dit is natuurlijk ontzettend leuk. geloven jullie dit nou zelf? wat is daar nou kunstzinnig aan? wooohooo!!! leuk, maar wat moet ik ermee? goed! dit is amper mooi te noemen. wat prachtig schrijnend schurend. maar waar leeft ie van? meer van dit! soms ook bijzonder grappig. geweldig prachtig!

VPRO impact 2009

VPRO impact 3

INLEIDING 5

luis in de pels 6

non-stop verslaggeving 7 Im IN de stad centraal 8 eenoog in het land der blinden 9

een brug te ver? 10

hit and miss 15 pact HOU dicht bij het vuur 16 een aanwinst op televisie 17

altijd prijs 18 presentator in het oog DS van de storm 19 achter de voorkant 21 deel OP colofon 23 3 GAVE

Beagle << Stefan Heijdendael

VPRO impact inleiding 5

De VPRO is wars van middelmaat. Dat betekent dat we weg blijven van de geëf- fende paden, niet vanzelfsprekend zijn, het experiment aangaan, risico’s durven nemen, tegenwicht bieden aan opper- vlakkigheid en het onderscheid maken. Het succes hiervan meten we niet alleen in in kijk- en luistercijfers en aan de prijzen die we elk jaar weer winnen. We hechten ook aan de maatschappelijke impact van alles wat we maken. Omdat we graag richting geven aan de discussie en de weg wijzen in vernieuwing.

Wat we doen moet er vooral toe doen. lei Of we daarin slagen, is binnen de VPRO dagelijks onderwerp van gesprek. Als kritische omroep kijken we ook kritisch naar onszelf. Graag delen we onze bevin- dingen met u, in dit derde deel uit de serie Impact. di Mocht u deel 1 en/of 2 uit de serie willen ontvangen, neem dan contact op met VPRO afdeling Communicatie, Marina Alings tel. 035 - 6712213 of mail naar [email protected]. ng

Horse Boy << VPRO 6 argos: luis in de pels VPRO impact

Argos vuldig is gehandeld door de betrokken onderzoek ingesteld, dat in 1997 culmi- bewindslieden. neerde in het rapport Olievlek, waarin Naar aanleiding van de uitzen- duidelijk werd dat blenden schadelijk luis in de pels ding roerden ook politiek en pers zich. is voor mens en milieu. In twaalf jaar “Kamer slecht geïnformeerd over exe- is er “bitter weinig veranderd,” consta- cuties in Afghanistan,” kopte het NRC teerde de redactie. Het ministerie van Het radioprogramma Argos profileert Handelsblad. Groen Links, SP, D66 en VROM schreef in een brief aan Argos zich inmiddels zeventien jaar als luis in regeringspartij PvdA vroegen ophelde- dat er anno 2009 nog steeds geen goede de pels van de overheid en het bedrijfsleven. ring in de Tweede Kamer aan ministers regelgeving is. Eén ding is duidelijk: En mét resultaat. Van Middelkoop en Hirsch Ballin. de komende jaren blijft het journalistie- Ook de uitzending van 10 oktober, ke speurwerk van Argos nog broodnodig. in samenwerking met het televisiepro- De makers van Argos hadden ook in gramma Zembla, leidde tot Kamervra- 2009 het maatschappelijke speelveld gen, ditmaal door Remi Poppe (SP). scherp in het vizier. Op 3 oktober presen- In Van slurrie tot smurrie: het miljoe- teerde programmamaker Huub Jaspers nenspel rond scheepsbrandstof recon- de aflevering Defensie verzwijgt moord- strueerden de programmamakers het partij in Afghanistan, over een schie- kat-en-muis-spel tussen het Ministerie tincident dat heeft plaatsgevonden op van VROM en de oliemaatschappijen 7 augustus 2002. Een groep van elf en bedrijven die handelen in de stook- gevangenen werd standrechtelijk geëxe- olie die is geladen in de tanker Adafera. cuteerd door de Afghaanse geheime Veel bedrijven mengen stookolie met dienst in het Nederlandse ISAF-verant- chemisch afval tot brandstof van zeer woordelijkheidsgebied in Afghanistan. rampzalige kwaliteit, meldde Argos. Het Nederlandse militairen ter plaatse maak- risico van dat zogenaamde blenden is dat ten foto’s van de slachtoffers en rappor- de motoren van schepen uitvallen, stuur- teerden de executie aan het Ministerie loos worden en een milieuramp veroor- van Defensie in Den Haag. De Neder- zaken, zoals in 1993 gebeurde met de landse pers twijfelde over de precieze tanker Braer. toedracht van het incident en het Minis- VROM bestempelde twee jaar gele- terie van Defensie hield de kaken stijf den de stookolie waarmee de Adafera op elkaar, niet alleen tegenover de pers, is geladen tot afval, maar dat oordeel maar ook tegenover de Tweede Kamer, werd door de industrie aangevochten zo meldde Argos. in verschillende juridische procedures, De redactie verdiepte zich maanden- zo hoorden we in Argos. Ook De Volks- lang in het onderwerp en beriep zich op krant heeft de uitzending beluisterd en de Wet Openbaar Bestuur om het hele kopte: “Oliebedrijven dreigen staat met dossier boven tafel te krijgen. Na 15 forse schadeclaim.” Kamerlid Boelhou- maanden procederen spande ze zelfs wer (PvdA) merkte in het vragenuur een kort geding aan, maar nog steeds op tegen minister Cramer: “Tijdens de weigerde Defensie sommige documen- uitzending kwam toch een beetje een ten af te geven met als argument dat onthutsend beeld naar voren van ver- deze “staatsgeheim” zijn. Daardoor bleef gunningverlening, handhaving en toe- de rol van de Nederlandse commando’s zicht op het geheel.” bij de moorden onduidelijk. Alexander Wellicht nog verontrustender is dat Pechtold (D66) stelde in de uitzending Argos in 1994 ook al een uitzending dat als hier al geen sprake is van een rond stookolie maakte, wat dat jaar zelfs cover-up, dat er dan tenminste onzorg- leidde tot een Kamerdebat. Er werd een VPRO impact Beagle: non-stop verslaggeving 7

Beagle De reis is te volgen op televisie “Je hebt echt het idee dat dit ergens en radio, in de Gids en via de website over gaat, zoals je dat vroeger had bij de beagle.vpro.nl. Het schip is uitgerust series van Wim Kayzer. Ik heb er maar non-stop met een live satelliet-verbinding en vier één probleem mee: ik snap het niet. Hoe webcams, zodat het laatste nieuws dag lovenswaardig het project ook is, het verslaggeving en nacht kan worden gevolgd. Een wis- lukt de makers maar niet om mij mee te selend team van zo’n zeventig man sterk slepen. De opzet is te omvangrijk.” De crossmediale productie Beagle, ontmoet de kijker via onder meer pod- en Tom Rooduijn toonde zich in NRC in het kielzog van Darwin is misschien vodcasts, twitter, facebook en speciale Handelsblad vooral enthousiast over de wel het grootste en meest ambitieuze skype-events en houdt het thuisfront op website, die volgens hem “meer houvast project uit de omroepgeschiedenis. de hoogte van het verloop van de reis biedt. Het opnieuw volgen van Darwins en de wetenschappelijke ontdekkingen queeste is een loffelijke onderneming, ter plaatse. En al snel viel er nieuws te maar de tv-programma’s missen samen- De VPRO doorkruist acht maanden lang melden: op het onbewoonde Portugese hang, ritme en dynamiek.” Maar voor de wereldzeeën met een zeilschip vol eiland Selvagem Grande vonden paleon- een eindoordeel is het nog te vroeg, zo programmamakers en onderzoekers in tologen Bert Boekschoten en Hanneke gaf hij toe. een unieke samenwerking met Teleac Meijer een zeldzaam fossiel ei van zo’n Lex Runderkamp in NRC: “Onze en het Belgische Canvas. De driemas- vijftien miljoen jaar oud. Vol vuur vertel- ambitie is dat we mensen bewust maken ter legt weliswaar dezelfde reis af als den ze erover in De Wereld Draait Door van de kwetsbaarheid van de aarde. onderzoeker Charles Darwin tussen en verschillende kranten meldden de Of het mee- of tegenvalt kunnen we dan 1831 en 1836. Maar het binnenste van ontdekking. pas zeggen.” de clipper Stad herbergt Wetenschappers konden met een geavanceerde onderzoeks- en televisieap- wedstrijd een verblijf op het schip win- paratuur waar Darwin destijds niet van had nen, en die eer viel Bruno Gyseels kunnen dromen. (directeur van het Instituut voor Tropi- Onder leiding van Lex Runderkamp sche Geneeskunde) en evolutiebiologe brengen programmamakers en inter- Tine Huyse ten deel. Zij bouwden aan nationaal bekende wetenschappers in boord een primitief laboratorium waar- kaart hoe de aarde er anno 2009 voor mee ze nagingen hoe de parasitaire staat. Voor zijn vertrek zei hij in de worminfectie Bilharzia, die vijfhonderd Volkskrant: “Sinds de komst van de jaar geleden vanuit Afrika naar Amerika commerciële media zijn we overspoeld is verhuisd, zich nu heeft aangepast aan door luidruchtige meningen. Dat heeft zijn nieuwe leefomgeving en gasthe- een deel van de Nederlanders geïntimi- ren. De wetenschappers testten onder deerd. Wij willen met Beagle een podi- meer de crewleden op de infectie terwijl um bieden voor de intelligentsia, zoals ze zelf vochten tegen zeeziekte. “Het kunstenaars en wetenschappers.” programma was een realityshow in een Hoofdpersonen Dirk Draulans, wetenschappelijk programma,” vertel- Vlaamse evolutiebioloog, en biologe den ze bij terugkeer. Sarah Darwin, achterachterkleindoch- Internationale kranten als El Pais ter van Charles, verheugden zich op de en La Nacion berichtten over het pro- expeditie. Draulans in De Gelderlander: gramma toen de clipper Montevideo “Dit is een unieke droom die werkelijk- en Buenos Aires aandeed. In Neder- heid wordt.” Darwin voor de camera van land reageerde de pers verdeeld. Joost de BBC: “Ik hoop dat ik in staat ben alles van Velzen stelde na één aflevering te bekijken met zijn negentiende-eeuwse al in Trouw: “dit project is op voorhand al blik en tegelijkertijd mijn 21ste-eeuwse een van de uitschieters van het seizoen.” wetenschappelijke kennis te gebruiken.” Jean-Pierre Geelen in de Volkskrant: 8 eeuw van de stad: de stad centraal VPRO impact

Eeuw van de Stad door ze elkaar te laten ontmoeten tijdens De documentaire Stayin’ Alive in een eenvoudige maaltijd. Op 10 decem- Jo’burg werd ruim 40.000 keer gedown- ber reikte minister van Wonen, Wijken load via de bittorrent-site Mininova.org, de stad centraal en Integratie Eberhard van der Laan waarvan slechts 5% binnen Nederland. de juryprijs uit aan het project Noorder- Het initiatief smaakt naar meer, vindt parkkamer, een paviljoen-annex-podium het Amerikaanse weblog BoingBoing: Met Eeuw van de Stad presenteerde in het Noorderpark in Amsterdam dat “The VPRO is really progressive with de VPRO een crossmediaal project met fungeert als “culturele huiskamer” voor this kind of stuff. They have developed een bijna duizelingwekkende website. creatieven en stadgenoten. their own Content Management System Op www.eeuwvandestad.nl vertelden De VPRO zou de VPRO niet zijn als before, MMBase, and made the source programmamakers, professionals en er niet ook over de landsgrenzen werd availabe. Cool stuff!” kijkers zelf wat modern stadsleven gekeken om te zien hoe mensen hun Voor Eeuw van de Stad werkte de voor hen betekent, nu en in de toekomst. dagelijkse leven vormgeven. Zo maak- VPRO samen met de Internationale ten we in Metropolis kennis met de jon- Architectuur Biënnale Rotterdam. Van gere Dong Bing in Shanghai, die zich der Haak zei daarover in Het Parool: “Dit In 2050 zal driekwart van de mensheid na een maand in de stad voelt alsof hij is is een voorbeeld van hoe een omroep stedeling zijn, zo luidt de voorspelling. “verdwaald op zee.” Tegenlicht trok naar in mijn ogen zou moeten werken: niet Van de gevaren die de mens bedreigen de nieuwe Indiase stad Gurgaon, waar in hokjes, maar met elkaar en ook met in de metropool van de toekomst tot de economische groei de kloof tussen arm mensen van buiten de omroep. Dat is idealen van de bewoner van een moder- en rijk alleen maar vergroot heeft. een verrijking.” ne stadswijk: Eeuw van de Stad bracht Eeuw van de Stad bracht niet alleen het in kaart met nieuwe documentaires in kaart hoe de stad er anno 2009 voor op radio, televisie en internet, en via stond, maar wierp ook een blik in de toe- een gelaagde website. Hans Beerekamp komst, zoals in de Tegenlicht-aflevering prees in NRC Handelsblad “de rijke web- Amsterdam makeover 2040, waarin werd site, dicht opeengepakt met beeld en onderzocht hoe de Nederlandse hoofd- informatie. Je kunt er uren door slente- stad op duurzame wijze kan groeien ren, als in een echte stad. (…) De VPRO met behoud van leefbaarheid en sociale heeft een goed onderwerp te pakken.” standaarden. Het project strekte zich niet alleen Een aantal documentaires werd uit over de verschillende media maar door de VPRO als gratis download in ook over bestaande programma’s, hoge kwaliteit aan de kijker aangeboden van Buitenhof tot Draadstaal en van onder een Creative Commons Licen- De Avonden tot Villa VPRO. De kijker tie, die hergebruik en remixen voor kwam aan het woord via Droomstad Web niet-commerciële doeleinden toestaat. TV, waarbij korte filmpjes van kijkers en Bregtje van der Haak, projectleider programmamakers werden verzameld van Eeuw van de Stad: ”Uit onderzoek die illustreren welke initiatieven het blijkt dat een groot deel van de VPRO- stadsleven voor bewoners zo aangenaam achterban steeds minder televisie kijkt, maken. Op de website kon gestemd maar juist dit soort uitzendingen wel worden op het beste project. De droom- hoog waardeert. Door programma’s stadbokaal voor de publieksprijs werd ook downloadbaar aan te bieden krij- uiteindelijk gewonnen door Resto van gen uitzendingen letterlijk een lan- Harte. In het winnende filmpje hoorden gere levensduur en kunnen ze voor we meer over het ideaal van de zeven- allerlei doeleinden worden ingezet. Juist tien Resto van Harte-buurtrestaurants. als publieke omroep hebben wij de plicht Lokale organisaties proberen wijkbewo- om onze producties zo flexibel mogelijk ners uit hun sociale isolement te halen beschikbaar te stellen aan ons publiek.” VPRO impact metrópolis nicaragua: eenoog in het land der blinden 9

Metrópolis Nicaragua het hele gezin bekeken. Er zijn niet het Ícaro-festival, het grootste filmfesti- zoveel programma’s dus je bent als één- val van Midden-Amerika. De aflevering oog koning in het land der blinden. Hier won daar de Ícaro-prijs in de categorie eenoog in het praten mensen echt de volgende dag nog “reportage”. na over wat ze hebben gezien.” Stef Biemans maakt voor de land der blinden De reportages snijden vaak soci- VPRO ook de kinderserie Brieven uit ale problemen aan, zoals de positie van Nicaragua, beloond met de Cinekid homoseksuelen, die volgens Biemans Vakjuryprijs voor het beste non-fictie Ruim vijftig correspondenten uit vanwege de machocultuur en de grote programma van 2009 en met de Beeld alle windstreken tonen wekelijks hun invloed van de katholieke kerk in het en Geluid Award 2009 in de categorie persoonlijke kijk op het moderne land uiterst precair is. “Wij zijn het eer- “jeugd”. stadsleven in Metropolis. Eén van hen ste programma geweest dat homoseksu- De Nederlandse versie van Metropolis is Stef Biemans, die in Nicaragua ele jongens heeft geïnterviewd over hoe kreeg op het festival Prix Europa een inmiddels ook succes oogst met een het voor ze is om zo gediscrimineerd eervolle vermelding in de categorie eigen versie van het format: te worden, en dat bleek echt een eye- “emerging media”. De website werd Metrópolis Nicaragua. opener voor kijkers. Normaal wordt er bekroond met de Zilveren Prichettprijs namelijk vooral lacherig over gedaan.” voor de beste “omroepgerelateerde mul- Metrópolis Nicaragua wordt uitge- timediale prestatie”. Negen jaar geleden emigreerde hij zonden op de grootste commerciële Metropolis wordt sinds dit jaar ook naar Nicaragua voor de liefde. Inmid- zender van het land, Canal 2. De zender uitgezonden in België en Irak, waarbij dels spreekt camerajournalist Stef is trots op het reportageprogramma, de korte films worden ingeleid door een Biemans (30) vloeiend Spaans en richt vertelt televisieproducer Alex Amaya lokale presentator. voor Metropolis dagelijks zijn lens op aan de VPRO Gids: “Nicaragua is nog de ontroerende, harde, bizarre en hila- altijd een geïsoleerd land. Veel mensen rische aspecten van het leven in zijn hebben geen idee wat er in de rest van woonplaats Masaya, dertig kilometer de wereld speelt. Dat maakt het ook van hoofdstad Managua. De items die lastig om hun eigen situatie kritisch te hij maakt voor de Nederlandse versie bekijken. Métropolis kan de ogen openen verwerkt hij ook in het programma en daarmee een belangrijke bijdrage Metrópolis Nicaragua, dat hij zelf presen- leveren aan een betere toekomst voor teert. Door de ogen van Biemans, die ons land.” zijn maatschappelijke betrokkenheid Hoewel Biemans als presentator paart aan een ontwapenende flair, zien veel wordt herkend op straat, is het we waar de Nicaraguanen om lachen, bereik van zijn programma niet aan waar ze van dromen, waar ze mee wor- te tonen door middel van kijkcijfers. stelen en waar ze zich voor schamen. “Bureaus die kijkonderzoek deden In een land waar geen publieke werden gewoon omgekocht, dus twee omroep bestaat en staatstelevisie en jaar geleden is men daar mee gestopt.” commerciële zenders het buitenland- De uitzending over outcasts, waarin nieuws veelal hebben ingeruild voor een alcoholist op straat treurt dat zijn propaganda, call-tv en soaps, heeft moeder hem niet meer wil binnenlaten Metrópolis Nicaragua veel impact, ver- nadat hij haar bedreigd heeft, en waarin telt Biemans. “De televisie in Nicaragua een Keniaans meisje vertelt hoe ze door kun je het beste vergelijken met hoe het haar moeder is verstoten omdat zij zich twintig jaar geleden in Nederland was. weigerde te laten besnijden, maakte veel Het toestel staat op een zeer belangrijke indruk. Niet alleen op de kijkers, die via plek in de huiskamer, en onze uitzen- de website lieten weten tot tranen toe ding op zondagavond wordt vaak door geroerd te zijn, maar ook op de jury van 10 HEERLIJK EERLIJK HEERTJE: EEN BRUG TE VER? VPRO impact

Heerlijk eerlijk Heertje amusement Ed Tan achtte het in Trouw ook nog erg grappig, mits je van dit allemaal “te highbrow”. soort absurdistische spielerei houdt. Henk Hagoort, voorzitter van de raad Maar kijk vooral wel, want hoeveel tv- een brug te ver? van bestuur van de publieke omroep, programma’s zijn er waarbij je constant opende in een verhitte aflevering van moet blijven nadenken en die je toch De Wereld Draait Door rechtstreeks vermaken?” Drie jaar lang werkte cabaretier de aanval op Heertje: “Televisie is een Aan die oproep gaven steeds min- aan het idee voor zijn afspraak met de kijker. Van de 700.000 der mensen gehoor. Van de 516.000 kij- talkshow Heerlijk Eerlijk Heertje, mensen die aan het begin van jouw pro- kers die de eerste aflevering bekeken over de achterkant van het moderne gramma instappen zijn er na drie minu- waren bij de laatste uitzending nog mediamaken. Vorm én inhoud blijken ten 300.000 weg. Die verwachten dus 318.000 over. echter voor veel kijkers een brug te ver. iets anders dan wat jij ze geeft.” Heertje, Heertje blikt terug: “Onze grootste een klein jaar later: “Hij ging echt op beslissing was dat we niet vooraf bepaal- de toer van: jij moet gewoon je grapjes den waar het heen moest gaan. Ik ben Stand-up comedian en Dit was het maken en verder je bek houden- en daar nog steeds trots op het programma, nieuws-kijkersmagneet Raoul Heertje schrok ik van.” maar uiteindelijk werd het een soort (46) als middelpunt van een eigenzinni- Ook de zevende uitzending, met lasagna. Misschien hadden we ons per ge talkshow? Dát moeten we zien, dacht hoofdgast Harry Mens, oogste veel aflevering meer op één thema moeten de Nederlandse pers aan de vooravond rumoer. Heertje memoreerde daarin dat richten en wat we wilden vertellen expli- van Heerlijk Eerlijk Heertje. In uitge- Mens hem ooit heeft bekend in een dron- cieter moeten maken, maar zodra je dat breide interviews in kranten en opinie- ken bui wel eens naar de hoeren te gaan. doet begint ook de ellende waar juist bladen mocht hij uitleggen wat hij van Maar na de opname bood de berouwvol- het programma over gaat, haha. En in plan was: de wetmatigheden van televi- le presentator Mens aan de passage te die loop zit je steeds! In de vorm moet sie deconstrueren. Te gast bij Pauw & schrappen – een opvallende keuze voor je misschien toch rekening houden met Witteman voegde Heertje de daad bij het een programma dat dit soort trucjes nu televisiewetten, maar het ingewikkelde woord door er fijntjes op te wijzen dat juist aan de kaak stelt. Een mediarelletje is dat je tegelijkertijd ook vraagtekens de presentatoren tegenover hem door was het gevolg. “Een ontluisterende ont- wilt zetten bij die regels. Uit de theater- een microfoontje in het oor aanwijzin- moeting,” oordeelde Jean-Pierre Geelen wereld kreeg ik heel positieve reacties. gen vanuit de regieruimte ontvingen. in De Volkskrant. Heertje zelf vond het Iemand zei: jij bent gewoon iets aan het In Het Parool zei Heertje daarover later: achteraf “een heel raar, pijnlijk gedoe.” uitzoeken. Dat doen we in het theater “Gasten praten dus eigenlijk met twee Opvallend is dat Heerlijk Eerlijk Heertje vaker, maar op televisie zijn we gewend marionetten.” sterk leefde op internet, ook buiten de dat alles al af is.” De ingrepen die televisiemakers programmasite. Heertje: “Duizenden doen in de werkelijkheid wilde Heertje mails kreeg ik, en niet alleen maar van o, blootleggen. Hoe? Door niet alleen een wat leuk, maar ook van mensen die echt talkshow te presenteren, maar ook te met tips kwamen. Fantastisch, maar ook laten zien hoe hij die met zijn team voor- heel overweldigend.” bereidde en monteerde. Een ambitieus Sommige kijkers roemden het pro- plan van een man die aan de vooravond gramma als “eigenzinnig” en “briljant”. van zijn eerste uitzending aan Volks- Maar er was ook veel kritiek op de krant Magazine liet weten televisie “een eigenzinnige vorm, waarbij de talkshow vrij suf en plat medium” te vinden. regelmatig wordt onderbroken voor De reacties na de eerste uitzending flashbacks of vooruitblikken. Appie Raoul Heertje waren gemengd. “Niet het beste, maar schreef op Zwarte Kat.nl: “Knip-en plak Merlijn Doomernik >> wel het meest originele en gewaagde televisie. Wel oprecht. Het kwam bij mij programma van dit seizoen,” vond verwarrend over.” Toren C Walter van der Kooi in de Groene Martijn was op geencommentaar.nl Herman Poppelaars en Amsterdammer. Hoogleraar media- enthousiaster: “Het was bij vlagen Tim Mintiens >>>>

VPRO impact satire: hit and miss 15

Satire De comedyserie Sorry Minister, de Nederlandse bewerking van de in de jaren tachtig succesvolle BBC-productie hit and miss Yes, Minister, kon niet over de hele linie op waardering rekenen. Dirk Limburg liet in NRC Handelsblad weten Jeroen De VPRO bouwde dit jaar verder aan Spitzenberger als minister van Beheer zijn comedytraditie op televisie met een & Beleid “ongeloofwaardig” te vinden. succesvol vijfde seizoen Draadstaal, Limburg zag voornamelijk “slapstick het gekraakte Sorry Minister en en struikelpartijtjes” waar hij “verbale de prijswinnende serie Toren C. brille” verwachtte. Punt van kritiek van pers en kijkers was vooral de lachband onder het Het onvermoeibare duo Dennis van de programma. Micha Wertheim schreef in Ven en Jeroen van Koningsbrugge richt- VrijNederland een vernietigende recen- te ook dit jaar weer de pijlen op de lach- sie, waarbij elke alinea werd gevolgd spieren en het gemoed van de kijker in door in vette letters gedrukt gelach. het vijfde seizoen van Draadstaal. Het prikkelde de VPRO tot een actie Fans van de serie hebben verschil- waarbij de kijker mocht beslissen of het lende hyves opgericht, waarvan draad- programma voortaan met of zonder lach staal.hyves.nl met 8979 leden de grootste werd uitgezonden. Van de 751 stemmers is. Op deze plek worden de afleveringen stemde 72% tegen de lach. Het resultaat becommentarieerd, de favoriete types was “een verademing,” aldus één van geranked en gediscussieerd over de de kijkers. voors en tegens van het verdwijnen van Toren C, de absurdistische kantoor- typetjes en sketches met als vaak terug- serie van de hand van Margôt Ros en kerende noodkreet: “Ik mis Jeroen en Maike Meijer, gooide in 2008 al hoge Dennis in het café!” ogen bij het publiek en won in 2009 de Het gemankeerde koppel Fred en Lira Scenarioprijs voor het beste sati- Ria bleef publieksfavoriet, en mocht rische televisiedrama dat tussen 2005 elke vrijdagavond in De Wereld Draait in 2008 is uitgezonden. De jury moti- Door aantreden om de actualiteit op de veerde haar keuze als volgt: “Toren C hak te nemen. Bovendien won het duo onderscheidt zich het meest van voor- de AD Typetjestrofee, waarvoor maar gangers door een uitgesproken vrouwe- liefst elfduizend mensen hun stem uit- lijk perspectief. De maaksters en hun brachten. Dennis van de Ven reageerde personages gooien de vrouwelijkheid er in het Algemeen Dagblad: “Het succes met geweld in, van lijf tot vals gedrag. van Fred en Ria is voor mij het bewijs dat De winnaar van de LIRA-scenarioprijs je nog steeds veel met taal kunt doen. 2009 is vernieuwend, geestig, knap van Al gaat het bij Fred niet om goed, maar taal, schaamteloos, onbarmhartig en in om fout taalgebruik.” zijn beeldende kracht uitgesproken des Comedy Central peilt in een jaarlijk- televisies.” se enquête waar 900 Nederlanders van 16 jaar en ouder om lachen. Draadstaal deelde in 2009 samen met Dit was het nieuws een tweede plaats op de lijst van meest gewaardeerde programma’s Draadstaal (na het inmiddels gestopte De Lama’s). << VanDerVetMedia 16 LOCKERBIE REVISITED IN TEGENLICHT: DICHT BIJ HET VUUR VPRO impact

Lockerbie Revisited in Tegenlicht hoofd van de FBI en het hoofd van de Als dat was doorgegaan hadden alle Schotse politie, die elkaar tegenspraken mensen die in mijn film zaten moeten over de vraag of het bewuste stukje ooit getuigen voor de rechter en dan had- dicht bij het vuur in Amerika is geweest. Gideon Levy: den ze waarschijnlijk gehangen, en was “Die mannen vielen door de mand, dat Al-Megrahi onschuldig verklaard. was heel heftig. Die nacht sliep ik met Onlangs is de Lockerbie-zaak her- Zelden had een documentaire zo’n directe de gedraaide banden in mijn broekzak. opend, volgens mij om te verhinderen dat invloed als de Tegenlicht-aflevering Ik was heel bang dat ik met één of ander journalisten een beroep kunnen doen op Lockerbie Revisited van programma- smoesje zou worden opgepakt door de de Freedom of Information Act. We heb- maker Gideon Levy. FBI en ze mijn filmmateriaal zouden ben bij de Schotse justitie honderden afpakken.” aanvragen ingediend voor vrijgave van documenten, maar je mag geen dossiers In de rechtszaak rond de aanslag op een De ontdekkingen uit de film wer- inzien zolang een zaak nog loopt. Amerikaans vliegtuig boven het Schot- den tot twee maal toe besproken in het De impact van deze film is groot se plaatsje Lockerbie in 1988 werd de Engelse journaal ITN News, dat mil- geweest. Ik ben filmer geworden omdat Libiër Abdel Basset al-Megrahi veroor- joenen kijkers trekt. De documentaire ik belangrijke verhalen wilde vertellen. deeld. Maar deze man hield vol dat hij wekte ook de interesse van het Schotse Maar ik had nooit durven dromen dat ik onschuldig is en ging in hoger beroep. parlement, dat de regisseur uitnodigde zo dicht bij het vuur zou komen.” Gideon Levy, die in 2005 al een film voor een speciale vertoning aan poli- maakte rond de nabestaanden van de tici, nabestaanden en journalisten. 270 slachtoffers, dook vier jaar lang in Een televisieploeg van Netwerk reisde het onderwerp. In zijn film schetst hij mee en interviewde parlementariër een onthutsend beeld van de bewijsvoe- Christine Grahame over wat ze gezien ring in de zaak tegen Megrahi, in een heeft: “Als je kijkt naar het cruciale montage die de kijker vijftig minuten stukje bewijsmateriaal dat leidt naar lang op het puntje van de stoel houdt. Libië en Mr. Megrahi, het feit dat de deugdelijkheid daarvan nu ter discussie Lockerbie Revisited won de Prix staat, dat ondermijnt het hele vonnis,” Europa in de categorie TV Current concludeerde ze. Affairs. De jury motiveerde die keuze De parlementariër reisde zelfs per- als volgt: “The director doesn’t take no soonlijk af naar de cel van Al-Megrahi for an answer, his way of approaching waar ze hem de documentaire liet zien. and – if answers are not good enough Levy: “En die flipte toen hij de film – questioning and insisting, surprised bekeek, want hij zag een nieuwe invals- and amused the jury on more than one hoek in zijn zaak.” occasion.” Levy aarzelde bijvoorbeeld niet om In augustus werd de Libiër vrijge- de belangrijkste Amerikaanse onder- laten omdat hij ongeneeslijk ziek is. zoeker aan te schieten na een openbare Lockerbie Revisited speelde een rol bij herdenking, nadat deze hem eerder die beslissing, vertelt de programma- een interview had geweigerd. De man maker. “De assistent van de Schotse beweerde destijds het stukje van een minister van Justitie, Kenny MacAskill, tijdschakelaar van de bom te hebben belde me dat hij de film wilde zien en onderzocht dat heeft geleid tot de ver- wilde meenemen in zijn besluit over de oordeling van de Libiër, terwijl de Schot- vrijlating. Dat vond ik een fantastische se hoofdaanklager juist heeft verteld eer. Al-Megrahi is natuurlijk niet alleen dat dat bewijsmateriaal Schotland nooit vrijgelaten omdat hij kanker had, maar is uitgeweest. Even later trof Levy het omdat hij een hoger beroep had lopen. VPRO impact VAN MOSKOU TOT MAGADAN: EEN AANWINST OP TELEVISIE 17

Van Moskou tot Magadan bovenop: het is volgens hem “superieure en verrast reageerde. Ook in Kalmuk- televisie. Het is het resultaat van een kië zelf trok haar zaak de aandacht en is ‘nieuwe’ VPRO die zich niet langer er inmiddels een fonds voor haar opge- een aanwinst beperkt tot de ‘klassieke’ documentaire richt. Een klein deel van dat geld heeft maar gepland en improviserend tege- ze gebruikt voor broodnodige aankopen op televisie lijk op reis gaat, scherp rondkijkend en voor haar dochters en het overige deel hardop denkend.” wordt nu beheerd door het fonds, voor investeringen in haar huis. Met het documentaire reisprogramma Han Lips bekende in Het Parool dat Van Moskou tot Magadan scoorde de hij na de “bizarre verhalen” uit de serie Van Moskou tot Magadan greep net VPRO een bescheiden kijkcijferhit. nu een “Ruslandfascinatie” heeft opge- naast de Nipkow Schijf, maar kreeg Met dank aan de betrokken en subtiel lopen. De “verademing” van het pro- wel een eervolle vermelding. Nipkow- ironische interviewstijl van presentator gramma is volgens hem dat er tussen jurylid Hans Beerekamp verklapte later Jelle Brandt Corstius. interviewer en Russen een echt gesprek dat men het wat teveel van het goede ontstaat, waarbij “het respectvolle vond om regisseur en cameraman Hans camerawerk, waarbij niet teveel wordt Pool na zijn Nipkow Schijf in 2008 voor Jelle Brandt Corstius (31) schreef eer- ingezoomd als iemand emotioneel is” Van Dis in Afrika alweer in het zonnetje der het hilarische reisverslag Rusland hem opviel. te zetten. voor gevorderden. Voor het televisie- programma trok hij opnieuw naar de Die emoties, die waren er zeker, niet Trouw-columnist Joost van Velzen uithoeken van Rusland. In zeven uit- in het minst bij de presentator zelf, zo was ondertussen ook fan. “Zo vaak gaan zendingen werden we getuige van zijn bekende deze in Vrij Nederland. “De op de Nederlandse televisie de luiken haatliefde verhouding met het land waar tranen rolden me soms over de wangen, niet open. Alleen de VPRO is serieus de journalist sinds een paar jaar woont. en dat maakt het loodzwaar.” Eén van grensoverschrijdend.” Een maand later “De kern van Rusland is het absurde”, de meest emotionele ontmoetingen, zo schreef hij dat de serie “behoort tot de aldus Brandt Corstius, en om dat in vertelde hij aan de VARA Gids, was die weinige programma’s waar wij thuis beeld te brengen laat hij politici en hoog- met Nina uit Kalmukkië, een gebied in om treuren dat het is afgelopen.” Maar waardigheidsbekleders het liefst links Zuid-Rusland. “Ze werkte in een winkel de serie kreeg een vervolg, getiteld liggen en focust zich op de gewone man. en werd daar beroofd door een skinhead Van Moskou tot Moermansk. Hoewel… gewoon? In de Kaukasus die met een luchtdrukpistool haar ogen roven de mannen hun bruiden nog en in eruit heeft geschoten. Op de tast is ze Kalmukkië vertelt de president hoe hij naar het politiebureau gekropen waar ooit door buitenaardse wezens is ontvoerd. ze haar niet wilden helpen omdat ze dachten dat ze dronken was. Een tra- Zonder enige televisie-ervaring, gisch verhaal, dat veel zegt over hoe er maar in goed gezelschap van regis- wordt omgegaan met de onderlaag van seur en cameraman Hans Pool, stortte de maatschappij in Rusland – dan ben je Brandt Corstius zich in het programma. gewoon de lul.” Juist zijn onbevangen houding leek de kijker in het hart te raken. Hans Bee- De blinde vrouw heeft in haar huis rekamp juichte in NRC Handelsblad: geen toilet en moet haar behoeften bui- “Rauwe onderwerpen, eerlijk, warm, ten doen. Haar armetierige omstandig- nieuwsgierig: Jelle is een aanwinst op heden maakten indruk op de kijkers. televisie. (…) Zelden eerder zo raak de Daags na de uitzending belden ver- absurditeit, wreedheid en warmte van schillende mensen naar de VPRO met de Russische ziel zien vangen.” de wens iets voor Nina te doen. Uitein- Walter van der Kooi deed er in de delijk werd het verzamelde geld van de Groene Amsterdammer nog een schepje kijkers aan Nina overgemaakt, die blij 18 VPRO DIGITAAL: ALTIJD PRIJS VPRO impact

VPRO Digitaal voor de bezoekers, of voorkwam dat de Stad. Voor wie Eeuw van de Stad alleen coolste gebeurtenissen net werden mis- via radio of televisie tot zich nam, viel gelopen. De jury van de reclameprijs er veel te genieten, maar de internet- altijd prijs Spin Award wees het sympathieke expe- gebruiker kon alle programma’s werke- riment aan als winnaar in de categorie lijk in samenhang beleven in een fraaie “beste mobiele toepassing,” boven een gelaagde website. Nog voor uitzending VPRO Digitaal innoveert voortdurend inzending van Coca Cola. op radio en televisie kon de gehele pro- en schiet daarmee altijd prijs: van grammering online al worden bekeken. Prix Europa tot de Innovatieprijs van Het crossmediale project In Europa Het materaal bleef beschikbaar in een De Tegel, een ware prijzenregen daalde won de Prix Europa in de categorie nieuw audiovisueel archief. dit jaar neer over de medewerkers “emerging media.” Het juryrapport was van VPRO Digitaal. bijzonder lovend over wat de techni- Ook de fans van Beagle hoefden niet sche innovaties inhoudelijk opleverden. te wachten op wekelijks televisienieuws. «This project provides the user with an De website werd zo’n 600.000 maal VPRO Digitaal weet met verschillende understanding of the impacts of events bezocht. Via Twitter en de 24-uursbeel- nieuwe mediatoepassingen de kijkers in 20th century history of Europe on den van de webcam aan boord is er non- niet alleen te informeren, maar ze people’s lives. It tries to discover new stop live contact tussen de bemanning steeds op een nieuwe manier ook actief ways of communicating oral history. en de thuisblijvers. Het belang van die bij programma’s te betrekken. Vooral bij As a crossmedia project it provi- continue verslaggeving werd duidelijk muziekevenementen, van oudsher een des different types of material and toen op 11 november vier medewer- belangrijk terrein voor de VPRO, is dat most impressive for the jury: the project kers en gasten van het programma een goed te zien. Zo keken we afgelopen jaar makes use of a wide variety of contem- ernstig ongeluk kregen in Argentinië, door de ogen van muziekliefhebbers porary web applications as for instance waarbij Petra Niegeman en historica naar popbands bij het 3voor12-project visualising the context of historical Jane Cameron om het leven kwamen. Film It Yourself. Tientallen fans haalden material related to time and place by the Honderden kijkers betoonden hun op festivals als Pinkpop en Lowlands use of a map-based navigation method. medeleven via de mail, en via Twitter hun camera tevoorschijn en versloegen It enables the users to combine infor- volgden vijfduizend mensen het wel en in schokkerige beelden het feest tussen mation about a certain event to different wee aan boord, ook in betere tijden. bands en publiek. De VPRO monteerde places all over Europe. Extra produced Zoals Joost Pieters, die schreef: “Ik vind de uploads tot een registratie, voorzien pod- and vodcasts deliver additional het geweldig leuk om een persoonlijk van de professionele geluidsmix van material on the website which gives the bericht terug te kunnen sturen naar Radio3. Deze unieke user generated users to possibility to submerge into the een van de mensen aan boord. De reis content leverde de NPOX09-prijs op, een different topics.» van de Beagle is momenteel vrijwel het wedstrijd waarvoor overigens opvallend enige televisieprogramma dat ik op de veel VPRO-projecten zijn ingestuurd. Op de website van Landroof over de voet volg. En dat niet eens op TV maar De jury meldde: “er is een nieuwe vorm aantasting van de natuur, creërden bur- op PC. (…) Ik vind Beagle zondermeer van verslaggeving geboren.” gers en belangengroepen de inhoud, het beste TV-initiatief van de laatste waaruit de redactie onderwerpen put- tien jaar.” Omdat er op Lowlands meer gebeurt te voor het televisieprogramma. Het dan je kunt bijbenen ontwikkelde VPRO consequent uitgevoerde samenspel tus- Digitaal een unieke mobiele internetap- sen leken, onderzoekers en journalisten plicatie: de Lowlands Mashup. Hiermee was goed voor de Innovatieprijs van De bepaalden bezoekers via hun mobieltje Tegel 2009. met behulp van touchscreen of toetsen welke festivallocatie HOT of NOT was – Ondertussen werd ook een belang- en iedereen kon die ranking live volgen rijke bijdrage geleverd aan twee promi- via www.vpro.nl/heatmap. Het scheelde nente crossmediale projecten: Beagle, in aardig wat kilometers door de modder het kielzog van Darwin en Eeuw van de VPRO impact ZOMERGASTEN 2009: PRESENTATOR IN HET OOG VAN DE STORM 19

Zomergasten 2009 Bij mannen wordt eerder gedacht: goed een hele kunst. Met actrice Carice van zo, vraag maar lekker door. En als een Houten zat opnieuw een gast in de studio vrouw precies hetzelfde doet, is zij een die zich niet wilde laten gaan.” presentator in het bitch en een koude douche. En dan ben ik ook niet de girl next door, niet in hoe De stortvloed van meningen op oog van de storm ik ben en niet hoe ik eruit zie. Vrouwen internet hebben indruk gemaakt. op televisie moeten een hoge aaibaar- “Er kwam een muur van reacties op me heidsfactor hebben, anders snappen we af. Natuurlijk hoeft niet iedereen te zeg- De presentator van Zomergasten het niet meer. En dan ook nog die kuif, gen: het was fantástisch! Dat vind ik zelf maakt traditiegetrouw de tongen los, en ze laat mensen ook niet uitspreken, al niet, want ik ben erg kritisch. Maar ik maar zelden brak er zoveel kritiek los als het is allemaal niks! Laten we eerlijk kreeg te maken met een anoniem leger dit jaar rond Margriet van der Linden. zijn: van die achttien uur televisie is niet dat inmiddels allerlei kanalen heeft alles goed. Maar juist daar heb ik goed om meningen te geven. Kritiek vind ik naar gekeken, met de redactie en een nog een te net woord, op internet ont- Zomergasten introduceerde dit seizoen paar vrienden. En het grappige is dat je staat echt een sfeer van: wie zullen we Opzij-hoofdredacteur Margriet van op sommige momenten kunt zeggen: vanavond weer eens bashen? Jeroen der Linden (39) als presentator. Haar je luistert niet goed en op andere Pauw heeft een keer tegen me gezegd: debuut verliep tumultueus. Al tijdens momenten denk ik: gadverdamme, Margriet, je kan de mooiste of slecht- de eerste uitzending, met als gasten de je had het sneller af moeten kappen. ste dingen op televisie doen, uiteinde- modeontwerpers Viktor en Rolf, kwa- Mijn vrienden zeiden: laat gewoon zien lijk gaat het er alleen maar om hoe je men de eerste reacties binnen op het hoe geestig je bent mens, kom op! Ik heb haar zit.” forum van Zomergasten. Hasse kreeg altijd gedacht: het gaat hier niet om mij, “kromme tenen” van het “moeilijke kij- maar om de gast.” ken” van Margriet en vond het hele inter- view ”moeizaam.” Marco klaagde: “Oei, En bij de motivatie van de gast wringt VPRO. Wat een misser. Margriet is een soms de schoen, vond forum-bezoek- raar gekapte vrouw die doet alsof ze een ster Lydia, die zich aan Viktor en Rolf interview afneemt. Ze stelt alleen geslo- heeft geërgerd. “Even wat credits voor ten vragen, luistert niet, en maakt hele- Margriet hoor. Ik zou ze na drie kwar- maal niets los. Wat een intiem gesprek tier hebben weggestuurd. Als gast heb je had moeten worden komt afstandelijk, óók een bepaalde verantwoordelijkheid. gemaakt over.” Als je niet wilt, kom dan níet. Ik heb Ook de pers mengde zich in de Viktor en Rolf niet gezien, jaaaa, discussie. “Gemiste kans,” kopte het hun zorgvuldig gestylde imago heb ik Financiële Dagblad. “Een humorloze gezien.” kijkmarathon van elkaar aftastende partijen, stiltes en moeizame dialo- Van der Linden: “Je kunt wel van gen,” schreef Fred Hoogendoorn in de tevoren bedenken dat je een heel warme Gooi- en Eemlander. “Een vreugdeloze interactie wilt alsof je met elkaar op de interviewster.” bank zit, maar dat moet je wel met zijn állen willen. Zij zijn het merk, en niet Margriet van der Linden, een half de twee jongens uit Brabant, die je mis- jaar later: “Ik ben het type dat de kaas schien veel meer had willen zien. Het niet snel van haar brood laat eten en heeft geen zin om dan te zeggen: hé jon- daar best zelfverzekerd zit, wat anderen gens doe eens even gezellig!” misschien uitleggen als arrogant of kil. Jean-Pierre Geelen in De Volks- Van vrouwen wordt minder snel geac- krant: “Goed interviewen is één ding, cepteerd dat ze pittig of doortastend zijn. maar geïnterviewd worden is ook nog

VPRO impact vpro GIDS: ACHTER DE VOORKANT 21

VPRO Gids ‘We hebben met zijn allen regels opge- deze winnende cover en dat was voor steld hoe je je kinderen fotografeert: een deel van de lezers een brug te ver. altijd lachend, blij of grappig. We accep- Winnen is leuk, originele covers zijn Achter de voorkant teren met zijn allen, dat het leugens zijn leuk, maar hier had de VPRO zich niet die we zien. Waar andere ouders eerst de kritische omroep getoond die hij een doekje pakken, pak ik eerst de pola- hoort te zijn. De VPRO Gids heeft een naam hoog te roidcamera. Wat ik interessant vind zijn Een goede cover maakt los, roept houden als het gaat om de wekelijkse cover. de reacties die het oproept: heel heftig. op, brengt in beweging. Daarbij zijn Mooi? Lelijk? Dat zijn woorden die er We zijn zo geconditioneerd dat als we grenzen in het geding. De VPRO Gids niet altijd toe doen. Een goede cover bloed bij een kind zien we onmiddel- zoekt die grenzen bewust op, in de maakt iets los. Beroering bijvoorbeeld. lijk aan mishandeling denken. Het gaat wetenschap dat er elke week meer dan dus om hoe wij zijn gevormd om te kij- 200.000 douaniers klaar staan om een ken.’ En zo sierde Kessels’ dochter met oordeel te vellen. Er zijn twee soorten tijdschriften, die indrukwekkende bloedneus en even voor de losse verkoop en die voor de indrukwekkende stille blik de cover van abonnee. Dus zijn er ook twee soorten gids 33. Dat dit reacties op zou roepen, covers. De eerste soort moet scoren in liet zich raden. De lezers lieten zich niet het schap, verleiden en verlokken, soms onbetuigd, maar de variatie was groot: zelfs omkopen - twee voor de prijs van 1, van ‘onsmakelijk’, via ‘intens mooi’ en of Nu met gratis DVD! ‘raar’, tot aan ‘vals.’ De VPRO Gids behoort tot de tweede In 2006, 2007 en 2008 werd een categorie en kan zich daarom nogal wat omslag van de VPRO Gids steevast permitteren als het om het coverbeleid genomineerd in de categorie Mooiste gaat. Dat betekent dat het spectrum Tijdschriftcover van het Jaar. Ook in breed kan zijn, en missers afgewisseld 2009 was het weer zover. De cover van worden door hoogtepunten. Het bete- Gids no. 38, een co-productie van Diana kent ook dat het experiment niet wordt Scherer (beeld) en Piet Schreuders geschuwd en dat regelmatig de dis- (typografie) met als onderwerp ‘Diva’s cussie met de achterban moet worden van morgen’ hoorde bij de vijf genomi- aangegaan. neerden. Vier keer bleek scheepsrecht. In 2009 werd er volop geëxperimen- De jury, onder leiding van bladendok- teerd, vooral in de zomer. Maar liefst ter Rob van Vuure oordeelde: ‘De cover zes covers werden door de redactie “Diva’s van morgen” is een sublieme letterlijk uit handen gegeven aan zes verbeelding van het coveronderwerp. verschillende kunstenaars, fotografen, Een intelligente vondst en zeer elegant illustratoren. Zij kregen carte blan- uitgevoerd. Goede compositie van tekst che en bepaalden zelf wat er in hun en beeld. Subtiel kleurgebruik. Sierlijk, week op het omslag kwam te staan. die gouden tenen, en het woord Diva’s is Het leidde tot een wonderlijke serie precies goed neergezet. Hier is duidelijk covers, de een wat meer geslaagd dan sprake van een totaalconcept, dat fan- de ander, en het venijn zat in de staart. tastisch is uitgewerkt. In alle opzichten De laatste van deze serie werd namelijk mooi gedaan. Alles klopt. Af! vergeven aan Erik Kessels, grafisch ont- De prijs was eindelijk binnen, maar werper en oprichter van reclamebureau de abonnees plaatsten later nog forse KesselsKramer. Kessels maakt foto’s kanttekeningen toen bleek dat de gou- van zijn kinderen, zoals iedere vader, den hoefjes van het kalfje op de voor- met als opmerkelijk verschil dat hij dat kant niet waren gephotoshopt. Een drie gids nummer 33 ook doet na kleine ongelukjes. Kessels: dagen oud kalf had model gestaan voor << Ontwerp door Erik Kessels VPRO gids VPRO impact COLOFON 23

tekst Minou op den Velde

ontwerp Brigiet van den Berg Michèle Champagne (Sandberg Institute, co Masters of Design) lo fon

© VPRO, mei 2010 Postbus 11 1200 JC Hilversum

freeks nederland [email protected] << VPRO www.vpro.nl