STAD BRUGGE OPEN MONUMENTENDAG 2011 ‘CONFLICT’ zaterdag 10 september 2011 zondag 11 september 2011

OPEN MONUMENTENDAG 2011 BRUGGE

CONFLICT

10 & 11 SEPTEMBER

3 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Woord Vooraf

Op zaterdag 10 en zondag 11 september vieren we de 23ste editie van de Open Monumentendag, het feest bij uitstek van het onroerend erfgoed. Het thema in 2011 is ‘Conflict’. Onze rijke geschiedenis is gekruid met conflicten, oorlogen en twisten, tegenstellingen en ruzies, ontbering en miserie. Conflict wordt hier niet louter negatief benaderd, integendeel, na een conflict volgt meestal verzoening en ook dat levert nieuw erfgoed op.

Op deze Open Monumentendag 2011 wordt het onroerend erfgoed belicht dat rechtstreeks te maken heeft met gewelddadige conflicten zoals de stadspoorten, het Fort van Beieren of het voormalig militair ziekenhuis maar ook de monumenten van verzoening en herinnering zoals de militaire kapel, de Hof van Aurora en bepaalde graven op de centrale begraafplaats. Speciale aandacht gaat daarnaast uit naar het ‘conflict van herbestemming’ van monumenten en naar de confrontatie oude en nieuwe architectuur bij verschillende actuele realisaties.

De OMD-bezoeker kan in Brugge niet minder dan 27 sites ontdekken of kiezen tussen 20 activiteiten. Monumenten en landschappen, fietstochten, themawandelingen, tentoonstellingen en lezingen zorgen voor deze inkijk op verleden en heden. Conflict wordt in een ruim historisch kader geplaatst.

In Brugge hebben we het hele jaar door aandacht voor het architecturale erfgoed maar het blijft belangrijk dit erfgoed ieder jaar opnieuw een weekend lang extra in de kijker te plaatsen op Open Monumentendag. Het publiek wordt zo nauwer betrokken bij het erfgoeddebat en krijgt voldoende stof tot nadenken aangereikt. Erfgoedzorg hoeft beslist geen strijdtoneel te zijn.

Ik dank heel van harte de deelnemende eigenaars en organisaties, de erfgoedpartners in Brugge, de vele vrijwilligers en de medewerkers van de eigen dienst monumentenzorg. Ik hoop dat deze 23ste editie een geslaagd veelzijdig erfgoedgebeuren mag zijn! OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 4 5 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Behoud en beheer van de Werelderfgoedstad Brugge

Ik neem de gelegenheid te baat om naar aanleiding van OMD 2011 enkele bedenkingen neer te schrijven over de inzet voor het behoud en het beheer van de Werelderfgoedstad Brugge.

Brugge is een historische stad, Werelderfgoedstad. De derde stad van Vlaanderen met 120.000 inwoners en 3,5 miljoen toeristen. Elk dag is er een nieuwe uitdaging. Bewaren of vernieuwen. Bewaren en kunnen groeien. Hoe gedraagt een Werelderfgoedstad zich in de 21ste eeuw en hoe kan het evenwicht tussen bewoning en toerisme behouden blijven?

Onroerend erfgoed als cultuur. Discussies over sloop en nieuwbouw. Voor- en tegenstanders. Bezoek van Unesco en actiegroepen. Nergens zoveel controverse als in het historische Brugge. Brugge is uniek en mooi. Wie er woont, ziet het vaak niet meer. Andere centrumsteden benijden ons, maar doen ook wel eens smalend. Als schepen van ruimtelijke ordening wil je vooral plannen maken voor je stad. Elk plan is ook een verandering. Verandering stoot vaak op weerstand in een stad waar conservatisme hoogtij viert. Toch ben ik niet behept met een historisch complex en wil ik graag vernieuwing. Brugge is Bokrijk niet en absoluut geen museum. Brugge is een fantastische historische woonstad met een belangrijk onroerend patrimonium, maar waar ook veel te beleven valt. Volksfeesten, kunstenfestivals, tentoonstellingen maar ook veel musea en een hedendaags concertgebouw. Wat mooi en waardevol is, moeten we behouden. Wat niet waardevol is, kan worden gesloopt en worden vervangen binnen de context. Met een gepaste taal, liefst in een architectuur van deze tijd die aanvoelt als liefde voor de stad en zijn tijd overstijgt. Geen wit-zwart materie, maar een materie met veel nuances. Een gekleurd debat, dat ik niet uit de weg ga. De materie is zo complex en subtiel van aard, dat ik blij ben eens duiding te kunnen geven zonder in ‘quotes’ te moeten vervallen.

Brugge, een historische stad mag geen complex hebben. Men zegt wel eens neerbuigend dat Brugge een museum is. Of men stelt het voor als het Bokrijk van West-Vlaanderen. “Brugge, dat sluit om 18u00” is een gehoorde en misplaatste grap. Wie kent niet de roman van Rodenbach OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 6

“Bruges, la Morte”? Alleen in steden vind je de spanning tussen heden en verleden, tussen bouwen en slopen, tussen conserveren en renoveren. Willen we een stad zijn, dan mogen we die spanning niet ontvluchten, maar moeten we ze integendeel omarmen. De bekroning door Unesco, mag geen stolp zijn waardoor we niet meer kunnen ademen en verstikken.

Brugge is Werelderfgoed sinds het jaar 2000. De stad telt heel wat beschermde monumenten (526), landschappen (3) en stadsgezichten (11). In de inventaris van het bouwkundig erfgoed zijn meer dan 3500 items opgenomen. De vandaag beschermde landschappen en panden in stadsgezichten vertegenwoordigen tien procent van het patrimonium van de binnenstad. Daarnaast zijn nog tal van panden gekend die niet voorkomen op inventarissen, maar die toch historisch of stadslandschappelijk waardevol zijn. Onze dienst voor monumentenzorg is hier zeer zorgvuldig en waakzaam. En de dienst voor monumentenzorg Brugge gooit in heel Vlaanderen hoge ogen. Elke erfgoedspecialist kent haar verdiensten.

Concreet heeft de erkenning tot UNESCO werelderfgoed voor de stad een aantal voordelen. Deze situeren zich voornamelijk op toeristisch, historisch en cultureel vlak. Aan de erkenning zijn ook plichten gebonden, die soms gepercipieerd kunnen worden als een nadeel. Voor een actieve leefstad als Brugge is een goed evenwicht geen sinecure. Stadsvernieuwing en stadsontwikkeling, ruimtelijke ordening en wonen in harmonie brengen met de zorg voor het erfgoed: ze vormen een uiterst moeilijke maar tegelijk boeiende uitdaging. Met veel bezieling stippelen we een nauwgezet en goed overwogen beleid uit. Men kan terecht besluiten dat de UNESCO-erkenning voor extra stimulansen zorgde in de conservering van ons waardevol erfgoed. Alleen al naar aanleiding van Brugge Culturele Hoofdstad van Europa (2002), werd twintig miljoen euro in de restauratie van onze openbare gebouwen 7 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

geïnvesteerd.

Toch blijft er een spanningsveld bestaan tussen vernieuwen en conserveren. In 2010 kwam UNESCO onze West-Vlaamse hoofdstad inspecteren na een klacht van een actiegroep. Deze inwoners maken zich zorgen over de komst van een aantal nieuw projecten en vrezen dat deze de erfgoedwaarde van Brugge in gevaar zouden brengen. De ontwikkelingen rond het station, een nieuw rijksarchief, een nieuw hotel, een nieuwe voetgangersbrug, …

De komst van Unesco na tien jaar was een gelegenheid tot herbronning en verrijking, waarbij er op een genuanceerde manier kon worden gepraat over noden en evoluties van een historische stad in de 21ste eeuw. Hun bezoek was geen reden tot paniekvoetbal, wel integendeel. Van Unesco kregen we bovendien geen enkele kritiek op de kwaliteit van de hedendaagse architectuur in de binnenstad. Wel wensten ze een aantal waarborgen omtrent de aanpak en het statuut van de werelderfgoedsite, die ze in een aantal aanbevelingen duidelijk maakten. Deze aanbevelingen nemen we als stad ten harte en zien we als een opportuniteit om in Vlaanderen, Europa en zelfs de wereld een rol te spelen. Brugge is werelderfgoed bij uitstek en heeft het OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 8

potentieel om koploper te worden in het beheer van zijn onroerend patrimonium. Met de Unescovertegenwoordigers discussiëren is niet evident. Hun intrinsieke kennis van de stad blijft beperkt. Zij krijgen een moment-impressie, wij kennen de achtergrond van jarenlange processen die met bepaalde projecten gepaard gaan. Unesco is geen vaste partner geïntegreerd in onze (bedrijfs-)structuur. Er is geen gestructureerd overlegmodel voorhanden. Vraag is ook of we als beleidsmaker alles moeten volgen? Het bestuur is verkozen om de stad te leiden. Unesco kan dit niet in onze plaats doen. Bovendien mogen de controle van Unesco en het label niet leiden tot een nieuwe verzanding zoals die van het Zwin en een daarop volgend “Bruges-La-Morte”.

Unesco had ook oog voor de positieve elementen in de balans. Men benadrukte de aanzienlijke gunstige resultaten omtrent de aanpak van individuele restauraties. Ook de publieke ruimte blijkt goed onderhouden en de stedelijke infrastructuur is erop vooruitgegaan. De verdere uitbouw van het artistieke en culturele leven draagt ook bij tot de globale kwaliteit van het werelderfgoed. Wel ziet men een aantal potentiële dreigingen voor de toekomst: de leegloop van publieke en religieuze instellingen en ontwikkelingen in de rand met visuele impact op het werelderfgoed zoals windmolens evenals de ontwikkelingen aan het station. Unesco wenst dat onderzocht wordt of de binnenstad geen beschermd stadsgezicht kan worden en vraagt ook respect voor de morfologie en structuur van de binnenstad. Uiteraard hebben we die aanbevelingen opgevolgd en suggesties in die zin geformuleerd aan de hogere overheid. Over bv. de visuele impact van projecten in de rand en aan het station is reeds gesteld dat visualisatiestudies moeten uitwijzen wat de impact daarvan is op de werelderfgoedsite. Hoe ver gaat die visuele impact bijvoorbeeld?

Als stedelijke overheid blijft het noodzakelijk om ook in dit verhaal een gezond evenwicht te vinden. Dit impliceert dat de lokale overheid soms ook keuzes moeten maken die erfgoedliefhebbers niet altijd even graag horen. Dossiers zoals de stationsomgeving gaan overigens niet in de eerste plaats over erfgoed, maar over het weefsel, de structuur van een stad, de functionele ontwikkelingspotenties die vertaald moeten worden op een schaal passend voor zijn omgeving en in een 9 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

aanvaardbare synergie met de historische stad. Brugge heeft ook recht op een stationsontwikkeling. De stationsontwikkeling heeft trouwens ook te maken met het ruimtelijk beleid en met het mobiliteitsbeleid op Vlaams niveau, alsook met de door Vlaanderen gestuurde decentralisatie van diensten naar de gemeenten, provincies. Brugge mag deze boot niet missen.

Rond de historische stad had ik graag een “nieuw Brugge” gecreëerd die in contrast staat met de historische binnenstad. Jonge bewoners, activiteit, moderne architectuur, groen en duurzaamheid voorop.

Voortrekkersrol voor Brugge

Het zou een absolute meerwaarde zijn als Brugge een internationaal congres kan organiseren waarbij de werelderfgoedsteden en erfgoedspecialisten worden uitgenodigd. Onder de titel ‘Werelderfgoedsteden in de 21ste eeuw’ kunnen we een voortrekkersrol spelen in de discussies omtrent het beleid in werelderfgoedsteden. Riga en Bordeaux hebben een gelijkaardige bezoek van UNESCO achter de rug en hebben een “state of conservation” moeten opmaken. Vele steden zullen nog volgen. Ook Gent, Londen, Sint-Petersburg kennen problemen. Dresden is van de lijst geschrapt.

Hoe ver strekt de impact van het label “werelderfgoed”?

Een werelderfgoedmonument is fundamenteel verschillend van een werelderfgoedstad. Het is ons aanvoelen dat men de stad – zoals een monument - wil immobiliseren tot een bepaald moment van zijn geschiedenis. In de praktijk blijkt dit voor actieve werelderfgoedssteden echter niet haalbaar en geen optie. Ook binnen Unesco zijn al jaren discussies aan de gang omtrent behoud en management van werelderfgoedsteden. Ook daar zijn diverse visies en voorstellen van aanpak ter discussie. De erkenning als werelderfgoedstad mag niet de leefbaarheid van een stad aantasten. De stad moet juist kunnen leven en evolueren, in harmonie en synergie met het werelderfgoed. Stilstand leidt tot leegloop en leegstand en beide zijn nefast voor het behoud en de leefbaarheid van de stad. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 10

Niet enkel conserveren maar ook anticiperen

Een stad is de resultante van generaties bouwers en slopers. Wat in een stad gebouwd, gesloopt en verbouwd wordt, zorgt voor een unieke historische gelaagdheid. De erkenning van de gehele Brugse binnenstad op de lijst van het Unesco werelderfgoed is dan een bekroning geweest van eeuwenlange verandering en inzet. Een stad is nooit af. Elke generatie, ook de onze, en deze die ons zullen volgen, heeft het recht, misschien zelfs de plicht die gelaagdheid niet alleen in stand te houden maar ook te verrijken. Brugge heeft geen historisch complex. Wat waardevol is moet absoluut behouden blijven. Wat fout is gegroeid in het verleden of wat leeg komt te staan moet herbestemd kunnen worden binnen de context en morfologie van de stad. We moeten ons niet concentreren op confronterende moderne architectuur, maar op hedendaagse kwalitatieve architectuur, die past binnen de omgeving. De aanbeveling van Unesco dat we waakzaam moeten omgaan met de structuur en korrel van de stad wordt hierbij ter harte genomen.

Uiteraard willen we ons als stad niet laten verlammen. Een evenwicht moet bewaard blijven. Brugge moet een leefbare stad blijven. Een stad die ook een antwoord geeft op de vragen en noden van vandaag. De Brugse binnenstad, erkend als werelderfgoed, is een deel van een veel groter weefsel en mag dus niet geïsoleerd worden. Uiteraard wensen we in de stad een dynamiek te bewerkstellingen die gericht is op wonen, werken, winkelen, feesten,… kortom een stad die sprankelt en waar met de achtergrond van een historisch omgeving ook iets te beleven valt. Een eigentijdse invulling kan perfect in een historisch kader.

Gebouwen verliezen doorheen de tijd vaak hun bestemming en dus hun ziel. Ze moeten een herbestemming kunnen krijgen, anders ga je die waardevolle gebouwen sluipend slopen. Je sloopt sluipend door er niets mee te doen, door ze te consolideren in hun leegte. De grote uitdaging bestaat erin die gebouwen terug een betekenis te geven die aansluiting vindt bij hun initieel karakter en typologie en hen behoedt voor verval. Een waaier aan mogelijkheden ligt voor. Passende 11 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

herbestemmingen kunnen gezocht worden in woonprojecten (slechts 16 % jonge mensen in de binnenstad, maar ook nood aan zorgwoningen voor bejaarden), maar ook in studentenhuisvesting, kantoren, diensten, sociaal-culturele en sociaal-medische initiatieven, …

Brugge is zo mooi dat het ook duur is. De prijs van haar succes is dat het wellicht binnenkort nog enkel betaalbaar is voor de happy few, en dat willen we toch counteren door een gericht beleid en betaalbare projecten.

Zoals gezegd is het een grote uitdaging om aan monumenten, aan historische panden en complexen die hun functie verloren hebben in de 21ste eeuw een betekenis te geven en dat in een veranderde context. Alles verandert. Ook het UNESCO erfgoed. Sinds enige tijd erkent UNESCO ook natuurgebieden en immaterieel erfgoed. Blijven die onveranderd? Ook een stad is een levend wezen, onderhevig aan voortdurende verandering. Brugge moet haar eigenheid bewaren maar OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 12

een artificiële bevriezing is niet aan de orde.

Als Schepen van ruimtelijke ordening, monumentenzorg en huisvesting is deze confrontatie met Unesco wellicht het boeiendste wat me is overkomen. Controverse alom. Met de inwoner, met de ambtenaren, met de andersgezinden, met believers in nieuwe architectuur en met non-believers, met bouwmeesters, met de onroerend-erfgoed- verenigingen en zelfs met vele mensen die Brugge kennen ‘van zien’. Laat ons hopen dat onze kinderen straks niet wakker worden in een fossiel en bestoft Brugge, maar in een frisse en levendige historische stad waar er een ongelofelijke symbiose heeft plaatsgevonden tussen “verleden” en “heden”, waar een evenwicht gevonden is tussen behoud en nieuw, en waar elke generatie op haar beurt een betekenisvol laagje geschiedenis heeft kunnen toevoegen.

Brugge is een stad met een schitterend verleden, een bruisend heden, en een gouden toekomst. En zo willen we het het liefste ook houden...

Mercedes Van Volcem

Schepen voor Ruimtelijke Ordening, Stadsvernieuwing en Huisvesting 13 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

INLEIDING OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 14

Inleiding op het programma van 10 en 11 september 2011

Met Conflict als thema is naar een gevarieerde invulling gezocht voor deze 23ste editie van de Open Monumentendag in Brugge. Een niet te missen cultureel gebeuren. Op OMD wordt het architecturale, onroerende erfgoed onder de aandacht gebracht.

In Brugge Werelderfgoedstad staan de momumenten het hele jaar door voor miljoenen bezoekers in de belangstelling. Maar OMD richt zich ook speciaal naar de Bruggeling die tijdens dat weekend de kans krijgt achter de schermen te kijken en zich te verdiepen in het verhaal van deze (monumentale) plaatsen. Plek en verhaal samen doen de monumenten immers op een andere manier ervaren.

Brugge blijft bij de samenstelling van de jaarlijkse OMD-programma’s onafgebroken kwaliteitsvol erfgoed bieden. Zowel naar materiële als immateriële getuigenissen wachten ons steeds aangename verrassingen. 15 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Een overzicht van het programma

Naast de ‘grote’ monumenten en de ‘grote’ verhalen wordt speciaal aandacht besteed aan kleinschalige projecten. We verwijzen graag naar de verschillende boeiende lezingen en tentoonstellingen die op het programma staan en die een bepaald aspect van het jaarthema in beeld brengen.

De vroege geschiedenis komt aan bod met de slottoren van Male, een ankerplaats. Hoe de stad Brugge zich in de middeleeuwen verdedigde, is met de herontdekking van de twee stadsomwallingen (met de boot of op de fiets) en wat er nog ‘monumentaal’ van overblijft zeker een aanrader. Drie van de vier stadspoorten en de Poertoren zijn te bezoeken. Schuttersgilden waren in de middeleeuwen partners in de verdediging van de stad. Op zaterdagnamiddag kan men rondwandelen in de tuin van de Sint-Sebastiaansgilde. De Sint-Jorisgilde is zowel op zaterdag- als zondagnamiddag te bezoeken.

Of een belofte tijdens de Slag op de Pevelenberg in de Vlaamse-Franse strijd van het begin van de 14de eeuw al dan niet aanleiding gaf tot de bouw van een kapel en het inrichten van een processie, komt de bezoeker te weten in de wondermooie, kleine ‘Blindekenskapel’ in de Kreupelenstraat. Een tentoonstelling en een lezing duiden het verhaal. Mythe of historische realiteit?

Het Fort van Beieren brengt de vroeg 18de-eeuwse geschiedenis en de Spaanse Sucessieoorlog tot leven. Daar is bovendien op initiatief van de Provincie West-Vlaanderen op zaterdagnamiddag van alles te beleven voor de piepjonge OMD-er met de Suske en Wiskehappening. De wat ouderen kunnen zich tijdens de fortennacht verdiepen in de geschiedenis en de prachtige natuur van deze wonderlijke plek.

De twee wereldoorlogen worden op de OMD eveneens in herinnering gebracht. De Militaire Kapel in de Kartuizerinnenstraat zal de draaischijf zijn binnen het verhaal dat op 10 en 11 september wordt gebracht. In het straatbeeld zijn de gedenktekens ondertussen blijvende stenen getuigen. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 16

De rechtspraak is een ander aspect van het conflictverhaal dat het Brugse onroerende erfgoed mee vorm gaf. Waar werd vroeger bij ons recht gesproken en waar werden vonnissen geveld? Waar stond de galg? Waar was de Vierschaar en het eerste gerechtsgebouw? Ons Stadsarchief is vandaag in een deel ervan gevestigd en te bezoeken. Het huidige Gerechtsgebouw aan de Kazernevest, ingericht in het voormalige kartuizerklooster en op de gronden van de Rademakerskazerne, staat voor het eerst op het OMD-programma. Het is een unieke kans om met verleden en heden in aanraking te komen en dit onder leiding van speciale gidsen.

Dat ordehandhaving eveneens met onroerend erfgoed verband kan houden, ontdekt de bezoeker in een tentoonstelling en lezing, maar vooral tijdens een bezoek aan het zopas ingerichte District Centrum van de lokale politie in de Kartuizerinnenstraat, ooit een refugehuis. Weinig gekend in Brugge is de aanwezigheid van de Universiteit van de Verenigde Naties (UNU-CRIS) die onderdak kreeg in het Grootseminarie en zich op OMD uitvoerig wil voorstellen aan het Brugse publiek. De directeur zal overigens een lezing verzorgen op zondagmorgen.

Dat de vormgeving in de architectuur en de keuzes bij restauratie en herbestemming vaak aanleiding geven tot conflict is genoegzaam bekend, zeker in de Werelderfgoedstad Brugge. Het Provinciaal Hof op de Markt, in 1878 ontworpen door Louis Delacenserie en René Buyck kan symbool staan voor de populaire Brugse neostijl en discussies rond architectuurstijlen in Brugge. Op 10 en 11 september zijn verschillende herbestemmingen en restauraties opengesteld waar conflicten niet uit de weg worden of werden gegaan. Zowel in de binnenstad, Assebroek als in Lissewege zijn interessante voorbeelden opengesteld. De restauraties zijn veelal enkel na reservering te bezoeken. Uitkijken is dus de boodschap.

Twee Brugse deelnemers aan de Vlaamse Monumentenprijs worden in de kijker gesteld: het hallenhuis in Sint-Andries als archeologisch experiment en de onvolprezen toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, die met zorg is gerestaureerd. 17 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Op 10 september 1989 vond de eerste Open Monumentendag ooit in Vlaanderen plaats, net 23 jaar terug. Toen was OMD het enige dagevenement in zijn soort. Het exclusieve van het gebeuren is ondertussen weggevallen door de opkomst van een Erfgoeddag, de Dag van de Architectuur, de Dag van het Park, Open Bedrijvendag, … maar inhoudelijk is het gebeuren steeds professioneler geworden en beter onderbouwd. Er wordt in de toekomst weloverwogen ook naar een grotere afstemming met Erfgoeddag gestreefd.

De Open Monumentendag is een vaste waarde op de culturele agenda met steeds een half miljoen bezoekers. Ieder jaar opnieuw wordt gezocht om het initiatief te verbeteren en zo blijvend het maatschappelijk belang van ons zo rijke erfgoed te onderlijnen.

De 23ste afspraak in Brugge is alvast op 10 en 11 september 2011. De enige stad in Vlaanderen die anderhalve dag de deuren opent voor de belangstellenden. We hopen op een massale belangstelling. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 18 19 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

1. BARON RUZETTELAAN 435 D’ ABDIJ OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 20

Open op en begeleiding uit 1991, de zondag 11 september katholieke scholen in West- van 10.00u tot 18.00u Vlaanderen ondersteunen bij het pedagogisch concept, In de namiddag begeleidt arch. de onderwijskwaliteit Gino Debruyne de bezoekers. vergroten en via externe professionele ondersteuning Met tentoonstelling ‘de de beroepsbekwaamheid van Schoolstrijd’ de leerkrachten bevorderen. Daarnaast wil het centrum ook De oude abdij is sinds 2009 logistieke ondersteuning bieden ingericht als het centrum van aan scholen. De herbestemming het katholiek onderwijs in van de voormalige Sint- West-Vlaanderen. Deze dienst Pietersabdij verliep vlekkeloos wil, rekening houdend met en is een ontdekking waard. het decreet over inspectie 21 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Pastoor Philip Pollet (1806- 1880) was in 1875 initiatiefnemer voor de oprichting van de Sint- Pietersabdij in Steenbrugge. Hij kocht een stuk zaailand aan brouwer Jacques Wante om er een kerk, pastorie en zusterklooster met school uit te bouwen. In 1879 werd met vier paters van het benedictijnerklooster uit Dendermonde de nieuwe abdij opgericht met Dom Paulus Luyckx (1824-1896) als officiële stichter. In 1890 werd het klooster priorij. Dom Amandus Mertens werd de eerste overste. In 1896 werd de priorij tot abdij verheven en werd opvolgingsrecht van de Sint- Amandus Mertens de eerste abt. Pietersabdij van Oudenburg De naam was toen: Abdij van met de nieuwe naam Sint- het Heilig Hart en Sint-Philip. Pietersabdij van Oudenburg te De abdij zette zich in voor de Steenbrugge. bevordering van de liturgie en voor de ideeën van de Vlaamse Dom Modest van Assche was Beweging. Er werden tal van tijdens W.O. I brancardier en werken gepubliceerd. Vanaf aalmoezenier van een Waalse 1920 werd ook het ‘Liturgisch afdeling van het Belgisch leger in Parochieblad’ (gesticht in de abdij de loopgraven van de IJzer. Na de van Zevenkerken) hier uitgegeven. oorlog werd hij bekend door zijn Al in 1907 werd bovendien de rol in zowel de Liturgische als missie van Noord-Transvaal de Vlaamse Beweging en in de aan de abdijen van Afflighem, internationale vredesactie. Zijn Dendermonde en Steenbrugge abtsleuze was ‘In Viam Pacis’ toevertrouwd. (Op de weg van de vrede). Na W.O. II werd hij voor zijn Vlaamse Onder Dom Modest van Assche overtuiging geïnterneerd en hij (1891-1945) kreeg de abdij stierf in 1945. Zijn vermeende in 1934 van Paus Pius XI het schuld aan de verklikking OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 22

van de verzetsman Gaston het oude gebouw, in 2007 een Roelandts is niet bewezen. nieuwe abdijwoning gerealiseerd: Modest Van Assche is begraven ‘Huize Pax’, waar de monniken nu op het kleine kerkhof van de verblijven. abdij waarvoor hij in 1937 aan arch. Jos Priem (1904-2003) De vroegere abdijgebouwen, opdracht had gegeven om een die op OMD te bezoeken zijn, vredesmonument te ontwerpen, werden in mei 2007 in erfpacht geïnspireerd op de IJzertoren gegeven aan de vzw Katholiek (of de architectuur van de zgn. Onderwijs bisdom Brugge om er frontbeweging).Het kerkhof ligt het Pedagogisch Centrum in te zuidelijk van de abdij in de tuin richten. Ir. arch. Gino Debruyne en is bereikbaar via een aarden kreeg toen opdracht om de oude pad. De graven zijn links en abdij aan de nieuwe bestemming rechts daarvan ingeplant. Het aan te passen. vredesmonument is een klein vierkant, geelbakstenen gebouw Het 19de/vroeg 20ste-eeuwse met als opschriften Christus/Is bakstenen abdijgebouw moest onze Vrede/ In Viam Pacis/ Pax. worden uitgezuiverd en de De monniken worden hier sinds binnencirculatie is via de oude 1934 begraven. pandgang hersteld. De binnentuin kreeg volle aandacht en de Vandaag is Dom Erik-Godfried relatie met het interieur werd Feys prior. Naar plannen van arch. opnieuw duidelijk door een R. Michielssens werd, links van selectief materiaalgebruik. De 23 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

nieuwe ruimtes zijn naar ofwel Naar aanleiding van de binnentuin ofwel de grote tuin OMD is er in d’Abdij een achter het gebouw gericht. Oude gelegenheidstentoonstelling rond waardedevolle, houten deuren en de ‘Schoolstrijd’. De zogenaamde tegels bleven behouden en werden ‘Schoolstrijd’ plaatste het officiële hersteld of dienden als inspiratie onderwijs (ingericht door de voor de nieuwe zwarte betegeling staat, provincies en gemeenten) in het gebouw. De belangrijkste tegenover het vrije onderwijs, bouwfysische ingreep betrof de ingericht door de katholieke Kerk. sloop van achterbouwvolume Zowel in de 19de eeuw (1878-1884) waar vroeger de bibliotheek als in de 20ste eeuw (1950-1958) was ingericht en waar nu een zorgde die levensbeschouwelijke discrete nieuwbouwvleugel breuklijn voor heel wat commotie staat met een auditorium en in de samenleving en lag hij mee vergaderzalen. Opvallend en aan de basis van de verzuiling. stijlvol is de beeldengroep van Rond deze boeiende problematiek Martine Bossuyt (Ieper) die sterk wordt in d’Abdij een kleine mee de sfeer in de binnentuin en tentoonstelling opgezet. de pandgang bepaalt. Het oorspronkelijke ontwerp van Het twee bouwlagen hoge de abdij (als vergroting van de bakstenen gebouw is afgedekt pastorie) wordt toegeschreven met zadeldaken, bedekt aan Pieter Van Loo (1847-1926), met leien. De bakstenen priester uit het bisdom Gent. gevels, in verschillende kleurnuances, zijn doorbroken Pieter Van Loo door segmentboogvormige en rechthoekige vensteropeningen. Er is voorlopig weinig over In de gevels aan de kant deze priester-architect bekend. van de pandgang zitten Hij is op 19 oktober 1847 aan spitsboogvensters. de Coupure in Gent geboren, als zoon van de directeur van In zowel de pandgang als het ‘een burgerlijk en militair grote salon zijn interessante verzekeringshuis’ Johannes van kunstwerken te ontdekken die Loo en van Clementine Rommel. tijdens het bezoek zullen geduid In 1869 is hij ‘surveillant’ in het worden. Sint-Jozefsgesticht in Sint- OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 24

Niklaas en in 1871 wordt hij nog verbouwd en aangepast priester gewijd. In 1879 is hij (Alphonse De Pauw zou ook directeur van Maaltebrugge verbouwingswerken hebben als op hem een beroep wordt uitgevoerd). In het archief van gedaan voor het ontwerp van de Sint-Pietersabdij moeten het klooster en de kerk in ongetwijfeld meer gegevens Steenbrugge. Vanaf 1892 is hij over de bouwgeschiedenis te pastoor in Knesselare waar hij ontdekken zijn. Dit wordt in de ook de kerk zou ontwerpen. toekomst zeker onderzocht. In 1900 is hij de pastoor van Maldegem waar hij ook zal Achter het voormalige overlijden. Van Loo werd door abdijgebouw bevindt zich zijn tijdgenoot pater Paul Luyckx een grote tuin met enkele omschreven als ‘goed en braef’ monumentale bomen en een en met een grote liefde voor beukendreef die leidt naar arme mensen. Hij ontwierp ook weilanden, palend aan de Sint- de kerk en het kerkmeubilair. Trudostraat. Zowel kerk als abdij zijn later 25 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

2. BEGIJNENVEST, DE POERTOREN OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 26

Open op verdieping werden een cafcoen zondag 11 september (schouw) en een aysement (toilet) van 10.00u tot 18.00u voorzien. De toren werd afgedekt met natuursteen en vanop het dak De toegang tot het Minnewater liep een goot in Brabantse steen. werd verdedigd door twee Hij zou 65 voeten (ca. 21 meter) stenen torens verbonden door hoog worden en de traptoren een houten brug, een zgn. met stenen wenteltrap nog eens waterpoort. Slechts één toren 6 voeten (ca. 2 meter) hoger. De bleef bewaard en de huidige aannemer leverde de natuursteen stenen brug dateert uit 1740. maar de bakstenen werden door Er waren ook waterpoorten in de stad bezorgd. Kortrijk (de Broeltorens) en in Doornik (Pont des Tours). Dezelfde opdracht omvatte het bouwen van een Aan de voet van de verdedigingsmuur aan de Minnewaterbrug staat de Begijnenvest met vijf stenen Poertoren, een opvallend torens, een stenen brughoofd en authentiek laatmiddeleeuws een kaaimuur. In 1399 vroeg de bolwerk. De bakstenen toren stad Van Oudenaerde bovendien werd gebouwd in 1397-1398 om een stenen muur tussen het naar het ontwerp van meester- Minnewater en de Katelijnepoort metselaar Jan van Oudenaerde. op te trekken. In de stadsrekeningen werd de opdracht aan deze succesvolle In 1400-1401 volgde een bouwmeester nauwkeurig nieuwe opdracht en samen met genoteerd met afmetingen Maarten van Leuven bouwde Van en te gebruiken materialen: Oudenaerde een tweede toren aan ‘een groten steenen ronden de oostzijde van het Minnewater. thorre van nieuw te maken up Deze toren was lager en met tminnewater an de westzide.’ De een vlakke zijde afgewerkt. De opbouw werd vastgelegd: op Poertoren wordt in documenten de benedenverdieping moest de grote toren genoemd. de ruimte afgedekt worden met een kruisgewelf, de twee Deze grooten torre werd al in hogere verdiepingen met een 1477 omgevormd tot bergplaats koepelgewelf en op iedere voor buskruit door meester- 27 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 28

metselaars Anthone Louf en 141 pond houtskool bezorgd en Jan de Hond. In 1476 werd daarmee kunnen ze binnen de salpeter gekocht aan de Catalaan maand elk ongeveer 1.200 pond Balthazar Valler en geleverd in buskruit aanmaken (buskruit is den grooten torre an tminnewater. samengesteld uit 6/8 salpeter, Het is wellicht onwaarschijnlijk 1/8 zwavel en 1/8 houtskool). dat in de Poertoren zelf het De weduwe Wallijn laat haar buskruit werd aangemaakt. twee rosmolens, elk door twee Wellicht gebeurde dit wel op de paarden bediend, onafgebroken vesten. draaien. Zou dit in de omgeving van de Poertoren geweest Poermakers deser stede kunnen zijn?

In juli 1658 heeft de stad De Poertoren is gebouwd in dringend nood aan buskruit. bakstenen van verschillende De officiële ‘poermakers’ in de grootte, wat strookt met de stad zijn dan de weduwe Wallijn archivalia waarin vermeld staat met haar zonen en Louis de dat recuperatiebaksteen door Rosson. Er wordt hen 1.913 pond de stad aan de aannemer werd salpeter, 632 pond zwavel en ter beschikking gesteld. Het 29 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

toegepaste metselverband aan De sporen van de haard en de buitenmuur is het zgn. Vlaams de plaats van het toiletje zijn verband waarbij per laag een kop herkenbaar. De spiltrap naar en een strek elkaar afwisselen. de verdieping is opgebouwd uit Het achtzijdige traptorentje elementen in witte natuursteen uit daarentegen is gemetseld in zgn. Gobertange. staand verband, een rij bakstenen op de kopkant, afgewisseld met Bouwmeester Jan van een rij bakstenen op de strekkant Oudenaerde maar op een dusdanige manier dat de strekken om de ander Jan van Oudenaerde was een laag mooi boven elkaar liggen. rijk man die een groot aanzien De toren was oorspronkelijk genoot. Over de geboortedatum afgewerkt met een gekanteelde, en geboorteplaats tasten we uitkragende muur met onderaan in het duister. Zijn sterfdatum spitsboogjes. De huidige hoogte is evenmin juist gekend, maar bedraagt ruim 18 meter met een is kort voor 1417 te situeren. doorsnede van 8 meter. De dikte Hij was de belangrijkste van de muren is ongeveer 1,30 meester-metselaar in Brugge meter. rond 1400. In opdracht van de stadsmagistraat bouwde hij Op de Open Monumentendagen de Gruuthusebrug (1388), de is enkel de benedenverdieping Torenbrug (1390), de Meebrug van de Poertoren te bezoeken. (1390) en de Augustijnenbrug De wenteltrap is te smal en (1391). De opdracht voor de bouw te gevaarlijk en maakt een van het achtzijdige gedeelte beklimming te moeilijk. van de belforttoren in 1391 was erg belangrijk, maar de realisatie van verdedigingsgordel Deze benedenruimte is rond Brugge was de meest indrukwekkend en authentiek. intensieve en grootschalige De ronde ruimte is afgedekt met opdracht. Hiervoor werd hij een kruisribbengewelf. Centraal veelal bijgestaan door Maarten komen de ribben van dit gewelf van Leuven. Vanaf 1397 tot 1406 samen op een natuurstenen was hij onafgebroken aan het sluitsteen, versierd met florale werk aan de Poertoren en zijn motieven en tegen de muren kleinere tegenhanger aan het rusten ze op vijfzijdige consoles. Minnewater, de stadsmuur en OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 30

Daarnaast bekleedde hij verschillende bestuursfuncties. Vanaf 1397 was hij steenwerder die de afmetingen en de kwaliteit van de bakstenen controleerde en de goede werking van de steenbakkerijen. Hij was verschillende malen schepen, raadgever en zelfs burgemeester van de stad.

In 2010 is aan de voet van de Poertoren een nieuwe aanleg afgewerkt. Een gezellige, rustige tuin met zitbanken is in de parkaanleg van de vestingen geïntegreerd en de vormgeving verwijst naar het vroegere gebruik van de site als moestuin bij het de drie poorten (Kruispoort, sluiswachtershuis. Langs een Katelijnepoort en Gentpoort). wandelpad zijn plantbedden Een snelle berekening van de aangelegd, die met vlechtwerk officiële opdrachten leert ons van wilgentenen zijn afgewerkt. dat tussen 1388-1410 Jan voor Een aanwinst. maar liefst 42.310 ponden omzet had en samen met Maarten van Leuven nogmaals 32.249 ponden. Beide heren beheersten 78% van de openbare aanbestedingen en namen een monopoliepositie in. Jan van Oudenaerde was rijk genoeg om aan de stad geld voor te schieten voor de aankoop van materiaal, zoals bijvoorbeeld voor het herstel van de kaaimuren en de rioleringen eind 1394. 31 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

3. BOOMGAARDSTRAAT 1 VOORMALIG JEZUÏETEN- COLLEGE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 32

Uitsluitend na reservering op de predikers, missionarissen en OMD-lijn 050 47 23 24 pedagogen.Hun onderwijs was bijzonder kwaliteitsvol en Open op daardoor kregen ze aanzienlijke zondag 11 september invloed op de vorming van de van 10.00u tot 18.00u leidende klasse in Europa, want vooral de jongeren van de Het Europacollege wil met de gegoede klasse volgden les bij prestigieuze realisatie van de hen. Campus Verversdijk bijdragen tot het versterken van het imago van In 1570 vestigden jezuïeten Brugge in Europa. zich in Brugge en bouwden tussen 1595 en 1638 een nieuw Conservatiearchitect benoît klooster, een kerk en een school Delaey zorgt tussen 14.00u en uit. 16.00u voor bijkomende duiding over de geplande restauratie. Het grote, dwars op het perceel opgetrokken gebouw is de De restauratie van deze vroeg voormalige Sodaliteit, tussen 17de -eeuwse vleugel ging van 1607 en 1608 gebouwd door start in 2010. De OMD-er krijgt metselaar Jacques Huyssens, heel uitzonderlijk de kans om het steenhouwer Lauwerens gebouw tijdens deze intensieve Pieters, timmerman Robert werken te bezoeken. Zo kan een Blomme, leidekker Jan De inschatting gemaakt worden van Brouwer en de schrijnwerkers de moeilijkheidsgraad van deze Steven en Toussain de Meestere. restauratie. Het twee bouwlagen onder het dak hoge en13 traveeën Het voormalige brede gebouw is bijna volledig Sodaliteitsgebouw. vrijstaand. Het heeft een Conflicten tussen behoud en grondplan van ongeveer 45 x herbestemming. 12 meter en een nokhoogte van 20,50 meter. Ignatius van Loyola stichtte in 1540 de ‘Societas Jesu’. De gelijkvloerse verdieping De jezuïeten stonden dadelijk was oorspronkelijk ingedeeld bekend als uitmundende in vijf klassen die door grote 33 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

centrale openingen met elkaar speciale theatervoorstelling verbonden waren. Elke klas gegeven voor ouders en was rechtstreeks bereikbaar mecenassen. door een buitendeur in de westgevel van het gebouw. Na de afschaffing van het De eerste verdieping–de jezuïetenklooster werd het eigenlijke Sodaliteitsruimte– Sodaliteitsgebouw verder als was één grote ruimte, 6,40 schoolgebouw gebruikt en meter hoog onder de moer- en hiervoor stelselmatig verbouwd. kinderbalkenzoldering. Deze Zo werd de verdieping eveneens zaal of aula was bereikbaar over in klassen en gangen ingedeeld. de monumentale trap die tegen de zuidwestelijke gebouwhoek Bij de huidige restauratie is aangebouwd en was bestemd wordt teruggegaan naar de voor toneel. Dramatische oorspronkelijke indeling van het oefeningen vormden een Sodaliteitsgebouw. Alle later belangrijk onderdeel in het ingebouwde muren en plafonds onderwijssysteem van de worden weggenomen, om het jezuïeten. Bij inhuldiging van gebouw haar monumentale het gebouw in 1610 werd een ruimtelijkheid terug te geven. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 34

De belangrijkste ingreep aanzetten. Daarom werden hierbij is het functioneel verhoogde vloeren ingebouwd in herstel van de balklagen, die de gelijkvloerse en in de eerste na de verwijdering van later verdieping. ingebouwde binnenwanden opnieuw de verdiepingsvloeren Het belangrijkste knelpunt over de volledige gebouwbreedte dat moest worden opgelost, moeten dragen. Boven de was dit van de trappenhuizen. gelijkvloerse verdieping De monumentale trappartij konden de meeste moerbalken in de zuidwesthoek van het bewaard blijven, boven de eerste gebouw reikt niet tot aan de verdieping moesten ze allemaal zolderverdieping en een lift worden vervangen. Hierbij was moest worden voorzien om het het niet vanzelfsprekend om gebouw ook voor personen met twaalf nieuwe eikenhouten een beperking toegankelijk balken te vinden met een te maken. Het bouwen van doorsnede van 42 x 36 cm en een tweede trappenhuis in een lengte van 12 meter. het gebouw was onmogelijk, aangezien dit een té grote De wens van het Europacollege impact zou hebben gehad op de was om het gebouw als oorspronkelijke gebouwindeling, centraal kantoorgebouw die maximaal bewaard moest te herbestemmen. Om de blijven. Daarom werd voorzien ruimtelijkheid van het gebouw in een tegen het gebouw bij de inrichting ervan zo weinig aangebouwd trappenhuis. mogelijk aan te tasten, werd De enige plaats waar dit besloten om de bureauruimtes kon worden opgetrokken, is van elkaar te scheiden door aan de noordzijde van het middel van lichte wanden, die Sodaliteitsgebouw. De huidige nergens tot aan de plafonds noordgevel ervan is immers reiken. Bijkomende eis was niet origineel; deze werd pas dat de gebruikers vanuit gebouwd na de afbraak van het gebouw rechtstreeks de meest noordelijke travee, buitenzicht zouden hebben, tijdens de late 18de of vroege 19de wat niet vanzelfsprekend is eeuw. In deze muur konden dus met vensteropeningen die de noodzakelijke doorgangen twee meter boven de vloer worden gecreëerd. Om de 35 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

bereikbaarheid van de volledige De jezuïetenorde werd in 1773 campus voor de nooddiensten door keizerin Maria Theresia te garanderen, moest het afgeschaft en op 20 september gebouw daarenboven zo smal van datzelfde jaar werd de mogelijk worden ontworpen. Brugse vestiging gesloten en Daarom werd het haaks naast gedeeltelijk openbaar verkocht. het Sodaliteitsgebouw ingeplant. De collegevleugel werd niet Tenslotte wordt het nieuwe verkocht, maar ingericht als trap/liftgebouw maximaal Theresiaans college, later werden beglaasd, om het visueel zo licht er catecheselessen voor de armen mogelijk te maken en om een gegeven en in 1792 gebruikten zo groot mogelijk architecturaal de Brugse Jacobijnen de aula als contrast te krijgen met het vergaderruimte. Sodaliteitsgebouw. In het begin van de 19de eeuw benoît Delaey werd de benedenverdieping conservatiearchitect als paardenstal gebruikt en in 1832 besliste men het gebouw te herstellen en om te vormen tot klaslokalen voor het atheneum. In 1852 werd het de Rijksmiddenschool. Verbouwingswerken gebeurden toen naar het ontwerp van stadsarchitect Jean-Brunon Rudd (1792-1870), die verschillende vleugels bijbouwde: onder meer de poortingang aan de Verversdijk, de vleugel aan de Kandelaarstraat, een portierswoning en een toegangspoort. De eerste directeur van de snel succesvolle Rijksmiddenschool of ‘Ecole Moyenne’ werd de Nederlander Joannes Brans. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 36

Aan de kant van de De Rijksmiddenschool heeft in Boomgaardstraat zal het 1990 het complex verlaten en complex toegankelijk zijn het Europacollege is sinds 1995 via de waardevolle (nu sterk eigenaar van het complex. Er werd verweerde) renaissancepoort, geopteerd om in de eerste fase afkomstig van het huis Onze- de vroegere kloostervleugel aan Lieve-Vrouw van Montserrat de Verversdijk te restaureren. Die aan de Mallebergplaats. De kon op 31 augustus 2007 feestelijk poort werd hier in 1873-1876 worden ingehuldigd, samen met geïntegreerd naar het ontwerp van de nieuw ontworpen aula’s. Nu stadsarchitect Louis Delacenserie is het wachten op de succesvolle en verfraaid met beeldhouwwerk afwerking van de vleugel aan de van Hendrik Pickery. Boomgaardstraat. 37 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

4. BRAAMBERGSTRAAT 10 HUIS DE MARENZI OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 38

Uitsluitend na reservering op de imposante gebouw, beschermd OMD-lijn 050 47 23 24 als monument, wacht al jaren op een restauratie. Open op zaterdag 10 september van De nieuwe eigenaars wensen op 14.00u tot 18.00u de gelijkvloerse verdieping een zondag 11 september horecazaak onder te brengen, op van 14.00u tot 18.00u de eerste verdieping wordt een woning ingericht die een toegang Het hoekpand aan de heeft via de Jozef Suvéestraat. Braambergstraat en de Jozef In eerste instantie zijn de Suvéestraat is bij de meeste straatgevels gerestaureerd. De Bruggelingen gekend als vrij recente ramen op de eerste de voormalige woning van en tweede verdieping van de dokter Paul Van de Calseyde, voorgevel zijn vernieuwd met die in 2006 is overleden. Het raamwerk dat beter afgestemd 39 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

is op de empire-vormgeving van deze vroegere galerij en -profilering. In de zijgevel terug te zien. Op basis van werden de 19de-eeuwse deze sporen zullen de bogen schuiframen als model gebruikt gereconstrueerd worden in de voor de nieuwe ramen. Op de koergevels evenwijdig aan de eerste verdieping konden twee Braambergstraat. Zij krijgen originele ramen hersteld en een invulling met sober, behouden worden. Kenmerkend stalen schrijnwerk. Het meest voor het pand is het contrast opmerkelijke in het interieur tussen de oudere, 16de-eeuwse zijn de vloerconstructies met zijgevel en de voorgevel aan de moer- en kinderbalken en de Vismarkt, die in het begin van de dakstructuur. Vanzelfsprekend 19de eeuw opgetrokken werd en worden deze behouden zijn huidige vorm kreeg. Om dit en gerestaureerd. Op de contrast (letterlijk) in de verf te gelijkvloerse verdieping zullen zetten, opteerden de eigenaars de plafonds afgewerkt worden ervoor de oudere zijgevel een met (ditmaal brandwerende) warme baksteenkleur te geven pleisterplafonds. De bestaande, als tegenhanger van de obligate sobere lijsten en ornamenten witte tint van de voorgevel. worden hernomen om de 19de- eeuwse sfeer van de salons met De hoofdingang leidt naar bijhorende schouwen en deuren een aangename binnenkoer. te herstellen. De binnengevels aan de kant van de koer zijn meermaals Daar de afwerking van wanden verbouwd (en verhoogd), maar en plafonds op de eerste diverse bouwsporen verwijzen verdieping niet bijzonder rijk naar de vroegere 16de-eeuwse was, wordt hier geopteerd om bogengalerij op de gelijkvloerse de balkenstructuur zichtbaar verdieping, waarvan nog twee te laten. Opmerkelijk is de traveeën bewaard zijn in het aanwezigheid van zogenaamd buurpand, Jozef Suvéestraat ‘spreidsel’: dunne, eiken strips 2. Beide huizen vormden die tussen de kinderbalken en vroeger immers één groot de bovenliggende vloer zijn herenhuis. In het interieur van geplaatst. Dit verhinderde dat Braambergstraat 10 zijn nog stof vanop de zolder tussen twee natuurstenen kolommen de planken doordrong en gaf OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 40

esthetisch een meerwaarde. Dienst Monumentenzorg enkele hoogtepunten opgezocht. Voorlopig zijn er geen plannen om de zolderverdieping In de 16de eeuw, zoals de functioneel te maken. De site getekend werd voor het verschillende bouwfases van het stadsplan van Marcus Gerards, huis zijn hier duidelijk af te lezen: was het in bezit van Charles aan de kant Jozef Suvéestraat de Bernemicourt, seigneur de zien we een 16de-eeuwse Thieuloye. Hij was edelman sporenkap op schaargebinten, en hofmeester van Maria van aan de zijde van de Vismarkt is te Hongarije. Zijn dochter Anne was zien hoe deze dakstructuur met gehuwd met Don Fernando de de verhoging van de voorgevel la Cerda, kamerheer van keizer mee verbouwd werd, en daardoor Karel. De (vroegste) bouwheer is constructief minder goed in voorlopig niet gekend. De grote elkaar steekt. Bij de restauratie stadswoning bleef bezit van moesten plaatselijk bijkomende deze familie tot in het begin van ankers worden geplaatst om kap de 17de eeuw. Nadien komt het en gevel te stabiliseren. achtereenvolgens in handen van Jan Tacquet, Pieter Soutieu en Ir.arch. Joris Nauwelaerts, Alexander De Groote (getrouwd Dienst Monumentenzorg (DRO) met Antoinette Isabelle De Breucq). Over verschillende van Het huis is onderzocht in het deze eigenaars zijn ongetwijfeld kader van de masteropleiding aan meer gegevens traceerbaar. het Raymond Lemaire Institute for Conservation and Restoration Naast het grote huis in de Institute en het resultaat van Braambergstraat omvatte het het onderzoek zal op het OMD- domein ‘huizingen’ en land in de weekend door de onderzoekster Jozef Suvéestraat, Waalsestraat worden toegelicht. en Pandreitje. Tot het domein behoorde, naast het huidige huis Dit beeldbepalende pand kent een Braambergstraat 10, de volledige lange en rijke voorgeschiedenis westkant van de J. Suvéestraat die diepgaand onderzoek en een (waar tegenwoordig de huizen eigen publicatie verdient. Voor de J. Suvéestraat 2 en 4 staan), OMD-brochure werden door de de volledige noordkant van de 41 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Waalsestraat (waar vandaag de met erf (dat zich dus uitstrekte huizen Waalsestraat 1, 3 en 5 tot aan de Waalsestraat en het staan) en het perceel Pandreitje Pandreitje) en een hoekhuis 2. Dit grote eigendom (Sint- in de J. Suvéestraat (Sint- Donaaszestendeel 291-297) blijft Donaaszestendeel 291 en 292). tot in 1723 één geheel vormen. Op 28 september 1675, als het Braambergstraat 10 en J. grote domein door Antoinette Suvéestraat 2 vormden zeker in Isabelle de Breucq aan Thomas 1500 een zogenaamd complex Vanden Berghe wordt verkocht, huis. Het was een van de grote omschrijft men de twee huizen laatgotische herenhuizen met in de Braambergstraat en de rest tuin in Brugge. Wellicht was van het domein als een ‘notabel het steeds (of toch vroeg in huys met syne poorte staende ten zijn bewoningsgeschiedenis) voorhoofde op de Braemberch in twee woongelegenheden naast den huus gegeten den opgesplitst. Vanaf het opstellen Oven (= Braambergstraat 8) van een kadaster in 1579 is er aan de Westzijde achterwaerts al sprake van twee huizen in strekkende met een gecalsijde de Braambergstraat. Een huis plaatse met haere huusingen OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 42

ende lande uutcommende in de 1685. waalsestraat mitsgaders het huus ofte winkel daer nevens staende, In 1580 al had de ‘contagieuse ende medegaende maekende ziecte’ in Brugge duizenden den hoeck met de frerestraete (J. slachtoffers gemaakt. Zij Suvéestraat) metter strekkende werden in massagraven op muer tot de voornoemde waalse het Magdalenaveld buiten de straat bewoond bij Joos Berchyn Boeveriepoort begraven. In immers generalijck de voornoemde 1583-1584 was de ‘gesel van huusingen alsoo de zelve de haesteghe ziecte’ nog niet jegenwoordig bij die voornoemde voorbij. Er werden toen twee vrouw comparant ende voornoemde ‘roode meesters’ of pestmeesters Berchijn als pachter sijn bewonende aangesteld, maar dat belette aan de heer en meester Thomas niet dat ‘alle kerchoven te cleene vanden Berghe geseyt Montanus wijerden’. De stad werd nog in doctor in de medecine.’ 1617, 1625, 1632-1638, 1646- 1647 en 1665-1667 getroffen De befaamde Brugse geneesheer door de pest. Tijdens de laatste Thomas Montanus (Thomas Van pestepidemie van 1665-1667 Den Berghe 1617-1685) is in 1675 die Brugge teisterde en waarbij de gelukkige bezitter van het huis. 1357 mensen stierven, lieten Hij speelde een belangrijke rol in verschillende kapucijnen als het medische sociëteit Sint-Lucas hulpverleners het leven. Pater en was de auteur van een werk Melchior de Messin was een over de pest in Brugge in 1669. echte toeverlaat voor de zieken Thomas, zoon van een geneesheer en na de epidemie schonk uit Diksmuide, studeerde hij zijn rode peststok aan het geneeskunde en filosofie in beeld van Maria van de Zeven Leuven en vestigde zich in 1643 Smarten in de Sint-Salvatorskerk als geneesheer in Gent. Hij zou in waar de stok vandaag nog aan 1656 naar Brugge komen wonen de hand van het beeld hangt. en werken als dokter van het Het is ook tijdens deze laatste Sint-Janshospitaal maar ook als pestepidemie dat de Brugse stadsdokter. Hij was getrouwd met geneesheer Thomas vanden Maria Van Zandycke. Het echtpaar Berghe of Montanus door zijn woonde in de Braambergstraat. kordaat optreden een enorm Montanus overleed op 8 april aanzien verwierf. Als stadsdokter 43 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 44

stond hij aan het hoofd van de die woonde in zijn bedrijf in het Kamer van Gezondheid, die Verbrand Nieuwland. Het deel van alle maatregelen om de pest te het eigendom in de Waalsestraat bestrijden uitschreef en moest wordt door de erfgenamen van laten uitvoeren. Maria van Zandycke in 1723 verkocht aan Boudewijn Toebast. Na de dood van de weduwe Dat eigendom komt uiteindelijk Montanus, Maria van Zandycke, rond 1800 in handen van Charles komt het grote domein in 1723 van Caloen. in handen van haar erfgenamen. Eén van de erfgenamen, François François Mulier (de Oude) Mulier (zoon van Joos Mulier en overleed in 1744. Zijn echtgenote, Anna Van Zandycke) koopt alle Johanna de Craecke was in 1739 andere erfgenamen uit en wordt overleden. Hun kinderen erfden eigenaar van de tweewoonst in de de huizen Braambergstraat 10 en Braambergstraat. Het huis met J. Suvéestraat 2. François Mulier de koetspoort wordt verhuurd aan (de Jonge), Isabelle Mulier en Robert Coppieters en het huis Johanna Mulier (getrouwd met op de hoek van de J. Suvéestraat Dominicus Verhulst) verhuurden aan Ignatius Spillebeen. François ze. In 1773 woonde Ignatius Mulier was een huidenvetter Spillebeen nog steeds in het huis in de J. Suvéestraat en het ander 45 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

huis wordt gehuurd door Ghislain Houtave. Hij vervulde functies Coppieters voor 50 pond per jaar. in de Brugse stadsmagistratuur Dominicus Verhulst verwierf het tijdens een turbulente periode. volledige eigendomsrecht op de Na de Brabantse Omwenteling tweewoonst. Daarna kwam het (1789-1790) kwam in 1791, toen in bezit van zijn zoon Charles de Oostenrijkse troepen de stad Verhulst, advocaat bij de Raad terug in bezit namen, opnieuw van Vlaanderen en getrouwd een royalistische magistraat aan met Fernandine Breydel. In de macht. De wethouders die 1789 is Braambergstraat 10 partij hadden gekozen tegen de verhuurd aan raadspensionaris keizer werden vervangen: Brunon Robert O’Donnoghue. In de de Marenzi werd als één van de huurovereenkomst staat vermeld vele nieuwe raden aangesteld. dat in het huis boiseringen en Tijdens de tweede Oostenrijkse ingeboiseerde schilderijen zitten. Restauratie (april 1793-juni Enkele jaren later, in 1792, wordt 1794) werd hij achtereenvolgens het verhuurd aan de Engelse schepen en raadslid. Het gezin rentenier Georges Lee. Het woonde zeker tot in 1795 in hoekhuis wordt verhuurd aan de Ridderstraat en verwierf hovenier en graanhandelaar kort nadien het eigendom in Joannes Blondeel, én de Braambergstraat, waar ze medebewoner Jacob Rosier, ook mogelijk tot in 1826 hebben een hovenier. gewoond. Zij zijn wellicht de opdrachtgevers van de bijzonder Wellicht net voor het eind van de fraaie voorgevel in empirestijl. 18de eeuw komt het in het bezit Het echtpaar woonde er met hun van baron Brunon de Marenzi de kinderen en bedienden, Anne Vest Morensfeld (1762-1854) en zijn en Marie Quicke. vrouw Thérèse Zoetaert (1765- 1835). De familie de Marenzi Aan de Braambergstraat (die in woonde al vanaf de 17de eeuw de 19de eeuw de Koekuitstraat in het Verbrand Nieuwland. werd genoemd) werd de Brunon en Thérèse waren in benedenverdieping van het grote 1792 getrouwd en kregen drie huis lang als winkel gebruikt, kinderen : Caroline, Adolphe zoals ook te zien is op het en Justine. Brunon de Marenzi schilderij van Jan Beerblock (De was ontvanger van de parochie Braemberg, 1788). OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 46

Tussen 1856 en 1858 is de Brugse en handelaar Gerard Francotte kunstschilder Désiré Donny en zijn vrouw Fanny Piérart met (1798-1861) eigenaar. Donny hun acht kinderen (1861-1878) had zijn opleiding genoten aan en daarna de Bruggeling Jan de Brugse Stedelijke Academie Deceuninck, een ambtenaar en was een niet onverdienstelijk bij Bruggen en Wegen, en zijn vertegenwoordiger van de echtgenote Sophie Van Glabbeke. romantische stroming. Hij is bekend als schilder van In 1911 koopt de geneesheer genrestukken en strandtonelen, Jozef Van de Calseyde-Remery maar ook zijn geboortestad het pand. Brugge werd door hem vaak op doek vastgelegd. Hij woonde het grootste deel van zijn leven in Brussel waar hij ook stierf. Het huis is in de eerste helft van de 19de eeuw dan ook steeds verhuurd. Vanaf 1825 tot 1836 is notaris Pieter Leopold de Busschere uit Torhout en zijn familie huurder, in 1841 de directeur van de post baron van Zuylen van Nyevelt, de kantfabrikant Paul Louis, en vanaf 1858 koopman Augustus Valckenaere en zijn vrouw. De Hollandse handelaar Zacharius Richard wordt de nieuwe eigenaar en bewoonde het pand zelf met zijn assistenten. Misschien was de handel in quincaillerie (blikwerk) van Richard op de benedenverdieping ingericht? Hij overleed in 1860. Het pand blijft bezit van de handelaarsfamilie Richard tot in 1911. Huurders waren de gepensioneerde majoor 47 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

5. BURG 11A HET STADSARCHIEF ALS VOORMALIGE ‘VIERSCHAAR VAN HET BRUGSE VRIJE’ OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 48

Open op van de Burg dateren van de 15de zaterdag 10 september tot de 18de eeuw, en geven nog van 14.00u tot 18.00u steeds een beeld van de rijkdom zondag 11 september en de macht van deze kasselrij. van 10.00u tot 18.00u Nu wordt een belangrijk deel van het complex gebruikt door Tentoonstelling Vue de Lieu of de Stadsadministratie : de dienst bouwconflicten in het verleden Cultuur, de dienst Bevolking, de dienst Eigendommen, de dienst Lezing ‘Vue de Lieu of Mobiliteit, de Communicatiedienst bouwconflicten in het verleden’ en het Stadsarchief. Op de Open door archivaris Jan D’hondt op Monumentendag zijn de vroegere zaterdag om 14.30u en op zondag Vierschaar, de Wezenkamer en de om 10.30u en om 14.30u kapel te bezoeken. De Vierschaar wordt gebruikt als onthaal, Lezing ‘Drie Bruggelingen in burelen en tentoonstellingszaal. het conflictjaar 1302: Pieter de De Wezenkamer is nu een kantoor Coninck, Jan Breydel en Willem en de kapel is als leeszaal van Saeftinghe’ door historicus ingericht. Bernard Schotte op zaterdag om 15.30u en op zondag om 11.30u en Het Brugse Vrije was de naam 15.30u die vanaf de 13de eeuw aan de toen reeds twee eeuwen oude en De lezingen gaan door in de grootste kasselrij van Vlaanderen leeszaal werd gegeven. Het Vrije had een rechterlijke, financiële en In de hoek van het Burgplein, bestuurlijke bevoegdheid over links van de renaissancegevel van een gebied dat zich uitstrekte tot de Griffie, bevindt zich de ingang de Westerschelde, de IJzer en van het Brugse Stadsarchief. Het Beveren (Roeselare). De zetel van Stadsarchief verhuisde in 1988 het Vrije was steeds gevestigd van boven het postgebouw op de op de Burg, het plein waar de Markt naar deze ruimere locatie in burgerlijke en de geestelijke de gebouwen van het voormalige besturen geconcentreerd waren. Landhuis van het Brugse Vrije. Heel wat van het oorspronkelijke Daarvoor was het gebouw sinds gebouwenbestand is bewaard 1795 in gebruik als Gerechtshof. gebleven. De gebouwen aan de oostkant 49 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 50

‘de Blinde Ezel’ stond (vandaar Aanvankelijk bevond het de straatnaam), een nieuwe ‘Lanthuus’ van het Brugse Vrije kapel gebouwd. Deze kapel was zich naast het ‘Steen’ aan de oorspronkelijk dubbel zo lang overzijde (westkant) van de Burg en liep door tot in de huidige en dit van 1289 tot 1559. In 1434- Vierschaar. Anno 1663 blijkt 1440 richtte het Brugse Vrije de toenmalige wezenkamer te een nieuwe vierschaar op aan de klein behuisd en wordt huidige oostzijde van de Burg, ten zuiden Wezenkamer opgetrokken met van de grafelijke residentie de dezelfde afmetingen als de ‘Loove’. naastliggende Vertrekkamer. De term vierschaar verwijst naar In de 18de eeuw worden de een door vier banken ingesloten gevels en het interieur van de ruimte waarbinnen een kapel gewijzigd en wordt de rechtsgeding werd gehouden. kapel ingekort tot zijn huidige afmetingen. In 1795 wordt het In 1516 beslist het Vrije Brugse Vrije, zoals andere feodale een nieuwe Vierschaar, instellingen, afgeschaft en Schepenkamer en Vertrekkamer worden de gebouwen dadelijk als te bouwen. Deze nieuwe ruimtes Gerechtshof verder gebruikt. Deze zouden gebouwd worden tussen functie blijft behouden tot 1985. de Reie en de vleugel uit 1440, op een terrein dat toen wel De Vierschaar is een grote eigendom was van het Vrije, rechthoekige ruimte waarvan maar nog onbebouwd. De Brugse de zoldering bestaat uit zeven meester-metselaar Jan vanden originele moerbalken en Poele wordt aangesproken voor kinderbalken. De moerbalken de opmaak van een ontwerp. met balksleutels rusten Pas in 1520 verleent de Stad op natuurstenen consoles. toelating om te bouwen. Meester- De bevloering is in witte en metselaar vanden Poele wordt zwarte natuurstenen tegels. na een conflict met de bouwheer Lambrizering en meubilair vervangen door Govaert Cauwe en herinneren aan de laatste Rogier Wittebroot, die het werk functie van de zaal: zittingszaal in 1523 voltooien. In 1606-1607 voor assisenzaken. De muren wordt naast de Schepenkamer, zijn nu uniform beschilderd op de plaats waar de herberg 51 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

maar bewaren hieronder (1767), een fragment van de kaart muurbeschilderingen. van het Brugse Vrije van Pieter Verschillende deuren met rijk Pourbus (1571) en een plan van geprofileerde natuurstenen Brugge van Jan Lobbrecht (1690). omlijstingen geven toegang tot Een 18de eeuwse vestiaire met de kapel, de Schepenkamer, de de geschilderde nummers 9, 10, Vertrekkamer en de Wezenkamer. 11 en 12 is hoogstwaarschijnlijk Op het einde van de zaal afkomstig van het stadhuis. rechts tussen de Vertrekkamer en de Wezenkamer zit een In de voormalige Wezenkamer spitsbogenfries op consooltjes. De werden in de tijd van het Brugse zaal is in de 19de eeuw ingrijpend Vrije de zaken behandeld gerestaureerd en verfraaid door betreffende het voogdijschap architect P. Buyck. van de wezen. Vanaf 1795 werd ze benut als vergaderzaal In de Vierschaar hangen voor de juryleden tijdens de schilderijen: een terechtstelling assisenzaken. Na het beëindigen op de Burg van Jan Garemijn van de debatten werden de OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 52

De kapel heeft een 18de juryleden afgezonderd om zich eeuwse interieuraankleding. De te kunnen uitspreken over de oorspronkelijke ruimtewerking is vragen die hen door de voorzitter verbroken door het inkorten van werden meegegeven. Geen enkel de ruimte en door het verlagen jurylid mocht de zaal verlaten en van het plafond. Gelukkig het was ook niemand toegestaan is het daarboven liggende deze kamer te betreden tongewelf bewaard gebleven. alvorens het oordeel was geveld. Eenvoudige spitsboogvensters Vervolgens werd overgegaan tot verlichten de ruimte. De muren de stemming waarna de briefjes zijn versierd met stucwerk door de hoofdman werden in Lodewijk XVde-stijl. Rijke verbrand. Het kacheltje waarin ornamentiek is bewaard aan de deze werden verbrand, is hier koorzijde, waarvan de symboliek bewaard. waarschijnlijk betrekking heeft op geloof en gerechtigheid. Het stucwerk wordt rond 1752 gedateerd, datum waarop de gevel aan de Reie is gewijzigd. De kapel is tussen 1815 en 1887 gebruikt als archiefdepot van de Provincie West-Vlaanderen. Hierdoor verdween het oorspronkelijke meubilair. Het marmeren rococo- altaar, door Hendrik Pulinx gehouwen, is in 1824 aan de Heilige Bloedkapel geschonken. De ruimte is nagenoeg honderd jaar ongebruikt. Nu is hier de leeszaal van het Stadsarchief.

53 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

6. EZELSTRAAT DE EZELPOORT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 54

Open op Gentpoort en de Katelijnepoort zaterdag 10 september te bouwen. Toen kwamen nog van 14.00u tot 18.00u andere verdedigingswerken zondag 11 september tot stand, waaronder het van 10.00u tot 18.00u bastion aan de Vlamingdam en versterkingsmuren met Met de aanleg van de 13de-eeuwse wachttorens tussen de stadsomwalling werd Brugge verschillende stadspoorten. De ‘versterkt’ door dubbele grachten, 15de-eeuwse Poertoren is daar een aarden wallen, houten palissaden, stenen getuige van. De buitenste stenen verdedigingsmuren en vestingsgracht, Singel genoemd, poorten die toegang gaven tot werd toen afgewerkt. de stad en de belangrijkste Door de invoer van vuurwapens verdedigingsbolwerken waren (de en nieuwe theorieën in de Boeveriepoort, de Katelijnepoort, krijgskunde en vestingbouw en de Gentpoort, de Kruispoort, het dit vooral onder invloed van de in Dampoortcomplex, de Ezelpoort Brugge geboren mathematicus en de Smedenpoort). Tijdens en ingenieur Simon Stevin (1548- de Frans-Vlaamse strijd werd 1620) moesten begin 17de eeuw door de Franse koning Filips de in Brugge aanpassingswerken Schone, bij de ondertekening worden uitgevoerd. In 1614 van de Vrede van Athis-sur-Orge begint men met de aanleg van in 1305, het bevel uitgevaardigd fortificatiewerken op de vesten, om de toen pas opgerichte want er is reële oorlogsdreiging stadsversterking te slopen. tussen de Staatse en Spaanse Dat was ook zo in Gent, Ieper, troepen. Vlaanderen is tot aan Rijsel en Dowaai. Vanaf 1338 de Vrede van Utrecht in 1713 een mochten nieuwe poorten worden oorlogsgebied. opgetrokken. Tussen 1367 en 1370 bouwden Jan Slabbaerd en De uitvoering van Mathias Saghen de Boeveriepoort fortificatiewerken in de 17de (1367), de Smedenpoort (1368) eeuw illustreert de onrust en de en de Ezelpoort (1369). In 1400 bestendige oorlogsdreiging. Die kregen Jan van Oudenaerde en werken werden van nabij gevolgd Maarten van Leuven de opdracht door de zgn. Commissie van de om volgens een gelijkaardig Fortificaties (resolutieboeken van patroon de Kruispoort, de deze commissie zijn bijgehouden 55 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

en bewaard tot 1782-1784 en zijn (barakken voor schildwachters?) een rijke bron van informatie over en zgn. corpsdegarde (huizen voor de verdediging van de stad). Door bewakers?). belastingsgeld op bier en wijn, maar ook door het verpachten Soldaten in de 17de eeuw van de vesten als grasland (voor schapen?) en als visgrond werd de De talrijke militaire kas gespijsd om de dure aanleg en troepenbewegingen in de 17de bestendige onderhoudskosten te eeuw betekenden een bestendige dragen. De Stad moet regelmatig zorg voor de stedelijke kanonnen, affuiten, buskruit en overheid. Er moest voldoende kanonballen aankopen. Vaak huisvesting worden aangeboden. logeren soldaten in barakken op Garnizoenen werden de vesten. De fortificatiewerken ingekwartierd en op de vesten werden, met uitzondering van moesten onafgebroken barakken een bolwerk aan de Dampoort, gebouwd of hersteld worden. steeds uit ‘zachte’ materialen opgebouwd (aarde, graszoden, De 1.276 soldaten van het hout en beplantingen), maar wel regiment van de Graaf van voorzien van ‘sentinelhuusen’ Meghem bijvoorbeeld kregen OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 56

op 28 november 1653 onderdak Sinds het voorjaar 2010 is de in 610 barakken (kleine hokjes Ezelpoort herbestemd als waar plaats was voor twee kantoren voor Anima Eterna of drie bedden of coetsen) Brugge, het orkest in residentie in die rond de vesten en tussen het Concertgebouw Brugge met de stadspoorten waren als artistiek leider en dirigent Jos opgetrokken. Maar ook de van Immerseel. hallen, de waterhalle en de saaihalle werden ingericht als De Ezelpoort is een van de logies. onvolledige ‘getuigen’ van de middeleeuwse stadsversterking. Belangrijke legeraanvoerders Slechts een restant van het werden steeds door het oorspronkelijke bouwwerk, dat stadsbestuur met de nodige op de omwalling was gebouwd, égards ontvangen. Een salve is bewaard. De Ezelpoort is, royal, afgeschoten door de twaalf net als de Smedenpoort en de kanonnen, opgesteld tussen (verdwenen) Boeveriepoort, in Minnewater en Ezelpoort, zorgde 1369 ontworpen door meester- daarvoor. metselaar Jan Slabbaerd. 57 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

De monumentale bakstenen poort herstellen. Dit ontwerp zorgde was afgewerkt met twee hoge toen voor enorme beroering onder torens, die met elkaar verbonden de erfgoedliefhebbers en werd waren boven de doorgang. Aan prompt afgevoerd. Pas in 1991 de kant van de buitenstad stond werd effectief werk gemaakt van een grote voorpoort met valbrug de restauratie van de poort. De (daarvan werden tijdens de toestand was onrustwekkend recente herbestratingswerken en geen voorbeeld van goed sporen teruggevonden). monumentenbeleid. De Nationale Bank, die toen zijn kantoren In het begin van de 17de eeuw had net achter de poort, was verloor de Ezelpoort haar bereid het restauratieproject te defensief karakter. De voorpoort financieren als bijdrage tot de en de bovenbouw van de torens herwaardering van het Brugse werden gesloopt en de torens erfgoed. De Nationale Bank wou kregen een nieuwe afwerking de poort ook als muntmuseum met achtzijdige puntdaken inrichten. Dit vroeg echter een onderbroken door een verticale te zware ingreep en er werd bebording en bekroond met tenslotte geopteerd om een peervormige koperen pirons. consoliderende restauratie uit te Boven de doorgang is in 1632 een voeren. Het massieve muurwerk, nieuwe middenpartij gebouwd dat in zeer slechte staat was die afgewerkt werd met twee en het buitenparement van tuitgevels. Aan de stadskant is beide torens is ontmanteld en nog een vroeger wachtershuisje grotendeels opnieuw gemetseld. bewaard, dat ooit als herberg Dezelfde baksteensoort werd werd uitgebaat. zoveel als mogelijk hergebruikt. Om meer licht in de torens te Van het middeleeuwse complex krijgen, werden de verticale resten nog het basis muurwerk houten bebordingen op het dak van de torenkuipen en de vervangen door beglaasde ramen. funderingen. Op het eind van de 19de eeuw tekende toenmalig Beide torens zijn overwelfd stadsarchitect Charles De Wulf met dubbele kruisribgewelven een ambitieus restauratieplan met versierde sluitstenen. De voor de Ezelpoort om haar ribben zijn in kalkzandsteen en middeleeuws uitzicht te de gewelfvlakken opgebouwd OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 58

in baksteen. De natuurstenen spiltrap was erg verweerd, maar bleef behouden en werd plaatselijk bijgewerkt met reparatiemortel. De 17de- eeuwse eikenhouten gebinten waren in goede staat en konden integraal behouden blijven. Het wachtershuisje is herbouwd in zijn bestaande vormgeving en beide bruggen vroegen een ingrijpende herstelling en gedeeltelijke reconstructie.

Tussen 1993 en 2009 werd de poort gebruikt als vergaderlokaal voor Horeca Brugge. Sinds 2010 huisvest de Ezelpoort de kantoren van Anima Eterna Brugge en fungeert ze als uithangbord voor dit befaamde orkest. De poort wordt nu dagelijks gebruikt, wat de conservatie ten goed komt. 59 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

7. GENTPOORTSTRAAT BRUGGEMUSEUM- GENTPOORT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 60

Open op Brugge. Net zoals de andere zaterdag 10 september locaties heeft de Gentpoort van 14u tot 18.00u een thematische inrichting: zondag 11 september grens en verdediging. Een van 10.00u tot 18.00u stadspoort is immers een belangrijk onderdeel van de Met speciale rondleidingen voor verdedigingswerken van een gezinnen met kinderen op zondag stad. Bovendien markeert het 11 september om 10.00u, 11.00u, de grens van het stedelijke 14.00u, 15.00u en 16.00u juridische gebied. De nieuwe opstelling toont de ontwikkeling Het Bruggemuseum-Gentpoort van de stad met kaarten opende op 30 juni 2011 zijn en plannen, oude foto’s en deuren. Sinds de restauratie in prenten. Daarnaast komt het 2004 maakt de poort deel uit verdedigen van de stad aan van het Bruggemuseum, het bod. Filmpjes en uitvergrote historische stadsmuseum van miniaturen verduidelijken hoe 61 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

vechten en oorlog er vroeger moeten en naar wie de kanonnen aan toe gingen. Tenslotte maakt gericht zijn. Bewonder zwaarden de bezoeker kennis met de en helmen, hellebaarden en verschillende bouwmaterialen dolken, maar ook middeleeuwse die de stad invoerde. Al die speelgoedsoldaatjes. Verken materialen zijn ooit via de samen met de gids het dakterras poorten moeten passeren. Het en het ongewone zicht op resulaat van die bouwactiviteiten Brugge. Wie weet ziet u uw huis is te bewonderen vanop het staan? dakterras. Een verrassend zicht, zelfs voor wie Brugge goed kent. Stadsbouwmeester Mathias Saghen bouwde in 1361-1363 Op OMD neemt een speciale al een stoere Gentpoort, die gids gezinnen mee op sleeptouw echter vernield werd tijdens de door het vernieuwde museum. aanval van de Gentenaars onder Ontdek met de kinderen hoe de leiding van Filips van Artevelde stad verdedigd wordt, waarom in 1382. Een nieuwe, veel grotere de poorten elke nacht op slot poort kwam er rond 1407 naar OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 62 63 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

het ontwerp van Maarten van twee ronde torens verbonden door Leuven en Jan van Oudenaerde. een lager gebouw en voorzien In eenzelfde aanbesteding van een grote ruimte; een werden drie poorten gebouwd: centrale doorgang met voldoende de Gentpoort, de Kruispoort en afsluitingsmogelijkheden en de Katelijnepoort die door muren schietgaten; uit overwelfde gedeeltelijk met elkaar verbonden ruimtes, twee valbruggen op werden. Het 15de-eeuws een stenen fundering, twee poortcomplex bestond volgens wenteltrappen in hoektorens aan het oorspronkelijke bestek uit de zijde van de stad, vier vensters OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 64

eveneens aan stadszijde; zijgevels De doorgang was oorspronkelijk met uitkragende bogenfries afgesloten met zware poortdeuren waarin werpgaten verborgen die uit twee afzonderlijke vleugels zaten, en een aantal schouwen. bestonden en nogmaals met een sluitboom afgegrendeld werden Het oorspronkelijke bakstenen (de balksleuf waarin de draaiende complex was gebouwd op de sluitboom werd opgeborgen vestingen en door een voorpoort wanneer de poort openstond, en twee valbruggen met de is goed zichtbaar). In de grote middenberm verbonden. De deuren zat een kleine loopdeur. voorpoort en de valbruggen zijn Daarachter kon het valhek of op het einde van de 18de eeuw de hamei worden neergelaten. gesloopt. Schietgaten en werpgaten (machicoulis voor brandend Het poortgebouw is aan de pek of stenen) verwijzen naar stadszijde vlak afgewerkt en het defensieve verleden van de gevat tussen twee achtzijdige Gentpoort. traptorens. Het benedengedeelte wordt doorbroken door een De grote bovenzaal is te bereiken spitsbogige doorgang met daarin langs een stenen wenteltrap. achtereenvolgens een spitsbogig Deze ruimte is overkluisd met tongewelf, een kruisribbengewelf kruisribgewelven die ondersteund en een tongewelf. De ribben van worden door twee centrale hoge de gewelven eindigen op mooi natuurstenen kolommen. De gebeeldhouwde kraagstenen. In ruime haard moest voldoende het beeldnisje kant stad prijkt zijn om de torenwachters de de pestheilige Adriaan. Adriaan verwarmen. Een ontdekking was een heidens hoofdman die waard, in het bijzonder omdat de zich tot het christendom had geschiedenis van de poort uit de bekeerd en een marteldood was doeken wordt gedaan. gestorven. Zijn benen waren op een aambeeld stukgeslagen met ijzeren staven en zijn hand afgehakt. Vandaar een aambeeld als attribuut. 65 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

8. KARTUIZERINNEN- STRAAT 2 DE MILITAIRE KAPEL OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 66

Open op inleiding op de grote herdenking zaterdag 10 september in 2014 (een initiatief van het van 14.00u tot 18.00u Bruggemuseum, het Stadsarchief zondag 11 september en de Erfgoedcel Brugge). van 10.00u tot 18.00u Tijdens het Calvinistisch Lezing ‘Oorlog en Erfgoed’ op bewind (1578-1584) zochten de zondag om 10.30u door Hannelore kartuizerinnen veiligheid binnen Decoodt (Agentschap Onroerend de Brugse stadsmuren. De tijden Erfgoed van de Vlaamse waren onrustig en gevaarlijk Gemeenschap) voor kloosters en abdijen op het platteland. De zusters verlieten Filmvoorstelling ‘Brugge en hun klooster Sint-Anna-Ter W.O. I’. Op 14 oktober 1914 werd Woestijne in Sint-Andries en Brugge bezet door de Duitsers. De vonden tijdelijk onderdak bij de Brugse haven werd uitgebouwd zusters dominicanessen van Sion tot het centrum van de Duitse aan de Vlamingdam. Ondertussen marine. Deze voorstelling is een waren ze gestart met de 67 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

verbouwing van hun refugehuis gotische spitsboogvensters aan de sheer Gillis Dopstraat (de met maaswerkversiering. huidige Kartuizerinnenstraat). Meester-steenhouwer Ferry De bouwwerken verliepen Aerts (toenmalig deken van het moeizaam door gebrek aan ambacht van de metselaars financiële middelen. Niettemin en steenhouwers) leverde de werden huizen aangekocht aan afgewerkte kalkzandsteen voor de Oude Burg. Vaak moesten het gotisch traceerwerk van de leningen worden afgesloten om nu verdwenen spitsboogvensters. afzonderlijke bouwcampagnes Een eeuw later (1715-1717) te financieren. Het uiteindelijke werd de kerk aangepast aan een kartuizerinnenklooster omvatte ‘eigentijdse’ architectuurstijl het bouwblok de sheer Gillis o.l.v. meester-metselaar Frans Dopstraat, de Oude Burg, het Feijts: het houten tongewelf werd Winterstraatje (nog bewaard vervangen door gemetselde en tussen Oude Burg 19 en 21) en gepleisterde koepelgewelven de Dijver. Wat nu overblijft van en de spitsboogvensters het oude klooster werd in de werden omgebouwd tot 19de eeuw geïntegreerd in de segmentboogvensters met eigendommen van het OCMW. en omlijsting en voorzien van nieuwe in deze van vzw Volkswelzijn. De glas-in-loodramen. Het interieur kerk bleef als ‘entiteit’ bewaard. van de sobere kerk werd verfraaid en opgesmukt met houten De bakstenen kartuizerinnenkerk lambriseringen en een nieuwe is gebouwd tussen 1611 en marmeren vloer. Dit gebeurde 1614, onder het prioraat van in opdracht van priorin Josepha Catharina Anchemant. De Lafranchy (1713-1742). Wellicht zusters lieten een vervallen gaf de laatste priorin Seraphine pand, het ‘root casteel’, slopen en Debuigne (1766-1783) de opdracht gaven opdracht aan Ghysbrecht om de stucdecoratie op het Vleesch en Jan Ponsseel om gewelf met de namen van de drie een bescheiden en sierlijke kartuizerheiligen Bruno, Hugo en kerk te bouwen. De zaalkerk Beatrix aan te brengen. (een rechthoekige ongedeelde cultusruimte) was oorspronkelijk In 1783 werd het afgedekt met een houten gewelf kartuizerinnenklooster tijdelijk en de ruimte werd verlicht door gesupprimeerd, in 1790 opnieuw OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 68

in gebruik genomen, maar In de kerk zelf zijn verschillende in 1796 definitief afgeschaft. bescheiden, maar interessante Vanaf 1824 werd een gedeelte kunstwerken opgesteld, van de kloostergebouwen door die weliswaar uit andere de Congregatie van de Zusters kerken afkomstig zijn. Het van Liefde omgevormd tot oorspronkelijke meubilair een tehuis voor ongeneeslijk was met de afschaffing van de zieken. Dit tehuis werd in 1892 kartuizerinnenorde verdwenen. overgebracht naar het nieuw Enkel het Sint-Annabeeld gebouwd ziekenhuis in de Prof. Dr. behoorde misschien ooit toe J. Sebrechtsstraat. Verschillende aan de zusters. Sint-Anna was panden werden later verkocht immers hun patroonheilige. Het aan de Gilde der Ambachten (de houten, met marmerschildering huidige vzw Volkswelzijn, CM). afgewerkte altaar is classicistisch en kan mogelijkerwijs nog uit het De Brugse militaire kring die einde van de 18de eeuw dateren. in 1856 was opgericht, kon De eikenhouten preekstoel, vanaf 1893 de voormalige die volgens de overlevering uit kartuizerinnenkerk en het de Sint-Laurentiuskerk van huis Oude Burg 13 gebruiken Antwerpen afkomstig zou zijn, als militaire kerk en als heeft een kuip versierd met de H. verenigingslokaal. De kring Lucas, de H. Joannes en de Goede moest zorgen voor kwalitatieve Herder en rust op een palmboom. ontspanning voor soldaten. Onder het doksaal (aan de ingang De kerk is gedeeltelijk ingebouwd. van de kerk) bevindt zich een Bemerk op het zadeldak het 18de-eeuwse marmeren nis die eenvoudige klokkentorentje. zou deel uitgemaakt hebben van Boven de ingang steekt een het praalgraf van de bisschop natuurstenen gevelsteen met Jan Caïmo die oorspronkelijk een tekst die zowel naar de opgesteld was in de Sint- vroegere en huidige functie Donaaskathedraal op de Burg. verwijst. Aan de zijgevel in de Kartuizerinnenstraat zijn zeven De in 1926 gebouwde crypte, bronzen gedenkplaten met de opgericht als herdenking aan namen van oorlogsslachtoffers de Eerste Wereldoorlog, is geplaatst. verrassend. Het ontwerp is van 69 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 70

plaats naar aanleiding van vaderlandslievende herdenkingen.

De praalboog die de Kartuizerinnenstraat afsluit, is meer nog dan de tombe een openbaar oorlogsmonument. Het ontwerp ervan werd in 1929 toevertrouwd aan Jules Fonteyne (1878-1964), de de Brugse architecten Alphonse toenmalige directeur van de De Pauw en Antoine Dugardyn. Stedelijke Academie. De zeer Het oorlogsmonument kreeg klassiek ogende triomfboog is de vorm van een graftombe opgetrokken in witte kalksteen met gisant (uitgevoerd in witte van Euville, versierd met natuursteen). Het beeld werd driekwartzuilen en kapitelen en ontworpen door E. H. August bekroond door twee ‘klimmende’ Nobels en gehouwen door de leeuwen die het gekroonde Bruggeling Michiel D’Hondt Belgische wapenschild (1848-1932). Het kreeg de vasthouden, waaronder de gelaatstrekken van soldaat wapenspreuk ‘Eendracht maakt Donat Spiers uit Ronse die op macht’. Op het entablement 9 augustus 1918 in Langemark van de boog zelf is het inschrift was gesneuveld. Voor de bouw ‘Pro Patria’ aangebracht (dit van de crypte moest het koor is een verkorting van ‘Dulce worden verhoogd. et decorum est pro patria mori, het is zoet en eervol te Sinds november 1998 worden hier sterven voor het vaderland, heel wat memorabilia van soldaat uit Horatius, Carmina). In de Spiers en frontaalmoezenier zwikken van de boog zijn nog August Nobels permanent de gepolychromeerde schilden tentoongesteld. De voorwerpen van Brugge en West-Vlaanderen werden geschonken door de aangebracht. Jules Fonteyne respectievelijke families. heeft zelf het beeldhouwwerk uitgevoerd. In de militaire kapel vinden op 8 mei en 11 november erediensten 71 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

9. KARTUIZERINNEN- STRAAT 4 HET DISTRICT CENTRUM LOKALE POLITIE BRUGGE (VOORMALIGE REFUGE EN KARTUIZERINNEN- KLOOSTER) OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 72

Open op te verzoenen waren. Er werden zaterdag 10 september twee fasen voorzien. In een van 14.00u tot 18.00u eerste fase werden de voor het zondag 11 september publiek toegankelijke ruimten en van 10.00u tot 18.00u de eigenlijke politievoorzieningen en nutsruimten heringericht. Een Nieuwe bestemming voor de tweede fase zal de restauratie Lokale Politie van gevels, daken en kelders omvatten. Op 25 maart 2008 keurde de Gemeenteraad de Bij de renovatie werd de vroegere herinrichting en restauratie kloostergang in de beide vleugels goed van het voormalige en op beide verdiepingen terug kartuizerinnenklooster tot op de originele breedte gebracht. huisvesting van het District De moer- en kinderbalken Centrum van de Lokale Politie werden ook opnieuw volledig Brugge goed. zichtbaar gemaakt.

De opdracht voor de uitvoering Het bouwprogramma en van de werken werd op 6 juni de behoeftebepaling van 2008 door het Schepencollege de lokale politie omvatten toegewezen aan de firma echter, buiten de meest Vandenbussche nv uit noodzakelijke aanpassing- en Aalter voor een som van € opfrissingwerken, ook enkele 1.987.191,49 (btw incl.). Het specifieke eisen. Zo werden pand was qua inrichting niet er doorheen het gebouw conform met de wetgeving spreekkamers ingeplant, inzake o.a. brandpreventie. werd een droogkamer, een Er was immers geen tweede wapenkamer, een beveiligde evacuatiemogelijkheid voor wachtcel, een refter en de bureelruimten op de gescheiden kleedruimtes met tweede verdieping (zolders, douches voorzien. De voor het pandgangen zuid en oost) publiek toegankelijke ruimten waardoor de preventie-eisen en de kantoorfuncties werden van de brandweer en de hoofdzakelijk ondergebracht beschermende standpunten van in de zuid-oost vleugels. In de Monumentenzorg niet eenvoudig noord-west vleugels werden 73 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

overwegend de aan elkaar spreekkamers bij tot een hoger gelinkte logistieke functies veiligheidsgevoel voor alle (kleedkamers, douches, refter, gebruikers en bezoekers van het droogkamer, wapenkamer) gebouw. ondergebracht wat de organisatie van het gebouw In totaal zijn nu zo’n 70 duidelijk afleesbaar maakt voor medewerkers van de lokale de bezoeker. Er werden heel wat politie gehuisvest op deze inspanningen geleverd om het locatie: 47 medewerkers gebouw even publieksvriendelijk verbonden aan het District voor de bezoekers als veilig Centrum en 23 agenten van voor de werknemers te maken. politie. Zo werden de publieke zone (lobby, onthaal), de semipublieke Dirk Poppe, Hoofdinspecteur zone (spreekkamers) en de politionele zone duidelijk van De plaats waar het District elkaar gescheiden door middel Centrum vandaag huist, van toegangscontrole. Daarnaast kent een rijke en boeiende dragen ook de camerabewaking voorgeschiedenis. Op het en de alarmdrukknoppen in de einde van de 14de eeuw was dit OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 74

Pieter Lanchals is vanaf 1465 verbonden aan de Bourgondische administratie. Hij vergezelde meermaals Karel de Stoute als financieel adviseur tijdens diens veldtochten en bouwde een succesvolle carrière uit. In 1472 is hij als ontvanger van ‘toutes verantwoordelijk voor het financieel beleid van de Bourgondiërs. Zijn ruime inkomen vulde Lanchals aan met vele steekpenningen en relatiegeschenken. Na de dood van Karel de Stoute bevestigden ook Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk Pieter Lanchals in zijn topfunctie. In 1481 wordt hij daarenboven hofmeester bouwblok in bezit van Petrus van Maximiliaan en kapitein en Roen, maar in 1417 is schepen kasteelheer van Male, met alle Everaerd Rynvisch eigenaar. Hij daaraan verbonden rechten en bezat meerdere huizen in de inkomsten. Bij zijn aanstelling straat en de hoofdwoning werd als schout van Brugge in 1484 begrensd door twee straatjes: het verplicht hij de Stad Brugge om Stoofstraatje met op de hoek het via belastingsgeld mee te betalen badhuis (de stove) ‘ten Zwaene’ om de grote ‘financiële honger’ en een straatje zonder naam met van Maximiliaan te lenigen, die het badhuis ‘Sint-Maarten’. Zijn toen in eindeloze dure oorlogen erfgenamen verkochten het grote verwikkeld zat. Lanchals huis aan Gerard de Tollenaere. voert een waar financieel In 1472 is Jan van Nieuwenhove, terreurbewind en deinst er verwant met de befaamde Pieter niet voor terug om politieke Lanchals, eigenaar. Lanchals tegenstanders hardhandig uit te kwam hier later als eigenaar schakelen. Hij moest zich door wonen. achttien gewapende lijfwachten 75 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

laten beschermen bij iedere toegankelijk via een poort aan verplaatsing, ook binnen de stad. de straat. De luxueuze kamers Het conflict tussen Brugge en waren kleurrijk gestoffeerd met Maximiliaan in 1488 betekent ook zwarte, witte, rode en groene het einde voor Pieter Lanchals. kleuren en het huis beschikte Hij wordt op 22 maart 1488 op over een badkamer. Tot 1505 bleef de Markt onthoofd en stierf als het bezit van Pieter Lanchals jr. symbool van het gewraakte en Midden in de 16de eeuw is het corrupte centrale gezag. eigendom van stoffenhandelaar en bokraanverver Jan Flanneel. Dankzij een boedelinventaris Zijn erfgenamen verkopen het in opgemaakt in 1488 in opdracht 1565 aan de kartuizerinnen, die van de weduwe Lanchals, het als refugehuis gebruikten. Katheline van Poucke, De zusters kunnen in de weten we hoe het huis in de daaropvolgende jaren omliggende Kartuizerinnenstraat er toen eigendommen opkopen om een uitzag. Het is een groot huis met nieuw klooster uit te bouwen. een gekasseide binnenkoer en De bouwgeschiedenis van het OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 76

kartuizerinenklooster is nog nooit bovendien in een museumzaal uitgeschreven. tentoongesteld.

In 1783 wordt het klooster Het Museum van de Burgerlijke gesupprimeerd en in 1796 door Godshuizen de Fransen definitief afgeschaft. In 1824 is het in gebruik als In 1882 wordt in de ziekenhuis voor oude vrouwen en gebouwen van de voormalige wordt het beheerd door zusters Magdalenaleprozerie de van Liefde uit Lovendegem en dit administratie van de Commissie tot in 1892. In 1893 zijn er burelen van Burgerlijke Godshuizen van de toenmalige Commissie ingericht. Op de bovenste voor Burgerlijke Godshuizen en verdieping had de Commissie, het Bureel van Weldadigheid voorloper van het OCMW, ingericht en de kunstcollectie twee zalen voorzien voor het van de instellingen wordt er bewaren van kunstwerken uit de al dan niet verdwenen zorginstellingen van de stad en in 1885 opengesteld als museum. In 1892 verhuisde de Commissie van Burgerlijke Godshuizen naar het vroegere kartuizerinnenklooster in de Kartuizerinnenstraat.

Architect Louis Delacenserie werd aangesteld om er, na sanering, enkele aanpassingen te doen zoals het inrichten van de raadzaal met elementen uit het 18de-eeuwse saloninterieur van de Magdalenaleprozerie en het bureel van de secretaris.

Hij kreeg de opdracht om een geheel nieuwe uitbouw te realiseren voor het 77 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

secretariaatsmuseum. In 1894 waren de werken aanbesteed en in 1897 werd het museum met de naam ‘Museum van de Burgerlijke Godshuizen’ geopend. Het telde drie zalen die langs de Reie waren geconcipieerd. Het voldeed aan bepaalde museologische principes zoals de traveevormige blindgevel langs de Dijver om het zonlicht buiten te houden of bovenlichten in de museumruimtes om onrechtstreeks licht te creëren. Na WO II werd het museum De idee was om aan de hand opgedoekt wegens plaatsgebrek van vooral de schilderkunst voor de administratie. Een het belang en de historiek van selectie van de kunstwerken is de Brugse zorginstellingen dan naar het Memlingmuseum- te tonen. De indeling was Sint-Janshospitaal overgebracht. chronologisch en de collectie Het Museum van de Burgerlijke bood, naast topwerken, een Godshuizen was het enige interessant beeld van de Brugse gebouw in Brugge dat naast het doorsnee kunstproductie. Groeningemuseum als museum werd ontworpen. De wanden waren wit geschilderd, op de deuren Hilde De Bruyne, OCMW-Archief was het nummer van de zalen Brugge aangeduid en er waren speciale vitrines ontworpen. De muren Op deze Open Monumentendag waren volgehangen, maar kan een gedeelte van het pas in welbepaalde composities gerenoveerde gebouw worden opgevat. Baron J.B. Bethune, bezocht. De ingang bevindt zich bekend en belangrijk in een onopvallende bakstenen voorvechter van de neogotiek, tuitgevel. De 18de-eeuwse was met de inrichting belast. omlijsting aan de ingang is hier in 1930 geplaatst en was afkomstig OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 78

van het huis Oude Burg 4. De fraai deuren dateren zowel uit de 18de gebeeldhouwde gevelsteen in als 19de eeuw. De bovenzones van rococostijl komt van de Berg van de raadzaal zijn opgesmukt met Barmhartigheid, Langerei 7. De de vijftien portretten van voogden ingang verleent toegang tot de van het Magdalenaconvent. voormalige oostelijke pandgang, waarvan de oude structuur met Ook het voormalige kantoor moer- en kinderbalken bewaard van de secretaris met de oude bleef. De balksleutels onder de bibliotheek kan bezocht worden. moerbalken zijn met een sober Het is nu het kantoor van de kwartrond profiel afgewerkt. hoofdcommissaris. De gang wordt verlicht dankzij tudoorboogvensters die met Op de verdieping wordt de afgeschuinde dagkanten zijn interessante inplanting van afgewerkt. het gebouw aan de Dijver goed ervaren. Ook hier zijn de oude De voormalige raadzaal is structuren bewaard gebleven. Het bijzonder merkwaardig. bezoek eindigt in de voormalige Ook vandaag wordt die als pandhof, waar de omvang van vergaderruimte gebruikt. Een het complex en de relatie met restauratie wordt gepland. de kapel te ontdekken zijn. De Stadsarchitect Louis Delacenserie discussie over de kleurstelling van concipieerde deze ruimte in de gevels is nog niet afgerond. 1893 met interieurelementen die afkomstig waren van het Magdalenaconvent in de Nieuwe Gentweg. De brede marmeren schouw in Lodewijk XVde stijl trekt dadelijk de aandacht van de bezoeker. De wandbespanning met goudlederbehangsel dateert van 1740-1770. Het leder bestaat uit lange verticale banden van ongeveer 164 cm op 73 cm en is versierd met een geschilderde decoratie met bloemtakken en vogels. De lambrizering en de 79 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

10.KASTEELDREEF (KOOLKERKE) HET FORT VAN BEIEREN OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 80

Open op Vanaf het midden van de 16de zaterdag 10 september eeuw tot in het begin van de van 14.00u tot 18.00u 18de eeuw zijn de Zuidelijke zondag 11 september Nederlanden doorlopend het van 10.00u tot 18.00u toneel van oorlogsgeweld. Fransen, Nederlanders, Zaterdag 10 september tussen Spanjaarden en Engelsen 15.00u en 17.00u ‘Suske en vechten hier op het ‘slagveld Wiske’-happening en officiële van Europa’ hun geschillen uit voorstelling van het album ‘De in een lange reeks oorlogen: de Laaiende Linies’ in het kader Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), van de Fortennacht. Speciale de Devolutieoorlog (1667-1668), activiteiten voor gezinnen de Frans-Hollandse Oorlog met kinderen i.s.m. Horizon (1672-1678), de Negenjarige Educatief. Een initiatief van Oorlog (1688-1697) en de het Provinciebestuur West- Spaanse Successieoorlog Vlaanderen. (1701-1713/1715). De Spaanse Successieoorlog is een Speciale OMD rondleidingen opeenvolging van belegeringen vertrekken aan het infobord aan en vier grote veldslagen waarvan de ingang twee op Zuid-Nederlandse op zaterdag om 14.00u en 16.00u bodem zijn uitgevochten. en op zondag om 10.00u, 11.00u, Geen enkele veldslag had een 14.00u en 16.00u beslissende invloed op de oorlog. (maximaal anderhalf uur) De inzet van de strijd Lezingen in de schuur van de Brasserie Fort van Beieren op Op 1 november 1700 overleed zaterdagavond 10 september in Karel II, de laatste Spaanse het kader van de Fortennacht om Habsburger die vanaf 1665 21.15u door dr. Arnout heerser was van het uitgestrekte Zwaenepoel over ‘Planten en hun Spaanse rijk, waartoe de ecologie, het fort van Beieren en Zuidelijke Nederlanden, haar ‘eigen-aardigheden’ verschillende Italiaanse 22.30u door Johan Termote over landsgebieden, de vele kolonies ‘de Staats-Spaanse Linies’ in Zuid-en Midden-Amerika en ook de Filippijnen behoorden. 81 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

De ambitieuze Franse koning Zoniet, mag de jongste zoon van Lodewijk XIV had al lang zijn oog de Duitse keizer, de 15-jarige op de Spaanse gebieden laten aartshertog Karel, de Spaanse vallen en door zijn huwelijk met troon bestijgen. een zuster van Karel II maakte hij via zijn kinderen aanspraak op de De Zonnekoning leek aanvankelijk Spaanse erfenis. Maar de Duitse de wens van de overleden keizer Leopold I, eveneens met monarch te (willen) respecteren een zuster van de Spaanse koning maar bekrachtigde nog geen getrouwd, zag één van zijn zonen maand later de aanspraken als opvolger. van zijn kleinzoon op de Franse troon. In februari 1701 trokken In zijn testament laat Karel II het Franse troepen de Zuidelijke of Spaanse rijk na aan de 17-jarige Spaanse Nederlanden binnen. Filips van Anjou, de tweede Zonder bloedvergieten werden kleinzoon van Lodewijk XIV, wel de barrièregarnizoenen aan de met de opschortende voorwaarde Franse grens overrompeld en dat de nieuwe Spaanse vorst moet de Nederlandse troepen naar verzaken aan de Franse troon. huis gestuurd. De Republiek OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 82 83 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

der Verenigde Nederlanden, Sint-Donaasfort in Lapscheure, Engeland en de Duitse keizer het Isabellafort in Sint-Anna-ter- konden een dergelijke aantasting Muiden, het Fort Lapin aan de van het Europees evenwicht Handelskom en de Cantelmolinie (en woordbreuk) niet dulden (een verschansing bestaande uit en vormden met enkele andere een wal en een gracht die liep staten, waaronder Denemarken, van het Sint-Donaasfort tot het Savoie en Portugal een ‘Grote Isabellafort). Alliantie’ tegen Frankrijk en Spanje die op de steun van de De Franse vestingbouwkundige Zuidelijke Nederlanden en enkele Vauban kwam persoonlijk de kleine Duitse staten zoals Keulen Brugse stadsversterkingen en Beieren kon rekenen. onderzoeken en tekende in 1702 plannen om deze grondig te De geallieerden willen de jonge verbeteren. Het ontwerp, dat in aartshertog van Oostenrijk het Legerarchief van Vincennes op de troon van Spanje wordt bewaard, werd niet brengen en de Zuidelijke verwezenlijkt wegens te duur. Er Nederlanden heroveren om het werden wel herstellingswerken als barrièregebied tussen de uitgevoerd, nieuwe palissades grootmachten in te richten. Onze opgericht en stenen wachthuizen streken worden het slagveld van gebouwd. Het vervallen Fort Lapin Europa. werd opnieuw in gebruik genomen en het gebied tussen de Gentse en Op 20 februari 1701 verschenen Damse Vaart onder water gezet. de eerste Franse troepen in Brugge en ze kregen dadelijk Nog vóór de officiële versterking van Spaanse soldaten. oorlogsverklaring van 15 mei Brugge moest snel uitgebouwd 1702 werd het Sint-Donaasfort in worden als garnizoensstad Lapscheure door de Nederlanders waar jaarlijks 6.000 soldaten ingenomen. konden kazerneren. De Fransen stelden snel vast dat de Brugse Om een bijkomende fortificaties en de forten in de verdedigingsplaats te creëren, grensstreek met de Republiek der werd een bestaand Frans Verenigde Nederlanden dringend legerkampement aan de moesten worden hersteld: het dorpskom van Koolkerke, waar OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 84

toen al vijf bataljons logeerden, wal) moesten de verdediging omgebouwd tot een nieuw fort verzekeren. Het ravelijn is nu dat de naam Fort van Beieren gekend onder de naam ‘Eiland’ en kreeg, naar de toenmalige herkenbaar in het landschap. Het landvoogd Maximiliaan geheel was nogmaals omringd Emmanuel van Beieren. door een buitengracht.

Met 800 pioniers, soldaten Rondom het Fort van Beieren van de genietroepen, werd het werden drie kleine voorposten legerkampement vanaf 1703 aangelegd. Eén ervan, het omgebouwd tot een stervormig Fort Michem, is in de winter, fort. Het nieuwe fort bestond uit wanneer er geen gewassen een hoofdwal van enkele meters op de velden staan, duidelijk hoog, steil opgeworpen en met herkenbaar in het landschap. Bij graszoden bedekt, omgeven het begin van de zijweg van de door een gracht. Vier bastions Brugse Steenweg, die de naam (uitspringende gedeeltes) en Michem kreeg, is het fort als een ravelijn (hoekig bolwerk dat een kleine verhoging omgeven, diende tot dekking van een stuk door grachten herkenbaar. In 85 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

het Fort van Beieren zijn geen is pas na W.O. II gesloopt. Het gebouwen opgetrokken. De toegangshek, een ommuurde soldaten bivakkeerden in houten moestuin en een ijskelder zijn barakken en tenten. Of het fort daarvan nog materiële getuigen. was afgesloten met een poort en een ophaalbrug is niet bekend. Na de sloop van het kasteel is het fort een tijdlang als stortplaats Fort van Beieren heeft als gebruikt. Een gedeelte van de verdedigingpost zijn efficiëntie omwalling veranderde in een nooit kunnen of moeten vuilnisbelt en dit tot in 1970. In bewijzen, want het is nooit april 1998 kocht de Provincie belegerd geweest. Het bleef wel West-Vlaanderen het Fort van in gebruik tot na de Oostenrijkse Beieren en de onmiddellijk Successieoorlog (1740-1748). aanpalende gronden, ruim 26 hectaren natuurgebied, aan de In het fort werd een kasteeltje erfgenamen van baron Ernest Van gebouwd dat een interessante Caloen, de laatste privé-eigenaar. geschiedenis kende en als buitenverblijf werd gebruikt. Het OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 86

Het natuurgebied vandaag Gekruid met de geschiedenis van de plek en haar bewoners wordt Het grotendeels beboste fort een bezoek aan dit stuk groen en delen van het voormalige erfgoed onvergetelijk. kasteeldomein staan open voor het publiek. Het is de afwisseling van bos, open ruimten (die verwijzen naar de oorspronkelijke functie), wateroppervlakten (de walgracht en de vijver) en de hoge bermen die de site bijzonder aantrekkelijk maken. In het bos staan oude marilandicapopulieren, zomereiken, essen en beuken. Voorts zijn naargelang het seizoen zevenblad, kleefkruid, grote brandnetel, keverorchissen, daslook, heksenkruid en nagelkruid lager bij de grond te ontdekken. Ter hoogte van de noordelijke walgracht herkennen natuurliefhebbers zwarte elzen, berken en wilgen waartussen pinksterbloemen, pluimzegge, wolfspoot en gele lis groeien. Daarenboven is vastgesteld dat enkele opmerkelijke broedvogelsoorten hier hun nest maken, zoals de wielewaal, de groene specht, de bergeend, de spotvogel, de sperwer en de torenvalk. 87 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

11. KAZERNEVEST 3 HET GERECHTSGEBOUW OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 88

Open op Het gerechtsgebouw van Brugge zaterdag 10 september van 14.00u tot 18.00u Het gerechtsgebouw van Brugge, zondag 11 september in gebruik genomen op 11 juni van 14.00u tot 18.00u 1985, werd door de architecten J.Depuydt en V.Desmet volledig De Voorzitter van de Rechtbank, anders geconcipieerd dan de heer Thierry Denis en de de monumentale klassieke rechters Wim De Backer, Dirk en afschrikwekkende Huygebaert en Peter Vandamme gerechtsgebouwen die we bvb. begeleiden de bezoekers en de kennen in Brussel (1883) in Gent onthaalmedewerkers Frank Arnou (1846) en Dendermonde (1923). en Marie-Christine Debosschere Hoewel de moderne technieken zorgen voor het goede verloop van zoals we ze vandaag kunnen het bezoek. bewonderen in het Vlinderpaleis in Antwerpen of het nieuwe gerechtsgebouw in Gent nog niet werden gebruikt, wilde men 89 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

toch meer het gevoel creëren van een toegankelijker justitie met functionele en verlichte ruimten, goed aangeduide zittingszalen en griffies, toegang met liften en hellende vlakken, zonder echter aan veiligheid in te boeten. Dat kan door bijvoorbeeld het vastleggen van afzonderlijke routes voor de gewone rechtszoekende en de aangehoudenen of het invoeren van een badgesysteem voor de personeelsleden.

Meer specifiek in Brugge betekende de bouw van een nieuw gerechtsgebouw het samenbrengen van verschillende rechtsinstanties die voordien verspreid waren Hoogstraat naar de Burg, over verschillende gebouwen de jeugdrechtbank in de in de binnenstad van Brugge, Hoogstraat, het politieparket met name de rechtbank van in de Sint-Jansstraat, de eerste aanleg, de rechtbank van toenmalige gerechtelijke koophandel aan het zogenaamde politie in de Riddersstraat, Landhuis van het Brugse Vrije de arbeidsrechtbank aan de op de Burg (nu stadsdiensten en Minderbroedersstraat, en het stadsarchief), de vredegerechten Arbeidshof afdeling Brugge aan in de Blinde Ezelstraat en de de Gulden-Vlieslaan. historische Civiele Griffie op de Burg, de politierechtbank Het gerechtsgebouw van aan het Hotel Saint-Georges, Brugge is, in tegenstelling tot het huidige hotel Crowne de gebouwen in het historische Plaza aan de overkant van de stadscentrum met de nodige Burg, de onderzoeksrechters verkeers- en parkeerproblemen, aan het zijstraatje van de goed bereikbaar. Nochtans OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 90

Koopmansstraat (nu federale politie) en de zogenaamde Hof van Aurora, het Beluik van de gefusilleerden van de Eerste Wereldoorlog 1914-1918.

Waarom een bezoek aan het gerechtsgebouw van Brugge in het jaarprogramma van OMD 2011 past ?

Het biedt de gelegenheid de bezoeker een idee te geven van de verschillende instanties die in Brugge met justitie en dus met de verschillende vormen van maatschappelijke, menselijke en zakelijke conflicten bezig zijn binnen hetzelfde gebouw. Conflicten kunnen niet is het ingepast in een alleen opgelost worden door bewoonde wijk en werden de een vonnis, maar ook door overblijvende gebouwen uit verzoening en bemiddeling. Ook vroegere bestemmingen van de instanties als slachtofferhulp gronden waar het is gebouwd hebben hier hun zetel. geïntegreerd. Zo zijn enerzijds nog een deel van de pandgang, de St.-Brunokapel (gebruikt Om deze redenen ademt als zittingszaal van het Hof van het gebouw conflict en Assisen) en het voorkwartier conflictbeheersing uit. en poortgebouw (nu zetel van de balie te Brugge) van het De geschiedenis van het voormalig kartuizerklooster (van gerechtsgebouw, deels gebouwd 1609 tot 1783) te zien, anderzijds op de site van de kazernes uit de militaire periode van Knapen en Rademakers, roept kazernes (1783-1972) het tevens de herinneringen aan gebouw hoek Langestraat- een oorlogsconflict op. In de kloostergebouwen, die vroeger 91 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

aan het hemelse waren gewijd, meubels geveild en in 1785 de worden nu de menselijke goedgevulde bibliotheek. Altaren conflicten door justitie beslecht. en koorgestoelten werden als brandhout verhandeld bij gebrek Thierry Denys aan belangstelling. Voorzitter van de Rechtbank Brugge Nog in november 1783 werden Beheerder van het de kartuizerkerk en enkele Gerechtsgebouw kloosterterreinen gratis afgestaan om als militair hospitaal te In 1783 werd het dienen. De overige gebouwen kartuizerinnenklooster werden o.m. ingericht als school Genadedal, dat zich op deze voor kinderen van militairen. plaats had ontwikkeld vanaf de vroege 17de eeuw, gesupprimeerd. De overgebleven monniken moesten hun klooster verlaten en werden seculier priester. In 1784 werden de schilderijen en OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 92

Het klooster

De kartuizermonniken leefden een groot deel van de dag alleen in hun eigen kluis maar hadden gemeenschappelijke momenten in de kerk en een gemeenschappelijke maaltijd op zondag. Deze organisatie vroeg om een specifieke structuur die zich in de architectuur vertaalde. De individuele kluizen sloten op de grote pandgang aan en de kerk, de kapittelzaal en de refter op de kleine pandgang. Het aantal monniken bleef beperkt tot 13 (de prior inbegrepen). Het klooster in de Brugse binnenstad werd vanaf 1609 uitgebouwd. Onder abt Joannes Pipenoy, vanaf 1635, werden de cellen en het De inrichting als kazerne grote pand gebouwd (waarvan was uiteraard zeer nadelig nog een pandgang bestaat) voor het patrimonium. De de en in 1650-1675 het kleine kerk werd in de 19 eeuw pand. Pas in 1768 zijn de (nog op de benedenverdieping als bestaande) toegangspoort en paardenstal gebruikt en op de het voorkwartier met de woning bovenverdieping ingericht als van de abt gebouwd. In 1771- soldatenslaapzalen (in het begin ste 1776 tenslotte kwam een nieuwe van de 20 -eeuw waren zelfs kerk of kapel tot stand. Het twee betonvloeren ingebracht). voorkwartier, de toegangspoort In het voorkwartier (waar nu en de Brunokapel zijn in een de Brugse balie vergadert) classicistische overgangsstijl werden de salons gebruikt voor opgetrokken met sobere consultatieruimtes voor de rococoreminiscenties. geneesheren, conferentiezaal voor officieren en kantoren voor de adjudant en de ‘trompette-major’. 93 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Bij de bouw van het op eenvoudige natuurstenen Gerechtsgebouw vanaf 1980 werd consoles. geopteerd om de resten van het kartuizerklooster te restaureren De vroegere kerk (nu assisenzaal) en te integreren. Van de dateert uit 1776 en was ontworpen voormalige kazerne blijven heel als een hoge, eenbeukige wat minder sporen bewaard. bidruimte afgedekt met een zadeldak. De voorgevel met De westelijke bakstenen klokvormige geveltop is afgewerkt pandgang, waarvan 14 met blauwe hardsteen. In de nis gewelfvlakken zijn bewaard prijkte oorspronkelijk het beeld en die in het Gerechtsgebouw van de H. Bruno, met daaronder werd geïntegreerd, is een de tekst Deo excelso brunonique bouwlaag hoog (en zat ingewerkt sacrum (Aan de Allerhoogste in een vier bouwlagen tellend en heilige Bruno toegewijd). De kazernegebouw). De 17de- langsgevels zijn opgetrokken in eeuwse gang is overwelfd baksteen en doorbroken door met graatgewelven gedragen korfboogvensters. door gordelborgen en rustend OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 94

Het voorkwartier, een bakstenen Het complex als kazerne dubbelhuis (de woning van de prior of het gastenkwartier), In 1783 nog werd het Oostenrijks kreeg opnieuw een sobere leger ondergebracht in de classicistische gevelafwerking. ‘kazerne’. Later volgden Fransen De centrale inkom zit gevat in en Engelsen. Een deel van een rondboog met natuurstenen het korps van Lord Wellington omlijsting en een sluitstuk in op weg naar Waterloo zou de vorm van een rocaille. In er ook onderdak gevonden het interieur zitten prachtige hebben. De gebouwen waren schouwen verborgen. De dadelijk aangepast als kazerne, marmeren schouw in Lodewijk militair hospitaal en school Xvde-stijl in het grote salon is voor kinderen van militairen. door Pieter Pepers gemaakt Meerdere gebouwen werden in 1769. Het stucwerk van de ook gewoon voor de opslag van schouwboezem is uitgevoerd levensmiddelen gebruikt. door stucadoor Joannes van Sassenbrouck. Stadsarchitect Jean-Brunon Rudd moest in 1835 zorgen voor Het fraaie monumentale en opdeling van de Brunokapel poortgebouw in de Langestraat in meerdere verdiepingen om er was oorspronkelijk versierd 232 man te kunnen huisvesten. met beelden die eveneens door Er werden stallen gebouwd en de Brugse beeldhouwer Pieter een rijschool ingericht aan de Pepers waren gehouwen. De kant van de Koopmansstraat. In blauwe hardsteen werd in 1770 1897 werd het aansluitende zgn. geleverd door Jean-François domein van Aurora aangekocht. Trigalet uit Arquennes. De kartuizerkazerne was de thuisbasis van de 3de Lansiers Aan het poortgebouw hangt een en nadien nam de 13de artillerie gedenkplaat van de Lansiers die er haar intrek. In 1953 wijzigde verwijst naar de ‘kazerneperiode’ men de naam in ‘Kazerne in dit complex. Knapen’ als herinnering aan de ‘vaderlandslievende feiten en roemrijke daden’ van zes leden van de familie Knapen (Léon, Jean, Ulysse, Valentine, Paul en Ulysse jr.) tijdens W.O. I. 95 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

In 1856 werd nog een kazerne Het Hof van Aurora gebouwd tegenover de Kruispoort en door het Aurorahof gescheiden In de Rademakerskazerne van de kartuizerkazerne. Deze werden tijdens W.O. I door het zgn. Poermolenkazerne moest Duitse bezettingsleger heel 775 manschappen en 175 wat vonnissen voltrokken. Ook paarden onderdak geven en 12 burgers zijn in een deel van kort nadien uitgebreid worden de Aurorahof geëxecuteerd voor 2.000 soldaten (le Grand en worden er herdacht door Quartier). In 1920 kreeg het de natuurstenen monumentjes. naam Rademakerskazerne (naar Charles Titeca en Julius Luitenant-kolonel Maximilien Delaplace zijn op 8 mei 1916 Rademakers die gesneuveld was op de dag van de Heilig op 12 juni 1915) en zou bekend Bloedprocessie terechtgesteld. blijven als de kazerne van de 4de Ook kapitein Charles Fryatt Linie. werd er na een schijnproces op 27 juli 1916 gefusilleerd. Brugge is sinds 1965 geen Volgens Duitse richtlijnen moest garnizoenstad meer. er bij elke executie iemand OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 96

van het stadsbestuur waar het slachtoffer woonde, aanwezig zijn. In 1921 werd de Aurorahof als herdenkingsplaats voor de burgerlijke slachtoffers ingericht. In de muur waartegen ze opgesteld werden, zijn nog kogelgaten zichtbaar. 97 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

12. KORTE VULDERS- STRAAT 30 KUNSTENAARSATELIER FLORI VAN ACKER EN MYSTÈRE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 98

Open op met een schilddak. De initïele zaterdag 10 september bedoeling van kunstschilder Van van 14.00u tot 18.00u Acker was een rijk versierde zondag 11 september puntgevel realiseren maar uit van 10.00u tot 18.00u financiële overwegingen moest hij kiezen voor een eenvoudige Tentoonstelling Mystère lijstgevel.

Wie is Mystère? In de sobere bakstenen voorgevel is vooral het groot bovenvenster, André de Meulemeester (1894- dat onderverdeeld is in kleine 1973) met als bijnamen ‘de Arend vierkante ramen, opvallend. van Vlaanderen’ en ‘Mystère’ was een Belgisch toppiloot Het interieur is rijk opgesmukt tijdens W.O.I. Zijn prestaties en verrassend. De smalle in de oorlog, zijn leven en zijn inkomdeur geeft toegang tot bescheiden maar interessante een ruime ontvangstkamer, artistieke realisaties zijn waarin de monumentale onvoldoende of niet gekend. barokschouw opvalt. Ze bestaat Albert de Meulemeester werkte uit twee zwartmarmeren na W.O. I in het familiebedrijf wangen gemarkeerd door de brouwerij ‘Den Arend’, zware voluten en bekroond door later Aigle-Belgica (en nu deel een zware, gebeeldhouwde uitmakend van Inbev). Een begrip eiken schouwmantel in in Brugge. OMD 2011 biedt een neobarokstijl. De schuinopstaande uitgelezen kans om veel over schouwboezem is afgewerkt met deze persoon te weten te komen een schilderij op doek met een en zijn tekeningen voor het eerst decoratief, historiserend tafereel: te ontdekken. twee mannelijke figuren, een vaandrig en een gildemeester De atelierwoning werd in in historische klederdracht, 1895 gebouwd naar een zijn in een gefantaseerd ontwerptekening van Flori Van architecturaal decor geplaatst Acker zelf. Het is een diephuis (twee pilasters en een middenzuil opgetrokken op een rechthoekig die sculpturale elementen in perceel van 6 m x 16,5 m, twee volutevorm dragen). Het geheel bouwlagen hoog en afgedekt is opgesmukt met wapenschilden 99 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

en spreuken (Ars Semper/Omni loodramen die met tafereeltjes Potens) als verheerlijking van zijn beschilderd. Het salon is de kunst. De haardtegels zijn in afgewerkt met een eikenhouten neorenaissancestijl, de haardplaat lambrizering en frontaal zit een in gietijzer. De zoldering is renaissanceschouw. De twee samengesteld uit moer-en wangen bestaan uit slanke kinderbalken. De moerbalken zuiltjes met Ionische kapitelen met geprofileerde balksleutels die versierde consoles dragen. rusten op sculpturaal versierde De boezem is versierd met consoles in gotische stijl, versierd een eikenhouten bekleding in met maskers met loofwerk. neorenaissancestijl. Op een Aan de linkermuur bevindt zich balk onder het bordes staat de trap naar de verdieping, een het opschrift In dit salet naer steektrap met bordes over de Ouden Trant, Drukt Vlaemsche gehele kamerbreedte.Onder deze Vriendschap U de hand - Anno 1895. bordes situeert zich de doorgang Op deze benedenverdieping naar het Vlaamsche Salet, dat ontving Flori Van Acker zijn oorspronkelijk verlicht was door vrienden en potentiële klanten. een glaspaneel. De tussenwand Uit een beschrijving is gekend is fraai opengewerkt met glas-in- dat de ruimte was aangekleed OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 100

met antiek meubilair en versierd was met aardewerk en koperen voorwerpen.

Het eigenlijke atelier bevond zich op de verdieping (niet te bezoeken op de Open Monumentendag). Deze ruimte was minder versierd.

Florimond Van Acker (1858 - 1940) was leerling van Bruno van Hollebeke en studeerde aan de Academies van Brugge, Antwerpen en Brussel. Hij was leraar en van 1909 tot 1926 directeur van de Stedelijke Academie van Brugge en schilderde naast stadsgezichten en landschappen ook portretten, historische taferelen en religieuze werken. Daarnaast blijven heel wat affiches, boekillustraties en ontwerpen voor kostuums en praalwagens voor processies en stoeten bewaard. Hij decoreerde ook interieurs (o.m. Singe d’Or op ’t Zand en Simon Stevinplein 14). 101 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

13. KREUPELENSTRAAT 8 DE KAPEL VAN ONZE-LIEVE-VROUW VAN BLINDEKENS OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 102

Open op confrontaties in het jarenlange zaterdag 10 september aanslepende Frans-Vlaams van 14.00u tot 18.00u conflict. Nog steeds wordt ieder zondag 11 september jaar trouw aan de ‘Belofte’ op 15 van 10.00u tot 18.00u augustus, feest van Onze-Lieve- Vrouw Hemelvaart, een kaars van Tentoonstelling ‘De Slag op 36 pond in processie gedragen de Pevelenberg’ op initiatief van het blindenliedengodshuis van het OCMW, Archief-en naar het hospitaal van Onze- Kunstpatrimonium en met de Lieve-Vrouw van de Potterie. medewerking van het Stadsarchief Brugge De vroegste geschiedenis van Blindekens is niet ontrafeld. Lezing door historicus Bernard Bevond zich hier op deze plaats Schotte ‘De Slag op de al op het einde van de 13de eeuw Pevelenberg op 18 augustus 1304’ een passantenhuis waar pelgrims zondag 11 september om 14.00u en ook daklozen voor een korte en om 17.00u periode onderdak vonden? In de slag bij de Pevelenberg In de oudst bewaard gebleven sneuvelden vele Vlamingen. (14de-eeuwse) renteboeken wordt Onder hen mogelijks honderden daarvan geen melding gemaakt. Bruggelingen. De dure eed De huiseigenaars in dit bouwblok die de Bruggelingen (of hun zijn privé-personen. In 1416 wordt thuisblijvende vrouwen) op de wel melding gemaakt van de Pevelenberg hadden gezworen kapel: ‘crepelstraete also men gaet om in geval van lijfsbehoud Maria ter blenden lieden capelle’. Een te danken met een jaarlijkse document van 1418 vermeldde processie, had er niet voor dat het godshuis voor blinden en gezorgd dat iedereen tijdens de het broederschap van Onze-Lieve- strijd een engelbewaarder kreeg. Vrouw toen al ‘lang’ bestond. De Op uitzondering van Willem exacte stichtingsdatum kon niet van Gulik die op 18 augustus worden achterhaald. 1304 het leven liet in de strijd tegen de Fransen, bleven de vele gesneuvelden daarenboven naamloos. De Slag van Pevelenberg is een van de vele 103 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Willem van Gulik bij Veurne werd verloren en luidde het begin in van de Franse Willem van Gulik, kleinzoon van bezetting van Vlaanderen. Het graaf Gwijde van Dampierre, was Franse leger werd aangevoerd voorbestemd om een kerkelijke door Robrecht van Artois, carrière uit te bouwen. Hij werd die in de Guldensporenslag proost van de Sint-Servaaskerk zou sneuvelen. Willem van in Maastricht en aartsdiaken Gulik kwam niet omwille van in Luik in 1299. Hij studeerde persoonlijke belangen mee aan de universiteit in Bologna leiding geven aan de opstand, maar toen hem de kans werd in tegenstelling tot de zonen geboden om aartsbisschop van van de graaf Gwijde van Keulen te worden, gaf hij liever Dampierre die hun erflanden gevolg aan de oproep van zijn wilden veilig stellen. Gwij van ooms, Jan van Namen en Gwij Namen bijvoorbeeld beoogde van Namen, om mee te helpen de verovering van Zeeland in de opstand tegen de Fransen. en maakte voor dit avontuur Zijn oudste broer, Willem de Vlaamse en vooral Brugse Oudere, was al op het slagveld troepen warm. Het leidde in gesneuveld. In 1297 had deze augustus 1304 tot een verdeling aan het hoofd van een Vlaams van de Vlaamse strijdkrachten. leger tevergeefs geprobeerd de Op 10 en 11 augustus 1304 Franse invasie in Vlaanderen verloren de Vlamingen een een halt toe te roepen. De zeeslag bij Zierikzee tegen veldslag op het Bulskampveld een Frans-Hollandse vloot. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 104

Hierbij leden de Bruggelingen zuidergrens van het graafschap grote verliezen. Er gingen veel Vlaanderen met succes tegen vaartuigen verloren: 18 van de Franse ridderlegers, alhoewel 28 grote Brugse schepen werden hij alleen over eenheden van gekelderd. Hadden de Vlamingen trage Vlaamse militieleden kon in augustus alle krachten beschikken die niet te paard verenigd voor een beslissende streden. Voor de Fransen was strijd tegen Filips de Schone, hij het boosaardig genie in een dan hadden ze de veldslag bij de oneervolle oorlog waarin de Pevelenberg op 18 augustus 1304 Vlamingen geen gevangenen glansrijk kunnen winnen en was maakten of geïnteresseerd Willem van Gulik misschien zelfs waren om losgeld te vragen voor niet gesneuveld in de strijd. gevangen edellieden en ridders. De jonge Willem van Gulik (°ca. Op 18 augustus 1304 was 1277) werd door zijn tijdgenoten Willem van Gulik, samen met als een moedig, enthousiast andere telgen uit het Vlaamse en stoutmoedig aanvoerder gravengeslacht, opnieuw aanzien. Hij was slank, knap, één van de aanvoerders. Hij vol geestdrift, welbespraakt voerde de Ieperlingen aan en verstandig. Hij leidde één toen deze een gewaagde uitval van de twee Brugse legers die deden om vijf katapulten van na de Brugse Metten (18 mei de Fransen te vernietigen die 1302) uit de Zwinstad trokken hen onophoudelijk aan het om Vlaanderen te bevrijden en bestoken waren. Toen tegen hij was één van de aanvoerders valavond de strijd nog onbeslist van het Vlaamse leger dat op 11 was, ondernam Willem een juli 1302 op de Groeningekouter verrassingsaanval met de bij Kortrijk de Fransen versloeg. Bruggelingen en andere nog niet Op 4 april 1303 won hij een al te erg vermoeide Vlaamse veldslag bij Arke. Hij veroverde strijders. Deze stormloop deed de burchten van Rupelmonde de Fransen in paniek op de en Kassel. In twee jaar tijd vlucht slaan. De Franse koning groeide hij uit tot een mythische Filips de Schone ontsnapte held van het Vlaamse volk. Zijn ternauwernood aan de dood. optreden in de veldslagen wekte Met wat geluk had Willem grote bewondering. Gedurende de koning kunnen doden of twee jaar verdedigde hij de gevangen nemen. De onstuimige 105 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Willem van Gulik drong met hun tenten overnachten. Zij een kleine groep van wellicht beschouwden zich daarom als 80 strijdmakkers ver binnen de feitelijke overwinnaars maar in de Franse gelederen. Ze ook de Vlamingen werden bij hun werden omsingeld en tot de thuiskomst als overwinnaars laatste man gedood ondanks onthaald. Het verlies van hun het feit dat ze heldhaftig en grote held en aanvoerder hebben in slagorde weerstand bleven de Vlamingen moeilijk kunnen bieden. Deze strijd moet zich verwerken. Het lijk van Willem voltrokken hebben zonder dat van Gulik is nooit geïdentificeerd. de andere Vlamingen dit hadden Zijn wapens en wapenuitrusting gemerkt, omdat het ondertussen werden niet teruggevonden ook donker was geworden. De maar dat gold voor alle Vlamingen trokken zich terug strijders omdat lijken van van het slagveld en zo konden gesneuvelden werden beroofd de Fransen terugkeren en in van al hun bezittingen, kleding en uitrusting. Volgens sommige Franse kroniekschrijvers zou zijn lijk toch zijn gevonden en werd zijn afgehakt hoofd op een speer rondgedragen in het leger. De Franse koning zou geweigerd hebben om te kijken en zijn hoofd weggedraaid hebben. Kennissen van Willem van Gulik die in het Franse leger dienden, betwijfelden echter of het om de Vlaamse aanvoerder ging en beweerden dat het om een Gentse kapelaan ging die ook in de slag was gevallen en heel goed op hem geleek. Die twijfel en het feit dat beroofde lijken op een slagveld onherkenbaar waren en gewoonlijk ter plaatse onder de grond werden gestopt of zelfs onbegraven bleven liggen OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 106

en vergingen, gaven genoeg stof Kreupelenstraat liet ze zeven voor geruchten dat de Vlaamse eenkamerwoningen bouwen held op magische wijze was en het hospitaal en de kapel verdwenen. In zijn gevolg had (her?)bouwen. Vanaf de 15de- hij verschillende tovenaars, eeuw werd Blindekens beheerd waaronder één die hem een door de meesters van het spreuk had geleerd waardoor hij Sint-Juliaanshospitaal in de onzichtbaar kon worden voor zijn Boeveriestraat. Rond de kapel vijanden. Vele ambachtslieden bouwde men in de 17de-eeuw bleven daarom jaren na de slag nog drie godshuizen op initiatief bij de Pevelenberg geloven dat van Jan van Pamel, Marius Voet hun held ooit zou terugkeren. en Laurentia Soutieu. Nieuwe Dat de magiër in kwestie enkele schenkingen in 1650 maakten maanden na de veldslag in het mogelijk een nieuwe kapel handen viel van de hertog van te bouwen en dezelfde milde Brabant en op het schavot aan schenkers zorgden ervoor dat zijn einde kwam, heeft het geloof twaalf behoeftige blinden in in de verdwijntruc bij sommigen het godshuis konden verblijven wellicht al doen wankelen. en nooit meer hoefden te bedelen. Er zou steeds in hun Bernard Schotte levensonderhoud worden voorzien. Arme blinde passanten Een grote stadsbrand in 1415 kregen ook tijdelijk onderdak. vernielde een groot deel van Twee broeders en drie zusters het West-Bruggekwartier en onder leiding van een meester ook de eventueel al bestaande (en onder het beheer van Sint- (waarschijnlijk houten) kapel en Juliaans) die in het complex het godshuis van de Blinden. Een woonden, stonden in voor hun nieuw complex werd in 1417- verzorging. 1420 gebouwd dankzij een milde schenking van Katelijne Tsheeps De kapel ‘ende van menyghen andere goede menschen’. Katelijne Tscheeps In 1651 startten de werken woonde in de Zuidzandstraat en aan de nieuwe kapel. Meester- voorzag voor haar zelf ook een metselaar Jacques Coppet en woning in het godshuis. meester-timmerman Clement de Prince hadden de leiding over de Op een stuk grond in de werf. Beide zijn rond het midden 107 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

van de 17de eeuw succesvolle metselwijze waarbij loodrecht bouwmeesters in Brugge. Een op de schuine zijkanten van interessant contract met De de gevel wigvormige stukken Prince is bewaard, daarin staat baksteen van vier tot acht lagen een minitieuze beschrijving van worden ingemetseld om het het eiken dakgebinte van de kapel. metselverband te verstevigen). De Op 18 augustus 1652 werd de top van de gevel is bekroond met nieuwe bidruimte ingewijd. een eenvoudig klokkentorentje dat in 1994 is hersteld. De nog O.-L.-Vrouw van Blindekens is originele dubbele toegangspoort, een bakstenen eenbeukige kapel gevat in een geprofileerde afgedekt met een zadeldak en natuursteen omlijsting, is ‘1651’ met een smaller (en pas in 1703) gedateerd. Het natuurstenen aangebouwd vijfzijdig koor. De Mariabeeld boven de ingang kapel is groot in vergelijking met kwam er in 1945 ter vervanging andere godshuiskapellen. De van een houten beeld dat wel nog voorgevel is een hoge topgevel, bewaard is. In de geveltop zijn afgewerkt met vlechtingen sporen merkbaar van een groot, de (dit is een typisch 17 -eeuwse gedicht, rond venster. De zijgevels OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 108

zijn doorbroken door telkens vier de legendarische stichting omlijste segmentboogvensters. van Blindekens door de graaf Een segmentbogig zijdeurtje van Vlaanderen Robrecht van dient nu als toegang tot de Bethune voor en het verhaal prachtige en zeer sfeervolle van de wonderlijke aankomst kapel. Het pittoreske steegje dat van het Sint-Michielsschip in naar de Kammakersstraat leidt, 1588. Twee mythische verhalen droeg in de 16de eeuw de naam die aan de geschiedenis van ‘Blendelieden gasthuystrate’. Blindekens zijn gekoppeld. De twee overige glasramen stellen De sfeervolle kapel illustreert de H.-Rochus en de H.-Philomena de historiek van het godshuis voor en zijn creaties van Henri en de devotie tot Onze-Lieve- Dobbelaere (1822-1885). In het vrouw. Het schip is vier traveeën koor is de toegang tot de sacristie diep en overwelfd met een uitgewerkt als een sierlijke houten tongewelf van 1939. Vier portiek in barokstijl, met het beeld trekbalken en een strijkbalk van de pestheilige Rochus. De de dragen de nog originele 17 - gemarmerde deuromlijsting is in eeuwse dakconstructie. Het 1690 bekostigd door Joost Schroy, monumentale barokaltaar in deken van de Sint-Salvatorskerk, witte en zwarte marmer en die begraven ligt in de kapel. gemarmerd hout is in 1650 Tegen de westgevel bevindt zich geschonken door Jan Fatry en het doksaal dat van 1684 dateert Margriet Boeteman. Het fraaie, (en in 1996 door een nachtelijke barokke altaarschilderij met een brand gedeeltelijk is vernield, voorstelling van de Aanbidding maar gelukkig zorgvuldig van Onze-Lieve-Vrouw door Blinde hersteld). Het doksaal rust op Lieden is van de bekende Brugse twee ronde, houten, gemarmerde schilder Jacob van Oost de Oude zuilen. Het gerestaureerde orgel (1603-1671). Het Mariabeeld in is van orgelbouwer Andries Jacob de rondboognis is in de 19de Berger (1712 - 1774) en dateert eeuw gebeeldhouwd door van 1737. De orgelkast kreeg Hendrik Pickery (1828-1894). opnieuw de oorspronkelijke In de vensters naast het altaar kleurstelling. Het orgel wordt zitten neogotische glasramen nu ook nog gebruikt voor het die in 1880 door glazenier opluisteren van erediensten en Samüel Coucke (1833-1899) voor kleine orgelconcerten. werden gemaakt. Ze stellen 109 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

De eiken preekstoel dateert toedoen van Onze-Lieve-Vrouw van 1659. De kuip is versierd zou op 14 augustus 1588 een met symbolen van Maria en de schip met graan aangekomen zijn Onbevlekte Ontvangenis. Het in Brugge en een eind hebben klankbord is bekroond met haar gesteld aan de hongersnood. Die beeltenis. In de Contrareformatie herdenking gaf aanleiding tot een (periode waarin deze preekstoel processie die in West-Brugge is gemaakt) werd de verering rondging tot op het eind van de van Maria gestimuleerd en ruim 18de eeuw. verspreid. Vele bedevaartsoorden zijn in de Zuidelijke Nederlanden De kapel is nog met talrijke uitgebouwd. Ook in de kapel van andere kunstwerken verfraaid. Zo de Blindekens bestond deze speciale zijn er het prachtige 16 -eeuwse devotie van Maria. De eiken schilderijtje dat Onze-Lieve-Vrouw biechtstoel lijkt 19de-eeuws. met kind uitbeeldt en de vroeg- 16de-eeuwse gedenksteen van Heel bijzonder is het Frans van Busleyden boven het devotiebeeld van Onze-Lieve- zijaltaar. Vrouw van Blindekens, dat jaarlijks in de belofteprocessie De militaire bijdrage van wordt meegedragen en waaraan Brugge in de krijgstocht naar de mirakels worden toegeschreven. Pevelenberg De eikenhouten, gezeten De stad Brugge heeft tijdens en met bladgoud vergulde, de Vlaamse opstand van 1302- Madonna wordt in het begin 1305 op militair vlak een de van de 15 eeuw gedateerd. grote bijdrage geleverd. Ze Ze is uitzonderlijk mooi en leverde niet alleen duizenden kwaliteitsvol. manschappen voor de Vlaamse In het midden van de kapel is legers, maar financierde een een miniatuurschip opgehangen. groot deel van de militaire Het is een scheepsmodel dat in uitgaven. De krijgstocht naar de 1805 hermaakt is naar een 16de- Pevelenberg in 1304 was één eeuws model. Het ex-votoschip van de 13 veldtochten waaraan de Heilige-Michiel werd aan de Bruggelingen deelnamen. Onze-Lieve-Vrouw van Blindekens In 1302 waren Brugse strijders geofferd als herinnering aan 103 dagen van huis, in 1303 een hongersnood uit 1588. Door trokken ze 183 dagen op OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 110

krijgstocht en in 1304 waren 5.000 ambachtslieden en ze niet minder dan 206 dagen boogschutters, evenals een in de weer als krijgslieden. De paar honderd huurlingen. Voor Brugse contingenten bestonden Brugge stond er toen veel op het uit kruisboogschutters en spel omdat het Franse leger door ambachtslieden. De stad koning Filips de Schone naar kon in totaal 16 eenheden Vlaanderen was gestuurd om de kruisboogschutters Bruggelingen te straffen voor de optrommelen of zo’n 320 moordpartij op Franse edelen schutters en 160 garsoenen en soldeniers tijdens de Brugse of dragers van de grote Metten. schilden waarachter de kruisboogschutters Van verschillende veldtochten plaatsnamen tijdens de bestaan lijsten met uitgaven die gevechten. De tientallen toelaten om het aantal Brugse verschillende ambachten krijgslieden te berekenen. konden zelfs ruim 5.000 weerbare mannen leveren. Zoals alles bij de ambachten minutieus was gereglementeerd, bestonden er strikte regels voor de mobilisatie van de ambachtsmilities. Bij het ambacht van de oudkleerkopers mocht het stadsbestuur driemaal meer manschappen opvorderen als bij het ambacht van de oude grauwwerkers. Gewoonlijk zorgde Brugge voor zowat 2.000 ambachtslieden en een 200-tal boogschutters voor iedere veldtocht. Naar de Groeningekouter bij Kortrijk, waar op 11 juli 1302 de Guldensporenslag werd uitgevochten, zonden de Bruggelingen echter zo’n 111 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Voor de krijstocht naar de spades en bijlen, hoefijzers en Pevelenberg in juli-augustus hoefnagels, paardenvoer en 1304 blijven we in het ongewisse voedsel voor de manschappen over de getalsterkte van het (wijn, tarwebroden, witbrood, Brugse contingent omdat de vlees, kaas, erwten, kruiden …), rekening van de heervaart naar pannen, potten en ketels, tonnen, Mons-en-Pévèle ontoereikend lantaarns, speciale stoffen is. Ze leert ons wel veel over om banieren te maken … De de voorbereiding van de harnassen of wapenuitrustingen krijgstocht. Krijgsbenodigdheden van de schepenen en raadsleden en voedsel werden met die als aanvoerders meegingen wagens vervoerd en daarvoor werden volledig bekostigd door huurde het stadsbestuur de stad. Pieter de Coninck, honderden trekpaarden bij één van de belangrijkste paardenhandelaars. Sommige volksleiders, leverde een wagens en paarden werden in merrie voor het leger. Hij beslag genomen bij Leliaards of kreeg hiervoor 6 pond. Uit de Fransgezinde Bruggelingen. bronnen valt niet af te leiden of hij toen mee ten strijde trok. Veel van de oorlogsuitgaven Paardensmeden, wagenmakers, gebeurden op de gewone koks, herstellers van tenten, manier. De oorlog zorgde dat wagenmenners, trompetters vele ambachtslieden extra en arsatres of geneesheren inkomsten konden binnenrijven. trokken mee met het Brugse De stad kocht voor deze leger. De geneesheren zijn krijgstocht duizenden pijlen aan bij naam genoemd: meester bij pijlenmakers, evenals bogen Lambrecht, meester Ghiseline, en kruisbogen bij bogenmakers. meester Jan van Gent, meester Zelfs Ingelsche schichten Niclais van Ieper en meester werden aangekocht om de Lambrecht van Dendermonde. tientallen Engelse huurlingen In de middeleeuwen bestonden die de stad had geronseld, te er geschriften met aanwijzingen bewapenen. Daarnaast leverde hoe men gekwetsten moest de stad aan haar milities verzorgen, met beschrijvingen schilden, lansen, springalen of van technieken om pijlen uit katapulten, tenten (pawelioenen een lichaam te verwijderen. De genoemd), tentenstaken, methodes zijn geïllustreerd met OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 112

tekeningen. Mensen met zware gesneuvelden beroofd van al verwondingen waren daarom hun kleren, wapenuitrusting, niet ten dode opgeschreven. wapens en andere bezittingen. In de stadsrekeningen wordt Een Engelse huurling die een onder andere melding gemaakt paard had buitgemaakt op van personen wiens hand de Pevelenberg verkocht zijn of neus in een gevecht was aanwinst aan de stad. Van de afgehouwen of die in een gevecht strijders zelf kennen we naast een oog hadden verloren en enkele gekwetsten alleen de die vergoedingen van de stad namen van de aanvoerders kregen. Er zijn aanwijzingen dat van kruisboogschutters en de stad schadevergoedingen gaf enkele tientallen pijnders of aan verwanten van krijgslieden lastdragers. De militieleden van die tijdens een beleg of in een de pijnders waren als laatsten veldslag waren gesneuveld. De vertrokken naar de Pevelenberg. kosten die krijgslieden maakten Twintig man verlieten de stad bij Brugse geneesheren werden op 9 augustus en ze werden door de stad terugbetaald. De later gevolgd door nog eens 73 namen van deze gekwetsten pijnders. De militieleden van staan genoteerd in de de pijnders waren bewapend stadsrekeningen: Jan Dappre, met een lans die door de stad de appelverkoper Jan Bottoen, was bekostigd en ze kregen Karstiaen van Artrike, ‘ghewondt elk een gouden muntstuk als in sine hand’, meester-volder soldij. Dergelijke voettochten Clays van Gavere, …enz. De moeten echte avonturen zijn stad vergoedde strijders of geweest, zelf nog voor er slag leveranciers die een paard, werd geleverd. Ze konden soms een wagen, bogen of andere slecht aflopen voordat men voorwerpen hadden verloren maar één Fransman had gezien. tijdens de veldtocht. Riquard Een geldkoerier bijvoorbeeld den Ruede kreeg 11 pond werd tijdens zo’n diensttocht in voor twee schalen die hij aan Roeselare overvallen en beroofd. de stad had geleend en die men was kwijtgespeeld op de Bernard Schotte Pevelenberg. De stad kocht ook van de strijders hun oorlogsbuit af. Na een veldslag werden de 113 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

14. MARKT 3 PROVINCIAAL HOF OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 114

Open op Op de plaats van het Provinciaal zaterdag 10 september Hof stond van 1285 tot 1789 de van 14.00u tot 18.00u Waterhalle, een indrukwekkend zondag 11 september gebouw in baksteen en van 10.00u tot 18.00u natuursteen, schraags over de Kraanrei. Koopwaar werd De equipe van eronderdoor in kleine boten Monumentenwacht West- aangevoerd, gelost en gestapeld. Vlaanderen is aanwezig op Kort na de sloop van de zondag tussen 10.00u en 12.00u Waterhalle werd de rei overwelfd en 14.00u en 17.00u. en werd er een fraai classicistisch gebouw opgetrokken door Tentoonstelling en rondleidingen architect Hubert Dumortier. In het met als thema Het Provinciaal centrale deel van dit bouwwerk Hof als onderwerp en richtte het provinciebestuur in decor van conflict. Heel wat 1850 een raadzaal in. In 1878 conflictrijke, droeve, boeiende verwoestte een desastreuze brand en blije gebeurtenissen kunnen bijna het volledige complex aan verbonden worden met het de oostkant van de Markt en dit Provinciaal Hof. Zeven thema’s tot vreugde van de voorstanders begeleiden de bezoekers: de van de Vlaamse bouwstijl: tous les kleurrijke discussies rond amis de notre antique art national de bouw van het neogotische ont appris avec une vive satisfaction Provinciaal Hof (1878-1883), de (au point de vue artistique bien rol van het gebouw tijdens W.O. entendu) l’incendie de l’affreuse I met commandant Ludwig von construction qui sous le nom de Schröder (1914-1918), Kapitein Palais du Gouvernement Provincial, Fryatt (1919) en gouverneur gâtait si déplorablement l’effet Leon Janssens de Bisthoven, pittoresque de la Grande Place de rol van het Provinciaal Hof de Bruges (…) (Le Bien Public, 7 voor, tijdens en na W.O. II met maart 1878). De Franse stijl van de gouverneurs Hendrik Baels, het 18de-eeuwse gebouw vond Michel Bulckaert (waarnemend) sinds de jaren 1850 geen genade en Pierre Van Outryve in de ogen van de toenmalige d’Ydewalle, de teruggave van de kunstliefhebbers. kunstwerken na W.O. II en een controversieel ontwerp voor een nieuwbouw in de jaren 1950. 115 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Dadelijk werd aangedrongen om Postgebouw te tekenen. Louis een nieuw gebouw op te richten Delacenserie was op hetzelfde in een 15de-eeuwse gotische stijl. ogenblik bezig met de bouw Nog in 1880 werd een akkoord van de Rijksnormaalschool aan bereikt om de volledige oostkant de Sint-Jorisstraat. Talrijke van de Markt (100 meter) te ontwerpen werden in even talrijke bebouwen, niet enkel met een commissies van tafel geveegd nieuw Provinciaal Hof maar ook en het duurde tot 1887 voor de met kantoren voor Bruggen en werkzaamheden konden starten Wegen (later dacht men er de met een door de Koninklijke gouverneursresidentie in onder te Commissie voor Monumenten brengen) en lokalen voor de Post goedgekeurd ontwerp. De en Telegraaf. Het publieke debat bouwwerken sleepten op hun was hevig. beurt vele jaren aan. In 1892 moest de Provincieraad haar Alleen een Brugs architect werd intrek nemen in een onvoltooid in staat geacht een gebouw van complex. Het duurde tot 1909 die schaal in een Brugse gotische voor de werkzaamheden in het stijl te realiseren. Stadsarchitect interieur waren voltooid en tot Louis Delacenserie (1838-1909) 1921 voor de drie linkertraveeën en provinciaal architect René waren gebouwd. Buyck (1850-1923) kregen van gouverneur Theodore Heyvaert De gevelarchitectuur van de opdracht om de plannen dit imposante gebouw is voor het Provinciaal Hof en het beeldbepalend voor het Brugse OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 116

marktplein. Het gebouw heeft De namen van de talrijke een drie bouwlagen hoge timmerlieden, schrijnwerkers middenvleugel van drie traveeën en meubelmakers die betrokken en twee lagere zijvleugels van waren bij de inrichting van twee bouwlagen respectievelijk dit gebouw zijn in 2005 drie en vier traveeën. Dwars dankzij documenten in het op het voorgebouw staat Provinciaal Archief opgespoord. nog een monumentale Louis Delacenserie en zijn achtervleugel. De voorgevel medewerkers ontwierpen is met Franse kalkzandsteen de meubels. Voor de grote van Euville bekleed. De ingang raadzaal werden in 1909 drie wordt beklemtoond door meubelmakers-schrijnwerkers de monumentale trap met aangeduid om tientallen open borstwering en de twee zetels, stoelen, banken en gebeeldhouwde leeuwen en tafels te maken in eikenhout lantaarns. De vensters op de en dat waren: Leon Mus uit de beneden- en bovenverdieping Noordzandstraat in Brugge, zijn gevat in spitsboognissen Hippolyte Dewispelaere uit met maaswerk in de boogvelden. de Westmeers eveneens Hoektorentjes, dakkapellen, in Brugge en Jozef Lelan- hogels, pinakels en een Declerck uit de Vanden opengewerkte balustrade als Peereboomlaan in Kortrijk. gevelbeëindiging maken het Voor de benedenzaal hadden gotische beeld compleet. Zowel de René Daled (Wijngaardstraat) en stadhuisgevel als de gevel van het Frans Devriendt (Zilverstraat) uit huis van de heren van Gruuthuse Brugge meubelen geleverd. De waren inspiratiebronnen. De meubelbekleding gebeurde door koperen Sint-Michiel die de het huis Abrams (Academiestraat centrale punttop van de voorgevel 1) en later bij Jos Van Heede-Van bekroont, werd in 1904 gemaakt Wesemael (Steenstraat). Nog door de Brugse kunstsmid Edward voor de eeuwwisseling waren De Vooght (1828-1922) naar een de opdrachten voor de houten ontwerp van beeldhouwer Gustaaf afwerking van het gebouw Pickery (1862-1921). De vergulde aanbesteed: zoals ‘une grande L, centraal onder de vorstkam, porte en bois de chêne destiné verwijst naar Koning Leopold II. à clôturer le vestibule et la cage du grand escalier (600 Belgische 117 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

frank), une voûte en bardeaux en Zowel de met balksleutels pitchpine pour la salle de musée versierde eikenhouten (5.600 Belgisch frank), plafond balkenzoldering, als de rijkelijk avec gîtes et planchettes en chêne met natuursteen voorziene de la salle des pas perdus (7.000 ingangen, het beeldhouwwerk, Belgische frank)’. De twee meest de deuren, de schouwen en gebruikte houtsoorten zijn Pools de vloertegels zijn authentiek eikenhout (voor de bekleding van en typisch voor deze laat-19de- balken, balksleutels) en RND eeuwse stijl. Via de natuurstenen (rood Noors dennenhout) voor eretrap is de verdieping te minder belangrijke onderdelen. bereiken. Het monumentale Als aannemers voor de achtzijdige trappenhuis is een binnenafwerking vermelden we opvallend element in het gebouw. Louis De Mey uit Sint-Michiels, Verschillende natuurstenen Ruscart en Verhelle. beelden verfraaien dit geheel. Ze OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 118

zijn meesterwerken. Heel wat lelies, ranken en bladeren zorgen voor extra sierlijkheid aan de imposante luchters.

Op de bovenverdieping zijn de balkonzaal en de provincieraadzaal te bezoeken. In de balkonzaal valt de monumentale natuurstenen gebeeldhouwde schouw dadelijk op. Daar zijn ook de stellen Jacob van Maerlant, Jan portretten van gouverneurs te Van Eyck, Lanceloot Blondeel en bewonderen. Rechts van de Jan Brito voor. In het stergewelf brede middengang bevindt zich dat het trappenhuis afdekt, zijn de voormalige provincieraadzaal op de consoles de personen (de provincieraad vergadert gebeeldhouwd die bij de realisatie sinds 1999 in een nieuw gebouw van het Provinciaal Hof waren gelegen bij het provinciehuis betrokken zoals architect Louis Boeverbos in Sint-Andries). Hier Delacenserie, de beeldhouwers trekt vooral het roosvenster met Gustaaf en Hendrik Pickery, de het rijke maaswerk de aandacht aannemer Hargot uit Antwerpen, van de bezoeker. Het lijkt uit de architect René Buyck en religieuze architectuur geplukt. gouverneur Albert Ruzette. De ruimte is afgewerkt met een dennenhouten spitsbooggewelf Een van de opvallende objecten in (dit gewelf verbergt een ijzeren het gebouw is de monumentale dakspant). luchter in smeedijzer in de trappenzaal. De luchter die

15 meter hoog is en 1.300 kg weegt, werd in 1909 gesmeed door de toen 82-jarige Edward De Vooght naar een ontwerp van Louis Delacenserie. De Vooght smeedde bovendien de twee opmerkelijke kroonluchters van de raadzaal op de verdieping. Het 119 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

15. MAAGDENSTRAAT 11 DE EXPERIËNTIE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 120

Open op sober maar interessant. zaterdag 10 september van 14.00u tot 18.00u Een casestudy die momenteel zondag 11 september loopt in de Experiëntie is een van 10.00u tot 18.00u (fictieve) zoektocht naar hoe een klooster kan herbestemd worden Lezing ‘Zones van zin, religieus tot een nieuwe, zinvolle, publieke patrimonium als motor voor zone in de stad. Het gebruik een nieuwe toekomst’ door van heel wat kerken, kloosters Tom Callebaut om 17.00u zowel en andere religieuze gebouwen op zaterdag als zondag in de vormt op vele gebieden een voormalige kapel. maatschappelijke uitdaging in de nabije toekomst. De zoektocht Het Serafijns college van de naar zingeving lijkt groot te kapucijnen geeft vandaag worden. onderdak aan de Experiëntie, een oefenplek of passageplek De straatgevel met versierde lijst tussen heden en toekomst. De is sober en opgetrokken in een bovenruimtes zijn eigenzinnig donkerrode baksteen. De gevels ingericht, met respect voor de zijn doorbroken met rechthoekige bestaande vormgeving van het kruisvensters en gekoppelde 19de-eeuwse gebouw. De bezoeker spitsboogjes. moet zelf komen ontdekken wat er hier gebeurt. Het interieur is Het Serafijns college was 121 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

een apostolische school van schreven zich acht leerlingen in, de paters kapucijnen of een drie jaar later waren ze met 47. jongensinternaat in voorbereiding Pater Dominicus was de eerste op het priesterschap. De jongens, directeur. die vaak uit de omgeving van Brugge kwamen, volgden een Het huidige Maagdenstraat 11 Latijnse humaniora waarbij veel (oorspronkelijk de plaats met de aandacht gegeven werd aan de bijgebouwen van het klooster uit religieuze beleving. 1869 met bergplaatsen, stallen en washok) werd tot in 1897 De heilige Bonaventura (1221- gebruikt als college. Toen werd 1274) was een franciscaanse een nieuw, bijkomend gebouw theoloog en filosoof en een opgetrokken op de hoek met de van de grootste geleerden in Hauwerstraat (afgebroken in de de middeleeuwen. Hij schreef jaren 1960 en vervangen door o.m. het werk ‘over de zes een even hoge nieuwbouw die vleugels van de serafijn’. Paus binnenkort heringericht wordt Sixtus V verleende hem bij zijn voor studentenhuisvesting). heiligverklaring in 1482 de titel van Doctor Seraphicus. De De school telde rond 1900 naam van een Serafijns college 100 leerlingen. In 1932 werd komt van deze erudiet. Of komt het Serafijns college definitief het van de heilige Seraphinus overgebracht naar het van Montegranaro (1540-1604), kapucijnenklooster in Aalst. een buitengewoon intellectueel In Brugge studeerden in het begaafde kapucijn? totaal 1.005 leerlingen af. 302 van hen werden priester en De Brugse kapucijnen kregen in daarvan 277 kapucijn. Het Brugs 1885 van hun generale overste Serafijns college zou gekend in Rome de toelating om binnen geweest zijn onder de naam hun bestaand klooster een college Sint-Laurentiuscollege. Het werd in te richten. De school moest achteraf als retraitehuis gebruikt. er wel van zijn afgescheiden, zo ver mogelijk verwijderd van Het vrij hoge bakstenen gebouw het ‘wereldse rumoer’ en goed aan de Hauwerstraat telde drie gelegen voor de gezondheid van bouwlagen en was afgedekt met de jongens. In het eerste jaar een zadeldak bedekt met leien. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 122

Het sloot in stijl perfect aan bij jezuïetencollege Sint-Jozef. Op de bestaande gebouwen van het het hoogtepunt gaven 30 paters klooster. Het staat afgebeeld in kapucijnen er les. de publicatie van Koen Rotsaert (Brugge op de schoolbanken, 2009).

In Aalst kwam het voormalige Brugs Serafijns college tot in 1966 onder de hoede van de kapucijnen en werd daar in 1968 overgenomen door het 123 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

16. MOERSTRAAT 42 SINT-LUCAS OOIT DEEL VAN DE HALLE VAN DOUAI OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 124

Uitsluitend op reservatie op de Hughes) waren lid van hetzelfde OMD-lijn 050 47 23 24 ambacht. Open op zaterdag 10 september Op 4 april 1672 koopt meester van 14.00u tot 18.00u Burchardus van Wittenberghe zondag 11 september d’ Halle van Douay van de familie van 10.00u tot 18.00u Canneel. De oude huisnaam is dan evenwel niet meer in De voorgeschiedenis gebruik. Er is sinds 1598 sprake van ‘een nieuw ghetimmert In 1579 bezit Jacob Canneel huus, achterhuussijnghen’ en een eigendom in de Moerstraat een poort, en met achteraan dat sinds onheugelijke tijden een groot erf. Tot het eigendom ‘ghenaempt is d’Halle van behoorde ook het perceel waar Douay’ (Sint-Jakobszestendeel vandaag Moerstraat 44, de 1430/1431/1432). De naam Drije Visschelkens staat, met verwijst wellicht naar een een bewaarde gevelsteen met vroegere functie als stapelplaats afbeelding van vissen. In 1663 voor een handelaarsnatie uit de had Burchardus van Wittenbergh Franse stad Douai. al het rechts gelegen perceel, waar nu ‘Moerstraat 40’ op Het eigendom bestond uit drie staat, gekocht van Jan de huizen en zal een eeuw lang in Schoolmeester geseit ’t Schools. handen blijven van de familie Op dat terrein stond een huis Canneel. Na het overlijden van met brouwerij. In 1672 bezat Jacob Canneel (ca. 1580) verwierf Burchardus van Wittenberghe dus zijn zoon Pieter het merendeel de huizenrij Moerstraat 40, 42 en van de eigendomsaandelen 44. In 1676 verkocht hij het pand door uitkoop van de andere Moerstraat 44. erfgenamen. Jacob Canneel en zijn zoon Pieter waren vrije Meester Burchardus van visverkopers. Jacob zetelde Wittenberghe was dokter in de regelmatig in het ambacht van de medicijnen. Hij trouwde met visverkopers in de periode 1544- Suzanna Eeghelynck en zij hadden 1575, Pieter in de periode 1587- drie zonen: Burchardus (de 1611. Diverse andere familielden Jonge), Jacobus en Guillielmus van Jacob Canneel (Jan, Gilles, die krankzinnig werd. Het 125 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

gezin woonde in een huurhuis overerving, in handen van Therese nabij het Hof van Pittem in de Eugenia de Aranda, weduwe H.-Geeststraat 4. De dokter van Louis Ferdinand Rotsaert overleed op 14 augustus 1682 de Hertaing, hoofdman van de en het gezin zat in slechte rederijkerskamer van het H.- papieren want de eindbalans Kruis, die in het Hof van Ravestein van de boedelomschrijving werd in de Molenmeers 11 woonde. afgesloten met een schuld van Thérèse de Aranda stamde uit een ruim 147 pond. De dokter liet Spaanse koopliedenfamilie. Zij amper 9 schellingen in contant laat het na aan haar erfgenamen geld na! Zijn erfgenamen in 1766. Door uitkoop verwierf verkochten in 1683 het huis met haar dochter, Thérese Angeline brouwerij, Moerstraat 40. Rotsaert de Hertaing(1731-1803), het volle eigendomsrecht op Het huis Moerstraat 42 had het huis. Zij was getrouwd met ondertussen een nieuwe naam Andries vanden Bogaerde, gekregen: Sint-Lucas. Het werd gepacht door Charles van Sandeken. Dokter Buchardus van Wittenberghe was lid van het broederschap van de H. Lucas, een vereniging van chirurgijnen. Dat hij zijn huis deze naam gaf, toont aan welk belang hij hechtte aan zijn lidmaatschap van het broederschap der chirurgijnen.

In 1691 verwierf kanunnik Jacobus de Cridts als schuldeiser het volle eigendomsrecht op huis Sint-Lucas. In 1717 is Marie de Cridts, geestelijke dochter, (mede)eigenares. Bij testament stichtte zij in 1690 een fundatie voor arme gevangen van de Donkere Kamer. Het huis kwam daarna, wellicht door OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 126 127 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

schepen en thesaurier van het In 1909 erft ingenieur Alfons Brugse Vrije en woonde met De Witte uit Elsene het huis. De haar man in de Langestraat. Het eigenaars bewoonden het huis echtpaar verkocht het huis Sint- niet. Het werd verhuurd aan Lucas op 18 februari 1771 aan winkelier Joannes van Neste die Franciscus Ketels, onderpastoor er woonde met zijn gezin in de van Sint-Jakobs, die er 124 pond periode 1837-1840. Daarna betrok voor neertelde. dokter Guillemus Debrouwere het huis, met zijn echtgenote Eugenia Franciscus Ketels verkocht in Bidart en hun zes kinderen. 1797 het huis aan Charles Pieters, Latere bewoners zijn Benoit die in de Zilverstraat woonde. Vrambout, lid van de Permanente Het huis werd verhuurd aan Pol Deputatie, schrijver Augustinus Benoit, advocaat bij de Raad van Dehond en advocaat Ludovicus Vlaanderen en raadspensionaris. Gilliodts met zijn echtgenote Daarna werd het huis betrokken Eugenie Van Severen. door de handelaar Charles Wijmelbeke, wijnhandelaar In 1912 is rentenierster Ester Jacques Boutens en echtgenote Pauwels de nieuwe eigenares. Anne van Praet (in de periode Het huis wordt dan verbouwd. 1817-1833). In 1929 koopt een handelaar uit de Zuidzandstraat het huis, In 1830 is het huis eigendom Georges Faveau-Hendrickx. In van handelaar Pieter Defrance- 1950 wordt het eigendom van Debreuck. Vóór 1845 wordt het vrederechter Pierre Donc-Butaye doorverkocht aan de weduwe van die er zijn intrek nam. Hij overleed Bruno De Witte. Het zal tot 1912 op 23 april 1979. Zijn weduwe in handen blijven van de familie en kinderen verkopen het huis De Witte. De kinderen van Felix in datzelfde jaar aan de erudiete De Witte erven het huis. In het advocaat Robert Van Biesebroeck laatste kwart van de 19de eeuw (1923-2001). Robert Van worden Emma-Clara De Witte Biesebroeck was mede-oprichter (1832-1896) en Karel Breydel, van de Marcus Gerardsstichting getrouwd met een De Witte, en in 1965 samen met Dries Van zoon van gemeenteraadslid en den Abeele, Luc Devliegher, provincieraadslid Charles-Joseph Paul Vertongen, Gaston Cools en Breydel, als eigenaars vermeld. Georges en Eduard Van Caillie. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 128

Hij was bovendien een actief lid hersteld evenals het interieur van de Raadgevende Commissie en het dakgebinte. Er werd voor Stedenschoon. In de een eengezinswoning met drie Moerstraat werd een groot deel gastenkamers ingericht naar het van zijn boeken- en kunstcollectie ontwerp van arch. Jan Vandewalle. bewaard. Hij was een bekend Bij het huis hoort een grote tuin, bibliofiel en overleed in 2001. die grenst aan de stadsreie.

Het diephuis is twee bouwlagen hoog en twee en drie traveeën breed. Het huis is aan de straatkant afgewerkt met een bepleisterde lijstgevel die rond 1840 - 1845 wordt gedateerd toen het in bezit was van de familie De Witte. Zij verhuurden de woning aan dr. Guilaume Debrouwere en zijn gezin. Het huis is ouder en mogelijks 17de-eeuws (met een nog oudere kelder). De lijstgevel kwam in de plaats van een trapgevel. De achtergevel is een verbouwde tuitgevel. Het interieur is sober aangekleed in een laatclasssicistische stijl eveneens uit ca. 1840, met enkele marmeren schouwen, gepleisterde plafonds en houten vloeren. De 19de-eeuwse trap bleef bewaard. De oudere houten balkenzolderingen zitten onder het 19de-eeuws pleisterwerk verborgen. Het gebinte is interessant en opgebouwd uit eikenhouten schaargebinten. Het huis is in 2011 gerenoveerd. Het pleisterwerk van gevel werd 129 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

17. PASTORIESTRAAT 1A HET HALLENHUIS OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 130

Open op die vanaf de Romeinse periode zaterdag 10 september Oudenburg met de Brugse regio van 14.00u tot 18.00u verbond. zondag 11 september van 10.00u tot 18.00u Bij het onderzoek zijn huisplattegronden ontdekt, Deelnemer Vlaamse herkenbaar aan verkleuringen Monumentenprijs in de bodem. Meer is er van de gebouwen niet overgebleven. Re-enactments in en rond het Ze waren opgetrokken in WZC Hallenhuis door ‘Ulfhednar’ vergankelijke materialen zoals op initiatief van het OCMW Brugge hout, leem en riet. Er kwamen ook resten van waterputten aan het In de inkomhal van het nieuwe licht en daarnaast een beperkte woon-en zorgcentrum kregen de hoeveelheid potscherven, twee resultaten van de opgravingen glazen kralen, fragmentjes van die het verleden van deze plek glazen glaswerk en stukjes van duiden, een plaats. Het WZC maalstenen ... Spinschijfjes opent tijdens het OMD-weekend en een fragment van een zijn deuren en is ontworpen om weefgewicht verwijzen naar (huis) plaats te bieden aan 113 zwaar activiteiten met textiel. zorgbehoevende senioren. De nederzetting wordt in De laatste tien jaar werd, de 6de-7de eeuw gedateerd. steeds naar aanleiding van Vermoedelijk gaat het om een bouwprojecten, archeologisch grote boerderij. Samen met de onderzoek uitgevoerd op bewoningsporen die aangetroffen de gronden tussen Gistelse zijn aan de overzijde van de Korte Steenweg, Korte Molenstraat, Molenstraat en de vondsten in Zandstraat en Pastoriestraat. Voor Snellegem en Varsenare, verwijst de geschiedenis van de omgeving deze site naar de bodemrijkdom van Brugge is dit een bijzonder van de zandrug tussen Brugge en boeiend gebied. Er zijn ondermeer Oudenburg. sporen van Romeinse graven en van een vroegmiddeleeuwse Het OCMW Brugge was heel nederzetting en bewoning enthousiast over de resultaten aangetroffen op deze zandrug van het onderzoek, zich bewust 131 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 132

van het groot belang voor de geschiedenis van Brugge en werkte actief mee aan de archeologische ontsluiting van het erfgoed. Het belangrijkste huis waarvan sporen zijn teruggevonden, is op ware grootte driedimensionaal gereconstrueerd en is niet enkel een decoratief element in de tuin maar ook een multifunctionele constructie. De vakwerkbouwconstructie bestaat uit hout, huttenleem op een kern van vlechtwerk en een rieten dak. Nederlandse specialisten die ervaring opdeden bij de creatie van themaparken hebben de opbouw begeleid in opdracht van het OCMW en er werd samengewerkt met het WOK (een sociaal tewerkstellingsproject binnen het OCMW) en Raakvlak.

Trouwe OMD-ers konden in 2010 de start van de opbouw van het Merovingisch huis meemaken. De afwerking is zeker een tweede bezoek waard. Een archeologisch experiment die de bezoeker als het ware met een teletijdmachine terugvoert naar de 7de eeuw! 133 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

18. PELDERIJNSTRAAT 14 DE TOREN VAN DE GRAAF VAN VLAANDEREN (SINT-TRUDOABDIJ) OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 134

Open op 1330. Samen met zijn vader zondag 11 september had de toen 16-jarige Lodewijk van 10.00u tot 18.00u deelgenomen aan de veldslag bij Crécy tegen de Engelsen (25 De burcht van Male een ‘lieu de augustus 1346) waar de Fransen mémoire’! een verpletterende nederlaag leden en waar hij ternauwernood Vanaf de 12de eeuw is er in Male zelf aan de dood was ontsnapt. sprake van een burcht met een kapel, die werd uitgebouwd om te In Vlaanderen hadden de dienen als een van de residenties opstandige steden onder leiding van de grafelijke familie en haar van Jacob van Artevelde het hofhouding. Misschien werd het toen voor het zeggen en de aanvankelijk als jachtverblijf jonge graaf werd onder druk gebruikt en was het een gezet om te trouwen met een mottekasteel? Engelse prinses. Kort nadat de verloving was geregeld kon Filips van den Elzas (1168- Lodewijk van Male, die veinsde 1191) was de eerste graaf van in te stemmen, tijdens een Vlaanderen die effectief in Male valkenjacht nabij het kasteel verbleef. Hij liet er in 1166 een van Male aan de aandacht van grafelijke kapel bouwen. Naast zijn bewakers ontsnappen militair bolwerk fungeerde Male en naar Frankrijk vluchten. als centrum van het grafelijk Na de onderdrukking van de gezag en speelde een rol in het Gentse opstand in 1349 was het landsbestuur. Ook zijn opvolgers grafelijk gezag gestabiliseerd. verbleven er vaak en graag. De graaf bleef gedurende zijn Verschillende charters zijn in Male regeringsperiode af te rekenen uitgevaardigd. hebben met oproeren, vooral in de drie grote steden Gent, Lodewijk van Male een Brugge en Ieper. Al van bij de conflictrijke figuur aanvang van zijn bestuur voerde hij een waar schrikbewind. Zijn Lodewijk van Male, de laatste Fransgezindheid en rancuneuze graaf van Vlaanderen uit het gevoelens leidden in de periode huis van Dampierre werd in 1348-1361 tot een ongenadige Male geboren op 29 november repressie. Honderden 135 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

verarming en ellende teweeg. Zelfs het neerslaan van de oproeren was voor de graaf een bijkomende gelegenheid om geld af te persen. Van gedode en gevluchte opstandelingen werden de bezittingen verbeurd verklaard en openbaar verkocht. De jarenlange afbetalingen van boetes, opgelegd aan rebelse steden, verplichtten de bestuurslieden hun inwoners extra te belasten. De graaf stoorde zich niet aan de bestaande privileges en vrijheden en voerde daarenboven een centralisatiepolitiek. De Engelse kooplieden werden uit het graafschap verjaagd en hij liet er sommige onthoofden of verbannen. Dit ondermijnde de economie die gericht was op de Engelse wolimport. De Duitse en Schotse kooplieden klaagden gijzelaars werden opgeëist evenzeer over het willekeurig en vele honderden rebellen optreden van de grafelijke verbannen, gearresteerd, zwaar ambtenaren. beboet of terechtgesteld. Hij liet zijn ambtenaren mensen Lodewijk van Male, die zijn ombrengen zonder enige vorm onderdanen aanzag als ruwe van rechtspraak. Dit zorgde en onwetende mensen, was vanzelfsprekend voor onvrede bij wreed, hardvochtig, hovaardig de bevolking en gaf aanleiding en trouweloos. Onbarmhartig tot nieuwe oproeren. De zware liet hij zijn vrouw levenslang in belastingen en de veelvuldige afzondering opsluiten. Lieden waardeverminderingen van die hij verfoeide, liet hij door de Vlaamse munt brachten sluipmoordenaars uit de weg OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 136

ruimen. In 1382 eiste hij van de onder de door verarming en opstandige Gentenaren dat de werkloosheid getroffen bevolking voltallige mannelijke bevolking bleef voortwoekeren, kwam in tussen de 15 en 60 jaar zich de grote opstand van 1379-1385 buiten de stad in linnen hemd, tot uitbarsting. Onder leiding blootshoofd en op hun blote van Gent namen in alle steden voeten én met een strop om en dorpen de ambachtslieden, de hals zich aan zijn voeten de boeren, de gewone arbeiders kwamen werpen. De fiere en alle andere misnoegden de Gentenaren gingen hier niet wapens op tegen de graaf en op in. Ze mobiliseerden hun zijn kliek onderdrukkers. Tijdens meest stoutmoedige strijders en deze zogenaamde Gentse Oorlog slaagden er onverwachts in om was Vlaanderen jarenlang in een op 3 mei 1382 het grafelijk leger oorlogsgebied veranderd waar op het Beverhoutsveld bij Brugge terreur en angst heersten en een verpletterende nederlaag toe waar soldeniers en roversbendes te brengen. vrij spel hadden. Ook het kasteel van Male werd toen Met zijn bandeloos leven en zijn geplunderd. Lodewijk van Male vele minnaressen was hij een vluchtte naar Frankrijk. Deze ‘voorloper’ van de Bourgondische massale opstandige beweging hertogen. Hij had meer dan elf kon uiteindelijk slechts met de bastaardkinderen, waaronder hulp van de legers van de koning Jan zonder Land en de Haze van Frankrijk en de hertog van van Vlaanderen. Hij hield er een Bourgondië onderdrukt worden. leven van weelde en vertier op na, dat schril in contrast stond Lodewijk van Male maakte met het armoedig leven van het einde van de oorlog niet zijn onderdanen. De wrok die meer mee. Hij overleed 137 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

op 30 januari 1384 in Sint- Omaars aan de gevolgen van een ziekte. Sommige latere kroniekschrijvers opperden dat hij zou vermoord zijn door ofwel de hertog van Berry die hem zou hebben neergestoken ofwel door de hertog van Orléans die hem tussen een muur en een bed zou geprangd hebben. De graaf van Vlaanderen kreeg een luisterrijke begrafenis en werd bijgezet in de Sint-Pieterskerk te Rijsel. Er zijn verschillende portretten van hem bewaard gebleven. Zijn naam is eeuwenlang blijven voortleven, in tegenstelling tot deze van de duizenden rebelse Vlamingen die in veldslagen sneuvelden of op het schavot omkwamen en allemaal een naamloos graf kregen. Toch de huidenvetter Jan Ryckolf, kunnen we de identiteit van deze de bakker Jan Grote, de onverschrokken en bezielde zouthandelaar Jan Keyser, Vlamingen achterhalen omdat hovenier Wouter de Puud, hun namen staan opgetekend schoenmaker Pieter Daniels, in de confiscatieregisters die paternostermaker Jacob opgemaakt werden tijdens de Baervoet (allen gesneuveld in repressiejaren. Al de bezittingen de veldslag bij Westrozebeke van gedode en verbannen in 1382),… en nog vele anderen opstandelingen werden namelijk wiens namen het uiteindelijk verbeurd verklaard en openbaar meer waard zijn om te worden verkocht. Ook honderden onthouden dan die van een Bruggelingen werden door duivelse graaf. deze maatregel getroffen: de makelaar Willem van den Bernard Schotte Paradise (terechtgesteld), OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 138

Het kasteel er waren voor hen voorraden wijn en voedsel opgeslagen. In de 14de eeuw fungeerde De Bruggelingen werden Male als vaste verblijfplaats aangevoerd door de wever van graaf Lodewijk van Male Pieter de Coninck, beenhouwer (1346-1384), die er in 1330 was Jan Beidel, Willem van Gulik geboren. De burcht werd in (kleinzoon van de Brugse graaf) die tijd vaak belegerd tijdens en de hospitaalridder Willem van politieke conflicten met de Boenhem. De hospitaalridder Fransen enerzijds, maar ook met was heer van Boenhem, een de steden anderzijds. Op 1 mei landgoed bij Damme. Onder zijn 1302 werd het kasteel bestormd leiding hadden de Vlamingen al en geplunderd door opstandige in 1297 Damme heroverd op de Bruggelingen. Het was het begin Fransen. Volgens twee Doornikse van de opstand tegen de Franse kroniekschrijvers was het op bezetter. zijn aanstichten dat het kasteel van Male werd aangevallen. Na de slag van Bulkskamp Het kostte de opstandelingen bij Veurne (20 augustus 1297) veel moeite om het kasteel in waar het Vlaams leger werd te nemen en ze leden zware verslagen door een Franse verliezen. De Franse soldeniers troepenmacht, werd het werden tot de laatste man grootste deel van Vlaanderen afgeslacht. Volgens sommige bezet door de Fransen. Damme kroniekschrijvers werden de werd terug heroverd, maar de gevangenen onthoofd, volgens andere steden, waaronder ook nog een andere schrijver werden Brugge, kwamen onder Franse ze versmoord in de slotgracht. heerschappij. De terreur die De opstandelingen deden zich te de Fransen uitoefenden, leidde goed aan de wijn, en volgens een tot een volksopstand in 1302. kroniekschrijver zou Jan Breidel Op 1 mei bestormden Brugse dat later schertsend vertellen opstandelingen het kasteel aan de Franse gouverneur van Male en het landgoed van Jacques de Châtillon. De Stad de heer van Sijsele die met de Brugge vergoedde de gekwetsten Franse bezetters collaboreerde. die waren gevallen tijdens de In het kasteel van Male was een bestorming van het kasteel. Frans garnizoen gelegerd en Lauwers van Artrike kreeg een 139 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

zak wol als vergoeding omdat hij 1397 en slorpten grote kapitalen ‘gescoten was vor Male’. Ook Jan op. Het resultaat mocht gezien Breidel kreeg een zak wol. worden. Toen bestond de bakstenen burcht uit vier vleugels Bernard Schotte met natuurstenen hoek- en middentorens, opgetrokken In 1382 plunderden en verwoesten rond een vierkant binnenhof, het ook de Gentenaars aangevoerd, ‘haulte court’. De rekeningen van door Filips van Artevelde het scone deze grootscheepse ingreep zijn hof van Male en lieten het als ruïne bewaard. De woonstijl van de achter. Bourgondiërs kreeg hier al een Margareta van Male en Filips de vroege toepassing. Stoute lieten het slot in grote In 1453 waren het opnieuw luister herstellen. Het was de Gentenaars die het slot Margareta’s geboorteplaats. grotendeels verwoestten. De werken duurden van 1390- Enkel de drie hoofdtorens OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 140

met de vergaderzalen, één op Hoogstraat. Male werd tot baronie de voorvleugel en één op de verheven en Gallo werd baron westvleugel, en de kapel werden van Male voor bewezen diensten nadien hersteld, want de hertogen aan zijn koning en zijn vaderland verbleven op dat ogenblik liever Spanje. Hij had immers vaak in het Prinsenhof. Tijdens de grote sommen geld aan Filips II opstand tegen Maximiliaan van geleend. De familie Lopez Gallo Oostenrijk in 1488-1492 werd Male kon de woning in Brugge en het opnieuw leeggeroofd. Op het eind kasteel van Male tot in het begin van de 15de eeuw bleven amper van de 18de eeuw in bezit houden. twee torens en een woonvleugel Lopez Gallo gaf aan het kasteel over. De rol als grafelijke burcht van Male opnieuw luister en praal. was definitief voorbij. In 1558 Van de vroegere acht hoektorens verkocht Filips II Male aan Juan werden er drie herbouwd en Lopez Gallo, zijn zaakgelastigde luxueus ingericht. in de Nederlanden. Juan Lopez Gallo en zijn vrouw Catharina François Claesman, burgemeester Pardo verbleven in de winter in van het Vrije, kocht Male in het huis ‘de Zeven Torens’ in de 1710. Hij is de bouwheer van de 141 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

zeer fraaie en rijke stadswoning door Canadese soldaten. Het was in de Sint-Jakobsstraat 23, achteraf totaal onbewoonbaar. het zgn. Huis Claesman (nu Guy (Guido) Gillès de Pélichy Muziekconservatorium). Male liet kreeg het kasteel in 1946 in bezit hij met veel smaak verbouwen en sloot in 1953 een huurcontract, in een eigentijdse stijl. Een met recht op aankoop, af met de zeer grote, formele tuin met abdijgemeenschap Sint-Trudo dreven en fonteinen werd in zijn (wat in 1959 gebeurde). Architect opdracht aangelegd. Een park Arthur Degeyter ontwierp de dat nergens in Brugge zijn gelijke plannen, bijgestaan door E.H. had. Enkel de donjon behield nog Michiel English en Dom Filips zijn middeleeuws uitzicht. De De Cloedt. De werken werden familie de Carnin-Staden kreeg uitgevoerd door aannemer het domein via erfenis. De Franse Maurice D’Hondt. De nog revolutie bracht opnieuw schade bestaande gebouwen werden toe aan het fraaie kasteel. bewoonbaar gemaakt en op de funderingen van de oude In de 19de eeuw werd het verder burcht zijn kloostergebouwen bewoond door adellijke families. opgetrokken. Tijdens W. O. I werd het kasteel bezet door Duitse officieren van In 2011 verkocht de het Marinekorps. In 1920 werd abdijgemeenschap het gebouw. Ze baron Charles Gillès de Pélichy blijven er nog tot 2014 wonen. de nieuwe eigenaar. Hij was senator en ook lid van Koninklijke De geschiedenis van de Commissie voor Monumenten. kloostergemeenschap Hij liet Male als zomerresidentie verbouwen en herstellen en Kluizenaar Everelmus vestigde woonde in de winter in zijn zich in de 11de eeuw langs fraaie huis Wulfhagestraat 18. de Dijver en bouwde er in de Hij was in 1901 getrouwd met schaduw van de Onze-Lieve- Marie-Rosalie van der Renne de Vrouwkerk een klein bedehuis. Daelenbroeck en het echtpaar Aan de Dijver of ‘het heilig had samen elf kinderen. Tijdens water’ kwamen vanaf het begin W.O. II werd het kasteel opnieuw van onze tijdrekening mensen bezet en als legerkamp gebruikt samen. Deze waterloop vormde door Duitse en bij de bevrijding de noordergrens van een eiland OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 142

dat begroeid was met eikenloof. befaamde Eekhoutabdij. De vrouwelijke leden verhuisden Kluizenaars en predikers naar een boerderij in Odeghem kenden een groot succes in (Assebroek). Hun kleine kerkje gans Europa. Everelmus was werd toegewijd aan Sint-Trudo. een vertegenwoordiger van de Pas in 1248 functioneerden ze armoede-beweging in de Kerk volledig onafhankelijk van de die dicht bij de eenvoudige Eekhoutabdij en werd priorin gelovige stond. Rondom hem Usilia de eerste abdis van de vormde zich een groep mannen zelfstandige Sint-Trudoabdij. en vrouwen die volgens het Sint-Trudo groeide uit tot een evangelie wilde leven: de armen landelijke abdij. In het midden van Christus of ‘Pauperes van het domein stond een kerk, Christi’. Vanaf 1146 volgde deze omringd door kloostergebouwen, groep de regel van Augustinus een boerderij, een schuur, en sloot zich aan bij de reguliere een brouwerij en zelfs een kanunniken van Arrouaise. kleine kloosterschool. De Dat was het begin van de gemeenschap bestond uit koorzusters, lekenbroeders 143 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

en–zusters, de priester en werden de beslissingen van een aantal schoolmeisjes. In het Franse bewind ook hen de 15de eeuw beslisten de fataal. Op 30 november 1796 zusters aan te sluiten bij de werden de zusters uit het vernieuwingsbeweging van de Sint-Trudoklooster verdreven Moderne Devotie en namen de en vonden onderdak bij statuten van Windesheim aan. sympathisanten. Het klooster Deze beslissing bracht zeker een werd gesloopt. In 1816 slaagden nieuw elan in de gemeenschap ze er in om het voormalige dat zowel spiritueel als huis van de rector in de Nieuwe religieus voelbaar was. De Gentweg aan te kopen en 16de eeuw bracht rampspoed. met zeven zusters ging de De gebouwen werden door gemeenschap opnieuw van brand gedeeltelijk vernield, de start. Dankzij het mecenaat van oorlogen van keizer Karel eisten Nicolaas De Roover, de laatste zware financiële inspanningen duinheer van de cisterciënzers, en de rondtrekkende geuzen die heel wat kloosters bijsprong, zorgden voor grote onveiligheid. konden ze de nieuwe abdij De zusters kochten, net als enigszins vorm geven. In 1886 vele andere religieuzen, een sloten ze aan bij de Congregatie refugehuis in de binnenstad: van Lateranen. In het begin van het hof van Sint-Baafs op de de 20ste eeuw hadden de zusters Garenmarkt. De Sint-Trudoabdij het materieel erg moeilijk. Naai- werd in 1580 volledig vernield. en borduurwerk moesten voor de broodnodige inkomsten zorgen. Abdis Johanna de Santagadea Ze kweekten hun eigen groenten kon in 1588 het Stalijzerklooster en fruit maar waren vooral in de Nieuwe Gentweg aankopen afhankelijk van liefdadigheid. en bouwde dit -samen met hun Gelukkig waren ze bijzonder refugehuis- uit tot een nieuwe geliefd en populair in het stadsabdij. In de 17de en in het Gentpoortkwartier en daardoor begin van de 18de eeuw kent konden ze op voldoende steun deze abdij een bloeiperiode. Om rekenen. Priorin Maria Pollet aan de maatregelen van Jozef bezorgde de gemeenschap II te ontsnappen, openden de nieuwe kansen in 1949. Met de zusters een schooltje, maar hulp van archivaris en rector op het eind van de 18de eeuw Michiel English en Dom Filips De OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 144

Cloedt van Steenbrugge werd de De kloostergemeenschap Sint-Trudogemeenschap in 1952 verhuist in 2014 naar Sint- opgenomen in de Orde van het Pieters in de omgeving van de Heilig Graf. Vijf zusters van het hospitaalzusters van Sint-Jan. klooster van de kanunnikessen van het Heilig Graf in Lochem (Nederland) en drie zusters kanunnikessen van de Heilig Grafpriorij te Turnhout kwamen over naar Brugge om de kleine vernieuwde gemeenschap verder uit te bouwen. Een groter onderkomen werd een noodzaak. Als nieuwe vestigingsplaats werd de vervallen burcht van de graven van Vlaanderen in Male gekozen. Dom Filips de Cloedt werd de nieuwe rector Het gebouw vandaag en een enthousiast bouwheer. Het werd een grote uitdaging. Op deze OMD zijn de slottoren en De bouwwerken namen meer de geschiedenis te ontdekken. Het dan twintig jaar in beslag. De wordt klimmen (ook in de tijd). gemeenschap kan in 1954 haar intrek in een deel van het Dit beeldbepalende, omwalde, voormalig slot. In 1956 werd voormalig grafelijk slot ligt ten de nieuwe kerk gewijd en een zuiden van het Maleveld. De gastenverblijf geopend. De funderingen van het kasteel van Brugse bisschop E.J. De Smedt Margareta van Male, op het eind herstelde het abbatiaat en de van de 14de eeuw gebouwd op oversten werden opnieuw abdis. een vierkante plattegrond, met In jaren 1970 werd gewerkt aan zijden van 65 meter en gelegen in de uitbouw van het liturgisch de meander van de Maleleie, zijn apostolaat en nadien werd het vandaag gedeeltelijk bewaard. apostolaat van de gastvrijheid In het midden van elke zijde en met een eigen programma elke hoek stond een toren. De uitgebouwd. huidige poorttoren dateert uit die bouwfase. 145 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Dit middeleeuws grondplan met vier woonvleugels rond een binnenhof, vormde het uitgangspunt van arch. A. Degeyter bij de uitbouw van de huidige abdij. Met uitzondering van de noordvleugel zijn de (nieuwe) buitenmuren op de bestaande funderingen opgetrokken. De werken namen 20 jaar in beslag. Het complex is toegankelijk via het voormalige ‘Hooghe huus’ van de heerlijkheid hoofdvleugel met de hoektoren Male in de Pelderijnstraat. heropgebouwd, waarbij de resten Achter een grote weide ligt van een kleine ridderzaal werden het majestueuze omwalde geïntegreerd. De vormgeving van gebouw met statige torens. de buitengevels is geïnspireerd Aan de buitenkant oogt de abdij op iconografische documenten. middeleeuws…maar er werd wel In 1959 bouwde men een veel nieuw gebouwd. pandgang aan de noordkant op enkele meters afstand van de De oorspronkelijke gebouwen, slotgracht. rechts van de 14de-eeuwse hoofdtoren en de oostvleugel, De hoofdtoren (de voormalige werden in 1953-1954 middentoren of de poorttoren gerestaureerd en bewoonbaar of het poortdonjon) werd in gemaakt. De korte 18de-eeuwse 1964-1966 gerestaureerd. oostvleugel werd verlengd De onderbouw in Brabantse op de oude funderingen. In kalkzandsteen is nog 1955 bouwde men links van oorspronkelijk (eind 14de de hoofdtoren de nieuwe eeuw), maar het bakstenen vleugel. De paardenstal aan de buitenparement werd nieuw westvleugel werd afgebroken en gemetseld in hergebruikte een bewaarde buitenmuur werd baksteen. De rode baksteen komt gebruikt voor de abdijkerk die in voor tot aan de vensterdorpels 1956 kon worden ingewijd. Nog in van de tweede verdieping en 1956 werd het linkerdeel van de is afkomstig van gesloopte gebouwen in Brugge. Het overige OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 146

parement is gemetseld in geel- genieten. rode baksteen. De toren zit in een ‘betonnen korset’. Tijdens de Bezoekerscentrum een bezoek werken is een klein deel van de waard spitsboogdoorgang teruggevonden en op basis daarvan is de Het bezoekerscentrum zit in ingang gereconstrueerd. De de voormalige koetsierswoning benedenverdieping was mogelijks die deel uitmaakt van de ingedeeld met een centrale voormalige hoeve. Het complex doorgang geflankeerd door twee op een U-vormige plattegrond kamers. Muren zijn onderzocht heeft ongetwijfeld wortels en de segmentboogvormige in de 17de eeuw, maar werd vensteropeningen en zitbanken verbouwd in de 19de eeuw. Het ‘herontdekt’ en gereconstrueerd. werd gerestaureerd in 2001. De oorspronkelijke balklagen De geschiedenis van deze waren in heel slechte staat en alle wonderlijke plaats wordt er kinderbalken en vier moerbalken uitstekend geïllustreerd dankzij moesten vervangen worden. ‘Licht op Male’.

De hoge inkomhal is afgedekt met een houten zoldering met moer- en kinderbalken. Oude hergebruikte schorren in Doornikse steen zijn als bevloering gebruikt. Een grote, opvallende natuurstenen schouw zit in de linkerwand (met een bovenstuk afkomstig van de huiskapel). Een makkelijke trap leidt naar de eerste verdieping, maar nadien moet geklommen worden in de traptoren. Het loont om langs de natuurstenen spiltrap tot helemaal boven te gaan en van het dakgebinte (twee schaargebintes met nokgebintes en nokbalk) en de omgeving te 147 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

19. PETERSELIESTRAAT 19-23 VOORMALIG MILITAIR HOSPITAAL OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 148

Open op en Oliebaan. Aan de kant van zaterdag 10 september Hemelrijk en de Snaggaardstraat van 14.00u tot 18.00u stonden kleine gebouwen. De zondag 11 september grond (een moestuin) met een van 10.00u tot 18.00u oppervlakte van 84a was in de jaren 1860 in het bezit van John Als garnizoensstad telde Sutton en werd door hem ter Brugge eertijds talrijke militaire beschikking gesteld voor de bouw gebouwen om de meer dan van een nieuw militair ziekenhuis 2.500 soldaten te huisvesten. in ruil voor het voormalige Verschillende kloosters waren karmelietessenklooster van Sion op het eind van de 18de eeuw, in de Vlamingdam. Daar zou baron toen de religieuze ordes door de Sutton een groots nieuw Engels- Fransen waren opgeheven, in Belgisch seminarie uitbouwen. gebruik genomen als militaire Zijn vroege dood heeft die plannen gebouwen. Twee voormalige voor een nieuwbouw in de zusterskloosters deden dienst Vlamingdam gedwarsboomd. als militair hospitaal. Zieke soldaten werden verzorgd in De Engelse baronet Sir de Karmelietessenkazerne John Sutton (1820-1873), op de Vlamingdam en in de een bekeerling en oud- Apostolinnenkazerne in de Hugo medewerkerker van arch. Losschaertstraat/Ezelstraat. Augustus W. Pugin (1812-1852), Vanaf 1850 werden deze zgn. had zich in Brugge ingezet voor nunnenkazernes omgebouwd tot de heropleving van de orgelbouw infanteriekazernes. Het militaire en de kerkmuziek. Hij had al hospitaal op de Vlamingdam bleef in 1859 een Engels seminarie in gebruik tot 1868. opgericht, waar Vlaamse en Engelse jonge mannen als Dit militair ziekenhuis werd Engelandmissionaris werden gebouwd op een braakliggend opgeleid. Guido Gezelle was terrein, in de onmiddellijke er professor in de filosofie omgeving van de grote tuinen (dit seminarie was tussen van het Engels klooster en het 1861 en 1873 ingericht in een grootseminarie en begrensd gebouw aan de Potterierei door de Snaggaardstraat, en tot 1881 in het voormalige Peterseliestraat, Hemelrijk karmelietessenklooster aan de Vlamingdam). 149 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

De ruil van beide eigendommen was Bruggeling maar had zich gebeurde in april 1868 tussen in 1819 als drukker in Kortrijk John Sutton, minister Frère gevestigd. Zijn moeder Sophie Orban (Financiën) en luitenant- Feys stierf toen Hendrik pas vijf generaal Renard (Ministerie van was en zijn vader hertrouwde Oorlog). Tussen 1869 en 1872 met zijn schoonzus Eugénie werd dit militaire ziekenhuis Feys. Het gezin was niet gebouwd, naar het ontwerp welstellend. Hendrik volgde van arch. Hendrik Beyaert. De tekenles aan de plaatselijke ontwerpplannen zijn bewaard. academie, studeerde aan het college tussen 1837 en 1841, Hendrik Beyaert (1823-1894) maar moest dan als bediende in de plaatselijke afdeling van de H. Beyaert is geboren in Nationale Bank aan de slag. Dat Kortrijk en wordt als een zinde hem niet en hij verkoos als van de belangrijke 19de- leerling-metselaar te werken eeuwse Belgische architecten en opnieuw tekenlessen te beschouwd. Zijn vader, Louis, volgen. Kort nadien werkte hij OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 150

als gerant in een boekhandel in en verbouwde de kastelen van Brussel en kon tussen 1843 en Faulx-les-Tombes (1865-1868) 1846 aan de academie studeren. en Marnix van Sint-Aldegonde in Hij vond werk bij de bekende Bornem (1880). De restauratie Brusselse architecten Félix van de Hallepoort in 1868-1871 Janlet en Joseph Dumont. Zijn werd fel bekritiseerd. In België eerste grote openbare opdracht blijft Beyaert bekend omdat in was de bouw van de Nationale zijn atelier de grondleggers van Bank van België, i.s.m. Wynand de Art Nouveau, zoals Victor Janssen. Het gebouw, met Horta en Paul Hankar, werden het rijk gestoffeerde interieur, gevormd. Hij had bovendien een werd ontworpen in ’Second ‘turbulent’ persoonlijk leven. Empirestijl’. Dit was de start van Hendrik Beyaert is een tijdgenoot een vruchtbare carrière, vaak van onze stadsarchitect Louis in opdracht van rijke liberale Delacenserie. Visueel is Beyaert families. Met prestigieuze in ons geheugen gebrand, want projecten als het park aan zijn beeltenis sierde vroeger het de kleine Zavel, de Concert bankbiljet van 100 Belgische Noble (1870) in Brussel en het Frank. station van Doornik (1875-1879) verwierf hij faam. Hij bouwde verschillende huizen in Brussel 151 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Het nu leegstaande, in toets voelbaar blijft. In baksteen opgetrokken en dwarsvleugels waren op de twee volledig ommuurde, militaire niveaus ziekenzalen ingericht hospitaal is van het zogenaamde voor soldaten. Officieren en paviljoentype, toen typisch voor onderofficieren hadden kamers de hospitaalarchitectuur. Men in de straatvleugel (in totaal was sinds het midden van de 19de was er een capaciteit van 144 eeuw overtuigd dat ‘onzuivere bedden). De hoofdtoegang lucht’ verantwoordelijk was voor situeerde zich centraal in de de verspreiding van ziekten. voorgevel en sloot aan op een Ziekenzalen werden ook daarom kleine hal en op de trappenzaal. in een groene omgeving gebouwd De zijtoegang was geflankeerd met een goede verluchting dankzij door de conciërgeloge, grote, hoge vensters. Het gebouw de kolenopslagplaats, het is op een U-vormig grondplan dodenhuisje, de dissectiekamer gebouwd. Het hoofdgebouw is en de linnenkamer. Op de volledig onderkelderd. Vooraan benedenverdieping bevonden zich vervangt een moderne tuin de vooraan de kapel, de keuken, de oorspronkelijke erekoer. apotheek, het woonkwartier van de directeur, wachtlokalen en de De gevels zijn met zorg uitgewerkt keuken. In de centrale aanbouw en met natuurstenen elementen met de trap waren badruimtes geaccentueerd. Het is een en kleedkamers voorzien. Op de ontwerp in eclectische stijl, verdieping situeerden zich de maar waarbij de ‘academische’ afzonderlijke ziekenkamers voor OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 152

officieren en onder-officieren. er administratieve eenheden Ook de geneesheren (er waren van het leger onderdak. Vanaf steeds twee dokters actief) en 1974 tot 2009 werkte hier de de apothekers hadden een eigen 5de Regionale Directie der ruimte. Militaire Bouwwerken, een eenheid bevoegd voor de militaire Links van het hoofdgebouw bouwwerken in Oost en West- was de woning voor getrouwde Vlaanderen en Linkeroever ziekenverzorgers ingericht. Antwerpen. Hendrik Beyaert ontwierp de tuin, een typische siertuin met Vandaag zijn op het grondgebied gescheiden delen voor soldaten van Brugge nog maar weinig en officieren. In 1937-1938 militaire gebouwen in gebruik. werd het gebouw uitgebreid Met het herstructeringsplan door het met een verdieping van Defensie in 2001 verdwenen te verhogen, dit gebeurde met de kazernes in Lissewege en respect voor het oude gebouw. Zeebrugge. In de binnenstad Het toen gecreëerde platte dak is er nu nog alleen het Militair deed dienst als solarium (een Commando van de Provincie veel gebruikt element in de West-Vlaanderen in de geneeskunde). Vanaf 1898 waren Kuipersstraat. hospitaalzusters werkzaam in het militair ziekenhuis. De Stad Brugge kocht in 2011 dit Het waren zwartzusters uit voormalige militair ziekenhuis Dendermonde. Die orde was voor 4,1 miljoen euro met sinds de typhusepidemie in 1887 de bedoeling er een sociaal erg actief, ook in andere militaire woonproject te realiseren. hospitalen. Hun aanwezigheid en Er wordt nu gewerkt aan een hun rol in de verpleging waren ook Ruimtelijke Uitvoeringsplan om in Brugge belangrijk (de zusters dit vorm te geven. woonden in het huis op de hoek van de Peterseliestraat met de Snaggaardstraat).

Reeds kort na W.O. II verloor het gebouw zijn initiële functie als ziekenhuis en vanaf 1951 vonden 153 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

20. POTTERIEREI 72, OOIT REFUGEHUIS VAN TER DOEST EN TEN DUINEN, NU GROOTSEMINARIE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 154

Open op tot bloei en het aantal monniken zaterdag 10 september steeg tot 49. Het rijke intellectuele van 14.00u tot 18.00u leven herstelde zich en zowel zondag 11 september het boekenbestand als de van 10.00u tot 18.00u handschriftenverzameling werden opnieuw samengesteld. De Duinenabdij werd in 1128 gesticht in Koksijde en kende een De hervatting van de enorme geestelijke en culturele vijandelijkheden na het bloei in de late middeleeuwen. Twaalfjarig Bestand (1609- Het was een abdij van Europees 1621) maakte het leven in formaat. De gemeenschap telde in de kuststreek erg onveilig de eerste helft van de 13de eeuw en de duinheren moesten niet minder dan 120 monniken en hun toevlucht zoeken tot het 248 lekenbroeders en ze beheerde ‘omwalde’ en meer beschermde 10.000 hectares polderland. Ze Brugge waar ze in 1627 het was daarmee de belangrijkste voormalig refugehuis van de wolproducent van de regio en monniken van Ter Doest aan de ingeschakeld in de stedelijke Potterierei overnamen. economie. In 1174-1175 werd nog een tweede cisterciënzerabdij Vanaf 1627 werd gestart met een gesticht: Ter Doest in Lissewege. intensieve aankooppolitiek in de onmiddellijke omgeving van Maar in de 16de eeuw verminderde de Potterierei en tal van huizen het aantal monniken van Ten en zelfs straten werden in het Duinen tot 25. De cisterciënzers eigendom geïntegreerd. Onder konden hun grote abdij niet impuls van de dynamische abt meer onderhouden en tijdens Bernard Campmans werd tussen het Calvinistisch bewind (1578- 1628 en 1642 een volledige nieuwe 1584) werd de leegstaande abdij in barokstijl opgetrokken. abdij grotendeels ontmanteld. De grootste abdij in Brugge. De De monniken vonden tijdelijk grote kruisgang, de refter, één toevlucht in Nieuwpoort en vleugel van de kleine kruisgang bewoonden vanaf 1597 een (met integratie van een deel abdijhoeve in Koksijde. De van het oude refugehuis) en gemeenschap kwam onder abt enkele dienstgebouwen zijn dan Bernard Campmans opnieuw gebouwd. De religieuze diensten 155 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

vonden plaats in een kleine de monniken verpozen en in hun kerk die zich aan de Potterierei vrije uren lezen en mediteren. De situeerde. portalen in deze kloostergangen hebben fraai gebeeldhouwde Bij de bouw van de nieuwe omlijstingen in kalkzandsteen. abdij gebruikte men oude Opvallend zijn de schilderijen die bouwmaterialen, afkomstig deze ruimtes verfraaien. Deze van de ruïnes van abdijen Ten 17de-eeuwse werken beelden Duinen en Ter Doest. Moefen en imaginaire landschappen uit natuurstenen bouwelementen en ze zijn het werk van de werden per boot naar Brugge Brusselse landschapschilder gebracht. Het duurde wel tot in Jacques d’Arthois en de monniken de tweede helft van de 18de eeuw Balthazar d’Hooghe en Donatiaan voordat de gemeenschap over van den Bogaerde. voldoende financiële middelen beschikte om een grote kerk te Na de opheffing van de abdij in bouwen. Dit gebeurde onder abt 1796 onderging het abdijcomplex Robert van Severen in 1775-1788, tal van functiewijzigingen: kort voor de afschaffing van de school, militaire opslagplaats abdij in 1796. De voormalige en museum. Na 1833 werden kerk van de Duinenabdij is het de gebouwen tot seminarie meest monumentale gebouw in omgevormd, een bestemming die classicistische stijl in Brugge. vandaag is behouden.

De kloostergebouwen zijn Op het einde van de 19de eeuw geschikt rond een eerste en zorgde de eerste schoolstrijd tweede pand. De grote pandgang voor een conflictsituatie is tweeënhalve verdieping in het grootseminarie. De hoog en vier monumentale toenmalige liberale gouverneur vleugels zijn op de gelijkvloerse van West-Vlaanderen, Th. verdieping overkluisd met Heyvaert, betwistte sterk de graatgewelven, gescheiden door wettelijkheid van de vestiging moerbogen. De refter is vanaf van het grootseminarie in de de zuidvleugel bereikbaar. Grote abdijgebouwen van Ten Duinen. segmentboogvensters zorgen Het bisdom kocht daarom in 1886 voor het nodige licht in het pand, de gebouwen aan. de kern van de abdij. Hier konden OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 156

Het seminarie tijdens W.O. I de volledige inboedel her en der in Brugge onderbrengen. De Eerste Wereldoorlog is Zelf vonden ze onderdak in het een bewogen periode voor het Begijnhof en in de meubelfabriek seminarie. Kort na de inval Claeys in Zonnekemeers. van het Duitse leger werden Verschillende seminaristen de kelders gebruikt voor het zaten aan het front. Eind 1918 onderbrengen van gewonde en keerden ze druppelsgewijs zieke Belgische soldaten, die terug naar de oude Duinenabdij. door de seminaristen zelf werden Ook bij de aanvang van de verzorgd. Niettegenstaande een Tweede Wereldoorlog werd een Duits verbod, gaf men in het groot deel van de studenten geheim verder les, maar begin gemobiliseerd en de gebouwen januari 1917 was het volledige opgeëist. Na korte tijd kwamen gebouw door de Duitsers de studenten terug, maar de opgeëist om er de soldaten van bibliotheek werd wel ingericht de duikbootbasis van Zeebrugge als slaapzaal. te kazerneren. De seminaristen moesten binnen de vijf dagen 157 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

21. POTTERIEREI 72, UNITED NATIONS UNIVERSITY BRUGGE (UNU-CRIS) ingang via unu-cris naast de kerk OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 158

Open geïnteresseerden te laten zaterdag 10 september kennismaken met hun werking. van 14.00u tot 18.00u Conflict, het thema van deze zondag 11 september OMD, is immers een van de van 10.00u tot 18.00u onderzoeksthema’s.

Lezing ‘De Verenigde Naties en De kantoren van UNU-CRIS zijn gewapende conflicten’ door prof. sinds 2004 ingericht op de tweede dr. Luk van Langenhove op zondag verdieping van het monumentale om 10.30u in het auditorium van grootseminarie, maar het instituut het grootseminarie is al sinds 2000 actief onder de vleugels van het Europacollege. UNU-CRIS, dat net 10 jaar Prof. Luk Van Langenhove werd bestaat, grijpt op deze Open in 2001 als eerste directeur Monumentendagen 2011 de aangesteld. kans om Bruggelingen en

!! 159 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

In 1972 was door de Algemene Dit onderzoek en de vergadering van de Verenigde kennisontwikkeling vertalen Naties de oprichting van de zich in publicaties, congressen,  (UNU) opiniebijdragen en rapporten goedgekeurd met Tokio als het die in opdracht van nationale, hoofdkwartier en de plaats voor regionale en globale organisaties het rectoraat. Deze universiteit is worden opgemaakt. een internationale academische organisatie die een unieke rol UNU-CRIS groeit uit tot één van speelt in het bevorderen van de de wereldleiders op het vlak VN-doelstellingen op het gebied van informatie en vergelijkend van vrede en ontwikkeling. De onderzoek naar regionale UNU is een autonoom orgaan integratie. van de VN dat dringende en globale problemen moet Een internationaal en onderzoeken. In 2011 zijn er interdisciplinair onderzoeksteam naast het hoofdkwartier in Tokio met 25 medewerkers, bijgestaan wereldwijd 10 instituten en 6 door een administratieve gespecialiseerde programma’s staf, werkt onder leiding van actief. Elk instituut legt zich toe de directeur. Een deel van de op een specifieke problematiek. onderzoekers werkt wel in het Een van deze instituten is de buitenland. De anderen zijn te Universiteit van de Verenigde vinden aan de Potterierei. UNU- Naties in Brugge die zich op CRIS is in de eerste plaats een de vergelijking van regionale denktank. Maar sinds 2009 mogen integratieprocessen in de wereld aan de  toelegt: UNU-CRIS # universitaire diploma’s uitgereikt University Institute on Comparitive worden en het is niet uitgesloten $$%&. dat in Brugge studenten in UNU-CRIS onderzoekt de rol van de toekomst een bijzondere regionale organisaties zoals o.m. opleiding komen volgen. UNU- deze van de Europese Unie, maar CRIS verschaft tewerkstelling ook de Associatie van Zuidoost- aan hooggespecialiseerde Aziatische landen en de Zuidelijke universitairen uit de Brugse Gemeenschappelijke Markt. regio en draagt daardoor bij tot het indijken van de permanente kennisvlucht waarmee onze OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 160

regio te kampen heeft. In Brugge worden bovendien regelmatig wetenschappelijke activiteiten georganiseerd waaraan academici en experten uit Vlaanderen en de rest van de wereld deelnemen. De ambitie is om zich lokaal veel meer te manifesteren als kenniscentrum en zo Brugge nog meer op de kaart zetten. De Belgische overheid heeft UNU- CRIS erkend als internationale organisatie en de Vlaamse Overheid, het Europacollege en de Universiteit van de Verenigde Naties zorgen ervoor dat de organisatie operationeel is. De basisfinanciering komt van de Vlaamse Overheid. 161 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

22. PREDIKHERENSTRAAT 31 HET HUIS WILLAEYS OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 162

Uitsluitend op reservatie op de linteel en dorpel. De andere OMD-lijn 050 47 23 24 vensteropening dateert Open op uit de 19de eeuw. Talrijke zaterdag 10 september bouwsporen wijzen op meerdere van 14.00u tot 18.00u verbouwingen. In het interieur zondag 11 september van dit gedeelte bleven de moer- van 14.00u tot 18.00u en kinderbalken bewaard. De dakstructuur is een fraai en gaaf Toen het pand Predikherenstraat bewaard exemplaar uit de 16de 31 in 2007 in handen kwam eeuw. van nieuwe eigenaars, drongen een ingrijpende restauratie Voor dit achterhuis werd in de en renovatie zich op. Wat het tweede helft van de 18de eeuw gebouw en de restauratie ervan een volume opgetrokken dat zo interessant maken, is de de huidige huisnummers 31, combinatie van een 18de-eeuws 33 en 35 omvatte. Een inschrift voorhuis met dito straatgevel op de voorgevel verwijst naar en een ouder, 16de-eeuws de datum 1798. Deuropeningen achterhuis. en –omlijstingen kwamen er met de opsplitsing in 1922. De Dit achterhuis is opvallend goed dakkapellen boven de oneven bewaard gebleven: de vroegere traveeën wijzigden enkele keren voorgevel van dit huis (nu van vorm. In het interieur is tussengevel) is nog bewaard in het meest markante element het interieur. Op het zolderniveau uit de 18de eeuw de kamer is de topgevel afgewerkt met aan de achterzijde van de vlechtingen en een ezelsrug. eerste verdieping: hier wordt Via een verbouwde, vroegere een rococo schouwlichaam vensteropening kan men er van geflankeerd door twee voor- naar achterhuis lopen. ingebouwde kasten uit dezelfde Ook de achtergevel, zichtbaar periode. vanop de Molenbrug en van de Predikherenrei, heeft dezelfde De nieuwe eigenaars combinatie van vlechtingen met wensen in dit gebouw een ezelsrug. Opmerkelijk is hier eengezinswoning in te richten het authentieke zoldervenster met twee gastenkamers op de met natuurstenen moneel, verdieping. Deze krijgen elk een 163 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 164

compacte, box-vormige sanitaire grote 18de-eeuwse gevel uniform cel die geen afbreuk doet aan de te houden. De restauratie beleving van de oorspronkelijke gebeurde n.o.v. arch. Jan ruimtes. De master bedroom Vandewalle en werd uitgevoerd krijgt vanzelfsprekend door aannemer Woudenberg. een plaats onder de 16de- eeuwse dakstructuur. Een Ir.arch. Joris Nauwelaerts, opmerkelijk detail is het glazen Dienst Monumentenzorg verbindingsvolume tussen beide daken, dat toelaat ook de De geschiedenis van de oude tussengevel te bekijken. huizen Predikherenstraat 31- Bij de restauratieopties werd 33-35 zijn nooit onderwerp gekozen voor een zorgvuldige geweest van onderzoek. Voor restauratie van het hoofdgebouw. OMD 2011 is een beperkt De storende aanbouwen aan archiefonderzoek uitgevoerd. Over de achterzijde werden gesloopt de bewoningsgeschiedenis zijn en vervangen door een zonnige veel gegevens terug te vinden. tuinkamer met een eigenzinnige, We vatten hier slechts enkele ronde vorm. Dit laat toe optimaal interessante gegevens samen. van de tuin te genieten. Er werd veel energie gestopt in het Vanaf het midden van de 18de herstellen van de vlechtingen eeuw bezat François Willaeys een met ezelsrug, een bijzonder groot eigendom, op de hoek van arbeidsintensief karwei voor de de Predikherenstraat en de nieuw metselaars. Meerdere van de gegraven Coupure, dat de huidige moerbalken moesten hersteld huizen Predikherenstraat 27, 29, worden op de plaats van de 31 en 33 en Groenerei 14, 15 en oplegpunten. Gelukkig bleek 16 omvatte (St-Donaaszestendeel de dakconstructie op enkele 200 - 202). Hij kocht kepers na in erg goede staat. Predikherenstraat 31-35 (DON De ramen en dakkapellen van 200) op 13 september 1754 van de voorgevel zijn vervangen Joanna Daelmans, weduwe van de volgens het oorspronkelijke Brugse schepen Jan François De model. De nieuwe kleurstelling Vos. Joanna was de dochter van van de voorgevel dient nog een raadspenionaris en griffier verder onderzocht te worden. van de Vierschaar van het Brugse Uitgangspunt is alvast om de Vrije. Het eigendom werd toen 165 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

omschreven als een huis met een van het zoutdragerschap van erf tot aan de Coupure. De huizen de Grote Eekhoutbrug, waar 27 en 29 had hij vroeger kunnen hij in de buurt woonde. De aankopen. familie bezat niet minder dan 15 huizen in Brugge. Zijn weduwe De vroegere eigenaars hertrouwde met Luca Du Mortier, maar ook hij overleed in In 1579 was het huis in handen 1722 en Catharina verkocht dan van Maerten van Riebeke (de het huis in de Predikherenstraat bestaande dakgebintes en de aan schepen en jurist François tussengevel dateren nog uit De Vos. Diens weduwe tenslotte de 16de eeuw), in 1598 was het verkocht het opnieuw in 1754 aan eigendom van Hellyn De Wachter François Willaeys, vermoedelijke en in 1599 van Bertram de Grijse. bouwheer van de huidige Het bleef tot in 1632 in bezit van voorgevel en de creatie van het de familie de Grijse. Isabeau De complex (dat sinds 1923 opnieuw Grijse verkocht het aan François is opgesplitst). Peussens en zijn erfgenamen konden op 8 november 1669 het huis ‘met platse van lande’ en ‘met ayssementhuuse’ (toilet) verkopen aan Isabeau Eggheman, weduwe van Dirk Warmout. Tussen 1688 en 1722 is het in bezit van Cornelis Blommaert en zijn vrouw Catharina De Mey. Ze verhuurden het aan Jan Vander Geyne, die er zeker woonde in het laatste kwart van de 17de eeuw. De gegoede Cornelis Blommaert stierf op 13 maart 1713. Hij was Ontvanger van de Dis van de Heilige-Mariakerk en Sint- Catharinakerk bij Oostende en van de parochie Middelkerke. Daarnaast bezat hij de officie OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 166

Het is een uniek document dat de interesse voor tuinkunst in Brugge in de 18de eeuw illustreert. Dit schilderij sierde ooit het salon in de huizen Predikherenstraat 31-35 en het is sinds 1898 in bezit van de musea. Het geeft ons een idee van de oorspronkelijke stoffering van het huis in de Predikherenstraat en van de smaak van Anne Thérèse Vleys en haar man. De kleine tuin bij hun woonhuis in de Predikherenstraat, compenseerden ze ruimschoots met de enorme tuin in Groeninge.

François Willaeys stierf rond 1783, zijn vrouw was al in 1776 overleden. Hij had van haar het vruchtgebruik van de tuin in Groeninge geërfd. Na zijn dood werd de siertuin door Raadslid François Willaeys was zijn erfgenamen verkocht aan getrouwd met de rijke Anne- apotheker Ignace Roels, die Thérèse Vleys. Samen met zijn aan de Vismarkt woonde. Later vrouw kocht hij in 1757 gronden wordt hij eigendom van de van een voormalige blekerij bankiersfamilie Dujardin en door in Groeninge, die aansloten de Leuvense landschapsarchitect bij een bestaande tuin van E. Rosseels omgevormd tot een de familie Vleys. Die gronden botanische tuin, die vandaag nog werden omgevormd tot een gedeeltelijk bestaat achter het ‘allerschoonsten en welbeplanten pand Garenmarkt 10. De tuin was hof’ (of schone Engelse hof) met op OMD 2010 te bezoeken. '$%, bekend gebleven door het schilderij van Het twee bouwlagen hoge Jan Garemijn dat bewaard wordt huis in de Predikherenstraat in de Stedelijke Musea Brugge. is afgewerkt met een fraaie, 167 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

evenwichtige bepleisterde alludeert). De klassieke ritmering lijstgevel die oorspronkelijk van de gevel wordt versterkt zeven traveeën telde (samen door de verdiepte vlakken met nr. 33) en voorzien was van tussen de vensteropeningen en een aanbouw van anderhalve de geprofileerde lijsten. Aan de bouwlaag. De oorspronkelijke kant van de Groenerei (de nrs 14 toegang zat centraal en was en 15) situeerde zich, naast de geaccentueerd door pseudo- 18de-eeuwse aanbouw, een twee fronton en een balkon op de bouwlagen hoog 16de-eeuws huis verdieping met smeedijzeren van drie traveeën (met een poort, hek in rococostijl. Het fronton is de vermoedelijke achteruitgang nu versierd met de datum 1798 van Predikherenstraat). Ook die (die wellicht op een verbouwing hoek werd in 1923 sterk verbouwd (meer dan de helft van de 18de- eeuwse aanbouw werd afgebroken en er kwam een nieuw huis voor in de plaats, dat stilistisch aansloot op het bestaande achterhuis rechts). Die verbouwing werd destijds betoelaagd als kunstige herstelling.

Nog in 1819 werd het mooie, grote huis in de Predikherenstraat met uitgang en bijgebouw in de Groenerei bewoond door Jean en Isabeau Willaeys, de kinderen van de bouwheren. Vanaf 1820 resideerden Louis Caïmo en zijn gezin er. Het huis kwam wellicht al in 1828 in bezit van Rosa Dewever, weduwe van Jeromius De Brauwer en haar vijf kinderen. Deze familie verkocht het huis door in 1846 aan Jan Vandewalle-Vermeulen. Jan Vandewalle (1789-1846) was OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 168

advocaat en provincieraadslid. Hij en zijn vrouw Marie Vermeulen hadden vijf kinderen: Octave (die ook advocaat werd), Louis, Félicie, Adèle en Leon. Het bleef via erfenis in het bezit van de familie Vandewalle tot in 1922. In 1887 werden de 18de-eeuwse ramen nog vernieuwd in opdracht van Odile Vandewalle. Nieuwe eigenaar is daarna architect Urbain D’Helft. Hij kocht het grote huis in 1923 als belegging, verbouwde het onmiddellijk en splitste het op in vijf huizen (verdeling die vandaag bestaat en veel gevolgen had voor de oorspronkelijke indeling en stoffering van het huis). Na de verbouwing zijn de huizen verkocht. Het huidige nr. 31 kwam voor korte tijd in handen van krijgsauditeur Fraeys de Veubeke die het doorverkocht aan handelaar Jérôme François en zijn vrouw. Via erfenis bleef het in bezit van deze familie tot in 2007 (in 1955 werd nog wel een deel van de tuin verkocht aan het buurhuis Predikherenstraat 27). 169 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

23. ROLWEG Z.N. DE TUIN VAN DE SINT-SEBASTIAANS- GILDE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 170

open op stadsmilitie. Hun militaire functie zaterdag 10 september verminderde vanaf de 15de eeuw. van 14.00u tot 18.00u Vanaf toen kregen ze een meer representatieve functie, richtten Op zaterdagnamiddag 10 toernooien en schietwedstrijden september kan men een kijkje in en werden trouwe begeleiders nemen in de tuin van de gilde. van de hertogen van Bourgondië. Het gebouw is niet toegankelijk De gildeleden stapten mee in (ook niet op zondag). de Heilig-Bloedprocessie en de Blindekensprocessie. Het De Sint-Sebastiaansgilde bestond jaarlijkse Sint-Sebastiaansfeest al in de 14de eeuw en de schutters op 20 januari was steeds moesten Brugs poorter zijn, aanleiding tot het inrichten van een eed van trouw afleggen, een groot festijn. lidgeld en een doodsschuld betalen. Ze speelden tot aan de Vanaf 1454 beschikte de gilde over opkomst van vuurwapens een een eigen lokaal op de plaats waar belangrijke rol in de verdediging zich nu het Guido Gezellemuseum van de stad als onderdeel van de bevindt (Rolweg 64) en in 1573 171 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

kochten ze de ‘Lombaertsheester’ aan Cornelis De Bloeis in de Carmersstraat.

Op het grote terrein stond al een gebouw met traptoren, dat wellicht rond 1550 was gebouwd. In 1632 en 1662 werd het gebouw uitgebreid met een eenlaagse vleugel en in 1685 bouwde men de huiskapel.

De oudste vleugel is een fraai voorbeeld van laatgotische Brugse baksteenarchitectuur met fantasierijk metselwerk aan de 26 meter hoge achtzijdige toren. In 1899-1900 werd het verenigingslokaal ingrijpend gerestaureerd naar het ontwerp van architect Louis Delacenserie. aan twee gekoppeld. Van hieruit kunnen toeschouwers het Op het domein staat een handboogschieten bekijken. Een overdekte galerij uitgerust met beveiligde promenade leidt naar schietdoelen, waar demonstraties de schietplaats. zullen worden gegeven. Egyptische motieven werden Maar vooral het zogenaamde vanaf 1750 populair in Europa. theater in de tuin in zuivere In Brugge zijn voorbeelden empirestijl is interessant. Het van deze ‘Egyptomanie’ uiterst theater is gebouwd op een zeldzaam. Onder de regering rechthoekig grondplan en van Napoleon Bonaparte en afgedekt met een lessenaarsdak. na zijn campagnes in Egypte Aan de open voorzijde dragen in het begin van de 19de eeuw zes Egyptische zuilen met werden Egyptische motieven via papyruskapitelen een hoofdgestel. publicaties verspreid. In 1803 De buitenste zuilen zijn twee en in 1810 bezocht Napoleon OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 172

Brugge. Wellicht werd dit Burg, de aanbouw aan het huis ‘theater’ kort na 1810 gebouwd. Arents aan de Dijver en zijn De Sint-Sebastiaansgilde was schitterend ontwerp voor het tussen 1798-1809 eigendom van kasteel ’t Foreist in Sint-Andries de toenmalige griffier Petrus (dat jammergenoeg maar Vyncke, die door de aankoop gedeeltelijk is uitgevoerd). Hij het complex had gered nadat de was bovendien sinds 1790 lid van vereniging was ontbonden door de gilde. de Franse Republiek. Mogelijks gaf de opnieuw opgerichte gilde De tuin van de Sint- in 1810 opdracht aan de Brugse Sebastiaansgilde is een groene architect Joseph François Van oase en een getuige van een lange Gierdegom (1760-1844) om dit geschiedenis. gebouwtje te ontwerpen. Van Gierdegom had immers zijn interesse voor deze stijlrichting getoond in de ontwerpen van de woning van de prefect op de 173 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

24. SINT-CLARASTRAAT 67 ONS HUIS OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 174

Open op makelaar en ik haalde dan ook zaterdag 10 september onmiddellijk mijn gsm naar boven. van 14.00u tot 18.00u Sandra keek mij enigszins droevig zondag 11 september :;3$ van 10.00u tot 12.00u zondag en makelaars werken niet en van 13.00 tot 18.00u op zondag’. Eigenzinnig als ik ben belde ik het nummer dat op het Een impressie bij de aankoop ;+'!!!!3 en verbouwing door de huidige gelijk, makelaars werken niet op eigenaars zondag. Wij besloten naar de Markt te wandelen en stelden vast dat Quote wij er slechts een boogscheut van verwijderd waren. Hoewel wij het “Op 4 april 2010 stonden wij voor gebouw enkel van de straatkant het ijzeren hek en keken door de hadden gezien, sloeg onze fantasie tralies heen naar de imposante al op hol en stelden wij ons voor neogotische gevel. 1898 stond op hoe mooi de prachtig gelegen de gevel.Wij keken elkaar zwijgend voortuin er zou kunnen uitzien, in aan en onze blikken keerden zich harmonie met de prachtige gevel. weer in richting van de gevel. Het We droomden er al van om het waren wij die gevangen waren en gebouw terug in ere te herstellen, door de tralies heen keken naar dat 3/!%%

ook een onbeschrijfelijk gevoel, Over het algemeen dient men er toen wij later ontdekten dat boven bij oude gebouwen rekening mee het voetgangerspoortje op een te houden dat de binnenmuren ingemetselde witte zandstenen en/of kamers steeds op de plaquette de woorden ‘Ons Huis’ verkeerde plaats staan voor de geschilderd waren! Was dat toeval? nieuwe eigenaar. Toen wij door Het duurde eeuwen voor het de deur liepen, waren wij verrast. maandag was en we die makelaar Er waren geen muren of kamers! konden bellen die op zondag niet Het was één grote zee van ruimte! werkte. We kregen hem eindelijk Vrijer kan men zich niet voelen. aan de lijn om een afspraak te De allergrootste verrassing maken. Op donderdagmorgen 8 stond ons nog te wachten op de april stonden wij weer voor het hek eerste verdieping. Ook hier geen en opende de makelaar het slot dat binnenmuren, enkel een prachtige, aan de ketting hing. De poort ging ruime zaal, zo groot als de open. Eindelijk waren wij bevrijd en grondoppervlakte van het gebouw. we liepen met een kloppend hart Het plafond met zijn neogotische naar de ingangsdeur. boog was wel meer dan 6,50 m OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 176 177 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

hoog en het leek wel de bezoekers erbarmelijke toestand verkeerde, te willen beschermen. Ondertussen toch nog probeerde met zijn laatste deed de makelaar zijn gebruikelijke kracht om het prachtige glas in verhaal dat ik slechts op de lood samen te houden alsof het pas achtergrond waarnam. Men dient zijn laatste adem zou uitblazen als wel te weten dat Sandra van een loft er een nieuwe bestemming voor droomde en ik terug verlangde naar het glas bekend zou zijn. Wat de een huis. Wij hadden enkele jaren makelaar gelukkig niet wist, was geleden in een nieuwbouwproject dat wij al na een kwartier wisten: een mooi appartement gekocht K3R%! waarmee we niet ongelukkig werd het compromis getekend, waren. Maar hier verenigden natuurlijk met de opschortende zich al onze gemeenschappelijke voorwaarde dat Monumentenzorg wensen ... Ons Huis, loft, tuin en & Stedenbouw zijn zegen zou op het gelijkvloers het toekomstig geven over de nieuwe bestemming atelier waar ik mijn passies en als eengezinswoning. Wij waren hobby’s zonder plaatsgebrek zou dan ook zeer gelukkig toen in kunnen uitoefenen,en dat alles een later stadium positief gevolg verpakt in een karaktervol gebouw werd gegeven aan onze aanvraag met geschiedenis. Ik merkte op $$! dat de makelaar ondertussen zijn de notarisakte nog in de weg. Wij presentatie beëindigd had. Hij had deelden dan al snel onze vreugde er geen idee van dat ik ondertussen met familie, vrienden en kennissen, in mijn fantasie al klaar was maar regelmatig kwam dezelfde met de renovatie. Het bord ‘Te opmerking naar boven ... “ Brugge! koop’ had ik al van plaats laten oh mooi...maar je weet toch hoe veranderen en opgehangen aan ons moeilijk die zijn van Stedenbouw & nieuwbouwappartement. Monumentenzorg!” Dit deed geen inbreuk aan onze moed, aangezien Diverse objecten stonden mij aan wij van het huis hielden en niet de te staren, als stille getuigen van intentie hadden het af te breken, de leegstand van het gebouw. Van maar integendeel datgene wensten sommige objecten had ik het gevoel te restaureren waarop wij verliefd dat het gasten waren, maar er waren. stonden ook dingen die verlangden te blijven. Zoals o.a. de oude De vraag blijft steeds open, zijn het ramen waarvan het hout, dat in een de nieuwe eigenaars die moeilijk OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 178

zijn en wensen voorleggen in het De laatste decennia werd nadeel van ons cultureel erfgoed, of het pand Sint-Clarastraat 67 zijn de instanties moeilijk die ervoor gebruikt als jeugdlokalen en moeten zorgen dat Brugge zo buurtcentrum door de Vereniging mooi blijft als de dag van vandaag? Dekanale Werken Brugge. De wereldbekende, bewaarde Toen deze functie verdween, schoonheid van Brugge is naar onze werd de Stedelijke Dienst mening te danken aan het niet altijd Monumentenzorg geconfronteerd toegeven aan veranderingen die ons met de vraag of het gebouw cultureel erfgoed schaden. gesloopt kon worden. Uiteraard werd dit ongunstig geadviseerd. Wij waren blij dat er nooit Ook vragen om het in te richten toestemming tot afbraak of met studentenkamers werden herbestemming was gegeven in afgewimpeld en de opluchting het verleden. ‘Ons Huis’ was net zo was groot, toen bleek dat de koppig en eigenwijs als zijn nieuwe nieuwe eigenaar er een private eigenaars en had geduldig gewacht woning wilde inrichten met op het moment dat wij door de respect voor het bestaande pand. tralies keken. Met dank aan de diensten en het De randvoorwaarden voor de team van Monumentenzorg & restauratie waren van in het %

worden onder de gewelven twee verharde zones. mezzanines voorzien. De master bedroom zelf zal het hoogtepunt Zoals vooropgesteld werd de vormen en komt in de rijker eigenheid van het hoofdvolume gedecoreerde absis waar eertijds behouden. De gevel werd het altaar stond. gereinigd en waar nodig hersteld. De voornaamste Op de gelijkvloerse verdieping ingreep was het samenvoegen wordt een atelier met van de twee meest rechtse gastenkamer voorzien. Op traveeën tot één poortopening. de plaat van de gesloopte Op die manier kunnen ook bijgebouwen zal er een nieuwe grotere objecten van en naar het aanbouw komen, geïnspireerd atelier gebracht worden. Door op een klassieke orangerie en de poort zorgvuldig in te passen maximaal op de binnentuin in het bestaande ritmering van georiënteerd. De tuin wordt het metselwerk, is dit zeker niet een afwisseling van groene en storend. Het bestaande schrijnwerk was banaal en deed afbreuk aan het geheel. De originele kruisramen met een kleine roedeverdeling, nog te zien op een foto uit 1904, waren verdwenen. In de kapelzaal werden zij (bij de overgang naar congregatie in 1932?) opmerkelijk genoeg vervangen door neogotische kruisramen met spitsbogen en glas-in-lood-invulling. Deze waren op hun beurt al vervangen door sober schrijnwerk met dubbel glas, maar wel nog allemaal aanwezig in het pand. In eerste instantie werd er dan ook van uitgegaan dat deze ramen konden gerestaureerd en herplaatst worden. Zij bleken OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 180

echter van erg bedenkelijke Op 2 september 1898 dient kwaliteit en in te slechte staat Raphaël Ghewy, priester en om ze te recupereren. Omdat directeur bij het klooster van de ook een reconstructie van Dominicanessen, een aanvraag deze ramen niet erg zinvol is, in voor het bouwen van een werd geopteerd voor sobere Congregatiezaal (op de kadastrale kruisramen, geïnspireerd op de gegevens vermeld als ‘speelzaal’) originele, zij het zonder de kleine op een onbebouwd terrein dat roedeverdeling. Voor deuren, deel uitmaakte van het klooster poort en luiken is voor een van de Dominicanessen in de eenvoudig type met een verticale Vlamingdam. Het ontwerpplan beplanking gekozen. is bewaard op het Stadsarchief en niet ondertekend door een De boeiende kapelzaal vroeg architect. Het twee bouwlagen veel denkwerk en inspanningen. hoge gebouw is elf traveeën Het pleisterwerk van de breed en afgedekt met een spitsbooggewelven was op vele hoog zadeldak. De Brugse plaatsen gescheurd en aangetast neostijl fungeerde duidelijk als door vocht en zwammen. Gezien inspiratiebron voor de ontwerper de sobere afwerking (onversierd van het gebouw, dat omwille pleisterwerk op rinkellatten) en van zijn sierlijke kwaliteiten ook de problematiek van de eveneens met een foto een plaatsje kreeg aangetaste draagstructuur, werd in het zgn. Album Ronse. De beslist deze te ontmantelen kunstminnende schepen Alfred en te herpleisteren op een Ronse (1835-1914) was tijdens het stucanet-drager. De uitvoerig burgemeesterschap van A. Visart versierde delen (absis, roosters, de Bocarmé verantwoordelijk voor sierlijsten en ribben) blijven Openbare Werken. Hij stelde zijn vanzelfsprekend behouden. politieke carrière in het teken van De definitieve kleurstelling en de herwaardering en verfraaiing integratie van de meest in het van Brugge en stimuleerde met oog springende beschilderingen stadssubsidies gevelrestauraties wordt verder geëvalueerd tijdens en nieuwbouw in neostijl. Als de uitvoering. eerbetoon kreeg hij op het einde van zijn carrière een fotoalbum Ir.arch. Joris Nauwelaerts, waarin zijn belangrijkste Dienst Monumentenzorg realisaties werden getoond. 181 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Raphaël Ghewy (+1914) was de dood van zijn zus zou hij dit bestuurder van het weeshuis Sint domein doorverkopen aan de Vincentius Ferrerius in Oostende, zusters. In 1906 laat hij ook een waar hij erg actief was en zorgde woonhuis voor hemzelf bouwen in voor speciale beroepsopleidingen de Kapelstraat in de onmiddellijke voor de weeskinderen. Hij werd omgeving van het klooster en in 1895 directeur van de zusters de nieuwe zaal. Zijn woonhuis, Dominicanessen van Engelendale Kapelstraat 22, is ontworpen in Brugge. Ghewy kocht samen door arch. Alphonse De Pauw met zijn zus Lia en baron Gillès en afgewerkt met een fraaie de Pélichy in 1903 (weldoener neobarokke gevel. van Dominicanessen) ook de resten van het oude klooster In 1924 (10 jaar na de dood van R. Engelendale in Assebroek. Na Ghewy) wordt de congregatiezaal OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 182

eigendom van de Parochiale Werken van het Bisdom Brugge (vanaf 1981 de Vereniging Dekanale Werken Brugge Stad). In 2010 komt het gebouw in privéhanden. De congregatiezaal was in 1961 kadastraal gewijzigd naar jeudlokaal/jeugdheem en in 1988 vergroot en gebruikt als cultureel parochiecentrum. In het dagelijkse sociale leven van de wijk speelde ‘Ons Huis’ een niet onbelangrijke rol. Misschien komen op OMD 2011 heel wat verhalen naar boven… 183 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

25. SMEDENSTRAAT SMEDENPOORT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 184

Open op ronde torens, afgewerkt met zaterdag 10 september kantelen en spitse daken, zijn van 14.00u tot 18.00u toen gehalveerd en de bruggen zondag 11 september naar en van de poort vernieuwd. van 10.00u tot 18.00u Tegen de oostgevel is een kleine traptoren gebouwd. Aan de kant De Smedenpoort is in 1368 van Sint-Andries is het uitkragend midden in de vestingsgracht middengedeelte versierd met een gebouwd naar het ontwerp van rondbogenfries op natuurstenen de meester-metselaars Jan consolestenen, waarboven het Slabbaerd en Mathias Saghen en stadswapen prijkt. in zijn huidige vorm erg verwant met de Ezelpoort die ook op deze In de overwelfde doorgang zijn wel OMD te bezoeken is. nog de sleuf waarin de sluitbalk paste en de slagen van de poort In 2002 was op de spraakmakende bewaard. De toegangen door de tentoonstelling ‘Jan Van Eyck, ronde torens, die in de nabije de Vlaamse Primitieven en het toekomst enkel nog door fietsers Zuiden 1430-1530’ het schilderij zullen worden gebruikt, zijn in ‘Ecce Agbus Dei’ met Johannes 1909 gemaakt. Boven de poort de Doper tentoongesteld hangt een klokje dat ’s avonds (toegeschreven aan Petrus het sluitingsuur van de poort Christus i.s.m. het atelier Jan aankondigde en het verkeer in of Van Eyck). Op dit schilderij uit uit de stad onmogelijk maakte. 1445-1450 dat in het Cleveland Museum of Art (USA) bewaard Op 8 september 1944, bij de wordt, ziet men achter de figuur aftocht van het Duitse leger op van Johannes heel waarschijnlijk het einde van de Tweede Oorlog, de Smedenpoort afgebeeld. Op de werd de poort zwaar beschadigd. kaart van Marcus Gerards uit 1562 De bovenbouw was volledig is de poort nog quasi identiek met vernield en de poort gedeeltelijk een voorpoort of barbecane en verzakt. Ze werd tussen 1947 en ophaalbrug. 1949 in haar vergroeide vorm hersteld naar het ontwerp van De datum 1615 op de poort architect Jos Viérin (1872-1949). refereert aan de afbraak van In 2008-2009 is de Smedenpoort de hoge bovenbouw. De twee opnieuw hersteld. 185 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Het uitgangspunt van deze recente Op de poort zelf waren bovendien restauratie was het behoud van de verschillende sporen aanwezig bestaande, gegroeide vormgeving. van oude, okerkleurige kalklagen. De poort was ruim vijftig jaar Redenen genoeg om de poort verwaarloosd en een grondig opnieuw in okergeel te kaleien, herstel van het buitenmetselwerk en zo respect op te brengen voor bleek noodzakelijk. De de ‘authenticiteitsgeschiedenis’ meest opmerkelijke optie van de poort. Bovendien werkt bij de restauratie was het kaleiwerk een regelmatig opnieuw schilderen van het onderhoud in de hand. buitenmetselwerk en dit om meerdere redenen. De herstelling De reacties op de geschilderde na de oorlog was duidelijk poort waren uiteenlopend, maar zichtbaar door het storend ondertussen lijkt het kleurrijke gebruik van nieuwe bakstenen en beeld van de Smedenpoort het gebruik van portlandcement, vertrouwd. Binnenkort komt er waarbij het metselverband niet verandering in de omgeving van consequent was gerespecteerd. de poort. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 186

De bronzen schedel, een getuige langs deze poort de stad zijn van een conflict binnengedrongen. Na het vergaan van de schedel werd Boven de linkerdoorgang van deze vervangen door een ijzeren de Smedenpoort hangt een exemplaar. In 1738 maakte bronzen schedel die alleen door de Brugse historicus Charles aandachtige voorbijgangers Custis melding van dit curiosum, wordt opgemerkt. Dit maar hij kon het verhaal niet ‘memorabilium’ of curiosum meer juist in de tijd situeren. In verwijst naar een gebeurtenis 1801 werd de ijzeren schedel uit 1691 toen een verrader werd door de Franse bezetters terechtgesteld omdat hij had weggenomen en op de zolder samengespannen met Franse van de poort geborgen. Het dook soldaten die Brugge wilden pas opnieuw op in 1876 en werd innemen. Ter afschrikking had ondergebracht in de Stedelijke men zijn afgehakt hoofd op een Musea waar het nog steeds staak bovenop de Smedenpoort berust. Verschillende personen gezet. Moest de verrader zijn drongen aan om die opnieuw te voornemens verwezenlijkt bevestigen. Volgens priester- hebben, zouden de Fransen 187 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

historicus Adolph Duclos kon het De ware toedracht was toen als waarschuwing dienen voor al onbekend en de schedel werd wie toen een pact had gesloten het onderwerp van legendes en ‘om de Franse taal, zeden en liefdesromans. Onder andere gewoonten niet alleen langs de de schrijfster Caroline Popp Smedenpoort maar langs alle liet haar fantasie de vrij loop poorten en poortjes Brugge te aangaande ‘La tête du fer’. Het doen binnendringen’. ware verhaal betrof evenwel een stuntelig complot gesmeed Pas toen in 1911 door François vander Straeten, herstellingswerken aan de een man uit een familie van Smedenpoort werden uitgevoerd, deurwaarders in Eeklo. verscheen de schedel terug in het stadsbeeld. Het betrof een Op 26 juni 1691 bracht de Brugse nieuwe bronzen exemplaar en zeeman Jacob Wyndekens de het werd niet zoals vroeger samenzwering aan het licht. Hij op een staak op het dak gezet was benaderd door François maar kreeg een onopvallende vander Straeten die ‘s nachts een plaats boven de linkerdoorgang. kleine groep Franse soldaten de OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 188

stad wilde binnensmokkelen. afgehakt en op een ijzeren pin Deze zouden zich verbergen op de Smedenpoort gezet. Deze in barakken bij het Waterhuis gebeurtenis veroorzaakte grote om de volgende morgen de opschudding in de stad en Jacob wacht aan de Smedenpoort Wyndekens die de verrader te overmeesteren. Langs had aangegeven, werd rijkelijk deze poort zou dan een groot beloond met een jaarlijkse Frans leger, dat gelegerd lijfrente die hij op 26 juni, de was in het bos van Tillegem, dag van de ontmaskering, de stad binnenstormen. De mocht opstrijken. Volgens de Eeklonaar werd gearresteerd stadsrekeningen kreeg hij tot in en onder folteringen biechtte 1730 jaarlijks een som van ruim hij de samenzwering op. Op 16 pond uitbetaald. Hij werd 26 juli werd hij opgehangen ook vrijgesteld van dienst in de en zijn lijk werd gevoerd burgerwacht. naar het galgenveld langs de Diksmuidse Heerweg waar het Bernard Schotte. ondersteboven aan een galg werd gehangen. Zijn hoofd werd 189 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

26. STATIONSSTRAAT 18 (LISSEWEGE) ART STATION LISSEWEGE OF LISSEWEGHE STATIE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 190

Open op eerste spoorweg op het continent zaterdag 10 september mogelijk maakte. Op 5 mei van 14.00u tot 18.00u 1835 reden de eerste treinen, zondag 11 september getrokken door locomotieven van 10.00u tot 18.00u met beloftevolle namen als ‘De Pijl’, ‘De Stephenson’ en Het station van Lissewege is een ‘De Olifant’, in 45 minuten van typisch laat 19de eeuws ‘Belgisch’ Brussel naar Mechelen. Nog in stationsgebouw (standaardtype uit 1835 werden een half miljoen 1895). De laatste decennia werden reizigers vervoerd. De ons er meerdere gesloopt omdat veel omringende landen hebben stopplaatsen werden afgeschaft. eveneens snel het nut van de Ze zijn nochtans interessante en spoorweg ingezien. Nog steeds fraaie getuigen van ons industrieel blijft België wel het land met het en architecturaal verleden en dichtste spoorwegnet ter wereld. zoals dit voorbeeld hier aantoont ook perfect herbestembaar. Vanaf 1837 werden initiatieven genomen om de In 1980 schreef toenmalig Knack spoorwegverbinding Brussel- journalist Johan Struye (1942- Gent ook tot Brugge en Oostende 1991) in het boek ‘De reiziger door te trekken. Het Brugse wordt verzocht in te stappen’, stadsbestuur koos voor ’t Zand de aanleg van het continentale als inplantingsplaats voor spoorwegnet is Europa’s grootste het eerste station, wat een verdienste sinds de kruisvaarten, metamorfose betekende voor en dit lijkt niet overdreven als het Brugse plein. Op 12 augustus men de geschiedenis van de 1838 werd de spoorlijn Gent- spoorweg onder de loep neemt. Oostende plechtig ingehuldigd. De rol van België was op dit Het station in Lissewege werd gebied essentieel. Na zeventien pas op 20 oktober 1906 geopend verhitte debatten in de Kamer, in functie van de ontsluiting van waarin de leden de grootste Brugge Zeehaven, waarvoor een vrees uitten voor de kostwinning spoorlijn werd aangelegd. van paardenfokkers, hoteliers en postmeesters, ondertekende Het leegstaande en stilaan sterk Koning Leopold I op 1 mei 1834 verwaarloosde stationsgebouw de wet die de aanleg van de in Lissewege werd gelukkig in 191 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

2003 als monument beschermd ganse jaar door tentoonstellingen omwille van de industrieel- te organiseren. Maar het ‘Art archeologische waarde en zou nu Station’ kan ook een plaats een veilige toekomst tegemoet worden voor een klein concert, moeten gaan. een poëzielezing of een boekvoorstelling. De officiële De nieuwe eigenaars opening was op 15 juli 2011. restaureerden het gebouw in 2010-2011 en herbestemden het Het voormalige station is een als kunstcentrum ‘Artepol’ met bakstenen gebouw van één en galerij of tentoonstellingsruimte, twee bouwlagen, afgedekt met atelier en woongelegenheid. zadeldaken. De baksteen wordt Op deze OMD kan de bezoeker afgewisseld met natuurstenen uitgebreid kennismaken met het en geglazuurde elementen voor verhaal van deze plaats en zijn de dorpels en de omlijstingen. nieuwe toekomst. De vormgeving van voor- en achtergevel is identiek. Het is de bedoeling om er het Rondboogvormige deuropeningen OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 192

en -vensters ritmeren de gevels. van de authenticiteit was De twee eindgevels zijn blind, het uitgangspunt bij de op uitzondering van een oculus gevelrestauratie. De gevel is ter hoogte van de nok. De gevels gereinigd met microneveltechniek, worden horizontaal beëindigd beschadigde stenen en voegen met een muizentandlijst. zijn hersteld. Oorspronkelijk was het gebouw voorzien van een glazen luifel Het schrijnwerk vroeg speciale om de reizigers op het perron te aandacht en werd vernieuwd naar beschermen. bestaand model, waar mogelijk met dubbele beglazing (op de De lampisterie links van het verdieping). Op de gelijkvloerse stationsgebouw is in dezelfde verdieping (lokettenzaal, stijl. In dit gebouw werden wachtkamer, kantoor) die als de treinlampen bewaard, galerij is ingericht, zijn de twee schoongemaakt en bijgevuld. loketten en het loketmeubel op hun originele plaats blijven staan. Het restauratieproject werd Een lovenswaardige restauratie en opgevolgd door arch. Karel een aanwinst voor Lissewege. Ingelaere uit Beernem en uitgevoerd door de ‘Group Monument’. Het bewaren 193 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

27. STIJN STREUVELS- STRAAT 59 SINT-JORISGILDE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 194

Open op Rijksnormaalschool (Sint- zaterdag 10 september Jorisstraat 71) waarvan enkel van 14.00u tot 18.00u de vroeg 16de-eeuwse traptoren zondag 11 september is bewaard en het Jong Hof in van 14.00u tot 18.00u Sint-Jorisstraat 33, waar het lokaal in 1541 met een prachtige De leden van de gilde begeleiden renaissancegevel is opgesmukt. de bezoekers In de buurt van de twee Sinds 1939-1940 heeft de verenigingslokalen herinnert Koninklijke en Prinselijke de Schuttersstraat nog aan de Sint-Jorisgilde Stalen Boog plaats waar oorspronkelijk de haar verenigingslokaal in de doelen waren opgesteld. Tot Gezellewarande. Na de ontbinding op het einde van de 15de eeuw van de gilde in 1870 had ze geen hield de gilde haar religieuze vaste stek meer in de binnenstad. diensten in de Sint-Pieterskapel Hier in de ‘Gezellewarande’ kwam in de Philipstockstraat. Als de vereniging opnieuw tot bloei. patroonheilige vereerde ze Sint- Joris en als gildekleuren koos ze Net als de Sint-Sebastiaansgilde wit en rood. speelde de Sint-Jorisgilde een belangrijke rol in de De Sint-Jorisgilde was ontstaan stadsgeschiedenis. Wanneer de uit een militaire noodwendigheid. gilde juist is opgericht, is niet Stadsmilities werden toen bekend, maar al in 1302 zou ingezet voor de verdediging ze roem op het slagveld hebben van de stad. Ook de graven van vergaard. Op 11 juli 1302 waren Vlaanderen deden beroep op de 320 Brugse kruisboogschutters schuttersgilden voor het voeren present op de Groeningekouter. van hun talrijke oorlogen. De gilden bleven in de strijd goed In 1397 was het ledenaantal herkenbaar, want boven hun zo groot dat er een splitsing maliënkolder droegen ze steeds gebeurde in een Oud Hof en een hun eigen tweekleurige wapenrok. Jong Hof. Beide verenigingen hadden toen hun lokaal in de In de 15de eeuw al evolueerden de Sint-Jorissstraat. Het Oud Hof schuttersgilden van een militaire op de plaats van de huidige instelling naar een recreatieve en 195 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

sociale vereniging en dat zijn ze geschoten worden. Dit was (is) vandaag nog. De Sint-Jorisgilde aanleiding tot het inrichten van telt nu 46 trouwe leden. een feest en het drinken van de erewijn! Een tweede belangrijke In de loop van de geschiedenis jaarlijkse feestdag was Heilig- werden heel wat luisterrijke Bloeddag. In het verleden waren schuttersfeesten en toernooien de schutters heel vroeg uit de ingericht, die meestal dagenlang veren om samen een religieuze duurden en het recreatieve eredienst bij te wonen en aspect van de vereniging daarna speciaal uitgedost in een accentueerden. De verslagen ‘parurekostuum’ op te stappen van dergelijke toernooien zijn in de Heilige-Bloedprocessie. In kleurrijk. Beroemd was en is nog de Sint-Jorisgilde moest, net als steeds de jaarlijkse konings-of in de Sint-Sebastiaansgilde, een papegaaischieting, waarbij houten doodsschuld betaald worden. vogels, die op de wieken van één Wat inhield dat de leden na hun van de molens op de Kruisvest overlijden een som geld nalieten werden bevestigd, moesten aan hun vereniging. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 196

Het bestuur van de gilde was op 2 september 1941, en dit (en is) samengesteld uit een samen met aannemer Maurice hoofdman, een stadhouder, een Verbuere. thesaurier, een griffier, een koning, een hofmeester en een Het bakstenen gebouw is eed. Elk van deze leden heeft anderhalve bouwlaag hoog en een specifieke opdracht. De afgedekt met zadeldaken. De hoofdmannen waren vroeger stijl van de architectuur neigt leden van belangrijke families. naar het neo-Brugs, en wit geschilderd oogt het fraai in deze Het huidige verenigingslokaal Gezellewarande. De schutters werd ca. 1940 (bouwvergunning hebben zowel in de tuin als in dateert uit 1940) gebouwd. het pand een schietstand en Het bouwplan is niet bewaard doelbanen. en de ontwerper niet gekend. Maar mogelijks was dit met Binnen in het pand trekt naast medewerking van arch. Maurice de gelagzaal, waar heel wat Vermeersch, die als lid van de kruisbogen en gildesouvenirs gilde mee de oplevering tekende worden bewaard, vooral de 197 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

zogenaamde gildekamer of Op de Open Monumentendagen raadzaal de aandacht van de zullen de leden van de Sint- bezoeker. Hier vergadert de Eed Jorisgilde demonstreren hoe of het gildebestuur en worden kruisboogschieten in zijn werk de mooiste schilderijen en gaat en de bezoekers inwijden in kruisbogen tentoongesteld. Heel de geschiedenis. wat portretten van hoofdmannen uit de 17de, 18de en 19de eeuw In april-mei 1998 vierde de gilde zijn er opgehangen. haar 675-jarig bestaan (hoewel een juiste oprichtingsdatum niet Twee schilderijen springen is bekend) en dit ging gepaard speciaal in het oog: Sint-Joris met heel wat feestelijkheden en de Draak, geschilderd door en een tentoonstelling in het de Brugse schilder Jan Antoon Stadsarchief. In 1873 verwierf Garemijn (1712-1799) en het het Stadsarchief het volledige dubbelportret uit 1783 van prins archief van de gilde, wat een Albert Casimir en prinses Maria perfecte bewaarplaats bleek Christina van Oostenrijk. Dit na de tijdelijke ontbinding van prinselijke echtpaar is voorgesteld de Sint-Jorisgilde in 1870. Het omringd door putti, kruisbogen en Sint-Jorisarchief omvat negen pijlen. De schilder is niet bekend. portefeuilles.

Naast de gelagzaal bevindt In W.O. II moesten de gronden zich de doelbaan waar de van de gilde (eigendom van de winterschietingen plaatsvinden. stad, maar in bruikleen van de Hier zijn gildesouvenirs te gilde) gebruikt worden voor de bewonderen. De sireketting ‘landbouwteelt’ zoals dit door of zogenaamde breuk, de een Ministerieel Besluit in hoofdmansketting, de zilveren november 1941 was beslist voor erestaf van de ceremoniemeester, alle braakliggende gronden. Om de koningsstaf en de zilveren de schietingen toch te kunnen pijl (een waardigheidsteken) laten doorgaan, besliste het zijn merkwaardig. De gildebestuur van Sint-Joris om miniatuurartillerie (prima passend de gronden door de leden zelf bij het jaarthema Conflict) wordt te laten bewerken. De grote tuin hier eveneens tentoongesteld. werd in februari 1942 ‘verdeeld’ in 17 percelen van elk minimum OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 198

210m² en maximum 415 m². 3 augustus dat het stedelijk politiekorps niet talrijk genoeg is Op 11 juli 1942 meldde de heer om in de omgeving een bestendige Claeys, toenmalig hoofdman, bewakingspost in te richten, aan het stadsbestuur dat ‘evenwel in geval gij bereid zijt zelf in de nacht van 5 op 6 juli een privaten nachtdienst op touw ‘ontvreemdingen van groenten te zetten, kunt gij hieromtrent hebben plaatsgevonden op de afspreken met den heer Gezellewarande die op uw vraag Hoofdcommissaris van Politie’ in een hovening herschapen is. (archief Sint-Jorisgilde). Of er Er wordt nachtcontrole gevraagd nadien nog groenten gestolen aan de stad of ons bestuur ‘de werden is niet bekend (met dank Sint-Jorisgilde’ is desgevallend aan de heer Omer Minnebo voor bereid zelf een private nachtdienst deze gegevens). in te richten, indien het van u heer Burgemeester, de toelating kan bekomen. ‘Oorlogsburgemeester Jef Devroe antwoordde op 199 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

ACTIVITEITEN EN INFO OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 200

Alle informatie over de Open Op 10 en 11 september Monumentendagen in Brugge is verkrijgbaar vóór 11 september Aan balie 6 van In&Uit Brugge Op de Dienst voor ’t Zand 34 Monumentenzorg (Dienst t 050 44 47 06 Ruimtelijke Ordening) Open van 10.00u tot 18.00u Oostmeers 17, 8000 Brugge t 050 47 23 82 [email protected] 201 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

1. THEMABOOTTOCHT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 202

DE STADSVERSTERKING VAN Sint-Donaaskerk. Volgens een 1127, EEN VARENDE ooggetuige, de klerk Galbert van ONTDEKKING Brugge, wiens dagboeknotities zijn overgeleverd, was dit Boottocht op de binnenreien nieuws reeds twee dagen later bekend in London en Laon. Dankzij de medewerking van In een wraakactie werden de F.O.S., de boekaniers die twee moordenaars van de graaf, de lelievletten met stuurman inzetten clan van de Erembalden, definitief voor deze OMD. uitgeschakeld. De Bruggelingen bouwden dadelijk na de moord Uitsluitend op reservatie op de een versterkte omwalling die, OMD-lijn 050 47 23 24 voor bijna twee eeuwen lang, de Op zaterdag 10 september grenzen van de stad bepaalde. De van 14.00u omwalling volgde de bestaande Op zondag 11 september grachten en er werden er nog Vanaf 10.00u bijkomende gegraven. Het tracé van die vroege omwalling is Carmersbrug, ter hoogte van nog herkenbaar in de huidige Potterierei 1 binnenreien. De omtrek bedroeg ongeveer 3.750 m en de Op woensdag 2 maart 1127 werd oppervlakte 70 ha 26 a. Karel de Goede vermoord terwijl hij aan het bidden was in de Op de boottocht wordt dit verhaal gebracht. 203 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

2. THEMAWANDELINGEN OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 204

2.1. VERZOENING OP DE van oorlogsslachtoffers en oud- BEGRAAFPLAATS strijders vormen een opmerkelijke entiteit. Tijdens W.O. I hadden Uitsluitend op reservatie op de Duitse soldaten ook een aparte OMD-lijn 050 47 23 24 plaats toegewezen gekregen. Op OMD 2011 worden speciale Op zaterdag 10 september om gidsbeurten georganiseerd die 14.00u de bezoeker deze unieke plek Op zondag 11 september om op een heel andere manier 10.00u en 14.00u laten ontdekken en het verhaal verduidelijken. Ook andere vragen Centrale Begraafplaats, Kleine krijgen een antwoord, zoals Kerkhofstraat 62 (Assebroek), waarom een bepaalde stijl voor Inkomgebouw (duur max 2u) een monument werd gekozen of waar protestantse bewoners De graftekens op de Brugse van Brugge werden begraven? Of Begraafplaats veruiterlijken, waarom een Duitse gedenksteen naast een menselijk verhaal, is verdwaald op het ‘Engels ook een essentieel deel van kerkhof’? de 19de -en 20ste eeuwse geschiedenis van de stad. Graven 205 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

2.2. ‘VRIEND EN VIJAND’, uit de Potterierei gered. Bij de MENSELIJKE VERHALEN medaille hoorde een getuigschrift ROND GEDENKTEKENS VAN DE dat nog altijd ingekaderd in WERELDOORLOGEN IN BRUGGE de vroegere woning van deze mensenredder hangt. Uitsluitend op reservatie op de OMD-lijn 050 47 23 24

Op zaterdag 10 september om 16.00u Op zondag 11 september om 10.00u en 14.00u

Vertrekplaats: Kartuizerinnenstraat ter hoogte van de Militaire Kapel (duur max 2 uur)

Een van de Brugse gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog die vermeld is op de gedenkplaten in de Kartuizerinnenstraat, is Maurice De Meester, die samen met vele andere Belgische soldaten op 6 oktober 1918 sneuvelde in het Bos van Houthulst tijdens het Bevrijdingsoffensief. Hij was een medesoldaat van Donat Spiers in het 4de Linie Regiment. Op 19 juli 1919 werd hem postuum een medaille voor moed en zelfopoffering toegekend. Op 31 augustus 1914, een maand voor de Duitsers Brugge bezetten, had hij namelijk met ware zelfopoffering een drenkeling OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 206

2.3. BRUGGE OP ZIJN tijdens een carnavalsfeest op CONFLICTKANT OF DE een tragische manier om het SCHADUWKANT VAN BRUGGE leven kwam. Oplichters die zich uitgaven voor edelman belandden Uitsluitend op reservatie op de vroeg of laat op het schavot. OMD-lijn 050 47 23 24 Een bronzen doodshoofd aan een stadspoort herinnert aan Op zaterdag 10 september de daden van een verrader. Ook om 14u spoken en een verdwenen schat Op zondag 11 september om mogen natuurlijk niet ontbreken 10.30u en 14.30u op deze wandeling.

Vertrekplaats: ’t Zand 34, aan In&Uit Brugge (duur max 2 uur)

Een wandeling langs huizen en plaatsen met een duister en mysterieus verleden staat op het programma voor wie van spannende verhalen houdt. We volgen in de voetstappen van een weerwolf, de tempeliers, heksen en de beul van Brugge en zijn ‘patiënten’, waaronder een dief die op miraculeuze wijze de ophanging aan de galg overleefde. Meer bekende personen zoals graaf Lodewijk van Male en Willem van Oranje kwamen ooit in Brugge in levensgevaarlijke en conflictrijke situaties terecht. Pieter Lanchals had minder geluk en zijn dood op het schavot ligt aan de oorsprong van een bekende legende. Een minder vertrouwd verhaal gaat over een man verkleed als beer die 207 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

3. THEMAFIETSTOCHT OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 208

DE VESTEN ANDERS BEKEKEN, 6a. Deze stadsversterking bestond AL FIETSEND ROND DE uit aarden wallen, omringd door STADSOMWALLING VAN 1297 dubbele grachten en houten palissaden. In de 14de eeuw Uitsluitend op reservatie op de werden stadspoorten gebouwd. OMD-lijn 050 47. 23.24 Eind 14de -begin 15de werden op sommige plaatsen tussen Op zaterdag 10 september om de stadspoorten muren met 14.00u wachttorens gebouwd. Op zondag 11 september om 12.00u en om 15.00u Wie op OMD meefietst, zal vaststellen dat deze groene Vertrekplaats: Smedenvest ter ring rond de binnenstad de rijke hoogte van de Smedenpoort (duur Brugse geschiedenis tot leven max 2 uur) wekt. Elk deel van de vesten roept een stukje verleden op: Brugge kende een snelle stadspoorten en bruggen, resten economische en demografische van verdedigingsbouwwerken, groei vanaf het jaar 1000. Er was industriële gebouwen, molens en een haven en een handelscentrum andere elementen herinneren aan waar heel wat goederen werden de glorieuze afgelopen eeuwen. aangeboden. In 1127 werd een De vesten herbergen een grote eerste stadsomwalling van diversiteit aan boomsoorten ruim 3750 m opgeworpen. In en planten in een verrassende de 13de eeuw moest Brugge opstelling die prachtige uitbreiden. In 1275 waren door perspectieven oplevert. Een niet grafelijke ambtenaren een te missen afspraak voor de groene tiental grenspalen geplaatst, OMD-er. die de nieuwe oppervlakte van de stad moesten aanduiden. Daarbinnen werd in 1297 een nieuwe stadswal aangelegd die nog steeds de huidige grens van de oude binnenstad bepaalt. Dit eivormig tracé met een omtrek van 7 km 250 m omsluit een stad met een oppervlakte van 430ha 209 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

4. THEMALEZINGEN OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 210

4.1. DE SLAG OP DE PEVELEN- 4.2. DRIE BRUGGELINGEN BERG OP 18 AUGUSTUS 1304 IN HET CONFLICTJAAR 1302: PIETER DE CONINCK, JAN Kreupelenstraat 8, kapel van BREIDEL EN WILLEM VAN Onze-Lieve-Vrouw van Blindekens SAEFTINGHE

Een lezing door historicus Burg 11A, leeszaal Stadsarchief Bernard Schotte Een lezing door historicus Op zondag 11 september om Bernard Schotte 14.00u en 17.00u (max 45 minuten) Op zaterdag 10 september om 15.30u Iedereen kent de Op zondag 11 september om Guldensporenslag, maar 11.30u en 15.30u (max 45 Vlamingen en Fransen vochten minuten) tijdens de opstand in 1302-1305 nog andere veldslagen uit. Op 18 Op 11 juli 1302 vochten duizenden augustus 1304 leverden ze slag Bruggelingen in de Slag der op de Pevelenberg. De jaarlijkse Gulden Sporen. Velen zullen processie, de Brugse Gelofte, voor altijd onbekend blijven. Van herinnert hieraan. De processie slechts een handvol strijders op was beloofd door de Brugse de Groeningekouter in Kortrijk vrouwen als dank omdat hun kennen we hun naam. Drie van echtgenoten, vaders en zonen deze bekende Bruggelingen heelhuids terugkwamen. Minder kregen een standbeeld. Over bekend is dat de Franse koning wever Pieter de Coninck, Filips de Schone op het nippertje beenhouwer Jan Breidel en aan de dood ontsnapte. En dat de lekenbroeder Willem van geliefde Vlaamse leider Willem Saeftinghe uit de abdij van Ter van Gulik er het leven liet tijdens Doest in Lissewege weten we een stoutmoedige aanval. veel, maar sommige verhalen zijn minder bekend of blijken op vergissingen te berusten of krijgen zelfs een mysterieus tintje, en zeker als de Tempeliers ook van de partij zijn. 211 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

4.3. VUE DE LIEU OF 4.4. OORLOG EN ERFGOED BOUWCONFLICTEN IN HET VERLEDEN Kartuizerinnenstraat 2, Militaire Kapel Burg 11A, leeszaal Stadsarchief Een lezing door Hannelore Een lezing door stadsarchivaris Decoodt, erfgoedconsulente Jan D’hondt Onroerend Erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap Op zaterdag 10 september om 14.30u Op zondag 11 september om Op zondag 11 september om 10.30u (max 45 minuten) 10.30u en 14.30u (max 45 minuten)

Burenconflicten naar aanleiding van het bouwen, verbouwen of slecht onderhouden zijn van alle tijden en geven vaak aanleiding tot een burgerlijk proces.

In Brugge was tot aan de Franse Revolutie een comité van deelmannen bevoegd om deze zaken te behandelen. Het verhaal van historische burenruzies en de Naar aanleiding van de 100-jarige verslagen van de plaatsbezoeken herdenking van de Eerste of Vue de Lieu die nodig waren Wereldoorlog wordt gepoogd het om een vonnis te vellen, worden oorlogserfgoed in Vlaanderen door archivaris Jan D’hondt tot duurzaam te verankeren driemaal toe kleurrijk gebracht op voor toekomstige generaties. OMD. Daarom heeft Onroerend Erfgoed (Vlaamse Overheid) onder meer een thematisch beschermingsparcours aangevat om het meest waardevolle bouwkundig oorlogserfgoed OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 212

te beschermen. In West- 4.5. ZONES VAN ZIN, RELIGIEUS Vlaanderen zijn ondertussen PATRIMONIUM ALS MOTOR alle militaire begraafplaatsen VOOR EEN NIEUWE TOEKOMST beschermd als monument, evenals de meest waardevolle Maagdenstraat 11, De Experiëntie oorlogsgedenktekens. Ook zeldzaam bewaarde Een lezing door interieurarchitect oorlogsinfrastructuur, en docent Tom Callebout delicate relicten uit de wederopbouwperiode en Op zaterdag 10 september om waardevolle bunkers en 17.00u schuilplaatsen zijn of worden Op zondag 11 september om beschermd. Tijdens de lezing zal 17.00u (max 45 minuten) aan de hand van voorbeelden een beeld geschetst worden van dit Herbestemming hoeft geen erfgoed van de ‘Grooten Oorlog’ oorzaak te zijn van Conflict. in West-Vlaanderen. Uiteraard De Experiëntie is de ideale zal het oorlogserfgoed in Brugge plek om lezing te plannen rond extra belicht worden. heroriëntatie van religieus erfgoed. Hier is immers een creatieve oefenplek waar mensen elkaar inspireren en nieuwe perspectieven zoeken. Tom Callebout is master interieurarchitectuur en sinds 2002 docent aan het Hoger Architectuurinstituut Sint-Lucas Gent en Brussel. In 2010 startte hij samen met Sofie Verscheure de Experiëntie op. 213 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

4.6. DE VERENIGDE NATIES EN vredeshandhavingsoperaties GEWAPENDE CONFLICTEN aan bod, geïllustreerd aan de hand van concrete gevallen. Potterierei 72, auditorium van Welke balans kan er getrokken grootseminarie worden na meer dan vijftig jaar VN pogingen om oorlog te Een lezing door prof. dr. Luk Van vermijden of te stoppen? Welke Langenhove, directeur toekomst heeft de VN in een geglobaliseerde en zogenaamde Op zondag 11 september om interpolaire wereld? En wat met 10.30u (max 45 minuten) de nieuwe denkbeelden zoals ‘responsibility to protect’ (R2P of Iedereen kent de Verenigde Naties de verantwoordelijkheid om te (VN). Maar weten we eigenlijk beschermen)? wel wat de VN kan en niet kan doen? Eén van haar kerntaken is de mensheid te ‘behoeden van de gesel van de oorlog’. Zo staat het toch in het VN Handvest. Maar sinds de oprichting in 1945 zijn er nog altijd tal van oorlogen en gewapende conflicten. De nobele doelstellingen zijn dus zeker niet altijd behaald. Toch zijn er ook succesverhalen te vertellen. En er zijn nog nooit zoveel blauwhelmen actief geweest als nu.

Deze lezing biedt een overzicht van wat de VN doet inzake het bewerkstelligen van vrede. De klemtoon zal daarbij liggen op de VN interventies in gewapende conflicten zoals Kosovo, Somalië of Oost-Timor. Achtereenvolgens komen de preventieve diplomatie, het opleggen van sancties en OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 214 215 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

5. TENTOONSTELLINGEN OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 216

5.1. HET VERHAAL VAN DEN Het stedelijk ontwerpbureau ZEER DIERBAREN TOREN. stond in voor de opmaak van het DE RESTAURATIE VAN DE ontwerp en het volgen van de TOREN VAN DE ONZE-LIEVE- werken, die zijn uitgevoerd door VROUWEKERK Monument Vandekerckhove nv. uit Ingelmunster. Deelnemer Vlaamse Monumentenprijs

Mariastraat, Onze-Lieve- Vrouwekerk, zuidbeuk

Open op zaterdag 10 september van 14.00u tot 16.30u zondag 11 september van 14.00u tot 17.00u

Op 31 mei 2011 zijn alle steigers aan de toren van de Onze-Lieve- Vrouwekerk verdwenen. De restauratie van de torenromp duurde net drie jaar. De hoge 13de-eeuwse bakstenen toren (de hoogste van de Lage Landen met zijn 115m) werd behoedzaam en conserverend gerestaureerd zonder vormwijzigingen. Het metselwerk werd gereinigd en hersteld, scheuren en inbuigingen hermetseld, muurdammen verstevigd en vloeren, balken en ijzerwerk hersteld. Hoe de restauratie in zijn werk ging komt u te weten op OMD 2011 op deze kleine tentoonstelling. 217 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

5.2. UIT GOEDE BRON, NIEUWE verre verleden geeft langzaam INZICHTEN OVER DE OUDSTE zijn geheimen prijs. Dankzij GESCHIEDENIS VAN BRUGGE EN recente bodemvondsten en de OMSTREKEN oudste schriftelijke getuigenissen ontdekt de bezoeker de waarheid Dijver 17, Bruggemuseum- over Brugge en omstreken. Gruuthuse Toegankelijk tot 16 oktober. Open op zaterdag 10 september van 14.00u tot 18.00u zondag 11 september van 10.00u tot 18.00u

‘Uit goede bron’ neemt de bezoeker mee naar de tijd toen van Brugge nog geen sprake was en de streek niet meer was dan een met kreken en geulen doorsneden waddengebied. Het tentoonstellingsverhaal begint bij de vroegste sporen van rondtrekkende jagers en eindigt bij de bouw van de eerste stadsomwalling in 1127. Daarnaast brengt de tentoonstelling ook het relaas van de Brugse regio: van Oudenburg in het westen tot het Nederlandse Aardenburg; van de Noordzee tot Torhout in het zuiden. Daar, op het raakvlak van het drassige kustgebied met een bosrijke zandstreek, leefden onze voorouders van schapenteelt, landbouw, zoutwinning en zeehandel. Het OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 218

5.3. VUE DE LIEU OF 5.4. POORTEN, BASTIONS EN BOUWCONFLICTEN UIT HET WANDELBOULEVARDS ANCIEN RÉGIME Jan van Eyckplein 1, Provinciale Burg 11A, Inkomzaal Stadsarchief Bibliotheek Tolhuis

Open op Open op zaterdag 10 september van zaterdag 10 september van 14.00u tot 18.00u 14.00u tot 18.00u zondag 11 september van 10.00u zondag 11 september van 10.00u tot 18.00u tot 18.00u

Conflicten tussen buren naar Aan de hand van historische aanleiding van het bouwen, kaarten, prenten en foto’s verbouwen of slecht onderhouden wordt het verhaal van de van een buurhuis zijn van alle stadsversterkingen in tijden en geven niet zelden West-Vlaanderen verteld: aanleiding tot rechtszaken. In de middeleeuwse stadsomwallingen, grote reeks burgerlijke processen versterkingswerken uit van het ancien régime van het de Honderdjarige Oorlog, Brugse Stadsarchief vindt men Vaubanversterkingen en de heel wat van dergelijke dossiers lotgevallen in de 19de eeuw. terug. In Brugge was er toen een comité van deelmannen bevoegd Toegankelijk tot 30 september. om deze zaken te behandelen. Na het aanhoren van beide partijen, was het soms noodzakelijk om de toestand ter plaatse te bekijken. Daarna werd een vonnis geveld. Verslagen van deze plaatsbezoeken of vue de lieu zijn voor bepaalde periodes bewaard en bevatten heel wat informatie over de bouwtechnische toestand van de huizen. 219 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

5.5. MILITAIRE ZAKEN IN BOEK Deze en andere drukken uit de EN HANDSCHRIFT Openbare Bibliotheek worden samengebracht in ‘Boek in de Kuipersstraat 3, kijker’, de kleine wisselende Biekorfbibliotheek leeszaal tentoonstellingsstand in de leeszaal van de hoofdbibliotheek. Open op zaterdag 10 september van Toegankelijk van 7 september tot 14.00u tot 18.00u 30 november. Een educatief blad is gratis beschikbaar. De boekdrukkunst maakte oude kennis over militaire wetenschap en praktijk opnieuw toegankelijk en leende zich tot het verspreiden van nieuwe ontwikkelingen. Tot de oude kennis behoorde De re militari (‘Over militaire zaken’) van de Romeinse auteur Vegetius (4de eeuw), in de 16de eeuw opnieuw uitgegeven door de Brugse humanist Franciscus Modius (1556-1597). Nieuwe ontwikkelingen in de 17de eeuw werden uitgewerkt door onder meer de Bruggeling Simon Stevin (1548-1620) met zijn Castrametatio, dat is legermeting. In het bijzonder de ontwikkeling van de vestingbouw naar een gebastioneerd systeem (16de-19de eeuw) laat zich uitvoerig aflezen vanuit oude drukken. Ook hier is Simon Stevin een sleutelfiguur, met zijn ‘De Stercktenbouwing en %;% door spilsluysen’. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 220

5.6. CONFLICT IN HET OEUVRE 5.7. HET PROVINCIAAL HOF ALS VAN MYSTÈRE ‘ONDERWERP EN DECOR’ VAN CONFLICT Korte Vuldersstraat 30, kunstenaarsatelier Flori Van Markt 3, Provinciaal Hof Acker Open op Open op zaterdag 10 september van zaterdag 10 september van 14.00u tot 18.00u 14.00u tot 18.00u zondag 11 september van 10.00u zondag 11 september van 10.00u tot 18.00u tot 18.00u Door zijn locatie en zijn officiële Bruggeling André de karakter was het Provinciaal Meulemeester, bijgenaamd Hof het toneel van een aantal Mystère, was een Belgisch ‘conflictgebeurtenissen’, o.m. toppiloot tijdens W.O. I met tijdens de twee wereldoorlogen belangrijke overwinningen op en in het interbellum: wie kent zijn actief. Hij is bekend als nog de ‘Banner of peace’ van directeur van de voormalige kunstenaar Nicolas Roerich? brouwerij Aigle-belgica. Naast Ook de architectuur van het ondernemer en patriot was hij ook gebouw vertelt over het grote een kunstenaar. Enkele van zijn architectuurconflict in Brugge in tekeningen worden op OMD voor de 19de eeuw en vandaag. het eerst getoond. 221 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

5.8. DE SLAG OP DE PEVELENBERG

Kreupelenstraat 8, kapel Onze- Lieve-Vrouw van Blindekens

Open op zaterdag 10 september van 14.00u tot 18.00u zondag 11 september van 10.00u tot 18.00u

(niet tijdens de lezingen)

Op 18 augustus 1304 zouden de Vlamingen een overwinning behaald hebben op de Fransen tijdens de Slag op de Pevelenberg. Het romantisch beeld rond het Frans-Vlaamse Conflict, de tradities rond de zogenaamde Belofte en de Blindekensprocessie worden geduid.

OCMW-Archief Brugge OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 222 223 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

6. FILM OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 224

BRUGGE TIJDENS W.O.I.

Op 14 oktober 1914 werd Brugge bezet door de Duitsers en de Brugse haven werd uitgebouwd als centrum van de Duitse marine. De achterhaven kreeg een hoogtechnologische duikboothaven. Deze montage van foto’s wordt gemaakt in aanloop van de herdenking in 2014.

Stadsarchief in samenwerking met het Bruggemuseum en de Erfgoedcel Brugge. 225 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

SELECTIEVE BIBLIOGRAFIE OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 226

B. Bartholomieux, Een archeo-historische benadering van acht Bourgondische burchten in het graafschap Vlaanderen met aandacht voor het Bourgondisch castrale bouwprogramma (thesis), Terra Incognita, juni 2009.

B. Beernaert, Stad Brugge. Monument en hout, brochure Open Monumentendag 10 en 11 september 2005, Brugge, 2005.

B. Beernaert, Stad Brugge. Wonen, brochure Open Monumentendag 8 en 9 september 2007, Beernem, 2007.

Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Deel 18na, Stad Brugge. Oudste kern, Turnhout, 2000.

Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Deel 18nb, Stad Brugge. Middeleeuwse stadsuitbreiding Noord, Turnhout, 2004.

Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Deel 18nb, Stad Brugge. Middeleeuwse stadsuitbreiding Zuid, Turnhout, 2004.

Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, gemeente Brugge, Deelgemeente Sint-Michiels, 2005.

Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, gemeente Brugge, Deelgemeente Sint-Andries, 2005.

Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, gemeente Brugge, Deelgemeenten Dudzele, Lissewege en Zeebrugge, 2006.

I. Barremaecker e.a.(red.), Brugge Garnizoenstad, Beernem, 2008

J. Cornilly, The former Jesuit college in Bruges. Past-Present-Future, master’s thesis, KULeuven- R. Lemaire Centre for Conservation, 1998. 227 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

J. Cornilly, Een nieuw historisch monument voor Brugge, in: De Uitvinding van Brugge. De Stad van Delacenserie, Museumbulletin, 29ste jaargang, nr. 3, Brugge, 2009, p. 23-30.

M. Decq, De stadspoorten van Brugge. Een voorbeeld van middeleeuwse militaire architectuur, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, RUG, 1973- 1974.

L. Devliegher, K3%3\%$<, in: %'%] deel 10, Tielt, 1987.

J. D’hondt (red. en coörd.), R$;3%%$ 64 in Brugge, Cahiers van Brugse Huizen (vzw Levend Archief), nr.1, juni 1999.

J. Esther& J. De Grauwe & V. Desmet, Het kartuizerklooster binnen Brugge. Verleden en toekomst, Brugge, 1980.

J. Esther, Brugge op zijn sterkst, onuitgegeven manuscript, Brugge, 1988.

J. Esther, Behoedzaam Omgaan. Monumentenzorg in Brugge 1988/1993, Brugge, 1994.

D. Lebbe, Gerechtsgebouw te Brugge, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, RUG, 1981.

H. Lobelle-Caluwé, Beknopte historiek van de Brugse O.C.M.W-collecties, in: Museumjaarboek 1989-1990, Brugge, 1991, p.264-284.

K. Rotsaert, Brugge op de schoolbanken. Geschiedenis van de Brugse onderwijsinstellingen vanaf de middeleeuwen, Brugge, 2009.

B. Schotte, Waar is de Tijd. Brugge. 2000 jaar Bruggellingen en hun soldaten, Waanders, Zwolle, 1999. OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 228

Archiefbronnen

Stadsarchief Brugge, Oud Archief, nr 138, Zestendelen.

SAB, O.A., nr 139, Belastingen Zestendelen

SAB, O.A., nr 198, Klerken van de Vierschaar

SAB, O.A., nr 207, Staten van Goed

SAB, Modern Archief, Kadastrale Leggers

SAB, Modern Archief, Bevolkingsregisters

229 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

INHOUD OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 230

Woord vooraf ...... p 3 Inleiding ...... p 13 1. Baron Ruzettelaan 435, d’Abdij ...... p 19 2. Begijnenvest, de Poertoren ...... p 25 3. Boomgaardstraat 1, voormalig Jezuïetencollege ...... p 31 4. Braambergstraat 10, huis de Marenzi ...... p 37 5. Burg 11A, het Stadsarchief als voormalig ‘Vierschaar van het Brugse Vrije’ ...... p 47 6. Ezelstraat, de Ezelpoort ...... p 53 7. Gentpoortstraat, Bruggemuseum-Gentpoort ...... p 59 8. Kartuizerinnenstraat 2, de Militaire Kapel ...... p 65 9. Kartuizerinnenstraat 4, het District centrum lokale politie Brugge ...... p 71 10. Kasteeldreef (Koolkerke), het Fort van Beieren ...... p 79 11. Kazernevest 3, het Gerechtsgebouw ...... p 87 12. Korte Vuldersstraat 30, kunstenaarsatelier Flori Van Acker en Mystère ...... p 97 13. Kreupelenstraat 8, de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Blindekens ...... p 101 14. Markt 3, het Provinciaal Hof ...... p 113 15. Maagdenstraat 11, de Experiëntie ...... p 119 16. Moerstraat 42, Sint-Lucas, ooit deel van de Halle van Douai ...... p 123 17. Pastoriestraat 1A, het Hallenhuis ...... p 129 18. Pelderijnstraat 14, de toren van de graaf van Vlaanderen (Sint-Trudoabdij) ...... p 133 19. Peterseliestraat 19-23, voormalig militair hospitaal ...... p 147 20. Potterierei 72, ooit refugehuis ven Ter Doest en Ten Duinen, nu Grootseminarie ...... p 153 21. Potterierei 72, United Nations University Brugge (UNU-CRIS) ...... p 157 22. Predikherenstraat 31, het huis Willaeys ...... p 161 23. Rolweg z.n., de tuin van de Sint-Sebastiaansgilde ...... p 169 24. Sint-Clarastraat 67, Ons Huis...... p 173 25. Smedenstraat, Smedenpoort ...... p 183 26. Stationsstraat 18 (Lissewege), Art Station Lissewege of Lisseweghe Statie ...... p 189 27. Stijn Streuvelsstraat 59, Sint-Jorisgilde ...... p 193 231 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Activiteiten en info

1. Themaboottocht ...... p 201 2. Themawandelingen ...... p 203 2.1. Verzoening op de Begraafplaats ...... p 204 2.2. ‘Vriend en Vijand’, menselijke verhalen rond gedenktekens van de wereldoorlogen in Brugge ....p 205 2.3. Brugge op zijn Conflictkant of De Schaduwkant van Brugge ...... p 206 3. Themafietstocht ...... p 207 4. Themalezingen ...... p 209 4.1. De Slag op de Pevelenberg op 18 augustus 1304 ....p 210 4.2. Drie Bruggelingen in het conflictjaar 1302: Pieter de Coninck, Jan Breidel en Willem van Saeftinghe ...... p 210 4.3. Vue de Lieu of Bouwconflicten in het Verleden ...... p 211 4.4. Oorlog en Erfgoed ...... p 211 4.5. Zones van Zin, religieus patrimonium als motor voor een nieuwe toekomst ...... 212 4.6. De Verenigde Naties en gewapende conflicten ...... p 213 5. Tentoonstellingen ...... p 215 5.1. Het verhaal van den zeer dierbaren toren. De restauratie van de toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk ...... p 216 5.2. Uit Goede Bron, Nieuwe inzichten over de oudste geschiedenis van Brugge en omstreken ...... p 217 5.3. Vue de Lieu of Bouwconflicten uit het ancien régime ...... p 218 5.4. Poorten, bastions en wandelboulevards ...... p 218 5.5. Militaire zaken in boek en handschrift ...... p 219 5.6. Conflict in het oeuvre van Mystère ...... p 220 5.7. Het Provinciaal Hof als ‘onderwerp en decor’ van Conflict ...... p 220 5.8. De slag op de Pevelenberg ...... p 221 6. Film, Brugge tijdens W.O.I...... p 223 Selectieve bibliografie ...... p 225 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 232 233 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

COLOFON OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT 234

Deze brochure is een realisatie van de Dienst voor Monumentenzorg van de Stad Brugge (Dienst Ruimtelijke Ordening)

Teksten en coördinatie Brigitte Beernaert, architectuurhistoricus/erfgoedconsulent

Met dank aan Sofie Baert, Peter Bultinck, Patrick Cardinael, Dirk Larnoe, Joris Nauwelaerts, Dirk Vaneenhooge en heel speciale dank aan Bernard Schotte voor de onmisbare hulp bij het archiefonderzoek.

Lay-out Dienst Pers en Publicaties Stad Brugge

Herkomst foto’s en iconografie Jan Termont (Cel Fotografie Stad Brugge) Stadsarchief Brugge (de historische opnames zijn gekozen uit de Beeldbank Brugge, enkele foto’s zijn uit de collectie A. Watteyne) www.beeldbankbrugge.be Stedelijke Musea Brugge Provinciale Bibliotheek Tolhuis

Stadsplan Johan Mahieu, Brugge met de specifieke OMD aanduidingen door Thomas Wets (Dienst Monumentenzorg)

Drukkerij De Windroos nv, Beernem 235 OPEN MONUMENTENDAG 2011 | CONFLICT

Werkgroep OMD 2011

Brigitte Beernaert (DMS), Anne Bontinck (In&Uit Brugge), Patrick Cardinael (Groendienst), Jan D’hondt (Stadsarchief), Hilde De Bruyne (OCMW), Bieke Hillewaert (Intergemeentelijke Archeologische Dienst), Mariette Jacobs (voormalig coördinator OMD-West-Vlaanderen), Benoit Kervyn (Consulent Religieus Erfgoed), Bernard Schotte (DMS), Katrien Steelandt (Erfgoedcel Brugge), Marcella Vandebroek (+ 22.02.2011) (Stadsarchief), Ludo Vandamme (Historisch Fonds Openbare Bibliotheek Biekorf Brugge), Eric Van Hove (Stedenbeleid), Katelijne Vertongen (Bruggemuseum)

Verantwoordelijke uitgever Johan Coens, stadssecretaris

D/2011/0546/2 2.5€