Numer 02/370/2018 • Indeks 368695 • ISSN 0137-8538 www.eurodogshow2018.pl Kwartalnik Związku Kynologicznego w Polsce EDS-Warszawa 11-14.10.2018

Portret rasy Chiński grzywacz NAJLEPSZY PARTNER W NUMERZE TWOJEGO SUKCESU Informacje Zarządu Głównego ZKwP ...... 4 Portret rasy - chiński grzywacz...... 5 Nr 2 (370) rok 2018 Wspomnienie Dla firmy Royal Canin współpraca z Hodowcami trwa już ponad 50 lat i zawsze stanowi Zygmunt Jakubowski ...... 14 kluczowy element działania. Państwa opinie jako ekspertów w dziedzinie rozrodu i odchowu Czym są zaburzenia szczeniąt pozwoliły na opracowanie całej gamy specjalistycznych produktów, precyzyjnie ze spektrum autyzmu...... 16 s.16 dostosowanych do potrzeb psów różnych ras, wielkości i wieku. Companion in Family of Child with Autism Spectrum Disorder...... 18 Klub Hodowców Royal Canin działa w Polsce nieprzerwanie od 2003 roku, oferując Hodowcom psów nie tylko najwyższej jakości karmy, ale również szeroko pojęte wsparcie Fit for function (cz. 3)...... 20 na gruncie merytorycznym i praktycznym. Fit for Function part 3...... 24

Serdecznie zapraszamy Hodowców psów i kotów. Rozpoznawanie bólu u psa ...... 25 Formularz rejestracyjny jest dostępny na stronie www.strefa.royal-canin.pl Rozród i neonatologia psów...... 28 Canine reproduction and neonatology - recent updates...... 31 s. 20 UNIKALNA OFERTA Pies - istota świadoma...... 32 Okładka: chiński grzywacz The dog - a conscious creature?...... 35 Fot. Tomasz Borkowski Korzystne ceny produktów z linii Indywidualne podejście do klienta Photoshop, niezbędnik hodowcy...... 36 Professional oraz opieka dedykowanego Chiński grzywacz – chinese crested dog – to bardzo ciekawa rasa zarówno z punktu Potęga kynologii śląskiej ...... 38 przedstawiciela Klubu widzenia sędziego jak i hodowcy. Specjalistyczne produkty: preparat Psy te występują w dwu odmianach – mlekozastępczy, karmy dla suk Bogate wyprawki nagiej i owłosionej. Crufts Dog Show 2018...... 43 i kotek hodowlanych, szczeniąt i kociąt dla szczeniąt i kociąt Sukcesy psów z Polski na Crufts 2018...... 47 w okresie odsadzania i inne Internetowa wizytówka hodowli s. 38 Specjalistyczna Wystawa Pudli - Specjalny system rabatowy na stronie głównej Royal Canin Polska Lahti 2018...... 48 Bezpłatna dostawa zamówień powyżej Spersonalizowane materiały reklamowe Warto przeczytać: 150 PLN (na terenie całego kraju w ciągu wybranych hodowli Pies sam w domu i Szkółka dla szczeniąt...... 51 48 godzin) Interesujące artykuły o tematyce Dogfrisbee...... 52 Atrakcyjne programy promocyjne, kynologicznej i felinologicznej lojalnościowe i rekomendacyjne (hodowla, szkolenie, żywienie) Zielonogórskie Zawody w Tropieniu Sportowym - Kalsk 2018...... 54 Pakiet startowy dla nowych Seminaria naukowe Członków Klubu Hodowców dla hodowców s. 6 Prawnik radzi ...... 56 s. 43

INDEX 3709/368695 • ISSN 0137-8538 Druk: PRINT ART Kwartalnik Związku Kynologicznego w Polsce Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca. WYDAWCA: Zarząd Główny Związku Kynologicznego w Polsce W materiałach opublikowanych zastrzega sobie prawo dokonywania 00-024 Warszawa, Al. Jerozolimskie 30 lok. 11, tel. 22 826 05 74 poprawek i skrótów. Materiały publikowane w kwartalniku PIES mogą Internet: http://www.zkwp.pl e-mail: [email protected] być wykorzystywane publicznie pod warunkiem podania źródła. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Dystrybutor produktów KOLEGIUM REDAKCYJNE: dla członków Klubu Hodowców: Ewa Ostromęcka - redaktor naczelny CENNIK REKLAM: Tomasz Borkowski - zdrowie, anatomia, hodowla, wystawy Okładki – 4 000 zł Royal Canin Dystrybucja Andrzej Brabletz - kynologia łowiecka, praca psów myśliwskich Środki – cała strona 3000 zł, 1/2 strony 1500 zł, Aneta Dopierała - młody prezenter, wystawa europejska 1/3 strony 500 zł Centrum Kraków Katarzyna Fiszdon - genetyka, behawior Przewidziane rabaty ul. Komandosów 1/2 Andrzej Kaźmierski - kynologia na świecie Dla hodowców zniżki do 30%. 32-085 Modlniczka Jakub Kruczek - grooming i pielęgnacja Gabriela Łakomik-Kaszuba - historia kynologii Szczegółowy cennik reklam i ogłoszeń w redakcji. tel.: 61 624 16 80 Grzegorz Weron - wystawy Kwartalnik PIES udostępniony jest w całości w internecie fax: 61 624 16 89 Grażyna Stefek - opracowanie graficzne na stronie www.zkwp.pl. [email protected] www.royalcanin.pl Pies 2 (370) 2018 3 ZKWP

mi psów użytkowych. W tym roku na skiwania kwalifikacji hodowlanych HUNCWOT Kłusująca Sfora. Gratulu- Drodzy Kynolodzy, posiedzeniu w marcu wybrano nowe wyłącznie na wystawach w Polsce. jemy! Ciekawe kto wygra w tym roku? władze komisji, a także zweryfikowa- Zachęcam zatem do analizy nowy Jeździcie na wystawy psów? Tym wydaniem PSA rozpoczynamy publikację serii krótkich infor- no przygotowania do tegorocznych zapisów regulaminowych. macji z życia naszego stowarzyszenia Związku Kynologicznego Mistrzostw Świata IPO organizowa- ■ Słysząc głosy hodowców, człon- w Polsce. Z tego działu będziecie dowiadywać się o ostatnich nych we Włoszech. ■ 13 lutego br. z wielkim smutkiem ków ZKwP podjęto decyzję o publika- wydarzeniach i decyzjach jakie miały miejsce lub były skutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci cji certyfikatów rejestracji przydomka ■ Inną ważną, w szczególności Członka Honorowego ZKwP, wielo- hodowlanego. Każdy nowy hodowca działań Zarządu Głównego Związku Kynologicznego w Polsce. dla hodowców wyżłów, sprawą letniego przewodniczącego Klubu będzie mógł otrzymać potwierdzenie Będę informował Was tu także o inicjatywach FCI, w których jest ostatnie stanowisko ZG ZKwP Szpica, sędziego międzynarodowe- nadania przydomka hodowlanego i my zaznaczamy swoją obecność prezentując spostrzeżenia w sprawie utrudnień wynikłych ze go, pana Zygmunta Jakubowskiego. jego hodowli od teraz także w formie i opinie ZKwP. znowelizowanej Ustawy Prawo Ło- Taki bieg wydarzeń wymusił zatem eleganckiego dyplomu. wieckie. Główna Komisja Hodow- zmiany we władzach Klubu. Jako na- W przypadku pytań lub wątpliwości co do stanowiska Zarządu lana wychodząc naprzeciw pro- stępcę wybrano panią Annę Jaśkie- ■ Zmianie ulegnie również wygląd Głównego ZKwP w istotnych dla polskiej kynologii sprawach blemowi w spełnieniu warunków wicz, sędziego międzynarodowego, polskich rodowodów eksportowych. proszę o kontakt mailowy na adres: [email protected] hodowlanych postawionym wyżłom lekarza weterynarii i wieloletniego Rodowody w języku francuskim zo- RZECZNIK PRASOWY ZKWP JAROSŁAW BUKOWIECKI w Regulaminie Hodowli Psów Raso- hodowcę psów rasy samoyed. staną zamienione na rodowody w ję- wych ZKwP złożyła do Prezydium zyku angielskim. Zarządu wniosek zmian. Ich celem ■ W ostatnich miesiącach dokonano jest dopuszczenie do hodowli wy- także zmian na stanowisku delegata ■ Korzystając z okazji, w imieniu ■ Ostatnie miesiące to działania Za- nych organizacji z krajów, z których Tomasz Borkowski, Piotr Król, Leszek żłów, które ze względu na swój wiek ZKwP w Komisji Chartów FCI. Wy- Zarządu Głównego ZKwP oraz Komi- rządu Głównego ZKwP na kilku po- związki krajowe już są członkami FCI, Salamon, Dorota Witkowska – Człon- nie mogły zdobyć uprawnień pod branym delegatem został pan Artur tetu Organizacyjnego Europejskiej lach. Zaczynając od spraw między- wymaga zgody Zarządu Głównego kowie rządami starego brzmienia ustawy. Wróbel. Wystawy Psów Rasowych oraz Jubi- narodowych należy zwrócić uwagę członka FCI kraju, z którego taka or- Andrzej Stępiński, Mirosław Redlicki Prezydium ZG podjęło uchwałę o zo- leuszowej Wystawy 80-lecia ZKwP , na tematy prowadzone przez FCI. 17 ganizacja pochodzi. Oznacza to tyle, – Zastępcy Członków. bligowaniu Oddziałowych Komisji ■ 11 maja br. odbyła się w Łodzi wiel- które odbędą się w PTAK WARSAW i 18 kwietnia br. odbyło się posiedze- że polskie stowarzyszenia inne niż Gratulujemy! Hodowlanych do indywidualnego ka Gala POLISH TOP DOG 2017 roku, EXPO w Nadarzynie pod Warszawą nie sekcji europejskiej FCI podczas ZKwP nie będą mogły bez zgody ZG rozpatrywania wszystkich wniosków podczas której ogłoszono wyniki pragnę zaprosić wszystkich kynolo- którego opracowywano wizję zmian ZKwP zostać zrzeszone w FCI. ■ W ramach FCI w ostatnich dniach o nadanie warunkowych uprawnień pierwszego rankingu wystawowego. gów i miłośników psów do uczestnic- w nowym Statucie i Regulaminie lutego odbyło się także posiedzenie hodowlanych wyżłów. Nowością dla Zwycięzcą rankingu został portugal- twa w tym wyjątkowym wydarzeniu. FCI (Standing Orders). Robocze spo- ■ Wracając do najważniejszych Komisji Wystaw i Sędziów FCI, gdzie hodowców ZKwP będzie także zmia- ski pies dowodny pani Izabeli Gwar- Przypominamy, że pierwszy termin tkanie, w którym uczestniczyli nasi spraw krajowych należy przypo- zdanie polskie podkreślała pani Do- na w Regulaminie Hodowli Psów dyńskiej - Claircreek SPECIAL VERO, zgłoszeń upływa już 30 czerwca!!! delegacji – Żanna Dembska i Róża mnieć, że 17 marca br. Zarząd Głów- rota Witkowska. Głównym nurtem Rasowych. Ostatnie decyzje zobo- a tuż za nim uplasował się gończy RZECZNIK PRASOWY ZKWP Dembska-Biela, miało na celu wy- ny ZKwP zwołał w Legnicy Zjazd obrad było znalezienie konsensusu wiązały właścicieli psów i suk do uzy- polski pana Dariusza Bieleckiego – JAROSŁAW BUKOWIECKI pracowanie jednolitego stanowiska wszystkich sędziów kynologicznych w zakresie umożliwienia zrównowa- członków sekcji europejskiej FCI do ZKwP. Raz na cztery lata, w celu żonego rozwoju merytorycznego REKLAMA zaprezentowania na Nadzwyczaj- prawidłowego kierowania gronem sędziów kynologicznych wszystkich nym Zjeździe FCI. Zjazd ten odbędzie sędziów kynologicznych wybiera krajów członkowskich FCI. Nadrzęd- się już w sierpniu br. i obradować bę- się Prezydium Kolegium Sędziów ną wartością jaką komisja ta stara się dzie nad uchwaleniem wspomnia- Kynologicznych. Do Prezydium tego wypracować jest harmonizacja reguł nych wyżej aktów prawnych. Mimo wchodzi zawsze 7 członków i 2 za- w ramach całego FCI. Dyskutowano burzliwych obrad przegłosowano stępców. Członkowie natomiast wy- nad celami jakimi jest umożliwianie w szczególności dwa istotne, z punk- bierają dalej ze swojego grona prze- specjalizacji sędziów w ramach sę- tu widzenia nas hodowców, właści- wodniczącego Prezydium Kolegium dziowania poszczególnych ras i ran- cieli psów rasowych – członków Sędziów, zastępcę przewodniczące- dze uprawnień, które dziś i w przy- ZKwP zapisy. Po pierwsze zgodzi- go i sekretarza. O zakresie działania szłości pozwolą na ocenę coraz liśmy się na propozycje ukraińskie i odpowiedzialności poszczególnych szerszej liczby ras w ringach. ograniczające możliwość współpra- członków PKS decyduje natomiast cy z organizacjami, których interesy jego przewodniczący. W tym roku ■ Parę dni po obradach Komisji Wy- i cele działania są sprzeczne z wizją do Prezydium Kolegium Sędziów Ky- staw i Sędziów FCI odbyło się spo- i misją działania FCI i jej członków nologicznych weszli zdecydowaną tkanie Komisji Psów Użytkowych – w tym Związku Kynologicznego większością głosów: FCI. Tam również Zarząd Główny w Polsce. Po drugie, wyraźnie zapi- Janusz Opara – Przewodniczący ZKwP, przez swojego delegata panią sano – co bardzo ważne dla polskich Andrzej Kaźmierski – Wiceprzewod- Beatę Kujawską zabrał głos. Komisja hodowców zrzeszonych w ZKwP – że niczący ta stawia sobie za cel reprezentować, ewentualne zrzeszenie się w FCI in- Tadeusz Chwalny – Sekretarz organizować i opiekować się sporta-

4 Pies 2 (370) 2018 PORTRET RASY

Szczenię 7 tygodniowe z niewielką ilością włosa To samo szczenię w wieku 4 miesięcy – opalone

hiński grzywacz jest jedyną nr 3 z 2012 roku). Są dwa sposoby po- rasą bezwłosową, w której zbycia się nadmiaru włosów – gole- łyse psy mają swój owłosio- nie maszynką a potem depilatorem ny odpowiednik długowło- damskim lub stosowanie kremów do Csy. Występuje też w dwóch typach – depilacji. Oba są dość kłopotliwe, ale obu jak najbardziej poprawnych. Typ ten drugi należy stosować bardzo jeleni (deer type) to typ o delikatnej ostrożnie – krem nie tylko usuwa kości, bardzo elegancki, przypomi- włosy, lecz także wierzchni barwnik nający sylwetką konia wyścigowego, skóry. Po zastosowaniu kremu po- o długim korpusie. Typ kuca (cobby wtórnie, np. po siedmiu dniach, na type) reprezentują psy o mocniej- pigmentowanej skórze pojawiają szej kości, nie tak długim, ale średnio się nieestetyczne różowe łaty i całe długim korpusie, bardziej masyw- ciało psa jest wyraźnie podrażnione. To samo szczenię w wieku 8 miesięcy ne, przypominające kuce. Oba typy Golenie jest łatwiejsze, ale należy mają tak samo rozmieszczone wło- bardzo uważać, by nie skaleczyć psa, miejsca robią się czerwone, bolesne, sy na głowie, stopach i 2/3 ogona. szczególnie na kończynach i w zała- a potem rozwijają się stany zapalne Skóra bezwłosa jest gładka, miękka maniach skóry. i powstają rany. Ważne jest, aby przy i ciepła. Preferowana jest grzywa słonecznej pogodzie, kiedy psy prze- długa, „lejąca”, ale występuje rów- Jak dbać o skórę bywają w niezacienionym miejscu, nież (i ma być akceptowana) grzywa chińskiego grzywacza? smarować kremami filtrującymi je- rzadka i skąpa. Natomiast kręcone Wielu ludzi pyta, jak należy dbać dynie niepigmentowaną skórę i sta- włosy zarówno u osobników nagich, o nagą skórę. Po 27 latach hodowa- rannie je zmywać wieczorem. Kremy jak i psów całkowicie owłosionych nia chińskich grzywaczy (mamy w tej zatykają pory skóry, powstają wągry są wadą. Skarpety mają sięgać je- chwili siódme pokolenie naszych i wygląda ona mało estetycznie. dynie do nadgarstka, a nie do łokci, psów) mogę z całą odpowiedzialno- co niestety często widujemy u psów ścią powiedzieć, że pigmentowanej Jak powinien wyglądać nagradzanych na wystawach. Ogon skóry chińskich grzywaczy nie na- wzorcowy pies tej rasy? Chiński grzywacz – typ jeleni (deer type) u odmiany bezwłosej ma być owło- leży smarować żadnymi kremami, Głowa chińskiego grzywacza ma być siony w 2/3 długości, co oznacza, nawet tymi chroniącymi przed słoń- sucha, bez nadmiaru skóry i zmarsz- JEDNA RASA, DWIE ODMIANY że jedna trzecia ogona ma pozosta- cem. Jednomaścista skóra z pigmen- czek, wargi przylegające, czaszka wać bez włosów. I tak starajmy się tem nie jest wrażliwa na promienie wydłużona i nieco zaokrąglona, wi- przygotowywać nasze psy! Wzorzec słoneczne. Nagusy bardzo lubią wy- nien być zaznaczony stop. Długość mówi jeszcze, że na nagiej skórze nie grzewać się na słońcu i im dłużej się kufy ma być równa długości czaszki, powinny występować duże owło- opalają, tym skóra staje się ciemniej- każdy kolor nosa jest dopuszczalny. sione łaty. Tak byłoby idealnie, ale sza, szara robi się czarna, morelowa Kufa nie powinna być zbyt wąska Chiński grzywacz co zrobić, jeśli włosy się pojawiają? zaś – czekoladowa. Problemem są i szpiczasta, policzki powinny być U psów prawdziwie bezwłosych fragmenty skóry niepigmentowa- płaskie i suche, tak by głowa nie zdarzają się pojedyncze włoski, ale nej o barwie różowej. Skóra, która była za mocna, lecz proporcjonal- Chiński Grzywacz – chinese crested dog – to bardzo ciekawa rasa u HAM (Hairy Ass Monster) włosów jest różowa lub różowa w szare lub na do reszty ciała i pełna wdzięku. tych jest bardzo dużo (o dziedzi- ciemne plamki, jest wrażliwa na Uszy są duże, stojące, nisko osadzo- zarówno z punktu widzenia sędziego, jak i hodowcy. Psy te występują czeniu bezwłosości i szczegółowo promienie słoneczne – słońce ją po ne, o kształcie trójkątnym, szerokiej w dwu odmianach – nagiej i owłosionej tzw. powderpuff. o rodzajach szaty pisałam w PSIE prostu parzy. Niepigmentowane podstawie (ale nie spiczaste). Mogą

6 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 7 PORTRET RASY

Czekoladowy pies w wieku 9 tygodni Ten sam pies w wieku 8 miesięcy -nieopalony być obrośnięte piórami. U odmiany owłosionej wg stan- dardu FCI uszy mogą być wiszące. W USA u obu odmian Stado nagich suk wymagane są uszy stojące. Zgryz ma być nożycowy, szczęka i żuchwa – mocne. Wzorzec nic nie mówi o licz- Zarówno tylne kończyny, jak i przed- bie zębów. Przyjmuje się, że psy odmiany owłosionej nie powinny być dobrze ukątowane, mają mieć komplet zębów (ale braki P1 czy M3 nie po- łokcie powinny przylegać do ciała. winny być uważane za wadę), natomiast psy nieowło- Tylne kończyny mają być szeroko roz- sione mają braki nie tylko przedtrzonowców, lecz często stawione. Chiński grzywacz charak- także siekaczy, a czasami nawet niektórych kłów. Przy teryzuje się bardzo długimi stopami. zamkniętym pysku nie może być widoczny język. Wło- Są one dość wąskie i jakby przedłu- sy rozwijają się z tego samego listka zarodkowego, co żone – zajęcze. Patrząc na nie, mamy zęby, i przy braku włosów nie należy oczekiwać pełnego wrażenie, jakby palce miały jeszcze uzębienia u nagusów. Warto dodać, że ma to uzasadnie- dodatkowy paliczek. Włosy na łapach nie genetyczne. Oczywiście nie chcemy dążyć do coraz nie powinny przekraczać stawu nad- mniejszej liczby zębów (są linie z doskonałymi zębami garstkowego i skokowego, mogą je- i takie z mniejszą ich ilością), ale piękny pies nie powi- dynie zakrywać palce i nie muszą być nien być niżej oceniany z powodu braków zębowych. bardzo obfite. Ciekawostką jest kształt kłów u odmiany bezwłosej. Czę- Bardzo ważną cechą tych psów sto są one proste, o trójkątnym przekroju i nazywają się jest ruch. Ma być bardzo wydajny, Ten sam pies w wieku 11 miesięcy - opalony Pies w typie kuca (cobby type) po angielsku „tusk”. Jeżeli nagi mocno owłosiony pies elegancki, z długimi krokami zarów- ma komplet uzębienia, a wszystkie kły są lekko łukowa- no przednich, jak i tylnych kończyn. skonałe w typie egzemplarze są tak te i o owalnym przekroju, należy podejrzewać, że dany Kończyny mają być równoległe w ru- samo cenne, jeśli są nieco mniejsze egzemplarz to ogolony powderpuff. chu. Pięknie poruszający się pies to lub nieco większe. Oczy powinny być w kształcie migdała, tak ciemne, nie taki, który unosi wysoko przednie że sprawiające wrażenie czarnych. Ponieważ u tej rasy nogi (co bardzo podoba się publicz- Jakim domownikiem dopuszczalne są wszystkie umaszczenia, nie można od ności) lub szybciutko przebiera koń- jest chiński grzywacz? psów błękitnych czy czekoladowych wymagać czarnych czynami, robiąc małe kroczki. Ruch Po raz pierwszy zobaczyłam chińskie- oczu. Tym bardziej, że każdy kolor nosa jest dopuszczal- ma być swobodny, wydajny i lekki. go grzywacza na międzynarodowej ny. A co, jeżeli pojawi się chiński grzywacz merle? Czy W ruchu pies podciąga pod siebie wystawie psów rasowych w 1988 może mieć niebieskie lub różnokolorowe oczy? Zdarzają tylne kończyny na tyle daleko, na ile roku. Było to „małe czupiradełko” się w tej rasie oczy częściowo niebieskie. zostawia je za sobą. z mało typowym ruchem (każda noga Szyja ma być długa, smukła, sucha, bez podgardla, Idealna wysokość w kłębie to w inną stronę) i bardzo ruchliwym Wydajny kłus w ruchu wysoko noszona i łukowato wygięta. Jest ona, 28–33 cm dla psów i 23–30 cm dla ogonem. Nie zrobił wtedy na mnie Proporcje chińskiego grzywacza wg S. Hubbell nie tylko u tej rasy, ważnym elementem urody psa. i gwałtownie unosi do góry, co bardzo zmienia pożądane suk. Jak widać, rozpiętość wzrostu wrażenia, choć otrzymał duże bra- Tu wzorzec wyraźnie podkreśla że ma być długa – do- proporcje psa. jest bardzo duża, szczególnie dla suk wa. Dopiero w USA na wystawie Sta- się spełniło i w 1993 roku wróciliśmy daje to elegancji, a rozwiana grzywa i dość długi prosty Ogon ma być wysoko osadzony, prawie prosty, dłu- – 7 cm w małych rasach to napraw- tes Kennel Clubu w 1989 roku (rasa z USA do Polski z siedmioma chińskimi grzbiet upodabniają chińskiego grzywacza do małego gi i uniesiony w ruchu, ale NIE może być zakręcony nad dę wielka różnica. Dla porównania: została uznana przez AKC dopiero grzywaczami. Wśród nich był AKC Ch. konika. Klatka piersiowa powinna być raczej szeroka grzbietem lub skręcony w którąś stronę. Zarówno w kłusie, 23 cm to tyle, ile mierzy duży pome- w 1991 roku) zobaczyłam kilka psów Gingery`s TUMBLEWEED – dość moc- (nie beczkowata) i głęboka; brzuch – miernie podcią- jak i w pozycji stojącej ogon może być opuszczony. Pióro ranian, a 30 cm to wzrost niedużego tej rasy. Były w różnych kolorach, ny pies o wspaniałym ruchu, dziadek gnięty. Przy długim korpusie klatka piersiowa powinna na ogonie ma być długie, lecz skąpe owłosienie jest do- sznaucera miniaturowego. We wzor- wesołe, aktywne i przypominały mi późniejszego zwycięzcy Westminster również być dość długa, co oznacza, że mostek nie może puszczalne. Owłosienie pokrywa jedynie 2/3 ogona. Wyraz cu AKC wzrost ma mniejsze widełki małe koniki. Wtedy to powiedziałam AKC Ch. Int.Ch. Ch.Pl 5 x BIS Gingery`s być krótki, a tym bardziej skrócony. Przy skróconym ogólny grzywacza bardzo psuje ogon owłosiony na całej – od 28 do 33 cm (11 to 13 inches ), mężowi, że bardzo bym chciała mieć KRIMSIN `N` CLOVER. Nasza fascyna- mostku klatka piersiowa kończy się zaraz za łokciem długości, co dość często widujemy na naszych wystawach. ale jednocześnie jest napisane, że do- stadko takich właśnie psów. Marzenie cja tą rasą trwa do dziś i choć mamy

8 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 9 PORTRET RASY

Chińskie grzywacze bardzo lubią zabawę

Chiński grzywacz na wystawie w USA

Bogaty włos - golony

Grupa hodowlana chińskich grzywaczy Mocno zarośnięta naga suka

tami, niektóre też sprawdzają się jako jest prawdą, że mają wyższą ciepłotę Szczenięta rzadko rodzą się z wa- mamki dla mopsików. Nasza ulubiona ciała. Normalnie wynosi ona ok. 38,5 dami – z załomkiem na ogonie, z za- suczka Int. Ch. Sasquehanna DZIĘKU- stopnia C. Bardzo lubią owoce i wa- rośniętym przewodem słuchowym JĘ opiekowała się szczeniętami nawet rzywa. Chińskie grzywacze mają dużo u nagich psów. Nie miałam nigdy wtedy, gdy miała usunięte gruczoły zalet: nie linieją, na ogół nie powodu- szczenięcia z rozszczepem podnie- mleczne i oczywiście nie miała swoich ją uczuleń u alergików, są posłuszne, bienia. Małe długo nie chcą innego dzieci. O 22.00, drapiąc łapkami w ko- wesołe i bardzo rozumne. Jeżeli cho- pokarmu niż mleko matki. Przy dużej jec, dawała znać, żeby zabrać matkę dzi o zdrowie, to mimo iż gen nagości mleczności suki pokarmem stałym (mopsy często przygniatają swoje mło- jest u nich genem dominującym letal- interesują się dopiero w wieku 5–6 de), i z radością wchodziła do szczeniąt, nym, mało chorują i są długowieczne. tygodni. Późno też wyrzynają im się Chiński grzywacz na Cruftsie Chiński grzywacz powderpuff full face by im matkować przez całą noc. Żyła Bardzo mały procent jest nosicielami mleczne zęby. Dziewięcio-, dziesięcio- 15 lat. Jej powitania pamiętają wszyscy genów PRA (zanik siatkówki) i nie jest tygodniowe szczenięta są już w pełni ich teraz jedynie dziewięć, to jest to glądają w wysokiej trawie – żeby lepiej nach. Niechętnie wchodzą jedynie nasi goście. Spała z nami w łóżku i nad to problemem w tej rasie. Więcej jest samodzielne i mogą iść do nowych jedna z moich ulubionych ras (po widzieć, stają wyprężone na tylnych w kopny śnieg. Nie ubieram moich ranem kładła się na którymś z nas. By- nosicielami PLL (zwichnięcie soczew- domów. Nie wszyscy są miłośnikami foksterierach i chartach afgańskich). łapach i z uwagą obserwują teren jak psów, bo ubranka często podrażniają liśmy już nauczeni, że wybraniec musi ki), ale są obecnie dostępne testy nagich psów, ale Ci, którzy się na nie Są to psy bardzo żywe na spacerach, surykatki. ich delikatną skórę, ale jeśli ktoś przy- zerwać się z łóżka i wynieść ją na dwór. genetyczne, które pozwalają wska- decydują, dostrzegają uroki tej rasy grzeczne w domu, nagusy lubią spać W większości lubią czystość i szcze- zwyczai swojego pupila do miękkiego Jeżeli nie reagowaliśmy, schodziła zać nosicieli oraz psy „czyste” (w obu i na ogół pozostają im wierni. w łóżku, ale nie wszystkie wchodzą nięta (w wieku 2–4 miesięcy ) budzą ubranka, to zdarza się, że nie chce on z łóżka i siusiała obok, patrząc na nas przypadkach psy są klinicznie zdrowe) Chińskie grzywacze nie są tak po- pod kołdrę. Na ogół żyją w zgodzie, mnie w nocy, żeby załatwić swoje bez niego wyjść na mróz czy deszcz. z wymowną miną – ,,przecież prosi- i tak planować łączenie par, by móc pularne, jak buldogi francuskie czy ale jeśli przestaną się lubić, to już do potrzeby na dworze, a zaraz potem łam’’. Kiedyś każdemu z nas położyła na używać w hodowli także nosicieli tych cavalier king charles spaniele, ale 179 końca życia. Jako że dawniej prócz grzecznie wracają i idą spać. Przepa- Hodowla chińskich poduszce po jednym psim chrupku. chorób. Nie można wykluczać z pro- zgłoszeń na ostatnią wystawę Crufts tego, że ogrzewały swoich właścicieli dają za bieganiem, nawet w zimie przy grzywaczy Nagie chińskie grzywacze jedzą gramu hodowlanego nosicieli, gdyż i 206 na Światową Wystawę w Lipsku i stanowiły zapasy mięsa na statkach, minusowych temperaturach. Oczywi- Suki są doskonałymi matkami – rodzą dużo w stosunku do swojej masy, po- bardzo zawęża to pulę genetyczną świadczy o tym, jak wielu jest ich ho- były używane także do polowań, są ście na mróz wypuszczam je na parę same (przez 27 lat w mojej hodowli tyl- nieważ potrzebują więcej energii na i niekorzystnie wpływa na rozwój rasy. dowców i miłośników. bardzo szybkie i wytrwałe w pogoni minut, by nie odmroziły sobie uszu, ko jedna mała suka miała cesarskie cię- ogrzanie nagiego ciała, natomiast po- Sporadycznie w niektórych liniach MAŁGORZATA SUPRONOWICZ za kotami lub drobiem. Śmiesznie wy- końca ogona i fałdów skóry w pachwi- cie), doskonale opiekują się szczenię- wderpuff jedzą stosunkowo mało. Nie występuje padaczka. ZDJĘCIA: TOMASZ BORKOWSKI

10 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 11 WSPOMNIENIE Odszedł Gentleman... Zygmunt Jakubowski (1930–2018) Bez wątpienia był nim w każdym calu. Erudyta, człowiek obdarzony celnością słowa i lekkością pióra, nauczyciel wielu pokoleń kynologów. Wierzył w młodzież, potrafił ponad podziałami łączyć miłośników psów. Sam, wielki ich znawca, doceniał odrębność charakterów i obdarzał szacunkiem ludzi i zwierzęta.

rodzony w doskonałej rodzi- nie warszawian od dziecka Uuczestniczył wraz z rodzicami i siostrą w życiu kulturalnym mię- dzywojennej Warszawy. Odwiedziny w ZOO, na majowych wystawach psów rasowych i kontakt z tymi OFELIA i ORLANDO Czarna Peruka Krystyny Kułakowskiej pozują do zdjęcia na tle Na spacerze z MAĆKIEM własnymi oraz mieszkającymi Kolumny Zygmunta na Placu Zamkowym w Warszawie. Z tyłu przytrzymuje psy ukryty w Alejach Jerozolimskich, w sąsiedztwie kształtowały stosunek Zygmunt Jakubowski, fot. z „Hunde vor dem Objektiv”, Jan Styczyński, 1963 r. wiosna 1965 r. Zygmunta do świata zwierząt. O strasznych latach wojny, Powsta- nia Warszawskiego i powojennej z zakresu psiej pielęgnacji z udzia- szczególny – własnoręcznie przez udręki nie mówił prawie nigdy. łem przedwojennego mistrza Maria- Niego wykonany pudel z… kaszta- Chyba nieco wbrew Jego woli przy- na Ickowskiego i Alicji Rakoczy-Ciar- nów. Ścianę przedpokoju zdobiły pomnieli te czasy przyjaciele ki, właścicielki pięknie utrzymanej malowane akwarelami wizerunki w ostatnim do Niego słowie na dużej pudlicy SAMBY. Przyjaźnie chow-chow i chroniony przed świa- warszawskich Powązkach. z tamtych lat często miały „charakter tłem słonecznym portret rudego Artystycznie wykształcony i uta- rasowy”. Wspominał te z Danutą przedstawiciela rasy z... jesiennych lentowany dostrzegał niedostępne Forelle i Krystyną Kułakowską. liści, wykonany przez artystkę wszystkim szczegóły; w każdym Potem nastała era chow-chow plastyczkę z Rosji. zjawisku przyrodniczym, roślinie, o kubistycznych kształtach. Pierw- W latach 50. warszawscy miłośnicy zwierzęciu widział naturalne piękno. Na spacerze z PANDĄ du Milano, 1951 r. szym był importowany z Kanady chow-chow podjęli nie lada wyzwa- Często dyskutowaliśmy o granicach „nieprzyzwoicie piękny” MACIEK nie. Pod egidą sekcji pudla i chow- i uprawnieniu człowieka do ingeren- (Mi Pao’s MATIAN), potem Holen- chow oddziału warszawskiego cji w naturę. Zygmunt był fenome- Następny, kupiony tuż po wojnie za dzeniem do Polski reproduktora derka UTCHIA van Mongolie i córka w sali na Nowym Świecie 35 zor- nalnym gawędziarzem, obdarzonym paczkę papierosów, pozostawiony z Wielkiej Brytanii, co w czasach UTCHII i Marianowego JÓZEFA ganizowano pierwowzór wystawy unikalną magią, którą roztaczał przez uciekających Niemców rudzie- realnego socjalizmu było nie lada (DONGA KAJONGA van de Ganze- klubowej rasy. Czego tam nie było! wokół siebie, wzbudzając fascynację lec – zyskał nowe życie. wyczynem. Całe sekcje w oddziale tapper) BUBULINA BUBA Brio, już Literatura, fotografie, przyrządy do w słuchaczach. Obojętnie, czy poga- W ratowaniu powojennych psich warszawskim wysłuchiwały z wy- wyhodowana przez Zygmunta. pielęgnacji, wyroby rękodzielnicze wędka dotyczyła stylów w architek- nieszczęść wspomagali się wzajem- piekami na twarzy relacji z wypraw To ona była najbardziej do Pana z „wyczesków”, a przede wszystkim turze czy naszych ukochanych psów nie z Marianem Szymanderą. na zagraniczne wystawy. A warto przywiązana, była Jego cieniem. licznie zgromadzone i oceniane rasowych. Powojenna moda na eleganckie pu- dodać, że Zygmunt swoje wrażenia Po przedwczesnej śmierci na jej ro- ukochane chow-chow. Było coś dle nie ominęła Warszawy. Zygmunt, ilustrował nie tylko słowem, lecz tak- dowodzie Zygmunt napisał bardzo jeszcze – wydana na powielaczu Chow-chow i pudle który sam posiadał czarną pudlicę, że zrobionymi przy tej okazji zdję- osobiste epitafium... i zgrzebnym papierze, dziś całkowi- Te dwie rasy ukochał najbardziej. wsiąkł szybko w to elitarne wówczas ciami. Współpraca zaprzyjaźnionych Zygmunt był zamiłowanym kolek- cie unikalna, pierwsza monografia Pierwszego chow-chow spotkał środowisko. Dzięki rodzinnym kon- psiarzy przyczyniła się do rozwoju cjonerem wszystkiego, co z psami rasy.To wtedy rozpoczęła się przy- podczas rodzinnego spaceru taktom jako jeden z niewielu i popularności kilku odmian pudli, związane. Na etażerce w Jego jaźń między Zygmuntem Pierwsza w powojennej Polsce w warszawskich Łazienkach; odwiedzał brytyjskie wystawy Crufts które jak mawiał Zygmunt, były mieszkaniu prężyły się w różnych a Marianem Szymanderą i Jego żoną monografia rasy chow-chow, majestatyczny rudy samiec utkwił w poszukiwaniu najciekawszych „balsamem na udręczone wojną pozach zaklęte w porcelanie figural- Krystyną – też miłośnikami rasy. dzieło Z. Jakubowskiego, Mu w pamięci na długie lata. psów. Zaowocowało to sprowa- dusze”. Inicjował szkolenia nej pudle i chow-chow. W tym jeden Do wspólnych planów wydawni- Warszawa 1956 r.

12 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 13 WSPOMNIENIE

Klubowa Wystawa chow-chow w Berlinie, ocena Ch. JALU Mong Fu wł. Irene Cottafavi z Luxemburga, 1966 r. Best in Show Światowej Wystawy Psów w Poznaniu w 2006 roku. Od lewej: sędzia Zygmunt Jakubowski, Przewodniczący ZKwP Andrzej Mania, Prezydent FCI Hans Müller i Stefan Stefik. czych obaj Panowie przystępowali dialne prezentacje. Każdy pomysł kongresach PON-ów i psów ras wybrał na zwycięzcę pięknego brac- uznał za wartościowe, i zawsze do- później kilkukrotnie, a tematem witał z radością, żadnemu nie był polskich, na kursach dla asystentów, co italiano AXELA del Monte Alago. prowadzał je do końca. Był człowie- ich prac zawsze były chow-chow przeciwny i z marszu komendero- na niezliczonej ilości spiczy. Kibico- Spod wyśmienitego pióra Zygmunta kiem wielkiej kultury i skromności. i pudle. wał przystąpienie do jego realizacji. wał mi i był uważnym recenzentem wyszło kilka książek poświęconych O wielu Jego działaniach mało kto Pasje łączą pokolenia i nie znają Sekundował mu w tych poczyna- moich pierwszych prób pisarskich. pudlom i chow-chow, był współ- wiedział, nigdy się z tym nie obnosił, podziałów metrykalnych niach dr Paweł Szemraj. Pamiętam dzień, kiedy powiedział autorem wielu opracowań zbioro- co nijak nie mieściło się w głowach Zygmunt jak nikt inny potrafił Pamiętamy klubowe wystawy w Ło- „Kochanie, jestem z ciebie dumny”... wych i niezliczonej ilości artykułów ludziom maluczkim... gromadzić wokół siebie pasjonatów dzi z doborowym gronem sędziów, w polskiej i zagranicznej prasie psiarstwa. Tak, tak, właśnie psiar- poprzedzane seminariami w Grand Szacunek i pokora kynologicznej. Jego działalność Pożegnanie stwa w każdym jego aspekcie, a nie Hotelu, na które przybywało 150 Był najstarszym stażem arbitrem, miała ogromne znaczenie dla ZKwP. Wraz z Nim odeszła nieodwołalnie tylko – jak dziś to szumnie nazywa- słuchaczy. Tak było i potem, kiedy pierwszym w Polsce sędzią wszyst- Trudno byłoby zliczyć pełnione przez jakże piękna epoka. Pamiętam zda- my – kynologii. Kynologia to nauka Pawła już zabrakło. Zawsze mógł kich ras, obdarzonym fenomenalną Niego funkcje i przyznane Mu god- rzenie na wystawie psów w Bytomiu stosunkowo nowa, opierająca się liczyć na zespół – Ewę, Piotra, pamięcią, z której wielokrotnie ności. Warto wśród nich wyróżnić w latach 80., kiedy po ocenie jednej na bardzo szeroko pojętej wiedzy, Rafała i mnie. korzystaliśmy. Sędziował w wielu nadany Mu tytuł Członka Honorowe- z ras do towarzystwa, hodowca i jed- w tym tej historycznej, a psiarstwo Zygmunt wierzył, że pozostawio- krajach Europy i Azji, lubił odwie- go ZKwP. Nie przywiązywał do nich nocześnie wystawca podeszła do rozumiał jako umiłowanie psa Ulubione zdjęcie: Zygmunt Jakubowski ne słowo pisane, a także bardziej dzać kraje rosyjskojęzyczne i chwalił przesadnej wagi. Mawiał, że ważne Niego ze słowami „Dziękuję, panie i wszystkiego, co z nim związane, w swoim mieszkaniu na tle księgozbiorów nowoczesny przekaz multimedial- tamtejsze psy. Zawsze zwracał są „prawdziwa pasja, kontynuacja sędzio, u pana przyjemnie się nawet i bibelotów ze szczególnym i równoprawnym ny i fotograficzny, pozostanie dla uwagę na wyśmienite chow-chow. i ciągłość pokoleń”. przegrywa...”. postrzeganiem ciała i duszy. potomnych ważnym świadectwem Na ich wystawy klubowe zapraszany Kynologia nie była jedynym polem Spotkałyśmy się ponownie w Warsza- Szanował psy i ich odrębności ulubione beziki z orzechowym kre- naszej działalności i pasji. Bez był najczęściej. Utrzymywał kontakt do działania Zygmunta, raczej jed- wie, żeby oddać Mu cześć.W ostatniej zarówno pod względem eksteriero- mem!) przegadaliśmy o odrębności mrugnięcia okiem angażował się z dawnymi wielkimi hodowcami nym z wielu. Był człowiekiem cieka- drodze towarzyszyła Zygmuntowi wym, jak i charakterologicznym. i wyjątkowości charakterów naszych w przeróżne wydarzenia, wszędzie i z wieloma współczesnymi na całym wym świata i żądnym wiedzy z róż- cała elita polskiej kynologii, a prof. An- Ileż to wieczorów przy lampce wina ulubionych szpiców. To wtedy rodzi- tam, gdzie tylko mogliśmy pokazać niemal świecie. Jako sędzia Best nych dziedzin. Każde Jego działanie drzej Kaźmierski pożegnał Go słowami lub koniaku i koniecznie jakimś ły się pomysły na kolejne opracowa- psa w jak najszerszym kontekście. in Show Światowej Wystawy Psów było starannie przemyślane. Chętnie „żegnaj mistrzu....” słodkim smakołyku (ach, te nasze nia, seminaria, odczyty i multime- Były wystąpienia w Sejmie, na Rasowych w Poznaniu w 2006 roku podejmował się przedsięwzięć, które GABRIELA ŁAKOMIK-KASZUBA

14 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 15 MEDYCYNA

burzenia z tej grupy są coraz częściej PIES W RODZINIE DZIECKA Z ZABURZENIEM ZE SPEKTRUM AUTYZMU rozpoznawane w ostatnich kilkudzie- sięciu latach. Dziecko z ASD w rodzinie Posiadanie dziecka autystycznego jest Czym są zaburzenia wyzwaniem dla całej rodziny, obciąża ją czasowo, emocjonalnie, finansowo. Rodziny te przeżywają stres, który wy- daje się być nawet bardziej nasilony niż ze spektrum autyzmu w przypadku innych schorzeń prze- wlekłych. Musimy także pamiętać, że dziecko z bardzo nasilonymi objawami wymagać może stałej opieki przez całe swoje życie, również jako dorosły. Pro- wadzenie terapii, która może poprawić funkcjonowanie dziecka, wymaga wie- lu godzin różnych oddziaływań. Uważa się, że w zależności nasilenia objawów kompleksowa praca z dzieckiem auty- kontaktów społecznych, a także niekie- tego zaburzeniem ze spektrum auty- stycznym powinna zajmować nawet dy je zastępuje. Zwierzęta są źródłem zmu i ono samo czerpać będą korzyści 20 godzin tygodniowo. wsparcia, nie osądzają, zwykle bezwa- z kontaktu z psem – domowym pupi- runkowo akceptują i uspokajają. Stąd lem. W odróżnieniu od informacji o po- Pies jako terapia myśl, że zwłaszcza osobom izolującym zytywnym wpływie kontaktu z psem Rodziny dzieci dotkniętych zaburze- się (a także izolowanym) społecznie, ta- jako elementu terapii na funkcjono- niem ze spektrum autyzmu usilnie kim jak dzieci z autyzmem, kontakt ze wanie dziecka najbardziej obiektywne poszukują dla nich pomocy. Ponieważ zwierzętami może przynieść szczególne dane o pozytywnym wpływie posiada- nie ma cudownego leku na autyzm, korzyści. Wiele świadectw tego, że kon- nia psa rodzinnego dotyczą poziomu a długotrwałe, wieloletnie oddziały- takt z koniem, psem, małpą lub delfinem stresu u rodziców dzieci autystycznych. wania terapeutyczne, rehabilitacyjne poprawił funkcjonowanie dziecka auty- To oczywiście ważne, bo jest to grupa i edukacyjne przynoszą oczekiwane stycznego, przynoszą media. Jednak narażona na przewlekłe przeciążanie rezultaty, wielu rodziców interesuje się wciąż są to opowieści o pojedynczych i przemęczenia, a ratowanie ratujących innymi sposobami leczenia. Dość duże przypadkach, a zatem trudno wyciągać to podstawowa zasada każdej pomocy. zainteresowanie budzi teoria, że kon- wnioski, że kontakty takie przyniosą po- Najlepiej udowodnione korzyści takty z psem mają pozytywny wpływ prawę u każdego dziecka ze spektrum czerpią rodzice, lecz będzie się tak dzia- Zaburzenia ze spektrum autyzmu (Autism Spectrum uznawane mogą być raczej za przejaw na dziecko z autyzmem. Należy tu jed- autyzmu. ło w sytuacji, gdy lubią oni kontakt ze Disorder – ASD) to coraz szerzej stosowane określenie dziwaczności, ekscentryczności bądź nak wyraźnie odróżnić: interwencje te- Badań nad skutecznością interwen- zwierzęciem, mają czas na zajmowanie braku dobrego wychowania. rapeutyczne wspomagane obecnością cji terapeutycznych wspomaganych się nim, są w stanie zmieścić dodatkowe grupy zaburzeń połączonych wspólnymi objawami, Wprowadzenie pojęcia spektrum zwierzęcia (animal-assisted interven- obecnością zwierzęcia w zaburzeniach obowiązki w i tak napiętym planie dnia. takimi jak: początek we wczesnym dzieciństwie, pro- autystycznego pozwoliło na wyodręb- tions – AAI), wśród których wyróżnia- ze spektrum autyzmu nie ma może W innym badaniu zapytano samych blemy z nawiązywaniem kontaktu z innymi ludźmi, nienie trzech poziomów nasilenia ob- my trzy zasadnicze formy oddziaływań: wielu i są różnej jakości, ale niemal rodziców dzieci autystycznych o korzy- jawów w zależności od tego, jak dużej aktywności z udziałem zwierząt (ani- bez wyjątku potwierdzają mniej lub ści, jakie przynosi ich dzieciom posia- nieprawidłowym rozwojem mowy i wreszcie stereoty- pomocy w codziennym funkcjonowa- mal-assisted activities – AAA), terapia bardziej pozytywny wpływ takich od- danie psa. Wymienili ich wiele: uczenie powe, powtarzalne zabawy i zainteresowania. niu wymaga dziecko lub dorosły z ASD. z udziałem zwierząt (animal-assisted działywań na różne problemy dzieci odpowiedzialności, dostarczanie towa- Tabela 1 przedstawia te poziomy i nasi- therapies – AAT) i wreszcie różne pro- z ASD. Nie wiadomo jednak do końca, rzystwa, wspólne zabawy. Jak widać są radycyjnie używa się również zmu towarzyszą inne, nieuwzględnia- lenie objawów w dwóch zasadniczych gramy, w których uczestniczą specjalnie na ile tym, co oddziałuje, jest sam kon- to takie same korzyści, jakie wynikają dla określenia tej grupy scho- ne w kryteriach. Niepełnosprawność wymiarach: społecznej komunikacji przeszkolone psy asystujące i pomaga- takt ze zwierzęciem, a na ile cała inter- z posiadania psa dla zdrowego dziecka. rzeń pojęcia ,,całościowe za- intelektualna (upośledzenie umysło- i stereotypowości zachowań i zainte- jące (service animal programms – SAP) wencja i biorący w niej udział ludzie. Zwrócono jednak uwagę także na dwa burzenia rozwoju’’ i wyróżnia we) może występować u 30–70% pa- resowań. od codziennego kontaktu z należącym Jeśli bowiem wiadomo, że np. spacery aspekty, które wydają się szczególnie kilkaT oddzielnych diagnoz, z których cjentów ze spektrum autyzmu. Mamy Bardzo długo sądzono, że zaburze- do rodziny psem. z przeszkolonymi psami asystentami ob- ważne w przypadku dzieci z ASD: po- najważniejsze to autyzm dziecięcy i ze- więc spektrum, w którym mieszczą się nia ze spektrum autyzmu są dość rzad- Nie ulega wątpliwości, że kontakt niżają poziom hormonów stresowych siadanie psa ułatwia dziecku nawiązy- spół Aspergera. głęboko upośledzone dzieci, niemó- kie. Przed 1990 r. częstość występowa- ze zwierzęciem wpływa pozytywnie na u dzieci autystycznych, rodzi się pytanie, wanie kontaktów społecznych i uczy Wprowadzenie pojęcia ,,spektrum’’ wiące i w bardzo ograniczonym zakre- nia autyzmu była określana na 4-5/10 życie psychiczne człowieka. Istnieje cała czy taki sam efekt będzie miał spacer empatii i tolerancji. Pośrednio potwier- pozwala uznać wszystkie te zaburze- sie kontaktujące się otoczeniem, wy- 000. Badania z XXI wieku oceniały dziedzina badań zajmująca się interak- z domowym pupilem. dziło to inne badanie, które dowiodło, nia za przejawy wspólnych deficytów, magające pełnej opieki, zaś na drugim rozpowszechnienie autyzmu na 22/10 cjami człowieka i zwierzęcia. Punktem że nastolatkowie z niezbyt nasilonymi różniących się nasileniem (Ryc. 1). jego krańcu względnie dobrze funk- 000 (1/455), natomiast całego spek- wyjścia tych badań jest przekonanie, że Za i przeciw objawami autystycznymi, którzy mieli Często objawom głównym auty- cjonujące osoby z dzisiejszą diagnozą trum – nawet na 145/10 000 (1/69). ludzie szukają kontaktu ze zwierzętami, Ważna wydaje się zatem odpowiedź na psa i poświęcali mu dużo czasu, a tak- zmu lub zaburzeń ze spektrum auty- zespołu Aspergera, których objawy Osobnym fenomenem jest to, że za- ponieważ ułatwia im on nawiązywanie pytanie, czy rodzina dziecka dotknię- że w sposób odpowiedzialny zajmowali

16 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 17 MEDYCYNA się nim, rzadziej cierpieli na depresję. Poziom nasilenia Społeczna Rytuały (powtarzane I znów, czy elementem chroniącym jest ASD komunikacja zachowania) zainteresowania sam kontakt ze zwierzęciem, czy zajmo- POZIOM 1: Zauważalne trudności w sytuacji braku Istotny wpływ na funkcjonowanie, utrud- wanie się nim, posiadanie stałych obo- „Wymagający wsparcia,trudności w funkcjonowaniu nione przerywanie rytuałów powtarzal- wiązków, wychodzenie na spacery? wsparcia” interakcji społecznych,zmniejszone zain- nych zachowań lub przekierowanie uwagi teresowanie nawiązywaniem interakcji z zainteresowań. Nie ma jednoznacznych dowodów społecznych na to, że wprowadzenie psa do rodziny dziecka z zaburzeniami autystycznymi POZIOM 2: Upośledzenie funkcjonowania społecznego Zakłócają funkcjonowanie w różnych sytu- zauważalne nawet w sytuacji udziela- acjach i kontekstach. Widoczny stres i fru- uleczy je lub jednoznacznie popra- „Wymagający znaczącego nia wsparcia; ograniczone inicjowanie stracja w sytuacji, gdy rytuały i powtarzal- wi jego funkcjonowanie. Jeśli jednak interakcji społecznych oraz ograniczona lub wsparcia” ne zachowania zostają przerwane; trudno rodzice są gotowi na posiadanie psa, nietypowa relacja na społeczną inicjatywę przekierować uwagę z zainteresowań. korzyści z tej decyzji czerpać mogą za- ze strony innych osób. równo ich dzieci, jak i oni sami. Wydaje POZIOM 3: Ciężkie upośledzenie funkcjonowania; Znacząco zakłócają funkcjonowanie we się to szczególnie odnosić do dzieci „Wymagający bardzo ograniczone inicjowanie interakcji wszystkich sferach. Znaczący poziom bardzo znaczącego społecznych i minimalna odpowiedź na niepokoju w sytuacji nagłego przerwania z mniej nasilonymi objawami, zdolnych społeczną inicjatywę ze strony innych osób. rytuałów albo rutyn; bardzo trudno do zajmowania się zwierzęciem, pracy wsparcia” przekierować uwagę z zainteresowań lub i zabaw z nim. Jeśli jednak podejmu- pacjent szybko do nich powraca. jemy trudną decyzję o wprowadzeniu do domu czworonożnego przyjaciela, kontaktów. Wynikiem takich rozważań Grandgeorge M i wsp. Interest towards human, animal and object in children with autism spectrum disorders: musimy pamiętać o licznych wiążą- powinno być zarówno podjęcie za- an ethological approach at home. Eur Child Adolesc cych się z tym niebezpieczeństwach sadniczej decyzji o posiadaniu psa, jak Psychiatry (2015) 24:83–93. i ograniczeniach: pies żyje kilkanaście i określenie, jaki on winien być: szcze- O’Haire ME. Animal-Assisted Intervention for Autism lat, a nasza sytuacja może zmienić się niak czy dorosły, mały (dla którego Spectrum Disorder: w przyszłości; pies kosztuje, zajmuje dziecko może być niebezpieczne) czy A Systematic Literature Review. J Autism Dev Disord (2013) 43:1606–1622. czas, wymaga zaspokajania jego po- duży (który może być niebezpieczny Rode B. Zwierzęta w życiu osób z zespołem Aspergera. trzeb, nadzoru i kontroli zachowania. dla dziecka), energiczny czy spokojny, Relacje, emocje i satysfakcja z życia. Życie weterynaryjne Także bezpieczeństwo zwierzęcia mający być bardziej towarzyszem dzie- (2017) 92(9): 645–8. może być niekiedy zagrożone przez cięcych zabaw czy źródłem spokoju Purewal R i wsp. Companion Animals and Child/ nagłe i nieprzewidywalne zachowania i relaksu dla rodzica. Adolescent Development: A Systematic Review of the Evidence. Int. J. Environ. Res. Public Health (2017), dziecka, np. w reakcji na przerwanie TOMASZ WOLAŃCZYK 14: 234. przez psa jakiegoś stereotypowego Viau R i wsp. Effect of service on salivary cortisol działania lub w odpowiedzi na szcze- Piśmiennictwo: secretion in autistic children. Psychoneuroendocrinolo- kanie lub polizanie dziecka z nadwraż- Burgoyne L i wsp. Parents’ perspectives on the value of as- gy (2010) 35:1187–1193. sistance dogs for children with autism spectrum disorder: liwością na dźwięki lub określony ro- Ward A i wsp. Social-emotional adjustment and pet a cross-sectional study. BMJ Open (2014) 4. ownership among adolescents with autism spectrum dzaj dotyku. Pamiętać należy, iż mimo Carlisle GK. Pet Dog Ownership Decisions for Parents disorder. Journal of Communication Disorders (2017) potencjalnych korzyści musimy rozwa- of Children With Autism Spectrum Disorder. Journal of 65: 35–42. żyć wszystkie potencjalne straty, mieć Pediatric Nursing (2014) 29:114–123. Wright HF i wsp. Acquiring a Pet Dog Significantly pewność, że jesteśmy w stanie zapew- Crossman ME & Kazdin AE. Additional Evidence is Needed Reduces Stress of Primary to Recommend Acquiring a Dog to Families of Children nić pełne bezpieczeństwo dziecka Carers for Children with Autism Spectrum Disorder: with Autism Spectrum Disorder: A Response to Wright and A Prospective Case Control Study. J Autism Dev Disord i zwierzęcia podczas ich wzajemnych Colleagues. J Autism Dev Disord (2016) 46:332–335. (2015) 45:2531–2540.

Summary treatment practice for autism spectrum disorder (ASD). Reported Tomasz Wolańczyk outcomes of published studies included improvements for multiple areas of functioning known to be impaired in ASD, namely incre- Companion Dog in Family of Child with Autism ased social interaction and communication as well as decreased Spectrum Disorder problem behaviours, and stress. It is remain unclear if such effect may be related solely to presen- Autism Spectrum Disorder (ASD) is characterized by symptoms ce of companion dog in the family. Caregivers of children with spanning the realm of social interactions, communication, autism spectrum disorder are vulnerable to overstated benefits and restricted or repetitive behaviours. Although the prevalence of interventions, and such overstatements are common with of ASD has risen over the years, making autism one of the most interventions involving animals, but some analyses revealed that common neurodevelopmental disorders, this increase may the presence of a dog in the family had an effect on parenting be due to modifications to the diagnostic criteria and a better stress and mood of teenagers with ASD. There are however, some understanding of these disorders. disadvantages related to the presence of a pet in the family; The inclusion of animals in therapeutic activities, known as namely, maintaining the dog’s training added to an ever-growing animal-assisted intervention (AAI), has been often suggested as a list of parenting tasks.

18 Pies 2 (370) 2018 HODOWLA

górach psy często pra- cują w mieszanych ze- społach – duży strzeże stada przed drapieżnika- Wmi i intruzami, mały pilnuje, by owce nie rozeszły się zbytnio, a gdy po- trzeba, alarmuje dużego głośnym szczekaniem. Na noc spędza owce do koszaru. Takie obrazki obserwowa- łem wielokrotnie w naszym Beskidzie Niskim i Bieszczadach, gdzie owce wypasane są tak, jak przed laty. Gdy na ścieżce koło stada pojawia się tu- rysta z plecakiem, duży pies – najczę- ściej jest to mniej lub bardziej typowy owczarek podhalański – podnosi na podejrzanego gościa ciężkie spojrze- Pochodzące z Balearów ca de bestiar hodowane także są w Polsce nie. To już wystarczy, aby obejść owce z bezpiecznej odległości, a jeśli bez- pieczny zdaniem psa dystans zosta- nie przekroczony, wtedy niespiesznie podnosi się – i to już na pewno wy- starczy! Mały pies z pozoru nie zwraca na człowieka żadnej uwagi, tylko bie- ga wokół owiec, zbierając je w zwar- tą gromadę. Co ciekawe, w Polsce te małe nierasowe psy są zaskakująco podobne do owczarków pirenejskich; jest to kolejny dowód na to, że sku- teczne wykonywanie określonej funk- cji wymaga podobnego typu budowy Cimarron uruguayo to klasyczny molos, w swej ojczyźnie pracujący z konnymi pasterzami i wielkości. Podobne pary spotkać można na Słowacji, w górach Rumu- nii, Bułgarii i Grecji. W innych rejonach współpracujące w parach psy to już konkretne rasy. We francuskich Pirenejach pary two- rzą górski pies pirenejski i owczarek Nieuznana jeszcze przez FCI rasa z Azorów ,barbado da Terceira pirenejski, w hiszpańskich – mastyf for pirenejski i owczarek kataloński gos azjatyckiego pochodzenia. Psy pilnu- kach nigdy nie jest przesadnie długa, FIT d’Atura na południu, natomiast na jące stad sklasyfikowane są zarówno bo wyciera się w zaroślach. Psy pilnu- północy, w kraju Basków, tym mniej- w 1., jak i w 2. grupie FCI, choć tak na- jące stada przed drapieżnikami muszą szym psem jest bardzo podobny do prawdę wszystkie powinny być razem być duże – jak duże, to zależy od zwie- owczarka pirenejskiego owczarek z molosami. rząt, z którymi przychodzi się im mie- (cz. 3.) o niewymawialnej dla nas nazwie rzyć. Najmniejszy jest marokański aidi, Euskal Artzain Txakurra. W centralnej JAKIE WYMAGANIA STAWIA ale on ma do czynienia jedynie z szaka- function Hiszpanii rolę mastyfa pirenejskiego PRZED TYMI PSAMI WYKONY- lami, największe są te psy, którym przy- Pasienie i obrona stad to jedno z najwcześniejszych zadań postawionych przed przejmuje mastyf hiszpański, w Portu- WANA PRZEZ NIE PRACA? chodziło mierzyć się z niedźwiedziami. psem przez ludzi. Z nielicznymi wyjątkami, kynologia odkryła psy pasterskie, galii – pies z Estrela, rafeiro do Alente- Owczarki muszą być szybkie i zwinne, Jednak wielkość psa nie może rosnąć jo i cão de Gado Transmontano, w pa- czujne i szybko reagujące. Obiegając w nieskończoność, a to z dwóch powo- owczarskie i zaganiające niedawno, a niektóre pozostają jeszcze mało znane rach z owczarkiem portugalskim cão stado, pokonują dziennie wiele kilo- dów. Pierwszy to ograniczona dostęp- lub zupełnie nieznane. Jednocześnie zmiany w hodowli zwierząt gospodarskich da Serra de Aires. Te małe i duże psy metrów. W takiej pracy najlepiej spraw- ność pożywienia. Psy pasterzy, którzy powodują, że praca tych psów staje się w wielu rejonach coraz mniej potrzebna, łączy rejon pochodzenia – wszystkie dzają się psy o średnim lub niewielkim sami żyli bardzo skromnie, karmione ale dzięki swojej inteligencji i niewielkim wymaganiom wiele z nich stało się psami są przybyszami z Azji, choć przodków wzroście, lekkiej budowie i kośćcu oraz były skąpo i byle jak, zwykle tylko ser- mają zupełnie innych, a powszechnie półdługiej, szorstkiej sierści, chroniącej watką, suchym chlebem i otrębami, do towarzystwa, sportowymi i stróżującymi. Tradycyjne formy wypasu zachowały przyjmuje się, że do Europy dostały przed deszczem i zimnem. Sierść taka a na takim niskobiałkowym pokarmie się w Europie jedynie w górach i tam najlepiej można zobaczyć, jak pełniona się we wczesnym średniowieczu z na- łatwo się spilśnia, a wtedy daje jeszcze nie da się wyrosnąć na olbrzyma. Dru- funkcja kształtuje wygląd i charakter. pływającymi wówczas plemionami lepszą ochronę; w naturalnych warun- gi to konieczność zachowania spraw-

20 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 21 HODOWLA Karakachan

owczarek nizinny, holenderski scha- RASY PSÓW OWCZARSKICH pendoes, węgierski puli i niemiecki Carpatin owczarski pudel, drugie to owczarek RASY PSÓW OWCZARSKICH ■ Szwajcaria – appenzeller, entlebucher niemiecki, owczarki belgijskie i ho- (UZNANE PRZEZ FCI): ■ Szwecja – szpic Wizygotów (vallhund) lenderskie, i , których ■ Wielka Brytania – owczarek szkocki collie ■ Hiszpania – ca de bestiar z Balearów przodkowie na Wyspy Brytyjskie do- (długowłosy i krótkowłosy), , ■ Portugalia – cão de fila de São Miguel (Azory) stali się z zasiedlającymi je Celtami ■ Urugwaj – cimarron uruguayo. jeszcze w ubiegłej erze. Także i te psy ■ Australia – kelpie łączy podobna budowa. To w tej gru- ■ USA – owczarek australijski NIEUZNANE PRZEZ FCI, UZNANE W KRAJACH POCHODZENIA: pie znajdujemy najbardziej wyspe- ■ Rosja – owczarek południoworosyjski ■ Hiszpania – majorero (Wyspy Kanaryjskie), cjalizowane owczarki. Ich perfekcja ■ Polska – polski owczarek nizinny podobny do ca de bestiar w pracy wzięła się z długiej tradycji ■ Holandia – , owczarki holenderskie ■ Portugalia – barbado da Terceira (Azory). wypasu owiec, kultury hodowli i z or- ■ Belgia – owczarki belgijskie ganizowania od ponad 100 lat prób ■ Francja – , beauceron, owczarek pikardyj- ski, owczarek pirenejski (długo- i półdługowłosy) NIEUZNANE : pracy, na których można było wyse- ■ ■ Hiszpania – owczarek kataloński gos d’Atura Australia – – przodek owczarka lekcjonować najlepsze osobniki. Są staroangielskiego, w Anglii obecnie nieznany; krępy ■ Portugalia – owczarek portugalski cão da Serra rasy pośrednie między tymi grupami, pies o dłuższej, szorstkiej i kosmatej sierści, maści de Aires jak bearded collie i briard, będące po- czarnej lub szarej z białymi znaczeniami. Przywie- ■ Włochy – bergamasco tomkami psów obydwu typów. Pew- zione z Anglii smithfieldy przetrwały na Tasmanii. ■ ną osobliwością są węgierskie pumi, Chorwacja – owczarek chorwacki ■ będące w istocie pasącymi terierami, Węgry – puli, pumi i . PSY PASTERSKIE, PILNUJĄCE STAD Grecki pies pasterski (UZNANE PRZEZ FCI): i mudi – pasące szpice. Bardzo niewie- NIEUZNANE PRZEZ FCI, le różnią się od mudi owczarki chor- ■ Rosja – owczarek kaukaski, owczarek środko- UZNANE W KRAJACH POCHODZENIA: woazjatycki wackie, bo też jest to jedna populacja ■ Australia – ■ Turcja – owczarek anatolijski Rafeiro de Alentejo Owczarek z Krasu rasowa, stosunkowo niedawno roz- ■ Nowa Zelandia – huntaway dzielona granicą. Wszystkie, a przy- ■ Rumunia – carpatin, pasterski pies z Bukowiny, ■ Hiszpania – owczarek z Kraju Basków ( Euskal mioritic najmniej te typowe psy owczarskie, Artzain Txakurra) w odmianie krótkowłosej i ■ Chorwacja – owczarek z Krasu Psy, wykonujące tę samą pracę, cechuje podobna budowa i wygląd. Na zdjęciach pasterskie psy górskie charakteryzują się lekko wydłużoną długowłosej, podobny do owczarków pirenejskich, ■ Chorwacja/Bośnia – tornjak sylwetką, suchą budową i głębokim perro de (lokalny typ owczarka z ■ Macedonia/Serbia – pies pasterski z Szar kątowaniem. Właściwym dla nich ru- wioski Garafa w rejonie Las Palmas na Gran Canarii, ności. Choć psy pilnujące stad na co z naszym owczarkiem podhalańskim; charakter to taka sama predyspozycja Płaniny chem jest szybki, wyciągnięty kłus, przypominający mniejszego jednolicie rudego dzień nie są zbyt ruchliwe, to jednak przy podobnej wielkości kuvasz jest do wykonywanej pracy, jak i budowa ■ Węgry – kuvasz, komondor czasami tylko przechodzący w lekki tervuerena, choć nie zawsze ze stojącymi uszami), muszą być zdolne do pokonania wie- wyraźnie lżejszy i bardziej wysokonoż- – czy mamy prawo go zmieniać, aby ■ Słowacja – cuvac galop. Krótsze od innych owczarki Carea Leones – owczarek z północnej prowincji lokilometrowych odległości wiosną, ny. Różnica ta jest jeszcze bardziej wi- z psów tych uczynić miłe zwierzęta do ■ Francja – pirenejski pies górski belgijskie są stosunkowo stromo ką- Leon, wyglądający trochę jak mniejszy, krępy beau- gdy owce wyprowadza się w góry, doczna w przypadku stepowych wersji towarzystwa? Chyba nie, ale z drugiej ceron i w typowych dla beaucerona umaszczeniach: ■ Polska – owczarek podhalański towane, ich kłus jest krótki i bardzo i jesienią, gdy spędza się je w doliny. owczarka kaukaskiego i środkowoazja- strony, jeśli to się nie stanie, to pozo- czarnym podpalanym i arlekinowym ■ Włochy – maremmano szybki i tylko wyjątkowo przechodzą W naszych Karpatach odległości te tyckiego, które wręcz nie mieszczą się staną one psami mało znanymi, a na- ■ Czechy – chodsky pes ■ Hiszpania – mastyf pirenejski, mastyf hiszpański do galopu. nie są jakoś szczególnie imponujące, w obowiązujących wzorcach tych ras, wet skazanymi na wyginięcie, bo ich ■ Brazylia – ovelheiro gaúcho, pies w typie ■ Portugalia – cão da Serra da Estrela, Niekiedy w pracującej razem pa- ale na Półwyspie Iberyjskim wynoszą w których opisano typ górski. Wszyst- tradycyjna praca staje się coraz mniej pracujących border collie. cão de Castro Laboreiro, rafeiro do Alentejo rze nie był potrzebny owczarek. Tam, nawet i kilkaset kilometrów. Aby je po- kie rasy stróżów stad dla kynologii od- potrzebna. ■ Maroko – aidi gdzie owce nie były spędzane do konać, pies nie może być ani olbrzymi, kryte zostały stosunkowo niedawno. NIEUZNANE: ■ Wielka Brytania/Tybet – mastyf tybetański. zagród, przepędzane sezonowo na ani bardzo ciężki; dzisiejsze olbrzymie Najwcześniej stało się to w przypadku ■ Wielka Brytania – welsh sheepdog, w typie TE PSIE PARY – OWCZAREK znaczne odległości ani nie miały moż- wystawowe wersje mastyfów hiszpań- pirenejskich psów górskich, kuvaszy I STRÓŻ – NIE ZAWSZE pracujących border collie NIEUZNANE PRZEZ FCI, liwości wejścia w szkodę, wystarczył ■ Irlandia – irish collie, w typie border collie UZNANA W KRAJACH POCHODZENIA: skich i pirenejskich do takiego wysiłku i podhalanów, inne pozostają zupełnie SĄ KOMPLETNE. stróż i obrońca, nie mają więc owczar- ■ ■ nie są już zdolne. U psów wystawo- nieznane poza swymi ojczyznami i po- Na nizinach i wszędzie tam, gdzie nie USA – english sheepdog, także w typie border Rosja – wilczarz buriacko-mongolski, ka do pary psy z Kaukazu czy tureckie. collie pies w typie mastyfa tybetańskiego wych selekcja nakierowana jest na zostają na etapie „landrace”, czyli typu było lub od dawna nie ma już dużych ■ Niemcy – owczarek staroniemiecki, pudel ■ Turcja – to, co w FCI figuruje pod nazwą uzyskanie imponujących gabarytów, rasowego, który jeszcze należy ustalić, drapieżników, jak choćby na Wyspach PSY DO PASIENIA owczarski (schäfpudel) anatolijskiego psa pasterskiego, to grupa, na którą a dodatkowo lepsze warunki bytowe a zapewne są i takie, o których istnie- Brytyjskich, wystarczy sam owczarek. BYDŁA I ZAGANIAJĄCE ■ Hiszpania – can de Palleiro, przypomina koloro- składają się rasy uznawane w Turcji za odrębne: pozwalają na pełne rozwinięcie zało- niu nawet nie wiemy, i znane są tylko Dzisiejsze europejskie owczarki to psy Przy pasieniu bydła, inaczej niż przy wego białego owczarka szwajcarskiego. kangal, karabash, akbash. żeń genetycznych, bo wzrost i masa lokalnym mieszkańcom. W przypad- o różnym pochodzeniu – te mniej lub pasieniu owiec, nie jest potrzebna ■ Rumunia – corb to cechy ilościowe o charakterze addy- ku psów pilnujących stad pojawia się bardziej kosmate to przybysze z Azji, duża szybkość, ale praca jest bardziej PSY DO PASIENIA BYDŁA ■ Bułgaria – karakachan tywnym, w sporym stopniu zależne od jeszcze jeden problem. Otóż nie są to te o sierści krótkiej na głowie lub ryzykowna, bo łatwo o kopnięcie, I ZAGANIAJĄCE (UZNANE PRZEZ FCI): ■ Grecja – grecki pies pasterski wpływów środowiska, w tym przede psy przyjaźnie nastawione, są z zasa- całkiem krótkiej i zaostrzonej kufie ■ które może skończyć się dla psa fatal- Australia – , australian ■ Portugalia – cão de Gado Transmontano. wszystkim żywienia. Z zasady cięższe dy nieufne, samodzielne, mało towa- rozwijały się od początku, to znaczy stumpy tailed dog nie. Niezbędne są siła, mocne szczęki są psy pasterskie pracujące w górach, rzyskie i w mniejszym lub większym od przynajmniej 30 tysięcy lat, w Eu- ■ Wielka Brytania – welsh corgi cardigan i skoczność – technika pracy to napie- NIEUZNANE: natomiast te z równin, a szczególnie stopniu agresywne, nie bardzo więc ropie. Pierwsze to, poza wymienio- i pembroke, ■ ranie, kąsanie w pęciny i błyskawicz- Tybet – kyi apso, czyli mastyf tybetański ze stepów, są lżejszej konstytucji – wy- nadają się do życia w warunkach in- nymi wcześniej owczarkami z Pirene- ■ Belgia – bouvier flandryjski i ardeński o wełnistej sierści. ne odskakiwanie. Tak właśnie pracują starczy porównać nizinnego kuvasza nych, niż te, w których zawsze żyły. Taki jów i Półwyspu Iberyjskiego, polski australijskie psy do pasienia bydła,

Pies 2 (370) 2018 22 Pies 2 (370) 2018 23 HODOWLA WETERYNARIA Gos d’Atura Schapendoes Rozpoznawanie bólu u psa ielu z nas ma psy od ■ „miotanie się”, niepokój Obolały starszy pies ze zwyrod- lat, często od wczesne- ■ przeczulica nieniem w odcinku lędźwiowo-krzy- go dzieciństwa. Może ■ zaburzenia poruszania się żowym kręgosłupa i zwyrodnieniem Owczarek pirenejski to być jeden ukochany ■ przyspieszenie tętna, oddechów, stawów biodrowych. Grzbiet ma Wpies lub cała sfora, często złożona zianie wygięty karpiowato a tylne kończy- z psów różnych ras i w różnym wie- ■ rozszerzenie źrenic. ny ugięte. Dyszy z powodu bólu sta- ku. Wydaje się więc, że skoro przeby- Występują też objawy bardziej wów. (fot.) wamy z psami na co dzień, powinni- dyskretne, jak: Niechęć do ruchu i kulawizna, śmy je świetnie rozumieć, wiedzieć, ■ gorszy apetyt zwłaszcza u młodych psów dużych, co wyrażają ich zachowania, o czym ■ nietypowe zachowanie, w tym szybko rosnących ras, może świad- mogą świadczyć zmiany ich nawy- agresja czyć o bólu kości lub stawów zwią- ków. Często jednak jest inaczej. Nie ■ polidypsja, czyli zwiększone pra- zanych z dysplazją lub żywieniową bouviery, entlebuchery i appenzelle- umiemy rozpoznać sygnałów, jakie gnienie. nadczynnością przytarczyc czy mło- ry, a także psy z Hiszpanii, Portugalii psy nam wysyłają, w tym zachowań dzieńczym zapaleniem kości. i należących do tych krajów wysp oraz świadczących o bólu przez nie od- Poruszanie się Najwięcej problemów z porusza- ich potomek zza oceanu – cimarron czuwanym. Bagatelizujemy lub źle Obolały pies niechętnie się porusza, niem się dotyczy starszych zwierząt. uruguayo. Psy iberyjskie mają w so- interpretujemy objawy choroby. nie przejawia chęci do wyjścia na Mają one trudności ze wstawaniem, bie wyraźną domieszkę bojowych spacer. Może chodzić z wygiętym, wchodzeniem lub schodzeniem ze molosów, są krótkowłose (z wyjąt- Cão de Serra de Aires Oznaki bólu karpiowatym grzbietem, drobić tyl- schodów, często niepewnie chodzą kiem kosmatego terceira), doskonale W zależności od rasy, wieku, tem- nymi kończynami – takie poruszanie po śliskich, gładkich powierzch- stróżują, bywały też wykorzystywane peramentu psy bardzo różnie ma- się zwykle świadczy o bolesności niach, przewracają się, gdy muszą do walk. Wszystkie są dość mocno pasterski – västgötaspets. Jest on na nifestują ból. Wrażliwa chihuahua w tylnej części ciała, np. o zapaleniu np. wejść na wysoki krawężnik. zbudowane i doskonale umięśnione, tyle podobny do corgi, że do niedaw- z naderwanym pazurem może wo- miedniczek nerkowych, jąder czy Wielu opiekunów przypisuje je po- umiarkowanie kątowane, poruszają na uważano, że rasy te muszą być ze kalizować i próbować gryźć przy ostrym zapaleniu gruczołu krokowe- deszłemu wiekowi, nie zdając sobie się krótkim kłusem i łatwo przecho- sobą blisko spokrewnione i dopiero każdej próbie obejrzenia chorego go u młodych samców. sprawy, że przede wszystkim ozna- dzą w galop. badania genetyczne wykazały, że miejsca a także kuleć, nie mieć ape- Chodzenie z opuszczoną gło- czają ból wywołany chorobą zwy- Można jeszcze zastosować inny wcale tak nie jest. To kolejny dowód tytu, drżeć, podczas gdy cane corso wą i sztywną, jakby skróconą szyją rodnieniową stawów. sposób na pracę przy bydle – mizerny na to, jak ta sama funkcja wymusza co najwyżej będzie oblizywać się in- oraz niechęć do odwracania głowy wzrost także uchroni przed kopnię- podobną budowę. tensywniej i przełykać ślinę przy do- i szyi występuje przy problemach Polidypsja ciem, zwłaszcza gdy połączony jest ze MIROSŁAW REDLICKI tknięciu złamanego pazura. z odcinkiem szyjnym kręgosłupa, Czyli zwiększone pragnienie, gdy pies zwinnością. Tą drogą poszły walijskie ZDJĘCIA: ANA CATARINA ALVES, Ponadto intensywność objawów np. przy dyskopatiach u jamników wypija regularnie ponad 100ml wody Kosmate owczarki azjatyckiego pocho- corgi, lancashire heeler i pochodzący VALE NALLEM, JOANNA OCZKOWSKA, dzenia są do siebie bardzo podobne, bólu zależy też od tego, czy jest czy buldogów francuskich, ale też na kg masy ciała, czasem może być je- z zupełnie innej bajki szwedzki szpic MARIA AMELIA TABORDA czy to w górach czy na nizinach. to ból ostry, pojawiający się nagle u młodych dogów niemieckich dynym objawem przewlekłego bólu. i o dużym natężeniu, czy przewlekły, z nieprawidłowo wykształconymi Warto zwracać baczną uwagę na towarzyszący np. zwyrodnieniowej kręgami szyjnymi. to, ile wody wypija nasz pies, i w razie Summary by fanciers and moved into cities and show rings; chorobie stawów. Ból przewlekły wątpliwości zmierzyć tę ilość przez Mirosław Redlicki others still remain indispensable workers and some znacznie trudniej jest rozpoznać, kilka dni. Polidypsja jest nie tylko ob- are yet to be discovered in their natural, remote habitats. wymaga to dużej czujności opieku- jawem bólu, ale występuje też przy „Fit for Function” part 3 No matter where they come from, dogs in each utility na i zdolności obserwacji swojego wielu chorobach, takich jak cukrzyca, Herding, pastoral and cattle dogs group – herding, guarding, cattle dogs and drovers psa. Jego oznaką może być tylko przewlekła niewydolność nerek, nad- – show great uniformity in their structure and similarity zmniejszona aktywność i postępują- czynność kory nadnerczy, schorzenia Flock guarding and herding were one of the earliest tasks in general appearance. These are both shaped by function. ca apatia. wątroby, moczówka prosta. for domestic dogs. According to specific needs, different Although many of these dogs do not work nowadays, Najczęstszymi objawami bólu są: types of shepherds, sheepdogs and drovers have developed their structure and fitness are to be preserved and not ■ apatia Brak apetytu and many of them have been only recently discovered sacrificed for mere beauty. ■ spadek aktywności Należy zwrócić uwagę, czy pies ■ wokalizacja w ogóle nie zbliża się do miski, nie

24 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 25 WETERYNARIA reaguje na podawanie posiłku czy jego oczy. Psy odczuwające silny czyć o odczuwanym przez niego zaczyna jeść i dopiero po chwili re- ból boją się, są w stresie i dlatego bólu. Wizyta u lekarza weterynarii zygnuje lub wypluwa czy zwraca po- mają duże, rozszerzone źrenice. pomoże znaleźć i wyleczyć jego karm. Niechęć do przeżuwania może Ból może też wynikać z choroby przyczynę, a w sytuacji, gdy cho- wynikać z bólu przy zapaleniu ucha oczu. Szczególnie silną bolesność roba jest nieuleczalna, umożliwi środkowego lub zapaleniu mięśni żu- powoduje jaskra, czyli choroba oka dobranie odpowiednich leków ciowych czy chorobie dziąseł i zębów. związana z gwałtownym wzrostem uśmierzających ból i znaczną ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. poprawę komfortu życia Twego Wokalizacja Ludzie uważają, że jest to ból nie pupila. Może to być ciche popiskiwanie, do wytrzymania. Psy cierpią w mil- LEK. WET. PAULINA SOWIK warczenie na opiekuna lub na inne czeniu. Niektóre więcej śpią, mają Na rycinie znajduje się 9-letni owczarek nie- zwierzęta lub nagłe zerwanie się Jamnik po operacji mandibulektomii. mniejszy apetyt, nie chcą się ba- miecki z naczyniakomięsakiem (złośliwym U tego psa z powodu nowotworu z posłania z przerażającym skowy- guzem) śledziony podczas transfuzji. Rozpa- złośliwego kości usunięto połowę żu- wić, a nawet wymiotują. Czasem tem. Towarzyszy bólowi związane- dający się, masywny guz w jamie brzusznej chwy. Nowotwory kości są szczególnie tylko pocierają chore oko łapą. Ja- Bibliografia: mu z tzw. ostrym brzuchem przy za- powoduje nie tylko znaczną anemię, lecz bolesne. Przed operacją pacjent ten skra najczęściej występuje u coc- „5 minut konsultacji weterynaryjnej. Psy i koty.” Larry paleniu wątroby i dróg żółciowych, także stan zapalny i silny ból na terenie nie miał apetytu, przestał się bawić, ker spanieli amerykańskich, chow- Tilley, Francis Smith, wydanie pierwsze. brzucha. Pies jest osowiały, nie reaguje na nie pozwalał na dotykanie głowy, ostrym zapaleniu trzustki, perforacji -chow, beagle, husky syberyjskich, Zepsuty ząb z odsłoniętą szyjką „Choroby wewnętrzne małych zwierząt” Richard W. przywoływanie przez opiekuna, głównie reagując nawet agresją. jelita przez ciało obce, ale też dysko- leży, ale nie śpi. bassetów, boston terrierów, pudli i fragmentem korzenia Nelson, C. Guillermo Couto. patiom. i sznaucerów miniaturowych. Do- „Canine and feline gastroenterology” Patrick Lecoin- Przy bólu w obrębie jamy brzusz- tyczy głównie psów w dojrzałym Warto obserwować swojego dre, Frederic, Eric Monnet i współpracownicy. nej psy mogą dodatkowo drżeć, nie niową stawów reagują warczeniem Ból zwiazany i starszym wieku. Oprócz objawów psa i pamiętać, że zmiany jego „Okulistyka weterynaryjna Slattera” David J. Maggs, mieć apetytu, przybierać specyficz- lub próbą ugryzienia, nawet gdy z chorobami zębów bólowych może powodować zmęt- wyglądu, postawy, poruszania, Paul E. Miller, Ron Ofri. ną postawę odciążającą tzw. „modlą- opiekun przechodzi szybko obok ich Choroby zębów i dziąseł zawsze nienie rogówki, przekrwienie biał- zachowania się, sposobu pobiera- „Praktyczna onkologia psów I kotów” Rafał cego się psa”. posłania. powodują ból, który jest zupełnie kówki oka, rozszerzenie źrenicy. nia wody i pokarmu mogą świad- Sapieżyński. lekceważony przez opiekunów. Psy Zaburzenia zachowania Ból w chorobie dobrze przystosowują się do prze- Zaburzenia zachowania mogą być nowotworowej wlekłego, powoli nasilającego się REKLAMA niezwykle zróżnicowane. Częste i in- Na oddzielną uwagę zasługuje ból bólu. Musi więc minąć wiele czasu, tensywne wylizywanie jakiegoś ob- towarzyszący chorobom nowotworo- aż stanie się on na tyle nieznośny, szaru ciała może świadczyć o bólu. wym. U psów, tak jak u ludzi, coraz czę- że np. przestaną jeść z jego powodu Na przykład wylizywanie okolicy na- ściej diagnozuje się różne nowotwory. lub staną się osowiałe. rządów płciowych może świadczyć Podobnie jak w medycynie ludzkiej Stan jamy ustnej należy kontrolo- o bólu towarzyszącym kamicy pę- takie rozpoznanie przestaje być wyro- wać u każdego psa przy okazji wizyt cherza moczowego i cewki moczo- kiem. Istnieje wiele możliwości lecze- związanych ze szczepieniami czy wej, wylizywanie łap występuje przy nia, które mogą spowodować wyzdro- innymi zabiegami profilaktycznymi. zapaleniu przestrzeni międzypalco- wienie lub komfortowe przedłużenie Szczególną uwagę trzeba poświęcić wych, a wylizywanie okolicy odbytu życia. Często, jako opiekunowie, zapo- psom ras miniaturowych, które mają czy biodra obserwuje się przy ropniu minamy jednak o bólu, który pojawia zwiększoną tendencję do odkłada- zatok okołoodbytowych. się u chorych na nowotwór psów. nia się płytki nazębnej i kamienia. Oznaką bólu może też być nie- Przewlekły ból najczęściej towarzy- Zepsuty ząb z odsłoniętą szyjką spokojne bieganie po mieszkaniu, szy nowotworom kości, dróg moczo- i fragmentem korzenia może być nagłe podrywanie się z posłania, wych, jamy ustnej i nosowej, ośrod- przyczyną silnego, przewlekłego wielokrotne podchodzenie do drzwi kowego układu nerwowego. Ostry, bólu. Oprócz tego chory pies może i domaganie się wyjścia, tarzanie się ciężki ból nieraz pojawia się po opera- kichać, ślinić się, mieć ropno-krwisty po podłodze. cjach onkologicznych, które zwykle są wypływ z nosa. W związku z bólem zmieniają się bardzo rozległe i inwazyjne. Kamień nazębny nie tylko powo- codzienne „rytuały”, w których pies W przypadku nowotworów kości duje „brzydki zapach”. Przede wszyst- brał udział: przestaje witać opie- (najczęściej są to kostniakomięsaki – kim prowadzi do zapalenia dziąseł kuna przy drzwiach, chowa się, nie osteosarcoma) ból może manifesto- i uszkadzania szkliwa zębów. Często towarzyszy przy przygotowywaniu wać się nasilającą się kulawizną, nie- wokół chorych korzeni powstają posiłków, nie przybiega radośnie na chęcią do schodzenia lub wchodzenia ropnie okołozębowe, powodujące widok smyczy. Obolały pies nie chce po schodach, zwiększoną ilością snu, obrzęk i znaczny ból oraz trudności być głaskany, może reagować agre- zmniejszoną ruchliwością. Ten rodzaj w pobieraniu pokarmu. sją lub ucieczką na próby czesania, nowotworu najczęściej występuje kąpania lub pieszczoty. u psów ras dużych i olbrzymich, ta- Ból w chorobach oczu W skrajnych przypadkach, pies kich jak bernardyny, dogi niemieckie, Gdy obserwując swego psa, za- sygnalizuje ból agresją. Zdarza się, berneńskie psy pasterskie, golden re- uważamy objawy bólu, warto pa- że starsze psy z chorobą zwyrodnie- trievery. miętać, żeby zwrócić uwagę na

26 Pies 2 (370) 2018 WETERYNARIA

jednoznacznie określić, przy jakim Tabela 1. Optymalny monitoring cyklu u suki: CO DZISIEJSZY HODOWCA POWINIEN WIEDZIEĆ O ROZRODZIE PSÓW? poziomie jest już za późno na sku- ■ obserwacja zachowania i wypływu z dróg rodnych teczne krycie. Pamiętajmy, iż oocyty ■ wziernikowanie pochwy psa po owulacji dojrzewają przez ok. ■ 24–48 godzin, a następnie są goto- cytologia błony śluzowej pochwy we do zapłodnienia przez kolejne ■ USG jajników i macicy Rozród 24–48 godzin. Z tego względu naj- ■ oznaczanie stężenia progesteronu (lub dodatkowo innych hormo- lepszy moment do krycia przypada nów – w przypadku nietypowych cyklów). od pierwszego do czwartego dnia od owulacji. Z wyżej wymienionych jedynie wartość progesteronu wraz z bada- ■ Wyznaczenie dnia owulacji po- niem USG są bezpośrednimi metodami potwierdzającymi wystąpie- i neonatologia psów zwala określić termin porodu suki. nie owulacji. Według badań u suk poród natural- W ostatnich dekadach ny występuje między 62 a 64 dniem nastąpił ogromny postęp po owulacji. Po tym terminie rozpo- uważa się, iż poziom powyżej 2-5ng/ Tabela 2. w rozwoju medycyny, czyna się proces degeneracji naczyń ml (zależnie od metody badania) STRUKTURA DZIEŃ przy czym jeszcze inten- krwionośnych łożyska, co jest przy- oznacza, że suka nie oszczeni się czyną stresu tlenowego u płodów, w ciągu najbliższych 24 godzin. Pęcherz płodowy 18–21 sywniej rozwija się medy- który krytycznie zwiększa ryzyko Zarodek 22–25 cyna weterynaryjna. śmierci płodów (jeśli nie nastąpi po- Ultrasonografia ród lub cesarskie cięcie). Badanie ultrasonograficzne – USG Bicie serca 23–25 Dlatego też dobrą praktyką jest – jest bardzo często wykorzysty- Szkielet 29–33 wyznaczanie terminu owulacji, wy- wane w rozrodzie psów. Dzięki becnie śmiało możemy Komory serca 31-35 powiedzieć, iż wiele lecz- znaczenie terminu porodu i ustale- czułym sondom można ocenić nic w Polsce nie ustępuje nie odpowiednio wcześniej z prowa- stan błony śluzowej macicy, jajni- Pęcherz moczowy 40 najlepszym ośrodkom eu- dzącym lekarzem weterynarii wizyty ków a także zarodków/płodów. Jelita 57–63 Oropejskim pod względem zakresu konsultacyjnej w 64 dniu od owulacji W praktyce USG u suk znajduje za- usług weterynaryjnych. Jednocze- na wypadek, gdyby suka nie oszcze- stosowanie przy: monitorowaniu cy- śnie lekarze praktycy mają do wybo- niła się do tego czasu. klu płciowego, oznaczaniu momen- ■ DPTV – deep portion of telence- ru wiele krajowych i zagranicznych ■ Monitoring poziomu proge- tu owulacji, obserwacji pojawienia phalic vesicle – pęcherzyk kresomó- szkoleń i warsztatów. Z ich oferty i ze steronu w czasie ciąży pozwala się struktur płodowych i pozapłodo- zgowo-międzymózgowy. swobodnego przepływu informacji, określać czynność ciałka żółtego, wych (np. łożyska), a następnie mo- W przypadku suk opublikowa- który zawdzięczamy sieci interne- i wychwycić zjawisko niedoczynno- nitorowaniu przebiegu ciąży przez no kilka wzorów pozwalających towej, korzystają także hodowcy. ści ciałka żółtego, co jest dość częstą pomiary płodu. Ultrasonograficz- na wyliczenie wieku ciążowego W niniejszym artykule poruszę wy- przyczyna ronień u suk. na biometria płodowa to dokład- zależnie od parametrów USG oraz brane tematy z zakresu praktyki we- USG jest nieocenionym badaniem w rozrodzie psów Publikacje podają, iż maksymalne na metoda wyznaczenia terminu wielkości suki. terynaryjnej związane z rozrodem stężenie progesteronu odnotowuje porodu, nawet gdy nie jest znana Przykładowo dla suk ras średnich: i neonatologią psów, które wypada jest pobranie krwi od suki). Obecnie Dlaczego warto badać się pomiędzy 10 a 20 dniem po owu- data owulacji. Jednakże wymaga GA = (3 × CRL) + 27 znać temu, kto zajmuje się hodowlą są na rynku testy półilościowe opar- stężenie progesteronu? lacji (podlega ono wahaniom do- doświadczenia lekarza badającego lub GA = (7 × BD) + 29 psów rasowych zorganizowaną pod te na metodzie ELISA, które szacują ■ Jest to skuteczna i prosta me- bowym, jednakże wartość powinna oraz determinacji hodowcy, gdyż U samców USG pełni niezastą- patronatem ZKwP. zakres wartości, i dokładniejsze te- toda wyznaczania momentu owu- przekraczać 20 ng/ml; u niektórych badanie USG powinno być przepro- pioną rolę w przypadku diagnostyki sty ilościowe oparte na technolo- lacji, czyli odpowiedniego terminu suk jest nawet wyższa niż 80 ng/ml). wadzanie kilkakrotnie w czasie ciąży. i oceny budowy układu rozrodcze- Monitoring cyklu płcio- gii elektrochemiluminescencyjnej, krycia. Hodowcy muszą wiedzieć, iż Po miesiącu od owulacji poziom pro- Dzień pierwszego pojawienia się go, w tym w szczególności prostaty wego suk i diagnostyka które oznaczają dokładne stężenie nie wystarczy pojedynczy pomiar. gesteronu zaczyna fizjologicznie się wybranych struktur płodowych na i jąder. Ostatnio coraz częściej mówi momentu owulacji hormonu. Oznaczenia ilościowe wy- Należy wykonać kilka pomiarów obniżać. Dzięki badaniom w pierw- obrazie USG w stosunku do wyrzutu się o zastosowaniu Dopplera w ba- Już od kilkunastu lat stosuje się ba- konywane są w laboratoriach wete- w czasie cyklu, aby określić moment, szym miesiącu ciąży lekarz prowa- LH (który ma miejsce 2–4 dni przed daniu przepływów krwi w prostacie danie poziomu progesteronu (P4) we rynaryjnych oraz ludzkich (np. przy- w którym stężenie progesteronu P4 dzący może zaproponować suple- owulacją) opisane jest w tabeli 2. i jądrach oraz ich korelacji z jakością krwi, połączone z cytologią pochwy szpitalnych), gdyż progesteron nie przekroczy 5–7ng/ml. W różnych ba- mentację progesteronu konieczną Pomiary struktur płodowych po- nasienia u psów. i wziernikowaniem. Aktualnie do jest gatunkowo specyficzny. W przy- daniach określono, że właśnie przy dla utrzymania ciąży. Warto pamię- zwalają na obliczenie wieku ciążo- standardu postępowania dołączyło padku możliwości wyboru należy tej wartości suki owulują. Należy tać, iż krzywa stężenia progesteronu wego (GA, ang. gestational age) na Cesarskie cięcie i opieka także badanie USG macicy i jajników preferować w użyciu testy ilościowe, pamiętać, iż krzywa wzrostu P4 nie u suki szczennej i niezapłodnionej podstawie wymiarów płodu. Najczę- okołozabiegowa – dzięki tej metodzie obrazowania gdyż testy półilościowe charaktery- jest liniowa. Na początku cyklu war- się nie różni, więc wysoki poziom ściej mierzone parametry to: Rozwój anestetyki weterynaryjnej można określić rozwój pęcherzyków zują się mniejszą czułością (więcej tości są na poziomie podstawowym progesteronu nie jest równoznaczny ■ CRL – crown-rump length – odle- i fakt, że większość lecznic dysponu- jajnikowych i potwierdzić owulację wyników fałszywie dodatnich lub (poniżej 2 ng/ml), następnie poziom z potwierdzeniem ciąży u suki. głość ciemieniowo-siedzeniowa je już sprzętem do narkozy wziewnej lub wykluczyć obecność zmian na fałszywie ujemnych) oraz rozbieżno- wzrasta, często już w ciągu 1–2 doby Badanie progesteronu w ostat- ■ BPD – biparietal diameter – śred- oraz monitoringu stanu pacjenta jajnikach (np. torbieli). ściami w interpretacji koloru. Ważne po przekroczeniu wartości około- nich dniach ciąży jest pomocne przy nica dwuciemieniowa podczas znieczulenia, znacznie ob- Oznaczanie poziomu progestero- jest, aby wynik testu dostępny był owulacyjnej progesteron wynosi np. podejmowaniu decyzji o cesarskim ■ BD – body diameter – średnica niża ryzyko związane z zabiegami nu możliwe jest w osoczu (konieczne w dniu badania. 30–40 ng/ml. Dlatego też nie można cięciu lub indukcji porodu, gdyż ciała płodu chirurgicznymi także u suki ciężar-

28 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 29 WETERYNARIA nej. Skrócenie czasu premedykacji Kolejnym lekiem, który należy względów poszukiwano innego roz- ników, co powoduje bezpłodność a także zastosowanie nowocze- Spadek poniżej wymienić, jest octan ozateronu wiązania. Skuteczność i brak nega- utrzymującą się przez sześć miesięcy . 2ng/ml 24-36 godzin (Ypozane, Virbac), który pozwala tywnego wpływu na jakość nasienia Należy pamiętać, iż jednocześnie do- snych środków przeciwbólowych przed porodem powodują, że suki lepiej znoszą za- na skuteczną terapię łagodnego (a tym samym na płodność) reko- chodzi do zmniejszenia rozmiarów bieg cesarskiego cięcia. Powyższe przerostu gruczołu krokowego mendują użycie octanu ozateronu. jąder (o około 1/3), oraz, iż występują ~5 ng/ml czynniki mają ogromy wpływ na Progesteron u psów – BPH (bening prostatic Podobne wyniki zanotowano przy osobnicze różnice we wrażliwości na < 2 ng/ml przeżywalność szczeniąt, a także Owulacja hipertrophy). BPH stanowi 50% stosowaniu finasterydu (stosowane- lek, co może wydłużyć okres bezpłod- na prawidłowy przebieg okresu przypadków schorzeń tego gru- go w medycynie ludzkiej) oraz fluta- ności. Niemniej jednak jest to bardzo laktacji. Pamiętajmy, że ból po- -15 Dzień Dzień Dzień Dzień czołu i występuje u większości nie- midu, lecz wymagają one dłuższego wartościowa alternatywa dla kastra- zabiegowy jest istotną przyczyną Dzień 0 10 50 63 kastrowanych psów płci męskiej okresu podawania (od kilkunastu do cji chirurgicznej, gdyż jest odwracal- braku akceptacji szczeniąt przez Długość trwania ciąży - 63 dni (+/-1) w wieku powyżej 6 lat w wyniku sty- kilkudziesięciu tygodni), podczas gdy na i zanotowano jedynie minimalne matkę, co często mylnie uważane mulacji androgenicznej lub zmie- tygodniowa terapia octanem ozate- działania niepożądane, które nie mia- Schematyczna krzywa ilustrująca zmiany poziomu stężenia progesteronu w surowicy jest za niedostateczny instynkt u suki ciężarnej nionego stosunku androgenów do ronu przynosi efekt terapeutyczny ły wpływu na ogólny stan zdrowia, macierzyński. Nowoczesne środ- estrogenów. Nie wiadomo, dlaczego utrzymujący się przez około pięć mie- apetyt oraz obraz krwi zwierzęcia. ki przeciwbólowe i przeciwzapalne być skrócony do 1,5–3 miesięcy ze błony śluzowej macicy (CEH – Cy- niektóre samce są dotknięte chorobą, sięcy, a objawy kliniczne ustępują już W jednym z badań porównywano przechodzą do mleka suki w stęże- względu na wcześniejszą luteolizę stic Endometrial Hyperplasia). a inne nie. U niektórych psów prze- po około 14–21 dniach od początku zmiany behawioralne u psów samców niu mniejszym niż 5%, więc więk- ciałka żółtego. Ropomacicze jest groźną choro- rost może rozpocząć się już w wieku terapii. poddanych kastracji chirurgicznej szość z nich można z powodzeniem Aglepriston ma również za- bą, tak więc owariohisterektomia 2,5 roku, a po 4 roku życia przejść Warto wspomnieć, iż od niedaw- z grupą poddaną kastracji farmakolo- bezpiecznie stosować w pierwszych stosowanie przy indukcji porodu (usuniecie jajników i macicy) pozo- w torbielowatość. Objawy kliniczne na diagnostyka laboratoryjna ofe- gicznej. Ciekawe, iż badanie pokaza- dniach po zabiegu. W związku z po- (przez przełamanie „bloku proge- staje najczęściej wybieranym spo- są niespecyficzne o różnym natężeniu ruje oznaczanie we krwi markera ło, że kastracja chirurgiczna i kastra- wyższym decyzja o cesarskim cięciu steronowego”). Opublikowano kil- sobem leczenia. Natomiast zacho- – od nieznacznych do intensywnych, BPH – swoistej dla psów esterazy cja chemiczna nie mają znaczącego przychodzi łatwiej zarówno hodow- ka protokołów inicjowania porodu wawcze leczenie ropomacicza może takich jak: utrudnione oddawanie argininowej prostaty – CPSE (Cani- wpływu na zachowania agresywne com, jak i praktykującym lekarzom u suk przy zastosowaniu aglepristo- stanowić alternatywę w przypadku moczu, stały lub czasowo występują- ne Prostate Specific arginine Este- lub strach czy niepewność. Jednocze- weterynarii. nu i leków wpływających na kurcz- młodych suk w celu ochrony ich po- cy krwiomocz, czasami krwisty wyciek rase). CPSE produkowane jest przez śnie właściciele informowali o spadku liwość mięśniówki macicy. Dane są tencjału rozrodczego oraz suk sta- z napletka, zaparcia, sztywny chód, komórki nabłonka prostaty i stanowi zmniejszeniu zachowań agresywnych Farmakologia – leki, bardzo obiecujące i z pewnością rych, w ciężkim stanie ogólnym, dla bolesność okolicy zadu. W niektórych ponad 90% białek wydzieliny pro- w stosunku do innych samców. Co in- które zrewolucjonizowały lekarze będą coraz częściej stoso- których natychmiastowa ingerencja przypadkach krwawienie z gruczołu staty. Wraz ze zwiększeniem liczby teresujące, w obydwóch grupach wła- rozród psów wać to rozwiązanie. W większości chirurgiczna może nieść za sobą po- krokowego może być tak intensyw- komórek (przerost w przebiegu BPH) ściciele odnotowali zwiększenie chęci Aglepriston (Alizine, Virbac) jest opublikowanych badań okres ważne zagrożenie zdrowia. ne, że ejakulat może wydawać się zwiększa się również stężenie CPSE do zabawy u psów. syntetycznym antagonistą proge- wypierania płodów oraz przerwy Niemniej jednak lekarz weteryna- całkowicie zabarwiony na różowo. w surowicy. Jeśli jednak proces cho- Według relacji właścicieli zacho- steronu o wysokim powinowactwie pomiędzy kolejnymi szczeniętami rii wspólnie z hodowcą muszą każdy Mimo iż obecność krwi w nasieniu robowy jest wywołany gruczolakora- wania seksualne wobec suk w rui do receptorów P4. U psów jego po- były porównywalne z naturalnym przypadek traktować indywidualnie jest zwykle uważana za przyczynę kiem lub zapaleniem bez przerostu zmniejszyły się w obu grupach, ale winowactwo do receptorów P4 jest porodem. Również przeżywalność i brać pod uwagę stosunek korzyści niepłodności, część psów zacho- prostaty, wynik badania jest ujemny. liczba psów, które wykazały spadek, trzykrotnie wyższe niż dla samego szczeniąt przy urodzeniu oraz po do ryzyka, zarówno w przypadku wuje płodność. Powód, dla którego W niektórych sytuacjach właści- była znacząco większa w grupie psów progesteronu, co oznacza iż aglepri- dwóch dobach życia nie różniła się owariohisterektomii, jak i leczenia BPH jest uważany za częstą przyczynę ciel samca może zdecydować się na poddanych kastracji chirurgicznej. ston „wypiera” progesteron z recep- od statystyk z naturalnego poro- objawowego. Zawsze najważniej- niepłodności u psa, jest prawdopo- farmakologiczną odwracalną ka- Można rozważyć także zastosowanie torów, przez co uniemożliwia prze- du. Masa urodzeniowa oraz średnie szy jest dobrostan i zdrowie suki. dobnie spowodowany zmianą cech strację zwierzęcia. Od paru lat le- desloreliny w przypadku zależnych kazywanie bodźców hormonalnych. tempo wzrostu szczeniąt w pierw- Leczenie ropomacicza przy uży- biochemicznych wydzieliny prostaty, kiem pozwalającym na taki krok jest od testosteronu guzów gruczołów Główne wskazanie do stosowania szym miesiącu życia nie różniło się ciu aglepristonu nie wydaje się mieć która stanowi jedną z frakcji ejaku- deslorelina w formie implantu po- okołoodbytowych. aglepristonu to terminacja ciąży. od urodzonych spontanicznie szcze- wpływu na płodność w kolejnych latu i pełni odżywczą rolę dla plem- dawanego podskórnie (Suprelorin, W drugiej części artykułu omówię Jest to preparat skuteczny, bezpiecz- niąt, co sugeruje, że aglepriston nie cyklach. Kilka długoterminowych ob- ników. Diagnostyka BPH najczęściej Virbac). Jest to syntetyczny analog tematykę związaną z mrożeniem ny i pozostający bez wpływu na póź- wpływa negatywnie na laktację. serwacji wykazało, że współczynnik obejmuje dane z wywiadu, badanie GnRH, którego działanie powoduje nasienia i najnowsze doniesienia niejszą płodność leczonych zwierząt Oczywiście w przypadku podjęcia zajścia w ciążę wynosił od 69% do palpacyjne oraz USG. U psów nie- regulację popędu płciowego u psów z dziedziny neonatologii psów. w porównaniu z preparatami o tych decyzji o indukcji porodu kluczowe 85%, przy czym następowało uro- przeznaczonych do hodowli metodą redukcję poziomu testosteronu. samych wskazaniach zarejestrowa- jest wyznaczenie właściwego termi- dzenie normalnych miotów. Więk- leczenia BPH z wyboru jest kastracja. W ciągu 6 tygodni po implantacji LEK. WET. ANNA DOMINIAK nymi wcześniej (jak preparaty es- nu, aby wykluczyć urodzenie niedoj- szość suk zachodziła w ciążę zaraz U psów reproduktorów z oczywistych stopniowo zanika produkcja plem- ZDJĘCIA: P. A.MUCHA trogenowe). Odrębną kwestią jest rzałych szczeniąt. po pierwszej rui po podaniu aglepri- przebieg ronienia – po podaniu leku Aglepriston stosowany jest także stonu. Jednak wiek wydaje się mieć do 22 dnia po kryciu zarodki ulegają przed planowanym cesarskim cię- wpływ na powodzenie krycia po le- neonatology. The article summarizes the basic knowledge resorpcji, po podaniu pomiędzy 23 ciem, aby zwiększyć stopień dojrza- czeniu ropomacicza, gdyż suki w wie- Summary that breeder shall be aware of: progesterone serum con- i 45 dniem dochodzi do wydalenia łości szczeniąt. ku poniżej 5 lat mają większe szanse Anna Dominiak,DVM centration testing, estrus cycle and pregnancy monitoring płodów, co ze względów emocjonal- Z punktu widzenia utrzymania na zajście w ciążę. Źródła podają róż- with ultrasound. Other new possibilities are: pharmaco- nych i etycznych może być trudne wartości hodowlanej suki jed- ne wskaźniki nawrotów – do 2 lat po Canine reproduction and neonatology logical induction of delivery, pregnancy termination, rever- dla właściciela. Jednocześnie wcze- nym z ważniejszych zastosowań wystąpieniu ropomacicza wskaźnik – recent updates tible spaying in males and prostate benign hypertrophy śniejsze podanie wiąże się z więk- aglepristonu jest bez wątpienia sięga nawet blisko 50%. Może to wy- therapy having no impact on fertility. In the next part of szą skutecznością (99%), późniejsze leczenie zachowawcze macicy nikać z faktu współistniejących infek- Last years have brought huge development in the the article the author will discuss the topic of insemination – z nieco niższą (95%). Po termina- w przebiegu ropomacicza oraz cji bakteryjnych u suk, a także z indy- veterinary medicine, including canine reproduction and with frozen or chilled semen and canine neonatology. cji ciąży okres międzyrujowy może torbielowatego zwyrodnienia widualnych tendencji osobniczych.

30 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 31 WSPÓŁCZESNY PIES

stulecia. Przyznawanie zwierzętom wymienionych atrybutów przestało grozić utratą autorytetu w środowi- sku uczonych, a wiele pytań stawia- nych jest i dyskutowanych na nowo. Samoświadomość Na ile pies jest świadom swojego „psieństwa”? Jeśli mamy uznać psa za istotę zdolną do myślenia i od- czuwania, od tego właśnie powin- niśmy zacząć. Naukowcy zajmujący się zoopsychologią dowiedli, iż do- rosły domowy pies współczesny jest zwierzęciem posiadającym wszelkie atrybuty wyższej inteligencji, wraz ze zdolnością do odczuwania emo- cji i uczuć wyższych oraz myślenia abstrakcyjnego na poziomie dwu-, trzyletniego dziecka. I to oni zaczęli w badaniach nad psią inteligencją i osobowością stosować metodolo- gię, którą stosuje się w badaniach nad psychologią dziecka. Klasyczni behawioryści ze szkoły Skinnera na- dal przywiązani są do modelu opar- tego na odruchach i instynktach i już na samą myśl o myśleniu abstrakcyj- nym zwierząt otrząsają się z obrzy- dzeniem. Inna sprawa, że jeśli zaczynamy od pytań o sposób myślenia psa i jego uczuciowość, jesteśmy o krok od zapytania o jego „duszę”, a to już prowadzi do poważnych sporów światopoglądowych, a dla niektó- rych trąci wręcz herezją, co skutecz- W „teście lustra” psy nie hamuje stawianie śmiałych tez. nie są prymusami Wróćmy jednak do samoświadomo- ści psa. Świadomość ciała ozłam na emocjonalne i ra- wiony jako pierwszy i to on stał się Poczucie odrębności własnego ciała cjonalne podejście do zwie- najbliższym przyjacielem człowieka. posiada każdy żywy organizm. Na- rząt w ogóle, a do psów Bliskie relacje nie pozostawały bez wet jednokomórkowiec jakoś tam w szczególności, też nie jest wpływu na postawę największych wie, że tu kończy się „ja”, a zaczyna Rwynalazkiem dwudziestego wieku. nawet racjonalistów, choć rozwój świat zewnętrzny. Im bardziej skom- Pies Istnieje tak długo, jak długo trwają nauk biologicznych i pewnych tren- plikowany organizm, tym świado- bliższe relacje ludzi i zwierząt. Roz- dów zoopsychologii przez lata dość mość granicy pomiędzy zewnętrz- wój cywilizacji tylko komplikował skutecznie dawał odpór emocjonal- nym a wewnętrznym większa, bo istota świadoma wzajemne stosunki – im bardziej nemu stosunkowi do zwierząt, bez i mózg lepiej rozwinięty i recepto- człowiek oddalał się od natury, tym litości wyśmiewając przyznawanie ry, odbierające bodźce zewnętrzne, Zapewne od początku człowiek zastanawiał się nad tym, czy pies jest istotą mu bardziej czuł się istotą wyższą, zde- im atrybutów zarezerwowanych, doskonalsze. Jednak świadomość równą, czy jednak trochę gorszą, a może całkiem podrzędną i podporządkowaną. cydowanie lepszą od wszystkich zdawałoby się, tylko dla człowieka, odrębności to jeszcze nie świado- Nasi praprzodkowie raczej nie mieli z tym problemu, natura była ich domem, zwierząt na świecie, także od psa. takich jak zdolność do odczuwania mość własnego ,,ja’’. Na ile pies zdaje Jasny ten obraz mącił wszakże jeden bólu, emocji, uczuć czy myślenia sobie sprawę z tego, że to „ja” wiąże a wszystkie istoty żywe dzielono jedynie na przyjaciół i wrogów. drobny z pozoru fakt – to pies, a nie abstrakcyjnego. Powoli zaczęło się się z określonym wyglądem? Można Podziały na lepszych i gorszych pojawiły się później. żadne inne zwierzę, został udomo- to zmieniać pod koniec ubiegłego oczywiście powiedzieć, że szczenię

32 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 33 WSPÓŁCZESNY PIES

w lustrze. A tak nie jest. Zwykle tak nie naszych mózgów jest bardzo podob- zupełnie różne rzeczy. Zastanawiamy jest, bo niektóre psy wyraźnie reagują na i te same ich obszary odpowiadają się nad tym, spieramy się o znaczenia. na widok „kolegi” za szklaną taflą, ale za ten sam rodzaj reakcji. Co więcej, Ale wielu z nas nie poświęca temu najwyraźniej nie identyfikują odbicia mózg psa na widok ukochanego pana żadnej myśli. Przyciśnięci do muru, w lustrze z własną osobą, raczej pró- wydziela takie same neuroprzekaźni- odpowiadają – No, człowiek, wiado- bują jakoś dostać się do tego kumpla ki, jak mózg zakochanego człowieka – mo… a pies? Czy pies myśli o sobie za szkłem, aby się z nim pobawić. u obydwu rośnie poziom serotoniny, jako o psie, przedstawicielu wielkiej Kiepski wynik testu lustra zdawał się dopaminy, fenyloetyloaminy, oksyto- psiej rodziny? Czy czuje więź z wła- przekreślać twierdzenie, iż psy posia- cyny i endorfin. Skoro tak, trudno się snym gatunkiem i czy z tego faktu coś dają samoświadomość. Jednak wło- dziwić, że pies potrafi współgrać uczu- dlań wynika? Byłoby prościej, gdyby ski uczony Roberto Cannzzola Gatti ciowo ze swoim człowiekiem, wczu- można było przeprowadzić z psem założył, że być może psy oblewają wać się w jego nastroje i empatycznie wywiad w zrozumiałej dla nas, ludzkiej test lustra z tej prostej przyczyny, iż na nie reagować. Można to oczywiście mowie; przepytać go, co sądzi o sobie nie są wzrokowcami, więc bodźce uznać za fantasmagorie, ale o tym, jak i swoim miejscu w świecie. Tego nie- i doznania wzrokowe nie są dla nich duży to błąd, przekonał się już nieje- stety zrobić się nie da, więc jesteśmy najważniejsze. Swoje badania nad den obdarzony nadmiarem ambicji skazani na domysły i spekulacje, a te świadomością psów oparł o bodź- wystawca. Pobyt na ringu jest dla mogą być błędne. Być może psa inte- ce węchowe i udowodnił, że psy nie każdego trochę stresujący. Lekki stres resuje wyłącznie świadomość wygody tylko posiadają wysoką samoświado- pomaga „spiąć się” i handlerowi i psu. i pełna miska, a pozostałe problemy mość, lecz także że rośnie ona z wie- Gorzej, kiedy człowiek w wystawianie pozostawia nam, ludziom…. kiem i nabywaniem doświadczeń. Dla zainwestuje potężną dawkę ambicji, Można oczywiście uciąć sprawę każdego „nosacza” własna odrębność okraszoną stresem i niechęcią do kon- krótko: pies to pies, człowiek to czło- zapachowa jest znacznie ważniejsza kurencji – na taki stan właściciela pies wiek. Z racji bycia człowiekiem ten niż wygląd zewnętrzny. Nie oznacza reaguje jak najbardziej wyczulony ra- ostatni ma prawo do panowania nad to jednak, że jest całkiem nieważna – dar. Nie bardzo wie, po co i dlaczego światem, a zwierzę zostało stworzone poświadczy to każdy, komu zdarzyło się znalazł w tym miejscu, ale skoro by mu, jak chce Biblia, być poddanym się zapuścić długowłosego kudłacza ukochany pan wpadł a takie nerwy, i gadanie o psiej świadomości to je- od chwili otwarcia oczu ma niejako chudziutkie, o cienkich głosikach. ga dogłębnego zbadania i analizy i poddać go potem ogoleniu do skó- to zapewne jest ono niebezpieczne dynie filozoficzne mrzonki, mogące wdrukowany obraz wyglądu matki Kiedyś Szuszu, wtedy podrostek, stał statystycznej wyników, aby zyskać ry, a następnie obserwować zmianę i należy stąd natychmiast uciekać, nas jedynie sprowadzić na manowce. i rodzeństwa. Jednak wejście w do- jak wmurowany w piaszczystą drogę rangę udowodnionej tezy naukowej. zachowania pupila – od euforycz- a przynajmniej uczynić się możliwie Ale… parlament hiszpański uczynił rosły świat wiąże się z napotkaniem i z niesamowitym wyrazem pyska nego zadowolenia po pozbyciu się niewidocznym. Trzęsący się, zgarbio- ostatnio pierwszy krok w ciekawym pobratymców o bardzo różnorod- kręcił głową – to psy, medytował, i to (…) ważne to je, co je moje pancerza, po szybko pojawiającą się ny, pełzający pies grzebie swoje szan- kierunku, kierując pod obrady ustawę nym wyglądzie. Doskonały nos mówi psy, ale dlaczego takie różne? Przyna- niepewność. Gwałtowne przyjaźnie se na wygraną, choćby był najpiękniej- o przyznaniu małpom człekokształt- psiakowi, że ci inni są przedstawicie- leżność dogów do psiego rodu zaak- To, że psy mają świadomość swojej i nieprzyjaźnie rasowe mogą też mieć szy. A wszystko dlatego, że właściciel nym znacznie większych praw z racji lami tego samego gatunku. Miejskie ceptował jakoś łatwiej, ale maleńkie własności, przyznają wszyscy. Nazy- sporo wspólnego z wyglądem róż- nie wziął pod uwagę uczuciowości psa ich bliskiego pokrewieństwa z ludźmi. psy, które spotykają codziennie na pieski budziły jego wielki opór. Jak wają ją instynktem posiadania. Mój nych ras, choć doznania zapachowe i jego emocjonalności. Choć przecież A przecież to tylko małpy, zwierzęta, spacerach nader zróżnicowane to- to? Coś takiego ma być psem? Nie, pan. Moja miska. Posłanko. Zabawki. mają tu także duże znaczenie. na co dzień gotowi jesteśmy bić się powie wielu, więc pies… to tylko pies, warzystwo – od doga po jamnika to niemożliwe, żeby coś takiego na- Teren. U jednych wyraża się ona sła- o to, że pies nie jest rzeczą. zwierzę… Jesteśmy na początku no- czy chihuahua, szybko przechodzą leżało do tego samego gatunku, co biej, u innych mocniej, w skrajnych Kilka słów na e… wej drogi i będziemy musieli sobie po- nad tym do porządku dziennego i ja! Stanowczym krokiem pomasze- przypadkach dochodzi nawet do (…) to brzmi dumnie stawić jeszcze wiele pytań, co więcej, często nawet nie zauważamy, czy rował do płotu i zaczął obwąchiwać agresji w obronie swojego. Niestety, Ostatnie badania pokazują, że tak znaleźć na nie odpowiedź. Zacznijmy fakt takiej różnorodności je dziwi, dziwaczne stworzenia. Chyba jednak z powodu barier językowych nie do- ludzkie zdawałoby się przymioty, jak Człowiek – to brzmi dumnie – mamy więc pytać sami siebie, na ile pies jest czy nie. Inaczej rzecz wygląda z psa- psy – zdecydował na koniec i z ocią- wiemy się nigdy, co pies tak napraw- emocje czy zdolność do odczuwa- zwyczaj mówić. Człowieczeństwo, świadom tego, że jest psem. I co z tego mi podmiejskimi, pędzącymi ży- ganiem ruszył dalej. Jeszcze przez dę sądzi o swoim stanie posiadania, nia empatii, są psom jak najbardziej humanitaryzm – powiadamy. Bycie wynika? wot w przydomowych ogródkach. kilka tygodni przyglądał się owym i jak postrzega relacje pomiędzy sobą znane. I nic dziwnego, bo budowa człowiekiem dla wielu z nas oznacza ANNA REDLICKA Te mają znacznie mniej okazji do stworom z wielką podejrzliwością. Za a swoim panem. Można jednak zało- spotkań z innymi, więc zaskoczenie to ujrzawszy na wystawie pudla, po żyć, że skoro ową relację postrzega, różnorodnością bardziej rzuca się dłuższej medytacji uznał, że coś, co musi posiadać świadomość swojego Summary canine self-awareness, have been put forward. w oczy. Moje corgi, które, co tu ukry- tak wygląda, jest obrazą psiego rodu ,,ja’’, które w tę relację wchodzi. Tylko Although for some this sounds like a blasphemy, wać, są dosyć rasistowskie, uważają, i należy to natychmiast ekstermino- jaka ta świadomość jest? Kolejne py- Anna Redlicka modern zoopsychology agrees that several animal że każdy pies jest w porządku, je- wać, żeby się nie męczyło. tanie bez odpowiedzi. species, including domestic dog, possess certain żeli ma podługowate ciało, krótkie Z braku miejsca ograniczę się The dog – a conscious creature? psychological features, earlier reserved exclusively for łapy, stojące uszy, a na dokładkę jest do tych dwóch przypadków. Moż- Lustereczko powiedz humans. As much as they are difficult to study, mostly rudy. Przy drodze do lasu, na dwóch na oczywiście założyć, że chodziło przecie…. due to different senses used by dogs and ourselves, posesjach po przeciwnej stronie o zapach i fryzurę w przypadku pu- After many decades of purely behaviouristic approach some of these “human” abilities do exist in dogs. uliczki mieszkają psy o skrajnie róż- dla czy różnice wokalne pomiędzy No dobrze, powie ktoś, skoro pies to dogs, new trends have emerged in zoopsychology. New concepts and observations are discussed briefly For the first time some important questions, concerning nym wyglądzie. Na jednej dogi, na dogiem i pseudoratlerem, ale… chy- jest świadom swego wyglądu, to po- in this article. drugiej pseudoratlerki – malutkie, ba nie do końca, choć sprawa wyma- winien reagować na swoje odbicie

34 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 35 PSYCHOLOGIA

miał za zadanie oddać charakter psa kolekcję ogonów bullterierów i sub- prawianiu wizerunków psów pro- i jego wyjątkową osobowość. Sceny telnie dokleja najbardziej odpowied- gramami graficznymi, jednak wielu z polowań przedstawiały zwierzęta ni, jeśli fotografowany pies nie chciał hodowców uznaje taką praktykę za PHOTOSHOP, w ruchu, w trakcie pogoni lub zabi- współpracować. Jeśli ktoś będzie miał oszustwo. Doświadczeni wystawcy jania zwierzyny. Podkreślały one od- okazję obejrzeć imponujące archi- i hodowcy nauczyli się patrzeć na wagę psa, wybitne cechy użytkowe wum jej zdjęć, może zobaczyć także zdjęcia z podejrzliwością oraz do- oraz siłę i witalność uwidocznione mniej imponujące zdjęcia utytułowa- strzegać to, co celowo zostało ukry- niezbędnik hodowcy? w ruchu. Portrety psów rasowych nych psów, jakże odmienne od tych te. Wiadomo, że odpowiednio usta- oparte były na specyficznym kano- najczęściej pokazywanych. wiając psa do zdjęcia można ukryć nie piękna przypisanego poszcze- Już wtedy retuszowanie zdjęć jego wady i sprawić, że optycznie Obserwując aktywność gólnym rasom, więc zwierzęta upo- psów budziło kontrowersje wśród wyda się krótszy. Niekiedy programy zowane były w standardowy sposób, hodowców. Współcześnie, oglądając graficzne używane są w tak ama- miłośników zwierząt tak aby uwidocznić ważne cechy historyczne zdjęcia psów wystawo- torski sposób, że z łatwością można w mediach społecznościo- wyglądu. Obrazy psów rasowych wych warto mieć w pamięci, że nie dostrzec ślady poprawiania wizerun- wych można dojść miały za zadanie zademonstrować muszą one dokładnie odzwiercie- ku psa. Wydaje się także, że w dobie fizyczne cechy charakterystyczne dla dlać wyglądu zwierząt. nagminnego poprawiania zdjęć wy- do wniosku, że programy rasy. Obrazy te powielają typowe za- Historycznie, zdjęcia psów raso- stawy psów odzyskują swoją rację graficzne (takie jak sady: pies jest ustawiony bokiem, co wych publikowane były w czaso- bytu. Na wystawie można dokładnie Photoshop) stały się pozwala na zaprezentowanie całej pismach kynologicznych. Ich zada- przyjrzeć się psu, zaobserwować sylwetki, niekiedy głowa jest lekko niem było informować i reklamować jego charakter i temperament a tak- narzędziami niezbędnymi zwrócona w stronę widza. Możemy hodowle, reproduktory i szczenięta że zyskać pewność co do jego bu- w hodowli. domyślać się, że zdolni portreciści dostępne w hodowli. Pojawiające dowy własnoręcznie go dotykając. specjalizujący się w tworzeniu psich się masowo poprawiane zdjęcia Psy, które pojawiają się wyłącznie na oprawianie zdjęć psów sta- wizerunków poprawiali je, aby zado- i reklamy pełnią podobną funkcję. nienagannych zdjęciach w mediach ło się powszechne. Podam wolić bogatą klientelę. Przede wszystkim mają wzbudzić społecznościowych, a rzadko kiedy Pkilka przykładów. Hodowca Fotografia psów rasowych ma hi- zainteresowanie hodowlą, usługami bywają na wystawach, mogą rozcza- zamieszcza w sieci fachowo przy- storię tak długą, jak same wystawy reproduktora czy szczeniakami. Ład- rować rzeczywistym wyglądem. gotowaną zapowiedź miotu, oboje psów. Thomas Fall, który rozpoczął ne zdjęcia, nawet jeśli odbiegają od Photoshop można także trakto- rodzice wyjątkowej urody. Jednak karierę w 1875 roku w Londynie, jako rzeczywistości, mają zainteresować wać metaforycznie, jako widoczną na jedynym zdjęciu z wystawy na jeden z pierwszym specjalizował się konsumenta. Masowość tego zjawi- w hodowli tendencję do „wyma- profilu hodowcy matka miotu jest w fotografowaniu psów rasowych. ska pokazuje, że psy rasowe stały się zywania” wszystkiego, co brzydkie długa jak pociąg i brzydka jak jesien- Pierwotnie zajmował się fotogra- częścią kultury konsumpcyjnej i trak- i chore. Nikt nie chwali się psami, na deszczowa noc. Jest tak różna od fią rodzinną, lecz pod koniec wieku towane są jak każdy inny produkt. które są przeciętne, za to do znudze- zdjęcia na zapowiedzi, że trudno do- zmienił zainteresowania. Robił nie nia udostępniane są zdjęcia psów, patrzeć się podobieństwa. Reklama tylko zdjęcia wystawowe psów raso- Fotograficzne oszustwo? którym udało się odnieść jakikol- sprowadzonego z zagranicy repro- wych, lecz także zdjęcia ludzi w to- Pomimo iż hodowle prowadzone wiek sukces na wystawie. Podobnie duktora przedstawia pięknego psa, warzystwie ich ulubieńców. Jego pod patronatem ZKwP są amator- jest z wynikami modnych ostatnio pozbawionego wad oryginału pre- klientelę stanowiły elity społeczne, skie, wielu hodowców bardzo pro- badań genetycznych. Chwalą się je- zentowanego na ringu. Poprawiane z rodziną królewską na czele. Fall ści- fesjonalnie podchodzi do reklamo- dynie właściciele tych psów, które są są nawet te zdjęcia z wystaw, które śle współpracował z organizatorami wania hodowli. Śliczne i poprawione zdrowe, a wszystkie inne wyniki są wyglądają na amatorskie. Na profilu wystawy Cruft’s, najbardziej prestiżo- programami graficznymi wizerunki pomijane. właścicielki na zdjęciu z lokaty widać wej wystawy organizowanej w Wiel- psów mają przekonać Facebookową Fałszowanie rzeczywistości i za- krótkiego, zwartego psa o pięknej kiej Brytanii. Fotografie z wystaw publiczność, że mamy do czynienia stępowanie jej wyidealizowanymi szyi. Na innym profilu niemal iden- Za pomocą programów graficznych możemy dokonać wszelkich zmian psów oraz pozowane zdjęcia psów z profesjonalną hodowlą, a wszystkie wizerunkami jest nieodłącznym ele- tyczne ujęcie, ale pies znacznie dłuż- rasowych stały się rozpoznawalnym pochodzące z niej psy są wyjątkowej mentem współczesnej kultury, więc szy, a jego szyja nie robi już takiego nego, którego wyhodowanie byłoby tyka ta jest tak stara jak hodowla nurtem fotografii komercyjnej. Do- urody. Jak grzyby po deszczu poja- nic dziwnego, że proces widoczny wrażenia. Efekt wow osiągnięty zo- niemal niemożliwe. W kynologii zwy- i wystawy psów rasowych. Portrety bry fotograf mógł samym tylko usta- wiają się „profesjonalni” fotografowie jest także w kynologii. Wizerunki stał za pomocą niewielkiej korekty kło się twierdzić , że idealny pies nie psów rasowych, zdobywające rosną- wieniem i odpowiednim ujęciem oferujący sesje oraz zdjęcia z wy- psów funkcjonują w taki sam spo- graficznej, kreski, która radykalnie istnieje. Poprawione Photoshopem cą popularność od XVIII wieku, stały poprawić wygląd psa. Gdy to nie wy- staw. Niestety, „profesjonalizm” czę- sób jak wizerunki modelek w cza- zmieniła wygląd psa. wizerunki zwierząt rozpowszechnia- się osobnym gatunkiem malarskim. starczyło, zdjęcia retuszowano. sto ogranicza się do obróbki zdjęcia sopismach dla kobiet. Bywa, że tak Żyjemy w kulturze instant w której ne w mediach społecznościowych Można wyróżnić trzy główne typy Poprawianie i retuszowanie zdjęć programem graficznym i umieszcze- bardzo „poprawione” są programem liczy się natychmiastowy efekt. Ho- zdają się przeczyć tej starej prawdzie. portretów zwierząt towarzyszących: psów rasowych było powszechną nia na nim wielkiego znaku wodne- graficznym, że przestają przypomi- dowla wymaga czasu, mozolnego portrety ulubieńców (pets), sceny praktyką. Czasopismo „Dog World” go i zakazu upowszechniania. Wiele nać siebie. Oglądając piękne zdjęcia doboru skojarzeń, przemyślanego Zaczęło się ... z polowań oraz portrety psów raso- chwali warsztat Barbary Bourn Bur- z oferujących swe usługi osób nie ma psów warto pamiętać, że fotografia programu hodowlanego i odrobiny kilkaset lat temu wych. Portrety ulubieńców przedsta- rows, które przejęła studio Falla: pojęcia o anatomii psa ani o tym, jak często więcej ukrywa, niż pokazuje. szczęścia. Programy graficzne za- Poprawianie wizerunków psów raso- wiały psy w domowym otoczeniu, Jeśli jest to konieczne i taka jest wola ustawić go i uchwycić aby wyglądał pewniają dużo szybszy efekt. W kilka wych nie jest efektem popularności często w zabawnych sytuacjach, klienta, można usunąć niedoskonało- korzystnie. Wprawdzie regulaminy DR MAGDALENA DĄBROWSKA godzin można stworzyć psa ideal- mediów społecznościowych. Prak- podczas zabawy czy snu. Portret ści zdjęcia. Barbara posiada okazałą ZKwP i FCI nie wspominają o po- INSTYTUT KULTUROZNAWSTWA UMCS

36 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 37 HISTORIA HISTORIA ŚLĄSKIEJ KYNOLOGII I ODDZIAŁU KATOWICE Potęga kynologii śląskiej W 2018 roku katowicki Oddział ZKwP obchodzi jubileusz 70 lecia, jednak historię kynologii w stolicy Śląska, śmiało możemy cofnąć w czasie o 20 lat. To w Katowicach w międzywojniu działało prężnie Stowarzyszenie Hodowców Psów Policyjnych przekształcone później w Stowarzyszenie Hodowców Psów Rasowych i Użytkowych, Tak wygląda pierwsze logo oddziału Katowice, które po rewitalizacji przez na czele którego stanął mec. Lubomir Smyczyński – po wojnie animator odrodzenia mec. Lubomir Smyczyński, dr Mariana Słowickiego i dr hab. Katarzy- CONTI vom Olympiacamp, chart rosyjski kynologii śląskiej i założyciel Oddziałowej Rady Kynologicznej w Katowicach. mentor kynologów śląskich nę Gawrych-Olender, prof. ASP - towarzy- borzoj, import z Berlina, gwiazda wystaw (1908-1988). szy nam do dzisiaj. z lat 60. i 70., wł. Henryk Żurek

ktywność w dziedzinie psiar- fryd Parkieta oraz Roman Juraszek. nie górników i hutników – pasja w roz- i Bytomiu oraz w Szopienicach i w Sie- stwa na Górnym Śląsku da- Komisję rewizyjną stanowili: dr Stanisław wijaniu tzw. sportu kynologicznego mianowicach. W latach następnych tuje się od chwili odzyskania Henner, Jan Poloczek, Karol Gogołok, była najważniejsza. oddziałowe Rady Kynologiczne w Sie- przez Polskę niepodległości. Małgorzata Seemann i Edward Heinold. W roku 1951 w katowickim oddziale mianowicach i Szopienicach zostały AJuż w 1918 roku w Katowicach, nie- Grupa założycielska składała się z 87 mieliśmy zarejestrowanych 598 psów, zlikwidowane, a członkowie przeszli do opodal ulicy Plebiscytowej, działał zna- osób i szybko rosła, niestety gorzej było reprezentujących 41 ras. Bezapelacyjnie oddziału katowickiego. Pozostałe ślą- ny psi uniwersytet – Górnośląska Szko- z rejestracją nowych psów. prym wiodły owczarki niemieckie (223), skie oddziały ściśle ze sobą współpra- ła Tresury Psów. Prowadził ją Oswald Powołano również trzy sekcje: psów wyżły kontynentalne (jak je wtedy na- cowały, wspólnie organizując pierwsze Luparty, odnosząc spore sukcesy. myśliwskich – na czele której stanął zywano) szorstko i krótkowłose, bokse- śląskie wystawy. W 1929 roku na Śląsku powstał Kazimierz Smulkowski, psów użytko- ry, setery irlandzkie, jamniki i pekińczy- Lata 60. to powolny rozwój kyno- Pierwszy Polski Związek Hodowców wych pod wodzą Jerzego Słabonia ki. Jako ciekawostkę warto zaznaczyć, logii i coraz częstsze próby populary- Psów Policyjnych i Ochrony Zwie- i sekcję psów ogólnoużytkowych, jak że mieliśmy zarejestrowane 4 owczarki zacji psa rasowego poprzez pokazy rząt. Inicjatorami jego powstania byli wtedy nazywano psy do towarzystwa, węgierskie i tyleż samo skye terrierów, i wystawy psów. Katowice pod wodzą miłośnicy psów rasowych, policjan- wszak wszystko w socjalizmie musiało 2 gryfony i dandie dinmont terriery, po Kazimierza Rogackiego zorganizowa- ci i hodowcy ras służbowych. Preze- być użyteczne i racjonalnie wykorzy- jednym bedlingtonie, bolończyku, bul- ły corocznie bardzo udane imprezy sem został komisarz Paweł Zientek, stywane, na czele której stanął Zenon dogu angielskim i pudelpointerze. w latach 1961-1969. Były to wystawy a w pierwszym roku działania organi- Skotnicki. Powojenny stan rasowy psów na Ślą- okręgowe lub śląskie – mające szer- zacja liczyła już 400 członków. Wiele dobrych wzorów czerpano sku obrazuje nasze logo, które mamy szy zakres. Katalogi wystawowe, czę- Stowarzyszenie Hodowców Psów z kynologii niemieckiej. Miało to od- od pierwszych lat powołania oddziału sto ilustrowane rysunkami Gwidona Wystawa psów w Katowicach. Uczestnicy wystawy, 1938 r., fot. Czesław Datka, Policyjnych powstało w 1934 roku, Narodowe Archiwum Cyfrowe zwierciedlenie w hodowanych rasach, ZKwP w Katowicach. Do dzisiaj staram Miklaszewskiego, z „psimi” wierszami w roku 1936 miało już 13 oddziałów wśród których absolutny prym wiodły się znaleźć jego autora, ale niestety Ludwika Jerzego Kerna i z artykułami terenowych w różnych miastach ślą- dopełniał komentarz prowadzącego cenniejszych psów i księgi rejestracyj- owczarki niemieckie, które oprócz rąk bez skutku. Wiemy, że na emblemacie popularyzującymi region i hodowlę skich, później zmieniło nazwę na Sto- pokaz. ne wywieźli Niemcy. nabywców „cywilnych”, zasilały szeregi znalazły się główki dwóch najpopular- psów rasowych, opracowywał sekre- warzyszenie Hodowców Psów Raso- Stowarzyszenie Hodowców Psów psów pracujących dla MON, MSW, WOP, niejszych i najliczniejszych typów psów tarz oddziału Jan Brodniewicz z mał- wych i Użytkowych. W większości tych Policyjnych zorganizowało 26 czerwca W nowych niełatwych MO i SOK. Chętnie hodowano również na Górnym Śląsku – owczarka niemiec- żonką Zofią. miast organizacja miała swoje place 1938 roku wielką Ogólnopolską Wysta- czasach boksery, dobermany, później sznau- kiego (wyśmienitego i utalentowanego Sekretariat wystawy, tak jak i biuro szkoleniowe ze sprzętem. Organizo- wę Psów Rasowych w Katowicach. Oddział w Katowicach powstał w 1948 cery, owczarki collie. Dobrze miały się psa obrończego) i długowłosego wyżła oddziału prowadziły panie Krystyny wała cykliczne szkolenia i doskonaliła Organizacja ta ściśle współpracowa- roku, jako trzeci oddział ZKwP. Na czele również psy ras myśliwskich, głównie (prawdopodobnie setera irlandzkiego), – Sierszyńska i Pielawska. Ta pierwsza umiejętności nabyte przez psy i prze- ła z warszawskim Towarzystwem Miło- stanął mec. Lubomir Smyczyński, wielo- wyżły kontynentalne i jamniki, a także reprezentanta licznej grupy psów użyt- kierowała biurem niemal przez 50 lat. wodników. Szkolenia były urządzane śników Psa Służbowego i z Centrum letni przewodniczący Zarządu Oddzia- teriery, spaniele, psy do towarzystwa – kowanych w łowiectwie. To te dwie gru- Wystawy przeniesiono początkowo na na wzór niemiecki, czerpano z nie- Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, łu, charyzmatyczny, dobry jego duch. na czele z pudlami i pekińczykami. py wiodły prym w naszym rejonie przez „Torkat” przy ulicy Bankowej 11, później mieckojęzycznej literatury przedmio- prowadząc wspólnie księgi rodowodo- Do momentu, aż Oddziałowa Rada Sławną hodowlą bardzo lubianych kilka dziesięcioleci. Nieznany autor wzo- do Ogródka Jordanowskiego ZHP na tu, dominowały również niemieckie we i wydając rodowody dla szczeniąt. Kynologiczna, jak wówczas nazywały na Śląsku owczarków niemieckich była rował się na okładce wydanej w między- ulicę Barbary 25, a następnie do Ogro- rasy psów służbowych i użytkowych. SHPRiU w roku 1939 skupiało1300 się oddziały, nie otrzymała przydziału „Dolina Księżyca” Romana Juraszka wojniu książki Maurycego Trybulskiego du „Bambino” w Wojewódzkim Parku To od członków stowarzyszenia kupo- członków i działał w nim, a potem sta- na lokal, mecenas udostępnił na biuro w Pyskowicach. „Psy, rasy, hodowla, tresura i leczenie”. Kultury i Wypoczynku nieopodal Weso- wał psy Korpus Ochrony Pogranicza. nął na jego czele mec. Lubomir Smy- jeden z pokoi oraz prywatny numer te- Te zgrzebne czasy, kiedy pies miał No cóż, może kiedyś trafimy na trop łego Miasteczka. Katowickie wystawy psów raso- czyński. Przed wojną przyłączyło się do lefonu,w swoim mieszkaniu przy ulicy być nie tyle piękny, co przede wszyst- tego utalentowanego rysownika. Wystawy psów w Katowicach do lat wych odbywały się cyklicznie w latach Polskiego Kennel Klubu. Kościuszki 47. kim mądry, a co za tym idzie – użytecz- 80. miały specjalne stoiska pocztowe, 30. i miały raczej charakter pokazu, na Dalszy rozwój śląskiej kynologii Poza nim w skład pierwszego za- ny, były dla rozwoju kynologii niezwy- Lata 60., 70., 80. a z okazji każdej wystawy były wydawa- którym psy defilowały wraz z właści- przerwała wojna. Zginęło wielu zaan- rządu weszli: Aleksander Kułago – wi- kle trudne. Ale dla chcących działać Na Śląsku aż do początku lat 60. dzia- ne kasowniki okolicznościowe. Ich au- cielami przed publicznością, a całości gażowanych w nią ludzi, a wiele z naj- ceprezes, Barbara Szczawińska, Zyg- członków katowickiego oddziału, głów- łały oddziały w Katowicach, Chorzowie torką była artysta plastyk Wanda Nazar.

38 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 39 HISTORIA

19 listopada 1961 roku Katowice W tym samym roku zorganizowano były gospodarzem Ogólnopolskiej Specjalistyczną Wystawę Owczarków REKLAMA Konferencji Hodowlanej. Oddziałowi Niemieckich z wielką ilością zgłoszeń. przewodniczył wówczas Jan Miśka. Przełomowym rokiem był 1996. Wte- Na koniec roku 1968 oddział liczył 505 dy to dzięki staraniom prezesa Piotra członków. Śliwki po raz pierwszy, dostaliśmy pra- Oddział trzykrotnie zmieniał swo- wo zorganizowania wystawy między- ją siedzibę. Początkowo mieścił się narodowej. Od tego roku wyróżnikiem w budynku na ulicy Młyńskiej 15, i logo naszej wystawy stał się wspaniały potem na Armii Czerwonej 10, a od 1 dog niemiecki – Apollo psiego rodu. sierpnia 1964 roku na ulicy Kościuszki Pierwszą, trzydniową wystawę w Polsce zorganizowaliśmy 13-15 marca 1998 42. Jesteśmy więc w tym samym miej- Pierwsza w Polsce wystawa z nominacją scu 54 lata! roku w katowickim Spodku. Zgłoszono na Crufts, Katowice 2008 r na nią 2644 psy, przedstawicieli 202 ras Wystawy, pokazy z całej Europy. W tym samym roku zor- III Ogólnopolska Wystawa Psów Ra- ganizowaliśmy także Klubową Wystawę Działacze i inicjatywy sowych odbyła się w Katowicach 4 Rysunek Gwidona Miklaszewskiego, wystawa w Katowicach, 1968 r. Wyżłów i pierwszą w Polsce Śląską Wy- W ZG ZKwP i we władzach naczelnych czerwca 1950 roku w hali wystawowej stawę Bouvier des Flanders oraz Śląską reprezentowali nas: Lubomir Smy- naprzeciw Parku Kościuszki. Zgłoszono Wystawę Owczarków Niemieckich. czyński, Kazimierz Rogacki, Wacław na nią 300 psów, 37 ras, a najwięcej było W latach 90. odbywały się cyklicznie, or- Trawiński, Jan Brodniewicz, Teofil Mro- W 100% naturalna bardzo popularnych na Śląsku owczar- ganizowane przez miłośników owczar- wiec, Aleksander Ficek, Piotr Śliwka Hránim instinctul carnivor hypoalergiczna karma ków niemieckich, śląskie wystawy mo- i Ewa Prychała oraz Barbara Czasław- ków niemieckich. Zwycięzcą Wystawy bez polepszaczy smaku, został ALF v. Hakenkamp – airedale te- nograficzne tej rasy. ska i Małgorzata Juszczyk, które zasia- konserwantów i barwników rier A. Steinkellera z Warszawy. Oddzia- Przy wystawach międzynarodo- dają obecnie w Plenum ZG. łowi przewodniczył wówczas mec. Lu- wych, dzięki doskonałym warunkom Z grona katowickich kynologów bomir Smyczyński. Była to pierwsza po w Spodku, zorganizowaliśmy kilka razy godnością Członków Honorowych Innowacyjna receptura oparta jest na wojnie wystawa zorganizowana przez mistrzostwa Polski we flyballu, pokazy ZKwP zostali wyróżnieni: w roku dehydrolizowanym jagnięcym i indy- nasz oddział. W latach 50. zorganizo- pasienia, tańca z psami i wiele innych 1951 mec. Lubomir Smyczyński (zm. czym mięsie, uzupełnionym o ark- wano jeszcze trzy wystawy – w latach konkurencji sprawnościowych. W mi- 1988) – bibliofil i znany na świecie sę- tyczne skorupiaki, indyczy tłuszcz i 1951, 1956 i 1957. lenijnym roku 2000, zorganizowaliśmy dzia kynologiczny, w roku 1973 Jerzy pyszny, brązowy ryż bogaty w błonnik, Po zburzeniu parkowej hali, wystawy piknikową Śląską Wystawę Bokserów, Dylewski – sędzia, propagator psów odbywały się na położonym nieopodal w latach 2005 i 2006 w Chybiu Krajową ras myśliwskich, autor wzorca oga- bez glutenu, z wysoką wartością od- boisku Z.S. „Gwardia”. Organizowano Wystawę Collie i Sheltie oraz Krajową ra polskiego, w roku 1977 Kazimierz żywczą. Petkult nie zawiera żadnych wtedy wystawy śląskie, w różnych mia- Wystawę Brytyjskich Ras Pasterskich. Rogacki – wieloletni działacz i prezes sztucznych dodatków ani alergenów. stach regionu, zazwyczaj jedna w roku W 2007 roku odbyła się po raz pierw- oddziału Katowice i Wacław Trawiński odbywała się w innym mieście. W roku szy w Polsce Międzynarodowa Wystawa - sędzia międzynarodowy i propaga- rabat dla przetestowania 1957 Oddział liczył 170 członków. limitowana do 3500 zgłoszeń, a w rok tor psów ras użytkowanych w łowiec- Warto wspomnieć, że w roku 1971 później 28-29-30 marca 2008 roku twie, szczególnie wyżłów. W roku 1978 całkowity dochód z biletów wstępu APACZ Czarny Brylant – wybitny przedstawiciel rasy z lat 60. Był jednym z 1329 psów w Katowicach przyznawano oprócz godność otrzymali: Aleksander Ficek na wystawę przekazano na fundusz zarejestrowanych w Katowicach na koniec roku 1960. wniosków CACIB również nominację na członek zarządu oddziału i władz na- odbudowy Zamku Królewskiego największą wystawę w Wielkiej Brytanii czelnych ZKwP, działacz i miłośnik w Warszawie. Wystawa Bokserów, hodowanych i szko- – Crufts Qualification 2009. Ubiegało się sznaucerów miniaturowych, w roku Wertując katalog powystawowy lonych na Śląsku już w okresie między- wówczas o nie ponad 3700 psów i suk 1993 Henryk Fonfara, a w 1997 Erwin z roku 1973, warto zwrócić uwagę na wojennym. Znaną wtedy hodowlą była z całej Europy. Dembiniok (obaj panowie to miłośni- niektóre liczby, pokazujące stan naszej „Opoka Śląska”. Zachęceni tym suk- W kolejnych latach Katowice były cy wyżłów, zaczynający karierę kyno- kynologii sprzed 45 lat. Na wystawę cesem organizatorzy, zorganizowali gospodarzem XV, XVII i XVIII Klubo- logiczną w Katowicach), w roku 2001 zgłoszono wówczas 598 psów, repre- w 1977 roku I Specjalistyczną Wystawę wych Wystaw Briardów i Beauceronów uhonorowany został Teofil Mrowiec RABAT DLA zentujących 49 ras. Przyznano 277 ocen Nowofundlandów i Rottweilerów, która w latach 2010, 2012 i 2013, oraz po raz – znawca i miłośnik owczarków nie- PRZETESTOWANIA – 25 PLN doskonałych, 188 bardzo dobrych, 59 przeszła do historii tych ras. W 1979 roku pierwszy w Polsce Europejskiej Wysta- mieckich, nestor kynologów śląskich. Aby skorzystać z rabatu dobrych, 6 dostatecznych, a 4 psy nie katowiccy szkoleniowcy i miłośnicy wy Briardów UEBB SHOW. Do Katowic Członkiem Honorowym ZKwP został Wystarczy kupić pyszną, zostały ocenione. Sędziowie wręczy- ras obrończych byli gospodarzami Mi- po latach wróciły też boksery na XXIV również Wiesław Boryczko, miłośnik karmę petkult w naszym sklepie li 210 złotych medali, 94 srebrne i 11 strzostw Polski Psów Obrończych. Klubową Wystawę 2012 roku, a w Skan- pekińczyków i psów do towarzystwa www.petkarma.pl brązowych, przyznali również 45 tytu- W latach 80. dynamiczny rozwój senie Górnośląskiego Parku Etnogra- oraz sportów zaprzęgowych, który i będąc w „koszyku” wpisać łów Zwycięzcy Wystawy i 48 wniosków kynologii spowolnił stan wojenny. Ale ficznego odbyła się XXIII Klubowa Wy- rozpoczynał swoją przygodę z kynolo- CWC. Oj, łezka się w oku kręci w dobie mimo trudności pasjonaci z oddziału stawa Polskich Owczarków Nizinnych. gią od naszego oddziału. kod rabatowy: P18T4P hojnie dziś rozdawanych na wystawach Katowice nie poddawali się. W 1980 We wrześniu 2017 byliśmy gospoda- Katowice były prekursorem wielu Promocja trwa do 30. 6. 2018 ocen prawie jedynie doskonałych... roku oddział liczył 1192 członków. Przy- Katalog Śląskiej Wystawy Psów Rasowych rzami XXVI Klubowej Wystawy Szpiców nowości kynologicznych. To spośród Obowiązuje dla zamówień W 1975 odbyła się I Specjalistyczna bywało też coraz więcej nowych ras. Katowice 1964 r. i Psów Ras Pierwotnych. członków naszego oddziału wywodzi od kwoty min. 100 PLN

40 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 41 HISTORIA WYSTAWA się pierwszy wpisany na listę sędzia kynologiczny Lubomir Smyczyński. Pierwszy tytuł Championa Polski, Mię- dzynarodowego Championa Piękno- ści i Zwycięstwo Świata w 1965 roku zdobył zarejestrowany w naszym od- dziale Polski owczarek nizinny AMOK MONIEK. Pierwsza w Polsce Specjali- styczna Wystawa Bokserów odbyła się w Katowicach w 1975 roku. Jako jedyni w Polsce zorganizowaliśmy również I Śląską Wystawę 4 lipca 1998 roku. Po raz pierwszy w Ka- towicach odbyły się w Spodku Otwarte Mistrzostwa we Flyballu i pokazy pasie- nia owiec i kaczek, przygotowane i mi- strzowsko poprowadzone przez pierw- szego w Polsce sędziego pracy psów pasterskich Tomasza Pecolda. W 2004 roku po raz pierwszy zor- Zwycięzca Best in Show, CACIB Katowice 2018, springer spaniel angielski Singer’s Walk On The Wild Side, sędzia Kari Järvinen, fot. Irena Koprowska ganizowaliśmy w Chybiu Mistrzostwa Polski w Wypasaniu Owiec i Próby In- stynktu Pasterskiego, które zaliczyło 14 Śląski triplet na południu Polski. Wyróżnieniem było psów i egzaminy Pracy Psa Pasterskie- W latach 50. i 60. śląskie wystawy też to, że po 10 latach ponownie w Ka- go. W klasie I zwyciężył Miroslav Kosko psów rasowych odbywały się wymien- towicach wręczaliśmy nominacje na z Czech, a w klasie II Tomasz Pecold nie w sąsiednich oddziałach w Kato- wystawę Crufts w 2019 roku. z ARISEM z Cesalky. Mistrzami o któ- wicach, Chorzowie i Bytomiu. Ta więź Dotychczas katowiccy kynolodzy rych pamiętamy były później JONDA między pierwszymi oddziałami na Ślą- zorganizowali 22 wystawy między- JUSTICE OF THE PEACE CHOCOLATE sku trwa do dziś, a jej efektem, od roku narodowe, 6 krajowych, 29 śląskich Zw.BIS whippet Ch.Collooney Tartan Tease i Res.BIS pointer Sh.Ch. Kanix Chilli Energizer i FRANKIE Akumulator wł. T. 2012, jest słynny już Gwarek Śląski, – okręgowych, 2 specjalistyczne i 7 Pecold, a także O’THE CHAT MY BLACK przyznawany od 2013 roku, za zdo- klubowych, a także 10 wystaw mo- Energizer Piotra Polewskiego. bycie tripletu tytułów Zwycięzcy pod- nograficznych, Europejską Wystawę 2018 Zgrany zespół trenujący agility dwa czas jednego sezonu wystawowego. Briardów UEBB oraz wiele imprez razy do roku urządza zawody. Słynne Pierwsze trofeum Gwarka Śląskiego, sportowych. na Śląsku są te „O Pietruszkę”. Zorgani- nawiązuje stylem do sztygarskiej czapki Wystawami specjalnymi, organizo- zowaliśmy również kwalifikacje do mi- górniczej, będącej symbolem Śląska. wanymi przez nasz oddział od 2007 strzostw świata. Dotychczas w ciągu czterech lat roku są Cavikady (wystawy cavalier Crufts Dog Show Najdłużej działające czynne hodow- trwania konkursu, jego laureatami king charles spanieli). W tym roku le w naszym oddziale to: „Olinek (obec- zostało 58 psów i suk. W roku 2015 organizujemy Cavikadę już po raz Jak co roku ta najsłynniejsza wystawa psów odbyła się na początku marca nie nazwa brzmi „z Olinka Magdy” po raz pierwszy przyznano nagrodę dziesiąty, mamy więc jeszcze jeden Aleksandry Kajzerek (dogi niemieckie, „Supergwarka” dla dwóch psów, któ- powód do świętowania – jubileusz 70 (8–11.03.2018). I prawie wszystko było jak zwykle. rottweilery), „Moroszka” Ilony Baczkow- rym udało się zdobyć to trofeum trzy- lat oddziału Katowice i jubileuszową Zgłoszono 20 843 psy – tym razem ras było po raz pierwszy 200. skiej (setery irlandzkie, czeskie teriery, krotnie. Były to ARMANI GOLD vom wystawę cavalierów, nierozerwalnie Wyznaczono te same hale i te same ringi dla poszczególnych ras. chińskie grzywacze, beagle, a obecnie Zwiebelberg, dog niemiecki Mariusza związane z 80 leciem Związku Kyno- chihuahua) i „z Pałacu Cesarza” Marze- Pawlaka i CALISSA von Altlichtenwar- logicznego w Polsce. O Jubileuszo- ny Kacy-Bibrich (pekińczyki, yorkshire ther Löwen, lwi piesek Barbary Nowak. wej Cavikadzie przeczytają Państwo iczne rasy zostały podzielone Psy polujące stanowią najliczniejszą lii i po jednym z Islandii, Kazachstanu teriery, owczarki niemieckie, bichon w kolejnym artykule. na psy i suki np. labradory – grupę w Anglii, dlatego poświęcono i Malezji. frisé, rottweilery, lhasa apso i cavaliery). Katowice Katowicki oddział ZKwP ma 283 psy, 298 suk, ale zgłoszeń cały dzień wyłącznie na ich ocenę – Wielki sukces odniósł polski cava- Nieustająco szkolimy nowe kadry ky- w nowej odsłonie godnych zaufania, zapalonych, było więcej – 324 psy i 329 suk. w tym roku była to niedziela, w przy- lier king charles spaniel z klasy Open nologów. Mamy w oddziale wiele oso- Rok 2018 jest dla nas przełomowy. społecznie działających członków LDzieje się tak dlatego, że na wysta- szłym roku będzie to czwartek, a za – Ch.Pl. Crazy Angel Maradeco King bowości kynologicznych dzięki którym Zmieniliśmy zarówno termin, jak i lo- i miłośników zwierząt wszelakich, wę w Wielkiej Brytanii można zgłosić dwa lata – piątek. Rotacyjnie, tak żeby Angeliki Staszuk, który wygrał rasę organizujemy seminaria i wykłady z róż- kalizację naszych corocznych wystaw a w szczególności psów. Jesteśmy psa do więcej niż jednej klasy. Ostat- było sprawiedliwie. Najliczniej stawi- w bardzo dużej konkurencji. nych dziedzin psiarstwa, kilkakrotnie też międzynarodowych. Tegoroczna od- dumni, że możemy na nich zawsze niego dnia, w niedzielę, oceniano ły się psy z Wielkiej Brytanii, których Pierwszego dnia w grupie Working odbył się w Katowicach kurs dla kandy- była się w lutym, w Centrum Targowo liczyć, nawet w czasach powszechnej grupę Gundog i można było wów- było 17 409, następnie z Francji – 462, najliczniejszą rasę stanowiły boksery. datów na asystentów kynologicznych. Konferencyjnym EXPO SILESIA. Cieszyła komercjalizacji i braku czasu. Taka po- czas zaobserwować liczne stawki Włoch – 411, Holandii – 334, Niemiec Było ich 222. W grupie Pastoral czte- Obecnie nasz oddział liczy 581 się dużym zainteresowaniem zwiedza- stawa cechuje jedynie prawdziwych w rasach: golden retriever (278 – 319, Rosji – 297. Polska znalazła się ry rasy podzielone były pod wzglę- członków, mamy zarejestrowanych jących i bardzo dobrymi opiniami i zain- pasjonatów. i 314), flat coated retriever (167 i 195), na 11. miejscu z 117 zgłoszeniami. dem płci – bearded collie (130 i 164), 1314 psów reprezentujących 157 ras. augurowała wystawy międzynarodowe GABRIELA ŁAKOMIK-KASZUBA cocker spaniel angielski (176 i 188). Zgłoszono 37 psów z USA, 6 z Austra- border collie (172 i 218), collie rough

42 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 43 WYSTAWA

(97 i 111) i owczarki szetlandzkie czyć można nie tylko czempiony UK, (127 i 135). Po kilka psów zgłoszono lecz także bardzo utytułowane psy w rasach: pies grenlandzki – osiem, z innych krajów. owczarek anatolijski – osiem, laeke- Niewielu sędziów spoza wysp mia- nois – dziewięć, komondor – siedem ło przyjemność oceniać psy na tej i turecki kangal – siedem. Polskich prestiżowej wystawie. Prócz wspo- owczarków nizinnych (jest to je- mnianego już T. Jakkela zostali zapro- dyna polska rasa uznana przez KC) szeni: M. Persson, G. Bodegard i C. Sta- wystąpiło 50. fberg ze Szwecji, P. Knudsen z Danii, J. W piątek oceniana była grupa Ter- i P. Lawless z Irlandii oraz C. Molinari rier, w której od lat najliczniej repre- z Portugalii. Zasadą jest, że daną rasę zentowane są rasy: staffordshire bull na Crufts można oceniać tylko raz terrier (171 i 170), następnie border Zw.Grupy Utility- akita amerykański Ch.Special’s Love At First Sight JW w życiu. W tym roku ogłoszono, że BIS terrier (219) i west highland white ter- za trzy lata będzie wybierał D. Erikson rier (143). Najmniej było terierów au- ze Szwecji (jako trzeci sędzia spoza stralijskich (23). Tego dnia występo- wione są w czterech halach I, II, IV i V. wysp). Poprzednio byli to Australijczyk wały również psy z grupy Hound. Tu Zw.Grupy Working - nowofundland Newgardens Llori Nanya W hali III są stoiska poszczególnych ras H. Spira w 1986 r. i Włoch P. Dondina prym wiodą whippety (202 i 212), be- Discover Dogs, gdzie można uzyskać w 2011 r. agle (222), rhodesian ridgeback (206) wiele informacji o interesujących nas i charty afgańskie (198). Najmniej psach. Po raz pierwszy prezentowane Wróćmy do finałów. było zgłoszeń rodzimej rasy foxhound były tu rosyjskie toye i białe owczarki Grupę Working oceniał D. Killilea – – tylko sześć. szwajcarskie. hodowca akit amerykańskich (ho- W sobotę prezentowana była Poza tym, aby przedostać się z hali dowla Redwitch). grupa Utility. Trzy rasy miały ponad do hali, wystawca czy zwiedzający ■ I – NOWOFUNDLAND - Newgar- dwustu reprezentantów: buldog an- musi przejść pomiędzy bardzo liczny- dens Llori Nanya – czteroletnia cze- gielski – 236 zgłoszeń, buldog francu- mi stoiskami handlowymi. Stoiska te koladowa, zgłoszona do dwóch klas: ski – 256 oraz terier tybetański – 237. nie robią już na mnie takiego wrażenia, Limit i Good Citizen. Najmniej (piętnaście) było psów rasy jak w latach osiemdziesiątych. Czasy ■ II – DOBERMAN – Ch. Jojavik Pe- canaan dog. się zmieniły i kupienie akcesoriów nelope Pitstop, trzyipółletnia suka W grupie Toy palmę pierwszeń- dla psów stało się o wiele łatwiejsze z klasy Open, Zw.Grupy Terrier-terier szkocki Ch. McVa- stwa dzierży cavalier king charles n’s Big Bopper at Beameups niż kiedyś. ■ III – BOKSER – Ch. Lanfrese Oco- spaniel (146 i 158), zaraz za nimi zna- Oglądanie wielu psów na tej wy- lardo, prawie sześcioletni pies z klasy lazł się pug, czyli mops (122 i 125), polujących, czyli Gundog, oceniane stawie jest bardzo trudne, jako że kla- Open, chihuahua długowłosy (234), których były: gryfon Korthalsa, wyżeł słowac- sy są bardzo liczne, oceny trwają dość ■ IV – ALASKAN MALAMUTE było więcej niż krótkowłosych (181), ki szorstkowłosy, braque D`Auvergne długo, choć nie ma opisów, sędziowie Ch. Snowshoes Aurora Borealis, pra- papillon (226), chiński grzywacz oraz wyżeł portugalski. dokładnie oglądają wszystkie psy, wie pięcioletnia suka z klasy Open. (178). Było jedynie szesnaście psów W tym roku liczba ras konkurują- omawiają do dyktafonów pierwsze Grupę Pastoral sędziowała rasy australian silky terrier. Zw. Grupy Pastoral - border collie Ir. Ch. Nahrof Blurred Lines At Huntly cych w grupach po raz pierwszy prze- trzy w każdej klasie. Nie ma ocen, do M. Purnell-Carpenter, również ho- Prócz tego każdego dnia oceniane kroczyła 200. Po raz pierwszy również których my jesteśmy przyzwycza- dowczyni akit amerykańskich (ho- były psy ras jeszcze nie w pełni uzna- odbyły się dwie konkurencje finałowe jeni. Do porównania o najlepszego dowla Overhill). Na lokatach stanę- nych przez CK, nazywanych tu Any – Eukanuba Champion Stakes i Euka- psa (nie zawsze CC, gdyż wiele ras ły następujące psy: Variety Imported Register. O opinie nuba Pup of The Year. W 2018 roku ob- jeszcze certyfikatu na czempiona nie ■ I – BORDER COLLIE – Ir. Ch. Na- o nich poproszono znanego nie tylko chodzono 40. rocznicę agility na Crufts otrzymuje) wchodzą niepokonani hrof Blurred Lines at Huntly, prawie w Europie sędziego Tamasa Jakkela i przez cztery dni pokazy tej dyscypli- zwycięzcy klas. Jeżeli pies zgłoszony czteroletnia suka z Irlandii z klasy z Węgier. Psy te podzielone są na gru- ny zajmowały dużo czasu podczas do dwóch klas wygrał jedną z nich, Open, py, ale w jednej grupie różne rasy sę- finałów. Nie było tłumów, a być może nie może zrezygnować z pokazania ■ II – WELSH CORGI PEMBROKE – dziowane są razem w odpowiednich coraz lepsza organizacja miała wpływ się w kolejnej. Jeżeli w kolejnej nie był Ch. Pemcader Thunderball (NTB), pię- klasach. W grupie Working wystąpiły na to, że dość swobodnie można było pierwszy, to już o CC nie konkuruje. cioletni pies z klasy Open, tylko entlebuchery, w grupie Pastoral przechodzić z hali do hali. W długim Do porównania z BOB wchodzi tylko ■ III – COLLIE (krótkowłosy) – EE – pumi, owczarek pikardyjski i berga- korytarzu łączącym halę I z Areną, czyli najlepszy pies i najlepsza suka. Aby Ch. Clingstone`s Make My Day, pra- masco. W grupie Terrier nie ma takich halą finałową, obsługa ustawiła słupki skończyć czempionat w tym kraju, wie pięcioletnia suka z Finlandii z kla- ras, za to w grupie Hound są aż czte- tak, że ludzie wchodzący i wychodzą- pies lub suka musi zdobyć 3 × CC od sy Open, ry: azawakh, posokowiec bawarski, cy nie przeszkadzali sobie nawzajem. trzech różnych sędziów. Rekordzistką ■ IV – POLSKI OWCZAREK NIZINNY basset gaskoński i griffon fauve de Przez trzy pierwsze dni miejsca na wi- jest suka rasy chihuahua długowło- – Ch. Mybeards Hero, pięcioletni pies Bretagne. W grupie Utility oceniano downi są bezpłatne, czwartego dnia sy z hodowli Bramerita, która miała z klasy Open. tylko dwie takie rasy – xoloitzcuintle – płatne, numerowane, wyznaczone ponad 100 CC. Następnego dnia oceniana oraz koreańskiego jindo. W grupie są strefy dla VIP-ów, prasy, gości ho- Najpiękniejsze psy pokazywane są była moja ulubiona grupa – terie- Toy nie ma takiej rasy. Wśród psów Zw. Grupy Toy -papillon Multi Ch. Expoma’s Sea Dragon Conqueror norowych i publiczności. Ringi rozsta- na ogół w klasie Open, w której zoba- ry. Ocenę przeprowadziła znana

44 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 45 WYSTAWA

ciężczyni grupy na Westminster. Proud To Be Black – czteroletnia suka ■ IV – SETER IRLANDZKI – Sh. Ch. ■ Gr. III – PUDEL MINIATUROWY – z klasy Open. Copper`s War of Roses – pięcioletni Ch. Minarets Best Kept Secret – zeszło- Czas na Crufts mija niewytłuma- importowany ze Szwecji pies z klasy roczny res. BIS na Crufts, ten trzyletni czalnie szybko. Nawet nie zauważy- Open. pies; jest najlepszym psem wszyst- liśmy, kiedy nadszedł ostatni dzień Główny ring był zapełniony pra- kich ras w Wielkiej Brytanii, wygrał już wystawy i ocena grupy Gundog. wie do ostatniego miejsca, nastrój 6 razy BIS i 12 razy grupę Utility. Sędziował ją K. Young, hodowca – bardzo uroczysty. Nadszedł kulmi- ■ Gr. IV – PUDEL TOY – Afterglow golden retrieverów, uczestniczący nacyjny moment tej wspaniałej wy- Aloysius – czternastomiesięczny pies w tej wystawie od lat 70. Zwycięz- stawy. Na ring została wprowadzona (klasa Junior) z bardzo znanej hodowli cami zostały następujące psy: Jill Peak – hodowczyni beagle. Sta- Afterglow, syn Jap. Ch Smash JP NY NY. ■ I – POINTER – SH. Ch. Kanix Chil- nęła przed trudnym wyborem: każdy Do oceny grupy Toy została za- li – prawie ośmioletnia suka z kla- z siedmiu psów był przepiękny. Już proszona I. McManus. Hodowała sy Veteran (!) o niebywałej urodzie od piątku wtajemniczeni przewidy- z mężem dobermany, potem chi- i entuzjazmie, pokazywana przez ho- wali, że wygra whippetka. I rzeczy- huahua długowłose i przez ostat- dowczynię. Jej ojciec i matka zostały wiście na pierwszym miejscu stanęła nie 10 lat yorkshire terriery. Przy- sprowadzone do tej słynnej hodowli młodziutka Ch. Collooney Tartan Te- znała lokaty następującym psom: pointerów. ase, a res. BIS otrzymała zachwyca- ■ I – PAPILLON – Multi Ch. (cokol- ■ II – COCKER SPANIEL (angielski) jąca weteranka – pointerka Sh. Ch. wiek to znaczy) Expana`s Sea Dragon – SH. Ch. Varatey Vincenzo at Cassom Kanix Chilli. Tak że 2018 rok był szczę- Conqueror, siedmioletni pies z klasy JW z klasy Open – bardzo utytułowa- śliwy dla suk. Nadszedł koniec cieka- Open, ny (50 CC, 39 × BOB, 14 res CC, Top wych i pełnych emocji czterech dni. ■ II – GRYFONIK BRUKSELSKI Cocker Spaniel 2015, 2016, 2017, Top Za rok następny Crufts. Wszystkim – Manticons Enrico – urodzony Gundog 2016, BOB Crufts 2017), miłośnikom psów rasowych radzę w Szwecji dwuletni pies z klasy Open, ■ III – FLAT COATED RETRIEVER choć raz tam pojechać i zobaczyć to ■ III – ANGIELSKI TOY TERIER – – SH.Ch/Seu(U)Ch.INT.Sh.Ch. Castle- jedyne w swoim rodzaju psie święto. Ch. Sharex Burning Love for Dobrugh rock Simply Magic – Zwycięzca Świata – trzyletnia suka z klasy Open, z Lipska, ośmioletni pies we wspania- MAŁGORZATA SUPRONOWICZ ■ IV – POMERANIAN – Ch. Pakov`s łej kondycji z klasy Open, ZDJĘCIA TOMASZ BORKOWSKI

Stoisko Euro 2018 często odwiedzane przez wystawców i zwiedzających sędzia Zena Thorn Andrews, ho- ■ II – CHART AFGAŃSKI – Sup. Ch. Sukcesy psów z Polski na wystawie Crufts 2018 dowczyni wilczarzy irlandzkich Alaqadar Rigoletto, w pełni dojrzały, Gratulujemy wszystkim uczestnikom zdobytych ocen i tytułów na wystawie. Poniżej i jamników miniaturowych szorst- we wspaniałej kondycji australijski – Zwycięzcy Klas. Szczegółowe wyniki znajdują się na stronie http://crufts.fossedata.co.uk kowłosych (hodowla Drakesleat). pies z klasy Open, Na lokatach stanęli: ■ III – JAMNIK SZORSTKOWŁOSY RASA NAZWA I PRZYDOMEK PSA WŁAŚCICIEL TYTUŁY ■ I – TERIER SZKOCKI – Ch. McVa- – Ch. Silvae Solo, pięcioletnia suka Wyżeł niemiecki krótkowłosy ARES Z WLODZIMIERZOWA P. Jędrzyjczyk Reserve Dog Challenge, Zw. Kl.Open n’s Big Bopper at Beameups, trzyletni z klasy Open, BOB Crufts 2017, Gr. II Gordon seter CELTIC BLACKENED KOCHANEJ EMILKI M. Szklorz Zw. Kl. Special Working Gundog Bitch, pies z klasy Open, urodzony w USA w 2016, Best Bitch Crufts 2014 i 2015, Reserve Bitch Challenge Certificate Gordon seter WITCHER TRISS MIYAVI A. Wolke Zw. Kl. Yearling - Bitch i pokazywany przez hodowczynię, ■ IV – WILCZARZ IRLANDZKI – Ita. Seter irlandzki czerwono-biały CORNADORE ARRO (import z Polski) N. Mikhaylova Zw. Kl. Open- Dog, BEST OF BREED ■ II – TERIER IRLANDZKI – Ch. La- Ch. Miranda Della Bassa Pavese – Seter irlandzki I’M CJ SZMARAGD MADRA RUA, J. Zielińska Zw. Kl. Special Working Gundog -Dog Flat coated retriever HECOLAP DARK CHOCOLATE M. Jabłoński Zw. Kl. Post Graduate - Bitch keridge Cahal, pięcioletni pies z klasy dwuipółletnia suka z klasy Open, wy- Springer spaniel walijski EASY VICTORY ADEA J. Samsel Zw. Kl. Yearling - Dog Open, hodowana we Włoszech, pokazana Springer spaniel walijski MARIUSZ S UMBRA AMABILIS J. Samsel Zw. Kl. Special Working Gundog - Dog ■ III – JACK RUSSEL TERRIER – Slo. przez hodowczynię. Basenji BAHATICCA’S HOGWART WITCHCRAFT A. Paździerkiewicz Zw. Kl. Junior , Reserve Bitch Challenge Certificate Basenji BAHATICCA’S HOGWART WIZARD A. Paździerkiewicz Zw. Kl. Junior- Dog Ch. Original Master’s Voice Lovesong W przedostatnim dniu wystawy Basset hound PIPI KLAN PIEGOWATYCH (import z Polski) L. Pazdernikova Zw. Kl. Yearling -Bitch RNB – trzyletni pies z klasy Open w rę- oceniane były dwie grupy. W gru- Owczarek kataloński OTO BALIN BRONKS A. Gorzewska-Bronk Zw. Kl. Open, BEST DOG Polski owczarek nizinny RABARBAR ASTARTE GOLD ( Import z Polski) M. Schwarz & S.Heavens BEST PUPPY kach francuskich, pie Utility wyboru dokonał M. Gil- Polski owczarek nizinny PONADTO OBEREK TO DORIANBLUE ( import z Polski) H.M.Cousins & K. Morris Zw. Kl. Open, Reserve Dog Challenge Certificate ■ IV – MANCHESTER TERRIER – christ – hodowca terierów tybetań- Polski owczarek nizinny KOPEREK HAJKO-NERITA FOR QUOVADIS (import z Polski) B. K. Murie Zw. Kl. Good Citizen Dog Scheme - Dog Ch. Digelsa Declaration – czteroletni skich, puli i spanieli tybetańskich. Polski owczarek nizinny INKA DZIECHCINEK (import z Polski) A. & L. Celary Zw. Kl. Limit - Bitch Reprezentantka Polski w konkurencji West highland white terier VIOLENT WARRIOR VERTRAGUS (import z Polski) I. Flamang, j.Jenkins,K. Zw. Kl. Yearling - Dog pies z klasy Open. Zwycięzcami zostali: Junior Handling Karolina Karczmarczyk Crockett & F. Zacca Grupę Hound oceniał sędzia ■ I – AKITA AMERYKAŃSKA – Ch. Australian silky terier SUNDARA SPIRIT TOP MODEL FOR VOLITANS (import z Polski) O. Bitjutskih Zw. Kl. Post Graduate - Bitch A. Wight – hodowca owczarków Stecal`s Love At First Sight JW, ponad- sku w 2017 roku, z doskonałym po- Cavalier king charles spaniel CRAZY ANGEL MARADECO KING A. Staszuk BEST OF BREED, Zw. Kl. Open - Dog Bouvier des Flandres CASHMIR BOUVIERY Z REGLA L. Savkina Zw. Kl. Junior- Dog szetlandzkich. Przyznał lokaty na- czteroletnia suka z klasy Open, chodzeniem – ojciec to urodzony Leonberger QUEN STAR SAGITTA ISLA BONITA JAMAICA SUNRISE J. Cole Zw. Kl. Post Graduate - Bitch stępującym psom: ■ II – PUDEL STANDARDOWY w Szwecji zwycięzca Europy i cham- (import z Polski) ■ I – WHIPPET – Ch. Collooney Tar- CZARNY – US. Ch. Davin Steal My pion wielu krajów, BOS na National Bernardyn PLATON WIELKOPOLSKI BERNARDYN M. Kubacha Zw. Kl. Limit -Dog Mastif tybetański HUANGSHAN BISURMAN (import z Polski) M. Galos Zw. Kl. Open- Dog, Dog Challenge Certificate tan Tease – Młodzieżowa Zwyciężczy- Heart – niespełna dwuletni pies uro- Speciality w USA, matka to pocho- Mastif tybetański ELEKTRA BISURMAN KERA HERJAY (import z Polski) J. Bainbridge Zw. Kl. Limit - Bitch ni Świata 2017, prawie trzyletnia suka dzony w Kanadzie, Młodzieżowy dząca z Kanady zwyciężczyni BOB na z klasy Open, Zwycięzca Świata i grupy IX w Lip- National Specialty w USA oraz zwy- OPRACOWAŁ PAWEŁ GĄSIORSKI

46 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 47 WYSTAWA

pudli na wystawach. Najliczniejszą od- SPECJALISTYCZNA WYSTAWA PUDLI mianą okazały się pudle miniaturowe płowe i szare – zgłoszono 39 sztuk, kolejno potem miniatury białe, czarne, brązowe – 37 egzemplarzy. Zaprezen- Lahti 2018 towano po 21 pudli średnich w każ- dej odmianie kolorystycznej, 30 toy- Suomen Villakoirakerho jest prężnie działającą organizacją, która zrzesza miłośników ów, 16 pudli standardowych białych, i hodowców pudli na terenie Finlandii. Jak każdy ze skandynawskich klubów pudla czarnych, brązowych oraz 7 płowych stara się on propagować rasę na wszystkie możliwe sposoby. Wydaje biuletyn, i szarych. Ilość miniatur nie była za- skoczeniem. Jest to nadal najbardziej organizuje szkolenia i seminaria oraz wystawy. popularna odmiana w Europie; dziwić mogła jedynie spora liczba zgłoszeń miniatur „kolorowych” (płowych i sza- BOB I BOS w pudlach miniaturowych białych, brązowych i czarnych a także BIS rych). Zazwyczaj ustępują one ilością swoim klasycznie umaszczonym ku- zynom. Poprzedni rok był bardzo uda- ny dla fińskich miniatur. Czarna suka CH. Miniwin’s Made In Heaven w rę- kach hodowczyni N. Björnström-Leh- tonen okazała się najlepszym psem z grupy IX i trzecim najlepszym psem spośród wszystkich ras według ran- kingu Fińskiego Kennel Clubu. To już kolejne pokolenie sławnych miniatur z tej hodowli. Od kilku lat wyraźnie zaznacza ona swoją obecność na rin- gach. Ta suka to wynik międzynarodo- wej współpracy. Jej ojciec to węgierski import CH. Face to Face Of Coco Cha- nel, a matka to pochodząca ze znanej niemieckiej hodowli N. Kolbe – CH Ca- spian Line’s Daliana. Zwycięstwo rasy przypadło jednak BOS i BOB w pudlach średnich: białych, brązowych i czarnych młodemu psu z klasy otwartej – Ro- nickens Anakin. To niespełna trzyletni Wśród miniatur szarych i płowych pies, syn sławnego zwycięzcy grupy ze najlepszy okazał się niezwykle efek- Światowej Wystawy w Mediolanie Ku- towny i świetnie poruszający się płowy dos Firework oraz CH. Ronickens Gun- pies Salina Westen Nostalgie, impor- hild. Jest on na pewno bardzo efektow- towany ze znanej rosyjskiej hodowli nym pudlem, pełnym temperamentu, przez S. Kumpulainen (hodowla Sa- poprawnie zbudowanym i pozbawio- rahill). Przez wielu typowany był jako nym wszelkiego przerysowania. Mnie jeden z pretendentów do BIS. Jest on osobiście razi trochę jego rozmiar i typ. kolejnym dowodem talentu rosyjskich Na głównym ringu niewiele różnił się hodowców „kolorowych” odmian. Naj- Najlepsza grupa hodowlana od stojącego za nim toya. To obecnie lepsze pudle płowe i szare, zwłaszcza duży problem w małych odmianach miniatury i toye, pochodzą właśnie pudli. Powoli zacierają się granice po- z Rosji. Często pudle tych odmian między wielkościami. Niejednokrotnie traktowane są trochę jak psy gorszej odróżnieniu od pozo- nictwem przewodniczącej klubu Jo- pudli średnich, Dragana oceniała pu- trudno jednoznacznie określić odmia- kategorii. Słyszy się komentarze „bo to stałych krajów skandy- hanny Markoli starannie przygotował dle standardowe i toye, a Ivan – pudle nę bez sprawdzenia jej w rodowodzie. apricot”, „jak na apricota” itp. Ten mały nawskich w Finlandii teren wystawowy na przyjęcie wy- miniaturowe. Wiem, że moje przekonania nie są zbyt rudzielec mógłby mieć każdy kolor, organizowana jest tylko stawców: trzy przestronne ringi, mnó- popularne, ale uważam, że anglo-ame- a i tak obroniłby się w stawce. Wjedna klubowa wystawa pudli w roku. stwo nagród i, co bardzo ważne, duża Ocena na ringu rykański podział pudli na trzy wielkości Trzydzieści toyów we wszystkich To wielkie święto, przyciągające nie grooming area. Do oceny w tym roku Na wystawę zostało zgłoszonych 171 jest bardziej logiczny i zrozumiały. Nie- kolorach to niezły wynik. Swój sukces tylko fińskich pudlarzy. Tegoroczna 54. zaproszono trzech sędziów: Draganę pudli. To całkiem dobry wynik, jed- mniej jednak to nie czas ani miejsce na z zeszłego roku powtórzył CH. Executi- wystawa odbyła się w Lahti 8 kwietnia. i Ivana Vasiljeviciów z Serbii oraz niżej nakże potwierdza on obserwowaną debaty, dlatego wróćmy do tematu ve Prada In Dreams. To właśnie ten pies BOB w standardach płowych i szarych Komitet organizacyjny pod kierow- podpisanego. Mnie przypadła ocena tendencje spadkową w ilości zgłoszeń wystawy. wygrał BIS na tej wystawie w 2017 roku i BIS weteranów

48 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 49 WYSTAWA WARTO PRZECZYTAĆ u sławnej hodowczyni standardów z Niemiec L. Kubbe (hod. Ahornstreet). ,,Pies sam w domu” Był on także najlepszym toyem w roku 2017. To syn młodzieżowego zwycięz- cy świata Montaires Dream Maker, im- portowanego z Australi przez C. Lund, i „Szkółka dla szczeniąt” A. Ostrowskiego oraz mnie, i CH. Sol- nes Dark Anemone. Można go opisać Wydawnictwo Vesper z podpoznańskiego słowami „prawdziwy pudel’’. To pies Czerwonaka, od ponad 20 lat wprowadzające świetny w typie, o doskonałym wyra- na rynek czytelniczy ciekawe tytuły o tematyce zie rasy, przyciągający wzrok. Pomimo historycznej i militarnej, ale także albumy, mono- niewielkiego wzrostu doskonale wi- grafie i pozycje beletrystyczne – tym razem zapro- dać go na ringu, jakby mówił „patrz na ponowało dwie książki adresowane do wszystkich mnie, jestem tutaj”. BOB i BOS w standardach białych, brązowych i czarnych Największym rozczarowaniem były miłośników psów, ludzi pragnących bliskości tych niestety pudle duże. Czas sławnym zwierząt i planujących w nieodległej przyszłości fińskich standardów, które wygrywały Ja oceniałem pudle średnie. Ta psom o innych umaszczeniach. Po- przyjąć szczeniaka w progi swego domu. na całym świecie, dawno przeminął. odmiana jest mi szczególnie bliska, tomstwo tego psa pojawiło się już tak- Zabrakło kilku starych hodowców ponieważ to właśnie od niej zaczęła że w Polsce i zapowiada się obiecująco. ierwsza z nich zatytułowana „Szkółka dla szczeniąt” zdecy- i poziom spadł w bardzo szybkim tem- się moja przygoda z pudlami. Ogólny Pdowanie powinna znaleźć swoje miejsce w bibliotekach pie. Jest to nie tylko problem Finów. poziom średniaków był dość wysoki. Konkurencje finałowe domowych tych, którzy rozpoczynają właśnie swoją przygodę Coś złego dzieje się ze standardami na Najbardziej zaskoczyły mnie płowe, Po zakończeniu oceny w ringach rasy z psem w domu. W telewizji, internecie, a przede wszystkim świecie. Oczywiście możemy znaleźć wiele z nich było w doskonałym typie. rozpoczęły się konkurencje finałowe. w księgarniach znajdziemy wiele przeróżnych poradników piękne psy, ale jeśli spojrzymy na całe Najbardziej rozczarowały mnie na- Oceniałem konkurencję Best Puppy i instrukcji pomagających rozwiązywać problemy pojawiające pogłowie rasy, to jej poziom jest dość tomiast czarne. W większości były to – najlepszym szczenięciem okazał się się przy wychowywaniu szczenięcia od pierwszego dnia przeciętny. Miesiąc wcześniej na Cru- psy bardzo duże, szczególnie samce, czarny toy Bhanuyanan Magical Rod – w nowym otoczeniu przez okres mniej więcej pierwszego roku fts zgłoszono ponad 100 standardów, pozbawione masy, z bardzo płaskimi oraz Best Veteran – ten tytuł przypadł życia, czasem nieco dłużej – jednak w tej książce zwrócono z czego większość nie była w najlep- stopami. Zaprezentowano nieliczne, srebrnemu standardowi Whisperun uwagę na dziesięć – zdaniem autorów – najistotniejszych szym typie. Sporo psów było za dużych, ale bardzo ładne pudle brązowe, kil- Pinafore The Sterling Fox. Najlepszą umiejętności, które przyswojone w procesie edukacyjnym, po- sensie naszej mowy, ale oczekują, że to my zrozumiemy mowę za ciężkich, źle chodzących, o bardzo ka srebrnych. Niestety nie pojawił się hodowlą w oczach Ivana Vasiljevicia zwolą psu na zrównoważone i bezpieczne poruszanie się przez ich ciała i miast dominować zbudujemy pomost dla bliskich stromych frontach. Tak samo było nie- żaden biały. Ten kolor w tym rozmia- okazała się hodowla białych i czarnych całe życie w nie do końca dla niego zrozumiałym świecie ludzi. i bezstresowych kontaktów na całe wspólne życie. stety w Lahti. W klasycznych kolorach rze wymiera. Czarny, siedmioletni już miniatur Executive. Najlepszą suką ho- W zwięzły i niebywale klarowny sposób przedstawiono Druga książka nosząca tytuł „Pies sam w domu” jest prak- wygrał biały import z Rosji Smart Con- CH. Canmoy’s Ducati kolejny raz okazał dowlaną została płowa miniatura Ste- wiele opartych o badania naukowe przykładów budowania tycznym poradnikiem definiującym pojęcie lęku separacyjne- nection Divino po amerykańskim ojcu się bezkonkurencyjny w swojej wiel- fany Lucilla Lovely. równowagi psychicznej szczeniąt i wzajemnych relacji między go zarówno szczeniąt, jak i dorosłych psów. Kate Mallatratt, jej – zwycięzcy Europy Kaylens Smart Im- kości. To już jego drugi z rzędu BOB na młodym psem i członkami jego ludzkiej rodziny. autorka, znana specjalistka od behawioryzmu psów, członek pulse oraz Smart Connection Holy Rac- tej prestiżowej wystawie. Jest to pies Best in Show oceniała Dragana Autorzy książki Helen Zulch i Daniel Mills są pracownikami założyciel International Canine Behaviourists, skupiła się na keteer. On również powtórzył sukces o doskonałym wyrazie, świetnie się Vasiljevic. Niestety zabrakło czer- naukowymi Uniwersytetu Lincoln w Anglii i uznanymi diagnozowaniu i opisaniu form lęku separacyjnego, czyli nie- z zeszłego roku. To bardzo efektowny poruszający. Jego wielkim atutem jest wonego średniaka. Właścicielka mu- w świecie autorytetami w dziedzinie badania zachowań zdolności do radzenia sobie z samotnością i brakiem poczucia śnieżnobiały pies w świetnej kondycji. głowa – długa, wąska, ale jednocze- siała spieszyć się na prom do Estonii, zwierząt, oceny stanów emocjonalnych oraz stosowania bezpieczeństwa w domu podczas nieobecności swojej ludzkiej Według mnie mógłby mieć lepszą gło- śnie wystarczająco mocna z pięknie a szkoda, bo mógłby on powalczyć zasad naukowych w szkoleniu przede wszystkim psów. Swój rodziny. Przekazała mnóstwo wskazówek dla właścicieli próbu- wę, a zwłaszcza lepszy front – w ruchu zaznaczonym podbródkiem. Czas nie o miejsce na podium. Sędzina sta- niezwykły poradnik zadedykowali przyjaciołom, nauczycie- jących uporać się z tego typu problemami swoich pupilów bardzo raził brak balansu pomiędzy odcisnął piętna na kondycji jego szaty rannie obejrzała cała stawkę w sta- lom akademickim, nawet studentom, dzięki którym zdobyli w różnym wieku, bowiem stres separacyjny najbardziej przodem a tyłem. i kolorze. Jego ojcem jest norweski pies tyce i w ruchu, a następnie przyzna- i nadal zdobywają wiedzę wykorzystywaną w zapobieganiu widoczny i najdotkliwiej odczuwalny w wieku szczenięcym Dwa srebrne standardy K. Oinonen Fidel Lusitano, a matką – niezapomnia- ła cztery lokaty: problemom behawioralnym. Wyrazy wdzięczności trafiły także często z upływem lat jeszcze się pogłębia i staje się przykrym okazały się najlepsze w drugiej odmia- na Canmoy’s Neomagic, która poza ■ 1. czarny miniaturowy Ronickens do psów, które dorastając w domach autorów, pomogły im problemem pogarszającym jakość współżycia domowego nie. Niestety i pies, i suka pochodziły tym, iż była znana ze swoich wystawo- Anakin pogłębić znajomość najistotniejszych zagadnień w nauczaniu dla obu stron. z klasy weteranów. 9-letni amerykański wych sukcesów, pozostawiła po sobie ■ 2. czarny średni Canmoy’s Ducati podstawowych umiejętności opisanych w książce. Książka generalnie uczy metod budowania odwagi, samo- import Whisperun Pinafore The Ster- wiele wspaniałych championów. ■ 3. czarny toy Executive Prada In Dre- O piękne ilustracje zadbał utalentowany fotograf Peter dzielności i równowagi emocjonalnej u psów oraz zadowolenia ling Fox został zwycięzcą rasy, a 11-let- Czerwony CH. Chanson d’ete Cap- ams Baumber, przestawiając w rozdziale „Galeria” portrety wszyst- z pozostawania w domu przez różne odcinki czasu wyłącznie nia Mermix Hasta Manana otrzymała tain zwrócił moją uwagę już gdy ocze- ■ 4. biały standard Smart Connection kich psich aktorów, którzy wzięli udział w sesjach zdjęciowych. we własnym towarzystwie – i to jest jej przesłaniem. Opatrzona BOS. Nie wróży to niczego dobrego kiwał poza ringiem na swoją klasę. To Divino. Gorąco polecam tę książkę wszystkim miłośnikom psów, ciekawym wstępem i przedmową Nando Browna, cenionego dla tej pięknej odmiany. Zwycięski pies spory, ale bardzo elegancki pies z do- Całość zakończyła ceremonia wręcze- nie tylko nowicjuszom. Ma wspaniałe przesłanie, które chciałby brytyjskiego specjalisty od psich zachowań, z załączoną na pomimo wieku nadal jest w doskona- skonałym włosem. Mógłby mieć nieco nia pamiątkowych nagród za ranking zapewne wyrazić każdy pies, wchodząc do swojego nowego, zakończenie galerią portretów „psiej obsady aktorskiej” autor- łej kondycji. Oczywiście widać już, że delikatniejsza głową, ale to takie cze- wystawowy 2017. prawdziwego domu. Chciałby, abyśmy pamiętali, że psy, tak stwa Cheryl Murphy, ma szanse stać się świetnym materiałem nie jest młody, zwłaszcza w ruchu, ale pialstwo z mojej strony. To kolejny już jak ludzie, mają swoje uczucia, są wierne i niezwykle spostrze- szkoleniowym dla wszystkich, którym zależy na zapewnieniu pomimo tego wyróżniał się w ringu. Na champion J. Radik z Estonii. Sukcesyw- gawcze, bezustannie, cierpliwie, we własnym tempie oraz na komfortu psychicznego psu pozostawionemu w czasowej zakończenie przyznałem mu tytuł naj- nie udowadnia ona, że pudle średnie TEKST: JAKUB KRUCZEK własnych zasadach się uczą, czasem popełniając przy tym samotności i właściwym ułożeniu wzajemnych z nim relacji. lepszego weterana całej wystawy. w tym kolorze potrafią dorównać ZDJĘCIA: JAANA RINKINEN błędy i licząc na ich wybaczenie. Nie rozumieją w dosłownym TADEUSZ CHWALNY

50 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 51 SZKOLENIE

sce. Korzystaliśmy z doświadczeń ko- legów z Niemiec, Holandii czy USA. Warto tu wspomnieć Melissę Heeter – niestety nieżyjącą już legendę do- gfrisbee – założycielkę organizacji USDDN, pasjonatkę, utalentowaną zawodniczkę oraz twórcę zasad tego sportu. Nie raz mieliśmy przyjem- ność gościć ją w naszym kraju jako sędziego. USDDN nie jest jednak jedyną or- ganizacją zajmującą się dogfrisbee, jednak chyba właśnie te zasady są u nas najpowszechniejsze. Na czym polega dogfrisbee? Dogfrisbee to ogromna różnorod- ność reguł, możliwości, dziedzin – dla każdego znajdzie się tu coś cie- kawego, obszar, w którym można się sprawdzić; bez problemu odnajdzie Dogfrisbee się tutaj każdy pies, który lubi apor- tować, bo frisbee to przede wszyst- kim radość, zabawa, współpraca! Frisbee to radość, energia i efektowne widowisko – sport i zabawa Poniżej przedstawiam kilka dys- cyplin z obszaru dogfrisbee: – open – dla zaawansowanych, pielęgnowanie naturalnego popędu ■ Superminidistance – pies aportu- – starters – dla początkujących, łupu u psów – instynktu dziedziczo- Frisbee, czyli latający talerzyk, dysk, który łapie się a w maju 2006 roku odbyły się już je dysk na specjalnie wyznaczonym – young dog – dla psów w wieku nego jeszcze po wilkach, choć dziś pierwsze oficjalne zawody w Byto- polu. Jest ono podzielone na strefy, 9–18 miesięcy. W tej konkurencji za- zamiast do przeżycia (kiedyś zapew- w locie. Prawie wszyscy znają dziś tę dyscyplinę, miu. Impreza ta zdecydowanie od- w których punktowane jest złapanie bronione są wysokie skoki, salta i od- nianego przez polowanie u pso- zarówno w wersji rozgrywanej przez ludzi (np. mecze biegała od widowiskowych i rozbu- dysku przez psa. Im dalej rzucimy, bicia od ciała. watych) przydaje się po prostu do ultimate), jak i w tej ,,psiej”, znanej pod bardziej dowanych wydarzeń, jakie znamy tym więcej punktów możemy zdo- ■ Dog dartbee – kategoria nawią- zabawy. A ta właśnie zabawa prowa- dzisiaj, a świadczyć o tym może fakt, być. Dodatkowo pies otrzymuje pół zująca do gry w rzutki. Polega na dzona w odpowiedni sposób umoc- precyzyjną nazwą dogfrisbee. że odbywała się przy grillu na tyłach punktu, gdy złapie dysk ze wszyst- rzucaniu talerzyka tak, aby pies łapał ni naszą więź z psem i zaprowadzi jednej z psich wystaw (!), zupełnie kimi czterema łapami oderwanymi go w odpowiedniej strefie. Strefy są nas prędzej czy później na pierwsze ukiernicze korzenie frisbee czu baseballowym w USA wdarł się bez publiczności. Jako ciekawostkę od ziemi. Liczą się rzuty wyrzucone oczywiście różnie punktowane, więc zawody, a potem pójdzie już z gór- Jednak kiedyś nie było to tak z psem na płytę boiska i zaczął rzu- dodam, że w tamtym okresie zawo- i złapane w czasie 90 sekund. liczy się i celność rzucającego, i zwin- ki... Prawie w każdym większym Coczywiste, szczególnie w cza- cać mu dyski, czym wzbudził ogrom- dy mini distance wygrywało się, ma- ■ Timetrial – polega na wykonaniu ność psa, który musi złapać dysk. mieście można skorzystać z facho- sach, kiedy frisbee kojarzono raczej ny podziw wśród publiczności. jąc np. 10 punktów. dwóch 20-metrowych rzutów dys- To tylko przykładowe dyscypliny. wej pomocy trenerów dogfrisbee, z formą do wypieków cukierniczych, Występ był tak spektakularny, że za- Pierwsze seminaria, pierwsze za- kiem, które powinny być złapane W ostatnim czasie powstało kilka in- a ponieważ sport ten jest bardzo po- produkowaną między innymi przez chwycił wszystkich. Nic dziwnego – wody, pierwsze sędziowskie szkole- przez psa w jak najkrótszym czasie. nowacyjnych i pomysłowych konku- pularny, mamy do dyspozycji opiekę firmę Frisbie Pie Company, założo- Ashley biegał za dyskami, osiągając nia, wyjazdy reprezentacji polskiej ■ Longdistance – chodzi o złapa- rencji, np. frizgility. naprawdę doświadczonych zawod- ną przez Williama Russella Frisbie prędkość aż do 35 mil na godzinę! Po na zawody międzynarodowe – mia- nie przez psa jak najdalej rzuconego ników. Jaka rasa jest odpowiednia w 1871 roku. Bystrzy studenci Uni- krótkim pokazie Alex zszedł z boiska łam szczęście uczestniczyć w tym dysku. Porady dla do tego rodzaju aktywności? Każda! wersytetu Yale szybko zauważyli, że w asyście ochrony i został areszto- wszystkim od samego początku, ■ Freestyle – czyli układ dowolny początkujących Może czasem łatwiej jest wykonać po rzuceniu odwrócona forma utrzy- wany. Wybryk ten okazał się jednak dzięki czemu dziś oglądając wyczy- z psem do wybranej przez siebie Jak zacząć dogfrisbee? Bardzo niektóre figury (np. odbicie od ciała muje się w powietrzu, co można opłacalny, gdyż już w następnym ny zawodników dogfrisbee, z uśmie- muzyki, w czasie którego ocenia się prosto! Bawić się ze swoim psem. tzw. vaults) z psem ważącym 15 kg, wykorzystać do zabawy w rzucanie roku to właśnie Alex Stein był współ- chem na twarzy przypominam sobie osobno psa, zawodnika, zespół oraz Większość z nich od samego po- niż z takim, który waży 40 kg, ale jej między sobą. Potem firma Wham- organizatorem pierwszych na świe- nieporadnie sklecone freestyle czy skuteczność rzutów. W ciągu dwóch czątku wykazuje chęć do aporto- wszystko jest kwestią odpowiednie- -O zajęła się oficjalnie produkcją cie zawodów dogfrisbee. Co więcej, chociażby jedne z pierwszych zawo- minut trzeba wykazać się techni- wania przedmiotów, często nawet go treningu, dopasowania i zgrania dysków, które zresztą do dziś cieszą wspólnie z Ashleyem trzykrotnie wy- dów mini distance, na których mój kami rzutowymi, wykonać różnego intuicyjnie sami zachęcamy nasze teamu, czyli zespołu człowiek – pies. się powodzeniem także wśród osób grali mistrzostwa świata w tej dyscy- pies złapawszy pierwszy dysk, po rodzaju figury (np. odbicia od ciała, czworonogi do tego rodzaju zaba- Jest wiosna – idealny czas, aby uprawiających sport z psami. plinie w latach 1975, 1976 i 1977. prostu pobiegł z nim w tłum publicz- czyli vaults, przeskoki, czyli overs, wy. To podstawa frisbee – pies musi wyjść z psem na łąkę i spróbować Prekursorem psiego frisbee był ności, żeby pochwalić się każdemu salta – flips i inne (dog catch, zig-zag, wiedzieć, ze pogoń, złapanie i przy- swoich sił w tym radosnym sporcie. Alex Stein ze swoim psem o imieniu Dogfrisbee w Polsce swoją zdobyczą; mnie pozostawił na passing itp.) Zawodnik ma do dyspo- niesienie dysku jest zawsze dobrą Powodzenia! Ashley. Jak to się stało? 5 sierpnia W Polsce moda na dogfrisbee za- linii startu w niezręcznej sytuacji. Ta- zycji 10 dysków. Freestyle dzielimy zabawą. Uważny czytelnik od razu 1974 roku podczas przerwy w me- częła się na dobre około 2005 r., kie były początki tego sportu w Pol- wg kategorii: zauważy, że to także nic innego, jak MARIA HALICKA

52 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 53 MISTRZOSTWA

W niedzielę rozegrano konku- FH1: Dariusz Frąckiewicz i Frony Mo- rencje FH1 i FPr1, sędziowane przez ravia Go-Ha – 76 pkt Jacka Lewkowicza, oraz drugi ślad ■ FPr3: w ramach IPO-FH, który sędziowała I miejsce: Michał Majcher i Oskar Patricia Schönfeld z Niemiec. Tego Red Dot (owczarek belgijski malino- dnia najlepszy wynik IPO-FH, tj. is) – 96 pkt 84 punkty, uzyskał Jiři Basista (CZ) II miejsce: Katarzyna Rożniewska z psem Abra Erigo (ON), a tuż za nim i Reda Animagus (hovawart) – 95 pkt z wynikiem cząstkowym 81 punktów III miejsce: Kamila Burek i Aurynn uplasował się Waldemar Machowski Doc Bar Domikar (austrialian cattle z psem Pavlik Anrebri (ON). dog) – 90 pkt Dekoracje zwycięzców odbywały IV miejsce: Małgorzata Firlej i Don się po zakończeniu startów przewi- Vito Buenos Bandidos FCI (american dzianych na dany dzień. W gronie staffordshire terier) – 87 pkt sponsorów, dzięki którym zwycięzcy ■ MP HOV FPr3: otrzymali nagrody rzeczowe, a każ- MP HOV FPr3: Katarzyna Rożniew- dy uczestnik dodatkowo pamiątko- ska i Reda Animagus – 95 pkt Justyna Toja i Sapphira Extreme Spitfire we upominki, znaczniki i dyplomy, V-ce MP HOV FPr3: Anna Marszycka znaleźli się: Dingo Gear – Główny i Saphira Animagus – 84 pkt Sponsor Zawodów, Pet Product ■ MP ON FPr3: House Sławomir Znak, Happy Dog, MP ON FPr3: Sławomir Znak i Xaba Game Dog Performance Nutrition, Alta Escuela – 83 pkt Glasspol Maciej Załuski – właściciel V-ce MP ON FPr3: Joanna Janusz Patricia Schönfeld, Kamila Czepla, Frank Kliemann, i Anna Marszycka i hovawart Saphiira Animagys marki i sklepu internetowego Palo- i Black Jack Urban Team – 73 pkt -Santo.pl, Metbox Kurpas Sp. j. Bog- ■ FPr2: dan Kurpas, Grzegorz Kurpas, Ośro- I miejsce: Tomasz Mijowski i Petra dek Szkolenia Psów Psia Eskadra Janowicka Dolina (hovawart) – 96 pkt I ZIELONOGÓRSKIE ZAWODY W TROPIENIU SPORTOWYM Lech Szczepański, Psia Sfora Marek II miejsce: Krzysztof Pietruszewicz Woźnicki, Sławomir Małyska oraz ho- i Black Pearl Windream FCI (owaczrek dowla Tu Pilnuje Aleksandry Pasko. belgijski groenendal) – 90 pkt Puchary dla zwycięzców klasyfikacji III miejsce: Magdalena Bajer-Bro- Don Vito Buenos FCI – american stafford- shire terrier KALSK 2018 generalnej oraz MP HOV ufundował dewicz i Abora von der Plassenburg zielonogórski oddział ZKwP, a dla (owczarek niemiecki długowlosy) – 89 Kalsk to wieś w województwie lubuskim, w powiecie zielonogórskim, zwycięzców MP ON – Klub Owczarka pkt ■ IV miejsce: Magdalena Bajer-Bro- w gminie Sulechów. To właśnie tutaj 7–8 kwietnia br. odbyły się Niemieckiego ZKwP. IV miejsce: Agnieszka Filar i Lans dewicz i Abora von der Plassenburg I Zielonogórskie Zawody w Tropieniu Sportowym, będące jednocześnie Mistrzostwami Podczas dekoracji zwycięzców Alta Escuela (owczarek niemiecki) – (OND) – 86 pkt wręczono wyróżnienia dedykowane, 85 pkt ■ MP ON FPr1: Polski w Tropieniu Sportowym Owczarków Niemieckich oraz Hovawartów. które otrzymali: Agnieszka Pierga MP HOV FPr2: Tomasz Mijowski i Pe- MP ON FPr1: Dorota Szałańska-Ce- i Milena Micińska – przewodnicy naj- tra Janowicka Dolina – 96 pkt giełka i Levert Alta Escuela – 95 pkt awody, zorganizowane przez american staffordshire terier, austra- FPr2 i FPr3, które sędziowała Patricia starszych owczarków niemieckich, ■ MP ON FPr2: V-ce MP ON FPr1: Magdalena Bajer- zielonogórski oddział ZKwP na lian cattle dog, bokser, ca de bou, Schönfeld (DE), oraz pierwszy ślad Dorota Mucha – przewodniczka MP ON FPr2: Magdalena Bajer-Bro- -Brodewicz i Abora von der Plassen- Zterenach należących do Spółki doberman, golden retriever, owcza- w ramach konkurencji IPO-FH, sę- najmłodszego hovawarta, Katarzy- dewicz i Abora von der Plassenburg burg – 86 pkt Rolnej Kalsk, rozegrano w konkuren- rek belgijski, petit basset griffon ven- dziowany przez Jacka Lewkowicza na Sobolewska – za udany debiut (owczarek niemiecki długowłosy) – MP HOV FPr1: Katarzyna Rożniew- cjach: FPr1, FPr2, FPr3, FH 1 oraz IPO- deen oraz pies bez rodowodu. (PL). Po pierwszym dniu zmagań startowy oraz promowanie aktyw- 89 pkt ska i Czujna z Połomskiego Uroczy- -FH. Pracę na śladach, ułożonych w IPO-FH na pierwszym miejscu ności sportowej z psem rasy dober- V-ce MP ON FPr2: Agnieszka Filar ska FCI – 74 pkt. przez: Franka Kliemanna (DE), Tibora z wynikiem 78 punktów uplaso- man, Robin Frolenko – za hart ducha i Lans Alta Escuela – 85 pkt PRZEBIEG ZAWODÓW Staricka (DE), Franciszka Wiśniew- wała się Bogumiła Kalinowska-Il- i wytrwałość w realizacji swojej pasji II V-ce MP ON FPr2: Milena Micińska PODSUMOWANIE 57 ścieżek śladu, co najmniej 55 800 skiego (PL), Marka Woźnickiego (PL), ków z psem Arabesca Argilla Rossa oraz Milena Micińska – najmłodsza, i Indy Black Chabet – 75 pkt Mówi się, że „chcieć to móc”. Jest je- kroków, 231 przedmiotów, 39 psów a w przypadku FPr1 – przez zawod- (OBM), a na drugim – Jiři Basista (CZ) 12-letnia uczestniczka zawodów. ■ FPr1: den warunek: potrzebne jest grono z 36 przewodnikami, w tym liczne ników, oceniali międzynarodowi sę- z psem Abra Erigo (ON), zdobywając I miejsce: Dorota Szałańska-Cegieł- ludzi, których łączy wspólna pasja, grono debiutantów – to wszystko dziowie prób pracy: Patricia Schön- 77 punktów. Sobotnie zmagania ob- WYNIKI ka i Levert Alta Escuela (owczarek gotowość do działania, przychyl- dowodzi, że tropienie sportowe cie- feld (DE) i Jacek Lewkowicz (PL). serwowała ekipa TVP3 Gorzów, cze- I ZIELONOGÓRSKICH niemiecki) – 95 pkt ność, zaangażowanie i entuzjazm. szy się rosnącą popularnością. O ty- Kierownikiem śladów oraz głównym go efektem jest relacja pt. „Owczarki ZAWODÓW W TROPIENIU ■ II miejsce: Katarzyna Sobolewska Tak było w przypadku tych zawo- tuł MP ON walczyło osiemnaście koordynatorem organizacji i prze- niemieckie i hovawarty walczą o Mi- SPORTOWYM i Dobislava McKennah (doberman) – dów. Mam nadzieję, że na stałe za- par, o tytuł MP HOV – osiem. W cią- biegu zawodów był Marek Woźnicki. strzostwo Polski” autorstwa red. Ka- ■ IPO-FH – I miejsce: Jiři Basista 90 pkt goszczą w kalendarzu sportowych gu dwudniowej rywalizacji oprócz Za sprawną obsługę sekretariatu od- mili Wilczyńskiej-Kamrat, dostępna (CZ) i Abra Erigo (owczarek niemiec- ■ III miejsce: Robin Frolenko i Solo imprez kynologicznych. wyżej wymienionych swoją pracę powiadała Marzena Łączyńska. m.in. na stronie internetowej stacji ki) – 161 pkt from Extreme Spitfire FCI (owczarek PAULINA MOTYLEWSKA zaprezentowali przedstawiciele ras: W sobotę rozegrano konkurencje telewizyjnej. ■ FH1 – I miejsce oraz tytuł MP ON belgijski malinois) – 88 pkt ZDJĘCIA MACIEJ ZAŁUSKI

54 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 55 § PRAWNIK RADZI Środki ostrożności dzić, że nie zachowuje nakazanych środków ostrożności. Każdy z nas ma obowiązek sprawowania nadzoru nad Wypada dodać, że czynu z art. 77 Kw można dopuścić się swoim pupilem. Ten oczywisty obowiązek znajduje swoje zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej. odzwierciedlenie nie tylko w przepisach ustawy o ochro- nie zwierząt, o czym miałem już okazję pisać, lecz także Zniszczenie rzeczy w Kodeksie wykroczeń. Zgodnie z art. 77 Kw kto nie W konsekwencji niezachowania ostrożności przy trzymaniu zachowuje zwykłych lub nakazanych środków psa może dojść do zniszczenia, uszkodzenia lub uczynienia ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, podlega określonej rzeczy niezdatną do użytku. W zależności od skut- ! karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany. ków właściciel psa może ponieść mniej lub bardziej surową Przedmiotem ochrony jest tutaj bezpieczeństwo i mienie odpowiedzialność karną. Kwestie zniszczenia rzeczy regulu- człowieka, w którego skład wchodzą także inne zwierzę- ją bowiem przepisy Kodeksu wykroczeń (art. 124) i przepisy ta, np. inne psy spacerujące w parku. Istota zacytowanego Kodeksu karnego (art. 288). przepisu sprowadza się do tego, aby osoba trzymająca psa Zgodnie z art. 124 § 1 Kw kto cudzą rzecz umyślnie nisz- panowała nad nim w sposób zapewniający bezpieczeń- czy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, jeżeli szkoda stwo osobom trzecim. Sprawcą tego wykroczenia może nie przekracza 1/4 minimalnego wynagrodzenia, podlega być każdy, kto trzyma zwierzę, a zatem nie tylko jego wła- karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Z kolei ściciel. Jeśli nakazanych środków ostrożności nie zachowa art. 288 § 1i 2 Kk stanowi że kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza osoba np. jedynie wyprowadzająca psa na spacer (niebę- lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia dąca jego właścicielem), to ona poniesie konsekwencje wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wypadku mniejszej wagi, prawne. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w wy- sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności roku Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2003 r. (sygn. albo pozbawienia wolności do roku. akt III KK 26/03, LEX nr 77469), w którym sąd stwierdził, Jak wynika z powyższego, to, czy dana osoba iż sprawcą wykroczenia z art. 77 wprawdzie nie musi być poniesie odpowiedzialność na zasadach okre- właściciel zwierzęcia, niemniej sprawcą może być tylko ! ślonych w Kodeksie wykroczeń, czy w Kodeksie ten, kto faktycznie trzyma zwierzę. karnym uzależnione jest od wartości wyrządzonej W omawianym przepisie ustawodawca wskazuje szkody. Jeśli wyniesie ona mniej niż ¼ minimalnego wy- zwykłe środki ostrożności i nakazane środki ostroż- nagrodzenia, sprawcy grozi kara aresztu, ograniczenia ności. Za zwykłe środki ostrożności należy uznać środki, wolności albo grzywny. Jeśli wartość szkody jest wyższa, które pozwalają na kontrolę psa w takim stopniu, aby był sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy on bezpieczny dla otoczenia. Niekoniecznie musi to być do 5 lat, chyba że mamy do czynienia ze sprawa mniej- prowadzenie psa na smyczy i w kagańcu. Jeśli natomiast szej wagi. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że oma- osoba wychodząca na spacer z psem zajęta jest rozmo- wiane tu czyny można – w przeciwieństwie do wykro- wą z innymi psiarzami i kompletnie nie zwraca uwagi na czenia z art. 77 Kw – popełnić jedynie z winy umyślnej, poczynania psa, to w takiej sytuacji trudno jest uznać, aby a zatem zdarzenia o charakterze przypadkowym, np. ze- zachowywała zwykłe środki ostrożności. Z kolei z naka- rwanie ze smyczy, którego nie można było przewidzieć, zanymi środkami mamy do czynienia, gdy wynikają one nie będą pociągały za sobą takiej odpowiedzialności. z przepisów prawa powszechnie obowiązującego, prawa W praktyce zniszczenie, uszkodzenie czy też uczynie- lokalnego lub regulaminów. Jeśli zatem np. regulamin nie rzeczy niezdatną do użytku na skutek nieupilnowa- danego przewoźnika nakazuje przewóz psów w kagańcu, nia psa może dotyczyć najprzeróżniejszych przypadków. a dana osoba tego nakazu nie przestrzega, należy stwier- Chyba najprostszym przykładem będzie tu rozdarcie

Odpowiedzialność REKLAMA karna za psa Mój poprzedni artykuł był poświęcony odpowiedzialności za szkody Zapewnij wyrządzone przez psa. Poniekąd naturalną konsekwencją omówienia kwestii związanych z odpowiedzialnością cywilną jest tematyka niniejszego artykułu, bezpiecze stwo dotycząca odpowiedzialności karnej za naszych czworonożnych przyjaciół. ń iezachowanie należytej ostrożności przy trzymaniu od skutków niezachowania należytej ostrożności trzymają- psa może doprowadzić do wyrządzenia szkody in- cego zwierzę może spotkać mniej lub bardziej surowa kara. swojemu psu Nnej osobie. Szkoda taka może mieć zarówno postać Innymi słowy, osoba taka może ponieść odpowiedzialność Sprawdź na www.trakado.pl uszkodzenia mienia, jak i pogryzienia danej osoby, w skraj- na zasadach określonych w Kodeksie wykroczeń (dalej także: nych przypadkach – ze skutkiem śmiertelnym. W zależności „Kw”) lub Kodeksie karnym (dalej także: „Kk”).

56 Pies 2 (370) 2018 Pies 2 (370) 2018 57 § PRAWNIK RADZI nogawki spodni, którego notabene sam doświadczyłem wolności albo pozbawienia wolności do roku. w „starciu” z – jak łatwo się domyślić – psiakiem niewiel- § 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, kich rozmiarów. Ciężar gatunkowy zniszczeń może być jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój jednak większy. Przykładowo zniszczeniu/uszkodze- zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskar- niu może ulec ogrodzenie w sytuacji, gdy „zakochany” żenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba samiec usiłuje je sforsować, aby umówić się na randkę najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą. z mieszkającą za tym ogrodzeniem samicą. Wreszcie § 5. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ści- zniszczenia/uszkodzenia mogą być liczone w nawet ganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej dziesiątkach tysięcy złotych, o ile dojdzie np. do dewa- wniosek. stacji wynajmowanego mieszkania. W takim właśnie Przedmiotem tych przestępstw jest zdrowie czło- przypadku zajął stanowisko Sąd Najwyższy w wyroku wieka, a w przypadku art. 156 § 3 także jego życie. Po- z dnia 15 kwietnia 2004 r. (sygn. akt WK 5/2004), stwier- wyższe przepisy posługują się pojęciami „ciężkiego dzając, że zaniechanie obowiązków właściciela psa po- uszczerbku na zdrowiu” (art. 156) oraz „naruszenia legających na uniemożliwieniu zwierzęciu dewastacji czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia” nie- mieszkania, świadczy o popełnieniu przez niego prze- będącego ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu (art. 157). stępstwa z art. 288 § 1 Kk. Ciężki uszczerbek na zdrowiu oznacza pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, Pogryzienie inne ciężkie kalectwo, ciężką chorobę nieuleczalną lub Co pewien czas media donoszą o pogryzieniach ludzi długotrwałą, chorobę realnie zagrażającą życiu, trwa- przez psy, w tym pogryzieniach ze skutkiem śmier- łą chorobę psychiczną, całkowitą albo znacznie trwałą telnym. Sądzę, że nie muszę nikogo przekonywać, że niezdolność do pracy w zawodzie lub trwałe, istotne uszkodzenia ciała na skutek pogryzienia nie można zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Opisując kwestie w ogóle porównywać z rozdarciem nogawki spodni, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, częstokroć używa się zaś zagryzienia człowieka – do zniszczenia nawet naj- pojęcia „ciężkiego uszkodzenia ciała”. Z kolei w przy- bardziej luksusowo urządzonego mieszkania. Nic więc padku naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju dziwnego, że w takich przypadkach przepisy przewidu- zdrowia można mówić o „lekkim uszkodzeniu ciała” ją najsurowszą odpowiedzialność. W grę może wcho- lub „średnim uszkodzeniu ciała”. Lekkie uszkodzenia dzić tutaj odpowiedzialność z art. 156 lub 157 Kodeksu ciała to takie, którego skutki – naruszenie narządu ciała karnego. Poniżej przedstawiam treść tych przepisów. lub rozstrój zdrowia – trwają do 7 dni. Ściganie nastę- puje wyłącznie z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na poszkodowany sam musi skierować do sądu akt oskar- zdrowiu w postaci: żenia. Średnie uszkodzenia ciała oznacza naruszenie ! 1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający zdolności płodzenia, dłużej niż 7 dni, niebędące jednocześnie ciężkim uszko- 2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieule- dzeniem ciała. Sprawy, w których doszło do średniego czalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej lub ciężkiego uszkodzenia ciała, są ścigane z urzędu, życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacz- a zatem to prokurator kieruje akt oskarżenia do sądu. nej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałe- Ustalenie, z którym uszkodzeniem ciała mamy do czy- go, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, nienia, należy do biegłego lekarza, którego opinia pod- podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy legać będzie kontroli sądu. od lat 3. W zależności od tego, czy mamy do czynienia z cięż- § 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze kim, średnim, lekkim uszkodzeniem ciała, czy też śmier- pozbawienia wolności do lat 3. cią człowieka, sprawca ponosi inną odpowiedzialność § 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest karną. Przestępstwa z art. 156 § 1 i 157 § 1 i § 2 są prze- śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia stępstwami umyślnymi, zaś przestępstwo z art. 156 wolności od lat 5, karze 25 lat pozbawienia wolności § 2 jest przestępstwem nieumyślnym. albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności na- Na zakończenie warto wspomnieć, że samo szczucie rządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. psem jest także czynem karalnym. Stosownie do posta- 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 mie- nowień art. 108 Kodeksu wykroczeń, kto szczuje psem sięcy do lat 5. człowieka podlega karze grzywny do 1000 zł albo karze § 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała nagany. Przedmiotem ochrony jest tu zdrowie człowieka lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, pod- oraz jego komfort psychiczny. Sprawcą tego wykrocze- lega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozba- nia jest osoba, która psa szczuje. Nie musi to być właści- wienia wolności do lat 2. ciel psa. § 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 dzia- ła nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia CEZARY SZCZEPANIAK

58 Pies 2 (370) 2018 facebook.com/DolinaNoteciKarma www.instagram.com/dolina_noteci www.wiecejnizkarma.pl www.youtube.com/c/DolinaNoteciTV