Merched o Sylwedd Merched Bangor Uchaf

Women of Substance Women of Upper Bangor

Croeso i Daith Gerdded Treftadaeth Menywod Bangor gan Archif Menywod Cymru. Mae’r Daith Gerdded Dreftadaeth hon wedi ei datblygu mewn partneriaeth rhwng Archif Menywod Cymru ac Adran Archifau, Prifysgol Bangor. Mae’r llyfryn hwn yn un o gyfres a gynlluniwyd i hyrwyddo dealltwriaeth o hanes menywod yng Nghymru. Mae hanes menywod yn aml yn guddiedig, wedi’i anwybyddu neu’i esgeuluso. Nod Archif Menywod Cymru yw ail-ddarganfod y menywod hynny sydd wedi lliwio ein hanes ac adfer iddynt eu lle priodol ynddo. Yn y llyfryn hwn rydym wedi dewis canolbwyntio ar y menywod neu'r grwpiau hynny o fenywod y gellir dweud eu hanesion wrth gerdded ar hyd y llwybr penodol hwn. Mae'n gymysgedd eclectig o fenywod o bob dosbarth a chefndir. Mwynhewch!

Welcome to Women’s Archive Wales’ Bangor Women’s Heritage Walk. This Women’s Heritage Walk has been developed jointly by Women’s Archive Wales and the Archives Department of Bangor University.

This booklet is one of a series designed to promote an understanding of women’s history in Wales. Women’s history has often been hidden, ignored or neglected. The aim of Women’s Archive Wales is to re-discover the women who have contributed so much to our history and to restore them to their rightful place. In this booklet we have chosen to focus on those women or groups of women whose stories can be told while walking along this specific route. It is an eclectic mix of women from all classes and backgrounds.

Enjoy ! Shan Robinson, Dinah Evans and Val Wakefield.

The walk will be along pavements and should take about 1 - 1½ hours Bydd y daith gerdded ar hyd palmentydd a dylai gymryd tua 1 - 1½ awr

Map: Ron Evans

The Walk / Y Daith

Our walk will begin at the Wartski Fields on Holyhead Road (1) then travel along the road in the direction of Upper Bangor, travel down College Road and end outside the home of Charlotte Price White on Upper Garth Road (12).

Bydd ein taith gerdded yn dechrau ar Gaeau Wartski ar Ffordd Caergybi (1) ac yna'n teithio ar hyd y ffordd i gyfeiriad Bangor Uchaf, yn teithio i lawr Ffordd y Coleg ac yn gorffen y tu allan i gartref Charlotte Price White ar Heol Garth Uchaf (12).

The walk will include the histories of these women: Bydd y daith gerdded yn cynnwys hanes y menywod hyn:

(1) Winifred Wartski: Wartski Fields & Derwen Deg

(2) Margaret Verney: Plas Rhianfa & Prifysgol Bangor University

(3) Brenda Chamberlain: 10 Menai View

(4) Ann Harriet Hughes: Craig-y-Don

(5) Alice Gray Jones: 20, Ffordd y Coleg / College Road

(6) Mary Silyn Roberts: Rhoslas, 33 Ffordd y Coleg / College Road

(7) Mary Rathbone: Bryn Hyfryd, Y Cilgaint / The Crescent

Yn mynd heibio / Passing (8) Prifysgol Bangor University

(9) Dilys Glynne Jones: Glyndil, Ffordd Siliwen Road

Yn mynd heibio / Passing (10) Ysgol Sir Genethod, Bangor County School For Girls

Yn mynd heibio / Passing (11) Hostel y Merched /Women's Hostel

(12) Charlotte Price White: 50, Ffordd Garth Uchaf / Upper Garth Road

Winifred Wartski 1890 - 1982

Images reproduced by kind permission of Wartski’s, London Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Wartski’s, Llundain

In Bangor Winifred Wartski is probably best remembered for donating the Wartski Fields to the city in 1968 in memory of her late husband, Isidore, a prominent Bangor businessman and son of Morris Wartski, the renowned jeweller. However there is more to Winifred’s story than this. In the years before the outbreak of the Second World War she was a member of the North Wales Women’s Peace Council that worked vigorously to prevent the horrors of the 1914-1918 war being repeated. When war was eventually declared in 1939, Winifred’s husband was Mayor of Bangor and she his Mayoress. They worked tirelessly to help the needy of Bangor who were being affected by food shortages, however their charity did not end there for at the same time they opened their home at Derwen Deg to Jewish refugees arriving in Britain from Europe.

Ym Mangor mae Winifred Wartski yn cael ei chofio’n bennaf am roi Caeau Wartski i'r ddinas yn 1968 er cof am ei diweddar ŵr, Isidore, dyn busnes blaenllaw ym Mangor, a mab Morris Wartski, y gemydd enwog. Fodd bynnag, mae mwy i stori Winifred na hyn. Yn y blynyddoedd cyn yr Ail Ryfel Byd roedd hi'n aelod o Gyngor Heddwch Menywod Gogledd Cymru a gweithiodd yn egnïol i atal erchyllterau rhyfel 1914-1918 rhag cael eu hailadrodd. Pan gyhoeddwyd y rhyfel yn 1939, roedd gŵr Winifred yn Faer Bangor a'i hithau’n Faeres. Gweithiodd Winifred a’i gŵr yn ddiflino i helpu anghenus Bangor a oedd yn cael eu heffeithio gan brinder bwyd. Fodd bynnag, nid dyna hyd a lled eu caredigrwydd gan eu bod hefyd wedi agor eu cartref yn Derwen Deg i ffoaduriaid Iddewig yn cyrraedd Prydain o Ewrop.

Margaret Verney

1844 - 1930

Images reproduced by kind permission of Bangor University Archive Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Archifdy Prifysgol Bangor

Margaret, Lady Verney, an accomplished author and historian, was the daughter of Sir John Hay Williams of Bodelwyddan and the wife of Sir Edmund Hope Verney, one-time MP for Buckinghamshire. She was an inveterate campaigner for education and, with Hugh Owen, was instrumental in the establishment of the North Wales Scholarship Association which sought to provide financial support for children (of both sexes) in north Wales to attend secondary schools and higher education. For nearly 30 years Margaret was a member of the University Court (now known as the Council) of the University of Wales as well as representing the Council at both the National Library of Wales and on Bangor Council. For her efforts she was appointed as Junior Deputy Chancellor of the University of Wales and awarded the honorary degree of Doctor of Laws.

Roedd Margaret, yr Arglwyddes Verney, yn awdur a hanesydd medrus. Roedd yn ferch i Syr John Hay Williams o Fodelwyddan ac yn wraig i Syr Edmund Hope Verney, a fu’n AS dros Swydd Buckingham. Bu'n ymgyrchydd di-ail dros addysg a, gyda Hugh Owen, bu'n allweddol yn sefydlu Cymdeithas Ysgoloriaeth Gogledd Cymru a geisiai ddarparu cymorth ariannol i blant (o'r ddau ryw) yng ngogledd Cymru i fynychu ysgolion uwchradd ac addysg uwch. Am bron i 30 mlynedd, roedd yn aelod o Lys (a elwir bellach yn Gyngor) Prifysgol Cymru yn ogystal â chynrychioli'r Cyngor yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac ar Gyngor Bangor. Am ei hymdrechion fe'i penodwyd yn Ddirprwy Ganghellor Iau Prifysgol Cymru a derbyniodd radd anrhydeddus Doethur yn y Gyfraith.

Brenda Chamberlain

1912 - 1971

Images reproduced by kind permission of Bangor University

Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor

Brenda Chamberlain won the first two gold medals ever awarded for Fine Art by the National Eisteddfod. The daughter of Bangor’s first female mayor, Brenda studied at Bangor County School for Girls, the Royal Cambrian Academy in Conwy and the Royal Academy. It was there that she met her husband, John Petts who returned with her to Rachub to set up the Caseg Press project (producing greetings cards) and then collaborating on the ‘Caseg Broadsheets’ featuring poems by Brenda herself as well as Dylan Thomas, Alun Lewis and Lynette Roberts. After her marriage ended in 1943, Brenda travelled widely, painting and writing. She lived on Bardsey Island as well as on the Greek island of Hydra. When the Greek military staged its coup in 1967 Brenda returned to Bangor to live at 10 Menai View Terrace until her death in 1971. Her final exhibition, featuring work done on Hydra, was organised by the Welsh Arts Council in 1970. Enillodd Brenda Chamberlain y ddwy fedal aur gyntaf am Gelf Gain a roddwyd gan yr Eisteddfod Genedlaethol. Astudiodd Brenda, merch maer benywaidd cyntaf Bangor, yn Ysgol Sir Genethod Bangor, Academi Frenhinol y Cambrian yng Nghonwy a'r Academi Frenhinol. Yno y cyfarfu â'i gŵr, John Petts, a ddychwelodd gyda hi i Rachub i sefydlu prosiect Caseg Press (cynhyrchu cardiau cyfarch) ac yna cydweithio ar y 'Caseg Broadsheets' yn cynnwys cerddi gan Brenda ei hun yn ogystal â Dylan Thomas, Alun Lewis a Lynette Roberts. Ar ôl i'w phriodas ddod i ben yn 1943, teithiodd Brenda yn eang, yn paentio ac yn ysgrifennu. Bu’n byw ar Ynys Enlli yn ogystal ag ar Ynys Hydra yng ngwlad Groeg. Pan lwyfannodd byddin gwlad Groeg ei coup yn 1967 dychwelodd Brenda i Fangor i fyw yn 10 Menai View tan ei marwolaeth yn 1971. Trefnwyd ei harddangosfa olaf, a oedd yn cynnwys gwaith a wnaed ar Hydra, gan Gyngor Celfyddydau Cymru yn 1970.

Ann Harriet Hughes / (nom de plume) Gwyneth Vaughan

1852 - 1910

casgliadywerin.cymru/items/476182

Although Ann Hughes is best remembered as a writer she was also an active member of the Gorsedd, Gwyrfai Rural District Council, Caernarfonshire Joint Committee for Health, the Board of Guardians, the Temperance Society, Mudiad Cymru Fydd and Undeb y Ddraig Goch. She wrote for the Welsh Weekly, a journal of Welsh religious and social life, as well as for Yr Eryr, Y Cymro, Perl y Plant, Cymru’r Plant and yr Haul. She edited the translations into Welsh of evangelical works of the Scot, Henry Drummond. When Ann’s doctor husband died she moved to Bangor to live and continued her work, contributing to Celtic Review and writing three novels: O Gorlannau'r Defaid (1905), Cysgodau y Blynyddoedd Gynt (1908) and Plant y Gorthrwm (1908).Her final work, Troad y Rhod remained unfinished on her death. Er mai fel awdur y cofir am Ann Hughes yn bennaf, roedd hi hefyd yn aelod gweithgar o'r Orsedd, Cyngor Dosbarth Gwledig Gwyrfai, Cyd-bwyllgor Iechyd Sir Gaernarfon, Bwrdd y Gwarcheidwaid, y Gymdeithas Ddirwest, Mudiad Cymru Fydd ac Undeb y Ddraig Goch. Ysgrifennai yn y Welsh Weekly, cylchgrawn am fywyd crefyddol a chymdeithasol Cymru, yn ogystal ag ar gyfer Yr Eryr, Y Cymro, Perl y Plant, Cymru'r Plant a'r Haul. Golygodd y cyfieithiadau i'r Gymraeg o weithiau efengylaidd yr Albanwr, Henry Drummond. Pan fu farw ei gŵr, a oedd yn feddyg, symudodd Ann i Fangor i fyw a pharhaodd â'i gwaith, gan gyfrannu i’r Celtic Review ac ysgrifennu tair nofel: O Gorlannau'r Defaid (1905), Cysgodau y Blynyddoedd Gynt (1908) a Plant y Gorthrwm (1908). Roedd ei gwaith olaf, Troad y Rhod yn anorffenedig pan fu farw.

Alice Gray Jones / (nom de plume) Ceridwen Peris

1852 - 1943

Delwedd ar gael i'r cyhoedd Image in public domain HEFYD/ ALSO Paper Pawb 28.12.1895 Archifdy Prifysgol Bangor University Archive

Alice was an assistant teacher in before attending Teacher Training College in . On her return she was appointed head teacher at Ysgol Dolbadarn. She stood down as head teacher on her marriage although she did become a governor at Pwllheli County

School. A staunch supporter of the Temperance Movement and co-founder of the North Wales Women's Temperance Union, Alice was also an accomplished author and poet. In addition to contributing to Y Frythones she established Y Gymraes in 1896 and was its editor for 23 years. She wrote a number of children’s books, including Caniadau Ceridwen Peris besides undertaking the translation of Britannia, a play by Alice Williams (Alys Meirion). She lived for many years in Criccieth but at the end of her life moved to Bangor to live with her daughter. She died in 1943 having been awarded an OBE in 1921 for her service to good causes.

Roedd Alice yn athrawes gynorthwyol yng Nghaernarfon cyn mynychu Coleg Hyfforddi Athrawon Abertawe. Ar ôl iddi ddychwelyd fe'i penodwyd yn bennaeth Ysgol Dolbadarn. Ymddiswyddodd fel pennaeth ar ei phriodas er iddi ddod yn llywodraethwraig Ysgol Sir Pwllheli. Roedd hi’n gefnogwraig frwd y Mudiad Dirwest ac yn gyd-sylfaenydd Undeb Dirwestol Merched Gogledd Cymru, a hefyd yn awdur a bardd medrus. Yn ogystal â chyfrannu at Y Frythones sefydlodd Y Gymraes yn 1896 a bu'n olygydd am 23 mlynedd. Ysgrifennodd nifer o lyfrau i blant, gan gynnwys Caniadau Ceridwen Peris, a chyfieithodd Britannia, drama gan Alice Williams (Alys Meirion). Bu'n byw am flynyddoedd lawer yng Nghricieth ond ar ddiwedd ei hoes symudodd i Fangor i fyw gyda'i merch. Bu farw yn 1943 ar ôl cael OBE yn 1921 am ei gwasanaeth i achosion da.

Mary Silyn Roberts 1877 - 1972

Images reproduced by kind permission of Sally Clifton / Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Sally Clifton

Mary Silyn was one of the first women to earn a degree at University. On completion of her degree she also went on to lecture there. In 1904 and 1905 she and her future husband, Silyn, travelled to Denmark to research adult education in that country. However Mary and her husband are best known for establishing the Workers Educational Association in north Wales, and she was its secretary. The WEA had been founded in 1903 to provide education for working adults. A suffragist before the First World War, during the war Mary was the Organising Officer for Wales, encouraging women to grow more produce. One of the founder members of the North Wales Women’s Peace Council, Mary, together with Gwladys Thoday and Charlotte Price White of Bangor, led a procession of women walking from Penygroes through north Wales en route to the Hyde Park Peace demonstration in 1926. Mary Silyn oedd un o'r menywod cyntaf i ennill gradd ym Mhrifysgol Aberystwyth. Ar ôl cwblhau ei gradd aeth ymlaen i ddarlithio yno hefyd. Yn 1904 a 1905 teithiodd hi a Silyn, ei phriod maes o law, i Ddenmarc i ymchwilio i addysg oedolion yn y wlad honno. Fodd bynnag, mae Mary a'i gŵr fwyaf adnabyddus am sefydlu Cymdeithas Addysg y Gweithwyr yng ngogledd Cymru a hi oedd yr ysgrifennydd. Sefydlwyd y WEA yn 1903 i ddarparu addysg i oedolion sy'n gweithio. Un o'r etholfreintwyr cyn y Rhyfel Byd Cyntaf, yn ystod y rhyfel Mary oedd Trefnydd Cymru yn annog menywod i dyfu mwy o gynnyrch. Roedd yn un o aelodau sylfaenol Cyngor Heddwch Menywod Gogledd Cymru. Arweiniodd Mary, ynghyd â Gwladys Thoday a Charlotte Price White o Fangor, orymdaith o fenywod a gerddodd o Benygroes drwy ogledd Cymru ar ei ffordd i wrthdystiad Heddwch Hyde Park yn 1926.

Mary Rathbone 1860 - 1937

Images reproduced by kind permission of Bangor University

Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor Mary was a member of the Rathbone family of Llandegfan and the great niece of William Rathbone MP, a founder of the University College of North Wales, Bangor. Mary too had strong links to the University, promoting the cause of adult and university education, for which she was granted an honorary Doctorate in Laws. She was an original member of the Women’s Institute established in Llanfair PG in 1915. Indeed her interests were far reaching, the , housing, even agriculture and forestry. She was particularly active in the North Wales Branch of the Association for Reconstruction which worked to advance recovery and prosperity, after the First World War. Later, she was involved with the feasibility of developing water-power plants in north Wales and, through her work with the Pilgrim Trust, commissioning research into the industrial conditions at Brymbo.

Roedd Mary yn aelod o deulu Rathbone Llandegfan a gor-nith William Rathbone AS, un o sylfaenwyr Coleg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor. Roedd gan Mary hefyd gysylltiadau cryf â'r Brifysgol, gan hyrwyddo achos addysg oedolion a phrifysgol, ac oherwydd hyn derbyniodd radd anrhydeddus Doethur yn y Gyfraith. Roedd yn aelod gwreiddiol cangen gyntaf y DU o Sefydliad y Merched a gychwynwyd yn Llanfair PG yn 1915.Yn wir, roedd ei diddordebau'n bellgyrhaeddol, yr iaith Gymraeg, hyd yn oed amaethyddiaeth a choedwigaeth. Roedd hi'n arbennig o weithgar yng Nghangen Gogledd Cymru’r Gymdeithas Ailstrwythuro a weithiai i wella adferiad a ffyniant, ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf. Yn ddiweddarach, bu'n ymwneud ag ymarferoldeb datblygu gweithfeydd pŵer dŵr yn y gogledd a, thrwy ei gwaith gydag Ymddiriedolaeth Pilgrim, comisiynwyd ymchwil i'r amodau diwydiannol ym Mrymbo.

Prifysgol Bangor University

Images reproduced by kind permission of Bangor University

Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor

Bangor University first opened its doors on 18 October 1884 through the fundraising efforts of quarrymen and farmers who sought to give the local people the opportunity to receive higher education. Initially a constituent college of the University of Wales, it was based in a hotel down by the sea. In 1903 the city of Bangor donated the land to allow for this Grade 1 listed building to be erected. Women were welcomed from the beginning. Across the road was Bangor Normal, a teacher training college established in 1858 through the efforts of Sir Hugh Owen, which settled on this site in 1862. In 1908 the college began to admit women. In 1996 the College became a part of the University.

Agorodd Prifysgol Bangor ei drysau am y tro cyntaf ar 18 Hydref 1884 trwy ymdrechion codi arian chwarelwyr a ffermwyr a ddymunai roi cyfle i'r bobl leol dderbyn addysg uwch. Ar y dechrau, un o golegau cyfansoddol Prifysgol Cymru ydoedd, fe'i lleolwyd mewn gwesty i lawr ar lan y môr. Yn 1903 rhoddodd dinas Bangor dir i ganiatáu codi’r adeilad rhestredig Gradd 1 hwn. Croesawyd menywod o'r dechrau. Ar draws y ffordd roedd y Coleg Normal, coleg hyfforddi athrawon a sefydlwyd yn 1858 trwy ymdrechion Syr Hugh Owen ac a sefydlwyd ar y safle hwn yn 1862. Yn 1908 dechreuodd y coleg dderbyn menywod. Yn 1996 daeth y Coleg yn rhan o'r Brifysgol.

Dilys Lloyd Glynne Jones

1857 - 1932

Reproduced by kind permission of Bangor University / Atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor

Dilys Glynne was a staunch advocate of secondary education for girls and higher education for Welsh women, taking her campaign to successive national eisteddfods and the London and Liverpool Welsh societies. She was key in the establishment of the Association for Promoting the Education of Girls in Wales becoming its vice-president in 1898. She believed an educated mother was hugely beneficial to the development of her children. Dilys moved to Bangor when she married in 1889 and lived there for the remainder of her life. She was formative in the establishment of Bangor’s County School for Girls, was a constant supporter of the University and determined to see female representation on the governing bodies of higher education establishments. Only shortly before her death in 1932 she argued for a national education system, one where Welsh people could be 'free to carry out their own educational development’ (North Wales Chronicle, 24:03:1932).

Roedd Dilys Glynne yn eiriolwraig frwd dros addysg uwchradd i ferched ac addysg uwch i fenywod Cymru, gan fynd â'i hymgyrch i eisteddfodau cenedlaethol olynol a chymdeithasau Cymraeg Llundain a Lerpwl. Roedd hi'n allweddol yn sefydlu Cymdeithas Hyrwyddo Addysg Merched yng Nghymru gan ddod yn is-lywydd arni yn 1898. Credai fod mam addysgedig o fudd mawr i ddatblygiad ei phlant. Symudodd Dilys i Fangor pan briododd yn 1889 a bu’n byw yno am weddill ei hoes. Roedd hi'n allweddol yn sefydlu Ysgol Sir y Genethod Bangor, ac yn cefnogi’r Brifysgol yn gyson, yn benderfynol o weld cynrychiolaeth menywod ar gyrff llywodraethu sefydliadau addysg uwch. Dim ond ychydig cyn ei marwolaeth yn 1932 dadleuodd dros system addysg genedlaethol, un lle gallai’r Cymry fod 'yn rhydd i gyflawni eu datblygiad addysgol eu hunain' (North Wales Chronicle 24:03:1932).

Ysgol Sir Genethod Bangor County School For Girls

Images reproduced by kind permission of Bangor University

Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor

Bangor County School for Girls was opened on 14 May 1895 under the provisions of the Welsh Intermediate Education Act 1889. Originally in temporary premises at Horeb Schoolroom Bangor, the school moved to its present location in 1897. There were 82 girls registered, many having received scholarships to enable them to attend. The Head Mistress was Miss Mason B.A. Agorwyd Ysgol Sir Genethod Bangor ar 14 Mai 1895 o dan ddarpariaethau Deddf Addysg Ganolradd Cymru 1889. Yn wreiddiol roedd mewn safle dros dro mewn ystafell yn Ysgol Horeb Bangor, symudodd yr ysgol i'w lleoliad presennol yn 1897. Cofrestrwyd 82 o ferched, llawer ohonynt wedi derbyn ysgoloriaethau i'w galluogi i fynychu. Miss Mason B.A oedd y Brifathrawes.

Hostel y Merched / The Women's Hostels

1886: U.C. Hall for Women, Bron Castell. 1893: The Women’s Hall on College Road

The first University College Hall for Women was established in 1886. Its Lady Principal, Frances E Hughes, was strict in her interpretation of the rules. Further she was not above maligning those she disapproved of. One young student on the receiving end of Hughes’ censure was accused of being a liar, lacking in decorum and having an impure mind. The issue ended up in the University’s Senate which found Hughes’ charges baseless and the Hall was closed.

A new women’s hall, the first purpose built in Bangor, was governed by the Bangor Women’s Hostel Company Ltd., and opened under Lady Superintendent, Mary Maude, who was both very well regarded, and liked.

Sefydlwyd y Neuadd Coleg Prifysgol i Fenywod gyntaf yn 1886. Roedd ei Phennaeth, Frances E Hughes, yn llym yn ei dehongliad o'r rheolau. At hynny, nid oedd y tu hwnt i ddilorni’r rhai nad oedd yn eu cymeradwyo. Cyhuddwyd un fyfyrwraig ifanc wrth dderbyn cerydd Hughes o ddweud celwydd, o fod yn brin o urddas a bod ganddi feddwl amhur. Daeth y mater i ben yn Senedd y Brifysgol a ganfu fod honiadau Hughes yn ddi-sail a chaewyd y Neuadd. Llywodraethid neuadd newydd i fenywod, yr un gyntaf a adeiladwyd i’r pwrpas ym Mangor, gan Gwmni Hostel Menywod Bangor, ac fe'i hagorwyd o dan oruchwyliaeth y Fonesig Uwch- arolygydd, Mary Maude, a oedd yn uchel ei pharch ac yn berson hoffus.

The Normal College’s women's halls are now the University’s Management Centre. The men lived down on the George site. Mae cyn-neuaddau menywod y Coleg Normal yn awr yn cael eu defnyddio fel Ganolfan Rheolaeth y Brifysgol. Roedd y dynion yn byw ar safle’r George. Images reproduced by kind permission of Bangor University

Lluniau atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor

Charlotte Price White 1873 - 1932

Reproduced by kind permission of Bangor University

Atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor Charlotte Price White was a science graduate of Bangor University. When she married in 1902 she made her home in the city. An active supporter of the Women’s Suffrage movement, she was the Honorary Secretary of the Bangor and District Suffrage Society and one of only two women from N.Wales to walk the Great Pilgrimage to London in 1913. Honorary Secretary of the Bangor Women’s Liberal Association and chair of the Caernarfon Boroughs Women’s Constituency Council, she was a committed supporter of the League of Nations Union, collecting thousands of signatures for the Peace Petition. She was chair of both the N. Wales Women’s Peace Pilgrimage and the Peace Council and together with Gwladys Thoday and Mary Silyn led a procession of women walking from Penygroes to the Hyde Park Peace demonstration. In 1926 she was elected the first women member Caernarfonshire County Council, where she served until her death.

Graddiodd Charlotte Price White mewn gwyddoniaeth ym Mhrifysgol Bangor. Pan briododd yn 1902 gwnaeth ei chartref yn y ddinas. Roedd yn un o gefnogwyr brwd mudiad Y Bleidlais i Fenywod, a hi oedd yr Ysgrifennydd Anrhydeddus Cymdeithas Rhyddfreinio Bangor a'r Cylch ac un o ddim ond dwy fenyw o Ogledd Cymru i gerdded y Bererindod Fawr i Lundain yn 1913. Yn Ysgrifennydd Anrhydeddus Cymdeithas Ryddfrydol Merched Bangor a chadeirydd Cyngor Etholaeth Menywod Bwrdeistrefi Caernarfon, roedd hi'n cefnogi Cynghrair Undeb y Cenhedloedd yn frwd, gan gasglu miloedd o lofnodion ar gyfer y Deiseb Heddwch. Bu'n gadeirydd Pererindod Heddwch Menywod Cymru a'r Cyngor Heddwch ac ar y cyd a Gwladys Thoday a Mary Silyn arweiniodd orymdaith o fenywod a gerddodd o Benygroes i wrthdystiad Heddwch Hyde Park. Yn 1926 fe’i hetholwyd yn aelod benywaidd cyntaf Cyngor Sir Gaernarfon, lle bu’n gwasanaethu tan ei marwolaeth.

Sources /Ffynonellau

Winifred Wartski;

The Gwladys Thoday papers at Bangor University Archive. Nathan Abrams, A Jewish History of Bangor http://www.jtrails.org.uk/trails/bangor/keydates Cai Parry-Jones, The Jews of Wales: a History (2017). S.A.Williams, ‘Law not War – Hedd nid Cledd; Women and the Peace movement in Wales 1926-1945’, Welsh History Review, Vol 18 (1) 1996.

Margaret, Lady Verney;

The Times, 8 October 1930. Oxford Dictionary of National Biography.

Brenda Chamberlain:

J. Piercy, Brenda Chamberlain (2013). K. Holman, Brenda Chamberlain (1997). artuk.org. artwales.com/artists. 100welshwomen.wales.

Ann Hughes / Gwyneth Vaughan;

Dictionary of Welsh Biography. R. Reeves, Dwy Gymraes, Dwy Gymru: Hanes Bywyd a Gwaith Gwyneth Vaughan a Sara Maria Saunders (2014). casgliadywerin.cymru/items/476182.

Alice Gray Jones / Ceridwen Peris;

Dictionary of Welsh Biography. Y Goleuad, 28 April 1943.

Mary Silyn Roberts;

The Mary Silyn Roberts papers at Bangor University Archive. The Gwladys Thoday papers at Bangor University Archive. The Silyn Roberts papers National Library of Wales. Historypoints.org. wciavoices.wordpress.com.

Mary Rathbone;

The Mary Rathbone papers at Bangor University Archive. Dictionary of Welsh Biography.

Prifysgol Bangor University and Halls:

D. Roberts, Bangor University, 1884 – 2009 (2009). bangor.ac.uk/about/university-history. The Bangor Normal College papers at Bangor University Archive. bangorcivicsociety.org.uk. archiveshub.jisc.ac.uk/search/locations/02097c3c-6639-33ce-ae5c-7ac7ba26b312.

Dilys Glynne;

The Dilys Glynne Jones papers at Bangor University Archive. Oxford Dictionary of National Biography.

Charlotte Price White:

The Gwladys Thoday papers at Bangor University Archive. Obituary, North Wales Observer, 6 October 1932. B. Lawson-Reay, Votes for Women (2015). R. Wallace, The Women’s Suffrage Movement in Wales (2018). 100welshwomen.wales. ***

This booklet can be downloaded from our website by anyone who wishes to interpret women’s history on this Heritage walk. Gellir lawrlwytho’r llyfryn hwn o’n gwefan gan unrhyw un sy’n dymuno dehongli hanes menywod ar y daith gerdded Treftadaeth hon. www.womensarchivewales.org Authors / Awduron: Shan Robinson, Dinah Evans and Val Wakefield.

www.womensarchivewales.org www.archifmenywodcymru.org

Charity number / Rhif elusen :1158204 Email/ Ebost [email protected]

Notes

Upper Bangor / Bangor Uchaf

Reproduced by kind permission of Bangor University

Atgynhyrchwyd trwy ganiatâd caredig Prifysgol Bangor