Suze Groeneweg De eerste vrouw in de Tweede Kamer 2

17 september 1918 – het is een rumoerige dag. De eerste zitting van de Tweede Kamer na het zomerreces valt samen met Prinsjesdag. Het parlement telt maar liefst 42 onbekende gezichten. Eén nieuweling krijgt een daverende ovatie en wordt belaagd door fotografen. Koningin Wilhelmina heeft in haar troonrede de gebruikelijke aanhef ‘Mijne Heeren’ achterwege gelaten. Naast SDAP-voorman Pieter Jelles Troelstra zit namelijk de eerste vrouw in de Tweede Kamer: Suze Groeneweg. Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 3

Susanna Groeneweg werd op 4 maart In 1899 overleed Suze’s vader; haar vier 1875 geboren in de Havenstraat 53 te jaar jongere zus Elisabeth (Betje) werkte Strijensas in de (Zuid- sindsdien in de kruidenierswinkel van Holland), een conservatieve streek met het gezin. een zwaar protestants-christelijke bevol - king. Suze was een van de twee dochters Suze’s moeder was maar zes weken naar en drie zonen in het gezin van land - school geweest en had later zelf lezen en arbeider en winkelier Arie Groeneweg schrijven geleerd. Suze was een goede en Emmigje de Ruiter. Als kind was Suze leerling. Haar spreekvaardigheid viel al een enthousiast sporter. Ze hield van op de zondagsschool in Strijensas op, fietsen, zwemmen, schaatsen en roeien. hoewel zij ook erg verlegen was. Jaren later, toen ze Kamerlid was, werd in haar dorp wel eens gezegd: ‘De advocaat is weer aan het woord geweest’. Tegen de Geboortehuis in Strijensas, links naast zin van haar vader, maar dankzij het het huis met de markiezen doorzettingsvermogen van haar moeder Bron: ProDemos. kon Suze doorleren. In die tijd was dat Geboorteakte Suze Groeneweg heel bijzonder, zeker voor een meisje op Bron: Museum Het Land van . het platteland. Op haar veertiende ging 4

Suze een onderwijzersopleiding volgen wanneer zij afhaakt van de borduur- en op de Rijksnormaalschool in Numans - haakmaniaken van het dorp, wanneer zij dorp. Vanaf haar huis aan de haven van d’r eigen haar anders draagt of een ander Strijensas was dit een wandeling van snit van rok kiest’ (toespraak op vergade - twee uur. Als er in Numansdorp geen les ring Bond van Nederlandsche Onderwij - was, stond de jonge Suze al voor de klas zers, 7 december 1913). in haar geboortedorp. Na vier jaar behaalde zij haar onderwijsakte en ging In 1903 verhuisde Groeneweg naar Rot - ze les geven in het Zeeuwse Duivendijke, ter dam, waar ze als onderwijzeres in vervolgens in Krimpen aan den IJssel en dienst kwam van de gemeente. Tot daarna in . Ze vond het vrese - september 1918 heeft ze in de Maasstad lijk om in de kleinere plaatsen te werken les gegeven, hoewel ze in 1907 nog een omdat, zoals ze het later uitdrukte, ‘de korte periode in Montfoort op het Rijks - nieuwe juffrouw wordt beschouwd als opvoedingsgesticht voor meisjes heeft een aanvulling op de dorpse konversatie, gewerkt. In Rotterdam werd Groeneweg die al sinds jaren uitgeput was. Ze wordt zeer actief in de onderwijswereld. Op bekeken en afgeluisterd door Raads - 1 mei 1903 werd ze lid van de Sociaal- leden en hun vrouwen, door allerlei Democratische Arbeiderspartij (SDAP), notabelen en hun vrouwen. Wee, om vervolgens in 1914 in het bestuur van Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 5

Openbare lagere school te Strijensas een eigen kleedkamer en toilet. De gang Bron: Museum Het Land van Strijen. die erheen leidde, werd al snel het Suze, zus Elisabeth en moeder Emmigje ‘Groenewegje’ genoemd. Na haar beëdi - Bron: Familie Groeneweg. ging op 27 september 1918 richtte Kamervoorzitter Dirk Fock een speciaal woord van welkom tot haar. Hij wees haar een vaste plaats toe naast Troelstra, de fractieleider van de SDAP. deze partij te worden gekozen. Meer dan twintig jaar maakte ze er deel van uit. In haar debuutrede (maidenspeech), die ze op 7 november 1918 in de Tweede Na de grondwetswijziging van 1917, die Kamer hield, ging Groeneweg op haar vrouwen het passief kiesrecht gaf, werd bijzondere positie in. Zij voelde een Groeneweg op 3 juli 1918 als eerste zware verantwoordelijkheid ‘als draag - vrouw in de Tweede Kamer gekozen. ster van deze geschiedkundige gebeur - Zelf stemmen mocht ze niet, zij werd tenis’ om het bewijs te moeten leveren door mannen gekozen. Ze stond op de dat vrouwen niet ongeschikt waren voor derde plaats van de kandidatenlijst van de politiek. Ze sprak verder over de de SDAP. Omdat het Kamergebouw op moeilijke positie van vrouwen van mannen was ingericht, kreeg Groeneweg gemobiliseerde soldaten en de slechte omstandigheden in de legerplaatsen. Groeneweg was antimilitarist.

In 1921 kwam er een tweede vrouw in de Tweede Kamer: de liberale Johanna Westerman. Ook zij was onderwijzeres. Zij was de eerste vrouw die een initia - tiefwetsvoorstel heeft ingediend en daarmee tot in de Eerste Kamer heeft weten door te dringen. Daar werd het wetsvoorstel echter verworpen. Na de verkiezingen van juli 1922 kwam er een tweede SDAP-vrouw in de Kamer: Agnes de Vries-Bruins.

Naast haar werk in de Kamer was Groeneweg ook lid van de gemeenteraad van Rotterdam (1919–1931) en van de 6

Provinciale Staten van Zuid-Holland Na haar afscheid van de Rotterdamse (1919–1937). In 1931 werd zij de eerste gemeenteraad in 1931 verhuisde Groe- vrouwelijke ambtenaar van de burger- neweg naar Barendrecht, waar ze een lijke stand in Nederland. Na fors verlies buitenhuis had in de Wilhelminastraat. van de SDAP bij de Tweede Kamerverkie- Op 22 juni 1934 was zij voor het laatst zingen van april 1933 was zij net als in uitvoerig in de Kamer aan het woord in de periode 1918–1922 weer de enige een debat over pensioenwetten voor de vrouw in de fractie, maar in september zee- en landmacht. In datzelfde jaar 1934 keerde Agnes de Vries-Bruins terug werd ze tijdens een verblijf in Twente (zij nam toen de plaats in van een ander getroffen door een beroerte. Ze raakte Kamerlid). steeds meer invalide. Op haar zestigste

C?>BD8=;:8@?869A := =878?<5=7

In de jaren 1917 tot en met 1919 werd het actief mochten alleen mannen 1919 werd in Nederland kiesrecht voor vrouwen stemmen als ze aan stapsgewijs het algemeen ingevoerd, zodat we vanaf bepaalde inkomenseisen kiesrecht voor mannen en dat moment kunnen spreken voldeden. Het verzoek van vrouwen ingevoerd. Dat was van algemeen kiesrecht Jacobs werd door het geen gemakkelijke zaak. De voor mannen en vrouwen. college van B en W grondwet van 1848 kende Hier gaan we kort in op de afgewezen, want een vrouw het kiesrecht toe aan een ontwikkeling van het had nu eenmaal niet het beperkte groep mannen. In vrouwenkiesrecht in volste burgerrecht. Dit werd de loop van de negentiende Nederland. op 18 mei 1883 in cassatie eeuw nam het aantal kiezers Op 23 februari 1883 ontving bevestigd door de Hoge gestaag toe, maar pas in de Amsterdamse gemeen- Raad, die oordeelde dat 1917 werd bij een grond- teraad een opmerkelijk ‘het echt niet de bedoeling wetswijziging het algemeen verzoek van huisarts en kan zijn van de Nederlandse kiesrecht voor mannen feministe Aletta Jacobs: wetgever om vrouwen ingevoerd. Dat wil zeggen: zij wilde een plaats op de kiesrecht te geven’. ze mochten stemmen (actief kiezerslijst van Amsterdam In het beginselprogramma kiesrecht) en konden zodat zij kon stemmen bij van de in 1894 opgerichte gekozen worden (passief verkiezingen. Hoewel Sociaal-Democratische kiesrecht). In dat jaar vrouwen volgens de Arbeiderspartij (SDAP) kregen vrouwen alleen het grondwet van 1848 niet stond dat de partij passief kiesrecht. Pas in formeel uitgesloten waren, voorstander was van Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 7

zestigste verjaardag in maart 1935 was In de zomer van 1937 nam zij afscheid er sprake van een niet-aflatende stroom van zowel de Tweede Kamer als de aan felicitaties, bloemstukken en beter - Provinciale Staten van Zuid-Holland. schapswensen . Ter gelegenheid van haar afscheid liet het partijbestuur een gedenkboek Op 8 april 1937 stond in de kranten te maken, met veel lof van vooraanstaande lezen dat Groeneweg bij het verlaten partijleden als Koos Vorrink en Willem van station Delftsche Poort in Rotterdam Vliegen. In datzelfde jaar werd ze ook was gestruikeld en van een trap was benoemd tot Ridder in de Orde van de gevallen, met een lichte hersenschud - Nederlandse Leeuw. ding tot gevolg.

algemeen kiesrecht voor iets gematigder Achttienduizend actie - mannen en vrouwen. In de Nederlandsche Bond voor voerders verzamelden zich praktijk echter ijverde de Vrouwenkiesrecht (1907– op het Rokin. De leuze was: SDAP vooral voor algemeen 1920) van onder anderen ‘Geen grondwetswijziging kiesrecht voor mannen. De Clara Wichmann. In het zonder vrouwenkiesrecht’. partij was bang dat begin van de twintigste Vooraan de stoet liepen algemeen vrouwenkiesrecht eeuw gingen vrouwen in amazones (vrouwelijke het algemeen mannenkies - groten getale de straat op krijgers) en één heer te recht in de weg zou kunnen om kiesrecht te eisen. paard. Daarachter groepen staan. Op Prinsjesdag 1911 vond vrouwen die landen Ook de Vrijzinnig- de eerste door de SDAP uitbeeldden waar al (gedeel - Democratische Bond (VDB) georganiseerde Roode telijk) vrouwenkiesrecht vond dat iedere burger in Dinsdag plaats, waarop zo’n bestond. In september van een democratie het 20.000 mensen in Den dat jaar werd een vrouwen - kiesrecht moest bezitten. Haag demonstreerden voor kiesrechtwacht ingesteld op Twee organisaties zetten algemeen kiesrecht. In 1912 het Binnenhof om de zich specifiek in voor het vond de tweede Roode Kamerleden te herinneren vrouwenkiesrecht: de Dinsdag plaats. aan de kiesrechteisen. Vereeniging voor Op 18 juni 1916 organi - Onder het kabinet van de Vrouwenkiesrecht (1894– seerde de Vereeniging voor liberaal Pieter Cort van der 1919), opgericht door onder Vrouwenkiesrecht een grote Linden kwam op 12 anderen Aletta Jacobs, en de demonstratie in Amsterdam. december 1917 een grond - 8

Op 10 mei 1940 maakte Groeneweg de sprak vriend en partijgenoot Willem bombardementen op Rotterdam mee. In Vliegen, die bij haar sterfbed aanwezig Barendrecht vorderde de Duitse bezetter was: ‘Het was het einde van een leven, haar radio. Niet lang daarna, op 19 dat bewogen werd door liefde voor het oktober 1940, overleed zij, 65 jaar oud. volk en voor de vrijheid en het bestaans - Dagblad Het Volk schreef: ‘Het hart vol recht voor allen, die de begeerte in zich opstandigheid tegen het sociale onrecht dragen naar een betere tijd’. Oud- harer dagen’. Duizenden mensen bege - gemeenteraadslid van Rotterdam leidden Suze Groeneweg op haar laatste Kooiman sprak de volgende woorden: gang en bewezen haar de laatste eer. Op ‘Ik zag in de rouwkamer de rustige en begraafplaats Crooswijk in Rotterdam ernstige trekken op je gezicht. Dat was

(Vervolg Vrouwenkiesrecht in Nederland)

wetsherziening tot stand. een gewone wet geregeld fractie wilde pas een initia - Sociaaldemocraten, vooruit - moeten worden. tiefontwerp voor actief strevende liberalen, protes - Bij de verkiezingen op 3 juli vrouwenkiesrecht indienen tanten en katholieken 1918 werd Suze Groeneweg als ook de Eerste Kamer vonden elkaar in een uitruil voor de SDAP als eerste van samenstelling zou zijn van twee grote wensen: de vrouw in de Tweede Kamer veranderd. De initiatiefwet christelijke partijen kregen gekozen. Aletta Jacobs, die van Marchant werd op 10 hun onderwijsvrijheid en de op de derde plaats van de juli 1919 in de Eerste Kamer sociaaldemocraten en kieslijst van de VDB stond, aangenomen. Na het debat liberalen het passief kwam niet in de Tweede werd Marchant in de hal kiesrecht voor vrouwen. Kamer doordat een andere van het Kamergebouw, bij Een belangrijke verandering kandidaat met voorkeur - afwezigheid van Jacobs, in het kiesrecht was tevens stemmen werd gekozen. namens de Vereeniging voor dat er in plaats van het Op 27 september 1918 Vrouwenkiesrecht hulde meerderheidsstelsel met diende Henri Marchant gebracht. Later zou nog kies districten een stelsel (VDB) een initiatiefwets - een grotere huldiging van van evenredige vertegen - voorstel in tot invoering Marchant en Jacobs plaats - woordiging kwam. De van actief kiesrecht voor vinden in het Concert- invoering van het actieve vrouwen. Dit tot woede van gebouw in Amsterdam. vrouwenkiesrecht was SDAP-leider Troelstra, die Om Aletta Jacobs de eer echter nog een ‘te netelige Groeneweg de eer had van het behaalde resultaat quaestie’. Dat zou later in willen gunnen. De SDAP- te geven, werd daarbij Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 9

Suze, rustig en ernstig. Eenvoudig en Juf suze uit ‘sas’ wordt bezielend was het woord dat zij tot de woordVoerder onderwiJs arbeidersvrouwen sprak’. In de aula Als onderwijzeres kwam Suze Groe - werden strijdliederen gespeeld. Na Groe - neweg regelmatig in aanraking met newegs overlijden sprak Het Volk van een schoolkinderen uit arme gezinnen. In vrouw ‘opgebrand voor haar idealen’. 1902 werd ze lid van de Bond van Neder - landsche Onderwijzers (BNO). Na haar Groenewegs gedachtegoed wordt levend verhuizing naar Rotterdam in 1903 werd gehouden door de Suze Groeneweg - ze bestuurslid van de Rotterdamse afde - school, het opleidingsinstituut van de ling van de Bond en dat bleef ze tien Partij van de Arbeid. jaar lang. Groeneweg was een fel strijd -

gesproken van de ‘Wet- Het was ook de reden een daad uit overtuiging Jacobs’. Op 8 september waarom Troelstra daar zelf verricht’. 1919 is de wet in het sceptisch tegenover stond: De eerste vrouw die van het Staatsblad afgekondigd. vrouwen, met hun religieuze actieve stemrecht gebruik De Vereeniging voor inborst, hadden nu eenmaal maakte was Elise Spauwen. Vrouwenkiesrecht ging minder klasse- en politiek Als echtgenote van burge - na 1919 verder als de bewustzijn en wie weet meester Hubert Spauwen Nederlandsche Vereeniging zorgden ze via de stembus van de gemeente Gronsveld van Staatsburgeressen. straks voor een rechtse (Limburg) bracht zij op Het hoge tempo was mede meerderheid. Die angst zaterdag 15 mei 1920 bij de ingegeven door de angst werd bewaarheid. Veel gemeenteraadsverkiezingen van de regeringspartijen vrouwen kozen in 1922 van Gronsveld als eerste voor het ‘rode gevaar’. voor een confessionele vrouw haar stem uit. Bij de Er was een revolutionaire partij. Het tijdschrift De Tweede Kamerverkiezingen wind opgestoken in Europa. Amsterdammer schreef: van 5 juli 1922 konden alle Ook Troelstra riep dat de ‘Het vrouwenkiesrecht was vrouwen in Nederland voor tijd van revolutie was aange - een noodgedwongen het eerst gebruikmaken van broken. Vrouwenkiesrecht, toegeven aan iets dat niet het actieve kiesrecht. Het zo verwachtten de confes - langer viel tegen te houden, algemeen kiesrecht voor sionele partijen, zou een een bukken voor het onver - mannen en vrouwen werd matigende invloed hebben mijdelijke, maar zonder de in 1922 in de grondwet op de politieke onrust. weldadige verkwikking van verankerd. 10

er op uit, dat vrouwen onbetaalde arbeid verrichten’ en ‘U stopt uw kousen zelf ook niet, waarom moet uw vrouw wel uw kousen repareren en niet uw schoenen?’ Het amendement werd verworpen.

Als bondsbestuurder en later als volks - vertegenwoordiger streed Groeneweg voor de belangen van het arbeiderskind en voor verbetering van het onderwijs. Ze wees op het belang van goede kinder - voeding en zette zich in voor vakantie ko - lonies. De autoritaire sfeer en de slechte behandeling van de meisjes in het Rijks - opvoedingsgesticht Montfoort, waar ze in 1907 kort had gewerkt, hadden diepe indruk op haar gemaakt. Haar sociale bewogenheid, die al was gevoed door haar moeder, werd steeds sterker. Maar Feestuitgave Vacantie Kinderfeest uit 1927 de belangen van de onderwijzers verde - Bron: Stadsarchief Rotterdam. digde zij even fel. Ze pleitte naast de zelf - standigheid van onderwijzers ook voor ster voor de zelfstandigheid van de klas - een betere beloning. Groeneweg ageerde senonderwijzers. Volgens haar verder tegen het feit dat vrouwelijke probeerde de gemeenteraad van aspiranten voor de Rijkskweekschool Rotterdam de onderwijzers te degra - verplicht waren een geneeskundige deren tot burgers derde klasse. Ze verklaring te overleggen, terwijl manne - ondernam verwoede pogingen om de lijke aspiranten dat niet hoefden. Ook de Bond aangesloten te krijgen bij de acceptatie van gehuwde onderwijze - vakbond NVV, maar de meerderheid van ressen was een kwestie van lange adem. de leden vond dat de BNO zich daar als strikt neutrale bond niet bij kon Vanuit de Onderwijzersbond organi - aansluiten. In 1913 probeerde Groe - seerde Groeneweg in de zomervakantie neweg als gewoon lid op de algemene van 1912 voor het eerst in Rotterdam een vergadering van de Bond handwerken als vakantiekinderfeest. Hierdoor konden verplicht vak op school te schrappen. Zij tweeduizend stadskinderen, die vaak in verdedigde dit als volgt: ‘Al die bedre - grote armoede leefden, een uitstapje venheid in de nuttige handwerken draait naar het strand maken. Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 11

Toen Groeneweg in 1918 lid werd van de politiek had onderwijs haar speciale Tweede Kamer, moest zij haar baan als aandacht. Gedurende haar hele periode onderwijzeres opgeven, want beide func - in de Tweede Kamer was zij woord - ties waren niet te combineren. In de voerder van de SDAP op dit terrein.

het eerste Vacantie kinderfeest in rotterdam (1912)

Rond 1910 breidde eerste Rotterdamsche verschaft. Als secretaris Rotterdam zich in hoog Vacantie Kinderfeest (VKF), van de feestcommissie vond tempo uit. Grote groepen dit in navolging van de Groeneweg een groep arbeiders kwamen van de Amsterdamse afdeling. collega’s bereid om deel - Zuid-Hollandse eilanden Als de scholen in augustus namekaarten in de stad en uit Noord-Brabant naar gesloten waren, hing een rond te brengen. Dat waren de havenstad. Nieuwe groot deel van de kinderen er wel 2300. Het feest woonwijken verrezen aan rond in de havens of in de zou op het strand van Oost- de linkeroever van de Maas. drukke straten van de voorne in een primitieve Tientallen nieuwe scholen binnenstad. Er waren nog tent worden gehouden. werden geopend. geen speeltuinverenigingen. Er moesten vlaggen worden Onderwijzers hadden een De bondsafdeling begon genaaid. Tweehonderd liter moeilijke taak als volks - op grote schaal met de melk werd gratis ter opvoeders omdat de omstan - inzameling van geld. Er was beschikking gesteld. digheden waaronder de zo’n tweeduizend gulden Groeneweg haalde kinderen arbeidersbevolking leefde nodig voor de organisatie met gebreken met de auto zwaar waren. De werktijden van het feest. van huis, zodat ook zij aan van de havenarbeiders Muziekkorpsen stonden het het feest konden deelnemen. waren lang en onregelmatig. publiek ‘de centen uit de De feestuitgave ter ere Kinderen groeiden op in zakken in de collectebussen van het derde lustrum van stegen en nauwe straten, te blazen’. Er moest worden het Vacantie Kinderfeest in trieste hofjes en buurtjes nagegaan welke kinderen in in 1927 gaf het belang zonder enige speelruimte. aanmerking kwamen voor ervan aan: ‘Men vergete In 1912 besloot de plaatse - deelname aan het feest. toch niet, dat juist lijke afdeling van de Bond Dat ging niet gemakkelijk, hetgeen in de kinderjaren van Nederlandsche omdat de wethouder van het harte treft en boeit, Onderwijzers, waarvan Onderwijs niet toestond dat heel vaak de vreugde-draad Groeneweg bestuurslid was, inlichtingen over de ouders door heel het verdere leven tot de organisatie van het aan derden werden weeft’. 12

Interessant is bijvoorbeeld haar instemming betuigde met het plan, kon bijdrage aan de behandeling van de vervolgens de oprichting plaatsvinden onderwijsbegroting in december 1918. van de Algemene Vakschool voor Haar betoog richtte zich op het belang Meisjes aan het Putseplein, waar men van kleuterscholen voor de opvoeding op 1 maart 1930 met de lessen begon. van kinderen. Bewaarscholen moesten De school kreeg een vierjarig leerplan, meer zijn dan een plaats waar kinderen alles bekostigd door de gemeente. ‘van de straat’ werden gehouden. In een interview met het weekblad van In het begin zette Groeneweg zich Rotterdam antwoordde Suze Groenweg vooral in voor het lager onderwijs, op de vraag wat ze als Kamerlid miste: omdat dit het onderwijs was voor het ‘ja, mijn vacantie die ik als onderwijzer arbeiderskind. Toen later het nijver - zo gewend was. Men komt hier van het heidsonderwijs zich ging uitbreiden, lag een in het ander’. daar haar grootste interesse. Hierbij ging het niet alleen om het arbeiders - BonJe met de VrouwenBond kind, maar vooral ook om onderwijs Suze Groeneweg was een feministe van voor meisjes. de eerste golf en in die tijd viel er ook nog veel te bereiken. Zo was ze een In 1927 werd Groeneweg benoemd tot fervent voorstander van het recht op lid van de Staatscommissie aanvullend betaald werk voor gehuwde vrouwen. onderwijs voor de rijpere jeugd Toch volgde ze hierin een gematigde (commissie-Van Wijnbergen), die zich koers. Ze hoopte dat de lonen van bezighield met de gelijktrekking van mannen zo hoog zouden worden dat de bekostiging en regulering van het daarmee het werk van gehuwde vrouwen aanvullend onderwijs, vooral voor wat overbodig zou worden. Volgens Groe - betreft het tekort aan ontwikkelings - neweg waren vrouwen toch vooral de mogelijkheden voor de oudere jeugd. bewakers van het leven: de vrouw is ‘het moederdier dat opkomt voor haar jong’. Als lid van de Rotterdamse gemeente - Bescherming van het kind en van de raad (1919–1931) zette Groeneweg zich rechten van de vrouw, dat waren twee in voor vakonderwijs voor meisjes. zaken waar ze zich sterk voor maakte. In 1929 richtte ze de Vereeniging voor Zelf is Groeneweg altijd ongehuwd Nijverheidsonderwijs voor Meisjes op. gebleven. Door te trouwen verloor een Deze vereniging had tot doel een school vrouw immers haar ‘bekwaamheid’ tot te stichten die het beste uit de vier handelen en kon ze slechts iets onder - bestaande opleidingen in zich zou nemen met toestemming van haar echt - verenigen. Omdat de gemeenteraad zijn genoot. Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 13

Groeneweg heeft nooit een strijd voor Suze Groeneweg als onderwijzeres de vrouwen tegen de mannen willen Bron: Familie Groeneweg. voeren. Ook in dat opzicht was ze een gematigd feministe. Ze heeft altijd beter kan bewegen, doch daarbij de vrouwen en mannen willen verenigen in juiste smaak mist’. Groeneweg liet zich eenzelfde strijd voor gemeenschappe - hierdoor niet van de wijs brengen en lijke idealen. Duizenden vrouwen heeft kaatste de bal kalm terug. Vrouwen ze de ogen geopend voor de waarde van werden in vergelijkbare posities veel het democratisch socialisme en tegelij - strenger beoordeeld dan mannen. Zij die kertijd met haar persoonlijke voorbeeld binnen het mannenbolwerk van de poli - zeker net zoveel mannen op de weg naar tiek wilden werken werden naast hun het socialisme geleid. uiterlijk ook beoordeeld op tekenen van ‘vrouwelijke zwakte en incompetentie’. De vooraanstaande liberaal Pieter Oud over Groeneweg: ‘Een vrouw die stellig Groeneweg heeft nooit onder stoelen of in haar leven materiële zorgen heeft banken gestoken dat zij tegenstander gekend. Die zich thans financieel wat was van een afzonderlijke vrouwenbond 14

Groeneweg als propagandiste voor SDAP en NVV worden. Op het congres van de SDAP in Bron: Atria, kennisinstituut voor emancipatie en 1914 verzette ze zich dan ook tot het vrouwengeschiedenis, Amsterdam. einde tegen erkenning van de bond als landelijke organisatie, die apart naast binnen de SDAP. Toch richtte zij in 1905 de partij zou staan. de Rotterdamse Vrouwenclub op. Ze was van mening dat er te weinig Op het SDAP-congres in 1913 sprak ze vrouwen actief waren in de partij en over haar afkeer van vrouwenbijeen - hoopte daar verbetering in te brengen komsten: ‘Ieder jaar heb ik mijn door een aparte propaganda-organi - tegenzin overwonnen en ben naar de satie van vrouwelijke leden op te jaarvergadering der vrouwen gegaan en richten. Om dezelfde reden werkte zij elk jaar ben ik er ziek van thuis mee aan de oprichting van de Bond van gekomen. (…) Ik voelde het als iets Sociaal-Democratische Vrouwen Clubs tegennatuurlijks dat daar een groepje (Vrouwenbond) in 1908, die onder voor - van hetzelfde geslacht zich afzondert en zitterschap van Mathilde Wibaut kwam daar aardig en lief tegen elkaar doet. te staan. Door de opvattingen van de (…) Mijn ervaring leert dat als vrouwen leidsters van deze bond liep een sterke zich zelf maar op de voet van gelijkheid feministische draad, die bij Groeneweg met den man plaatsen, zij ook als ontbrak. Meer dan een propagandaclub volkomen gelijken erkend worden’. Ze mocht de bond volgens Groeneweg niet vond een zelfstandige bond onnodig, Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 15

want die zou op vrouwen alleen maar haar een socialiste die zich zou inzetten een ‘stempel van ongelijkwaardigheid’ voor actief vrouwenkiesrecht en moeder - drukken. Ze meende dat ‘als men er schapszorg. langs de gewone weg kan komen, moet men niet een buitengewone kiezen.’ suze spreekt! Groenewegs opvattingen werden niet Hoogleraar politicologie Monique alleen vanuit de Vrouwenbond, maar zo Leyenaar van de Radboud Universiteit mogelijk nog feller door de linker - Nijmegen stelt dat een politica vooral vleugel van de SDAP bestreden. Haar goed gebekt moet zijn en niet verlegen. relatie met de Vrouwenbond bleef In bijna elke publicatie over Suze Groe - problematisch, al raakten de scherpe neweg wordt gezegd dat zij zo goed kon kanten er na verloop van tijd wel vanaf. spreken. Als Groeneweg in Rotterdam optrad, trok zij volle zalen, want de Bij de Tweede Kamerverkiezingen van arbeidersvrouwen voelden dat zij van 1918 werd van de vrouwelijke kandi - hart tot hart sprak. Demagogie was haar daten alleen Suze Groeneweg gekozen. volkomen vreemd. Groeneweg was Voor de Vrouwenbond een zure zaak, bescheiden en aanvankelijk ook nogal dat juist een groot tegenstander van de verlegen. Anderen omschreven haar als bond en een gematigd feministe werd stug, maar in werkelijkheid was zij een gekozen. De Vrouwenbond stuurde Groe - lieve vrouw die haar gevoelens niet zo neweg een telegram met gelukwensen. gemakkelijk prijsgaf. De linkse feministe Heleen Ankersmit was het hier niet mee eens en noemde In interviews vertelde ze hoeveel last Groeneweg in het blad De Proletarische ze had gehad van haar verlegenheid: Vrouw van 13 juli 1918 ‘iemand die ‘voor partijgenoten van naam, die ik zag behoort bij de uiterste rechtervleugel aankomen, schoot ik soms maar een van de partij en voorstander van de zijstraatje in, ik wist eigenlijk niet hoe landsverdediging als het in Nederland ik ze groeten moest en in mijn twijfel tot een oorlog zou komen’. Het telegram dacht ik dan maar: laat ik er maar een bestempelde zij als ‘verraad’ aan de ommetje voor over hebben’ (…) ‘Ja, ik internationale socialistische Vrouwen - was altijd nerveus, voor iedere spreek - conferentie voor de Vrede, gehouden te beurt’ (…) ‘Toen er geapplaudiseerd Bern in 1915. Carry Pothuis-Smit, die in werd, was ik er voorgoed doorheen, het 1920 namens de SDAP het eerste vrou - was alsof ik omhoog steeg’ (…) ‘Het welijke lid van de Eerste Kamer werd, klinkt misschien vreemd maar ik spreek diende Ankersmit in hetzelfde blad van liever in een grote zaal dan voor een repliek. Ook zij verschilde van mening kleine zaal, daarbij voel ik mij eerder met Groeneweg, maar toch zag zij in verlegen.’ 16

Toen ze in 1903 toetrad tot de SDAP, ter Laan noemde haar een vriendelijke ontmoette partijgenoot Jan van Zadel - vrouw en geen blauwkous, een vrouw hoff een nog steeds wat schuchtere Suze die als geleerd wil gelden. Groeneweg. Hij moest haar overtuigen van de waarde van haar vermogens. Tijdens haar eerste toespraak in de Tweede Kamer op 7 november 1918 Nadat ze in 1914 lid van het SDAP-partij - bleek meteen dat ze zich in de 99- bestuur was geworden, wist ze haar koppige mannengemeenschap uitste - verlegenheid al snel te overwinnen. kend kon handhaven. Na herhaaldelijk Groeneweg werd een bevlogen spreker door de communisten David Wijnkoop op partijcongressen en betogingen. en Willem van Ravesteyn te zijn onder - Ze improviseerde gemakkelijk. Haar broken, beet zij de laatste toe: ‘Dan redevoeringen waren helder en door - bezondigt u zich tegenover de arbeiders - dacht. De hand in de hoogte, de wijs - vrouwen, wier belangen gij zegt te vinger opgeheven. Partijgenoot Kees willen behartigen. Dan misdoet gij zich tegenover arbeidersvrouwen, die gij oproept om herrie op straat te maken, waaraan gij geen inhoud weet te geven. Dan zijn die arbeidersvrouwen goed genoeg om op te treden ter eere en ter meerdere glorie van den heer Wijnkoop en zijn volgelingen. Maar wanneer er hier wat practisch te bereiken is voor de arbeidersvrouwen, wanneer er voor hen iets is binnen te halen, dan begint gij de vrouw, die hier voor de arbeiders - vrouwen pleit, omdat deze niet zelf kunnen kiezen en dus niet haar rechten kunnen doen gelden, te interrumpeeren, in de hoop dat zij in de war zal geraken – wat natuurlijk niet zoo gemakkelijk gaat’.

In het vuur van haar betoog wilde Groe - neweg nog wel eens van parlementair

Aankondiging Groeneweg als spreekster, 1918 Bron: Museum Het Land van Strijen. Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 17

taalgebruik afwijken. Dit leverde haar – namens de SDAP gekozen tot Kamerlid. met een woordspeling op haar initialen – Liedschrijver en artiest Hens Clinge de bijnaam madame San Gêne (mevrouw Doorenbos had zelfs een speciaal lied zonder schaamte) op. Met respect noem - voor haar geschreven: De eerste vrouw in de het liberale kopstuk Pieter Oud zijn de Tweede Kamer . Bij haar beëdiging tien collega-Kamerlid Groeneweg ‘geen katje dagen later sprak Kamervoorzitter Dick om zonder handschoenen aan te pakken’. Fock: ‘Het feit, dat een vrouw hier haar intrede doet, is zeer zeker een feit van Ook buiten het parlement kon Groene - beteekenis, waarop wel de aandacht weg dingen onomwonden zeggen, zonder mag worden gevestigd. Ik zal thans niet vals of kwetsend te zijn. Groeneweg zei in beschouwingen treden over de vraag, er zelf over: ‘Ik heb nooit lief gedaan of de intrede van een vrouw in deze tegen vrouwen. Arbeidersvrouwen zijn Kamer, haar deelneming aan onze werk - om den drommel geen kinderen. Zij hoe - zaamheden, invloed zal hebben op ons ven niet met teerheid behandeld te werk en, zoo ja, welken invloed. Ik worden.’ meen, dat het daarvoor het oogenblik niet is. Ik wensch mij dus er toe te Groenewegs talent als volksredenaar bepalen aan mevr. Groeneweg toe te maakte haar ook al gauw tot een van de wenschen, dat zij met ons op aan - beste propagandisten van de SDAP. Ze gename en voor haar bevredigende was er inmiddels aan gewend geraakt dat wijze zal samenwerken’. In de Hande - haar optredens – ook buiten de politieke lingen (notulen) van de Tweede Kamer vergaderzalen – werden verstoord door staat na deze woorden: ‘teekenen van mannen, vertelde zij in een interview. instemming’. Zo werd zij in Alphen met hoon gezang ontvangen. In Tilburg werd lawaai Dat gold niet voor de Anti-Revolutio - geschopt bij haar logeerverblijf en in naire Partij (ARP), die haar oude conser - Maassluis probeerde een kelner haar vatisme handhaafde, zich daarbij beroe - rede te doen mislukken door herrie te pend op de Bijbel. De vrouw hoort thuis. maken achter het toneel waar Groeneweg Haar taak ligt elders. Ook een grap op sprak. Ze zag dit soort incidenten niet als rijm deed de ronde: probleem. Om een vrouw als Groeneweg te kunnen breken was meer nodig. ‘Mannen, past nu op je tellen Hou je zinnen bij elkaar drieVoudig VolksVertegen- Denk maar eens aan Jeanne d’Arc of woordiger Kenau Simons Hasselaar Op 3 juli 1918 werd geschiedenis Mannen van de Tweede Kamer geschreven: Suze Groeneweg werd Jullie zijn niet meer alleen 18 Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 19

Wanhoop niet want je staat toch nog bevalling. In 1919 ging zij als adviseur bijna van de regering mee naar de eerste Honderd tegen één…’ Internationale Arbeidsconferentie in Washington. Daar werd een ontwerp- In september 1918 kwam Groeneweg in conventie ( Maternity Protection Conven - de Tweede Kamer, in september 1919 tion 1919) opgesteld, waarin werd afge - trad ze toe tot de gemeenteraad van sproken dat vrouwen zes weken voor en Rotterdam en werd ze lid van Provin - na een bevalling niet hoefden te werken. ciale Staten van Zuid-Holland. Als eerste Tijdens een debat in 1928 zei Groene- vrouw in drie politieke arena’s, drie weg moedeloos: ‘Geen jaar is voorbij - mannenbolwerken. Dat was een flinke gegaan of, in de Eerste Kamer door uitdaging. Als lid van het partijbestuur mevrouw Pothuis-Smit en in de Tweede van de SDAP (sinds 1914) had Groe - Kamer door mij, is aangedrongen op rati - neweg gaandeweg een stevige positie ficatie van deze conventie en het daar - verworven. mede in overeenstemming brengen van onze wetgeving. (…) Het is een gesukkel Toen in 1918 verkiezingen voor de deur gebleven van 1919 af tot nu toe’. In 1929 stonden waarbij voor het eerst vrouwen kwam in Nederland een regeling tot verkiesbaar waren, was de SDAP het aan stand waarbij zwangerschap en beval - haar stand verplicht om te proberen ten ling als een ziekte werden beschouwd en minste één vrouw in de Kamer te krijgen. vrouwen in de ziektewet zouden komen. De keuze viel op Suze. Ook kreeg zij in De confessionele partijen zorgen ervoor 1919 een verkiesbare plaats op de dat dit alleen gold voor gehuwde SDAP -lijst voor de verkiezingen voor de vrouwen. Groeneweg heeft fel gestreden gemeenteraad van Rotterdam en van voor dit recht voor de ongehuwde vrouw. Provinciale Staten van Zuid-Holland. Bij al deze verkiezingen werd Groene - Groeneweg was een fanatiek drank - weg door mannen gekozen, want bestrijder en pleitte voor ‘volksnuchter - vrouwen mochten zelf nog niet stemmen. heid’. Zij was lid van de zogenoemde Blauwe Knoop, waarvan ze een broche Vrouwenzaken als moederschapszorg op haar kleding droeg. Zo stelde zij dat stonden hoog op Groenewegs agenda en ‘de vrouw recht heeft zoo spoedig moge - als Kamerlid bepleitte zij een wettelijke lijk te kunnen verkeeren in een drankvrij verlofregeling bij zwangerschap en publiek leven’. Om de aanwezigheid van alcohol in het openbare leven terug te dringen, opteerde zij als tussenoplos - Verkiezingsaffiche SDAP gemeenteraadsverkiezingen sing voor een stelsel van plaatselijke Bron: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam. keuze. De bevolking van een gemeente 20

zou dan zelf kunnen beslissen over een over de Ontwapeningswet in 1927: plaatselijke drooglegging. Groeneweg: ‘Het is geen wonder, dat de vrouwen ‘Wij mogen bij onze actie voor en ons beseffen, dat zij een bijzondere rol streven naar plaatselijke keuze nooit hebben te vervullen. Door de eeuwen vergeten dat het doel van de invoering heen zijn de vrouwen bij oorlog van dit stelsel niets anders is dan te bijzonder zwaar belast geworden. Als verminderen het aantal gelegenheden bittere spot klinkt het ons in de ooren, van die verleiding voor den zwakkeling’ . als gezegd wordt, dat de oorlog gevoerd Over de relatie tussen bovengenoemde wordt ter bescherming van vrouw en onderwerpen schreef ze ook een kind. Dat is nooit zoo geweest en zal ook brochure: ‘Drankbestrijding als moeder - nooit zoo zijn in de toekomst. De oorlog schapszorg’. heeft over vrouwen en kinderen nooit iets anders dan ellende gebracht. Dat Als antimilitarist sprak Groeneweg in was reeds zoo in de primitieve tijden, debatten over het leger, zoals in haar toen vreemde strijders de velden en debuutrede in de Tweede Kamer op 7 huizen verwoestten. In den lateren tijd november 1918 en tijdens een debat moesten de vrouwen door onbetaalden Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 21

arbeid in het gezin en door zuinigheid staat neergeschreven in de gewisselde de belastinggelden bijeenbrengen voor stukken en het is dus gezegd in de het onderhouden van legers in vredes - afdeelingsvergaderingen – moeten er tijd, terwijl zij met haar kinderen in geen maatregelen genomen worden oorlogstijd honger leden, om het tegen de vrouw, maar tegen de zwakke voedsel te sparen voor de mannen aan broederen.’ Het amendement werd het front, en na den strijd mee de aangenomen. oorlogsschatting moesten opbrengen door uitzuiniging op eigen behoeften. In haar parlementaire werk richtte Groe - Neen, in het belang van vrouwen en neweg zich vooral op de onderwerpen kinderen is er nooit oorlog gevoerd.’ onderwijs, moederschapszorg en de rechten van de vrouw. Maar daartoe Een bijzondere prestatie leverde zij beperkte ze zich dus niet. Ze had een samen met Johanna Westerman van de brede belangstelling en behandelde de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) in onderwerpen altijd op een degelijke 1930 bij de behandeling van de Gemeen - manier. In haar werk pleitte Groeneweg tewet. Het ging daar onder meer over de voor concrete voorstellen tot verbete - benoembaarheid van vrouwen tot burge - ring van de situatie. Ze nam binnen de meester. Westerman diende daartoe een SDAP een gematigde positie in en had amendement in. vaak dezelfde opvattingen als partijge - noot en goede vriend Willem Vliegen. Groeneweg sprak: ‘Volgens mij betee - kent het, dat men het niet raadzaam In de Provinciale Staten ontgon Groe - vindt om een vrouwelijke burgemeester neweg naast de onderwerpen die ook in te benoemen, omdat er onder de manne - de Kamer haar belangstelling hadden lijke raadsleden zwakke broederen zijn, nieuw land. Zij sprak met kennis van die onder het presidium van een vrouwe - zaken over de verkeerstoestand in lijke voorzitter niet hun onafhankelijk - Strijen, de toegangswegen van Middel - heid kunnen bewaren, niet een objectief harnis, de watertarieven en het belang oordeel kunnen vormen en niet een onaf - van recreatie voor de arbeider aan de hankelijke stem kunnen uitbrengen. Als Reeuwijkse plassen. In de gemeenteraad deze toestand werkelijk besta – ik durf voerde zij ook vaak het woord over niet te zeggen, dat het zoo is, maar het drankbestrijding. Haar laatste voorstel in de gemeenteraad was om een thee - schenkerij alcoholvrij te krijgen omdat aan deze voorziening een kinderspeel - Aanbieding handtekeningen tweede petitionnement tegen de Vlootwet, oktober 1930 plaats verbonden was. Haar voorstel Bron: Haags gemeentearchief. redde het niet. 22

ik Verklaar u hierBiJ… beiden. Ik weet dat gij beiden beproe - Door een in 1931 van kracht geworden vingen hebt ondervonden (Drops wijziging van de Gemeentewet werd het eerste echtgenote was overleden), mogelijk om vrouwen te benoemen tot die U veel leed, doch geen verbittering ambtenaar van de burgerlijke stand. Op brachten. (…) Gij zijt ervan door - 9 juli 1931 werd Suze Groeneweg door drongen dat overheersen geen geluk de Rotterdamse gemeenteraad met alge - brengt en dat van heersen alleen mene stemmen daartoe benoemd. Een sprake kan zijn in de zin van beheer - aantal weken daarna nam zij afscheid sing van eigen verlangens en gevoe - als lid van de raad. Op 20 augustus sloot lens. Het wordt geboren uit het streven Groeneweg voor het eerst een huwelijk, om dat van anderen groot te maken. namelijk dat tussen partijgenoot en (…) Mijnheer Drop, wat zult gij u Kamerlid Willem Drop en Carolina Blom. daarbij rustig voelen nu U weet dat Uw vrouw thuis de wacht houdt, Uw Na alle formaliteiten sprak Groenweg kinderen verzorgt en U met liefde weer nog een persoonlijk woord: ‘Ik ken U in Uw beider huis verwacht. (…) Ook

in de Voetsporen Van…

Monica den Boer (D66), die uit de Hoeksche Waard Groeneweg de volgende op de geboortegrond van baande zij zich bijna een woorden uitsprak: ik voel als Groeneweg in de Hoeksche eeuw geleden een weg naar draagster van deze geschied - Waard woont, sprak in haar het politieke toneel. Haar kundige gebeurtenis de eerste redevoering in de levensdoel was bevordering zware verantwoordelijkheid Tweede Kamer op 15 novem - van de emancipatie van te bewijzen dat vrouwen niet ber 2017, bijna honderd jaar iedere Nederlander, man of ongeschikt zijn voor de na de maidenspeech van vrouw, jong of oud, rakker of politiek. De stem van Suze Suze Groeneweg: ‘Dank u stakker. Actieve betrok - Groeneweg klinkt nog altijd wel, mevrouw de voorzitter. kenheid van alle Nederlan - door. Haar woorden Vandaag treed ik, net als ders bij wat er leeft in de kenmerken de strijd die is vele vrouwen voor mij, in de samenleving is immers een gevoerd voor gelijke rechten voetsporen van ons eerste basisvoorwaarde voor een van vrouwen en minder - vrouwelijke lid van de veerkrachtige en weerbare heden, zoals lhbt’ers, om een Tweede Kamer, mevrouw maatschappij. (…) Het was in volwaardige plaats in de Suze Groeneweg. Afkomstig deze tijd dat Suze samenleving te bemachtigen’. Groeneweg als ambtenaar van de burgerlijke stand Bron: Internationaal Instituut voor sociale Geschiedenis, Amsterdam. 24 Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 25

Eerste door Groeneweg gesloten huwelijk Bron: Stadarchief Rotterdam.

Aletta Jacobs Bron: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam.

gij Mevrouw Drop krijgt een prachtige taak te vervullen. Zwaar, doch niet te zwaar. In de eerste plaats de verzorging van de kinderen.’

Hieruit kan men opmaken dat Groene- weg de rol van de vrouw als moeder in het gezin erg belangrijk vond. Dat had voorrang boven een eigen loopbaan voor de vrouw. In een debat in 1921 over de grondwetsherziening zei Groe - neweg: ‘Er wordt dikwijls voorgesteld alsof van sociaaldemocratische zijde of ook van uit burgerlijke kringen waarin men voor de emancipatie der vrouw suze en aletta strijdt, men zou willen, dat de vrouw Als je in politiek geïnteresseerde het huis uitging en zich van haar mensen vraagt wie de eerste vrouw in de kinderen niets zou aantrekken. Niets is Tweede Kamer was, zullen weinigen minder waar. Ik wil liefst alles doen. Om Suze Groeneweg noemen. Vaak wordt den toestand in de maatschappij zóó te gedacht dat Aletta Jacobs het eerste maken, dat iedere moeder zich zal vrouwelijke Kamerlid was, terwijl zij mogen vermeien in de nabijheid van nooit in de Tweede Kamer is gekozen. haar kinderen in de eerste jaren der Had Aletta betere campagnevoerders of ontwikkeling. Ik gun dat aan iedere spindoctors zoals je die nu zou noemen, moeder.’ dat zij bekender is dan Suze? Uiteinde - lijk had Aletta Jacobs domme pech. Ze In Rotterdam werd in 1958 in de Suze miste op een haar na het Kamerlidmaat - Groeneweglaan een flat gebouwd voor schap, ook al stond ze net als Suze Groe - alleenstaande werkende vrouwen, die neweg op een verkiesbare derde plaats, in de volksmond al spoedig de Hunker - maar dan op de kieslijst van de Vrij - bunker werd genoemd. zinnig-Democratische Bond (VDB). 26

Net als Suze Groeneweg was Aletta juiste visie op arbeidsbescherming werd Jacobs in veel dingen wel de eerste geclaimd. Jacobs worstelde met deze vrouw: de eerste vrouw die werd toe - beide rollen. Zij heeft haar verwantschap gelaten tot een universiteit, de eerste met het socialisme willen verdoezelen vrouw die afstudeerde als arts en de zonder haar sociale engagement te eerste vrouw die promoveerde tot verdonkeremanen. doctor. Bij de Tweede Kamerverkie - zingen van juli 1918 kreeg Jacobs veel Zo deed Jacobs in 1894 in diverse meer stemmen dan Groeneweg, maar dagbladen een oproep aan de vrouwen in een lager geplaatste kandidaat op de Nederland niet te kopen in winkels waar lijst van de VDB kreeg het benodigde het bedienend personeel geen zitplaats aantal voorkeurstemmen om plaats te tot zijn beschikking had. Koningin- nemen in de Tweede Kamer. Jacobs regentes Emma steunde de actie ‘Stoelen schreef in een nabeschouwing over de voor de winkelvrouwen’. In 1902 verkiezingen van juli 1918 in het maand - kondigde de minister van Binnenlandse blad van de Vereeniging voor Vrouwen - Zaken een wetsontwerp aan met daarin kiesrecht (VvVK) dat Groeneweg eigen - de verplichting om vrouwelijk winkel - lijk niet als ‘vrouw’ is gekozen, maar personeel zitgelegenheid aan te bieden. haar verkiezing dankte aan de ‘over - In het veelstromenland van het femi - dracht van stemmen van de boven haar nisme was er sprake van een tegenstel - geplaatste mannen’. Toch verstuurde de ling tussen aan de ene kant ‘het woord’ Vereeniging een telegram met een geluk - dat stond voor verbale, politieke actie en wens naar Groeneweg. organisatie gericht op het verkrijgen van rechten (Jacobs) en aan de andere kant Evenals Groeneweg werd Jacobs ‘de ‘daad’ voor het verrichten van arbeid gedreven door een sterk gevoel van of sociaal werk, vaak in dienst van een rechtvaardigheid en streed zij voor de betere wereld (Groeneweg). gelijkberechtiging van mannen en vrouwen. Haar rollen als arts en femi - Groeneweg moest niets hebben van niste waren conflicterend. Als feministe vrouwenorganisaties omdat ze geloofde was zij ervan overtuigd dat arbeids - dat het beter was om samen met mannen bescherming altijd leidde tot een op te trekken om dezelfde idealen te verslechtering van de arbeidspositie van bereiken. Zij volgde daarmee de lijn van vrouwen, onder andere door daling van haar politieke leider Troelstra, die uit loon. Als arts ontkwam Jacobs echter niet aan een pleidooi voor bijzondere maatregelen. Dat bracht haar dicht bij Karikatuur Groeneweg en Jacobs, 1918 Bron: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, wat later door de SDAP als de enige Amsterdam.

28

angst voor ‘burgerlijk feminisme’ en ‘dameskiesrecht’ boven alles het arbei - derskiesrecht nastreefde.

Toch werd er ook samen opgetrokken bij het binnenhalen van het vrouwenkies - recht. Tijdens de door de VvVK georgani - seerde grote demonstratie op 18 juni 1916 in Amsterdam sloten de Sociaal- Democratische Vrouwensclubs zich aan met eigen vaandels en banieren met aan het hoofd het voltallige SDAP-bestuur. Groeneweg herinnerde zich jaren later de ontmoeting tussen twee vriendschap - pelijke regimenten. Ze bracht met het vaandel van de arbeid haar groet: ‘… gejubel en gejuich van weerszijden. Heerlijk ogenblik, waarop arbeiders - beweging en vrouwenbeweging elkaar ontmoeten op de weg naar bevrijding’. Groeneweg op latere leeftijd Bron: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam. Jacobs noemde de grondwetswijziging van 1917 (het verkrijgen van het passief vrouwenkiesrecht) volkomen onlogisch Na de verkiezingen van 1918 zat Jacobs (verkiesbaarheid zonder kiesrecht). Er niet bij de pakken neer. Ze was veront - was nauwelijks blijdschap te bespeuren. rust door de revolutionaire wind die in Europa was opgestoken. Troelstra Het zorgde voor veel discussie in de stuurde aan op het vertrek van de rege - VvVK vanwege de naderende verkie - ring, die op haar beurt probeerde de zingen in 1918. De echte feministen naderende storm te luwen met enkele waren voor een vrouwenlijst. De meer hervormingen. pragmatische vrouwen – zoals Jacobs – sloten zich aan bij bestaande politieke Het klimaat was rijp voor een snelle partijen. Dit kon een mooi uitgangspunt behandeling van het door Henri vormen om het actief vrouwenkiesrecht Marchant (VDB) ingediende initiatief - in de grondwet verankerd te krijgen. wetsvoorstel voor algemeen (actief) Daarnaast konden vrouwen ervaring vrouwenkiesrecht. Toch werd de behan - opdoen in de politiek. deling van de wet-Marchant steeds weer Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 29

uitgesteld en kwam deze pas in mei Toen er in 1928 verkiezingen in 1919 op de Kameragenda te staan. aantocht waren, laaide bij de opvolger van de VvVK, de Vereeniging van Staats - Suze Groeneweg hield op 7 mei 1919 burgeressen, de discussie weer op of de volgens het verslag een kloeke, waar - vereniging met een eigen kandidaten - dige rede. Zij wees op de absurde situ - lijst moest komen of de leus moest zijn atie dat zestien gekozen vrouwelijke ‘Vrouwen stemt op vrouwen die onze Statenleden wel de leden van de Eerste beginselen onderschrijven’. Aletta Kamer mochten kiezen, maar niet de Jacobs haalde edelmoedig het voor - leden van de Tweede Kamer omdat ze beeld van de sociaaldemocrate Suze nog geen actief kiesrecht hadden. Op 9 Groeneweg aan die toch heel veel mei werd het wetsvoorstel aangenomen. vrouwenbelangen had verdedigd Troelstra was afwezig bij de eindstem - ondanks het feit dat zij geen feministe ming. Ook in 1916 had hij onverwacht mocht heten. een amendement op de grondwetsvoor - stellen om het vrouwenkiesrecht op te nawoord nemen in de grondwet ingetrokken, Onderwijzeres en belangenbehartiger iets waar de vrouwen binnen de SDAP Suze Groeneweg heeft in de jaren 1918 zeer teleurgesteld over waren. en 1919 de overstap gemaakt naar de politiek: in deze jaren werd zij lid van Voor Mathilde Wibaut (SDAP) was het de Tweede Kamer, de Provinciale Staten een domper: ‘… niet om onze idealen te van Zuid-Holland en de gemeenteraad verwezenlijken, niet om ons bouwstenen van Rotterdam. De politiek was toen te leveren voor een betere toekomst, gaf nog een mannenbolwerk. Als SDAP-lid men ons het vrouwenkiesrecht. Men gaf streed zij in de Kamer onder meer voor het vrouwen in de hoop dat zij de gelijke rechten op arbeid voor vrouwen werking van algemeen mannenkiesrecht en voor moederschapszorg. Maar haar in linkse richting zou tegenhouden’. Toch optreden stond bovenal in het teken werd de ‘overwinning’ op 27 september van de emancipatie van de arbeiders - 1919 door de VvVK gevierd in het klasse. Dat neemt niet weg dat op Concertgebouw in Amsterdam. Marchant Suze Groeneweg de last drukte om als kreeg een staande ovatie. Aletta Jacobs vrouw niet te mogen falen, want als werd in de bloemen gezet. De VDB’er zij als Kamerlid zou mislukken, dan stelde voor om de wet-Marchant zouden de vrouwen het gedaan hebben. voortaan de ‘wet-Jacobs’ te noemen. Niet alleen als eerste, maar ook als Jacobs trok zich daarna terug uit de sociaalvoelend en strijdvaardig VvVK, maar bleef wel internationaal en Kamerlid heeft Suze Groeneweg nationaal bij de politiek betrokken. geschiedenis geschreven. 30

Tijdlijn 1905 oprichter van de Suze Groeneweg Rotterdamse Vrouwenclub

1903 verhuist naar Rotterdam en komt als onderwijzeres in dienst van de gemeente Rotterdam (tot 1918) 1875, 4 maart geboren in Strijensas 1903, 1 mei sluit zich aan bij de SDAP

1889 1902 gaat naar de vier jarige sluit zich aan bij de Bond van Rijksnormaalschool in Numansdorp Nederlandsche Onderwijzers, om onderwijzer te worden later bestuurslid

18 75 18 80 18 85 18 90 18 95 19 00 19 05

1891–1903 staat voor de klas in Strijensas en daarna in Duivendijke, Krimpen aan den IJssel en Dordrecht

1907 werkt korte tijd op het Rijksopvoedings - gesticht voor meisjes in Montfoort

Bron: Familie Groeneweg. Suze Groeneweg. De eerste vrouw in de Tweede Kamer 31

1912, zomer organiseert het eerste vakantie- kinderfeest in Rotterdam

1913, 22 februari treedt af als bestuurslid van de Rotterdamse afdeling van Bond 1927, 7 maart van Nederlandsche Onderwijzers lid Staatscommissie aanvullend onderwijs voor de rijpere jeugd 1914 wordt lid van het partij bestuur van 1930 de SDAP (tot 1936) zorgt er mede voor dat door een wijziging van de Gemeentewet 1918, 3 juli vrouwen burgemeester kunnen wordt bij de verkiezingen als eerste worden (wet van kracht in 1931) vrouw in de Tweede Kamer gekozen 1931, 9 juli 1918, 17 september als eerste vrouw benoemd tot voor het eerst in de Tweede Kamer onbezoldigd ambtenaar van de aanwezig burgerlijke stand te Rotterdam

1918, 27 september 1931, 27 augustus wordt beëdigd in de Tweede Kamer gaat uit de gemeenteraad van Rotterdam 1918, 7 november houdt maidenspeech (debuutrede) 1931 in de Tweede Kamer verhuist naar Barendrecht 19 10 19 15 19 20 19 25 19 30 19 35 19 40

1922, 3 juli vrouwen mogen voor het eerst naar de stembus voor de Tweede Kamer

1908 1919, 1 juli oprichting van de Bond van Sociaal lid Provinciale Zaken Democratische Vrouwenclubs van Zuid -Holland (Mathilde Wibaut) 1919, 2 september geïnstalleerd als eerste vrouwelijk gemeenteraadslid (samen met Van Kersen-Muylwijk) in Rotterdam 1937, 30 augustus ontvangt koninklijke onderscheiding 1919, 8 september actief kiesrecht voor mannen 1937 en vrouwen neemt afscheid van het werk in de Tweede Kamer en Provinciale Staten 1919, november en stapt uit het partijbestuur gaat mee als adviseur van de regering naar de eerst Internationale Arbeids conferentie in Washington

1917, 12 december grondwetswijziging: vrouwen 1940, 19 oktober krijgen passief kiesrecht overlijdt op 65-jarige leeftijd eerste Vrouwen in de politiek in nederland Uitgave ProDemos – Huis voor demo - 1918 Eerste vrouwelijke 1974 Eerste vrouwelijke cratie en rechtsstaat

Tweede Kamerlid: Suze commissaris van de Tekst Groeneweg (SDAP) Koningin: Tineke Christa van Zeggeren 1919 Eerste vrouwelijke Schilthuis (PvdA) Vormgeving wethouder: W.A. Hofman- 1977 Eerste vrouwelijke Puntspatie [bno], Amsterdam Poot (Vrijheidsbond) in lijsttrekker: Ria Beckers Oostzaan (PPR) Druk Bariet Ten Brink, Meppel 1920 Eerste vrouwelijke Eerste 1998 Eerste vrouwelijke Kamer lid: Carry Pothuis- Kamervoor zitter: Omslag Smit (SDAP) Jeltje van Nieuwenhoven Suze Groeneweg als propa - gandiste (Bron: Internatio - 1946 Eerste vrouwelijke burge - (PvdA) naal Instituut voor Sociale meester: Truus Smulders- 1998 Eerste vrouwelijke Geschiedenis, Amsterdam). Beliën (KVP) van het vicepremier: Annemarie De uitgever heeft getracht huidige Oirschot Jorritsma-Lebbink (VVD) alle rechthebbenden op copy - 1953 Eerste vrouwelijke staats - 2003 Eerste vrouwelijke right van fotomateriaal te secretaris: Anna de Waal voorzitter Eerste Kamer: achterhalen. Zij die desondanks menen (KVP) Yvonne Timmerman-Buck aanspraak te kunnen maken 1956 Eerste vrouwelijke (CDA) op deze rechten, kunnen zich minister: Marga Klompé 2017 Eerste zelfstandig tot ProDemos wenden. (KVP) optredende vrouwelijke 1969 Eerste vrouwelijke partij - informateur: Edith voorzitter: Haya van Schippers (VVD) Someren-Downer (VVD)

ProDemos legt uit wat de spelregels zijn van de democratie en rechtsstaat en laat zien wat je zelf kunt doen om invloed uit te oefenen –in de gemeente, het waterschap, de provincie, het land en Europa.

ProDemos (070) 757 02 00 Hofweg 1H [email protected] 2511 AA Den Haag www.prodemos.nl

Juni 2018