DIAGNOZA LOKALNYCH ZAGRO śEŃ SPOŁECZNYCH WYDMINY 2010

CENTRUM ROZWI ĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH PAŁAC KULTURY I NAUKI WARSZAWA

Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wst ęp ...... 3 Uwagi...... 4 Cz ęść I; Ogólna charakterystyka gminy Wydminy...... 5 Poło Ŝenie i dane administracyjne ...... 5 Najwa Ŝniejsze dane demograficzne ...... 5 Lokalny rynek pracy ...... 7 Bezrobocie w gminie...... 7 Zatrudnienie...... 7 Lokalne zasoby gminy...... 8 Zasoby w obszarze zdrowia i pomocy społecznej...... 8 Zasoby w obszarze edukacji ...... 9 Zasoby pozarz ądowe ...... 9 Problemy społeczne gminy Wydminy...... 10 Problemy w obszarze pomocy społecznej ...... 10 Problemy zwi ązane z bezpiecze ństwem lokalnym ...... 12 Struktura przest ępstw w gminie ...... 12 Przemoc w rodzinie ...... 12 Działalno ść w zakresie Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych...... 13 Działania profilaktyczne dla młodzie Ŝy ...... 13 Działalno ść Gminnej Komisji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych...... 13 Cz ęść II; Problemy społeczne w świadomo ści mieszka ńców gminy...... 16 Percepcja alkoholu i problemów alkoholowych na tle innych problemów społecznych gminy...... 16 Postawy wobec alkoholu dorosłych mieszka ńców gminy ...... 19 Spo Ŝycie alkoholu przez mieszka ńców gminy...... 19 Opinie na temat alkoholu...... 22 Postawy wobec narkotyków dorosłych mieszka ńców gminy ...... 23 Postawy wobec problemów alkoholowych pracowników/wła ścicieli punktów sprzeda Ŝy alkoholu...... 24 Pracownicy punktów sprzeda Ŝy wobec alkoholu (opinie i postawy) ...... 24 Pracownicy punktów sprzeda Ŝy wobec wyrobów tytoniowych ...... 26 Młodzie Ŝ w gminie Wydminy wobec problemów zwi ązanych paleniem papierosów i piciem alkoholu...... 27 Palenie papierosów...... 27 Picie alkoholu ...... 30 Stosowanie narkotyków przez młodzie Ŝ szkoln ą...... 34 Zjawisko przemocy w środowisku lokalnym...... 36 Przemoc w opiniach dorosłych mieszka ńców gminy ...... 37 Przemoc w do świadczeniach młodzie Ŝy...... 37

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 2 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Podsumowanie...... 41 Diagnoza i profilaktyka zagro Ŝeń społecznych...... 41 Strategiczne kierunki realizacji programu gminnego w przyszłych latach...... 42 Bibliografia: ...... 44 Spis publikacji:...... 44 Źródła internetowe:...... 44

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 3 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wst ęp

Raport ma na celu przedstawienie wyników bada ń diagnostycznych, obejmuj ących podstawowe problemy społeczne zwi ązane z nadu Ŝywaniem alkoholu oraz innych substancji psychoaktywnych w środowisku osób dorosłych oraz dzieci i młodzie Ŝy w gminie. Dodatkowo celem raportu jest zarysowanie skali zjawiska, jakim jest przemoc w środowisku lokalnym, zarówno domowym jak i szkolnym. Szczególn ą warto ści ą raportu jest fakt, i Ŝ dane obiektywne pochodz ące z gminnych statystyk (urz ędu gminy, o środka pomocy społecznej, policji) uzupełnia subiektywna ocena problemów społecznych gminy dokonana przez jej mieszka ńców. Opinie mieszka ńców na temat problemów gminy, a szczególnie zjawisk zwi ązanych ze spo Ŝyciem alkoholu uzyskane zostały w drodze bada ń ankietowych przeprowadzonych w gminie w śród trzech grup reprezentuj ących trzy lokalne środowiska: 1) doro śli mieszka ńcy gminy 2) dzieci i młodzie Ŝ szkolna z terenu gminy 3) sprzedawcy i wła ściciele punktów sprzeda Ŝy alkoholu.

Tak szeroki zakres prowadzonych bada ń pozwoli na kompleksow ą ocen ę zjawisk zwi ązanych ze stosowaniem wybranych substancji psychoaktywnych i potencjalnych szkód nimi powodowanych w badanej społeczno ści lokalnej.

Badania prowadzone były na terenie Gminy Wydminy w 2010 roku . Przedstawione dane zebrane zostały w drodze badania ankietowego.

Uwagi

1) Wszystkie dane dotycz ące Gminy Wydminy umieszczone zostały w raporcie dzi ęki uprzejmo ści Gminnego Koordynatora ds. Uzale Ŝnie ń b ędącego równie Ŝ Koordynatorem Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych, na podstawie przesłanej metryczki.

2) Dodatkowych informacji udzielamy telefonicznie: 22 620-29-29 w godzinach pracy biura tj. pon-pt od 800 do 16 00 lub mailowo: [email protected]

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 4 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Cz ęść I; Ogólna charakterystyka gminy Wydminy

Poło Ŝenie i dane administracyjne

Gmina Wydminy, obejmuj ąca terytorium 23299 ha, le Ŝy we wschodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego. Swoim zasi ęgiem obejmuje 27 sołectw, w tym 36 wsi. Jest to gmina o typowym charakterze rolniczym, jednocze śnie bardzo atrakcyjna turystycznie, co wynika z ukształtowania środowiska przyrodniczego, na które ma wpływ du Ŝy udział lasów (23,48%), rozległa powierzchnia wód (1246 ha) i urozmaicona rze źba terenu. Na podkre ślenie zasługuj ą tak Ŝe walory stolicy gminy, czyli Wydmin. Na obszarze gminy znajduje si ę 21 czystych jezior i stawów. Do najwi ększych z nich nale Ŝy: Jezioro Gawlik o powierzchni 440 ha oraz Jezioro Wydmi ńskie. Jego powierzchnia jest równa 393,5 ha, z czego 57 ha przypada na malownicze wyspy. Jezioro ma 7,4 km długo ści, szeroko ść - 0,8 km, a gł ęboko ść - 9,8 m. Zaliczane jest do bardziej malowniczych ze wzgl ędu na urozmaicon ą lini ę brzegow ą oraz pi ękn ą wysp ę przeznaczon ą do zagospodarowania turystycznego. 1

Obszar gminy nale Ŝy do najczystszych miejsc w Polsce. Podstawowy obszar le śny cechuj ą du Ŝe walory ekologiczne, produkcyjne i społeczne (mo Ŝliwo ść rozwoju turystyki w oparciu o kompleksy le śne, obszar predysponowany do zrównowa Ŝonej z innymi funkcjami gospodarczymi gospodarki le śnej). 2

Gmina Wydminy jest bardzo atrakcyjna turystycznie, co wynika z walorów środowiska przyrodniczego: du Ŝego udziału lasów (35%), rozległej powierzchni wód (1210 ha) i urozmaiconej rze źby terenu. To wszystko zach ęca do uprawiania wielu rodzajów turystyki, zwłaszcza wodnej (kajakarstwo, Ŝeglarstwo), pieszej, krajoznawczej, hobbystycznej (w ędkarstwo). Malownicze tereny umo Ŝliwiaj ą w ędrówki piesze i wycieczki rowerowe po istniej ących szlakach turystycznych. Dodatkowym atutem gminy jest blisko ść takich miejscowo ści wypoczynkowych, jak Gi Ŝycko i W ęgorzewo. 3

Najwa Ŝniejsze dane demograficzne

Gmin ę Wydminy zamieszkiwało w 2009 roku ogółem 6537 osób, z czego 50,4% stanowili męŜ czy źni (3292) oraz 49,6% - kobiety (3245) (GUS, stan na dzie ń 31.12.2009). Interesuj ący jest fakt, i Ŝ w przeciwie ństwie do populacji ogólnopolskiej w badanej gminie wyst ępuje przewaga męŜ czyzn nad kobietami – na 100 kobiet przypada 101 m ęŜ czyzn. Analiza dynamiki ludno ści w gminie wskazuje na nieznaczny jej spadek na przestrzeni ostatnich lat. Nie s ą to znacz ące ubytki ludno ści, na przestrzeni dekady zdarzały si ę okresy równie Ŝ delikatnego wzrostu (2007 rok) st ąd mo Ŝna domniemywa ć, i Ŝ s ą one efektem naturalnego ruchu ludno ści.

1 http://www.bip.warmia.mazury.pl/wydminy_gmina_wiejska/ 2 Strategia rozwoju gminy Wydminy, http://www.bip-wydminy.pl/ 3 tam Ŝe

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 5 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wykres 1: Zmiany stanu ludno ści gminy

9000

8000

7000

6000 6 697 6 662 6 620 6 627 6 612 6 537 5000

4000

3000

2000 2000 2005 2006 2007 2008 2009 1000

0

Źródło: dane GUS

Interesuj ąca z punktu widzenia potencjalnych problemów społecznych wydaje si ę by ć analiza ludno ści pod k ątem struktury wieku. W gminie Wydminy odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wynosi 16,5% i jest dokładnie taki sam, jak w populacji ogólnopolskiej (16,5%), cho ć wy Ŝszy ni Ŝ w innych gminach wiejskich w województwie (13,3%); ludno ść w wieku przedprodukcyjnym stanowi natomiast 21% populacji ogólnej - i jest prawie taka sama, jak w innych gminach wiejskich województwa warmi ńsko-mazurskiego (21,6%), a jednocze śnie wy Ŝsza ni Ŝ w populacji ogólnopolskiej (18,9%) . Najwi ększy udział maj ą oczywi ście osoby w wieku produkcyjnym, (m ęŜ czy źni: 15-64; kobiety 15-59), których odsetek wynosi 62,5% populacji mieszka ńców gminy (64,5% w skali kraju).

Wykres 2: Struktura demograficzna ludno ści w gminie Wydminy

w iek poprodukcyjny ; w iek przedprodukcyjny; 16,50% 21,00%

w iek produkcyjny; 62,50%

Źródło: Dane GUS 2009

Zarówno informacje dotycz ące liczby ludno ści w gminie, jak i struktura wieku mieszka ńców, zbli Ŝona do populacji ogólnopolskiej, cho ć z wi ększym udziałem ludno ści w wieku przedprodukcyjnym – wskazuj ą, i Ŝ przed gmin ą stoi ogromna szansa, a jednocze śnie wyzwanie w zakresie kształtowania

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 6 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

wła ściwej polityki społecznej i ludno ściowej. Gmina ma stosunkowo du Ŝy potencjał ludzi młodych, st ąd te Ŝ nale Ŝy zwróci ć uwag ę na specyfik ę problemów zwi ązanych z tymi etapami Ŝycia. WaŜnym odbiorc ą działa ń w gminie powinny by ć osoby młode, zarówno dzieci, jak i młodzie Ŝ – gdy Ŝ w dalszej perspektywie to one decydowa ć b ędą o jako ści populacji w gminie

Lokalny rynek pracy

Bezrobocie w gminie

Stopa bezrobocia w powiecie gi Ŝyckim, do którego nale Ŝy gmina Wydminy wynosiła w listopadzie 2010 roku 16,1% i była wy Ŝsza ni Ŝ stopa bezrobocia w Polsce w tym samym czasie (11,5 %), ale jednocze śnie ni Ŝsza ni Ŝ w całym województwie warmi ńsko-mazurskim (18,7%). 4 Na dzie ń 30.11.2010 roku w Powiatowym Urz ędzie Pracy w Gi Ŝycku zarejestrowanych jako bezrobotne było 381 osób z terenu gminy Wydminy (w tym 213 kobiet). Niestety brakuje szczegółowych danych dotycz ących samej gminy, st ąd cechy lokalnego bezrobocia omówione zostały na podstawie cech bezrobocia w powiecie. Pewne cechy tego bezrobocia mog ą rodzi ć ryzyko zagro Ŝenia dodatkowymi problemami społecznymi: • niski poziom wykształcenia osób bezrobotnych - najwi ększe grupy bezrobotnych tworz ą osoby z wykształceniem zasadniczym oraz gimnazjalnym i poni Ŝej • du Ŝy udział osób długotrwale bezrobotnych, pozostaj ących bez pracy ponad rok oraz ponad dwa lata – 43,1% • niekorzystnym zjawiskiem jest to, Ŝe ponad 80% bezrobotnych nie jest ju Ŝ uprawnionych do otrzymywania zasiłków • du Ŝy udział w strukturze bezrobotnych maj ą osoby młode, które powinny znajdowa ć si ę w pełni mobilno ści zawodowej - co pi ąty bezrobotny nie uko ńczył 25 lat. • znaczny udział w strukturze bezrobotnych osób po 50-tym roku Ŝycia (21,1%), które maj ą szczególnie trudn ą sytuacj ę na otwartym rynku pracy. 5

Niskie wykształcenie, oraz długotrwałe bezrobocie mog ą tworzy ć syndrom czynników pot ęguj ących ryzyko zagro Ŝenia problemem alkoholowym w gminie. Nale Ŝy równie Ŝ wspomnie ć o tzw. bezrobociu ukrytym, zwi ązanym z faktem, i Ŝ cz ęść niepracuj ących osób z terenu gminy nie jest rejestrowanych w Urz ędzie Pracy. Gmina jest gmin ą wiejsk ą, a to mo Ŝe oznacza ć, i Ŝ wiele osób nie figuruje w rejestrach bezrobotnych ze wzgl ędu na posiadanie gospodarstwa pow. 2 ha przeliczeniowych.

Zatrudnienie

Gmina Wydminy ma charakter rolniczy - 62,7% jej powierzchni stanowi ą u Ŝytki rolne. W strukturze obszarowej gospodarstwa do 10 ha stanowią ponad 40% ogólnej liczby gospodarstw w gminie, od 11 do 20 ha - 34,13%, od 21 do 100 ha - 23,92%, a powy Ŝej 100 ha - 1,9%. Rolniczy

4 www.gizycko.pup.gov.pl 5 www.gizycko.pup.gov.pl

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 7 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

charakter gminy Wydminy i jednocze śnie jej wysokie walory przyrodnicze sprawiły, Ŝe gmina posiada charakter rolniczo- turystyczny. Głównym źródłem utrzymania mieszka ńców jest rolnictwo. Funkcjonuj ą stosunkowo du Ŝe gospodarstwa. Dominuje hodowla bydła mlecznego i trzody chlewnej. Przemysł drzewny reprezentuj ą tartaki w Wydminach, Gawlikach Wielkich i Siemionkach. Oprócz tego produkowana jest cegła w Rantach. Dobrze rozwija si ę drobny handel. NajpręŜ niej działaj ące lokalne firmy i przedsiębiorstwa: • Cegielnia Ranty • Zakład Przemysłu Drzewnego w Wydminach • Piekarnia EKO • Gospodarstwa Rolne Berkowo, Pamry, Dudka • Tartak Gines System, • Kompleks – Firma usługowo-budowlana, • Norka – zakład usługowo-produkcyjny, • Lelo – przewozy krajowe i zagraniczne, • Stalbet – firma budowlana.

Wśród ogólnej liczby zakładów osób fizycznych w gminie Wydminy czołowe miejsce zajmuje handel i naprawy (35,4%), nast ępnie działalno ść produkcyjna (13,6%), budownictwo (9,0%), transport, składowanie i ł ączno ść (8,3%), hotele i restauracje (7,0), obsługa nieruchomo ści i firm (5,6%), pozostała działalno ść usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna (3,7%). Pomimo rolniczo-turystycznego charakteru gminy liczba miejsc noclegowych przypadaj ąca na 1000 mieszka ńców jest najmniej korzystna w śród pozostałych gmin powiatu gi Ŝyckiego. Stosunkowo korzystnie kształtuje si ę aktywno ść pozarolnicza wła ścicieli gospodarstw rolnych. Najwy Ŝszy w śród gmin powiatu jest tu równie Ŝ udział osób zatrudnionych w usługach, generalnie jednak dominują tu miejsca pracy w usługach nierynkowych. 6 Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON z gminy Wydminy wynosiła 371 na koniec 2007 roku. 7 Najwi ęcej podmiotów działało w obszarze usług – 248, następnie w przemy śle i budownictwie – 81, oraz w rolnictwie, le śnictwie i rybołówstwie – 42.8

Lokalne zasoby gminy

Zasoby w obszarze zdrowia i pomocy społecznej

Ochron ę zdrowia mieszka ńcom gminy zapewnia Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Poradnia Usług Medycznych MED - J.A.R. Oprócz tego na terenie gminy działa "Fizjo-Medica" Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej oferuj ący usługi rehabilitacyjne oraz dwie apteki. 9

6 Strategia rozwoju gminy Wydminy, http://www.bip-wydminy.pl/ 7 www.stat.gov.pl 8 www.stat.gov.pl 9 www.wydminyinfo.pl

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 8 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Potrzeby mieszka ńców z zakresu pomocy społecznej zaspokaja jeden funkcjonuj ący na terenie gminy Gminny O środek Pomocy Społecznej w Wydminach udzielaj ący osobom uprawnionym ró Ŝnych form pomocy w zakresie przewidzianym ustaw ą.

Zasoby w obszarze edukacji

Na terenie gminy funkcjonuj ą: • 2 szkoły podstawowe: w Talkach i Zelkach, • Zespół Szkół w Gawlikach Wielkich, w którym znajduje się szkoła podstawowa oraz gimnazjum • Zespół Szkół Ogólnokształc ących w Wydminach (w którym znajduje si ę szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum).

Na terenie gminy funkcje edukacyjno-kulturowe pełnią dodatkowo: Gminna Biblioteka Publiczna oraz Gminny O środek Kultury w Wydminach. 10 Oprócz tego z ramienia GKRPA działa w gminie jedna świetlica, z której korzysta 15 dzieci, w tym 8 z rodzin z problemem alkoholowym. Nad dzie ćmi opiek ę sprawuje jeden wychowawca.

Zasoby pozarz ądowe

Z bazy danych NGO 11 wynika, i Ŝ w gminie funkcjonuje kilkana ście organizacji pozarz ądowych, które mog ą stanowi ć lokalne partnerstwo dla działa ń w obszarze rozwi ązywania problemów społecznych, w tym problemów alkoholowych w gminie. Tworzenie aliansów w działaniach społecznych, jest niezb ędnym elementem ich efektywno ści, st ąd warto uwzgl ędni ć potencjał tkwi ący w nieformalnych systemach lokalnego wsparcia. Poni Ŝej zaprezentowano struktury pozarz ądowe działaj ące na terenie gminy:

Struktury pozarz ądowe działaj ące na terenie gminy

Wydmi ńskie Stowarzyszenie W ędkarskie Stowarzyszenie "Młodzi Demokraci" Koło Lokalne Wydminy Stowarzyszenie Otwarte Serce Stowarzyszenie "Echo Wydmin" Fundacja "Wspólny Świat" Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Gminy Wydminy "Orłowo - Razem w Przyszło ść " Stowarzyszenie Prospołecznych Inicjatyw Gminy Wydminy Uczniowski Klub Sportowy "Orly" Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "Sport z Kultur ą" Mazuchówka Stowarzyszenie "Nasze Talki" Ludowy Klub Sportowy "Mazur" – Wydminy Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna w Wydminach Stowarzyszenie Przyjaciół Sucholasek ,,Teraz Sucholaski” Stowarzyszenie Przyjaciół Zelek ,,Zelinka” Stowarzyszenie na Rzecz Nowych Metod Komunikacji i Pracy z Ko ńmi oraz Treningu Koni ,,Okiem Konia”

10 http://www.bip-wydminy.pl/ 11 www.bazy.ngo.pl

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 9 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Stowarzyszenie ,, Pi ękna Wie ś Gawliki Wielkie” Zwi ązek Ukrai ńców w Polsce Koło w Wydminach Parafialny Zespół Caritas Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Rybactwa i Ochrony Środowiska ,,Ryb-Eko” oddział Wydminy Zwi ązek Hodowców Koni Fryzyjskich w Polsce Zwi ązek Kółek Rolników i Organizacji Rolniczych w Wydminach Koło Gospody ń Wiejskich Polski Zwi ązek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Fundacja ,,Dziedzictwo Nasze” - pracownia tkactwa i plastyki obrz ędowej w Mazuchówce Polskie Stowarzyszenie Diabetyków - Oddział Rejonowy - Koło Uczniowski Klub Sportowy "Promie ń"

Z zaprezentowanej powy Ŝej listy, conajmniej kilka organizacji pozarz ądowych, które w obszarze swojej działalno ści maj ą działanie na rzecz poprawy jako ści Ŝycia ró Ŝnych grup mieszka ńców gminy mo Ŝe sta ć si ę potencjalnym partnerem w rozwi ązywaniu problemów alkoholowych w gminie.

Dodatkowo w ramach GKRPA w gminie funkcjonuje jedna grupa wsparcia dla osób uzale Ŝnionych (AA) oraz jedna dla współuzale Ŝnionych (Al -Anon).

Problemy społeczne gminy Wydminy

Problemy w obszarze pomocy społecznej

Z pomocy Gminnego O środka Pomocy Społecznej korzysta znacz ąca, cho ć systematycznie malej ąca liczba rodzin w gminie. W 2009 roku z pomocy skorzystało 412 rodzin, co stanowiło znaczny spadek wobec roku 2007 (482 rodzin) oraz 2008 – 447 rodzin.

Wykres 3: Ilo ść rodzin korzystaj ących z pomocy GOPS w latach 2007-2009

482 447 412

16 9 9

rok 2007 rok 2008 rok 2009

rodziny korzystaj ące ze świadcze ń z powodu problemów uzale Ŝnie ń

Źródło: dane otrzymane od Koordynatora GPPiRPA

Wśród udzielanych form pomocy przewa Ŝa pomoc materialna dla rodzin. Ka Ŝdej rodzinie, której została przyznana pomoc z o środka pomocy społecznej została ona udzielona w formie finansowej, st ąd liczba przypadków udzielenia tej formy pomocy równa jest liczbie rodzin korzystaj ących z pomoc ops. Bardzo cz ęsto potrzebuj ącym udzielana jest pomoc w postaci porady. W

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 10 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

roku 2007 udzielono jej w 488 przypadkach, w roku 2008 – w 451, a w roku 2009 – w 412 przypadkach. Nale Ŝy ten fakt oceni ć bardzo pozytywnie, bowiem świadczy o zrozumieniu istoty pracy socjalnej przez pracowników o środka i nie sprowadzaniu pomocy jedynie do wypłacania przewidzianych ustaw ą świadcze ń.

Analiza powodów dla których na przestrzeni ostatnich trzech lat była udzielana pomoc osobom potrzebuj ącym w gminie wskazuje, i Ŝ najcz ęś ciej pretenduj ą do udzielania pomocy społecznej problemy o charakterze materialnym, b ędące konsekwencj ą ró Ŝnych trudnych wydarze ń Ŝyciowych. Struktur ę udzielonej pomocy w zale Ŝno ści od powodu, dla którego pomoc została udzielona w trzech ostatnich latach, tj, 2007, 2008 i 2009 prezentuje wykres 4.

Wykres 4: Powody przyznania pomocy społecznej

0 50 100 150 200 250 300 350 400

113 niepełnospraw no ść 107 78 179 bezrobocie 122 161 265 ubóstw o 356 352 8 bezradno ść opiek-w ych 5 2 11 długotrw ała choroba 18 26 2007 16 2008 alkoholizm 9 9 2009 1 inne 2 6

Źródło: dane otrzymane od Koordynatora GPPiRPA

Niezmiennie od trzech lat, najwi ększy udział w strukturze udzielanej pomocy – ma pomoc dla osób ubogich. Wprawdzie w ostatnim roku daje si ę zauwa Ŝyć nieznaczny jej spadek wobec roku 2008, niemniej jednak wła śnie z powodu ubóstwa klienci zwracaj ą si ę z pro śbą o pomoc do o środka najcz ęś ciej (2009 rok – 352 przypadki). Warto zwróci ć uwag ę, i Ŝ na drugim miejscu pod wzgl ędem cz ęsto ści udzielanej pomocy znajduje si ę pomoc w sytuacji bezrobocia – która po spadku w roku 2008 – ponownie wzrosła w roku 2009. Niew ątpliwie ubóstwo i bezrobocie to czynniki współwyst ępuj ące, które s ą powodem niemo Ŝno ści samodzielnego zaspokojenia niezb ędnych potrzeb Ŝyciowych, a co za tym idzie generuj ące konieczno ść zwrócenia si ę o pomoc do gminnego o środka pomocy społecznej. W śród innych znacz ących powodów, b ędących przyczyn ą udzielania pomocy z ops nale Ŝy wymieni ć niepełnosprawno ść , i cho ć w ostatnim roku liczba przypadków udzielenia pomocy z tego powodu spadła, to jednak w dalszym ciągu ma znaczny udział w cało ści udzielanego wsparcia. W dalszej kolejno ści jako przyczyna udzielania pomocy wyst ępuje doświadczanie długotrwałej choroby oraz alkoholizm, jednak liczba rodzin korzystaj ących z pomocy z tych powodów nie jest znacz ąca.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 11 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Problemy zwi ązane z bezpiecze ństwem lokalnym

Struktura przest ępstw w gminie

W gminie brak aktualnych statystyk dotycz ących przest ępczo ści. Ostatnie dane z 2007 roku pozwalaj ą jednak sporz ądzi ć zarys tego zjawiska. Jak z nich wynika, w gminie obserwowane s ą niskie wska źniki przest ępczo ści. Najcz ęś ciej popełnianym przest ępstwem była kradzie Ŝ mienia. W roku 2007 zanotowano 11 przypadków kradzie Ŝy mienia, po 4 przypadki pobicia i uszkodzenia mienia oraz 2 przypadki kradzie Ŝy z włamaniem. Brak szczegółowych statystyk powoduje, i Ŝ najliczniejsz ą grup ę stanowi ą przest ępstwa zaliczone do kategorii „inne”.

Wykres 5: Struktura przest ępstw popełnionych w gminie w latach 2007-2009

0 5 10 15 20 25 30

2 kradzie Ŝ z w łamaniem 2007 0 fizyczne i psychiczne zn ęcanie si ę nad rodzin ą 2008 2009 4 pobicie

4 uszkodzenie mienia

kradzie Ŝ pieni ędzy z dokumentami

11 kradzie Ŝ mienia

24 inne

Źródło: dane otrzymane od Koordynatora GPPiRPA

Przemoc w rodzinie

Spo śród działa ń przest ępczych zanotowanych w gminie nale Ŝy zwróci ć szczególn ą uwag ę na te, które dotycz ą funkcjonowania rodziny i świadcz ą o jej dysfunkcjonalno ści – a co za tym idzie konieczno ści kompensowania jej braków. Nierzadko pierwszy sygnał o tym, Ŝe w rodzinie dzieje si ę co ś złego to wezwanie policji do tzw. „awantury domowej” przez s ąsiadów lub uczestników zaj ścia. W gminie brakuje danych dotycz ących zarówno interwencji policyjnych w tego typu zdarzeniach jak i szczegółowych danych dotycz ących ofiar i sprawców przemocy domowej. Jedynymi danymi, jaki dysponuje gmina s ą dane wi ązane z procedur ą „Niebieskich kart”. Niezb ędnym elementem policyjnych interwencji jako pierwszej formy pomocy w przypadku przemocy domowej jest zastosowanie procedury Niebieskiej Karty. W konsekwencji jej wypełnienia kierowanie s ą odpowiednie wnioski do instytucji i placówek, które mog ą rodzinie udzieli ć stosownej pomocy. W gminie Wydminy w 2007 roku sporz ądzono tylko jeden taki wniosek, który skierowano do ośrodka pomocy społecznej. W roku 2008 liczba sporz ądzonych wniosków była znacznie wy Ŝsza i

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 12 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

wynosiła 16. Najwi ęcej z nich skierowano do ośrodka pomocy społecznej (13) a kolejne 3 do Komisji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych. W roku 2009 sporz ądzono ogółem 16 wniosków, z czego 11 z nich skierowano do o środków pomocy społecznej, a 5 do Komisji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych.

Działalno ść w zakresie Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych

Osob ą bezpo średnio odpowiedzialn ą w gminie za działania w obszarze rozwi ązywania problemów alkoholowych jest Pełnomocnik Wójta Gminy ds. Profilaktyki i Uzale Ŝnie ń. Do jego zada ń nale Ŝy diagnozowanie, planowanie, realizacja oraz koordynacja wszelkich działa ń w zakresie profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych.

Działania profilaktyczne dla młodzie Ŝy

Oferta działa ń profilaktycznych podejmowanych na rzecz dzieci i młodzie Ŝy szkolnej w gminie Wydminy nie jest zbyt obszerna. Niestety rzadko podejmowane są działania alternatywne dla dzieci i młodzie Ŝy, wskazuj ące na mo Ŝliwo ść atrakcyjnego sp ędzania wolnego czasu, promowania prozdrowotnego stylu Ŝycia. Brak równie Ŝ informacji o uczestnictwie w ogólnopolskich projektach profilaktycznych, b ądź lokalnych inicjatywach tworzonych z my ślą o uczniach gminnych szkól. Nie ma zaj ęć pozalekcyjnych – zarówno bezpo średnio zwi ązanych z profilaktyk ą uzale Ŝnie ń (np. kluby dyskusyjne, audycje radiowe, dyskoteki bezalkoholowe) – jak i takich, które po prostu daj ą dzieciom mo Ŝliwo ść wspólnego sp ędzenia wolnego czasu. Brakuje równie Ŝ aktywno ści samych uczniów w działalno ści profilaktycznej, projektów, których pomysłodawcami, twórcami i czynnymi uczestnikami będą uczniowie gminnych szkół, którzy poprzez nauk ę i zabaw ę przyswoj ą sobie wła ściwe wzorce uŜywania alkoholu. Warto jednak zwróci ć uwag ę, i Ŝ w gminie realizowane s ą sportowe zaj ęcia pozalekcyjne w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych. O ile w 2007 roku w zaj ęcia zaanga Ŝowanych było 15 dzieci, to w latach 2008 i 2009 – ju Ŝ po trzydzie ścioro dzieci. Niezmiennie od kilku lat gmina organizuje kolonie i obozy z programem zaj ęć profilaktycznych w zakresie rozwi ązywania problemów alkoholowych. W roku 2007 w wypoczynku wzi ęło udział 10 dzieci, a w roku 2008 i 2009 – dwukrotnie wi ęcej – po 20 osób. Oprócz tego gmina organizuje półkolonie dla dzieci z programem profilaktycznym, w których uczestniczy du Ŝa liczba dzieci. W roku 2007 i 2008 w tej formie wypoczynku wzi ęło udział po 120 dzieci, a w roku 2009 – 100 osób.

Działalno ść Gminnej Komisji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych

W gminie działa Gminna Komisja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych, b ędąca organem pomocniczym gminy w zakresie prowadzenia działa ń zwi ązanych z profilaktyk ą i rozwi ązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzale Ŝnionych od alkoholu. Corocznie (w latach 2007-2009) Komisja zbierała si ę po sze ść razy, rozpatruj ąc na posiedzeniach ró Ŝnorodne sprawy mieszcz ące si ę w obszarze profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych w gminie.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 13 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

W gminie nie funkcjonuje podkomisja interwencyjno-motywuj ąca, st ąd ogólne posiedzenia GKRPA poł ączone s ą z przeprowadzaniem rozmów motywuj ących i rozmów z członkami rodzin. W roku 2007 przeprowadzono 13 takich rozmów, w 2008 – 9, a w roku 2009 – 15. W toku posiedze ń Komisja podejmuje postanowienia opiniuj ące lokalizacj ę punktów sprzeda Ŝy napojów alkoholowych w gminie.

Wykres 6: Wydane postanowienia GKRPA opiniuj ące sprzeda Ŝ alkoholu

25 22 2007 2008 2009 20

15 12 11 10 8

3 5 2

0 jednorazow e zezw olenia zezw olenia na sprzeda Ŝ do spo Ŝycia w miejscu i poza miejscem sprzeda Ŝy

Źródło: dane otrzymane od Koordynatora GPPiRPA

Jak wynika z informacji uzyskanych w gminie, jednorazowe pozwolenia na sprzeda Ŝ alkoholu zdarzaj ą si ę sporadycznie, natomiast liczba pozwole ń na sprzeda Ŝ alkoholu do spo Ŝycia w miejscu sprzeda Ŝy i poza miejscem sprzeda Ŝy ro śnie w ostatnich latach. O ile w roku 2007 wydano 11 takich pozwole ń, a w roku 2008 o jedno wi ęcej, to w roku 2009 ju Ŝ tylko 22. Komisja opiniuje pozytywnie wszystkie zezwolenia na sprzeda Ŝ alkoholi pod wzgl ędem zgodno ści lokalizacji punktu sprzeda Ŝy i ich liczby z Uchwałami Rady Gminy Wydminy. Obecnie na terenie gminy działa 37 punktów sprzeda Ŝy napojów alkoholowych (wykres 7).

Wykres 7: Liczba punktów sprzedaŜy alkoholu w gminie

do spo Ŝycia poza miejscem 25 25 sprzeda Ŝy 24 do spo Ŝycia w miejscu sprzeda Ŝy

20

15 16

10 10 6 6

5

0 do 4,5% od 4,5% do 18% pow . 18%

Źródło: dane otrzymane od Koordynatora GPPiRPA

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 14 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Jednym z zada ń Komisji jest kontrola punktów sprzeda Ŝy napojów alkoholowych. W latach 2007 – 2009 komisja nie przeprowadziła Ŝadnej kontroli punktów sprzeda Ŝy.

Wa Ŝną informacj ą z punktu widzenia działalno ści Komisji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych w gminie jest liczba wpływaj ących do Komisji nowych wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe. W roku 2007 do Komisji wpłyn ęło 13 nowych wniosków, rok pó źniej ich liczba spadła do 9, a w 2009 roku ponownie wzrosła do liczby 15.

Jako ść uzyskiwanego wsparcia w du Ŝej mierze zale Ŝy od kompetencji osób pracuj ących w systemach społecznego wsparcia, zarówno instytucjonalnych jak i pozainstytucjonalnych, st ąd niezwykle wa Ŝne s ą kompetencje osób pracuj ących w instytucjach pomocowych. Pracownicy gminnych struktur świadcz ących wsparcie uczestniczyli w 2007 roku w 7 szkoleniach, w 2008 roku w 8, a w 2009 równie Ŝ w 7 szkoleniach.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 15 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Cz ęść II; Problemy społeczne w świadomo ści mieszka ńców gminy

Dla okre ślenia postaw mieszka ńców gminy wobec potencjalnych problemów społecznych zwi ązanych z u Ŝywaniem wybranych substancji psychoaktywnych oraz przemoc ą w rodzinie w gminie Wydminy przeprowadzono badania ankietowe w trzech grupach respondentów, reprezentuj ących:

1. dorosłych mieszka ńcy gminy – badania przeprowadzono w reprezentatywnej grupie 96 osób, w której 57,3% stanowiły kobiety, 42,7% m ęŜ czy źni 2. uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych z gminy – badania zrealizowano w śród 148 uczniów (dziewcz ęta – 48,6%, chłopcy – 51,4%). 3. pracowników punktów sprzeda Ŝy alkoholu w gminie, (11 osób) w śród których 27,3% stanowili wła ściciele, za ś 72,7% - pracownicy punktów.

Percepcja alkoholu i problemów alkoholowych na tle innych problemów społecznych gminy

Mieszka ńcy gminy Wydminy, poproszeni o oszacowanie skali wyst ępowania ró Ŝnych problemów społecznych wyst ępuj ących w gminie na pierwszym miejscu usytuowali bezrobocie uznaj ąc je za najbardziej pal ący problem w gminie – poci ągaj ący za sob ą szereg innych konsekwencji o charakterze psychologicznym i społecznym. Zmiany polityczne i ustrojowe zainicjowane w Polsce po 1989 roku spowodowały gwałtowne przeobra Ŝenia zarówno ekonomicznych jak i społecznych reguł Ŝycia codziennego. Ubocznym skutkiem wprowadzanych reform transformacyjnych był niestety wysoki wska źnik bezrobocia, który niestety wci ąŜ utrzymuje si ę na wysokim poziomie, szczególnie w regionach kraju upo śledzonych gospodarczo. Subiektywna ocena wagi bezrobocia przez mieszka ńców potwierdzona jest obiektywnymi wska źnikami. Wska źnik bezrobocia w powiecie, do którego nale Ŝy gmina jest wy Ŝszy ni Ŝ ogólnopolski – st ąd dla mieszka ńców gminy stanowi ono priorytetowy problem. Potwierdza t ę sytuacj ę fakt, i Ŝ na drugiej pozycji pod wzgl ędem wagi mieszka ńcy gminy wskazuj ą zubo Ŝenie społecze ństwa. Niew ątpliwie bezrobocie i ubóstwo to czynniki wzajemnie si ę warunkuj ące, a ich usytuowanie w centrum problemów społecznych gminy świadczy o ich szczególnej dotkliwo ści dla jej mieszkańców. Uszeregowanie poszczególnych problemów prezentuje diagram 1.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 16 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Diagram 1: Uszeregowanie problemów społecznych gminy przez mieszka ńców

1. Bezrobocie

2. zubo Ŝenie społecze ństwa

3. kryzys rodziny

4. alkoholizm

5. kryzys norm moralnych

6. Problemy mieszkaniowe Przest ępczo ść

7. Przest ępczo ść

8. narkomania

9. Zanieczyszczenie środowiska

10. HIV/AIDS

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Na trzeciej pozycji wśród znacz ących problemów gminy jej mieszka ńcy wymieniaj ą kryzys rodziny, który niestety do ść skutecznie wplata si ę w problematyk ę bezrobocia i ubóstwa. Alkoholizm jest przez badanych wymieniany na czwartej pozycji jako znacz ący problem środowiska lokalnego, mo Ŝe nie bardzo jaskrawy, jednak dostrzegany przez mieszka ńców. Warto zwróci ć uwag ę na fakt, i Ŝ stosunkowo nisk ą pozycj ę na skali problemów gminy zaj ął problem narkomanii. Mieszka ńcy przyznali mu trzecie miejsce od ko ńca – przed zanieczyszczeniem środowiska oraz problemami zwi ązanymi z HIV/AIDS. Triad ę najbardziej pal ących problemów w gminie stanowi ą wi ęc współzale Ŝne od siebie zjawiska: tj bezrobocie, zubo Ŝenie społecze ństwa oraz kryzys rodziny. Interesuj ący jest fakt, Ŝe chocia Ŝ mieszka ńcy nie uznali alkoholizmu za jeden z najwa Ŝniejszych problemów w ich środowisku, to jednak wielu z nich oczekuje od władz lokalnych podj ęcia działa ń maj ących na celu ograniczenie problemów zwi ązanych z jego nadu Ŝywaniem. AŜ 88,5% mieszka ńców gminy oczekuje od władz samorz ądowych zaj ęcia si ę tym problemem, a tylko 7,3% jednoznacznie wskazuje, Ŝe nie ma takich oczekiwa ń. Ocena potencjalnego zagro Ŝenia bezpiecze ństwa w środowisku lokalnym, jakiego mo Ŝna si ę spodziewa ć ze strony osób pij ących alkohol, dokonana przez jego mieszka ńców kształtuje si ę na średnim poziomie. Prawie co drugi badany (47,9%) neguje istnienie takiego zagro Ŝenia, niemniej jednak 41,7% - potwierdza, Ŝe osoby pij ące alkohol stanowi ą zagro Ŝenie w środowisku lokalnym (8,3% nie ma zdania na ten temat).

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 17 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wykres 8: Czy osoby pij ące alkohol stanowi ą zagro Ŝenie dla bezpiecze ństwa lokalnego?

Nie stanow i ą Tak, stanow i ą zagro Ŝenia.; 47,9% zagro Ŝenie.; 41,7%

Nie mam zdania; 8,3%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Rzadko jednak badani mieszka ńcy gminy przyznaj ą si ę do doznawania jaki ś przykrych prze Ŝyć zwi ązanych z u Ŝywaniem alkoholu. Zdecydowana wi ększo ść (68,8%) nie doznała takich prze Ŝyć w ci ągu ostatniego miesi ąca, natomiast przyznaje si ę do nich 29,2% badanych.

Ocena poziomu rozpowszechnienia zjawiska picia alkoholu środowisku lokalnym, jakiej dokonali mieszka ńcy wskazuje, i Ŝ zdaniem wi ększo ści badanych spo Ŝycie alkoholu na przestrzeni ostatnich lat wzrosło. Ponad połowa (59,4%) badanych mieszka ńców gminy przyznaje, Ŝe spo Ŝycie alkoholu zdecydowanie wzrosło w ci ągu ostatnich dziesi ęciu lat, przy czym dotyczy to zarówno pij ących dorosłych jak i młodych ludzi. Cz ęś ciej ni Ŝ co trzeci badany (37,5%) nie zauwa Ŝył znacz ących zmian na przestrzeni ostatniej dekady, a Ŝaden z respondentów nie wspomina o zmianach pozytywnych.

Interesuj ąca z punktu widzenia percepcji problemów alkoholowych w środowisku jest ocena mieszka ńców pewnych szczególnych zjawisk społecznych zwi ązanych z piciem alkoholu. Nale Ŝą do nich kulturowo warunkowane zjawiska takie jak: „załatwianie” ró Ŝnych spraw „przez alkohol”, kultura picia alkoholu, oraz tzw. widoczno ść osób pij ących w środowisku. Jak pokazuj ą wyniki bada ń, wi ększo ść respondentów uwa Ŝa, Ŝe obraz tych zjawisk albo si ę pogorszył, albo pozostał bez zmian – znacznie mniejsza cz ęść badanych wspomina o zmianach pozytywnych.

Najbardziej pozytywnie badani oceniaj ą zmiany w zakresie kultury picia alkoholu. Spo śród mieszka ńców gminy 34,4% uwa Ŝa nawet, Ŝe kultura picia alkoholu poprawiła si ę w ostatnich latach w Polsce, a co za tym idzie, rzadziej zauwa Ŝalne s ą takie zjawiska jak upijanie si ę oraz awantury po alkoholu. Niemniej jednak dokładnie taki sam odsetek - uwa Ŝa wr ęcz przeciwnie – wskazuj ąc, i Ŝ kultura picia jest na ni Ŝszym poziomie, dodatkowo 30,2% uwa Ŝa, Ŝe zjawisko pozostaje niezmienne od co najmniej 10 lat.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 18 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wykres 9: Ocena zjawisk kulturowych zwi ązanych z piciem alkoholu

60% Zw i ększyło 56,3% si ę 50% 50,0%

40% 36,5% Pozostało 34,4% 34,4% bez zmian 30% 30,2%

20% 21,9% 18,8% Zmniejszyło 12,5% 10% si ę

0% w idok osób pij ących w "załatw ianie" spraw przez kultura picia alkoholu miejscach publicznych alkohol

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Zjawiskiem ci ągle obecnym w środowisku jest - zdaniem badanych - widok osób pij ących w miejscach publicznych. Dokładnie co drugi badany uwa Ŝa, i Ŝ zjawisko jest jeszcze bardziej dostrzegalne ni Ŝ przed laty, chocia Ŝ 36,5% mieszka ńców gminy uwa Ŝa, Ŝe sytuacja w tym zakresie jest taka sama od wielu lat, nie zmieniaj ąc si ę na lepsze ani gorsze. Troch ę cz ęś ciej ni Ŝ co dziesi ąty badany (12,5%) wysuwa tez ę o poprawie stanu rzeczy w tym zakresie. Cz ęść badanych dostrzega równie Ŝ ci ągle –ich zdaniem – popularny zwyczaj rozstrzygania wa Ŝnych spraw z wykorzystaniem alkoholu – „załatwianie” spraw przez alkohol. Trochę cz ęś ciej ni Ŝ co pi ąty badany (21,9%) uwa Ŝa, i Ŝ zjawisko to jest jeszcze bardziej dostrzegalne ni Ŝ przed laty, chocia Ŝ ponad połowa mieszka ńców gminy uwa Ŝa, Ŝe sytuacja w tym zakresie jest taka sama od wielu lat, nie zmieniaj ąc si ę na lepsze ani gorsze. Troch ę rzadziej ni Ŝ co pi ąty badany (18,8%) twierdzi , Ŝe sytuacja w tym zakresie uległa poprawie. Podsumowuj ąc – nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe mieszka ńcy gminy uznaj ą problemy zwi ązane z alkoholem za znacz ące (cho ć nie najwa Ŝniejsze) w ich środowisku, nie wszyscy czuj ą bezpo średnie zagro Ŝenie swojego bezpiecze ństwa ze strony osób pij ących, ale w zdecydowanej wi ększo ści oczekuj ą szczególnych działa ń ze strony władz lokalnych zwi ązanych z rozwi ązaniem problemu nadu Ŝywania alkoholu. Dostrzegaj ą równie Ŝ obecno ść osób pij ących w swoim środowisku i pozostawiaj ącą wiele do Ŝyczenia „polsk ą” kultur ę picia.

Postawy wobec alkoholu dorosłych mieszka ńców gminy

Spo Ŝycie alkoholu przez mieszka ńców gminy

Spo Ŝycie alkoholu w Polsce od wielu ju Ŝ lat utrzymuje si ę ci ągle na wysokim poziomie. O ile w latach dziewi ęć dziesi ątych średnie spo Ŝycie szacowano na 6-7 litrów czystego alkoholu na głow ę statystycznego Polaka, o tyle w roku 2005 było to ju Ŝ prawie osiem litrów, a w roku 2007 – 9,1 litra. 12 Cytowane dane s ą wyliczane na podstawie rejestrowanej sprzeda Ŝy napojów alkoholowych, a jak szacuj ą specjali ści – poza rejestrowanym obiegiem znajduje si ę ok. 30% transakcji. Polacy pij ą du Ŝo,

12 Dane Pa ństwowej Agencji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych, www.parpa.pl

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 19 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

cz ęsto przekraczaj ąc tzw. „próg trze źwo ści”, a przy tym pij ą coraz młodsi ludzie. 13 Nowe style Ŝycia, otwarcie granic, wymienialno ść towarów i usług spowodowały gwałtowny wzrost popytu na ró Ŝnego rodzaju substancje psychoaktywne, w tym na alkohol.14 Lata dziewi ęć dziesi ąte – a w ich ramach przemiany transformacyjne spowodowały liberalizacj ę polityki alkoholowej i wzrost globalnej jego konsumpcji. 15 Nie sposób wymieni ć wszystkich szkód powodowanych nadu Ŝywaniem alkoholu, ale warto wspomnie ć cho ćby o zdrowotnej degradacji pij ących (alkohol uwa Ŝany jest za jeden z wa Ŝniejszych czynników zwi ększaj ących ryzyko przedwczesnego zgonu, szczególnie w śród m ęŜ czyzn), a tak Ŝe daleko id ących szkodach społecznych (przest ępstwa, wypadki drogowe, przemoc, rozpad rodziny) oraz ekonomicznych. 16 Pomimo, i Ŝ wy Ŝej wymienione szkody s ą daleko id ące i wymiernie (finansowo) bardzo wysokie, ci ągle nie udaje si ę opanowa ć zjawiska nadmiernego spo Ŝywania alkoholu, zarówno w śród dorosłych jak i młodszych mieszka ńców naszego kraju. Deklaracje badanych mieszka ńców gminy Wydminy dotycz ące aktualnych zachowa ń zwi ązanych ze spo Ŝywaniem alkoholu wskazuj ą, Ŝe alkohol jest obecny w Ŝyciu badanych, ale z umiarkowan ą cz ęstotliwo ści ą.

Wykres 10: Czas, jaki upłyn ął od ostatniego spo Ŝycia alkoholu

Pił/a dzisiaj; 3,1% Jeden dw a dni temu; Nie pije od kilku lat; 3,1% 7,3% Wi ęcej ni Ŝ trzy miesi ące; 9,4%

Ok. tydzie ń; 36,5%

Miesi ąc do trzech ; 17,7% Dw a do trzech tygodni; 21,9%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Okazuje si ę bowiem, i Ŝ w ci ągu ostatniego miesi ąca alkohol piło alkohol 64,6% badanych, przy czym w ci ągu ostatniego tygodnia – 42,7%. W ogóle nie pije alkoholu od kilku lat 7,3% badanych, a 9,4% twierdzi, i Ŝ nie pije dłu Ŝej ni Ŝ 3 miesi ące. Ostatni kontakt z alkoholem w okresie od miesi ąca do trzech - deklaruje 17,7% dorosłych mieszka ńców gminy.

13 A. Majchrowska, R. Bogusz, Addictions among students – demand for prevention, W: Jackowska I., Iskra M., Borz ęcki A., Sztanke K. (red) Higieniczno-środowiskowe uwarunkowania zdrowia, Katedra i Zakład Higieny UM, Lublin 2008, s. 504. 14 A. M. Adamek, Substancje psychoaktywne. Świadomo ść zagro Ŝeń. Wyd. Akademii Medycznej, Pozna ń 2000, s. 13. 15 Moskalewicz J, Świ ątkiewicz G. Nadu Ŝywanie substancji psychoaktywnych na tle innych problemów społecznych w Polsce, W: Pi ątkowski W., Brodniak W. (red). Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna. Wyd. WSSG, Tyczyn 2005, s. 204 16 A. Majchrowska, R. Bogusz, Stosowanie substancji psychoaktywnych przez studentów farmacji, W: Dom Ŝał-Drzewicka R., Ścibior A., Ka źmierak H. (red) Uzale Ŝnienia a rodzina. Wybrane zagadnienia, Wyd. Makmed, Lublin 2008, s.69.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 20 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Najnowsze badania CBOS dotycz ące postaw Polaków wobec alkoholu wydaj ą si ę wskazywa ć, i Ŝ w Polsce dominuje styl rozs ądnego i umiarkowanego picia. Cz ęste spo Ŝywanie alkoholu deklaruje 11%, za ś umiarkowane i okazjonalne – 69% ogółu społecze ństwa polskiego. Prawie jedna pi ąta Polaków deklaruje abstynencj ę.17 Przypuszcza ć mo Ŝna jednak, i Ŝ Polacy s ą zbyt liberalni w ocenie własnego modelu picia, bowiem statystyczny Polak w tym samym roku, w którym przeprowadzone były badania (2007) wypił ponad 9 litrów 100 - procentowego alkoholu (spirytusu).

Badani mieszka ńcy gminy oceniaj ąc z perspektywy czasu swój pierwszy kontakt z alkoholem – najcz ęś ciej przyznaj ą, i Ŝ nast ąpił on po uko ńczeniu 18 roku Ŝycia. W sumie 69,8% badanych zadeklarowało inicjacj ę alkoholow ą po uzyskaniu dorosło ści, z czego 15,6% wskazało na okres powy Ŝej 21 roku Ŝycia. Inicjacj ę alkoholow ą pomi ędzy 16-17 rokiem Ŝycia zadeklarowało 17,7%, a cz ęś ciej ni Ŝ co dziesi ąty (11,5% wskazał na okres poni Ŝej 16 lat (6,3% przyznało, Ŝe ich pierwszy kontakt z alkoholem miał miejsce w okresie 10-12 lat).

Wykres 11: Pierwszy kontakt z alkoholem dorosłych mieszka ńców gminy Wydminy

10-12 lat; 6% nie pami ętam ; 9 lat i mniej; 13-15 lat; 5,20% pow y Ŝej 21 lat; 16%

16-17 lat; 17,70%

18-21lat; 54,20%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Interesuj ących danych dostarczaj ą wyniki odpowiedzi na pytanie o rodzaj spo Ŝywanego najcz ęś ciej alkoholu przez mieszka ńców gminy. Otó Ŝ okazuje si ę, i Ŝ najwi ększy udział w strukturze spo Ŝycia ma piwo (30,2%), nast ępnie wino (31,3%) oraz drinki (28,1%) i wódka (6,3%).

17 CBOS, Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych. Komunikat z bada ń, Warszawa 2007.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 21 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wykres 12: Struktura spo Ŝycia alkoholu w gminie

35% Wino; 31,3% Piw o ; 30,2% 30% Drinki ; 28,1%

25%

20%

15%

10% Wódka; 6,3% 5% inne; 2,0%

0% Piw o Wino Drinki Wódka inne

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Z danych Pa ństwowej Agencji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych wynika, i Ŝ w Polsce najwi ększy udział w spo Ŝyciu alkoholu ma piwo – prawie 56% ogółu spo Ŝycia. Na drugim miejscu plasuj ą si ę wyroby spirytusowe – 32,6%, a wino zajmuje dopiero trzeci ą pozycj ę z udziałem ok. 11%. W badanej gminie struktura przedstawia si ę o tyle odmiennie, Ŝe na drugiej pozycji pod wzgl ędem spo Ŝycia plasuje si ę wino, na trzeciej drinki (aczkolwiek zazwyczaj sporz ądzane na bazie napojów wysokoprocentowych), a dopiero na kolejnych wódka, na któr ą wskazuje tylko 6,3% badanych.

Opinie na temat alkoholu

Pozytywnie nale Ŝy oceni ć fakt, i Ŝ mieszka ńcy gminy nie ulegaj ą stereotypom zwi ązanym z piciem alkoholu. Spo śród badanych – zdecydowana wi ększo ść (79,2%) – potwierdza fakt, i Ŝ alkohol zawarty w piwie jest tak samo szkodliwy jak ten zawarty w wódce i innych wy Ŝej procentowych alkoholach. Niemniej jednak troch ę rzadziej ni Ŝ co dziesi ąty badany uwa Ŝa alkohol w piwie za mniej szkodliwy – i tyle samo nie ma zdania na ten temat. Dosy ć radykalni s ą równie Ŝ mieszka ńcy w opiniach na temat dost ępno ści alkoholu. Zdecydowana wi ększo ść badanych uznała, i Ŝ alkohol mo Ŝe by ć sprzedawany tylko dorosłym osobom (w sumie 95,8%). Znacz ący odsetek respondentów (42,7%) przesuwa doln ą granic ę wiekow ą do 21 roku Ŝycia. Najwi ęcej osób (53,1%) opowiada si ę za mo Ŝliwo ści ą sprzeda Ŝy alkoholu od 18 roku Ŝycia. Tylko 3,1% mieszka ńców gminy dopuszcza mo Ŝliwo ść sprzeda Ŝy alkoholu osobom nieletnim, które uko ńczyły 16 lat. Zdecydowana wi ększo ść badanych (85,4%) uwa Ŝa, Ŝe alkohol jest towarem szczególnym, st ąd dost ęp do niego powinien by ć ograniczony i kontrolowany. Niemniej jednak, niepokoj ącym mo Ŝe by ć fakt, i Ŝ cz ęś ciej ni Ŝ siódmy mieszkaniec gminy (14,6%) uwa Ŝa, Ŝe alkohol jest takim samym towarem jak ka Ŝdy inny i powinien podlega ć tylko regułom wolnego rynku. To niebezpieczne przekonanie – bior ąc pod uwag ę koszty, jak niesie ze sob ą nadu Ŝywanie tej substancji. Wydaje si ę, Ŝe od dorosłych mieszka ńców gminy nale Ŝałoby oczekiwa ć bardziej radykalnych postaw w tym zakresie.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 22 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Postawy wobec narkotyków dorosłych mieszka ńców gminy

Pomimo, i Ŝ problem stosowania narkotyków dotyczy głównie ludzi młodych, warto pozna ć, jakie s ą postawy dorosłych wobec tej substancji psychoaktywnej. Spo śród badanych co dziesi ąty (10,4%) deklaruje, i Ŝ miał w Ŝyciu kontakt z narkotykami (86,5% - nigdy nie u Ŝywało narkotyków). Zdecydowana wi ększo ść badanych (86,5%) nie zna w swoim otoczeniu nikogo, kto u Ŝywałby narkotyków – cho ć pozostali (wprawdzie nieliczni) wskazuj ą na znajomo ść od kilku – do kilkunastu osób u Ŝywaj ących narkotyki .

Wykres 13: Znajomo ść osób u Ŝywaj ących narkotyków w środowisku badanych

do 10 osób; 3,1% w i ęcej ni Ŝ 10; 3,1% do 5 osób; 6,3%

nikogo; 86,5%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Z deklaracji badanych mo Ŝna wnioskowa ć, Ŝe w gminie zjawisko u Ŝywania narkotyków jest nie jest znacz ącym problemem. Zarówno sami badani bardzo rzadko przyznaj ą si ę do u Ŝywania narkotyków, jak i nie znaj ą wielu osób, które by je stosowały. Warto przypomnie ć, i Ŝ na skali znacz ących problemów w gminie narkomania zajmowała stosunkowo nisk ą pozycj ę. Niewiele osób posiada wiedz ę na temat źródeł zaopatrywania si ę w narkotyki – tylko 6,3% badanych mieszka ńców gminy wie, gdzie i u kogo mo Ŝna je kupi ć. Równie Ŝ na pytanie o trudno ść zakupu narkotyków – znaczny odsetek badanych potwierdza, i Ŝ jest to trudne zadanie.

Wykres 14: Ocena poziomu trudno ści zakupu narkotyków

Łatw o, w ła ściw ie ka Ŝdy mo Ŝe kupi ć

Raczej łatw o, nie w ymaga to 18,8% du Ŝego w ysiłku i znajomo ści

Trudno, ale jak si ę poprosi 54,2% odpow iednie osoby to mo Ŝna

Raczej trudno, nie w arto si ę w ysila ć

Bardzo trudno, praw ie 22,9% niemo Ŝliw e

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 23 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

śaden z badanych nie uznał, Ŝe łatwo jest kupi ć narkotyki i ka Ŝdy mo Ŝe to zrobi ć, cho ć 18,8% respondentów stwierdza, Ŝe jest to stosunkowo łatwe i nie wymaga du Ŝego wysiłku i znajomo ści. Najwi ększy odsetek badanych (54,2%) - uwa Ŝa, trudno jest kupi ć narkotyki, ale wystarczy zna ć odpowiednie osoby, które pomog ą w zakupie tego towaru. Badani mieszka ńcy gminy nie s ą skłonni traktowa ć narkotyków za dobry sposób na radzenie sobie ze stresem. Nikt nie uznał, Ŝe narkotyki mog ą pomaga ć w sytuacjach kryzysowych, a jedynie 3,1% uzale Ŝnia to od konkretnej sytuacji. Zdecydowana wi ększo ść (86,5%) uwa Ŝa, Ŝe narkotyki nie pomagaj ą w kryzysowych sytuacjach, a 3,1% przyznaje, Ŝe nie posiada wiedzy na ten temat, b ądź nie chce wyrazi ć swojego zdania.

Postawy wobec problemów alkoholowych pracowników/wła ścicieli punktów sprzeda Ŝy alkoholu

Niew ątpliwie wa Ŝną grup ą, która mo Ŝe zarysowa ć szczególny obraz problemów zwi ązanych z alkoholem wyst ępuj ących w gminie s ą sami pracownicy punktów sprzeda Ŝy alkoholu, spotykaj ący si ę codziennie w swojej pracy z konsumentami tego napoju. Ich postawy wobec osób nabywaj ących/konsumuj ących alkohol oraz przestrzeganie prawa w zakresie sprzeda Ŝy alkoholu mog ą w znacz ącym stopniu przyczyni ć si ę do ograniczenia problemów zwi ązanych z nadu Ŝywaniem alkoholu zarówno przez nieletnich jak i dorosłych mieszka ńców gminy. Ankiet ę wypełniło 11 osób, b ędących zarówno wła ścicielami (27,3%) jak i pracownikami punktów sprzeda Ŝy alkoholu (72,7%), przy czym zdecydowan ą wi ększo ść stanowiły kobiety – 90,9%. Średni wiek osób wypełniaj ących ankiet ę oscylował ok. 40 roku Ŝycia.

Pracownicy punktów sprzeda Ŝy wobec alkoholu (opinie i postawy)

Wszyscy pracownicy punktów sprzeda Ŝy alkoholu uznali, Ŝe dolna granica wieku, od której powinien by ć od dost ępny to conajmniej 18 lat. Dodatkowo 45,5% badanych podniosło t ę granic ę dost ępno ści alkoholu do 21 roku Ŝycia. Jak jednak stwierdzaj ą badani na podstawie własnych do świadcze ń, zdarza si ę, Ŝe osoby nieletnie próbuj ą kupi ć alkohol, cho ć w badanej gminie ma to miejsce bardzo rzadko.

Wykres 15: Cz ęstotliwo ść prób zakupu alkoholu przez nieletnich

Praw ie codziennie

Takie przypadki maj ą miejsce co najmniej raz w tygodniu

Zdarza si ę, ale bardzo 91,0% rzadko

Nigdy 9,0%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 24 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Najwi ększy odsetek badanych (91%) wskazuje, i Ŝ wprawdzie takie sytuacje maj ą miejsce, ale bardzo rzadko, a dodatkowo 9% deklaruje, Ŝe nigdy nie miało z nimi do czynienia. Jak wynika z deklaracji badanych, wszyscy sprzedawcy w swojej codziennej pracy przestrzegaj ą prawa zobowi ązuj ącego do sprzeda Ŝy alkoholu tylko dorosłym osobom. Potwierdza to 100% badanych. Co ciekawe, respondenci bardzo cz ęsto deklaruj ą, i Ŝ słyszeli o przypadkach sprzeda Ŝy alkoholu nieletnim – potwierdza to bowiem a Ŝ 81,8% badanych sprzedawców. Ocena zagro Ŝenia ze strony osób pij ących alkohol jakiej dokonali sprzedawcy – kształtuje si ę na wy Ŝszym poziomie ni Ŝ w populacji dorosłych mieszka ńców gminy. Prawie co drugi badany sprzedawca (45,5%) potwierdza, i Ŝ osoby pij ące alkohol stanowi ą zagro Ŝenie dla bezpiecze ństwa lokalnego, przy czym dokładnie taki sam odsetek nie ma zdania na ten temat, a tylko 9% z nich otwarcie stwierdza, i Ŝ nie odczuwa Ŝadnego zagro Ŝenia ze strony pij ących alkohol. Rzadko jednak sprzedawcy przyznaj ą, aby w ci ągu ostatniego miesi ąca w obr ębie punktu, w którym pracuj ą miało miejsca nieprzyjemne zaj ście zwi ązane z u Ŝywaniem alkoholu (potwierdza taki fakt 9% badanych).

Wykres 16: Ocena zagro Ŝenia ze strony pij ących alkohol w środowisku lokalnym

47,9% 50% 45,5% 45,5% 45% 41,7% 40% doro śli mieszka ńcy 35% gminy 30% pracow nicy 25% punktów 20% sprzeda Ŝy alkoholu 15% 8,3% 9,0% 10% 5% 0% Tak, stanow i ą Nie mam zdania Nie stanow i ą zagro Ŝenie. zagro Ŝenia.

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Jak wida ć, pracownicy punktów sprzeda Ŝy alkoholu maj ą wi ększe poczucie zagro Ŝenia ze strony osób pij ących alkohol ni Ŝ doro śli mieszka ńcy gminy, cho ć jak wynika z ich deklaracji – w punktach, w których pracuj ą, alkohol jest do ść rzadko spo Ŝywany

Wykres 17: Cz ęstotliwo ść spo Ŝywania alkoholu w obr ębie punktu sprzeda Ŝy

nigdy 81,8%

raz, dw a razy w miesi ącu 9,0%

najw y Ŝej raz w tygodniu

praw ie codziennie 9,0%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 25 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Warto natomiast zwróci ć uwag ę na du Ŝe niezdecydowanie sprzedawców przy ocenie szkodliwo ści alkoholu zawartego w piwie. Niepokoj ące jest, i Ŝ osoby, które zajmuj ą si ę sprzeda Ŝą tego szczególnego towaru ulegaj ą fałszywym stereotypom na jego temat. Prawie co pi ąty badany (18,2%) i potwierdza, i Ŝ alkohol zawarty w piwie jest mniej szkodliwy, ni Ŝ ten który wyst ępuje w wódce i winie. Jednoznacznie potwierdza fałszywo ść stwierdzenia o mniejszej szkodliwo ści alkoholu w piwie 81,8% badanych sprzedawców.

Pracownicy punktów sprzeda Ŝy wobec wyrobów tytoniowych

Wszyscy pracownicy punktów sprzeda Ŝy alkoholu i papierosów są zgodni co do tego, i Ŝ papierosy powinny by ć sprzedawane tylko osobom pełnoletnim. Dla 72,7% badanych tak ą granic ę powinien stanowi ć 18 rok Ŝycia, za ś dla 27,3% - uko ńczone 21 lat. Pomimo prawnie sankcjonowanych ogranicze ń wiekowych dla sprzeda Ŝy papierosów, cz ęsto nieletni próbuj ą je zakupi ć w punktach sprzeda Ŝy. Jak wskazuj ą jednak badani pracownicy tych punktów – w analizowanej gminie takie przypadki maja miejsce raczej rzadko.

Wykres 18: Próby zakupu papierosów przez nieletnich

Praw ie codziennie 9,0%

Takie przypadki maj ą miejsce co najmniej raz w tygodniu

Zdarza si ę, ale bardzo 91,0% rzadko

Nigdy

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Tylko 9% pracowników punktów sprzeda Ŝy wskazuje na takie przypadki wyst ępuj ące prawie codziennie. Pozostali przyznaj ą, Ŝe maj ą one miejsce, ale bardzo rzadko. Podobnie jak w przypadku alkoholu, du Ŝa cz ęść badanych pracowników punktów sprzeda Ŝy potwierdza fakt znajomo ści przypadków sprzeda Ŝy papierosów nieletnim (54,5%). Zaprzecza posiadaniu takiej wiedzy 45,5%.

Wykres 19: Czy wiesz o przypadkach sprzeda Ŝy papierosów nieletnim?

nie; 45,5%

tak; 54,5%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 26 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Sami badani nie przyznaj ą si ę do sprzeda Ŝy papierosów nieletnim. Podobnie jak w przypadku alkoholu – zaprzeczyli temu faktowi wszyscy badani. O ile ustawa dokładnie precyzuje wiek, od którego mo Ŝna sprzeda ć alkohol i papierosy w punkcie sprzeda Ŝy – o tyle nie zawsze łatwo jest jednoznacznie oceni ć wiek klienta. W takiej sytuacji sprzedawcy zobowi ązani poprosi ć o dowód osobisty potwierdzaj ący jego pełnoletnio ść . Wszyscy badani sprzedawcy potwierdzają, i Ŝ w przypadku w ątpliwo ści „zawsze” prosz ą o dokument potwierdzaj ący pełnoletnio ść . Warto zwróci ć uwag ę na fakt, i Ŝ pracownicy punktów sprzeda Ŝy alkoholu i wyrobów tytoniowych dosy ć dobrze oceniaj ą kontrol ę sprzeda Ŝy tych artykułów. Dobrze ocenia t ę działalno ść ponad połowa badanych (63,7%) z czego 45,5% - bardzo dobrze. Niezadowolonych z funkcjonowania kontroli sprzeda Ŝy alkoholu i wyrobów tytoniowych w gminie jest w sumie 36,3%, z czego 9% stwierdza, i Ŝ taka kontrola w ogóle nie działa.

Wykres 20: Ocena kontroli sprzeda Ŝy alkoholu i wyrobów tytoniowych

W ogóle nie działa ; 9,0%

Bardzo dobrze; Słabo; 27,3% 45,5%

Średnio ; Dobrze ; 18,2%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Młodzie Ŝ w gminie Wydminy wobec problemów zwi ązanych paleniem papierosów i piciem alkoholu.

Palenie papierosów

Jedn ą z najbardziej popularnych i powszechnie dost ępnych substancji uzale Ŝniaj ących jest nikotyna. Palenie tytoniu – jako jedna z legalnych, dopuszczonych do sprzeda Ŝy substancji psychoaktywnych - nie jest przedmiotem a Ŝ tak szerokich dyskusji społecznych jak nadu Ŝywanie alkoholu czy stosowanie narkotyków. Niew ątpliwie przyczyn ą takiego stanu rzeczy jest fakt, i Ŝ palenie papierosów nie ma tak daleko id ących konsekwencji społecznych – cho ć bardzo powa Ŝne zdrowotne. Udział zgonów z powodu chorób wywołanych przez palenie si ęga 15% wszystkich zgonów, czyli co siódma osoba umiera wył ącznie z powodu palenia 18 . Palenie papierosów jest przyczyn ą 30% przedwczesnych zgonów dorosłych m ęŜ czyzn w Polsce. śaden inny pojedynczy czynnik nie ma tak istotnego negatywnego wpływu na stan zdrowia polskiej populacji. W populacji ogólnopolskiej na przestrzeni ostatnich kilku dekad obserwowany jest spadek liczby osób pal ących. Na pocz ątku lat osiemdziesi ątych (1982) regularne palenie deklarowało 62%

18 A. Gniazdowski, Zachowania a zdrowie. Podstawowe zale Ŝno ści. [w:] Zachowania zdrowotne. Zagadnienia teoretyczne, próba charakterystyki zachowa ń zdrowotnych społecze ństwa polskiego. Gniazdowski A. (red.) IMP, Łód ź 1990: 100 – 101.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 27 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

męŜ czyzn i 30% kobiet, ale ju Ŝ pod koniec tej dekady paliło tylko 50% m ęŜ czyzn i 22% kobiet. 19 Z analiz Głównego Urz ędu Statystycznego wynika, i Ŝ w latach dziewi ęć dziesi ątych (1996) w polskiej populacji było 35,3% palaczy, przy czym spo śród m ęŜ czyzn paliło 47,3%, za ś spo śród kobiet 24,5%. Te dane pokazuj ą now ą tendencj ę – otó Ŝ okazuje si ę, Ŝe stosunkowo szybko maleje liczba pal ących męŜ czyzn, ten trend jednak nie dotyczy kobiet. Odsetek pal ących kobiet b ądź wcale nie maleje (w latach dziewi ęć dziesi ątych w porównaniu do lat osiemdziesi ątych nawet wzrósł) b ądź maleje znacznie wolniej. Potwierdzaj ą to najnowsze dane. W 2004 roku w Polsce paliło 30,1% dorosłych mieszka ńców (przy czym regularne palenie deklarowało 26,3%). Spo śród m ęŜ czyzn paliło 38% (regularnie – 33,9%), za ś spo śród kobiet 23,1% (regularnie – 19,3%). Niedu Ŝy odsetek osób (zarówno kobiet jak i męŜ czyzn) deklarował palenie okazjonalne – ok. 4%. 20 Daje si ę wi ęc zauwa Ŝyć du Ŝy spadek odsetka pal ących m ęŜ czyzn (o prawie 10 punktów procentowych w ci ągu 8 lat), i niezauwa Ŝalny prawie spadek pal ących kobiet (o 1,4 punktu procentowego). Faktem jest jednak, i Ŝ znacznie wi ęcej kobiet ni Ŝ m ęŜ czyzn nigdy nie paliło. W populacji ogólnopolskiej prawie 62% kobiet i tylko 40% m ęŜ czyzn deklaruje, i Ŝ nigdy nie palili. Najnowsze badania CBOS pokazuj ą, Ŝe w Polsce w dalszym ci ągu pali papierosy ok. 32% ogółu społecze ństwa, przy czym m ęŜ czy źni prawie dwukrotnie cz ęś ciej ni Ŝ kobiety. Palenie deklaruje dwie pi ąte m ęŜ czyzn (40%) i jedna czwarta kobiet (24%). 21 Odr ębny problem stanowi palenie w śród dzieci i młodzie Ŝy. W tym zakresie równie Ŝ mo Ŝna dostrzec pozytywne trendy. Badania prowadzone w 2008 roku w śród młodzie Ŝy szkolnej pokazały, i Ŝ palenie staje si ę dla nich coraz mniej atrakcyjne. Wprawdzie regularne palenie zadeklarowało wówczas 22% badanej młodzie Ŝy, a okazjonalne – 18% – ale był to i tak najni Ŝszy odsetek od kilkunastu lat. W śród młodzie Ŝy szkolnej mniej pal ą dziewcz ęta oraz uczniowie liceów. W badanej gminie Wydminy kontakt z papierosami zadeklarowało aŜ 34,5% badanych uczniów, a przeci ętny wiek, w którym młodzie Ŝ zapalała pierwszego papierosa był bardzo niski – wynosił ok. 12 lat. Okazuje si ę, i Ŝ najbardziej sprzyjaj ącą sytuacj ą dla pierwszych do świadcze ń w tym zakresie były wakacje. Spo śród uczniów deklaruj ących kontakt z paleniem – 64,7% deklaruje, i Ŝ po raz pierwszy paliło wła śnie na wakacjach. Pozostałe sytuacje, sprzyjaj ące inicjacji nikotynowej wymieniane były przez uczniów znacznie rzadziej: szkoła – 7,8%, wagary – 3,9%, pub – 13,7% oraz inne sytuacje – 5,9%. Cho ć uczniowie rzadko zapalali pierwszego papierosa w szkole – to obecnie zdarza im si ę pali ć w szkole. Spo śród deklaruj ących kontakt z paleniem – 37,3% przyznało, i Ŝ zdarzyło im si ę pali ć w budynku szkoły (12,8% wszystkich badanych uczniów). Uczniowie najcz ęś ciej przyznaj ą, Ŝe pierwszego papierosa zapalili w towarzystwie znajomych i za ich namow ą – potwierdza to ponad połowa uczniów deklaruj ących kontakt z paleniem (54,9%), co stanowi 18,9% wszystkich badanych uczniów. Z własnej inicjatywy zapaliło 13,5% uczniów gminnych szkół, tj. 39,2% tych, którzy zadeklarowali kontakt z papierosami. Obecnie dosy ć systematyczne palenie deklaruje w sumie 8,1% badanych uczniów, przy czym 5,4% - wskazuje na codzienne palenie, a 2,7% - na kilkakrotne w ci ągu tygodnia. Kilka razy w

19 I. Kowalewski, Kultura zdrowotna studentów. Diagnoza i perspektywy, Wyd. Naukowe AP, Kraków 2006, s. 73. 20 Stan zdrowia ludno ści w 2004, GUS, Warszawa 2006, s. 38. 21 CBOS, Postawy wobec palenia papierosów. Komunikat z bada ń, Warszawa 2008.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 28 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

miesi ącu pali 2% - a najwi ększy odsetek – 18,2% deklaruje okazjonalne palenie (kilka razy roku). Spo śród osób deklaruj ących kontakt z papierosami cz ęś ciej ni Ŝ co drugi (52,9%) pali je jedynie okazjonalnie, ale 15,7% przyznaje si ę do codziennego palenia.

Wykres 21: Cz ęstotliwo ść palenia w śród młodzie Ŝy szkolnej w gminie (procent wyliczony wobec osób deklaruj ących kontakt z papierosami)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

praw ie codziennie 15,7%

w i ęcej ni Ŝ raz w tyg 7,8%

kilka razy w miesi ącu 5,9%

okazjonalnie 52,9%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Warto równie Ŝ zwróci ć uwag ę na to, i Ŝ młodzi ludzie najcz ęś ciej pal ą od niedawna. Najwi ększy odsetek z nich (37,3% pal ących, a 12,8% wszystkich uczniów) pali krócej ni Ŝ pół roku, ale pozostali deklaruj ą czas od roku do nawet ponad trzech lat. Spo śród uczniów deklaruj ących palenie 17,6% pali dłu Ŝej ni Ŝ rok, 7,8% - ponad dwa lata, a 13,7% - dłu Ŝej ni Ŝ trzy lata (4,8% wszystkich uczniów gminnych szkół) Badani młodzi ludzie do ść cz ęsto przyznaj ą si ę do palenia, ale te Ŝ maj ą wokół siebie całkiem sporo pal ących znajomych. Tylko rzadziej ni Ŝ co pi ąty ucze ń (18,2%) wskazuje, Ŝe nie zna nikogo, kto nie maj ąc sko ńczonych 18 lat - paliłby papierosy. Znajomo ść do pi ęciu takich osób wskazuje 16,9%, a od pi ęciu do dziesi ęciu – kolejne 17,8%. Znajomo ść powyŜej dziesi ęciu pal ących w swoim środowisku wskazuje prawie połowa uczniów (46,6%), z czego 14,2% przyznaje, Ŝe ma powy Ŝej 20 takich znajomych. Rozkład odpowiedzi na to pytanie wskazywa ć mo Ŝe na niemałe rozpowszechnienie zjawiska palenia tytoniu w śród gminnej młodzie Ŝy

Wykres 22: Ile znasz osób poni Ŝej 18 lat, które pal ą papierosy?

Nie znam Ŝadnej takiej Wi ęcej ni Ŝ 20 ; 14,2% osoby.; 18,2%

Do 20 osób; 32,4%

Do 5 osób; 16,9%

Do 10 osób; 17,8%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 29 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Warto równie Ŝ zwróci ć uwag ę na fakt, i Ŝ uczniowie nie uwa Ŝaj ą papierosów za towar trudno dla nich dost ępny. Ponad połowa uczniów gminnych szkół uwa Ŝa, i Ŝ nie miałaby wi ększych problemów z zakupem papierosów, z czego co pi ąty twierdzi, Ŝe jest to bardzo łatwe zadanie i ka Ŝdy mo Ŝe kupi ć papierosy. Dla troch ę cz ęś ciej ni Ŝ co czwartego ucznia kupo papierosów le Ŝy poza zasi ęgiem jego mo Ŝliwości. Pewna cz ęść uczniów (17,6%) uwa Ŝa, Ŝe jest to wprawdzie trudne, ale jak si ę zna odpowiednie osoby to mo Ŝna kupi ć papierosy.

Wykres 23: Trudno ść kupienia papierosów w opinii młodzie Ŝy

Łatw o, w ła ściw ie ka Ŝdy 20,9% mo Ŝe kupi ć Raczej łatw o, nie w ymaga to 31,8% du Ŝego w ysiłku i znajomo ści

Trudno, ale jak si ę poprosi 17,6% odpow iednie osoby to mo Ŝna

Raczej trudno, nie w arto si ę 10,7% w ysila ć Bardzo trudno, praw ie 16,9% niemo Ŝliw e

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Warto jeszcze zwróci ć uwag ę na fakt, i Ŝ mo Ŝe si ę zdarzy ć, Ŝe młodzi ludzie b ędą traktowa ć palenie jako sposób na radzenie sobie w trudnych sytuacjach. Wprawdzie tylko 4,7% z nich zdecydowanie stwierdza, Ŝe palenie pomaga w ci ęŜ kiej sytuacji, ale dodatkowo 16,2% uzale Ŝnia to od sytuacji (czyli równie Ŝ zakłada tak ą mo Ŝliwo ść ). Cz ęś ciej ni Ŝ co drugi ucze ń (54,37) zaprzecza temu, Ŝe palenie mo Ŝe by ć sposobem na stres i trudne sytuacje Ŝyciowe, a 24,3% nie ma wiedzy na ten temat. Analiza powy Ŝszych wyników pozwala na stwierdzenie, i Ŝ zjawisko palenia papierosów jest do ść powszechne w śród młodzie Ŝy gminnych szkół. Kontakt z papierosami deklaruje cz ęś ciej ni Ŝ co trzeci ucze ń, wielu z nich pali do ść systematycznie i od długiego czasu, oraz - jak wynika z ich deklaracji - nie maj ą problemów z kupnem papierosów, st ąd uwa Ŝaj ą je za towar łatwo dost ępny. Pal ący uczniowie - najprawdopodobniej przebywaj ą równie Ŝ w śród osób pal ących – st ąd deklaruj ą znajomo ść niemałej liczby pal ących rówie śników.

Picie alkoholu

Poziom nadu Ŝywania alkoholu w śród dzieci i młodzie Ŝy w Polsce daje powód do niepokoju. Jak podaje Pa ństwowa Agencja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych, do picia napojów alkoholowych przyznaje si ę ponad 92% uczniów III klas gimnazjalnych i ponad 96% uczniów II klas szkół średnich. Natomiast do upicia si ę w czasie ostatniego roku przyznało si ę niemal 50%

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 30 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

pi ętnastolatków (58% chłopców i 40% dziewcz ąt) i ponad 65% siedemnastolatków (74% chłopców i 54% dziewcz ąt). 22 W gminie Wydminy kontakt z alkoholem deklaruje prawie co drugi badany ucze ń (46,6%). Inicjacja alkoholowa miała miejsce bardzo wcze śnie - w okolicy dwunastego roku Ŝycia ( średni wiek – 12,4 roku), czyli mniej wi ęcej tym samym wieku co palenie papierosów. Podobne równie Ŝ okoliczno ści sprzyjały inicjacji alkoholowej. Wakacje – to czas, kiedy po raz pierwszy spróbowało alkoholu 32,4% badanych uczniów, co stanowi 69,6% tych, którzy deklarowali kontakt z alkoholem. W dyskotece/pubie po raz pierwszy piło alkohol 10,1% (osób pij ących), na wagarach (7,2% pij ących – 3,4% wszystkich uczniów) i w szkole 0,7% badanych uczniów, co stanowi 1,2% uczniów deklaruj ących kontakt z alkoholem. Pozostali pij ący wskazywali inne okoliczno ści (10,1%).

Spo śród tych, którzy pili ju Ŝ alkohol –wi ększo ść (56,5%) wskazuje, i Ŝ do „pierwszego razu” nikt ich nie namawiał, a alkohol pili z własnej inicjatywy. Troch ę rzadziej uczniowie wskazuj ą na udział innych osób – 40% z nich wymienia znajomych, którzy namawiali do wypicia alkoholu. Z wypowiedzi uczniów wynika, i Ŝ czas, od którego pij ą alkohol jest bardzo ró Ŝny. Na okres krótszy ni Ŝ pół roku wskazuje 37,7% pij ących uczniów (17,6% wszystkich uczniów). Pozostali wskazuj ą na czas od ponad roku (10,8% wszystkich, 23,2% pijących) do ponad czterech lat (2%wszystkich).

Wykres 24: Okres spo Ŝywania alkoholu przez uczniów (% wyliczony wobec uczniów deklaruj ących kontakt z alkoholem)

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Mniej ni Ŝ pół roku 37,7%

Rok i w i ęcej 23,2%

Wi ęcej ni Ŝ dw a lata 11,6%

Wi ęcej ni Ŝ trzy lata 14,5%

Dłu Ŝej 4,3%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Jak wskazuj ą wyniki bada ń młodzi ludzie w zdecydowanej wi ększo ści pij ą alkohol okazjonalnie. Kilka razy w roku deklaruje spo Ŝycie alkoholu 29,1% wszystkich uczniów, co stanowi 62,3% tych, którzy zadeklarowali kontakt z alkoholem. Kilka razy w miesi ącu si ęga po alkohol 21,7% osób pij ących, a 10,1% wszystkich uczniów. Cz ęś ciej ni Ŝ raz w tygodniu deklaruje spo Ŝywanie alkoholu w sumie 4,8% wszystkich uczniów (10,1% pijących), z czego prawie codziennie si ęga po alkohol 1,4% uczniów (2,9% pij ących).

22 Dane Pa ństwowej Agencji Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych, www.parpa.pl

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 31 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Najbardziej popularnym w śród młodzie Ŝy napojem jest piwo – 36,5% uczniów wskazuje, i Ŝ wła śnie po piwo si ęga najcz ęś ciej (78,3% uczniów deklaruj ących kontakt z alkoholem). Na drugim miejscu plasuje si ę wódka (13,5% wszystkich uczniów), a nast ępnie drinki (6,8%) nalewki (4,7%) oraz wino (3,4%). Hierarchia popularno ści napojów nie ró Ŝni si ę wi ęc zasadniczo od populacji ogólnopolskiej, gdzie struktura spo Ŝycia przedstawia si ę podobnie. Cechy struktury spo Ŝycia alkoholu przez młodych ludzi, przedstawia wykres 25

Wykres 25: Struktura spo Ŝycia alkoholu przez młodzie Ŝ szkoln ą

78,3% 80% 70% 60% % badanych % pij ących 50% 40% 36,5% 29,0% 30%

20% 13,5% 14,5% 10,1% 7,2% 6,8% 10% 3,4% 4,7% 0,7% 1,5% 0% piw o w ino w ódka drinki nalew ki inne

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa Procenty nie sumuj ą si ę do 100, gdy Ŝ respondenci mogli wybra ć wi ęcej ni Ŝ jedn ą mo Ŝliwo ść

Warto zwróci ć uwag ę na stosunek uczniów do alkoholu jako „leku na problemy”. Niestety jedn ą ze strategii radzenia sobie ze stresem – mało konstruktywn ą – bywa si ęganie po alkohol. Wśród badanych uczniów panuj ą na ten temat ró Ŝnorodne opinie. Buduj ący jest fakt, Ŝe prawie co drugi badany (47,3%) uwa Ŝa, Ŝe alkohol nie pomaga w sytuacji kryzysowej, cho ć aŜ 22,3% uzale Ŝnia to od sytuacji. Jednak tylko 8,1% stwierdza wprost, Ŝe alkohol pomaga w trudnych sytuacjach. Znaczny odsetek przyznaje, i Ŝ po prostu nie posiada wiedzy na ten temat (20,3%).

Podobnie jak w przypadku dost ępno ści papierosów – spora cz ęść młodych ludzi nie uwa Ŝa alkoholu za towar dla nich niedost ępny. Wprawdzie dla prawie co trzeciego ucznia (31,1%) kupno alkoholu jest bardzo trudne – wr ęcz niemo Ŝliwe – st ąd nie warto nawet podejmowa ć wysiłku, ale znacznie wi ększy odsetek (45,2%) uwa Ŝa, i Ŝ jest to łatwe zadanie i nie wymaga szczególnego wysiłku i znajomo ści (18,9% uczniów uwa Ŝa, Ŝe ka Ŝdy mo Ŝe kupi ć alkohol). Dodatkowo 18,3% wprawdzie przyznaje, Ŝe kupno alkoholu nie jest łatwe, ale pomóc w tym moŜe znajomo ść odpowiednich osób. Opinie na ten temat prezentuje wykres 26.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 32 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wykres 26: Trudno ść zakupu alkoholu w opinii badanych uczniów

Łatw o, w ła ściw ie ka Ŝdy 18,9% mo Ŝe kupi ć Raczej łatw o, nie w ymaga to 26,4% du Ŝego w ysiłku i znajomo ści

Trudno, ale jak si ę poprosi 18,3% odpow iednie osoby to mo Ŝna

Raczej trudno, nie w arto si ę 14,2% w ysila ć Bardzo trudno, praw ie 16,9% niemo Ŝliw e

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Dokonuj ąc oceny rozpowszechnienia picia alkoholu w środowisku rówie śniczym na podstawie wypowiedzi młodych ludzi młodzi mo Ŝna zaryzykowa ć stwierdzenie, i Ŝ jest to do ść rozpowszechnione zjawisko w środowisku uczniowskim gminy.

Wykres 27: Ile osób w Twoim otoczeniu u Ŝywa alkoholu?

Wi ęcej ni Ŝ 20 ; 14,2% Nie znam Ŝadnej takiej osoby.; 26,4%

Do 20 osób; 23,0%

Do 5 osób; 20,9% Do 10 osób; 12,2%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Wprawdzie 26,4% uczniów nie zna Ŝadnej nieletniej osoby, która pije alkohol, ale znajomo ść do pi ęciu takich osób wskazuje ju Ŝ ponad 20%. Pozostali maj ą wielu znajomych, którzy pij ą alkohol: od 5-10 – 12,2%; od 10-20 – 23%, pow. 20 – 14,2%. Taki rozkład odpowiedzi na to pytanie pokazuje du Ŝe zró Ŝnicowanie, zarówno postaw wobec alkoholu jak i grup odniesienia rówie śniczego w śród badanej młodzie Ŝy szkolnej w gminie.

Profilaktyka alkoholowa i nikotynowa w gminie powinna si ę wi ęc koncentrowa ć na tej grupie odbiorców jak ą stanowi młodzie Ŝ szkolna, bowiem mo Ŝna w śród niej zidentyfikowa ć du Ŝa grup ę osób, które podejmuj ą zachowania ryzykowne zwi ązane z piciem alkoholu i paleniem papierosów. Nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę, i Ŝ pomimo prawnie sankcjonowanego zakazu sprzeda Ŝy alkoholu i papierosów nieletnim oraz deklaracji sprzedawców o jego przestrzeganiu – du Ŝa cz ęść uczniów uwa Ŝa je za towar łatwo dla nich dost ępny.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 33 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Stosowanie narkotyków przez młodzie Ŝ szkoln ą

Narkomania, z któr ą boryka si ę współczesne społecze ństwo polskie ma obecnie nowe oblicze. Dotyczy przede wszystkim ludzi młodych, przy czym trudno jest ustali ć jak ąkolwiek statystyczn ą prawidłowo ść odno śnie środowisk, które s ą „narkomanotwórcze”. Młodzi ludzie bior ący narkotyki pochodz ą zarówno z rodzin biednych – jak i bogatych, pełnych i rozbitych , z małych miasteczek – i du Ŝych miast. 23 Nie bez wpływu na to zjawisko pozostaje sytuacja ogólnospołeczna w Polsce. Chaos w dziedzinie aksjologicznej, brak autorytetów i ideałów – a do tego bezrobocie, brak perspektyw, trudna sytuacja materialna wielu grup społecznych – s ą to zawsze czynniki sprzyjaj ące narastaniu negatywnych zjawisk społecznych.

Zwi ększyła si ę poda Ŝ i ró Ŝnorodno ść narkotyków na nielegalnym rynku, a tym samym ich dost ępno ść . Zmieniły si ę zarówno wzory u Ŝywania – jak i rodzaj najcz ęś ciej u Ŝywanych substancji. Niepokoj ący jest fakt, Ŝe zmieniła si ę równie Ŝ ocena stosowania niektórych narkotyków, dopuszczaj ąca u Ŝywanie niektórych substancji w efekcie pod ąŜ ania za mod ą, gdzie narkotyki staj ą si ę elementem towarzysz ącym zabawom młodzie Ŝy, czy wspomagaj ą młodych ludzi w nauce. Młodzie ńcze eksperymentowanie z narkotykami sprowadza si ę najcz ęś ciej do do świadcze ń z marihuan ą, która jest najcz ęś ciej u Ŝywanym przez młodzie Ŝ narkotykiem. 24 Młodzi ludzie – uczniowie szkół w gminie – stosunkowo rzadko przyznaj ą si ę do do świadcze ń z narkotykami. Spo śród wszystkich badanych uczniów, 8,1% przyznaje, i Ŝ miała kiedykolwiek kontakt z narkotykami. Podobnie jak w śród polskiej młodzie Ŝy uczniowie mieszkaj ący w gminie Wydminy najcz ęś ciej u Ŝywaj ą marihuany – potwierdza to 50% tych uczniów, którzy zadeklarowali kontakt z narkotykami – a 4,1% całej badanej populacji. Inne narkotyki wskazywane przez uczniów to: dopalacze (25% uczniów deklaruj ących kontakt z narkotykami), oraz amfetamina, LSD, ekstazy (po 8,3% uczniów przyznaj ących si ę do incydentów z narkotykami).

Warto zwróci ć uwag ę na fakt, i Ŝ wi ększo ść uczniów stosuj ących narkotyki (58,3%) – czyni to krótko – mniej ni Ŝ 0,5 roku. Pozostali deklaruj ą jednak czas od roku, dwóch, do ponad trzech lat (po 8,3%). Okoliczno ści pierwszego kontaktu z narkotykami s ą bardzo ró Ŝnorodne, jednak podobnie jak w przypadku papierosów i alkoholu, najbardziej sprzyjaj ącymi okoliczno ściami do inicjacji narkotykowej s ą wakacje. Co drugi ucze ń deklaruj ący kontakt z narkotykami wła śnie na wakacjach spróbował ich po raz pierwszy. Co czwarty ucze ń wskazuje na pub/dyskotek ę, a po 8,3% na inne okoliczności (szkoła, wagary). Średni wiek, w którym uczniowie przyznaj ą si ę do pierwszego kontaktu z narkotykami jest wy Ŝszy ni Ŝ w przypadku papierosów i alkoholu i wynosi 14 lat. Niepokoj ący mo Ŝe wyda ć si ę fakt, i Ŝ spo śród uczniów deklaruj ących u Ŝywanie narkotyków co trzeci przyznał, Ŝe zdarzyło mu si ę by ć pod wpływem narkotyków w szkole.

23 W ęgrzecka-Gilu ń J. ABC narkotyków. Remedium 2004, 7, s. 8-9 24 Kwiatkowski P. Propozycja nowego narz ędzia do badania postawy młodzie Ŝy wobec eksperymentowania z narkotykami, W: Deptuła M. (red.).Diagnostyka, profilaktyka, socjoterapia w teorii i praktyce pedagogicznej. Wyd. UKW, Bydgoszcz 2005, s. 64

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 34 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Spo śród uczniów maj ących kontakt z narkotykami 41,7% deklaruje, Ŝe pierwsze próby podj ęła z własnej inicjatywy, niemniej jednak dokładnie taki sam odsetek (41,7%) wskazuje tu na namow ę znajomych, co potwierdza społeczny aspekt pierwszych incydentów z narkotykami i znaczny udział grupy rówie śniczej w kształtowaniu tych zachowa ń. Najwi ększa cz ęść uczniów deklaruj ących kontakt z narkotykami (co drugi z nich) wskazuje, Ŝe si ęga po narkotyki okazjonalnie (kilka razy w roku), a co czwarty – kilka razy w miesi ącu. Do prawie codziennego stosowania narkotyków przyznaje si ę 8,3% uczniów deklaruj ących z nimi kontakt (0,7% wszystkich). Spo śród wszystkich badanych uczniów – 16,2% wie gdzie i u kogo mo Ŝna kupi ć narkotyki, cho ć jak stwierdzaj ą badani – nie jest to ju Ŝ tak łatwe jak w przypadku papierosów czy nawet alkoholu.

Wykres 28: Trudno ść zakupu substancji psychoaktywnych w ocenie młodzieŜy szkolnej

Łatw o, w ła ściw ie ka Ŝdy 20,9% 18,9% mo Ŝe kupi ć 5,40%

Raczej łatw o, nie w ymaga to 31,8% 26,4% du Ŝego w ysiłku i znajomo ści 5% papierosy alkohol Trudno, ale jak si ę poprosi 17,6% 18,3% narkotyki odpow iednie osoby to mo Ŝna 22,30%

Raczej trudno, nie w arto si ę 10,8% 14,2% w ysila ć 12,80%

Bardzo trudno, praw ie 16,9% 16,9% niemo Ŝliw e 48,60%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Dla w sumie 61,4% badanych uczniów zakup narkotyków le Ŝy poza zasi ęgiem ich mo Ŝliwo ści i jest to według nich najtrudniejsza do zdobycia substancja psychoaktywna. Tylko troch ę cz ęś ciej ni Ŝ co dziesi ąty ucze ń uwa Ŝa, Ŝe narkotyki s ą łatwo dost ępnym towarem. Najłatwiej zdaniem badanych zakupi ć jest papierosy, a nast ępnie alkohol, za ś narkotyki – które nie s ą legalnie dost ępne – s ą najtrudniejszym do zdobycia towarem, cho ć jak si ę okazuje dla prawie co trzeciego nie jest to niemo Ŝliwe (ale tylko dla 10,4% jest to łatwe zadanie).

Ocena rozpowszechnienia stosowania narkotyków w środowisku rówie śniczym potwierdza poprzednie dane. Większo ść badanych uczniów gminnych szkół nie zna nikogo kto u Ŝywałby narkotyków, cho ć zdarzaj ą si ę i tacy uczniowie, którzy deklaruj ą powy Ŝej dziesi ęciu takich znajomych (wykres 29).

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 35 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wykres 29: Ocena rozpowszechnienia u Ŝywania narkotyków w ocenie młodzie Ŝy szkolnej

Do 20 osób; 7,4% Wi ęcej ni Ŝ 20 ; 0,7% Do 10 osób; 3,4%

Do 5 osób; 17,6%

Nie znam Ŝadnej takiej osoby.; 66,9%

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Uczniowie szkół w gminie zdaj ą si ę mie ć świadomo ść , i Ŝ narkotyki nie są dobrym sposobem na rozwi ązywanie swoich problemów. Zdecydowana wi ększo ść z nich (64,2%) stwierdza zdecydowanie, Ŝe narkotyki nie pomagaj ą w sytuacjach kryzysowych. Du Ŝy odsetek uczniów posiada wiedzy na ten temat (23%). Niemniej jednak 2,7% młodych ludzi jest skłonna traktowa ć narkotyki jako antidotum na swoje problemy, a 7,4% uzale Ŝnia to od sytuacji.

Zjawisko przemocy w środowisku lokalnym

W ostatnich latach do publicznej wiadomo ści dociera wiele informacji na temat ró Ŝnych form przemocy, zarówno domowej jak i w środowisku lokalnym – w tym przede wszystkim w szkole. Badanie zjawiska przemocy, szczególnie domowej jest trudnym przedsi ęwzi ęciem, bowiem wymaga od respondenta podzielenia si ę bardzo trudnymi, intymnymi osobistymi do świadczeniami. W przypadku przemocy domowej, ofiary zmuszone s ą do przyznania si ę do osobistych pora Ŝek jako Ŝon, męŜ ów, matek czy dzieci. Przemoc traktuj ą jako sytuacj ę poni Ŝaj ącą, wstydliw ą, st ąd ogromne bariery przez przyznaniem si ę do tego typu incydentów. 25 Badania CBOS dotycz ące do świadczania zjawiska przemocy w śród Polaków pokazuj ą, i Ŝ przemoc i ró Ŝne formy agresji nie s ą czym ś nadzwyczajnym w Ŝyciu Polaków. Spotykaj ą si ę z ni ą coraz cz ęś ciej na ulicy, w miejscach publicznych, w pracy, w szkole, środkach komunikacji miejskiej. Ogółem co pi ąty Polak (19%) w 2004 roku oraz co czwarty (23%) w 2009 przyznaje, Ŝe padł ofiar ą przemocy fizycznej. Blisko co dziesi ątemu (9%) przydarzyło si ę to na ulicy (lecz nie w pobli Ŝu domu), minimalnie mniejszej grupie (8%) - w okolicy miejsca zamieszkania. W domu z aktami przemocy spotkało si ę 6% ankietowanych. Co dwudziesty (5%) był ofiar ą przemocy w lokalu gastronomicznym - restauracji, kawiarni, na dyskotece. Nieliczni do świadczyli agresji w pracy b ądź w szkole, w środkach komunikacji lub w innym miejscu (po 2%). Powa Ŝnym problemem pozostaje wci ąŜ obecne w Ŝyciu Polaków zjawisko agresji osób dorosłych wobec dzieci i młodzie Ŝy. Wprawdzie przyzwolenie na stosowanie kar fizycznych, jako środka wychowawczego ma w Polsce coraz mniej zwolenników, jednak opinia publiczna jest wci ąŜ

25 M. Wsz ędyrówny, A. Majchrowska, Alkohol, papierosy, narkotyki oraz przemoc domowa w Ŝyciu uczniów z lubelskich szkół, W: Z. Kawczy ńska-Butrym (red.) Uzale Ŝnienia w do świadczeniach lubelskiej młodzie Ŝy – diagnoza zjawiska, Wyd. Liberduo, Lublin 2009, s. 59

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 36 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

sceptycznie nastawiona co do wprowadzenia całkowitego zakazu stosowania kar fizycznych wobec dzieci. Za jej głosem idzie tak Ŝe polskie prawo dopuszczaj ące stosowanie kar fizycznych, je Ŝeli nie powoduj ą one uszczerbku na zdrowiu dziecka. 26 Pomimo, i Ŝ bicie dzieci w celach wychowawczych ma wci ąŜ du Ŝe grono zwolenników – połowa uczestników (51,0%) ogólnopolskich bada ń z roku 2008 sprzeciwia si ę wprowadzeniu zakazu bicia dzieci, ponad trzy-czwarte (78,0%) uwa Ŝa, Ŝe s ą takie sytuacje, kiedy trzeba da ć „klapsa”, za ś dwie-pi ąte (41,0%) zgadza si ę ze stwierdzeniem, Ŝe „lanie nikomu nie zaszkodziło” – skala tego zjawiska maleje. 27 W roku 1998 tylko ponad dwie-pi ąte (43,0%) rodziców twierdziło, Ŝe ich dzieci nie s ą bite, w roku 2009 jest ju Ŝ ich ponad dwie-trzecie (69,0%). 28 Powszechnie obowi ązuj ące (90,0%) jest tak Ŝe przekonanie o konieczno ści powstrzymywania si ę od nadu Ŝywania władzy rodzicielskiej. Nawet sami zwolennicy karania fizycznego przyznaj ą si ę, i Ŝ kary takie s ą upokarzaj ące dla dzieci. 29

Przemoc w opiniach dorosłych mieszka ńców gminy

Doro śli mieszka ńcy gminy Wydminy równie Ŝ w wi ększo ści s ą przekonani co do tego, i Ŝ kary fizyczne i surowe traktowanie dziecka nie stanowi ą dobrej metody wychowawczej. Warto jednak pozna ć szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytania oscyluj ące wokół problematyki przemocy. Tylko 10,4% badanych uwa Ŝa, i Ŝ dziecko powinno ba ć si ę rodziców, bo wtedy łatwiej jest uzyska ć posłusze ństwo i szacunek, a 86,5% jest przeciwnych takiej postawie stwierdzaj ąc, Ŝe dziecku w okresie dorastania nie powinien towarzyszy ć l ęk przed rodzicami. Zdecydowana wi ększo ść dorosłych mieszka ńców gminy (89,6%) jest przeciwna stwierdzeniu, Ŝe surowe traktowanie dziecka – hartuje go, daj ąc wi ększe szanse na sukces wychowawczy, a dziecku pomo Ŝe lepiej sobie radzi ć w przyszło ści wobec 8,4% zwolenników takiej postawy wychowawczej. Prawie ¾ badanych (70,8%) opowiada si ę za wprowadzeniem prawnego zakazu bicia dzieci, za ś 27% jest przeciwnych tego typu prawnej regulacji. W tym przypadku mieszka ńcy gminy s ą mniej rygorystyczni wobec dzieci ni Ŝ populacja ogólnopolska, bowiem w badaniach CBOS za tak ą regulacj ą opowiedziało si ę 41%, przeciwko za ś – 51%. 30 Wszystkie wypowiedzi badanych wskazuj ą, i Ŝ s ą oni dosy ć liberalni w wychowani dzieci i z reguły traktuj ą je podmiotowo. Tylko 3,1% uwa Ŝa, Ŝe stosowanie kar fizycznych wobec dzieci jest dobr ą metod ą wychowawcz ą – wobec 93,8% nie zgadzaj ących si ę z t ą opini ą. Niemniej jednak wi ększo ść badanych mieszka ńców gminy (64,6%) wskazuje, i Ŝ zna w swoim środowisku przypadki bicia dzieci przez swoich opiekunów, co mo Ŝe świadczy ć o niemałym rozpowszechnieniu tego zjawiska w środowisku gminnym.

Przemoc w do świadczeniach młodzie Ŝy

Analiza klimatu, w jakim funkcjonuje młodzie Ŝ szkolna w swoim środowisku pokazuje, i Ŝ wi ększo ść dzieci czuje si ę w szkole dobrze. AŜ 36,5% uczniów bardzo dobrze ocenia swoje

26 Komunikat z bada ń CBOS: Przemoc i konflikty w domu, Warszawa , marzec 2009. 27 Komunikat z bada ń CBOS: Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci, Warszawa, lipiec 2008. 28 Komunikat z bada ń CBOS: Przemoc i konflikty w domu, Warszawa, marzec 2009. 29 Komunikat z bada ń CBOS: Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci, Warszawa , lipiec 2008. 30 Tam Ŝe.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 37 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

samopoczucie w szkole, a 29,7% - dobrze. Istnieje jednak grupa uczniów, którzy nie zawsze dobrze czuj ą si ę w szkole, do której ucz ęszczaj ą (27,7% młodych ludzi przyznaje, Ŝe w szkole czuje si ę raz dobrze, a raz źle). Źle lub bardzo źle czuje si ę w środowisku szkolnym w sumie 6,1% uczniów gminnych szkół.

Wykres 30: Samoocena samopoczucia w szkole uczniów

40% 36,5% 35% 29,7% 30% 27,7%

25%

20%

15% 10% 3,4% 5% 2,7% 0% bardzo dobrze raczej dobrze raz dobrze, a raz źle raczej źle bardzo źle

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Pomimo dobrego samopoczucia w szkole wi ększo ści uczniów, zdarza si ę im chodzi ć na wagary. W ostatnim czasie było na nich a Ŝ 27% uczniów. Rzadko jednak uczniowie opuszczaj ą szkoł ę ze strachu (0,7%). Wagary, na które udawali si ę młodzi ludzie najcz ęś ciej były bez konkretnego powodu (7,4%), za namow ą kolegów (4,7%), za przyzwoleniem rodziców (1,4%), b ądź z innych przyczyn (13,5%). Sami uczniowie dobrze te Ŝ oceniaj ą swoje zachowanie na lekcjach i na przerwach w szkole. W zasadzie nieliczni tylko przyznaj ą, Ŝe jest ono raczej złe lub bardzo złe (w sumie 4,8%). Pozostali deklaruj ą, Ŝe ich zachowanie w szkole jest bardzo dobre (24,3%) lub dobre (44%). Przeci ętne noty wystawiło sobie 27% uczniów. W stałym kontakcie z pedagogiem szkolnym znajduje si ę w sumie 4,7% uczniów, z czego 2% - raz w tygodniu lub cz ęś ciej. Raz na kilka miesi ęcy kontaktuje si ę 5,4%, a raz w semestrze – 31%. Pozostali nigdy nie mieli kontaktu z pedagogiem w szkole do której ucz ęszczaj ą (58,8%). Jak deklaruj ą uczniowie – ich rodzice kontaktuj ą si ę ze szkoł ą do ść cz ęsto. Na cz ęsty kontakt rodziców wskazuje w sumie ponad połowa uczniów, z czego bardzo cz ęsty kontakt deklaruje – 8,1%, a cz ęsty – 43,9%. Rzadko kontaktuj ą si ę ze szkoł ą rodzice 41,9% badanych uczniów, a 6% przyznaje, Ŝe rodzice w ogóle nie utrzymuj ą kontaktu ze szkoł ą. Warto wspomnie ć, i Ŝ badana młodzie Ŝ w zdecydowanej wi ększo ści ocenia dobrze swoje relacje z rodzicami – w sumie 89,1% ocenia je pozytywnie (w tym 60,1% jako bardzo dobre). Tylko nieliczni oceniaj ą swoje relacje z rodzicami jako złe (2%), a 8,8% stwierdza, Ŝe s ą one ró Ŝne: raz dobre, a raz złe. Wysokie s ą równie Ŝ noty uczniów w stosunku do poziomu bezpiecze ństwa w szkole. Zdecydowana wi ększo ść badanych uczniów deklaruje, i Ŝ w szkole czuje si ę bezpiecznie.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 38 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Wykres 31: Czy czujesz się w szkole bezpieczny?

60%

48,0% 50%

40% 32,4% 30%

20% 14,2%

10% 4,1% 1,4% 0% Tak, czuj ę si ę Raczej bezpieczny Pół na pół W mojej szkole jest Nie, moja szkoła jest bezpieczny raczej niebezpiecznie bardzo niebezpieczna

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Jak wynika z analizy danych, ponad 80% młodzie Ŝy szkolnej ma zapewnione w szkole poczucie bezpiecze ństwa. Trzeba jednak zauwa Ŝyć, Ŝe jest grupa uczniów, którzy nie zawsze czuj ą si ę bezpiecznie w środowisku szkolnym (14,2% pół na pół ocenia swoje poczucie bezpiecze ństwa), cho ć tacy, którzy oceniaj ą j ą jako niebezpieczne środowisko s ą bardzo nieliczni (w sumie 5,5%). Pomimo, Ŝe uczniowie wysoko oceniaj ą swoje poczucie bezpiecze ństwa w szkole, to jednak obserwuj ą w szkole zjawiska przemocy dosy ć cz ęsto. Niemal codziennie obserwuje takie zdarzenia prawie co pi ąty ucze ń.

Wykres 32: Cz ęstotliwo ść obserwowanych zjawisk przemocy w szkole

35% 30,4% 30% 24,3% 25% 19,6% 20% 14,9% 13,5% 15%

10%

5%

0% Bardzo cz ęsto, Cz ęsto, kilka razy Od czasu do Rzadko, raz na pół Nie obserw uj ę niemal codziennie w tygodniu czasu, kilka razy w roku w cale, nie zdarzaj ą miesi ącu si ę

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Z wypowiedzi badanych uczniów wynika, i Ŝ zdecydowana wi ększo ść z nich z ró Ŝną cz ęstotliwo ści ą jest świadkiem przemocy wobec innych uczniów. Cz ęś ciej ni Ŝ co trzeci ucze ń (34,5%) przyznaje, i Ŝ jest świadkiem takich zdarze ń w szkole dosy ć cz ęsto, co najmniej kilka razy w tygodniu. Osobi ście do świadczyło przemocy 19,6% uczniów, a 14,2% spo śród uczniów szkół w gminie

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 39 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

przyznaje, Ŝe s ą w szkole osoby, których si ę boi. Przeci ętnie jest to ok. ośmiu rówie śników, którzy s ą tzw. „postrachem” dla innych. Pozytywnie nale Ŝy oceni ć fakt, i Ŝ zdecydowana wi ększo ść badanych uczniów deklaruje konstruktywne formy reakcji na zjawiska przemocy w szkole.

Wykres 33: Deklarowana reakcja uczniów na zjawisko przemocy

45% 38,5% 40% 35%

30% 25,1% 25% 21,6% 20% 14,2% 15% 10% 5% 0% nie zareaguj ę poinformuj ę kogo ś w łacz ę si ę do bójki podejm ę prób ę złagodzenia konfliktu

Źródło: Badania ankietowe CRPS-Warszawa

Najcz ęś ciej uczniowie wskazuj ą, i Ŝ ich reakcj ą na przemoc byłoby poinformowanie kogo ś (38,5%), lub próba załagodzenia konfliktu (25,1%). Troch ę cz ęś ciej ni Ŝ pi ąty ucze ń (21,6%) przyznał, Ŝe w takiej sytuacji nie zareaguje lub wł ączy si ę do bójki pot ęguj ąc konflikt (14,2%). Interesuj ąca wydaje si ę odpowied ź na pytanie kogo przede wszystkim uczniowie powiadomi ą je śli b ędą świadkiem lub ofiar ą przemocy. Otó Ŝ okazuje si ę, i Ŝ najcz ęś ciej młodzi ludzie wymieniaj ą osoby b ędące pracownikami szkoły – czyli znajduj ące si ę najbli Ŝej ewentualnego zdarzenia: wychowawc ę, dyrektora szkoły, pedagoga lub psychologa (56,8%), w dalszej kolejno ści kolegów (23%), rodziców (13,5%) oraz inne osoby – 6,8%.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 40 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Podsumowanie

Diagnoza i profilaktyka zagro Ŝeń społecznych

Analiza lokalnych zagro Ŝeń w gminie Wydminy pozwala stwierdzi ć, i Ŝ najbardziej pal ącym problemem w gminie jest bezrobocie jej mieszka ńców, które poci ąga za sob ą szereg innych problemów społecznych. Brak pracy, perspektyw i ubóstwo cz ęś ci mieszka ńców gminy tworz ą syndrom czynników pretenduj ących do nadu Ŝywania alkoholu przez osoby czuj ące si ę społecznie i ekonomicznie upo śledzone, cho ć alkoholizm został wymieniony dopiero na czwartej pozycji w śród najbardziej dotkliwych problemów środowiska lokalnego. Analiza wyników bada ń ankietowych przeprowadzonych w śród badanych dorosłych mieszka ńców gminy dotycz ących spo Ŝywania alkoholu wskazuje, Ŝe alkohol jest obecny do ść cz ęsto w ich Ŝyciu, ale struktura spo Ŝycia alkoholu, w której zaraz po piwie dominuje wino – wskazuje, Ŝe jest to raczej umiarkowane picie. Werbalizowana przez mieszka ńców percepcja problemów alkoholowych pozwala stwierdzi ć, Ŝe mo Ŝe by ć to jednak do ść powa Ŝny problem w tym środowisku. Badani dostrzegaj ą nie zawsze wła ściwe wzorce zachowa ń zwi ązanych z alkoholem środowisku lokalnym, cz ęść z nich czuje si ę zagro Ŝona w swoim bezpiecze ństwie ze strony osób pij ących alkohol i pewnie dlatego oczekuje od władz lokalnych podj ęcia konkretnych działa ń maj ących na celu ograniczenie problemów zwi ązanych z alkoholem w gminie. Trudno jednoznacznie oceni ć deklaracje dorosłych mieszka ńców gminy dotycz ące kontaktu z narkotykami. Zadeklarował go cz ęś ciej ni Ŝ co dziesi ąty badany, ale jednocze śnie zdecydowana wi ększo ść mieszka ńców gminy nie zna nikogo, kto stosowałby narkotyki. Pracownicy punktów sprzeda Ŝy alkoholu deklaruj ą rygorystyczne przestrzeganie obowi ązuj ącej ustawy w zakresie handlu alkoholem i papierosami, wyra Ŝaj ą radykalne opinie dotycz ące dystrybucji alkoholu, cho ć sami znaj ą przypadki sprzeda Ŝy papierosów i alkoholu nieletnim. Aspektem wymagaj ącym zainteresowania jest fakt potencjalnych „nieszczelnych granic” sprzeda Ŝy alkoholu nieletnim. Wprawdzie sprzedawcy deklaruj ą, i Ŝ nigdy nie sprzedali nieletnim alkoholu i papierosów, to jednak młodzi ludzie, uczniowie szkół w gminie przyznaj ą, i Ŝ kupienie alkoholu czy papierosów nie stanowi dla nich du Ŝego problemu.

W obszarze profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych w gminie nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na środowisko szkolne. Niemały odsetek badanej młodzie Ŝy szkolnej deklaruje osobiste spo Ŝywanie alkoholu i palenie papierosów, dodaj ąc jednocze śnie, Ŝe ma w swoim otoczeniu rówie śników pal ących i pij ących alkohol, co mo Ŝe potwierdza ć spore rozpowszechnienie tych zjawisk w środowisku. Nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na problem przemocy rówie śniczej w gminnych szkołach, bowiem pomimo i Ŝ zdecydowana wi ększo ść młodych ludzi czuje si ę w szkole bezpiecznie – to jednak jak wynika z ich wypowiedzi – do ść cz ęsto spotykaj ą si ę z aktami przemocy rówie śniczej w szkołach. Niezb ędne jest w gminie rozszerzenie projektów skupiaj ących si ę na profilaktyce problemów alkoholowych i przemocy, ukierunkowanych przede wszystkim na dzieci i młodzie Ŝ w gminie.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 41 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Konieczno ści ą jest kształtowanie kompetencji młodych ludzi w zakresie wła ściwych postaw wobec alkoholu, papierosów i narkotyków, a tak Ŝe kompetencji psychologicznych i osobowo ściowych, bowiem w badanej gminie równie cz ęsto młodzi ludzie próbuj ą tych substancji z własnej inicjatywy, jak i ulegaj ą presji znajomych. Nale Ŝałoby zwróci ć uwag ę na konieczno ść gromadzenia i segregowania szczegółowych danych statystycznych dotycz ących przest ępczo ści w gminie (szczególnie pod wpływem alkoholu) oraz przemocy w rodzinie. Ich brak nie pozwala postawi ć szczegółowej diagnozy w tym zakresie. Niezb ędnym działaniem jest dalsze egzekwowanie przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trze źwo ści i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, oraz wszystkich przepisów normuj ących wła ściwe postawy i po Ŝą dane zachowania społeczne. Konsekwentna realizacja Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych mo Ŝe przyczyni ć si ę do poprawy parametrów zachowa ń wobec alkoholu, papierosów i narkotyków zarówno dorosłych jak i nieletnich mieszka ńców gminy. Wła ściwa konstrukcja GPPiRPA, zaplanowanie działa ń b ędących odpowiedzi ą na realne potrzeby gminy i wykorzystuj ących jej zasoby oraz rzetelna jego realizacja stanowi ą podstawowe warunki efektywno ści działa ń w tym obszarze

Strategiczne kierunki realizacji programu gminnego w przyszłych latach

Na podstawie dokonanej diagnozy stwierdzi ć mo Ŝna, i Ŝ w gminie niezb ędne b ędzie podj ęcie nast ępuj ących działa ń: 1) Kontynuacja działa ń w zakresie profilaktyki szkolnej w oparciu o programy wykorzystuj ące aktywno ść własn ą uczniów programy profilaktyczne. • Niezb ędne jest poszerzenie programów o zagadnienia podnosz ące świadomo ść w zakresie zdrowotnych, psychologicznych i społecznych konsekwencji nadu Ŝywania alkoholu. Wysoki poziom wiedzy jest bowiem niezb ędny do podejmowania odpowiedzialnych decyzji dotycz ących picia i palenia – a jak deklaruj ą uczniowie w gminie – inicjacja nikotynowa i alkoholowa cz ęsto nast ępuje z inicjatywy samych młodych ludzi • Programy profilaktyczne powinny obejmowa ć równie Ŝ zagadnienia kształtuj ące kompetencje osobowo ściowe młodych ludzi oraz ich zdolno ści interpersonalne niezb ędne dla satysfakcjonuj ącego funkcjonowania w śród rówie śników bez pomocy alkoholu, papierosów i narkotyków. • Realizacja programów profilaktycznych obejmowa ć powinna coraz młodsze grupy wiekowe. Jak wykazuj ą badania, wiek inicjacji alkoholowej i tytoniowej jest bardzo niski – st ąd jednym z wa Ŝniejszych zada ń jest dotarcie do uczniów szkół podstawowych. Jest to najlepszy moment, aby wpłyn ąć na zmian ę preferencji w korzystnym kierunku, gdy Ŝ po przej ściu do gimnazjum zaczyna si ę lawinowy wzrost niepo Ŝą danych zachowa ń alkoholowych. • Ułatwienie dost ępno ści programów edukacyjnych dla osób dorosłych dotyczących problemów zwi ązanych z u Ŝywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 42 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

przeciwdziałaj ących przemocy, promuj ących zdrowy tryb Ŝycia m.in. poprzez preferowanie programów profilaktycznych w szkołach obejmuj ących oprócz młodzie Ŝy tak Ŝe rodziców/prawnych opiekunów. Jak bowiem wynika z bada ń – zachowania ryzykowne młodzi ludzie podejmuj ą najcz ęś ciej poza terenem szkoły i mo Ŝliwo ści ą jej wpływu – st ąd ogromna rola rodziców, ich wiedzy oraz umiej ętno ści współpracy z dzieckiem w zakresie kształtowania wła ściwych zachowa ń. • Podejmowanie profilaktycznych działa ń alternatywnych, wskazuj ących na mo Ŝliwo ść atrakcyjnego sp ędzania wolnego czasu, promowania prozdrowotnego stylu Ŝycia. 2) Prowadzenie kontroli sprzeda Ŝy alkoholu oraz papierosów na terenie gminy 3) Zaanga Ŝowanie do działa ń profilaktycznych dorosłych mieszka ńców gminy 4) Szkolenia dla sprzedawców – posiadaj ą bowiem niski poziom wiedzy o alkoholu i jego konsekwencjach 5) Koordynacja lokalnych struktur w zakresie profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych w gminie. 6) Wykorzystanie lokalnych zasobów dla tworzenia koalicji na rzecz ograniczania problemów alkoholowych w gminie. Zaproszenie do współpracy w tym zakresie funkcjonuj ące na terenie gminy organizacje pozarz ądowe. 7) Wzmocnienie działalno ści grup wsparcia/grup samopomocowych dla osób dotkni ętych problemem alkoholowym i przemoc ą w rodzinie 8) Stworzenie Punktu Konsultacyjno-Terapeutycznego dla osób borykaj ących si ę z problemem alkoholowym oraz przemocy w rodzinie 9) Aktywne działania w obszarze procedury Niebieskiej Karty oraz koordynacja lokalnych instytucji w tym zakresie.

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 43 Wydminy - diagnoza lokalnych zagro Ŝeń społecznych - badania 2010 ©

Bibliografia:

Spis publikacji:

1. Gniazdowski, Zachowania a zdrowie. Podstawowe zale Ŝno ści. [w:] Zachowania zdrowotne. Zagadnienia teoretyczne, próba charakterystyki zachowa ń zdrowotnych społecze ństwa polskiego. Gniazdowski A. (red.) IMP, Łód ź 1990. 2. Komunikat z bada ń CBOS, Postawy wobec palenia papierosów, Warszawa 2008. 3. Komunikat z bada ń CBOS, Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, Warszawa 2007. 4. Komunikat z bada ń CBOS: Przemoc i konflikty w domu, Warszawa , marzec 2009. 5. Komunikat z bada ń CBOS: Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci, Warszawa, lipiec 2008. 6. Kowalewski, Kultura zdrowotna studentów. Diagnoza i perspektywy, Wyd. Naukowe AP, Kraków 2006. 7. Kwiatkowski P. Propozycja nowego narz ędzia do badania postawy młodzie Ŝy wobec eksperymentowania z narkotykami, W: Deptuła M. (red.) Diagnostyka, profilaktyka, socjoterapia w teorii i praktyce pedagogicznej. Wyd. UKW, Bydgoszcz 2005. 8. M. Adamek, Substancje psychoaktywne. Świadomo ść zagro Ŝeń. Wyd. Akademii Medycznej, Pozna ń 2000. 9. Majchrowska, R. Bogusz, Addictions among students – demand for prevention, W: Jackowska I., Iskra M., Borz ęcki A., Sztanke K. (red) Higieniczno-środowiskowe uwarunkowania zdrowia, Katedra i Zakład Higieny UM, Lublin 2008. 10. Majchrowska, R. Bogusz, Stosowanie substancji psychoaktywnych przez studentów farmacji, W: Dom Ŝał-Drzewicka R., Ścibior A., Ka źmierak H. (red) Uzale Ŝnienia a rodzina. Wybrane zagadnienia, Wyd. Makmed, Lublin 2008. 11. Moskalewicz J, Świ ątkiewicz G. Nadu Ŝywanie substancji psychoaktywnych na tle innych problemów społecznych w Polsce, W: Pi ątkowski W., Brodniak W. (red). Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna. Wyd. WSSG, Tyczyn 2005, s. 204 12. Stan zdrowia ludno ści w 2004, GUS, Warszawa 2006. 13. Węgrzecka-Gilu ń J. ABC narkotyków. Remedium 2004, 7, s. 8-9 14. Wsz ędyrówny M., Majchrowska A., Alkohol, papierosy, narkotyki oraz przemoc domowa w Ŝyciu uczniów z lubelskich szkół, W: Z. Kawczy ńska-Butrym (red.) Uzale Ŝnienia w do świadczeniach lubelskiej młodzie Ŝy – diagnoza zjawiska, Wyd. Liberduo, Lublin 2009, s. 59

Źródła internetowe:

15. www.parpa.pl 16. www.stat.gov.pl/ 17. http://bazy.ngo.pl 18. http://www.bip.warmia.mazury.pl/wydminy_gmina_wiejska/ 19. Strategia rozwoju gminy Wydminy, http://www.bip-wydminy.pl/ 20. www.gizycko.pup.gov.pl 21. www.wydminyinfo.pl 22. http://www.bip-wydminy.pl/

Centrum Rozwi ązywania Problemów Społecznych Pałac Kultury i Nauki / Plac Defilad 1 00-901 Warszawa www.crps.pl tel./fax 0*22 620-29-29 mail: [email protected] 44