Kornoelje

Voorjaar 2016 – Nummer 66

IVN Vries

Inhoud

Voorwoord ______2

Een grijze zandbij op een zonnige aprildag ______3

Het verlangen naar hazelworm! ______4

Natuurwerkdag 7 november 2015 ______6

Boekbespreking “Niet zonder elkaar” ______6

De Holtenhoek en het Holtveen ______8

De kar van Henk Doldersum ______9

Jaarverslag vogelwerkgroep 2015 ______10

Opleiding tot natuurgids gestart ______12

De Nieuwjaarswandeling in de Hondstong ______14

Biobased Drenthe! ______16

De werkgroep BROM ______17

Natuurmomenten in De Punt deze herfst en winter ______21

Schoolproject De Vijverstee: Adoptie Welterberg. ______24

Waarnemingen Vlindertuin Vries ______28

Verslag Vlindertuin ______30

Vogelatlas Resultaten broedvogels blok 12-33 (Zeijen e.o.) ______31

Modelvliegen bij Ubbena ______34

Natuurcompensatie door vliegveld Eelde ______36

Activiteitenprogramma IVN Vries 2016 ______37

Activiteitenprogramma 2016 IVN Zuidlaren ______40

Programma IVN Eelde-Paterswolde voorjaar/zomer 2016 ______41

Colofon IVN Vries ______43

Excursie Waterschap Noorderzijlvest ______44

Foto’s: boven: Goudveil bij Drentse Aa; onder: Hondstong en Kievitsbloem

1

1 Voorwoord De afgelopen winter was opnieuw zacht. Een paar dagen wat sneeuw, zodat iedereen mooie sfeervolle foto’s kon maken. En een paar dagen ijzel, zodat iedereen de diepvriezer wat kon leegmaken. Tussendoor was er de roodkeelnachtegaal in Hoogwoud waar vogelliefhebbers uit alle delen van de wereld massaal op af kwamen. Een bijzonder en prachtig natuurmomentje. Of een van onze vogelaars deze nachtegaal met zijn robijnrode keel gezien heeft weet ik niet. Het zou mooi zijn als we hier een foto van hem/haar hadden kunnen plaatsen. Dat was de winter, we gaan nu het voorjaar en de zomer tegemoet. Heerlijk. In ons programma zijn diverse activiteiten opgenomen, gericht op buiten. We gaan naar tuinen kijken. Wat kan onze tuin (klein of groot) betekenen in het geheel van natuur. Welke bijdrage kan het woongebied leveren aan de natuur, nu het buitengebied steeds meer gaat lijken op een groene vlakte met steeds minder diversiteit aan planten en dieren. Hoe maken we van onze tuin een tuinreservaat waar plant en dier zich kunnen handhaven en ontwikkelen? Verder gaan we in onze omgeving zoeken naar eetbare planten en maken daar dan iets lekkers van. Op deze manier leer je de natuur beter kennen en zo ontdekken we ook wat beslist niet eetbaar is. Vorig jaar was het een succes. Kijk nog maar eens in de vorige Kornoelje. We gaan ook met kinderen naar buiten en laten ze zien hoe leuk het is om naar plantjes en vooral kleine diertjes te kijken. Onder het vergrootglas gaat een wereld voor ze open. We worden de laatste jaren steeds meer gevraagd om een natuuractiviteit voor kinderen te organiseren met de scholen: op Koningsdag, op de Zomermarkt, op de Kinderspeeldagen, enz. Samen met onze vrijwilligers maken we er iets mooi ’s van. Op deze plaats wil ik ze daarvoor van harte bedanken. Nieuwe vrijwilligers zijn welkom!Deze buitenactiviteiten worden door ons ook benut om te wijzen op – en te praten over – de verandering in de natuur en het klimaat. Als IVN hebben we daar een belangrijke taak in. En niet alleen maar praten en wijzen, maar we werken er ook aan. Ik wens u veel leesplezier in onze prachtige “Kornoelje”.

Kor Mulder, voorzitter.

2 Een grijze zandbij op een zonnige aprildag Een aantal jaren geleden wandelde ik over het smalle zandpad dat van Noord naar Zuid over de Welterberg loopt. Het was een mooie, zonnige dag in april en in de opstaande randen van het pad viel mij een tiental gaatjes op, die allemaal omkranst waren door een walletje van roodbruin zand. Het werd me al gauw duidelijk dat er in ieder gangetje een insect aan het werk was, want soms schoof het diertje achterwaarts schuifelend wat nieuw zand op het al bestaande walletje, zodat ik haar beter bekijken kon. Het bleek een bijtje te zijn met een bovenlijf van grijswit bont, te vergelijken met een wilgenkatje. Ik had zo'n bij nog niet eerder gezien en ging thuis op zoek in boekjes en op internet. Het kon niet missen: het was de grijze zandbij, een solitair levend bijtje , voorkomend op pleistocene zand- of leemgronden en betrekkelijk zeldzaam. Het diertje graaft een gang recht naar beneden van zo'n 25 tot 50 cm, met verschillende zijgangen. In de zijgangen legt ze haar eitjes en verzamelt ze voedsel. De larven spinnen zich in het voorjaar in, verpoppen in de zomer en overwinteren als volwassen bij in eigen cocon. Van maart tot en met mei, vliegen ze en fourageren ze, waarbij de plek van het voedsel soms wel 260 meter weg kan zijn. Vooral de wilgenkatjes en de paardenbloemen worden bezocht, waarna ze soms met pootjes vol stuifmeel terugkomen om dat vervolgens ook op te slaan.

De gevreesde roodharige wespbij is nooit ver weg Maar ook deze diertjes hebben vijanden. Ik hoefde niet eens lang te wachten of daar kwam de gevreesde roodharige wespbij al aan. Na een tijdje boven de ingang van de toegang te hebben gevlogen om te kijken of de zandbij “thuis” was, verdween de parasiet (die ook wel koekoeksbij genoemd wordt) in de gang, legde haar eitjes in de broedcellen van de zandbij om dan weer snel te verdwijnen. De eitjes van de wesp komen eerder uit dan die van de zandbij en de

3 larven en het opgeslagen voedsel van de gastvrouw worden natuurlijk soldaat gemaakt.

Ook in de Appèlbergen Ik las -een jaar voor ik ze voor het eerst zag- dat ook grijze zandbijen gesignaleerd waren in de Appelbergen. Later werden ze ook door Wil Folkers inde Gasterense duinen waargenomen. Foto’s: Wil Folkers Ivon Lodewijks

Het verlangen naar hazelworm! Dit boek van Koos van Zomeren las ik een paar jaar geleden. Koos van Zomeren maakte in de Veluwezoom dagelijkse wandelingen met zijn hond Stanley. Drie zomers lang heef hij bijgehouden wat ze hierbij aan deze geheimzinnige dieren hebben waargenomen. Sindsdien kende ik ook dat verlangen. Als ik in de Drentse natuur liep keek ik steeds uit naar deze pootloze hagedis. In de heide van het Molenveld bij Oude Molen zocht ik er tevergeefs naar. Mijn droom werd bewaarheid toen wij in september afgelopen jaar op vakantie waren in de Morvan(Fr.). Op een van onze wandelingen ontdekten wij eerst een dode hazelworm langs een asfaltweggetje. Een paar dagen later liepen we op een stenig pad naast een gekapt bos en wat heide en daar kronkelde een ongeveer 30 cm. lang exemplaar dat ik ook nog kon fotograferen.

De hazelworm als pootloze hagedis In een boek van Brehm dat ik ooit bij een antiquair kocht over “Het leven der dieren”(derde deel, uit 1905) vond ik bij de “Kruipende dieren” nog meer informatie dan die ik al las in het boek van Koos van Zomeren. De hazelworm lijkt op een slang maar is een pootloze hagedis. In tegenstelling tot slangen heeft de hazelworm kleinere schubben en beweegbare oogleden. Hij wordt vooral aangetroffen in bos- en heidegebieden.

4 Het dier is eierlevendbarend d.w.z. dat de jongen al volledig ontwikkeld zijn in de moeder voordat ze in een dunne eierschaal geboren worden.

Foto’s: Paul van der Veur Een broze slang Hij kan aan zijn vijanden ontkomen door heftig te bewegen waarbij vaak een stuk van de staart wordt verloren. Terwijl het afgebroken stuk nog vol leven rond danst maakt de verminkte hazelworm van de gelegenheid gebruik om te vluchten. Dit heeft aanleiding gegeven tot de wetenschappelijke naam: Anguis fragilis(“broze slang”). Over het voedsel van de hazelworm vermeldt Brehm het volgende: “Het voedsel van den Hazelworm bestaat bijna uitsluitend uit Naakte slakken en Regenwormen; bovendien eet hij onbehaarde rupsen; het is hem niet mogelijk dieren buit te maken die zich sneller bewegen. De door LENZ verzorgde exemplaren naderden zonder eenigen haast de Wormen, die hij hun toe wierp, betasten deze meestal vooraf met de tong, sperden dan langzaam den bek en hapten eindelijk toe. De roover wachtte nu tot zijn prooi, die zich aanvankelijk zoo krachtig mogelijk kronkelde, eenigszins afgemat was en verzwolg haar zonder eenige overhaasting; dit geschiedde met afwisselende bewegingen van den kop van rechts naar links, waarbij telkens de tanden een eind verder in den buit geslagen werden. Het doorslikken van een regenworm duurde 5 à 6 minuten : een of twee exemplaren van middelbare grootte zijn trouwens voldoende voor een maaltijd.” Ik ben wel benieuwd of een van onze IVN-leden ooit een hazelworm in Drenthe heeft gezien en kijk verlangend uit naar die bijzondere waarneming!. Paul van der Veur

5 Natuurwerkdag 7 november 2015

Opslag en boompjes verwijderen Tussen de middag in de in het Holtveen Paardenstal Foto: Kees Langeveld Foto: Tineke Schat

Boekbespreking “Niet zonder elkaar” Over de bloemen en de bijtjes De harlekijn is een kleine orchidee die net als de meeste bloemen insecten nodig heeft voor bestuiving en bevruchting. Deze bloem komt aan zijn gerief door bedrog en misleiding! Wat is het geval? De bloem heeft een lange spoor waar de hommels graag op afkomen, maar: er zit geen nectar in, een lege huls. De teleurgestelde hommel gaat naar de volgende bloem, weer niks. Zo bezoeken de hommels een stuk of vijf harlekijnen en dan geven ze het op. Ze hebben intussen wel vijf keer stuifmeel overgebracht op de gewenste stempels.

Gekust door de wind Honderden van dergelijke voorbeelden en mooie verhalen staan in het boek Niet zonder elkaar - Bloemen en insecten (2015, Natuurmedia, Amsterdam), geschreven door Louis Schoonhoven en vele anderen. Het prachtig uitgegeven boek won onlangs de Jan Wolkers prijs voor het beste natuurboek. Het gaat dus over de wonderlijk relaties tussen plant en dier met hoofdstukken als: Hoe bloeien bloemen, Zelfbevruchting of kruisbestuiving, Gekust door de wind, Insecten: zien, ruiken en voelen, De bloem als verleidster, Economie van vraag en aanbod, Bloembestuiving onmisbaar voor de landbouw.

6 Het bijzondere van dit boek is dat het enerzijds een zeer leesbaar overzicht biedt van de huidige wetenschappelijke stand van zaken op dit kennisterrein, en anderzijds een schat aan fraaie anekdotes en spannende verhalen bevat. De auteurs en eindredacteuren slagen erin die verbinding in vrijwel alle paragrafen soepel tot stand te brengen. Het stukje over die misleidende harlekijnen bijvoorbeeld gaat ook over de vraag wat optimale populaties zijn voor dergelijke bloemen. In natuurreservaat De Bol op Texel staan honderdduizend harlekijnen dicht op elkaar door hooilandbeheer, meer planten dan hommels. In zo’n veld blijven de meeste bloemen zonder nageslacht, alle hommels geven het al snel op. De misleidingsstrategie van orchideeën werkt het best in kleine verspreide populaties. Recent onderzoek toont aan dat de vruchtzetting het beste gaat bij populaties van enkele tientallen tot enkele honderden planten.

Bijentaal is een danstaal Zo gaat het in dit boek aan de lopende band. Hoe communiceren bijen? Als één bij een nieuwe voedselbron gevonden heeft, gaan snel daarna hele drommen bijen naar die nieuwe plek. Hoe weten ze dit? Die speurbij voert binnen de korf een soort dans uit in een achtvorm terwijl ze kwispelt met haar achterlijf. Uit de positie van de achtvorm en de snelheid van de dans leiden de andere bijen de richting en de afstand af van de nieuwe voedselbron. Hoe harder ze kwispelt hoe meer voedsel er ligt. De bijen kennen nog vijf andere danspatronen met zeer genuanceerde betekenissen.Al in 1965 publiceerde Von Frisch hierover. Uit recent onderzoek is gebleken dat verschillende bijenrassen hun eigen ‘dialect’ hebben.

Het handelsreizigersprobleem Nog een voorbeeld? Insecten moeten efficiënt omgaan met de routes die ze afleggen. Ze proberen dicht bij huis te blijven. Hommels gaan niet veel verder dan 3 kilometer. Honingbijen gaan als het moet veel verder, soms wel 10

7 kilometer. Een werkster kan op een dag wel 250 kilometer afleggen. In hun fourageerroutes moeten ze zuinig omgaan met energie en tijd. Zo kennen ze het “handelsreizigersprobleem”: wat is de kortste route tussen een aantal klanten die je moet bezoeken. Met hommels is daar de volgende proef mee gedaan. In een afgesloten ruimte bezochten hommels vanuit hun nest zes kunstbloemen in verschillende richtingen en op verschillende afstanden. Aanvankelijk deden ze dat niet zo efficiënt, maar gaandeweg ging het steeds beter. Ze onthielden dus de gevlogen routes en vergeleken die. Aan het einde van de proef vlogen ze gemiddeld in 4,5 minuut langs de zes bloemen, tegen 7,5 minuut in het begin. Enzovoort. Lezen dus dat boek. Het wordt niet voor niets de nieuwe Jac. P. Thijsse genoemd. Heim Meijerink

De Holtenhoek en het Holtveen Sinds een aantal jaren heeft Groep 7 van CBS De Holtenhoek het Holtveen geadopteerd. Deze adoptie houdt in dat Groep 7 extra aandacht besteedt aan het Holtveen. Deze aandacht bestaat deels uit het bekijken en onderzoeken van de natuur rond het ven en anderzijds uit het meewerken aan het onderhoud van het ven. Enkele middagen per jaar komen de leerlingen, begeleid door enkele ouders en leerkrachten, naar het Holtveen. Aan het werk én natuuronderzoek De ene helft van de groep gaat echt werken onder leiding van enkele IVN-leden. Voornaamste taak is het wegknippen en zagen van jonge berken en vuilbomen rond het ven. Daarbij wordt uitgelegd dat dit nodig is om te verhinderen dat het zicht op het ven helemaal verdwijnt. Foto: Wil Folkers Juist de doorkijkjes

8 geven een prachtig uitzicht op het water. De andere helft van de groep gaat onder leiding van Ivon Lodewijks en enkele andere IVN-leden een aantal natuuropdrachten uitvoeren: allerlei zaken in de natuur opzoeken en bekijken.

Foto’s: Wil Folkers Onder andere worden in de herfst paddestoelen bekeken onder leiding van Wil Folkers. Zo worden de leerlingen wegwijs gemaakt in de natuur en wordt hen de schoonheid van de natuur getoond. Na afloop ontvangen alle leerlingen een door Maarten Koomen gemaakte houten medaillon als beloning voor hun harde werken. Groep 7 bedankt !! Sipke Sikkes

De kar van Henk Doldersum Van tijd tot tijd staat er een bijzondere aanhangwagen geparkeerd in de Fledders. Met name is de kar aanwezig als er weer plannen zijn om te gaan werken in de natuur rond Vries. Met de natuurwerkdag in november, de zaterdagochtenden van de werkgroep van de Stichting Vriezer Holten, de werkmiddagen van de Groepen 7 van de beide basisscholen in

Foto: Sipke Sikkes

9 Vries en de maatschappelijke stage van leerlingen van het Dr.Nassaucollege uit Assen wordt deze kar van Veenhuizen naar Vries gebracht en later weer opgehaald. Wat zit er in die kar? Als de klep open gaat, dan komt de inhoud tevoorschijn: Een groot aantal zagen, kniptangen in diverse maten, schoppen, heggescharen, vorken, een hark, talloze paren werkhandschoenen, zelfs laarzen en een EHBO-kist. Allemaal keurig gesorteerd en doelmatig, overzichtelijk opgeborgen in diverse vakken. Een mooie en praktische kar, die Foto:Erna van Elk stimuleert om te gaan werken in de natuur. Gemaakt door Henk Doldersum en zijn collega’s van Staatsbosbeheer. Als IVN en Stichting Vriezer Holten zijn we er erg blij mee. Sipke Sikkes

Jaarverslag vogelwerkgroep 2015 Het afgelopen jaar was voor mij een druk jaar vanwege de vogelatlas (zie pagina 31). Gelukkig hebben de overige tellingen wel doorgang kunnen vinden, mede doordat andere tellers een tandje bij hebben geschakeld. En bij de laatste broedvogeltellingen in De Holten kregen we nog ondersteuning vanuit het IVN Eelde-Paterswolde. Voor De Holten was het best een bijzonder jaar, met talloze leuke vogels, deels niet eerder vastgesteld in het gebied. Hieronder volgt een selectie van de resultaten van tellingen in 2015.

Telpunten januari (atlasblok 12-23, Donderen e.o.) Op 10 vaste telpunten werd 5 minuten geteld. Met als resultaat o.a. een Grote Zilverreiger en 2 Dodaarsjes. Verder typische wintervogels als Sijs (18), Kramsvogel (15) en Stormmeeuw (25). Ook de gebruikelijke zangvogels en wat roofvogels betreft 3 Buizerds en een Torenvalk.

10 Midwintertelling watervogels Er werden onder meer vijf vennen tussen Vries en Bunne bezocht. Het was een zachte winter en dat betekent gewoonlijk dat er eenden zitten en dat bleek te kloppen. Op het Bongeveen (oude deel) maar liefst 60 Wintertalingen, verder Smient (6), Krakeend (6)en Wilde Eend (30). Ook op het Kostersveen zaten Wintertalingen (6) en verder Kuifeend (4) en Wilde Eend (30). Op het Esveen zat ook nog van alles, waaronder Waterhoentjes (4). Holveen en Langwandveen vallen echter altijd tegen, met hooguit wat Wilde Eenden. BMP De Holten (Broedvogel Monitoring Project) In de periode maart - juli zijn de territoria van broedvogels geïnventariseerd in de Vriezer Holten. Wat betreft vogelsoorten mag 2015 wel een bijzonder jaar genoemd worden, met in totaal 45 vogelsoorten, een record! Er werden voor het eerst territoria vastgesteld van Fluiter, Bosuil en Kleine Karekiet. De Fluiter is een zangvogel van Foto’s: Paul van der Veur (Bongeveen) de grotere bosgebieden, maar dit exemplaar vond De Holten blijkbaar toch groot genoeg. De Bosuil heeft er zeker gebroed, want er zijn door omwonenden ook jongen gesignaleerd. Daar- naast hebben we enkele soorten waargenomen, die we talloze jaren hebben gemist. Het gaat om Groene Specht, Roodborst- tapuit en Grote Lijster.

11 De Winterkoning (31 territoria) heeft de nummer 1 positie overgenomen van de Tjiftjaf (29). Dit heeft ongetwijfeld te maken met de vrij zachte winters van de afgelopen jaren. Dit kleine vogeltje is, ondanks de naam, niet goed bestand tegen strenge winters. Tot slot nog wat aantallen: Geelgors (7), Appelvink (1), Goudvink (3), Bonte Vliegenvanger (2), Grauwe Vliegenvanger (1), Dodaars (1), Koekoek (1), Goudhaan (3), Boompieper (10). Een complete lijst is te downloaden van de website van IVN Vries, www.ivn.nl/vries. Huiszwaluwen atlasblok 12-34 (Zeegse - Taarlo e.o.) De stijgende lijn van vorig jaar is doorgezet. Vorig jaar werden er 71 nesten geteld, dit jaar in totaal 94. Dat is een mooi resultaat. Wel is er een tendens van minder nestlocaties, met een hogere concentratie aan nesten op locaties waar de Huiszwaluwen wel broeden.

Bongeveen, herfst- en wintertellingen Begin 2015 werden er nog hoge aantallen eenden waargenomen, met name Wintertalingen (maximaal 90). Echter in de herfst zakten de aantallen steeds verder terug, met als dieptepunt november, toen we geen enkele eend konden ontdekken. Hoe is het mogelijk ? (Van ijs was geen sprake, verre van dat). Dat betekent niet dat er verder niets valt waar te nemen. Min of meer vaste prik zijn o.a. Dodaars, Grote Zilverreiger, Aalscholver, Watersnip en diverse soorten ganzen. Nog wat leuke waarnemingen: Blauwe Kiekendief, Houtsnip en Waterral. Ook komen we geregeld groepen Sijzen, Putters en Graspiepers tegen. Anne Hielke v.d. Meulen

Opleiding tot natuurgids gestart In de volgende Kornoelje verslagen en foto’s van lezingen en excursies.

Interessant op Internet IVN lanceert wandel-app langs beekjes ‘Terug naar de bron’ is een nieuwe wandelroute langs de oude beekjes van Assen naar het Drentsche Aa gebied. De wandeling begint bij Anreep en is ongeveer 5 kilometer lang en goed begaanbaar. De route is in elkaar gezet door gidsen van het IVN en is via een app te downloaden op www.annodrenthe.nu.

12 13 De Nieuwjaarswandeling in de Hondstong De benaming “Hondstong” is afgeleid van de Paardenbloem. In het voorjaar wanneer de weilanden geel kleuren van de paardenbloemen is ook de Hondtong een kleurig geheel. Paardenbloem is in het Drents Hondtong.

Prehistorie. Zoals alle beekdalen in Drenthe is het beekdal van de Runsloot ontstaan in de laatste ijstijd. Grote hoeveelheden smeltwater werden afgevoerd in noordelijke richting. Daardoor slepen in de afzettingen van de grondmorene soms diepe en vooral brede dalen uit. De smalle loopjes van tegenwoordig staan in geen verhouding tot de brede beekdalen die overal nog duidelijk waarneembaar zijn.

Geschiedenis. Het beekdalletje van de Runsloot werd in de vroege middeleeuwen door de toenmalige boeren hoofdzakelijk gebruikt als hooiland. In drogere perioden werd hier ook het vee geweid. Zo ontstonden de houtwallen die dienst deden als veekering. Waar het nog voldoende droog was werd een wal opgeworpen die, waar het te nat werd, overging in een sloot. In het gebied van de Hondstong lopen de houtwallen als het ware als de sporten van een ladder van Veldweg naar Hondstong (van hoog naar hoog). Het dalletje is hooguit 100 meter breed. Dit patroon is bv ook te zien bij het Anloërdiepje.

Recente geschiedenis: de ruilverkaveling In de ruilverkaveling Vries die in de late jaren zestig plaatsvond, is het beekdal wonder boven wonder gespaard gebleven. Doordat op een van de percelen een herbeplantingsverplichting rustte was het mogelijk dat Harry de Vroome (Landschapsconsulent bij het Staatsbosbeheer) een deel van het dal als “te sparen” in het landschapsplan van de ruilverkaveling kon opnemen. Foto’s: Paul van der Veur

14 Bij het einde van de ruilverkaveling werd ongeveer 30 ha aan de Stichting Het Drentse Landschap toegewezen. Inmiddels is de oppervlakte uitgebreid tot ongeveer 100 ha.

Het landschap. Het beekdal is niet los verkrijgbaar ook niet tijdens deze excursie. Vanuit het dorp Yde kunnen we een aantal elementen onderscheiden. Allereerst het dorp met de boerderijen rondgestrooid rondom de Brink. Verder zien we de es, het beekdal en de heide. Het dalletje ligt ingeklemd tussen de veldontginning (vroeger heide) aan de westzijde en de Yderes aan de oostkant. Het hoogteverschil tussen het hoogste punt op de es en het laagste in het beekdal is zeker 3,5-4 meter. De drieslag es, beekdal en heide heeft zich vele eeuwen als gebruikspatroon kunnen handhaven en is dé herkenning van het esdorpenlandschap. Een niet te verwaarlozen element is het wegenpatroon. Over de es, om de kleine percelen bouwland te ontsluiten: de Kerkweg. Op de grens van het beekdal en de es: de Hondstong, om beekdal en es te ontsluiten en op de grens van beekdal en het veld: de Veldweg en om vanaf deze kant het beekdal te bereiken. Verder nog de weg naar de turfgaten: de Turfsteeg. De Runsloot en het Reservaatsgebied Eind jaren zestig rolde de ruilverkavelings- machine over de dorpen. In de ruilverkaveling Vries was het mogelijk om naast grote delen van het Stroomdallandschap Drentse A ook een klein deel van de Runsloot in de

15 oorspronkelijke situatie te handhaven. Vanaf het Yderholt tot een paar honderd meter ten zuiden van de Norgerweg werd het loopje niet rechtgetrokken en kreeg het later de kwalificatie “Reservaatsgebied”, waardoor de percelen konden worden aangekocht door de Stichting Het Drentse Landschap. De rest van de waterloop werd gekanaliseerd waarbij de Runsloot werd rechtgetrokken en er een tweetal stuwen werden geplaatst. De Veldweg werd als zandweg gehandhaafd. De weg tussen beekdal en es werd getraceerd aan de hand van een reeds eerder gelegde gasleiding, vandaar dat er zoveel bochten inzitten.

Het beheer. Het beheer is er allereerst op gericht de landschappelijke situatie te behouden. De natte beekdalgraslanden worden hoofdzakelijk als hooiland beheerd. Hierbij wordt geen kunstmest gebruikt, vaak is het mogelijk de naweide te verhuren. Vooral de gradiëntverschillen spelen een rol bij de vegetatie. De hakhoutpercelen blijven gehandhaafd, waarbij zo veel mogelijk natuurlijke verjonging wordt nagestreefd. Ook de houtwallen (perceelsscheidingen) blijven bestaan. Lex Ernst (foto’s: Paul van der Veur)

Biobased Drenthe! Steeds meer dringt het besef door dat de voorraad van fossiele grondstoffen eindig is. Meer en meer houden bedrijven en instellingen bij de ontwikkeling van diensten en producten rekening met de eindigheid van de deze grondstoffen en de schade aan het milieu. De zogeheten ‘Biobased Economy’, waarin grondstoffen uit plantaardige materialen worden gebruikt, is hierop het antwoord. Het verantwoord gebruik van deze zogenaamde ‘groene grondstoffen’ draagt bij aan een duurzame samenleving. Kortom: een economie die niet langer gebaseerd is op olie en gas, die geen schade doet aan de aarde en haar bewoners én die bijdraagt aan de verdere vergroening van de samenleving. Groene innovatie in Drenthe In Drenthe werkt men volop aan deze nieuwe economie, ook wel geheten ‘groene innovatie’, en daar zijn verschillende partijen bij betrokken: ondernemers, scholen, gemeenten, provincie, waterschappen en

16 natuurorganisaties. In Drenthe spannen verschillende partijen zich gezamenlijk in om uit te blinken in (groene) materialen in de voedings-, farmaceutische en chemische industrie. Goed voor de toekomst, voor de werkgelegenheid en voor de biobased mogelijkheden die Drenthe biedt. Ook het IVN in Drenthe is nadrukkelijk bij de ontwikkelingen betrokken. Biobased made in Drenthe Op verschillende plaatsen demonstreren bedrijven en instellingen hun omslag naar duurzaamheid en verantwoord en milieubewust produceren. Van 14 t/m 16 januari j.l. vond Eurosonic Noorderslag plaats in Groningen. In een paviljoen van SummerLab, één van de organisaties voor duurzame ontwikkeling, heeft Biobased Drenthe met haar partners door middel van verschillende aansprekende producten en activiteiten laten zien welke ‘groene’ ontwikkelingen en kansen Drenthe biedt: een 100% bio gebaseerde PET fles, palen van bermmaaisel, een stoel van biocomposiet, een nieuw milieubesparend GFT inzamelsysteem, de link tussen natuur en techniek via bionica en nog veel meer. Zo hebben studenten van de mbo-opleiding Laboratoriumtechniek van het Drenthe College een natuurvriendelijke shampoo gedemonstreerd en uitgedeeld. Dat zij de shampoo hebben gemaakt uit urine, vertelden zij achteraf….. Ina Maring (tekst en foto)

De werkgroep BROM IVN Eelde kent al heel lang een Werkgroep Bomen en Ruimtelijke Ordening (BROM). Hier in zitten de personen die in overleg zijn over de natuurcompensatie van vliegveld Eelde, met het Meerschap Paterswoldse Meer, met de gemeente

17 over bermbeheer, over vleermuisonderzoek voorafgaand aan kapvergunningen en dergelijke onderwerpen. Als het strikt nodig is voert de BROM juridische procedures zo als tegen het kappen van bomen en tegen de vestiging van een biovergister op de grens van de gemeente Tynaarlo en Noordenveld. De BROM wisselt ook kennis uit met IVN Zuidlaren. Vanuit Vries zit Wietske Jonker-ter Veld in de BROM. Een voorbeeld van de zorg en aandacht voor vleermuizen in het afgelopen jaar volgt hieronder.

De vleermuisboom Aan de Norgerweg in Yde staat het oude schoolgebouw te koop. De laatste jaren was dit oude witte schooltje in gebruik voor sociaal cultureel werk onder de naam Yders Hoes. De school en het sociaal cultureel werk zijn nu gehuisvest in een nieuwe modern gebouw voor Multi Functionele Activiteiten, MFA. In het oude gebouw wonen al vele jaren vleermuizen. In zomer en winter zitten er Grootoor vleermuizen, en bij de zomerdag vliegen er ook Laatvliegers uit de nok van het dak. Dit is al jaren bekend en de gemeente Tynaarlo heeft een nieuw vleermuisonderzoek laten doen door Buro Bakker. Er ligt een laag van enkele centimeters vleermuiskeutels op de zolder. Buro Bakker constateerde dat de vleermuizen bij de zomerdag uit de nok naar een grote kastanjeboom achter het gebouw vliegen en vandaar verder in verschillende richtingen. Buro Bakker constateerde dat deze boom essentieel is voor de vleermuizen. Een paar jaar geleden stonden er nog twee oude kastanjes. Eind januari kwamen er opeens mannen met een motorzaag die deze boom hebben omgezaagd. De buurt reageerde geschokt. De gemeente liet telefonisch

18 weten dat de boom ziek was en dat de gemeente aansprakelijk zou zijn als er een ongeluk zou gebeuren ten gevolge van uitvallende takken. Feitelijk is dit omzagen een overtreding van de Flora- en faunawet. Ik heb telefonisch met de ambtenaar overlegd en het bleek dat de gemeente bereid is er voor te zorgen dat er twee hoge eiken gepoot worden voordat de vleermuizen uit winterslaap ontwaken. We zullen dit volgen. Wietske Jonker-ter Veld (Foto’s genomen op Landgoed De Braak in Paterswolde)

Interessant uit de krant Luipaardhaai zwemt zijn neus achterna Hoe vinden haaien de kortste weg als ze grote afstanden afleggen in de oceaan? Daarover is weinig bekend. Amerikaanse wetenschappers ontdekten dat de luipaardhaai afgaat op zijn neus. Het dier is kennelijk in staat chemische veranderingen in het zeewater waar te nemen, schrijven ze in PLOS ONE. Gevangen luipaardhaaien waarvan de reukzin tijdelijk was aangetast en die kilometers uit de kust werden losgelaten, bleken meer moeite te hebben om terug te zwemmen dan soortgenoten met onverminderd reukvermogen. De ‘gehandicapte’ haaien legden hun terugtocht slingerend af. De andere dieren gingen in een rechte lijn op de kust af. De route van de haaien werd gevolgd met zendertjes. Uit: Volkskrant; 9 jan 2016

Dit verhaal doet erg denken aan de proeven die Italiaanse onderzoekers met postduiven deden. Ze sneden de reukzenuw door en toen konden de duiven niet goed meer navigeren. Ze zouden hun hok dus ruiken. Later werd dit onderzoek niet meer serieus genomen. Die reukzenuw is nauw verbonden met de oogzenuw en dat postduiven hun ogen nodig hebben om het aardmagnetisme waar te nemen, staat wel vast. (HM)

19 Schoolproject De Welterberg door de Vijverstee

“...... en die hadden we omgezaagd. Toen trokken we aan het touw en toen viel de boom om.....” Bente

20 Natuurmomenten in De Punt deze herfst en winter Houtduiven, hooguit 2 weken oud Begin oktober vond ik tijdens het grasmaaien twee jonge houtduiven van hooguit 2 weken oud op de grond onder onze beukenboom. Het kan haast niet anders of ze zijn in het nest aangevallen door een kraaiachtige of roofvogel. Een duifje had zelfs een diepe wond. Zo te ruiken was het al aan het ontbinden. Door het gat zag ik het hartje kloppen. Je zou zeggen dat ze wel veel pijn moet hebben gehad. Ik heb beide duifjes in mijn duivenhok een paar dagen met de hand gevoerd en de wonden met Betadine behandeld. Vervolgens heb ik ze toch maar naar de vogelopvang in Ureterp gebracht waar ze speciaal vloeibaar voer hebben. Na zo’n 3 weken heb ik ze bezocht met mijn kleinkinderen. Ze waren alle twee kern- gezond en goed gegroeid. Sterke vogels!!

Zwarte mees en winterkoninkje Ook de zwarte mees heeft ons erf gevonden. Meerdere exemplaren zelfs. Zij aten de zaden van de kegels van een dennenboom. Zeer recent zag ik één van hen vliegjes vangen vanaf een dennentak. Dus zelfs vliegjes in deze winter! Ook nog een winterkoninkje verzorgd dat tegen het raam was gevlogen. Even nadat het op de foto was gezet, vloog hij weer de boom in.

21 De aantrekkingskracht van uitgebloeide teunisbloemen Op de vele uitgebloeide Teunisbloemen aan de rand van onze moestuin zijn gedurende de winter (en nu, medio februari, nog steeds) veel putters en sijsjes afgekomen. Op een dag wel meer dan honderd sijsjes gelijktijdig. Wat moeilijk te fotograferen, want de zwerm vloog op als ik te dicht in de buurt kwam. Maar toch als lichte stipjes zichtbaar op de foto’s die ik maakte.

Een rijk scala aan wintergasten Vele koperwieken en in mindere mate kramsvogels hebben de bessen van de meidoorn en de hulst gegeten. Door het raam kon ik een foto van een slapende kramsvogel nemen. Nu en dan waren er goudhaantjes en geelgorzen op ons erf. Geelgorzen zijn er direct als er sneeuw is. Deze winter waren er minder dan we gewend zijn. Verder nog een paar holenduiven. Ook vele honderden kepen zijn er afgekomen op de beukennootjes en onze voedertafels. Ook nu, begin februari, zijn ze er nog in groten getale. En dan waren er nog vele algemenere vogelsoorten te zien. Te veel op hier op te noemen. Foto’s: Roelof Maring

22 Grote Bonte Specht met jong op de hoek van de Eswal in Vries Foto: Ed Molenaar www.vries.nu 23 Een verrassing bij het visgat van Yde (vervolg van pagina 22) In het visgat in Yde was er een paar dagen een paartje brilduikers te zien en drie mannelijke tafeleenden. Tot mijn verbazing zag ik daar ook een roerdomp. Die stond bij een stromend watertje tussen de twee plassen. Ik merkte hem pas op toen hij opvloog. Hij was ook gespot door een mededorpsbewoner. Gelukkig maar, want soms geloof je je eigen ogen niet! Roelof Maring

Schoolproject De Vijverstee: Adoptie Welterberg. Al sinds jaren adopteert groep 7 van De Vijverstee dit stukje natuurgebied. Het is inmiddels uitgegroeid tot een mooi natuurproject. De organisatie is in handen van IVN Vries en Siebren Zijlstra. Hij is de contactpersoon en leermeester voor de kinderen van groep 7. Het begon allemaal in oktober, met een voorlichting voor de kinderen in de klas. Het hoe en het waarom werd uitgelegd door Siebren en de leerkracht, juf Fenny Zandvoort, kreeg de takkenbezem overhandigd met daaraan vastgemaakt een schijf met het opschrift: adoptie Welterberg 2015-2016. Het begon allemaal dus met een officieel tintje! Een zelfgemaakte natuurkast in de klas In de klas staat een natuurkast, gemaakt door Siebren, waarin kinderen dingen uit de natuur tentoonstellen die ze meenemen van de Welterberg, of die ze meenemen van huis. Op 9 oktober was dan de eerste werkdag: de kinderen werden in twee groepen verdeeld en groep 1 kreeg een rondleiding van Siebren, waarbij hij vertelde over de heide en de paddenstoelen. De andere groep ging snoeien en zagen onder leiding van mensen van IVN. Daarna werd er gewisseld. Op deze manier gingen we 4x een deel van de middag aan het werk. Daarnaast heeft Siebren in de klas nog twee maal een creatieve les verzorgd: een les waarin de kinderen een voederplank hebben gemaakt van een schijf hout en een sfeerlichtje van een klein schijfje hout. Tijdens de tweede les zijn er heksenbezems gemaakt. De heksen hadden ze al bij de leerkracht gemaakt.

24 Werken in de natuur en leren over de natuur (zie ook foto’s op pag.19) Siebren heeft de kinderen veel verteld, zo weten ze nu alles over spechten, over grafheuvels, over diverse bomen en planten en dieren. Wat ze niet snel zullen vergeten is dat ze in twee groepen twee berken hebben omgetrokken, die eerst ingezaagd moest worden. Dat was een zware klus, voor zowel Siebren als voor de kinderen! De afsluiting in maart zal bestaan uit een evaluatie en een speurtocht met opdrachten. Dit project is zeer de moeite waard, de kinderen leren de natuur in hun omgeving beter kennen en leveren een bijdrage aan het tot stand houden van die natuur. Siebren Zijlstra

De Welterberg Wij zijn vrijdagmiddag weer naar de Welterberg geweest. We verdeelden ons weer in twee groepen. Een groep ging met Meester Siebren mee en de andere groep ging knippen. De groep die met Meester Siebren meeging en kreeg uitleg over de timmerman van het bos, de specht. Meester Siebren liet geluiden horen van het timmeren van de specht. En toen gingen we naar een soort grafheuvel en daar lag een tijdlijn op de grond. Meester Siebren legde uit dat de tijdlijn met verschillende dingen te maken had. En aan het einde mochten de twee groepen allebei een boom omtrekken. Dat was heel leuk. Gemaakt door Kian De Jong en Angeline Hingstma

25

Welterberg Bomen natuur Gras paddestoel zon Groep7 is er vaak Welterberg van: Mandy Vos

De Welterberg We gingen met de klas naar de Welterberg. we hebben de klas in tweeën gedeeld. De ene helft ging takken knippen en de andere helft kreeg een rondleiding van meester Siebren. En bij de laatste keer bij de Welterberg gingen we een hele boom omzagen (per groepje) En het was heel leuk!!!Einde Gemaakt door: Inger Frieling

bont zandoogje

koevinkje

oranjetipje

26

27 Waarnemingen Vlindertuin Vries

Vlinderwaarnemingen 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Oranjetipje x x x x x x Citroenvlinder x x x x x x Kleine vos x x x x Dagpauwoog x x x x x x Atalanta x x x x x x Klein koolwitje x x x x x x Klein geaderd x x x x x x witje Bont Zandoogje x x x x x x Boomblauwtje x x x x x Eikenpage x x Bruin zandoogje x x x Koevinkje x x x Groot koolwitje x x x x Landkaartje x x x Oranje zandoogje x Gehakkelde x x aurelia Distelvlinder x x

We zien in de tabel dat de zomer van 2015 voor dagvlindersoorten niet zo geweldig was. Datzelfde geldt voor de nachtvlinders. Ook de aantallen dagvlinders waren beduidend lager.

Wil Folkers (tekst en foto’s) citroenvlinder

28

29 Verslag Vlindertuin Vorig jaar zijn de benodigde werkzaamheden weer uitgevoerd, zoals snoeien, wieden, blad harken en het afsteken van te groot geworden planten. De eiken en beuken zijn behoorlijk gesnoeid en daardoor komt er nu veel meer zon in de tuin. Het is altijd weer spannend als je in de vlindertuin komt. Welke planten worden opgegeten door slakken en welke lusten ze niet. Hoeveel vlinders, wilde bijen en hommels zie je op de bloemen? Soms zie je in grote aantallen de rups van de helmkruidvlinder, een nachtvlinder. Ook stond ik een keer oog in oog met een marter, waarschijnlijk een steenmarter, maar dat is niet met zekerheid te zeggen. Het was een slecht jaar voor dag- en nacht vlinders, zoals ook is te zien in de waarnemingstabel van de vlindertuin. Landelijke was dezelfde trend te zien. Werkzaamheden voor de komende maanden Er moeten nog een paar grote vlakken opgevuld worden met planten en er moet nog een groot bord bij de ingang komen. Wil Folkers

Klein geaderd witje

30 Vogelatlas Resultaten broedvogels blok 12-33 (Zeijen e.o.) Focus op agrarische vogels De telperiode voor de nieuwe vogelatlas van Nederland (door Sovon) is inmiddels voorbij. In de periode maart - juli 2015 heb ik de broedvogels geïnventariseerd in atlasblok 12-33. Dit blok meet 5 x 5 km en heeft Zeijen als middelpunt. Het wordt begrensd door Vries zuid (NO), bedrijventerrein Assen noord (ZO), Zeijerveld (ZW) en naaldbos t.n.v. Peest (NW). Het atlasblok kent een sterk agrarisch karakter. Ik wil in dit artikel daarom focussen op wat er voorkomt aan agrarische vogels. Ook zijn er vrij recent een aantal landgoederen aangelegd, deze blijken ook specifieke broedvogels aan te trekken. Naast de verplichte, heb ik ook vrij veel optionele vogelsoorten geteld en hiervan totaalschattingen gedaan. Hiervan was, voor mij toch wel verrassend, de Grasmus met afstand de talrijkste (ruim 200 territoria). Deze is in klasse 101-250 beland en dat geldt ook voor de Geelgors, die het in Drenthe en zeker ook rondom Zeijen goed doet. Beide vogels broeden in struiken en bomen. Maar hoe staat het met de grondbroeders ? Deze hebben het in het algemeen moeilijk in het agrarisch gebied in Nederland.

Onze nationale vogel de Grutto houdt de moed er in Voor de Veldleeuwerik gelden Groningen en Drenthe inmiddels als het bastion binnen Nederland. Ook in dit atlasblok zitten ze nog, maar het houdt niet over (11-25). De kans op het tegenkomen van een Kievit is wat groter (26-50). Dan zitten er nog wat Wulpen (4-10). In de Zeijermaden houdt een laatste Grutto (onlangs verkozen tot nationale vogel) de moed er in. Deze kan echter ook wel in het naastgelegen atlasblok gebroed hebben. De Tureluur heb ik zelfs in het geheel niet gezien. Een grondbroeder die het hier wel goed doet is de Gele Kwikstaart (51-100). De Graspieper valt niet tegen (26-50), als je bedenkt dat Drenthe grutto vooral een provincie van Boompiepers (101- 250) is. Ook het horen van Kwartels verliep

31 soepel. (11-25).Deze is hiermee zelfs talrijker dan de Fazant (4-10). Op de Patrijs had ik al niet meer gerekend, maar ik kwam toch nog een paartje tegen.

Vogels van het boerenerf Dan heb je nog de vogels die een voorkeur hebben voor het boerenerf. Het gaat hierbij om Huiszwaluw (101-250), Boerenzwaluw en Ringmus (niet geteld), Holenduif (26-50), de talrijkste uil in dit gebied, de Kerkuil (4-10) en de Zwarte Roodstaart (26-50). De laatste zit ook op Holenduif Foto: R.Maring bedrijventerreinen (Assen noord) en de Scholekster (11-25) is er zelfs grotendeels op aangewezen.

De kneu of Common Linnet verrast! Een soort die me positief heeft verrast is de Kneu (51-100), inmiddels ook bekend onder de Engelse naam Common Linnet. Deze kleurrijke vogel blijkt wijd verspreid over het atlasblok, met hier en daar verhoogde concentraties. Zoals op bedrijventerrein Messchenveld en de recent aangelegde landgoederen t.z.v. Zeijen. Deze landgoederen zijn een waar eldorado voor de Grasmus en werken ook als een magneet op de Bosrietzanger (11-25). Dit zijn ook de enige locaties binnen het atlasblok waar ik Blauwborst en Sprinkhaanzanger heb waargenomen (beide 1-3). Tot slot nog wat schattingen van watervogels Dodaars (4-10), Ooievaar (1-3), Zomertaling (1-3), Kuifeend (26-50), Waterral (1- 3), Waterhoen (11-25), Kleine Plevier (1-3), IJsvogel (1-3). De IJsvogel heeft ook zeker gebroed, er zijn jongen gesignaleerd. En van roofvogels: Buizerd (11-25), Torenvalk (1-3). Ook nog een Havik waargenomen, verder niets. En van zangvogels: Gekraagde Roodstaart (26-50), Roodborsttapuit (26-50), Spotvogel (4-10), Braamsluiper (11-25), Tuinfluiter (101-250), Fitis (101-250), Staartmees (26-50), Matkop Roodborsttapuit Foto:vogelsiteHaren.nl

32 (26-50), Glanskop (4-10), Zwarte Mees (1-3), Wielewaal (1-3), Grauwe Klauwier (1-3), Putter (11-25), Goudvink (26-50), Appelvink (11-25). Gemiste soorten (hier en daar wel verrassend): Blauwe Reiger, Krakeend, Wintertaling, Slobeend, Sperwer, Boomvalk, Watersnip, Houtsnip, Tureluur, Kokmeeuw, Zomertortel, Paapje, Nachtegaal, Rietzanger, Fluiter, Vuurgoudhaan, Kuifmees, Roek. Een volledig overzicht is te downloaden van de website van IVN Vries: www.ivn.nl/vries Kijk onder het menu Werkgroepen --> Vogels --> Vogelatlas Anne Hielke van der Meulen

33 Modelvliegen bij Ubbena

Toen begin vorig jaar de plannen voor het modelvliegen op de voormalige puinstort bij Ubbena ter inzage lagen hebben IVN Vries en omwonenden direct gereageerd. Het IVN Assen steunt ons.

Vergunningen en afspraken Samen met ons lid Gerrit Koning die veel kennis van geluid heeft zijn we bij de Regionale Uitvoeringsdienst op bezoek geweest. De RUD bleek niets te kunnen vinden over de oude vergunningen en afspraken betreffende Meisner/BFI. Deze dienst verzorgde de stukken en de omgevingsvergunning. Wij vertelden dat zowel de zandwinplas als de puinstort na zeven uur 's avonds geen geluidhinder meer mochten veroorzaken omwille van de omgeving. De gemeente Tynaarlo accepteerde vliegen tot negen uur 's avonds en vond de geluidstoename acceptabel omdat het binnen de grens voor toegestaan geluid langs drukke wegen bleef, 50 dB(A). Als er meer geluid op de gevel komt moet er een geluidswal worden aangelegd. Demonstratie voor omwonenden met electrisch vliegtuigje Tynaarlo ging ambtelijk akkoord met het modelvliegen en verlangde slechts een demonstratie voor de omwonenden. Dat heeft de vliegclub toen alleen met een elektrisch - dus stil - toestel gedaan. Toen de concept vergunning ter inzage lag ontstak de omgeving in woede omdat bleek dat er ook erg lawaaiige 2- en 4- takt toestellen zouden vliegen en dat ze tot negen uur 's avonds zoveel lawaai mochten maken. De gemeente Assen wilde het modelvliegen bij Ubbena toelaten en luisterde niet naar de omwonenden. Stichting de Vriezer Holten maakt bezwaar De Stichting de Vriezer Holten onderhoudt voor Staatsbosbeheer het Holtveen en omgeving. Deze stichting is opgericht vanuit het IVN Vries en heeft ook bezwaar gemaakt. Op de Achterste Holten en bij het Holtveen zal het geluid flink toenemen en modelvliegen mensen daar in het weekend of ’s avonds graag wandelen, fietsen en paardrijden. De Regionale Uitvoeringsdienst meldde namens de provincie dat dit geen officieel stiltegebied is volgens de wet en dat extra herrie dus is toegestaan. Het IVN en de omwonenden vroegen de gemeente Tynaarlo om de oude stukken. We kregen alles pas na een onderhoud met de burgemeester.

34 De inwoners van Ubbena zijn bij de herindeling met hun woongebied tegen hun zin aan Assen toegedeeld. Uit de stukken blijkt dat Meisner/BFI de grote schuur rond de puin breek installatie moest afbreken als de puinverwerking op die plek stopte. Dit is niet gebeurd. Bezwaar van omwonenden bij de rechtbank Groningen Omwonenden hebben een advocaat in de arm genomen die op 1 februari bij de rechtbank in Groningen beroep heeft aangetekend tegen de omgevingsvergunning voor het modelvliegen. Ons bezwaar dat modelvliegen de oeverzwaluwen bij de zandwinplas, binnen de vliegcirkel zal schaden, heeft de advocaat in zijn beroep opgenomen. Gevolgen voor de oeverzwaluwen De modelvliegtuigjes mogen vanaf 1 maart vliegen. Volgens de vergunning zullen broedvogels dan niet in dat gebied gaan broeden omdat ze verschrikt worden door het roofvogel profiel en geluid van de modelvliegtuigen. Uit de vergunning blijkt ook dat modelvliegtuigen niet vliegen bij harde wind, regen, mist, vroeg invallende duisternis en lage temperaturen. De oeverzwaluwen komen terug maart april, dan is er vaak harde wind en regen en dan zijn er geen modelvliegtuigen. Ze kruipen in hun oude holen, graven die verder uit en leggen eieren. Als de eieren uitkomen moeten de ouders insecten vangen boven het riet en de zandwinplas. Bij warm stil weer zijn er veel insecten en juist dan verstoren de kunstmatige roofvogels de zwaluwen. Dit leidt tot ernstige beperking van de foerageermogelijkheden met tot gevolg verlies van het broedsel en dat is in strijd met de Flora- en faunawet. De vogels kunnen niet uitwijken omdat er in de omgeving geen alternatieve broedlocatie aanwezig is. Dus als het modelvliegen toch moet doorgaan, dan moet broeden op de oude locatie deugdelijk voorkomen worden en een alternatieve broedgelegenheid aangelegd worden. We zijn benieuwd wat de rechter over dit bezwaar en over het onjuist uitgevoerde geluidsonderzoek zal uitspreken.

Wietske Jonker-ter Veld

Oeverzwaluwen Foto: SOVON 2009

35 Natuurcompensatie door vliegveld Eelde In 2012 is een mooi stuk kleinschalig landschap ten prooi gevallen aan de uitbreiding van Groningen Airport Eelde. De stapels stammen van 700 bomen lagen langs de Eekhoornstraat en Bunnerzandweg. Resten van vaak meer dan 200 jaar oude eiken. Het IVN heeft zich ingespannen om alle natuurcompensatie voor elkaar te krijgen die de Europese, Nederlandse en gemeentelijke regelgeving voorschrijft. Daarom zijn er voor de amfibieën vijf poelen gegraven; ter compensatie voor de houtwallen waarop die dikke bomen groeiden is ruim vijf hectare jong bos aangelegd en voor het verlies van de vleermuisvliegroute van de Eekhoornstraat zijn zeventien bomen van vijf meter hoog gepoot in open stukken van overgebleven houtwallen. Grootoorvleermuizen Afbraak van het huis Bunnerzandweg 4 betekende dat de Grootoor vleermuizen hun verblijfplaats verloren. Hier voor in de plaats zijn twee nieuwe vleermuiskelders gemaakt en een veertigtal vleermuiskasten opgehangen. Onder de Legroweg zijn twee buizen aangelegd om er voor te zorgen dat kleine dieren vanaf de Landgoederenzone langs het vliegveld verder kunnen trekken. Monitoring van de natuurcompensatie Al deze compensatie moet natuurlijk ook functioneren. De gemeente Tynaarlo en het vliegveld gaven Haskoning DHV de opdracht een monitoringsplan te maken voor de natuurcompensatie rond het vliegveld. Dit is een keurig plan geworden met checklisten over het functioneren van het bosperceel, de alternatieve vleermuisvliegroute, de poelen die als 'stapstenen' moeten functioneren, de faunatunnels, de vleermuiskelder, de vleermuiskasten en het bloemrijke schraalland langs de hekken van het vliegveld. Twee werknemers van het vliegveld zijn vorig jaar bezig geweest met het reinigen van de vleermuiskasten, een poging om de grote hoeveelheid water in de kelder te verminderen, het uitsteken van Jacobs Kruiskruid en dergelijke. IVN Eelde Paterswolde en Vries blijven in overleg met het vliegveld. We zullen de resultaten van de eerste monitoring nog krijgen en Eelde Paterswolde zal een uitnodiging krijgen om de poelen binnen de hekken samen met de beide medewerkers te inventariseren.

36 Tot dusverre lijken de resultaten van de aangelegde compensatie mager. In de vleermuisverblijven overwinterden geen dieren. In de poelen kwaakten kikkers, in drie kasten zat een vleermuis en op het luchtvaartterrein zaten meer hazen dan het vliegveld voor de vliegveiligheid acceptabel achtte. Er is dus op het veld gejaagd. De geleiding onder de Legroweg functioneert, maar de indruk bestaat dat dieren langs het gaas niet voldoende buiten het luchtvaart terrein om verder geleid worden. Wie belangstelling heeft voor het monitoringsplan, voor het IVN commentaar hierop en voor het verslag van de bijeenkomsten tussen IVN en vliegveld kan dit gemaild krijgen; neem even contact op met Tineke van den Berg of Wietske Jonker-ter Veld. Wietske Jonker –ter Veld

Activiteitenprogramma IVN Vries 2016

beelden van het landschap, natuur en cultuurhistorische elementen. Het belang van landschapsbeheer, met name door vrijwilligers en schooljeugd komt ook aan de orde.

April 2016

Dinsdag 12 april 2016. Lezing over Maart 2016 Tuinreservaten door Marijke Dinsdag 22 maart 2016. Algemene Akerboom. Ledenvergadering IVN Vries. Aanvang 20.00 uur in het Dorpshuis Aanvang 19.30 uur in het Dorpshuis “De Pan”, Vries. “De Pan”, Vries. Tijdens de lezing leer je hoe je je Na de pauze een lezing over: eigen tuin kunt omtoveren in een Natuur en cultuurhistorie van het plek waar behalve jijzelf, ook kleine Groninger boerenland, door Leo dieren zoals vlinders, vogels of egels Stockmann van IVN Eelde- graag komen. Van grijze stenen naar Paterswolde. een groene oase. Dit kan een balkon, Een interessante lezing met mooie gevel- of achtertuin zijn: alles is goed.

37 Wellicht kun je straks ook een Samen met “Plaats de Wereld” officieel bordje “Tuinreservaat” organiseren we een leuke workshop aanvragen bij VroegeVogels: voor het hele gezin. Onder tuinreservaten. Bij de lezing leer je deskundige leiding gaan we het veld ook over de opbouw van de in om te ontdekken hoeveel eetbare tuinbodem en de inrichting van de planten er in het wild te vinden zijn. tuin. Welke planten trekken welke Van wat we onderweg geoogst dieren aan. hebben bereiden we daarna lekkere Voor het bijwonen van de lezing hapjes. vragen we een bijdrage van € 2. We starten om 13.30 uur bij “Plaats de Wereld”, Westerstraat 26 in Vries. Zaterdag 16 april 2016, 10.00-12.00 Einde 17.00 uur. uur, excursie Tuinreservaten in Vries. De kosten van de workshop zijn € Bij de excursie bezoeken we een paar 7,50 per persoon. Voor kinderen die Tuinreservaten in Vries die je beslist met een volwassene meekomen is de zullen inspireren zelf ook aan de slag middag gratis. Graag vooraf te gaan. Startplaats excursie: bij de aanmelden via tel. 0592-795340, of vlindertuin aan de Eswal, Vries. [email protected] , of [email protected] Zaterdag 23 april. Plantenruilbeurs op het landgoed “Bosch en Vaart”. September/oktober 2016 Net als vorig jaar is de ruilbeurs weer We zijn nog bezig met de invulling in de prachtige tuin van “Bosch en van het programma na de zomer. Zie Vaart”, Groningerstraat 32. Vanuit hiervoor www.ivn.nl/vries Vries de 2e afslag na het theekoepeltje rechtsaf. Vóór de brug November 2016 weer rechtsaf. Parkeren langs het Zaterdag 5 november. kanaal en langs het huis van Greet Natuurwerkdag in het Holtveen. Battjes naar de oranjerie lopen. Steeds op de 1e zaterdag in Van 10.00 tot 12.00 uur staat de november wordt in heel Nederland koffie/thee klaar. de Landelijke Natuurwerkdag Mei 2016 gehouden. In samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe en e Maandag 16 mei, 2 Pinksterdag. Staatsbosbeheer organiseren wij Koken uit de natuur. deze dag in het Holtveen.

38 Ook scouting Vries doet mee. We Holtveen m.m.v. IVN vrijwilligers veel gaan vooral houtopslag rond het werk verzet, in combinatie met veen verwijderen, zodat het water diverse educatieve activiteiten. open en zichtbaar blijft. Voor koffie/thee, soep en broodjes wordt Woensdag 30 maart, ‘s middags gezorgd. Start om 9.30 uur bij de Wereldavonturendag paardenstal aan het zandpad/ingang Waar: Plaats de Wereld Holtveen. Einde: 14.00 uur. Info en opgeven vóór 27 maart Aanmelden bij Sipke Sikkes, tel. 0592 [email protected] 543497, of [email protected] Vrijdag 15 april Jeugdactiviteiten Reeën spotten in het Holtveen Info: [email protected] IVN Vries Opgeven vóór 13 april bij Trias [email protected]( 0592-338938)

Word moestuinier! Woensdag 27 april Het IVN is educatiepartner in de Spelactiviteiten op Koningsdag campagne AH moestuintjes Plaats: de Brink in Vries. Meerdere Van 7 maart tot 3 april weer een educatieve activiteiten worden de moestuinspaaractie, samen met het kinderen aangeboden onder IVN. Op: www.ah.nl/community zit begeleiding van IVN vrijwilligers. een moestuinexpert klaar! In voorbereiding De schoolprojecten met de Er zijn verschillende activiteiten in Vijverstee en de Holtenhoek zijn voorbereiding. Zie daarvoor ook onze doorlopend. In het winterseizoen website: www.ivn.nl/vries wordt op de Welterberg en in het

Interessant uit de krant Niet alleen de mensen maar ook veel dieren krijgen last van klimaatverandering. Een curieus voorbeeld:het gaat te snel voor de haas Het lijkt erop dat de Amerikaanse haas, die leeft in het koude noordelijk deel van Noord-Amerika, de klimaatverandering niet kan bijbenen. De vacht van het dier

39 verandert met de seizoenen: bruin in de zomer, wit in d winter. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat de kans op overleven afneemt als het laat begint te sneeuwen of als het sneeuwdek vroeg in het voorjaar verdwijnt. Dan heeft het dier geen profijt van zijn camouflage en is het een makkelijke prooi voor roofdieren. Als de Amerikaanse haas zich niet evolutionair aanpast aan de veranderende omstandigheden zal deze soort in de loop van deze eeuw sterk in aantal afnemen, aldus de onderzoekers die hun studie publiceerden in Ecology Letters. Uit de Volkskrant; 23 januari 2016

Amerikaanse haas in zomer- en in winterkleed Foto: Wikipedia

Activiteitenprogramma 2016 IVN Zuidlaren

Woensdag 9 maart : Lezing over Maandag 4 april : Lezing door Louis hoogveen door Jan Menzinga Schoonhoven over “Niet zonder Restanten in Nederland: Bargerveen elkaar, bloemen en insecten” en Fochteloërveen. In Ierland is nog Dit boek heeft onlangs de Jan een groot deel van de Europese Wolkersprijs gewonnen. hoogvenen. Aanvang: 20.00 uur Aanvang: 20.00 uur Plaats: De Ludinge Plaats: De Ludinge

40 Woensdag 13 april : Lezing door Woensdag 18 mei : Florawandeling Anne Wolf over “Alsmaar sneller” in het beekdal van de Drentse Aa Anne Wolf laat zien hoe de verfijning 19.00 uur parkeerplaats Wedbroeken van de infrastructuur desastreuze (tegenover camping het Veenmeer) gevolgen had voor de oeroude beekdallandschappen Drentse Aa en Zondag 22 mei : Vogel – fietsexcursie Hunze. in het Hunzedal Start 10.00 uur Dorpskerk Zuidlaren Anne Wolff is als docent en projectleider verbonden aan het Zondag 5 juni : Fiets excursie Kenniscentrum Landschap RUG, dat agrarisch natuurbeheer in 2010 is opgericht door Theo Spek. Start 10.00 uur Dorpskerk Zuidlaren Aanvang: 20.00 uur ; Plaats: De Ludinge Juni : Slootjesdagen Voor informatie zie Zondag 24 april : Vroege voorjaars- www.ivn.nl/zuidlaren wandeling in de Hortus van Haren Start 10.00 uur in de Hortus in Haren Zondag 3 juli : Alleen voor leden en donateurs. Langeafstandswandeling door het Entree € 5,00 per persoon beekdal van de Drentse Aa Start 10.00 uur parkeerplaats Molensteeg in Oude Molen

Programma IVN Eelde-Paterswolde voorjaar/zomer 2016 Voor bepaalde lezingen/excursies kan een geringe bijdrage worden gevraagd. Dinsdag 15 maart : Algemene Esweg 23 in Eelde. Van 10.00 tot ledenvergadering, met natuurquiz 12.30 uur. Aanvang: 20.00 uur in Ons Dorpshuis, Mei: datum nog vast te stellen. IVN- Bähler Boermalaan 4, Paterswolde wijkactiviteit Ter Borch, vogels

Zaterdag 16 april : Plantenruilbeurs Zondag 22 mei : Vogelexcursie In de tuin van Jopy Kardol aan de Vennebroek-Friescheveen in de Nationale Vogelweek

41 Start: hoofdingang landgoed De Van 14.00 tot 16.00 uur; deelname is Braak (bij Hoofdweg 266) te gratis. Paterswolde. Aanmelden bij Rolinka: Van 8.00 tot 10.30 uur. Aanmelden [email protected]. bij Leo Stockmann, T:050-3095304 of Zomeravondtocht [email protected] Zie website IVN, de IVN mail, Dinsdag 7 juni : Avondexcursie Dorpsklanken en Westerbroek. www.ineeldepaterwolde.nl We vertrekken per auto om 19.00 September,. IVN-wijkactiviteit uur vanaf het Kampje in Eelde. Ter Borch, waterbeestjes datum nog Aanmelden bij Ynze de Boert,T: 050 vast te stellen 3091875 of [email protected] Dinsdag 4 oktober : Workshop: Zaterdagmiddag 11 juni : Bloem of Paddenstoel vilten. Slootjesmiddag voor kinderen van 4- Opgeven bij [email protected] 12 jaar en hun (groot)ouders Tijd: 20.00 – 22.00 uur Week van te voren wordt plaats Plaats workshop: Ons Dorpshuis, bekend gemaakt, zie website Bähler Boermalaan 4, Paterswolde..

Interessant uit de krant Analyse genen bewijst dat koolmees zich goed kan aanpassen Hij is slim, heel slim. De koolmees behoort tot de pienterste vogels als het gaat om het aanleren van nieuw gedrag. Analyse van het genoom – de complete set genen – van de zangvogel heeft bevestigd dat het beestje zich opvallend goed kan aanpassen aan veranderende omstandigheden.Dat de koolmees snel leert als zich een nieuwe situatie voordoet en over een goed geheugen beschikt, was al uit eerdere studies naar voren gekomen. Met zijn innoverend vermogen behoort hij tot de top-3 van slimste vogels. Het is een eigenschap die de overlevingskansen vergroot en bij het zoeken naar voedsel goed van pas komt. Uit de Volkskrant; 25 jan 2016 Foto: IVN Dronten

42 Colofon IVN Vries

Bestuur Werkgroepen Voorzitter 1. Landschapsbeheer (Algemene zaken, PR en ledenwerving) Sipke Sikkes; [email protected] Kor Mulder 2. De Vlindertuin [email protected] Wil Folkers; [email protected] T : 0592 544 139 T : 0592 542 732 Secretaris 3. Vogels Kees Langeveld Anne Hielke van der Meulen; Houtwallen 17, 9481 ER Vries [email protected] [email protected] T : 0592 315 924 T : 0592 543 951 4. Bomen, ruimtelijke ordening en milieu Penningmeester Agaath AB; [email protected] (plv. voorzitter ,persberichten) T : 050 309 3113 Alwin Speek 5. Stichting De Vriezer Holten (v/h De Fledders) [email protected] Eelke Riemersma; T : 0592 543 818 T : 0592 374 961 [email protected] Bankrek.nr: NL19RABO0366 5693 09 Bestuursleden Activiteitencommissie Sipke Sikkes Kor Mulder; [email protected] (Landschapsbeheer) Sipke Sikkes; [email protected] [email protected] T: 0592 543497 Schoolprojecten - De Vijverstee, OBS: Welterberg Redactie Kornoelje Siebren Zijlstra; [email protected] Heim Meijerink - De Holtenhoek, CBS: Holtveen [email protected] Sipke Sikkes; [email protected] Ina Maring [email protected] Vormgeving Kornoelje: Annemarie de Vries Annemarie de Vries [email protected] Sanne J. Smit Esakkers 2, 9481 CG Vries T: 0592 544 139 Website beheerder: Anne Hielke van der Meulen Druk: TPS Roden

Website: www.ivn.nl/vries

foto Kornoelje voorzijde: © Erik van den Ham

43 Excursie waterschap Noorderzijlvest

Bongeveen Foto’s: Paul van der Veur