4.Kozienicki Park Krajobrazowy.Pdf

MAZOWIECKIE BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I ROZWOJU REGIONALNEGO

======

STUDIUM UWARUNKOWA Ń

ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

OBSZARÓW CHRONIONYCH

W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM

KOZIENICKI PARK KRAJOBRAZOWY imienia PROFESORA RYSZARDA ZAR ĘBY

------

WRZESIE Ń, 2005

Dyrektor Prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki

Zast ępca Dyrektora Mgr Bartłomiej Kolipi ński

Zast ępca Dyrektora Mgr in Ŝ. arch. Tomasz Sławi ński

Dyrektor Oddziału Terenowego w Radomiu Dr Maciej Trzaskowski

Autor opracowania: Dorota Maj

Szata graficzna: Bogusława Sobczyk

SPIS TRE ŚCI: str

WPROWADZENIE ...... 1

I. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO- GOSPODARCZA OBSZARU KOZIENICKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO ...... 3

1. Powierzchnia i poło Ŝenie ...... 3 2. Charakterystyka przyrodnicza obszaru...... 5 2.1 Abiotyczne elementy środowiska przyrodniczego...... 5 2.1.1 Klimat...... 5 2.1.2 Geologia i geomorfologia...... 5 2.1.3 Gleby...... 6 2.1.4 Warunki wodne i hydrogeologiczne...... 7 2.2 Biotyczne elementy środowiska przyrodniczego...... 8 2.2.1 Szata ro ślinna...... 8 2.2.2 Fauna...... 13 3. Istniej ące formy ochrony szczególnej - rezerwaty przyrody, u Ŝytki ekologiczne, pomniki przyrody...... 14 4. Walory krajobrazowe i kulturowe...... 17 5. Powi ązania przyrodnicze...... 19 6. Sytuacja społeczno-gospodarcza obszaru...... 20

II. CELE I ZASADY OCHRONY A ZASADY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ...... 31

1. Cele i zasady ochrony zawarte w przepisach organów odpowiedzialnych za ochron ę przyrody...... 31 1 a. Akty prawne powołuj ące Kozienicki Park Krajobrazowy...... 31 1 b. Akty prawne i inne dokumenty dotycz ące opracowywanego obszaru.... 35 2. Cele i zasady ochrony a zasady zagospodarowania przestrzennego zawarte w dokumentach planistycznych gmin: studiach uwarunkowa ń i kierunkach zagospodarowania przestrzennego gmin...... 38 2.1. Studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin - zarys ogólnej sytuacji...... 38 2.2. Przykłady zapisów w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin Parku...... 39 2.3. Studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin - Podsumowanie...... 45

III. UWARUNKOWANIA DLA OBSZARÓW CHRONIONYCH ...... 46

1. Uwarunkowania wynikaj ące z sytuacji planistycznej Parku i jego otuliny...... 46 1.1 Analiza stopnia pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego...... 46 1.2 Charakterystyka miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego...... 48 1.3 Najwa Ŝniejsze ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotycz ące wymogów ochrony środowiska przyrodniczego...... 49 1.4 Problemy i konkluzje wynikaj ące z zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - zagro Ŝenia ładu przestrzennego..... 53 2. Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne w obszarze Parku i jego bezpo średnim otoczeniu...... 54 2.1 Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku...... 54 2.2 Funkcje miast i gmin wchodz ących w skład Parku...... 56 2.3. Predyspozycje rozwojowe. Współzale Ŝno ść rozwoju. Obszary obci ąŜ eń. 57

IV. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM I PROJEKTOWANYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY ...... 58

1. Delimitacja zagro Ŝeń środowiska przyrodniczego...... 58

V. KIERUNKI DZIAŁA Ń...... 64

1. Kierunki działa ń wymagaj ące zachowania i kształtowania środowiska przyrodniczego...... 65 2. Postulaty zmian w systemie obszarów prawnie chronionych...... 66 3. Kierunki działa ń wymagaj ące przywrócenia równowagi ekologicznej.. 67 4. Kierunki działa ń ograniczaj ące skutki negatywnych oddziaływa ń infrastruktury technicznej...... 68 5. Kierunki działa ń w zakresie ochrony przeciwpowodziowej...... 68 6. Rozwój proekologicznych form działalno ści gospodarczej...... 69

VI. PODSUMOWANIE ...... 73

VII. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ...... 75

VIII. ZAŁ ĄCZNIKI GRAFICZNE

Tre ść map:

- Mapa nr 1 - Podstawowe elementy zagospodarowania przestrzennego. Zasoby i walory środowiska przyrodniczego.

- Mapa nr 2 - Zagro Ŝenia środowiska - Mapa nr 3 - Kierunki działa ń

WPROWADZENIE

Niniejsze opracowanie zostało wykonane zgodnie z akceptowanym przez Zarz ąd Województwa planem pracy Mazowieckiego Biura Planowania Prze- strzennego i Rozwoju Regionalnego. Stanowi ono realizacj ę wymogu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w zakresie prowadzenia przez organy samorz ądu województwa analiz i studiów, odnosz ących si ę do obszarów problemowych. Celem opracowania jest analiza uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego w gminach, na terenie których wyst ępuj ą wielkoobszarowe formy ochrony przyrody, a w szczególno ści: Kampinoski Park Narodowy i Parki Krajobrazowe: Bolimowski, Chojnowski, Kozienicki, Mazowiecki, Nadbu Ŝański. Jak wykazały m.in. prace nad Planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, obszary te s ą miejscem wyst ępowania licznych kolizji w zagospodarowaniu przestrzennym i z tym zwi ąza- nych konfliktów społecznych. Jednocze śnie we wszystkich dokumentach wyznaczaj ących strategiczne cele i kierunki rozwoju województwa mazowieckiego sprawa ochrony przyrody jest traktowana w sposób priorytetowy. W zwi ązku z tym, w odniesieniu do wyró Ŝnionych gmin i obszarów, istnieje uzasadniona potrzeba podbudowania polityki przestrzennej uszczegółowiaj ącymi (w stosunku do Planu województwa ) analizami i studiami.

Przeprowadzone dla poszczególnych parków analizy koncentrowały si ę na nast ę- puj ących zagadnieniach:

• charakterystyce obszaru z punktu widzenia jego walorów przyrodniczych i cech społeczno-gospodarczych,

• celach i zasadach ochrony przyrody wyra Ŝonych w dokumencie konstytuuj ą- cym park, w zestawieniu z celami lokalnych polityk przestrzennych, zapisa- nych w studiach gminnych,

• prawnych uwarunkowaniach polityki ochronnej i przestrzennej wynikaj ących z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

• zagro Ŝeń środowiska i kolizji przestrzennych,

• kierunkach działa ń na rzecz równowa Ŝenia rozwoju i zapobiegania konflik- tom.

Opracowanie zostało wykonane z my ślą o wykorzystaniu go jako podstawy do działa ń koordynacyjnych, realizowanych m.in. poprzez opiniowanie i uzgadnia- nie studiów gminnych oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Mo Ŝe by ć ono przydatne tak Ŝe przy sporz ądzaniu planów ochrony parków i innych dokumentów, okre ślaj ących zasady i kierunki ochrony środowiska przyrodniczego. - 2 -

Cało ść opracowania składa si ę z sze ściu zeszytów zawieraj ących analizy odnosz ące si ę do poszczególnych parków krajobrazowych i Kampinoskiego oraz z zeszytu syntetycznego, zawierającego omówienie:

• formalno-prawnych uwarunkowa ń prowadzenie gospodarki przestrzennej na obszarach obj ętych prawn ą ochron ą przyrody,

• krótk ą charakterystyk ę poszczególnych parków obj ętych analiz ą,

• krótk ą charakterystyk ę wnioski wynikaj ące z przeprowadzonych bada ń i propozycje dotycz ące ogólnych rozwi ąza ń prawno-organizacyjnych w zakresie planowania przestrzennego w powi ązaniu z ochron ą przyrody.

Ka Ŝdy zeszyt po świ ęcony poszczególnym parkom składa si ę z cz ęś ci tekstowej i graficznej, przedstawionej w formie wielowektorowych map (wykonanych w oprogramowaniu MapInfo) oraz wykresów i kartogramów.

- 3 -

I. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO-GOSPODAR- CZA OBSZARU KOZIENICKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

1. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE

Kozienicki Park Krajobrazowy imienia Profesora Ryszarda Zar ęby (KPK) - jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w Polsce utworzony został Uchwał ą Nr XV/70/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Radomiu z dnia 28.06.1983 r. z pó źn. zm., obecnie ju Ŝ w powi ększonym zasi ęgu terytorialnym Rozporz ądzeniem Nr 38 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 11, poz. 107 z 29.01.2001 r. z pó źn. zm. Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 41, poz. 937 z 14.02.2002 r., Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 58 z 16.03.2004 r. i Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 208, poz. 5581 z 19.08.2004 r.) dla zachowania charak- terystycznego, lokalnego krajobrazu przyrodniczo-geograficznego oraz znacznych obszarów naturalnych lasów Puszczy Kozienickiej z bogat ą ro ślinno ści ą zieln ą i ciekawym ukształtowaniem terenu. Park obejmuje powierzchni ę 26233,83 ha Puszczy z najcenniejszymi drzewostanami o charakterze naturalnym. Celem zabezpieczenia go przed zniekształceniem oraz stworzenia warunków dla rozwoju turystyki i wypoczynku wokół Parku utworzono otulin ę o powierzchni 36009,62 ha wypełnion ą przez obszary le śne i polne.

Kategorie gruntu w Kozienickim Parku Krajobrazowym

Lp. Formy u Ŝytkowania Park Otulina Ogółem ziemi ha (%G) ha (%G) ha (%G)

1. Lasy 24096,83 91,9 7811,66 21,7 31908,49 51,3

2. UŜytki rolne 895,00 3,4 24183,12 67,2 25078,12 40,3

3. Inne 1242,00 4,7 4014,84 11,1 5256,84 8,4

OGÓŁEM 26233,83 100,0 36009,62 100,0 62243,45 100,0

Kozienicki Park Krajobrazowy wraz z otulin ą poło Ŝony jest w środkowo- południowej cz ęś ci województwa mazowieckiego, w granicach administracyjnych 11 gmin: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gózd, Jastrz ębia, Jedlnia- Letnisko, Pionki, Policzna, Sieciechów, miast i gmin Kozienice oraz Zwole ń, a tak Ŝe miasta Pionki.

- 4 -

Powierzchnia Kozienickiego Parku Krajobrazowego wraz z otulin ą w po- szczególnych gminach

Gmina Pow. ogólna Park Otulina Park i otulina gminy (ha) ha (%) ha (%) ha (%)

Garbatka 7401 2767,62 37,4 4633,38 62,6 7401,00 100,0 Letnisko

Głowaczów 18626 23,71 0,1 6188,02 33,2 6211,73 33,3

Gózd 7776 - 1274,66 16,4 1274,66 16,4

Jastrz ębia 8951 451,42 5,0 4033,08 45,1 4484,50 50,1

Jedlnia 6557 382,09 5,8 2547,38 38,9 2929,47 44,7 Letnisko

Kozienice 24556 4726,69 19,2 6899,34 28,11 11626,03 49,8

Pionki gmina 23082 14758,20 63,9 8323,80 36,1 23082,00 100,0

Pionki miasto 1834 607,07 33,1 300,00 16,4 907,07 49,5

Policzna 11237 - - 1554,32 13,8 1554,32 13,8

Sieciechów 6126 - - 255,64 4,2 255,64 4,2

Zwole ń 16112 2517,03 15,6 - - 2517,03 15,6

Razem: 130680 26233,83 36009,62 62243,45

Dane : Zał ącznik do Rozporz ądzenia Nr 38 Woj. Maz. z 23.01. 2001 r.

Historyczne granice tego obszaru zwi ązanego bezpo średnio z Puszcz ą Kozienic- ką wyznaczaj ą rzeki: Wisła - od północnego wschodu, Radomka - od północne- go zachodu, miasto Radom - od zachodu oraz szosa Radom-Zwole ń-Puławy od południa (Zar ęba 1963, Piasecki 1990). Obszar Puszczy usytuowany jest pomi ę- dzy 21 o10' - 21 o45' długo ści geograficznej wschodniej a 51 o22' - 51 o41' szeroko- ści północnej. Powierzchnia jej w historycznych granicach wynosi 116 tys. ha. Według regionalizacji fizyczno-geograficznej (Kondracki, 1994 r.) obszar Pusz- czy Kozienickiej zaliczany jest do mezoregionu - Doliny Środkowej Wisły i mezoregionu - Równiny Kozienickiej w makroregionie Nizin Środkowomazowiec- kich oraz mezoregionu - Równiny Radomskiej w makroregionie Wzniesie ń Po- łudniowomazowieckich .

Zgodnie z podziałem przyrodniczo-le śnym Polski (Trampler i in. 1990 r.) obszar Puszczy nale Ŝy do dwóch krain przyrodniczo-le śnych:

- Krainy Małopolskiej (VI) w dzielnicy Radomsko-Ił Ŝeckiej, mezoregionie Równiny Radomsko-Kozienickiej (zasadnicza cz ęść lasów), - 5 -

- Krainy Mazowiecko-Podlaskiej (IV) w dzielnicy Równiny Warszawsko- Kutnowskiej, mezoregionie Doliny Środkowej Wisły (płn.-wsch. cz ęść obr ębu Kozienice).

W podziale geobotanicznym Polski Szafer (1972 r.) Puszcz ę zaliczył do okr ęgu Radomsko-Kozienickiego w Krainie Północnych Wysoczyzn Brze Ŝnych, a Ma- tuszkiewicz (1995 r.) do Działu Mazowiecko-Podlaskiego, Podkrainy Południo- womazowieckiej okr ęgu Nadwi śla ńskiego Puławsko-Warszawskiego i okr ęgu Równiny Radomskiej.

2. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARU

2.1 ABIOTYCZNE ELEMENTY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

2.1.1 Klimat

Obszar Puszczy Kozienickiej znajduje si ę w strefie klimatu środkowoeuropej- skiego. Teren ten Gumi ński (1948 r.) zaliczył do dzielnicy klimatycznej radomskiej, a Romer (1949 r.) do Krainy Wielkich Dolin. Opad średni roczny na terenie Puszczy wynosi 540-580 mm, średnia roczna tem- peratura powietrza około +8 oC. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec +17,5 oC, najzimniejszym luty - 3,5 oC. Dni mro źnych jest poni Ŝej 30, dni z przymrozkami poni Ŝej 100. Pokrywa śnie Ŝna zalega 50-60 dni. Okres wegetacyjny na omawianym terenie wynosi 250-300 dni. Dni bezwietrznych jest 52, a z opadami powy- Ŝej 0,1 mm - 150. Wi ększo ść wiatrów wieje z zachodu.

2.1.2 Geologia i geomorfologia

Pod wzgl ędem morfologicznym obszar Puszczy Kozienickiej zaliczany jest do Niziny Środkowopolskiej zwanej Równin ą Radomsk ą. Jest to region równinny. Najni Ŝej poło Ŝony teren znajduje si ę w dolinie Wisły, gdzie rz ędne jego wynosz ą od 102,2 do 110,0 m n.p.m. W rejonie Radomki rz ędne osi ągaj ą od 102,2 m n.p.m. przy uj ściu do Wisły do 160,0 m n.p.m. w okolicach Przytyka. W cz ęś ci północnej teren wznosi si ę średnio 120-130 m n.p.m., jednak Ŝe lokalne wzgórza wydmowe dochodz ą do wysoko ści do 160 m n.p.m. Cz ęść południowa Puszczy poło Ŝona jest na wysoko ści od 150 do 170 m n.p.m., natomiast wzgórza posiada- ją wysoko ść ponad 180 m n.p.m. (rejon Suchej). Pod wzgl ędem geologicznym obszar Puszczy jest mało zró Ŝnicowany. Teren ten zaliczany jest do warstw rowu kredy lubelskiej i w niewielkim fragmencie obrze- Ŝenia Gór Świ ętokrzyskich. Na całym obszarze wyst ępuj ą warstwy czwartorz ę- dowe wykształcone jako piaski drobnoziarniste i średnioziarniste, a w dolinach rzek nawet piaski gruboziarniste, Ŝwiry i pospółka. S ą te Ŝ gliny zwałowe zasto- iskowe, gliny zwałowe piaszczyste, iły. Pojawiaj ą si ę równie Ŝ piaski gliniaste i gliny piaszczyste. Grubo ść tych utworów wynosi od 12 do 45 metrów, natomiast mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej (piaski, Ŝwiry) od 4 do 10 metrów. - 6 -

Utwory trzeciorz ędowe wyst ępuj ą głównie w północnej cz ęś ci Puszczy. Utwory kredowe rozpo ścieraj ą si ę na całym obszarze Puszczy Kozienickiej. S ą to utwory kredy lubelskiej - głównie kredy górnej o mi ąŜ szo ści 200-300 metrów. Fragmentarycznie w południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru pod utworami kredy pojawiaj ą si ę utwory jury górnej w postaci margli, iłomargli i Ŝwirów oraz wapieni płytowych oolitowych, zlepów muszlowych, wapieni oraz mułowców i iłowców z krzemieniami.

2.1.3 Gleby

Pokrywa glebowa Puszczy Kozienickiej ukształtowała si ę pod wpływem układu trzech głównych czynników, do których nale Ŝą : substrat macierzysty, typ gospodarki wodnej i zespoły ro ślinne. Skały macierzyste gleb stanowi ą wył ącznie utwory czwartorz ędowe pokrywaj ące cały obszar Puszczy warstw ą grubo ści od 12 do 45 m. W przewadze wyst ępuj ą tu osady polodowcowe plejstoceńskie: gliny i piaski zwałowe, Ŝwiry, piaski i pyły fluwioglacjalne, sporadycznie iły war- stwowe. W dolinach rzek i cieków wodnych oraz w obni Ŝeniach terenowych pojawiaj ą si ę utwory holoce ńskie: osady aluwialne i torfy. Cz ęść terenu pokrywaj ą piaski eoliczne - wydmowe. Gleby Puszczy Kozienickiej s ą zró Ŝnicowane. Stwierdzono tu wyst ępowanie trzynastu typów nale Ŝą cych do czterech działów gleb:

• Gleby litogeniczne: gleby słabo wykształcone - wytworzone z lu źnych pia- sków wydmowych z gł ębokim poziomem wody gruntowej.

• Gleby autogeniczne: gleby brunatnoziemne (brunatne i płowe) oraz gleby bie- licoziemne (rdzawe i bielicowe).

• Gleby semihydrogeniczne: gleby glejobielicoziemne (glejobielicowe torfiaste i glejobielicowe murszaste), czarne ziemie oraz gleby zabagnione (gruntowo- glejowe i opadowo-glejowe).

• Gleby hydrogeniczne: gleby bagienne (torfowe o ró Ŝnej troficzno ści) oraz gleby pobagienne (murszowate i mineralno-murszowate).

W strukturze pokrywy glebowej lasów Puszczy Kozienickiej zaznaczaj ą si ę pewne prawidłowo ści; centralna cz ęść lasów obejmuj ąca obr ęby Zago ŜdŜon, Pionki oraz południowy fragment obr ębu Kozienice ma Ŝyźniejsze gleby z du- Ŝym udziałem brunatnoziemnych, peryferyjne cz ęś ci natomiast - północny fragment obr ębu Kozienice oraz Garbatka, Zwole ń i Jedlnia s ą ubo Ŝsze z przewag ą gleb bielicoziemnych. Przedstawiony układ determinowany jest przede wszystkim przez pochodzenie i wła ściwo ści utworów macierzystych.

- 7 -

2.1.4 Warunki wodne i hydrogeologiczne

Obszar Puszczy Kozienickiej le Ŝy w zlewni Wisły i Radomki. Sie ć rzeczna Puszczy jest bogata i urozmaicona. Szczególnie du Ŝe znaczenie ma tu rzeka Zago ŜdŜonka przewijaj ąca si ę ze źródlisk w rejonie Pionek przez cen- tralne cz ęś ci Puszczy a Ŝ do uj ścia do Wisły w okolicy Świer Ŝy. Ta naturalistycz- na rzeka wzbogacona licznymi dopływami (Brze źniczka, śurawnik, Mirenka, Trupie ń, Łacha i in.) przepływa w przewadze przez miejsca podmokłe i wilgotne, których najcenniejsze fragmenty obj ęte zostały ochron ą rezerwatow ą (rezerwaty: "Brze źniczka", " Źródło Królewskie"). Północno-zachodnia cz ęść Puszczy od- wadniana jest przez silnie eksponowan ą rzek ę Radomk ę o naturalnym charakterze z charakterystycznymi dla niej licznymi meandrami, stanowi ącą zarazem charakterystyczne obramowanie otuliny Parku.

Przeprowadzone w 2002 roku badania stanu czysto ści w/w rzek wykazały:

- rzeka Zago ŜdŜonka (dopływ Wisły) w punkcie uj ściowym prowadziła wody nie odpowiadaj ące normom ze wzgl ędu na st ęŜ enie azotu azotynowego; pozo- stałe parametry kwalifikowały wody rzeki do II b ądź III klasy czysto ści,

- rzeka Radomka (dopływ Wisły) w górnym i środkowym odcinku jest wzgl ęd- nie czysta - jej wody rzadko wykraczaj ą poza II klas ę wód powierzchniowych; wzrost zanieczyszcze ń pojawia si ę od przyj ęcia wód Mlecznej, utrzymuj ąc si ę do samego uj ścia rzeki do Wisły, gdzie przybiera charakter pozaklasowy ze wzgl ędu na st ęŜ enie azotu azotynowego i miano Coli; uwzgl ędniaj ąc kryterium fizyczno-chemiczne wskutek zachodz ących procesów samooczyszczania rzeka wprowadzała do Wisły wody w III klasie czystości.

Najwi ększe zbiorniki wód powierzchniowych na terenie Puszczy Kozienickiej stanowi ą stawy rybne w rejonie B ąkowca i Gr ądów oraz zbiorniki w Kozieni- cach, Siczkach i Pionkach.

Wody wgł ębne wyst ępuj ą tu w trzech poziomach: czwartorz ędowym, trzeciorz ę- dowym i kredowym. Wody czwartorz ędowe wyst ępuj ą na terenie całej Puszczy, przy czym najwi ększe zasoby wodne s ą na tarasie Wisły - sk ąd najcz ęś ciej woda jest pobierana za pomoc ą studni kopanych, czasami wierconych. Poziom wód trzeciorz ędowych wyst ępuje przede wszystkim w północnej cz ęś ci Puszczy; na południe od drogi Radom-Pionki-Garbatka utwory trzeciorz ędowe wyst ępuj ą ju Ŝ tylko fragmentarycznie. Poziom kredowy wyst ępuje na całym omawianym obszarze; z poziomu tego eksploatuje wod ę najwi ęcej studni g łębinowych, w szczególno ści w odniesieniu do rejonu Pionek, Radomia, Zwolenia, Kozienic oraz wielu wsi i poszczególnych u Ŝytkowników.

- 8 -

Wszystkie eksploatowane poziomy wodono śne maj ą wod ę ujmowan ą przy pomocy studni wierconych, a poziom czwartorz ędowy przede wszystkim przy pomocy studni kopanych. Wody czwartorz ędowe odznaczaj ą si ę do ść du Ŝym zm ęt- nieniem i nadmiern ą zawarto ści ą Ŝelaza, w zwi ązku z czym musz ą by ć uzdatnia- ne. Wody trzeciorz ędowe pobierane s ą przede wszystkim z piasków oligoce ń- skich i nadaj ą si ę do picia bez uzdatniania. Najbardziej wydajne studnie kredowe nie wymagaj ą uzdatniania. W celu ochrony wód podziemnych wytypowano tzw. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). Usytuowany w pn.-wsch. cz ęś ci Puszczy GZWP "Dolina Środkowej Wisły" (czwartorz ędowy) posiada sprecyzowany zasi ęg przestrzenny oraz stref ę ochronn ą - obszar szczególnej ochrony. Obszary zasilania pozostałych zbiorników obj ęte s ą najwy Ŝsz ą i wysok ą ochron ą (ONO, OWO).

2.2 BIOTYCZNE ELEMENTY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

2.2.1 Szata ro ślinna

Znacz ąca cz ęść opracowywanego obszaru stanowi ą lasy Puszczy Kozienic- kiej . Ró Ŝnorodno ść uwidaczniaj ących si ę tu warunków przyrodniczych wpłyn ęła na zró Ŝnicowanie siedlisk le śnych, w śród których wyst ępuj ą: bór mieszany świe- Ŝy, las mieszany, bór świe Ŝy, las świe Ŝy, ols, bór mieszany wilgotny, bór suchy, bór wilgotny, las wilgotny, ols jesionowy, bór bagienny. Przez północn ą cz ęść lasów Puszczy przebiegaj ą górne granice zasi ęgów jodły, buka i jawora, nadaj ących drzewostanom charakterystyczny wygl ąd lasów wy- Ŝynnych i górskich. W składzie gatunkowym wyra źnie przewa Ŝa sosna (84 % powierzchni), która jako gatunek panuj ący tworzy drzewostany jednogatunkowe lub mieszane z d ębem szypułkowym i bezszypułkowym, brzoz ą, a w domieszce przede wszystkim z jodł ą, lip ą, świerkiem, grabem. D ęby jako gatunki panuj ące (5 % pow.) tworz ą drzewostany jednogatunkowe i mieszane z sosn ą, jodł ą, lip ą, wi ązem, świerkiem, grabem. Panuj ąca jodła (3 % pow.) tworzy drzewostany mieszane z d ębem, sosn ą, świerkiem, brzoz ą. Na znacznych powierzchniach Puszczy wyst ępuj ą połacie młodych drzew o zró Ŝnicowanym składzie i wieku (samosiewy) z dominuj ącym d ębem i jodł ą oraz domieszk ą głównie sosny, brzozy, klonu jawora, świerka. Bogata jest tu te Ŝ warstwa podszytowa utworzona w przewadze przez grab, d ąb, leszczyn ę, świerk, trzmielin ę, kruszyn ę i kalin ę. Taki układ drzewostanów gwarantuje zachowanie naturalnego charakteru lasu w przyszło ści. W obr ębie Puszczy wyró Ŝniaj ą si ę bogate biocenotycznie gr ądy i ł ęgi z drzewostanami jodłowo-dębowo-grabowymi i olszowymi oraz domieszk ą pozostałych gatunków, o bardzo bogatych wielogatunkowych podrostach, podszytach i warstwie runa.

- 9 -

Walory przyrodnicze, krajobrazowe i bioró Ŝnorodno ść lasów Puszczy Kozienic- kiej w powi ązaniu z uwidaczniaj ącymi si ę tu znacznymi mo Ŝliwo ściami eduka- cyjnymi spowodowały obj ęcie ich przewa Ŝaj ącej cz ęś ci pozostaj ącej w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych szczególnymi formami ochrony prawnej (lasy wodochronne, glebochronne, le Ŝą ce na stałych powierzchniach badawczych i do świadczal- nych, nasienne, poło Ŝone w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od miast licz ących ponad 50 tys. mieszka ńców, uszkodzone przez prze- mysł - II strefa zagro Ŝenia, tak Ŝe cenne przyrodniczo - rezerwatowe), jak równie Ŝ wł ączenie do Le śnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Puszczy Kozienickiej" - jednego z nielicznych w kraju.

Na terenie Puszczy zaznacza si ę wyst ępowanie zró Ŝnicowanej, znacznie rozwini ętej flory . W jej obr ębie stwierdzono 580 gatunków ro ślin naczyniowych nale Ŝą cych do 84 rodzin i 294 rodzajów. W śród nich s ą 43 gatunki chronione (32 podlegaj ą- ce ochronie ścisłej i 11 cz ęś ciowej), a 8 wpisanych jest do "Polskiej czerwonej ksi ęgi ro ślin".

Przeprowadzone w ostatnim czasie wyniki bada ń wskazuj ą na znaczne urozma- icenie wyst ępuj ącej tu flory naczyniowej, spotyka si ę bowiem m. in. gatunki gór- skie i podgórskie oraz typowe dla klimatu subatlantyckiego i subborealnego. Bogat ą flor ą porostów tworzy w Puszczy 228 gatunków nale Ŝą cych do 76 rodza- jów, w śród których dominuje rodzaj Cladonia nale Ŝą cy do 29 gatunków. Flor ę mszaków, aczkolwiek jeszcze nie w pełni rozpoznan ą kształtuje tu około 95 ga- tunków.

W obr ębie Puszczy zarejestrowano 294 gatunki grzybów wielkoowocnikowych.

Wykaz ro ślin naczyniowych obj ętych ochron ą gatunkow ą, rzadkich i nara Ŝonych na wygini ęcie (z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Ro ślin) na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego:

Śnie Ŝyczka przebi śnieg (Galanthus nivalis) SC Barwinek pospolity (Vinca minor) SC Bluszcz pospolity (Hedera helix) SC Dziewi ęć sił bezłodygowy (Carlina aucalis) SC Go ździk piaskowy (Dianthus arenarius) SC Rojnik pospolity (Jovibarba sobolifera) SC Rosiczka okr ągłolistna (Drosera rotundifolia) SC Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi) SC Goryczka w ąskolistna (Gentiana pneumonanthe) SC Lilia złotogłów (Lilium martagon) SC Gr ąŜ el Ŝółty (Nuphar luteum) SC Grzybienie północne (Nymphaea candida) SC VU Buławnik czerwony (Cephalanthera rubra) SC EN Storczyk plamisty (Dactylorhiza maculata) SC Storczyk szerokolistny (Dactylorhiza majalis) SC Kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens) SC Taj ęŜ a jednostronna (Goodyera repens) SC

- 10 -

Listera jajowata (Listera ovata) SC Gnie źnik le śny (Neottia nidus-avis) SC Podkolan biały (Platanthera bifolia) SC Pomocnik baldaszkowy (Chimaphila umbellata) SC Orlik pospolity (Aquilegia vulgaris) SC Pluskwica europejska (Cimicifuga europaea) SC Sasanka otwarta (Pulsatilla patens) SC LR Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) SC Widlicz spłaszczony (Diphasiastrum complanatum) SC Widlicz cyprysowy (Diphasiastrum tristachyum) SC EN Widlicz Zeillera (Diphasiastrum zeilleri) SC Wroniec widlasty (Huperzia selago) SC Widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum) SC Widlak go ździsty (Lycopodium clavatum) SC Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare) SC Kopytnik pospolity (Asarum europaeum) CZ Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium) CZ Kalina koralowa (Viburnum opulus) CZ Bagno zwyczajne (Ledum palustre) CZ Konwalia majowa (Convallaria majalis) CZ Pierwiosnka lekarska (Primula veris) CZ Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis) CZ Kruszyna pospolita (Frangula alnus) CZ Marzanka wonna (Galium adoratum) CZ Porzeczka czarna (Ribes nigrum) CZ Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora) CZ Turzyca strunowa (Carex chordorrhiza) VU Turzyca bagienna (Carex limosa) LR Fiołek torfowy (Viola epipsila) CR Fiołek bagienny (Viola uliginosa) CR

Wykaz mchów obj ętych ochron ą gatunkow ą na terenie Kozienickiego Parku Kra- jobrazowego:

Drepanocladus vernicosus SC Calliergon cuspidatum CZ Drepanocladus revolvens CZ Aulacomnium palustre CZ Climacium dendroides CZ Pseudoscleropodium purum CZ Climacium dedroides CZ Hylocomium splendens CZ Peurozium schrberi CZ Rhytidiadelphus squarrosus CZ Rhytidiadelphus triquetrus CZ Ptilium crista-castrensis CZ Leucobryum glaucum CZ Polytrichum commune CZ Polytrichum strictum CZ Sphagnum acutifolium CZ Sphagnum apiculatum CZ Sphagnum compactum CZ Sphagnum contorum CZ Sphagnum cuspidatum CZ Sphagnum cuspidatum CZ Sphagnum flexuosum CZ Sphagnum Girgensohnii CZ

- 11 -

Sphagnum megallanicum CZ Sphagnum nemoreum CZ Sphagnum palustre CZ Sphagnum rebellum CZ Sphagnum squarrosum CZ Sphagnum subsecundum CZ Sphagnum teres CZ Sphagnum Warnstorffii CZ Thuidium delicatulum CZ Thuidium tamariscinum CZ

Obja śnienia :

SC - gatunek obj ęty ochron ą ścisł ą, CZ - gatunek obj ęty ochron ą cz ęś ciow ą, CR - gatunek krytycznie zagro Ŝony, EN - gatunek zagro Ŝony, VU - gatunek nara- Ŝony, LR - gatunek ni Ŝszego ryzyka

Potencjalna ro ślinno ść naturalna

Przestrzenne zró Ŝnicowanie potencjału biotycznego siedlisk stanowi niezmiernie istotn ą cech ę charakteryzuj ącą dany obszar. Zró Ŝnicowanie to obrazuje mapa potencjalnej ro ślinno ści naturalnej. Według Tüxena (1956) potencjalna ro ślinno ść naturalna jest hipotetycznym stanem ro ślinno ści, który zostałby osi ągni ęty, gdy- by tendencje rozwojowe istniej ącej ro ślinno ści mogły si ę zrealizowa ć natych- miast i bez ogranicze ń. Chodzi tu o trwałe zbiorowiska ko ńcowe, stanowi ące w danych warunkach klimatycznych i siedliskowych ko ńcowe stadium sukcesji.

Najwa Ŝniejsze jednostki ro ślinne Puszczy przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

• Subkontynentalne gr ądy (Tilio-Carpinetum) odmiany środkowopolskiej w serii ubogiej - dominuj ące w Puszczy. W wi ększo ści s ą zbiorowiskami zniekształco- nymi, z cz ęstszymi fazami degeneracyjnymi i le śnymi zbiorowiskami zast ęp- czymi (głównie monokultury sosnowe). Dobrze wykształcone zbiorowiska le śne gr ądów budowane przez graby, d ęby, lipy oraz z domieszk ą sosny spotyka si ę rzadko i na małych powierzchniach. Tereny potencjalnych gr ądów najcz ęś ciej uŜytkowane s ą jako pola uprawne oraz miejscami jako u Ŝytki zielone. Tak Ŝe wi ększo ść terenów osadniczych zwi ązana jest z siedliskami gr ądowymi.

• Subkontynentalne gr ądy (Tilio-Carpinetum) odmiany środkowopolskiej w serii Ŝyznej - zajmuj ące niewielkie powierzchnie w obr ębie Puszczy. Praktycznie brak jest tych zbiorowisk w pełni wykształconych na terenach le śnych lub wyst ępuj ą one na do ść małych powierzchniach. Najcz ęś ciej obszary potencjalnych Ŝyznych gr ądów u Ŝytkowane s ą jako uprawy polne, warzywne lub sady.

• Świetliste d ąbrowy (Potentillo albae - Quercetum) - do ść cz ęste w obszarach le- śnych Puszczy. Zajmuj ą je zazwyczaj lasy w typie siedliskowym lasu mieszanego lub boru mieszanego, z dominacj ą d ębów i domieszk ą sosny lub drzewostany sosnowe ze znaczn ą ilo ści ą gatunków światło - i ciepłolubnych w runie. - 12 -

W ci ągu ostatnich lat obserwuje si ę stopniowe zanikanie tych zbiorowisk i prze- chodzenie ich w ciepłolubne postacie ubogich gr ądów lub naj Ŝyźniejsze postacie borów mieszanych - co głównie jest tu zwi ązane z zaprzestaniem prowadzenia w lasach wypasu bydła powoduj ącego niegdy ś niszczenie podrostu i podszytu oraz zapewniaj ącego dost ęp du Ŝej ilo ści światła do dna lasu.

• Kontynentalne bory mieszane (Pino-Quercetum) - do ść cz ęste w Puszczy. Zbio- rowiska te s ą u Ŝytkowane głównie jako tereny le śne w typie siedliskowym boru mieszanego lub boru świe Ŝego. Zaznaczaj ące si ę niegdy ś w znacznie wi ększym stopniu rolnicze u Ŝytkowanie omawianych obszarów siedliskowych zanika na rzecz wprowadzania zalesie ń, prowadz ąc tym samym do powi ększania si ę powierzchni le śnej w ich obr ębie.

• Suboceaniczne bory sosnowe (Leucobryo-Pinetum) - zajmuj ące stosunkowo niewielkie powierzchnie w obszarze dominacji borów mieszanych. Według typo- logii fitosocjologicznej siedliska te zaliczane s ą do Leucobryo-Pinetum, Molinio- Pinetum oraz Cladonio-Pinetum. U Ŝytkowane s ą jako lasy nale Ŝą ce do typów siedliskowych borów - głównie świe Ŝych, ale równie Ŝ wilgotnych i suchych.

• Kontynentalne bory bagienne (Vaccinio uliginosi-Pinetum) - zajmuj ące niewielkie powierzchnie w s ąsiedztwie borów sosnowych, w lokalnych zagł ębieniach bezodpływowych na podło Ŝu torfowym. U Ŝytkowane s ą jako lasy w typie siedliskowym boru bagiennego.

• Olsy środkowoeuropejskie (Carici elongatae-Alnetum) - w postaci dobrze wy- kształconych zbiorowisk le śnych niezmiernie rzadkie i zajmuj ące niewielk ą powierzchni ę, cz ęstsze natomiast s ą fazy degeneracyjne tych zbiorowisk. W obr ę- bie Puszczy Kozienickiej nie brak tak Ŝe łozowisk, szuwarów, wysokich turzyco- wisk i kwa śnych ł ąk, które s ą zbiorowiskami zast ępczymi na siedlisku olsowym. Siedliska te spotykane s ą na obszarach starorzeczy i źródlisk oraz w miejscach o ombrofilno-terrestrycznym typie stosunków wodnych.

• Nadrzeczne ł ęgi wierzbowo-topolowe (Salici-Populetum) - wyst ępuj ące w dolinie Wisły na tarasie zalewowym w zasi ęgu wysokiej wody. Zwykle s ą one odlesione i zamienione na pastwiska lub poro śni ęte zaro ślami wierzbowymi; niewielkie fragmenty przerzedzonych drzewostanów spotykane s ą sporadycznie.

• Łęgi jesionowo-wi ązowe (Ficario-Ulmetum typicum) - pojawiaj ące si ę w dolinie Wisły na tarasach zalewowych w zasi ęgu epizodycznych zalewów. Z powodu du Ŝej Ŝyzno ści tereny te od dawna zostały odlesione i zamienione na wieloko śne łąki, uprawy warzyw i zbó Ŝ oraz sady.

• Łęgi olszowe i jesionowo-olszowe (Circaeo-Alnetum) - cz ęste w dolinach małych rzek i zagł ębieniach z wolnopłyn ącą wod ą, na błotnoziemach lub glebach mur- szowo-mineralnych. Zbiorowiska le śne wyst ępuj ą małopowierzchniowo i w róŜnych fazach degeneracji. Spore powierzchnie tych siedlisk zajmuj ą wilgotne ł ąki i pastwiska.

- 13 -

• Ro ślinno ść środowisk zdewastowanych o nieznanej tendencji sukcesyjnej - wyst ępuj ąca w s ąsiedztwie elektrowni "Kozienice" na odpadach poprzemysłowych oraz w wielkomiejskim centrum Radomia.

2.2.2 Fauna

Fauna Puszczy Kozienickiej - aczkolwiek jeszcze nadal stosunkowo słabo rozpo- znana, odznacza si ę bogactwem i ró Ŝnorodno ści ą. Z chronionych gatunków paj ąków spotka ć tu mo Ŝna tygrzyka paskowanego i skakuna. Z bada ń naukowych wynika, Ŝe w rejonie Puszczy wyst ępuj ą 52 gatunki wa Ŝek. W oparciu o ich bogactwo gatunkowe, skład, specyficzno ść zgrupowa ń oraz udział 17 gatunków "specjalnej troski" uznaje si ę Puszcz ę Kozienic- ką za obszar bardzo cenny przyrodniczo. W Kozienickim Parku Krajobrazowym stwierdzono wyst ępowanie 55 gatunków motyli, w tym 2 gatunki obj ęte ochron ą gatunkow ą (modraszek telejus, czerwo ńczyk nieparek) i szereg innych znajduj ą- cych si ę na "Czerwonej li ście zwierz ąt gin ących" (bielinek rukiewnik, wietek gorczycznik, czerwo ńczyk nieparek, modraszek bagniczek, pokłonnik osinowiec, rusałka Ŝałobnik, strz ępotek soplaczek). W rejonie Puszczy opisano 75 gatunków chrz ąszczy z rodziny kózkowatych, z których 25 zaliczono do rzadko lub bardzo rzadko spotykanych. Chronione chrz ąszcze Kozienickiego Parku Krajobrazowe- go to: borodziej próchnik, zgrzypik twardokrywka, zgniotek cynobrowy, ciołek matowy i pachnica d ębowa. W wodach płyn ących stwierdzono 22 gatunki ryb i minogów, w tym 6 chronionych (koza Cobitis taenia, minóg strumieniowy Lampetra planeri lub minóg ukrai ński Eudontomyzon mariae, piskorz Misgurnus fossilis, ró Ŝanka Rhodeus sericeus, słonecznica Leucaspius delineatus, śliz Barbatula barbatula) i 3 wpisanych do "Polskiej czerwonej ksi ęgi zwierz ąt" (minóg strumieniowy Lampetra planeri lub minóg ukrai ński Eudontomyzon mariae, piskorz Misgurnus fossilis, ró Ŝanka Rhodeus sericeus). Na terenie Puszczy stwierdzono wyst ępowanie 13 z 18 krajowych gatunków pła- zów i 6 z 9 gatunków gadów. Perł ą herpetofauny Puszczy jest Ŝółw błotny; gatunek ten w/g. "Polskiej czerwonej ksi ęgi zwierz ąt" zaliczany jest do skrajnie zagro Ŝonych i gin ących. Z wyst ępuj ących na terenie Parku ponad 218 gatunków ptaków (m.in. orlik krzy- kliwy, bocian czarny, Ŝuraw i kraska) do "Polskiej czerwonej ksi ęgi zwierz ąt" wpisanych jest 28 gatunków. Ssaki reprezentowane s ą w Puszczy przez 58 gatunków - w tym 29 chronionych. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą tu nietoperze - dobrze zbadane na pocz ątku lat 90-tych. Jest ich na tym terenie 16 gatunków (spo śród 21 gatunków wyst ępuj ą- cych w kraju), z których 14 rozmna Ŝa si ę. Charakterystyczne jest liczne wyst ę- powanie nocka Brandta i nocka Bechsteina - dla którego omawiany kompleks le- śny jest drugim w Polsce, a zarazem najliczniejszym miejscem rozrodu tego ga- tunku. Rozpatruj ąc bogactwo gatunkowe nietoperzy w Puszczy Kozienickiej, obszar ten mo Ŝna okre śli ć jako szczególnie cenny, porównywalny do rangi Puszczy Białowieskiej.

- 14 -

3. ISTNIEJ ĄCE FORMY OCHRONY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY

Przyroda Kozienickiego Parku Krajobrazowego odznacza si ę bogactwem i ró Ŝnorodno ści ą. Obfito ść wyst ępuj ących tu gatunków flory i fauny - w tym chronionej i rzadkiej, ciekawe formy przyrody nieo Ŝywionej, liczne źródliska, cieki i oczka wodne zwi ązane ze znacznym udziałem siedlisk Ŝyznych, wilgotnych i bagiennych w powi ązaniu z zaznaczaj ącym si ę tu do ść specyficznym zró Ŝnicowaniem form rze źby terenu stanowi ą o szczególnej cenno ści tego wiel- koobszarowego terenu chronionego, uj ętego ponadto w znacz ącym stopniu w oddzielne formy ochrony prawnej.

• Rezerwaty przyrody - cz ęś ciowe (Rozporz ądzenia Wojewody Mazowieckiego: Nr 274 z dnia 12.12.2001 r., Nr 103 z dnia 11.02.2002 r. Nr 79 z dnia 11.09. 2002 r.) - 15 obiektów o ł ącznej powierzchni 1267,92 ha, reprezentuj ące najcenniejsze i najbardziej naturalne ekosystemy o wyró Ŝniaj ących si ę walorach przyrodniczych i krajobrazowych.

- "Zago ŜdŜon" - le śny, Nadle śnictwo Kozienice, gm. Pionki, pow. 65,67 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem typowych dla Puszczy Kozienickiej zbiorowisk le śnych, tj. borów jodłowych, gr ądów i borów mieszanych wilgotnych.

- "Ponty im. Teodora Zieli ńskiego" - le śny, Nadle śnictwo Kozienice, gm. Pion- ki, pow. 36,61 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem zbli Ŝonych do naturalnych, zarazem charakterystycznych dla Puszczy Kozienickiej zbiorowisk jodłowo- dębowych.

- "Brze źniczka" - le śny, Nadle śnictwo Kozienice i Zwole ń, gm. Pionki, pow. 122,48 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem wielogatunkowych, w szczególno ści dębowo-sosnowych drzewostanów w rejonie rzeki Zago ŜdŜonki i jej dopływu Brze źniczki.

- "Ciszek" - le śny, Nadle śnictwo Radom, gm. Pionki, pow. 40,28 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem drzewostanów jodłowo-dębowych z jodł ą na północnej granicy zasi ęgu.

- "Jedlnia" - le śny, Nadle śnictwo Radom, gm. Jedlnia Letnisko, pow. 86,42 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem drzewostanów sosnowych pochodzenia naturalnego.

- "Załamanek" - le śny, Nadle śnictwo Kozienice, gm. Pionki, pow. 78,97 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem rzadko spotykanych w Puszczy Kozienickiej zbiorowisk ł ęgowych i wilgotnych jedlin.

- "Pionki" - le śny, Nadle śnictwo Kozienice, m. i gm. Pionki, pow. 81,60 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem drzewostanów grabowo-sosnowo-jodłowo- dębowych, w których jodła ma du Ŝą sił ę lasotwórcz ą. - 15 -

- "Ługi Helenowskie" - torfowiskowy, Nadle śnictwo Zwole ń, gm. Zwole ń i Pionki, pow. 93,56 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem siedlisk bagiennych z torfowiskami i lasami na wododziałach rzek Zago ŜdŜonki i Zwolenki.

- "Miodne" - leśny, Nadle śnictwo Zwole ń, gm. Zwole ń, pow. 20,38 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem unikalnego, naturalnego stanowiska buka na północ- nej granicy jego zasi ęgu karpackiego, jedynego tego typu na ni Ŝu.

- "Kr ępiec" - krajobrazowy, Nadle śnictwo Zwole ń, gm. Garba tka Letnisko i Kozienice, pow. 278,96 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem urozmaiconego krajobrazowo fragmentu Puszczy Kozienickiej z du Ŝą ilo ści ą starych drzewo- stanów o bogatym składzie gatunkowym.

- "Ponty D ęby" - le śny, Nadle śnictwo Kozienice, gm. Pionki, pow. 50,40 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem naturalnych ró Ŝnowiekowych drzewostanów mieszanych z panuj ącym d ębem szypułkowym oraz bezszypułkowym i domieszk ą jodły na północnej granicy zasi ęgu.

- "Leniwa" - krajobrazowo-le śny, Nadle śnictwo Kozienice, gm. Pionki, pow. 26,89 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem nadrzecznych ł ęgów jesionowo- olszowych oraz wpółnaturalnego krajobrazu doliny rzeki Leniwej.

- "Źródło Królewskie" - le śny, Nadle śnictwo Kozienice oraz Zwole ń, gm. Pion- ki, pow. 29,67 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem lasów li ściastych i mieszanych z panuj ącym d ębem szypułkowym oraz olsz ą czarn ą.

- "Okólny Ług" - torfowiskowy, Nadle śnictwo Zwole ń, gm. Policzna i Pionki, pow. 168,94 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem siedlisk o charakterze torfowiska przej ściowego z charakterystycznymi ro ślinami i antropofobnymi gatunkami zwierz ąt .

- "Gu ść " - le śny, Nadle śnictwo Kozienice, gm. Kozienice, pow. 87,09 ha - odznacza si ę wyst ępowaniem mozaiki siedlisk olsów jesionowych, borów świe- Ŝych i mieszanych świe Ŝych z ponad 100 letnimi drzewostanami.

• UŜytki ekologiczne (Rozporz ądzenie Nr 221 Wojewody Mazowieckiego z dnia 10.07.2001 r.) - 108 obiektów o ł ącznej powierzchni 339,17 ha, na które składaj ą si ę: śródle śne bagna - tzw. "ługi" w ró Ŝnym stopniu okresowo zalewane wod ą i poro śni ęte ro ślinno ści ą drzewiast ą, krzewiast ą lub zieln ą, oczka wodne - dawne nie u Ŝytkowane stawy i starorzecza, tereny zalewowe, torfowiska oraz nie u Ŝyt- kowane ł ąki i pastwiska cz ęsto poro śni ęte samosiewami. Wielko ść powierzchni uznanych za u Ŝytki ekologiczne waha si ę od 0,10 ha do 40,34 ha, przy czym najwi ększy z nich znajduje si ę na terenie gminy Kozienice.

- 16 -

• UŜytki ekologiczne na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego

Gmina Ilo ść (szt.) (ha)

Garbatka Letnisko 4 3,47

Jedlnia Letnisko 2 1,55

Kozienice 41 159,77

Pionki miasto 3 5,15

Pionki 49 130,16

Zwole ń 9 39,07

Razem: 108 339,17

• Pomniki przyrody (Rozporz ądzenie Nr 4 Wojewody Mazowieckiego z dnia 2.02.2004 r.) - 209 obiektów, na które składa si ę 597 drzew rosn ących pojedyn- czo, w alei i w grupach oraz 2 głazy narzutowe i 3 stanowiska bluszcza zwyczaj- nego. Za pomniki przyrody uznano głównie d ęby szypułkowe i bezszypułkowe, najcz ęś ciej w wieku ponad 200 lat.

Do najokazalszych, w tym najgrubszych drzew na terenie Puszczy Kozienickiej nale Ŝą m. in.:

- sosna zwyczajna o obwodzie 295 cm (obr ęb Zago ŜdŜon w oddz. 106 f), - buk zwyczajny o obwodzie 390 cm (obr ęb Jedlnia w oddz. 148 a), - wi ąz szypułkowy o obwodzie 450 cm (obr ęb Pionki w oddz. 83 f), - wi ąz pospolity o obwodzie 400 cm (obr ęb Zago ŜdŜon w oddz. 115 b), - olsza czarna o obwodzie 310 cm (obr ęb Pionki w oddz. 85 f), - dąb szypułkowy o obwodzie 575 cm (obr ęb Kozienice w oddz. 184 n), - dąb szypułkowy o obwodzie 520 cm (obr ęb Zwole ń w oddz. 58 r), - lipa drobnolistna o obwodzie 480 cm (obr ęb Pionki w oddz. 132 n), - jodła pospolita o obwodzie 280 cm (obr ęb Pionki w oddz. 145 b), - świerk pospolity o obwodzie 250 cm (obr ęb Zago ŜdŜon w oddz. 121 i), - klon zwyczajny o obwodzie 340 cm (obr ęb Kozienice w oddz. 189 i/j), - klon jawor o obwodzie 320 cm (obr ęb Garbatka w oddz. 87 i), - jesion wyniosły o obwodzie 310 cm (park wiejski w Gr ądach), - grab zwyczajny o obwodzie 225 cm (obr ęb Zago ŜdŜon w oddz. 161 f), - dąb bezszypułkowy o obwodzie 355 cm (obr ęb Zago ŜdŜon w oddz. 161 f), - modrzew polski o obwodzie 340 cm (obr ęb Zwole ń w oddz. 113 g),

- 17 -

4. WALORY KRAJOBRAZOWE I KULTUROWE

Krajobraz Kozienickiego Parku Krajobrazowego wypełnia rozległy kompleks le- śny Puszczy Kozienickiej z oderwanymi jego nieco mniejszymi fragmentami w cz ęś ci południowej. Otulin ę Parku stanowi ą w przewadze tereny otwarte biologicznie czynne z pokrywaj ącymi je powierzchniami le śnymi (pozostało ść Puszczy), licznymi swo- bodnie rozproszonymi zadrzewieniami i zakrzewieniami, do ść rozległymi zbiorowiskami ł ąkowo-pastwiskowymi i ł ąkowymi wzbogaconymi miejscami ro ślin- no ści ą szuwarowo-torfowiskow ą, oraz przeplataj ącymi si ę mozaikowo agroceno- zami. Walory krajobrazu puszcza ńskiego znacz ąco wzbogacaj ą malownicze pradoliny, starorzecza i przełomy rzek - w szczególno ści Wisły, Radomki i Zago ŜdŜonki. Charakterystyczna jest zró Ŝnicowana rze źba terenu ze zgrupowaniami wzniesie ń wydmowych zwanych tu "górami" oraz cz ęsto rozpo ścieraj ącymi si ę u ich pod- nó Ŝa oczkami wodnymi zwanymi "ługami". W zobrazowany powy Ŝej krajobraz przyrodniczy wtopione s ą elementy kulturowe, w śród których wyró Ŝniaj ą si ę obiekty zabytkowe o znacznych walorach wi- zualnych i du Ŝej atrakcyjno ści turystycznej. W granicach Parku znajduje si ę 25 obiektów zabytkowych wpisanych do "Rejestru zabytków", do których nale- Ŝą : ko ścioły, cmentarze, parki zabytkowe, zespoły pałacowe i budynki gospodarcze.

Za najcenniejsze i godne uwagi zabytki regionu uznawane s ą:

• Zespół pałacowo-parkowy w Kozienicach - zbudowany w latach 1778-91 według projektu Franciszka Placidiego dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

• Ko ściół parafialny Św. Krzy Ŝa w Kozienicach - ufundowany przez Króla Wła- dysłwa Jagiełł ę w 1394 r. Obecny murowany wzniesiony został w nowym miej- scu w latach 1868-69.

• Ko ściół parafialny w Brzózie - neogotycka, jednonawowa świ ątynia wybudowa- na w latach 1854-56. W ko ściele znajduje si ę barokowa, rze źbiona w drewnie ambona z XVIII wieku, sprowadzona z opactwa Cystersów w Oliwie oraz pła- skorze źby z 1635 roku.

• Park w Brzózie - jest to dawny park przypałacowy, zało Ŝony dla hetmana Piotra de Alkantara O Ŝarowskiego w połowie XIX wieku.

• Ko ściół parafialny w Jedlni Ko ścielnej - drewniany ufundowany przez króla W. Jagiełł ę wzniesiono w latach 1387-91. W roku 1790 rozpocz ęto budow ę mu- rowanego w stylu klasycystycznym, który w latach 1898-1901 przebudowano w stylu neorenesansowym.

- 18 -

• Zespół opactwa w Sieciechowie - pobenedykty ński zespół architektoniczny, któ- ry jest najcenniejszym zabytkiem Ziemi Kozienickiej.

Walory kulturowe Puszczy Kozienickiej wzbogacaj ą tradycje: bartniczo- pszczelarskie, budownictwa drewnianego i gospodarki łowieckiej. Charaktery- styczne s ą licznie wyst ępuj ące miejsca pami ęci narodowej, cmentarze, mogiły, pomniki, obeliski oraz kapliczki przydro Ŝne.

Przez teren Parku przebiega 9 oznakowanych szlaków turystycznych o ł ącznej długo ści 186,0 km (dost ępnych dla rowerzystów). S ą to przewa Ŝnie fragmenty długich kilkudniowych tras wychodz ących lub ko ńcz ących si ę poza terenem Par- ku. Dodatkowo poprowadzono tu około 300 km szlaków nieoznakowanych. Szlaki turystyczne znakowane przebiegaj ące przez teren Kozienickiego Parku Krajobrazowego przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

Szlak czarny

- Jedlnia Letnisko-Stoki - ł ączna długo ść 11,6 km, teren KPK, 11,6 km, - śytkowice - Rez. "Zago ŜdŜon" - ł ączna długo ść 17,0 km, teren KPK,17 km, - Bąkowiec PKP - uroczysko "Chrusty" - ł ączna długo ść 4,8 km, teren KPK, 4,8 km.

Szlak Ŝółty

- Pionki PKP - Pionki Zachodnie PKP - ł ączna długo ść 20,8 km,teren KPK, 20,8 km, - Miodne - Gródek - ł ączna długo ść 20,4 km, teren KPK, 13,6 km.

Szlak zielony

- Pionki-Radom-Ro Ŝki - ł ączna długo ść 44,8 km, teren KPK, 14,2 km, - Zwole ń - Pionki - Kock - ł ączna długo ść 123 km, teren KPK, 35,3 km.

Szlak czerwony

- Lesiów-Warka - ł ączna długo ść 68,2 km, teren KPK, 29,1 km.

Szlak niebieski

- Mniszew-Janowiec - ł ączna długo ść 106,4 km, teren KPK, 34,2 km.

W zwi ązku z zaspokajaniem potrzeb ludno ści w zakresie coraz bardziej popular- nej turystyki rowerowej obecnie przygotowuje si ę 5 tras rowerowych o długo ści 156 km z zagospodarowanymi parkingami le śnymi i miejscami wypoczynko- wymi.

- 19 -

Ponadto na najbardziej atrakcyjnych pod wzgl ędem przyrodniczym terenach Par- ku wytyczono 7 ście Ŝek dydaktycznych. Bior ąc pod uwag ę walory krajobrazowe rejon Kozienickiego Parku Krajobrazo- wego zaliczony został do II kategorii atrakcyjno ści turystycznej, stanowi ąc jeden z najatrakcyjniejszych obszarów województwa dla rozwoju funkcji wypoczynkowej.

5. POWI ĄZANIA PRZYRODNICZE

Rejon Puszczy Kozienickiej zajmuje znacz ącą pozycj ę w sieci ekologicznej ECONET - Polska, stanowi ąc tu obszar w ęzłowy o znaczeniu krajowym . Ten cenny element systemu przyrodniczego o znacz ących funkcjach biotopo- twórczych i zasilaj ących, obj ęty ochron ą prawn ą w formie Kozienickiego Parku Krajobrazowego z licznymi rezerwatami przyrody, u Ŝytkami ekologicznymi i pomnikami przyrody zintegrowany jest funkcjonalnie i przestrzennie z pozosta- łymi wyró Ŝniaj ącymi si ę obszarami sieci ą powi ąza ń przyrodniczych.

Stanowi ą je:

• system doliny rzeki Wisły - jako obszar w ęzłowy z biocentrum i strefami buforowymi o znaczeniu mi ędzynarodowym (w znacznym stopniu obj ęcie ochron ą w formie parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu, uni- kalne rezerwaty przyrody, niezwykle cenny biocenotycznie zdelimitowany obszar wodno-błotny),

• dolina rzeki Zwolenki - na odcinku do uj ścia do granic Zwolenia biocentrum ze strefami buforowymi obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym (obszar chronionego krajobrazu "Dolina rzeki Zwolenki" z unikalnym rezerwatem torfowiskowo-faunistycznym "Borowiec", szczególnie cenne biocenotycznie siedliska wodno-błotne),

• dolina rzeki Radomki - korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym (uj ście do Wisły) oraz regionalnym, przechodz ący na odcinku źródliskowym w obszar w ę- złowy o znaczeniu krajowym (obszar chronionego krajobrazu "Lasy przysusko- szydłowieckie" z rezerwatami przyrody - w tym "Puszcza u źródeł Radomki" po- kryty lasami Wzgórz Koneckich Przedgórza Gór Świ ętokrzyskich),

• pozostało ści Puszcz: Stromieckiej i Nadpilickiej zwi ązanej z dolin ą Pilicy jako obszar w ęzłowy z biocentrami i strefami buforowymi o znaczeniu mi ędzynaro- dowym (obszar chronionego krajobrazu "Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki" z rezerwatami przyrody, cenne biocenotycznie siedliska wodno-błotne),

• doliny rzek Pacynki i Ił Ŝanki - jako korytarze ekologiczne o znaczeniu regionalnym. - 20 -

Bior ąc pod uwag ę takie kryteria, jak: siedlisko, flora, zbiorowiska ro ślinne, fauna, siedliska kluczowe, krajobraz, obszar Puszczy Kozienickiej w jej historycznych granicach (mi ędzy rzek ą Radomk ą a okolicami linii kolejowej Radom- Dęblin), jak równie Ŝ rejony: Ryczywołu przy uj ściu Radomki oraz rezerwatów przyrody "Okólny Ług" i "Ługi Helenowskie" zakwalifikowane zostały do systemu CORINE jako ostoje przyrody. Cały teren Kozienickiego Parku Krajobrazowego wraz z otulin ą predystynowany jest do wł ączenia do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 - zarówno w ramach obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Rady 79/409 EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. "Ptasiej", jak i specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO) wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Rady 92/43 EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. "Siedliskowej".

6. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARU

Specyfika układu przestrzennego Kozienickiego Parku Krajobrazowego wyra Ŝa- jąca si ę jego silnym rozczłonkowaniem z zawiłym przebiegiem granic oraz po- działem na oderwane, nie poł ączone ze sob ą obszary powoduje, Ŝe nie stanowi on zamkni ętej funkcjonalnie przestrzeni gospodarczej z do ść uchwytnymi do przeanalizowania procesami społecznymi i gospodarczymi. Przestrze ń tak ą stanowi ć mog ą natomiast gminy wchodz ące w zasi ęg Parku. Otulina Parku tworzy bardziej zwart ą przestrze ń, nie stanowi ąc tu jednak ci ągłej strefy "osłaniaj ącej". Park, jak i jego otulina oddziaływuj ą w znacz ący sposób na gospodark ę wchodz ących w ich zasi ęg gmin - zarówno jako czynnik ograniczaj ący, jak i stymulu- jący (np. przez wyeksponowanie walorów turystycznych i promocj ę danej gminy). W przestrze ń społeczno-gospodarcz ą Kozienickiego Parku Krajobrazowego - traktowanego tu ł ącznie z otulin ą wchodz ą gminy z powiatu kozienickiego (m. i gm. Kozienice, gm.: Garbatka Letnisko, Głowaczów, Sieciechów), radomskie- go ziemskiego (miasto oraz gm. Pionki, gm.: Jedlnia Letnisko, Jastrz ębia, Gózd) i zwole ńskiego (m. i gm. Zwole ń, gm. Policzna). Najwi ększy udział w całkowitej powierzchni KPK maj ą miasto Pionki oraz gmina Pionki, miasto - gmina Kozienice oraz gminy Garbatka-Letnisko i Zwole ń. Z kolei najwi ększy udział Parku maj ą w swoim zasi ęgu gminy: Pionki i Garbatka-Letnisko, miasto Pionki oraz miasto - gmina Kozienice i Zwole ń. Park wraz z otulin ą w cało ści obejmuje gmin ę Garbatka-Letnisko oraz Pionki. Ponad połowa gminy Jastrz ębia, a tak Ŝe prawie połowa miasta i gminy Kozienice oraz obszaru municypalnego Pionek znajduje w otulinie i Parku. W zasi ęgu Par- ku i otuliny znajduje si ę ponadto prawie 45 % gminy Jedlnia-Letnisko, ponad 33 % gminy Głowaczów i około 16 % powierzchni miasta - gminy Zwole ń. W zasi ęgu samej otuliny znajduje si ę ponad 16 % powierzchni gminy Gózd, prawie 14 % gminy Policzna i nieco ponad 4 % obszaru gminy Sieciechów.

- 21 -

Całkowita powierzchnia wyodr ębnionej przestrzeni społeczno-gospodarczej Ko- zienickiego Parku Krajobrazowego wynosi 130680 ha (130,7 km 2), w tym Park stanowi 20,1 %, a wraz z otulin ą 47,6 powierzchni przedmiotowej przestrzeni. W strukturze uŜytkowania gruntów gmin zwi ązanych z t ą przestrzeni ą nieznacznie dominuj ą u Ŝytki rolne - 51,4 %, przy czym s ą to głównie grunty orne. Wyso- ki jest udział lasów - 32,8 %, znacznie wi ększy ni Ŝ średnio w województwie (22,2 %) i kraju (ponad 28 %), bardzo zbli Ŝony zarazem do wymogów europej- skich (około 32-34 %). W poszczególnych gminach udział powierzchni le śnej jest do ść zró Ŝnicowany - od 6,7 % w gminie Sieciechów i - 8,3 % w gminie Gózd do prawie 63 % w gminie Pionki. Rejon Kozienickiego Parku Krajobrazowego jest dobrze skomunikowany. Przez przestrze ń społeczno-gospodarcz ą Parku przebiegaj ą 3 drogi krajowe: nr 12 (relacji Radom-Zwole ń), nr 48 (relacji Tomaszów Mazowiecki-Dęblin) oraz nr 79 (relacji Warszawa-Zwole ń). Ta ostatnia droga na krótkim odcinku przecina obszar Parku. Sie ć dróg wojewódzkich obejmuje odcinki dróg: nr 699 (Jedlnia- Letnisko - droga krajowa nr 12), nr 737 (Kozienice-Radom), 782 (ł ącz ąca drog ę krajow ą nr 79 z drog ą wojewódzk ą nr 738), nr 787 (Pionki-Zwole ń). Obszar Par- ku przecinaj ą tylko drogi nr 737 i 787. Pozostałe drogi to drogi powiatowe i gminne. Długo ść dróg gminnych w zasi ęgu przestrzeni społeczno-gospodarczej Parku wynosi 731 km, z tego 300 km to drogi nieutwardzone. Udział gminnych dróg nieutwardzonych (41 %) jest zbli Ŝony do standardu średniowojewódzkiego (40,6 %). Omawiany obszar przecina linia kolejowa Radom-Pionki-Dęblin z odgał ęzie- niem w kierunku Kozienic. Znaczne odcinki tych linii znajduj ą si ę w zasi ęgu Parku i Otuliny. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru (gm. Jastrz ębia), aczkolwiek ju Ŝ poza obszarami chronionymi przebiega fragmentem (magistrala) linia kolejowa Kielce-Radom-Warszawa.

Demografia i sie ć osadnicza

W ostatnich latach rejon Kozienickiego Parku Krajobrazowego cechuje stagnacja w ruchu liczebno ści populacji ludzkiej. W okresie 1995-2001 liczba mieszka ń- ców całego analizowanego obszaru wzrosła zaledwie o 0,5 %, a w okresie 1999- 2002 - o 0,01 %. W województwie mazowieckim w okresie 1999-2001 zaludnienie wzrosło o 0,05 %, tak wi ęc dynamika wzrostu populacji wyodr ębnionej przestrzeni społeczno-gospodarczej Parku była tu w odniesieniu do wojewódzkiej znacznie słabsza. Nadmienia si ę przy tym, i Ŝ stagnacj ę we wzro ście zaludnienia notuje si ę ju Ŝ na terenie całego kraju, w tym tak Ŝe najaktywniejszych o środków gospodarczych. W poszczególnych gminach pokrywaj ących KPK dynamika wzrostu zaludnienia kształtowała si ę ró Ŝnie. Spadek liczby mieszka ńców w okresie 1995-2001 odno- towały: miasto przemysłowe Pionki (prawie - 1,0 %) oraz gminy Garbatka- Letnisko i Głowaczów. Z kolei do ść znaczny wzrost nast ąpił na terenie gminy Jedlnia-Letnisko (o prawie 4,5 %) oraz gminy Pionki (o ponad 2,6 %).

- 22 -

Wzgl ędnie wysoki wzrost zaludnienia w gminie Jedlnia-Letnisko wi ąŜ e si ę z jej poło Ŝeniem w s ąsiedztwie miasta Radomia, dla którego stanowi ona atrakcyjny obszar ekspansji, zwłaszcza mieszkaniowej i letniskowej. Potwierdzaj ą to skład- niki wzrostu liczebno ści populacji gminy, czyli głównie dodatni bilans migracyjny przy równocze śnie cz ęsto wysokiej stopie przyrostu naturalnego. Wysoki dodatni bilans migracyjny obserwuje si ę te Ŝ na terenach wiejskich gminy Pionki (zupełnie odmiennie przedstawia si ę sytuacja w mie ście Pionki). Tu tak Ŝe, przy- najmniej w niektórych wsiach, odczuwany mo Ŝe by ć wpływ miasta Radomia. W gminie Pionki notuje si ę ponadto wzgl ędnie wysok ą stop ę przyrostu naturalnego. Zjawisko to jest charakterystyczne dla obszarów wiejskich kraju (z do ść nielicznymi wyj ątkami). W miastach natomiast obserwuje si ę na ogół ujemny przyrost naturalny, czego przykładem mo Ŝe by ć chocia Ŝby miasto Pionki czy Kozienice. Struktura wieku populacji w poszczególnych gminach Kozienickiego Parku Kra- jobrazowego istotnie odbiega od przeci ętnej struktury wieku w województwie. W szczególno ści ró Ŝnica ta przejawia si ę wy Ŝszym ni Ŝ w województwie udziale dzieci i młodzie Ŝy (grupy przedprodukcyjnej) oraz - w niektórych gminach - w ni Ŝszym udziale grupy produkcyjnej. Zbli Ŝony do średniowojewódzkiego udział grupy ludno ści w wieku produkcyjnym (około 60 %) maj ą miasta: Pionki, Ko- zienice, Zwole ń. Generalnie populacja mieszka ńców rejonu Kozienickiego Parku Krajobrazowego jest młodsza ni Ŝ populacja całego województwa. Najmłodsz ą struktur ą wieku wyró Ŝnia si ę ludno ść gminy Jedlnia-Letnisko, co jest tu zwi ąza- ne z napływem nowych mieszka ńców, przewaŜnie do ść młodym wieku (po- twierdza to zobrazowana wcze śniej wzgl ędnie wysoka stopa przyrostu naturalnego, a przede wszystkim stale dodatnie saldo migracyjne). Struktura płci jest typowa, tj. w miastach zaznacza si ę zdecydowana przewaga kobiet (106-107 kobiet /100 m ęŜ czyzn), podczas gdy na obszarach wiejskich wska źnik feminizacji jest niski. W niektórych gminach wiejskich zaznacza si ę nawet ni Ŝszy udział kobiet ni Ŝ m ęŜ czyzn (wska źnik feminizacji < 100). Średnia g ęsto ść zaludnienia gmin pokrywaj ących obszar Parku wynosz ąca około 104 mieszka ńców / km 2 jest ni Ŝsza ni Ŝ średnia w województwie (143 mieszka ń- ców / km 2) i kraju (122 mieszka ńców / km 2). W poszczególnych gminach wska źnik ten jest jednak bardzo zró Ŝnicowany - najni Ŝszy w gminach wiejskich (od 41 mieszkańców / km 2), a najwy Ŝszy w gminach, których o środkiem central- nym jest miasto - do ponad 121 mieszka ńców / km 2 (razem miasto i gmina Pion- ki). Uwzgl ędniaj ąc otulin ę oraz poło Ŝone w s ąsiedztwie miasto Radom, średni wska źnik g ęsto ści zaludnienia w rejonie Kozienickiego Parku Krajobrazowego wynosi 246 mieszka ńców / km 2 .

- 23 -

Procesy demograficzne przestrzeni społeczno-gospodarczej Kozienickiego Parku Krajobrazowego w 2002 r.

Lp. Gmina Pow./km 2 Liczba mieszka ńców Średnia g ęsto ść zaludn. Przyrost naturalny Saldo migracji (M) M/1 km 2

1. Garbatka Letnisko 74 5342 72 - 14 - 1

2. Głowaczów 186 7557 41 - 3 - 11

3. Gózd 78 7787 100 8 + 17

4. Jastrz ębia 90 6281 70 4 + 29

5. Jedlnia Letnisko 66 10894 166 24 + 95

6. Kozienice miasto i gmina 246 30600 125 34 - 105

7. Pionki gmina 231 9826 43 27 + 55

8. Pionki miasto 18 20329 1108 9 - 147

9. Policzna 112 6046 54 - 42 - 3

10. Sieciechów 61 4227 69 - 11 0

11. Zwole ń miasto i gmina 161 15277 95 13 - 28

12. Radom miasto 112 229081 2051 139 - 829

Ogółem : 1435 353247 246 188 - 928

* Rocznik statystyczny województwa Mazowieckiego 2003

- 24 -

Przemiany demograficzne gmin Kozienickiego Parku Krajobrazowego w okresie 1995-2002

Pow. Liczba Śred. Struktura wieku Lp. Gmina w ha Rok miesz- gęst. WF N N (km 2) ka ń- zalud. przed- prod. po- ców M/km 2 prod. prod. (M)

powiat kozienicki 1 Garbatka- 7 401 1995 5649 76 102 -2,8 -1,4 Letnisko (74) 1999 5620 76 102 -4,4 4,3 25,4 55,7 18,9 2002 5572 75 103 -1,6 -2,9 2 Głowa- 18 626 1995 8142 44 95 -0,2 -8,9 czów (186) 1999 7998 43 95 -1,5 -3,8 27,3 51,8 20,9 2001 7968 43 97 -1,1 -4,3 3 Kozienice 24 556 1995 33422 136 106 3,9 1,4 (miasto (245) 1999 33547 136 105 1,5 -1,0 26,8 62,5 10,7 i gmina) 2002 33570 137 105 2,2 -2,3 powiat radomski 4 Jastrz ębia 8 951 1995 6125 68 98 6,4 1,6 (89) 1999 6207 70 98 2,1 -2,1 29,6 54,6 15,8 2001 6210 69 101 3,7 1,6 5 Jedlnia- 6 557 1995 10019 153 97 4,0 8,5 Letnisko (65) 1999 10373 157 98 -0,3 8,1 30,2 55,6 14,2 2002 10467 160 98 3,4 5,3 6 Miasto 1 834 1995 22024 1201 106 3,4 -3,3 Pionki (18) 1999 21902 1217 106 0,3 -4,2 25,6 61,6 12,7 2001 21807 1189 106 1,2 -5,4 7 Gm. wiej- 23 082 1995 9646 42 100 2,3 8,5 ska Pionki (231) 1999 9783 42 100 2,4 1,0 28,5 54,3 17,2 2002 9901 42 100 1,5 5,9 powiat zwole ński 8 Zwole ń 16 122 1995 15735 98 104 1,8 -0,4 (miasto (161) 1999 15785 98 103 2,4 -4,1 27,1 58,7 14,2 i gmina) 2002 15732 98 103 -1,3 -1,7 Przestrze ń 1995 110762 103,4 społeczno- 1999 111215 103,8 gospodarcza 2002 111225 103,8 Razem województwo 1999 142 108 -1,3 1,4 23,4 60,2 16,4 mazowieckie 2002 143 108 -0,8 1,7 22,7 60,8 16,5

WF - wska źnik feminizacji (liczba kobiet /100 m ęŜ czyzn) N - stopa przyrostu naturalnego M - saldo migracji (na 1000 mieszka ńców)

- 25 -

Wska źnik urbanizacji gmin zwi ązanych bezpo średnio z Parkiem uznaje si ę za niski. Najwi ększym miastem s ą Pionki licz ące 21,8 tys. mieszka ńców. Zbli Ŝon ą wielko ść maj ą Kozienice - 21,4 tys. b ędące miastem powiatowym. Miastem powiatowym jest równie Ŝ Zwole ń, ale jest to miasto niewielkie - 8,5 tys. mieszka ń- ców. Wiejska sie ć osadnicza odznacza si ę znacznym rozdrobnieniem; średnie zaludnienie wsi niewiele przekracza 200 mieszka ńców i jest ni Ŝsze od zaludnienia przeci ętnej wsi województwa i kraju (ponad 300 mieszka ńców). Wi ększe jest średnie zaludnienie sołectwa - powy Ŝej 250 mieszka ńców, co po średnio wskazuje tak Ŝe na pewne rozproszenie osadnictwa wiejskiego. Na obszarze przestrzeni społeczno-gospodarczej Parku wyst ępuj ą jednak tak Ŝe wsie du Ŝe i w znacznym stopniu zurbanizowane, np. wsie gminne Garbatka-Letnisko i Je- dlnia-Letnisko. W granicach samego Parku znajduje si ę tylko jedna jednostka osadnicza - wie ś Augustów nale Ŝą ca do gminy Pionki. Osadnictwo wnika jednak stopniowo do ść gł ęboko w terytorium Parku, tworz ąc razem z s ąsiaduj ącymi po- lami enklawy lub półenklawy śródle śne i zarazem " śródparkowe". Najwi ększ ą tak ą śródparkow ą enklaw ą jest rejon du Ŝej wsi Jedlnia Ko ścielna. Oprócz niej wsi znajduje si ę tu szereg rozdrobnionych układów osadniczych - kolonii: Kie- szek, Sokoły, Jedlnia-Brzeziny, Jaroszki, Karpówka, Stoki i inne, a tak Ŝe zespoły zabudowy rozproszonej. Gł ęboko wci ętą w terytorium KPK półenklaw ę tworzy te Ŝ miasto Pionki, zaliczone - w skali województwa do miast o du Ŝej uci ąŜ liwo- ści dla środowiska. Ponad 1/3 terenu miasta Pionki naleŜy do KPK. W granicach samego Kozienickiego Parku Krajobrazowego mieszka około 500 osób (miejscowo ść Augustów). Obszar otuliny jest natomiast do ść g ęsto zasie- dlony.

Struktura i stan gospodarki oraz warunki Ŝycia ludno ści

Rejon Kozienickiego Parku Krajobrazowego nale Ŝy do słabo rozwini ętych go- spodarczo obszarów województwa. To pewne "uwstecznienie" ekonomiczne omawianego obszaru wynika zarówno z przesłanek historycznych, jak i mniej atrakcyjnych z gospodarczego punktu widzenia walorów przyrodniczych (m. in. brak cennych kopalin i słabe gleby). O wzgl ędnie słabym rozwoju gospodarczym gmin wchodz ących w zasi ęg Parku świadczy m. in. wzgl ędnie niski wska źnik dochodów ich bud Ŝetów, który wynosi od 913,3 do 1291,3 zł./mieszka ńca, podczas gdy wska źnik średniowojewódzki wynosi ponad 1826 zł./mieszka ńca, przy czym w odniesieniu do gmin miejskich - 2467,6 zł., gmin miejsko-wiejskich - 1261,2 zł. i gmin wiejskich - 1114,4 zł. (dane z 2000 r.). Najwy Ŝszymi dochodami bud Ŝetów przeliczonymi na mieszka ńca odznaczaj ą si ę gminy: miejsko-wiejska Kozienice oraz gmina wiejska Głowaczów - których wska źniki przewy Ŝszaj ą (aczkolwiek do ść nieznacznie) w/w u średnione wska ź- niki dla zbioru gmin miejsko-wiejskich i wiejskich. Najni Ŝsze dochody bud Ŝetów posiadaj ą natomiast gminy: wiejska Garbatka-Letnisko oraz gmina miejska i wiejska Pionki - z miastem cechuj ącym si ę do ść znacznym upadkiem przemy- słu.

- 26 -

Dochody bud Ŝetów gmin przeliczone na 1 mieszka ńca w poszczególnych gminach Kozienickiego Parku Krajobrazowego przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco (dane z roku 2000):

• Garbatka-Letnisko (gmina wiejska) - 913,3 zł. • Głowaczów (gmina wiejska) - 1117,9 zł. • Kozienice (gmina miejsko-wiejska) - 1291,3 zł. • Jastrz ębia (gmina wiejska) - 1069,1 zł. • Jedlnia-Letnisko (gmina wiejska) - 1024,7 zł. • Pionki (gmina miejska) - 944,5 zł. • Pionki (gmina wiejska) - 958,6 zł. • Zwole ń (gmina miejsko-wiejska) - 949,2 zł.

Miar ą wysokiej aktywno ści gospodarczej jest udział dochodów własnych w do- chodach ogółem gmin, świadcz ący o środkach finansowych wypracowanych we własnym zakresie, okre ślaj ący tym samym potencjał gospodarczy gmin.

Dochody budŜetów gmin w odniesieniu do całej przestrzeni społeczno- gospodarczej Kozienickiego Parku Krajobrazowego

Lp. Gmina Dochody Dochody Udział dochodów ogółem własne własnych w docho- (tys. zł.) (tys. zł.) dach ogółem gmin 1 2 3 4 5

1. Pionki 24950,7 11248,9 0,451

2. Kozienice 58395,0 35732,6 0,612

3. Zwole ń 16438,3 6466,5 0,393

4. Garbatka Letnisko 6859,8 2214,1 0,323

5. Głowaczów 11075,8 2538,6 0,229

6. Gózd 11054,3 2148,0 0,194

7. Jastrz ębia 7844,4 1849,9 0,236

8. Jedlnia-Letnisko 13009,0 3804,1 0,292

9. Policzna 7744,2 1833,6 0,237

10. Sieciechów 5615,6 2075,9 0,370

Ogółem 162987,1 69912,2 0,429

Dane : Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego - 2003 r. - 27 -

Jak obrazuje powy Ŝsze zestawienie, najwy Ŝszy udział dochodów własnych wy- pracowano w gminach Kozienice i Pionki, przy czym sam udział dochodów ogó- łem w gminie Kozienice był wielokrotnie wy Ŝszy od dochodów innych gmin. Za- równo wysoko ść dochodów, jak i udział środków własnych wskazuj ą na do ść znaczne zró Ŝnicowanie w obr ębie przestrzeni społeczno-gospodarczej Parku, potwierdzaj ąc du Ŝy potencjał gospodarczy miasta - gminy Kozienice, mniejszy miasta i gminy Pionki oraz miasta - gminy Zwole ń, jeszcze mniejszy gmin Sie- ciechów, Garbatka-Letnisko, Jedlnia-Letnisko, Policzna, Jastrz ębia, Głowaczów i Gózd. W strukturze gospodarczej omawianego obszaru dominuje rolnictwo, uprawiane głównie przez gospodarstwa indywidualne o znacznym rozdrobnieniu gruntów. W przeszło ści ukształtowały si ę jednak znacz ące miejskie o środki przemysłowe - Kozienice, Pionki i aczkolwiek w znacznie mniejszym stopniu - Zwole ń. W okresie ostatnich kilkunastu lat wiele przedsi ębiorstw przemysłowych jednak upadło albo zmieniło swój profil działalno ści. W mie ście Kozienice nadal wiod ą- cą rol ę w strukturze gospodarczej odgrywa Elektrownia "Kozienice" S.A. W mie ście funkcjonuj ą zakłady przemysłowe bran Ŝ: spo Ŝywczej (np. przedsi ę- biorstwo "Lokmator" Sp. z o.o.), metalowej (stopy metali nie Ŝelaznych i wyroby), odzie Ŝowej (odzie Ŝ skórzana przeznaczona na eksport - Przedsi ębior- stwo Produkcyjno-Handlowe "Jackie"), materiałów budowlanych i bran Ŝy kom- puterowej. Miasto Pionki, znane ju Ŝ przed wojn ą jako o środek przemysłowy (wytwórnia prochu), rozwin ęło si ę po wojnie w zwi ązku z powstaniem du Ŝych zakładów tworzyw sztucznych. W ostatnich latach znaczenie przemysłu dla bazy ekonomicznej tego miasta zmalało. Obecnie główne bran Ŝe przemysłowe to przemysł chemiczny (tworzywa sztuczne, ekstrakty garbników, farby, lakiery itp.), spo Ŝywczy i ceramiczny (wyroby ceramiczne i porcelanowe). Głównie ze wzgl ędu na działalno ść przemysłow ą, Pionki oraz Kozienice zaliczone zostały do miast województwa mazowieckiego o du Ŝej skali zagro Ŝenia dla środowiska. W Pionkach, poło Ŝonych "wewn ątrz" obszarów KPK, z zakładów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska emitowanych jest ł ącznie 105 t/rok py- łów i 277 t/rok zanieczyszcze ń gazowych. Najbardziej uci ąŜ liwe zakłady prze- mysłowe Kozienic (głównie elektrownia) emituj ą ł ącznie 38 ton/rok zanieczyszcze ń pyłowych oraz 30 266 ton/rok zanieczyszcze ń gazowych (dane z r. 2000). Do miast o du Ŝej skali zagro Ŝenia dla środowiska nie zaliczono Zwolenia, w któ- rym działaj ą w przewadze niewielkie przedsi ębiorstwa produkcyjne lub produkcyjno-usługowe (wyrób materiałów budowlanych i drogowych oraz artykułów spo Ŝywczych). Istotn ą kwesti ą w strategiach rozwoju w/w o środków o charakterze przemysło- wym (głównie w aspekcie ekologicznym) b ędzie zagospodarowanie terenów po- przemysłowych wraz z maj ątkiem trwałym i infrastruktur ą przemysłow ą.

- 28 -

Nakłady inwestycyjne na ochron ę środowiska w 2002 r. w tys. zł.

• gm. Garbatka-Letnisko 0,00 • gm. Głowaczów 0,00 • m. i gm. Kozienice, w tym: 7095,20 - miasto 0,00 - obszar wiejski 7095,20 • Sieciechów 0,00 • gm. Pionki 96,00 • gm. Gózd 0,00 • gm. Jastrz ębia 187,30 • gm. Jedlnia Letnisko 0,00 • gm. Policzna 0,00 • m. i gm. Zwole ń, w tym: 60,00 - miasto 0,00 - obszar wiejski 60,00 ------Ogółem: 7438,50

Dane : Baza Danych Regionalnych - 2002 r.

Standardy mieszkaniowe, okre ślane wska źnikami zag ęszczenia, s ą w gminach Kozienickiego Parku Krajobrazowego wyra źnie gorsze od przeci ętnych w woje- wództwie. Na jedno mieszkanie przypada dla przykładu od 3,09 osób w gminie Garbatka-Letnisko, a Ŝ do 4,40 w gminie Jastrz ębia. Nawet w gminie miejskiej Pionki wska źnik liczby osób na mieszkanie jest (jak na miasto) bardzo wysoki - 3,14 osób / mieszkanie. Zastanawiaj ący jest szczególnie niski wska źnik powierzchni u Ŝytkowej przypadaj ącej na 1 mieszka ńca w gminach wiejskich - np. 15,1 m 2 w gminie Jastrz ębia. Na terenach wiejskich wielko ść powierzchni u Ŝyt- kowej przypadaj ącej na 1 mieszka ńca z reguły wy Ŝsza (gorsze s ą natomiast wska źniki liczby osób przypadaj ących na jednostk ę mieszkaniow ą oraz izb ę). Wskazuje to na niezbyt korzystne warunki mieszkaniowe omawianego obszaru. Dynamika przyrostu zasobów mieszkaniowych w okresie 1995-2001 r. była zni- koma i tylko nieznacznie przewy Ŝszała przyrost zaludnienia, z czego wynika, i Ŝ pewna poprawa standardów zag ęszczenia mieszka ń była bardziej wynikiem sła- bego wzrostu zaludnienia ni Ŝ rozwoju budownictwa mieszkaniowego.

- 29 -

Ruch budowlany Budynki oddane do uŜytku w ramach gospodarki mieszkaniowej (szt.)

• m. i gm. Kozienice, w tym: 68,00 - miasto 29,00 - obszar wiejski 39,00 • Sieciechów 2,00 • gm. Pionki 24,00 • gm. Gózd 14,00 • gm. Jastrz ębia 7,00 • gm. Jedlnia-Letnisko 41,00 • gm. Policzna 2,00 • m. i gm. Zwole ń, w tym: 55,00 - miasto 37,00 - obszar wiejski 18,00 ------Ogółem: 213,50

Dane : Baza Danych Regionalnych - 2002 r.

W zakresie wyposa Ŝenia jednostek osadniczych w systemy infrastruktury technicznej omawiany obszar nie odbiega zbytnio od standardów średniowojewódz- kich. Charakterystyczna i zarazem niekorzystna dla środowiska jest przy tym du- Ŝa rozbie Ŝno ść pomi ędzy wyposa Ŝeniem w systemy wodoci ągowe i systemy kanalizacji sanitarnej. Stosunek długo ści sieci wodoci ągowej do sieci kanalizacyjnej na całym omawianym obszarze wyra Ŝa si ę wska źnikiem 3,5, a w obr ębie gmin zwi ązanych z samym Parkiem 3,1. W okresie 1995-2001 r. ł ączna długo ść sieci wodoci ągowej wzrosła tu o 76 km, tj. o 17 %, natomiast kanalizacyjnej - o około 65 km, tj. prawie o 62 %. W niektórych gminach wiejskich nast ąpił znacz ący wzrost wyposa Ŝenia w sie ć kanalizacyjn ą, czego przykładem jest Garbat- ka-Letnisko, w której to gminie do 1995 roku kanalizacji sanitarnej w ogóle nie było.

- 30 -

Stosunek długo ści sieci wodoci ągowej do kanalizacyjnej w 2002 r.

Lp. Gmina Długo ść sieci Długo ść sieci Stosunek sieci wodoci ągowej kanalizacyjnej wod.-kan. 1 2 3 4 5

1. m. Pionki 53,0 51,3 1,0

2. Kozienice 80,4 64,6 1,2

3. Zwole ń 30,2 19,4 1,6

4. Garbatka Letnisko 67,2 34,4 2,0

5. Głowaczów 97,1 21,8 4,5

6. Gózd 113,5 10,5 10,8

7. Jastrz ębia 76,6 0,0 -

8. Jedlnia-Letnisko 82,0 24,5 3,3

9. w. Pionki 119,0 14,3 8,3

10. Policzna 95,1 8,6 11,1

Ogółem: 884,5 249,4 3,5 Dane : Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego - 2003 r.

Pomimo, Ŝe relacja pomi ędzy długo ści ą sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnej znacznie si ę poprawiła to nadal mo Ŝna mówi ć o "substandardzie ekologicznym" - w tym sanitarnym wyposa Ŝenia terenów osadniczych rejonu Parku w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Najni Ŝszym standardem odznaczaj ą si ę gminy wiejskie. Miasta (natomiast - zwłaszcza Pionki i Kozienice) dysponuj ą pełniej- szym wyposa Ŝeniem w sieci wodoci ągowe i kanalizacyjne. Wyra źnie gorszymi warunkami charakteryzuje si ę natomiast miasto Zwole ń. Standard wyposa Ŝenia miast przestrzeni społeczno-gospodarczej Parku w zakresie sieci infrastruktury technicznej (mierzony odsetkiem mieszka ńców korzystaj ących z danej sieci) przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Porównanie standardu wyposa Ŝenia miast

Miasto Liczba mieszka ńców korzystaj ących z sieci (%) wodoci ągowej kanalizacyjnej gazowej Pionki 88,7 88,3 92,4 Kozienice 86,2 84,1 93,1 Zwole ń 58,4 63,9 16,5

Z gmin wiejskich najlepszym wyposa Ŝeniem w sieci wodno-kanalizacyjne odznacza si ę Garbatka-Letnisko oraz Jedlnia-Letnisko, co jest zapewne wynikiem pewnego "zurbanizowania" tych gmin (w szczególno ści wsi - o środków gminnych) i ich funkcji rekreacyjnych. ______* Stan na koniec 2004 r. - 31 -

II. CELE I ZASADY OCHRONY A ZASADY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Celem tego rozdziału jest przede wszystkim zestawienie i porównanie przepisów "ochronnych" działaj ących na terenie Parku i jego otuliny - tj. aktów prawnych powołuj ących Kozienicki Park Krajobrazowy imienia Profesora Ryszarda Zar ęby z ustaleniami studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin jako dokumentów okre ślaj ących polityk ę przestrzenn ą gmin. Zestawienie to powinno odpowiedzie ć na pytanie:

- Czy polityki przestrzenne gmin uwzgl ędniaj ą zasady ochrony zawarte w przepisach powołuj ących Kozienicki Park Krajobrazowy?.

- Czy zapisy studiów s ą na tyle jednoznaczne (lub niejednoznaczne), Ŝe ich zapisy pozwalaj ą na przeniesienie ich do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego?.

1. Cele i zasady ochrony zawarte w przepisach organów odpowiedzialnych za ochronę przyrody

1a) Akty prawne powołuj ące Kozienicki Park Krajobrazowy

• Uchwała nr 15/70/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Radomiu z dnia 28 czerwca 1983 r. (podstawa prawna powołuj ąca KPK, obecnie ju Ŝ nieobo- wi ązuj ąca)

• Rozporz ądzenie Nr 38 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 11, poz. 107 z 29 stycznia 2001 r.)

• Rozporz ądzenie Nr 12 Wojewody Mazowieckiego z dnia 11 lutego 2002 r. w sprawie zmiany rozporz ądzenia nr 38 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 41, poz. 937 z dnia 14 lutego 2002 r.).

• Rozporz ądzenie Nr 8 Wojewody Mazowieckiego z dnia 19 lutego 2004 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 58 z dnia 16 marca 2004 r.).

• Rozporz ądzenie Nr 23 Wojewody Mazowieckiego z dnia 6 sierpnia 2004 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 208, poz. 5581 z 2004 r.).

- 32 -

Na podstawie art. 24 ust. 4 i 5 Ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114, poz. 492) zarz ądza si ę, co nast ępuje:

1. Tworzy si ę "Kozienicki Park Krajobrazowy" dla zachowania charakterystycz- nego, lokalnego krajobrazu przyrodniczo-geograficznego, znacznych naturalnych obszarów Puszczy Kozienickiej z wyst ępuj ącymi na północnej granicy zasi ęgu: jodł ą, jaworem i bukiem, tworz ących z pozostałymi gatunkami drzewostany mieszane, zajmuj ące niezmienione siedliska le śne z bogat ą ro ślinno- ści ą zieln ą, ciekawym ukształtowaniem powierzchni i ró Ŝnorodnym krajobra- zem.

2. Wokół Parku tworzy si ę stref ę ochronn ą - otulin ę zabezpieczaj ącą Park przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewn ętrznych.

3. Park obejmuje obszar o powierzchni 26233,83 ha w gminach: Garbatka- Letnisko, Głowaczów (pow. kozienicki), Jastrz ębia, Jedlnia-Letnisko, Pionki (pow. radomski) mie ście i gminie Kozienice, mie ście i gminie Zwole ń oraz mie ście Pionki, otulina powierzchni ę 36009,62 ha na obszarze gmin: Garbat- ka-Letnisko, Głowaczów, Sieciechów (pow. kozienicki), Gózd, Jastrz ębia, Je- dlnia-Letnisko, Pionki (pow. radomski), Policzna (pow. zwole ński), miasta i gminy Kozienice oraz miasta Pionki.

4. Grunty rolne, le śne i inne nieruchomo ści znajduj ące si ę w granicach parku krajobrazowego pozostawia si ę w gospodarczym wykorzystaniu.

Na podstawie art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880) w rozporz ądzeniu Nr 38 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobra- zowego zmienia si ę w § 3.

W PARKU OBOWI ĄZUJ Ą ZASADY GOSPODAROWANIA:

1. prowadzenie racjonalnej gospodarki le śnej z równoczesnym podporz ądkowa- niem jej celom ochronnym poprzez:

a) ochron ę naturalnych lasów poprzez wył ączenie ich z ogólnego schematu gospodarczego i zagospodarowania, z dostosowaniem rębni do lokalnych potrzeb drzewostanu oraz z maksymalnym wykorzystaniem odnowie ń naturalnych,

b) obj ęcie preferencjami hodowlanymi jodły i buka w celu zachowania i odtworzenia ich udziału w historycznym składzie gatunkowym,

c) ochron ę naturalnych biocenoz przed zmian ą stosunków wodnych,

- 33 -

d) utrzymanie wła ściwego stanu sanitarnego i zabezpieczenie lasów przed po- Ŝarami,

2. wdra Ŝanie i rozwijanie biologicznych metod ochrony lasów i u Ŝytków rolnych oraz nawo Ŝenia organicznego,

3. odbudow ę dawnych, zaniedbanych, małych zbiorników wodnych znajduj ą- cych si ę na terenach le śnych i nieu Ŝytkach, koniecznych dla poprawy bilansu wodnego Puszczy,

4. udost ępnienie obszaru dla celów krajoznawstwa i rekreacyjno- wypoczynkowych poprzez zagospodarowanie szlaków turystycznych i miejsc ogólnodost ępnych, ze szczególnym ukierunkowaniem na uprawianie turystyki wędrownej, pieszej i rowerowej,

5. prowadzenie racjonalnej gospodarki łowieckiej i zwalczanie kłusownictwa.

NA TERENIE PARKU ZAKAZUJE SI Ę:

1. realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - prawo ochrony śro- dowiska,

2. umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, l ęgo- wisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło Ŝonej ikry, z wyj ąt- kiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej,

3. likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych i nadwod- nych, je Ŝeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego, wodnego, budowy lub odbudowy, utrzymania remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych,

4. pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, minerałów i bursztynu,

5. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu z wyj ąt- kiem prac przeciwpowodziowych lub przeciwosuwiskowych lub budow ą, na- praw ą, remontem, utrzymaniem urz ądze ń wodnych,

6. dokonywania zmian stosunków wodnych, je Ŝeli zmiany te nie słu Ŝą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej,

- 34 -

7. budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m. od linii brzegów, rzek, jezior i innych zbiorników wodnych z wyj ątkiem obiektów słu Ŝą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej,

8. likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych,

9. wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo Ŝenia własnych gruntów rolnych,

10 . prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą,

11 . utrzymania otwartych rowów i zbiorników ściekowych,

12 . organizowania rajdów motorowych i samochodowych,

13 . uŜywania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych.

NA TERENIE OTULINY ZABRANIA SI Ę:

1. wprowadzania zmian stosunków wodnych mog ących negatywnie wpłyn ąć na środowisko przyrodnicze,

2. likwidowania oczek wodnych, starorzeczy oraz przekształcania terenów pod- mokłych,

3. biwakowania poza miejscami wyznaczonymi,

4. organizowania rajdów motorowych i samochodowych,

5. likwidowania istniej ących zadrzewień śródpolnych, przydro Ŝnych i nadwod- nych,

6. niszczenia gleby, wydobywania skał, minerałów, torfu oraz poboru kruszywa naturalnego i innych kopalin na cele przemysłowe, za wyj ątkiem poboru kruszywa naturalnego na obszarach poło Ŝonych w gminie Garbatka-Letnisko: obszarze ograniczonym od wschodu drog ą Bogucin-Brzustów-Anielówka, od południa zabudowaniami wsi Anielówka i od zachodu granic ą gminy, od pół- nocy lini ą kolejow ą Radom-Dęblin oraz obszarze ograniczonym od wschodu i północy granic ą Lasów Pa ństwowych obr ębu Garbatka do oddziału 162i, a nast ępnie droga gruntow ą do wsi Bogucin, od zachodu drog ą asfaltow ą Bo- gucin-Brzustów do torów kolejowych, na południu lini ą kolejow ą Radom- Dęblin,

- 35 -

7. wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczysto ści, innego zanieczyszczania wód i gleby oraz powietrza poza miejscami do tego wyznaczonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,

8. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących naturalna rze źbę terenu,

9. lokalizowania budownictwa letniskowego oraz inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mog ących pogorszy ć stan środo- wiska poza miejscami do tego wyznaczonymi w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,

10 . budowy i modernizacji przemysłowych linii energetycznych, ciepłowniczych i innych mediów technicznych bez opinii Dyrektora Parku,

11 . organizowania na terenach le śnych masowych imprez bez uzgodnienia z Dy- rektorem Parku.

1b) Akty prawne i inne dokumenty dotycz ące opracowywanego obszaru

Zgodnie z Ustaw ą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z 2004 r.), a tak Ŝe z innymi przepisami bran Ŝowymi oraz uwzgl ędniaj ąc wymagania wynikające z dokumentów, dotycz ących analizowanego terenu ("Dokumentacja okre ślaj ąca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia stref ochronnych zbiornika wód podziemnych w utworach czwartorz ędowych GZWP- 222 - Dolina Środkowej Wisły" H. Oficjalska i in., 1996) przedstawia si ę poni Ŝej zestaw zakazów, nakazów i zalece ń niezb ędnych dla zachowania walorów śro- dowiska przyrodniczego Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Dotycz ą one ca- łego obszaru Parku, ze szczególnym uwzgl ędnieniem jego najwra Ŝliwszych enklaw.

Zakazy :

- lokalizacji przedsi ęwzi ęć , które mog ą znacz ąco oddziaływa ć na środowisko poprzez zanieczyszczanie wód podziemnych ze wzgl ędu na wytwarzane ścieki, emitowane pyły i gazy oraz składowane odpady i dla których sporz ądzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko jest obligatoryjne, zgodnie z Ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 nr 62, poz. 627, z pó źniejszymi zmianami),

- 36 -

- lokalizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których raport o oddziaływaniu mo Ŝe by ć wymagany; dopuszcza si ę lokalizacj ę małych obiektów, a podj ęcie decyzji o ich lokalizacji powinno nast ąpi ć po sporz ądzeniu raportu o ich oddziaływaniu na środowisko, zgodnie z Ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 nr 62, poz. 627, z pó źniejszymi zmianami),

- lokalizacji obiektów prowadz ących chów zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą,

- utrzymywania otwartych rowów i zbiorników na ścieki,

- wprowadzania ścieków do ziemi oraz wód powierzchniowych,

- rolniczego wykorzystania ścieków na obszarach wra Ŝliwego środowiska gruntowo-wodnego,

- prowadzenia melioracji i odwadniania na obszarach podmokłych,

- wypalania ro ślinno ści i pozostało ści ro ślinnych,

- naruszania powierzchni ziemi oraz stosunków w środowisku gruntowo-wodnym w wyniku eksploatacji surowców mineralnych i innej działalno ści gospodarczej, z wyj ątkiem prowadzenia prac maj ących na celu ochron ę warto ści przyrodniczych Parku,

- wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu,

- wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczysto ści.

Nakazy i zalecenia :

- skanalizowania i podł ączenia do oczyszczalni ścieków w miejscowo ści zlokalizowanych na terenie Parku i jego otuliny lub, gdy jest to niemo Ŝliwe (np. we wsiach o lu źnej zabudowie zagrodowej) systematyczna kontrola szczelno ści bez- odpływowych zbiorników na ścieki,

- wykonania kanalizacji i podł ączenie do oczyszczalni w przypadku budowy nowych wodoci ągów w miejscowo ściach zlokalizowanych na terenie Parku i otuliny,

- wyposa Ŝenia obiektów zlokalizowanych w s ąsiedztwie obszarów o du Ŝej wra Ŝ- liwo ści środowiska gruntowo-wodnego oraz na kierunkach przepływu wód w stron ę Parku w urz ądzenia zabezpieczaj ące przed emisj ą zanieczyszcze ń do wód powierzchniowych i podziemnych,

- 37 -

- rekultywacji stwierdzonych zanieczyszcze ń powierzchni ziemi i gleb oraz likwi- dacji zanieczyszcze ń antropogenicznych wód podziemnych,

- rekultywacji terenów zdegradowanych w obr ębie obiektów nieu Ŝytkowanych i niszczej ących,

- wytyczenia tras przewozu środków szczególnie niebezpiecznych dla jako ści wód podziemnych,

- zmodernizowania dróg o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu (wymienionych w tabeli - Ze- stawienie obiektów stanowi ących potencjalne zagro Ŝenie dla środowiska w rejonie KPK) poprzez wyposa Ŝenie ich w urz ądzenia ochrony środowiska,

- wprowadzenia zakazu zatrzymywania si ę na odcinkach dróg o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu przebiegaj ących przez obszar KPK, z wyj ątkiem miejsc do tego przeznaczonych,

- wykonania przegl ądów ekologicznych dla obiektów, które ich nie posiadaj ą, a które uznane zostały za uci ąŜ liwe,

- szczególnego zabezpieczenia powierzchni ziemi i gleb przed mo Ŝliwo ści ą erozji deformuj ącej aktualna rze źbę terenu i niszcz ącej pokryw ę glebow ą podczas realizacji przedsi ęwzi ęć budowlanych,

- wyposa Ŝenia obiektów, mog ących zanieczyszcza ć wody powierzchniowe i podziemne w urz ądzenia zabezpieczaj ące przed emisj ą zanieczyszcze ń do wód,

- wprowadzenia ogranicze ń w stosowaniu środków ochrony ro ślin oraz rolniczego wykorzystania ścieków,

- zagospodarowania i bie Ŝą cego porz ądkowania miejsc wyznaczonych do rekreacji oraz parkingów przy drogach.

- 38 -

2. CELE I ZASADY OCHRONY A ZASADY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ZAWARTE W DOKUMENTACH PLANISTYCZ- NACH GMIN: STUDIACH UWARUNKOWA Ń I KIERUNKACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMIN

2.1 Studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin - zarys ogólnej sytuacji

Przedmiotowe studia powstały pod ustaw ą z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym . Ogólny zakres tych studiów był wypełnieniem zapisów art. 6 w/w ustawy: - tj. w studium okre śla si ę w szczególno ści:

- obszary obj ęte ochron ą środowiska przyrodniczego i kulturowego,

- lokalne warto ści zasobów środowiska przyrodniczego i zagro Ŝenia środowi- skowe,

- obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w tym wył ączone z zabudowy,

- obszary zabudowane, ze wskazaniem w miar ę potrzeby, terenów wymagaj ą- cych przekształce ń i rehabilitacji,

- obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę, ze wskazaniem w mia- rę potrzeby obszarów przewidzianych do zorganizowanej działalno ści inwe- stycyjnej,

- kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej,

- obszary, dla których sporz ądzanie planów miejscowych jest obowi ązkowe na podstawie przepisów szczegółowych lub ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania.

Wszystkie gminy poło Ŝone na terenie Parku i jego otuliny posiadaj ą zatwierdzo- ne studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, sporzą- dzone pod ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym z 7 lipca 1994 r. Z uwagi na czasokres ich powstawania (1998-2000 r. oraz gm. Policzna - 2001 r.) tj. przed wej ściem w Ŝycie Rozporz ądzenia Nr 38 Wojewody Mazo- wieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego opracowania te w znacz ącej przewadze przedstawiaj ą Park i otulin ę w ich dawnych granicach administracyjnych (przed powi ększeniem).

- 39 -

2.2 Przykłady zapisów w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin parku

Celem opracowania studium jest okre ślenie polityki gminy z uwzgl ędnieniem ce- lów i kierunków polityki województwa mazowieckiego. Studium stanowi ć powinno podstaw ę dla wyboru terenów obejmowanych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz umo Ŝliwia ć władzom gminy prowadzenie prawidłowej i racjonalnej polityki w zakresie zagospodarowania przestrzennego. Analiz ę zasad zagospodarowania przestrzennego gmin w aspekcie uwzgl ędniania w nich celów i zasad ochrony środowiska przyrodniczego przeprowadzono na podstawie dost ępnych studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Bior ąc pod uwag ę całokształt uj ętej problematyki przestrzenno-środowiskowej wyró Ŝniaj ą si ę studia sporz ądzone dla gmin: Garbatka-Letnisko, Sieciechów, Po- liczna.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Garbatka-Letnisko (Wyci ąg)

W Studium okre ślono podstawowe szanse i problemy rozwoju gminy wynikaj ące ze sporz ądzonych uprzednio uwarunkowa ń jej rozwoju, w zakresie: polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze województwa, powi ąza ń zewn ętrznych, sfery społecznej, sfery gospodarczej, infrastruktury technicznej, sfery ekologicznej i sfery kulturowej.

Podkre ślenie wymagaj ą tu szanse:

W zakresie polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze województwa

- Przyj ęta w "Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju - wiod ą- ca zasada równowa Ŝenia rozwoju ze szczególnym uwzgl ędnieniem ochrony warto ści przyrodniczych (ekorozwój) co koresponduje tu bezpo średnio z uchwalon ą przez Rad ę Gminy Garbatka-Letnisko "Strategi ą ekorozwoju gminy Garbatka-Letnisko".

- Wskazywany i przyjmowany w polityce pa ństwa wielofunkcyjny rozwój ob- szarów wiejskich (zwi ększanie udziału funkcji pozarolniczych) ze wspieraniem modernizacji i budowy infrastruktury technicznej oraz gał ęzi z otoczenia rolnictwa, w tym m. in. wypoczynku, turystyki, agroturystyki.

- Przyj ęty priorytet dla zachowania i ochrony obszarów najcenniejszych przyrodniczo - stanowi ących elementy krajowej sieci ekologicznej . Elementem sieci ekologicznej o znaczeniu krajowym jest tu Puszcza Kozienicka wskazywana m. in. jako "obszar strategicznej ochrony ekologicznej" .

- 40 -

- Utworzenie Le śnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Puszczy Kozienickiej" dla równowa Ŝenia ochrony, gospodarki le śnej i funkcji wypoczynkowej.

W zakresie powi ąza ń zewn ętrznych

- Szczególna ponadlokalna funkcja Garbatki-Letnisko jako o środka wypoczynkowego wynikaj ąca z poło Ŝenia na obrze Ŝu Puszczy Kozienickiej oraz wy- ró Ŝniaj ących walorów mikroklimatu (nasycenie powietrza le śnymi olejkami ete- rycznymi, du Ŝa ilo ść cisz, korzystne warunki solarne, wilgotno ściowe, wietrzne). Lasy zwaloryzowane zostały jako "lasy szczególnie atrakcyjne pod wzgl ędem wypoczynkowym i krajobrazowym" .

- Blisko stuletnie tradycje Garbatki jako "miejscowo ści letniskowej" (letnie pobyty dla leczenia "słabych na płuca, nerwy oraz przepracowanych za pomoc ą czystego i suchego powietrza pełnego le śnych aromatów").

- Dost ępno ść komunikacyjna gminy drogowa i kolejowa (drogi krajowe, drogi regionalne, drogi wojewódzkie, linia kolejowa Radom-Pionki-Garbatka- Letnisko-Dęblin).

- Utrwalone powi ązania społeczno-gospodarcze gminy z o środkami ponadlo- kalnymi (poło Ŝone w bezpo średnim s ąsiedztwie m. Kozienice - stanowi ącym ośrodek powiatowy z przestrzennym zasi ęgiem obsługi obejmuj ącym m. in. obszar gminy; poło Ŝone w odległo ści ok. 40 km ćwier ćmilionowe miasto Radom ze zdelimitowan ą stref ą zurbanizowan ą, której wschodnie ogniwo stanowi Garbat- ka-Letnisko z funkcj ą zaplecza wypoczynkowego).

W zakresie sfery ekologicznej

Szanse wynikaj ące z zasobów środowiska naturalnego dla rozwoju funkcji wypoczynkowych:

- Mo Ŝliwo ść rozwoju w Garbatce-Letnisko funkcji uzdrowisko-klimatyczno- rekreacyjnej z uwagi na mi ędzy innymi:

• wyst ępowanie kompleksu le śnego Puszczy Kozienickiej (II kategoria atrakcyjno ści turystycznej w skali kraju, lasy szczególnie atrakcyjne pod wzgl ędem wypoczynkowym i krajobrazowym),

• korzystny mikroklimat uwarunkowany wyst ępowaniem du Ŝych powierzchni le śnych,

- 41 -

• atrakcyjno ść krajobrazow ą - zwi ązan ą mi ędzy innymi z urozmaicon ą rze źbą terenu,

• du Ŝą lesisto ść gminy i planowane dalsze zalesienie znacznej ilo ści gruntów nieprzydatnych do produkcji rolniczej,

• bogactwo i cenno ść bioró Ŝnorodno ści ekosystemów le śnych,

• obj ęcie szczególnymi formami ochrony prawnej terenów cennych przyrodniczo, głównie le śnych,

• poprawiaj ący si ę stan środowiska w wyniku realizacji programów m. in. kom- pleksowej gospodarki odpadami, gazyfikacji, porz ądkowania gospodarki ście- kowej, małej retencji, zwi ększania lesisto ści gminy,

Szanse wynikaj ące z zasobów środowiska dla rozwoju gospodarczego gminy

- Udokumentowane zło Ŝa surowców mineralnych (kruszywo) o znaczeniu ponadlokalnym.

- Wyst ępowanie zasobnego w wod ę dobrej jako ści, o dogodnych warunkach eksploatacji Głównego Zbiornika Wód Podziemnych wieku czwartorz ędowego, tak- Ŝe trzeciorz ędowego i kredowego.

- Ukształtowanie terenu, rze źba i klimat nie stwarzaj ące utrudnie ń w lokalizacji inwestycji budownictwa mieszkaniowego, usługowego, wypoczynkowego jak równie Ŝ dla organizacji produkcji rolniczej.

- Dogodne warunki środowiskowe do rekreacji w skali ponadlokalnej i lokalnej.

Jako cel strategiczny rozwoju gminy uznano d ąŜ enie do efektywnego rozwoju społeczno-gospodarczego i harmonijnego rozwoju funkcjonalno- przestrzennego w oparciu o mo Ŝliwo ści, jakie stwarza poło Ŝenie gminy jak równie Ŝ istniej ące i planowane zagospodarowanie - uwzględniaj ące racjo- nalne kształtowanie przestrzeni oraz korzystanie z bogatych zasobów śro- dowiska naturalnego zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju.

- 42 -

W kierunkach i zasadach polityki przestrzennego zagospodarowania gminy zawarto:

- Obszary i obiekty przyrodnicze obj ęte lub wskazane do obj ęcia ochron ą prawn ą

Obszary i obiekty obj ęte ochron ą:

• Le śny Kompleks Promocyjny "Lasy Puszczy Kozienickiej"

• Lasy szczególnie chronione, tzw. ochronne (wodochronne, glebochronne, uszkodzone przez przemysł - II strefa).

• Rezerwat przyrody "Kr ępiec",

• Otulina Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

• UŜytki ekologiczne.

• Pomniki przyrody.

• Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 222 "Dolina Środkowej Wisły" ze strefami ochrony szczególnej.

• Gminne uj ęcia wód ze strefami ochrony bezpo średniej i po średniej.

• Udokumentowane zło Ŝa surowców mineralnych.

• Grunty rolne chronione (o najwy Ŝszej i wysokiej przydatno ści rolniczej, pochodzenia organicznego, le śne).

Obszary i obiekty planowane do obj ęcia ochron ą prawn ą:

• Projektowany Kozienicki Park Krajobrazowy - (rozszerzenie zasi ęgu) oraz projektowana otulina Kozienickiego Parku Krajobrazowego - z podaniem ogólnych zasad zagospodarowania na tych obszarach zgodnie z nowo wpro- wadzonym Rozporz ądzeniem Wojewody.

• Projektowane u Ŝytki ekologiczne.

• Projektowane pomniki przyrody.

- 43 -

Lokalne warto ści zasobów środowiska przyrodniczego:

• Rze źba terenu, geomorfologia • Budowa geologiczna, surowce mineralne • Wody podziemne i powierzchniowe • Klimat • Lasy • Zadrzewienia

Zagro Ŝenia środowiskowe

• Słabe naturalne zabezpieczenie wód podziemnych przed ska Ŝeniem • Gospodarka ściekowa - komunalna i przemysłowa • Eksploatacja kopalin • Obiekty uci ąŜ liwe dla środowiska • Nadzwyczajne zagro Ŝenia środowiska

Okre ślono tu te Ŝ do ść wnikliwe wiod ące funkcje jednostek osadniczych oraz obszary zabudowane i wskazane do zabudowy , a tak Ŝe podstawowe zadania dla realizacji funkcji obsługi ludno ści - w tym wypoczynkowej. W kierunkach rozwoju i zadaniach w zakresie komunikacji oraz infrastruktury technicznej przedstawiono zadania planowane o charakterze ponadlokalnym i lokalnym - ze wskazaniem zalecanej szeroko ści w liniach rozgraniczenia dróg.

Kierunki zagospodarowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej wyodr ęb- niaj ą:

• Tereny (strefy) o wiod ących funkcjach rolniczych obejmuj ące najlepsze i średnie kompleksy rolniczej przydatno ści gleb dla rolnictwa, z potencjalnymi mo Ŝliwo ściami rozwoju:

- wysokointensywnej produkcji rolniczej - w rejonach najlepszych gleb,

- średniointensywnej produkcji rolniczej - na wi ększo ści pozostałych obszarach gminy,

- ró Ŝnych form rolnictwa ekologicznego i produkcji integrowanej (rolnictwo średniointensywne) przede wszystkim w obszarach wyznaczonego systemu przyrodniczego,

- 44 -

• Tereny do rezygnacji z funkcji rolniczych w obszarach o najni Ŝszej przydatno ści rolniczej gleb. S ą to rejony gminy o glebach najsłabszych (marginal- nych), których podstawowe kierunki zagospodarowywania stanowi ć b ędą:

- rozwój funkcji turystyczno-wypoczynkowych,

- zalesianie zgodnie z opracowanym gminnym programem "granicy polno- le śnej" stanowi ącym element składowy "wojewódzkiego programu zwi ęk- szania lesisto ści" (około 500 ha gruntów).

Przeprowadzona z uwzgl ędnieniem Koncepcji Krajowej Sieci Ekologicznej "Econet-Polska" waloryzacja środowiska przyrodniczego gminy umo Ŝliwiła zdelimitowanie tu systemu przyrodniczego - wskazanego do zachowania jego struktury, oszcz ędnego wykorzystywania zasobów abiotycznych i biotycznych oraz ochrony obszarów najcenniejszych.

Tereny systemu przyrodniczego gminy Garbatka-Letnisko stanowi ą:

- obszar w ęzłowy systemu doliny Wisły o znaczeniu mi ędzynarodowym, - obszar w ęzłowy Puszczy Kozienickiej o znaczeniu krajowym, - dolina Strugi Polickiej (Policzanki) o znaczeniu lokalnym.

Polityka kształtowania przestrzennego zagospodarowania gminy zawiera okre ślone zasady u Ŝytkowania, zagospodarowania i zabudowy terenów.

W proponowanym kierunku polityki przestrzennej gminy opartym o istniej ące trendy rozwojowe przyjmuje si ę dalszy dominuj ący rozwój miejscowo ści gmin- nej jako głównego elementu w ęzłowego spinaj ącego cało ść struktury gminy w funkcjonalno-przestrzennym powi ązaniu z terenami s ąsiednich sołectw i zakłada si ę mi ędzy innymi:

- południowo-wschodni kierunek rozwoju terytorialnego Garbatki-Letnisko (słabe gleby) oraz doinwestowanie w obiekty i tereny usługowe oraz usługo- wo-administracyjne jak równie Ŝ o charakterze kulturalno-rozrywkowym, turystyczno-wypoczynkowym, sportowo-rekreacyjnym,

- utworzenie na jej dwóch biegunach: północnym (Puszcza Kozienicka z terenami prawnie chronionymi oraz istniej ącym i planowanym zagospodarowaniem turystyczno-wypoczynkowym) i południowym (obszar cenny krajobrazowo) ogólnodost ępnych terenów turystyczno-wypoczynkowych o ró Ŝnym charakterze, które poprzez turystyczno-wypoczynkowe oraz sportowo- rekreacyjne i usługowe zagospodarowanie Garbatki-Letnisko oraz sprawnie działaj ący układ komunikacji lokalnej i ponadlokalnej ł ączyłyby si ę w jedn ą funkcjonaln ą cało ść , - 45 -

- wykorzystywanie kompleksów glebowo-rolniczych o najwy Ŝszej, w skali gminy, przydatno ści dla rolnictwa do prowadzenia wysokotowarowej produkcji rolniczej,

- wł ączenie zwartych terenów le śnych gminy wchodz ących w skład systemu przyrodniczego o znaczeniu mi ędzynarodowym i krajowym w obszar Kozie- nickiego Parku Krajobrazowego oraz utrzymanie i eksponowanie elementów tworz ących lokalny system przyrodniczy,

2.3 Studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin - Podsumowanie

1. Wszystkie studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin poło Ŝonych na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego w warstwie deklaratywnej celów rozwoju gminy zakładały:

• zasady ekorozwoju - równowa Ŝenia rozwoju ze szczególnym uwzgl ędnieniem ochrony warto ści przyrodniczych (gm. Garbatka-Letnisko, Sieciechów),

• zasady rozwoju proekologicznego, zrównowa Ŝony rozwój funkcji z zachowaniem walorów środowiska przyrodniczego (gm. Policzna),

• rozwój gminy pod warunkiem zachowania walorów przyrodniczych i krajobrazowych środowiska (gm. Głowaczów, Jedlnia-Letnisko),

• ochron ę powierzchni ziemi i kopalin, wód, powietrza, świata ro ślinnego i zwierz ęcego w oparciu o ogólne ustalenia prawne (gm. Jastrz ębia, gm. Gózd),

2. Zakres studiów generalnie był wypełnieniem zapisów art. 6 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym .

3. Ró Ŝna jest natomiast szczegółowo ść i jednoznaczno ść realizacji zapisów art. 6 w/w ustawy. Du Ŝa szczegółowo ść wyst ępuje w cz ęś ci uwarunkowa ń rozwoju, w tym uwarunkowa ń przyrodniczych. Studia uwzgl ędniaj ą tereny chronione w skali mi ędzy- narodowej, krajowej, regionalnej i lokalnej, stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego, dotychczasowe przeznaczenie i zagospodarowanie terenów . W cz ęś ci kierunków (poli tyk) studia te zaczynaj ą si ę ró Ŝni ć szczegółowo ści ą i jednoznaczno ści ą zapisów.

______* Stan na koniec 2004 r. - 46 -

III. UWARUNKOWANIA DLA OBSZARÓW CHRONIONYCH

1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z SYTUACJI PLANISTYCZNEJ PARKU I JEGO OTULINY

Charakteryzuj ąc zró Ŝnicowany potencjał społeczno-gospodarczy gmin, naleŜy uzna ć, Ŝe jest on m. in. pochodn ą istniej ącego zagospodarowania przestrzennego i dalszych zamierze ń rozwojowych gmin, zawartych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Wa Ŝna z punktu widzenia celów ochronnych Parku jest sytuacja planistyczna rozumiana jako:

- stopie ń pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego,

- wielko ść tych planów,

- najwa Ŝniejsze ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

- problemy i konkluzje wynikaj ące z zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w kontek ście innych uregulowa ń prawnych.

Sytuacja planistyczna pozwala okre śli ć stopie ń zagospodarowania przestrzeni, przeznaczenie terenu, jako funkcje, sposób zagospodarowania w kontek ście wy- mogów ochronnych wokół Parku i w szerszym kontek ście kształtowania ładu (lub nieładu) przestrzennego, wskazanie kolizji przestrzennych i zagro Ŝeń śro- dowiska.

1.1 Analiza stopnia pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego

Na obszarze 1 miasta, 2 miast i gmin oraz 8 gmin Parku oraz jego otuliny sytuacja planistyczna jest bardzo zró Ŝnicowana.

1.1.1 Na terenie miasta Pionki obowi ązuje uchwalony Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Pionki (2003 r.), sporządzony pod ustaw ą z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym . Obejmuje on 1814 ha miasta, pokrywaj ąc 100 % jego powierzchni. Północn ą cz ęść miasta stanowi fragment Parku z rezerwatem przyrody "Pionki", uŜytkami ekologicznymi, licznymi pomnikami przyrody oraz otulina Parku. Po- mniki przyrody (w tym nieo Ŝywionej) wyst ępuj ą równie Ŝ poza obszarami chronionymi. Ponadto - nieco wcze śniej pod przedmiotow ą ustaw ą uchwalonych zostało 5 pla- nów miejscowych dotycz ących fragmentów lub całego miasta - które obecnie (w zwi ązku z zatwierdzeniem w/w miejscowego planu) uległy ju Ŝ cz ęś ciowej dezaktualizacji. - 47 -

1.1.2 Miasto i gmina Kozienice posiada 3 uchwalone miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, sporz ądzone pod ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym , które obejmuj ą 101,1 ha gruntów, pokrywaj ąc 0,4 % powierzchni gminy. Plany te dotycz ą osiedla, obszaru funkcjonalnego, jak równie Ŝ cz ęś ci sołectw poło Ŝonych zarówno w obr ębie miasta Kozienice (os. "Polesie"), miejscowo ści Świer Ŝe Górne, jak i bardziej zurbanizowanej cz ęś ci gminy (sołectwa Nowiny, Chinów, Kociołki, Wólka Tyrzy ńska, Janików). Obszary obj ęte planami usytuowane s ą cz ęś ciowo w obr ębie otuliny Parku, jak równie Ŝ cennego przyrodniczo i krajobrazowo systemu doliny rzeki Wisły - stanowi ącego w Krajowej Sieci Ekologicznej Econet-Polska obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym. W rejonie miejscowo ści Świer Ŝe Górne, w bezpo średnim s ąsiedztwie przewidy- wanych terenów rekreacyjno-sportowych zlokalizowane s ą u Ŝytki ekologiczne. Ponadto w trakcie opracowywania znajduj ą si ę 4 projekty planów miejscowych, obejmuj ące:

- obszary wsi: Ruda, Śmietanki, cz ęść wsi Łuczynów, Janów, Wola Chodkow- ska, Chinów, Brze źnica (przewidywany termin realizacji IV kwartał 2004 r.),

- cz ęść gruntów wsi: Nowiny, Psary, Janików, Kociołki, Samwodzie (przewidywany termin realizacji IV kwartał 2004 r.),

- sołectwo Łuczynów (przewidywany termin realizacji I kwartał 2005 r.),

- tereny ul. Warszawskiej (przewidywany termin realizacji III kwartał 2005 r.)

1.1.3 Miasto i gmina Zwole ń posiada 2 uchwalone miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego odnosz ące si ę do całego obszaru miasta i gminy. Plany te - sporz ądzone pod ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. obejmuj ą 1578 ha miasta i 14534 ha gminy (100 % powierzchni miasta i gminy). Północno-zachodnia cz ęść gminy wchodzi tu w zasi ęg Parku z cennymi biocenotycznie rezerwatami przyrody: "Ługi Helenowskie" i "Miodne", licznymi u Ŝyt- kami ekologicznymi i pomnikami przyrody, południowo-wschodnia natomiast w pasmowo przebiegaj ący obszar chronionego krajobrazu "Dolina rzeki Zwolenki" - posiadaj ący tu zgodnie z Koncepcj ą krajowej sieci ekologicznej Econet - Polska rang ę mi ędzynarodow ą. Specyfik ą przedmiotowych planów jest proekologiczny rozwój obszaru, w szczególno ści w odniesieniu do jednostek osadniczych z uwzgl ędnieniem maksymalnego zabezpieczenia i ochrony istniej ących tu walorów.

1.1.4 Gminy: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gózd, Jastrz ębia, Jedlnia-Letnisko, Pionki, Policzna, Sieciechów nie posiadaj ą aktualnie obowi ązuj ących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Gminy te w przewadze poło Ŝone s ą na do ść znacznej cz ęś ci (lub w cało ści) w zasi ęgu Parku lub jego otuliny. - 48 -

Cztery z nich: gm. Garbatka-Letnisko, gm. Gózd, gm. Jedlnia-Letnisko, gm. Ja- strz ębia przyst ępuj ą lub maj ą przyst ąpi ć w bie Ŝą cym roku do opracowania nowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Jak wynika z przeprowadzonej powy Ŝej analizy - odnosz ąc si ę do średniej krajowej pokrycia obowi ązuj ącymi planami - wynosz ącej ok. 20 %) jedynie w niewielkim zakresie (miasto Pionki, miasto i gm. Zwole ń, cz ęś ciowo miasto i gmina Kozienice) lokalizacja inwestycji dokonuje si ę w oparciu o plan; na pozostałym obszarze jest ona jeszcze wynikiem indywidualnych decyzji administracyjnych .

Wszystkie obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego powstały pod rz ądami ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym . Znajduj ące si ę w trakcie opracowywania nowe plany miejscowe powstaj ą ju Ŝ pod rz ądami nowej ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

1.2 Charakterystyka miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

1. Analiza miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego znajduj ących si ę na terenie 5 gmin Parku pozwoliła generalnie wyró Ŝni ć dwie tendencje w ich sporz ądzaniu:

• dla wi ększych obszarów funkcjonalnych, gmin, sołectw, miast i ich obszer- niejszych fragmentów plany maj ą bardziej szczegółow ą rol ę regulacyjn ą dotycz ącą przeznaczenia terenów, zasad, warunków, standardów zabudowy, naka- zów i zakazów w kontek ście środowiska przyrodniczego i ochrony przyrody, rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej oraz warunków scalania i podziału nieruchomo ści (plany miasta oraz gminy Zwole ń, plan miasta Pion- ki, wi ększo ść planów miasta i gminy Kozienice),

• dla małych powierzchni rola regulacyjna tych planów jest z reguły bardziej ogólna, ustanawia przede wszystkim zmian ę przeznaczenia terenów rolnych na nierolne lub le śnych na niele śne oraz wprowadza bardzo ogólne zapisy dotycz ące infrastruktury technicznej i ochrony środowiska.

2. Ustalenia dotycz ące przeznaczenia terenów s ą bardzo zró Ŝnicowane. W wi ększo- ści planów - zwłaszcza w odniesieniu do całych obszarów miast i gmin struktura funkcji jest do ść zło Ŝona i dopuszcza wiele rodzajów u Ŝytkowania - wł ączaj ąc je w funkcje podstawowe, uzupełniaj ące i dopuszczone. Tylko nieliczne plany, sporz ądzane głównie dla pojedy ńczych działek miały charakter monofunkcyjny i dotyczyły jednego rodzaju u Ŝytkowania (np. tereny rekreacyjno-sportowe w ŚwierŜach Górnych). - 49 -

3. Dla sporz ądzonych planów dominuje funkcja mieszkaniowa z zabudow ą jednorodzinn ą, wolnostoj ącą, bli źniacz ą lub szeregow ą - sytuowan ą w parku i jego otulinie zgodnie z obowi ązuj ącymi rozporz ądzeniami Wojewody, w miastach równie Ŝ zabudowa wielorodzinna (osiedla w Pionkach, Kozienicach, Zwoleniu). Jako funkcj ę uzupełniaj ącą dopuszcza si ę z reguły nieuci ąŜ liwe usługi oraz roz- wój komunikacji i infrastruktury technicznej z towarzysz ącymi im terenami zieleni, rekreacji i sportu.

4. Wi ększo ść planów wprowadza wielko ść działek w ramach poszczególnych kwar- tałów i obszarów funkcji. Ich wielko ść jest zró Ŝnicowana i wynosi od 1000 m 2 do 2650 m 2 w obr ębie obszaru stref le śnych z zabudow ą jednorodzinn ą i rezydencjonaln ą i 400 - 750 m 2 w obr ębie pozostałych obszarów.

5. W wi ększo ści planów ustanawiana jest powierzchnia biologicznie czynna, która stanowi w przewadze 30-40 % powierzchni działki i jest wymogiem rozporz ą- dzenia.

6. Ustalenia dotycz ące komunikacji przedstawiaj ą istniej ący stan układów komunikacyjnych, planowane nowe przebiegi dróg oraz warunki techniczne dla tych dróg zgodnie z ustaw ą o drogach publicznych i rozporz ądzeniem Ministra Trans- portu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć drogi i ich usytuowanie.

7. W zakresie infrastruktury technicznej podawane są zasady uzbrojenia terenu, miejsca lokalizacji urz ądze ń i ich charakterystyka techniczna.

1.3 Najwa Ŝniejsze ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotycz ące wymogów ochrony środowiska przyrodniczego

Ustalenia planów dotycz ące wymogów ochrony środowiska przyrodniczego, za- równo w aspekcie przepisów ogólnych, przepisów dotycz ących zasad ochrony środowiska - w tym przyrody oraz przepisów szczegółowych okre ślaj ących zasady i warunki zagospodarowania przestrzennego na poszczególnych terenach o wyznaczonych liniach rozgraniczaj ących przeznaczenie terenu (funkcji) wprowadzaj ą nast ępuj ące zapisy:

1. Zasady i warunki zagospodarowania s ą zgodne z:

• Rozporz ądzeniem Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Mazowieckiego z dnia 29.01.2001 r., nr 11);

• Rozporz ądzeniem Nr 12 Wojewody Mazowieckiego z dnia 11 lutego 2002 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. (Dz. U. Woj. Mazowieckiego z dnia 14 lutego 2002 r., nr 41); - 50 -

• Rozporz ądzeniem Nr 23 Wojewody Mazowieckiego z dnia 6 sierpnia 2004 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego;

2. W zakresie zasad ochrony środowiska przyrodniczego oraz szczegółowych wa- runków zagospodarowania przestrzennego w poszczególnych obszarach dominu- ją nast ępuj ące zapisy:

1. w obr ębie zwartej zabudowy wsi wprowadza si ę zakaz lokalizacji nowych i adaptacji istniej ących obiektów mog ących powodowa ć stałe lub okresowe uci ąŜ liwo ści dla środowiska oraz podstawowych funkcji przyległych terenów, tj. znacz ąco oddziaływa ć na środowisko,

2. w obr ębie zwartej zabudowy wsi zabroniona jest lokalizacja zakładów stwarzaj ących zagro Ŝenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzi, a w szczególno ści zagro Ŝe- nie wyst ąpienia powa Ŝnych awarii,

3. inwestycje o funkcji usługowej, produkcyjno-usługowej, innej nale Ŝy uzgadnia ć z wła ściwymi słu Ŝbami Pa ństwowej Inspekcji Sanitarnej pod wzgl ędem wymaga ń higienicznych i zdrowotnych, wła ściwymi organami ochrony śro- dowiska, według przepisów odr ębnych,

4. ewentualna dopuszczalna przepisami szczególnymi i odr ębnymi uci ąŜ liwo ść przedsi ęwzi ęcia nie mo Ŝe wykracza ć poza teren lokalizacji inwestycji; dopuszcza si ę mo Ŝliwo ść tworzenia obszarów ograniczonego u Ŝytkowania dla przedsi ęwzi ęć i na warunkach okre ślonych przepisami szczególnymi,

5. podejmowanie działalno ści produkcyjno-usługowej wi ąŜą cej si ę z wprowadzeniem substancji zanieczyszczaj ących powietrze jest mo Ŝliwe przy zacho- waniu na granicy własno ści obowi ązuj ących norm emisji,

6. przy projektowaniu obiektów produkcyjnych, usługowych, w których wyko- nywane b ędą prace mog ące wywoływa ć hałas, nale Ŝy uwzgl ędni ć obowi ązu- jące normy dopuszczalnego hałasu,

7. wytwórca odpadów technologicznych zwi ązanych z prowadzeniem działalno- ści usługowo-produkcyjnej obowi ązany jest stosowa ć si ę do obowi ązuj ących przepisów szczególnych,

8. w przypadku lokalizacji inwestycji (budownictwa usługowego, produkcyjno- usługowego) warunkiem realizacji jest docelowa mo Ŝliwo ść odprowadzenia ścieków do gminnego systemu kanalizacji, zastosowania grupowych lub indywidualnych oczyszczalni ścieków, itp.

- 51 -

9. w razie braku mo Ŝliwo ści technicznych uzyskania wzdłu Ŝ dróg, wymaganych odr ębnymi przepisami standardów w zakresie ochrony środowiska, nale Ŝy za- stosowa ć urz ądzenia słu Ŝą ce ochronie takie jak np. ekrany akustyczne, przeciwwibracyjne oraz konstrukcje przeciwwibracyjne, separatory, oczyszczalni- ki, pasy zieleni izolacyjnej i inne; powinny by ć one usytuowane w pasie dro- gowym zgodnie z warunkami wynikaj ącymi z przepisów szczególnych i od- rębnych,

10. nale Ŝy stosowa ć podstawowe środki ograniczaj ące zagro Ŝenia wynikaj ące z negatywnego wpływu drogi na przyrod ę, krajobraz, grunty rolne i le śne takie jak: wiadukty nad drog ą, przejazdy gospodarcze pod drog ą, przepusty dla zwierz ąt dziko Ŝyj ących, ogrodzenia chroni ące zwierz ęta gospodarskie i zwie- rzyn ę le śną przed wtargni ęciem na drog ę oraz uczestników ruchu przed skut- kami takiego wtargni ęcia, pasy zieleni izolacyjnej, rekontrukcje terenów le- śnych naruszonych budow ą drogi i inne wg przepisów odr ębnych,

11. w trakcie prowadzenia prac budowlanych inwestor obowi ązany jest uwzgl ęd- nia ć ochron ę gleby, zieleni, naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi, stosunków wodnych,

12. dopuszcza si ę eksploatacj ę kruszywa naturalnego wył ącznie po uzyskaniu koncesji, w pierwszej kolejno ści na terenach niele śnych,

13. nale Ŝy utrzymywa ć i chroni ć istniej ące enklawy zieleni oraz d ąŜ yć do jej od- twarzania,

14. mo Ŝliwe jest wprowadzenie zalesie ń, szczególnie jako kontynuacj ę istniej ą- cych kompleksów le śnych oraz o powierzchni ł ącznej wi ększej ni Ŝ 10 ha, we- dług przepisów odr ębnych,

15. zaleca si ę wprowadzanie a Ŝurowych ogrodze ń i nawierzchni,

16. nale Ŝy podejmowa ć działania maj ące na celu naprawienie wyrz ądzonych szkód w szczególno ści poprzez kompensacj ę przyrodnicz ą,

17. wprowadza si ę ograniczanie stosowania środków chemicznych ochrony ro ślin szczególnie w dolinach rzecznych,

18. wył ącza si ę spod zabudowy i zalesie ń grunty zdrenowane,

19. wył ącza si ę spod zabudowy grunty zalesione,

- 52 -

20. wprowadza si ę zakaz grodzenia nieruchomo ści przyległych do powierzchniowych wód publicznych w odległo ści mniejszej ni Ŝ 1,5 m od linii brzegu a po- stuluje odległo ść - min. 3 m; wła ściciel nieruchomo ści przyległej do powierzchniowych wód publicznych jest obowi ązany umo Ŝliwi ć dost ęp do wody,

21. pozostałe - według przepisów odr ębnych.

Z ochron ą środowiska przyrodniczego jest ści śle zwi ązane wyposa Ŝenie obszaru w infrastruktur ę techniczn ą.

Zasady wyposa Ŝenia terenów w infrastruktur ę techniczn ą:

1. wprowadzane planem zagospodarowanie terenu nie mo Ŝe utrudnia ć czynno ści eksploatacyjnych funkcjonuj ących urz ądze ń podziemnych i naziemnych infrastruktury technicznej,

2. nie dopuszcza si ę fundamentowania wszelkich obiektów i budowli na funkcjonuj ących urz ądzeniach podziemnych,

3. odprowadzenie wód opadowych nale Ŝy kierowa ć do funkcjonuj ących syste- mów melioracyjnych, cieków wód powierzchniowych z zachowaniem warun- ków okre ślonych przepisami odr ębnymi,

4. nie dopuszcza si ę odprowadzania wód opadowych na wszelkiego rodzaju na- wierzchnie ci ągów komunikacyjnych,

5. zakłada si ę zaopatrzenie w wod ę mieszka ńców miasta - gminy z miejskiego - gminnego systemu wodoci ągowego po przeprowadzeniu niezb ędnej rozbudowy funkcjonalnej sieci wodoci ągowej w zakresie wynikaj ącym z potrzeb pla- nowanej zabudowy i wg warunków technicznych okre ślonych przez dyspo- nentów sieci na podstawie aktualnej koncepcji programowej zaopatrzenia w wod ę miasta - gminy. Lokalizacja przewodów wodoci ągowych na terenach powszechnie dost ępnych, głównie w ci ągach komunikacyjnych,

6. poza sieci ą wodoci ągow ą pozostaje nieraz cz ęść rozproszonej zabudowy, któ- ra korzysta ć b ędzie ze studni kopanych indywidualnych. Zakłada si ę odprowadzenie ścieków bytowo-gospodarczych docelowo do grawitacyjno- pompowego systemu kanalizacji sanitarnej według warunków technicznych okre ślonych przez dysponentów sieci na podstawie koncepcji programowej w zakresie gospodarki ściekowej obejmuj ącej obszar miasta - gminy,

- 53 -

7. w miejscowo ściach dla których kanalizacja nie b ędzie budowana, ścieki unieszkodliwiane b ędą w oczyszczalniach przydomowych lub gromadzone w zbiornikach bezodpływowych i dowo Ŝone do oczyszczalni, według koncepcji programowej w zakresie gospodarki ściekowej,

8. zaopatrzenie w gaz ziemny przewodowy docelowo z systemu gazowniczego z zachowaniem wymogów okre ślonych odr ębnymi przepisami i wg warunków technicznych dysponentów sieci. Cz ęść mieszka ńców korzysta ć b ędzie z gazu w butlach lub innych no śników energii z zachowaniem zasad uj ętych w przepisach odr ębnych,

9. zasilanie w energi ę ciepln ą - z indywidualnych źródeł ciepła spełniaj ących obowi ązuj ące wymogi przepisów szczególnych, docelowo według planu zaopatrzenia gminy w ciepło,

10. zasilanie w energi ę elektryczn ą - po dokonaniu niezb ędnej rozbudowy urz ą- dze ń, wg wymogów technicznych dystrybutora energii i eksploatora sieci,

11. odpady stałe z obszaru miasta - gminy wywo Ŝone b ędą na wyznaczone skła- dowisko miejskie - gminne.

1.4 Problemy i konkluzje wynikaj ące z zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - zagro Ŝenia ładu przestrzennego

1. Obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie miast i gmin Parku powstałe pod rz ądami ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym nie posiadały obligatoryjnego zakresu ustale ń. Zgodnie z art. 10 w/w ustawy " w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala si ę w zale Ŝno ści od potrzeb ". St ąd ró Ŝny zakres planu i wcze śniej omówiona mo Ŝli- wo ść ró Ŝnego stopnia szczegółowo ści regulacyjnej planów.

2. Ze wzgl ędu na utrudnion ą procedur ę opracowywania planów pod ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym, sporz ądzanie planów etapami dziel ąc sołec- twa na cz ęś ci tworzy nieczytelne odległo ści zabudowy, przestrzenie publiczne s ą pozbawione pierzei i nieczytelne w krajobrazie.

3. Zmieniaj ące si ę przepisy. Przykładem s ą tu odległo ści obiektów budowlanych od linii brzegów rzek - obecnie na mocy ustawy o ochronie przyrody wprowadzono 100 m pas szeroko ści, w którym obowi ązuje zakaz zabudowy. Powstaje pytanie, czy w kontek ście istniej ących dotychczas przepisów i istniej ącego zagospodarowania w pełni uzasadniona jest tak znaczna szeroko ść .

- 54 -

4. Za post ępuj ącym rozwojem zabudowy (inwestycji) - zwłaszcza w strefie ochronnej Parku - otulinie cz ęsto nie nad ąŜ a infrastruktura techniczna, szczególnie ka- nalizacyjna. Cz ęść planów wprowadza zapisy dopuszczaj ące rozwi ązania czaso- we (szczelne bezodpływowe zbiorniki na ścieki bytowe do czasu wybudowania kanalizacji sanitarnej). Niektóre plany zawieraj ą zapisy, które uzale Ŝniaj ą realizacje nowej zabudowy (inwestycji) od równoczesnej lub wyprzedaj ącej budowy sieci uzbrojenia technicznego, a tylko cz ęść z nich dysponuje istniej ącymi oczyszczalniami ścieków.

5. W planach dotycz ących obszarów wra Ŝliwych ekologicznie, o niskim poziomie zwierciadła wód gruntowych brak jest zapisów o wypłyceniu przewodów kanali- zacyjnych, czy wr ęcz zakazu umieszczania ich poni Ŝej zwierciadła wód gruntowych.

2. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE W OBSZA- RZE PARKU I JEGO BEZPO ŚREDNIM OTOCZENIU

2.1 Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku

W obszarze otoczenia Parku, podstawowe elementy struktury przestrzennej stanowi ą:

• blisko ćwier ćmilionowy o środek subregionalny ze zdelimitowan ą stref ą zurbanizowan ą poło Ŝony w odległo ści ok. 40 km,

• znajduj ące si ę w bezpo średnim i bardzo bliskim s ąsiedztwie o środki powiatowe: Kozienice i Zwole ń z przestrzennym zasi ęgiem obsługi wszystkich gmin pozostaj ących w ich zasi ęgu,

• ponadregionalny korytarz transportowy, stanowi ący potencjalne pasmo rozwoju KR - Warszawa - Radom (Kielce),

• podlegaj ący urbanizacji obszar rolniczy głównie gmin: Głowaczów, Jastrz ę- bia, Jedlnia-Letnisko, Zwoleń oraz cz ęść nadwi śla ńska gmin: Kozienice, Sie- ciechów,

• doliny rzek: Wisły, Zwolenki i Pilicy wyeksponowane w krajowej sieci ekologicznej - Econet Polska jako obszary w ęzłowe z biocentrami i strefami buforowymi o znaczeniu mi ędzynarodowym,

• uj ście rzeki Radomki - pełni ące tu funkcje korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym,

- 55 -

• regionalne ci ągi ekologiczne dolin rzecznych: Radomki (poza odcinkiem uj- ściowym i źródliskowym o randze krajowej), Pacynki i Ił Ŝanki,

• lokalne ci ągi ekologiczne mniejszych dolin rzecznych.

1. Sie ć osadnicza obszaru wokół Parku jest wynikiem dominacji o środka subregio- nalnego i nało Ŝenia si ę układu osadniczego wytworzonego przez rozwój funkcjonalno-przestrzenny Radomia na pierwotny układ osadnictwa wiejskiego.

2. Park poło Ŝony jest w s ąsiedztwie oraz przy głównych trasach komunikacyjnych, wprowadzaj ących i wyprowadzaj ących ruch do Radomia i z Radomia oraz ruch wewn ątrzregionalny:

Są to :

- drogi krajowe wysokich klas: blisko południowo-zachodniej strony Parku - droga krajowa nr 7 relacji Gda ńsk-Warszawa-Radom-Kraków, przy połu- dniowej granicy droga krajowa Nr 12 Kalisz-Piotrków Trybunalski-Radom- Lublin,

- drogi wojewódzkie: na północnym zachodzie droga wojewódzka Potycz- Warka-Głowaczów,

- linia kolejowa Warszawa-Radom.

Teren Parku przecinaj ą:

- droga krajowa Nr 79 Warszawa-Kozienice-Zwole ń-Tarnobrzeg-Kraków,

- droga krajowa Nr 48 Tomaszów Mazowiecki-Białobrzegi-Kozienice-Dęblin (niewielkie fragmenty w północno-wschodniej cz ęś ci otuliny),

- linia kolejowa Radom-Pionki-Dęblin z odgał ęzieniem w kierunku Kozienic,

- droga wojewódzka Nr 737 Radom-Pionki-Kozienice.

- 56 -

2.2 Funkcje miast i gmin wchodz ących w skład Parku

Obecne funkcje miast i gmin wchodz ących w skład Parku i jego otuliny wynikaj ą głównie ze stanu zagospodarowania, walorów środowiska przyrodniczego oraz cech społeczno-gospodarczych przestrzeni.

• Miasto Pionki pełni funkcj ę ponadlokalnego wielofunkcyjnego o środka rozwoju przede wszystkim w zakresie ró Ŝnego rodzaju usług i turystyki, zarazem ogniwo w ęzłowe strefy zurbanizowanej miasta Radomia z rozwini ętym prze- mysłem chemicznym i drzewnym.

• Miasta Kozienice i Zwole ń pełni ące funkcje ponadlokalnych o środków rozwoju z rozwini ętą funkcj ą przemysłow ą (Kozienice) z mo Ŝliwo ści ą rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowych.

• Miejscowo ści gminne Garbatka-Letnisko, Jedlnia-Letnisko stanowi ące lokalne ośrodki rozwoju z funkcj ą obsługi ludno ści i rolnictwa gminy oraz znacznymi mo Ŝliwo ściami rozwoju funkcji wypoczynkowo-turystycznych o znaczeniu ponadlokalnym; predyspozycje do uzyskania statusu miejscowo ści klimatyczno-uzdrowiskowej.

• Miejscowo ści gminne Sieciechów i Głowaczów b ędące lokalnymi o środkami rozwoju z funkcj ą rozwoju rolnictwa, wypoczynku, agroturystyki oraz obsługi ludno ści.

• Miejscowo ści gminne Jastrz ębia, Policzna jako lokalne o środki rozwoju z funkcj ą obsługi ludno ści i rolnictwa obszaru swojej gminy z elementami funkcji ponadlokalnych (Policzna).

• Miejscowo ść gminna Gózd - lokalny o środek rozwoju z funkcjami usługowo- produkcyjnymi i obsługi ludno ści.

• Gminy Pionki, Kozienice, Zwole ń, Garbatka-Letnisko, Jedlnia-Letnisko, Sie- ciechów, Głowaczów to obszary szczególnie cenne przyrodniczo, zarazem be- dące zapleczem mieszkaniowym, przyrodniczym, rekreacyjnym dla Radomia.

• Gminy - Jastrz ębia, Policzna, Gózd to obszary rolnicze, zarazem stanowi ące zaplecze mieszkaniowe, usługowo-produkcyjne i przyrodnicze dla Radomia.

Wa Ŝnym impulsem rozwojowym obszaru wokół Parku byłoby uznanie drogi krajowej Nr 12 Piotrków Trybunalski-Radom-Lublin jako "potencjalnej ekspresowej niezb ędnej dla równowa Ŝenia rozwoju".

- 57 -

Przedsi ęwzi ęcie to jednak Ŝe pogorszyłoby znacznie stan przyrody Parku (zwłaszcza w odniesieniu do znajduj ących si ę tu w bezpo średnim s ąsiedztwie re- zerwatów przyrody) oraz miasta Zwole ń - odznaczaj ącego si ę predyspozycjami do rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowej.

2.3 Predyspozycje rozwojowe. Współzale Ŝno ść rozwoju. Obszary ci ąŜ eń

Uwzgl ędniaj ąc zasady ekorozwoju (rozwoju zrównowa Ŝonego) na podstawie struktury zagospodarowania przestrzennego i pełnionych funkcji przez poszcze- gólne gminy obszar Parku i jego otoczenia mo Ŝna podzieli ć na 2 zró Ŝnicowane przestrzenie (strefy):

• Strefa turystyczno-wypoczynkowa zwi ązana z wysokimi walorami środowiska przyrodniczego - głównie o charakterze le śnym, obejmuj ąca miasto Pionki, miasto Kozienice z fragmentem gminy Kozienice, miasto Zwole ń z fragmentem gminy Zwole ń oraz gminy (fragmenty): Garbatka-Letnisko, Jedlnia- Letnisko, Pionki, Głowaczów, Sieciechów.

• Strefa rolnicza - obejmuj ąca gminy: Jastrz ębia, Policzna, Gózd, Jedlnia (fragment), Zwole ń (fragment), Sieciechów (fragment), Kozienice (fragment).

______* Stan na koniec 2004 r. - 58 -

IV. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI Ę- DZY ISTNIEJ ĄCYM I PROJEKTOWANYM ZAGOSPODAROWA- NIEM A OCHRON Ą PRZYRODY

1. Delimitacja zagro Ŝeń środowiska przyrodniczego

• Czynnikiem zagra Ŝaj ącym środowisku przyrodniczemu jest stopniowo post ępu- jąca presja urbanizacyjna zwi ązana z rozbudow ą i rozwojem budownictwa mieszkaniowego oraz rekreacyjnego, zwłaszcza w okolicach aglomeracji radomskiej oraz głównych o środków turystycznych Parku - Jedlni-Letnisko i Garbatki- Letnisko. Zjawisku temu towarzyszy cz ęsto wzmo Ŝona antropopresja, wyra Ŝaj ą- ca si ę nadmiernym wykorzystywaniem ekosystemów le śnych do celów rekreacji, co mo Ŝe prowadzi ć do pewnego ubo Ŝenia wyst ępuj ących tu siedlisk, w tym zaniku pewnych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Rozprzestrzenianie si ę zabudowy na terenie Parku i jego otuliny ma charakter ekstensywny (m. in. w zwi ązku z obowi ązuj ącymi regulacjami prawnymi z zakresu ochrony przyrody i środowiska). Skutkiem bardziej posuni ętej presji urbanizacyjnej jest zmniejszenie powi ąza ń ekologicznych w silnie rozczłonkowanym zasi ęgu Parku. Jednak Ŝe ekspansja do ść chaotycznego miejscami budownictwa mieszkaniowego oraz towarzysz ących mu obiektów usługowych w powi ązaniu z uwidaczniaj ącą si ę jednocze śnie dewastacj ą tradycyjnego stylu budownictwa wiejskiego i zagro- dowego prowadzi tu miejscami do naruszenia istniej ących walorów krajobrazu o charakterze naturalno-kulturowym i kulturowym.

• Istotne zagro Ŝenie stwarza uwidaczniaj ące si ę na obszarze całej Puszczy obni- Ŝanie si ę poziomu wód gruntowych - prowadz ące w kra ńcowym stadium do degradacji, a nawet zaniku niektórych siedlisk przyrodniczych - zwłaszcza pod- mokłych, wilgotnych i bagiennych, tym samym zmniejszenia ró Ŝnorodno ści biologicznej obszaru. Zjawisko to - uwarunkowane w znacznym stopniu zachodz ącymi w ostatnim czasie przemianami klimatycznymi (obni Ŝanie si ę ilo ści opadów atmosferycznych przy jednoczesnym wzro ście temperatury) pogł ębiane jest przez zwi ększo- ny pobór wody do celów komunalnych i przemysłowych przez o środki miejsko- przemysłowe Pionek, Kozienic i Radomia. Zaznaczy ć przy tym nale Ŝy, Ŝe nadmierna niegdy ś eksploatacja wód podziemnych w okolicy Pionek spowodowała wytworzenie si ę tu leja depresyjnego - obecnie ju Ŝ znacznie ju Ŝ zminimalizowa- nego dzi ęki ograniczonemu zu Ŝyciu wody w tym rejonie.

- 59 -

• Wa Ŝnym zagro Ŝeniem zwi ązanym z zachodz ącymi procesami urbanizacyjnymi jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. Wg danych Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska rzeki przepływaj ą- ce przez rejon Kozienickiego Parku Krajobrazowego na badanych odcinkach prowadz ą wody pozaklasowe ze wzgl ędu na st ęŜ enie azotu azotynowego (rzeka Zago ŜdŜonka w punkcie uj ściowym, rzeka Radomka) i miano Coli (rzeka Ra- domka). Usytuowana w bliskim s ąsiedztwie rzeka Wisła równie Ŝ niesie wody pozaklasowe. Sytuacja taka spowodowana jest niewła ściw ą gospodark ą wodno-ściekow ą w terenach zabudowanych na obszarze Parku i w jego otoczeniu wyra Ŝaj ącą si ę bra- kiem kanalizacji wielu usytuowanych w tym rejonie miejscowo ści oraz zrzutami ni eoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych do rzek i innych cieków wodnych, co stanowi zagro Ŝenie dla bytuj ących tu bezkr ęgowców, ryb, płazów i ptaków. Podkre śla si ę przy tym, Ŝe wi ększo ść miejscowości na analizowanym terenie jest w znacznym stopniu zwodoci ągowana, a niewielkim skanalizowana. W systemy kanalizacji sanitarnej wyposa Ŝone s ą tylko miasta - i to nie w pełni (np. w Zwo- leniu tylko niespełna 64 % mieszka ńców korzysta z sieci kanalizacyjnej) - oraz kilka wsi (m. in. Aleksandrówka, Nowiny, Jedlnia-Letnisko, Sokołów, Działki Suskowolskie, Policzna, Stanisławice). Oczyszczalnie ścieków funkcjonuj ą w Pionkach, Jedlni Ko ścielnej, Jastrz ębiej, Kozienicach i Policznej. Niewiele jest te Ŝ wsi, dla których opracowano projekty systemów kanalizacyj- nych. W wielu gminach obserwuje si ę powszechne niekontrolowane odprowadzenie ścieków do wód i ziemi. Na terenach nieskanalizowanych pojawiaj ą si ę do ść masowo bezodpływowe zbiorniki ścieków (szamba) - cz ęsto nieszczelne. Zanieczyszczenia przenikaj ące z nich do gruntów i wód podziemnych mog ą istotnie degradowa ć środowisko Parku i jego otuliny. Wydoby ć tu nale Ŝy jednak Ŝe pozytywny aspekt w kwestii czysto ści wód odnosz ący si ę do zdolno ści osi ągni ęcia przez rzek ę Radomk ę II klasy czysto ści w górnym i środkowym odcinku (do uj ścia Mlecznej) oraz III klasy czysto ści na odcinku uj ściowym do Wisły (kryterium fizyczno-chemiczne) wskutek zachodz ących procesów samooczyszczania. Zagro Ŝenia zanieczyszczeniami wód podziemnych wynikaj ą głównie z infiltracji zanieczyszcze ń z wód powierzchniowych, migracji wgł ębnej zwi ązków chemicznych z terenów zurbanizowanych i komunikacyjnych - zwłaszcza o słabej izolacji gruntowej warstw wodono śnych oraz przemieszczania si ę zwi ązków pochodzenia rolniczego - zwi ązanego z nieodpowiednim u Ŝyźnianiem gruntów oraz stosowaniem środków ochrony ro ślin (tereny rolnictwa wielokierunkowego w dolinie Wisły).

• Na obszarze Puszczy Kozienickiej uwidacznia si ę zagro Ŝenie ekosystemów le- śnych zarówno ze strony czynników biotycznych (szkodliwe owady i grzyby pa- so Ŝytnicze), abiotycznych (niesprzyjaj ące czynniki klimatyczne i edaficzne), jak i antropogenicznych (osuszenie zwi ązane z obni Ŝeniem poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenia powietrza, wód i gleb, odpady, po Ŝary, nadmierna pene- tracja lasu, niewła ściwa gospodarka le śna). - 60 -

W uj ęciu ogólnym stan sanitarny lasów w obr ębie Parku okre śla si ę jako zadowa- laj ący stan zdrowotny natomiast jako przeci ętny w warunkach środkowej Polski. Za jeden z przejawów ich osłabienia mo Ŝna uzna ć masowe wyst ępowanie jemio- ły (Viscum album) - głownie na brzozach i jodle. Zgodnie z ocen ą zagro Ŝeń prowadzon ą dla lasów Puszczy Kozienickiej (Materia- ły od Woj. Konserwatora Przyrody), wyró Ŝniono w ich obr ębie I i II stref ę zagro Ŝenia przemysłowego . Zgodnie z zasadami ustalania stref uszkodzenia w lasach (monitoring wpływu zanieczyszcze ń powietrza na lasy - Raporty IBL 2002, 2003) na podstawie oceny aparatu asymilacyjnego i niektórych cech drzewostanu, lasy Kozienickiego Parku Krajobrazowego zostały zakwalifikowane do grupy lasów znajduj ących si ę w I strefie uszkodze ń słabych lub II uszkodze ń średnich, przy czym udział powierzchni II strefy uszkodze ń przemysłowych oce- niono tu na około 50 % - 60 %. Stopie ń uszkodze ń aparatu asymilacyjnego zwi ą- zany jest głównie z lokalnym oddziaływaniem zanieczyszcze ń powietrza z o środków miejsko-przemysłowych Radomia, Pionek i Kozienic, a przede wszystkim pochodz ących z najwi ększego źródła imisji, jakim jest poło Ŝona na północ od obszaru Parku "Elektrownia Kozienice" w Świer Ŝach Górnych. Na tereny Puszczy Kozienickiej napływaj ą równie Ŝ imisje z dalszego transportu, z obszarów środkowej i południowej Polski (Tomaszów Mazowiecki, Bełchatów, Górno śląski i Krakowski Okr ęgi Przemysłowe). Ponadto w okresach grzewczych wzrasta lokalny poziom imisji niskiej. Jednocze śnie pojawia si ę tu wzmo Ŝone li- niowe zanieczyszczenie powietrza, gleb i ro ślinno ści przez takie zwi ązki, jak: tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, w ęglowodory pier ścieniowe, metale ci ęŜ kie (ołów, kadm) i pyły wzdłu Ŝ tras komunikacyjnych przecinaj ących Park, w tym głównie drogi Kozienice-Radom, Kozienice-Zwole ń i Głowaczów- Kozienice. Na ekosystemy le śne ujemny wpływ maj ą zaznaczaj ące si ę w ostatnim czasie zjawiska klimatyczne, cz ęsto o charakterze anomalii (ocieplenia w miesi ącach zimowych z mrozami lub nagłym ochłodzeniem w maju). Szczególnie szkodliwe są tu takie czynniki, jak: gwałtowne wiatry, silne mrozy, zbyt obfite opady śnie- gu oki ść i pó źne przymrozki. Do ść drastycznym przejawem obserwowanych przemian klimatycznych jest stopniowe obni Ŝanie si ę ilo ści średniorocznych opadów atmosferycznych przy jednoczesnym wzro ście temperatury, prowadz ące w konsekwencji do przesuszania siedlisk. W obr ębie Puszczy Kozienickiej niekorzystne zmiany spowodowane obni Ŝaniem si ę poziomu wód gruntowych wyra Ŝaj ą si ę głównie jako przy śpieszone osuszanie siedlisk bagiennych i wilgotnych, wysychanie gleb torfowych, u Ŝytków ekologicznych i zbiorników na wi ęk- szo ści wyst ępuj ących tu ługów. Stan ten pogł ębiany jest dodatkowo przez zwi ęk- szony pobór wody do celów komunalnych i przemysłowych (Pionki, Kozienice, Radom). Czynnikiem zagra Ŝaj ącym trwało ści ekosystemów le śnych Puszczy s ą tak Ŝe po- Ŝary. Lasy Kozienickiego Parku Krajobrazowego nale Ŝą do II strefy zagro Ŝenia po Ŝarowego z uwagi na do ść znaczny udział jednogatunkowych drzewostanów sosnowych porastaj ących siedliska borowe. Zagro Ŝenie to zwi ązane jest znacz ą- co ze znaczn ą tu penetracj ą le śnych kompleksów przez miejscow ą ludno ść .

- 61 -

• Z rozwojem społeczno-gospodarczym rejonu Parku zwi ązane s ą zagro Ŝenia pochodz ące ze źródeł punktowych . Najwi ększe potencjalne zagro Ŝenie stwarzaj ą tu du Ŝe zakłady przemysłowe i inne mog ące istotnie wpływa ć na stan środowiska parku, do których nale Ŝą m. in.: dawne Zakłady Tworzyw Sztucznych "PRONIT" i inne na ich terenie, zakłady chemiczne "BUDOCHEM", PPHU "BATO" w Pionkach, Ciepłownia Miejska w Pionkach, Zakłady Silikatowe " śytkowice", Zakłady Drzewne w Zabrzu, kompleks zakładów na terenie dawnych Zakładów Budownictwa Kolejowego w Radomiu - Zakładu Produkcji Pomocniczej ZPP-4 Jastrz ębia. Zagro Ŝenia ze strony w/w obiektów wi ąŜą si ę z emisj ą zanieczyszcze ń do powietrza, wytwarza- niem ścieków (technologicznych, opadowych, socjalno-bytowych) oraz odpa- dów, jak równie Ŝ zu Ŝyciem wody. Oprócz wyszczególnionych powy Ŝej obiektów szczególn ą uwag ę zwracaj ą: Elek- trownia Kozienice wraz z osadnikami i zlokalizowanymi na jej terenie spółkami zale Ŝnymi, Radomskie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej "RADPEC" S.A. w Radomiu - ciepłownia, Elektrociepłownia Radom S.A., ciepłownie miejskie w Kozienicach i Zwoleniu, zlokalizowane ju Ŝ poza granicami Parku i jego otuliny. Obiekty te nieraz do ść znacznie oddalone od opracowywanego terenu swoim zasi ęgiem oddziaływania (zanieczyszczenia emitowane do powietrza oraz domi- nanty wysoko ściowe - kominy w krajobrazie) obejmuj ą tak Ŝe omawiany obszar. Istotny lokalny wpływ na środowisko Parku i jego otuliny mog ą wywiera ć stacje paliw oraz obiekty posiadaj ące zbiorniki produktów ropopochodnych dla wła- snych potrzeb - funkcjonuj ące na ich terenie lub w bezpo średnim s ąsiedztwie. Stacje paliw - zlokalizowane najcz ęś ciej przy głównych szlakach komunikacyjnych mog ą zagraŜać wyciekami produktów ropopochodnych do środowiska gruntowo-wodnego, emisj ą zanieczyszcze ń do powietrza oraz awariami z udzia- łem substancji niebezpiecznych. W rejonie Parku wyst ępuj ą trzy zorganizowane składowiska odpadów, które mo- gą negatywnie wpływa ć na środowisko, zwłaszcza bior ąc pod uwag ę ich usytuowanie w obr ębie stref ochronnych GZWP i gruntów podatnych na infiltracj ę zanieczyszcze ń do wód podziemnych. Ponadto na terenie Parku i jego otuliny pojawiaj ą si ę gdzieniegdzie nielegalne wysypiska odpadów, zlokalizowane najcz ę- ściej w starych, nieu Ŝytkowanych wyrobiskach piaskowni lub Ŝwirowni.

• Kolizj ę funkcji pomi ędzy istniej ącym zagospodarowaniem i ochron ą przyrody stwarza przebieg elementów infrastruktury technicznej . Obiektami oddziaływuj ącymi znacz ąco na środowisko przyrodnicze w rejonie Parku s ą drogowe i kolejowe szlaki komunikacyjne . Dotyczy to przede wszystkim odcinków nast ępuj ących dróg: drogi krajowej nr 12 - z Radomia do Lublina, drogi krajowej nr 79 - z Warszawy do Sandomierza oraz drogi wojewódzkiej nr 737 - z Radomia do Kozienic. Lokalnie dotyczy to tak Ŝe innych dróg krajowych i wojewódzkich oraz dróg ni Ŝszej rangi, a w śród nich: nr 48 Warka- Słowiki, nr 738 Słowiki-Puławy, Głowaczów-Radom, nr 733 Pionki-Skaryszew, nr 692 Pionki-Zwole ń. Istotny wpływ wywieraj ą równie Ŝ dwa szlaki kolejowe:

- 62 -

z Radomia do D ęblina oraz ł ącz ący si ę z nim szlak towarowy B ąkowiec- Elektrownia Kozienice. Oddziaływanie dróg i linii kolejowych oprócz ogólnie rozpoznanych skutków ubocznych (zanieczyszczenia powietrza, hałas, spływy opadowe) powoduje tak Ŝe rozcinanie obszaru Parku i jego otuliny w stopniu mo- gącym znacz ąco zakłóca ć naturalne szlaki migracji zwierz ąt, w tym wypłaszaj ąc je z terenów naturalnego ich bytowania (oddziaływania barierogenne).

Wśród obiektów liniowych maj ących znacz ący wpływ na środowisko KPK s ą równie Ŝ linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia (220 kV, 110 kV). Prze- biegaj ą one zarówno przez teren Parku, jak i jego otuliny oraz w ich s ąsiedztwie. Ze wzgl ędu na wymogi zwi ązane z zagospodarowaniem terenu pod nimi (m. in. zakaz sytuowania du Ŝych drzew) powoduj ą one wyra źne rozci ęcie terenu Parku, a tym samym pewne przekształcenie jego krajobrazu. Do oddziaływa ń linii dochodz ą równie Ŝ ich uci ąŜ liwo ści zwi ązane z promieniowaniem elektromagne- tycznym, którego wpływ na biotyczne elementy środowiska jest jeszcze mało rozpoznany. Ze wzgl ędu na uci ąŜ liwo ści dla środowiska na trasach przebiegu tych linii powinny wyst ępowa ć obszary ograniczonego u Ŝytkowania maj ące chroni ć ludzi przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego poprzez wył ą- czenie z zabudowy mieszkaniowej terenów, na których składowa elektryczna i magnetyczna pola elektromagnetycznego przekracza dopuszczalne przepisami warto ści nat ęŜenia tych składowych. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, w tym na terenach przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą, wyznacza Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania tych poziomów, ogłoszone w Dzienniku Ustaw Nr 163 z 14 listopada 2003 r., poz. 1883. Okre śla ono, Ŝe dla w/w terenów składowa elektryczna pól elektromagnetycznych o cz ęstotliwo ści 50 Hz (cz ęstotliwo ść sieciowa) nie mo Ŝe by ć wi ększa ni Ŝ 1 kV/m, a składowa magnetyczna nie mo Ŝe przekracza ć warto ści 60 A/m. Rozporz ądzenie okre śla, Ŝe pomiary nale Ŝy wykonywa ć 2 m nad powierzchni ą ziemi. Przy zastosowaniu powy Ŝszych parametrów obszar wykluczony z zabudowy mieszkaniowej pod liniami NN wynosi:

- po 29,5 m od osi linii 400 kV w jej obydwie strony, - po 18,5 m od osi linii 220 kV w jej obydwie strony, - po 8,5 m od osi linii 110 kV w obydwie strony.

Przepisy o ochronie ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektroener- getycznego, które obowi ązywały do roku 1998 podawały konkretne odległo ści budynków od skrajnego przewodu linii, powy Ŝej których nat ęŜ enie pola elek- trycznego nie przekracza warto ści 1 kV/m dla wszystkich rozwi ąza ń konstruk- cyjnych linii. Dla linii 400 kV były to odległo ści po 33 m od skrajnych przewodów, dla linii 220 kV po 26 m od skrajnych przewodów, a dla linii 110 kV - 14,5 m.

- 63 -

Pokre śla si ę równie Ŝ kwesti ę powa Ŝnego zagro Ŝenia linii energetycznej wszystkich mocy (400 kV, 220 kV, 110 kV i 15 kV) dla ptaków ze wzgl ędu na brak oznakowania linii i słupów energetycznych, zabezpieczaj ącego przed kolizjami w trakcie przelotów ptaków .

• Jednym z najwi ększych zagro Ŝeń w wymiarze regionalnym i ponadregionalnym jest zagro Ŝenie powodzi ą. Jest to zagro Ŝenie, którego skutki s ą niekorzystne głównie dla działalno ści czło- wieka - zwłaszcza zalanie w przypadku tzw. wody stuletniej rzeki Wisły , dotycz ące rozległych terenów rolniczych z zabudow ą ekstensywn ą na terenie gmin: Sieciechów, Kozienice - aczkolwiek w znacznie mniejszym zakresie Garbatka- Letnisko. Jednocze śnie deklarowana w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin polityka ochrony środowiska przyrodniczego, ju Ŝ na etapie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego staje si ę do ść nie- jednoznaczna w dopuszczaniu wprowadzenia zabudowy mieszkaniowej wraz z usługami towarzysz ącymi na tereny otwarte dolin rzecznych - w tym naraŜone na niebezpiecze ństwo powodzi. W dolinie rzeki Radomki natomiast zdelimitowano teren potencjalnego zagro- Ŝenia powodziowego spowodowany niekontrolowanym wypływem wody ze zre- alizowanego niedawno zbiornika "Domaniów" na skutek awarii zapory . Jednocze śnie zaznacza si ę, Ŝe z punktu widzenia środowiska przyrodniczego wy- lewy powodziowe s ą dobrodziejstwem dla zachowania i rozwoju wielu siedlisk, zwłaszcza o charakterze podmokłym oraz zwi ązanych z nimi gatunków fauny i flory, wzmacniaj ąc przy tym znacznie powi ązania przyrodnicze mi ędzy obsza- rem Wisły a rejonem Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

• Z ekologicznego punktu widzenia szczególnym zagro Ŝeniem dla środowiska przyrodniczego s ą wały przeciwpowodziowe, osuszaj ące zawale i w dalszej perspektywie zmieniaj ące naturalistyczny krajobraz dolinny w typowo rolniczy z intensywnie nawo Ŝonymi ł ąkami i gruntami ornymi, zmniejszaj ąc tym samym powi ązania ekologiczne z Kozienickim Parkiem Krajobrazowym . Najbardziej zagro Ŝone stały si ę siedliska l ęgowej awifauny na obszarach tarasu zalewowego skupiaj ącego najliczniejsze populacje wielu gatunków ptaków z grupy silnie zagro Ŝonych. Wały zlokalizowane blisko rzeki, powoduj ą zaw ęŜ e- nie strefy swobodnych wezbra ń wód powodziowych. Równie Ŝ znacz ące s ą straty przyrodnicze, a szczególnie: rozerwanie dotychczasowej ci ągło ści lasów ł ęgo- wych oraz odci ęcie wi ększo ści starorzeczy od regularnego zasilania w okresie wezbra ń wód w rzece. Szczególnie widoczny jest szybko postępuj ący proces uproszczenia (zubo Ŝenia) struktury zgrupowa ń l ęgowych ptaków pod wpływem po średniego oddziaływania wałów. Zagro Ŝenia dotycz ą głównie awifauny l ęgo- wej, a wi ęc tej grupy ptaków, która decyduje o najwy Ŝszych walorach doliny Środkowej Wisły - walorach, które zdecydowały o wł ączenie doliny Środkowej Wisły na list ę Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) w sieci Natura 2000 oraz uznaniu tej rzeki za paneuropejski korytarz ekologiczny.

- 64 -

Wały ograniczaj ą czy wr ęcz uniemo Ŝliwiaj ą regularne zalewy ł ąk i torfowisk, które pozostały w strefie tzw. zawala. W efekcie nast ępuje osuszenie, murszenie i zakwaszenie gleb. Wzrost kwasowo ści gleb powoduje zubo Ŝenie bazy pokar- mowej wa Ŝnej dla wykarmienia nielotnych młodych, głownie przedstawicieli siewkowców (ptaki dorosłe mog ą przemieszcza ć si ę na Ŝerowiska poło Ŝone w korycie rzeki). Rowy opaskowe kopane wzdłu Ŝ wałów i prostopadłe do nich rowy melioracyjne odwadniaj ą nie tylko istniej ące tu ł ąki i torfowiska, ale rów- nie Ŝ starorzecza i bezodpływowe (dotychczas) zagł ębienia ("oczka" i "smugi") poło Ŝone na zawalu. Poniewa Ŝ na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci przebiegu wałów zlokalizowano je zbyt blisko Wisły, równie Ŝ siedliska ł ęgów wi ązowo-jesionowych zostały nara Ŝone na degradacj ę podlegaj ąc procesom gr ądowienia. W mniejszym stopniu zjawisko to dotyczy ł ęgów wierzbowo-topolowych. Dotychczasowe badania wykazały, Ŝe negatywne efekty oddziaływania obejmuj ą rozległ ą grup ę ptaków l ęgowych zwi ązanych ze starorzeczami, torfowiskami niskimi, ł ąkami, ł ęgami wi ązowo- jesionowymi, olsami i ł ęgami olszowo-jesionowymi, zwłaszcza na tych fragmen- tach doliny Wisły, które s ą pozbawione mniejszych dopływów tej rzeki. Nale Ŝy wi ęc z pełn ą konsekwencj ą przeciwdziała ć dalszej degradacji siedlisk poło Ŝo- nych na zawalu gro Ŝą cej tu w dłu Ŝszej perspektywie zamian ą przesuszonych ł ąk na grunty orne, tym samym przekształceniu naturalistycznego krajobrazu tarasu zalewowego w typowy krajobraz rolniczy zdominowany przez agrocenozy.

V. KIERUNKI DZIAŁA Ń

Zgodnie z dokumentami samorz ądu województwa: "Strategi ą rozwoju woje- wództwa mazowieckiego", "Planem zagospodarowania przestrzennego woje- wództwa mazowieckiego", "Programem ochrony środowiska przyrodniczego", przyj ęto, Ŝe priorytetowymi kierunkami wojewódzkiej polityki przestrzennej jest poprawa warunków środowiska przyrodniczego . Polityka ta przeniesiona na obszar Parku i jego otoczenia wprowadza kilka sfer kierunków działa ń odniesionych do ochrony walorów przyrodniczych i poprawy standardów środowiska prowadzonych przez ró Ŝne organy administracji publicz- nej oraz fundusze strukturalne i krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

- 65 -

1. Kierunki działa ń wymagaj ące zachowania i kształtowania środowiska przyrodniczego

1.1 Podstawowym działaniem jest niezwłoczne doko ńczenie prac nad aktualnie sporz ądzanym Planem Ochrony Kozienickiego Parku Krajobrazowego . Opracowa- nie to stanowi ące kompleksowy plan działa ń ochronnych na terenie Parku i jego otuliny zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody powinno okre śli ć m. in. charakterystyk ę i ocen ę stanu środowiska przyrodniczego Parku, klasyfikacj ę istniej ących oraz potencjalnych zagro Ŝeń, charakterystyk ę i ocen ę uwarunkowa ń społecznych i gospodarczych, analiz ę skuteczno ści dotychczasowych form ochrony, cele obecnej ochrony, program działa ń ochronnych oraz ustalenia do studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin.

1.2 W zakresie ochrony walorów przyrodniczych, celem polityki samorz ądu woje- wództwa jest stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych. Uwzgl ędniaj ąc wnioski Ministra Środowiska i Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody wskazano w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego nast ępuj ące obszary predysponowane do obj ęcia ochron ą prawn ą, poło Ŝone w obszarze Parku, stanowi ące system powi ąza ń ekologicznych:

• dolin ę rzeki Wisły na odcinku Góra Kalwaria-Dęblin, (obszar gmin Kozienice, Sieciechów, Garbatka) - do obj ęcia ochron ą prawn ą jako Park Krajobrazowy Do- liny Środkowej Wisły,

• mi ędzywale Wisły na obszarze gmin: Kozienice, Sieciechów - do obj ęcia Euro- pejsk ą Sieci ą Ekologiczn ą Natura 2000, dla którego nale Ŝy równie Ŝ sporz ądzi ć plan ochrony.

Cały teren Kozienickiego Parku Krajobrazowego wraz z otulin ą ze wzgl ędu na spełnianie wymogów Dyrektyw: "Ptasiej" w sprawie ochrony dzikich ptaków i "Siedliskowej" w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory predysponowany jest do wł ączenia w Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000.

1.3 W celu zapewnienia ochrony wód podziemnych - w cz ęś ci północno-wschodniej obszaru otuliny Kozienickiego Parku Krajobrazowego wraz z otoczeniem szcze- gólnej ochronie podlega Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 222 "Dolina Środkowej Wisły" zatwierdzony Decyzj ą Ministra Ochrony Środowiska, Zaso- bów Naturalnych i Le śnictwa Nr GK/Kdh/013/6030/97 z dnia 15 grudnia 1997 roku.

- 66 -

Podstawowym czynnikiem ochrony musi tu by ć racjonalizacja poboru wody na terenie gmin nadwi śla ńskich oraz budowa oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacji zbiorczej - wskazanych w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego i Programie Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego . Istotnym działaniem jest ochrona gruntów bez zabezpiecze ń podło Ŝa, podatnych na infiltracj ę zanieczyszcze ń, poprzez pewne ograniczenia presji zabudowy oraz tworzenie infrastruktury wodno-kanalizacyjnej - wyprzedzaj ąco w stosunku do zabudowy.

1.4 Na obszarach powi ąza ń przyrodniczych doliny Wisły z KPK nale Ŝy zabezpie- czy ć tereny otwarte - w tym rolne z zachowaniem cennych kompleksów glebo- wych tarasów Wisły, umo Ŝliwiaj ąc w ten sposób dodatkowe powi ązania ekologiczne.

2. Postulaty zmian w systemie obszarów prawnie chronionych

W rejonie Kozienickiego Parku Krajobrazowego przewiduje si ę rozszerzenie zasi ęgu niektórych obiektów chronionych oraz utworzenie nowych form ochrony szczególnej . Propozycje te przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

• powi ększanie istniej ących rezerwatów przyrody: "Ługi Helenowskie" - o przylegaj ący do niego Staw Jagodny z wł ączeniem tej nowej cz ęś ci rezerwatu w granice parku krajobrazowego oraz rezerwatu "Leniwa" - o cały le śny odcinek rzeki Leniwej pomi ędzy miejscowo ściami Stoki i Lewaszówka,

• wł ączenie w granice parku krajobrazowego całego obszaru rezerwatu "Okól- ny Ług" - (obecnie tylko cz ęść obiektu wchodzi w jego zasi ęg),

• utworzenie dwu nowych rezerwatów przyrody: Stawy w B ąkowcu" i "Uroczy- sko Gr ądy",

• utworzenie dwu nowych rezerwatów przyrody: "Dolina Zago ŜdŜonki" z obj ę- ciem całego le śnego odcinka doliny tej rzeki pomi ędzy miejscowo ściami Osowie i Kajzerówka, jak równie Ŝ ewentualnym wł ączeniem istniej ących re- zerwatów: "Brze źniczka" i " Źródło Królewskie",

• utworzenie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych "Dolina Narutówki", "Do- lina Pacynki", "Dolina Radomki" i "Dolina Zwolenki" z ewentualnym wł ącze- niem pierwszego z nich w granice parku krajobrazowego, a ostatniego w granice otuliny ,

• utworzenie u Ŝytków ekologicznych" "Biele", "Po świ ętne", "Staw Patków" i "Podgóra". - 67 -

3. Kierunki wymagaj ące przywrócenia równowagi ekologicznej

3.1 Podstawowym działaniem jest budowa i modernizacja systemu oczyszczalni ścieków wraz z rozbudow ą systemów kanalizacji zbiorczej. Na podstawie " Krajowego Programu oczyszczania ścieków komunalnych ", w oparciu o środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego Funduszu Rozwoju Ochrony Środowiska i Gospo- darki Wodnej, funduszy Unii Europejskiej i środki gminne do roku 2015 plano- wana jest:

• rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych w Kozienicach oraz rozbudowa systemów kanalizacji z biorczej w aglomeracji Kozienice (2005 r.),

• rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych w Pionkach oraz rozbudowa systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracji Pionki (2005 r.),

• rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych w Garbatce- Letnisko oraz rozbudowa systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracji Garbat- ka-Letnisko (2004 r.).

• rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych w Jedlni-Letnisko oraz rozbudowa systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracji Radom (2005 r.).

• rozbudowa systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracji Jedlnia (2015 r.).

• rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych w Radomiu, wpływaj ąca na stan czysto ści Radomki i po średnio Wisły (2005 r.).

• budowa oczyszczalni ścieków komunalnych w Nowej Wsi (gm. Kozienice) oraz budowa (rozbudowa) systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracji Nowa Wie ś.

• budowa oczyszczalni ścieków komunalnych w Zwoleniu oraz budowa (rozbudowa) rozbudowa systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracji Zwole ń.

3.2 Ograniczenie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe - gminy Pionki, Kozienice ł ącznie z wprowadzeniem zamkni ętych obiegów wody w przemy śle oraz wodoszcz ędnych technologii produkcji.

- 68 -

3.3 Rekultywacja stwierdzonych zanieczyszcze ń powierzchni ziemi i gleb oraz likwidacja zanieczyszcze ń antropogenicznych wód podziemnych (dolina Wisły w rejonie Kozienic).

3.4 Mo Ŝliwie sprawna likwidacja mogilnika z przeterminowanymi środkami ochrony ro ślin w miejscowo ści Zajezierze (Fort Bema - gm. Sieciechów) powi ązana z pó źniejsz ą rekultywacj ą terenu.

4. Kierunki działa ń ograniczaj ące skutki negatywnych oddziaływa ń infrastruktury technicznej

4.1 Stosowanie wła ściwych odległo ści zabudowy w zale Ŝno ści od klasy drogi - zgodnie z ustaw ą o drogach publicznych oraz stosowanie ich do rozwiąza ń technicznych dla nowo powstaj ących dróg - zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć drogi i ich usytuowanie, wraz z zastosowaniem odpowied- nich technologii tłumi ących hałas, zakładanie pasów zieleni przy drogach,

4.2 Zachowywanie stref ochronnych wokół linii WN, gazoci ągów i ropoci ągów.

4.3 Wprowadzanie układów obwodnicowych dla miast.

5. Kierunki działa ń w zakresie ochrony przeciwpowodziowej

5.1 Opracowanie dokumentów dotycz ących ochrony przeciwpowodziowej - zadania zapisane w Programie Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego:

• przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej (RZGW) Planów Ochrony Prze- ciwpowodziowej oraz Planów Gospodarowania Wodami w dorzeczu Wisły, wraz z systemem kontroli w tym zakresie, wdro Ŝenie katastru wodnego,

• przez RZGW wykonanie studium okre ślaj ącego granice obszarów bezpo średnie- go zagroŜenia powodziowego, umo Ŝliwiaj ącego kontrolowane ograniczenie powodzi na terenach zabudowanych - szczególnie Kozienice, Sieciechów,

• przez Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń wodnych (WZMU i W) regionalnego programu retencjonowania wód z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń przyrodniczych oraz programów byłych województw.

- 69 -

5.2. Działania bezpo średnio zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą:

• modernizacja i zabezpieczenie wałów powodziowych na Wi śle (głównie poza opracowanym terenem) wykonywana ze środków: NFO ŚiGW oraz WFO Ś i GW oraz fundusze unijne,

• prowadzenie robót regulacyjnych i utrzymaniowych na Wi śle - rejon "Elektrowni Kozienice" (km 421-428),

6. Rozwój proekologicznych form działalno ści gospodarczej

6.1 Tworzenie programów rolno-środowiskowych

Na podstawie dokumentu rz ądowego " Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski na lata 2004-2006 " oraz zało Ŝeń " Krajowej strategii ochrony i umiarko- wanego u Ŝytkowania ró Ŝnorodno ści biologicznej " przyj ęto w ramach prioryte- tów ochron ę środowiska i zachowanie walorów przyrodniczych obszarów wiejskich . Priorytetom tym przypisano konkretne działania m.in. tworzenie progra- mów rolno-środowiskowych. W skład programów rolno-środowiskowych wchodz ą nast ępuj ące przedsi ęwzi ęcia:

• rolnictwo zrównowa Ŝone, polegaj ące m. in. na ograniczeniu nawo Ŝenia, przestrzeganiu nast ępstwa ro ślin,

• rolnictwo ekologiczne w rozumieniu ustawy o rolnictwie ekologicznym,

• utrzymanie ł ąk ekstensywnych - wi ąŜą ce si ę z przywróceniem lub kontynuacj ą wykaszania traw na ł ąkach jednoko śnych o wysokich walorach przyrodniczych,

• utrzymanie pastwisk ekstensywnych - ekstensywne wypasy na półnaturalnych pastwiskach,

• ochrona gleb i wód polegaj ąca na stosowaniu mi ędzyplonów, zwi ększj ących udział gleb z okryw ą ro ślinn ą w okresie jesienno-zimowym,

• strefy buforowe - polega na tworzeniu 2 lub 5-metrowych pasów zadarnionych na granicy gruntów rolnych z wodami powierzchniowymi lub terenami intensywnie u Ŝytkowanymi rolniczo,

• zachowanie rodzinnych ras gatunków zwierz ąt gospodarskich.

- 70 -

Programy rolno-środowiskowe skierowane s ą do ka Ŝdego gospodarstwa rolnego, dla którego zostanie obliczona stawka jednostkowa płatno ści za hektar i dotycz ą gruntów u Ŝytkowanych rolniczo i terenów nierolnych, na których pro- wadzone s ą specjalne zabiegi. Wykluczone z pomocy s ą grunty rolne zabudowane, grunty pod wodami powierzchniowymi, grunty le śne (powy Ŝej 0,1 ha) oraz grunty odłogowane, na których nie b ędą realizowane pakiety rolno- środowiskowe. Pakiety adresowane s ą do gospodarstw powy Ŝej 1 ha, do wła ściciela lub dzier Ŝawcy w okresie zobowi ązania. Na poziomie gospodarstwa rolnik mo Ŝe uzyska ć płatno ści od jednego do maksymalnie 3 pakietów. Wybór pakietów rolno środowiskowych został dokonany przez Wojewódzkie Ze- społy Robocze, które przeprowadziły diagnoz ę stanu środowiska, zidentyfikowa- ły kluczowe obszary dla regionu i instrumenty działa ń. W rejonie Kozienickiego Parku Krajobrazowego gminy: Kozienice, Pionki, Gar- batka, Zwole ń, Sieciechów zaliczono do II strefy Wisły i Pilicy spo śród 3 wyznaczonych Stref Priorytetowych na terenie województwa mazowieckiego . Szczególnie wa Ŝne w tych gminach jest wykorzystanie pakietów:

- Rolnictwo zrównowa Ŝone - Utrzymanie ł ąk ekstensywnych - Ochrona gleb i wód

Rolnictwo zrównowa Ŝone odznacza si ę nie tylko ograniczeniem zu Ŝycia chemicznych środków ochrony ro ślin oraz nawozów sztucznych i przestrzeganiu odpowiedniego nast ępstwa ro ślin, ale w równej mierze zachowuje wła ściw ą struktur ę upraw (rozdrobnienie z du Ŝym udziałem miedz, zamiast monokultur) oraz znaczny udział ł ąk i pastwisk oraz śródpolnych zadrzewie ń, mokradeł i oczek wodnych. Szczególnie wa Ŝne jest zachowanie płatów ekstensywnie u Ŝyt- kowanych trwałych u Ŝytków zielonych oraz zachowanie i tworzenie w s ąsiedztwie gruntów ornych swoistych środowisk wył ączonych z intensywnych zabiegów agrotechnicznych (miedze, pasy zakrzewie ń i zadrzewie ń, pasy trwałych, ekstensywnych ł ąk). Środowiska te stanowi ą ostoje ro ślin kluczowych dla zachowania ró Ŝnorodno ści florystycznej i zwi ązanej z ni ą ró Ŝnorodno ści faunistycznej w krajobrazie rolniczym. S ą niezwykle istotne dla zachowania walorów krajobrazowych przestrzeni rolniczej, a co wa Ŝniejsze, stanowi ą bardzo wa Ŝną barier ę biogeochemiczn ą, co opisano w dalszej cz ęś ci przy pakiecie dotycz ącym ochrony wód i gleb. Utrzymanie ł ąk ekstensywnych - realizacja tego pakietu wi ąŜ e si ę m. in. z przywróceniem lub kontynuacj ą wykaszania traw (w terminie od dnia 1 lipca wł ącznie), na ł ąkach jednoko śnych o wysokich walorach przyrodniczych, zagro- Ŝonych degradacj ą. Wa Ŝne jest tu te Ŝ ograniczone zu Ŝycie środków chemicznych, a tak Ŝe w równym stopniu zaniechanie intensywnego odwodnienia z zachowaniem śródł ąkowych niedu Ŝych płatów zakrzewie ń i pojedy ńczych drzew oraz oczek wodnych i torfianek. Jednocze śnie wykaszanie ł ąk jest koniecznym warunkiem do zachowania niektórych rodzajów siedlisk przyrodniczo cennych. - 71 -

Łąki i pastwiska nale Ŝy w dolinach rzek chroni ć przed ich konwersj ą w grunty orne. Taka zamiana bowiem jest jedn ą z bardziej szkodliwych tendencji obserwowanych w polskim rolnictwie - zarówno dlatego, Ŝe walory przyrodnicze łąk i pastwisk mierzone liczb ą wyst ępuj ących tam rzadkich kr ęgowców s ą wy- bitnie wi ększe od gruntów ornych, jak i z uwagi na to, Ŝe pojemno ść retencyjna gleb u Ŝytkowanych jako ł ąki i pastwiska jest nawet trzykrotnie wi ększa od pojemno ści retencyjnej gruntów ornych. W epoce gwałtownych powodzi nawiedza- jących Polsk ę niemal corocznie, działania zwi ększaj ące pojemno ść retencyjn ą zlewni stanowi ą podstawow ą szans ę na popraw ę tej sytuacji. Jest to równie Ŝ niezwykle wa Ŝne działanie przeciwdziałaj ące erozji wodnej. Rolnicy z rejonu KPK powinni by ć zach ęcani do takich działa ń bowiem prowadzenie tego rodzaju praktyk w konsekwencji przyczynia si ę do zachowania najcenniejszych siedlisk ro ślin i zwierz ąt na terenach przewidzianych do obj ęcia sieci ą Natura 2000. Ponadto wsparcia wymaga zachowanie ekstensywnego wypasu jako głównej obok wykaszaniu formy przeciwdziałania procesom sukcesji wkraczaj ącej na tereny otwarte - w tym najcenniejsze siedliska KPK. Ochrona gleb i wód polega nie tylko na stosowaniu mi ędzyplonów w celu zwi ększenia udziału gleb z okrywa ro ślinn ą w okresie jesienno-zimowym. Reali- zacja teg o pakietu polega równie Ŝ na realizacji zapisów Dyrektywy Azotanowej i zwi ązanym z tym ograniczeniem spływu biogenów, metali ci ęŜ kich itp. działa- niach na rzecz ograniczenia eutrofizacji i ska Ŝeń wód powierzchniowych i podziemnych. Ponadto wa Ŝne s ą ró Ŝnorodne działania przeciwdziałaj ące spadkowi poziomu wód gruntowych - szybko post ępuj ącemu w wyniku torfowisk i oczek wodnych oraz pogł ębiania i prostowania rzek i budowy retencyjnych w dolinach du Ŝych rzek. Opisany powy Ŝej jako szczególnie niepo Ŝą dany jest proces zamiany łąk i pastwisk w grunty orne. Pojemno ść retencyjna gleb u Ŝytkowanych jako ł ąki i pastwiska jest nawet trzykrotnie wi ększa od pojemno ści retencyjnej gruntów ornych. Szczególn ą rol ę w ograniczeniu spływu azotanów i fosforanów do wód odgrywaj ą środowiska wył ączone z intensywnej uprawy ze szczególnym uwzgl ędnieniem zadrzewie ń przy zbiornikach wodnych i ciekach. Ma to ogrom- ne znaczenie dla niezb ędnej poprawy jako ści wód, szczególnie bior ąc pod uwag ę fakt, Ŝe około połowy ładunku azotanów w naszych rzekach pochodzi ze spły- wów z obszarów rolniczych. Wdro Ŝenie tego pakietu ułatwiłoby Polsce wywi ą- zanie si ę ze zobowi ąza ń mi ędzynarodowych w zakresie redukcji zanieczyszcze ń zwi ązkami azotu ze źródeł powierzchniowych, jakie wynikaj ą z konwencji z 9 kwietnia 1992 r. o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, zwanej Konwencj ą Helsi ńsk ą.

- 72 -

6.2 Zalesianie gruntów rolnych

Na terenie Parku, jego otuliny i otoczenia Parku szczególnie istotne s ą działania obejmuj ące:

• powi ększanie obszarów le śnych poprzez zalesianie u Ŝytków rolnych o niskiej przydatno ści dla rolnictwa,

• utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilno ści obszarów le śnych poprzez zmniejszanie fragmentacji kompleksów le śnych Parku i tworzenie korytarzy ekologicznych.

Warunkiem uzyskania pomocy finansowej ze środków pochodz ących z Sekcji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej jest zalesianie gruntów nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, przeznaczenie ich do zalesiania w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, przy czym minimalna powierzchnia zalesienia musi wynosi ć 0,3 ha przy mini- malnej szeroko ści działki zalesionej wynosz ącej 20 m, wykorzystywanie zgodnie z klasyfikacj ą regionalno-przy rodnicz ą jedynie rodzimych gatunków drzew i krzewów, wła ściciel został wpisany do ewidencji producentów oraz zobowi ązał si ę do piel ęgnacji upraw zgodnie z planem zalesienia. W Programie Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego w celu zwi ększenia lesisto ści i ochrony lasów wprowadzono zadanie opracowania wo- jewódzkiego programu zwi ększania lesisto ści.

- 73 -

VI. PODSUMOWANIE

W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego w rekomendacjach do administracji rz ądowej zapisano: " dostosowanie form ochrony przyrody do walorów przyrodniczych, z uwzględnieniem obecnego zain- westowania i mo Ŝliwo ści rozwoju gospodarczego jednostek samorz ądu gminnego ". Waloryzacja przyrodnicza Kozienickiego Parku Krajobrazowego wskazała ten obszar jako predysponowany do obj ęcia Europejsk ą Sieci ą Ekologiczn ą Na- tura 2000, ze wzgl ędu na jego du Ŝą bioró Ŝnorodno ść , znaczn ą reprezentatywno ść oraz ilo ść siedlisk gatunków dzikiej fauny i flory i siedlisk przyrodniczych. Do sieci Natura 2000 oraz do projektowanych parków krajobrazowych wskazana została równie Ŝ i to w pierwszej kolejno ści dolina Wisły - obszar znajduj ący si ę w bliskim s ąsiedztwie Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Dlatego te Ŝ istotne wydaje si ę tu przede wszystkim:

• Opracowanie Planu Ochrony Kozienickiego Parku Krajobrazowego jako kompleksowego planu działa ń ochronnych na terenie Parku z uwzgl ędnieniem jego otuliny, który powinien okre śli ć m. in. charakterystyk ę i ocen ę środowi- ska przyrodniczego Parku, klasyfikacj ę istniej ących i potencjalnych zagro Ŝeń, analiz ę skuteczno ści dotychczasowych form ochrony, cele obecnej ochrony, program działa ń ochronnych oraz ustalenia do studiów uwarunkowa ń i kie- runków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin. Znajduj ący si ę w trakcie opracowywania Projekt Planu Ochrony Kozienickiego Parku Krajobrazowego w chwili obecnej nie zawiera jeszcze wszystkich w/w przesłanek.

• Zachowanie powi ąza ń przyrodniczych Parku z dolin ą Wisły poprzez:

- zachowywanie naturalnego charakteru obszaru, zwłaszcza jego cz ęś ci otwartej (niezabudowanej) zwi ązanej z licznymi tu enklawami zadrzewie ń, cieków i oczek wodnych,

- ograniczanie zmian przeznaczenia gruntów rolnych i le śnych na cele nierolne i niele śne - które to grunty stanowi ą naturalne korytarze ekologiczne, zwi ększaj ące bioró Ŝnorodno ść siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków,

• Dostosowanie zapisów ochronnych do form ochrony przyrody - albowiem mniejsze re Ŝimy ochronne wyst ępuj ą na t erenie Parku ni Ŝ jego otuliny, co z jednej strony jest uzasadnione ze wzgl ędu na funkcje ochronne otuliny, z drugiej strony pieczy wymaga wkraczanie zabudowy w obszar Parku.

- 74 -

• Utrzymywanie stabilnych przepisów w zakresie ochrony przyrody , zasad zagospodarowania i gospodarowania na terenie Parku oraz jego otuliny.

• Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w otoczeniu Parku dla obszarów funkcjonalnych o szerokim zakresie przed- miotowym, ze szczególnym uwzgl ędnieniem konkretnych zapisów regulacyjnych dotycz ących zasad, warunków i standardów zabudowy, uzbrojenia technicznego i ochrony środowiska.

- 75 -

VII. WA śNIEJSZE MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

Opracowania planistyczne i programowe

Krajowe

- Geografia regionalna Polski, Kondracki J. PWN, 2003 r.; - II Polityka Ekologiczna Pa ństwa - Ministerstwo Środowiska, Warszawa, czerwiec 2000 r.; - Program wykonawczy do II polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002-2010 - Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002 r.; - Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska - praca zbiorowa pod redakcj ą dr A. Liro - Fundacja IUCN Poland, Warszawa 1995 r.; - Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju - Monitor Polski Nr 26/2001; - Krajowy plan gospodarki odpadami - Ministerstwo Środowiska, czerwiec 2002 r.; - Krajowy Program Rolno środowiskowy. Działanie PROW na lata 2004-2006. Materiał Informacyjny, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 17.12.2003 r.; - Narodowa Strategia Ochrony Środowiska na lata 2000-2006 - Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2000 r.; - Narodowy plan rozwoju 2004-2006, dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów 14 stycznia, - Plan rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004-2006. Projekt. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, stycze ń 2004 r.; - Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspek- tywy na lata 2007-2010 - Rada Ministrów, grudzie ń 2002 r.; - Polityka Le śna Pa ństwa - Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Natu- ralnych i Le śnictwa (Warszawa 1997 r.); - Strategia ochrony wód podziemnych w Polsce, praca zbiorowa pod redakcj ą A. Kleczkowskiego, Kraków 1990 r.; - Wdra Ŝanie koncepcji sieci NATURA 2000 w latach 2001-2003 - Ministerstwo Środowiska, grudzie ń 2002 r.; - Koncepcja zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony Doliny Środkowej Wisły - praca zbiorowa pod redakcj ą E. Gackiej - Grzesikiewicz, Warszawa, marzec 2003 r.; - Koncepcja sieci Natura 2000 w Polsce - raport ko ńcowy - praca zbiorowa, czerwiec 2001 r.; - Ostoje przyrody w Polsce - Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 1999 r.; - Le śny Kompleks Promocyjny- Lasy Puszczy Kozienickiej - monografia przy- rodniczole śna pod redakcj ą R. Zielonego Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1997 r.;

- 76 -

- Kozienicki Park Krajobrazowy - waloryzacja przyrodnicza i weryfikacja granic, Warszawa 1998 r.; - Projekt Planu Ochrony Kozienickiego Parku Krajobrazowego - praca zbiorowa pod redakcj ą Z. Cichockiego, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 09.2004 r.

Wojewódzkie

- Strategia rozwoju województwa mazowieckiego - Sejmik Województwa Mazo- wieckiego - Warszawa, 2001 r.; - Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Ma- zowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, War- szawa 2004 r.; - Program ochrony środowiska woj. mazowieckiego. Urz ąd Marszałkowski, Departament Rolnictwa i Ochrony Środowiska "Mazowieckie Biuro Planowa- nia Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, 2003 r.; 2004 r.; - Plan gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2004- 2011 - Warszawa wrzesie ń 2003 r.; - Gospodarki odpadami pochodzenia przemysłowego w województwie mazowieckim - WIO Ś, Warszawa 2001 r.; - Program Rolno środowiskowy. Strefy priorytetowe w województwie. Samorz ąd Województwa Mazowieckiego, 2004 r.; - Wojewódzki Program Rozwoju Regionalnego Mazowsza na lata 2001-2006 - Sejmik Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2001r.; - Diagnoza stanu zagospodarowania przestrzennego województwa warszawskiego, Urz ąd Wojewódzki w Warszawie, BPRW, Warszawa, 1998 r. ;

Materiały statystyczne, atlasy

- Baza danych Regionalnych dla Polski w przekroju powiatów i gmin za 2000 i 2002 r. - IMAGIS, Warszawa 2001, 2003 r.; - Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego, US w Warszawie, War- szawa 2003 r.; - Stan środowiska w województwie mazowieckim - raport Wojewódzkiego In- spektora Ochrony Środowiska; - Jako ść i zagro Ŝenia wód powierzchniowych w woj. mazowieckim - Raport WIO Ś, Warszawa 2002 r.; - Dokumentacje hydrogeologiczne zbiorników wód podziemnych - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995-2001 r.; - Jako ść i zagro Ŝenia wód powierzchniowych w woj. mazowieckim - Raport WIO Ś, Warszawa 2002 r.; Mapa hydrogeologiczna Polski - Obszary o braku izolacyjno ści I poziomu wodono śnego - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995-2001r.;