1 T.C. Nevşehir Haci Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜTARİH TARİH ANABİLİMDALI KIRGIZ TÜRKLERİNİN ULUPAMİR’E GÖÇÜ Yüksek Lisans Tezi Muhammed DOĞAN Danışman Dr. Öğr. Üyesi Tekin TUNCER NEVŞEHİR Eylül 2019 1 T.C. NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜTARİH TARİH ANABİLİMDALI KIRGIZ TÜRKLERİNİN ULUPAMİR’E GÖÇÜ Yüksek Lisans Tezi Muhammed DOĞAN Danışman Dr. Öğr. Üyesi Tekin TUNCER NEVŞEHİR Eylül 2019 TEŞEKKÜR Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde kıymetli bilgilerini benimle paylaşan ve büyük emeği geçen, aynı zamanda çalışmanın bilimsel olarak şekillenmesine katkı sağlayan değerli hocam Dr. Öğretim Üyesi Tekin TUNCER’e teşekkürü bir borç biliyor ve şükranlarımı sunuyorum. Saha çalışmasında bana yardım eden kıymetli Ulupamir köylülerine ve Muhammet Ekber KUTLU beyefendiye teşekkür ederim. Yüksek Lisans eğitimim sürecindeki çalışmalarımda katkısı bulunan meslektaşım ve eşim Çağla AY DOĞAN’a ve Abim Yusuf DOĞAN’a kardeşim Mehmet ve Şevket DOĞAN’a ve okul arkadaşım Naim Taner KÖKSOY’a teşekkür ederim. KIRGIZ TÜRKLERİNİN ULUPAMİR’E GÖÇÜ Muhammed DOĞAN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans, Haziran 2019 Danışman: Dr. Öğretim Üyesi Tekin TUNCER ÖZET Çalışmamızda Kırgız Türklerinin Pamir dağları eteklerinde yaşadıkları tarihi, sosyal, kültürel yaşamları ile birlikte Rus baskısından dolayı Pakistan ve Türkiye’ye olan göç sürecindeki zorlu yaşamları konu edindik. Rahmankul Han önderliğindeki Kırgız Türklerini Ulupamir köyüne yerleşmelerini ve buradaki yaşamlarını inceledik. Hazırlık aşamasına Kırgız Tarihi hakkında yazılan kaynakları tespit ederek başladık. Bunun yanında döneme tanıklık etmiş kişilerin yazdığı kitaplar incelenip,göçdönemine tanıklık eden kişilerin tanık oldukları olayları ropörtaj yaparak kaleme aldık. Birinci Bölümde Kırgız Türklerinin başlangıçtan günümüze kadar uzanan siyasi tarihi ele alınmıştır. Kırgız adının ortaya çıkış süreci, bağlı bulundukları siyasi devletler ve bağımsızlığına kadar olan dönem hakkında bilgi verdik. İkinci Bölümde Pamir Coğrafyası, Kırgızların Alay bölgesindeki siyasi tarihi, Nüfus ve idari yapısı, Yönetim ve Hukuk sistemi Kültürel ve sosyal hayat konusu kapsamında aile yapıları, dini inançları, ekonomik faaliyetleri, eğitim ve sağlık konularını ortaya çıkardık. Üçüncü Bölümde Kırgız Türklerinin, Rus saldırıları sonrası Doğu Türkistan ve Afganistan Pamir’i arasındaki göç sürecini anlattık. Afganistan’da 1978’de gerçekleşen Saur Devrimi sonrasında Pakistan’a olan göçleri ile Pakistan’da yaşadıkları 4 yıllık süreç anlatılmıştır. Bu 4 yıllık süreç zarfında Pakistan’daki yaşam güçlüğünün zorlukları ve ABD ile Türkiye’ye olan göç başvuruları incelenmiştir. ABD yetkili makamları ile olan mektuplaşmalar ve akabinde Türkiye Cumhuriyeti Devletine muhacir olarak kabul edilmesinin ardında Türkiye’ye göçleri konu edilmiştir. Dördüncü Bölümde Kırgızların son hanı Rahmankul’un hayatı ile başlayıp, Kırgızların Türkiye’de Van ve Malatya’ya geçici yerleşmelerinin ardında Ulupamir köyündeki sosyal, kültürel, ekonomik vb. hayatlarını günümüze kadar anlattık. Anahtar Kelimeler: Pamir, Ulupamir, Rahmankul, Kırgız Türkleri, Göç, Afganistan, Pakistan, Türkiye vi KIRGIZ TÜRKLERİNİN ULUPAMİR’E GÖÇÜ Muhammed DOĞAN Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Institute of Social Sciences Department of History, Master, June 2019 Supervisor: Dr. Öğretim Üyesi Tekin TUNCER ABSTRACT In our study, Kyrgyz Turks lived in the foothills of the Pamir Mountains historical, social and cultural life due to Russian pressure with which Pakistan and Turkey have acguired life issues in the immigration process. We examined the settlements of the Kyrgyz Turks under the leadership of Rahmankul Han and their livesthere. We started the preparatory phase by identifying the sources written about Kyrgyz History. In addition, the boks written by the people who witnessed the period were examined and we interviewed the events witnessed by the people who witnessed the migration period. In the first part, the political history of the Kyrgyz Turks from the beginning to the present is discussed. We gave information about the emergence of the Kyrgyzname, the political states to which they belong, and the period until their independence. In the second part, we introduced Pamir Geography, political history of Kyrgyz Regiment, population and administrative structure, administration and legal system. In the third part, we talked about the migration process between Kyrgyz Turks and East Turkestan and Afghanistan Pamir after Russian attacks. After the Saur Revolution in 1978 in Afghanistan, their migration to Pakistan and 4 year period in Pakistan are explained. The challenges of life in Pakistan difficulty during this four- year period and immigration applications from Turkey and the US were examined. US authorities behind the correspondence with the migration to Turkey and then to be accepted as refugees in the Republic of Turkey has been subject. In the fourth part, Starting with the end of the life of the Kyrgyz Rahmankul behind the Kyrgyz provisional settlements of Van and Malatya in Turkey in Ulupamir village social, cultural, economic, etc. We told until today life. Keywords: Pamir, Ulupamir, Rahmankul, Kyrgyz Turks, Migration, Afghanistan, Pakistan, Turkey vii İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK BEYANI .......................................................... İİ TEZ YAZIM KLAVUZUNA UYGUNLUK ......................................................... İİİ KABUL ONAY SAYFASI ....................................................................................... İV TEŞEKKÜR .............................................................................................................. V ÖZET ......................................................................................................................... Vİ ABSTRACT ............................................................................................................ Vİİ İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... Vİİİ GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM KIRGIZ TÜRKLERİNİN SİYASİ TARİHİ 1.1. Kırgız Adının Tarihi ........................................................................................... 3 1.2.1. Kök Türkler ve Uygurlar Döneminde Kırgızlar ............................................. 5 1.2.2. Moğollar Döneminde Kırgızlar ...................................................................... 8 1.2.3. Hokand Hanlığı Döneminde Kırgızlar ........................................................... 9 1.2.4. Çarlık Rusya Döneminde Kırgızlar .............................................................. 12 1.2.4.1. 1916 Ayaklanması ve Kırgızlara Etkisi ................................................. 15 1.2.4.2. 1917 Ekim İhtilali ve Kırgızlara Etkisi .................................................. 16 1.2.5. Rusya Federasyonu Döneminde Kırgızlar ................................................... 17 İKİNCİ BÖLÜM PAMİR KIRGIZLARI 2.1. Pamir Coğrafyası .............................................................................................. 23 2.2. Pamir Coğrafyasının Siyasi Tarihi .................................................................. 24 2.3. Pamir Kırgızlarının Nüfus ve Etnik Yapısı .................................................... 27 2.4. Pamir Kırgızlarının Kültürel ve Sosyal Hayatı .............................................. 29 2.4.1. Pamir Kırgızlarında Aile .............................................................................. 29 viii 2.5. Pamir Kırgızlarında Din .................................................................................. 29 2.5.1. Pamir Kırgızlarında Dini Bayramlar......................................................... 30 2.5.2. Pamir Kırgızlarında Halk inanışları .......................................................... 30 2.6. Pamir’de Ekonomi ............................................................................................ 31 2.7. Pamir’de Yönetim Anlayışı ve Hukuk Sistemi ............................................... 33 2.8. Pamir’de Sağlık ................................................................................................. 34 2.9. Pamir’de Eğitim ................................................................................................ 36 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM PAMİR KIRGIZLARININ GÖÇ SÜRECİ 3.1. Pamir Kırgızlarının Doğu Türkistan’a Göçü ................................................. 37 3.2. Afganistan Pamir’inden Pakistan’a Göç ........................................................ 39 3.3. Pamir Kırgızlarının Pakistan’daki Yaşamları İle ABD ve Türkiye’ye Göç Etmek İçin Yaptıkları Girişimler ........................................................................... 42 3.4. Pamir Kırgızlarının Pakistan’dan Türkiye’ye Göçü ..................................... 53 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM HACI RAHMANKUL HAN VE ULUPAMİR(KIRGIZ) KÖYÜ 4.1. Rahmankul Han’ın Hayatı ............................................................................... 55 4.2. Van ve Malatya’ya Yerleştirilen Kırgızlar ..................................................... 62 4.3. Ulupamir Köyü’nün Genel Özellikleri ............................................................ 63 4.4.Ulupamir Köyü’nün Nüfus Yapısı .................................................................... 65 4.5.Ulupamir Köyü’nün Aile Yapısı ......................................................................