ol kastoma bilong Bemobile insait pipel bilong Huon Districk long Morobe Provins na PNG givim ol kastoma bilong em long Em toktok strong tru i go long ol long kantri na tu, bai no inap westim olsem; dispela kain hevi o bagarap bilong bus, graun na sampela gutpela na nupela ol reit. Papua Niugini manmeri na pikinini planti yunit. wara em bai stap wantaim yumi olgeta taim sapos yumi nogat gutpela plen na wok mak long bringim bikpela risos projek development i kam insait long bus, graun na wara bilong yumi. Ileksen 2012 bai go het... I kam long pes 1 Trawen i tok em i gutpela long “Palamen i pret nogut dispela ilek- kamapim nupela baio-metrik sistem sen i bagarap tasol mi gat bikpela bilong ronim ileksen, tasol PNGEC i bilip long ol wok bilong Komisin. Ol mas traim dispela pastaim na sapos wokman bilong Komisin i save long em i wok gut, em i mas yusim long wok bilong ol yet gut. Olsem na yumi ronim dispela ileksen. olgeta i mas wokbung na sapotim PNGEC i amamas long yusim dis- PNGEC long kamapim fri, fea na seif pela sistem tasol em bai westim taim ileksen,” Trawen i tok. gen long testim na sapos em i go Em i tok ol i nau kam arere long karangi, PNGEC bai westim mani pinisim stretim bilong ol Komon Rol gen, na dispela i ken bagarapim ilek- na ol bai pinisim dispela wok long sen. Ilektorel Komisina Andrew Trawen... April 27. nius Mas 1 - 7, 2012 Wantok P3 Kekeno: SautKoroba komonrol pulaplong ‘giamannem’ Aja Alex Potabe i raitim o namba bilong manmeri i bin groa i go antap long TAIM bilong Ileksen 54, 000. 2012 bai kamap long “Long wanpela ples Epril 27, tasol Komon long Tumbite, insait long Rol bilong Koroba- Saut Koroba, i bin i gat 2, Lake Kopiago ilektoret 690 manmeri husat inap insait long nupela Hela long vot, tasol nau namba Provins i pulap long ol i go antap long 27, 000. giaman nem. Long Hetemari i bin i gat Dispela kain pasin bi- 467 manmeri husat inap long putim giaman nem long vot, tasol ol i putim long Komon Rol, pasin bi- sampela moa giaman long vot tupela o planti nem tu i go insait na mi taim, pretim ol manmeri lukim 4, 060 nem bilong wantaim gan, pait long manmeri i stap long stilim ol balot bokis na Komon Rol,” Kekeno i tok. pepa, na mekim ol ara- Kekeno i tok sampela pela pasin korapsen, i bin man husat i tingting long bagarapim Ileksen 2002 sanap long ileksen i wok long Hela na Sauten long kamapim dispela Hailans. pasin bilong putim ol gia- Tasol sampela manmeri man nem i go insait na ol long Koroba-Lake Kopi- i wok long givim mani na ago i wok long senisim ol ol arapela samting long ol nem bilong ol manmeri na wok manmeri bilong Ilkek- putim ol giaman nem long toral Komisin na mekim komon rol, na sampela dispela pasin we loa i kaunsel wot long hap i tambuim. lukim namba bilong ol “Ol man husat i tingting manmeri inap long vot i long sanap long dispela go antap tru. ikesen i mekim dispela Memba bilong Koroba- pasin i stap. Ol i wok long Kopiago, John Kekeno, i brukim loa long mekim ol bin kirap nogut taim em i eli kempen. Ilektoral bin lukim dispela pasin Komisin mas lukim dis- korapsen i bin kamap pela bikpela asua, we em pinis long ilektoret bilong i ken bagarapim ileksen en, na em i singaut strong long Hela Provins,” em i long gavman na Ilektoral tok. Komisin long putim nu- Long yia 2002, ileksen pela baio-metrik sistem long Hela Provins i bin bilong vot. bagarap bikos i bin i gat Kekeno i tok insait long planti giaman nem na ol Saut Koroba LLG tasol, i man i bin yusim ol gan bin i gat 17 o 18, 000 moa long stilim balot pepa na manmeri long Ileksen bokis. Ol i bin pretim ol 2007, tasol em i bin paul meri na pikinini na bikpela long lukim insait long 5- pait i bin kamap long Tari, pela yia tasol, populesen Koroba na Pureni. P4 Wantok Mas 1 - 7, 2012 sabina THE UNCERTAINTY AHEAD ne of the central chinery of government can “bingo” with their lives. little bank called BSP, we aspect of the no longer move without any the people lost our trust and Hindu beliefs is bribery and corruption And it is little wonder that confidence in you. It is ru- the theory that life re- money changing hands. the common man does not moured that you are now Ovolves around a cycle care if O’Neill or Namah trying to do the same thing whereby you start with If you survey the political should commit blunders like with Air Niugini where you creation, then you move arena, you will note that the breaking all the laws in a are considering a possible to maintenance of order people who were at the Statute Book to punish sale to APNG, an airline that ends finally in de- noted for its very bad safety struction. Thus, if you record in such a short time look at what is now hap- of operation in PNG. pening in PNG, it makes you wonder if the Hindu WE ask: Is this why you belief is in fact the way life have placed your lieutenant has been ordained to Garth McIllwain as the maintain itself and for it- Chairman of Air Niugini and self with the notion that also appointed Greg Shep- everything else within the perd, your legal eagle to circle must follow suit be- mastermind a possible cause we are dealing with merger like the shady deal an universal order of involving PNGBC and BSP? things. And why is the Ombudsman Commission sitting on its Thus, we started with In- ass and not doing anything dependence and with that about people like Morauta we set in order a scheme of who can sack a professional things under an umbrella company executive only to called, “the rule of law”. be replaced by his personal Then we started to build up staff member? Is this not a statehood under the against the leadership name, “The Independent code? State of ”. And we named the And when will the present inhabitant, “a citizen” of the ask for and received small government start to obey Independent State of Papua amounts for lunch, smoke helm at Independence and those whom they blame for the law and that way try to New Guinea. With that we and betelnut. Then from are still at the forefront now a lot of things that went bring things under control so copied the economic sys- about 1985 to 1990, we are the people who were re- wrong during the Somare that this country can allow the people and the institu- tem of the West as a model started to improve on our sponsible for the way PNG regime’s reign. tions in the country to bring from which to base our na- modus operandi and the had “evolved” to where it is back normalcy into the tional economy and copied politician took the lead by now. Take Sir Michael for in- Thus, one can now wit- country. everything else including dining, wining and dancing stance. He was in and out of ness people being deported The way things are now, their bad habit of indulging with the foreign business- power for close to 40 years for political reasons, Heads there is far too much uncer- in alcohol non stop from Fri- man who came into the and so was Sir Julius and of statutory corporations tainty with the effect that the day to Sunday. country looking for easy yet in their political career being fired and replaced by public servants are all too money. they never thought of giving political cronies such as in scared for their jobs and the Seen from that point of the people free health and the case of Telikom where businessman cannot tell view, the period commenc- free education. Sir Mekere sacks a com- The order of the day was whom he is talking to in ing 1975 to about 1980 was The nation had to wait for pany executive only to be characterized by a pot bel- case he gets visited I the a period of nation building, close to 40 years for some- replaced by one of his min- lied businessman in his sa- middle of the night by a for lack of a better term. We one to think, “boy, we forgot isterial staff. Sir Mekere, you fari suit carrying a leather group of thugs calling them- played by the rule of law for to offer the people free were at one time considered briefcase stuffed with K50 selves policemen seeking to at least 5 years and for the health and education”. Par- a senior statesman. Unfortu- notes to pay his way around arrest him for some “cooked next 5 years to 1985, we liament had to go out of its nately, you are no longer bureaucracy and red tape. up” crime. were experimenting with Then come the year 2000, way to arrest power off So- considered one at this very bribery and corruption mare and his mob to offer moment. the game of bribery and cor- Is this the way to run a brought in from South East the people something in re- ruption reached its peak and country? Over to you Peter Asia by Chinese and Philip- turn for having sat and After you did a Judas Deal since then the entire institu- O’Neill! pinos alike. We started to tion of State and the ma- watched the boys play with the sale of PNGBC to a

If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] Feel free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss. sabina Mas 1 - 7, 2012 Wantok P5 NO KLIA LONG OL

SAMTINGANPELA long ol masineri BAI i no inap muv sapos laim KAMAP “bingo’ wantaim laip bi- Dil taim yu salim PNGBC i go bikpela bilip bi- ol i no kisim braiberi na ko- long ol. long liklik benk ol i kolim long long lotu Hindu rapsen mani. Na ol liklik pipel na ol man BSP, mipela ol pipel bilong em, long laip i raun olsem Sapos yu glasim politikel nating i no wari sapos O’Neill PNG i no bin gat bilip long sekelW we yu stat wantaim eria, bai yu lukim olsem ol o Namah i wokim ol asua yu. Tokwin mipela i harim em kriesen na yu muv i go lain i bin bosim kantri long olsem brukim ol loa long Buk i olsem yu laik wokim long lukautim oda na las taim PNG i kisim Indipen- bilong Stet long givim mekim wankain samting long Air Ni- long en, pinis long dens na i stap yet long fran save ol lain we ol i sutim tok ugini we yu wok long tingting bagarap. Olsem na sapos long salim em i go long yu lukluk long PNG na ol APNG, balus kampani we samting i kamap long en sefti rekot bilong em i no gut- nau, em i mekim yu i tingt- pela long sotpela taim em i ing planti sapos bilip bi- operet long PNG. long Hindu em i we laip i Mipela i askim: Long dis- sapos long lukautim em pela tasol na yu putim Lute- yet na long en yet, wantaim nen bilong yu, Garth tingting olsem olgeta samt- McIllwain, olsem Siaman bi- ing insait long sekel i mas long Air Niugini na tu, makim bihainim oda long wanem, Gtrg Sheppard olsem ligel yumi wok long dil wantaim igel o bos long mastamainim yunivesel oda bilong ol tupela (balus kampani) i samting. kamap wanpela, olsem dis- Olsem, na yumi bin stat pela i bin kamap long wantaim Indipendens na PNGBC na BSP? Na watpo, wantaim dispela, yumi bin Ombutmen Komisin i sin- putim oda long bihainim long daun tasol long as bilong em mekim ol samting aninit long na i no wokim samting long wanpela ambrela yumi kolim ol lain olsem Morauta husat i “rul bilong loa.” Na yumi stat ken rausim ol profesenel long bildim stet aninit long kampani eksekyutiv na putim nem, “Indipenden Stet bilong ol woklain bilong em yet long PNG.” Na yumi kolim ol man- kisim ples bilong ol? Dispela meri bilong dispela kantri, “si- i no agensim lidasip koud o tisen” bilong Indipenden Stet loa? bilong PNG. Wantaim dis- Na wanem taim nau gav- pela, yumi bin kopim man bai stat long bihainim ikonomik sistem bilong Wes liklik hap lans, smok na buai. loa na long dispela rot, bai ol olsem modol we nesenel em dispela ol lain i bin kisim long planti asua i bin kamap Na long 1985 in ap long samting i stap aninit long ikonomi bilong yumi i bi- PNG long mak em i stap nau long taim Somare na lain bi- 1990, yumi wok long kontrol, na larim ol pipel na hainim na yumi kopim olgeta long en. Piksa em Se long em i bosim kantri. kamapim gut ol liklik opere- ol institusen i kisim kantri i go samting i karamapim ol Michael. Em bin stap long Olsem nau, yumi ken wit- sen bilong yumi we ol poli- bek long nomol we bilong samting nogut olsem dringim pawa moa long 40 yia na nesim olsem poliitks em i tisen i go pas taim ol i dina, stap na mekim ol samting. bia i stat long Fraide inap wankain tu long Se Julius. wanpela as we ol i rausim ol dring wain na danis wantaim Long nau, planti samting i long Sande. Na long ol taim ol bin stap in- man i go aut long kantri, ol i ol ovasis bisnis man husat i stap long kwesten mak na ol Taim yumi glasim ol samt- sait long politiks, ol no save paiarim o rausim ol het o bos kam insait long kantri long pablik sevan i pret long ol ing, piriet o taim namel long tingting long givim fri helt na bilong ol Stetuteri koporesen painim isi mani. wok bilong ol. Na ol bisnis 1975 inap long 1980 em edukesen sevis i go long ol na ol poroman bilong ol i Rot we ol samting i kamap man i pret long toktok long piriet we yumi bin wok long pipel. kisim ples. Olsem long keis insait long wanpela de i go husat, nogut sampela raskol bildim nesen, sapos i nogat Nesen o kantri i mas wet bilong Telikom we Se Mekere olsem, wanpela bikbel bisnis lain husat i kolim ol yet ol narapela we long putim. klostu 40 krismas long wan- i rausim wanpela kampani man i putim hai kwaliti klos polis man i go long haus bi- Yumi bin bihainim loa long 5- pela man i tingting,” Boi, eksekyutiv na wanpela wok- na i karim brifkes i pilap long long ol long nait long holim pela yia, na long narapela 5- yumi lus tingting long ofaim man bilong em long Ministri i ol K50 not long baim ol bi- pasim ol long sampela kraim pela yia i kam inap long pipel fri helt na edukesen”. kisim ples bilong em. Se urokresi o ol bikman bilong I bikpela rong we ol i sutim 1985, yumi wok long ekperi- Palamen yet i bihainim we bi- Mekere, wanpela taim, yu bin gavman na ol gavman dipat- tok long ol. men wantaim braiberi na ko- long em long rausim pawa wanpela sinia stetman bilong men. Na i kam yia 2000, pilai Dispela em rot bilong ranim rapsen yumi baim long long Somare na lain bilong kantri. Tasol long dispela bilong briaberi na korapsen i kantri? I go long yu Peter Sautis Esia long ol Saina lain em long ofaim pipel samting taim stret, yu no kisim dis- go bikpela tru na ol institusen ONeill! na ol Filipino. Yumi bin stat bek bihain long ol i sindaun pela kain luksave. o han bilong Stet na gavman long askim long na kisim ol na lukluk long ol manki i pi- Bihain yu bin wokim Judas heltedukesen Mas 1 - 7, 2012 Wantok P7

OLGETAOlgeta skul long na ol narapela skul mani long dispela i mun massekim ol skul akaun, gat benk akaun kantri i mas gat ol we gavman i laik (Febuari) yet. ol bai putim ol skul fi wan wan benk givim i go long ol. “Planti provins i no sabsidi mani i go long akaun bilong ol, “Taim ol skul i gat ol salim ol skul benk ol wan wan benk Edukesen Minista, benk akain bilong ol akaun ripot bilong ol. akaun bilong ol skul. Theodore Zurenuoc, yet, em i daunim Em long Westen, Em i tok ol dispela i tok olsem. pasin bilong stilim kes Galp, Simbu, Isten skul sabsidi fi mani Minista Zurenuoc i o sekmani , o mani i Hailans na Wes Nu we dipatmen i wok tok gavman i save lus, we i save Briten,” Minista long putim i go long ol kamapim loa olsem kamap planti taim. Zurenuoc i tok. benk akaun i kam olgeta skul i mas gat “Em i isi tu long I kam inap long las long K300 milian gav- ol wan wan benk benk long sekim ol wik, Edukesen man i karim long Edukesen Dipatmen akaun na opim long mani o sek taim ol i Dipatmen i bin glasim insait long 2011 wanem benk ol i lus, na sekim 1,666 benk Saplimenteri Baset. laikim long en. “Mipela i tokim ol akaun ripot bilong ol Em i tok narapela Em i tok bikpela as skul long opim ol benk skul. Dispela i makim K302 milian gavman i tingting long ol skul i akaun bilong ol hari- olsem 14.7 pe sen bin katim long 2012 mas gat ol wan wan ap, tasol planti skul i bilong ol skul i salim nesenel baset em bai benk akaun em long no wok long hariap. pinis ol benk ripot ol i tilim gen i go long SKUL SOPING: Nupela 2012 skul yia I stat pinis, na ol dispela skul pikinini bilong Bogenvil mekim isi long eduke- Na dipatmen i wok bilong ol pinis. ol skul long mun Jun I raun wokim skul soping long ol stua long Buka long stat bilong 2012 skul yia. sen dipatmen i salim long tokim ol long Em i tok bihain long na Julai long dispela ol skul sabsidi fi mani hariap na opim akaun Edukesen Dipatmen i yia. Strongim wok patna na daunim sik TB GAVMAN na ol patna i mas wok bung na strong wantaim long daunim sik TB insait long kantri. Nesenel TB progrem menesa long kantri, Dokta Paul Aia, i bin tok olsem long dispela wik Mande taim ol i lonsim o opim Wol TB ektivit de. Dokta Aia i tok olsem yumi mas edresim TB long planti rot, tasol em bai kisim sampela taim na hatwok long dau- nim sik TB long PNG. Wol TB De stret bai kamap long Mas 24, tasol Wol Visen na ol patna i statim na go hetim strong ol wok awenes long wanem, ol i laikim ol pipel long kisim save na daunim dispela sik. Wanpela long ol wok awenes na wok redi pastaim long Wol TB De em long wanpela wokabaut mas bai ka map Ol sumatin i stadi long kamap ol dokta I raun i go lukim ol Intaplast dokta long Nesenel Kapitel Distrik. LUKIM WOK BILONG OL INTASPLAST DOKTA: bilong Australia na PNGi i bung wantaim na karimaut ol wok long Hagen na Madang long stretim ol lain we paia i kukim hap bodi Dispela wokabaut bai stat long Mari na stretim ol bun tu. Bareks i go olsem long 2 Mail Hil na i skruim i go long Koki. Na wokabaut bai pinis long Ela nambis we ole ok ektiviti bai kamap long en. SIK TB i save kilim dai 1.7 milian pipel BSP Kimbe helpim Gigo Eben klinik long wol olgeta yia na insait long wan- OL KOMYUNITI long Glosta na Talasea long Wes kamapim gutpela helt sevis i Misis Alfred i go pas long ol pela de, 4,500 pipel i save dai. Kalia/Kove, Glosta na Talasea Nu Briten provins. go long ol, na komyuniit i luk- woklain bilong em long pinisim Long PNG, 16,000 nupela manmeri i long Wes Nu Briten provins i Stretim klinik ya bai helpim ol save long sapot bilong benk. dispela projek. save kisim sik TB na wanpela manmeri Dispela em i namba 4 projek ken lukim gutpela sevis moa i woklain i givim gutpela sevis Menesa bilong BSP long o pikinini i save dai long dispela sik BSP long Kimbe i givim long kamap long Gigo Eben Klinik bikos ples bai helti na klin moa Kimbe, Misbil Alfred i tok long bihain long olgeta tupela awa. helpim komyuniti. Ol dispela ripot i kamaut long ol wok na tok tenkyu i go long Benk long ol woklain i mekim wok benk i givim dispela projek i go Long 2009, BSP Benk i bin awenes bilong daunim sik TB long bilong Saut Pasifik. bilong ol, na ol sik manmeri i long komyuniti i soim komit- givim wanpela kompyuta na keten i go long Kombe Jenerel redim ol wok bilong Wol TB De long Benk bilong Saut Pasifik bai kisim sevis long gutpela klin- men bilong benk olsem em i Haus sik, taim long 2010, em neks mun. putim nupela pen (paint) na pela ples. mas givim bek samting i go bin givim 85 desk i go long stretim ol flai waia na ol luva i Sister Astrid husat i helt bek long ol. Na benk i amamas Long wankain taim, Morobe provins Ruango Praimeri skul. Long em i namba tu provins long PNG we i bruk long Gigo Eben Klinik i ekstensen opisa long klinik i long givim dispela sevis we i las yia, Valoka Helt senta i bin gat bikpela mak bilong pablik i gat sik save sevim ol komyuniti long tok sapot bilong BSP i go long kontribiut long helti na strong- kisim 80 matres na 10-pela sia TB. taun na long Kalia/Kove, komyuniti bai helpim long pela komyuniti. long ol wod bilong em. merinius Mas 1 - 7, 2012 Wantok P9 Komyuniti na Viles Raun Lukim ol Meri na Helt Volantia ken Pikinini.... PUL I BIKPELA SAMTING: Long ol nambis ples sevim ol bel mama na ol liklik ailan, ol kanu na ol dingi i olsem ol PMV bas, kar na teksi taim ol i laik wokim ol im- na ol bebi poten raun, gaden, soping na ol narapela wok- WANPELA nupela ripot i na ol pikinini long ol rurel abaut long kisim sevis. Na long ronim ol kanu, soim olsem helpim na eria bilong PNG i wok bikpela samting em yum as gat pul o long tok In- lukaut bilong famili, long dai yet. glis, ol i kolim “oar”, olsem dispela long piksa we komyuniti na ol Viles Ripot i tok ol VHV i wanpela meri long Buka taun, Otonomes Rijen Helt Volantia (VHV) i ken kisim trening na sapot i bilong Bogenvil, i baim na holim i stap. sevim laip bilong planti ken givim gutpela lukaut ol mama, bebi na ol we i no kostim bikpela Poto: Veronica Hatutasi pikinini insait long ol mani na i linkim ol famili, rurel eria long kantri ol bel mama na ol pikinini husat i wok long dai i go long fomol helt sis- long ol sik we yumi inap tem. stopim. “Ol famili na Famili na Ripot bilong Wol Visen Komyuniti Kea (FCC) i na Burnett Institut i bin ken sevim laip nau, sapo- kam aut long las wik, i tok tim ol wok bilong olsem laip bilong planti ol kamapim gut ol helt klinik mama i karim, na ol nu- na skruim save bilong ol pela bebi inap stap laip helt wok manmeri long sapos ol i givim helpim PNG,” wok glasim bilong long ples wantaim sapot nupela wol ripot we Wol bilong komyuniti na ol Visen i bin komisinim i tok. klinik long ples. Ripot i tok em i bikpela Ripot i tok maski Helt samting long sapotim we Dipatmen i wok long ol komyuniti i mekim long strongim helt sistem long daunim dai na sevim laip PNG, planti mama, bebi long ol rurel eria. Biknem meri lida kalabus long 17 krismas MASKI yumi ol bikpela long kilim dai wanpela manmeri o nogat, long man Begasin long tude yumi mas was gut Madang i bin kamap long long tromoim ol toktok yia 2009. nating bikos yumi ken Misis Mal i bin stap kisim bikpela mekim save long Modilon Haus sik stat we yu ting em i samting yet long mun Disemba, nating. tasol em na tripela famili Bikos long ol sapot tok- memba bilong em i bin tok em i mekim, wanpela kamap long kot na harim biknem lida meri bilong Jastis David Cannings i Madang provins i kisim 17 givim fainol disisen bilong yia kalabus. em long salim 4-pela i go Nesenel Kot long long kalabus. Madang long las wik i bin Tru, narapela tripela i wokim disisen long putim bin mekim samting tru Katherine Mal i go kal- long kilim dai man, Misis abus long 17 yia, taim Mal i bin singaut olsem pikinini man bilong em i “Kilim em i dai”, tai mol bin kisim 30 yia na tupela manki ya i wok long paitim kandere bilong em i kisim man Begasin. 20 yia. Na singaut toktok bi- Misis Mal na tripela long Misis Mal i bin givim famili memba bilong em i moa strong na ol manki i kisim mekim save long go bin pinisim gut man na em kalabus long stap insait bin dai.

Save i Ken Helpim Traim ol kain we bilong kuk Kuk Kona- Resepi bilong dispela wik

Resepi: Scallops (mit long skalop sel) Kebabs

Yu mas Gat: 2-pela tebolspun wel (oil) 2-pela tebolspun Soy sos 2-pela tebolspun pasley i katkatim i go liklik pinis 2-pela tebolspun lemon juis o wara Hap tispun sol na pepa

We long mekim: Putim ol ingridien o samting yu laik yusim long kuk insait long wanpela kontena na miksim gut Wokim ol kebab wantaim skalop i mit bilong skalop sel, bekon, painapel, anien, masrum o wanem samting yu laik yusim. Putim ol insait long wanpela kontena na kapsaitim marinet antap long en Marinetim long 1-pela awa na tanim tanim. Kukim long babakiu. P10 Wantok Mas 1 - 7, 2012 siosnius Yunaitet Sios lusim gutpela lida YUNAITET Sios long PNG long haus bilong sios we em wan Sif jastis bilong PNG, Se Pastaim em i kisim wok na tu, sios long kantri i na famili bilong em i bin stap Buri Kidu, em man bilong olsem Modereta, em bin lusim wanpela gutpela li- long em long Metoreia Hil Dame Carol Kidu, i bin holim deputi prinsipel na sinia lek- daman. long Hanuabada. wok olsem Modereta bilong sera bilong Rarongo Tiolojikel Em long Reveren Edea Em bin sik longpela taim Yunaitet Sios long PNG na Kolis long Is Nu Briten Kidu, husat i bin pastaim wantaim kensa bilong bel. Tu- Solomon Ailan long 11-pela provins. Modereta o bosman bilong pela wik i go pinis, em bin yia, stat long 1987 inap long Reveren Kidu i lusim meri Yunaitet Sios long PNG na kisim operesen long Pot 1998. Nau Modereta, Rev- bilong em, Marama Taboro, Sit bilong paia inap em i dai, Bisop bilong Mosbi Jenerel Haus sik na eren Samson Lowa i bin 5-pela pikinini na 12-pela LONG Oktoba 11 1990, mi bin kam kamap long Eben Rijen. em i go bek long haus we em kisim ples bilong em. bubu. Papua New Guinea. Reveren Kidu husat i gat i dai. Tasol inap em i dai, em bin Ol bai wokim funerel sevis Bihain long lainim Tok Pisin long Alexishafen long 60 krismas na i bilong ples Reveren Kidu em liklik holim wok olsem Bisop bilong lotu bilong Reveren Kidu long Madang Provins, mi bin go na wokim wok pater Pari klostu long Mosbi siti, i brata bilong nau i dai namba Yunaitet Sios Eben Rijen. ples Pari long tumora Fraide. long Pumakos peris, insait long Wabag Daiosis long bin dai long las wik Fraide Enga Provins. Em i wanpela kol ples. Narapela nem ol i save kolim Tsak Pumakos. Long dispela taim i gat skul bilong katekis, haus sik, haus/konven bilong ol Sis- Wanem samting i mekim famili i stap gut ter, haus bilong Pater, bikpela stua bilong peris, bikpela komyuniti skul na wanpela bikpela haus lotu i stap. Em i wanpela ples i gat planti Katolik manmeri tru. Dispela stesen i bin kamap olsem wanpela lik- lik taun long Tsak Veli. Olsem nupela Pater insait long kantri, mi wokim wok olsem asisten peris pris. Mipela i lukautim planti liklik austesen na liklik haus lain. Olgeta de mipela i save bisi go visitim liklik komyuniti, wokim lotu na sindaun long harim stori na wari bilong ol. Mi tingim gut yet. Long namba wan Sande bilong Len long yia 1991, planti manmeri i pulap tru bihainim lotu long kisim Sit Bi- long Paia, long statim taim bilong Len. Long Es Trinde i nogat plant i kamap, bikos ol i prêt long birua bilong ol. i gat wanpela bikpela pait namel long tupela bikpela wan pisin- Yambaran Waring na Yambaran Pausa. Tupela i brata tru, tasol bikpela pait namel long tupela, i bin kilim moa long 200 man i bin dai. Long Namba wan Sande bilong Len, em i namba wan Len bilong mi long Papua New Guinea. Maski i gat bikpela pait i stap, tasol bihain long namba wan Misa long Pumakos stesen, mipela i go wokim namba tu misa long Imankabus, bikpela austesen bilong Pumakos. Igat bikpela haus lotu i stap, tasol ol i bin bagarapim en long sampela yia FAMILI LAIP WOKSOP LAIN: Ol lain i bin sindaun long Famili Laip woksop long Goroka. i go pinis long tribal i wanpisin pait. Long dispela hap tu, planti manmeri i pulamapim haus lotu long kisim sit bilong paia. GUTPELA sindaun bilong long Februari 13 i go inap Husat i strong long spirit insait long Sios, ples na Klostu long 4 kilok apinun, mipela i go bek long famili i bikpela samting long long tumora Fraide, Mas2. bilong en, em tasol inap kantri. Pumakos stesen. laip bilong yumi wan, na bi- Samting olsem 30 marit long laikim tru em yet na ol Program bilong las wik i Taim mipela i kamap long maket ples, planti long sosaiti tu. manmeri, ol pater na rilijes arapela tu. lukluk long dispela. manmeri i bung i stap. Tasol wanem samting tru bilong planti hap long kantri Long namba tu wik, ol Ol lain i sindaun long Sampela i salim kaikai, o baim kaikai, sampela i i ken helpim famili i stap i kam bung long dispela kos lain i bin lukluk long rot dispela kos i amamas long sanap nabaut nabaut, sampela i pilai kas na sam- orait? kos. yumi ken helpim ol marit wanem, kainkain man na pela i sutim dat. Planti man i raun raun karim spia Nesenel Katolik Famili Long namba wan wik, ol lain long stap gut na stretim meri i givim skul long kain na banara, bus naip na kain kain gan ol i wokim Laip Opis (NCFLA) i i bin kisim skul long wanem hevi sapos em i kamap. kain gutpela topie. Na tu i long ples na dispela we ol i wokim long fektori. kamapim wanpela kos bi- samting i helpim yumi long Gutpela Kristen famili i gat gutpela program long Mipela i stop na planti man i kamap klostu long long lukluk long dispela kamap helti man o meri olsem liklik piksa bilong spirituel sait. kar na sekan wantaim mipela. askim. long spirituel sait bilong Sios. Planti bilong ol i karim gan, bainat, spia na ba- Kos i kamap long Goroka yumi. Kristen famili i gat wok nara. Namel long ol mi lukim 4 o 5 man i gat mak bilong sit bilong paia antap long poret bilong ol. Olsem na mi askim ol: Yupela i go lotu long mon- ing na kisim sit bilong paia a? Anglikea Literesi skul statim nupela skul yia Ol i bekim wantaim amamas; Yes Pater! Yu bin wokim misa na mipela i kisim sit bilong paia ya? OL SIOS long kantri i save strong long na ol mama bilong ol komyuniti klostu in- man na meri na ol mama long Mosbi Mi askim ol i gen: Yupela kisim sit bilong paia kisim tupela sevis eria i save helpim sait long Not Wes Ilektoret, na tu, ol Notwes na ol narapela ilektoret long pinis, tasol bilong wanem yupela i go pait gen? planti mameri long kantri, em helt na narapela ilektoret insait long Nesenel Mosbi, i bin kam wantaim amamas long Ol i bekim olsem: “Mipela i pilim strong wantaim edukesen , i go aut long pipel na komyu- Kapitel Distrik. namba wan de bilong skul long painim sit bilong paia, na mipela i pilim seif, bikos God bai niti long ol rurel eria na taun. Opis i tok ol sumatin husat i bin enrol sampela kain skul we Anglikea Pot lukautim mipela long pait wantaim ol birua bilong Anglikea (Anglicare) i wanpela Non na statim skul bai lainim ol besik nu- Mosbi Literesi skul i givim long en. mipela.” Gavman Ogenaisesen tasol em i han bi- meresi skil o mets, rit, rait , helt na moa Anglikea PNG i save painim mani bi- Wanpela namel long ol i tok: “Pater, long helpim long Angliken Sios we i mekim wok long infomesen long lukautim gut ol yet. long em yet long ranim Literesi Progrem. bilong pawa bilong sit bilong paia tasol, tude mi bin helpim pipel i gat HIV na AIDS, na tu, Tisa Roselyn Jams em tisa bilong Anglikea i lukim olsem em i no isipela sutim na kilim wanpela birua bilong mipela i dai helpim edukesen dipatmen long literesi Level Tri klas i tok ol sumatin bai lainim wok long painim mani long literesi pro- pinis”. sait na mekim moa pipel i save long rit ol laip skil na trening na dispela i stap grem na olsem, em i daunim mak bilong Bai yu tingim wanem? i tru....sit bilong paia i gat na rait. insait long 20 wik progrem. ol sumatin long wanpela klas long 50 i pawa long helpim em long kamap strong long pait Anglikea Pot Mosbi Literesi skul Laipskil em ol save bai helpim ol go daun long 25 sumatin tasol. na kilim man indai? (APMLS) i bin opim dia bilong em long sumatin, ol mama na ol yangpela long Mista Paru i tok daunim mak bilong ol Em i no mining bilong sit bilong paia bilong Es 110 sumatin husat i kisim sans long mekim ol samting na lukautim ol yet na sumatin i go long 25 i kamap bikos long Trinde. Yumi kisim sit bilong paia long Es Trinde, i skruim save bilong ol. ol famili bilong ol. klasrum spes na ol kain lesen ol i helpim yumi long tingim bek olsem, God i bin Skul i bin stat long las wik Mande, Kodineta bilong skul, Bernard Paru, i skulim. Na tu, long strongim tingting bi- wokim yumi long graun, na wanpela de bai yumi go Februeri 20, 2012 na em bai ranim 20 tok planti ol sumatin i go long dispela long ol Sivil Sosaiti Ogenaisesen (CSO) bek long graun. Sit bilong paia tu i mak bilong soim wik progrem long dispela yia. Dispela 20 skul em ol dispela we i no pinisim ol skul patna long givim ol kain sevis olsem. sori long sin bilong yumi na yumi laik tanim bel long wik progrem em ol i brukim long tupela long komyuniit, praimeri na hai skul Em i tok tu olsem daunim mak i save ol pasin nogut bilong yumi long dispela taim bilong semesta o skul tem. level, o i no bin go long fomol edukesen mekim ol sumatin i sindaun gut na Len. APMLS opis long Waigani i tok ol sistem. lainim gut ol samting. Na ol tisa i ken gat Amen sumatin husat i skul long hap em ol yut Em i tok planti em ol yangpela manki taim na spes long helpim ol sumatin. komentri Mas 1 - 7, 2012 Wantok P13

KOMENTRI Noken surukim

NOGATIleksen wanpela man insait long 2012 kantri i gat rait long stopim o surukim ileksen. Aninit long Mama Loa na Ogenik Loa bilong Nesenel na Lokol-level Gavman Ileksen, em i wok bilong Ilektoral Komisin (PNGEC) long ronim ileksen na gavman i noken daunim pawa bilong Komisin. Ilektoral Komisin bai no nap surukim Ileksen 2012 bikos em bai brukim loa na i ken bagarapim kantri sapos em i no POLYE bihainim loa. O’Neill-Namah gavman i ting ting long surukim dispela ileksen bikos planti ol memba i pret pinis, nogut ileksen i go bagarap. Gavman i tok planti giaman nem i pulap long Komon Rol na sampela nem bilong ol manmeri inap long vot i no stap insait. Gavman i ting ting long yusim nupela baio-metrik sis- tem bilong vot bikos em i ken daunim sans bilong pasin korapsen o paul pilai long makim ol balot pepa o stilim balot bokis. Na tu dispela nupela sistem bai larim olgeta manmeri i vot wanpela taim tasol bikos nem, poto, na han-mak bi- long wan-wan manmeri bai stap insait long kompyuta. Na em bai hat long wanpela man o meri i vot tupela o planti taim, o yusim nem bilong narapela man long vot. Dispela sistem em i gutpela tru long yusim long PNG, tasol yumi nogat moa taim long traim dispela nupela sis- tem bikos nogut samting i go bagarap long ileksen taim bikos yumi no testim dispela sistem yet. Ol save man long loa wok long tok gavman bai brukim loa sapos ol i surukim dispela ileksen. Jada 012 I no gutpela long yumi brukim loa bikos dispela gutpela kantri bilong yumi bai bagarap sapos yumi no bihainim loa. Ol poroman bilong yumi long Australia, husat i save givim yumi sapot long ileksen taim tu, i les long yumi su- rukim dispela ileksen bikos ol i redi pinis long halivim yumi. Sapos yumi surukim dispela ileksen, em i ken karim sampela ol nupela hevi baksait long dispela bikpela hevi yumi gat namel long Gren Sif Se Michael Somare na Ileksen save abrusim Peter O’Neill. Olsem na yumi olgeta i mas wok bung long larim dis- pela ileksen go het long stretpela pasin bikos dispela ilek- sen i ken halivim yumi long stretim dispela bikpela politikel asua namel long Gren Sif na O’Neill. Dispela ileksen em i wanpela namba wan samting, we yumi i mas ting ting gut na makim ol lida man o meri husat ol bikbus lain bai ronim dispela kantri taim planti bikpela samting bai Olgeta taim bilong ne- long kantri long surukim provins na distrik mas kamap. senel ileksen, planti man- eleksen taim i go moa. tokaut klia sapos ol samt- Ileksen 2012 mas ron long taim tasol em i wok bilong meri save tok ol i no vot Eleksen em bihainim ing i redi long sait bilong ol yumi wan-wan manmeri long votim gut ol lida man na wok- bikos nem bilong ol i no Mama Lo bilong kantri o nogat. bung wantaim ol polis na ami long larim fri, fea na seif ilek- sen long PNG. stap long buk Elektorel olsem na yumi mas mekim Planti kendidet bin kom- Komisin. Planti taim ol samting bihainim Lo. plen pinis olsem ol pipel bi- save komplen olsem ol kar o ol lain long sapotim ol Gutpela long olgeta long ol i no vot bikos opisa bilong Elektorel long go insait long ol Provinsel Elektorel Opis Elektorel Opisa i no go long Komisin i no go long hap bikpela bus na longwe hap mas tokaut long wanem hap bilong ol bikos long bilong ol long kisim vot long kisim nem bilong ol wok ol mekim pinis na maunten na bikbus o bilong ol. manmeri o kisim vot bilong sapos olgeta samting i orait bikpela wara i pasim rot. Em ol sampela komplen ol. long ol long go het wantaim Olsem wanem, bai Gav- na kros we i save kamap Kainkain bekim em Elek- eleksen long mun Jun. man i givim sans long ol na na sampela taim dispela torel Komisin save givim Yumi mas save go long ol- salim helikopta wantaim kain kros i save mekim ol taim komplen olsem save geta provins sapos ol balot pepa go long ol long vot o nogat? kendidet i lus save go long kamap. Olsem na bai yumi samting i orait. Elektorel Komisina An- kot long askim Elektorel stretim dispela kain hevi planti hap bilong Papua drew Traven i tokaut long Komisin long kamapim vot olsem wanem? Niugini em bikpela bus, nius olsem mak long 75 gen. Eleksen em taim bilong maunten na wara i katim pesen (%) pipel long PNG i Planti lida na ol kendidet olgeta pipel bilong Papua na wokabaut bilong ol Elek- gat nem pinis long eleksen save tok planti lain bilong ol Niugini long vot na noken torel Opisa go long kain abrusim wanpela man o buk long vot. Dispela i soim i no vot bikos ol nogat nem hap olsem save hat. Ol olsem 25 pesen em ol lain meri bikos Lo i l uksave o ol opisa i no go kisim vot mas go long helikopta long long bikbus maunten na long olgeta pipel i gat rait bilong ol pipel bilong ol. kisim nem bilong ol man- longwe hap husat bai nogat long vot. Ating ol dispela kain toktok meri na tu kisim vot bilong sans long vot long 2012 ne- Nau yumi harim olsem em tru bikos taim ol Elek- ol pipel long kain hatpela senel ileksen. torel Opisa bin go long Gavman laik surukim taim hap olsem. Sapos ol longwe lain kisim nem, taim i sot na ol bilong eleksen go moa lik- Ol Gavman na bikpela olsem i no vot, orait luk- kisim nem bilong ol sam- lik tasol Oposisen na ol saveman bilong yumi long save long ol na stretim rot Published at saveman bilong Lo i tok Portion 445, Kanage Street, pela tasol na go bek pinis. opis ken autim kainkain na bris bilong ol bai bihain Six Mile NCD Planti taim ol opisa tok nogat long dispela bikos tingting na save bilong ol taim ol ken isi long votim mani i no inap long baim dispela bai brukim Lo bi- tasol ol wokman long lida bilong ol. P12 Wantok Mas 1 - 7, 2012 abcpasifik

Stori bilong BIKPELA PILAI: Ol Azaria manmeri long Chamberlain inap Ashbourne long Derbyshire long helpim awenes Inglen i bung na long ol dingo pilai wantaim bal long Tunde dispela LONG Australia, loya i makim wik. Ol i save pilai Chamberlain famili long ol nupela dispela gem olgeta wok-painimaut gen long rot bebi yia long makim gel bilong ol, Azaria, i bin dai, i tok Shrovetide futbol em i laik bai dispela birua i gem, we i kamap kamapim sampela awenes long planti handret yia i wanem kain bagarap ol dingo o go pinis. As bilong wel dok i ken mekim long pipel. gem em long traim Namba-4 koroniel inkwes, wok na putim dispela bilong korona long painimaut rot bal i go insait long we bebi Azaria i bin lus long Uluru gol. i gat tupela gol long 1980, bai kamap long Darwin we i stap 5km long- long dispela Fraide. we long ol yet. Ol Papa na mama bilong bebi Azaria manmeri long wan- Chamberlain i bin save tok yet pela hap bilong olsem, dingo o wel-dok i bin kisim ples i save pilai Azaria, tasol long rekot buk, ol i bin agensim olgeta raitim olsem, nogat man i save rot manmeri bilong tru em i bin lus. narapela sait bilong Ol nius lain i no nap mekim loya ples. Stuart Tipple long tokaut long wanem kain evidens o tok tru em bai givim aut, tasol em i tok famili i laik lukim olsem, dispela kain birua i no kamap ken bihain. Planti pipel i no save birua we ol wel dok i ken kamapim long ol long toktok bilong sampela olsem, yusim mani bilong Solomon tokim Pacific Beat olsem hamas insait long ol toktok na tingting manmeri, moa yet, taim ol i bungim Pit Mosbi em i wanpela "most dan- Islands gavman long em yet. mun kot i salim em i go kalabus bilong maining. ol. gerous cities in the world", o nogut Ol i no larim em long peim beil long en, bai tok aut long sapos em Yumi wok long toktok wantaim ol siti we sait bilong sefti na sekyuriti mani na bai kamap gen long kot bai stap yet olsem memba long dingo husat i save stap klostu long i nogut tru. long Februari 28 taim kot bai givim palamen o nogat. Australia tresera ol pipel, na i no dispela i stap long Em i no wari bilong mi tasol, ating mekim-save long em. bus em ol wail dok. em i wari bilong olgeta man long Sapos em i go kalabus inap moa i hamamas long dispela kantri long ol pasin we ol long 6 mun em bai lusim sia bilong PNG Act Now i pasin bilong lain bilong mipela i save wokim em long palamen. laikim sapot PNG nem i nogut long ol lain i kam raun long kantri, Niusman bilong mipela long Eurozone maski ol i poroman bilong mipela, Honiara, Koroi Hawkins, i tokim bilong ol Pacific bihain long ol o ol i turis, o ol bisnisman o bisnis- Pacific Beat olsem, planti pipel Tresera bilong Australia, Wayne man i hansapim meri. long Solomon Ailans bai welkam kantri agensim Swan, i tok em i hamamas long Tasol em i kamap long wanpela ol long dispela tingting bilong kot. lukim olsem, ol European politisen ol turis long pali- lain husat i bin kam long turis sip Dispela em i gutpela kotkes long seabed main i go het gut long ol toktok na wok long Mosbi long Sande na ol i go pait agensim korapsen insait long ment bilong strongim ikonomi bilong lukluk raun long palamen we i Solomon Ailan we ol Palamen WANPELA sivil sosaiti grup long Papua New Guinea i laikim sapot Greece. TUPELA raskol pasin em i bin bo;op olsem em i wanpela spesel memba na ol arapela bikman na ol bilong ol narapela kantri long Tasol em i tok Europe i mas go het kamap long Pot Mosbi long Sande na seif ples. lidaman long gavman i save abrusim ol korapsen sas, na sapis Pasifik long stopim sibed maining long wok hat bilong en long stretim i go pinis, we ol man i hensapim ol o maining aninit long solwara, long turis na dispela i givim nem nogut dispela kotkes i putim bikman i go ol taraipla hevi ol kantri long hap i long kalabus, em bai bikpela win noken go bikpela long rijen. gat long ol taraipla dinau bilong ol. long biksiti bilong kantri, Pot Meri i bin kirapim Act Now P-N-G, Kot i painim Mark long pait agensim korapsen long Em i tok em i bikpela samting Mosbi. Effrey Dademo, i tok i gat ol klia kantri. sapos sampela long ol European Dispela toktok i kam long hetman Kemakeza i rong evidens em nogat man inap Long nius i kamap nau gen, kantri em ol i bungim bikpela trabal bilong PNG Tourism Promotion long usim gav- rabisim i stap em i soim olsem Authority. Kemakeza bai kisim mekim-save long ikonomi bilong ol i hariap na long wik bihain, bihain long kot i sibed maining o maining aninit Peter Vincent i tok dispela tupela man mani mekim ol bikpela senis ol i laikim ol painim em guilty o i asua long long solwara i save bagarapim stil pasin em wanpela long tupela i marin environment na solwara na long mekim bai ikonomi bilong ol i SOLOMON Ailans kot i painim brukim loa na yusim gavman mani bin kamap long san tasol long olgeta samting i stap laip insait. ken resis ken wantem ol narapla Palamen Haus bilong kantri, i bin wanpela memba bilong gavman i long ol samting bilong em yet. Em i tokim Pasifik Beat olsem em i kantri na long sapotim ol wok asua long long brukim loa long we Kot bai tokaut long mekim-save wanpela nogut pasin tru em i tru ol minerel ol i digim i kamap em i bin yusim gavman mani. bilong Mark Kemakeza, memba bilong kamapim jobs oa ol wok. bagarapim nem bilong Papua New daunbilo long solwara inap helpim Honiara Sentrel Majistret Kot i bilong Gela na yangpela brata Mr Swan i tok Australia i no nap Guinea. ol gavman na ol komyuniti, tasol painim Mark Kemakeza, MP bilong bilong spika, Allan Kemakeza, long abrusim ol trabal i wok long kamap Em i tokim Tok Pisin sevis olsem, moa wok i mas kamap bilong Gela long Sentrel Provins na February 28. raun long wol, tasol em i gat gut- kantri i bungim hevi pinis bihain bringim Pasifik ailan pipel i kam olpela minista bilong forestri, i bin Honiara niusman Koroi Hawkins i pela beis i strong olsem ston. olwolniuspoto Mas 1 - 7, 2012 Wantok P13

BELHAT: Ol sumatin bilong Afghanistan i tromoi ston long ol ami bilong Amerika long bes bilong ol long Bagram long soim belhat bilong ol long ol i kukim buk Koran we i olsem baibol bilong ol. MALOLO: Ol paia paitman i pulapim bensin long ol helikopta bilong ol bihain long ol i raun na traim long kilim paia long Pemberton long Westen Australia long Mande dispela wik.

AMAMAS: Meri bilong singsing, Adele, i winim BRIT awod olsem nambawan solo atis bilong ol meri long Britain, long Tunde dispela wik. MAMA DAIMON: Wanpela 12.76 karat daimon i silip antap long han bilong wanpela man long Kimberley long Australia long wanpela main bilong Rio Tinto. Dispela daimon i bikpela long olgeta daimon ol i bin painim long Australia bipo. Ol bai wok 10-pela de long wasim na katim dispela daimon.

DANIS: Academicos do Grande Rio samba skul i mekim sampela danis na pilai SORE: Wanpela meri sindaun klostu long ol samting makim bipo CTV opis long Christchurch long Nu Silan. Bikpela guria i bilong ol long namba tu nait bilong bikpela kanivol sho long Sambadrome long Rio bin brukim dispela opis na planti dai insait long en tu. de Janeiro long Tunde dispela wik. P16 Wantok Mas 1 - 7, 2012 entatenmen

Program bilong Tasol 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz Wanwan De 9:30am – Final aua cruz 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6:45pm – Komiuniti Notis Bod 1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen 10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment 7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta – Host: Mummy DASH 3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie – Host:Angra Kennedy 2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz De - Mande – Fraide 10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA 6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T 10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 00:00am - Nait beat 6:00am – Major Nius Bulletin 10:15am – Kona b’long yu. 3:10pm –Avinun cruz 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait 7pm – 9pm - Coca Cola Garamut 6:15am – Komiuniti Notis Bod 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Tuluvan 9pm – 00:00am - Nait cruz 6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 6:30am – Nius Hetlains 11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 4:10pm – FOAPELAKAM GUD LONG 4 – foapela 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) Wiken - Sandei 6:45am – Bonde gritins 11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok singsing - Miusik / Request / Tok pilai 6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 4:30pm – Nius Hetlains - Kipim Kampani long ol nait shift. wokabaut Muisik 7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program - Laik b’long yu – Niupela singsing previu 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment Wikens – Sarere 10am – 12noon – Monin Treks 7:15am – WAN 4 DAROAD – Hit Prediction 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta 6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta – niupela singsing 12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7am – 9am – Sarere Monin Cruz 12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music 12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokal 9am – 11am - Monin Treks 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes. 2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod musik 6pm – 7pm 11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host: 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen – NAIT BEAT – Host: Vaviessie Kasty - 1st aua NWHP 6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta 8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 8pm – GOSPEL REKWESAUA 8:15am – “Papa Heni Fuka Show”. 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN 12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program – YUMIFM NIUS Senta 12pm – 1pm - 2nd aua NWHP 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen 6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Program Director – YUMIFM – Kasty

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru ... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik Bemobile na ol atis helpim 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas Rabaul Queen birua TUNDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu Nicky Bernard pela Papua Niugini atis Bemobail tu i wok long 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas i raitim man Jeffery Feeger na salim ol tiket long winim 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu Ratoos Haoapa long sampela bikpela prais i 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas BIKPELA mobail kam- droim piksa wantaim ol kam yet long ol. Mani bi- 8PM Mama Graun 8.15PM Musik/Spots pani bilong Papua Ni- pen, dispela pen piksa long tiket tu bai go long 8.30PM NIUS dispela helpim. 8.40PM Helt Riplei ugini Bemobile i Bemobail bai oksenim 8.55PM Musik Planti long ol dispela 9PM Stesen Pas kamapim wanpela na dispela mani ol manmeri husat i stap TRINDE - Moning - Nait helpim bilong ol lain mekim bai go stret long 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu long hevi na ol famili bi- 6.30AM Nius na Karent Afes husat i bin go daun helpim ol famili bilong ol 7AM Stesen Pas long ol manmeri pikinini 7PM Stesen Op wantaim sip MV manmeri na pikinini 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu lus i long solwara hevi i 7.15PM Musik na Chit-Chat Rabaul kwin long las husat i lusim laip bilong 7.30PM Nius na Karen Afeas stap long Salvation Army 8PM Focus mun. ol long bikpela solwara 8.15PM Musik/Spots na Katlik Daiosis long 8.30PM NIUS Bemobail i kisim tu- hevi. 8.40PM Mama Graun Riplei Lae. 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu ANTAP NA DAUNDILO: Ol atis soim wanem pen bai ol i oksenim kamapim mani long 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius heplim ol manmeri husat i kisim bagarap long Rabaul Kwin solwara birua. Poto Nicky 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik Bernard 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

EMTV Television Guide FONDE1 MAS, 2012 9.30PM G ELITEMUSICZONE NEWS REPLAY THESEEKER: world. 10.30PM G NATIONALEMTV 11.30 PM - Australia Network - A CAPTIVATING ACTION-ADVENTURE 5.00AM G JOYCEMEYER. NEWS REPLAY TVSERIES- In a mystical land, 7.00AM G HILLSONG 5.30AM G TODAY 11.30 PM - Australia Network – SARERE 3 MAS, 2012 Richard Cypher discovers his true Join Pastor Brian Houston every Sun- 8.30AM 2012–CLASSROOM destiny as he, a mysterious young day morning as he teaches to BROADCAST FRAIDE 2 MAS, 2012 6.59 AM STATION OPEN woman, a wise old wizard and a changes mindsets and empower peo- 12.00AM EMTV 7.00 PM ULTIMATE GUINNESS magical sword take on the evil Dark- ple to lead and impact every MIDDAY NEWS 5.00AM G JOYCEMEYER. WORLD RECORDS hanRahl. sphere of life. 12:30PM AUSTRALIAN 5.30AM G TODAY 8.00AM G NAMASTEYOGA: 8.30PM DESPERATEHOUSE 7:30AM G CHITCHAT with Sir NETWORK 9.00PM CLASSROOM Innovative series combining stun- WIVES: Paulias Matane Tune in every Sun- 3.00PM KIDSKONA BROADCASTS ning photography and original music 9.30PM SOCCERREPLAY day Morning and be inspired by Sir 3.00 PM HI-5 12.00PM EMTV with authentic Hatha yoga practice Paulias as hedelivers inspirational 3.30PM PYRAMID MIDDAY NEWS shot in HD in exquisite settings, each stories, including guest interviews. 4.00PM THESHAK 1.00PM AUSTRALIA episode teachers a unique flow se- 11:30PM NATIONAL 4.30PM KICTHENWHIZ NETWORK quence that will tone your body, EMTVNEWS 8:00 AM G NAMASTEYOGA: 4.57PM EMTVTOKSAVE 2.00PM G ONEDAY– calm your mind and inspire you to REPLAY 8:30 AM G BLISSFUL 5.00PM HOTSOURCE (SCGSYDNEY) begin or continue your yoga practice. 12:00 PM - Australia Network - BLOSSOM 5.30PM G MILLIONARE 5:55PM CRICKET“Live” 8.30AM AUSTRALIA 8:15AM G AUSTRALIAN HOT SEAT 6.00PM G NATIONAL NETWORK NETWORK 6.00PM G NATIONAL EMTVNEWS 5.00PM LOVEPATROL SANDE 4 MAS, 2012 10:00AM G RESOURCEPNG EMTVNEWS 6.30PM G ONEDAYCRICKET– 5.30PM THEPACIFICWAY (REPEAT) 7:00PM G RESOURCEPNG (SCGSYDNEY) 6:00PM NATIONAL 6.29AM STATIONOPEN 8.00PM G SOCCEREXTRA 10.00PM G INMORESBY EMTVNEWS 6.30AM G ITISWRITTEN 11:00AM G AUSTRALIAN 8.08PM G RAITMUSIK TONIGHT 6.30PM AUSTRALIA’S It Is Written is an international, NETWORK 9.00PM G HOTSPORT 10.30PM G GUINESSBOOK FUNNIEST Christian television ministry 1.00PM ONEDAYCRICKET– OFRECORD HOME VIDEO SHOW. dedicated to sharing insights from 9.27PM EMTVTOKSAVE 11.00PM G NATIONALEMTV 7:30PM LEGENDOF God’s word with people around the komik Mas 1 - 7, 2012 Wantok P17 TORO

BIABIA

KANAGE

Ansa bilong ol i kam raun . Gutpela yumi las wik TOKWIN Toksori long olpela Sudoku stretim ol pastaim na bihain provinsal komada i Tupela moa hevi long yumi ken statim ileksen. Nam- dai.... gavman... batu hevi em, Praim Minista Hariap na painim ol dispela Pastaim yumi harim olsem gav- Peter O’Neill i rausim Don Plye bikhet raskol na mekimsave long man surukim taim bilong ilek- long Finanens na Treseri potfo- ol! Pasin ol i mekim i soim olsem sen bikos Prins Charles lio bikos kainkain toktok na wok ol i nogat rispela tru long wantaim meri bilong em bai i no stret long papagraun bilong komyuniti bilong yumi. Ol i kam raun long namel bilong LNG Projek long Sauten hailens laikim wanem samting tru? Dis- Ansa mun Jun bikos em taim bilong i wok long kamap. Dispela i pela olpela komanda husat i bilong ileksen stret. Deputi praim mekim praim minista i no wan- mekim bikpela wok gut long las wik minista Belden Namah i tok, bel. Hap aste ol papagraun i kam kamapim gutpela sindaun long Pasol yumi surukim ileksen taim bi- pulap long Morauta haus na komyuniti i nogat rong long dis- long yumi bikos fiutsa king bi- mekim kainkain toktok long roy- pela ol pipia man long kilim em. long komol wol i kam na em bai alti moni bilong ol na mekim pm i Painim ol na mekimsave long ol! kamapim sem long yumi sapos les olgeta. Em tok, em bai lukluk yumi wok long ranim ileksen na na glasim gut long dispela wok Tokwin Tasol! na mekim toktok bilong em.

EMTV Television Guide 5:00PM PACIFICWAY NETWORK 8.00PM G DAYSTHATSHOOK 6.00PM G NATIONAL 6.00PM G NATIONALEMTV 3.00PM KIDSKONA TUNDE 6 MAS, 2012 THE WORLD:. EMTVNEWS NEWS 6.30PM G ONEDAYCRICKET– 6:30PM ONEDAYCRICKET– 3.00 PM HI-5 9.00 PM G TBA 3.30PM PYRAMID 5.00AM G JOYCEMEYER. 10.00PMG NATIONAL 4.00PM THESHAK 5.30AM G TODAY EMTVNEWS 10.00PM G THEWORLD 9:00PM G LOVEPATROL 4.30PM KICTHENWHIZ 9.00 AM 2012 – REPLAY AROUNDUS 9.30 PM PGRMOVIE: 11:00PM NATIONALEMTV 5.00PM HOTSOURCE CLASSROOM BROADCAST 11.00 PM-Australia Network- NEWS REPLAY 11.00 PM G CHIT CHAT(Repeat) 5.30PM MILLIONAIRE 12.00AM EMTVMIDDAY 11.30 AM -AustraliaNetwork - 11.30 PM G HILLSONG(Repeat) HOT SEAT. NEWS TRINDE 7 MAS, 2012 11.35PM G NATIONALEMTV 6.00PM G NATIONAL 12:30PM AUSTRALIAN NEWS REPLAY 5.00AM G JOYCEMEYER. 00:35 AM - Australia Network - EMTVNEWS NETWORK 5.30AM G TODAY 7.00 PM RESCUE SPECIAL OPS 3.00PM KIDSKONA 9.00AM CLASSROOM MANDE 5 MAS, 2012 8.00PM G TOK PIKSA Looking 3.00 PM HI-5 BROADCASTS back at News and stories makings 3.30PM PYRAMID 12.00PM EMTV 5.00AM G JOYCEMEYER. headlines in the country 4.00PM THESHAK MIDDAY NEWS 5.30AM G TODAY 8:30PM G SPORTS SCENE – 4.30PM KICTHENWHIZ 1.00PM AUSTRALIA 9.00 AM 2012 – CLASSROOM Starts for the Year 2012. 5.00PM HOTSOURCE NETWORK BROADCAST -Begins for the Year 9.00PM G DAYSTHATSHOOK 5.30PM MILLIONAIRE 2.00PM G ONEDAY– Progrem bai 2012 THE WORLD: HOT SEAT. 12.00AM EMTVMIDDAY 10.00PM G NATIONALEMTV 6.00PM G NATIONAL 4.45PM EMTVTOKSAVE senis long taim NEWS NEWS REPLAY EMTVNEWS 5.55PM G CRIMESTOPPERS 12:30PM AUSTRALIAN 11.30 PM - Australia Network– 7.00PM G HAUS&HOME#1 bilong en.. P18 Wantok Mas 1 -7, 2012 penprenkanagelaiplain Raun wantaim Kanage olgeta wik Pepsi Fan Ran... Kanage nau i tingim olsem man i Kanage bilong Madang em i stap i wok long toilet i stap. Em i no save go na sisen bilong Pepsi Fan Ran i olsem man i go kisim ol man meri kamap. na em i hariap tru go baim long painim dispela poisen man na wanpela tiset bilong em na em i wok mekim save long en, Kanage tasol. NEM: Kisip Kembo long trening i stap. Taim em i lukim ol manmeri i kam KRISMAS: 19 (man) Taim bilong fan ran i kam na Kan- hainim rot bilong ron. Em i katim long haus lotu em i save olsem ol i ADRES: age i stap pinis. long sait long kamap pes man tasol mas ting olsem em i poisen man. ST. John De Baptist Primary School, Hariap tru em i laitim ol kendel na P.O. Box 220, Kerema Gulf Provins Bik moning tru na ol bosman i em i kam las. Man taim olgeta man i tokim ol rana olsem long ol i mas harim dispela ol i lap na Kanage i sindaun i go daun long fom na gia- SAVE LAIKIM: Pilai spots, watsim muvi, go raunim taun na olgeta i tok yesa sem nogut stret na ronawe go was man beten i stap. Taim ol i kam long Lotu, ridim buk na mekim pani tasol. Na ol i tokim ol olsem husat was wantaim ol mangi long nambis. haus lotu ol paul sapos em tasol o man i win pas bai i go long ples bi- narapela man. Kanage i lukim ol na long ol waitman na Kanage i amamas Madang. poret olsem nogut ol i paitim em. NEM: Isaiah Bonga Ol i tok olsem nogut poisen man KRISMAS: 28 (man) nogut tru na em i tok sans yah. Bosman i blowim wisel na ol stat Poisen man. em i Kanage na em i kirap na tokim ADRES: P. O. Box 407, Popondetta, Oro ran. Olgeta i bihainim stretpela rot ol olsem, “Yupela luksave long man Provins tasol Kanage i laik go lukim ples bi- Kanage i mekim haus bilong em na toktok tu o nogat. Taim man i SAVE LAIKIM: Pilai Voli bol, Tas ragbi, pilai long wait man na em i wok long long maunten ol i kolim ‘Mosou De sindaun na beten i stap em i bikpela itambu tru long toktok o askim long gita, lukluk TV( NRL), raitim pas, mekim na go katim long mekim sot kat na painim Tohu Via.’ hariap pinis lain. Taim em i kamap Na em i gat tupela rum. Wanpela wanpela samting” Lotu long pinis lain, ol man meri i singaut bilong sindaun na skelim ol meri i go Samting tru em i poret long ol na amamas long wanem em i tong em na narapela em bilong slip. paitim em na em i giaman tokim ol NEM: Rian Monghongho Alphonse i kam pes na em i amamas nogut tru Wanpela taim long bik nait stret, olsem em i kam long haus lotu long beten. KRISMAS: 18 (man) olsem em i bai go lukim ples bilong Kanage i pilim hot na i laik go kisim kol win long nambis. Em i kirap ADRES: Aniep Village, C/- ST. Mary’s, P.O. ol wait man. Tasol em i no save olsem ol i lukim katim i go daun long solwara na em Madang. Box 125, Leitre, Vanimo, Sandaun Provins em pinis na ol i no mekim wanpela i lukim wanpela man i toilet i stap na SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, voli- em i katim long sait i go. tok. Ol skwat! bol, basketbol, go Lotu na mekim pren Taim bilong kisim prais na ol Long ples i bin i gat tok win olsem bosman i singautim narapela man ol poisen man i save raun long bik Salim ol gutpela Kanage long go na kisim prais bilong en. bus long biknait. NEM: Annestine Funumari tok pilai i kam long: Kanage i belhat nogut tru na go Taim man i lukim Kanage, em i ting Kanage Tok Pilai KRISMAS: 18 (meri) antap na koros wantaim ol man i go olsem em i poisen man na em i sin- ADRES: Notre Dame Secondary School, P.O. het long resis. Tasol em i no save gaut antap stret. Kanage i harim P.O. Box 1982, Box 164, MT Hagen, WHP olsem, microfon i on na olgeta man- man i singaut na em tu i ting olsem Boroko, NCD SAVE LAIKIM: Ridim Baibel, singsing, harim meri i harim wanem samting em i em i wanpela poisen man. Man Kan- Port Moresby. wok long koros long en. Bosman i age i no isi long ron. Em i ron siksti musik, pilai basketbol, netbol, mitim ol poro- tokim Kanage olsem em i no bi- na go hait long haus lotu. Email: [email protected] man na lukluk TV.

NEM: Koron Amun KRISMAS: 25 (man) ADRES: P.O. Box 3079, Lae,Morobe Provins SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai Kompyuta, ridim buk na mekim pren Ol entaitelmen bilong NEM: Kaiya Yoan KRISMAS: (man) ADRES: C/- Bema Primary School, P.O.Box 37, Kerema Gulf Provins SAVE LAIKIM: Pilai soka, mekim Jokes na manDia Laiplain, bilong mi moa stap wantaim yumi. i moabeta yu no pilai volibol wantaim ol poroman MI NA man bilong mi i bin marit long wokim samting long kamapim moa hevi 30 krismas, tasol long las yia man bi- tasol wok wantaim ol tambu bilong yu long mi i bin dai. Mi wanpela wido nau long kamap wantaim solusen o ansa bai NEM: Ruben Yawa na mi nogat pikinini bilong mi yet husat yupela wantaim i wanbel long en. KRISMAS: 18 (man) inap helpim mi long ol samting mi laik I moabeta yu no lukim dispela wari long ADRES: Muli Primary School, P.O. Box 69, wokim long en. entaitelmen long dai man bilong yu olsem Mendi, SHP Man bilong mi nau i dai i bilong nara- samting bai kamapim hevi, tasol olsem pela provins na mi tu i bilong narapela sans long yu na ol tambu bilong yu i stre- SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, bas- provins. Ol famili bilong man bilong mi i em, tasol mipela i ting olsem i gat rum tim wok pren namel long yupela. Ating ketbol, volibol, ragbi tas na mekim pren wan- no amamas na ol i kros long mi bikos long toktok na painim ol ansa long hevi taim yupela i toktok wantaim , ol tambu taim wanpela Lotu man o meri mi nogat pikinini na ol narapela samt- na wari yupela i gat long en. bilong yu i ken lukim olsem samting ol i ing moa. Mitupela man bilong mi i bin Pren, i moabeta olsem yu na ol tambu mekim i no stret. Ating long pasin kastom NEM: marit aninit long loa na em bin wanpela bilong yu i luksave olsem laik pasin i save bilong yumi, ol i lukim olsem em i orait, Stanson Petiti sinia pablik sevan. pulim man na meri wantaim long marit na tasol long ligel marti we yupela i marit bi- KRISMAS: 20 (man) Mi painim hat long klia watpo ol lain stap wantaim. Dispela kain poroman i hainim lo, i gat lo i stap bilong lukautim ADRES:C-/ BSC ANZ Bank ( PNG) Ltd, P. O. famili bilong man bilong mi i wok long save gro long eria bilong sering na lukau- yu, maski yu gat o i nogat pikinini. Box 1152, Port Moresby NCD Papua Niugini stopim mi long kisim ol entaitelmen o tim gut wanpela arapela long gutpela taim Pren, mipela i amamas long yu long SAVE LAIKIM: Pilai Gita, ridim Baible, mani bilong man bilong mi bikos ol i tok na long taim nogut inap dai i painim wan- sanap strong na yu laikim pasin jastis i mi no bin karim pikinini long em na pela. Mipela i bilip olsem as bilong marit kamap. Mipela i strongim yu long pretim mekim fani na stori wantaim ol poroman olsem, mi mas noken kisim ol entaitel- em long strongpela laik, luksave na God na i no man bikos man bai feilim yu men bilong em. rispek na maski yupela i ken stap gut tasol wantaim God, em bai nogat. Ritim NEM: Joel Kenis Amaekam Mi painim hat na bai mi mekim wantaim ol pikinini na tu, taim yupela i Buk bilong Matyu, Sapta 10 na Ves26-28. KRISMAS: 29 (man) wanem? nogat pikinini. I moabeta yu go lukim Opis bilong ADRES: Huon Gulf, Lae 411, P.O. Box 164 Lae Ol mani samting man bilong yu i lusim Kureta long kisim moa toktok na stiatok WIDOW IN DISTRESS taim em i dai i bilong yu na i moabeta yu long ol mani samting man bilong yu i dai ,Morobe Provins sekim bikos sapos samting ol tambu bi- na lusim. SAVE LAIKIM: Mekim fani, eksasais, pilai Pren long yu i wokim i no fea na i no stret. i God i ken givim yu gutpela stia na lilik, pilai ukulele, gita, singsing, skerim tok Mipela i sori long ritim stori bilong yu. moabeta yu sekim wantaim ol atoriti i strong wantaim narapela liklik, ritim baibel, komik, Mipela i luksave olsem em no gutpela save moa long dispela samting long Pren bilong yu, Laiplain long ol lain i stap klostu long yu i wokim ol helpim yu kisim ol entaitelmen mani. harim Radio Lait na Katolik FM, na painim wan- dispela samting long yu. Laik pasin we i Pren, i moabeta yu go long opis we man pela meri long maritim na stap oltaim. bin bungim na pasim yu na man bilong bilong yu i bin wok long em na tokim ol Laiplain yu i dai nau em wankain laik pasin ya i bin long wari yu gat long en. Long wankain Sapos yu gat wari, rait i kam long NEM: Anne Mary Yuwei opim dua long haus bilong yu. Mipela i taim, i moabeta yu go long Leba Dipat- Lifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD. KRISMAS: 21(meri) bilip olsem yu bin mekim gut long ol lain men long givim yu ol stiatok long dispela Telipon:3260011. Raitim trupela nem famili bilong man bilong yu taim em i stap samting. na etres bilong yu na bai mipela i ken ADRES: Pes Primary School, P.O. Box 36, laip. Mipela i sori olsem nau ol tambu bi- Pren, samting yu bungim em mipela i salim bekim long pas bilong yu. Bai Aitape, Sandaun Provins long yu i no inap mekim gut long yu luksave long en na plnati ol narapela mipela i no inap putim trupela nem bi- SAVE LAIKIM: Pilai soka, Volibol, mekim olsem yu bin mekim long ol. famili tu i bungim long en. Tasol yumi mas long yu long stori. pani, go Lotu, harim musik na watsim TV. Bikos yu no bin gat pikinini long man stretim gut ol dispela kain samting. bilong yu, ol tambu bilong yu i no wanbel Yumi luksave olsem sampela samting Laiplain long yu kisim ol entaitelmen mani bilong i save kamap taim ol lain yumi laikim i no laipstail Mas 1 - 7, 2012 Wantok P19 PNG LNG Projek papagraun i wetim mani yet Aja Alex Potabe i raitim em 3-pela yia nau. ples. Ileksen 2012 em i Agiru i tok O’Neill, Namah, Duma PNG LNG Projek em i wanpela klostu taim tasol. na Polye i stap long Ministerial bikpela ges projek long kantri, Yumi gat 1-pela moa Ikonomik Komiti (MEC) long tasol ol papagraun bilong ol mun bihain long Kokopo UBSA taim na ol inap long wan-wan projek eria i no kisim kantri i go insait save long olgeta samting bilong yet graun mani bilong ol aninit long ileksen na LNG, na noken giamanim ol papa- long agrimen. mipela les pinis graun. Dispela malti-bilian-kina ges pro- long wet moa. “Mi belhat long Tresara Don jek bai rausim ges long ol ges na Mipela laikim Polye bikos em i wok long gia- wel fil long Sauten Hailans na Hela O’Neill, Duma, manimLapun Georgeol pipel Telek bilong (MBE) mi. Em i bin Provins, na salim i kam long ri- Ploye Basil na stapbilong long Painim bipo Wok gavman ben tubilong So- faineri long Boera, klostu long (Belden) Namah marepairap na long sainim Wansol UBSA Pasifik agrimen Mosbi, we ol bai tanim dispela ges long kam givim longFestival. Kokopo. Hamaspela taim em i i go bek gen long wara na salim i mani bilong mipela tok em bai peim ol papagraun. go long Saina, Japan na Taiwan. bikos mipela wet “Ol Hela na Sauten Hailans pipel I gat 7-pela seaholda bilong isi inap pinis. i tingting long kantri bai kisim PNG LNG projek tasol, Esso “Gavman i senis bikpela benefit long dispela projek. Higlands Limited (EHL), wanpela tasol mipela ama- Ol i no bin askim mani pastaim long haus bisnis bilong Exxon Mobil, i mas olsem Duma i sainim agrimen. Nogat, gavman yet ronim dispela projek. EHL i ting ting WETIM MANI…Hides PDL 1 papagraun lida, Tom Kapo i askim Praim Minista Peter O’Neill na no senisim min- i bin tok long givim mani long long salim namba wan ges bilong Petrolium na Eneji Minista, William Duma long peim ol LNG mani long papagraun, taim ol arapela istry bilong en. Em rausim ges bilong ol. Nau gavman PNG i go long dispela tripela kantri i sindaun ausait long opis bilong Praim Minista Peter O’Neill long Morauta Haus las wik Fraide. i wanpela gavman i mas peim ol, na mi gat strongpela long yia 2014. Poto: Nicky Bernard minista husat i bilip olsem O’Neill bai stretim dis- Tasol ol papagraun husat i lukau- save gut tru long pela hevi bilong ol pipel bilong mitu- tim ol dispela ples we ges projek PNG LNG Projek pela hariap,” Agiru i tok. bai kamap, i no wanbel long bipo bikos em i bin stap Wankain taim, Polye i tok IDG gavman bilong Gren Sif Se Michael wantaim mipela mani em i no mani bilong givim nat- Somare na nau gavman bilong long namba wan ing long ol papagraun, tasol em i O’Neill bikos tupela gavman wan- de i kam inap nau mani bilong stretim ol rot, bris, skul, taim i no stretim ol papagraun wan- yet. Em tasol mas hausik na ol arapela sevis long ol taim ol mani bilong ol. kamaut na peim projek eria. Aninit long tupela agrimen ol pa- dispela mani bi- Aninit long UBSA agrimen, Polye pagraun, gavman na kampani i bin long mipela,” Kapo i tok gavman i bin wanbel long holim long Kokopo na long ol wan- i tok. givim K1.2 bilian insait long 10 yia wan projek eria, ol papagraun i nap N a r a p e l a long kirapim ol kain sevis long ol- long kisim sampela mani. Ol dis- biknem lida bilong geta projek eria. pela mani inap long kam aninit long Hela, Thomas Em i tok aninit long UBSA, Hides MoA fan, Bisnis Divelopmen Gren Gamu i tok ol PDL 1 bai kisim K20 milian, Kutubu (BDG) o sid kepitol, Infrastraksa Di- planti ol papagraun PDL 2 bai kisim K10m, Gobe PDL velopmen Gren (IDG), Ministerial i no bin skul na ting 3/4 -K8.2m, Sentral Moran PDL 5- Komitmen, na Hai Impek Projek ting bilong ol long K6m, Not Wes Moran PDL 6-K4m, fan. skelim gut ol samt- Saut Hides PDL 7-K15m, Angore Long Kokopo Ambrela Benefit ing em liklik tumas. PDL 8-K12m, Juha PDL 9-K11m, Sering Agrimen (UBSA) long Epril “Olsem na nogut LNG Paiplain K16.128m, na LNG 2008, na Laisens Beis Benefit Ser- ol i brukim ol loa Plen -K17.472m. ing Agrimen (LBBSA) long wan- na mekim ol ara- Polye i tok givimaut bilong dis- wan projek eria long Disemba pela samting. pela olgeta IDG mani i mas bi- 2009, pastaim Somare gavman i Nogut ol kukim hainim loa bilong wel na ges (Oil & bin tokaut long givim ol dispela Vulpindi Haus na Gas Act) na Pablik Fainens (Menis- mani long ol papagraun bilong Himuni Homogo bilong PDL 1 long bin bung long hap. Ol i bin singaut Morauta Haus. men) Act na UBSA agrimen wan- Juha, Hides, Angore, na Saut Is Hides i dai long Singapore haus sik strong long Petrolium na Enji Min- Nogut ol stpoim LNG Projek. Ol i no taim long larim ol lokol level Malanda long nupela Hela Provins, taim sik painim em long Mosbi taim ista, William Duma, Tresara Don bin skul na ting ting bilong ol i no gavman na provinsel gavman i na ol arapela projek eria long Ku- em i wetim LNG mani stap yet. Polye, na Nesenel Plening Minista, stap gut. Olsem na gavman i mas yusim gut long mekim wok stret, na tubu, Moro na Gobe long Sauten Siaman bilong Hides 4 PDL 7, Sam Basil long rausim dispela peim ol hariap. Nau ol i no pret long i no long givim nating long ol papa- Hailans Provins. Eric Ayule i bin dai taim em i no bin mani long Vulupindi Haus na peim ol polisman na ol i blokim ol rot na graun long yusim nating nating long Bihain long ol i bin sainim dispela kisim mani bilong ol pipel bilong en. ol hariap. kam nau. Ol i laik dai long ges bi- dring bia, pilai pokis na maritim tupela agrimen, EHL em i bin sta- Sampela moa long ol papagraun “Mipela i stap long ples tudak. long ol,” Gamu i tok. planti meri. tim ol projek wok long mekim dis- tu i bin dai taim ol bin wet i stap Mipela no save bilong wanem as Em i tok Duma, Polye, Basil, Tasol ol papagraun i wet stap yet pela bikpela ges bisnis, we em bai long Mosbi long kisim dispela mani, stret gavman i holim dispela mani O’Neill na Namah ol i gat ples bi- long Mosbi long kisim ol dispela mekim bikpela bilian dola winmani. tasol gavman i no pret o sore long stap yet, na mipela wet i kam inap long ol, we ol papa, mama, brata, mani. Ol i save wet planti taim long Tasol gavman i bin bagarapim ol luksave long ol dispela papagraun, tripela yia olgeta. Mipela i no gia- susa, gaden kaikai, bus, graun na Vulupindi Haus na las taim tasol papagraun bikos em i no bin givim husat planti bilong ol i turangu na ol man papagraun. Mipela tru tru pa- wara, na ol arapela samting i stap klostu ol i mekim nambaut nambaut o peim-aut ol mani bilong ol, we i save stap long ples. pagraun bilong LNG Projek stret i long ples bilong ol. long dispela namba wan haus bi- agrimen i tok long peim ol long Long taim yet ol i wok long stap kam stap long opis bilong praim Wankain olsem tasol, Gamu i tok long gavman we dipatmen bilong rausim ges i stap long ples bilong isi na bihainim loa long larim gav- minista nau na singaut strong long dispela LNG Projek bai bagarapim Nesenel Plening na Fainens na ol. man i luksave long ol na ama- gavman bilong O’Neill long peim- ol gaden kaikai, bus, wara, graun, Tresari i stap long en. Ol papagraun bilong ol projek masim ol wantaim mani, we ol inap aut dispela mani,”Sif Tom Kapo, na ol animol. Olsem na dispela Nau ol i tok ol bai slip kirap wan- eria insait long Hela i wetim dispela long kisim aninit long agrimen, tasol papagraun lida bilong Hides PDL 1 mani bilong gavman bai stretim ol taim Praim Minista long opis bilong mani long yia 2009 i kam inap nau. gavman i no bisi long givim dispela i tok. pipel long ol dispela kain bagarap en long Morauta Haus sapos gav- Planti ol papagraun i lusim ples na mani hariap. Kapo i tok gavman i tokim ol long dispela projek bai kamapim long ol man i no mekim wanpela gutpela kam kisim dispela mani long Mosbi Las wik Fraide, ol papagraun i stap isi, na ol i bin stap isi long bi- wan-wan projek eria. toktok bikos nesenel ileksen laik na tripela yia i go pinis, tasol ol i no bin bung na wokabaut i go long hainim loa na larim stretpela pasin Gavana bilong Sauten Hailans, kamap klostu taim na ol les long kisim dispela mani yet. Morauta Haus long askim Praim i kamap, tasol nau gavman i wok Anderson Agiru i singaut strong westim taim na liklik mani bilong ol Sampela ol papagraun i dai pinis Minista Peter O’Neill long rausim long giamanim ol na ol i hat long long O’Neill, Duma na Polye long yet, long wet long Mosbi long kisim taim ol i wetim mani stap. Ol dispela mani na givim long ol. bilip long gavman. peim-aut dispela mani bilong ol pa- dispela mani. biknem papagraun olsem Sif Planti moa long 500 manmeri “Mipela i hat long stap isi bikos pagraun hariap na larim ol i go long Wantok Mas 1 -7 , 2012 P20 bisnis PNG LNG Projek kisim bikpela

masinAja Alex Potabe i raitim projek bilong sait. refaineri Ol wokman i bin lukluk na WANPELA bikpela hevi samt- tingting gut tru taim ol i bin ing nau i stap long PNG LNG karim i kam dispela hevi na Plen Sait long Boera em, namba wan LNG refaineri wanpela bikpela masin bi- masin i kam long solwara na rot long LNG refaineri. i go long LNG plent. Dispel masin em i longpela, Taim ol wokman i stap long bikpela na hevi stret. Taim em i Motukea na karim i go dispela bin kam insait long kantri, em i hevi masin long plen sait, nara- bin pulim ai bilong planti ol pela masin bilong karim dispela manmeri husat i no bin lukim i bin ron long 5-kilomita long dispela kain samting bipo. wan-wan awa, na ol sampela Nem bilong dispela masin kar na manmeri i bin wet i stap. em Amine Absoba (Amine Ab- Dispela Amine Absoba i save sorber), na hevi bilong en i mekim bikpela wok long makim 546 tan. kamapim LNG. Em i save Wanpela bikpela masin ol i rausim ol ges nogut ol i kolim kolim kren i bin apim dispela kabon-daioksait (Carbon Diox- amine absoba i kam ausait ide) long Frant En Enjinarin na long sip long Motukea Ailan Disain (FEED) bihain long ol i arere long Mosbi. mekim ges i go kol na tanim i Ol i bin karim dispela amine go long wara. absoba i kam along sip long Korea, na wanpela masin, we i AMINE ABSOBA…Ol wokman bilong Esso Highlands Ltd i bin wokbung long kisim i kam in- gat 192 wil o taia i bin kisim dis- sait long kantri dispela bikpela 546-tan Amine Absoba. pela absoba i go gut tru long bisnisnius Mas 1 - 7, 2012 Wantok P21 Liklik Bisnis...

Nicky Bernard i raitim dispela ol 500 koka kola save salim gut. katen bilong em. Em baim “Mi save lukim, sapos ol skon long bekari long PNG med dring bilong mi i MAMA Sala Kandeo em Waigani na putim wantaim planti, mi save haitim ol singel mama.Man bilong ol dring bilong em. ovasis dring na salim bi- em i lusim em wantaim Sala save baim wanpela long yumi PNG pastaim” Salim sofdring tripela pikinini na ol save katen koka kola dring ol Sala i tok.’ stap long Morata namba 3 wokim long Papau Niugini Sala bilong liklik ples insait long Mosbi siti. long K55 ken, K68 long Silim long Wabag, tasol em Sala i statim liklik bisnis 500 mil na ol ovasis dring kam stap long Mosbi long- bilong em tripela yia nau em save baim K32 long pela taim nau. Em i save bihain long pikinini meri bi- wanpela katen. kirap long bikpela moning long em i givim em hap 500 Mama Sala i tok, ol ova- long stretim ol samting bi- na jus long koka kola katen na em stat sis dring bilong em i save long em bilong maket. long salim. pinis hariap long wanem Long 6kilok em sindaun Dispela i mekim mama em save salim long K2 pinis long liklik maket bi- Sala i gat bikpela tingting tasol. Papau Niugini dring long em long Renbo na long salim sampela samt- em prais i save antap liklik salim ol kaikai na dring bi- helpim famili ing gen long go wantaim na sampela taim em no long em. Fokas kep na sait bek stailim planti yangpela Nicky Bernard i raitim Fokas kep tu olsem em i isi long yu putim long het bi- long yu, na yu ken taim go PLANTI ol yangpela man- beksait na fran tu. Dispela meri long rot long Mosbi, na kep ol yangpela bilong nau sampela ol bikpela taun,i save laikim tru. wok long stailim ol yet wan- Planti long ol mama husat taim ol fokas kep na sait i save salim ol dispela kep bek. na sait bek i save kisim gut Ol dispela fokas kep na mani long en. Nau long ol sait bek i kam planti tru nau. liklik maket long sait bilong Sampela ol binis haus tu i rot, dispela tupela samting wok long kamapim ol sait save pulim ai bilong ol man- bek bilong ol yet long make- meri. tim kampani bilong ol. Planti ol sumatin save Kumdi Jack em Planti bilong ol sumatin laikim sait bek long wanem wanpela meri husat long ol bikpela skul i no i gat sampela ol piksa bi- save stail ol yang- moa karim solda bek, tasol long ples bilong ol o liklik pela wantaim ol ol i karim ol dispela sait bek toktok we ol save raitim maket bilong em i moa isi long karim long save pulim ai bilong ol. olsem Fokas kep Poto wanem, i gat rop we yu ken na Sait bek. Olsem planti ol yangpela yu Nicky Bernard. hagamapim long sait bilong lukim bai ol karim dispela yu. sait bek. P22 Wantok Mas 1 - 7, 2012 ramunius

Rihabilitesen long KBK rot wantaim ‘vetiva gras’ GUTPELA rihabilite- eria long ol yia i kam. liklik em long ol sinek sen program o wok Envairomen Riha- na ol palai taim mipela bilong stretim gut biliten Progrem long wok long kisim ol gras graun i wok long Ramu NiCo em Gav- long planim.” Andrew i kamap long dispela man i tok-orait long en tok. 9-kilomita rot stat insait long En- Tasol Ramu NiCo i long Kurumbukari vairomen Plen. Dis- luksave long sefti bi- (KBK) main i go pela plen i lukluk i go long ol na i givim ol daun olsem long insait long wanem bi- PPE (Pesenal Protek- Banu. long stretim ol eria we tiv Ikwipmen) we ol i Dispela 9-kilomita wok i kamap long en ken yusim long ban- rot em Ramu NiCo, long taim bilong wok isim ol egens wanem divelopa bilong konstraksen bilong rot kain ol birua. Ol dis- bikpela bilien Kina na tu wanem eria bi- pela samting em ol nikel/kobalt projek in- long maunten rot i sefit su, ol helmet na sait long Kurumbukari karim na ol arapela rot ol rein-kot. (KBK) maunten eria we divelopmen i Wok long nau yet long Usino-Bundi dis- kamap long en na i Iukluk long ol rot na ol trik long Madang seif tumas . eria we divelopmen i provins i wokim senisim na ol maun- kamap. Ol HSE wok lain i ten eria we rot i Dispela rot i lukim planim ol dispela ‘ve- kamap long go long kampani i katim sait tiva gras’ long ol eria KBK Main. As tingting sait bilong ol maunten we ol i lukim olsem bilong rihabilitesen wantaim ol bikpela graun bai us nabaut i long dispela ol eria masin bilong wok stat bruk bihainim rot stat em long kontrolim ol long arere long Ramu long KBK Main i go graun long noken Andrew Yoga poinim gras ol I bin plainim arere long rot. Riva na mekim rot bi- daun olsem long bruk. hainim maunten i go Banu. Ramu NiCo i baim Ol local lain olgeta antap long Ol i plainim vetiva dispela ol vetiva gras HSE Dipatmen KBK. KBK em ples we gras long dispela ol long Nesenel i kisim long kampani i kisim nikel eria we rihabilitesen Agrikalsa Risets Insti- wokim wok graun long en. Dis- wok i kamap bikos ve- tiut (NARI) long pela 9-kilomita rot i tiva gras i gat long- Aiyura, Isten Hailans long planim bringim sevis tu long pela ruts bilong en na provins. vetiva gras. ol lokal pipel, husat tu dispela gras i save Ol narapela main long bipo i no save karamapim bikpela insait long PNG tu i ron long kar I go eria taim em i gro wok long yusim vetiva antap long ples bilong bikpela na dispela bai gras long planim long ol long maunten. Moa stopim graun long stopim graun long long en tu dispela rot i bruk bruk long ol eria bruk bruk na tu insait bringim helt sevis, we ol i I katim maun- long wok rihabilitesen edukesen, na ol bisnis ten na mekim rot long bilong ol. Ol i bilip long long ol lokal pipel in- en. vetiva gras bikos em i sait long dispela Dickson Yoga, En- gat longpela ruts bi- maunten eria bilong vairomen teknisen KBK. wantaim Ramu NiCo long en na i save Dispela wok riha- long KBK Main eria i holim strong graun na bilitesen i lukim ol wok go pas long lukautim graun i no save bruk lain bilong Helt, Sefti 6-pela lokal man long long ol eria ol i planim na Envairomen (HSE) karimaut wok bilong long en. i planim wanpela kain planim ol vetiva gras. Wanpela main we i gras ol i kolim ‘vetiva Ol i mekim dispela yusim vetiva gras em gras’ long holim wok insait long 8-pela long Kainantu main strong graun na graun wik bilong rihabilite- long Bilimoia insait bai noken bruk na sen program. Ol dis- long Isten Hailans pundaun bagarapim pela lokal man ol i provins. rot na ples. kisim olsem kesual “Wok bilong planim Dispela rihabilite- wok lain em: Michael vetiva gras na pasin sen progrem wok i bin John, Kelvin Tuma, long yusim ol lokal stat long mun Janueri Kurame John, Andrew lain i go wantaim 2012 na i bin ron inap Yoa, Yama John na bikpela het-tok o long 8-pela wik olgeta Luke Ambo. Ol dis- motto bilong Ramu olsem hap wok bilong pela lain em ol lokal NiCo em long “Wan- Operesens En- lain bilong Kurum- pela Ramu NiCo, vairomen Menesmen bukari SML eria. Wanpela Komyuniti”. Plen (OEMP) long sait Andrew Yoga, wan- long kontrolim graun pela kesual wokman, Dispela wok long bruk na kontrol plen husat i makim ol ara- yusim ol lokal pipel na wanem ol wok long pela i tok olsem: em bringim gutpela sait long rihabilitesen “Mipela i amamas veliu long sait bilong sab plen. long givim taim bilong ol lokal pipel we ol i Dispela rihabilite- mipela long mekim ken wok strong na tu sen i karamapim tu ol dispela rihabilitesen luksave olsem dispela post-maining eria wok, divelopmen bai i stap bikos wok maining bai “Tasol wanpela yet long ples bilong ol Vetiva gras we i grow pinis long KBK mine ples. kamap long dispela ol samting mipela i pret long bihain taim.

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: InsaitRamu long moa longNiCo tupela yia, Ramuredi NiCo ilong sanapim pinis givim malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.  Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,  ‘Wanpela Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi- Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis  long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela Ramu NiCo, main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin  Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi Wanpela o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no  Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta long 135 kilomita slari paiplain) Komyuniti’ ruralindastri Mas 1 - 7, 2012 Wantok P23 Mobail benking bilong Dijisel

baiOl pipel insait long ol helpim rurel eria gut ol rurel pipelmoa. bilong kantri nau inap long Pipel long ol rurel eria na ol mekim Mobail Benking, na tok ples longwe long ol taun i ken tenkyu i go long Benk bilong baim ol mobail fon kredit o yunit, PNG (BPNG) na Dijisel salim mani i go long wanem Fainensel Sevis (DFS) Limitet. akaun, peim ol bil, na putim na Long dispela wik, Benk bilong rausim mani long benk o long ol PNG i bin prisenin namba wan ejen. Mobail Benking laisens i go long Mista Popoitai i tok BPNG i luk- DFS Limitiet. save long tripela kain mobail Deputi Gavana bilong BPNG, peimen sevis olsem, SMS benk- Benny Popoitai , i tok bihainim ing bilong BSP benk yet, na Ne- driman bilong kantri na Visin senwaid Maikrobenk’s Mikes 2050 we kantri i laik kamapim mobail mani sevis ol i traim long welt o pipel i mas sea long ol Wes Nu Briten. risos bilong kantri na kamapim Namba tu em dispela we gut laip na sindaun bilong ol, n a mobail netwok operetta (MNO) daunim turangu pasin, BPNG i luksave olsem kisim ol fainensel olsem Dijisel i givim. Aninit long sevis i go long planti hap bilong dispela, ol i save trensferim ilek- kantri bai strongim na pulim tingt- tronik mani long ilektronik wallet ing bilong pipel long ol rurel eria o paus, na bekim ap wantaim tru long divelopim ol wok long fomol tru mani long tras akaun wantaim na infomol bisnis. laisens benk. Namba tri em Pos “Long dispela rot, kisim benk- PNG i save mekim wantaim ing sevis i go long moa ples na Mobail Salim Mani Kwik (SMK) pipel husat bai yusim ilektronik na sevis. mobail teknoloji, na givim Sif Eksekyutiv Opisa bilong Di- fainensel skul bai strongim pipel jisel, John Mangos, taim em i tok long mekim gutpela seving, in- tenkyu long BPNG long luksave vesmen na serim ol benefit na long wok we Dijisel i wokim, i tok ikonomi bai groa,” Mista Popoitai Dijisel i ken kisim ben king sevis i tok. EM ORAIT PINIS…Deputi Gavana bilong Sentral Benk (BPNG), Benny Popoitai (L) i givim setifiket bilong tok orait na Mista Popitai i tok ekspiriens ronim Mobail Mani Sevis long Digicel Sif Eksekyutiv Opisa (CEO), John Mangos. Poto: Nicky Bernard. bilong em i go aut long ol rurel long ol narapela kantri i soim eria. Dispela, em i tok, moa pipel olsem mobail benking i kamapim i ken sevim mani bilong ol long “Ol lain i yusim Dijisel i ken go bilong nupela teknoloji i samting long PNG, tasol em i min ol nupela senis long rot ol i wokim benk. long ol akaun bilong ol long kamapim long go kisim i kam olsem kisim moa fainensel sevis , benking long en long wanem, em Long rejista, ol kastoma i ken mobail o tanim kes i go long ilek- moa pipel long wokim benking yusim mobail fon, i go long pipel. i opim narapela rot long pipel dailim *888# na presim sens o tronik mani na yusim mobail fon samting long dispela kantri,” Em i tok aninit long dispela husat i no save wokim benking salim o kolim selmani outsos kol bilong ol long salim na kisim mani Mista Popoitai i tok. sevis, pipel i ken sekim ol benk nau i I ken kisim besik fainensel long en. Dispela em i sans long Em i tok tru, mobail benking na akaun balens, toksave long salim senta we yu no inap peim, em sevis. PNG long kisim samting we senis mobail peimen sevis em i nupela na kisim mani na ol narapela 1688.

OL gaden kaikai i wok Gaden kaikai i ken long kam planti nau long ol bikpela taun in- bilasim maket... sait long kantri. Sam- pela long ol dispela kaikai bai prais i go antap long wanem, sampela taim ol dispela gaden kaikai save kam long longpela rot. Ol gutpela kaukau na poteto i save kam stret long Hailans bilong Papau Niugini. Na taim ol kam long ol nambis taun dispela rot ol bi- hain i no klostu. Olsem na prais long nambis i save antap liklik long as ples bilong ol stret. Lukim ol dispela nais- pela gaden kaikai, ol save kamapim gutpela kala long ol maket long sampela hap insait long ol bikpela taun. P24 Wantok Mas 1 - 7, 2012 olspotpoto

STRETIM LEK: Billy Torea i stap insait long wanpela trening long mun i go pinis long Ragbi Yunion akademi long Nu Silan. POTO: Digicel. SANAP: Bipo Inglen Kriket pilaia, Ceraint Jones i pilai wantaim ol mangi lng Hanuabada long NCD taim em i kam daun long PNG las wik. Jones bai pilai kriket wantaim PNG tim nau. POTO: Chris Hyde/Getty Images)

WANTOK: Ol PNG manmeri husat i save stap long Tauanga long Nu Silan, i bin bung na amamas wan- taim PNG nambis volibol tim bilong PNG taim ol i go pilai long hap las wik. POTO: PNGVF.

PAITIM: Ol sumatin long Milen Be traim save bilong ol long Kriket taim BSP na Cricket PNG i opim skul progrem bilong ol HOLIM EM: Ol mangi pilai ragbi wantaim wanpela Coca Cola botol long Mosbi bipo long long hap long Febuari 15. POTO: CPNG. wanpela bikpela gem long Febuari 19. POTO: Andrew Molen.

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD. spotlaipstail Mas 1 - 7, 2012 Wantok P25

KARAMAP: Ol paitman i save werim dispela karamp long han bilong ol long ol semi kontek tonamen.

TROMOI LEK: Wanpela karate man i soim wanpela kik bilong ol.

Gem Bilong Yu

wantaim ANDREW MOLEN Strongpela long olgeta KARATE em i wanpela biknem masol strongpela Karate long olgeta arapela strong tru na ol i save kolim ol “Kumite.” no save werim wanpela karamap long ats we planti manmeri save long en. Karate. Kumite em pait we i save kamap namel bodi bilong ol. Em i wanpela masol ats we i kam aut Olgeta tonamen bilong Kyokushin long tupela karate sumatin bihain long long Siapan (Japan) na i gat nem long Karate em ful kontek tasol, dispela i min trening o insait long tonamen. Karate long PNG ol strongpela stail bilong en long pait na olsem ol paitmanmeri insait long ol Long hap ol i save soim ol save na Karate i strong long PNG, na i stap trening. tonamen bilong ol i no save werim wan- strong bilong ol we ol i lainim long tren- aninit long PNG Karate Federation. I gat planti kain Karate i stap, wanwan pela karamap long bodi bilong ol taim ol ing bilong ol. I gat planti ol karate skul i stap long bilong ol i gat stail bilong ol yet tasol i pait. PNG olsem Kyokushin, Goju, Shotokan astingting bilong olgeta i wankain. Loa na stail bilong pait na planti arapela. Dispela astingting em long skulim ol Histri bilong gem Wanwan tonamen i gat stail bilong ol Laspela taim Karate makim kantri long sumatin bilong ol long gutpela pasin, Karate i stat long Okinawa ailan long long pait. wanpela intanesenel tonamen em long long harim tok, long yusim ol save na Siapan. Long ol semi kontek tonamen, ol pait- 2011 Pasifik Gems long Nu Kaledonia strong bilong ol long Karate long lukau- Ol i bungim ol bipo stail bilong ol long manmeri save werim karampa long han, we ol i winim wanpela gol medol long tim ol yet na ol arapela na tu long yusim pait na bungim wantaim sampela stail lek na het bilong ol tasol ol i no inap kik divisen bilong ol meri. gut insait long ol wanem kain wok na bilong pait i kam long Saina (China). o tromoi han long sampela hap bilong I gat planti ol biknem spots man bilong spots ol i stap insait long en. Dispela em i as bilong nem “Karate” we bodi olsem long lek, het o bel bilong Karate i kamap long PNG pinis olsem Tasol karate i no wanpela masol ats i min olsem “Chinese Hands” o “han bi- narapela. Walter Schnaubelt, Bernard Soari, Silas tasol, em i wanpela bikpela sapot tu long Saina.” Sampela semi kontek loa i save tok Piskaut, Gabbie Yura na planti arapela. long Siapan, Amerika na long Yurop. Bihain ol i senisim as bilong dispela orait long werim karamap long lek tasol. Em i wanpela spot bilong pait olsem kik- I gat planti kain ol karate tonamen i nem i go long “Empty Hand” o han nat- Long ful kontek tonamen, olsem long boksing na taekwando we PNG ken i save kamap, sampela i save putim ing. Kyokushin Karate, yu ken kikim na kamap gut long en tu. karamap long han, lek na het na pait na Karate i no go insait long Olimpik Gems paitim birua bilong yu long bodi na lek Ol Karate skul tu i mas i gat gutpela sampela i save senisim o loa bilong pait yet tasol em i wanpela bikpela spots in- bilong em tasol i no long het, na i no ples bilong trening olsem wanpela bai ol pilaia i noken bagarapim ol yet., sait long masol ats. long taim em i pundaun o i givim baksait bikpela haus we ol i ken stap insait na Tasol i gat wanpela karate ol i kolim Ol ful kontek tonamen bilong Karate we long yu. trening tasol dispela tu in o isi long Kyokushin Karate, we i gat nem olsem i save kamap long Siapan bipo, i save Insait long dispela loa tu, ol paitman i planti bilong ol long painim.

LUKAUT: Tupela meri pait insait long wanpela semi kontek tonamen. Ol i putim karamap bilong lek na han. PAIT: Tupela paitman i mekim save insait long wanpela ful kontek kumite. P26 Wantok Mas 1 - 7, 2012 nrlnius London makim 150 de moa

Rings

WANPELA bot i karim mak bilong Olimpik Gems na i ron aninit long bris long London long Tunde dispela wik olsem hap bilong London long amamasim 150 de moa bipo long ol pilai kamap long hap. Olimpik Gems bai kamap long London dispela yia na ol kantri wok redim ol tim bilong ol long go long dispela bikpela pilai.

ManlyNRL resis bai stat long tete no nait Tasol wari wanpela mun long bihain redi bilong Hasler Toovey na i bilip ol i na ol sempion bilong 2011, long em i kisim ol igo winim gren ken win gen olsem ol i mekim Manly Sea Eagles i tok, ol i no fainol long 2011, em i lusim ol long 2011 sisen. wari long olpela kosa, Des bihain long sampela kros na bel- “Wok redi na trening bilong Hasler moa. hevi wantaim bod bilong klap. mipela i strong moa nau. Faiv eit bilong Manly, Kieran Pri sisen bilong ol Sea Eagles “Olgeta man i ai op long pilai Foran, i tok ol i no wari moa long i no ron gut tumas dispela yia na mipela i wankain tim tasol Hasler na trening bilong ol tu i bihain long ol kisim bikpela lus olsem long las yia,” Foran i tok. go strong moa aninit long long ol Cronulla Sharks na tu Manly bai pilaim ol Warriors nupela kosa, Geoff Toovey. Leeds Rhinos long wol klap long dispela Sande na ol i gat Hasler i bin stap wantaim salens. tingting long statim sisen wan- Manly 27 yia olgeta olsem pilaia Tasol Foran i tok ol pilaia i taim win agensim tim ol i daunim na bihain kosa. amamas long trening na ol wok long gren fainol las yia.

ORAIT: Lek bilong Inglis i orait na em bai pilai long Mande nait.

PLANTIInglis ting Greg Inglis skru bai bilong fut bilong em pilaiem bilong Mande nait na bai no inap pilai inap long All Stars gem bilong i salim Dyllan Farrell i go long raun tri tasol ol i ol long stat bilong long fulbek na Nathan kirap nogut long harim Febuari tasol lek bilong Meritt long wing. olsem em bai stap insait em i orait hariap tru na Planti ting Meritt bai long Souths tim long em i redi long pilai gen. stat long namba wan pilai agensim Sydney Nupela kosa bilong jesi tasol Maguire i tok Roosters long Mande Souths, Michael Farrell i pilai gut long wik i kam. Maguire i putim Inglis hap long pri-sisen olsem TRAI: Manly bilip ol i ken win gen. Inglis i bin bagarapim insait long skwat bilong na em bai stat long hap. spotnius Mas 1 - 7, 2012 Wantok P27

Andrew Molen i raitim Na wantaim narapela gut- Wok plen bilong 2015 pela yia bilong ol insait long NSL dispela sisen, i luk olsem Grasruts i go long Gol HekariHUSAT bai stopim Hekari ol arapela tim bai painim hat tasol EM i bin luk olsem i nogat inap taim bilong ol wok- United FC? long daunim ol insait long manmeri bilong PNG Spots Faundesen long wok- Long NSL, ol i go pas wan- fainol. bung na kamapim wanpela wok plen bilong 2015 taim 40 poin, dispela i 13 poin Olgeta samting i luk gut Grasruts i go long gol progrem, tasol wanpela tren- moa long Eastern Stars, husat long Hekari na i gat bikpela ing woksop we i ron wanpela wik, i bin inap long ol i stap long namba tu ples bilip olsem ol i ken winim NSL helpim ol long redi long namba 15 Pasifik Gems long wantaim 27 poin. gen na go insait long O’lig 2015. Na long O’lig resis, Hekari resis wanpela moa sisen. Long sait bilong olgeta wok redi tru, yumi stap tu- stap long namba tu ples insait Long O’lig gem bilong ol pela yia bihain long ol wok redi bilong yumi long long Grup B resis wantaim 7 long Febuari 18, ol i givim Am- Pasifik Gems. poin. icale 2-0 long Mosbi na las wik Ol wok redi nap kamap bihain tasol long yumi Auckland City FC bilong Nu ol i mekim save long Tukoko winim tok orait tasol dispela i no kamap. Silan i go pas wantaim 12 University FC bilong Lae, 5-0. Na long wanem as tru, yumi no save. poins na namba tri ples i stap Dispela wiken, raun 18, bai Sampela i sutim tok long PNG Spots Faundesen long Amicale FC bilong Vanu- Hekari stap long malolo na i (PNGSF) na PNG Spots Federesen na Olimpik atu wantaim 4-pela poin. nogat tok olsem ol bai winim Komiti (PNGSFOC) na sampela i sutim tok long Ne- I gat 4-pela moa raun i stap maina primisip taitol gen. senel Gavman long ol i no givim mani bilong dispela long NSL tasol i no luk olsem Long raun 19 bai ol i ol wok hariap. ol arapela tim bai nap long bungim Eastern Stars gen, Wanem as tru long dispela em yumi no save tasol stopim o kam klostu long raun 20 bai ol i kisim Besta wok bilong PNGSF i mas kamap. Hekari, husat ol i kisim inap PNG United na long laspela Dispela bai opim rot bilong olgeta arapela wok redi poin pinis long go insait long raun bai ol i skelim Petro na nogat samting i mas pasim. fainol gen. Souths. Taim i sot pinis tasol PNGSF i mas go het yet long lukim olsem dispela plen i mas kamap bai em i ken opim rot bilong ol arapela wok redi long kirap. Poins leda bilong NSL nau i stap olsem; I gat tupela bikpela eria bilong wok redi, wanpela em infrastraksa o ol bilding, pilai graun na ol arapela Hekari United 40 samting olsem. Eastern Stars 27 Na narapela wok redi em wok bilong redim ol pilaia Besta PNGFA United 25 na ofisol bilong dispela gem. Gigira Laitepo Central 19 Dispela em i bikpela samting tru, na wok bilong em MMJV Bulolo United 13 i stap long han bilong PNGSF na PNGSFOC. NBS Tukoko 11 Wok bilong dispela tupela ogenaisesen i no Petro Souths 10 wankain tasol astingting bilong ol em i wankain, dis- pela em long helpim olgeta manmeri. O’Lig poins leda i stap olsem: Insait long dispela wanpela wik woksop, PNGSF i bungim olgeta spots opisa bilong Kokopo, Goroka, Grup B P Poin Lae na Mosbi long March Girls risot long Sentrol Auckland City FC 4 12 provins. Hekari United FC 47 Long hap, ol i lukluk long sampela ol bikpela samt- Amicale FC 44 STRONG TUMAS: Eric Komeng bilong Hekari traim strong ing insait long spots na ol wok redi bilong ol. Koloale FC 40 long pasim birua bilong em bilong Amicale long O’ lig gem Namba wan samting tru ol i toktok long en em wok bilong ol long Mosbi long Febuari 18. POTO: Andrew Molen. bilong luksave long ol gutpela pilaia na helpim long trenim na divelopim ol. Bihain long dispela, ol i toktok long pasin bilong wokbung na helpim narapela. Narapela bikpela samting ol i toktok long en tu em PNG redim ol spot bilong 2015 wok bilong lukim na skelim ol hevi na ol samting we Andrew Molen i raitim hoki, Judo, Karate, lon bols, piksa na wanpela tasol bai long Pasifik tasol em i taim tu i kamap gut. netbol, pawalifting, ragbi lig win. bilong soim ol pasin na kalsa Ol pilai graun na ples bilong trening na i stap long 7’s, ragbi 7’s, seling, shuting, Long win, dispela piksa i bilong PNG long ol,” Waiwai ol toktok bilong ol tu. PAPUA Niugini 2015 Gems snuka, sofbol, skwas, sefing, mas soim tru astingting na tok. Ogenaising Komiti (GOC) Wok bilong painim na luksave long ol gutpela pilaia Taekwando, tas ragbi na trai- spirit bilong Pasifik Gems na Em i tok GOC i laikim ol na trening ol, bai stap nau olsem bikpela wok bilong long las wik i tokaut long ol etlon. Mosbi siti we gem bai kamap manmeri gutpela manmeri spots we bai kamap long ol wokmanmeri bilong Nesenel Spots Institut (NSI). Long wankain taim, GOC, i long en. husat i ken wok olsem ol vol- Ol bai go pas long ronim dispela progrem we bai 2015 Pasifik Gems long opim tu wanpela resis bilong Logo o mak bilong Pasifik untia long taim bilong gem. Mosbi. makim ol mangi namel long 12 na 17 krismas. ol manmeri long traim na Gems kaunsil na piksa bilong I gat 9-pela eria we ol i Wanwan Nesenel Federesen bilong wanwan spots 12-pela spot em ol i makim kamapim wanpela logo o solwara we i makim tripela laikim ol voluntia long en, dis- stret long kamap na i gat bai wokbung wantaim NSI long dispela progrem. piksa we bai makim dispela rijen insait long Pasifik, pela em: spots menesmen, NSI bai givim wane mol yangpela pilaia ol i painim, narapela 24 spot we ol bai gems. Melanesia, Maikronesia na revenyu, maketing na komyu- lukluk tu long putim. i go long ol nesenel federesen long trenim na di- Dispela logo resis em i op Polinesia. nikesen, sekyuriti, gems sapot velopim long redi long 2015 gems. Dispela 12-pela em ol long olgeta manmeri na ol i Siaman bilong GOC, Emma sevis, ol seremoni na kalsarel “Compulsory sports” na nara- Tasol yumi mas tingim tu ol ofisol husat ol i mas givim aut 10, 000 entri fom bi- Waiwai, tok Pasifik Gems em bung, teknoloji na system, redi long stap insait long 2015 Gems. pela 24 em ol “optional long dispela kompetisen i go i bikpela bung bilong olgeta humen risos na komesol sports”. Ol pilaia bai resis tasol ol ofisol bai go pas long aut pinis long ol skul insait Pasifik Kantri na i mas i gat ol sevis. ronim gem. Ol Compulsory spots em: long NCD. gutpela manmeri bilong wok Waiwai tok Pasifik Gems em etletiks. Basketbol, soka, Ol Nesenel na Rijinel progrem menesa bai go pas Ol i opim tu progrem bilong husat i gat gutpela save na i bikpela bung tru na kain samt- long wok bilong skulim na divelopim save na wok bi- golp, ragbi 7’s, swiming, tebol kisim ol voluntia o ol manmeri pasin long helpim wantaim ol ing olsem i save kisim planti yia tenis, tenis, Va’a, nambis voli- long ol ofisol. husat i laik givim han long wok na arapela samting i na mun long redim. Dispela wok tu bai gat wokbung bilong ol wanwan bol, indo volibol na weitlifting. mekim ol wok long taim bilong kamap gut long taim bilong Em i singaut long olgeta Na ol “Optional Sports” em: nesenel federesen. gems. gem. manmeri mas wokbung wan- Ol Nesenel Federesen bai givim ol nupela kwali- asri, besbol, biliad, bodi bild- Wanpela grup bai kamap “Em i taim bilong soim ol taim nau long pinis olgeta wok ing, boksing, kriket, soka, fikesen we ol ofisol bilong ol i mas kisim o gat na long skelim olgeta logo o namba wan spotsmanmeri bi- redi hariap, bipo long yia 2015. PNGSF bai painim ol ples na risos bilong ol long kisim trening o wok bilong bungim dispela ol kwali- fikesen. PNGSF yet i no inap long mekim ol dispela samt- Mangi PNG redi long makim kantri... ing. Em i mas kisim wokbung na helpim bilong olgeta i kam long bek pes.. namba wan trening bilong long laip stori bilong em long nau long Canberra, Aus- stekholda na patna bilong en. em wantaim ol wanpilai bi- PNG. tralia, we ol bai trening na tu Ol dispela stekholda na patna em nesenel na tim long Fraide avinun na long em long PNG Barra- Em i amamas long PNG pilai wanpela gem wantaim provinsol Gavman, Edukesen Dipatmen, Helt, ol lukim ol gem bilong Mosbi mundis tim. amamas tasol long kisim em Invitational ACT sait long NGO na kopret sekta. long Sarere. Raun bilong Jones i kisim i go insait long tim na i redi hap. Wokbung em i astingting bilong dispela kain wok. Jones i go tu long ol skul em i go long bikpela bung tasol long pilai strong long Bihain bai ol i kam bek PNGSF tu i mas wokhat long kamap dispela gut- kriket klinik bilong ol sumatin bilong CPNG long las wik dispela T20 wol kap kwali- long wanpela wik trening pela wokbung wantaim ol dispela stekholda na lukim long Bavaroko praimeri skul Sarere we em i toktok long faia long Dubai. long Mosbi gen bipo ol i go tu olsem em i kamap na ron gut. nap les Hanuabada. tingting na laik bilong em Geraint i stap wantaim ol- long Dubai long Mas 9 long Olgeta wok bilong ol i mas kamap wantaim dispela Em i stap insait tu long long pilai bilong PNG na tu geta memba bilong PNG tim pilai. kain wokbung. Isu 1958 Wan wik: Fonde, Mas 1 - 7, 2012.

Andrew Molen i raitim Mama i bin karim Jones long Kundiawa, Simbu Provins, bipo ol i go long Australia we em i bikpela long en na go bek long Inglen. EM i pilai intanesenel gem pinis Long las wik Fraide, em i kam bek gen wantaim wanpela nambawan kriket long PNG we em i bung wantaim ol tim long wol, tasol nau, Geraint Hebou PNG Barramundis na sampela Jones em mangi Papua Niugini. ol wokman bilong Cricket PNG Bipo wiket kipa bilong Inglen, Jones, i (CPNG). bin tokaut long stat bilong dispela yia Em i bin kam daun wantaim Peter olsem em i laik pilai wantaim kantri we Anderson na tupela i tren wantaim PNG mama i bin karim em long en. Moa long Pes 27

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.