303 H ISTORIA ROD U K ARNKOWSKICH – S I E R P I E Ń 2012 T OM II, CZ. 3.– MIEJSCOWOŚCI ZWIĄZANE Z HISTORIĄ RODU. HISTORIA RODU KARNKOWSKICH Tom II MIEJSCOWOŚCI ZWIĄZANE z HISTORIĄ RODU Część trzecia. Opracował Kazimierz Karnkowski Pamięci mojego Ojca Teodora Karnkowskiego z Paniewa pracę tę poświęcam. CH 5400 Baden sierpień 2012 304 H ISTORIA RODU K ARNKOWSKICH – S I E R P I E Ń 2012 T OM II, CZ. 3.– MIEJSCOWOŚCI ZWIĄZANE Z HISTORIĄ RODU. 305 H ISTORIA RODU K ARNKOWSKICH – S I E R P I E Ń 2012 T OM II, CZ. 3.– MIEJSCOWOŚCI ZWIĄZANE Z HISTORIĄ RODU. Poz. 148. OLESZNO, S.G.K.P., Tom. VII Str. 476, - Mapa nr - 75 A. Oleszno, wś i fol., pow. lipnowski, gm. Oleszno, par. Zaduszniki, odl. o 15 w. od Lipna, ma 24 dm., 355 mk. Wś ta wymienioną jest w akcie rozgraniczenia diecezji włocławskiej i płockiej w 1321 r. tudzież w dokumentach z 1363,1390, 1395 i 1434 (o. Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz., t. II). Według regestr. pobor. z 1564 r. wś O. była własnością Mikołaja Orłowskiego, na którego części siedzi 12 kmieci, wymienionych z nazwiska, i 7 zagrodn. na połowie Doroty Smarzewskiej siedzi 6 kmieci i 2 zagr. Płacą poboru ogółem 10 flor. 1 gr. i 1 sold (Pawiński, Wielkop., I, 283). Na obszarze O., na wzgórku pod Zadusznikami, wykopano urnę i garnuszek z gliny czarnej z kośćmi i popiołami. Na polu pod Wielgiem znaleziono dwa młotki kamienne, każdy z nich przetrącony przez otwór. Przy kopaniu gliny w bliskości budynków dworskich napotkano kilkanaście sztuk bursztynu, z tych jedna dochodzi do 6 cali sześć., przy szlamowaniu zaś sadzawki znaleziono w mule dosyć kawałków bursztynu. Wreszcie w 1882 r., przy kopaniu torfu, znaleziony został róg renifera. Te zabytki złożone są w zbiorach dworskich w Karnkowie. Folw. O. z wsią t. n. i wsią Wysiołki Olesznowskie rozl. w 1885 r. mr. 1‘002: gr. or. i ogr. mr. 817, łąk mr. 150, nieuż. mr 35; bud. mur. 9, z drz. 9; płodozmian 11-polowy. Wś O. os. 37, z gr. mr. 217; wieś Wysiołki Olesznowskie os. 9, z gr. mr. 218. O. gmina, należy do sądu gm. okr., III, ma 364 dm., 4‘600 mk., obszaru 12'852 mr. (9‘029 ziemi ornej), w tym 10'081 mr. ziemi dwor. W gm. znajdują się: 2 szkoły, 2 kościoły, 2 ewang. domy modlitwy, urząd gm., wodny młyn. W skład gminy wchodzą następujące wsie: Chalinek, Glewo, Grochowalsk, Gołąbki, Kurowo, Krojczyn, Krempa, Kiesielewo, Modzoły, Nasięgnowo, Nowa wieś, Oleszno, Oleszno rum., Płaczek, Szpiegowo, Tulibowo, Zniechowo, Witkowo wś i rum., Zaduszniki i Złowody. Br. Ch. Jak widać z powyższego Oleszno jest starym miejscem osadnictwa i aczkolwiek nie zostało wyróżnione w historii żadnymi ważniejszymi wydarzeniami i opisami, jego współcześni mieszkańcy mogą sięgnąć z dumą na jego długoletnią tradycję. Dobra Oleszno zostały kupione w 1830 r. na licytacji przez Fr. Dominika (121) Karnkowskiego i przekazane w r. 1833 Konstantemu (155). Dziedziczą Antoni (159), Czesława (172) i Piotr Karnkowscy, który u schyłku swego życia przekazał je pod całkowitą administrację B. Grochulskiemu mężowi Anny (222) Karnkowskiej. (Boniecki, Gałkowski) Zdjęcie z lipca 1999 Oleszno, tablica 235. drogowa r. Teraz chciałbym Wam opowiedzieć o Olesznie, które należało do naszej rodziny już bardzo wcześnie i od którego nazwy nasza rodzina przyjęła nazwisko równorzędne nazwisku Orłowski. Oleszno leży w tym samym powiecie, co Orłowo i nazwa ta pojawia się wielokrotnie przez kilka pokoleń. Miasteczko 54 to znajduje się na pograniczu biskupstwa płockiego włocławskiego i wymieniane jest w roku 1321, później w 1363, w 1395 i w 1434. W 1564 pozostaje ono jeszcze w posiadaniu Mikołaja Orłowskiego. Znajdujemy się w miejscu zamieszkałym przez człowieka od tysiącleci. W samym Olesznie, na wysokości Zadusznik, wykopano z czarnoziemu Nieopodal, na polach należących do parafii Wielkie została odkryta broń z kamienia. Niektóre jej okazy miały nawet otwory. W trakcie robót w pobliżu zabudowań dworskich odkopano około dziesięciu kawałków bursztynu, z których jeden osiągał rozmiary sześciu cali sześciennych. W wazie przy stawie ogrodowym odnaleziono również kawałki tej samej materii o właściwościach, podobno, nadprzyrodzonych. 54 SGKP wspomina Oleszno jako wieś i folwark w żadnym wypadku nie jako miasteczko. 306 H ISTORIA RODU K ARNKOWSKICH – S I E R P I E Ń 2012 T OM II, CZ. 3.– MIEJSCOWOŚCI ZWIĄZANE Z HISTORIĄ RODU. Przed dwoma tysiącami lat bursztyn stanowił dla mieszkańców basenu bałtyckiego monetę wymienną porównywalną z metalami szlachetnymi. Niektóre okazy, które zachowały się do naszych czasów zawierają zatopione płatki kwiatów albo owady. Wydawały się one szczególnie intrygować naszych pogańskich przodków, gdyż prawie zawsze starali się oni przechowywać takie kawałki w stanie nienaruszonym lub też misternie oprawione. Wreszcie, w roku 1882, w złożach torfu zostało odkryte poroże renifera z epoki prehistorycznej. Dwór Oleszno stanowił centrum tysiąca dwóch mórg ziemi uprawnej. Miasteczko posiadało dwa kościoły katolickie, dwie szkoły i jedna synagogę. Jeszcze wspomnę o Kisielewie, gminie należącej do Oleszna, położonej w tym samym powiecie; od jej nazwy pochodzi nazwisko i gmina, która w 1789 należała jeszcze w części do pani Orłowskiej. Karol Stefan Orłowski – ORŁOWSCY – Historia jednej rodziny. Wyd. AgArt – Warszawa 2002 r. Walka o polskość i dobro ziemi rodzinnej Właściciele Oleszna byli zawsze zaangażowani w walkę o polskość tej ziemi tak z carskim jak i z niemieckim okupantem, co łączyło się z zagrożeniem więzieniem, Sybirem, torturami, a nawet życiem i niektórzy z nich tę ofiarę złożyli. 1905 marzec 11/24, Warszawa. – Meldunek pomocnika warszawskiego generał-gubernatora do spraw policyjnych W.A. Czerkasowa do warszawskiego generał-gubernatora K.K. Maksymowicza o wystąpieniach z żądaniami praw dla języka polskiego na zebraniach gminnych w guberni płockiej55. Fragment dokumentu dotyczący Oleszna i wystąpienia Antoniego Karnkowskiego na zebraniu gminnym: tłumaczenie z rosyjskiego: „Ściśle tajne. Gmina Oleszno: 9(22) lutego na gminnym zebraniu obecni byli ziemianie: Antoni (159) Karnkowski, Stefan Gościcki, Julian Karski, Florian Tuchołka, Stanisław Gniazdowski i Tomasz Wąsowicz, przy czym Karnkowski będący gminnym sędzią 3 Okręgu Powiatu Lipnowskiego, nakazał zebranym zgromadzić się wokół siebie, a obecnym strażnikom ziemskim powiedział: «Nam tu strażników nie potrzeba idźcie stąd». A następnie, już zwracając się do zebrania, zaczął mówić: «Na dzisiejszy dzień wójt gminy Oleszno zwołał zebranie, po to żeby wyjaśnić, że u nas we wszystkich instytucjach prowadzone są sprawy w języku rosyjskim, którego my nie rozumiemy i wszyscy rządzący Rosjanie, co chcą to robią, nie do-puszczając nas do kontroli i dlatego nas okłamują. Teraz my powinniśmy na zebraniu naszym postanowić, żeby wszystkie dokumenty i sprawy prowadzono w języku polskim, zaprowadzić samodzielne zarządzanie i wybrać swój zarząd (wskazał na hrabiego Miączyńskiego), a Rosjanie, jeśli się to im nie podoba, niech sobie, co chcą, to robią, w ostateczności będzie tak, jak było w 1864 roku. Dzieci w szkołach powinny uczyć się tylko jedynego języka polskiego, rosyjskiego i niemieckiego nam nie potrzeba»”. (W dalszej części tego dokumentu jest jeszcze przemówienie ziemianina Gościckiego, po czym donoszący gubernatorowi zakończył: „Następnie ziemianie odjechali, przy czym w ślad za nimi zebrani krzyknęli «buntownicy»”) W trudnym gospodarczo okresie międzywojennym właściciele Oleszna starali się w miarę możliwości o dobro i rozwój współobywateli. Piotr Karnkowski Prezes Akcji Katolickiej Sodalis Marianus, oddany pracy społecznej. W 1936 r. z jego inicjatywy i funduszy powstała w Olesznie Ochotnicza Straż Pożarna. Zgodnie z relacją Stanisława Wyganowskiego (b. prez. m. st. Warszawy) bardzo delikatny w obcowaniu z ludźmi. Pozbawiony kompleksów ziemiańskich. Synów kierował do zawodów pozarolniczych. 55 „Walki chłopów Królestwa Polskiego w rewolucji 1905-1907”, zebrali i opracowali S. Kalabiński, F. Tych, t 1, Warszawa 1958, s 549, oryginał tekstu – AGAD, Kancelaria Generał-gubernatora Warszawskiego, sygn. 104'245, k.36. - Oto przykład komunistycznego fałszowania dziejów po kawałku. Z treści dokumentu wynika, że nie była to walka chłopów, a walka ziemian o polskość tych ziem, a nieuświadomieni chłopi dali się niestety wmanewrować do roli kolaborantów zaborcy. 307 H ISTORIA RODU K ARNKOWSKICH – S I E R P I E Ń 2012 T OM II, CZ. 3.– MIEJSCOWOŚCI ZWIĄZANE Z HISTORIĄ RODU. Żona Czesława z Karnkowskich Karnkowska z mężem podejmowała wiele akcji charytatywnych i społecznych. Zorganizowała w Olesznie ochronkę dla dzieci folwarcznych, oraz Koło Gospodyń, gdzie zapoznawała kobiety z podstawami zdrowego żywienia, higieny, pielęgnacji dzieci i chorych oraz uczyła robótek ręcznych, w czym była mistrzynią. Do dziś w kościele w Zadusznikach znajdują się haftowane przez nią wg projektów córki Anny ornaty i chorągwie. 236. Dwór w Olesznie, akwarelka w wykonaniu art. mal. Jerzego Radlicza z 30. VIII. 1923 r. Lubili młodzież – każde z ich dzieci miało prawo zaprosić na ferie i wakacje kolegę, a wtedy w Olesznie było bardzo wesoło. Panny robiły kawały kawalerom, a oni nie pozostawali dłużni. Upłynęło wiele lat, a pamięć tamtych dni pozostała i ci, którzy przeżyli przyjechali na 80 urodziny Czesławy:... (Włocławek, 1958 r., szczegóły patrz tom III). W latach 1950-55 mieszkanie na ul. Młynarskiej znane było w Liceum M. Konopnickiej - przychodziły tu koleżanki wnuczek Marii Elżbiety i Bogumiły a często i nauczyciele. Dziewczęta miały obowiązek mieć zajęte ręce robótką, a „Babunia“ jak Ją wszystkie nazywały czytała nam głośno Trylogię, Krzyżaków i inne lektury. Ale jak czytała! Potrafiła zmieniać