INDEKS a Abakanowicz M., 58, 59 Axentowicz T., 7 B Beksiński Z., 64 Biegas B., 28, 29, 30 Brzozowski T., 54 Bujnowski R., 91, 9

INDEKS

A M Abakanowicz M., 58, 59 Makowski T., 35 Axentowicz T., 7 Malczewski J., 16, 17 Mikulski K., 49 B Mitoraj I., 86 Beksiński Z., 64 Musiałowicz H., 56 Biegas B., 28, 29, 30 Muter M., 42, 43, 44 Brzozowski T., 54 Bujnowski R., 91, 93 N Niesiołowski T., 47 C Nowosielski J., 81, 82 Chwistek L., 15 Cybis J., 46 P Pamuła J., 90 D Pankiewicz J., 26 Dominik T., 66, 67 Pągowska T., 60, 61 Dwurnik E., 84, 85 Peske J., 32 Podkowiński W., 8 E Potworowski P., 48 Epstein H., 36, 37 Erb E., 18 R Rosenstein E., 62, 63 F Fałat J., 12,13 S Fangor W., 74, 75, 76 Sasnal W., 92 Fijałkowski S., 80 Sichulski K., 21 Stażewski H., 71, 72, 73 G Styka J., 2 Gędłek L., 3 Szczygliński H., 14 Gierowski S., 65 Ś H Ślewiński W., 25 Hałas J., 77 Hasior W., 50 T Hayden H., 33, 34 Tchórzewski J., 55 Hecht J., 83 Terlikowski W., 40 Hirszenberg L., 24 Hofman W., 19 U Urbański Nieczuja F., 27 K Kałucki J., 78 V Kantor T., 51, 52, 53 Vasarely V., 89 Karpiński A., 39 Kisling M., 41 W Kobzdej A., 57 Wierusz Kowalski A., 5, 6 Kossak J., 4 Winiarski R., 68, 69, 70 Kossak W., 22, 23 Witkiewicz S. I., 9, 10, 11 Kowalski P., 79 Wolski X., 87, 88 Kramsztyk R., 38 Ż L Żaroffe J., 20 Lam W., 45 Żuławski M., 31 Lange A., 1 2 1 Aukcja: AUKCJA 11 grudnia 2018 r., godz. 19.00 Dom Aukcyjny Polswiss Art DZIEŁ ul. Wiejska 20, Warszawa Wystawa przedaukcyjna: SZTUKI 22 listopada – 11 grudnia 2018 r. Dom Aukcyjny Polswiss Art ul. Wiejska 20, Warszawa pn. – pt.: 11.00 – 19.00 sob.: 11.00 – 15.00

Zlecenia licytacji: e-mail: [email protected] tel.: +48 22 628 13 67

Katalog online: www.polswissart.pl 4 5 THE COLLECTOR IS AN ARTIST IN HIS OWN WAY. BY THE WAY HE PUTS THINGS TOGETHER YOU CAN READ HIS SOUL.

– Ayers Tarantino

6 7 8 9 1

ANTONI LANGE (1774 – 1842)

Świt i Zmierzch, 1837 (dyptyk)

olej, płótno, 51 x 42 cm (każdy) sygn. p.d. (Świt): A. Lange sygn. l.d. (Zmierzch): A. Lange 1837

Estymacja: 40 000 – 60 000 zł

10 11 2

JAN STYKA (1858 – 1925)

Święty Piotr nauczający u wejścia do Katakumb, ok. 1902

olej, tektura, 51,5 x 72,5 cm sygn. p.d.: JStyka

Estymacja: 25 000 – 30 000 zł

12 13 3

LUDWIK GĘDŁEK (1847 – 1904)

Koński targ na przedmieściach, 1881

olej, płótno, 60,5 x 121 cm sygn. p.d.: L. Gędłek Wien 1881

Estymacja: 80 000 – 120 000 zł

PROWENIENCJA Poznań, kolekcja prywatna

14 15 4

JULIUSZ KOSSAK (1824 – 1899)

Wesele krakowskie, 1890

akwarela, jedwab, tusz, gwasz, papier wachlarz: 35 x 68,5 cm, całość: 45 x 80 cm sygn. na wachlarzu p.d.: Juliusz Kossak / 1890

por. m.in.: Olszański K., Juliusz Kossak, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk -Łódź 1988, s. 88, s. 125, nr 585, il. 585. Różalska J., Polski wachlarz malowany 1850-1914, Warszawa 2006, s. 73, 74, il. 39.

Estymacja: 150 000 – 250 000 zł

PROWENIENCJA Polska, kolekcja prywatna Polswiss Art, aukcja 12.03.2014, poz. 37.

Jego cechy i zalety artystyczne są zadziwiające, jego twórczość zdumiewa ogromem prac dokonanych, siła i żywotność jego zdolności jest niespożyta, trwa do ostatniej chwili życia, do ostatniego tchnienia z tą samą niepohamowaną energią i blaskiem świeżości i młodości.

– STANISŁAW WITKIEWICZ

16 17 Pracownia Alfreda Wierusza Kowalskiego, fot. Muzeum Okręgowe w Suwałkach

ALFRED WIERUSZ KOWALSKI

Alfred 1875 Wierusz Kowalski, ok. Alfred Wierusz Kowalski był jednym z najbardziej należeli m.in.: Olga Boznańska, Czesław Tański, związanych z Wieruszem Kowalskim w Polsce znanych przedstawicieli szkoły monachijskiej Henryk Weyssenhoff , Michał Wywiórski i Karol są Suwałki. Już w 1956 roku powstało tam Mu- w malarstwie polskim. Jest jednocześnie jed- Wierusz-Kowalski (stryjeczny bratanek). Pomimo zeum, dzięki którego działalności propagatorskiej nym z najbardziej rozpoznawalnych twórców zagranicznej sławy nie zapominał o Polsce wysy- przywrócona została pamięć o wielkim malarzu. na rynku antykwarycznym, cieszący się ciągle łając wiele swoich obrazów na krajowe wystawy. W pomoc Muzeum włączyli się spadkobiercy niesłabnącym zainteresowaniem kolekcjonerów. Był laureatem licznych wyróżnień, w 1890 roku Wierusza Kowalskiego. Ten symboliczny powrót Urodził się w Suwałkach, studiował w Warszawie, otrzymał m.in. honorową profesurę Akademii artysty do rodzinnego miasta ukoronowała mo- Dreźnie, Pradze i Monachium, by w tym ostatnim Sztuk Pięknych w Monachium. Płótna autorstwa nografi czna wystawa otwarta z okazji jubileuszu na stałe osiąść w roku 1873. Największą inspiracją Wierusza Kowalskiego zdobiły kolekcję Prinzre- pierwszego 10-lecia Muzeum (1966). W 1974 roku artysty była niewątpliwie nauka w prywatnej genta Luitpolda oraz znajdywały się w zbiorach została zainaugurowana stała galeria poświęco- pracowni pod kierunkiem Józefa Brandta, cze- monachijskiej Nowej Pinakoteki jak również na Alfredowi Wieruszowi Kowalskiemu groma- go echa powracają w całej niemalże twórczości w Dreźnie, Berlinie i Warszawie. Znaczną część dząca – wśród licznych pamiątek po malarzu Kowalskiego. Nie bez znaczenia była również stanowiły również zbiory kolekcji prywatnych – liczną spuściznę artystyczną w postaci obrazów przyjaźń z Władysławem Czachórskim i Janem zarówno europejskich jak i amerykańskich. olejnych, rysunków i szkiców. Chełmińskim a do jego nieofi cjalnych uczniów Niewątpliwie jednym z najważniejszych miejsc

18 19 20 21 Zwykle noc zimowa, szalony pęd sani, zapienione konie, oszalałe ze strachu, rwą co ducha w piersiach poprzez zarośla. W saniach ktoś z okiem obłąkanym zaciska krócicę w garści, tam dalej wali się jakaś bestia, farbując śnieg posoką. W całości – nie banalne zestawienie ludzi, koni i wilków, ale istotny, do dna wyczuty dramat, gdzie chodzi o śmierć i życie, oddany ze zdumiewającą swobodą, prawdą i rozmaitością wariantów jednego i tego samego pomysłu. Obrazy te miały szalone powodzenie, kupowali je bogaci Niemcy, a zwłaszcza Amerykanie i Anglicy.

(Niewiadomski E., Malarstwo polskie XIX i XX wieku, Warszawa 1926, s. 182.)

We wczesnych latach 80. dziewiętnastego wie- prace podziwiano za fotografi czny wręcz realizm zawieszenie akcji na chwilę przed mającym na- ku na płótnach Alfreda Wierusza-Kowalskiego w rzeczywistości był romantykiem – człowiek stąpić gwałtownym atakiem. 5 pojawiły się sceny z wilkami. Obrazy, przedsta- przeciwstawiający się groźnym bestiom to ro- Obraz „Napad wilków” Alfreda Wierusza-Ko- wiające wilki napadające na jadących saniami mantyczny topos walki ludzkiej jednostki z po- walskiego został prawdopodobnie krótko po ALFRED WIERUSZ KOWALSKI podróżnych, należały do najpopularniejszych tężnymi i wrogimi siłami. powstaniu w monachijskiej pracowni artysty (1849 – 1915) i najbardziej poszukiwanych kompozycji Wieru- Szczególnego charakteru scenom napadów na- zreprodukowany w formie drzeworytu przez sza-Kowalskiego. Temat ten wysnuł z własnych daje kontrast pomiędzy dramatyzmem przed- berliński zakład G. Heuer & Kirmse w 1885 roku. Napad wilków, przed 1885 wspomnień, kiedy, jako ośmioletni chłopiec, stawienia a urodą otaczającego świata. Wierusz Drzeworyt wiernie powtarza anatomię koni, fi - przeżył podobną przygodę i wraz z rodziną maluje je w blasku słonecznego dnia lub ostrych zjonomię myśliwych, także szczegóły pejzażu. olej, płótno, 71 x 119 cm znalazł się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. promieniach zachodzącego słońca powodując Drzeworytnik precyzyjnie wydobył wilki podąża- sygn. l.d.: A.Wierusz Kowalski Ucieczka, moment tuż przed atakiem watahy rozdźwięk między dynamiką i grozą sytuacji jące za zaprzęgiem oraz śnieżną zadymkę. Owe lub pierwsze chwile walki należały do powta- a malarskim pięknem krajobrazu. elementy stanowią cechy dystynktywne owej Estymacja: 550 000 – 800 000 zł rzających się w wielu wariantach motywów. W oferowanym obrazie pędzący zaprzęg jest kompozycji grafi cznej i pozwalają precyzyjnie Dramatyczne sceny nie epatują jednak krwią o krok od bezpośredniego zagrożenia, wilki łączyć ją z oferowanym obrazem. W zbiorach PROWENIENCJA czy okrucieństwem lecz pozostawiają w domyśle nadbiegają z oddali co czują gnające w szalo- prywatnych znajduje się praca o niemal analo- Europa, kolekcja prywatna widza swój fi nał. W ten sposób, w myśl kompen- nym pędzie konie. Dostrzegł je również woźnica gicznie potraktowanym temacie, lecz z ujętym 1970 – zalup z Kurt Meissner Collection, Zurych, Szwajcaria sacyjnej funkcji XIX wiecznego malarstwa, patrzą- i jadący saniami mężczyzna ze strzelbą w ręku, przez malarza pościgiem bez wilków oraz doda- cy na obraz mogli bezpiecznie przeżywać emocje w napięciu spoglądający w tył, w kierunku nad- ną różową łuną zachodzącego słońca. W prasie REPRODUKOWANY i pragnienia w realnym życiu niedostępne. ciągającej watahy. Spod kopyt rozpędzonych niemieckiej i francuskiej oferowany obraz był Deutsche Ilustrierte Zeitung 1885, nr 28. Człowiek w napadach wilków Wierusza Kowal- koni ulatują grudy śniegu, którego biała powłoka publikowany pod tytułem „Von Wölfen verfolgt” Le Globe Ilustre 1886, nr 24. skiego nie jest ofi arą lecz zaciętym przeciwnikiem poczyna szarzeć w zapadającym już zmierzchu. oraz „Traqués par les loups”. Tygodnik Ilustrowany 1886, I półrocze, nr 157, s. 8. stada wygłodniałych wilków. Artysta, którego Szczególnie interesujące wydaje się specyfi czne Ptaszyńska E., Obrazy w drewnie żłobione. Twórczość Alfreda Wierusza- Kowalskiego w drzeworytach, Suwałki 2009, nr 73, s. 142, s. 109 (il.)

22 23 6

ALFRED WIERUSZ KOWALSKI (1849 – 1915)

Przy wozie, 1878 olej, deska, 30 x 63 cm sygn. p.d.: Alfred Wierusz Kowalski 78

Estymacja: 150 000 – 250 000 zł

PROWENIENCJA Europa, kolekcja prywatna

24 25 (…) nurtem zainteresowań Teodora Axentowicza było malarstwo wynikłe z fascynacji folklorem huculskim, barwnością strojów, malowniczością obrzędów, surowością obyczajów. (…) Moda na folklor, która pod koniec XIX wieku pojawiła się w polskiej kulturze miała swoją genezę w ideach romantyzmu. Była konsekwencją dziewiętnastowiecznej idei solidaryzmu narodowego – braterstwa inteligencji i chłopstwa, oraz tendencji do tworzenia sztuki narodowej. Chłop stał się symbolem heroizmu, przywiązania do tradycji; w nim też dostrzegano siłę narodu. W końcu lat osiemdziesiątych XIX wieku zawiązała się w Bronowicach kolonia malarstwa zafascynowana kolorytem wsi podkrakowskiej. W tym samym czasie badacze kultury odkryli folklor huculski, który został spopularyzowany przez literatów, historyków, etnografów.

(Teodor Axentowicz 1859-1938 [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Krakowie 1998, s. 18-19.)

TEODOR AXENTOWICZ (1859-1938)

Hucułka

akwarela, pastel, papier, 56 x 46 cm sygn. p.śr.: T. Axentowicz

Estymacja: 25 000 – 35 000 zł

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna

26 27 Podkowiński pozostawił dorobek artystyczny na tyle ważki, by zapewnić sobie trwałe miejsce w historii polskiego malarstwa. Pozostawił też legendę; trochę dwuznaczną, niepokojącą właściwie wszystkich. Kim był przede wszystkim: rzutkim reporterem zapełniającym warszawskie pisma ilustrowane świetnie rysowanymi aktualnościami? Młodym portrecistą wykwintnych dam? Prorokiem na gruncie nowego, jasnego malarstwa? Spóźnionym romantykiem piszącym obrazami dzieje swojej nieszczęśliwej miłości? Artystą „wyklętym”niszczącym w patetycznym geście swoje największe dzieło? Był tym wszystkim jednocześnie – w jego twórczości bowiem ujawniają się niemal wszystkie prądy, niepokoje i fascynacje jakie przeżywa sztuka początku lat dwudziestych XIX wieku.

(Wierzchowska W., Władysław Podkowiński, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981, s. 6.)

WŁADYSŁAW PODKOWIŃSKI

W ł adys aw P Podkowiński uczył się w Warszawskiej Szkole z tego czasu pochodzą też: przepiękny pejzaż obraz, zostaje zniszczony przez artystę, ale napra- Rysunkowej (1880-1884) u Wojciecha Gersona, „W ogrodzie” (Muzeum Bytom), i „Brzegi Świdra”. wiony staraniem Feliks Jasińskiego. następnie w Akademii Petersburskiej(1886), a na- W 1892 malował także mieniący się od błękitów W latem 1894 Podkowiński po raz ostatni malował odkowi ń ski „Autoportret”, 1892 stępnie spędził rok w Paryżu (1889-1890). Tworzył „Nowy Świat”, oraz „Portret Ewy Kotarbińskiej” pejzaże wiejskie, powstaje grupa obrazów sygno- rysunki i ilustracje do „Tygodnika Ilustrowanego”, w ciemno karminowej sukni siedzącej w fotelu wana pseudonimem artysty, m.in. „Staw w parku”, „Kłosów”, „Wędrowca”. Nagłą ale konsekwentną na tle żółtawej draperii. Wtedy też powstaje prze- „Krajobraz z Rabachówki”, „Ogrodnika z taczkami” zmianę w jego sztuce przyniósł pobyt w Paryżu, piękny portret kobiecy „Konwalia” oraz „Taniec czy właśnie „Olszynka”. Ostatnim obrazem artysty gdzie pod wpływem francuskich artystów prze- szkieletów”. W okresie między 1892 a 1893 nastąpił był „Marsz żałobny” odnaleziony na sztaludze po szedł z konserwatywnego realizmu do impresjoni- zwrot w twórczości Podkowińskiego. „Taniec szkie- jego przedwczesnej śmierci. zmu. Podkowiński wraz z Pankiewiczem, z którym letów” - ogromne ﬁ oletowożółte płótno, pełne Dojrzała twórczość Podkowińskiego przypada na łączyła go wieloletnia przyjaźń, przejął paryską kościotrupów i nagich kobiet, stanowiące swo- okres zaledwie 4 lat między dwudziestym piątym pracownię po Józeﬁ e Chełmońskim. Podkowiński istą odmianę sabatu czarownic stanowiło jedno a dwudziestym dziewiątym rokiem życia. W tym pracował szybko i spontanicznie, czego dowo- z głównych dzieł symbolicznego okresu artysty, krótkim okresie wypowiedział właściwie wszyst- dem jest spora liczba obrazów powstałych na nie powróciło z wystawy w Chicago. W 1893 roku ko, jego pozycja w sztuce przedstawia się jasno, przestrzeni zaledwie dziewięciu miesięcy pobytu pojawiła się „Bajka” z królewną przykutą do skały obok Pankiewicza był pierwszym zdeklarowanym (m.in. „Latarnik”, „Jesień”, Pejzaż z uschniętym i wilkami, „Ironia” z postacią kobiecą trzymającą impresjonistą polskim i jednym z największych słonecznikiem”, „Las w Fontaineblau”, „Damy serce. Jednocześnie Podkowiński tworzył impre- symbolistów. grające w bilard” - obraz o szokującym wówczas sjonistyczne pejzaże i portrety jak „Portret Feliksa Jego wrażliwa i pobudliwa natura sprowadziła temacie), oprawione w czarne aksamitne ramy Jasińskiego” - wielkiego przyjaciela artysty, ale go pod wpływem osobistej tragedii na manowce wystawił w Salonie Krywulta co wywołało swoistą też „Pejzaż z koniczyną” czy Krajobraz wiosen- sztuki, ale skojarzona z trafnym instynktem ma- sensację. W latach 1891-1892 spędzał po kilka ny” z Sobótki. Wreszcie zimą między 1893 a 1984 larskim, jakiego dał dowody w okresie przedsym- miesięcy w Mokrej Wsi u Juliana Maszyńskiego poprzedzony kilkoma studiami powstaje „Szał bolicznym, mogła była doprowadzić go z czasem oraz w sąsiednim Chrzesnem u Kotarbińskich. uniesień”, wystawiony wiosną 1894 roku w Za- do osiągnięć bardzo wysokiej próby. Malował wtedy „Łubin w słońcu”, Studium blon- chęcie wzburzający sobą cały świat sztuki, będący (Na podstawie: Dobrowolski T., Nowoczesne ma- dynki”, Dzieci w ogrodzie”(1891), „Mokrą Wieś”, najsilniejszym i najszczerszym aktem symbolizmu larstwo polskie, Wrocław, 1960.)

28 29 Kiedy przyszły czasy najgorsze, kiedy smagały go nędza, choroba, a wreszcie fatalna miłość – zwrócił się malarz do swojej wiernej sztuki, aby wyśpiewała skargę biednego serca i wszelkie bóle ostatnich lat tego krótkiego żywota. Wtedy to powstają obrazy, w których (…) odnajduje własną drogę.

(Niewiadomski E., Malarstwo polskie XIX i XX wieku, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa, 1926, s.280)

30 31 (Jego krajobrazy) naśladują skrupulatnie naturę i materię jej elementów np. przeźroczystą toń 8 wody pomarszczonej WŁADYSŁAW PODKOWIŃSKI w drobne, koliste fale, lub (1866 – 1895) wiotkość drgających liści, Olszynka, 1894 olej, płótno, 54 x 65 cm z tym, że ta przedmiotowa sygn. p.d.: an.ansgary/94 warstwa dzieł tłumaczy Estymacja: 750 000 – 1 200 000 zł się przede wszystkim PROWENIENCJA od lat 70. XX w., kolekcja prywatna, Poznań kolorem uzależnionym od kolekcja prywatna, Warszawa słonecznego światła. w 1894 w TZSP wylosował Antoni Krzywicki WYSTAWIANY (Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Warszawa, Towarzystwo Zachęty do Sztuk Wydawnictwo Ossolińskich, Wrocław, 1960, s. 320.) Pięknych w Królestwie Polskim, wrzesień 1894.

Wiosną 1894 roku światem sztuki Obraz przedstawia wycinek wiejskie- rością i bielą. Ciemna szmaragdo- Raczyńskich w Rogalinie), „Staw wstrząsa jedna z najbardziej kon- go krajobrazu w porze dojrzałego wa toń migoce ślizgającymi się na przed zachodem”/”Jezioro w par- trowersyjnych ekspozycji w historii lata z motywem rozległego stawu powierzchni efektami malarskimi. ku” (Muzeum Narodowe w War- polskiego malarstwa. Władysław o nieregularnych brzegach, ocienio- Powierzchnia stawu prowokuje ar- szawie). Dzieło rozpoznane przez Podkowiński wystawia w Zachęcie nego po lewej stronie kępami do- tystę do zwodniczej deformującej rzeczoznawców jako „Olszynka” „Szał uniesień”, monumentalne rodnych drzew liściastych, zapewne odbicia gry świateł i cieni. jest czwartym odkrytym współcze- arcydzieło symbolizmu, wzbudza- olch, z widoczną w głębi po prawej (Fragment z ekspertyzy Elżbiety śnie z tych pejzaży, powstała naj- jące skrajne emocje i przyciągające groblą obsadzoną z rzadka rosną- Charazińskiej.) prawdopodobniej w Sobótce bądź tłumy. Tuż przed zamknięciem wy- cymi drzewami. Widok ujęty lekko Biedzinach na co wskazuje analiza stawy artysta własnoręcznie niszczy z góry przez rozwibrowaną tafl ę sta- Grupę sześciu impresjonistycznych formalna. Można powiedzieć, że obraz tnąc go na kawałki. Motywy wu wypełniającego pierwszy plan, pejzaży Podkowiński namalował tych sześć impresjonistycznych do końca nigdy nie będą wyjaśnio- ukazuje po lewej fragment stodoły latem 1894 roku. Ansgary to imię pejzaży nabiera symbolicznego ne. W życiu młodego artysty przeła- górujący na łagodnym skłonie łąki nadane mu na chrzcie w 1866 znaczenia, poprzez sygnowanie. muje się cezura. Od tej pory obrazy opadającym ku wodzie. Tę rozświe- roku, sygnatura „Andrzej Ansgary” Gest ten ma być symbolicznym sygnuje nowym imieniem. Będą to tloną słońcem przestrzeń dzieli bie- została rozpoznana przez krytykę świadectwem zmiany jaka doko- jedne z jego ostatnich obrazów. gnący skosem krzywy płot z desek. już w chwili prezentacji tych prac nała się w samym artyście i spaja Podkowiński należy do grona za- Pod nim widać kształt drewnianego na wystawie w Zachęcie we wrze- te niezależne dzieła w jedną całość. ledwie kilku przedstawicieli impre- poidła, a w głębi nieznacznie przy- śniu 1894 roku. Jednym z nich była Tym bardziej jest to odczuwalne, sjonizmu w sztuce polskiej. W 1889 słonięty drzewami wielki stóg. Tuż właśnie „Olszynka”. Tamtego lata gdyż obecnie wiemy o zachowaniu będąc w Paryżu oglądał wystawę nad wodą rosną młode, niewielkie po apogeum wiosennych zdarzeń, się zaledwie czterech. Ujawniony Moneta w Petit Palais. Odniósł się drzewka o rozżółconych światłem Podkowiński maluje sześć wyjątko- obraz stanowi wydarzenie najwyż- do niej sceptycznie, niemniej od rzadkich gałęziach. Odcinają się wych pejzaży, powstają w Sobótce szej klasy dla instytucji naukowych tego czasu równolegle obok obra- wyraźnie na tle zwartego masywu majątku rodziny Ośniałowskich i Bi- i muzealnych, stanowiąc odkrycie zów symbolicznych tworzył portre- wysokich, ciemnych drzew. (…) dzinach majątku rodziny Feliksa uzupełniające monografi ę Włady- ty i pejzaże impresjonistyczne na Rozległa tafl a wody odbija sylwetki Jasieńskiego oraz w Radachówce. sława Podkowińskiego o dzieło tle których wyraźnie akcentuje się drzew, kładące się głębokim cieniem Z tej grupy zachowały się znane nigdy nie reprodukowane lecz wie- grupę dzieł powstałych pod pseu- rzucanym przez słońce padające od trzy obrazy: „Ogrodnik”/„Ogrod- lokrotnie opisywane. Tym samym donimem latem 1894 roku do której lewej do głębi. W cieniach dominuje nik z taczką” (kolekcja prywat- jeszcze większe emocje budzi na należy płótno „Olszynka”: rozprowadzony poziomo fi olet z sza- na), „Zakątek (Bróg)” (Fundacja rynku kolekcjonerskim.

32 33 POLSKI IMPRESJONIZM

Promotorami impresjonizmu zostali presjonistyczne obrazy. Wiemy też że i Podkowiński ulegli w latach dzie- u nas głównie Józef Pankiewicz i Wła- około 1890 zaczął stosować w swoich więćdziesiątych fali symbolizmu, dysław Podkowiński. Po powrocie pejzażach osobliwy pointylizm uczeń podobnie jak Wyczółkowski. Około z Paryża w r. 1900 zaczęli świadomie Matejki, Hipolit Lipiński. W tym czasie 1900 roku Podkowiński już nie żył, propagować w Warszawie nowy kie- przyjechał do Paryża samorodny i po- Wyczółkowski po przeniesieniu się runek, który co prawda, miał za sobą tencjalny impresjonista Aleksander do Krakowa zarzucił dywizjonizm, w swojej ojczyźnie francuskiej blisko Girerymski (…) owocem jego studiów a malarstwo Pankiewicza stało się re- trzydzieści lat życia. (…) Niemniej stał się m.in. znzny obraz „Wieczór nad zonatorem różnych kierunków malar- przypomnieć warto, że już w roku Sekwaną” (1893). W 1889 Pankiewicz stwa francuskiego. Nawiązanie przez 1876 Aleksander Gierymski zaczął wymalował w Paryżu swój pierwszy polskie malarstwo bliższej łączności malować przy użyciu techniki dywi- zdecydowanie impresjonistyczny z impresjonizmem nastąpiło w czasie, zjonistycznej swój znany obraz W” al- obraz „Targ na kwiaty przed kościo- kiedy impresjonizm przekształcał się tanie”, że w dwa lata później pojawiły łem św. Magdaleny”, a Podkowiński już na różne zjawiska pochodne a sy- się postimpresjonistyczne portrety kilka paryskich krajobrazów i „Kobiety nonimem nowej sztuki stawał się po- Pruszkowskiego, że w r. 1888 wjechał grające w bilard”. Nie wszyscy z tych stimpresjonizm Cezanne’a. Wreszcie do Paryża Władysław Ślewiński, żeby malarzy wywierali silniejszy wpływ uwagę malarzy polskich odrywały od już w następnym roku nawiązać sto- na malarstwo krajowe, gdyż taki Śle- impresjonizmu wartości innej katego- sunki z Gauguinem. Również w r. 1888 wiński pozostał na stałe we Francji, rii, kierujące wzrok, w stronę jakości przybył nad Sekwanę po raz drugi Jan a przedwcześnie zmarły Delaveaux, płaszczyznowo-linearnych, ogólnie Stanisławski, który zainteresował się który po r. 1890 ulegał wpływom im- mówiąc w stronę secesji. Może też na żywo malarstwem Moneta, Sisleya presjonizmu, a nawet pointylizmu po- przeszkodzie szerszej czy głębszej per- i Pissaro. W rok później pojawił się na został w Paryżu już do samej śmierci cepcji impresjonizmu stały właściwe paryskim bruku Leon Wyczółkowski (1894). Na stałe zamieszkała też nad malarstwu polskiemu upodobania do a także wspomniani Pankiewicz i Pod- Sekwaną Olga Boznańska. W r. 1895 sztuki tematowej i przedmiotowego kowiński. Otwarta zaś w tym czasie powrócił do kraju Stanisławki, żeby realizmu. wystawa zbiorowa Moneta wywarła przez pewien czas stosować w swo- duże wrażenie nie tylko na dwóch ich pejzażach swoisty bardzo zresztą (Na podstawie: Dobrowolski T., Nowo- młodych jeszcze adeptach sztuki, lecz umiarkowany i dyskretny pointylizm, czesne malarstwo polskie, Wrocław, i na starszym od nich Wyczółkowskim, który zarzucił około 1897. 1960.) gdyż i on po powrocie do kraju za- Z drugiej strony nawet tak progra- czął malować swoje najbardziej im- mowi impresjoniści jak Pankiewicz

34 35 WITKACY STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ

Stanisław Ignacy Witkiewicz zwany Witkacym był jedynym, który podkomendnych nie karał ciele- tystycznych, które jest końcem sztuki w ogóle na pisarzem, dramaturgiem, grafi kiem, karykaturzy- śnie. Swój kunszt artystyczny młody Witkiewicz naszej planecie. We wrześniu 1936 roku wygłosił stą, malarzem i przede wszystkim portrecistą. To rozwijał w krakowskiej ASP w pracowni samego referat na Kongresie Filozofi cznym w Krakowie. jeden z czołowych przedstawicieli polskiej sztuki Józefa Mehoff era. Podobnie jak ojciec Stanisław Rok później gościł w Polsce zaprzyjaźnionego początku XX wieku, syn malarza i twórcy stylu Ignacy był nie tylko artystą, ale i teoretykiem – z nim niemieckiego fi lozofa Hansa Corneliusa. zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza. Ojciec autorem m.in. teorii Czystej Formy, wedle której W tym samym roku zrezygnował zupełnie z ma- był zdania, że tradycyjne szkolnictwo jest ogra- sztuka nie powinna naśladować rzeczywistości, larstwa sztalugowego i założył Firmę Portretową niczające, dlatego małego Stasia uczyli w domu lecz budzić uczucia metafi zyczne, a poszczególne „S.I.Witkiewicz”. Dla swoich klientów opracował nauczyciele pozwalający mu na samodzielne roz- elementy dzieła powinny być skomponowane szczegółowy Regulamin. Portrety malowane pa- wijanie zainteresowań. Z jednej strony otrzymał w taki sposób, aby jego struktura umożliwiła stelami i kredkami na papierze podlegały surowej on wykształcenie rozległe, z drugiej zaś niesyste- jednostce zaznanie „metafi zycznej dziwności”. typologii. Nierzadko powstawały pod wpływem Stanisław Ignacy Witkiewicz, fot. Artur Pawlowski, Reporter matyczne. Stało się to w dorosłym życiu artysty Witkacy dość szybko jednak zrezygnował z ma- silnie odurzających leków, alkoholu i narkotyków przyczynkiem do kąśliwych uwag zarzucających larstwa by od 1925 roku poświęcić się całkowicie a sam artysta dokumentował swój stan fi rmując mu brak dyscypliny w logicznym formułowaniu sztuce portretowej. Jego teorie nie zostały przyję- prace specjalnym autorskim kodem. Różnorod- poglądów. W trybie przyśpieszonym skończył te ze zrozumieniem przez środowisko artystycz- ność portretów stworzonych przez Witkacego jest kurs ofi cerski i we wrześniu 1915 roku odkomen- ne, czuł się w związku z tym wypchnięty poza ogromna. Fantazja i poczucie humoru z jakimi derowano go na front w stopniu podchorążego. jego margines i rozgoryczony. Dał temu wyraz operował artysta powodują iż każdy z nich jest Został dowódcą czwartej kompanii, a w uznaniu w powieści „Pożegnanie jesieni” (1925) pisząc: wyjątkowy. Działalność portretowa ekscentrycz- zasług w lipcu 1916 roku mianowano go podpo- Minęły czasy metafi zycznej absolutności sztuki. nego artysty jakim niewątpliwie był Stanisław rucznikiem elitarnej Lejb-Gwardii Pułku Pawłow- Sztuka była dawniej jeśli nie czymś świętym, to Ignacy Witkiewicz przyniosła mu sławę i uznanie skiego. W tym samym miesiącu Witkacy został w każdym razie „świętawym” – zły duch wcielał i zaliczana jest do jednego z najdłużej trwają- ciężko ranny podczas bitwy koło wsi Witoneż się w ludzi czynu. Dziś nie ma w kogo – resztki cych cyklów malarskich w historii polskiej sztuki w zachodniej części Ukrainy (wśród przeciwni- indywidualizmu życiowego to czysta komedia – nowoczesnej. W latach 30. stworzył Witkacy se- ków armii rosyjskiej były tam oddziały Legionów istnieje tylko zorganizowana masa i jej słudzy. rię portretów w typach B i E (bądź mieszanych Polskich Józefa Piłsudskiego). Na front już nie Od biedy zły duch przeniósł się w sferę sztuki B+E) charakteryzujących się realizmem niemalże powrócił. Zwolniony z wojska pod koniec 1917 i wciela się dziś w zdegenerowanych, perwersyj- fotografi cznym. Ze szczególną emfazą potrak- roku był świadkiem rewolucji październikowej. nych artystów. Ale ci nikomu już nie zaszkodzą ani towane są oczy modeli zarówno dorosłych jak Zdaniem części badaczy brał w niej udział i na- pomogą: istnieją dla zabawy ginących odpadków i dzieci. Stanisław Ignacy Witkiewicz zmarł 18 wet został przez żołnierzy wybrany komisarzem burżuazyjnej kultury. Publikował również arty- września 1939 we wsi Jeziory na Polesiu, śmiercią politycznym, choć brak na to dowodów. Sam kuły, polemizował z poglądami współczesnych samobójczą – na wieść o zbrojnej napaści Armii Witkacy, powściągliwy w udzielaniu informacji fi lozofów, pisał tzw. główniak „Zagadnienie Czerwonej na Polskę. o rosyjskich doświadczeniach w tamtych latach, psychofi zyczne”, ostrzegał, że zanik uczuć me- napomykał, że wśród pułkowych ofi cerów był tafi zycznych prowadzi do rozwydrzenia form ar-

36 37 On ma tyle radości patrząc na naturę. Tyle mu to czasu w dobry i zdrowy dla duszy sposób zabiera. Jest pejzażystą, nie cierpi miast i cieszy się każdą wierzbą, każdą chmurą, każdym załomem ziemi (…) 9

Był tu Ruszczyc, a wczoraj STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ (1885-1939) był Stanisławski i obaj Pejzaż zimowy z rzeką, 1906 najznakomitsi polscy pejzażyści olej, płyta, 40,5 x 29,5 cm z wielkim zainteresowaniem sygn. p.d.: St. Ignacy Witkiewicz na odwrocie autorska dedykacja: Pani Felicji za i pochwałami oglądali roboty wszystkie spełnione i niespełnione jeszcze winy dziecka. oﬁ arowuje na przeproszenie St.I.W. 1906 luty Estymacja: 120 000 – 180 000 zł (Z listów Stanisława Witkiewicza do siostry, Marii Witkiewiczówny luty-grudzień 1901.) PROWENIENCJA Europa, kolekcja prywatna

Wczesny okres twórczości Witkace- ojca i być uczniem Stanisławskiego, odchodzącej zimy i topniejącego jowca a jako dużą zaletę ocenio- go, który można datować na lata z dużym dystansem podchodził do śniegu był niezwykle popularny no indywidualny styl. Oferowany 1902-1914, budzi wielkie zaintere- akademickiego środowiska. W koń- w malarstwie tego okresu, zwłasz- Pejzaż zalicza się niewątpliwie do sowanie historyków sztuki i kolek- cu ograniczył swe studia do pracow- cza wśród artystów polskich, gdyż cyklu Przedwiośnie. Jest prawdo- cjonerów. Do najwcześniejszych ni Mehoﬀ era. Nadal jednak inspira- poza uniwersalną symboliką budzą- podobne, że przedstawia on potok zachowanych prac olejnych artysty cji szukał głównie poza krakowską cej się do życia przyrody stanowił na Olczy, z perspektywicznym wido- należy „Pejzaż nocny” namalowa- akademią. Istotnym i szczególnie wyraz marzeń o odzyskaniu niepod- kiem na jego częściowo ośnieżoną ny ok. 1902 roku. Przez pierwsze płodnym dla malarstwa olejnego ległości. Do witkiewiczowskiego cy- dolinę z kępami bezlistnych drzew lata malarskiej biograﬁ i młodego okazał się być wpływ Ślewińskie- klu Przedwiośnie należy co najmniej i pejzażem górskim w tle. Temat, Witkiewicza pejzaż pozostawał go, którego twórczość pozostała na pięć znanych obrazów olejnych. Jak kolorystyka, akcentowanie linii głównym tematem jego zaintere- zawsze dla Witkacego ideałem Czy- podaje Anna Żakiewicz („Młodość ukośnych stawia kompozycję na sowań. W pierwszych starannie stej Sztuki. Pierwsze zetknięcie ze chłopczyka”, Gdańsk 2014, s. 33) do równi z innymi reprezentującymi kadrowanych widokach czuć jest Ślewińskim nastąpiło w 1906 roku malowania pejzażu w przełomo- omawiany cykl. Dekoracyjność kre- wpływ ojcowskich lekcji – dokład- wywołując zachwyt u Witkacego. wych porach roku zachęcał syna ski widoczna zwłaszcza w umiesz- ność, opanowanie techniki, zręcz- W czasie jednej z licznych przerw od Stanisław Witkiewicz: „Obrazy się czonym na pierwszym planie rysun- ność kompozycyjna przy wąskiej studiowania na ASP spędził Witkacy komponują późną jesienią, na mro- ku wysokiego drzewa oraz motyw gamie kolorystycznej. Nie stronił jeden rok ze Ślewińskim podczas ku – albo wczesną wiosną. Jest to wiosennych roztopów umiejscawia Witkacy od ostrzejszych kontrastów pobytu tego ostatniego w Poroninie czas rozterki w naturze i dziwnej oferowany obraz w duchu epoki, barwnych i walorowych, lubił bawić w 1910 roku. roboty psychicznej w człowieku”. w którym powstał. Oferowana pra- się fakturą dla podkreślenia form Niewiele prac z pierwszego etapu W 1908 roku Witkacy pokazał swoje ca, odznaczająca się niepośledni- pejzażu. W 1904 roku podjął studia twórczości tego wielkiego artysty pejzaże w Towarzystwie Przyjaciół mi walorami artystycznymi, rzuca na krakowskiej Akademii jednak sil- zachowało się do dziś. Sztuk Pięknych, gdzie krytycy bar- światło na wczesny rozdział sztuki ny indywidualizm jego natury nie W latach 1904-1907 Witkacy ma- dzo pochlebnie je ocenili mówiąc młodego Witkiewicza a pojawienie pozwalał mu na przywiązanie się lował bliskie mu pejzaże górskie, o ich osobistym charakterze prze- się po latach tego typu kompozycji do jednej pracowni wskutek czego z tego samego czasu pochodzi se- jawiającym się w dążeniu do wła- jego pędzla niewątpliwie wzbudzi studiowanie to było nieregularne. ria obrazów, której tematem prze- snej metody malarskiej. Witkacego zainteresowanie historyków sztuki Witkacy nie chciał iść za namową wodnim jest przedwiośnie. Motyw ochrzczono jako kolorystę i nastro- i kolekcjonerów malarstwa.

38 39 REGULAMIN FIRMY Z 1928 ROKU WYMIENIAŁ KILKA TYPÓW PORTRETÓW, PRZY CZYM DWA PIERWSZE: A I B, STANOWIŁY GŁÓWNE ŹRÓDŁO UTRZYMANIA WITKACEGO. W PIERWSZYM PRZYPADKU BYŁY TO PORTRETY KONWENCJONALNE, UPIĘKSZAJĄCE, WRĘCZ IDEALIZUJĄCE – „WYLIZANE” I GŁADKIE, W DRUGIM ZAŚ BARDZIEJ CHARAKTERYSTYCZNE, DOPUSZCZAJĄCE W BOGATSZEJ WERSJI B+D – NIEWIELKĄ KARYKATURALNOŚĆ. TE ODMIANY PORTRETÓW INTERESOWAŁY POTENCJALNYCH KLIENTÓW FIRMY WYWODZĄCYCH SIĘ Z KÓŁ RZĄDOWYCH DRUGIEJ RZECZPOSPOLITEJ, WARSZAWSKIEJ FINANSJERY I INTELIGENCJI. NATOMIAST TYPY B+D ORAZ C, D, E (…) ZAREZERWOWANE BYŁY DLA OSÓB Z BARDZO SZEROKIEGO KRĘGU TOWARZYSKIEGO WITKACEGO ORAZ JEGO PRZYJACIÓŁ.

(Korzysztofowicz-Kozakowska S., F. Stolot, Historia malarstwa polskiego, Kraków 2000, str. 348.)

STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ (1885 – 1939)

Portret kobiety, 12 VIII 1938

pastel, papier, 64 x 49 cm (w świetle oprawy) sygn. p.d.: (T.B. Ignacy Witkiewicz 12 VIII / 1938 [P] w załączeniu ekspertyza Anny Żakiewicz z 2018 r.

Estymacja: 80 000 – 100 000 zł

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna

„Portret kobiety wykonany w sierpniu 1938 r. o nieruchomym, jakby „szklanym” spojrzeniu zaległych podatków i próbując dojść do siebie bardzo dobrze spełnia te założenia, choć artysta to cechy charakterystyczne dla portretów wy- po kolejnym zerwaniu z Czesławą Oknińską, nieco urozmaicił dość typowy wizerunek wpro- konywanych przez Witkacego w 2. połowie lat z którą był związany od 1929 r. Jednak przeciw- wadzając nietypowe oranżowe tło rozświetlające trzydziestych, kiedy modę kształtował rodzący ności życiowe najwyraźniej nie przeszkadzały mu głowę i ramiona modelki. Ponadto jej popiersie się wówczas kult gwiazd ﬁ lmowych oraz ich fo- w nadzwyczaj starannym wykonywaniu pracy. wyrasta jakby z puszystych czarnych piór nadając tosy. (…) Portret kobiecy z 12 sierpnia jest kolejnym tego całości lekkość oraz element fantazji. Staranne Sierpień 1938 r. Witkacy spędzał w Zakopanem przykładem”. opracowanie głowy oraz włosów ułożonych w mi- realizując dość liczne zamówienia portretowe, (z ekspertyzy Anny Żakiewicz) sterne pukle, podobnie jak powiększenie oczu walcząc z ﬁ skusem dopominającym się o zapłatę

40 41 11

STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ (1885 – 1939)

Portret Jerzego Mieczysława Rytarda, 1922 pastel, papier, 58 x 42 cm w świetle oprawy sygn. prawy bok: T.B Witkacy 1922 Old way [nieczytelne]

Estymacja: 80 000 – 100 000 zł

PROWENIENCJA Trójmiasto, kolekcja prywatna

Jerzy Mieczysław Rytard, właśc. Mieczysław Anto- roku osiadł w Zakopanem na stałe. Tam poznał ni Kozłowski (1899 – 1970) był prozaikiem, poetą swoją przyszłą żonę Helenę Rojównę. Szczególna i publicysta. Od 1918 przebywał głównie w War- więź łączyła Rytarda z poznanym ok. 1919 roku szawie, ale także w Zakopanem gdzie w latach w Kijowie Jarosławem Iwaszkiewiczem, którego 1923-26 prowadził regionalny teatr podhalański. również ściągnął w Tatry i zapoznał z tamtejszym Był autorem licznych artykułów dotyczących Tatr środowiskiem artystycznym. i Podhala. Wątek ten obecny był również w prozie Oferowany portret dwudziestotrzyletniego Je- Rytarda, warto wymienić powieści Bal jesienny, rzego Rytarda namalowany został w typie B co Na białej grani, Dolina wiatrów czy W pięknych oznaczało mniej więcej tyle co: „rodzaj bardziej górach. Zajmował się taternictwem, sportem, charakterystyczny, jednak bez cienia karykatury. podhalańskim folklorem. W czasopismach i dzie- Robota bardziej kreskowa niż typu A z pewnym łach zbiorowych ogłosił wspomnienia o Mieczy- odcieniem cech charakterystycznych, co nie sławie Świerzu, Stanisławie Ignacym Witkiewiczu wyklucza „ładności” w portretach kobiecych. i Auguście Zamoyskim. Stosunek do modela obiektywny.” Portret uka- W 1922 roku Stanisław Ignacy Witkiewicz po raz zuje Rytarda na tle ukochanych przez niego gór. pierwszy zetknął się z Jerzym Rytardem. Miedzy Mężczyzna ubrany jest w strój taternicki z białą obydwoma zawiązała się od razu nić porozumie- koszulą widoczną spod grubej wełnianej kurtki. nia – obaj byli uważani przez kolegów literatów za Z prawej strony modela Witkacy umieścił „atry- autorów „trudnych”, niezrozumiałych. Zetknięcie but” – busolę. z silną indywidualnością Rytarda musiało być Portret Jerzego Mieczysława Rytarda z 1922 roku dla Witkacego inspirującym przeżyciem. Był po raz pierwszy pokazywany jest publicznie. Jest zresztą Witkacy niejednokrotnie recenzentem to praca niezwykle ciekawa gdyż rzuca światło nie prozy młodego Kozłowskiego. Rytard oprócz tylko na złożony życiorys młodego Witkacego jak zamiłowań literackich fascynował się górami. również na towarzyski świat Zakopanego okresu Był wytrawnym taternikiem wielokrotnie prze- międzywojennego. mierzającym zakopiańskie szlaki. W końcu w 1923

42 43 12

JULIAN FAŁAT (1853-1929)

Polesie

olej, płótno, 41,5 x 108 cm sygn. l.d.: jFałat Polesie Dziakowicze

Estymacja: 50 000 – 80 000 zł

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna

44 45 13

JULIAN FAŁAT (1853-1929)

Łoś na bagnach. Świt nad rozlewiskami, przed 1893

olej, płótno, 65 x 135 cm sygn. p.d.: Fałat na odwrocie czarną farbą: 5678 Chicago of U.S.A

Estymacja: 120 000 – 180 000 zł

PROWENIENCJA Polska, kolekcja prywatna Agra Art, aukcja 19.10.2008, poz. 13.

46 47 Młodopolski pejzaż przesycony był nastrojami melancholii i pesymizmu, emanującymi przede wszystkim z malarstwa, trafnie określonego przez wiedeńskiego krytyka sztuki, Ludwiga Hevesiego, jako „une grande poussée de tristesse„ – wielki podmuch smutku. Stwarzały je chętnie malowane nokturny, pejzaże oświetlone światłem księżyca, poranki tonące we mgle, krajobrazy „oświetlone” zapadającym zmrokiem, zaś ulubioną porą roku, „gwarantującą” nastrój smutku i przygnębienia była jesień. (…) Pejzaż traktowany przez twórców symbolicznie, jako obrazowy odpowiednik treści psychicznych, odpowiadał atmosferą nastrojowi duszy kreatora.

(Krzysztofowicz-Kozakowska S., Jan Stanisławski i jego uczniowie, Wyd. Kluszczyński, 2004, s. 7.)

Niemal mistyczne światło świtu i zmierzchu, ny z folkloru huculskiego i żydowskiego. Naj- ciepłe światło nadając kompozycji właśnie tego SZCZYGLIŃSKI HENRYK owianych ludowymi opowieściami pór dnia, bardziej jednak ceniono u niego operowanie w czym Szczygliński uważany był za wirtuoza – (1881 – 1944) wydaje się być kwintesencją młodopolskiego światłem. Fascynował go moment przełamania wrażenia żywego światła i tchnienia powietrza. symbolizmu i nastrojowości. Motyw tej osobliwej dnia z nocą. Niezwykle nastrojowy ale też trudny Pejzaż zimowy chwili przełamania się dnia z nocą, fascynował malarsko moment słabnącego światła słońca Większość wczesnych obrazów Szczyglińskiego Szczyglińskiego najmocniej. Jeden z najwybit- i pojawiającego się księżyca uchwycił nie tylko spłonęło w pożarze jego pracowni w 1937 roku. olej, sklejka, 54 x 65 cm niejszych pejzażystów szkoły młodopolskiej w serii nokturnów miejskich ale także w widokach Pozostałe znajdują się głównie w zbiorach muze- sygn. l.d.: H. Szczygliński zwany przez przyjaciół „Szczygłem”, urodził się podkrakowskich wsi oraz okolicznych pejzaży. alnych. W rękach prywatnych pozostaje niewielka w Łodzi w 1881 roku. Był najmłodszym z uczniów W tym, stare drzewa stojące nad wodą w zimo- część jego spuścizny, tym bardziej, prezentowany Estymacja: 15 000 – 30 000 zł tzw. szkoły Stanisławskiego i cieszył się jego wiel- wym pejzażu oświetlone są zimowym słońcem, podkrakowski pejzaż, tak reprezentatywny dla kim uznaniem. Niezależny talent Szczyglińskie- ale ich pnie skrywa chłodny cień. Rozległe łąki modernistycznego malarstwa młodopolskiego, PROWENIENCJA go widać przede wszystkim w modernistycznej kierują wzrok ku linii horyzontu pokrytej gęsto stanowi wyjątkową propozycję. Szczygliński Warszawa, kolekcja prywatna kompozycji płócien i technice malarskiej oraz zbudowaniami Krakowa, spośród których wy- pozostawił jeden z najciekawszych dorobków zakup w domu aukcyjnym w zdarzającej mu się nieomal secesyjnej styli- łania się wzgórze Wawel z Zamkiem Królewskim swoich czasów, ogromnie przyczyniając się do Rempex w latach 90. zacji. Podejmował tematykę miejską – głównie i bazyliką. Ciemna toń wody na pierwszym planie, powstania jednego z najważniejszych zjawisk krakowską, a także ilustrował wiejskie pejzaże skuta jest częściowo krą lodu a pola pokryte są w polskiej sztuce. podkrakowskie, często bronowickie a także sce- grubo śniegiem, niemniej całość sceny spowija

48 49 Leon Chwistek był wybitnym matematykiem i fi lozofem jak również malarzem i teoretykiem sztuki. Od 1922 pełnił funkcję wykładowcy matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, od 1930 był profesor logiki matematycznej na Uniwersy- tecie Jana Kazimierza we Lwowie. Przez pewien 15 czas, na przełomie 1903 i 1904, kształcił się pod kierunkiem Józefa Mehoff era w krakowskiej ASP, LEON CHWISTEK w 1910 w Wiedniu samodzielnie studiował ma- (1884-1944) larstwo weneckie, a w latach 1913-1914, podczas pobytu w Paryżu uczył się rysunku, poznając Żniwa równocześnie twórczość kubistów. Był jednym z założycieli ugrupowania Formistów (Ekspre- olej, płótno, 97 x 150 cm sjonistów Polskich) powstałego w 1917 w Kra- sygn. p.d.: Leon Chwistek kowie i uczestniczył w jej wystawach. Opubliko- na odwrocie nalepka Towarzystwa Sztuk Pięknych wał szereg artykułów, wykładając w nich swoje w Krakowie z opisem pracy teorie artystyczne (m.in. „Wielość rzeczywistości w sztuce”, 1918; „Wielość rzeczywistości”, 1921). Estymacja: 200 000 – 400 000 zł W 1922 sformułował zasady tzw. strefi zmu, wła- snej „matematycznej” teorii malarskiej, w myśl PROWENIENCJA której kompozycja obrazu winna być budowana Trójmiasto, kolekcja prywatna „według jakości kształtów, barw, tempa wydarzeń Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych itp.” tworząc wyodrębnione, ale przechodzące Kraków, kolekcja mec. Antoniego Mazanka jedna w drugą, strefy pokrewnych form i barw. Wystawiał w Krakowie (wystawa indywidualna w 1927) oraz we Lwowie (wystawa indywidualna w 1934) W okresie formistycznym malował portrety, akty, kompozycje fi guralne oraz widoki fantastycznych miast. Malował także portrety oraz kompozycje inspirowane założeniami fu- turystycznymi oraz pracami dzieci.

50 51 (…) był on [Malczewski] zafascynowany kobietą jako symbolem życia i śmierci, natchnienia i opieki. Wprowadzał ją w wielu różnych rolach, ukazywał jej wielorakie powołanie w świecie. Była więc kapłanką i uosobieniem kojącej śmierci, była muzą i chimerą, była może także Eurydyką, poszukiwaną przez Orfeusza, była Harpią i Parką przecinającą nić żywota, należała do świata aniołów, była natchnieniem Ezechiela i św. Franciszka, duszą muzyki, towarzyszką wprowadzającą w życie, czuwającą nad ludźmi, wyznaczającą im losy szczęśliwe i tragiczne.

(Suchodolski B., Suchodolska M., Polska. Naród a sztuka. Dzieje polskiej świadomości narodowej i jej wyraz w sztuce, Warszawa 1988, s. 352.)

Jacek Malczewski na tle obrazu, fot. pracownia Fotograﬁ czna Muzeum Narodowego w Krakowie 52 53 16 Jest to głęboki poeta JACEK MALCZEWSKI (1854 – 1929) i ogromny, do samego dna

Autoportret alegoryczny, oryginalny talent malarski, 1914 złączeni w jednym człowieku. olej, tektura, 46 x 38 cm sygn. l.d.: 1914 JMalczewski Niekiedy przychodzi żałować,

Estymacja: 700 000 – 1 000 000 zł że z tej głębokiej poezji, z tego

PROWENIENCJA bogactwa myśli i uczuć nie Polska, kolekcja prywatna Dom aukcyjny Agra Art, aukcja można znać nic więcej nad 18.10.2015, poz. 10. to, co z wielkim talentem, lecz zacieśnionymi środkami malarstwa, ukazują jego obrazy. – STANISŁAW WITKIEWICZ

(Wyka K., Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Kraków 1971, s. 12.)

Bogata w wątki twórczość malarska trzymającą w ręce laskę wędrowca, skich Sozańskiej, żony zaprzyjaź- wizerunek modela i zdając się Jacka Malczewskiego źródło inspi- postacią, którą można odczytywać nionego z Malczewskim malarza mówić o jego marzeniach i dąże- racji odnalazła w miłości do natu- jako personiﬁ kację Polonii – wpisu- Michała Sozańskiego, która w tym niach – w wypadku cyklu Polonia ry, rodzinnego domu, krewnych, je się w większy cykl obrazów Mal- okresie była częstą modelką arty- – o tęsknotach za wolną, niepod- przyjaciół, wiary i obyczajów. Ale czewskiego z lat wojny 1914-1918 sty. W Autoportrecie alegorycznym ległą Polską. zasadniczą miłością i a zarazem spi- określanych wspólnym mianem Polonia uśmiecha się delikatnie, We wstępie do katalogu jubileuszo- ritus movens artysty było ogromne Polonia (Polonia z 1914, Orfeusz z dumą i czułością. Zdaje się odra- wej wystawy Jacka Malczewskiego przywiązanie do rodzinnej ziemi bę- i Eurydyka, 1914, Polonia, 1918, dzać niczym ogród na wiosnę, jest w 1925 roku w warszawskim TZSP dącej ostoją wartości stanowiących Polonia zaplatająca warkocz, 1918). młoda i silna, gotowa do nowego Henryk Piątkowski napisał: „Wielki o istnieniu narodu, rodziny i trady- Polonia była niewątpliwie jedną życia. Jest jeszcze w drodze ale cel mistrz Polskiego malarstwa, łącząc cji. Malczewski był niestrudzonym z najważniejszych muz Malczew- już bliski, na wędrówkę wskazuje w sobie dwie epoki — jedna, która wychowawcą, bez ustanku przypo- skiego. Ucieleśnienie ukochanej trzymany przez nią w dłoni kij. Jacek przemawia już retrospektywnym minającym o sytuacji politycznej Ojczyzny pojawia się na obrazach Malczewski patrzy wprost na widza, głosem dziejów i druga — tętnią- ojczystego kraju. Kolejnymi cyklami artysty znacznie przed 1914 rokiem. spokój na majestatycznej twarzy ca życiem ‚współczesnego ruchu „Zesłań”, „Etapów”, „Zatrutych stud- W tryptyku „Ojczyzna” (1903) Polo- zdradza niezłomną nadzieję, że — uosobią dwie Polski— Polskę ni” czy wreszcie „Polonii” artysta nia jest matką, do której zmierza efektem rozpoczętej właśnie walki pogrążoną w niewoli, we łzach przypominał współbraciom o ra- Malczewski. W „Hamlecie polskim” może być tylko wolna Ojczyzna. Ar- skąpaną i tylko nadzieją żyjącą i tę, nach, które były źródłem cierpie- z kolei otacza bohatera postaciami tysta ubrany jest w białą odświętną która teraz rozpostarła swe granice nia całego narodu. Niewątpliwie matki i córki – mitycznymi Demeter koszulę – tę samą, w której widnieje państwowe. W sztuce naszej szla- na zbudowanie takiej świadomości i Persefony – powtarzając w ślad za w Autoportrecie w białym stroju na- chetna postać malarza symbolizuje artystycznej największy wpływ ode- eleuzyjskim mitem nadzieję wyjścia malowanym również w 1914 roku. te dwie chwile i wypełnia plastyczną grały nauki Adolfa Dygasińskiego Polonii z ciemności i powrotu do Autoportret alegoryczny współgra ich wizję, skarbami swego natchnie- we dworze w Wielgiem jak również jasności tego świata. z innymi znanymi kompozycjami nia — dziełami, które już za życia atmosfera patriotycznego domu ro- W 1914 roku na progu odzyskania portretów i autoportretów Mal- mistrza weszły do skarbnicy ducha dzinnego, w którym dorastał Jacek niepodległości Polonia powraca czewskiego, w których przedsta- narodowego, zapewniając twórcy Malczewski. jako młoda piękna kobieta. Po- wianej osobie towarzyszą różne po- miejsce w szeregu najgodniejszych Pochodzący z roku 1914 Autoportret wtarzająca się w tym cyklu postać stacie fantastyczne i symboliczne, przedstawicieli sztuki zmartwych- alegoryczny – z postacią kobiecą, kobieca ma rysy Marii z Woźniakow- współtworząc niejako wewnętrzny wstałej Polski.”

54 55 Portrety dzieci stanowią niewielką część dorobku twórczego Jacka Malczewskie- 17 go. Do najbardziej znanych dziecinnych przedstawień zaliczyć można Portret JACEK MALCZEWSKI dzieci artysty czy Portret chłopców – (1854 – 1929) Edwarda i Rogera Raczyńskich z roku 1897. Znacznie częściej dzieci odgrywa- Portret dziewczynki, 1921 ły role drugoplanowe w symbolicznych kompozycjach artysty pozostając w nich olej, sklejka, 66 x 56 cm jedynie anonimowymi aktorami. Portre- sygn. l.g.: J. Malczewski. 1921. ty dzieci zaliczyć więc można do bardzo na odwrocie list pisany przez Jacka wąskiego typu przedstawień o charakte- Malczewskiego do matki sportretowa- rze wręcz intymnym – małymi modela- nej dziewczynki mi były własne dzieci artysty bądź dzieci z kręgu zaprzyjaźnionych z Malczewskim Estymacja: 60 000 – 90 000 zł osób (synowie hrabiego Raczyńskiego). Do takich właśnie portretów zaliczyć PROWENIENCJA można oferowaną pracę. Jak dowia- Warszawa, kolekcja prywatna dujemy się z częściowo zachowanego listu znajdującego się na odwrocie obrazu sportretowana dziewczynka to córka zaprzyjaźnionej z siostrami Jacka Malczewskiego kobiety, której artysta w podzięce za troskę nad sio- Jaśnie Wielmożna Pani strami namalował „portreciki córeczek Waszych”. Oferowana praca powstała Wiadomo […] od moich sióstr najprawdopodobniej w Lusławicach w 1921 roku. Obraz o żywym wręcz jako JW Pani jest dla Nich radosnym kolorycie i ciepłym świetle łączy realizm w charakterystyce małe- dobra i łaskawa. Postanowiłem go modela z delikatnym modelunkiem rysów twarzy malowanej z pewną dozą będąc starym przyjacielem subtelnej czułości. Kameralny portret dziewczynki jest rzadkim przykładem ojca W Pani zostawić pamiątkę intymnego w duchu malarstwa Jacka Malczewskiego tej przyjaźni w domu Waszym i namalować portreciki córeczek Waszych. Proszę zatem W Pani by mnie ułatwiła dokonanie tego zamiaru. Co […] być może w czasie gdy […] złożę JW Pani […] uszanowanie moje. Całuję jej ręce – JACEK MALCZEWSKI

(Fragment listu pisanego przez Jacka Malczewskiego do matki sportretowanej dziewczynki.)

56 57 18

ERNO ERB (1878 – 1943)

Kwiaty w wazonie olej, płyta, 43 x 52 cm sygn. p.d.: Erb

Estymacja: 20 000 – 30 000 zł

WLASTIMIL HOFMAN (1881 – 1970)

Melancholia

olej, sklejka, 25,5 x 34,5 cm sygn. p.d.: Wlastimil Hofman

Estymacja: 20 000 – 25 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna

58 59 20

JAN ŻAROFFE (1888 – 1952)

Madonna z wrzecionem, lata 20-30 XX w.

drewno, 60 x 40 x 16 cm sygn. od spodu: ZAROFFE

Estymacja: 5 000 – 10 000 zł ◆

Rzeźbiarz związany z Krynicą. Skoń- czył szkołę „Kenara” w Zakopanem i Wyższą Szkołę Zdobniczą w Krako- wie. Ksawery Dunikowski uważał go za jednego z najlepszych rzeźbia- rzy w Polsce i do niego kierował na praktykę swoich studentów. Żaroﬀ e rzeźbił w kamieniu, wykonywał na- grobki w marmurze (m.in. na cmen- tarzu w Nowym Sączu). Według jego projektu została urządzona krynicka „Patria” – luksusowy hotel Jana Kie- pury wybudowany w 1933 roku, jego autorstwa była również drewniana panorama Krynicy, prezent dla ówczesnej księżnej holenderskiej – Julianny. W 1935 roku z okazji Mi- strzostw Świata w hokeju na lodzie Jan Żaroﬀ e przyozdobił Krynicę wy- myślonymi i wykutymi przez siebie rzeźbami w lodzie. Zasłynął również jako twórca drewnianego rzemiosła.

Jan Żaroﬀ e na uliczce w Krakowie

60 61 UDALI SIĘ TEŻ POŚPIESZNIE I ZNALEŹLI MARYJĘ, JÓZEFA ORAZ LEŻĄCE W ŻŁOBIE NIEMOWLĘ. GDY JE UJRZELI, OPOWIEDZIELI, CO IM ZOSTAŁO OBJAWIONE O TYM DZIECIĘCIU. A WSZYSCY, KTÓRZY TO SŁYSZELI, ZDUMIELI SIĘ TYM, CO IM PASTERZE OPOWIEDZIELI. LECZ MARYJA ZACHOWYWAŁA WSZYSTKIE TE SPRAWY I ROZWAŻAŁA JE W SWOIM SERCU. A PASTERZE WRÓCILI, WIELBIĄC I WYSŁAWIAJĄC BOGA ZA WSZYSTKO, CO SŁYSZELI I WIDZIELI, JAK IM TO ZOSTAŁO PRZEDTEM POWIEDZIANE. ŁK 2,16-20 Boże Narodzenie stanowi fundament wiary chrześcijańskiej. Historycy wskazują narodziny Syna Bożego jako początek naszej SICHULSKI POSIADA ery (zgodnie z kalendarzem gregoriańskim). Przed wyznaczeniem początku ery chrze- ścijańskiej lata liczono od dnia założenia ŻYWY ZMYSŁ Rzymu. Dopiero po prawie 500 latach od śmierci Chrystusa papież Jan I postanowił wprowadzić sposób liczenia od daty naro- KOLORYSTYCZNY, dzin Jezusa. Boże Narodzenie było jednym z najpopularniejszych tematów sztuki chrześcijańskiej, OGROMNĄ ŁATWOŚĆ któremu za źródło historyczne służy głównie narracja ewangeliczna w Piśmie Świętym. Narodziny Chrystusa i złożenie Dzieciątka do KSZTAŁTOWANIA żłobu opisuje Św. Łukasz (2, 1-20): do grupy pasterzy trzymającej nocną straż przy swojej trzodzie zstąpił anioł i przekazał im radosną PLASTYCZNEGO, wiadomość o narodzinach Syna Bożego. To właśnie prostoduszni pasterze jako pierwsi mogli złożyć Dzieciątku hołd. LOTNOŚĆ FANTAZJI, Ujęta przez Kazimierza Sichulskiego scena złożenia przez Marię do żłóbka Dzieciątka ukazana została w formie tryptyku. Całość WYBORNE ODCZUCIE kompozycji posiada jedno źródło światła bijące od Syna Bożego – jego blask oświetla twarze zgromadzonych wokół żłóbka z sia- RUCHU, PĘDU, WIR, nem postaci Marii i Józefa oraz grupy pasterzy. Cała scena przesycona została przej- mującą atmosferą mistycznego napięcia. WRESZCIE, WŁAŚCIWY „Sichulski mocą swojego talentu i uczucia wpisuje się w pozazmysłowy świat ducha, udzielający się nam w tajemniczym wibro- RASOWEMU waniu swego wiekuistego istnienia, subtelny świat przeczuć i odkryć wizji przyrody mni- cha z Asyżu, św. Franciszka. Z tego podłoża KARYKATURZYŚCIE, uczuć wypływa stosunek Sichulskiego do malarstwa religijnego,w który nie zadowala się akademickimi efektami dekoracyjnymi DAR DOSADNEGO i architektonicznymi, lecz szuka głębszej tre- ści w kompozycji.” (M. Dienstl, Władysław Ja- 21 rocki i Kazimierz Sichulski [Teka „Lamusa”], CHARAKTERYZOWANIA „Wieś Ilustrowana”, 1913, nr 6 s. 20) KAZIMIERZ SICHULSKI Sichulski w swoich obrazach rodzajowo-re- (1879 – 1942) ligijnych (Pokłon Pasterzy, Hołd Trzech króli) LUDZI I ZWIERZĄT. uzyskuje na wielką skalę malowniczość oby- W szopce bożonarodzeniowej, 1938 czaju huculskiego. Jak podaje Mieczysław Karol Frycz, Sichulski w Zachęcie, „Świat”, 1926, nr 41, s. 4-5 (tryptyk) Wallis „Jako malarz huculszczyzny stanowi w malarstwie polskim niejako ogniwo olej, płótno, 102 x 74 cm (każdy) pośrednie pomiędzy Axentowiczem, a Wą- sygn. U dołu: Sichulski 1938 sowiczem. Axentowicz odkrył przed kilku- dziesięciu laty egzotyczną malowniczość „karpackich górali” dla sztuki polskiej; Sichul- Estymacja: 200 000 – 300 000 zł ski jest dzisiaj ich głównym piewcą.” M.Wallis, Sztuki plastyczne. Kazimierz Sichul- ski – Grupa artystów wielkopolskich Plasty- ka – Feliks Jabłczynski (Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, październik 1926 r.), „Robotnik”, 1926, nr 300, s. 4.

64 65 22

WOJCIECH KOSSAK (1856 – 1942)

Gwiazdka żołnierska, 1915 olej, płótno, 82 x 72 cm sygn. p.d.: Wojciech Kossak 1915

Estymacja: 90 000 – 150 000 zł

PROWENIENCJA WYSTAWIANY Polska, kolekcja prywatna Warszawa, Towarzystwo Zachęty Altius, aukcja 4.05.2004, poz. 94. Sztuk Pięknych w Warszawie, Kraków, kolekcja prywatna Wojciech Kossak, czerwiec-sierpień Dom aukcyjny Sztuka, aukcja 1936. 15.12.2001, poz. 3. Polska, kolekcja prywatna OPISANY Warszawa, kolekcja A. Gutnajera Wojciech Kossak [katalog wystawy], Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych REPRODUKOWANY w Warszawie, 1936, s. 18, poz. 39. „Nowości Ilustrowane”, 25 grudnia Milewska W., Zientara M., Sztuka 1915, nr 52, 1915, s. 3. Legionów Polskich i jej twórcy pocztówka Wydawnictwa Krajowego 1914-1918, wyd. Biblioteka Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża Centrum Dokumentacji Czynu Milewska W., Zientara M., Sztuka Niepodległościowego, Księgarnia Legionów Polskich i jej twórcy Akademicka, 1999, s. 380. 1914-1918, wyd. Biblioteka Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, Księgarnia Akademicka, 1999, il. 70.

66 67 W pierwszej fazie I wojny świato- cisza. Decydująca bitwa rozegrała roku, podczas mojej nieobecności, Nowości Ilustrowanych z 1915 wej Rosja zamierzała wyelimino- się w dzień Bożego Narodzenia. Ro- stoczyliście z przeważającymi siła- roku a także na okolicznościo- wać z wojny Austro-Węgry. Zada- sjanie uderzyli ze wzmożoną siłą. mi nieprzyjaciela bój, naj krwawszy wych pocztówkach wydawanych nie powstrzymania Rosjan zostało Nie mogąc poradzić sobie z dzielnie i naj cięższy z tych, jakieśmy dotąd przez Czerwony Krzyż. Jest to obraz powierzone przez dowództwo au- stawiającymi opór polskimi żołnie- mieli. Zyskaliście w nim nową sławę w swoim duchu bardzo melancho- strowęgierskiej 4 Armii I Brygadzie rzami wojsko rosyjskie zaatakowało i nowy liść wawrzynu wpletliście do lijny a wręcz symboliczny. Kossak Legionów Polskich. W dniach 22-25 oddziały austrowęgierskie, które wieńca sławy polskiego żołnierza. pragnie nim zwrócić uwagę nie tyle grudnia 1914 na wzgórzach na połu- wycofawszy się z pozycji pozosta- W imieniu sprawy, której służymy, na samo wydarzenie rozgrywają- dnie od Tarnowa i rzeki Białej, pod wiły drogę otwartą do oskrzydlenia dziękuję Wam wszystkim za tę pracę cej się zaciętej bitwy co na wymiar miejscowością Łówczówek, doszło I Brygady. 25 grudnia około godziny (Waingertner P., Polskie Termopile. duchowy chwili poprzedzającej de- do krwawej bitwy pomiędzy I Bry- 13 przyszedł rozkaz odwrotu. Bitwa pod Łowczówkiem (22-25 XlI cydujące starcie. Wieczór wigilijny gadą a XXI Korpusem rosyjskim. 1914 r.), w: Zeszyty Historyczne, nr był w okopach obydwu obozów Batalia ta często określana jest mia- Brygada zdobyła wyznaczony re- 165, 2008, s. 33) . wieczorem ciszy. Ciszę tę udało nem „polskich Termopil”. Stanowiła gion oraz wytrwała na pozycjach się Kossakowi oddać w sposób swego rodzaju chrzest bojowy dla przez 4 dni i 3 noce. Przeprowadzi- Wojciech Kossak z równie wielką absolutnie mistrzowski. Stojący żołnierzy I Brygady, utworzonej ty- ła 5 wielkich szturmów, odparła wprawą co zamiłowaniem doku- przy wzruszająco zaaranżowanym dzień wcześniej w Nowym Sączu 16 kontrataków, wzięła do niewoli mentował na swoich obrazach naprędce drzewku świątecznym z oddziałów legionowych. Dowódcą ponad 600 jeńców. Siły rosyjskie zo- najistotniejsze epizody walk naro- żołnierze z wytęsknieniem ocze- został mianowany podpułkownik stały na pewien czas zatrzymane, dowowyzwoleńczych. Jest autorem kują mającej się pojawić pierwszej Kazimierz Sosnkowski. co umożliwiło Austriakom rozbu- licznych płócien upamiętniających gwiazdki. Bitwa trwa już dwa dni, dowanie frontu na pozycjach, na rozmaite walki polskiego oręża, jej losy odwracają się gwałtownie, Przebieg tej kilkudniowej bitwy był których utrzymał się do ofensywy niejednokrotnie są to dynamiczne w wieczór poprzedzający Boże Na- niezwykle dramatyczny. Polacy za- pod Gorlicami w maju 1915. kompozycje pełne dramatyzmu. rodzenie żołnierze czują niemalże atakowali od razu po przybyciu na Gwiazdka żołnierska malowana na karku oddech wrogich rosyjskich miejsce, o zmierzchu 22 grudnia. Bitwa pod Łowczówkiem – „polskie rok po opisywanych wyżej wydarze- oddziałów. Tym wymowniejsza Pierwsze natarcia zakończyły się Termopile” – przeszła do legendy niach pod Łowczówkiem stanowi i bardziej przejmująca jest ta scena sukcesem polaków. W nocy z 23 polskiego czynu zbrojnego. Grud- niezwykle rzadki – przez co bardzo wigilijnego oczekiwania – oczekiwa- na 24 grudnia wzmocnieni Rosja- niowe dni walki upamiętnione są cenny – przykład odmiennego po- nia na cud ocalenia, ponownego nie ponownie zaatakowali. Krwa- na tablicy przy Grobie Nieznanego traktowania tematu. Jego wyjąt- ujrzenia swych bliskich, na cud we walki trwały przez cały wigilijny Żołnierza w Warszawie. Sam Piłsud- kowość docenili już współcześni odzyskanej przez ukochaną Polskę dzień. Dopiero przed zmierzchem ski tak pisał o batalii do swych pod- malarzowi – reprodukowany był niepodległości. 24 grudnia na polu bitwy nastała komendnych: U schyłku ubiegłego w bożonarodzeniowym wydaniu

W TĘ NOC WIGILIJNĄ CHŁOPCY NASI W OKOPACH ZACZĘLI ŚPIEWAĆ BÓG SIĘ RODZI … I OTO Z OKOPÓW ROSYJSKICH, POLACY, KTÓRYCH DUŻO JEST W DYWIZJACH SYBERYJSKICH, PODCHWYCILI SŁOWA PIEŚNI I POSZŁA W NIEBO Z DWÓCH WROGICH OKOPÓW!

Składkowski F. S., Z walk Pierwszej Brygady, Warszawa 1939, s. 64-65.

68 69 PRACUJĘ CO DZIEŃ – ZWIERZYŁ SIĘ PRZYJACIELOWI – ALE PRZECIĘTNIE 3 DO 4 GODZIN DZIENNIE. ZDAJE MI SIĘ, ŻE PISAŁEM PANU, ŻE MI TAK ŁATWO PRZYCHODZI, CZY TO DOBRE RZECZY Z PAMIĘCI, CZY TEŻ NATURALNEJ WIELKOŚCI PORTRETY. I TO JEDYNIE DAJE MI MIARĘ, ŻE

NIE COFAM SIĘ NA TYM SAMYM 23

MIEJSCU, TAK MI SIĘ SAMO MALUJE WOJCIECH KOSSAK (…) – Wojciech Kossak (1856 – 1942) Ułan na koniu, 1924 (K. Olszański, Wojciech Kossak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 53.) olej, płótno, 84,5 x 66 cm sygn. p.d.: Wojciech Kossak 1924

Estymacja: 40 000 – 50 000 zł Główny wpływ na kierunek zainteresowań arty- koni, których sylwetki malował z wielką wprawą stycznych Wojciecha jako malarza – batalisty, i swobodą. Na prezentowanym obrazie widzimy PROWENIENCJA miłośnika tematów wojskowych wywarła służba ułana 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Trójmiasto, kolekcja prywatna w wojsku. Środowisko wojskowych było pierw- Cesarskiej przed bitwą pod Samosierrą w 1808 szym odbiorcą jego obrazów, których tematem roku. Żołnierz ma na sobie mundur składający się były portrety dowódców, rewie wojskowe, ataki z granatowej kurtki mającej amarantowy kołnierz, konnicy i artylerii. Znamienny dla sztuki Wojcie- wyłóg oraz mankiety. Obcisłe rajtuzy w kolorze cha pietyzm w oddawaniu historycznych i ko- granatowym podszyte były skórą oraz ozdobio- stiumowych realiów jak i niezwykła sprawność ne amarantowym lampasem. Żołnierskie czapy warsztatowa ma źródło niewątpliwie w latach wysokie na ponad dwadzieścia centymetrów spędzonych w pracowni swego ojca – Juliusza. posiadały blachę naczelną wykonaną z mosiądzu Jednak przez wzgląd na wielość zamówień wielo- ozdobioną wschodzącym słońcem oraz złotą krotnie powracał do tych samych tematów, któ- literą „N” na srebrnym tle. W drugim planie na rym nadawał formy realistyczne. Z powodzeniem kamiennym mostku widzimy naradę dowód- stosował trudne skróty i skomplikowane ujęcia ców przed bitwą. Możemy dostrzec tam postać perspektywiczne. W licznych kompozycjach Napoleona Bonaparte w charakterystycznym utrwalał wizerunki anonimowych legionistów, dla siebie bikornie. Bitwa pod Samosierrą ucho- żołnierzy, równie chętnie jak wojskowe patrole, dzi za jedną z ważniejszych polskich potyczek dramatyczne epizody bitewne i heroiczne po- upamiętniona została na Grobie Nieznanego tyczki. Cechą charakterystyczną sztuki Kossaka Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, była wyniesiona z domu rodzinnego miłość do „SOMOSIERRA 30 XI 1808”.

70 71 24

LEON HIRSZENBERG (1870 – 1915)

Ferma bretońska, ok. 1912 olej, płótno, 60 x 81 cm sygn. p.d.: L. Hirszenberg

Estymacja: 30 000 – 40 000 zł

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna

WYSTAWIANY Katowice, Muzeum Śląskie, Między Montmartre’em a Montparnasse’em. Dzieła artystów z ziem polskich działających w Paryżu w latach 1900- 1939 z kolekcji prywatnych, 2017.

REPRODUKOWANY Między Montmartre’em a Montpar- nasse’em. Dzieła artystów z ziem polskich działających w Paryżu w latach 1900- 1939 z kolekcji prywatnych, wyd. Muzeum Śląskie, Katowice, 2017, s. 205.

72 73 Na tle zielonawej tkaniny z delikatnym, nieregular- nym ornamentem – proﬁ l klasycznie pięknej młodej 25 kobiety o niezwykle bujnych falistych włosach w ciem- norudej, zróznicowanej tonacji. Twarz bardzo blada, WŁADYSŁAW ŚLEWIŃSKI oczy zielonawe w wyraźnej oprawie, rysy twarzy ostro (1856 – 1918) zarysowane. Wyraz twarzy skupiony. Kobieta ma na sobie zarzuconą sfałdowaną szatę-chustę w kolorze Portret kobiety z rudymi włosami, ciemno-szarym. Na tle chusty wyraźnie odcina się ok. 1897-1900 blada karnacja twarzy, współgrając z wyszukanym kolorytem ciepłych rudawo-brązowych włosów. olej, płótno, 37,5 x 52 cm Modelka o rudych włosach powtarza się u Ślewińskie- sygn. p.g.: W Ślewiński go od ok.1897 roku. (Czesząca się kobieta z Muzeum w załączeniu ekspertyza dr hab. Władysławy Narodowego w Krakowie, Kobieta z rudymi włosami, Jaworskiej z 1997 r. kol.prywatna, 1897). Mamy podstawy sądzić, że kobieta w omawianym obrazie jest tą samą modelką. Estymacja: 150 000 – 250 000 zł Zarówno motyw bujnych włosów rudych jak i szcze- gólny nacisk położony na ich falistość (atrybut femme PROWENIENCJA fatale epoki) a przy tym sposób prowadzenia pędzla Poznań, kolekcja prywatna – pozwala na określenie daty powstania obrazu na Polswiss Art, aukcja 16.12.2014, poz. 44. ok. 1897 – 1900. Warszawa, kolekcja prywatna Polswiss Art, aukcja 13.12.1998, poz. 12. (z ekspertyzy prof. dr hab. Władysławy Jaworskiej, 1997.)

74 75 WIELKA INTELIGENCJA, WIELKA WRAŻLIWOŚĆ, WIELKA KULTURA – OTO OKREŚLENIA, KTÓRE PRZYCHODZĄ NA MYŚL, KIEDY MOWA O PANKIEWICZU. CZŁOWIEK OGARNIĘTY PASJĄ CIĄGŁEGO DOSKONALENIA SIĘ; NIEZNUŻONY POSZUKIWACZ I EKSPERYMENTATOR, WIECZNIE GŁODNY NOWYCH METOD I TECHNIK, CIĄGLE, CZĘSTO ZUPEŁNIE NIESPODZIEWANIE PRZERZUCAJĄCY SIĘ OD JEDNEGO KIERUNKU, OD JEDNEGO STYLU MALARSKIEGO DO DRUGIEGO, A PRZY TYM, POD POZORAMI WIECZNEJ ZMIENNOŚCI, POSIADAJĄCY PEWNĄ WŁASNĄ LINIĘ ZASADNICZĄ. NATURA CHŁONNA, „BLUSZCZOWA”, JAK SŁOWACKI, OPLATAJĄCA SIĘ RAZ PO RAZ DOKOŁA TALENTU INNYCH A PRZY TYM NIE ZATRACAJĄCA SWEJ SAMODZIELNOŚCI. ARTYSTA, WYCZUWAJĄCY WCZEŚNIEJ NIŻ INNI NOWE PRĄDY I ŚMIAŁO

PODĄŻAJĄCY ZA NIMI. 26

JÓZEF PANKIEWICZ (Mieczysław Wallis, Sztuka polska dwudziestolecia, Arkady, Warszawa 1959, s. 41.) (1866 – 1940)

Pejzaż z drogą wśród drzew, ok. 1912-1913

olej, płótno, 60,5 x 53,5 cm sygn. p.d.: Pankiewicz na odwrocie nalepka fi rmy przewozowej Oferowany obraz pochodzi z okre- pozostała bez wpływu na twór- Epte. W latach 1912-1913 państwo dzińskiej w Paryżu skąd następnie su, w którym Józef Pankiewicz prze- czość obydwu malarzy. Połączyła Pankiewiczowie spędzali tam letnie trafi ł do nowojorskiej Lipert Gallery por. m.in.: bywał na stałe we Francji. W 1908 ich przede wszystkim fascynacja wakacje, spotykając się z Bonnar- Z. Michaela Legutko. Później znalazł Józef Pankiewicz 1866-1940. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę roku za pośrednictwem Feneona, impresjonizmem a w okresie ich dem, który wraz z żoną zamieszki- się w zbiorach Barbary Piaseckiej- urodzin [katalog wystawy], MNW, Warszawa 2006, s. 243, nr kat. 258, 259 wybitnego krytyka sztuki i dyrek- współpracy Pankiewicz odważnie wał w pobliskim Vernon. Znane są -Johnson w USA. We wrześniu 2006 tora działu współczesnego galerii eksperymentował kładąc coraz sil- inne dwa ujęcia tego samego wi- został wystawiony na charytatywnej Estymacja: 120 000 – 180 000 zł Bernheima Pankiewicz poznał niejszy nacisk na kolor, położenie doku, jedno wykonane w technice aukcji „Art for Autism”, zorganizowa- Pierra Bonnarda. Obydwu mala- farby, jej mocne kontrastowanie. akwareli a drugie ołówkiem (Józef nej w Princetown przez The Barba- PROWENIENCJA rzy połączyła serdeczna przyjaźń. Oferowany obraz utrzymany jest Pankiewicz 1866-1940. Życie i dzie- ra Piasecka-Johnson Foundation Warszawa, kolekcja prywatna W 1908 roku Pankiewiczowie razem w barwach błękitno zielonych ło. Artyście w 140. rocznicę urodzin, skąd trafi ł do kolekcji prywatnej. Princetown, aukcja charytatywna „Art for Autism” 30.09.2006, poz. 6. z Bonnardami wynajęli dom w St. o szmaragdowych tonach. Przed- MNW, Warszawa 2006, s. 243, nr USA, kolekcja Barbary Piaseckiej-Johnson Tropez i kolejne sezony artyści spę- stawia pejzaż z Normandii, z okolic kat.258, 259). Obraz wystawiany Nowy Jork, Lipert Gallery dzili wspólnie malując. Przyjaźń nie Giverny w dolinie Sekwany i rzeki był w antykwariacie Joanny Stu- Paryż, antykwariat Joanny Studzińskiej

76 77 27

FRANCISZEK URBAŃSKI HERBU NIECZUJA (1888 – ?)

Portret secesyjny, 1924

olej, płótno, 117 x 75 cm sygn. p.d.: F. Urbański de Nieczuja 1924

Estymacja: 25 000 – 35 000 zł

PROWENIENCJA: Genua, kolekcja prywatna Christie’s Rome, aukcja 28.11.2005, poz. 139.

78 79 28

BOLESŁAW BIEGAS (1877 – 1954)

Grota Świątyni Tajemnic, ok. 1924

olej, sklejka, 62 x 49 cm sygn. p.d.: B. Biegas na odwrocie nalepka z opisem pracy w jęz. francuskim, nalepka Galerie Jan Krugier w Genewie oraz nieczytelna nalepka inwentarzowa z numerem 415.

por. Deryng X., Boleslas Biegas. Sculptures – Peintures, Trianon de Bagatelle, Paryż, 1992, s. 285 (reprodukcja szkicu do obrazu)

Estymacja: 65 000 – 85 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna Cornette de Saint Cyr, aukcja 17.12.2014, poz. 85. Paryż, kolekcja prywatna: Ader Picard Tajan, aukcja 26.10.1990, poz. 61. Genewa, Galerie Jan Krugier & Cie. Paryż, Towarzystwo Historyczno – Literackie (1954) spuścizna artysty (inwentarz nr 415)

WYSTAWIANY Genewa, Galerie Jan Krugier & Cie., Boleslas Biegas, 1975.

Jeden z najwybitniejszych moder- dywidualną w księgarni Wendego Szybko wyzwolił się spod wpływów aux-Arts, Salonie Jesiennym oraz nistycznych malarzy i rzeźbiarzy w Warszawie. Obdarzony wielkim stylistyki akademickiej tworząc co- Salonie Niezależnym. Indywidual- polskich przyszedł na świat w 1877 talentem Biegas studiował w Krako- raz bardziej nowoczesne i uprosz- ne pokazy twórczości artysty miały roku w małej wiosce na Mazowszu. wie w Szkole Sztuk Pięknych, w pra- czone w formie prace. W 1901 miejsce między innymi w paryskiej Po wczesnej stracie obojga rodzi- cowni rzeźby Alfreda Dauna i Kon- roku został usunięty z krakowskiej Galerie des Artistes Modernes, ców znajdował się pod opieką stantego Laszczki. Pod wpływem uczelni po tym jak zaprezentował Galerie Andre Seligmann, Galerie warszawskiego rzeźbiarza Andrzeja ﬁ lozoﬁ i Stanisława Przybyszew- rzeźbę Księga życia. Wkrótce po- Bernheim-Jeune, Galerie Arts et Ar- Panasiuka, a następnie Aleksandra skiego jego twórczość, zarówno tem młody Biegas wyjechał do Pa- tistes Polonais, oraz w Londynie, Świętochowskiego, który zorgani- malarska jak i rzeźbiarska, obra- ryża. Pracował bardzo intensywnie, Petersburgu, czy Kijowie. zował wówczas bardzo młodemu cała się wokół tematyki oddającej uczestniczył w licznych wystawach, Bolesławowi pierwszą wystawę in- tajemniczość ludzkiej egzystencji. m.in. w Société nationale des Be-

80 81 W PAVILLON DE MAGNY BIEGAS PREZENTUJE OBRAZY SFERYCZNE.

29 SĄ INTERESUJĄCE, GDYŻ

BOLESŁAW BIEGAS POJAWIAJĄCE SIĘ W NICH KOLORY (1877 – 1954) I LINIE STANOWIĄ UOGÓLNIENIE Portret sferyczny, lata 20. XX w. POSZUKIWAŃ POINTYLISTÓW olej, płyta, 44 x 34,5 cm sygn. p.d.: B. Biegas FRANCUSKICH. KAŻDA LINIA, KAŻDY

Estymacja: 130 000 – 150 000 zł ◆ TON DAJE POCZĄTEK KULI LINII I BARW, ALE JAKO ŻE WSZYSTKIE TE OKRĘGI SIĘ PRZECINAJĄ, EFEKT POLEGA NA UTWORZENIU TŁA DLA FANTAZYJNEJ GEOMETRII, JEŚLI TE DWA SŁOWA MOGĄ IŚĆ W PARZE. TO COŚ NA KSZTAŁT LOGICZNEJ I POUKŁADANEJ MOZAIKI, NA KTÓREJ WZNOSI SIĘ FIGURA.

(Gustav Kahn, Wystawa Biegasa, L’Heure, 20.03.1919)

Obrazy sferyczne pojawiły się tylizmu. Mistycyzm tkwi w uśmie- ukazał się w „L’Eclair” 20 marca zabarwiona, pomalowana inaczej w twórczości Bolesława Biegasa chu portretowanych postaci, w ich 1919 roku, a który brzmiał: „Sztuka i współtworzy dekoracyjną całość tuż po zakończeniu pierwszej wojny spojrzeniu i tajemniczych gestach. czy mistyfi kacja? Kubizm nie żyje! fi gury. Rodzi się z tego bogactwo światowej. Tworzył je początkowo Pierwsze sferyczne portrety o tytu- Poznajemy teraz „sferyzm”… któ- barw, a nawet wyraz, jaki osiągają równolegle z cyklem słynnych Wam- łach Przestrzeń, Uśmiech światła, ry niemalże sprawi, że będziemy jedynie witraże, mozaiki lub freski.” pirów. Oparte na fi gurze koła obrazy Zmierzch, Na wolnym powietrzu, żałować jego poprzednika! Michel sferyczne były próbą harmonijnego W chmurach i Radość pokazane zo- Georges-Michel, główny kronikarz Cyklem obrazów sferycznych arty- połączenia przestylizowanego wi- stały publiczności na Wystawie Arty- Montparnasse’u, w „Paris-Midi” sta ugruntował sobie opinię mala- zerunku ludzkiego z abstrakcyjną stów Malarzy i Rzeźbiarzy Polskich z dnia 18 maja 1919 roku tak pisał rza awangardowego, który odciął ornamentyką, wpisania ludzkiej na rzecz Inwalidów z Armii Polskiej o sferycznych obrazach Biegasa: się od panującej wówczas mody na postaci w gęstą siatkę biegnących we Francji (listopad 1918). Nato- „(…) Bolesław Biegas wynalazł kubizm. Równie gorąco wielbiony po łukach linii i przecinających się miast w 1919 roku miała miejsce także sferyzm, a my byliśmy pierw- co krytykowany Bolesław Biegas płaszczyzn. Dekoracyjność tego pierwsza wystawa Biegasa w całości szymi, którzy oznajmili: jest w nim był niewątpliwie jedną z najbardziej malarstwa polega na linearyzmie poświęcona sferyzmowi, która od- zdecydowanie więcej z futuryzmu kluczowych postaci paryskiego i mozaikowej kompozycji. Kolor była się w Pavillon de Magny w Pa- niż z kubizmu, gdyż artysta szuka tu świata artystycznego początku XX kładziony jest płasko albo przeciw- ryżu. O tym jak wielkie poruszenie ekspresji dynamicznej. Wyobraźcie wieku. nie, drobnymi uderzeniami pędzla, wywołała świadczy chociażby ty- sobie dużą liczbę okręgów, w któ- nawiązując tym samym do poin- tuł anonimowego artykułu, który rych każda mała ścięta ćwiartka jest

82 83 TWÓRCZOŚĆ BIEGASA PROWOKUJE, ZMUSZA DO REFLEKSJI. TO TWÓRCZOŚĆ KRĄŻĄCA WOKÓŁ ZAGADNIENIA BYTU, LOSU CZŁOWIEKA, ŚMIERCI, NIEUCHRONNOŚCI WYROKÓW LOSU, WIECZNOŚCI I PRZEZNACZENIA. TWÓRCZOŚĆ UKŁADAJĄCA SIĘ W SWOISTĄ, BY POSŁUŻYĆ SIĘ TYTUŁEM KSIĄŻKI ARTYSTY, „WĘDRÓWKĘ DUCHA MYŚLI”. SZTUKA APOLLIŃSKA I DIONIZYJSKA ZARAZEM – ZWIĄZANA ZE ZDOLNOŚCIĄ TWORZENIA FIKCJI I KREACJĄ ARTYSTYCZNĄ, ALE TEŻ PRZEPEŁNIONA ŻYWIOŁEM EKSPRESJI, WYWOŁUJĄCA SILNE UCZUCIA I NASTROJE.

(Wierzbicka A., Bolesław Biegas czyli Wędrówka ducha myśli. cyt. za: AA.VV., Bolesław Biegas. 30 Rzeźba, Warszawa 2012, s. 14.) BOLESŁAW BIEGAS (1877 – 1954)

Zamyślony, lata 20 XX w.

brąz, wys. 47 cm ed. EA I/IV sygn. u podstawy: B.BIEGAS EA I/ IV oraz stempel odlewni AVANCINI FONDEUR

Estymacja: 50 000 – 70 000 zł ◆

84 85 WIELKA SZTUKA ZAWSZE BYŁA FORMĄ REWOLTY PRZECIWKO OTOCZENIU I ŚRODOWISKU ARTYSTY, PRÓBĄ PRZEKROCZENIA LIMITACJI TZW. NORMALNOŚCI. WARTO PRZECZYTAĆ „L’HOMME RÉVOLTÉ” CAMUSA. DZIEŁO SZTUKI JEST CZYMŚ, CO W NATURZE NIE ISTNIEJE I ISTNIEĆ NIE MOŻE. OTÓŻ MOIM GŁÓWNYM ZARZUTEM PRZECIWKO TZW. SZTUCE ABSTRAKCYJNEJ NASZEGO CZASU JEST TO WŁAŚNIE, ŻE JEST TAK BEZCZELNIE NATURALISTYCZNA I STAJE SIĘ STOPNIOWO NIE DO ODRÓŻNIENIA OD OTOCZENIA. (…) RÓWNOCZEŚNIE MÓWI SIĘ, ŻE DZIEŁO SZTUKI NIE POWINNO REPREZENTOWAĆ NICZEGO POZA SOBĄ SAMYM, TREŚĆ MA BYĆ FORMĄ, A FORMA TREŚCIĄ. BARDZO PIĘKNIE (CHOCIAŻ W PRAKTYCE JEST TO PRAWIE NIEMOŻLIWE, BO NIE DA SIĘ UNIKNĄĆ WYOBRAŻENIOWYCH ASOCJACJI). ALE NIKT NIE WSPOMINA O INNEJ, ZNACZNIE WAŻNIEJSZEJ JEDNOŚCI A MIANOWICIE

TEJ, JAKA POWINNA ŁĄCZYĆ DZIEŁO 31

Z JEGO TWÓRCĄ. NIKT NIE WSPOMINA O TE) MAREK ŻUŁAWSKI (1908 – 1995) INTEGRACJI, KTÓRA WYPŁYWA Z OSOBISTEJ Odpoczynek rybaka UCZCIWOŚCI ARTYSTYCZNEJ I POCZUCIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA TO, CO SIĘ ROBI. olej, płótno, 100 x 90 cm – Marek Żuławski Estymacja: 25 000 – 35 000 zł ◆ PROWENIENCJA (Studium do autoportretu, wyd. Czytelnik, Warszawa 1980, s. 94..) Warszawa, kolekcja prywatna

86 32

JAN MIROSŁAW PESZKE (JEAN PESKE) (1870 – 1949)

Park w ogrodach Rodina

olej, płótno, 65 x 81,5 cm sygn. l.d.: Peske

Estymacja: 25 000 – 35 000 zł ◆

HENRYK HAYDEN (1883 – 1970)

Pejzaż z południa Francji

olej, płótno, 38 x 46 cm sygn. l.d.: Hayden

Estymacja: 15 000 – 20 000 zł ◆

88 89 [WŚRÓD TYCH, KTÓRZY] BRAKIEM WYKSZTAŁCENIA 34 MUZEALNEGO HENRYK HAYDEN NIE GRZESZĄ, SĄ (1883 – 1970) TRADYCJONALISTAMI, ALE Martwa natura z owocami, 1939 olej, płótno, 49,5 x 59,5 cm NIE HOŁDUJĄ TENDENCJI sygn. l.d.: Hayden 39

DO ARCHAIZOWANIA Estymacja: 35 000 – 45 000 zł ◆

I IDĄ ALBO W ŚLAD PROWENIENCJA ZA NAJMŁODSZYMI Kraków, kolekcja prywatna KIERUNKAMI W SZTUCE FRANCUSKIEJ, ALBO SAMODZIELNIE ROZWIĄZUJĄ PROBLEMY MALARSKIE I RZEŹBIARSKIE [JEST HAYDEN], KTÓRY NAJWYRAŹNIEJ I NAJINTELIGENTNIEJ KORZYSTA Z WPŁYWÓW SZTUKI CEZANNE’A I GAUGUINA, ALE [WYKAZUJE] ODRĘBNY TALENT KOMPOZYTORA I ZUPEŁNĄ ORYGINALNOŚĆ W DEKORACYJNYM HARMONIZOWANIU PLAM BARWNYCH.

(Adolf Basler o Henryku Haydenie)

90 91 (…) MNIEJ WIĘCEJ OD 1920 DZIECI 35 MAKOWSKIEGO TO JUŻ NIE BIEDNE WIEJSKIE TADEUSZ MAKOWSKI POPYCHADŁA: NA ICH TWARZACH POJAWIA (1882 – 1932)

SIĘ UŚMIECH, W OCZACH ZAMIAST APATII Dziewczynka, lata 20. XX w.

– BŁYSK DOWCIPU I CIEKAWOŚCI. TEMU olej, płótno 55 x 38 cm sygn. p.d.: T. Makowski PSYCHOLOGICZNEMU ZJAWISKU TOWARZYSZY opisany na odwrocie: Tadé Ma- kowski Fill ette Paris PRZEOBRAŻENIE STYLISTYCZNE. OBSERWUJEMY Estymacja: 200 000 – 300 000 zł ◆ PRZEDE WSZYSTKIM ZNACZNE UPROSZCZENIE PROWENIENCJA DZIECIĘCEJ FIZJONOMII: RYSUNEK STAJE Polska, kolekcja prywatna dom aukcyjny Artcurial (Paryż), SIĘ DELIKATNIEJSZY, FAKTURA GŁADSZA, aukcja 21.10.2014, poz. 83. Paryż, kolekcja prywatna MODELUNEK MNIEJ KONTRASTOWY. TWARZE Paryż, kolekcja Mario Tozzi DZIECI TRACĄ NIEJAKO TRZECI WYMIAR, STAJĄ SIĘ BARDZIEJ PŁASKIE, MNIEJ REALNE. OKRĄGŁY OWAL TWARZY, OKRĄGŁE OCZY POWODUJĄ, ŻE MAŁE MODELE SĄ JESZCZE BARDZIEJ DZIECINNE, JAKBY „DZIECINNĄ” RYSOWANE RĘKĄ. W GRUNCIE RZECZY TA „DZIECINNA” LINIA, JEST BARDZO KUNSZTOWNA I WYRAFINOWANA W DELIKATNYM RYTMIE FORMY.

(Jaworska W., Tadeusz Makowski, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków, 1999, s.16.)

Portrety dziecięce Tadeusza Ma- znaczeniu. Może stąd tyle w tych twarze małych modeli są jeszcze wych polskich muzeach. Przez lata kowskiego, które powstawały od wizerunkach głębi i pochylenia się bardziej dziecinne, dokładnie jakby obraz znajdował się w posiadaniu mniej więcej 1918 roku na stałe nad tym co wewnętrzne, jak rów- dziecinną ręką malowane. Mario Tozziego (1895-1979), wło- wpisały się w kanon polskiej sztu- nież odwrócenie sposobu widzenia. Oferowany praca „Dziewczynka” skiego malarza, który od 1916 roku ki, stanowiąc niemalże trzon dzie- Nie obserwujemy bowiem dziec- wpisuje się w okres twórczości arty- mieszkał w Paryżu. Wspólnie z arty- cięcych przedstawień. Dziecięce ka oczami dorosłego, widzimy go sty nazywany realizmem lirycznym, stami takimi jak Massimo Campigli, twarzyczki Tadeusza Makowskiego raczej jego własnymi oczyma. To który przypadał na lata 1923-27. Giorgio de Chirico, Filippo de Pisis, modelowane są światłocieniem, ale ta dziewczynka i ten chłopiec tak W odróżnieniu od poprzedzające- Renato Paresce, Alberto Savinio uderza przede wszystkim ogromna widzi świat. Spojrzenie to nie jest go go okresu realizmu naiwnego i Gino Severini założył Groupe des troska o oddanie ich plastyczności, wyrobione, ma wypaczone propor- portrety liryczne charakteryzuje Sept, znaną także jako Les Italiens ﬁ zycznego podobieństwa. Charak- cje i wyolbrzymia je lub zmniejsza maksymalne wysubtelnienie formy de Paris. Tozzi wystawiał swoje pra- terystyczną cechą tych przedsta- wedle własnego wyobrażenia na i koloru. Ten ostatni rozgrywa się ce na pokazach Salonu Artystów wień jest pewna powaga portre- temat tego co widzi. Dla współcze- w tonacjach różu, błękitu i w od- Niezależnych, Salonów Jesiennych towanych, zamyślenie malujące snego widza najważniejsza jednak cieniach liliowych nadając obrazom oraz Salon des Tuileries. Jest zatem się w podniesionym spojrzeniu, jest ta ogromna tkliwość wyrazu, niezwykłej intymności i poezji. Kla- bardzo możliwe, że przy tej okazji rozchylonych ustach, jakby jakaś ta chwytająca za serce naiwność są malarską oferowany obraz nie poznał Tadeusza Makowskiego wcale niedziecinna troska je trapiła. i bezbronność, która nie pozwala ustępuje dziełom Makowskiego po- i w ten sposób wszedł w posiadanie Wcale nie są to dzieci ładne, pielę- oderwać wzroku od pracy. Okrągłe chodzącym z tego samego okresu oferowanego obrazu. gnowane w potocznym tego słowa twarze, okrągłe oczy sprawiają, że a znajdującym się obecnie w czoło-

92 93 37

HENRYK EPSTEIN (1891 – 1944)

Brzeg rzeki

olej, płótno, 73,5 x 60,5 cm sygn. p.d.: H. Epstein

Estymacja: 35 000 – 45 000 zł

HENRYK EPSTEIN (1891 – 1944)

Kwiaty w wazonie

olej, płótno, 65,5 x 46,5 cm sygn. p.d.: H.Epstein

Estymacja: 20 000 – 30 000 zł

94 95 DROGA JEGO ROZWOJU JEST GŁĘBOKO UKRYTA W PODZIEMIACH DUSZY, NA ZEWNĄTRZ UJAWNIA SIĘ TYLKO RZADKO W CHWILACH GWAŁTOWNYCH PRZESKOKÓW Z JEDNEJ, JUŻ ZDOBYTEJ, FORMY KU DRUGIEJ, OCZEKIWANEJ. NIE ZNACZY TO WCALE, AŻEBY JEDEN OKRES JEGO TWÓRCZOŚCI RÓŻNIŁ SIĘ ZUPEŁNIE OD DRUGIEGO. PRZECIWNIE. W MALARSTWIE KRAMSZTYKA ISTNIEJE – POZA TYMI GWAŁTOWNYMI PRZEWROTAMI – JEDNA LINIA ZUPEŁNIE PROSTA, WIĄŻĄCA JAK GDYBY NICIĄ NIEWIDZIALNĄ WSZYSTKIE OBRAZY TEGO TWÓRCY W SZLACHETNĄ CAŁOŚĆ. TĄ LINIĄ JEST KONSEKWENTNE, ZUPEŁNIE UŚWIADOMIONE DĄŻENIE DO CZYSTEGO MALARSTWA, DO TŁUMACZENIA WSZELKICH SENSACJI NA JĘZYK KOLORÓW, LINII, ŚWIATŁA – DĄŻENIE W KIERUNKU ODNALEZIENIA WIELKIEJ TAJEMNICY, KTÓREJ SZUKANIE OSTATNIM TESTAMENTEM PRZEKAZAŁ CEZANNE.

38 (Prędski A., Wystawa Romana Kramsztyka w Paryżu, Wiadomości Literackie 1925, nr 49, s. 2.) ROMAN KRAMSZTYK (1885 – 1942)

Pejzaż z la Rochelle, lata 30 XX w.

olej, płótno, 40 x 50 cm sygn. l.d.: Kramstyk

Estymacja: 80 000 – 100 000 zł

PROWENIENCJA Kraków, kolekcja prywatna

96 97 40

WŁODZIMIERZ TERLIKOWSKI (1873 – 1951)

Róże, 1922

olej, płótno, 65 x 81 cm sygn. podwójnie p.d.: Terlikowski 1922 oraz l.g.: 1922 Terlikowski

Estymacja: 30 000 – 40 000 zł ◆

PROWENIENCJA Kraków, kolekcja prywatna Polswiss Art, aukcja 18.06.2013, poz. 55.

ALFONS KARPIŃSKI (1875 – 1961)

Portret młodej kobiety, 1923

olej, tektura, 67 x 49 cm sygn. u dołu: a.karpiński 1923.V.

Estymacja: 25 000 – 35 000 zł ◆

98 KISLING BYŁ STAŁYM BYWALCEM W KAWIARNIACH, BYŁ WESOŁY, RUBASZNY, PRZYJACIELSKI I ŁATWY W OBEJŚCIU. WYSTAWIAŁ DUŻO, MIEWAŁ MOJŻESZ KISLING INDYWIDUALNE WYSTAWY, ROZGŁOS I POWODZENIE. MALARSTWO JEGO, ROBIONE Z DUŻYM Mojżesz Kisling urodził się 21 stycznia 1891 towarzyski i uczynny, ubrany zazwyczaj w gra- ka Paula Cézanne’a, ale i kontakty z kubistami TEMPERAMENTEM, SUGESTYWNE, CHOĆ MOŻE roku w żydowskiej rodzinie mieszkającej na natowy kombinezon mechanika. Żywo uczest- sprawiły, że jego pejzaże tworzone na południu Kazimierzu przy ul. Krakowskiej 22. Jego ojcem niczył w balach, maskaradach i artystycznych Francji nabrały geometryzującej stylistyki znanej TROCHĘ BŁYSKOTLIWE, O SILNYCH ZESTAWIENIACH był krawiec. Początkowym zamiarem młodego dyskusjach w kawiarniach. Określany mianem z obrazów Pabla Picassa i Georges’a Braque’a. Mojżesza było odbycie studiów technicznych księcia Montparnasse’u stał się żywą legendą Po 1917 tworzył eklektyczne krajobrazy stosując KOLORÓW, TKWIŁO WYRAŹNIE W ATMOSFERZE na politechnice krakowskiej, jednak w trakcie paryskiej bohemy”. Przyjaźnił się z Gottliebem ostre, konkretne barwy zestawione na zasadzie trwania szkoły realnej, przygotowującej do zdania o czym świadczy dedykacja na jednym z pierw- kontrastów. Od wczesnych lat dwudziestych dał ÓWCZESNEGO PARYŻA I ZAŁOŻEŃ ÉCOLE DO PARIS. egzaminów wstępnych, postanowił porzucić ten szych obrazów namalowanych w Paryżu: „Kocha- się poznać jako portrecista i malarz kobiecych zamiar. Zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych. nemu Poldkowi M.Kisling”. Po krótkim czasie ich aktów. Na lata 1917-1940 przypadają najwięk- – Eugeniusz Geppert Jesienią 1907r. rozpoczął studia artystyczne jako relacja uległa zmianie. Dwudziestoletni wówczas sze sukcesy artysty. Indywidualne prezentacje tzw. student nadzwyczajny. Przez cztery kolejne Kisling posprzeczał się z trzydziestopięcioletnim jego prac organizowały paryskie galerie: Druet lata doskonalił swoje umiejętności artystyczne Loepoldem Gottliebem. Ich spór miał rozstrzy- (1919), Guillaume (1924), Bernheim (1924), Car- ucząc się pod kierunkiem Józefa Pankiewicza. gnąć pojedynek przy użyciu szabel. Pierre Sichel mine (1927), Girard (1924, 1931), Stein (1937), To właśnie on wskazał Kislingowi dalszą dro- (autor biograﬁ i o Modiglianim) opisuje pojedynek Drouant-David (1951, 1953). Jego malarstwo gę artystyczną: „Nie ma niczego poza Paryżem. jako „najgłośniejsze wydarzenie wczesnego lata” było eksponowane także w Carnegie Institute Wszystko – idee, ludzie, wizje malarstwa dla nad- 1914 roku. Potyczka odbyła się o świcie przed w Pittsburghu (1934), Leicester Gallery (1937) ciągającego wieku – wszystko można znaleźć obiektywami kamer w Parc de Princes w głębi i Redfern Gallery (1956) w Londynie, Marsylii tylko w Paryżu. Dla mnie jest już trochę za późno. Lasku Bulońskiego. W roli sekundanta Kislinga (1940, 1950) i Los Angeles (1942). Swoje obrazy Wiek, rodzina, przyzwyczajenia. Lecz ty – ty masz wystąpił znany malarz Diego Rivera. „Szable były pokazywał ponadto w Sztokholmie i Oslo (1917), talent, młodość siłę i odwagę”. Przybycie Kislinga tępe, ciężkie, bezpieczniejsze niż pistolety. Ho- na Biennale w Wenecji (1921, 1928, 1932, 1935)

P do Paryża datowane jest latem 1911 roku, na co norowi stało się za dość, skrzyżowało się żelazo oraz w monachijskich galeriach Goltza (1921) ablo P icasso, P wskazują Dokumenty Akademii oraz sygnowanie i polała się krew. Kisling został lekko draśnięty i Thannhausera (1927). Uczestniczył w I Między- olejnego pejzażu powstałego już w Paryżu i zaty- w nos. Podobno plaster nalepił celowo tak, żeby narodowej Wystawie Nowej Sztuki w Düsseldorfi e tułowanego Tyniec 1911. W podróży do Paryża nie całkiem zaklejał skrzepłą krew.” Po pojedyn- (1922), w Salonie Jesiennym Berlińskiej Secesji aquerette i Moise Kisling w C a ff Kislingowi towarzyszył Mondzain, który już od ku Mojżesz wkroczył tryumfalnie do kawiarni i Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Dreźnie dwóch lat tworzył i mieszkał we Francji. Pierw- „Rotonde”, gdzie z przyjaciółmi ubawiony aferą (1926). Artysta brał udział w pokazach sztuki pol- szym paryskim lokum Kislinga była mansarda był gwiazdą pośród „oblewających” pojedynek skiej w Paryżu (1916, 1920, 1922, 1929) i Brukseli hotelu na rue des Beaux-Arts, a następnie Mont- przyjaciół. „Nazajutrz wieczorem został wyświe- (1928/29). W Polsce wystawiał z Ekspresjoni- martre w słynnym „Beteaux-Lavoir” (kamienicy, tlony fi lm, który przydał uczestnikom rozgłosu, stami Polskimi (Kraków, 1917) oraz uczniami w której pokoje wynajęło wielu ówczesnych arty- a jednocześnie świadczył, że panowie artyści bili Pankiewicza (Warszawa, 1923; Kraków, 1924).

e La stów), gdzie objął pracownię po fowiście Keesie się nie na żarty. (…) ” Wybuch I wojny światowej Był członkiem Związku Zawodowego Malarzy von Dongenie i Juanie Grisie. W 1912 roku uczył zastał artystę w Holandii, skąd ten szybko wrócił i Rzeźbiarzy Polskich w Paryżu założonego w 1922 R otonde w obiektywie Jeana C octeau (1916) się pod kierunkiem Eugeniusza Zaka w Acade- do Paryża, by wstąpić do Legii Cudzoziemskiej. roku. Przyjacielskie stosunki utrzymywał z preze- mie La Palette. W jego atelier spotykało się wielu Ranny w 1915r. w bitwie pod Carency nad Som- sem ZZMRP – Józefem Pankiewiczem, któremu artystów z kręgu École de Paris, m.in. Leopold mą musiał odbyć rekonwalescencję. W zamian za oﬁ arował w 1928r. album własnych dzieł opa- Gottlieb, Szymon Mondzain, Henryk Epstein, udział w walce i oddanie, zostało mu przyznane trzony jego dedykacją: „Drogiemu Profesorowi Marc Chagall i Amadeo Modigliani. Do grona jego obywatelstwo francuskie, dzięki któremu mógł mojemu, któremu wszystko zawdzięczam”. Odbył najbliższych przyjaciół należał Tadeusz Makow- później powrócić na Montparnasse. liczne podróże do Holandii, Anglii i Włoch; często ski. W kawiarniach, jak „La Rotonde”, poznał wielu przebywał w Prowansji, której pejzaż stanowił dla znanych światowych artystów – Pabla Picassa, Przez krytyków Kisling uznawany jest za jedne- niego nieustające wyzwanie artystyczne. Georges’a Braque’a czy Juana Grisa. Kisling był go z najwybitniejszych przedstawicieli Szkoły bardzo popularną postacią Montparnasse’u. „Był Paryskiej. Na jego twórczość wpływ miała sztu-

100 101 Kisling, choć wyszedł 41 z kregu awangardy MOJŻESZ KISLING kubistycznej, przez całe (1891 – 1953) Portret skrzypka Nathana swoje życie poszukiwał Milsteina, 1945 nowych formuł olej, płótno, 73 x 93 realizmu. Dziś można sygn. p.g.: Kisling/ New York/ 1945 go uznać za prekursora Estymacja: 600 000 – 800 000 zł ◆ PROWENIENCJA m.in. puryzmu, Polska, kolekcja prywatna Londyn, kolekcja prywatna nowej rzeczowości Londyn, kolekcja wdowy po Nathanie i hiperrealizmu. (…) Milsteinie REPRODUKOWANY Okazał się twórcą Kisling J., Kisling, Catalogue raisonné, instynktownym, Paris, 1995, vol. III, nr 221, s. 174. WZMIANKOWANY niechętnym Malinowski J., O Mojżeszu Kislingu z polskiego punktu widzenia, [w:] teoretycznym Pamiętnik Sztuk Pięknych, nr 1 (4), rozważaniom, który Toruń 2003, s. 60. zdołał samodzielnie wypowiedzieć się w sztuce.

(Malinowski J., O Mojżeszu Kislingu z polskiego punktu widzenia, [w:] Pamiętnik Sztuk Pięknych, nr 1 (4), Toruń 2003, s. 61-62.)

Nathan Milstein (1903-92) uważany Malowany w Nowym Jorku w 1945 nazwał „Maria-Teresa” po córce szenie swego przyjaciela Artura był za jednego z czołowych skrzyp- roku obraz przedstawia Milsteina i wydaje się wysoce prawdopo- Rubinsteina udał się w 1942 roku ków XX wieku i był znany z inter- grającego na skrzypcach i ujawnia dobne, że to właśnie ten instrument również do Holywood. Wydaje się pretacji repertuaru romantycznego. niezwykłe władztwo wirtuoza nad został uwieczniony w oferowanej wielce prawdopodobnym, że to Urodził się w Odessie, był cudow- instrumentem. Kisling z wrodzoną pracy. W czasie swojego pobytu właśnie za pośrednictwem jednego nym dzieckiem i został przyjęty do sobie wrażliwością delikatnie wy- w USA Kisling przebywał głównie z dwóch pianistów Kisling poznał klasy wybitnego skrzypka Leopolda malował echo smyczka w żywym w Nowym Jorku, gdzie w swojej Nathana Milsteina. Portret skrzypka Auera w Konserwatorium w Sankt zielonym tle, sugerując szybki pracowni przy Central Park South to jedna z ostatnich kompozycji na- Petersburgu w wieku 12 lat. Wybit- ruch, z którego znany był Milstein 222 gromadził artystów i intelek- malowanych przez artystę w trakcie na kariera wykonawcza rozpoczęła zwłaszcza w okresie swojej młodo- tualistów, którzy podobnie jak on jego pięcioletniego pobytu w Sta- w Rosji, zanim Milstein wyemigro- ści. W tym samym roku, w którym uciekli z ogarniętej wojną Europy. nach Zjednoczonych. W 1946 roku wał do Paryża w 1926 roku. Później Mojżesz Kisling sportretował arty- Był stałym gościem w nowojorskim powrócił na stałe do ukochanej osiadł w USA, przyjmując amery- stę, Milstein nabył słynne skrzypce domu polskiego pianisty Kazimie- Francji. kańskie obywatelstwo w 1942 roku. „Goldman” Stradivari 1716, które rza Krance i jego żony a na zapro-

102 103 Moj ż esz Kisling Szwajcaria ok. 1932 roku.esz Kisling Szwajcaria Musee du ok. Genewa, P etit- P alais, fot. Gaston alais, fot. P aris R oger Getty Viollet, I mages

104 105 […] NAWET GDY MALUJE ZAKĄTEK ŚRÓDZIEMNOMORSKIEGO PORTU Z ŁODZIAMI, „PEJZAŻ IDYLLICZNY”, JAKO GO SAMA NAZYWA, MARTWĄ NATURĘ Z CIĘŻKIMI NIEBIESKAWYMI WINOGRONAMI, MELA MUTER WYKAZUJE WIDOCZNĄ ŻARLIWOŚĆ I PRZEKŁADA SWE ARTYSTYCZNE EMOCJE NA RZETELNĄ MATERIĘ, NA FARBĘ GĘSTĄ I SZEROKO NAKŁADANĄ, NA TE JASNE, ZŁAGODZONE BARWY ZESTAWIONE ZAWSZE Z DELIKATNĄ HARMONIĄ, KTÓRE CHARAKTERYZUJĄ PALETĘ TEJ ARTYSTKI, ROZPOZNAWALNEJ SPOMIĘDZY TYSIĄCA INNYCH.

(P. Sentenac, Les expositions par Paul-Sentenac. Galerie de la Renassance. „La Renaissance” 1930/6.) Mela Muter, w pracowni przy rue Vaugirard 114 bis, wybudowanej przez znanego architekta Auguste’a MELA MUTER

Mela Muter (Maria Melania z Klingslandów Mu- kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – galeriach Chéron (1918) oraz Druet (1926 i 1928), termilchowa) urodziła się w Warszawie, w majęt- Leopoldem Staﬀ em, Władysławem Reymontem ekspozycję na pokazach w barcelońskiej Galerii nej żydowskiej rodzinie (wiernej polskiej tradycji oraz Stefanem Żeromskim. Mela Muter znała się José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz niepodległościowej). Swoją edukację malarską również z Olgą Boznańską, obok której wynajmo- krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej wała sąsiadującą pracownię malarską. Należała Lwowie oraz Warszawie. Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w War- do międzynarodowego artystycznego kręgu pary- szawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbiń- skich malarzy głównie pochodzenia żydowskiego Dla Meli Muter istotne okazały się podróże. Pod- skiego. W 1901 r. wyjechała do Paryża, w którym – École de Paris, gdzie jej nazwisko pojawiało czas pobytu w Bretanii, artystkę zaintrygowała z niewielkimi przerwami została do końca życia. się wśród najbardziej cenionych artystów, ta- twórczość malarzy z tzw. szkoły z Pont-Aven. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich kich jak: Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Uproszczony, miękki modelunek portretowanych szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez postaci czasami kontrastowany z abstrakcyjnie la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. położoną barwną plamą farby spowodował prze- kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego konanie o jej fascynacji twórczością Gauguina. sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywo- Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy Jednak na jej dojrzały styl wpływ miała inspiracja łała duże zainteresowanie wśród paryskiej awan- wreszcie jeden z najważniejszych architektów obrazami Paula Cézanne’a, Vincenta van Gogha gardy swoim związkiem z francuskim publicystą francuskich Auguste Perret, który zaprojekto- oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli wał dla niej luksusową willę i pracownię przy ich obrazów, zaczęła rozbijać dotychczasowe pla- P erreta, 1930 ok. Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących Rue Vaugirard 114. W 1917 r. atelier Meli Muter my na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła się relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciły również jej paleta barw oraz klimat i nastrój ob- bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany jej obrazy. W swoim dorobku artystycznym posia- razów, który od tej pory stał się bardziej intymny. w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Utrzymywała da m.in. wystawy prezentowane na w paryskich

106 107 42

MELA MUTER (1876 – 1967)

Macierzyństwo, 1918 olej, płyta, 74 x 74 cm na odwrocie nalepka Galerie Gmurzynska- Galerie Bargera w Kolonii z numerem 11, nalepka Muzeum Narodowego w Poznaniu z numerem depozytowym oraz nalepka domu aukcyjnego Lempertz

Estymacja: 200 000 – 400 000 zł ◆

PROWENIENCJA Poznań, Muzeum Narodowe (depozyt 2012-2018) Poznań, kolekcja prywatna Lempertz, aukcja 22.05.2012, poz. 209. Kolonia, Galerie Gmurzynska-Galerie Bargera (1965)

WYSTAWIANY Kolonia, Galerie Gmurzynska-Galerie Bargera, Mela Muter. Paintings, watercolors and drawings, 20.11.1965-10.01.1966.

108 109 O, MACIERZYŃSKA TY, SZCZODRA BEZ MIARY, TY, CO W OBJĘCIACH SWYCH DAJESZ PRZYTUŁEK SMUTKOM JAK ROJOM ZNUŻONYCH JASKÓŁEK; TY, CO JAK PSZCZOŁA W ULU MIÓD I WOSKI ZBIERASZ W SWYM WNĘTRZU WSZYSTKIE NASZE TROSKI; W OGARNIAJĄCYM WSZYSTKO CIEMNYM ŁONIE, JAKO W MIŁOSNEJ, GŁĘBOKIEJ SKARBONIE, GROMADZISZ W CZULEJ, NAJSKRZĘTNIEJSZEJ PIECZY KAŻDE STRAPIENIE, KAŻDY BÓL CZŁOWIECZY: O, CÓŻEŚ WINNA, ŻE W SWEJ TAJEMNICZEJ TONI NIE MOŻESZ KRYĆ ŻADNYCH SŁODYCZY, GDY ICH NIE DAJE DZIEŃ, A DUSZA ŻYWA WNOSI JEDYNIE W TWÓJ SPICHRZ CIERPIEŃ ŻNIWA

(fragment wiersza Leopolda Staﬀ a Oczy otchłani)

Spośród wszystkich tematów, jakie przez wieki inwentarza, dobrym, a czasami mrocznym. na inny niż większość przedstawień aspekt. stawały sie tematem płócien, temat macierzyń- Motyw macierzyństwa pojawiał się w całej twór- Jest swego rodzaju adoracją dziecka. Matka stwa jest niewątpliwie jednym z najbardziej uni- czości Meli Muter. Od wczesnych przedstawień, nie trzyma ani też nie wchodzi w bliższy kontakt wersalnych i ponadczasowych, bo przewijają- jeszcze z czasów bretońskich, bardziej suro- z dzieckiem, ale zdaje się być nabożnie wręcz cych sie w każdej epoce. Niezależnie od czasów wych, poważnych, do późniejszych, z lat 40-tych w niego wpatrzona i urzeczona. Złożone ręce czy prądów fi lozofi cznych motyw ten realizowa- o innej, jaśniejszej kolorystyce i odmiennej nar- oprócz gestu dziękczynnego oznaczać mogą ny był zawsze, będąc odzwierciedleniem spo- racji. Do najbardziej poszukiwanych, cenionych pewne wysublimowanie, wyciszenie a także sobu postrzegania kobiety w ogóle oraz jej roli i rzadkich należą jednak prace wcześniejsze. podniesienie do rangi nabożeństwa i modlitwy jako matki. Spośród wszystkich przedstawicieli Prezentowana praca została namalowana przez tej chwili matki z dzieckiem uchwyconej przez szkoły Ecole de Paris wydaje się, że to właśnie artystkę w 1918 roku. Przełom lat dwudziestych artystkę. Mela Muter najtrafniej, najbardziej obrazowo, XX wieku był dla artystki najszczęśliwszym cza- Niewątpliwym atutem obrazu, stanowiącym realistycznie i z największą uwagą zajeła się ta- sem zarówno prywatnie jak i artystycznie. Wi- o jego niebywałej klasie jest gama barwna. matem macierzyństwa. Młoda kobieta, starsza, dać to we wszystkich pracach namalowanych Kolory bardziej przypominają paletę barw kobieta pracująca, kobieta zmęczona, kobieta wówczas. Feria pełnych, nasyconych barw, zróż- z wszesnego okresu twórczości, tymbardziej, z bólem w oczach, kobieta radosna… Długo by nicowanie tekstur, widoczna dążność do poszu- że posiadają charakterstyczny ciemny kontur. wymieniać wszystkie matki z portretów artyst- kiwań i niezliczona ilość inspiracji największymi Przywodzą na myśl portrety bretonek o mniej ki. Nie ma dwóch takich samych, więcej – nie twórcami ówczesnego świata malarskiego. lub bardziej zniszczonych, ale pięknych i na- ma dwóch takich samych przedstawień relacji Pokazywany obraz jest szczególnym przedsta- turalnych twarzach w zgaszonych zieleniach, matczynych. Matka karmiąca, matka bezradnie wieniem tematu. Matka dziecka ujęta w zamy- fi oletach, ugrach i żółcieniach. Decydującym trzymająca chore dziecko, matka zamyślona śleniu, z lekko pochyloną głową przygląda się elementem jest burgundowa tkanina na dole, i nieobecna, matka w trakcie rytunowych zajęć dziecku. Niemowlę nie jet trzymane przez ko- stanowiąca mocny element kompozycyjny i nie- przy dziecku. Mela Muter nie boi się stawiać py- bietę, leży na posłaniu swobodnie z zasłoniętą wątpliwy element dekoracyjny. tań, przedstawia sytuację taką jaką widzi i jak ją reką twarzyczką. Całość kompozycji postaci Ciasny kadr kompozycji ogniskuje uwagę widza ocenia. Nie idealizuje, nie upiększa i nie dodaje przywodzi na myśl renesansowe przedstawienia na postaciach ale też nadaje scenie rangę mo- od siebie, a jednak jej macierzyństwa należą do Madonny z dzieciątkiem. Skojarzenie jest tym numentalności. To macierzyństwo jest wielkie, najpiękniejszych i najbardziej sugestywnych bardziej silne, jeśli zważy się na fakt złożonych zdaje się mówić artystka, jest podniosłe, jest w historii sztuki polskiej. Być może dlatego, że jak do modlitwy rąk matki. Ukazana scena jest adoracją, ale jednocześnie to macierzyństwo są na wskroś prawdziwe, nie zostały wymyślone, sczególnym przedstawieniem macierzyństwa. jest niezmiernie czułe, subtelne i przez to nam zostały przedstawione z całym dobrodziejstwem Zdaje się bowiem skierowywać uwagę bardziej niezmiernie bliskie.

110 111 Paryż, Rue Mouﬀ etard, na rogu z Rue de l’Arbalète, około 1955 r. 112 113 TO TUTAJ NAJLEPIEJ SMAKUJĄ PRZYSMAKI 43

GRECKIEJ KUCHNI. TO TUTAJ, NAWET MELA MUTER (1876 – 1967) JESIENIĄ, W OGRÓDKACH POD GAZOWYMI Rue Mouff etard, 1920 GRZEJNIKAMI, NA NÓŻCE LAMPY ULICZNEJ olej, płyta, 59,4 x 72,5 cm MOŻNA SIEDZIEĆ DO BIAŁEGO RANA. TO na blejtramie: naklejka z opisem pracy oraz numerem inwentarzowym 13055, napis TUTAJ TARG W OKOLICACH KOŚCIOŁA TĘTNI fl amastrem 13055 MUTER Mela oraz CN 9/12/76, naklejka z napisem 13055 MUTER, ŻYCIEM I PULSUJE KOLORAMI CAŁEJ PALETY naklejka z opisem pracy w jęz. francuskim i numerem 1086, naklejka depozytowa CÉZANNE’A. Muzeum Miasta Łodzi na odwrocie naklejka francuskiej fi rmy (Marek Brzeziński Notatnik Paryski, 2007- cykl audycji Radio France Internationale) przewozowej z opisem pracy

Estymacja: 150 000 – 300 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna Francja, kolekcja prywatna dom aukcyjny Christie’s London, aukcja 12.10.2000, poz. 61. Rue Mouff etard, ale la Mouff e – jak familiarnie Pascal zmarł w kamienicy przy rue Rollin. Na kolekcja Wojciecha Fibaka mówią na swoją ulicę Paryżanie, jest jedną z naj- rue Mouff etard śpiewała Edith Piaf, a Krzysz- Paryż, galeria Didier Imbert Fine Art starszych ulic Paryża, położoną w 5 dzielnicy tof Kieślowski kręcił fi lm Niebieski. Dzisiaj Rue i mierzącą ok. 650 metrów. Ta malownicza, ale Mouff etard to przede wszystkim raj dla miłośni- WYSTAWIANY mała i wąska uliczka stworzona została w cza- ków dobrego jedzenia, miejsce szczególne na Lublin, Muzeum KUL, Kolekcja Mistrzów sach Imperium Rzymskiego. Mieści się u stóp gastronomicznej mapie Paryża, ale też mimo Krzysztofa Musiała, październik 2017. Wzgórza Sainte Geneviève, między dzielnicą upływu czasu jedna z najważniejszych arterii Łódź, Muzeum Miasta Łodzi, 2010-2017. Łacińską a Saint Marcel. Pierwotnie ulica wy- targowych miasta. Francuzi mówią, że zmienił Kielce, Muzeum Narodowe, 2009. tyczała kierunek starożytnej rzymskiej drogi się Paryż i Paryżanie, ale la Mouff e pozostała Gdańsk, Muzeum Narodowe, 2008. wiodącej przez Lyon do Włoch. Istnieje wiele sobą. Poznań, Muzeum Narodowe, 2008. teorii co do pochodzenia nazwy tej ulicy. Może Prezentowana praca jest kwintesencją twór- Kraków, Muzeum Narodowe, 2008. ona pochodzić od zniekształcenia nazwy miej- czości malarskiej Meli Muter okresu między- Warszawa, Narodowa Galeria Sztuki Zachę- scowości przez którą przechodziła ulica – Mount wojennego. Stworzona w charakterystycznym ta, 2007-2008. Cétard. Inna teoria mówi, że może pochodzić od i rozpoznawalnym dla niej stylu nawiązuje Szczecin, Zamek Książąt Pomorskich, 2007 brzydkich zapachów z garbarnii oraz masarni jednak do wyraźnej w latach 20-tych inspiracji Wrocław, Muzeum Narodowe, 2007 które znajdowały się pod tą ulicą („mofettes ou impresjonizmem. Zastosowanie wyraźnego Kraków, TPSP, Ecole de Paris. Artyści żydow- moufettes”). Na przestrzeni wieków bardzo się konturu, przy jednoczesnym użyciu drobnych scy z Polski w kolekcji Wojciecha Fibaka, zmieniła. Kilka wieków wcześniej miała raczej plamek barwnych tworzących wibrujące pła- 1998. niechlubną reputację. Wcześniej była dzielni- sczyzny przywodzi na myśl najlepszych twórców Paryż, galeria Didier Imbert Fine Art cą, którą raczej moglibyśmy określić mianem światowych tego kierunku. Oczom widza jawi „ spod ciemnej gwiazdy”, pełną podejrzanych sie targowisko z rozmieszczonymi na pierwszym REPRODUKOWANY typów, złodziei oraz maniaków. Niezmienna planie straganami, ujętymi w jakimś cudow- Kolekcja Mistrzów, Muzeum KUL, Lublin, od wieków jest jednak wspaniała architektu- nym tańcu, wkomponowane w wąską uliczkę, 2017. ra, która tworzy to przedziwne miejsce i jego skąpane w ferii barw i kolorów. Tesktura pracy Galeria Mistrzów Polskich, Muzeum Miasta niespotykany styl. Najstarsze domy na tej ulicy mniej tym razem impastowa, zachwyca w tym Łodzi, 2010. pochodzą bowiem z końca XVI wieku a ostatnie przypadku formą i kadrem, które powodują Zapisy Przemian, Muzeum Narodowe we z początków XIX. Niepodważalne i najciekaw- wciągnięcie widza i zaproszenie do udziału Wrocławiu, 2007-2008. sze zarazem są postaci artystów, których życia w obserwowanej scenie. Mamy tutaj przykład Ecole de Paris. Artyści żydowscy z Polski i dzieła nierozerwalnie są z nią powiązane. Tu prawdziwej wirtuozerii malarskiej Meli Muter w kolekcji Wojciecha Fibaka [katalog Victor Hugo szukał inspiracji dla Nędzników, w połączeniu z niekłamanym mistrzostwem wystawy], wyd. IRSA, Kraków 1998, s. 160, Balzac dla Ojca Goriot, a Joyce kończył Ulissesa. formy. Rzadka perła kolekcjonerska dla wszyst- poz. 69. Tu mieszkali Verlaine i Hemingway. Przy rue kich miłośników twórczości tej wielkiej artystki de l’Arbalète urodził się August Rodin, a Blaise Ecole de Paris.

114 115 PIĘKNE PEJZAŻE (JAK W COLLIOURE) TAK BARDZO URZEKAJĄ, ŻE MA SIĘ OCHOTĘ ODTWORZYĆ JE DOKŁADNIE, BEZ SWEGO WŁASNEGO ICH PRZETWARZANIA. W PRZYPADKU „NIEWDZIĘCZNEJ NATURY” PRÓBUJE SIĘ JE NATOMIAST INTERPRETOWAĆ, KSZTAŁTOWAĆ WEDŁUG SWEJ WOLI. NIE MA SIĘ WTEDY ZAWROTÓW GŁOWY I ZACHOWUJE SIĘ ZIMNĄ KREW, ABY BRYŁY, ODPOWIEDNIE WALORY, KOLORY UMIESZCZAĆ NA WŁAŚCIWYCH MIEJSCACH, WYZNACZANYCH PRZEZ SZTUKĘ.

(Mela Muter Wspomnienia, 1965-67)

Polski van Gogh – Mela Muter przyjechała do fakturą sprawiało wrażenie malowideł ściennych. niejednokrotnie. Dostrzegamy w tym przedsta- Paryża w 1901r. Podjęła taką decyzję jako jedna Wrażenie surowości, które dzięki temu możemy wieniu wspomniane wcześniej odniesienia do z pierwszych artystów polskiego pochodzenia, by odnosić niwelowane jest użyciem niezwykle van Gogha, inny rodzaj barw – przedstawienie być bliżej światowego ówczesnego malarstwa i by ciepłych barw: żółcieni, czerwieni, brązu, beżu. jest bardziej słoneczne i energetyczne. Coulliure spełniać swoje wizje malarskie, tak często odbie- Nie mamy w pracach z ok.1905 roku jeszcze został odkryty przez artystkę w latach 20 -tych. To gające od tego co wówczas działo sie w kraju. Wa- charakterystycznego warstwowego, grubego mityczne miejsce malarstwa XX wieku, „wioska kacje 1905r artystka spędziła w Bretanii. Poznała nakładania farby, ale mamy za to formę, która malarzy”, które wcześniej urzekło takich artystów wtedy malarzy: Władysława Ślewińskiego, Józefa jest kompilacją szkoły Pont-Aven i właśnie van jak Henri Matisse, Albert Marquet czy Raoul Dufy Pankiewicza, Jeana Peske, Leona Hirszenberga, Goghowskiego sposobu widzenia pejzażu. W ob- nie pozostało obojętnym również dla Meli Muter. Eugeniusza Zaka, Mojżesza Kislinga, a przede razie „Aleja z trzema kobietami” jak w soczewce Derain stworzył w Coulliure 30 płócien, Matisse wszystkim zapoznała sie z całym środowiskiem skupiają się dwaj geniusze. Prezentowany ob- – 15 obrazów olejnych – to niemal osobista, ma- malarzy paryskich, stanowiących czołówkę ów- raz jest rzadkim przykładem widoku miejskiego larska kartograﬁ a Collioure. Mela Muter nie pozo- czesnego malarstwa światowego. Twórczość opracowanego przez nią w Bretanii. Mieszają się stała w tym zakresie w tyle. Była niewątpliwie pod artystki z tamtego wczesnego okresu jest stąd w nim lekko zaokrąglone formy Gauguina z kolo- urokiem tego miejsca, wspaniałych katalońskich przesycona wpływami wielu, z którymi stykała się rami van Gogha, tworząc niezwykle sugestywną łodzi rybackich, nieprawdopodobnego nieba w tamtym okresie. Obserwujemy wpływy szkoły mieszankę, a przede wszystkim płótno osadzone o różnych zmianach koloru, w zależności od pory Pont-Aven czyli Władysława Ślewińskiego i Paula w najnowszych ówczesnych trendach. Mamy też dnia, od chmur, od pozycji i natężenia słońca Gauguina, we wczesnym okresie również Olgi umiejscowione trzy postaci kobiet bretońskich, i morza o niezliczonej ilości barw, od ołowianego Boznańskiej, by właśnie po r.1905 powoli przejść zatrzymane niejakoby w swej codzienności, ale po seledynowe i granatowe. w krąg Vincenta Van Gogha. Płótna rozkwitły zdające się nie dostrzegać tego, co w zatrzyma- Prace z pierwszej dekady XX wieku należą do wtedy ferią barw, wielobarwnymi deseniami, nym kadrze widzi artystka. Zabieg ten był często najbardziej poszukiwanych dzieł Meli Muter. Od- ekspresyjnymi, dekoracyjnymi, łamiącymi się stosowany przez artystkę we wczesnym okresie znaczają się nie tylko wysokimi walorami dekora- formami. Charakterystyczne długie linie, jakimi twórczości, był swego rodzaju hołdem składanym cyjnymi, ale tworzone w najszczęśliwszym okresie irenejach Wschodnich, ok. w P irenejach w C ollioure 1925, UMK pracy przy Mela Muter posługiwała się artystka dawały pracom wymiar tamtejszej ludności i wyrazem zafascynowania życia tchną przedziwną, pozytywną energią uzu- lekko monumentalny. Malowanie na niezagrun- typami ludzkimi, które tam zastała. Druga stro- pełnioną wpływami największych światowych towanym i grubym płótnie powodowało, że czę- na obrazu – „Port w Coulliure” jest najwyraźniej twórców tamtego okresu. sto po przyjęciu farby przebijało się ono przez nią pracą późniejszą. Zabieg ponownego wyko- i razem z powstałą w ten sposób chropowatą rzystania płótna był przez artystkę stosowany

116 117 44

MELA MUTER (1876 – 1967)

Pejzaż portowy z Collioure, lata 20. XX w. / Aleja z trzema kobietami, 1905 olej, płótno, 65 x 53 cm sygn. l.d.: Muter (Pejzaż portowy z Collioure) na odwrocie na blejtramie dwie nalepki z opisem obiektu – Maxwell Galleries w San Francisco oraz Galerie Gmurzynska w Kolonii

Estymacja: 250 000 – 350 000 zł ◆

PROWENIENCJA Trójmiasto, kolekcja prywatna zakup w londyńskim domu aukcyjnym (lata 90. XX w.) Londyn, kolekcja prywatna Kolonia, Galerie Gmurzynska San Francisco, Maxwell Galleries

WYSTAWIANY Kolonia, Galerie Gmurzynska, Mela Muter, 1967. San Francisco, Maxwell Galleries, Mela Muter, 1966.

118 119 46

JAN CYBIS (1897 – 1972)

Martwa natura z zielonymi owocami, 1949

olej, płótno, 54 x 73 cm sygn. p.d.: Jan Cybis sygn. na blejtramie: Jan Cybis – Martwa natura natura z zielonymi owocami 1949 54 x 73

Estymacja: 35 000 – 55 000 zł ◆

WŁADYSŁAW LAM (1893 – 1984)

Martwa natura olej, płótno, 60 x 72 cm sygn. l.g.: W. Lam na blejtramie nalepki: Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie z opisem pracy, Instytutu Propagandy Sztuki (z opisem pracy i tytułem Wołyńskie dzbanki) oraz dwie częściowo uszkodzone

Estymacja: 30 000 – 40 000 zł ◆

WYSTAWIANY Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, Władysław Lam. Wystawa monograﬁ czna, 1938. Warszawa, Instytut Propagandy Sztuki, 1938.

120 121 IMPULSY CZERPIĘ Z ŻYCIA, ONO INTONUJE PIEŚŃ, KTÓRĄ POTEM DOŚPIEWUJĘ W OPARCIU O NARASTAJĄCE WIZJE. NIEKTÓRE Z TYCH IMPULSÓW SĄ NIESŁYCHANIE ŻYWOTNE. ZWRÓCIŁ PAN UWAGĘ NA MOICH CYRKOWCÓW. NAMALOWAŁEM ICH PRZED KILKU

MIESIĄCAMI, A SPOTKAŁEM SIĘ 47

Z NIMI JESZCZE JAKO CHŁOPIEC TYMON NIESIOŁOWSKI (1882 – 1965) W DOMU RODZICÓW. SĄSIADUJĄC Cyrkowcy I, 1959 Z NAMI ZABIERALI MNIE NIERAZ olej, płótno, 81 x 65 cm DO CYRKU, NAUCZYLI JEŹDZIĆ na odwrocie: dwie nalepki ekspozycyjne z XXX Biennale Sztuki w Wenecji 1960 KONNO I BA! GIMNASTYKOWAĆ z opisem i numerem pracy, nalepka autorska z tytułem i opisem pracy oraz NA TRAPEZIE. I PO SZEŚĆDZIESIĘCIU włoski papierowy znaczek celny

LATACH POJAWILI SIĘ ZNÓW, TYM Estymacja: 40 000 – 60 000 zł ◆

RAZEM NA MOIM PŁÓTNIE… PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna – Tytus Czyżewski Wenecja, XXX Biennale Sztuki, 1960 własność artysty (Marian Turwid we wstępie do katalogu wystawy, w: Wystawa jubileuszowa Tymona Niesiołowskiego w 50-lecie twórczości artysty, kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw WYSTAWIANY Artystycznych, Bydgoszcz – Pomorski Dom Sztuki, Bydgoszcz 1955.) Wenecja, XXX Biannale Sztuki, 1960

Powojenna twórczość malarska swoistą dekoracyjność podkreślał też uwagę odstąpienie od płaskiej jakby zaklęci we własnym świe- Tymona Niesiołowskiego zwłasz- brak perspektywy i łączenie często plamy barwnej na rzecz malarstwa cie. Motyw cyrkowców powtórzył cza począwszy od lat 50. charak- sprzecznych ze sobą ujęć postaci bardziej fakturowego, budowanego Niesiołowski dwukrotnie w swojej teryzowała się wprowadzeniem i przedmiotów. Ten sposób malo- widocznymi pociągnięciami pędzla, twórczości – pierwsze kompozycje konturu. Tendencja ta zwracała wania stosowany był przez artystę zamkniętego czarnym konturem. pochodzą bowiem z lat 20. Do te- uwagę intensywną kolorystyką, w większości prac z drugiej połowy Sporo miejsca w twórczości Niesio- matu powrócił następnie pod ko- wypełniającą płasko potraktowane lat 50. Pewnych wpływów można łowskiego zajmuje portret. Również niec lat 50. między innymi cyklem postaci i przedmioty, które artysta się doszukiwać w twórczości Mo- on podlegał z biegiem czasu coraz Muzykujący cyrkowcy (1955-57). obwodził czarną kreską. Matti- diglianiego – zwłaszcza sposób silniejszej stylizacji. Modelki mają Obrazy te są szczelnie wypełnione se’owski kontur zwiastował odej- odwzorowania rysów nadmiernie wydłużone twarze o migdałowych przez postaci, rekwizyty i bogate tło ście Niesiołowskiego od realizmu pociągłych twarzy i wydłużonych oczach i małych ustach, cyrkowcy i mają charakter dekoracyjno-aneg- w kierunku stylizacji. Dodatkowo szyj. W końcówce lat 50. zwraca o zagubionych spojrzeniach są dotyczny.

122 123 MÓJ OBRAZ NIE DZIAŁA TYLKO NA 48

OCZY. (…) MUSZĘ NAMALOWAĆ MÓJ PIOTR POTWOROWSKI (1898 – 1962) WODOSPAD ZA POMOCĄ FARBY, AŻEBY Zakole Wisły, 1960 BYŁO GO SŁYCHAĆ I CZUĆ NOSEM, olej, płótno, 65,5 x 53 cm NIE UŻYWAJĄC ŻADNYCH ŚRODKÓW sygn. U dołu: P. POTWOROWSKI 60 opisany na odwrocie: P.POT. ZAKOLE IMITACYJNYCH. OBRAZ ZACZYNA WISŁY 1960

DZIAŁAĆ NIE PRZEZ PRZYPOMNIENIE Estymacja: 35 000 – 50 000 zł ◆

FORM WIDZIANYCH, ALE PRZEZ NAGŁE PROWENIENCJA Kraków, kolekcja prywatna ODKRYCIE TYCH FORM NIEZNANYCH TAJEMNIC (…). MOJE MALARSTWO JEST CAŁE PRZEJĘTE PRZEDMIOTEM, CAŁE POCHODZI Z OBSERWACJI, ALE NA POWIERZCHNI OBRAZU SĄ TYLKO TE ZAPISANE JAKBY WIADOMOŚCI NIEZNANE O TYM, CO ZOBACZYŁEM I ODCZUŁEM – Piotr Potworowski

(Kępiński Z., Piotr Potworowski, wyd. Arkady, Warszawa, 1978)

Piotr Potworowski należy do grona najwybitniej- malarstwa materii. Natomiast warunkiem ko- i ogonem (…). Nie udało mi się zobaczyć głowy szych malarzy powojennej sztuki polskiej. Jego niecznym wszystkich działań Potworowskiego Wisły, tylko jej niekończący się brzuch” (z listu twórczość, która w znacznej mierze rozwijała się był autentyzm przeżycia i przekonanie, że „pełny” do Zdzisława Kępińskiego, 15 sierpnia 1961 rok, poza krajem odgrywa ważną rolę w rozumieniu obraz nie może powstać w oderwaniu od emocji. w: Kępiński Z., Piotr Potworowski, wyd. Arkady, nowoczesnego malarstwa. W tym roku mija 120 Warszawa, 1978, s. 41.). Kompozycje z nadwi- rocznica narodzin artysty, który był nie tylko wy- Po defi nitywnym powrocie do Polski w 1958 roku ślańskiego cyklu Potworowski często zamykał bitnym malarzem ale również scenografem. Dziś Potworowski wielokrotnie odwiedzał swojego w owalu – Wisła w Kazimierzu (1959) czy Powódź prace Potworowskiego oglądać można w najlep- brata w Kazimierz nad Wisłą. Zafascynowany na Wiśle (1961) należą najpewniej do najbardziej szych kolekcjach prywatnych i publicznych, m.in. świetlistymi przestrzeniami – nieba, rozlewisk Wi- znanych tego typu przykładów. Zalicza się do nich w Tate Gallery St Ives, Bristol City Art Gallery, sły i piaszczystych łach – nie szukał ciekawostek również oferowana praca Zakole Wisły z 1960 Royal West of England Academy oraz w wielu mu- lecz zjawisk natury a żywiołem, który pochłonął roku, w której artysta syntetyzuje w przetworzone zeach, m.in. Muzeum Narodowym w Warszawie, go bez reszty stała się woda. Pokonywał kilome- formy obserwacje poczynione w trakcie swoich Poznaniu i Krakowie. Autor nastrojowych pejza- try wzdłuż brzegów Wisły aby rozpoznać bogac- rozlicznych wędrówek. Nadwiślańskie pejzaże, ży, przedstawień wnętrz i aktów Potworowski two jej barw i form, badał relacje przestrzenne, do których należy oferowana praca to ostatni, w swojej dojrzałej twórczości malował unikalne wzajemne przenikanie się brzegu i rzeki. Sam nigdy nie ukończony przez Potworowskiego cykl. kompozycje będące przetworzeniem obserwo- Potworowski tak pisał o tym okresie: „Powoli Zakole Wisły – obraz, który po raz pierwszy trafi a wanej natury w syntezę niemalże abstrakcyjną. i z trudem maluję ten leżący pejzaż. (…) Jest on na rynek antykwaryczny – to nie tylko bardzo Do głównych cech jego malarstwa zalicza się w pewnym sensie charakterystyczny, ale trzeba ciekawa propozycja dla kolekcjonerów polskiego wyrafi nowanie w budowie kompozycji oraz wy- diabelskiego wysiłku, żeby go chcieć. Dlatego mu- malarstwa powojennego ale przede wszystkim bitne wartości kolorystyczne a w późniejszym szę chodzić po kilkanaście kilometrów, żeby choć kolejna cegiełka pozwalająca zrekonstruować okresie dodatkowo wprowadzenie elementów kawałek tego kraju zobaczyć jako całość, z głową polski etap w twórczości Piotra Potworowskiego.

124 125 49 TWÓRCZOŚĆ KAZIMIERZA KAZIMIERZ MIKULSKI MIKULSKIEGO KOJARZONO (1918 – 1998)

NIEJEDNOKROTNIE Zaczajony kot, 1967

Z SURREALIZMEM olej, płótno, 92,5 x 72,5 cm sygn. na odwrocie: I ZAPEWNE SŁUSZNIE, BO l.g.: Zaczajony kot p.d.: K. Mikulski 1967 NIE MA W POLSCE ARTYSTY, na blejtramie dwie karteczki z opisem pracy, nalepka krakowskiego zakładu Artystycznych Farb i Przyborów oraz KTÓRY BY RÓWNIE JAK nalepka Galerii Współczesnej w Warszawie z opisem pracy

ON WNIKNĄŁ W SAMĄ Estymacja: 150 000 – 250 000 zł ◆

ISTOTĘ SURREALISTYCZNEJ PROWENIENCJA Kraków, kolekcja prywatna DYSCYPLINY, Warszawa, kolekcja prywatna Kraków, Galeria Starmach SURREALISTYCZNEJ INSPIRACJI. zakup od spadkobierców w l. 90. XX w. Warszawa, Galeria Współczesna BLISKIE MU SĄ – ŚCISŁOŚĆ własność artysty

I PRECYZJA POETYCKIEGO WYSTAWIANY Chorzów, Galeria MM, Kazimierz Mikulski – malarstwo, ZAPISU, ODRZUCENIE rysunek, czerwiec 2009. Warszawa, Galeria Współczesna w Warszawie, LOGIKI BEZPRZEDMIOTOWEJ luty – marzec 1969. ZARÓWNO JAKO LOGIKI FORMALNEJ […] AŻ PO ABSURD, NAIWNOŚĆ

I STEREOTYPOWOŚĆ WŁĄCZNIE Wiele jest podobieństw między lalkami, maskami i kostiumami teatralnymi autorstwa artysty a postaciami i przedmiotami przezeń […] MIKULSKI BYNAJMNIEJ NIE malowanymi. Dominują w twórczości Mikulskiego dziewczyny o dużych i okrągłych piersiach, postaci kotów, ptaków, bajkowy, UKRYWA, ŻE POWOŁANE PRZEZ surrealistyczny świat. Artysta nie odrzucił nigdy bliskiej jego epoce geometryzacji – jest to zatem świat nie tylko fantastyczny ale też NIEGO UKŁADY SĄ UKŁADAMI uporządkowany. Obrazy często dzieli linia, pionowa bądź pozioma, budująca przestrzeń. Postaci, niczym teatralni aktorzy, oddane KONSTRUOWANYMI, są z proﬁ lu lub frontalnie, wynurzając się z planowo budowanej przestrzeni. Przedmioty, zwierzęta malowane zgodnie z naturą I ŻE ICH AUTOMATYZM są jednak odrealnione, ich sens jest tajemniczy. Rzeczywistość traktowana jest przez Mikulskiego umownie a to co najbardziej NIE JEST CAŁKOWICIE urzeka w jego malarstwie to intymność budowanych niczym ze snu, dekoracyjnych scen. Nie inaczej postępuje w prezentowanej DZIEWICZY, A RODZĄCA SIĘ pracy. Obraz należy do obrazów Kazimierza Mikulskiego będącymi najbardziej wyznacznikowymi i cennymi w dorobku artysty. Stanowi Z NIEGO POEZJA ZNACZEŃ – również na rynku prawdziwą rzadkość, ponieważ prac tego artysty z lat 60-tych, jest niezwykle mało. Obraz wyróżnia się niezwykle CAŁKOWICIE NIEZAMIERZONA. nasyconą barwą i wysublimowanymi niuansami kolorystycznymi, charakterystycznymi dla wczesnego, ale i najbardziej dojrzałego – Mieczysław Porębski i cenionego okresu twórczego artysty.

126 127 50

WŁADYSŁAW HASIOR UŻYWAM MATERIAŁÓW, KTÓRE (1928 – 1999)

COŚ ZNACZĄ. KAŻDY PRZEDMIOT Artysta, 1959

MA SWÓJ SENS, A ZŁOŻONE DAJĄ drewno, blacha, farba, pędzelek, 62,5 x 24 x 24 cm AFORYZM. AFORYZM JEST BARDZO opisany u podstawy: HASIOR. Wł PODOBNY DO PRAWDY, ALE NIE “ARTYSTA” 21.III. 1959 JEST SAMĄ PRAWDĄ. DZIAŁALNOŚĆ Estymacja: 50 000 – 70 000 zł ◆ PROWENIENCJA ARTYSTYCZNĄ UWAŻAM ZA Warszawa, kolekcja prywatna Zakopane, kolekcja prywatna PROWOKACJĘ: INTELEKTUALNĄ dar od artysty I TWÓRCZĄ. – Władysław Hasior

(Magiczny Świat Władysława Hasiora, katalog wystawy w MDK, Mińsk Mazowiecki, 2013.)

Władysław Hasior był autorem kilku zrealizowanych pomników, m. in.: dramatyzm stawał się groteskowy, więc z właściwym sobie poczuciem Ratownikom górskim (Zakopane, 1959), Partyzantom (Kuźnice, 1964), humoru zmienił tytuł pracy i przerobił ją tak, by zaczęła funkcjonować Poległym w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu (Czorsztyn, w innym obszarze semantycznym. Prosty zabieg dodania pędzelka do 1966) i innych. Te, które doczekały się realizacji stanowią jedynie małą część ekspresyjnej formy zmienił wymowę pracy i znacznie złagodził jej pierwotny ogółu projektów, które stworzył Hasior a które zachowały się w postaci dramatyzm. Nieregularna blaszana forma przestała symbolizować dramat rysunków, makiet lub ich fotograﬁ i. Nierzadko makiety z czasem stawały wydarzeń wojennych i walki partyzanckiej; w nowej wersji wizualizuje się samodzielnymi pracami. Przykładem tego mogą być rzeźby Tym, co wyobraźnię twórczą. czwórkami do nieba szli (1965) oraz Tym, co w morzu (1965). Z całej twórczości Hasiora wynika zresztą, że był on absolutnym mistrzem Artysta, dla którego nie miała znaczenia ostateczna forma jego dzieła, często w takim dobieraniu i zestawianiu ze sobą różnych przedmiotów, by wydo- powracał do gotowych już obiektów chętnie je przetwarzając. Dodawał bywać z nich maksimum znaczeń, niekiedy całkowicie przeciwstawnych. nowe elementy, przerabiał już istniejące. Wdzięcznym materiałem do takich Ponadto – artysta przez całe życie tworzył symboliczne wizerunki pre- przeróbek były makiety niezrealizowanych pomników. zentujące m.in. różne zawody starając się w nich w sposób najprostszy „Kompozycja przestrzenna pt. Artysta z 1959 roku jest dobrym tego przy- uchwycić najbardziej charakterystyczne cechy każdego z nich. W tym wy- kładem, przy czym jej forma najbliższa jest zrealizowanemu w 1964 roku padku – mały pędzelek jako atrybut malarski w oczywisty sposób określa, pomnikowi partyzantów w Kuźnicach koło Zakopanego [Pomnik Oﬁ ar że chodzi o artystę. Faszyzmu „Prometeusz Rozstrzelany”]. Połączenie pionowego trzonu z nie- Reasumując – kompozycja Artysta z 1959 r. jest niezwykle cennym przykła- regularną konstrukcją z blachy oraz charakterystyczne schodki wyraźnie dem twórczości jej autora pokazując zarówno jego niezwykłą wyobraźnię, wskazują na to pokrewieństwo. Jednak w istniejącym pomniku blaszany mistrzostwo w wykorzystaniu gotowych form oraz charakterystyczne, prze- kształt uległ uproszczeniu, przede wszystkim – został znacznie pomniejszony wrotne poczucie humoru.” (fragment ekspertyzy Anny Żakiewicz) w stosunku do całości, czego powodem mogły być też względy techniczne. Artyście najwyraźniej żal było udanej makiety, jednak w małej skali jej

129 TADEUSZ KANTOR

Reżyser, twórca happeningów, malarz, sceno- wstania Grupy Krakowskiej II, a Kantor stał się materii malarskiej, którą traktował na wskroś graf, pisarz, teoretyk sztuki. Studia na Wydziale jednym z pomysłodawców jej reaktywacji w 1957 użytkowo. Pod koniec lat 50. tę nową ścieżkę Malarstwa Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych roku. Dla Tadeusza Kantora wizja sztuki opierała Kantora doceniła krytyka zagraniczna a w ślad rozpoczął w 1934 roku w pracowni prof. Wła- się w znacznej mierze na poszukiwaniu takich za nią europejscy i amerykańscy kolekcjonerzy dysława Jarockiego. Równocześnie studiował sposobów artystycznej wypowiedzi, które mo- sztuki. Końcówka lat 50. oraz lata 60. stały się malarstwo dekoracyjne i teatralne u prof. Karola głyby sprostać wyzwaniom współczesności. Był pasmem wystawienniczych sukcesów i rozwoju Frycza, dyrektora teatrów krakowskich. W tym gorliwym wyznawcą pełnej swobody twórczej, kariery artystycznej Tadeusza Kantora. W latach czasie fascynowała go twórczość związanego zwolennikiem eksperymentu. Sam chłonął 70. artysta powrócił do eksperymentów z płót- z Krakowem Stanisława Wyspiańskiego. W la- wszelkie nowinki, wykorzystując z nich to, co nem tworząc liczne asamblaże i ambalaże – kom- tach powojennych Kantor współtworzył Grupę okazywało się przydatne jemu samemu, chętnie pozycje półprzestrzenne, w których aplikowane Młodych Plastyków. Z jego inicjatywy powstała przetwarzał i modyﬁ kował. W pierwszym okresie na płótnie używane, nierzadko zniszczone przed- również Galeria Krzysztofory, jedna z pierwszych twórczości, tuż po wojnie, malował ﬁ guratywne mioty przeistaczały obraz w relief. Czerpał inspi- powojennych galerii prezentujących sztukę ak- obrazy, wypełnione groteskowo uproszczonymi racje z konstruktywizmu i dadaizmu, malarstwa tualną. Aktywny w środowisku artystycznym postaciami. Następnie przyszedł czas dynamicz- informel i surrealizmu. W latach 80. przebywał w roku 1948 żywo zaangażował się w organiza- nych kompozycji metaforycznych o oszczędnej, wielokrotnie w Niemczech, Hiszpanii oraz we cję I Wystawy Sztuki Nowoczesnej w Krakowie. chłodnej kolorystyce. W drugiej połowie lat 50. Włoszech. Pomiędzy rokiem 1981 a 1989 pokazał W 1955 roku jako jeden z dziesiątki polskich w wyniku podróży na Zachód a zwłaszcza zaś w tych krajach swoje najsłynniejsze spektakle: artystów zaprotestował przeciwko realizmowi do Paryża zaczęły powstawać płótna taszystow- „Umarłą klasę”, „Wielopole, Wielopole”, „Niech socjalistycznemu wystawą 9 Malarzy w Domu skie charakteryzujące się wibracjami plam, linii, sczezną artyści” i „Nigdy tu już nie powrócę”.

Plastyków. Wystawa ta była zapowiedzią po- barw. Objawił się w nich stosunek Kantora do fot. Aleksander Jalosinski, 1973, Forum w swojej pracowni, Kantor Tadeusz

130 131 51 MALARSTWO INFORMEL BYŁO TADEUSZ KANTOR (1915 – 1990) „WIELKĄ PRZYGODĄ” W TWÓRCZOŚCI

Informel, 1959 TADEUSZA KANTORA – TAK WŁAŚNIE

tech. mieszana, płótno, 65 x 81 cm OKREŚLAŁ ARTYSTA TEN ETAP DROGI sygn. p.d.: Kantor opisany na odwrocie: T. KANTOR I 1959 ARTYSTYCZNEJ (…) MALOWANIE CRACOVIE na odwrocie na blejtramie napis: „25 p.” oraz STAWAŁO SIĘ RODZAJEM GRY nalepki – Saidenberg Gallery w Nowym Jorku, papierowa nalepka z napisem 25 points oraz HAZARDOWEJ STWARZAJĄCEJ papierowa nalepka Miejskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie z odręcznie wypisanym MOŻLIWOŚĆ ZREALIZOWANIA DZIEŁA numerem 45/59 W OPARCIU O SPONTANICZNY, Estymacja: 150 000 – 250 000 zł ◆ WRĘCZ SPAZMATYCZNY GEST (NOWA PROWENIENCJA Belgia, kolekcja prywatna TECHNIKA ROZLEWANIA FARBY USA, kolekcja prywatna Nowy Jork, Saidenberg Gallery NA PŁÓTNO ZASTAWIAŁA TU WIELE Kraków, własność artysty PUŁAPEK) (…) DECYZJA ZROBIENIA WYSTAWIANY Nowy Jork, Saidenberg Gallery, Tadeusz PIERWSZEGO (I JEDYNEGO) KROKU Kantor (wystawa indywidualna), październik 1960. W STRONĘ SZTUKI ABSTRAKCYJNEJ, KTÓRĄ W ISTOCIE, CHOĆ W ZUPEŁNIE NOWYM WYDANIU, BYŁO MALARSTWO INFORMEL – MUSIAŁA BYĆ DLA KANTORA DECYZJĄ TRUDNĄ (…) – Wiesław Borowski

(Borowski W., Wielka przygoda, w: Tadeusz Kantor informel [katalog wystawy], Starmach Gallery, Kraków 1999)

Tadeusz Kantor był poszukiwaczem nowinek dejmował. Pierwszy wyjazd do Paryża w 1947 ponad termin taszyzm (la tache – plama). Pierw- artystycznych a w Polsce jednym z najbaczniej- i kolejny w 1955 roku stały się przełomowymi sza polska wystawa informelowego malarstwa szych obserwatorów nowych trendów pojawia- w karierze artysty. Zetknął się wówczas z twór- Kantora odbyła się w Warszawie w 1956 roku jących się w sztuce europejskiej i amerykańskiej. czością Wolsa, Foutriera, Mathieu i Pollocka i po w salonie „Po prostu”. Wkrótce potem przyszedł Jego zamiłowanie do eksperymentu i niechęć powrocie do kraju rozpoczyna własną przygodę czas na wystawy międzynarodowe – Monachium, do podążania utartymi ścieżkami powodowały, z malarstwem gestu. Własną sztukę obejmującą Paryż, Dusseldorf, Kassel, Nowy Jork, Wenecja, że każdy wyjazd poza granice kraju inspirował lata 1956-63 sam nazywał okresem Informel (bez- Goeteborg. Kantorowskimi informelami zafascy- Kantora do nowych działań, które z zapałem po- foremność) preferując to francuskie zapożyczenie nowało się wielu kolekcjonerów sztuki.

132 133 134 135 (…) ODPOWIADAŁ MU W INFORMELU NEGATYWNY STOSUNEK DO WSZELKIEJ KALKULACJI I SKRĘPOWANIA INTELEKTUALNEGO. POCHWYCIŁ TEŻ ENTUZJAZM A NAWET PRZEJASKRAWIŁ ROLĘ PRZYPADKU W PROCESIE TWORZENIA OBRAZU (…) „PRZYPADEK NALEŻY DO ZJAWISK IGNOROWANYCH, POGARDZANYCH, ZEPCHNIĘTYCH W NAJNIŻSZE REJONY DZIAŁALNOŚCI LUDZKIEJ. W SZTUCE ODNAJDUJE RACJE ISTNIENIA I SWOJĄ RANGĘ” (…) ORYGINALNYM WKŁADEM KANTORA W HISTORIĘ SZTUKI INFORMEL JEST (…) UŚWIADOMIENIE, NIEZWYKŁEJ, TYPOWO KANTOROWSKIEJ METAMORFOZY: „MATERIAŁY I PRZEDMIOTY U PROGU PRZEJŚCIA W STAN MATERII”. MALARSTWO INFORMEL STAŁO SIĘ DLA ARTYSTY „MANIFESTACJĄ ŻYCIA”, AKCENTOWANĄ Z CAŁYM NACISKIEM „KONTYNUACJĄ NIE SZTUKI, ALE ŻYCIA” – Wiesław Borowski

(Borowski W., Wielka przygoda, w: Tadeusz Kantor informel [katalog wystawy], Starmach Gallery, Kraków 1999.)

TADEUSZ KANTOR (1915 – 1990)

Informel, 1960

tech. mieszana, płótno, 91 x 73 cm sygn. l.d.: Kantor opisany na odwrocie: T. KANTOR / 10.X.1960

Estymacja: 200 000 – 300 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna

136 137 AUTORA NIE INTERESUJE W MULTIPLACH ASPEKT POPULARYZACJI I SZEROKIEGO PRZEKAZU INFORMACYJNEGO. WIDZI W NICH RACZEJ MOŻLIWOŚĆ OSOBISTEGO WYJŚCIA POZA GRANICE ESTETYCZNEGO FAKTU. AUTOR JEST W GRUNCIE RZECZY PRZECIWKO MULTIPLOM, ALE NIE NEGUJE ICH EGZYSTENCJI, CHCE SPROWADZIĆ JE Z POWROTEM DO PUNKTU WYJŚCIA, NIC NIE TRACĄC Z ICH TYPOWEGO DZIAŁANIA CHCE WYCISNĄĆ NA NICH SZCZEGÓLNE I NIEPOWTARZALNE PIĘTNO, PRZEZ PARTYCYPACJĘ. – Tadeusz Kantor

(Tadeusz Kantor, Multipart (1969), w: Kantor. Z Archiwum Galerii Foksal, red. M. Jurkiewicz, J. Mytkowska, A. Przywara, Warszawa 1998, s. 210-211.)

TADEUSZ KANTOR (1915 – 1990)

Multipart, 1970

assamblage, płótno, 120 x 110 cm opisany na odwrocie: Tadeusz Kantor / IV 1970 / Kraków

Estymacja: 150 000 – 250 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna Polswiss Art, aukcja 8.12.2015, poz. 62.

W lutym 1970 roku w warszawskiej Galerii Foksal zabiegów, którym ktoś chciałby je poddać, dając temu ostatniemu zrobić z obrazem cokolwiek Tadeusz Kantor zorganizował akcję pt. Multipart. upust swoim impulsom twórczym. Po upływie ten zechce zanegował Kantor ideę dzieła sztuki Nazwa powstała ze zbitki dwóch słów: multipli- roku właściciel zobowiązany był odesłać obraz oraz – w szerszym rozumieniu – sens istnienia kacja i partycypacja. Przedmiotem tego szcze- do galerii by zgodnie z założeniem Kantora zor- instytucji wystawienniczych. Jednak, jak pisze gólnego wydarzenia było 40 ponumerowanych ganizować wystawę pt. Ostatni etap Multipartu. Lech Stangret: W ciągu upływu lat z obrazami jednakowych płócien o wymiarach 110 x 120 cm Tylko dwudziestu pięciu spośród czterdziestu wydarzyło się coś, czego Kantor nie przewidział. każde, do których artysta przytwierdził zniszczony nabywców powróciło z zakupionymi rok wcze- Parasole, mające być ironicznym komentarzem parasol a następnie pomalował na biało. śniej obrazami. Na wystawie pokazano wówczas do komercyjności sztuki, zaczęły uzyskiwać na 25 płócien – partycypacji – pokrytych głównie aukcjach wysokie ceny. Okazało się, że jest ich Podczas pokazu galeria (będąca galerią nieko- zapiskami i kolażami stworzonymi przez nowych zaskakująco wiele w stanie nienaruszonym – mercyjną), prowadziła sprzedaż obrazów na wa- właścicieli. Poprzez Multipart Kantor zakwestio- i te właśnie, jako tradycyjne obrazy, cieszyły się runkach określonych w napisanej przez artystę nował pojęcie dzieła sztuki jako unikalnego tworu największym zainteresowaniem kolekcjonerów. umowie. Umowa zobowiązywała nabywcę do po- przypisanego artyście. Co więcej, zanegował rela- (Tadeusz Kantor. Malarski ambalaż totalnego wieszenia obrazu w domu w widocznym miejscu cję twórca – nabywca, czyniąc z tego pierwszego dzieła, 2006, s. 76). i udostępniania go odwiedzającym znajomym. zwykłego rzemieślnika produkującego seryjny Dzieło miało stać się przedmiotem dowolnych towar a role artysty oddając nabywcy. Pozwalając

138 139 CHCIAŁBYM MALOWAĆ STALE Z TAKIM NAPIĘCIEM, JAKIE ISTNIEJE WÓWCZAS, GDY CZŁOWIEK PRZEŻYWA NAJSILNIEJSZĄ ROZPACZ CZY RADOŚĆ – GDY UMIERA, GDY 54 KOCHA, GDY RODZI TADEUSZ BRZOZOWSKI SIĘ NOWE ŻYCIE (1918 – 1987) (…) W OBRAZACH Płatnerz, 1960 olej, płyta, 42 x 31 cm POKAZUJĘ KALEKICH sygn. T.BRZOZOWSKI „PŁATNERZ” 42 x 31 na odwrocie: nalepka Galerii JG w Kielcach oraz nalepka LUDZI, KALEKIE konserwatorska z opisem pracy

UCZUCIA, POKAZUJĘ Estymacja: 60 000 – 90 000 zł ◆

TO, CO SZARE, PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna ZWYCZAJNE. BO Kielce, kolekcja Joanny i Bogusława Gradków SZTUKA TO NIE Paryż, kolekcja T. Rutkowskiego WYSTAWIANY KONTEMPLACJA Kielce, Galeria górna i Dolna BWA, 50/50/50, marzec – kwiecień 2015. PIĘKNA, LECZ Warszawa, Muzeum Narodowe w Warszawie, Tadeusz Brzozowski 1918-1987, Muzeum Narodowe w Warszawie, PRZEŻYWANIE kwiecień – czerwiec 1997. Zakopane, Muzeum im. Tytusa Chałubińskiego LUDZKICH SPRAW. w Zakopanem, czerwiec – lipiec 1997. Wrocław, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, październik – Tadeusz – grudzień 1997. Kraków, Muzeum Narodowe w Krakowie, Brzozowski luty – kwiecień 1998. REPRODUKOWANY 50/50/50 [katalog wystawy], wyd. BWA, Kielce 2015, s. 76. Żakiewicz A., Tadeusz Brzozowski 1918-1987 [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1997, poz. kat. 118.

140 141 SĄDZĘ, ŻE ROLĄ MALARZA JEST WYWOŁYWAĆ ŻYCIE, PRZEMIENIAĆ BIERNĄ MATERIĘ PLASTYCZNĄ W PULSUJĄCY ŻYCIEM ORGANIZM. JEST W TYM COŚ Z PIERWOTNEGO PROCESU ROZNIECANIA OGNIA, KIEDY Z DWU ZIMNYCH, MARTWYCH POLAN DRZEWA TRYSKAŁA ISKRA, POWSTAWAŁ ŻYWIOŁ. CZŁOWIEK, KTÓRY TEN ŻYWIOŁ WYWOŁYWAŁ, BYŁ POCZĄTKOWO SAM WOBEC RZECZY MARTWYCH. MIAŁ TYLKO W SOBIE ENERGIĘ I POTRZEBĘ, KONIECZNOŚĆ WYWOŁANIA INNEJ ENERGII. GDY TA WYTRYSŁA, STAWAŁA WOBEC CZEGOŚ, CO ODTĄD ŻYŁO SWOIM WŁASNYM, ODRĘBNYM, INTENSYWNYM ŻYCIEM (…) PODOBNIE JEST Z MALOWANIEM. – Jerzy Tchórzewski

(Jerzy Tchórzewski, z cyklu Mistrzowie Polskiego Malarstwa Współczesnego, Poznań 2001, s. 8) 55

JERZY TCHÓRZEWSKI (1928 – 1999)

Obraz Z. 6, 1959

olej, płótno, 150 x 76 cm sygn. l.d.: J. Tchórzewski 59 na odwrocie papierowa nalepka Centralnego Biura Wystaw Artystycznych z opisem pracy oraz włoski znaczek celny

Estymacja: 120 000 – 200 000 zł ◆

PROWENIENCJA Polska, kolekcja prywatna Drouot-Richelieu, aukcja 2.12.2016, poz. 178.

WYSTAWIANY Wenecja, Sala Napoleonica, Pittura polacca contemporanea, 1959

142 143 56

HENRYK MUSIAŁOWICZ (1914 – 2015) z cyklu Portret z wyobraźni, 1962/64 technika własna, płyta, 72,5 x 53 cm opisany na odwrocie: Z CYKLU PORTRET Z WYOBRAŹNI 1962/64 MUSIAŁOWICZ

Estymacja: 10 000 – 15 000 zł ◆

PROWENIENCJA kolekcja spadkobierców artysty

ALEKSANDER KOBZDEJ (1920 – 1972)

Kompozycja, 1959

olej, płótno, 73 x 60 cm sygn na odwrocie: Aleksander Kobzdej 1959

Estymacja: 50 000 – 70 000 zł ◆

144 145 NIE CHCIAŁAM TŁUMACZYĆ ABAKANÓW. MIAŁY MÓWIĆ ZA SIEBIE. NIE MOGŁAM WERBALIZOWAĆ ICH TAJEMNIC. TO BYŁO ZNÓW WBREW MODZIE. A JEDNAK ABAKANY SPOWODOWAŁY REWOLUCJĘ W TKACTWIE, STAŁY SIĘ SZKOŁĄ, KIERUNKIEM NA CAŁYM ŚWIECIE. – Magdalena Abakanowicz

Magdalena Abakanowicz, źródło: publikacja Museum of Contemporary Art, Chicago, Abbeville Press, New York

146 147 Abakany jako przestrzenne tkaniny, organiczne sztuka być powinna i bezbłędnie odróżniając co stały się odkryciem światowej krytyki sztuki a już formy rzeźbiarskie, uznaje się za pierwszą ale też dobre, a co niedobre. Abakany były jednym z eta- trzy lata później w 1965 roku, zapewniły jej złoty jedną z najbardziej rewolucyjnych dla sztuki wy- pów. Wśród łożonych powodów ich powstania medal na wielkich Biennale w Sao Paulo. Mag- powiedzi Magdaleny Abakanowicz. Podwieszane była także moja chęć udowodnienia sobie i inny, dalena Abakanowicz całkowicie poddała sobie podczas ekspozycji nie płasko do ściany ale do że zdołam z tej ciasnej dyscypliny o rzemieślniczych warsztat tkacki. Sizal, jutę czy włosie końskie, sufi tu, intrygowały, emanowały wielkością, formą ograniczeniach zrobić sztukę czystą, wbrew jej sznury i liny sprowadziła do form całkowicie po- i kolorem, a przede wszystkim zrywały z dotych- całej tradycji. Wbrew zakodowanym w mózgach datnych na kształtowanie. Olbrzymie płachty bu- czasowym pojmowaniem tkaniny, z konwencjo- mniemaniom robić obiekty własne, bezużyteczne dzą respekt, chwilami poczucie grozy, potęguje to nalną kategoryzacją rzeźby i defi niowały te nowe w sensie praktycznym, będące nośnikiem fi lozofi i, zastosowanie ponadludzkiej skali, efektu serii, ale formy jako obiekty. Mimo, iż artystka nadawała jak malarstwo czy rzeźba, ale nie będące ani tym też aranżacja, która wprowadza abakany w klimat im konkretne tytuły to z tej nieokreśloności i po- ani tamtym, żeby nie dostać się znów w obręb działań environment. W pracowni artystki przez trzeby nazwania przylgnęła do tych obiektów jakichś istniejących kategorii, żeby móc tworzyć lata to właśnie warsztat tkacki był podstawowym nowa całościowa defi nicja – abakany. Jak po- wyłącznie po swojemu. narzędziem ekspresji. Abakany powstały w róż- wiedziała sama artystka: Byłam złą studentką. nych seriach i formach, od gigantycznych czar- Chciałam czym prędzej skończyć studia i uciec od Abakany otworzyły Magdalenie Abakanowicz wej- nych płacht, poprzez formy organiczne, których tych wszystkich ustabilizowanych kierunków, od ście na światowe salony sztuki. W 1962 roku na esencje stanowią te waginalne, aż do wiszących ludzi, którzy wydają recepty, z góry wiedząc, jaką Międzynarodowym Biennale Tkaniny w Lozannie kompozycji.

Magdalena Abakanowicz w pracowni INTERESUJE MNIE TWORZENIE OTOCZENIA DLA CZŁOWIEKA. INTERESUJE MNIE SKALA NAPIĘĆ POMIĘDZY RÓŻNYMI KSZTAŁTAMI, KTÓRE UMIESZCZAM W PRZESTRZENI. INTERESUJE MNIE DOZNANIE CZŁOWIEKA WOBEC TKANEGO OBIEKTU. INTERESUJE MNIE RUCH I FALOWANIE TKANEJ POWIERZCHNI. INTERESUJE MNIE KAŻDE ZASUPŁANIE NICI I LIN ORAZ KAŻDA MOŻLIWOŚĆ ICH PRZEKSZTAŁCENIA. INTERESUJE MNIE BIEG POSZCZEGÓLNEJ NITKI W PRZESTRZENI. NIE INTERESUJE MNIE PRAKTYCZNA PRZYDATNOŚĆ MOICH DZIEŁ.

– Magdalena Abakanowicz

(Z katalogu wystawy indywidualnej w Pasadena Art Museum, Los Angeles, Kalifornia, 1971.)

148 149 ABAKANY DRAŻNIŁY LUDZI. BYŁY NIE W PORĘ. W TKACTWIE: GOBELIN FRANCUSKI, W SZTUCE: POP-ART I SZTUKA KONCEPTUALNA, A TU MAGICZNE, SKOMPLIKOWANE, OGROMNE… OBCY JĘZYK. – Magdalena Abakanowicz

(Magdalena Abakanowicz, red. zbiorowa, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa, 1995, s.24.)

MAGDALENA ABAKANOWICZ (1930 – 2017)

Linnen and sisal, 1974

len, sizal, 200 x 130 cm sygn. i opisany na autorskiej metce: „LINNEN AND SISAL” 1974 200 x 130 cm M. Abakanowicz

Estymacja: 120 000 – 200 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna dar od artystki

150 151 BYŁO KILKA PRZYCZYN POJAWIENIA SIĘ BEZGŁOWEGO TŁUMU. WIARA, ŻE SZTUKA NIE JEST DEKORACJĄ, A WYZNANIEM, KONFRONTACJĄ, OSTRZEŻENIEM. – Magdalena Abakanowicz

152 153 W latach 70 Magdalena Abakanowicz prze- szła płynnie z tkackich, organicznych form 59 do rzeźby, w której od razu skupiła się na postaci ludzkiej. Postaci potraktowanej MAGDALENA ABAKANOWICZ w bardzo specyﬁ czny sposób. Odartej (1930 – 2017) z tożsamości, ale nie indyidualności. Postaci symbolicznej i pełnej ogólno- Jonas, 1998 ludzkich znaczeń. Postacie, stojące, kro- czące, siedzące, pojedyncze i w tłumach, tkanina jutowa, żywica, metal, 145 x 49 x 64 cm pozbawione wnętrz, pozbawione głów sygn. na autorskiej plakiecie: JONAS ON IRON czy kończyn, multiplikowane, stanowiły FRAME/ M.ABAKANOWICZ/ 1998 mocną emfazę tożsamości społeczeństw i emocji jednostek. Jak sama mówiła Estymacja: 150 000 – 300 000 zł ◆ „W człowieku istnieje niepełna świado- mość własnych kalectw, na tyle niepełna PROWENIENCJA że pozwala nam ona coś ciągle zdobywać Warszawa, kolekcja prywatna i poszukiwać nowych spełnień”. Prace te, dar od artystki realizowane w utwardzanej jucie ale też później odlewane w brązie oraz spawane ze stali, należą do najbardziej reprezen- tatywnych motywów Abakanowicz. Ro- zumiane w kontekście multiplikowane- go zbioru jaki tworzą rozsiane po całym świecie, funkcjonują jednocześnie z równą mocą pojedynczo, zawierając w sobie całą siłę przekazu, całą kwintesencję tłumu. W GRUPACH, KTÓRE TWORZĘ, NIE MA DWÓCH POSTACI JEDNAKOWYCH. GROMADA LUDZI, PTAKÓW, OWADÓW, GARŚĆ LIŚCI – TO TAJEMNICZY ZBIÓR WARIANTÓW PEWNEGO WZORU. ZAGADKA DZIAŁANIA NATURY NIEZNOSZĄCEJ DOKŁADNYCH POWTÓRZEŃ CZY NIE MOGĄCEJ ICH DOKONAĆ, PODOBNIE JAK RĘKA CZŁOWIEKA NIE POTRAFI POWTÓRZYĆ WŁASNEGO GESTU. – Magdalena Abakanowicz

(Polscy artyści w sztuce świata. Rozmowy Elżbiety Dzikowskiej, Rosikon Press, 2005.)

154 155 60

TERESA PĄGOWSKA (1926 – 2007)

Wspomnienia greckie olej, collage, płótno, 74 x 116 cm na odwrocie potwierdzenie autentyczności Filipa Pągowskiego-syna artystki oraz nalepka CBWA Oddział Gdańsk w Sopocie z roku 1958/9

Estymacja: 70 000 – 90 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna Polswiss Art, aukcja 12.03.2017, poz. 61.

TERESA PĄGOWSKA (1926 – 2007)

Znaki, lata 70. XX w.

olej, płótno, 120 x 109 cm na blejtramie napis: ZNAKI

Estymacja: 80 000 – 100 000 zł ◆

156 157 JEST CISZA MIĘDZY NAMI. ONA WSZYSTKO SŁYSZY. ZAPLĄTANI W CAŁE SZNURY KROKÓW, MUSIMY IŚĆ…

ODJĘŁO NAM USTA… 62

ZRESZTĄ… ERNA ROSENSTEIN NIE MA NA TO SŁOWA (1913 – 2004) Poświata, 1968

(Wiersz miłosny Erny Rosenstein pod tytułem We dwójkę.) olej, płótno, 58 x 66 cm sygn. p.d.: E. Rosenstein 1968 opisany na odwrocie: POŚWIATA 58 X 66

Estymacja: 150 000 – 250 000 zł ◆

PROWENIENCJA Kraków, kolekcja prywatna zakup od męża artystki Artura Sandauera

Urodzona we Lwowie 17 maja 1913 już od naj- towarzystwa pragnącego nowatorstwa, rewolucji. Uniwersytetu Warszawskiego. Znali się jeszcze młodszych lat fascynowała się rysunkiem i poezją. Organizowali akcje artystyczne. Działał pierwszy przed wojną, gdy oboje współpracowali z Grupą Jako uczennica siódmej klasy założyła młodzie- teatr „Cricot”. Nawiązała wówczas bliską relację Krakowską. Z ich związku w 1950 roku urodził się żową Polską Partię Socjalistyczną. Ojciec Erny był artystyczną z Jonaszem Sternem. Po jego śmierci syn Adam. Dopiero w późniejszym czasie para po- radcą prawnym, pragnącym by jego córka poszła publicznie, bardzo serdecznie, przypomniała jego stanowiła wziąć ślub. Mieszkając w owym czasie w jego ślady. Widząc jednak jej skłonności do ru- dramatyczne losy, sylwetkę i twórczość. W roku z mężem w Warszawie, Rosenstein ciągnęło do chów komunistycznych postanowił wysłać dziew- 1937 odbyła krótką podróż do Paryża. Niedługo klimatów krakowskich. Twierdziła, że w stolicy czynkę na nauki do ciotki mieszkającej w Wied- przed wybuchem wojny Erna została areszto- zbiera się „artystyczna hołota”, która tylko lgnie do niu. W latach 1932-1934 studiowała malarstwo wana za udział w manifestacji komunistycznej. żłoba, a dla kultury nie robi zupełnie nic. Tymcza- na Frauen Akademie, oddziale Akademii Sztuk W procesie bronił jej ojciec, narażając się karę po- sem w Krakowie odrodziła się właśnie Grupa Kra- Pięknych dla kobiet. Pomimo intencji rodziców, zbawienia wolności. Ostatecznie została skazana kowska, z Marią Jaremą i Tadeuszem Kantorem przygoda Erny z komunizmem nie zakończyła się. na miesiąc aresztu, którego nie odsiedziała. Czas na czele. O sztuce myśleli podobnie, w 1955 roku W niedługim czasie po przyjeździe do Wiednia wojny Erna Rosenstein spędziła z rodzicami we zorganizowali nawet wspólną wystawę „Dziewię- zapisała się do Związku Robotników Wiedeńskich. Lwowie. Wówczas trafi li do getta z którego w 1942 ciu”. Związana z gronem twórców krakowskich Pierwsze prace malarskiej Erny Rosenstein nie roku udało jej się uciec. Trafi ła do szpitala, gdzie (Grupa Krakowska) i warszawskich; Rosenste- przetrwały. Epizod z wiedeńskim ruchem komu- dowiedziała się, że jej rodzice zostali zamordowa- in pokazywała swoje prace zarówno w Galerii nistycznym zakończył się po dwóch latach, po ni. Okupację przeżyła ukrywając się pod wieloma Krzysztofory, jak w Galerii Krzywe Koło. Bardziej których Erna postanowiła przeprowadzić się do nazwiskami np. Nowak, Kowalska czy Powalska. jednak identyfi kowała swoje poszukiwania z krę- Krakowa i wznowić studia na Akademii Sztuk Pięk- W konspiracji najczęściej nazywano ją „Zośka”. giem Tadeusza Kantora, zwłaszcza z intensywnie nych w pracowni Jarockiego i Wojciecha Weissa. Wyraz tamtych przeżyć stanowi między innymi i różnorodnie przetwarzaną w tym gronie tradycją Podczas swojego pobytu w Krakowie związała się obraz „Getto” (1946), nawiązujący do mitu Niobe. surrealizmu. Brała udział w Sympozjach Złotego ze środowiskiem Grupy Krakowskiej. Po latach Podczas swojego późniejszego pobytu w Paryżu Grona (Zielona Góra 1963, 1977) oraz Plenerach Rosenstein śmiała się, że to już nie była Grupa Kra- związała się z Arturem Sandauerem polskim kryty- Koszalińskich (Osieki 1964-1967, 1972, 1976-1978). kowska, tylko Tłum Krakowski. Erna pasowała do kiem literackim, eseistą, tłumaczem i profesorem Zmarła w 2004 roku w Warszawie.

158 159 63

ERNA ROSENSTEIN (1913 – 2004)

Kompozycja, 1985

technika własna, deska, 65 x 50 cm sygn. p. d.: E. Rosenstein 85

Estymacja: 50 000 – 100 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna dar od artystk

160 161 W MOIM PRZYPADKU MALOWANIE OBRAZÓW NIE WYNIKA ZE SPOŁECZNEGO POSŁANNICTWA LECZ Z POTRZEBY DUCHA. JEST TO RODZAJ PSYCHICZNEGO SKRZYWIENIA, Z KTÓRYM SIĘ URODZIŁEM. – Zdzisław Beksiński

ZDZISŁAW BEKSIŃSKI

Zdzisław Beksiński to jedna z najgłośniejszych do końca lat 80. Latem 1977 po decyzji władz pojawiaj ą si ę wielkie, nastrojowe pejzaże, pełne a zarazem najtragiczniejszych postaci polskiej Sanoka o rozbiórce rodzinnego domu, twórca tajemniczych budowli i ruin poro śniętych trawą. sztuki współczesnej. Absolwent sanockiego Gim- wraz rodziną osiadł na stałe w Warszawie. W 1984 Malarstwo okresu fantastycznego, do którego nazium i Liceum w 1947 roku rozpoczął studia związał si ę na kilkanaście lat z paryskim mar- zaliczyć można m.in. oferowaną prac ę naro- na Wydziale Architektury Politechniki Krakow- chandem- Piotrem Dmochowskim. W maju 1998 dziło się dzięki niezwykłej otwartości na to co skiej. W 1951 o żenił się z Zosią Stankiewicz. Po umiera żona Zofi a, a w Wigilię 1999 jedyny syn podświadome w człowieku. Brak strachu przed ukończeniu studiów w 1952 mieszkał kolejno Tomasz popełnia samobójstwo. Seria drama- własnym „ja” oraz niezwykła siła wyobraźni jakie w Krakowie, Rzeszowie by w 1955 powrócić wraz tycznych wydarzeń nie ominęła również samego cechowały Beksińskiego pozwoliły mu tworzyć z żoną do rodzinnego Sanoka. Swoją twórczość Zdzisława, który ginie 21 lutego 2005 w swoim świat określane przez krytyków jako persyfl aże rozpoczął jako fotografi k, prezentując w 1958 mieszkaniu z rąk młodocianych przestępców. będące zabaw ą z XIX wiecznym malarstwem znakomite prace na kilku wystawach w Warsza- Malarstwo olejne zaczęło dominować w twórczo- romantycznego patosu i XX- wiecznym surre- wie, Gliwicach i Poznaniu. Jednak to nie fotogra- ści Beksińskiego dopiero w latach 70. Wcześniej alizmem. Popularność jak ą cieszyło si ę malar- fi a przyniosła sławę lecz twórczość rysunkowa nie odgrywało ono znaczącej roli jednak wysta- stwo fantastyczne okresu lat 70. spowodowała, i malarska, a tak że częściowo i rzeźbiarska. wy zorganizowane przez Galerię Współczesną że prace Beksińskiego bardzo chętnie pokazy- W 1964 w Starej Pomarańczarni w Warszawie w Warszawie w 1970 i 71 roku oraz wystawa wały nie tylko polskie ale również zagraniczne Janusz Bogucki zorganizował wystawę artysty, w Karstadt-Haus Galerie w Kolonii w Niemczech galerie, m.in. we Włoszech, Niemczech, Francji, która otworzyła drogę do artystycznego sukcesu. (1973) utwierdzaj ą artystę w słuszności nowo- Belgii. Artysta jako jedyny Europejczyk mia ł stałą Beksiński pokazał wówczas obrazy wczesnego objętej ścieżki. Stopniowo zmienia się też tema- ekspozycję w muzeum sztuki w japońskiej Osace. nurtu, nazywanego przez artystę „okresem fan- tyka – już od 1972 r. wyraźnie mniej na płótnach

Zdzislaw Beksinski, fot. Igor Omulecki, Viva!Forum Beksinski, fot. Igor Zdzislaw tastycznym” trwającym w jego biograﬁ i twórczej czaszek, upiorów, rozkładających się ciał, za to

162 163 PRAGNĘ MALOWAĆ TAK, JAKBYM FOTOGRAFOWAŁ SNY. – Zdzisław Beksiński

ZDZISŁAW BEKSIŃSKI (1929 – 2005)

DX, 1990

olej, płyta pilśniowa, 87 x 73 cm sygn. na odwrocie: DX BEKSIŃSKI

Estymacja: 120 000 – 150 000 zł ◆

REPRODUKOWANY Beksinski peinture et dessin 1987 – 1991, Paris 1991, s. 115.

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna DESA Unicum, aukcja 1.10.2009, poz. 40.

164 165 W GIEROWSKIM CHYBA ZAWSZE ZMAGAŁ SIĘ INSTYNKT PRAWDZIWEGO KONSTRUKTYWISTY, KTÓRY W ZAPROWADZANIU PORZĄDKU NA PŁASZCZYŹNIE PŁÓTNA ODNAJDYWAŁ NAJBARDZIEJ PODSTAWOWE SENSY MALARSTWA Z INSTYNKTEM KOLORYSTY, KTÓRY POPRZEZ ODRUCH I GEST CHCE UŚWIĘCIĆ MALARSKI PROCEDER, ODCZUĆ BOŻĄ ŁASKĘ BARWNEGO WIDZENIA. KOLOR GIEROWSKI TRAKTUJE ZGODNIE Z ZASADA JEGO WIELOFUNKCYJNOŚCI, PRZYWIĄZUJĄC WAGĘ ZARÓWNO DO JEGO ROLI DEKORACYJNEJ, JAK I FUNKCJI KOLORU ZWIĄZANEJ Z KREOWANIEM FIZYCZNYCH CECH BARWNYCH PŁASZCZYZN, NACECHOWANIEM ICH 65 SPECYFICZNYM, INDYWIDUALNYM STEFAN GIEROWSKI PIĘTNEM. (UR. 1925)

(Rosiak M., Malarstwo absolutne, wyd. galeria r, Poznań 1999.) Ob. DLVIII, 1986

olej, płótno, 199,5 x 69,5 cm sygn. Na odwrocie: s. gierowski/ Ob DLVIII 1986. na blejtramie nalepka Galerii Zapiecek

Estymacja: 140 000 – 200 000 zł ◆

166 167 66

TADEUSZ DOMINIK (1928 – 2014)

Bez tytułu (Deszcz), lata 80. XX w. akryl, płótno, 75 x 100 cm sygn. p.d.: Dominik

Estymacja: 35 000 – 55 000 zł ◆

PROWENIENCJA Polska, kolekcja prywatna aukcja Skånes Auktionsverk 4.10.2016 poz. 410 Szwecja, kolekcja prywatna

TADEUSZ DOMINIK (1928 – 2014)

Bez tytułu, lata 80. XX w.

akryl, płótno, 75 x 100 cm sygn. p.d.: Dominik

Estymacja: 35 000 – 55 000 zł ◆

168 169 CAŁA MOJA TWÓRCZOŚĆ, DO DZISIAJ, Z GRUBSZA BIORĄC, JEST BUDOWANA NA TYCH DWÓCH OBIEKTYWNYCH MECHANIZMACH, NA PORZĄDKU I PRZYPADKU. PORZĄD- KIEM NAZYWAM TE DOŚWIADCZENIA, KTÓRE SĄ PRZYPISANE CIĄGOM LICZBOWYM, PRZYPADKIEM ZAŚ TE, W KTÓRYCH URUCHOMIONY ZOSTAŁ TAKI CZY INNY MECHA- NIZM LOSOWY. (…) NA POCZĄTKU TO CO ROBIŁEM MIAŁO SŁUŻYĆ PRZEDE WSZYST- KIM PEWNEJ DEMONSTRACJI, DEMISTYFI KACJI OKREŚLONEGO OBSZARU SZTUKI PO TO, BY ZAMIENIĆ GO W OBSZAR KONKRETNEGO, RZETELNEGO DOŚWIADCZENIA. KONSEKWENCJĄ TAKIEJ POSTAWY BYŁO ODRZUCENIE WSZELKIEJ MYŚLI O EKSPRESJI, WSZELKIEJ MYŚLI O WRAŻLIWYM ODBIORZE TEGO, CO ROBIĘ. – RYSZARD WINIARSKI

(Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974, Polski Dom Aukcyjny „Sztuka”, Kraków 2002, s. 20.)

RYSZARD WINIARSKI

Ryszard Winiarski, absolwent Wydziału Mechaniki poszukiwał różnych źródeł zmiennej losowej, kontynuował tworzenie obrazów na przyjętych Precyzyjnej Poli- techniki Warszawskiej uczęsz- aby odrzucić na obrazie ocenę estetyczną, a za- wcześniej założeniach wprowadzając dodatkowo czał jako wolny słuchacz do pracowni malarstwa miast tego zademonstro- wać pewien proces. realizacje w dużej skali i w trzech wymiarach. warszawskiej ASP. Należy do grona najwybitniej- Proces ten miał się stać ważniejszy niż sam efekt Udowodnił tym samym, że możliwe jest stwo- szych reprezentantów nurtu abstrakcji geome- końcowy. Powstające prace były dla niego tylko rzenie w sztuce zupełnie nowej jakości w oparciu trycznej wywodzącej się z tradycji konstrukty- produktem ubocznym przyjętego systemu, za- o wypracowaną wcześniej teorię. Swoje obszary wizmu. Zgodnie z założeniami programu, od planowanych operacji myślowych, w których za- komplikował również poprzez wprowadzanie do 1965 roku budował swe obrazy w oparciu o stały wierała się manifestacja jego twórczej postawy. układu białych i czarnych kwadra- tów trzeciego moduł – kwadrat pokryty czarną lub białą farbą. W tym sensie wyprzedzał artysta swój czas, wpro- wymiaru bądź dodatkowego koloru. Prace Ry- Ułożenie kwadratów i ich kolor jest przypadkiem wadzając do prac elementy konceptualizmu. szarda Wi- niarskiego wchodzą w skład kolekcji uzależnionym od rzuconej kostki do gry lub ukła- Stąd też Winiarski nie używał terminu „obraz”, takich instytucji jak Muzeum Sztuki w Łodzi, Mu- du losowego. Dla Wi- niarskiego celem nie jest ale „obszar” lub „próby wizualnej reprezentacji zeum Narodowe w Warszawie, Wrocławiu, Kra- obraz sam w sobie, ani jego estetyka, bardziej układów statystycz- nych”. W 1973 roku Winiarski kowie i Pozna- ni, w kolekcji McCeory w Nowym interesuje go sam proces twórczy sterowany pra- wyjechał na stypendium Fundacji Ko- ściuszkow- Jorku, w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w New

Ryszard Winiarski. Fotograia archiwalna [w:] Grabski J. Ryszard Winiarski – Prace z lat 1973-1974, Kraków 2002, IRSA, s. 6. 2002, IRSA, z lat 1973-1974, Kraków – Prace Winiarski Ryszard J. [w:] Grabski archiwalna Fotograia Winiarski. Ryszard wami gry. Zbigniew Li- bera mówił, że [Winiarski] skiej do USA. Do końca swojej artystycznej drogi Delhi i wielu kolekcjach prywatnych.

170 171 68

RYSZARD WINIARSKI (1936 – 2006)

Obszar III, 1968 JEDYNY TO ZNANY MI akryl, płyta, 100x 100 cm p.d.: etykietka wystawowa Galleria Schwarz, Mediolan: PRZYKŁAD METODYCZNEGO Superﬁ cie III, 1968/ acrilico su legno, cm 100x100 na odwrocie: FILOZOFICZNEGO DYSKURSU - autorski opis: WINIARSKI/ OBSZAR III/ o wylosowanej ilości, położeniu i wymiarach stref posiadających NIE MÓWIONEGO, NIE strukturę losową. Zmienna losowa – kostka do gry, tablica liczb przypadkowych, rzut monetą. Akryl, 100 x PISANEGO, ALE WIZUALNEGO. 100 cm, 1968/ SURFACE III – etykieta z opisem pracy w języku francuskim DYSKURSU, KTÓRY Z CZASEM – nalepka Muzeum Sztuki w Łodzi z opisem pracy (maszynopis) STAJE SIĘ, PRAGNIE SIĘ STAĆ – nalepka Galerii Współczesnej w Warszawie z odręcznym opisem pracy WCIĄGAJĄCYM WIDZA W SWÓJ

Estymacja: 350 000 – 500 000 zł ◆ TOK DIALOGIEM.

PROWENIENCJA – Mieczysław Porębski Warszawa, kolekcja prywatna Włochy, kolekcja prywatna (Pożegnanie z krytyką, Kraków 1983, s. 370.) Mediolan, Galleria Schwarz Warszawa, Galeria Współczesna Paryż, Musee Galliera Łódź, Muzeum sztuki w Łodzi Już od wczesnego etapu artystycznej sztuką w Europie i na świecie rosło czego własność artysty aktywności prace Ryszarda Winiarskiego dowodem był udział artysty w wiodących budziły wielkie zainteresowanie krytyków wystawach, jak Międzynarodowe Biennale WYSTAWIANY sztuki. Jego obrazy w 1966 roku, gdy wła- Konstruktywizmu w Norymberdze (1969 Peinture Moderne Polonaise. Sources et recherches, śnie skończył 30 lat i otrzymał dyplom ukoń- i 1971) czy Biennale w Sao Paulo (1969). Musee Galliera, Paryż, 1969. czenia studiów w Akademii Sztuk Pięknych Do niezwykle ważnych wydarzeń zaliczyć Galeria Współczesna, Warszawa, 16.I – 8.II. 1970. w Warszawie, uzyskały Grand Prix na Sym- na pewno trzeba indywidualną wystawę Ryszard Winiarski, Galleria Schwarz, Mediolan, 8. XI – 11. pozjum Artystów-Plastyków i Naukowców jaką w roku 1974 przygotował Ryszardowi XII. 1974. w Puławach. W roku 1969 w Musee Galliera Winiarskiemu w Mediolanie włoski kolek- w Paryżu Winiarski wspólnie z innymi arty- cjoner i marszand sztuki współczesnej Ar- REPRODUKOWANY stami związanymi z Muzeum Sztuki w Łodzi turo Schwarz, założyciel legendarnej już Peinture Moderne Polonaise. Sources et recherches (m.in. Katarzyną Kobro, Edwardem Krasiń- Galleria Schwarz promującej twórczość [katalog wystawy], Musee Galliera, Paryż 1969, il. 141. skim, Jerzym Nowosielskim) zaprezentował m.in. Marcela Duchamp, Man Raya czy Ryszard Winiarski, dall’8 novembre all’ll dicembre 1974, swoje prace na wystawie pt. „Nowoczesne Jean Arp. Na indywidualną wystawę Arturo alla Galleria Schwarz, Milano [katalog wystawy], wyd. malarstwo polskie. Źródła i poszukiwania”. Schwarz osobiście wybrał kilkanaście prac Galleria Schwarz, Mediolan 1974, il. 2. Wystawa ta, przygotowana przez łódzkie Winiarskiego, m. in. oferowany Obszar III muzeum, posiadała charakter problemowy z 1968 roku. i pokazywała wybrane zjawiska w okresie Mimo, iż powstające w sposób nietypowy od formizmu po rok 1968. Wystawa spotka- i zaprzeczający tradycyjnym metodom ła się z entuzjastycznym odbiorem. Dzięki malarskim, prace Winiarskiego noszą tak temu przedsięwzięciu zachodni świat ar- silne cechy indywidualności ich twórcy, że tystyczny, kręgi kolekcjonerskie i krytycy są bezbłędnie rozpoznawalne pod każdą sztuki mogli po raz pierwszy na taką skalę szerokością geograﬁ czną a sam artysta już zapoznać się z twórczością trzydziestotrzy- w latach 70. stał się - obok Fangora, Stażew- letniego wówczas Ryszarda Winiarskiego, skiego, Opałki i Abakanowicz - jednym z naj- m.in. z oferowaną pracą Obszar III (1968). bardziej rozpoznawalnych współczesnych Od tamtej pory zainteresowanie jego twórców polskich na świecie.

172 173 69 ISTNIEJE JESZCZE JĘZYK MATEMATYKI. JEŻELI STARAM SIĘ GO

RYSZARD WINIARSKI POZNAĆ, NIE ROBIĘ TEGO ANI PRZEZ SNOBIZM, ANI PRZEZ (1936 – 2006) PEDANTERIĘ. PO PROSTU WYDAJE MI SIĘ, ŻE – W NASZYM From 0 to 100%. Series 1-5, 1974 WIEKU – PEWNYCH SPRAW, KTÓRE MNIE INTERESUJĄ akryl, płyta, 30 x 30 cm (każda), 43 x 183 x 6,5 cm (całość) I OBCHODZĄ W INNYM JĘZYKU WYPOWIEDZIEĆ SIĘ NIE DA. każda numerowana 1-5 sygn. na odwrocie (każda): Winiarski ‘74 NAWET NIE WYPOWIEDZIEĆ. WIĘCEJ: ZOBACZYĆ. NIE MOGĘ sygn. na odwrocie (nr 1): FROM 0 TO 100 %/ SERIES 1-5/ MUTABLE LOT DICE/ ACRYL, 30 X ZGODZIĆ SIĘ, ŻEBY ISTNIAŁ TAKI JĘZYK I ŻEBYM Z GÓRY 30 CM/ Winiarski ‘74 MUSIAŁ PRZED NIM KAPITULOWAĆ. JEŻELI MOGĄ SIĘ NIM Estymacja: 150 000 – 300 000 zł ◆ POSŁUGIWAĆ INŻYNIEROWIE, BIOLOGOWIE, EKONOMIŚCI PROWENIENCJA Niemcy, kolekcja prywatna – NIE MA ŻADNEJ RACJI, ŻEBY NIE MOGLI NIM WYPOWIADAĆ SIĘ FILOZOFOWIE, SOCJOLOGOWIE, JĘZYKOZNAWCY, KRYTYCY SZTUKI, ARTYŚCI. – Mieczysław Porębski

(katalog wystawy Ryszarda Winiarskiego, Galeria Współczesna, Warszawa, 1967 )

174 175 70

RYSZARD WINIARSKI (1936 – 2006)

Statystyczny kształt rysunku nr 1, 1974

Estymacja: 60 000 – 90 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna Libra, aukcja 2.10.2017, poz. 17.

WYSTAWIANY Warszawa, Galeria Opera – Teatr Wielki Opera Narodowa, Ryszard Winiarski, 2017.

REPRODUKOWANY Ryszard Winiarski [katalog wystawy], Galeria Opera – Teatr Wielki Opera Narodowa, Warszawa 2017, s. 48–49

Zbigniew Makowski, źródło: Agencja Gazeta, fot. Sławomir Kamiński 176 177 Henryk Sta ż Henryk W SZTUCE INTERESOWAŁY MNIE ZAWSZE ewski, fot. Czeslaw fot. Czaplinski,ewski, Fotonova FORMY NAJPROSTSZE. RELIEFY, KTÓRE OSTATNIO ROBIĘ, ZBUDOWANE SĄ PRZEWAŻNIE Z POSTARZAJĄCYCH SIĘ, IDENTYCZNYCH ELEMENTÓW. SĄ TO FORMY NIEZINDYWIDUALIZOWANE, ANONIMOWE, POGRUPOWANE W ZBIORY. SŁUŻĄ ONE DO ODMIERZANIA I PORZĄDKOWANIA PRZESTRZENI W OBRAZIE. NAJCHĘTNIEJ STOSUJĘ DO TYCH CELÓW KWADRATY I CZWOROBOCZNE ASTEROIDY. CAŁE GRUPY TYCH FORM SĄ TEJ SAMEJ WIELKOŚCI, A CZĘSTO ZDARZA SIĘ, ŻE WSZYSTKIE FORMY W OBRAZIE SĄ IDENTYCZNE. WÓWCZAS NIE MA HIERARCHII: ŻADEN ELEMENT OBRAZU NIE JEST WAŻNIEJSZY OD POZOSTAŁYCH. – Henryk Stażewski

([w:] „Odra”, 1968, nr 2.)

178 179 180 181 ARTYSTA NIE ZATRZYMUJE SIĘ NIGDY, PRACA JEGO NIGDY NIE JEST SKOŃCZONA. IDZIE RÓWNOLEGLE 71 Z PRZEMIANAMI SPOŁECZNYMI HENRYK STAŻEWSKI I POSTĘPEM TECHNICZNYM. TKWI ON (1894 – 1988)

W TERAŹNIEJSZOŚCI, ALE OGARNIA Relief nr 34, 1971

ZAWARTOŚĆ PRZESZŁOŚCI, JAK akryl, płyta, 71 x 71 x 4,5 cm sygn. na odwrocie: nr.34-1971 H. Stażewski I PRZEWIDUJE PRZYSZŁOŚĆ PRZEZ na odwrocie nalepka depozytowa Galerii Foksal z opisem pracy, nalepka Galleria Milano WYCZUCIE ASPIRACJI SWOJEJ EPOKI. z numerem inwentarzowym i opisem pracy oraz pieczątka WKZ z zezwoleniem na wywóz BŁĘDNYM JEST TWIERDZENIE, ŻE za granicę

SZTUKA MA WYRAŻAĆ TYLKO TO, CO Estymacja: 360 000 – 550 000 zł ◆

JEST NIEZMIENNE, WIECZNE. ARTYSTA PROWENIENCJA Kraków, kolekcja prywatna CZERPIE Z RZECZYWISTOŚCI, KTÓRA Werona, kolekcja prywatna Mediolan, Galleria Milano JEST ZMIENNĄ I NIEUCHWYTNĄ, BIERZE Warszawa, Galeria Foksal (depozyt) własność artysty Z NIEJ TO, CO JEST W CIĄGŁOŚCI I CO WYSTAWIANY JEST WSPÓLNE, A TWORZY DZIEŁO Mediolan, Galleria Schwarz, Stażewski alla Galleria Schwarz, 1974. O ZNACZENIU TRWAŁYM I WIECZNYM. REPRODUKOWANY – Henryk Stażewski Szczepaniak A., Henryk Stażewski, wyd. SKIRA, Mediolan 2018, s. 176. (fragment zapisków artysty z 1932 roku, źródło: Archiwum Galerii Foksal. )

Począwszy od końca lat 60. w twórczości Henryka cie wyeliminowana. Stażewski skoncentrował nego. Nie są umieszczone w żadnym dającym Stażewskiego przeważać zaczęła tendencja do się na kwadracie – kształcie w jego mniema- się na wieństwie do wcześniejszych reliefów tu poddawania dzieła sztuki obiektywnym prawom niu najbardziej neutralnym. Rozmieszczenie na Stażewski nie stopniuje poszczególnych odcie- nauki. Podstawowym modułem w pracach z tego kwadratowym polu jednakowych kwadratów ni. Relief nr 34 przynależy do kolejnego etapu, okresu stał się kolorowy kwadrat, który artysta w jednakowych odstępach pozwalało artyście w którym dominującym problemem staje się multiplikował, różnicując nieznacznie jego przenieść punkt ciężkości odbioru pracy na kolor. kontrastowanie poszczególnych kolorów zarów- barwę, by uzyskać zwielokrotnienie wymiarów no w relacji reliefowy kwadrat – pole barwne i intensyfi kację efektów chromatycznych. Kom- Relief Nr 34 z 1971 roku jest rezultatem podejmo- jak również pomiędzy sąsiadującymi ze sobą pozycje te miały przybliżyć metafi zyczną ideę wanej problematyki koloru rozwiniętej o kwestie kwadratami. Zainteresowanie kwestiami praw kwadratu. Sam Stażewski mówił o swoich relie- harmonii i kontrastu barw ograniczonych jedną jakimi rządzą się zbiory form identycznych wy- fach, że przypominają tablice używane w opty- kompozycją. W prezentowanej pracy widzimy ewoluowało w kierunku zainteresowania wza- ce i kolorymetrii. Przy ich tworzeniu opierał się dziewięć różnobarwnych reliefowych kwadra- jemnym oddziaływaniem pojedynczych barw w znacznej mierze na własnej intuicji, gdyż jak tów, które artysta umieścił na niewiele większych i ich odcieni. Czerń tła w przypadku reliefu nr 34 mówił to „dzięki intuicji twórczość artystyczna nie polach barwnych. Te z kolei umieszczone są na dodatkowo podkreśla i wydobywa kolorystyczne jest ilustracją praw już odkrytych”. I o ile badania jednobarwnym, ciemnym, niemalże czarnym relacje pomiędzy poszczególnymi elementami nad kolorem zostały znacząco zintensyfi kowane tle. Kolory, których użył Stażewski, to odcienie oraz nadaje harmonii całości kompozycji. o tyle kwestia formy w obrazie została całkowi- czerwieni, żółci, różu oraz niebieskiego i zielo-

182 183 72 73

HENRYK STAŻEWSKI HENRYK STAŻEWSKI (1894 – 1988) (1894 – 1988)

Relief, 1983 Kompozycja, 1980 akryl, płyta, 53,5 x 53,5 cm akryl, blacha, płyta pilśniowa, 38,5 x 38,5 cm sygn. na odwrocie: 1983 H. Stażewski sygn. na odwrocie: 1980 / H. Stażewski l. g.: A. S. 7 Estymacja: 30 000 – 40 000 zł Estymacja: 35 000 – 45 000 zł ◆

184 185 JEST ON WIELKIM ROMANTYKIEM OP-ARTU, DZIAŁAJĄCYM NIE WEDŁUG REGUŁ, LECZ WEDŁUG POŁĄCZENIA INTUICJI I EKSPERYMENTU, ODWOŁUJĄCYM SIĘ NIE DO ROZUMU, LECZ DO NASZEJ TĘSKNOTY ZA TYM, CO TAJEMNICZE. KIEDY JUŻ TO CZYSTO WZROKOWE WRAŻENIE NOWOŚCI SIĘ ZATRZE, OKAŻE SIĘ, ŻE TA SZTUCZKA OPTYCZNA FAKTYCZNIE JEST CZYMŚ WIĘCEJ NIŻ TYLKO SZTUCZKĄ I JAWI SIĘ JAKO BRAMA DO NOWEGO DOŚWIADCZENIA KOLORU I PRZESTRZENI.

(John Canaday, Fangor’s Romantic Op, New York Times, 15 luty, 1970, s. 103.)

186 187 DYNAMIKA PRZESTRZENNA FANGORA ISTNIEJE GDZIEŚ POMIĘDZY WIDZEM A PŁÓTNEM, W DOSTRZEGALNYM DLA OKA PUNKCIE W POWIETRZU. KAŻDA PRÓBA SKUPIENIA SIĘ NA ROZMYTYCH I PŁYNNYCH OBRAZACH WYWOŁUJE NATYCHMIASTOWE WZBUDZENIE KOLORU I KONTURU, KTÓRE SIĘ ROZPADAJĄ I ŁĄCZĄ NA NOWO I KTÓRE, JAK POWIDOK, UMYKAJĄ PRÓBOM UTKWIENIA W NICH WZROKU. KIEDY WRESZCIE OKU UDA SIĘ PRZENIKNĄĆ PRZEZ TO KINETYCZNE POLE WIDZENIA I ZATRZYMAĆ SIĘ NA PŁÓTNIE, ODBIORCA UZMYSŁAWIA SOBIE, ŻE KOLORY I KONFIGURACJE, KTÓRE WIDZI Z PEWNEJ ODLEGŁOŚCI, NIE SĄ PRZEBARWIONYMI ODCIENIAMI ANI RZECZYWISTYMI KSZTAŁTAMI, LECZ ILUZORYCZNYMI PIERWSZOPLANOWYMI OBRAZAMI POWSTAŁYMI W WYNIKU CZYNNOŚCI POSTRZEGANIA. WŁAŚNIE W TYM UCIELEŚNIA SIĘ POWYŻSZA DEFINICJA ILUZJI OPTYCZNYCH: PERCEPCJE OKA NIE PRZETRWAJĄ PRÓBY SWOICH IMPLIKACJI. (…) STREFĘ PRZED PŁÓTNEM, KTÓRA JEST JEGO POLEM DZIAŁANIA, FANGOR NAZYWA (…) „POSITIVE ILLUSORY SPACE”.

(Rowell M., Fangor, The Solomon R. Guggenheim Museum, New York, 1970, s.12.)

Oferowana praca namalowana została w 1963 nie realizowaną przez Fangora koncepcję mówią- nimalizm, prostota i brak jakiejkolwiek faktury na roku. Rok wcześniej Fangor przebywał w Wa- cą iż możliwa jest iluzja przestrzeni rozwijająca powierzchni płótna. Równie istotnym kryterium szyngtonie na stypendium w Institute for Con- się nie w głąb obrazu, ale w kierunku odbiorcy. był kolor. Zestawienie kontrastujących ze sobą 74 temporary Art. Z pierwszej podróży do Stanów Efekt ten osiągnięty został za pomocą płasko barw aktywnie oddziałuje na widza, wzmaga Zjednoczonych przywiózł nowe obserwacje malowanych bezkonturowych form, w tym przy- ostrość jego dialogu z obrazem. Tak jak pisze Bo- WOJCIECH FANGOR i doświadczenia zdobyte zarówno na poziomie padku za pomocą koła czyli formy uznawanej za żena Kowalska niezależnie od obszaru odniesień (1922 – 2015) teoretycznym jak i praktycznym. W czasie stypen- doskonałą. Zastosowana przez artystę kolory- i asocjacji obrazy Fangora (…), zwłaszcza zaś jego dium bowiem nie zaprzestał malowania, w USA styka ograniczona do trzech barw: czerni, czer- pulsujące światłem kręgi, mają na widza bez- #31, 1963 PROWENIENCJA powstała cała seria płócien, w których artysta po- wieni i bieli daje wrażenie ascezy Zastosowanie pośrednie działanie magnetyczne. Koncentrują Europa, kolekcja prywatna głębiał studia nad relacją obraz- przestrzeń- widz. kształtów o kątach obłych, nieograniczających uwagę, przykuwają myśl i wyobraźnię, zdają się olej, płótno, 100 x 100 cm Francja, kolekcja prywatna Po powrocie do Paryża, bogaty o świeższe spoj- możliwości efektów bezkrawędziowych, takich wciągać w swój obszar magii i tajemnicy. (cyt. sygn. na odwrocie: FANGOR / #31,1963 Paryż, Galerie Lambert rzenie i z ugruntowanym już postanowieniem jak jak fale, elipsy, koła, stanowiło jeden z wa- za: Kowalska B., Twórcy – postawy. Artyści mojej na blejtramie częściowo uszkodzona nalepka własność artysty pozostania na Zachodzie malował. W tym czasie runków koniecznych do wywołania pozytywnej galerii, Warszawa 2015, tom II, s. 112) wystawowa Gallerie Lambert w Paryżu do jego palety zaczął powracać kolor. Oferowana przestrzeni iluzyjnej. Obrazy malowane przez WYSTAWIANY praca #31 wpisuje się doskonale w konsekwent- Fangora w latach 1958-1973 charakteryzował mi- Estymacja: 900 000 – 1 200 000 zł ◆ Paryż, Galerie Lambert, Wojciech Fangor, 1964.

188 189 190 191 WSPÓŁCZESNY OBRAZ PRZESTAŁ BYĆ DZIURĄ W RAMIE DO ZAGLĄDANIA W GŁĄB. ZACZĄŁ EMANOWAĆ SWĄ POWIERZCHNIĄ NA ZEWNĄTRZ, STAŁ SIĘ ŹRÓDŁEM PROMIENIOWANIA, WYTWARZAJĄC W PRZESTRZENI STREFĘ FIZYCZNEGO DZIAŁANIA. KILKA OBRAZÓW ODPOWIEDNIO USYTUOWANYCH

Wojciech Fangor, fot. Tadeusz Rolke, 1959, Agencja Gazeta POWODUJE KILKA WZAJEMNIE PRZENIKAJĄCYCH SIĘ STREF PRZESTRZENNYCH, WYTWARZAJĄC NASTRÓJ ODMIENNY OD NASTROJU KAŻDEGO OBRAZU Z OSOBNA. PODCZAS OBSERWACJI TEGO ZJAWISKA POWSTAŁA OCHOTA STWORZENIA DZIEŁA SZTUKI OPARTEGO NA ELEMENTACH PODOBNYCH DO OBRAZÓW, ZTYM JEDNAK, ŻE TWORZYWEM TEGO DZIEŁA BYŁY NIE TYLKO SAME ELEMENTY, LECZ PRZEDE WSZYSTKIM STREFY PRZESTRZENI PRZEZ NIE WYWOŁANE. INACZEJ MÓWIĄC, UŻYWAMY OBRAZÓW DO BADANIA TEGO, CO SIĘ MIĘDZY NIMI DZIEJE. – Wojciech Fangor i Stanisław Zamecznik

(fragment Manifestu z 1960 roku.)

W 1959 roku, rok po słynnym Studium przestrze- wystawa prac artysty. W tym samym roku Mu- rowi stypendium w waszyngtońskim Institute for ni zaprezentowanym w Salonie Nowej Kultury seum of Modern Art w Nowym Jorku zorgani- Contemporary Art. Myśl o wyjeździe do Stanów w Warszawie, Wojciech Fangor powtórzył pierw- zowało wystawę młodego polskiego malarstwa Zjednoczonych kiełkowała w Fangorze już od szy polski environment w salach holenderskiego abstrakcyjnego. Do pokazania prac zaproszono paru lat zwłaszcza zaś od momentu zaciśnięcia Stedeljik Museum w Amsterdamie. Na zbiorowej m.in. Wojciecha Fangora, Aleksandra Kobzdeja, współpracy z Gres Gallery. Od 1958 roku do poło- wystawie Polish Painting Now poznał Beatrice Jana Lebensteina, Henryka Stażewskiego, Ta- wy lat 60. powstawały cykle: Square, Black, Blue, Perry właścicielkę Gres Gallery w Waszyngtonie. deusza Kantora oraz – jedyną w tym gronie ko- Red i wiele obrazów poza seriami, z tytułami lub Rok później Perry, znana ze szczególnej fascynacji bietę – Teresę Pągowską. Obydwa te wydarzenia numerowanych. Stypendium ICA dostarczyło sztuką pochodzącą spoza żelaznej kurtyny, od- i pozytywne echo jakie po sobie zostawiły wśród Fangorowi przede wszystkim potrzebnego mu wiedziła Warszawę. W 1961 roku w Gres Gallery amerykańskich krytyków stały się bezpośrednim czasu, spokoju i środków by móc dalej pogłębiać odbyła się pierwsza w Ameryce indywidualna bodźcem do zaoferowania Wojciechowi Fango- pracę teoretyczną rozpoczętą jeszcze w Europie.

192 193 roku The Solomon R. Guggenheim Museum wistej, na ruchu i czasie, lecz oderwanego od waniem czerni i bieli. Te pierwsze eksperymenty w Nowym Jorku stało się punktem kulminacyj- utylitarnych wymogów architektury.”. Pod koniec lat 1957-1961 utwierdziły Fangora w słuszności nym artystycznych poszukiwań spod znaku op- lat 50. Fangor wyczuwał, że zbliża się moment, objętej drogi i zaprowadziły go na sam szczyt. -art, którymi naznaczony był cały okres końcówki w którym potrzebna będzie zmiana pojmowania Cztery z pięciu oferowanych obrazów powstały lat 50. i lata 60. dzieła sztuki. Zapragnął stworzyć prace, których w trakcie pierwszego pobytu Fangora w Wa- Wojciech Fangor wielokrotnie i przy różnych warunkiem zaistnienia będzie interakcja obraz- szyngtonie. Już wówczas zaobserwował on, że okazjach, m.in. w przytaczanej tu wypowiedzi -przestrzeń-obserwator. W pierwszym okresie malowanie bezkrawędziowe w Stanach było dla Stefana Szydłowskiego z 2009 roku, powracał swoich poszukiwań – rozpoczętym jeszcze w Pol- nieznane a wręcz odbierane jako niestosowne. do jednego z najbardziej kluczowych momen- sce a następnie kontynuowanym na stypendium Wszystkie kierunki – op-art, minimal art, abstrak- tów w jego artystycznej karierze: „W 1950 roku w Waszyngtonie – Fangor malował wielkoforma- cja geometryczna – stosowały ostrą i konkretną poznałem Jerzego Sołtana i Oskara Hansena. towe obrazy na prostokątnych płótnach (Black deﬁ nicję kształtu. Nową formę opierającą się na Sołtan zaprosił mnie do współpracy przy projek- 8, 1961) przy użyciu kolorów: czarnego, białego nieoznaczoności, względności i iluzyjności ame- cie restauracji pod widownią na torach wyścigów i wynikającej ze zmieszania tych dwóch kolorów rykańscy artyści zaczęli brać pod uwagę dopiero konnych na Służewcu. Projekt ten nie doczekał barwy strefy przejściowej. Na białym tle, w cen- na przełomie lat 60. i 70. W tym sensie prace się realizacji. Następnie przyszła robota nad pro- tralnej części lub na obrzeżach kompozycji, proponowane przez Fangora u początku lat 60. jektem ośrodka sportowego Warszawianka, no umiejscawiał Fangor ingerujące w tło kształty, były w amerykańskim środowisku zupełnie no- i tak zaczęła się stała współpraca z prowadzoną które albo odcinały się od bieli ostrą krawędzią, watorskie, wzbudzały różnorakie uczucia lecz nie- przez Jerzego Sołtana pracownią doświadczalną albo też przenikały się z nią bezkrawędziowo lub zmiennie intrygowały. Pionierstwo idei Fangora Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Współ- też przyczepiały się do krawędzi brzegów obrazu wyrosłej na styku nie jednej a kilku dziedzin sztuki praca z Sołtanem, Hansenem, a nade wszystko w sposób linearny lub punktowo. Układy te, jak widoczne jest przede wszystkim w pracach dato- ze Stanisławem Zamecznikiem rozbudziła we zwykł nazywać je artysta, zmieniały powierzch- wanych na pierwsze lata 60. Lata te są świadkiem mnie zainteresowanie przestrzenią jako środkiem nię obrazu za pomocą iluzji światłocienia. Na największej rewolucji w malarstwie Wojciecha i tworzywem do wyrażania treści artystycznych. płótnach kwadratowych o wymiarach 91 x 91 Fangora uwzględniającej stopniowe dojście do Dla mnie bardzo ważny był moment, o którym cm (Square 14, Square 11, Square 8, Black Spin- optymalnych wg artysty środków wyrazu jakimi już wielokrotnie wspominałem, gdy razem ze dle – wszystkie z 1962 roku) nadawał formom stały się koła i fale oraz przejście od czerni i bieli FANGOR ZAJMUJE SIĘ RUCHEM RYTMICZNYM – OBROTOWYM, Stanisławem Zamecznikiem doszliśmy do czarnym większej niezależności i dominującą przez łączenie tychże z kolorami podstawowymi przekonania, że można i należy dokonać dzieła rolę względem białej przestrzeni, obserwował aż do obrazów o zestawieniach barw nierzadko WSTĘPUJĄCYM, OPADAJĄCYM RUCHEM – I JEGO STOSUNKIEM DO artystycznego opartego na przestrzeni rzeczy- grę światłocienia powodowaną współwystępo- wręcz jaskrawych. CZASU I PRZESTRZENI. MURALISTA, PROJEKTANT WNĘTRZ, FANGOR JEST MNIEJ ZAINTERESOWANY POJEDYNCZYM OBRAZEM SZTALUGOWYM A BARDZIEJ ORGANIZOWANIEM ICH W PRZESTRZENI I, W NAJLEPSZYM RAZIE, JEGO PŁÓTNA POWINNY BYĆ OGLĄDANE UMIESZCZONE JEDEN OBOK DRUGIEGO I POD KĄTEM PROSTYM WZGLĘDEM SIEBIE, TAK JAK TO MA MIEJSCE NA WYSTAWACH ZAPROJEKTOWANYCH PRZEZ ARTYSTĘ WSPÓLNIE Z ARCHITEKTEM, STANISŁAWEM ZAMECZNIKIEM. W TEN SPOSÓB OSIĄGA PULSUJĄCY OPTYCZNY EFEKT KOLORU WZGLĘDEM PRZESTRZENI. – Peter Selz

(fragment tekstu z katalogu wystawy 15 Polish Painters, Museum od Modern Art, New York, 1961, s. 9.)

Pobyt w USA pozwolił artyście wygłaszać wykłady roku. W maju tego samego roku Artysta opuścił którą otrzymał przy tej okazji od Fundacji For- w cenionych amerykańskich instytucjach (w tym Amerykę a następnie przeniósł się do Paryża. Nie da, pozwoliła Fangorowi mieszkać i pracować na Uniwersytecie w Yale oraz w Rhode Island powrócił już do Polski. W kolejnych latach wysta- w Berlinie przez kolejne kilka miesięcy. 1966 to School of Design), jak również współdziałać z nie- wiał w Muzeum Schloss Morsbroich w Leverkusen rok, w którym artysta deﬁ nitywnie zakończył czas którymi kluczowymi postaciami amerykańskiej w Niemczech (1964), a później został zaproszony intensywnych podróży przyjmując stanowisko sztuki współczesnej – m.in. Josefem Albersem, do wygłoszenia wykładów dla studentów Bath wykładowcy w Farleigh Dickinson University Markiem Rothko i historykiem sztuki Robertem Academy w Corsham w Anglii. W 1965 r. jedna w New Jersey i tym samym przenosząc się na Goldwaterem. Stypendium zakończyło się wysta- z prac Fangora (nr 17, 1963) została włączona stałe do Stanów Zjednoczonych. Indywidualna wą prac Fangora w Waszyngtonie w kwietniu 1962 do wystawy „Responsive Eye” MoMA. Dotacja, wystawa jaką przygotowało Fangorowi w 1970

194 195 WIZUALIZACJA

196 197 75

WOJCIECH FANGOR (1922 – 2015)

GRUPA 5 PRAC Z KOLEKCJI GRES GALLERY, 1961-62

Black spindle, 1962 olej, płótno, 91 x 91 cm sygn. na odwrocie: Fangor 1962 Black Spindle

Square 14, 1962 olej, płótno, 91 x 91 cm sygn. na odwrocie: Fangor 1962 Square 14

Square 11, 1962 olej, płótno, 91 x 91 cm sygn. na odwrocie: Fangor 1962 Square 11

Square 8, 1962 olej, płótno, 91 x 91 cm sygn. na odwrocie: Fangor 1962 Square 8

Black 8, 1961 olej, płótno, 165 x 134 cm sygn. na odwrocie: Fangor 1961 Black 8

Estymacja: 4 000 000 – 6 000 000 zł ◆

PROWENIENCJA Texas, kolekcja prywatna Waszyngton, Gres Gallery własność artysty

REPRODUKOWANY Wojciech Fangor. Space as play, red. S. Szydłowski, wyd. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2012, s. 4 (Black 8).

198 199 JEDNĄ Z NAJWAŻNIEJSZYCH CECH STYLU WOJCIECHA FANGORA JEST POIMPRESJONISTYCZNE WCIĄGNIĘCIE WIDZA W INTERAKCJĘ Z OBRAZEM. TO BYŁO PODSTAWĄ STUDIUM PRZESTRZENI, AKTYWNOŚĆ WIDZA NADAJE SENS SZTUCE ENVIRONMENT, A TAKŻE PEŁNIŁO ISTOTNĄ ROLĘ W POZOSTAŁEJ TWÓRCZOŚCI FANGORA. ARTYSTA ZAPRASZA DO GRY, KTÓREJ NIE POPSUJEMY, JEŚLI POZNAMY JEJ ZASADY I UWZGLĘDNIMY ICH DYNAMIKĘ ORAZ FAKT, ŻE ZALEŻĄ ONE TAKŻE OD NAS. – Stefan Szydłowski

(fragment tekstu pt. Wojciech Fangor. Mała retrospektywa z katalogu wystawy Fangor. Malarstwo, wyd. ASP Gdańsk 2015, s. 25.)

Black 8, 1961

200 201 Square 14, 1962 Black spindle, 1962 Square 11, 1962 Square 8, 1962

JEDNĄ Z NAJWAŻNIEJSZYCH CECH STYLU WOJCIECHA FANGORA JEST Oferowane prace z lat 1961-62 pochodzą z kolek- Tym samym Perry zainicjowała to co mogłoby Kontrakt Wojciecha Fangora z Gres Gallery zo- cji związanej z kultową Gres Gallery w Waszyng- być nazwane polskim sezonem w Gres Gallery. stał w wyniku zamknięcia galerii przedwcześnie tonie. Założona w 1957 roku przez małżeństwo Przegląd najnowszego malarstwa z Warszawy rozwiązany. Artysta, który w tym samym 1962 POIMPRESJONISTYCZNE WCIĄGNIĘCIE Johna i Tanę Gres szybko zdobyła sobie opinię rozpoczęła od wystawy Aleksandra Kobzdeja, roku powrócił ze stypendium w USA pełen energii galerii prężnej i ambitnej. Z powodów zdrowot- którą Gres Gallery zorganizowało na przełomie i pewny objętej przez siebie ścieżki znajdował WIDZA W INTERAKCJĘ Z OBRAZEM. TO BYŁO nych Tana Gres musiała porzucić kierowanie września i października 1960 roku. Pośród ko- się już wtedy w Paryżu pochłonięty pracą. Miały galerią, której większość udziałów wykupiła The lejnych artystów, których dorobek można było to być ostatnie lata w Europie, lata niezwykle Martha Jackson Gallery z Nowego Jorku. Pozo- zobaczyć w waszyngtońskiej galerii byli kolej- intensywnej działalności twórczej i wystawien- PODSTAWĄ STUDIUM PRZESTRZENI, AKTYWNOŚĆ stałe 16% udziałów traﬁ ło w ręce prywatnych no Wojciech Fangor, Marian Bogusz, Rajmund niczej. Poznanie Beatrice Perry i kontakt z Gres inwestorów z Waszyngtonu a zarządzanie Gres Ziemski i Alina Szapocznikow. Również zbiorowa Gallery miały zdecydowany wpływ na dalsze losy Gallery powierzono Beatrice Perry, lokalnej ku- wystawa przywiezionych z Polski prac Contem- Fangora. Tym samym twórczość artysty zawarta WIDZA NADAJE SENS SZTUCE ENVIRONMENT, ratorce, specjalistce od rzeźby. Waszyngtońska porary Polish Paintings została otwarta w Gres w okresie od pamiętnego environment w 1958 galeria sprzedawała obiekty do najlepszych Gallery w kwietniu 1961 i z powodu niezwykłego roku przez współpracę z Gres Gallery i do sty- A TAKŻE PEŁNIŁO ISTOTNĄ ROLĘ W POZOSTAŁEJ instytucji amerykańskich, m.in. Phillips Collec- zainteresowania jakim się cieszyć przedłużona pendium w Waszyngtonie w 1962 roku stała się tion in Washington, the Baltimore Museum of o tydzień. To w ślad za nią nowojorskie Museum of fundamentem pod niebywały sukces Wojciecha Art, the Brooklyn Museum, the San Francisco Modern Art w sierpniu zainaugurowało pierwszą Fangora, który trwa do tej pory. TWÓRCZOŚCI FANGORA. ARTYSTA ZAPRASZA Museum of Modern Art, the Yale University Art polską wystawę w publicznej amerykańskiej in- Gallery, the Museum of Modern Art in Caracas stytucji – słynną Fift een Polish Painters, a znaczna Patrząc na pięć obrazów tworzących pozytywną DO GRY, KTÓREJ NIE POPSUJEMY, JEŚLI i w wielu innych. Gres jako druga galeria w USA część z pokazanych obiektów pochodziła właśnie przestrzeń iluzyjną stajemy się częścią systemu, pokazała wystawę indywidualną Botero (1960). z Gres Gallery. Mimo sukcesów jakimi cieszyła którym Wojciech Fangor określił na nowo rolę By utrzymać opinię galerii odważnej i ambitnej się waszyngtońska galeria pod wodzą Beatrice dzieła sztuki względem otaczającej je rzeczywi- POZNAMY JEJ ZASADY I UWZGLĘDNIMY ICH Beatrice Perry szukała coraz nowszych inspiracji Perry w 1962 roku zakończyła swoją działalność. stości: Dzisiaj już nie jest takie pewne, że obser- i sięgnęła po nie w końcu do Europy. W 1959 roku Główny właściciel nie sprzedał udziałów a współ- wator i przedmiot obserwacji są rozdzieleni ostrą, DYNAMIKĘ ORAZ FAKT, ŻE ZALEŻĄ ONE TAKŻE odwiedziła Holandię i trwającą w Amsterdamie udziałowców pospłacał oddając im gromadzone nienaruszalną krawędzią obiektywności. Wydaje wystawę Polish Painting now (Stedejlik Museum). przez blisko pięć lat obrazy, w tym prace polskich się, że proces obserwacji zmienia obserwowane Rok później udała się do Polski, w Warszawie artystów. W ten sposób prezentowany tu zespół zjawisko i wzajemnie zmienia obserwatora. Jest OD NAS. – Stefan Szydłowski oglądała galerie i pracownie artystów, dużo czasu pięciu płócien Wojciecha Fangora znalazł się to rodzaj sprzężenia zwrotnego o nieokreślonym spędziła z Wojciechem Fangorem. Do Waszyngto- w 1962 roku w kolekcji jednego ze współwłaści- przepływie wartości. (fragment tekstu pt. Wojciech Fangor. Mała retrospektywa z katalogu wystawy Fangor. Malarstwo, wyd. ASP Gdańsk 2015, s. 25.) nu przywiozła ponad 50 prac polskich artystów. cieli Gres Gallery a następnie jego potomków.

202 203 204 205 76

WOJCIECH FANGOR (1922 – 2015)

Pejzaż, 1947-48

olej, płótno, 65 x 90 cm sygn. p.d.: Fangor

Estymacja: 180 000 – 250 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna DESA Unicum, 15.12.2016, poz. 13.

POCHODZENIE Warszawa, kolekcja prywatna Polska, kolekcja prywatna Nowy Jork, kolekcja prywatna Charlotte, Karolina Północna, kolekcja prywatna (2002-2013) Nowy Jork, Kendart, 2002 USA, kolekcja prywatna

WYSTAWIANY Warszawa, Klub Młodych Artystów, Wojciech Fangor, 1949

Niezwykle ważnym i bardzo osobi- rą i zwiastunem nadchodzącego i portrety, które zostały pokazane deformacja i śmiałe kontrasty in- stym obrazem w twórczości Woj- zupełnie nowego etapu w biograﬁ i na wystawie w Klubie Młodych Ar- tensywnych barw, co potęguje siłę ciecha Fangora była namalowana malarskiej. W drugiej połowie lat 40. tystów i Naukowców w 1949 roku. wyrazu. Należy ona do tych prac, w 1946 roku praca pt. Rozstrzelanie. Fangor odkrył dla siebie wartości Była to pierwsza indywidualna które odnalazły swoją kontynuację Obrazem tym rozliczył artysta swo- płynące z modernistycznego prze- wystawa Wojciecha Fangora, na w obrazach ﬁ guratywnych z lat 90- ją wojenną przeszłość a zwłaszcza łomu, a w szczególności z kubizmu. której pokazał 23 prace, w tym 21 tych i późniejszych. Niewątpliwie ciążącą na nim traumę jaką było Podróżując po Europie zapoznał się obrazów olejnych i 2 rzeźby gipso- więc zalicza się do ważnego dla przeżycie niemieckiej łapanki na z dorobkiem Pabla Picassa, Hen- we – wszystkie prace z lat 1948 – 49. artysty momentu twórczego. Fan- ulicach Warszawy, i związane z tym riego Matisse’a i Fernanda Légera. Artysta mieszkał wówczas w Kla- gor nawiązywał do tych kompo- cudowne uniknięcie rozstrzelania. Malarstwo kubistyczne stało się rysewie pod Warszawą i spośród zycji również pod koniec życia na W kompozycji tej przedstawiają- dla niego źródłem inspiracji, umiał ponad setki obrazów, którymi już nowo je interpretując i wzbogacając cej czterech żołnierzy mierzących w sobie tylko właściwy sposób po- wówczas dysponował na wysta- o niekonwencjonalne rozwiązania, z karabinów do widza, po raz pierw- łączyć nową fascynującą go ideę wę wybrał malowane tam pejzaże które jakby klamrą spinały całą jego szy Fangor przejawił bunt wobec z tradycyjnymi walorami rodzime- i portrety. Jednym z malowanych drogę twórczą. realizmowi. Obraz ten jest świa- go malarstwa. Rezultatem nowej najprawdopodobniej w Klaryse- dectwem zerwania z dotychczas postawy artysty były obrazy malo- wie pejzaży jest oferowana praca. praktykowaną realistyczną manie- wane w 1948 i 1949 roku, pejzaże Cechuje ją duże uproszczenie,

206 207 77

JÓZEF HAŁAS (1927 – 2015)

Wnętrze przeciwstawienie, 1969

(dyptyk), olej, płótno, 120 x 200 cm sygn. na blejtramie: 69 Józef Hałas „Wnętrze przeciwstawienie”

Estymacja: 40 000 – 80 000 zł ◆

PROWENIENCJA kolekcja spadkobierców własność artysty

WYSTAWIANY Warszawa, Dom Aukcyjny Polswiss Art, Józef Hałas. Spotkania, 24 sierpnia – 7 września 2018. Szczecin, V Jubileuszowy Festiwal Polskiego Malarstwa Współczesnego, 1970.

REPRODUKOWANY Józef Hałas. Spotkania [katalog wystawy], Dom Aukcyjny Polswiss Art, Warszawa 2018, s. 25.

208 209 – SFORMUŁOWAŁ PAN STWIERDZENIE „PRZESTRZEŃ GEOMETRII”.

– SFORMUŁOWAŁEM JE NA UŻYTEK MOICH OBRAZÓW JAKO WNIOSEK Z MOJEGO DOŚWIADCZENIA MALARSKIEGO. JEST TO OKREŚLENIE TEGO RODZAJU PRZESTRZENI, KTÓRA JEST GENEROWANA, WYTWARZANA, PRZEZ REGUŁY GEOMETRII, CZYLI PRZEZ KONSTRUKT ABSTRAKCYJNY, WYTWÓR NASZEGO UMYSŁU. TYLKO LUDZIE POJMUJĄ GEOMETRIĘ, ZWIERZĘTA – NIE. DLA ZWIERZĘCIA NAJPRAWDOPODOBNIEJ ISTNIEJE PRZESTRZEŃ JEDNA I NIE PODZIELNA. CZŁOWIEK NAUCZYŁ SIĘ JA MIERZYĆ, DZIELIĆ, OGRANICZAĆ. JEST TO PRZESTRZEŃ, NA KTÓREJ PRZEPROWADZAMY TE WSZYSTKIE OPERACJE. NIE JEST TO PRZESTRZEŃ DOŚWIADCZALNA, ALE MENTALNA.

(Fragment rozmowy opublikowanej w: „Art&Buissnes” 2008, nr 5, s. 34-39..)

JERZY KAŁUCKI (UR. 1931)

Verita, 1972

olej, płótno, 100 x 100 cm sygn. Na blejtramie: Jerzy Kałucki 1972 opisany na odwrocie: „VERITA”

Estymacja: 70 000 – 120 000 zł ◆

Malarz, scenograf, ukończył krakow- znańskiej ASP w latach 1981 – 2003. wyobraża sobie brakujące elementy oraz barwna płaszczyzna. Wszystkie ską Akademię Sztuk Pięknych. De- Artystę interesuje studiowanie rela- łuków czy pasów, czuje siły działa- działania malarskie Kałuckiego ce- biutował w roku 1958 scenografi ą cji między elementami przestrze- jące wewnątrz kompozycji. Ukła- chuje precyzja i dokładność. Artysta dla Opery Śląskiej we Wrocławiu. ni, ruchu, barwy i światła. Stosuje dy te są precyzyjnie przemyślane. jest bardzo oszczędny w środkach, Wkrótce zaczął wystawiać również przede wszystkim formy abstrakcyj- Konsekwentnie realizuje swoje dzięki czemu uzyskuje niesamowi- prace malarskie. W roku 1963 Ka- ne – geometryczne. Chętnie ograni- poszukiwania w różnych mediach, tą przejrzystość wymowy. Sztuka łucki miał swoją pierwszą wystawę cza je na płaszczyźnie obrazu linią grafi ce a nawet instalacji. Kwinte- Kałuckiego jest niewątpliwie kon- indywidualną w krakowskiej Galerii łukowatą bądź z niej samej czyni sencją przedstawień malarskich tynuacją abstrakcji geometrycznej Krzysztofory. W 1976 r. został ofi cjal- obiekt zainteresowań. Geometria Kałuckiego są trzy motywy: łuk, początków XX wieku. nie członkiem Grupy Krakowskiej. w obrazach Kałuckiego jest mocno który jest fragmentem koła i roz- Prowadził pracownię malarstwa po- konceptualna, widz podświadomie szerza przestrzeń pracy, linia prosta

210 211 Piotr Kowalski, www.artistrunwebsite.com

PIOTR KOWALSKI

Urodził się w przedwojennym Lwo- w ciągu roku w biurze architekta Advanced Visual Studies w Massa- wiane były kilkakrotnie na wystawie zmarł w 2004 roku w Paryżu. Leoh Ming Pei w Nowym Jorku. chusetts Institute of Technology wach tematycznych warszawskiego Rzeźbiarz, architekt, urbanista autor W roku 1953 zamieszkał w Pary- jako stypendysta Fundacji Roc- CSW. Jego obiekty artystyczne są obiektów i instalacji przestrzennych żu i pracował tam jako architekt. kefellera. Od lat siedemdziesiątych silnie zakorzenione w architekturze, pochodzenia polskiego. Piotr Ko- W latach pięćdziesiątych zajął się zajmował się tworzeniem kompozy- myślenie przestrzenne i techniczne walski opuścił Polskę w roku 1946 także rzeźbą oraz urbanistyką. cji przestrzennych, m.in. Porte Sud artysty wyraża się głównie w jego w wieku 19 lat. Mieszkał w Szwecji, Na zaproszenie Marcela Breuera i Place Pascal w paryskiej dzielnicy poglądzie na technologie i naukę, Brazylii, USA i we Francji. W roku uczestniczył w realizacji budynku La Défense, oraz Axe de la Terre które wykorzystuje on dosłownie, 1946 pracował w Brazylii u architek- UNESCO w Paryżu. W roku 1955 (Oś Ziemi) nad brzegiem Dunaju jako materię budując swoje obiekty Piotr Kowalski, www.artistrunwebsite.com (2) www.artistrunwebsite.com Piotr Kowalski, ta krajobrazu Roberto Burle Marxa. założył własna pracownię projek- w Linzu w Austrii, której poszcze- ze stali nierdzewnej, plexi, drutów Studiował w architekturę a także tową. W roku 1961 wygrał konkurs gólne elementy przemieszczają się i elementów maszyn elektryﬁ kując ﬁ zykę i matematykę u Norberta Wie- na budynek dworca kolejowego pod wpływem zmian temperatury. je, umieszczając w przestrzeni, ope- nera w Massachusetts Institute of w Tunisie. W roku 1972 wystawił W latach osiemdziesiątych wykonał rując główniej linią w przestrzeni. Technology w Cambridge (Massa- swoje rzeźby w Kassel na wystawie szereg projektów urbanistycznych Jego ouvre zostało wydane w 1998 chusetts) (USA) oraz w Getyndze. Po Documenta 5. W latach 1978-1985 w Korei Południowej i Japonii, m.in. roku we Francji. ukończeniu studiów 1952 pracował prowadził pracownię w Center for dla Tokio i Kioto. Jego prace wysta-

212 213 79

PIOTR KOWALSKI (1927 – 2004)

Manipulateur 4, 1969

termoformowany plastik, szkło, gaz i układ elektryczny, 18 x 18 x 18 cm ed. Claude Givaudan 1/∞ na odwrocie nalepka z opisem pracy

Estymacja: 40 000 – 60 000 zł ◆

PROWENIENCJA Belgia, kolekcja prywatna Francja, kolekcja prywatna własność artysty

214 215 Malarstwo jest dla mnie techniką koncentracji, być może zbliżoną do jogi. Jest metodą harmonizowania obrazu świata z życiem wewnętrznym człowieka. Wydaje mi się, że w momencie prawdziwie twórczego zaangażowania otwierają się przed nami inne płaszczyzny rzeczywistości. Choć jestem przekonany, że piękno duchowe może pojawiać się również w najprostszych czynnościach, uprawia swój zawód malarza w nadziei na taką właśnie perspektywę dla siebie i tych, którzy zechcą mi towarzyszyć. W tej perspektywie wszystko da się połączyć, zjednoczyć. Wszystko może się zdarzyć. – Stanisław Fijałkowski

(M.Waller, Stanisław Fijałkowski, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2011, s. 64.)

STANISŁAW FIJAŁKOWSKI (UR. 1922)

27.VIII.94, 1994

olej, płótno, 116 x 89 cm sygn. na blejtramie: S. FIJAŁKOWSKI – 27 VIII 94 13/94

Estymacja: 80 000 – 100 000 zł ◆

WYSTAWIANY Ząbki, Andzelm Gallery Galeria Sztuki Współczesnej, Fijałkowski. Malowanie, 2008. Poznań, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Stanisław Fijałkowski, 2003.

REPRODUKOWANY Fijałkowski. Malowanie [katalog wystawy], wyd. Andzelm Gallery Galeria Sztuki Współczesnej, Ząbki 2008, poz. 41. Stanisław Fijałkowski [katalog wystawy], wyd. Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2003, s. 213, poz. 136.

216 217 RYSUNEK JEST DLA MNIE NAJBLIŻSZY PISMU. DZIAŁA „PLASTYCZNIE” ALE TEŻ – JAKBY OPOWIADA. W MNIEJSZYM STOPNIU PRZEDSTAWIA LUB STWARZA MISTYFIKACJĘ RZECZYWISTOŚCI, PRZEDMIOTU, A WŁAŚNIE OPOWIADA O NIM. OCZYWIŚCIE MOŻNA Z RYSUNKU ZROBIC COŚ BARDZO DOSKONAŁEGO PLASTYCZNIE. ALE TAKIE RYSUNKI MNIEJ MNIE INTERESUJĄ. DLA MNIE RYSOWAĆ – TO BYĆ W DUŻEJ MIERZE ZWOLNIONYM Z RYGORÓW 81 „FORMY” PLASTYCZNEJ. JEST TO COŚ JERZY NOWOSIELSKI (1923 – 2011) BARDZO ZBLIŻONEGO DO OPISYWANIA

Akt, 1980 RZECZY RYSOWANEJ. tusz, papier, 70 x 27,5 cm WIEM, ŻE Z PEWNEGO PUNKTU WIDZENIA

Estymacja: 30 000 – 40 000 zł ◆ ZDANIA TE NIE MAJĄ SENSU. ALE JEST

WYSTAWIANY TEŻ JESZCZE INNY PUNKT WIDZENIA. PO Muzeum Narodowe w Poznaniu, Jerzy Nowosielski, 28.03.- PROSTU UBÓSTWO ŚRODKÓW RYSUNKU 30.05.1993 Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Jerzy Nowosielski, NIE POZOSTAJE W ŻADNEJ PROPORCJI 25.06.-19.09.1993. Warszawa, Zachęta Państwowa DO BOGACTWA TREŚCI, KTÓRĄ MOŻE Galeria Sztuki, Jerzy Nowosielski, 4.10.-1.11.1993. PRZEKAZAĆ. NAJWAŻNIEJSZA JEST TU

REPRODUKOWANY WYOBRAŹNIA. JEŻELI TAK SKĄPE ŚRODKI, TO Jerzy Nowosielski [katalog wystawy], wyd. Muzeum narodowe MUSI DZIAŁAĆ WYOBRAŹNIA, TAK JAK PRZY w Poznaniu, 1993. Jerzy Nowosielskii [katalog CZYTANIU OPISU SŁOWNEGO. RYSUJĄC – wystawy], wyd. Zachęta Państwowa Galeria Sztuki, CZUJĘ SIĘ TROCHĘ PISARZEM. Warszawa, 2003, s. 636. – Jerzy Nowosielski

(fragment wypowiedzi z: Rysunki i komentarze, Radom, Muzeum Okręgowe 1980.)

218 219 82 NAJCZĘSTSZYM TEMATEM W MALARSTWIE

JERZY NOWOSIELSKI NOWOSIELSKIEGO JEST OBECNIE AKT, CZY (1923 – 2011) TEŻ KOMPOZYCJA AKTÓW – ROZSIANYCH, Akt z lusterkiem, 1980 ZAGUBIONYCH W PRZESTRZENI. oolej, płótno, 81,5 x 56 cm sygn. na odwrocie: Jerzy Nowosielski 1980 RZADKO WIDAĆ JE W PEŁNYM ŚWIETLE,

Estymacja: 180 000 – 300 000 zł ◆ W CAŁOŚCI. ZAZWYCZAJ OGLĄDAMY

PROWENIENCJA TYLKO JAKIŚ JEDEN PROFIL, CZEŚĆ Kraków, kolekcja prywatna dar od artysty PROFILU, FRAGMENT ODBITY W LUSTRZE,

WYSTAWIANY LEDWIE DOSTRZEGALNY, WTOPIONY Muzeum Narodowe w Poznaniu, Jerzy Nowosielski, 28.03. – 30.05.1993 Muzeum W SIEĆ INNYCH LINII I PROFILÓW. Narodowe we Wrocławiu, Jerzy Nowosielski, 25.06. – 19.09.1993. (Osęka A., Przestrzeń tajemnicy, ,Tygodnik Demokratyczny”, Nr 35, 28 VIll 197.) Warszawa, Zachęta Państwowa Galeria Sztuki, Jerzy Nowosielski, 4.10. – 1.11.1993.

REPRODUKOWANY Jerzy Nowosielski [katalog wystawy], wyd. Muzeum narodowe w Poznaniu, 1993. Jerzy Nowosielski [katalog wystawy], wyd. Zachęta Państwowa Galeria Sztuki, Warszawa, 2003, s. 636.

Akt obecny jest u Nowosielskiego od po- kwestii bez konieczności rezygnacji z pier- czątku jego twórczej drogi. Obserwując ją wiastka duchowego. Ciało, w pełnym akcie zauważalny jest rozwój od utrzymanych lub półakcie, pozbawione jest jakiejkolwiek w duchu socrealizmu masywnych kobiet indywidualizacji, nie posiada konkretnych sportsmenek wykonujących dziwne akro- rysów twarzy, jedyną cechą wspólną są bacje poprzez kobiety ascetyczne, jak ta- migdałowe, jak w ikonach, oczy, czasem jemnicza narzeczona z lat sześćdziesiątych ukryte pod okularami tak jakby artysta oraz niespotykane nigdzie indziej akty z mi- chciał dodatkowo zatrzeć tożsamość tych stycznymi kobietami kapłankami kończąc anonimowych postaci. W Akcie z lusterkiem na Wspomnieniach z Egiptu, gdzie kobieta wzrok przyciąga gra kontrastujących kolo- sprowadzona jest do formy znaku. Akt nie- rów czerwieni i błękitów oraz potraktowana wątpliwie należał do ulubionych motywów bryłowo mocna plama barwna pierwszopla- ﬁ guratywnej twórczości Nowosielskiego. nowej postaci. Ciało to forma, która dała artyście możliwość zgromadzenia wszystkich interesujących go

220 221 83

JÓZEF HECHT (1891 – 1951)

Dżungla olej, płótno, 53 x 80 cm (w świetle o prawy) sygn. p.d.: Joseph Hecht na odwrocie Pejzaż portowy

Estymacja: 15 000 – 25 000 zł ◆

Józef Hecht studiował w Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Wojciecha Weissa. Przed Pierwszą Wojną Światową zaczął podróżować po Europie, od 1919 roku na stałe osiedlił się w Paryżu gdzie utrzymywał bliskie kontakty z naj- ważniejszymi artystami dwudziestolecia międzywojennego – Modiglianim i Kislin- giem. Prace Hechta regularnie pojawiały się na Salonie Jesiennym i Salonie Nie- zależnych. W 1937 roku wyróżniono go dwoma złotymi medalami na wystawie Międzynarodowych Targach w Paryżu. Jego prace znajdują się w najważniejszych instytucjach krajowych i zagranicznych – m.in w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Waszyngtońska National Gallery of Art posiada w swoich zbiorach bliźniaczy do prezentowanego obrazu miedzioryt z kolekcji Lessinga Juliusa Rosenwalda, amerykańskiego kolekcjonera i biznesme- na. Obraz powstał prawdopodobnie na początku lat dwudziestych. Wyróżnia się charakterystyczną stylistyką zdradzającą fascynację twórczością Henriego Rousseu. Autor połączył intensywność barw z dy- namiczną sceną. Na odwrocie znajduje się pejzaż portowy, z łodziami zacumo- wanymi do brzegu. Obraz jest znakomitą propozycją dla kolekcjonerów chcących poszerzyć swoje zbiory o obiekt oryginalny pod względem stylistycznym.

222 223 EDWARD DWURNIK

Wybitny polski malarz i grafi k. W latach 1963-1970 w przestrzeni publicznej oraz twórcą rysunków prezentował na płótnach jest szerokie. Zwłaszcza studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Warsza- i gwaszy do fi lmów animowanych „Warzywniak, wczesne lata jego twórczości są dowodem na wie, na wydziale malarstwa, grafi ki oraz rzeźby. 360 stopni” (2007) oraz „Oaza” (2009) w reżyserii doskonały zmysł obserwacji oraz duży dystans W 1965 roku rozpoczął niezależny od toku stu- Andrzeja Barańskiego. Laureat licznych nagród, do rzeczywistości spotęgowany dodatkowo iro- diów cykl rysunków i akwarel, a od 1966 obrazów m.in. nagrody krytyki artystycznej im. Cypriana nicznym poczuciem humoru. Od początku był olejnych „Podróże autostopem”. Od 1970 roku Kamila Norwida (1981), nagrody Komitetu Kul- bezkompromisowym komentatorem w dyskusji powstało kilkanaście cykli malarskich, między tury Niezależnej „Solidarności” (1983), nagrody o polskości, malował to co najbliższe było jego innymi „Sportowcy” (1972-1978) ukazujący Coutts Contemporary Art Foundation (1992). Po- sercu i myślom w danym momencie. Pragnąc bohaterów zwykłej PRL-owskiej codzienności wstało kilka fi lmów dokumentalnych o twórczo- niejako odczarować stereotyp Polaka malował w komiksowo – karykaturalny sposób. Wśród ści artysty, m. in: „Owoce Ziemi” (1977), „Portret swoich bohaterów – szarych, zwykłych obywateli kolejnych cykli obrazów powstały dwie serie po- z natury” (1984) i „Polska Nike” (1987) w reżyserii Polski Ludowej – w krzywym zwierciadle. Cykl XVI święcone tragicznym losom ludzi uwikłanych Andrzeja Szczygla oraz „Podróże Edwarda Dwu- „Robotnicy” wpisuje się w ten charakterystyczny w historię: w „Drodze na Wschód” (1989-1991) rnika” (1995) Grażyny Banaszkiewicz. Edward dla artysty, fi guratywny, graniczący z karykaturą Dwurnik upamiętnia ofi ary stalinizmu, a w „Od Dwurnik, jedna z najbardziej rozpoznawalnych sposób przedstawiania otaczającej rzeczywisto- Grudnia do Czerwca” (1990-1994) ofi ary stanu osobowości polskiej sztuki współczesnej zmarł ści, której Dwurnik jest niezwykle krytycznym wojennego w Polsce. W twórczości Dwurnika 28 października 2018 roku. obserwatorem. W serii prac, które powstawały od można także znaleźć obrazy niezaangażowane, Twórczość Edwarda Dwurnika kojarzona jest połowy lat 70. znajdowała swoje odbicie codzien- np. cykl „Błękitne” (lata 90-te) to pozbawione przede wszystkim z cyklem „Podróże autosto- ność PRL – realne życie zabarwione i groteską, horyzontu, bliskie abstrakcji pejzaże morskie, pem” – rozbudowanymi obrazami łączącymi i dramatem, portrety „klasy pracującej” i ważne a „Dwudziesty piąty” barwne abstrakcje w tech- w sobie cechy dokumentu i malarstwa symbo- historyczne wydarzenia. nice action painting. Inne serie to m.in. „Portret” licznego. Ukazując miasta widziane z lotu ptaka Zgoła odmiennym choć równie poruszającym (od lat 70-tych), „Robotnicy” (lata 80-te), „Niech Dwurnik chciał oddać ich atmosferę a wplatając cyklem w twórczości Dwurnika jest Cykl X, czyli żyje wojna!” (1991-1993), „Niebieskie miasta” w tę barwną opowieść ironiczny dowcip ukazy- Krzyż. Powstały w roku 1979 zbiór ośmiu olejnych (od 1993), „Diagonalne” (od 1996), „Wyliczanka” wał swój niepokorny i prowokacyjny charakter. obrazów o tematyce pasyjnej jest dramatyczną (od 1996). Edward Dwurnik wymieniany jest jako Zasadniczą rolę w kształtowaniu się młodego ar- wizualizacją męki Chrystusa w XX-wiecznej rze- „jedyny polski artysta, któremu udało się odnieść tysty odegrała twórczość Nikifora, którego prace czywistości. Umęczone ciało Zbawiciela umieścił międzynarodowy sukces przed transformacją Dwurnik zobaczył latem 1965 roku na wystawie artysta w dobrze znanych sceneriach miejskich (m. in. udział w „documenta 7” w Kassel w 1982 w Kielcach. Spotkanie z pracami krynickiego skwerów, parków i placów budowy. Cykl Krzyż roku). Był też jedynym artystą, który niezależnie prymitywisty stało się bodźcem do rozpoczęcia to nie tylko bodajże najbardziej refl eksyjna se- od uznania w kręgach profesjonalnych, cieszył jeszcze w tym samym roku największe i najdłużej ria prac, które wyszły spod pędzla Dwurnika ale się popularnością we wszystkich środowiskach trwającego cyklu „Podróże autostopem”. Wiele lat znów, jak w przypadku Robotników, ważny głos odbiorców sztuki. Niepokorny i prowokacyjny, później Dwurnik wspominał: [Nikifor] był moim w dyskusji o otaczającym świecie i kondycji czło- zmienny i nieprzewidywalny, pełen diabelskiego najważniejszym mistrzem, właściwie jedynym. wieka. Edward Dwurnik nie poświęcał w swoim poczucia humoru, budził skrajne reakcje i poru- (…) Do dzisiaj ilekroć wychodzę w plener lub ma- dorobku artystycznym zbyt wiele miejsca twór- szenie, także wśród twórców najmłodszego po- luję akwarelką, mam przed oczami tamtą wysta- czości o tematyce religijnej, stad są one dużą kolenia. Dwurnik był również autorem projektów wę. Edward Dwurnik nie jest bynajmniej twórcą rzadkością. do monumentalnych kompozycji malarskich monotematycznym. Spektrum motywów, jakie k. 1989, Forum Barcz, fot. Jacek fi Dwurnik, gra Edward malarz,

224 225 85

EDWARD DWURNIK (1943 – 2018)

Czterech robotników na tle 84 fabryki, 1984

EDWARD DWURNIK olej, płótno, 146 X 114 cm (1943 – 2018) sygn. p.d.: CYKL XVI ROBOTNICY NR 72 | 942 |CZTERECH ROBOTNIKÓW NA Chrystus na podwórku z cyklu Krzyż, 1979 TLE FABRYKI opisany na odwrocie: 942 1984 olej, płótno 73,5 x 54,5 cm E.DWURNIK NR:XVI – 72 – 942 sygn. l.d.: E.Dwurnik 79 CHRYSTUS NA PODWÓRKU na blejtramie nalepki Benjamin opisany na odwrocie: E. DWURNIK 1979 NR: 2 X 575 Rhodes Gallery w Londynie oraz Ga- na odwrocie dwie nalepki z opisem pracy lerii Sztuki Współczesnej w Ostrowie Wielkopolskim Estymacja: 8 000 – 12 000 zł ◆ Estymacja: 70 000 – 90 000 zł ◆

WYSTAWIANY Ostrów Wielkopolski, Galeria Sztuki Współczesnej, 14.04 – 11.05. 1989. Londyn, Benjamin Rhodes Gallery, Edward Dwurnik, 8.04. – 16.05.1987.

226 227 MITORAJ MODELUJE SWOJE RZEŹBY USZKODZONE, PODZIELONE, ZNISZCZONE, 86 MODELUJE KAŻDY FRAGMENT – RĘKĘ, IGOR MITORAJ NOGĘ, OKO, USTA, GENITALIA, SKRZYDŁA, (1944 – 2014) TUŁÓW – ALE TA FRAGMENTACJA Les mains, 1978 brąz, wys. 59 cm ODZWIERCIEDLA STAN CZŁOWIEKA sygn.: IGOR MITORAJ I SPOŁECZEŃSTWA: TO „JA, PODZIELONE”, ed. 218 / 250 ROZSZCZEPIENIE OSOBOWOŚCI, Estymacja: 20 000 – 30 000 zł ◆ PRZEMOC CZŁOWIEKA NAD DRUGIM CZŁOWIEKIEM I NAD SAMYM SOBĄ, GŁĘBOKIE KONFLIKTY ŚWIADOMOŚCI Z PODŚWIADOMOŚCIĄ, NIEPOKOJĄCE AUTODESTRUKCYJNE TENDENCJE JAKIM JEDNOSTKA PODDAJE SIĘ W DZISIEJSZYM ŚWIECIE. MITORAJ UDOWADNIA, ŻE PIĘKNO PRZETRWA KAŻDĄ RANĘ, OKALECZENIE, WSZELKIE MOŻLIWE ZNISZCZENIA, TAK JAK PRZETRWA PIĘKNO PŁATKÓW UCIĘTEGO KWIATU. – Costanzo Costantini

(Costanzo Costantini, Conversazioni con Igor Mitoraj, L’enigma della pietra, ed. Il Cigno, Roma 2004.)

228 229 NUKLEUSY MAJĄ W SOBIE ZARÓWNO COŚ ZE ŚWIATA ORGANICZNO- ZWIERZĘCEGO JAK I ROŚLINNEGO A NAWET MINERALNEGO. OPOWIADAJĄ O ESENCJI KONSTRUKCJI WSZECHŚWIATA – MULTIPLIKACJI ATOMÓW, KOMÓREK, FRAKTALI. JEDEN RYSUNEK, POWSTAJE CZASEM WIELE MIESIĘCY… LAT. ICH TWORZENIE JEST JAK MEDYTACJA. – Xawery Wolski

W sztuce Xawerego Wolskiego obecny pytanie o materię energii i jej ponad- 87 jest konsekwentnie pierwiastek meta- czasowości: Łańcuchy nieskończono- fi zyczny tkwiący w pierwotnych for- ści, Węzły, dosłowne lub ukryte formy XAWERY WOSKI mach natury. Ponadczasowa, ducho- ósemek, wirujące rozety, ale przede (UR. 1960) wa medytacja nad strukturą świata wszystkim Ogniwa. Ogniwo jako poje- towarzyszy cyklom Galaktyk, wielkich dyncza zamknięta część, która jednak Nukleus, 2008 Kół, czy Konstelacji, a zwłaszcza prac tworzy nieskończenie długie układy, rysunkowych gdzie mikroskopijne niczym łańcuch DNA czy linia życia ink jet, papier, 108,5 x 108,5 cm wręcz formy tworzą rozbudowane złożona z sekwencji zdarzeń. Artysta w świetle oprawy barwne struktury i kompozycje, or- stara się wyrazić w nich złożoność sygn. p.d.: XWolski 2008 ganicznie niczym komórki ciało, a pia- natury i wewnętrznej duchowości ed. l.d.: 1/5 sek mandalę. Właśnie tym są subtelne oraz skłania do refl eksji nad materią w formie i kolorystyce dyski - Nukle- energii. Gładkie i białe powierzchnie Estymacja: 20 000 – 30 000 zł usy. Organicznymi konstelacjami, jego rzeźb, odwołują się do twórczych obiektami na granicy rzeźby i malar- idei Wolskiego – spokoju, refl eksji i po- stwa, mikrokosmosem komórkowym. nadczasowej czystej formy, sugerując Mają w sobie zarówno coś ze świata jednak pewne niezadane pytania. Za- organiczno-zwierzęcego jak i roślinne- stanawiając. Bazując na swoich licz- go a nawet mineralnego. Opowiadają nych podróżach i doświadczeniach, o esencji konstrukcji wszechświata Xawery Wolski, stara się stworzyć ar- - multiplikacji atomów, komórek, frak- tystyczne zderzenie krajów o odmien- tali. Również jego rzeźby z terakoty nych kulturach, które w jego sztuce po i brązu są bardzo świadomie wybrany- połączeniu tworzą wspólny dialog. mi cytatami z natury. Powielającymi

230 231 RZEŹBY PODŁOGOWE WOLSKIEGO ZESTAWIONE SĄ Z POWTARZALNYCH SEGMENTÓW LUB MULTIPLIKOWANYCH ELEMENTÓW. KAŻDY Z NICH JEDNAK, PODOBNIE JAK TWORY PRZYRODY, CHOĆ TEGO SAMEGO GATUNKU, MA SWOJĄ, CHOĆBY MINIMALNĄ INDYWIDUALNĄ ODRĘBNOŚĆ. ELEMENTY KRĘGÓW-OBRĘCZY, OGNIWA ŁAŃCUCHÓW, CEGIEŁKI GRECKICH KRZYŻY CZY FORM WYGIĘTYCH SFERYCZNIE ALBO ZIARNA PSZENICY SĄ JAK SEGMENTY BUDOWY DŻDŻOWNICY ALBO JAK LIŚCIE DRZEW JEDNEGO GATUNKU: POZORNIE WSZYSTKIE TAKIE SAME, ALE KAŻDY INNY.

(B. Kowalska. Twórcy – Postawy. Artyści mojej galerii. Tom II, Wydawnictwo Literackie Kraków Warszawa 2015, s. 369.)

XAWERY WOLSKI (UR. 1960)

Uprising silver, 2018

srebro 0925, 79 x 29 x 23 cm ed. 1/8 u spodu pieczęć z napisem: IZTA MEXICO 0.925 MI-35

Estymacja: 150 000 – 250 000 zł

232 233 PRZYSZŁOŚĆ RYSUJE SIĘ JAKO NOWE GEOMETRYCZNE MIASTO, BARWNE I SŁONECZNE. SZTUKI PLASTYCZNE BĘDĄ W NIM KINETYCZNE, WIELOWYMIAROWE, SPOŁECZNE, BEZSPRZECZNIE ABSTRAKCYJNE I ZBLIŻONE DO NAUK – Victor Vasarely

VICTOR VASARELY (1906 – 1997)

Rzeźba kinetyczna o formie sześciokąta

drewno polichromowane, 66,5 x 64,5 x 8 cm sygn. u dołu: Vasarely ed. u dołu: 33 /175

Estymacja: 25 000 – 35 000 zł ◆

PROWENIENCJA Warszawa, kolekcja prywatna Francja, kolekcja Erica de Rotschilda

234 235 GŁÓWNYM MOIM CELEM BYŁO ZAWSZE POSZUKIWANIE SYSTEMU, KTÓRY MÓGŁBY BYĆ, JAKO FORMA, WIZUALNYM ODZWIERCIEDLENIEM UNIWERSALNYCH PRAW. WIELE Z MOICH PRAC KOMPUTEROWYCH ZOSTAŁO ZREALIZOWANYCH Z UŻYCIEM PROGRAMU NAPISANEGO SPECJALNIE DLA MNIE PRZEZ INFORMATYKA-PROGRAMISTĘ, NP. SERIA KOMPUTEROWA, 1980 – SERIA RYSUNKÓW REALIZOWANYCH PÓŹNIEJ W FORMIE GRAFIK I MALOWANYCH RĘCZNIE OBRAZÓW. ŹRÓDŁEM INSPIRACJI BYŁA ZAWSZE DLA MNIE: WIZUALNOŚĆ RZECZYWISTOŚCI, FILOZOFIA I MISTYCYZM. – Jan Pamuła

(fragment tekstu z katalogu: Jan Pamuła. Graﬁ ka (16.01-19.02.2014), Galeria Oko dla sztuki, Kraków 2014.) 90

JAN PAMUŁA (UR. 1944)

Seria komputerowa I, 1990

akryl, płótno, 73 x 73 cm sygn. p.d.: J. PAMUŁA 90 opisany na blejtramie: Kraków JAN PAMUŁA 1990 SERIA KOMPUTEROWA I

Estymacja: 8 000 – 12 000 zł ◆

PROWENIENCJA Kraków, kolekcja prywatna

WYSTAWIANY Kraków, Galeria Starmach, Jan Pamuła. Obiekty geometryczne, retrospekcja, 2001.

236 237 Rafał Bujnowski jest jednym z najwy- skiej pracowni artysty przy ul. Łazarza, bitniejszych współczesnych malarzy. sąsiadującej z domem pogrzebowym. 91 92 Jego sztukę, którą śmiało można na- W pracach z tego cyklu, malowanych zwać konceptualną, wyróżnia radykal- wyłącznie jednym kolorem czarnej farby RAFAŁ BUJNOWSKI RAFAŁ BUJNOWSKI ne podejście do medium malarstwa: olejnej ﬁ rmy Windsor & Newton nr 25 (UR. 1974) (UR. 1974) materialnych aspektów dzieła sztuki, o nazwie Lamp Black, artysta inspiro- funkcji reprezentacji rzeczywistości, wał się zgeometryzowanymi kształtami Jezdnia, 2004 z cyklu Lamp Black, 2008 a także kwestie oryginalności sztuki, brył węgla. W kolejnych pracach z cyklu której przeciwstawia seryjność i powta- skupiał się na przełamaniu płaskości olej, płótno, 30 x 42 cm olej, płótno, 69 x 158 rzalność własnego malarstwa. Na kon- obrazu i ostatecznie zwrócił się ku płót- sygn. na odwrocie: BUJNOWSKI / 2004 sygn. na odwrocie: BUJNOWSKI / 2008 ceptualny charakter jego prac zdecydo- nom malowanym na nieregularnych, wany wpływ ma ich monochromatyzm wielokątnych a w końcu również zdefor- Estymacja: 25 000 – 35 000 zł ◆ Estymacja: 70 000 – 90 000 zł ◆ i minimalistyczna forma. mowanych przestrzennie blejtramach. Jednym z najciekawszych zagadnień Zasadniczą kwestią dla Bujnowskiego PROWENIENCJA w twórczości Bujnowskiego pozostają stało się takie uformowanie powierzchni Warszawa, kolekcja prywatna monochromy, obrazy jednolicie zama- malarskiej by pod wpływem światła, Warszawa, galeria Raster lowane farbą bądź farbami o zbliżonej różnych jego walorów, kątów padania, tonacji. Do takich prac zalicza się cykl temperatury i natężenia, osiągnąć iluzję „Lamp Black”, z którego pierwsze obrazy trójwymiarowości i wielobarwności. powstawały już w 2007 roku w krakow-

238 239 93

WILHELM SASNAL (UR. 1972)

Bez tytulu, 2005

olej, płótno, 90 x 120 cm sygn. na odwrocie: WILHELM SASNAL 2005

Estymacja: 100 000 – 200 000 zł ◆

240 241 REGULAMIN SPRZEDAŻY AUKCYJNEJ 4. OsobistyOsobisty udzudziaiał w AukcjiAukcji o Opłatę aukcyjną i ewentualnie Opła- llubub w innym miejscu na ryzyko i koszt Administratorem danych osobowych LicyLicy-- LicytujLicytujący może wziąć osobisty udział w Au-Au- tę z tytułu “droit de suite” za zakupio- Nabywcy;Nabywcy; tujących jest Dom AukcyjnyAukcyjny.. kcji.kcji. W tym celu LicytujLicytujący powinien przybyć ne Obiekty w terminie 7 dni od dnia Au- b)b) odstąpić od umowy sprzedaży bez ko- Licytujący ma prawo dostępu do treści W DOMU AUKCYJNYM POLSWISS ART SP. Z O.O. do siedziby Domu Aukcyjnego w dacie Au-Au- kcji.kcji. W przypadkuprzypadku zawarcia warunkowychwarunkowych nniecznoieczności wyznaczania ddodatkowegoodatkowego swoicswoichh ddanychanych osoosobowych,bowych, icichh poprapopra-- kcji określonej w Katalogu i pobrać tabliczkę umów sprzedasprzedaży termin na dokonaniedokonanie tterminuerminu i zatrzymać ddotychczasotychczas otrzy- wiania oraz złożenia sprzeciwusprzeciwu wobecwobec ichich z numerem aukcyjnym,aukcyjnym, którą można otrzyotrzy-- płatności biegniebiegnie od chwili poinformowa-poinformowa- mmaneane od Nabywcy środki fi nansowe przetwarzania, na zasadachzasadach ookrekreślonychlonych Z SIEDZIBĄ W WARSZAWIE mać przy stanowisku rejestracyjnymrejestracyjnym po wy-wy- niania NabywcyNabywcy przez Dom AukcyjnyAukcyjny o zaak-zaak- nana poczet popokryciakrycia poniesionycponiesionychh szszkódkód w ustawie o ochronieochronie ddanychanych osoosobowych.bowych. pełnieniu Formularza rejestracyjnego. Pra-Pra- ceptowaniuceptowaniu jegojego ofertyoferty przez właściciela i utraconychutraconych kkorzyorzyścici;; Dom AukcyjnyAukcyjny oświawiadcza,dcza, że popodaniedanie dda-a- cownik Domu Aukcyjnego dokonujący Obiektu.Obiektu. Dom AuAukcyjnykcyjny jjestest uprawniony ddoo c)c) odrzucić zlecenia Nabywcy w przyszło- nychnych osobowychosobowych przez LicytujLicytującyccychh jestjest rejestracji ma prawo poprosić o dokument naliczenianaliczenia odsetekodsetek ustawowycustawowychh za opóź- ści lublub zrealizowazrealizować takietakie zleceniezlecenie podpod dobrowolne,dobrowolne, jednakjednakże jjestest niezbniezbędnedne potwierdzający tożsamość Licytującego.cego. nienie w płatności. Dom AukcyjnyAukcyjny przyprzyjmu-jmu- warunkiemwarunkiem uiszczenia kkaucji;aucji; w celucelu prawidprawidłowegoowego przebieguprzebiegu Aukcji.Aukcji. Bezpośrednio po zakończeniu Aukcji nale-nale- je następujące formy płatności: ggotówka,otówka, d) nalicza ć odsetki ustawowe za opóźnie- ży zwrócić tabliczkę z numerem aukcyjnym, kartakarta płatnicza oraz przelewprzelew na rachunekrachunek nienie oodd ddniania wymawymagalnogalności dodo dniadnia za- 16. RozstrzyganieRozstrzyganie sporsporów.ów. a w przypadku złożenia najkorzystniejszej bankowy:bankowy: płaty całejej ceny powiękkszonejszonej o Opłatę WszelkieWszelkie spory wyniwynikkłe na ttlele postanowień ofertyoferty przyjętej przez Aukcjonera odebrać aukcyjnaukcyjną i ewentuaewentualnielnie o Opłatę z tytułu niniejszegoniniejszego RegulaminuRegulaminu oraz wszelkiewszelkie spo-spo- potwierdzenie zawartych umów. DomDom AuAukcyjnykcyjny PoPolswisslswiss Art Sp. z o.o. “droit“droit ddee suite”suite”;; ry wynikajwynikające z umów sprzesprzedadaży i warunwarun-- z siedzibsiedzibą w Warszawie e)e) sprzedać Obiekt na AukcjiAukcji lub prywatnie kowychkowych umów sprzesprzedadaży zawartychzawartych na Niniejszy Regulamin określa zasady i wa- Estymacja – podana w katalogu Esty- oraz obowiązującą w Unii Europejskiej dyrek- sprzedających lub stanowiące własność 5. LicytacjaL icytacja w iimieniumieniu LLicytujicytującecegogo ul.ul. WieWiejskajska 20, 00-490 Warszawa z estymacestymacjamijami i ceną minimaminimalnlną ustalo-ustalo- jegojego podstawiepodstawie będą rozpatrywane przez runki sprzedaży dzieł sztuki lub innych macja jest szacunkową wartością Obiek- tywą 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego Domu Aukcyjnego. Zgodnie z oświadcze- Dom Aukcyjny może reprezentować Licy-Licy- INGING Bank Śląskiski:: ną przez Dom AuAukcyjny.kcyjny. Jeżelieli w wynikuwyniku Sąd powszechnypowszechny właściwyciwy dladla siedzibysiedziby obiektów kolekcjonerskich na aukcjach tu określoną przez Dom Aukcyjny na i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie niami sprzedających wystawione na Aukcję tującegocego na podstawiepodstawie zleceniazlecenia licytacji.licytacji. 5757 10501050 11038038 10001000 0023 00543543 97439743 ppodjodjęcia powyższycszychh dziadziałań ObiektObiekt zo- Domu Aukcyjnego.Aukcyjnego. lub w ramach tzw. sprzedaży poaukcyj- podstawie cen sprzedaży podobnych prawa autora do wynagrodzenia z tytułu od- Obiekty stanowią ich własność, bądź też FormularzFormularz rejestracji nanaleleży przesłać e-ma-e-ma- SWIFT:SWIFT: INGBPLPWINGBPLPW stanie sprzedanysprzedany za cenę niższą niż ta LicytujLicytujący poddajpoddają się niniejszymniniejszym jurysdyk-jurysdyk- nych organizowanych przez spółkę pod obiektów, porównywalnych pod względem sprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sprzedający mają prawo do rozporządza- ilemilem na adres:adres: [email protected]@polswissart.pl lublub która została zaoferowanazaoferowana przez NabNabyw-yw- cji tegotego sąddu.u. fi rmą DOM AUKCYJNY POLSWISS ART stanu, rzadkości, jakości i pochodzenia. Li- sztuki twórcy i jego spadkobiercom, w przy- nia nimi, a ponadto Obiekty te nie są one zostawić osobiosobiście w siedzibiesiedzibie Domu AuAu-- 9. Płatność w walutach inninnychych niż cę i przyprzyjjęta przez AukcjoneraAukcjonera na auaukcji,kcji, Spółka z ograniczoną odpowiedzialno- cytujący nie powinni traktować estymacji padku dokonanych zawodowo odsprzedaży objęte jakimkolwiek postępowaniem są- kcyjnegokcyjnego najpóźniej na ggodzinodzinę przeprzedd rozroz-- ppolskiolski złototyy wówczaswówczas będziedzie on zobowizobowiązanzanyy ddoo po- 17. ObowiObowiązujzujące przepisyprzepisy prawaprawa ścią z siedzibą w Warszawie, wpisaną do jako zapewnienia, ani prognozy co do fak- oryginalnych egzemplarzy utworu plastycz- dowym i skarbowym, są wolne od zajęcia poczęciem Aukcji.Aukcji. W przypaprzypadkudku złożenia WszystkieWszystkie płatności są przyprzyjmowanejmowane w popol-l- kryciakrycia Domowi AuAukcyjnemukcyjnemu wyniwynikajkającecejj Niniejszy RegulaminRegulamin popodlegadlega prawu popol-l- rejestru przedsiębiorców prowadzone- tycznej ceny sprzedaży. Estymacja nie zanego, przysługuje prawo do wynagrodzenia i zastawu oraz innych ograniczonych praw zzlecenialecenia llicytacjiicytacji z llimitemimitem Dom AuAukcyj-kcyj- skichskich złotycotych.h. Na specspecjalnejalne życzenie LicyLicy-- stąd różnicnicyy skiemuskiemu i zgodniezgodnie z nim będziedzie interpre-interpre- go przez Sąd Rejonowy dla m.st. War- wiera Opłaty aukcyjnej ani Opłaty z tytułu stanowiącego: rzeczowych, a także jakichkolwiek roszczeń ny ddokokłaadada starań, bbyy LicytuLicytujjący zazakupikupił tujtującecegogo i po wcześniejszym uzgodnieniuuzgodnieniu f) wszcz ąć postępowanie sądowe prze- towany.towany. szawy XII Wydział Gospodarczy Krajowe- “droit de suite”. Zakończenie Aukcji w prze- 1. 5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część osób trzecich. Dom Aukcyjny zapewnia fa- ObiektObiekt w możlliwieiwie nanajnijniższeszejj cenie. Dom AukcyjnyAukcyjny ddopuszczaopuszcza możliwoliwość doko-doko- ciwkociwko NaNabywcybywcy w cecelulu oodzyskaniadzyskania wie- Niniejszy RegulaminRegulamin stanowi całość uzgod-uzgod- go Rejestru Sądowego, pod numerem dziale estymacji lub powyżej górnej esty- jest zawarta w przedziale do równowar- chową wycenę oraz rzetelny opis katalo- nania płatności w Euro, DolarachDolarach amery-amery- rzytelnorzytelnościci;; nień pomiędzydzy Domem AukcyjnymAukcyjnym a Licy-Licy- KRS 0000187973, posiadającą NIP 526- macji jest równoznaczne z zawarciem tości 50 000 euro, oraz gowy Obiektów wystawionych na sprzedaż 6. LicytacjaLicytacja teletelefonicznafoniczna kakańskich lub funtachfuntach brytyjskich.brytyjskich. Wartość g) potrącić wierzytelności Nabywcy wzwzglglę- tujtującymi oraz zastępupujeje jakjakąkolwiekkolwiek wcze-wcze- 246-17-79, REGON: 016246823, zwaną da- prawnie wiążącej umowy sprzedaży po- 2. 3% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część w ramach Aukcji, a także pokrywa koszty LicytujLicytujący, kktórzytórzy cchchcą bbrarać uudziadział w AuAukcjikcji transakcjitransakcji opłacanejacanej w innejinnej waluciewalucie niż demdem Domu AukcyjnegoAukcyjnego z wierzytelno-wierzytelno- śniejszniejszą umowę czy porozumienie (czy(czy to lej Domem Aukcyjnym. między Domem Aukcyjnym a Licytującym, jest zawarta w przedziale od równowar- ich ubezpieczenia. Aukcja jest prowadzona za pośrednictwemrednictwem śrorodkówdków bbezpoezpośrerednie-dnie- polskipolski złotyoty będdziezie powiękkszonaszona o opłatę ścią Domu AukcyjnegoAukcyjnego wowobecbec tetegogo Na- ustną, czyczy pisemną) pomiędzydzy Domem Regulamin obowiązuje wszystkich Licytu- który zaoferował najwyższą cenę przyjętą tości 50 000,01 euro do równowartości w języku polskim i zgodnie z polskim pra- gogo porozumiewania się na oodlegdległość, po-po- manipulacyjnmanipulacyjną w wysowysokokości 1%. PrzewaPrzewalu-lu- bywcy,bywcy, AukcyjnymAukcyjnym a LicytuLicytujjącymi ddotyczotyczącą ma-ma- jących, którzy biorą udział w Aukcji oraz przez Aukcjonera. Zakończenie Aukcji po- 200 000 euro, oraz wem przez Aukcjonera wskazanego przez winni przesłać FormuFormularzlarz rerejestracjijestracji e-mae-ma-- towanietowanie zostanie dokonanedokonane po dziennymdziennym h) zastosować prawo zastawu na innychinnych terii objobjętyctychh przedmiotemprzedmiotem niniejszegoniniejszego Nabywców, którzy zawarli z Domem Au- niżej dolnej estymacji jest równoznaczne 3. 1% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część Dom Aukcyjny. Aukcjoner ma prawo do do- ilemilem na adres:adres: [email protected]@polswissart.pl lublub kursiekursie kupna waluty obowiązujzującym w ING Obiektach wstawionych przez takiegotakiego Regulaminie.Regulaminie. kcyjnym umowę sprzedaży lub warunko- z zawarciem warunkowej umowy sprze- jest zawarta w przedziale od równowar- wolnego rozdzielania lub łączenia Obiek- zostawizostawić osobiosobiśccieie w ssiedzibieiedzibie DDomuomu AAu-u- BankuBanku Śląskiem w dacie zaksięgowania NabywcNabywcę w komis.komis. Jeżeli jakakolwiek część niniejszego Re-Re- wą umowę sprzedaży w ramach aukcji lub daży pomiędzy Domem Aukcyjnym a Licy- tości 200 000,01euro do równowartości tów oraz do ich wycofania z Aukcji bez po- kcyjnegokcyjnego najpóźniej na jedenjeden dziedzień przedprzed przelewu na rachunku Domu Aukcyjnego. gulaminu zostanie uznana przez sąd wła-a- w ramach tzw. sprzedaży poaukcyjnej. tującym, który zaoferował najwyższą cenę 350 000 euro, oraz dania przyczyn. Opisy zawarte w Katalogu dniemdniem AuAukcji.kcji. Pracownicy Domu Aukcyjne-Aukcyjne- 13. ReklamacjeReklamacje ściwyciwy lub innyinny upoważnionyniony podmiot za Regulamin może być przez Dom Aukcyjny przyjętą przez Aukcjonera. 4. 0,5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta Aukcji mogą być uzupełnione lub zmienio- gogo połąłączą się z Licytującym przedprzed rozporozpo-- 10. PrzejPrzejście własności Obiektu WszelkieWszelkie reklamacjereklamacje będą rozpatrywane nieważną, podlegającą unieważnieniu, po-po- w każdym czasie odwołany lub zmieniony Formularz rejestracji – dokument spo- część jest zawarta w przedziale od rów- ne przez Aukcjonera lub osobę przez niego częciem AukcjiAukcji wywybranychbranych oobiektów.biektów. Dom na NabywcNabywcę. zgodnie z przepisami prawa polskiego. zbawioną mocy prawnej,prawnej, nieobowiązuzujjącą przez aneksy dostępne w trakcie Aukcji lub rządzony według wzoru przygotowanego nowartości 350 000,01euro do równo- wskazaną przed ich wystawieniem na Au- AukcyjnyAukcyjny nie ponosi oodpowiedzialnodpowiedzialności za Własność Obiektu przechodzi na NabywcNabywcę NabywcaNabywca będącycy osobą fi zzycznyczną ma pra- lub niewykonalną, pozostałe części niniej-niniej- poprzez obwieszczenie Aukcjonera przed przez Dom Aukcyjny, którego wypełnienie wartości 500 000 euro, oraz kcję. Dom Aukcyjny zapewnia, że opisy ka- barkbark możliwoliwości wzięcia udziaudziału w AukcjiAukcji z chwilą zapłaty całejej ceny powiększonekszonejj wowo zgłosić reklamację z tytułu niezgodno- szego Regulaminu będą nadal uważane za rozpoczęciem Aukcji danego Obiektu. Po- przez Licytującego jest warunkiem dopusz- 4. 0,25% części ceny sprzedaży, jeżeli ta talogowe Obiektów wystawionych na Au- za pośrednictwemrednictwem środkówrodków bbezpoezpośred-red- o Opłatę aukcyjną i ewentualnie o Opłatę ści towaru z umową w terminie 1 roku od w pełni obowiązujące i wiążące, a Dom Au-Au- wyższe zmiany nie dotyczą jednak umów czenia do udziału w Aukcji część jest zawarta w przedziale przekra- kcji wykonane zostały w najlepszej wierze niegoniego porozumiewania się na odlegodległość z tytutytułu “droit de suite”.suite”. datydaty wydaniawydania Obiektu. Wobec NabywcówNabywców kcyjny i Licytujący działając w dobrej wie-wie- sprzedaży Obiektów zawartych przed ogło- Katalog – dokument przygotowany przez czającym równowartość 500 000 euro z wykorzystaniem doświadczenia i wiedzy w przypadkuprzypadku problemówproblemów z uzyskaniemuzyskaniem po-po- nienie będących konsumentami Dom Aukcyj- rze zastąpipią takie postanowieniepostanowienie posta-posta- szeniem zmiany Regulaminu. Dom Aukcyjny zawierający opis Obiektów, – jednak nie wyższego niż równowartość fachowej pracowników Domu Aukcyjnego łąłączenia z popodanymdanym przez Licytującecegogo nu-nu- 11. O Odbiórdbiór obiektobiektówów ny nie ponosi odpowiedzialności za wadywady nowieniem ważnymnym i wykonalnym,wykonalnym, które które zostaną wystawione na sprzedaż 12 500 euro. oraz współpracujących z Domem Aukcyj- merem telefonu.telefonu. Dom AuAukcyjnykcyjny zastrzezastrzegga, OdbiórOdbiór zakupionegozakupionego na Aukcji Obiektu jest fi zzyczneyczne oraz wadywady prawne zakupionychzakupionych będzie najpełniej oddawać ekonomiczny 1. Defi nicje w trakcie Aukcji. Warunkowe Umowy sprzedaży – Dom nym ekspertów. że może rejestrowarejestrować i arcarchiwizowahiwizować rozroz-- możliwy po dokonaniu przez Nabywcę za-za- Obiektów.Obiektów. sens pierwotnegopierwotnego zapzapisu.isu. Aukcja – zorganizowany sposób zawarcia Licytujący – osoba fi zyczna, osoba praw- Aukcyjny dopuszcza zawarcie warunkowej mowmowyy teletelefonicznefoniczne z klientem, o którychktórych płaty całej ceny powiększonej o Opłatę Dom Aukcyjny w szczególnoszczególności zwraca umowy polegający na składaniu Domowi na lub jednostka organizacyjna nie posia- umowy sprzedaży. Umowa taka dochodzi 3. Udzia ł w Aukcji – zasady ogólne. mowa powyżej.ej. aaukcyjnukcyjną i ewentualnie o Opłatę z tytułu 14. PozwoleniePozwolenie na exexportport uwaguwagę na przepisy:przepisy: Aukcyjnemu na zasadach i warunkach okre- dająca osobowości prawnej, utworzona do skutku pod warunkiem akceptacji naj- Warunkiem udziału w Aukcji jest zaakcep- “droit de suite” oraz uregulowaniuuregulowaniu innych Dom Aukcyjny nie zapewnia jakichkolwiek – ustawy z dnia 23 lipca 2003r o ochronie ślonych w niniejszym Regulaminie konku- i działająca zgodnie z przepisami właści- wyżej oferty złożonej przez Licytującego towanie przez Licytującego zasad i warun- 7. PrzebiegPrzebieg aukcaukcjiji wymagalnychwymagalnych zobowiązań wobec Domu pozwolepozwoleń na wywóz Obiektów poza gra-gra- zabytkówzabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U.(Dz.U. rencyjnych ofert nabycia poszczególnych wego prawa, biorąca udział w Aukcji. i przyjętej przez Aukcjonera przez właści- ków Aukcji zawartych w niniejszym Re- AukcjaAukcja rozpoczyna się od prezentacprezentacjiji Aukcyjnego.Aukcyjnego. nice Rzeczypospolitej Polskiej. W związku NrNr 162 poz. 1568)1568) – wywóz określonych Obiektów przez Licytujących, którzy w niej Nabywca – Licytujący, który w trakcie ciela obiektu. Dom aukcyjny zobowiązu- gulaminie w całości i bez jakichkolwiek Obiektu i podania przez AukcjoneraAukcjonera ceny Odbiór Obiektu ppowinienowinien nastąppiić w ter- z powyższym Licytujący we własnym za- obiektów poza ggraniceranice kraju wymawymagaga fi zycznie uczestniczą lub mogą uczestniczyć, trwania Aukcji złożył najwyższą Ofertę przyje się negocjować z właścicielem Obiektu zastrzeżeń. wywoławczej.awczej. LicytuLicytujjący mamajją prawo skła-a- minie 7 dni roboczych od daty Aukcji. kkresieresie powinni się zorientować czy w ra- zgodyzgody odpowiednich władz, i w której zwycięski Nabywca jest zobowiąza- jętą przez Aukcjonera, w wyniku czego po- możliwość obniżenia ceny do kwoty zaofe- Dom Aukcyjny ma prawo według swojego dać swojeswoje Oferty.Oferty. O wysokości postąpienia PPoo tym terminie Dom AukcyjnyAukcyjny przesyła zie potrzepotrzebyby wywozu oobiektubiektu poza ggra-ra- – ustawy z ddniania 21 llistopadaistopada 1996r, o mumu-- ny do zawarcia umowy sprzedaży lub warun- między nim a Domem Aukcyjnym zostaje rowanej przez Licytującego i przejętej przez uznania odmówić dopuszczenia niektó- decydujedecyduje AukcAukcjoner.joner. Zakończenie AukcAukcjiji wwszystkieszystkie sprzesprzedanedane OObiektybiekty ddoo mamaga-ga- nniceice PoPolskilski nie są wymawymaganegane ddodatkoweodatkowe zeach (Dz.U.(Dz.U. z 1997r Nr5, poz.24,poz.24, z pópóźn. kowej umowy sprzedaży. zawarta umowa sprzedaży lub warunkowa Aukcjonera. Jeśli negocjacje nie przyniosą rych Licytujących do udziału w Aukcji lub Obiektu następuje w momencie uderzenia zynu zewnętrznetrznego,go, a NabywcaNabywca obciobcią- ppozwolenia.ozwolenia. ZZgodniegodnie z ustawą z ddniania 23 zm.)zm.) – muzea rejestrowanerejestrowane majmają prawo Aukcjoner – osoba fi zyczna wyznaczona umowa sprzedaży. pozytywnego rezultatu w ciągu 7 dni ro- sprzedaży poaukcyjnej. młotkiem przez AukcjoneraAukcjonera i jestjest równo-równo- żony zostanie kkosztamiosztami transportu oraz llipcaipca 2003 r. o ocochroniehronie zazabytkówbytków i opie- pierwokupupierwokupu zazabytkówbytków bbezpoezpośredniorednio na przez Dom Aukcyjny do prowadzenia Aukcji. Obiekt – dzieło sztuki lub inny obiekt ko- boczych od daty Aukcji Obiekt uznaje się Wszyscy Licytujący muszą zarejestrować znaczne z zawarciem umowyumowy sprzedaży lub mamagazynowania.gazynowania. WieWielkolkość opłat będdziezie cece nad zabytkami (Dz. U. nr 162 poz. 1568, aukcjiaukcji za kwotkwotę wywylicytowanlicytowaną powięk- Cena wywoławcza – cena wywoław- lekcjonerski wystawiony na sprzedaż w ra- za niesprzedany. Dom aukcyjny zastrzega się przed Aukcją, dostarczyć wymagane warunkowejwarunkowej umowy sprzedaży pomiędzy uzaleuzależniona odod operatora magazynumagazynu oraz z późn. zm.), wywóz określonych obiektów szoną o opłatę aukcyjnaukcyjną i ewentuaewentualnielnie cza jest kwotą, od której rozpoczyna się mach Aukcji. sobie wówczas prawo do przyjmowania informacje przewidziane w Formularzu Domem AukcyjnymAukcyjnym a LicytujLicytującym, który rodzajurodzaju i wiewielkolkości OObiektu.biektu. ZaaZaakceptowa-kceptowa- pozapoza ggraniceranice kkrajuraju wymawymagaga zzgodygody oodpo-dpo- o Opłatę z tytułu "droit"droit dede suite" Aukcja Obiektu. Zwyczajowo cena wy- Oferta – złożona przez Licytującego w trak- po Aukcji ofert równych cenie gwarancyj- rejestracji oraz okazać dokument potwier- zaoferowazaoferował najwyższą cenę przyjęta przez nie niniejszegoniniejszego regulaminuregulaminu równoznaczne wiednichwiednich władz;adz; w szczególnoszczególności dotyczydotyczy – ustawy z dniadnia 25 majamaja 2017 r. o restytucjirestytucji woławcza zawarta jest między połową cie trwania Aukcji oferta nabycia Obiektu za nej na Obiekty wylicytowane warunko- dzający tożsamość (dowód osobisty lub Aukcjonera. jestjest z zaakceptowaniemzaakceptowaniem reregulaminugulaminu spółkkii toto obrazówobrazów starszychstarszych niż 50 llatat o wartości narodowychnarodowych dóbr kulturykultury (Dz. U. z 2017 r. a trzy czwarte dolnej granicy estymacji. cenę wyrażoną w polskich złotych wo. W przypadku otrzymania takiej oferty paszport). Ceny na Aukcji są podawane w złotych magazynowej.magazynowej. powyżejej 40 000 złotycotych.h. NaNabywcabywca jjestest zo- poz.poz. 1086) – Minister właściwyciwy do spraw Obiekty licytowane są w górę, tzn. licyta- Opłata aukcyjna i podatek VAT – do od innego Licytującego Dom Aukcyjny in- W przypadku powzięcia uzasadnionych polskich.polskich. PoPo upływieywie 7 dnidni roboczychroboczych odod datydaty Au- bowibowiązany dodo przestprzestrzerzeggania przepisów kulturykultury i ochronyochrony dziedzictwadziedzictwa narodowe-narodowe- cja może zakończyć się na kwocie wyższej Oferty złożonej przez Licytującego i przyję- formuje o tym fakcie Nabywcę, który zawarł wątpliwości Dom Aukcyjny ma prawo po- Aukcjoner może w każdym momencie Au-Au- kcjikcji na NabywcNabywcę przechodziprzechodzi ryzykoryzyko utra- w tymtym zazakresie,kresie, a niemożlliwoiwość uzuzyskaniayskania gogo występuje o zwrot wyprowawyprowadzonegodzonego niż cena wywoławcza lub równą tej kwo- tej przez Aukcjonera Dom Aukcyjny dolicza warunkową umowę sprzedaży. Nabywca prosić Licytującego (np. w celu sprawdze- kcjikcji wycofać dany Obiekt ze sprzedaży.y. tyty i uszkodzeniauszkodzenia nieodebranegonieodebranego Obiektu,Obiektu, odpowiednichodpowiednich dokumentówdokumentów llubub opóźnie-nie- z naruszeniem prawa z terytoriumterytorium Rze-Rze- cie. Informację o cenie obiektów oznaczo- Opłatę aukcyjną w wysokości 18%. Wylicy- ma w takim wypadku prawo do podwyż- nia jego wypłacalności, poświadczenia W przypadku powstania błędu bądź zaist-zaist- a taktakże ciężararyy związane z tatakimkim OObiektem,biektem, nienie w ichich uzysuzyskaniukaniu nie uzasauzasadniajdniają oodstdstą- czypospolitejczypospolitej PolskiejPolskiej narodowegonarodowego do-do- nych w katalogu gwiazdką można uzyskać towana cena wraz z Opłatą aukcyjną zawie- szenia swojej oferty do ceny gwaranto- jego tożsamości lub w celu uniknięcia fał- nienia sporu co do wyniku Aukcji,Aukcji, Aukcjo-Aukcjo- w tym kkosztyoszty jejegogo uubezpieczenia.bezpieczenia. pienia odod umowyumowy sprzedasprzedaży ani opóźnie- brabra kkulturyultury RP w Domu Aukcyjnym. ra podatek od towarów i usług VAT. Opłata wanej i przysługuje mu wtedy pierwszeń- szerstwa) o przedstawienie dodatkowych ner może ponownieponownie zaoferować Obiekt do nia w uiszczeniu całejej ceny powiększonejkszonej – ustaw ustawyy z ddniania 16 llistopadaistopada 2000 r o przeprze-- Cena gwarancyjna – dla każdego obiek- aukcyjna obowiązuje również w sprzeda- stwo w zakupie Obiektu. Jeśli Nabywca, dokumentów lub pozyskać dane o Licytu- sprzedaży (również bezpośrednio po ude-ude- 12. Postępowaniepowanie w przypadku o Opłatę aukcyjnaukcyjną i ewentualnieewentualnie o Opłatę ciwdziaciwdziałaniu wprowawprowadzaniudzaniu ddoo oobrotubrotu tu Dom Aukcyjny ustala cenę gwarancyj- ży poaukcyjnej, w przypadku, gdy Obiekt który zawarł warunkową umowę sprze- jącym od osób trzecich. rzeniu młotkiem). W takiejtakiej sytuacjisytuacji Aukcjo-Aukcjo- oopópóźnienia lub braku płatnośccii z tytutytułu “droit“droit ddee suite”suite”.. fi nansowegonansowego wartości majątkowych popo-- ną. Jej wysokość jest informacją poufną. nie został sprzedany na Aukcji. Dom Aukcyj- daży, nie podwyższy swojej oferty do ceny Dane osobowe Licytującego są informa- ner może taktakże podjpodjąć wszelkiewszelkie inne dzia-dzia- W przypaprzypadkudku gdgdyy NaNabywcabywca w terminie 7 chodzchodzącyccychh z nielegalnychnielegalnych lublub nieujaw-nieujaw- Kwota ta mieści się w przedziale pomiędzy ny wystawia faktury VAT marża. gwarancyjnej warunkowa umowa sprzeda- cjami poufnymi i pozostają do wyłącznej łania, którektóre uzna za racjonalneracjonalne i stosowne. dnidni roboczychroboczych odod datydaty AukcjiAukcji nie uiści ca- 15. Dane osobowe LicytujLicytującyccychh nionychnionych źróródedeł oraz o przeciwprzeciwdziadziałaniu ceną wywoławczą a dolną Estymacją. Je- Opłata z tytułu dokonanych zawodowo ży zostaje rozwiązana, a Obiekt może zo- wiadomości Domu Aukcyjnego. łejej ceny powiększonejkszonej o Opłatę aukcyjnaukcyjną LicytujLicytujący wyraża zgodzgodę na przetwarza- fi nansowaniu terroryzmuterroryzmu (Dz.U(Dz.U z 2000r2000r żeli w trakcie Aukcji cena gwarancyjna nie odsprzedaży oryginalnych egzempla- stać sprzedany innemu Licytującemu po O ile Licytujący nie zażyczy sobie inaczej, 8.8. Płatnośccii i ewentualnieewentualnie o Opłatę z tytutytułu “droit“droit ddee nienie jegojego danychdanych osobowychosobowych w celucelu udzia-udzia- NNrr 116, ppoz.oz. 1216 z ppóóźn. zm.)zm.) – Dom zostanie osiągnięta, zakończenie Aukcji rzy utworu plastycznego tzw. “droit de cenie gwarancyjnej. rachunek za zawarte umowy zostanie prze- Licytujący, kktórytóry w wyniwynikuku przyjęcia jejegogo suite”suite” Dom AuAukcyjnykcyjny bbezez uszczeruszczerbkubku dldlaa in- łu w AuAukcjikcji i w celachcelach marketingowychmarketingowych AukcyjnyAukcyjny jestjest zobowizobowiązany dodo zbieraniazbierania skutkuje zawarciem warunkowej umowy suite” – zgodnie z art. 19-195 Ustawy z dnia 2. Postanowienia ogólne słany na adres podany przez Licytującego Oferty przez AukcjoneraAukcjonera zawarł z Domem nychnych swoicswoichh praw może zastosować jedenjeden zgodniezgodnie z ustawą o ocochroniehronie ddanychanych oso- danychdanych osobowychosobowych nabywcównabywców dokonu-dokonu- sprzedaży, co zostaje ogłoszone przez Au- 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i pra- Przedmiotem Aukcji są Obiekty od- w Formularzu rejestracji AukcyjnymAukcyjnym umowę sprzedasprzedaży jestjest zobo-zobo- lublub kilkakilka z poniższychszych środkówrodków prawnprawnych:ych: bowychbowych z dnia 29 sierpnia 1997 roku (t.j.(t.j. jącyccychh transakcjitransakcji w kwociekwocie powyżeejj 15 kcjonera. wach pokrewnych z późniejszymi zmianami dane do sprzedaży komisowej przez wiązany dodo zapłaty ceny powiększonejkszonej a) przechować Obiekt w swojejswojej siedzibie z 2014 r. ppozoz 1182 ze zm.zm.).). tysitysięccyy euro.euro.

242242 243243 244 245 246 247

AUKCJA DZIEŁ SZTUKI

11 grudnia 2018 r., godz. 19.00 Dom Aukcyjny Polswiss Art ul. Wiejska 20, Warszawa

Wystawa przedaukcyjna: 22 listopada – 11 grudnia 2018 r. Dom Aukcyjny Polswiss Art ul. Wiejska 20, Warszawa pn. – pt.: 11.00 – 19.00 sob.: 11.00 – 15.00 [email protected] +48 22 628 13 67

DOM AUKCYJNY POLSWISS ART

Iwona Büchner-Grzesiak Prezes Domu Aukcyjnego

Jacek Piotrowski Dyrektor Zarządzający

Marzena Karpińska Dyrektor Sprzedaży

Marta Rydzyńska Marketing i Public Relations

Maria Jaxa-Chamiec Asystentka Zarządu

Agnieszka Murawska Asystentka Działu Sprzedaży

Michał Pająk Asystent Działu Sprzedaży

Agnieszka Dykty Księgowość

Dom Aukcyjny Polswiss Art jest partnerem w programie Wealth Consulting dla klientów ING Banku Śląskiego.