Działalność Policji Wobec Zjawiska Stadionowej Mowy Nienawiści
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Działalność Policji wobec zjawiska staDionowej mowy nienawiści justyna jurczak warszawa 2015 Działalność Policji wobec zjawiska stadionowej mowy nienawiści Autorka: Justyna Jurczak Monografia powstała w oparciu o rozprawę doktorską napisaną pod kierunkiem naukowym dra hab. inż. ANDRZEJA URBANA obronioną dnia 17 listopada 2014 r. na Wydziale Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie Wydawca: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa www.rpo.gov.pl Infolinia Obywatelska 800 676 676 © Copyright by Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Warszawa 2015 ISBN 978-83-65029-16-4 Oddano do składu w listopadzie 2015 r. Podpisano do druku w listopadzie 2015 r. Nakład: 500 egz. Opracowanie DTP, korekta, druk i oprawa: ARW A. Grzegorczyk www.grzeg.com.pl SPIS tREśCI sPis treści WSTĘP . 5 Rozdział I MOWA NIENAWIŚCI JAKO ELEMENT PRZESTĘPCZOŚCI STADIONOWEJ . 12 1.1. Bezpieczeństwo w XXI wieku – wprowadzenie i aspekty teoretyczne. 12 1.2. Mowa nienawiści a przestępczość stadionowa – identyfikacja zjawiska. 21 1.3. Doświadczenia funkcjonariuszy polskiej Policji wobec zjawiska mowy nienawiści występującej na krajowych stadionach piłkarskich . 38 1.4. Społeczne konsekwencje zjawiska stadionowej mowy nienawiści. 51 Rozdział II KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE UREGULOWANIA PRAWNE ZWIĄZANE Z MOWĄ I PRZESTĘPSTWAMI Z NIENAWIŚCI, W TYM RÓWNIEŻ W PIŁCE NOŻNEJ . 57 2.1. Krajowe regulacje prawne dotyczące stadionowej mowy nienawiści. 57 2.2. Odpowiedzialność karna za przestępstwa z nienawiści w świetle prawa polskiego – ujęcie statystyczne. 65 2.3. Międzynarodowe uregulowania prawne w obszarze przeciwdziałania nienawiści w sporcie, w tym w szczególności w piłce nożnej. 71 2.4. Ocena krajowych regulacji prawnych i postulaty przyszłych zmian. 78 Rozdział III MOWA NIENAWIŚCI NA POLSKICH I EUROPEJSKICH STADIONACH PIŁKARSKICH . 84 3.1. Stadionowa mowa nienawiści – analiza porównawcza wyników badań. 84 3.2. Polskie stadiony nienawiści – przegląd wybranych incydentów. 93 3.3. Język nienawiści na europejskich boiskach piłkarskich. 102 3.4. Katalog haseł i symboli nienawiści wspólnych polskim i europejskim grupom pseudokibiców. 109 ZAKOŃCZENIE . 122 BIBLIOGRAFIA . 128 ANEKS . 133 wstęP wstęP „Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem oraz powinni postępować w stosunku do siebie wzajem- nie w duchu braterstwa”1 czytamy w artykule pierwszym Powszechnej Deklaracji Praw Czło- wieka. Niemniej jednak już od lat uwarunkowania społeczne, kulturowe, ekonomiczne i szereg innych powodują, że poszanowanie szeroko pojętej odmienności i tolerancja dla „innych” są pozorne, a obraźliwe hasła i symbole promujące nienawiść coraz częściej widoczne są w prze- strzeni publicznej, podobnie jak manifestowanie skrajnych poglądów, opartych na powielanych stereotypach i uprzedzeniach. Mowa nienawiści, bo tak w literaturze przedmiotu określono tę problematykę, to zjawisko globalne, dynamiczne, ciągle bliżej niezidentyfikowane, wzbudzające wiele kontrowersji i dyskusji, ujawniające się w życiu politycznym, społecznym, w mediach, ale również w sporcie. to patologia XXI wieku – wszędzie tam, gdzie społeczności są zróżnicowane, spodziewać się można różnorakich aktów agresji i przemocy, u podłoża których leżą niczym nieuzasadnione uprzedzenia i niechęć wobec faktycznej lub domniemanej inności. Dyskrymi- nacja, nietolerancja i ksenofobia zdają się być współcześnie nieodłącznymi elementami krajo- wej rzeczywistości. Również mecze piłkarskie nie są wolne od zachowań tego typu. Zantagoni- zowane grupy pseudokibiców obrzucają się obraźliwymi hasłami, na starannie przygotowanych flagach i transparentach odnaleźć można liczne symbole i treści, które wprost promują kult siły, przemocy, skrajne ideologie, potęgują także uprzedzenia i nienawiść. Wskazane wyżej elemen- ty bezwzględnie traktować należy jako „wypowiedzi lżące, wyszydzające i poniżające jednostki bądź grupy”2, a zatem uznać je należy za elementy mowy nienawiści. trudno jednoznacznie orzec o skali tego zjawiska w Polsce, ale w oparciu o wyniki dotychczasowych badań stwierdzić należy, że problem istnieje i stanowi obecnie jeden z komponentów przestępczości stadiono- wej. Nie należy jednak zapominać, że mowa nienawiści ujawniająca się na polskich stadionach piłkarskich, to jednocześnie fragment większej rzeczywistości społecznej, który celowo wyod- rębniony został na potrzeby niniejszej monografii. Warto w tym miejscu podkreślić, iż na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat tematyka przestępczości stadionowej doczekała się obszernej analizy kryminologicznej i prawnokar- nej3, natomiast wyraźnie brak jest kompleksowego i monograficznego opracowania pro- blematyki stadionowej mowy nienawiści. Dotychczas zagadnienia te ujęte łącznie opisane zostały jedynie fragmentarycznie, zdecydowana większość autorów zjawiska przestępczości stadionowej i przestępstw z nienawiści postrzega jako dwa odrębne i samodzielne fakty spo- 1 http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf, [data pobrania: 27.02.2014]. 2 M. tulli, S. Kowalski, Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści, Warszawa 2003, s. 21. 3 Wskazać tu należy m. in. monografię P. Chlebowicza, Chuligaństwo stadionowe. Studium kryminologicz- ne, Warszawa 2009 oraz inne publikacje tego autora, a także opracowania zbiorowe: Przestępczość stadionowa. Etiologia, fenomenologia, przeciwdziałanie zjawisku, pod red. W. Pływaczewski, J. Kudrelek, Szczytno 2010, Przestępczość stadionowa. Diagnoza i przeciwdziałanie zjawisku, pod red. W. Pływaczew- ski, B. Wiśniewski Szczytno 2012. 5 wstęP łeczne, a na wzajemne relacje pomiędzy nimi wskazuje się w literaturze przedmiotu margi- nalnie4. Bezwzględnie jednak podstawowym warunkiem zmierzenia się z problemem jest uznanie jego istnienia. Niezahamowana i nieograniczona mowa nienawiści z pewnością niesie ze sobą ry- zyko nasilenia się nie tylko aktów agresji słownej, skutkować też może popełnianiem prze- stępstw motywowanych nienawiścią i uprzedzeniami, a w skrajnych przypadkach zakłócić może funkcjonowanie całej społeczności. Ciche, społeczne przyzwolenie i brak reakcji na pozornie nieistotne i „odosobnione” incydenty motywowane nienawiścią sprzyjają narasta- niu wrogich postaw, utrwalaniu stereotypów i uprzedzeń. Rola społecznej edukacji, działań i kampanii prewencyjnych podejmowanych przez organizacje państwowe i społeczne jest w tym zakresie nieoceniona. Niemniej jednak równie istotne jest konsekwentne i skuteczne ściganie i karanie sprawców dopuszczających się mowy i przestępstw z nienawiści, dlatego też rola Policji w tym zakresie wydaje się kluczowa. Obiektywna i kompletna wiedza funk- cjonariuszy Policji w przedmiotowym zakresie, a także postawa przez nich prezentowana, z pewnością rzutuje i warunkuje praktykę zwalczania wszelkich przejawów i form mowy nienawiści. Bez względu na osobiste przekonania, a często także jawne uprzedzenia funk- cjonariuszy, niedopuszczalnym jest bagatelizowanie przez Policję tego typu incydentów. Wydaje się, że skuteczność działań Policji w tym zakresie to jeden z podstawowych czyn- ników wpływających na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego we współczesnych państwach, dlatego też potrzeba dokonania rzetelnych badań naukowych w tym obszarze wydawała się koniecznością. Dodatkowo, mimo wzrastającej corocznie liczy spraw karnych, praktyka wskazuje, że szereg organów państwowych, w tym również funkcjonariusze Policji, nieustannie boryka się z trudnościami związanymi z rozpoznawaniem i poprawnym klasyfikowaniem elementów mowy nienawiści, w tym również obraźliwych haseł i symboli, którymi posługują się piłkar- skie grupy pseudokibiców. Odszukanie przyczyn braku reakcji funkcjonariuszy Policji, a czę- sto również jej niewłaściwej formy, wobec osób posługujących się mową nienawiści w kontek- ście rozgrywanych w Polsce meczów piłkarskich, stanowiło punkt wyjścia do podjęcia badań w przedmiotowym zakresie. Zarysowana sytuacja problemowa umożliwiła wskazanie przedmiotu badań tj. sku- teczności działań funkcjonariuszy Policji w odniesieniu do rozpoznania, zapobiegania i zwalczania wszelkich przejawów i form mowy nienawiści – rasistowskich, faszystow- skich i innych skrajnie nietolerancyjnych i poniżających wypowiedzi, haseł, symboli i gestów, którymi posługują się grupy polskich pseudokibiców. Głównym celem badawczym było natomiast ustalenie i wskazanie czynników, które istotnie wpływają na zwiększenie skuteczności działań podejmowanych przez funkcjo- 4 Na związki pomiędzy przestępczością stadionową i przestępstwami z nienawiści zwracają uwagę: J. Jurczak, M. Duda, Stadion jako miejsce ideologicznych manifestacji, „Policja” 4/2010; J. Jurczak, Mowa nienawiści na polskich stadionach piłkarskich [w:] Jakość w działaniach na rzecz bezpieczeństwa wewnętrznego państw grupy wyszehradzkiej z perspektywy europejskiej, pod red. P. Majer, M. Sitek, Józefów 2011; W. Pływaczewski, Mowa nienawiści jako komponent tak zwanej przestępczości stadionowej [w:] Przestępczość stadionowa. Diagnoza i przeciwdziałanie zjawisku, pod red. W. Pływaczewski, B.Wiśniewski, Szczytno 2012. 6 wstęP nariuszy Policji wobec osób posługujących się mową nienawiści, zdiagnozowanie stanu wiedzy i procesu szkolenia tych funkcjonariuszy, a także analiza obowiązujących pro- gramów szkoleń i kursów specjalistycznych w tym zakresie. Wyniki badań wstępnych, obejmujących analizę dostępnej literatury, obserwację pojawiających się na polskich stadio- nach symboli, haseł i gestów, a także pilotażowe badanie opinii policjantów – spottersów