Płock 3/256 2018 ISSN 0029-389X
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
INDEX 339202 KWARTALNIK TOWARZYSTWA NAUKOWEGO PŁOCKIEGO Płock 3/256 2018 ISSN 0029-389X Okladka.indd 1 2018-10-22 19:23:43 INFORMACJA DLA AUTORÓW • Materiały do „Notatek Płockich” prosimy przysyłać pocztą mailową na adres [email protected] lub na płycie CD z wydrukiem na adres Towarzystwa Naukowego Płockiego (pl. Narutowicza 8, 09-402 Płock). • Czcionka – Times New Roman, wielkość – 12, interlinia – 1,15, maksymalna objętość tekstu – 15 stron z przypisami i zdjęciami, jedna szpalta; marginesy – 2,5 cm. • Zdjęcia z podpisami oraz podaniem autora i źródła pochodzenia wstawione do tekstu w odpowiednie miejsca. Artykuł powinien być zaopatrzony w krótki abstrakt w języku polskim (do 250 znaków) oraz słowa kluczowe (do 5). Na końcu artykułu należy dołączyć bibliografię oraz jego tytuł i „Summary” w języku angielskim (do 250 znaków). W przypadku recenzji należy tylko dołączyć tytuł recenzowanej publikacji w języku angielskim oraz zdjęcie okładki recenzowanej książki. • Opuszczenia w cytowanym tekście sygnalizujemy trzema kropkami w nawiasie kwadratowym: […]. • Przypisy w języku polskim (tamże, dz. cyt., zob.), czcionka – Times New Roman, wielkość – 10, interlinia – 1,15; w przypisach odwołujących się do artykułów z gazet lub czasopism podajemy inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł pisany kursywą, tytuł gazety lub czasopisma w cudzysłowie, rok, numer, strony, np. S. Kostanecki, Marszałek w Płocku. Szkic literacki, „Głos Mazowiecki” 1938, nr 124 z 1 czerwca, s. 2. • Podobnie podajemy opis bibliograficzny książek: inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł pisany kursywą, data i miejsce wydania, np. T. Chrostowski, 4 pułk strzelców konnych Ziemi Łęczyckiej, Płock 1992; w przypadku prac zbiorowych: Dzieje Płocka, t. 2, Dzieje miasta w latach 1793-1945, (red.) M. Krajewski, Płock 2006. • Przed przysłaniem ostatecznej wersji tekstu bardzo prosimy o jego sprawdzenie, ze zwróceniem uwagi na literówki, interpunkcję i poprawność przypisów. • Prosimy również o krótką informację Autora o sobie do notki o Autorach: tytuł lub stopień naukowy, miejsce pracy, pełnione funkcje oraz adres (w celu przesłania egzemplarza autorskiego), numer telefonu i adres mailowy do wiadomości redakcji. • Przesłanie artykułu do Redakcji „Notatek Płockich” oznacza zgodę Autora na jego publikację. • Warunkiem zakwalifikowania artykułu do druku jest pozytywna recenzja wydawnicza. Redakcja „Notatek Płockich” Na okładce: Kościół romański z XII w. w Rokiciu Rys. Anna Michalak Skład i druk: Wydawnictwo i Poligrafia „IWANOWSKI” ul. Dziewiarska 7, 09-407 Płock e-mail: [email protected] Okladka.indd 2 2018-10-22 19:23:43 PŁOCK NOTATKI NOTICES PŁOCKIE QUARTERLY OF THE SCIENTIFIC KWARTALNIK TOWARZYSTWA SOCIETY OF PŁOCK NAUKOWEGO PŁOCKIEGO (published since July 1956) (ukazuje się od lipca 1956 r.) 3/256 3/256 JULY – SEPTEMBER LIPIEC – WRZESIEŃ 2018 2018 EDITORIAL BOARD KOLEGIUM REDAKCYJNE DR GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI DR GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI (EDITOR-IN-CHIEF) (REDAKTOR NACZELNY) MGR AGNIESZKA CIECHOMSKA MGR AGNIESZKA CIECHOMSKA (EDITORIAL SECRETARY) (SEKRETARZ REDAKCJI) MGR MAŁGORZATA DUCH MGR MAŁGORZATA DUCH (LANGUAGE EDITOR) (REDAKTOR JĘZYKOWY) DR AGNIESZKA KRZĘTOWSKA DR AGNIESZKA KRZĘTOWSKA (STATISTICAL EDITOR) (REDAKTOR STATYSTYCZNY) DR ANDRZEJ DWOJNYCH DR ANDRZEJ DWOJNYCH DR TOMASZ PIEKARSKI DR TOMASZ PIEKARSKI DR WALDEMAR PODEL DR WALDEMAR PODEL PROF. NADZW. DR HAB. INŻ. RENATA WALCZAK PROF. NADZW. DR HAB. INŻ. RENATA WALCZAK SCIENTIFIC COUNCIL RADA NAUKOWA PROF. DR HAB. SC. ZBIGNIEW KRUSZEWSKI PROF. NADZW. DR HAB. INŻ. ZBIGNIEW KRUSZEWSKI (CHAIRMAN) (PRZEWODNICZĄCY) REV. PROF. DR HAB. AMANTIUS AKIMJAK (Slovakia) KS. PROF. DR HAB. AMANTIUS AKIMJAK (Słowacja) PROF. DR HAB. ROMUALD BRAZIS (Lithuania) PROF. DR HAB. ROMUALD BRAZIS (Litwa) DR MARIAN CHUDZYŃSKI DR MARIAN CHUDZYŃSKI REV. PROF. DR HAB. MICHAŁ M. GRZYBOWSKI KS. PROF. DR HAB. MICHAŁ M. GRZYBOWSKI DR HAB. HENRYKA ILGIEWICZ (Lithuania) DR HAB. HENRYKA ILGIEWICZ (Litwa) PROF. DR HAB. SC. JANUSZ ZIELIŃSKI PROF. DR HAB. INŻ. JANUSZ ZIELIŃSKI PROF. DR HAB. SC. DANIELA ŻUK PROF. DR HAB. INŻ. DANIELA ŻUK EDITORIAL ADDRESS: ADRES REDAKCJI: pl. Narutowicza 8 pl. Narutowicza 8 09-402 Płock 09-402 Płock tel. (0-24) 366 99 71, (0-24) 262 26 04 tel. (0-24) 366 99 71, (0-24) 262 26 04 e-mail:[email protected] e-mail:[email protected] www.tnp.org.pl www.tnp.org.pl LIST OF CONTENTS SPIS TREŚCI WOJCIECH JERZY GÓRCZYK WOJCIECH JERZY GÓRCZYK THE ORIGINS OF OPINOGÓRA POCZĄTKI OPINOGÓRY IN THE DOCUMENTARY W ŚWIETLE DOKUMENTU VOIVODE ŻYRO FROM 1185 WOJEWODY ŻYRY Z 1185 R. AND THE DOCUMENT OF THE BISHOP OF PŁOCK I DOKUMENTU BISKUPA PŁOCKIEGO GEDKO FROM THE 13TH CENTURY ......................... 3 GEDKI Z XIII W. ........................................................ 3 MAREK STAWSKI MAREK STAWSKI THE RELIGIOUS AWARENESS ŚWIADOMOŚĆ RELIGIJNA ON LATE MEDIEVALE MAZOVIA NA PÓŹNOŚREDNIOWIECZNYM MAZOWSZU ACCORDING TO THE EPISCOPAL’S BOOKS W ŚWIETLE KSIĄG BISKUPICH OF THE DIOCESE OF PŁOCK ................................... 9 DIECEZJI PŁOCKIEJ .................................................. 9 MICHAŁ SOKOLNICKI MICHAŁ SOKOLNICKI ABOUT THE NATIONAL STRUCTURE OF STUDENTS O STRUKTURZE NARODOWOŚCIOWEJ UCZNIÓW IN STATE LOWER SECONDARY SCHOOLS GIMNAZJÓW PAŃSTWOWYCH W PŁOCKU IN PŁOCK IN 1905-1914 W LATACH 1905-1914 (FROM THE HISTORY OF „MAŁACHOWIANKA”) .... 23 (Z DZIEJÓW „MAŁACHOWIANKI”) ......................... 23 ALEKSANDRA MARIA KRYSIAK ALEKSANDRA MARIA KRYSIAK THE FOUNDATION AND THE FIRST YEARS UTWORZENIE I PIERWSZE LATA DZIAŁALNOŚCI OF ACTIVITY OF THE SAVINGS AND LOANS KASY POŻYCZKOWO-OSZCZĘDNOŚCIOWEJ ASSOCIATION IN STAROŹREBY W STAROŹREBACH IN THE YEARS 1918-1924 ....................................... 29 W LATACH 1918-1924 ............................................ 29 EWA SERAFIMOWICZ EWA SERAFIMOWICZ DIVISION OF PŁOCK INTO OWNERSHIP UNITS, ZARYS PODZIAŁU ORGANIZATIONAL AND FIELD – TERYTORIALNO-FUNKCJONALNEGO PŁOCKA TO 1989 ................................................................ 40 DO ROKU 1989 ..................................................... 40 REVIEW RECENZJA „HISTORICAL-SOCIAL NOTEBOOKS OF TŁUCHÓW” „TŁUCHOWSKIE ZESZYTY HISTORYCZNO-SPOŁECZNE” NR XIII NR XIII (Rev. Leszek Smoliński) ............................................ 53 (Rec. Leszek Smoliński) ........................................... 53 BIBLIOGRAPHY OF MAZOVIAN PŁOCK BIBLIOGRAFIA MAZOWSZA PŁOCKIEGO FOR THE PERIOD 1 VII – 30 IX 2017 ....................... 56 ZA OKRES 1 VII – 30 IX 2017 R. .............................. 56 OUR AUTHORS ...................................................... 72 NASI AUTORZY ...................................................... 72 2 NOTATKI PŁOCKIE • 2018 • 3/256 WOJCIECH JERZY GÓRCZYK POCZĄTKI OPINOGÓRY W ŚWIETLE DOKUMENTU WOJEWODY ŻYRY Z 1185 R. I DOKUMENTU BISKUPA PŁOCKIEGO GEDKI Z XIII W. Abstrakt Opinogóra została po raz pierwszy wspomniana w dokumencie wojewody mazowieckiego Żyro z 1185 r. W dokumencie tym pojawia się pod nazwą Opinegote. Dobiechna Opinogórę ofiarowała Kościołowi Naj- świętszej Maryi Panny w Płocku. Jeszcze w średniowieczu książęta mazowieccy wybudowali tam dwór my- śliwski, w którym zmarł książę Bolesław w 1454 r. Po aneksji Mazowsza do Korony Opinogóra stała się częścią majątków królewskich i była przekazywana jako starostwo niegrodowe Krasińskich. Pierwszym Kra- sińskim, któremu król dał Opinogórę w 1659 r., był Jan Kazimierz (1607-1669) – dworzanin króla, skarbnik Korony, wojewoda płocki, kasztelan warszawski, płocki i ciechanowski. Słowa kluczowe: Opinogóra, wojewoda mazowiecki, Żyro, Mazowsze, wojewoda Gedko, norbertanki 1. Opinogóra jako uposażanie Za Dobiechną opowiada się Czesław Deptuła4, kościoła Najświętszej Marii Panny w Płocku Maria Stella Szacherska5, Władysław Mąkowski6, którzy uważają, że Dobromila z Dokumentu Żyry to Początki osady w Opinogórze na Mazowszu Dobiechna, druga żona Wojsława, czyli Dobech- w ziemi ciechanowskiej nie są nam znane. Być może nam z dokumentu Gedki. Stanisław Kostanecki po- pierwszą wzmiankę o Opinogórze należy łączyć lemizuje z Deptułą uważając iż w dokumencie Żyry z dokumentem wystawianym 1185 r. przez wojewo- jest mowa o Dobromile, pierwszej żonie Wojsława, dę Żyro z rodu Powałów – Ogończyków, w którym różnej od Dobiechny7. Marek Stawski przyjął tezę powierza on w opiekę kościół Najświętszej Marii Mąkowskiego i Deptuły, ale całkowicie pominął ar- Panny w Płocku kanonikom regularnym św. Augu- gumentację Kostaneckiego8. Za tezą Kostaneckiego styna z prepozytury w Neuwerk koło Halle w Sakso- przemawia fakt, że Żyro stwierdza: avia mea Do- nii – filii bawarskiego klasztoru w Rottenbuch, aby: bromila9. Nie chodzi tylko o imię Dobromila, ale cum omni conamine et cordis afectu dilecte Hallen- o określenie avia mea. Dobiechna, druga żona Woj- si ecclesie ipsam committimus et ut, ea que ad spi- sława, była bezdzietna, zaś Żyro był wnukiem pierw- ritualia pertinent, vere ei subpeditet statuimus1. szej żony Wojsława, więc określenie avia mea moż- W dokumencie tym, znanym z XV wiecznego od- na odnieść wprost tylko do pierwszej żony Wojsła- pisu z klasztoru Neuwerk, pojawia się zapis, wa, a nie do Dobiechny. Jednak wydaje się, że że wśród miejscowości będących uposażeniem ko- wszystkie strony sporu błędnie odnoszą avia mea ścioła NMP w Płocku jest: Opinegote cum terminis Dobromila do osoby, która nadała uposażenie suis (według lekcji kopiariusza magdeburskiego do- 4 C. Deptuła, Kolegiata Najświętszej Marii Panny na konanej przez E. Strehlkego zapis ten brzmi Opme- podgrodziu płockim (próba nowego ujęcia zagadnienia), „No- gote2). Dyskusyjne jest czy Opinegote