Program Opieki Nad Zabytkami Miasta I Gminy Ruciane-Nida 2013-2016

Zał ącznik do Uchwały Nr XLI/279/2013 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia 30 pa ździernika 2013 r.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA I GMINY RUCIANE-NIDA 2013-2016

Ruciane-Nida 2013

SPIS TRE ŚCI I. Wprowadzenie s. 4-5

II. Uregulowania formalno – prawne s. 5-12 II.1. Prawo samorz ądowe s. 5 II.2. Prawo w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami s. 5-12 II.2.1. Wybrane przepisy ogólne oraz formy i sposoby ochrony zabytków i opieki nad zabytkami s. 5-8 II.2.2. Organy ochrony zabytków s. 8-11 II.2.3. Podstawy prawne sporz ądzania i główne cele gminnego programu opieki nad zabytkami s. 11-12 III. Zało żenia zawarte w strategicznych dokumentach wykorzystane do opracowywania programu opieki nad zabytkami s. 12-34 III.1. Zało żenia wynikaj ące z tez do krajowego i wojewódzkiego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami s. 12-16 III.2. Zało żenia zawarte w Narodowej Strategii Kultury na lata 2004-2020 s.16-17 III.3. Program opieki nad zabytkami a Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego oraz Strategia Rozwoju Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego s. 17-20 III.4. Program opieki nad zabytkami a akty prawa miejscowego s. 20-34 IV. Chronione zabytki Miasta i Gminy Ruciane-Nida s. 34-42 IV.1 Zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Warmi ńsko- Mazurskiego s. 34-35 IV.1.1. Rejestr zabytków nieruchomych. s.35-37 IV.1.2. Rejestr zabytków ruchomych. s. 37 IV.1.3. Rejestr zabytków archeologicznych s. 37 IV.2. Zabytki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków s. 37-38 IV.3 Placówki muzealne, wystawiennicze i izby tradycji s. 39-41 IV.4. Ochrona krajobrazu kulturowego miasta i gminy w dokumentach prawa miejscowego s. 41-42 V. Charakterystyka zasobów kulturowych Miasta i Gminy Ruciane-Nida s. 42-64 Rys historyczny V.1. Pradzieje s. 42-57 V.1.1. Osadnictwo w XIII-XVI wieku s. 42-44 V.1.2. Przemiany w XVII-XVIII wieku s. 44-47

V.1.3. Wiek XIX s. 47-49 V.1.4. Od I wojny do ko ńca II wojny światowej s. 50-53 V.1.5. Okres od roku 1945 do czasów nam współczesnych s. 53-54 V.1.6. Historyczny układ urbanistyczny s.55-57 V.2. Historyczne układy ruralistyczne s.57-58 V.3. Charakterystyka zasobu obiektów zabytkowych s. 58-60 V.4. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska kulturowego s. 60-64 VI. Ochrona krajobrazu kulturowego miasta i gminy s. 65-67 VI.1. Współczesne funkcje obiektów zabytkowych s. 65 VI.2. Ocena stanu technicznego obiektów zabytkowych i stanu dokumentacji s. 65-66 VI.3. konserwatorskiej Czynniki wpływaj ące na środowisko kulturowe Miasta i Gminy s. 66-67 VII. Ruciane-Nida Zało żenia programowe ochrony zabytków Miasta i Gminy Ruciane- s. 67-70 VIII. Nida Główne cele polityki gminnej zwi ązane z ochron ą zabytków s. 70-72 VIII.1. Działania zwi ązane z opiek ą nad zabytkami oraz ochron ą krajobrazu s. 70-71 VIII.2 kulturowego Miasta i Gminy Ruciane-Nida . Działania informacyjne, popularyzacyjne i edukacyjne zwi ązane z s. 71-72 VIII.3. promocj ą zabytków i walorów miejskiej przestrzeni kulturowej Miasta i Gminy Ruciane-Nida Realizacja i finansowanie przez miasto i gmin ę zada ń z zakresu s. 72 IX. ochrony zabytków Zadania miasta i gminy zwi ązane z ochron ą środowiska w zakresie s. 73-74 X. konserwacji zieleni zabytkowej Wykazy zabytków wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa s. 74-78 XI. Warmi ńsko-Mazurskiego TABELA 1. s.79-87 MIASTO I GMINA RUCIANE-NIDA. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH. REJESTR ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMI ŃSKO-MAZURSKIEGO s. 79-82 TABELA 2. MIASTO I GMINA RUCIANE-NIDA. WYKAZ ZABYTKÓW RUCHOMYCH. REJESTR ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMI ŃSKO-MAZURSKIEGO s. 83-87

XII. Wykazy zabytków uj ętych w Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) TABELA 3. s. 88-106 MIASTO I GMINA RUCIANE -NIDA. WYKAZ . ZABYTKÓWNIERUCHOMYCH UJ ĘTYCH W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW TABELA 4 s. 88-104 MIASTO I GMINA RUCIANE-NIDA. WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH UJ ĘTYCH W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW s.105-106

I. Wprowadzenie Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Ruciane-Nida jest dokumentem pomocniczym w pracy samorz ądu i okre śla zadania w zakresie podanym w tytule na lata 2013-2016. Zadania te dotycz ą sfery szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego na szczeblu gminnym. Działania zwi ązane z rozwojem miasta i gminy musz ą opiera ć si ę przede wszystkim na jego zasobach i walorach. Istotne jest zatem wykorzystanie w polityce gminnej zarówno zasobów środowiska przyrodniczego jak i środowiska kulturowego. Rozwój miasta i gminy musi uwzgl ędnia ć piel ęgnowanie jego to żsamo ści kulturowej przejawiaj ącej się mi ędzy innymi w dziedzictwie materialnym. Krajobraz kulturowy i zabytki stanowi ą interesuj ącą odmienno ść regionu, która odpowiednio wypromowana mo że podnie ść jego atrakcyjno ść nie tylko w dziedzinie rozwoju turystyki, ale tak że atrakcyjno ść ekonomiczn ą w wymiarze ogólnym i lokalnym. Jako ść przestrzeni kulturowej gminy przekłada si ę równie ż na podniesienie poziomu życia mieszka ńców. Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Ruciane-Nida dotyczy zatem takiej sfery działa ń, która wpływa na popraw ę funkcjonowania materialnego dziedzictwa kulturowego i która decyduje w znacznym stopniu o stanie zasobów i walorach gminy. Program jest komplementarny ze Strategi ą Rozwoju Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego; Strategi ą Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego do roku 2020 ., jest te ż zgodny z prawem miejscowym, a w szczególno ści Strategi ą zrównowa żonego rozwoju miasta i gminy Ruciane-Nida do roku 2015 przyj ęta uchwał ą Nr XXII/43/2008 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia 28.05.2008 r.; z planami zagospodarowania przestrzennego oraz Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Ruciane-Nida , zmienionym Uchwał ą Nr XXX/361/04 Rady Miejskiej w Rucianem-Nida z dnia 29 grudnia 2004 roku. Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Ruciane-Nida został opracowany na zlecenie Urz ędu Gminy Ruciane-Nida, przez Adama Żywiczy ńskiego – konserwatora zabytków, w latach 1999 – 2006 kierownika Delegatury Wojewódzkiego Oddziału Słu żby Ochrony Zabytków w Ełku. Podstaw ę merytoryczną opracowania stanowi, dokonana przez autora w 2012 roku, lustracja stanu obiektów zabytkowych na interesuj ącym nas obszarze w celu sporz ądzenia Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) Miasta i Gminy Ruciane-Nida.

II. Uregulowania formalno – prawne Konstytucyjnym obowi ązkiem Pa ństwa (art. 5 i 6 Konstytucji RP) jest ochrona dziedzictwa kulturowego. Zabytki i ich warto ści niematerialne s ą dobrem wspólnym, a dbało ść o nie nakazuje art. 82. Konstytucji.

II.1. Prawo samorz ądowe Ustawowym zadaniem samorz ądów jest m.in. wykonywanie zada ń w zakresie kultury zgodnie z art. 7, ust. 1, pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591, z

pó źniejszymi zmianami) . Do zada ń własnych gminy zalicza si ę m. in. ład przestrzenny, kultura (w tym opieka nad zabytkami).

II.2. Prawo w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Podstaw ą prawn ą ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z 2003 r. z pó źniejszymi zmianami). W samej nazwie ści śle powi ązano ochron ę zabytków i opiek ę nad zabytkami, dlatego te ż konieczne jest przybli żenie podstawowych przepisów cytowanej ustawy dotycz ących zarówno ochrony jak i opieki oraz struktury ochrony zabytków, z któr ą samorz ąd lokalny powinien współpracowa ć.

II.2.1. Wybrane przepisy ogólne oraz formy i sposoby ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Przedmiotem ochrony i opieki jest zabytek. W brzmieniu art. 3 pkt 1.), zabytek to: „nieruchomo ść lub rzecz ruchoma, ich cz ęś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą”. Obowi ązuj ąca ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wyodr ębniła dwie formy podej ścia do zabytków. Mówi si ę w niej o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: 1). Zgodnie z art. 4. cytowanej ustawy: „Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działa ń maj ących na celu: a) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; b) zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; c) udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków, d) przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; e) kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; f) uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.” 2). Zgodnie z art. 5 cytowanej ustawy: „Opieka nad zabytkiem sprawowana jest przez jego wła ściciela lub posiadacza polega, w szczególno ści, na zapewnieniu warunków: a) naukowego badania i dokumentowania zabytku; b) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; c) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; d) korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści; e). popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury”

Kolejny przepis art. 6 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wyszczególnia zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne i wskazuje co pod tymi poj ęciami jest rozumiane. ‹ Za zabytki nieruchome uznaje si ę krajobraz kulturowy, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upami ętniaj ące wydarzenia historyczne lub działalno ść wybitnych osobisto ści b ądź instytucji. ‹ Za zabytki ruchome uznaje si ę dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u żytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pami ątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i r ękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne oraz przedmioty upami ętniaj ące wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji. ‹ Zabytkami archeologicznymi s ą pozostało ści terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ponadto, zgodnie z przepisem, ustawowej ochronie podlegaj ą nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Cztery prawne formy ochrony zabytków okre śla artykuł 7 cytowanej ustawy: ‹ wpis do rejestru zabytków; ‹ uznanie za pomnik historii; ‹ utworzenie parku kulturowego; ‹ ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego . Sposób ochrony zabytków. ‹ Wpisu do rejestru zabytków na terenie województwa dokonuje wojewódzki konserwator zabytków (art. 8 cyt. ustawy). Zabytek nieruchomy wpisywany jest na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urz ędu b ądź na wniosek wła ściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru mo że by ć równie ż wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a tak że nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku (art. 9 ust 1 i 2 cyt. ustawy). Zabytek ruchomy wpisuje si ę do rejestru zabytków na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek wła ściciela tego zabytku. Wojewódzki konserwator zabytków mo że wyda ć z urz ędu decyzj ę o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granic ę (art. 10 ust 1 i 2 cyt. ustawy). Sposób prowadzenia rejestru oraz ewidencji zabytków okre śla Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2 czerwca 2011 poz. 661).

‹ Uznanie za pomnik historii zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru lub parku kulturowego o szczególnej warto ści dla kultury nast ępuje w formie rozporz ądzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra wła ściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego (art. 15 ust 1 cyt. ustawy). ‹ Utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej mo że nast ąpi ć na podstawie uchwały rady gminy po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 16 ust 1 cyt. ustawy). ‹ Ustalenia ochrony dotycz ące w szczególno ści zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych, dokonuje si ę w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W zale żno ści od potrzeb, ustala si ę strefy ochrony konserwatorskiej obejmuj ące obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, maj ące na celu ochron ę znajduj ących si ę na tym obszarze zabytków (art. 16 ust 1 cyt. ustawy).

II.2.2. Organy ochrony zabytków Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w art. 89 okre śla dwuinstancyjno ść organów ochrony zabytków. Na szczeblu centralnym organem jest minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków ( druga instancja); Organem terenowym jest wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków ( pierwsza instancja). Obu instancjom przyporz ądkowana jest okre ślona ranga i zadania (art. 90 cytowanej ustawy). 1. Generalny Konserwator Zabytków jest sekretarzem lub podsekretarzem stanu w urz ędzie obsługuj ącym ministra wła ściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, do jego zada ń nale ży, w szczególno ści: − opracowywanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; − realizacja zada ń wynikaj ących z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz z koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju; − podejmowanie działa ń zwi ązanych z wspieraniem rozwoju regionalnego i realizacj ą kontraktów wojewódzkich w sprawach opieki nad zabytkami; − prowadzenie krajowej ewidencji zabytków i krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawem;

− wydawanie decyzji, postanowie ń i za świadcze ń w sprawach okre ślonych w ustawie oraz przepisach odr ębnych; − organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania oraz stosowania przepisów dotycz ących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; − sprawowanie nadzoru nad działalno ści ą wojewódzkich konserwatorów zabytków; − promowanie bada ń naukowych w zakresie konserwacji zabytków; − organizowanie szkole ń dla słu żb konserwatorskich; − organizowanie konkursów promuj ących opiek ę nad zabytkami, w tym przyznawanie wyró żnie ń, nagród pieni ęż nych lub rzeczowych; − opiniowanie wniosków o nadanie odznaki "Za opiek ę nad zabytkami"; − współpraca z organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków; − organizowanie szkole ń w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; − podejmowanie działa ń dotycz ących troski o zabytki zwi ązane z histori ą Polski, pozostaj ące poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Do zada ń wykonywanych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków nale ży w szczególno ści (art. 90 pkt 1 cytowanej ustawy): • realizacja zada ń wynikaj ących z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; • sporz ądzanie, w ramach przyznanych środków bud żetowych, planów finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; • prowadzenie rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie; • wydawanie, zgodnie z wła ściwo ści ą, decyzji, postanowie ń i za świadcze ń w sprawach okre ślonych w ustawie oraz w przepisach odr ębnych; • sprawowanie nadzoru nad prawidłowo ści ą prowadzonych bada ń konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działa ń przy zabytkach oraz bada ń archeologicznych; • organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; • opracowywanie wojewódzkich planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja działa ń przy realizacji tych planów; • upowszechnianie wiedzy o zabytkach; • współpraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków. Przy ministrze wła ściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego działa Rada Ochrony Zabytków jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach realizacji polityki Rady Ministrów w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Przy Generalnym Konserwatorze Zabytków działa Główna Komisja Konserwatorska jako organ opiniodawczy do spraw działa ń konserwatorskich podejmowanych przy zabytkach. Przy Warmi ńsko-Mazurskim Wojewódzkim Konserwatorze Zabytków działa Wojewódzka Rada Ochrony Zabytków jako organ opiniodawczy w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Narodowy Instytut Dziedzictwa wraz z o środkami terenowymi (dla regionu Warmii i Mazur powołany został Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Olsztynie) zajmuje si ę problematyk ą rozpoznania, dokumentacji i ochrony dziedzictwa kulturowego. Wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków mo że powierzy ć, w drodze porozumienia, prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej wła ściwo ści, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, gminom powiatom, a tak że zwi ązkom gmin i powiatów, poło żonym na terenie województwa (art. 96, pkt 2 cytowanej ustawy).

II.2.3. Podstawy prawne sporz ądzania i główne cele gminnego programu opieki nad zabytkami Podstaw ą prawn ą do opracowywania gminnego programu opieki nad zabytkami jest art. 87 ust. 1-6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z 2003 r.). Przepis ten wprowadza obowi ązek sporz ądzania przez samorz ądy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne programów opieki nad zabytkami. Zgodnie z wspomnianym artykułem 87 cytowanej Ustawy burmistrz miasta sporz ądza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Program ten podlega uchwaleniu przez rad ę miejsk ą, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Program jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. Z realizacji programu burmistrz miasta sporządza, co dwa lata, sprawozdanie, które przedstawia si ę radzie miejskiej. Artykuł 87 ust. 2 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wskazuje nast ępuj ące cele programów opieki nad zabytkami: a) wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; b) uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; c) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; d) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; e) podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; f) okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; g) podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami.

III. Zało żenia zawarte w strategicznych dokumentach wykorzystane do opracowywania programu opieki nad zabytkami

III.1. Zało żenia wynikaj ące z tez do krajowego i wojewódzkiego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Tezy Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami zostały opracowane przez specjalny zespół składaj ący si ę z członków Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury. Tezy te zostały pozytywnie zaopiniowanie przez Rad ę Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury w dniach 25 i 26 marca 2004 roku. W opracowanym dokumencie czytamy mi ędzy innymi: „Ich [zabytków] ochrona została zadeklarowana jako konstytucyjny obowi ązek Pa ństwa (art. 5 Konstytucji RP – Rzeczpospolita Polska /…/ strze że dziedzictwa narodowego ). Zabytki w swych niematerialnych warto ściach s ą dobrem wspólnym, nad którym piecz ę kodyfikuje art. 82 Konstytucji stanowi ący: obowi ązkiem Obywatela /…/ jest troska o dobro wspólne. Ochrona i konserwacja zabytków jest istotnym elementem polityki kulturalnej Pa ństwa, s ą one bowiem nie tylko śladem przeszło ści, ale tak że cennym składnikiem kultury współczesnej, przyczyniaj ąc si ę do kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska jego życia. Tak ą rol ę zabytków mocno podkre ślała mi ędzy innymi Europejska Karta Ochrony Dziedzictwa Architektonicznego z 1975 roku (art. 3, 4, 5). Ich zachowanie, ochrona i konserwacja jest działaniem w wa żnym interesie publicznym ze wzgl ędu na znaczenie zabytków w procesie edukacji, humanizacji społecze ństw, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie tak że znaczenia dla sfery ekonomii i gospodarki. Zadaniem głównym polityki Pa ństwa w dziedzinie ochrony zabytków jest stworzenie w najbli ższej przyszło ści mechanizmów porz ądkuj ących t ę sfer ę, dostosowuj ących j ą do warunków gospodarki rynkowej, zarówno poprzez niezb ędne uzupełnienia i korekty legislacyjne jak i poprzez zmiany organizacyjne obejmuj ące konieczne rozszerzenie zakresu działa ń istniej ących instytucji, a ż po zmiany w strategii i organizacji ochrony. Te niezb ędne, wprowadzone na zasadzie ewolucji, zmiany powinny z jednej strony nie dopu ści ć do utracenia dotychczasowego bezcennego dorobku Polski w dziedzinie ochrony, z drugiej umo żliwi ć funkcjonowanie i rozwój tej dziedziny w Zjednoczonej Europie./…/ Program krajowy okre śli cele i kierunki działa ń oraz zadania, które powinny by ć podj ęte w szczególno ści przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem programu krajowego jest wzmocnienie ochrony i opieki nad t ą istotn ą, materialn ą cz ęś ci ą dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. W zało żeniach program ma równie ż uporz ądkowanie działa ń w sferze ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: ‹ zasada primum non nocere (po pierwsze nie szkodzi ć),

‹ zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego warto ści (materialnych i niematerialnych), ‹ zasada minimalnej niezb ędnej ingerencji (powstrzymywania si ę od działa ń niekoniecznych), ‹ zasada, zgodnie z któr ą usuwa ć nale ży to (i tylko to), co na oryginał działa niszcz ąco, ‹ zasada czytelno ści i odró żnialno ści ingerencji, ‹ zasada odwracalno ści metod i materiałów, ‹ zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz ą wiedz ą i na najwy ższym poziomie. Wymienione zasady dotycz ą post ępowania konserwatorów - pracowników urz ędów, restauratorów dzieł sztuki, architektów, urbanistów, budowniczych, archeologów, wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych”. W tezach do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami wyznaczone zostały nast ępuj ące cele działa ń: 1. W zakresie uwarunkowa ń ochrony i opieki nad zabytkami: • Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. • Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. • Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagro żeniu dla zabytków archeologicznych. • Obj ęcie skuteczn ą i zorganizowan ą ochron ą przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki. • Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na list ę światowego dziedzictwa. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. • Ocena stanu słu żb i mo żliwo ści wypełniania całokształtu zada ń zwi ązanych z ochron ą i opiek ą nad zabytkami. • Ocena stanu i stopnia obj ęcia opiek ą zabytków w poszczególnych kategoriach. Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywno ści i skuteczno ści instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami. • Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami.

2. W zakresie działa ń o charakterze systemowym: • Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmuj ące dobra kultury i natury Word Cultural Heritage. ( Światowe Dziedzictwo Kulturowe). • Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczaj ącej główne zało żenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarz ądzania i gospodarowania. 3. W zakresie systemu finansowania: • Stworzenie stabilnego i przejrzystego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej.

4. W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: • Tworzenie systemu stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowi ązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych. • Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, post ępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagro żeniach, prawidłowo ści zarz ądzania i bezpiecze ństwa użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa. • Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych.

5. W zakresie kształcenia i edukacji: • Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w ka żdej grupie zawodowej pracuj ącej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. • Kształcenie społecze ństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa. Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawno ści zabytków odczytywanych jako źródło to żsamo ści, wiedzy i dumy z przeszło ści, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków. • Upowszechnianie w śród wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych znajomo ści zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej. Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjaj ących prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych. 6. W zakresie współpracy mi ędzynarodowej: • Wzmocnienie obecno ści Polski w światowym i europejskim środowisku działaj ącym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osi ągni ęć w tej dziedzinie. • Oparcie działa ń na poj ęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzko ści. Troska o ochron ę polskiego dziedzictwa kulturowego za granic ą.

III.2. Zało żenia zawarte w Narodowej Strategii Kultury na lata 2004-2020 Ogólne zało żenia do programu gminnego zawiera przyj ęta przez Rad ę Ministrów w dniu 21 wrze śnia 2004 r. Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2013 (w 2005 r. Ministerstwo Kultury przygotowało Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 ), b ędąca rz ądowym dokumentem tworz ącym ramy dla nowoczesnego mecenatu pa ństwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nowocze śnie pojmowanej polityki kulturalnej pa ństwa, funkcjonuj ącej w warunkach rynkowych, a tak że dla wspólnoty Polski z Uni ą Europejsk ą. Głównym celem strategii jest działanie na rzecz zrównowa żonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce.

Dokumentem słu żą cym wdro żeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spu ścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury "Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego". Stanowi on cz ęść składow ą Narodowej Strategii Kultury . Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju ( Ustawa z dnia 20.04. 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju , Dz. U. Nr 116, poz. 1206 ) oraz z zało żeniami do krajowego programu ochrony zabytków. Podstaw ą do sformułowania Narodowego Programu Kultury "Ochrona Zabytków i dziedzictwa kulturowego" jest uznanie sfery dziedzictwa za podstaw ę rozwoju kultury i upowszechniana kultury, a tak że za potencjał regionów, słu żą cy wzrostowi konkurencyjno ści regionów z po żytkiem dla turystów, inwestorów i mieszka ńców. W ramach tej strategii okre ślone zostały podprogramy, priorytety i działania Narodowego Programu Kultury „ Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Narodowego” : Priorytet 1. Aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo kulturowe. Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu maj ą na celu materialn ą popraw ę stanu zabytków, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę oraz zwi ększenie dost ępno ści do nich mieszka ńców, turystów i inwestorów. Realizacja działa ń pozwoli na zwi ększenie atrakcyjno ści regionów, a tak że wykorzystanie przez nie potencjału zwi ązanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Działanie 1.1 . Budowa nowoczesnych rozwi ąza ń organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytków. Jednym z celów tego działania jest wykształcenie zach ęt dla przedsi ębiorców i osób fizycznych do inwestowania w zabytki. Działanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne i inne cele społeczne. Przewidziano mi ędzy innymi programy wsparcia finansowego (program „polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej” i Program „Promesa Ministra Kultury”). Priorytet 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Działanie 2.1 Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. Przewidziano mi ędzy innymi organizowanie letnich szkół dziedzictwa dla uczniów. Działanie 2.2 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem i przewozem przez granic ę. Przewidziano budow ę sieci informacji wirtualnej.

III.3. Program opieki nad zabytkami a Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmi ńsko- Mazurskiego oraz Strategia Rozwoju Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Ruciane-Nida jest zgodny z wyznaczonymi w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko-mazurskiego (przyj ęty przez Sejmik Województwa Warmi ńsko – Mazurskiego uchwał ą Nr XXXIII/505/02 z dnia 12 lutego 2002 r.) celami polityki

przestrzennej, zasadami zagospodarowania przestrzennego województwa oraz zasadami ochrony i kształtowania dziedzictwa kulturowego. W sferze kulturowej obejmuj ącej ochron ę dziedzictwa kulturowego przyj ęto w planie ogólne zasady kompleksowych działa ń ochronnych i rewaloryzacyjnych oraz promowania regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego: ● ochrona dziedzictwa kulturowego jako filaru turystyki, ● otoczenie szczególn ą trosk ą obiektów zabytkowych o randze krajowej i mi ędzynarodowej , a tak że obiektów o mniejszej randze lecz decyduj ącej o odr ębno ści regionalnej, ● przywrócenie zespołom staromiejskim historycznego charakteru (rewaloryzacji), ● zachowanie historycznej zabudowy wiejskiej z układem dro żnym oraz zabytkowych układów pałacowych, dworskich i parkowych, ● respektowanie w zagospodarowaniu przestrzennym bezkonfliktowego wkomponowania zabudowy w przestrze ń historyczn ą. Ponadto Program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Ruciane-Nida jest zgodny ze Strategi ą Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego /zatwierdzona Uchwałą nr XVIII/272/00 Sejmiku Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 24 lipca 2000 r./ Wśród celów strategicznych w o śmiu obszarach rozwoju, przyj ętych jako priorytetowe dla województwa warmi ńsko-mazurskiego, wymieniono równie ż dziedzictwo i kultur ę. Cel strategiczny w tym obszarze został nazwany: „Bogactwo dziedzictwa i kultury regionu istotnym czynnikiem rozwoju społeczno –gospodarczego”. Dla celu strategicznego okre ślono natomiast nast ępuj ący cel operacyjny: „Dobry stan zabytków i muzeów”, który rozwini ęto w nast ępuj ący sposób: „Ochrona dziedzictwa stanie si ę priorytetem polityki kulturalnej w regionie, uwzględnianym w lokalnych strategiach i programach, wspieranym środkami finansowymi: ♦ Ewidencja i badania wszystkich kategorii zabytków oraz współpraca administracji rz ądowej, samorz ądowej, wła ścicieli i u żytkowników stworz ą warunki do rozwoju, konserwacji, rewaloryzacji i zagospodarowania dóbr kultury z po żytkiem dla społeczno ści lokalnych i regionu. ♦ Zwi ększy si ę dbało ść o muzea w województwie. Lepsze warunki ich funkcjonowania zapewni ą - odpowiedni stan kadry merytorycznej, popraw ę bazy lokalowej i lepsze wyposa żenie techniczne. ♦ Wsparcie otrzymaj ą inicjatywy lokalne (w tym mniejszo ści narodowe) w tworzeniu placówek muzealnych, izb regionalnych, kolekcji oraz promocji miejsc historycznych.” Strategia Województwa Warmi ńsko -Mazurskiego została zaktualizowana - Strategi ą Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Województwa Warmi ńsko - Mazurskiego do roku 2020 (zatwierdzona Uchwał ą Sejmiku Województwa Warmi ńsko – Mazurskiego nr XXXIV/474/05 z dnia 31 sierpnia 2005 r.). Oto uproszczony system zawartych w niej priorytetów: • Konkurencyjna gospodarka • Otwarte społecze ństwo

• Nowoczesne sieci celów strategicznych: • Wzrost konkurencyjno ści gospodarki • Wzrost aktywno ści społecznej • Wzrost liczby i jako ści powi ąza ń sieciowych Jednym z celów operacyjnych Priorytetu: konkurencyjna gospodarka jest wzrost potencjału turystycznego. Wśród planowanych działa ń przyj ęto: A. Opracowanie koncepcji produktów turystycznych: • stałe badania rynku turystycznego, w tym ewidencja i badania wszystkich kategorii zabytków (w celu rozwoju, konserwacji, rewaloryzacji i zagospodarowania dóbr kultury), • wyeksponowanie specyfiki i wypromowanie tradycji regionu, opracowania szerokiej i urozmaiconej oferty turystycznej opartej o tradycje wydarze ń historycznych w regionie, posiadane obiekty zabytkowe i regionaln ą kuchni ę. B. Wspieranie rozwoju infrastruktury: • zwi ększanie dbało ści o muzea w województwie, poprzez wsparcie kadry merytorycznej, popraw ę bazy lokalowej i lepsze wyposa żenie techniczne;

D. Współpraca na rzecz rozwoju turystyki: • wsparcie otrzymaj ą inicjatywy lokalne (w tym mniejszo ści narodowych) w tworzeniu placówek muzealnych, izb regionalnych, kolekcji oraz promocji miejsc historycznych; Działania te obejmuj ą zatem wsparcie dla poczyna ń zwi ązanych z ewidencjonowaniem, ochron ą oraz propagowaniem dziedzictwa kulturowego regionu z uwzgl ędnieniem dorobku kulturowego mniejszo ści narodowych, etnicznych i religijnych.

III.4. Program opieki nad zabytkami a akty prawa miejscowego Program opieki nad zabytkami jest zgodny z dokumentami powiatowymi i gminnymi o charakterze strategicznym: ‹ Strategia zrównowa żonego rozwoju Miasta i Gminy Ruciane-Nida do roku 2015, Uchwały Nr XII/43/2008 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia 28.05.2008 r. ‹ Plan odnowy miejscowo ści Gałkowo przyj ęty uchwał ą Nr IV/108/2007 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 26.09.2007 r. ‹ Plan odnowy miejscowo ści Krzy że przyj ęty uchwał ą Zebrania Wiejskiego Sołectwa Krzy że Nr I/2008 z dn. 21.01.2008 r. i uchwał ą Nr XIX/7/2008 Rady Miejskiej Ruciane- Nida z dn. 27.02.2008 r.

‹ Plan odnowy miejscowo ści Ładne Pole na lata 2009-2016 przyj ęty uchwał ą Nr XXXVI/15/2009 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 26.03.2009 r. i uchwałą Nr I/2009 Zebrania Wiejskiego Sołectwa Śwignajno z dn. 19. 03.2009 r. ‹ Plan Odnowy Miejscowo ści Wólka przyj ęty uchwał ą Nr XIX/6/2008 Rady Miejskiej w Rucianem -Nidzie z dnia 27.02.2008 r. i uchwał ą Nr I/2007 Zebrania Wiejskiego Sołectwa Wólka z dnia 18.12.2007 r. oraz dokumentami okre ślaj ącymi kierunki polityki przestrzennej miasta i gminy: ‹ Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Ruciane-Nida , przyj ęty Uchwał ą Nr X/52/99 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia 29.06.1999 roku ‹ miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Dodatkowym wa żnym dokumentem jest Strategia zrównowa żonego rozwoju miasta i gminy Ruciane-Nida do roku 2015 Uchwały Nr XXII/43/2008 Rady Miejskiej Ruciane- Nida z dnia 28.05.2008 r. Strategia stworzona jako jeden z najwa żniejszych dokumentów planistycznych jednostki samorz ądu terytorialnego. Powstała w celu wskazania silnych i słabych stron Gminy, jej potrzeb oraz mo żliwo ści ich zaspokojenia, jak równie ż okre ślenia kierunków i działa ń w celu dalszego rozwoju. W ramach działa ń zwi ązanych z rozwojem turystyki odbywa si ę promocja gminy dokonywana przez jednostki samorz ądu terytorialnego mi ędzy innymi w formie: - wydawnictw - organizowania i promocji wydarze ń kulturalnych, turystycznych, gospodarczych, sportowych, - budowania to żsamo ści lokalnej na bazie kultury i tradycji, - budowania silnej, łatwo rozpoznawalnej marki lokalnych produktów uto żsamianych z gmin ą, - zainteresowania mediów sprawami gminy, - nawi ązania stosunków partnerskich z organizacjami pozarządowymi, - wspierania wymiany przygranicznej i handlu ze Wschodem. W ramach analizy SWOT wskazano na:

SILNE STRONY SŁABE STRONY

- Czyste lasy i wody; - Niewystarczaj ąca ilo ść łatwo dost ępnych i - Flora i fauna; wyra źnie oznakowanych szlaków • Rozpoznawalno ść gminy jako o środka spacerowych; turystycznego i folklorystycznego; • Niewystarczaj ąca jako ść bazy noclegowej; • Brak uci ąż liwego przemysłu na terenie gminy. • Niewystarczaj ąca ochrona dziedzictwa kulturowego; • Utrudnione mo żliwo ści inwestycyjne: - Dla ewentualnych du żych inwestycji turystycznych i około turystycznych (tereny, kapitał); - Ograniczenia spowodowane wyst ępuj ącymi formami ochrony przyrody; • Słaba infrastruktura ł ączno ści: - Niedost ępno ść Internetu szerokopasmowego. SZANSE ZAGRO ŻENIA

• Fundusze unijne: • Szlak tranzytowy – ci ęż ki transport - Mo żliwo ść uzyskania wsparcia na samochodowy; inwestycje gminne; • Brak środków finansowych na realizacj ę - Mo żliwo ść dofinansowania projektów projektów inwestycyjnych i promocyjnych: agroturystycznych; - Niewystarczaj ące środki finansowe gminy; - Dofinansowanie projektów realizowanych - Brak alternatywnych (poza unijnymi) źródeł przez przedsi ębiorców; finansowania projektów turystycznych; • Zapotrzebowanie na turystyk ę aktywn ą; • Trudno ści z pozyskaniem środków: • Moda na agroturystyk ę; - Zmieniaj ące si ę „reguły gry”; • Moda na regionalizm; - Konkurencja ze strony innych gmin • Stworzenie regionalnego produktu turystycznego; składaj ących wnioski; • Nawi ązanie współpracy z s ąsiaduj ącymi gminami • Brak współpracy mi ędzy samorz ądami lokalnymi – wspólna promocja i organizacja wydarze ń okolicznych gmin (konkurowanie o środków); kulturalnych, sportowych; • Obni żenie atrakcyjno ści regionu i gminy. • Pojawienie si ę zewn ętrznych inwestorów w zwi ązku z rozwojem rynku usług turystycznych; • Mo żliwo ść skorzystania z „przykładów dobrych praktyk” – zapo życzanie z projektów realizowanych w innych miejscach.

Proces zrównowa żonego i harmonijnego rozwoju Gminy wymaga od władz i podmiotów lokalnych umiej ętno ści zapobiegania i eliminowania rozpoznanym zagro żeń oraz tworzenia zaspokojenia stale rosn ących potrzeb. Słu żą temu jasno okre ślone cele strategiczne, stanowi ąc ramy zrównowa żonego rozwoju Gminy. Celom strategicznym podporz ądkowane s ą cele (zadania) szczegółowe.

I obszar strategiczny – Rozwój turystyki, agroturystyki, zachowanie dziedzictwa regionu.

Cel: Rozwój turystyki i rekreacji wraz z promocj ą gminy. Zadania: - Urz ądzenie ście żki rowerowej wzdłu ż Alei Wczasów w Rucianem-Nidzie. - Promocja Gminy Ruciane-Nida jako miejsca o ciekawej historii i kulturze, bogatej przyrodzie i pi ęknym krajobrazie. - Budowa tras turystycznych na terenie Gminy Ruciane-Nida. - Promenada nad jeziorem Nidzkim w Rucianem-Nidzie. - Współpraca Gminy Ruciane-Nida w obszarze transgranicznym (Polska – Litwa – Rosja). - Ście żka rowerowa ł ącz ąca Ukt ę z Rucianem-Nid ą. Dla cz ęś ci miejscowo ści gminy Ruciane-Nida wykonano plany odnowy: Plan odnowy miejscowo ści Gałkowo przyj ęty uchwał ą Nr IV/108/2007 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 26.09.2007 r. Autorzy opracowania zwrócili uwag ę na usytuowanie miejscowo ści w krajobrazie przyrodniczym i kulturowym. O samej miejscowo ści Gałkowo napisano mi ędzy innymi: „Do dzi ś w samym Gałkowie zachował si ę ruralistyczny układ i wiele starowierskich drewnianych domów./.../Dom składał si ę zwykle z dwóch izb, poł ączonych sieni ą. Dwuspadowe dachy nakrywano trzcin ą b ądź słom ą, potem gontem i dachówk ą. We wschodnim rogu izby na półkach stały ikony. Ten zwyczaj w rodzinach starowierskich zachował si ę do dnia dzisiejszego. Istotnym elementem wiosek były (i nadal s ą) małe drewniane ła źnie tzw. ”bajnie”. Specyfika tych wiosek zachowała si ę do dzi ś. Wci ąż jeszcze podziwia ć mo żna wiele ciekawych detali architektonicznych – okien z malowanymi kolorowo okiennicami, pi ęknych drzwi i ganków.” Autorzy opracowania maj ą tak że świadomo ść , że: „Wsie, takie jak Gałkowo tworz ą dzi ś zabytkowo - historyczny zespół osadniczy, wymagaj ący ochrony i rewaloryzacji, ustalaj ący potrzeb ę sporz ądzania dla takich wsi opracowa ń historyczno - przestrzennych w trybie miejscowych planów szczegółowego zagospodarowania przestrzennego.” Zwrócono tak że uwag ę na przeobra żenia kulturowe jakie nast ąpiły w okresie po drugiej wojnie światowej, z których, za wa żny dla kulturowego obrazu wsi, uznano obiekt usługowy (restauracja), usytuowany w zabytkowym budynku z XIX w. Budynek ten nale żał do rodziny Lenhndorff, a nast ępnie został przeniesiony ze Sztynortu przez obecnego wła ściciela. Autorzy maj ąc świadomo ść przemijania zaniedbanej spu ścizny kulturowej materialnej i niematerialnej widz ą szans ę ratowania jej przez budowanie poczucia to żsamo ści kulturowej mieszka ńców Gałkowa przy jednoczesnym budzeniu „ducha przedsi ębiorczo ści”. Bardzo cenne dla zachowania tej „historycznej enklawy starowierców” jest tak że stwierdzenie, że „ /…/ nie powinno si ę stawia ć na przedsi ębiorczo ść za wszelk ą cen ę, bez przygotowania, opieraj ąc si ę na obcych kulturowo wzorach. Przede wszystkim nale ży doceni ć i zrozumie ć cechy własnej tradycji i kultury. Odszuka ć jej wyrazy materialne i u świadomi ć sobie wyniesiony z domu system warto ści.” Uporz ądkowano te ż informacje w formie analizy SWOT:

SILNE STRONY SŁABE STRONY

• Aktywna społeczno ść lokalna; • Znikoma ilo ść gospodarstw agroturystycznych; • Silni liderzy tej społeczno ści; • Słaba promocja samej wsi jako miejsca • Unikatowy, zachowany w cało ści ruralistyczny atrakcyjnego turystycznie; układ i architektura wsi; • Promocja skupia si ę tylko na o środkach • Atrakcyjne położenie; usytuowanych na ko ńcu wsi (stadnina koni, • Oryginalna historia wsi i zwi ązany z tym ośrodek „Sielankowo”, „Knajpa u unikatowy klimat kulturowy starowierskiej Targowiczan”); osady.

SZANSE ZAGRO ŻENIA

• Wypromowanie krajobrazu kulturowego wsi • Wymuszona rozwojem miejscowo ści zmiana jako produktu kulturowego; unikalnego wygl ądu wsi; • Zainteresowanie Gałkowem turystów z kraju i • Wyizolowanie si ę wa żnych turystycznie o środków zagranicy; usytuowanych na ko ńcu wsi (stadnina koni, • Stworzenie Starowierskiego Parku ośrodek „Sielankowo”, Knajpa u Targowiczan) Kulturowego obejmuj ącego min. Gałkowo. od Gałkowa i jego mieszka ńców.

Wskazane zostały następujące priorytety, cele i zadania: Priorytet I. Wie ś przyjazna mieszka ńcom i turystom Cele: - podniesienie standardów życia i odpoczynku na wsi; - podniesienie atrakcyjno ści turystycznej wsi; - zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszka ńców; - integracja społeczno ści wiejskiej; - poprawa atrakcyjno ści zamieszkania. Zadania: - modernizacja wiejskiej świetlicy, w tym utworzenie sanitariatów; - doposa żenie świetlicy; - doposa żenie placu zabaw; - budowa sceny; - poprawa bezpiecze ństwa mieszka ńców i go ści – progi spowalniaj ące; - utworzenie szlaku rowerowo - pieszego wokół Gałkowa. Priorytet II . Ratujmy dziedzictwo kulturowe Gałkowa Cele: - podniesienie świadomo ści mieszka ńców w zakresie historii i kultury wsi;

- utrwalenie dziedzictwa kulturowego dawnych mieszka ńców wsi; - promocja wsi jako miejsca atrakcyjnego wypoczynku; - wzrost atrakcyjno ści mieszkaniowej, turystycznej i inwestycyjnej wsi. Zadania: - warsztaty dla dzieci i młodzie ży odkrywaj ące bogactwo kulturowe regionu; - piknik z histori ą – impreza dla mieszka ńców i go ści przybli żaj ąca dawne tradycje w regionie; - oznakowanie najatrakcyjniejszych architektonicznie drewnianych domów. Priorytet III. Kapitał ukryty w historii naszej wsi Cele: - zwi ększenie dochodów mieszka ńców, a tym samym ich standardu życia; - budzenie ducha przedsi ębiorczo ści; - poszerzenie funkcji wsi; - poprawa wygl ądu wsi. Zadania: - warsztaty przedsi ębiorczo ści dla osób chc ących tworzy ć gospodarstwa agroturystyczne; - tworzenie gospodarstw agroturystycznych (indywidualne mo żliwo ści mieszka ńców); - organizacja sołeckich imprez plenerowych; - poprawa estetyki wsi (indywidualne mo żliwo ści mieszka ńców). Plan odnowy miejscowo ści Krzy że przyj ęty uchwał ą Zebrania Wiejskiego Sołectwa Krzy że Nr I/2008 z dn. 21.01.2008 r. i uchwał ą Nr XIX/7/2008 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 27.02.2008 r. W planie odnowy miejscowo ści Krzy że za główn ą warto ść uznano: „odbudow ę to żsamo ści i integralno ści wsi oraz zachowaniem warto ści życia wiejskiego”. W śród licznych potrzeb aktywizacji społecze ństwa jest tak że mowa o porz ądkowaniu przestrzeni wiejskiej i renowacji historycznych obiektów. W śród skrz ętnie opisanej historii miejscowo ści du żo miejsca zajmuj ą dzieje powojenne, a zwłaszcza zmiana obecnego wyglądu wsi Krzy że i świadomo ści dzisiejszych mieszka ńców dokonuj ąca si ę stopniowo od chwili pojawienia si ę we wsi, pocz ątkowo w okresie letnim, artystów tworz ących Studencki Teatr Satyryków, a z czasem osiedlających si ę tutaj na dłu żej. W opracowaniu wymienia si ę takie nazwiska jak Jerzy Markuszewski, Agnieszka Osiecka, Andrzej Jarecki, Jan Tadeusz Stanisławski, Andrzej Drawicz, Ziemowit Fadecki, Barbara Wrzesi ńska, Olga Lipi ńska, Andrzej Strumiłło, Daniel Passent, Jan Pietrzak, Krystyna Sienkiewicz, Wojciech Młynarski i wielu innych, którzy przybywali do Krzy ży o starej, typowo mazurskiej zabudowie. Z czasem wie ś rozbudowywała si ę o nowe siedliska przybyszy z Warszawy. Zwrócono równie ż uwag ę, że: „Bogate dziedzictwo kulturowe, zabytki przyrodnicze i architektoniczne ulokowane w całej gminie Ruciane-Nida s ą elementem warunkuj ącym atrakcyjno ść turystyczn ą miejscowo ści. Obok walorów estetyczno – poznawczych wzbogacaj ą one życie kulturalne”. W planie wskazano słabe i mocne strony oraz szanse i zagro żenia:

SILNE STRONY SŁABE STRONY

• wysokie walory krajobrazu, • brak wodoci ągów oraz sieci i kanalizacyjnej, • czyste otoczenie i środowisko naturalne, • brak małej architektury (ławeczki), • aktywna, przedsi ębiorcza i otwarta społeczno ść • brak ci ągów pieszych (chodników) lokalna, • zły stan nawierzchni dróg, • zaanga żowanie lokalnych liderów • brak w miejscowo ści świetlicy wiejskiej, • tereny do zagospodarowania na cele kulturalne, • niedostateczna baza do rozwoju sportu, • brak uci ąż liwego przemysłu, • peryferyjne poło żenie w stosunku do o środka • młody wiek mieszka ńców, gminnego, • zwi ększone zainteresowanie mieszka ńców • brak organizacji pozarz ądowych estetyk ą otoczenia, • brak odpowiedniej infrastruktury turystycznej • wzrastaj ąca średnia długo ść życia mieszka ńców, (miejsc atrakcyjnych, tablice informacyjne, miejsca • licznie wyst ępuj ące pomniki przyrody, wypoczynku, mała gastronomia, miejsca noclegowe • funkcjonuj ące gospodarstwa agroturystyczne. itp.), • niewystarczaj ąca promocja walorów miejscowo ści i jej otoczenia (w tym np. w Internecie).

SZANSE ZAGRO ŻENIA

• mo żliwo ść uzyskania środków finansowych, • nieumiej ętno ść wykorzystania środków pomocowych Unii Europejskiej, • moda na mieszkanie „za miastem”, • niewystarczaj ące fundusze na dalszy rozwój • pozyskanie inwestorów, infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, a • promocja walorów sołectwa, tak że na właściwe zagospodarowanie terenów • ń wspieranie przez pa stwo inicjatyw lokalnych, wa żnych dla wizerunku miejscowo ści • rozwój aktywnej turystyki, i funkcjonowania jej społeczno ści, • promowanie i dofinansowanie tworzenia • wst ąpienie do UE (wzrost konkurencyjno ści, alternatywnych źródeł dochodów na wsi, odpływ młodzie ży za prac ą, upadanie małych i • mo żliwo ść podnoszenia własnych kwalifikacji drobnych gospodarstw rolnych), przez mieszka ńców, • du ża konkurencja ze strony innych samorz ądów w • wykorzystanie walorów przyrodniczych w tym ubieganiu si ę o środki pomocowe, dla rozwoju turystyki, • rosn ące bezrobocie – degradacja społecze ństwa, • mo żliwo ść stworzenia atrakcyjnego • rosn ąca przest ępczo ść i patologie społeczne, krajobrazowo, wygodnego i bliskiego naturze • brak środków finansowych na realizacj ę planu, miejsca zamieszkania w przyjaznym środowisku • zbyt du ża biurokracja w pozyskiwaniu funduszy społecznym, unijnych, • współpraca z gmin ą przy realizacji strategii • starzenie si ę społecze ństwa, rozwojowej, • brak zainteresowania inwestorów zewn ętrznych, • sprzyjaj ąca polityka regionalna, w tym • wysokie koszty inwestycji infrastrukturalnych, adresowana do rozwoju obszarów wiejskich, ze • strony rz ądu i władz wojewódzkich mała skuteczno ść edukacji ekologicznej uczestnictwo m.in. w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, • zwi ększanie si ę dost ępno ści do kapitałów i środków, • pomocowych, w tym pochodz ących z Unii Europejskiej, • popyt w Polsce i Europie na usługi

turystyczne, oparte o zasoby przyrodnicze oraz walory kulturowe, • mo żliwo ść korzystania z energii odnawialnej, • wzrastaj ące zainteresowanie zdrowym stylem życia, • wzrost zainteresowania czynnym wypoczynkiem, • rosn ące zainteresowanie ochron ą środowiska.

Nie mo że zatem dziwi ć, że w śród priorytetów, celów i zada ń wskazanych w opracowaniu o t ę analiz ę pojawiły si ę: Priorytet 4 - Dziedzictwo kulturowe wsi Cele: - piel ęgnowanie i odtwarzanie dorobku kulturowego wsi, - promowanie inicjatyw dotycz ących kultury, Zadania: - promocja dziedzictwa kulturowego wsi.

Plan odnowy miejscowo ści Ładne Pole na lata 2009-2016 przyj ęty uchwał ą Nr XXXVI/15/2009 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 26.03.2009 r. i uchwał ą Nr I/2009 Zebrania Wiejskiego Sołectwa Śwignajno z dn. 19. 03.2009 r. W planie odnowy miejscowo ści Ładne Pole uznano, że „Odnowa wsi jest współcze śnie wa żną nap ędow ą sił ą rozwoju obszarów wiejskich, skutecznie przeobra żaj ącą tereny ni ą obj ęte i stanowi ącą istotny składnik procesów rozwojowych na poziomie lokalnym i regionalnym .” W opisie historii miejscowo ści zwrócono uwag ę na fakt, że miejscowo ść ta składa si ę z trzech pierwotnych wsi: Śwignajna Wielkiego, Śwignajna Małego i Ładnego Pola maj ących ró żne pochodzenie i czas powstania. W opracowaniu zwrócono równie ż uwag ę na dziedzictwo kulturowe w obszarze rzeki Krutyni zwi ązane ze staroobrz ędowcami: „Szybkie tempo rozwoju wsi i do niedawna niedocenianie urody całych zespołów wiejskich doprowadziło do tego, że rzadko mo żna dzi ś spotka ć miejscowo ści o jednolitej zabudowie.” Wskazano, że: „Specyfika tych wiosek zachowała si ę do dzi ś. Wci ąż jeszcze podziwia ć mo żna wiele ciekawych detali architektonicznych – okien z malowanymi kolorowo okiennicami, pi ęknych drzwi i ganków. /.../Wiejskie domy mieszkalne s ą atrakcyjne przede wszystkim, jako obiekty wiekowe, zadbane, pełni ące swoj ą pierwotn ą funkcj ę, ale równie ż, jako obiekty do zwiedzania, galerie, sklepy czy miejsca imprez kulturalnych./.../ Zaniedbane dzi ś cmentarze s ą niemymi świadkami dawnej zgodnej koegzystencji na tym terenie dwóch odmiennych kulturowo społeczno ści – ewangelików i Mazurów oraz przybyłych z Rosji starowierców.” Ostatecznie uznano, że „Wsie,

takie jak Ładne Pole tworz ą dzi ś zabytkowo - historyczny zespół osadniczy, wymagaj ący ochrony i rewaloryzacji, ustalaj ący potrzeb ę sporz ądzania dla takich wsi opracowa ń historyczno - przestrzennych w trybie miejscowych planów szczegółowego zagospodarowania przestrzennego” Wskazano słabe i mocne strony, szanse i zagro żenia:

SILNE STRONY SŁABE STRONY

• Aktywna społeczno ść lokalna; • Znikoma ilo ść gospodarstw • Silni liderzy tej społeczno ści; agroturystycznych; • Unikatowy, układ i architektura wsi; • Słaba promocja samej wsi jako miejsca • Atrakcyjne poło żenie; atrakcyjnego turystycznie; • Oryginalna historia wsi i zwi ązany • Ograniczony dost ęp do instytucji u żyteczno ści z tym unikatowy klimat kulturowy publicznej; starowierskiej osady; • Brak atrakcyjnej oferty sp ędzania wolnego • Telefonizacja miejscowo ści. czasu dla mieszka ńców.

SZANSE ZAGRO ŻENIA

• Wypromowanie krajobrazu kulturowego wsi • Degradacja unikalnego wygl ądu wsi; jako produktu turystycznego Gminy; • Zamkni ęcie Punktu Bibliotecznego; • Rozwój turystyki tj. agroturystyki oraz • Brak funduszy na rozwój miejscowo ści; turystyki zwi ązanej z aktywnym • Odpływ ludzi młodych z miejscowo ści; wypoczynkiem, a tym samym rozszerzenie • Dezintegracja społeczno ści lokalnej. funkcji miejscowo ści; • Zainteresowanie Ładnym Polem turystów z kraju i zagranicy.

Zachowanie dziedzictwa kulturowego znalazło odzwierciedlenie w śród priorytetów, celów i zada ń . Priorytet I. Atrakcyjne miejsce do mieszkania Cele: - zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszka ńców, - podniesienie atrakcyjno ści turystycznej wsi, - integracja społeczno ści wiejskiej, - podniesienie standardu życia mieszka ńców wsi, poprawa atrakcyjno ści zamieszkania, - kultywowanie i odnawianie dawnych zwyczajów i tradycji, Zadania: - utworzenie wiejskiego centrum kultury, - utworzenie ogródka jordanowskiego dla dzieci, - utworzenie boiska sportowo-rekreacyjnego, - zagospodarowanie centrum wsi,

- ochrona cmentarzy. Plan Odnowy Miejscowo ści Wólka przyj ęty uchwał ą Nr XIX/6/2008 Rady Miejskiej Rucianego-Nida z dnia 27.02.2008 r. i uchwał ą Nr I/2007 Zebrania Wiejskiego Sołectwa Wólka z dnia 18.12.2007 r. W planie odnowy miejscowo ści Wólka uznano, że odnowa wsi jest współcze śnie wa żną nap ędow ą sił ą rozwoju obszarów wiejskich, skutecznie przeobra żaj ącą tereny ni ą obj ęte i stanowi ącą istotny składnik procesów rozwojowych na poziomie lokalnym i regionalnym.”. W cz ęś ci dotycz ącej historii miejscowo ści zwrócono uwag ę na wielowiekowy proces jej powstawania. Wskazano słabe i mocne strony oraz szanse i zagro żenia:

SILNE STRONY SŁABE STRONY

• wysokie walory krajobrazu; • brak sieci kanalizacyjnej; • czyste otoczenie i środowisko naturalne,; • brak małej architektury; • aktywna i otwarta społeczno ść lokalna, • brak ci ągów pieszych (chodników;) zaanga żowanie lokalnych liderów; • wysokie bezrobocie strukturalne; • brak uci ąż liwego przemysłu; • niski stan zasobno ści gospodarstw domowych; • telefonizacja miejscowo ści; • brak placu zabaw, miejsca spotka ń dla • dobre warunki do rozwoju rolnictwa mieszka ńców i przystanku dla gimbusów; ekologicznego; • niedostateczne baza do rozwoju sportu; • młody wiek mieszka ńców; • brak dogodnej komunikacji publicznej - daleko do • wzrastaj ąca średnia długo ść życia mieszka ńców; przystanków; • atrakcyjne poło żenie komunikacyjne (blisko ść do • brak organizacji pozarz ądowych; dróg o znaczeniu wojewódzkim, czy nawet • utrudniony dost ęp do Internetu; krajowym). • brak odpowiedniej infrastruktury turystycznej (oznakowanie tras, miejsc atrakcyjnych, tablice informacyjne, miejsca wypoczynku, mała gastronomia, miejsca noclegowe itp.); • niewystarczaj ąca promocja walorów miejscowo ści i jej otoczenia (w tym np. w internecie); • niskie wykształcenie mieszka ńców; • przestarzały system pracy w rolnictwie, nie dostosowany do wymogów unijnych.

SZANSE ZAGRO ŻENIA

• mo żliwo ść uzyskania środków finansowych; • nieumiej ętno ść wykorzystania środków • moda na mieszkanie „za miastem”; pomocowych Unii Europejskiej; • pozyskanie inwestorów; • niewystarczaj ące fundusze na dalszy rozwój • promocja walorów sołectwa; infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, a • wspieranie przez pa ństwo inicjatyw lokalnych; tak że na wła ściwe zagospodarowanie terenów • rozwój aktywnej turystyki; wa żnych dla wizerunku miejscowo ści i • promowanie i dofinansowanie tworzenia funkcjonowania jej społeczno ści; • alternatywnych źródeł dochodów na ws;i du ża konkurencja ze strony innych samorz ądów w

• mo żliwo ść podnoszenia własnych kwalifikacji ubieganiu si ę o środki pomocowe; przez mieszka ńców; • rosn ące bezrobocie – degradacja społecze ństwa; • wykorzystanie walorów przyrodniczych w tym • rosn ąca przest ępczo ść i patologie społeczne dla rozwoju turystyki; • brak środków finansowych na realizacj ę planu; • mo żliwo ść stworzenia atrakcyjnego • zbyt du ża biurokracja w pozyskiwaniu funduszy krajobrazowo, wygodnego i bliskiego naturze unijnych; miejsca zamieszkania w przyjaznym środowisku • starzenie si ę społecze ństwa; społecznym; • brak zainteresowania inwestorów zewn ętrznych; • rozwój nowych miejsc pracy – w usługach na • wysokie koszty inwestycji infrastrukturalnych; rzecz turystów, poprzez rozwini ęcie • mała skuteczno ść edukacji ekologiczne. agroturystyki; • współpraca z gmin ą przy realizacji strategii rozwojowej; • sprzyjaj ąca polityka regionalna, w tym adresowana do rozwoju obszarów wiejskich, ze strony rz ądu i władz wojewódzkich uczestnictwo m.in. w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013; • zwi ększanie si ę dost ępno ści do kapitałów i środków pomocowych, w tym pochodz ących z Unii Europejskiej; • popyt w Polsce i Europie na usługi turystyczne, oparte o zasoby przyrodnicze oraz walory kulturowe ; • mo żliwo ść korzystania z energii odnawialnej; • wzrastaj ąca zainteresowanie zdrowym stylem życia; • wzrost zainteresowania czynnym wypoczynkiem; • istniej ące przepisy prawne w odniesieniu do środowiska; • rosn ące zainteresowanie ochron ą środowiska.

Kwestia zachowania dziedzictwa kulturowego znalazła si ę w śród priorytetów, celów i zada ń . Priorytet I. Atrakcyjna wie ś

Cele: - zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszka ńców, - podniesienie atrakcyjno ści turystycznej wsi, - integracja społeczno ści wiejskiej, - podniesienie standardu życia mieszka ńców wsi, poprawa atrakcyjno ści zamieszkania, - kultywowanie i odnawianie dawnych zwyczajów i tradycji, - poprawa wygl ądu wsi. Zadania: - remont i wyposa żenie świetlicy wiejskiej,

- utworzenie ogródka jordanowskiego dla dzieci, - utworzenie przystanku dla gimbusów, - zagospodarowanie centrum wsi.

Dla terenu Miasta i Gminy Ruciane -Nida uchwalono dziewi ętna ście planów, lecz tylko w dwóch zwrócono uwag ę na problematyk ę ochrony krajobrazu kulturowego, s ą to nast ępuj ące plany zagospodarowania przestrzennego: - Uchwała Nr XL/1/2006 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia: 8 lutego 2006 r. w sprawie przyj ęcia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Onufryjewo (Dz. Urz. Woj. Warmi ńsko – Mazurskiego z 2006 r. Nr 43, poz. 892) - Uchwała Nr XL/2/2006 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia: 8 lutego 2006 r. w sprawie przyj ęcia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Gałkowo – Zameczek (Dz. Urz. Woj. Warmi ńsko – Mazurskiego z 2006 r. Nr 43, poz. 891)

Sukcesywnie uchwalane miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zgodne ze Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Ruciane-Nida , zmienionym Uchwał ą Nr XX/361/04 Rady Miejskiej w Rucianem-Nida z dnia 29 grudnia 2004 roku realizuj ą wyznaczone kierunki polityki przestrzennej wobec środowiska kulturowego. Zawarte s ą w nich ustalenia z zakresu ochrony krajobrazu kulturowego. Plany miejscowe stanowi ą prawo lokalne.

IV. Chronione zabytki Miasta i Gminy Ruciane-Nida. IV. 1. Zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego Obiekty i zało żenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytków objęte s ą rygorami ochrony konserwatorskiej wynikaj ącymi z Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami . Wszelkie prace remontowe, zmiany własno ści, funkcji i przeznaczenia obiektu wymagaj ą pisemnego pozwolenia Delegatury w Ełku Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Olsztynie. Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich, bada ń architektonicznych i innych działa ń przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych (Dz. U. 2011 nr 165 poz. 987) okre śla wymagania wzgl ędem osób prowadz ących prace przy obiektach zabytkowych oraz tryb post ępowania. Wskazuje ono tryb i sposób wydawania pozwole ń, w tym szczegółowe wymagania, jakim powinien odpowiada ć wniosek i pozwolenie na prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich, bada ń architektonicznych i innych działa ń (okre ślonych w cytowanej Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ) przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, robót budowlanych w otoczeniu zabytku, bada ń archeologicznych, poszukiwa ń ukrytych lub porzuconych zabytków

ruchomych w zabytkach wpisanych do rejestru zabytków. Rozporz ądzenie okre śla równie ż wymagane kwalifikacje osoby uprawnionej do prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, bada ń konserwatorskich, bada ń architektonicznych lub bada ń archeologicznych; dodatkowe wymagania, jakie powinny spełnia ć osoby kieruj ące robotami budowlanymi; sposób potwierdzania posiadanych kwalifikacji i dodatkowych wymaga ń; standardy dotycz ące dokumentacji prowadzonych prac konserwatorskich i restauratorskich przy zabytku ruchomym wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych. Do Rejestru Zabytków Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego Miasta i Gminy Ruciane-Nida. Wojewódzki Urz ąd Ochrony Zabytków w Olsztynie wpisano: ‹ 58 obiektów zabytków nieruchomych ( Tabela 1.). ‹ Brak zabytków archeologicznych ‹ 95 obiektów zabytków ruchomych (Tabela2.). Do rejestru zabytków nie wpisuje si ę zabytków zinwentaryzowanych w muzeum. Muzea stanowi ą najwa żniejsz ą form ę organizacyjn ą opieki nad zabytkami ruchomymi. Sprawy zwi ązane z ochron ą zbiorów muzealnych reguluje ustawa z dnia 21 XI. 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r., poz. 987, brzmienie od 1 pa ździernika 2012 r.). Na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida działa Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczy ńskiego w Praniu.

IV. 1.1. Rejestr zabytków nieruchomych. Z obszaru Miasta i Gminy Ruciane-Nida żaden obiekt nie został wpisany na List ę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO, jak równie ż nie został uznany przez Prezydenta RP za Pomnik Historii. Do rejestru zabytków nieruchomych Miasta i Gminy Ruciane-Nida wpisano 58 obiektów. Przedmiotem ochrony prawnej s ą: -obiekty sakralne: w Ruciane-Nida - ko ściół ewangelicki, ob. rzymskokatolicki p.w. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej, w Ukcie - ko ściół ewangelicki ob. rzymskokatolicki ko ściół parafialny p.w. p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego, w Wojnowie – cerkiew prawosławna p.w. Za śni ęcia NMP, W Wojnowie molenna staroobrz ędowców w zespole klasztornym, w Wojnowie – wiejska molenna staroobrz ędowców, - zespoły le śniczówek: Pranie (4 obiekty), Zdró żno (3 obiekty), - obiekty infrastruktury technicznej: Ruciane-Nida – zespół wyłuszczarni nasion (9 obiektów). - budynki mieszkalne – 12 domów - budynki gospodarcze – 8 obiektów Uznane za zabytkowe zostały równie ż zało żenia cmentarne (ewangelickie – w miejscowo ściach Gałkowo, Karwica, Ko ńcewo, Onufryjewo, Osiniak – Piotrowo, Śwignajno (2obiekty), Ukta (3 obiekty), Wygryny –Zydl ągi (w opisie jako Ko ńcewo); starobrzedówców – w miejscowo ściach Iwanowo, Kadzidłowo, Ladne Pole, Onufryjewo, Wojnowo, Osiniak – Piotrowo, prawosławny - w miejscowo ści Wojnowo). Wśród obiektów wpisanych do rejestru zabytków z obszaru Miasta i Gminy Ruciane-Nida są obiekty pozostaj ące własno ści ą komunaln ą, prywatn ą, pa ństwow ą i wyznaniow ą, co z punktu widzenia

gospodarowania i zarz ądzania obiektami nie jest korzystne, zwłaszcza kiedy obiekt stanowi współwłasno ść kilku podmiotów.

DANE LICZBOWE DLA MIASTA i GMINY RUCIANE-NIDA Z WOJEWÓDZKIEGO REJESTRU ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH Wyszczególnienie Liczba zabytków zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków 58 w tym: -układy urbanistyczne 0 -obiekty zabytkowe 58

Zabytki nieruchome pod wzgl ędem rodzaju zabytku Liczba zabytków:

Rodzaj zabytku gmina miasto zespoły urbanistyczne - - Sakralne 4 1 Obronne - - użyteczno ści publicznej - - parki – ziele ń - - Mieszkalne 9 3 Przemysłowe 0 9 Cmentarze 18 - Inwentarskie/gospodarcze 7 1 Inne 6 _

IV. 1.2. Rejestr zabytków ruchomych Do Rejestru Zabytków Ruchomych Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego zostało wpisane wyposa żenie zabytkowej świ ąty ń w Wojnowie: klasztornej molenny staroobrz ędowców i Cerkwi prawosławnej p.w. Za śni ęcia NMP Zabytki ruchome stanowi ą własno ść zwi ązku wyznaniowego.

DANE LICZBOWE DLA MIASTA i GMINY RUCIANE-NIDA Z WOJEWÓDZKIEGO REJESTRU ZABYTKÓW RUCHOMYCH Wyszczególnienie Liczba ilo ść decyzji 2 ilo ść obiektów 95 w tym: x wyposa żenie świ ąty ń 95 Inne -

IV. 1.3. Rejestr zabytków archeologicznych. Do rejestru zabytków archeologicznych w granicach administracyjnych Miasta Gminy Ruciane-Nida nie wpisano żadnego stanowiska archeologicznego.

IV.2. Zabytki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków Zgodnie z art. 21. Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami "ewidencja zabytków jest podstaw ą do sporz ądzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy". Ewidencj ą zostaj ą obj ęte zabytki architektury i budownictwa: zespoły i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Obowi ązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków nieruchomych spoczywa na Burmistrzu Miasta i Gminy Ruciane-Nida (art. 22. pkt 4. Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ). Miasto i Gmina Ruciane-Nida posiadaj ą aktualny wykaz obiektów zabytkowych, obj ętych ewidencj ą gminn ą (GEZ). Zaktualizowany wykaz stanowi podstaw ę sporz ądzenia kart ewidencji gminnej. Wzór karty adresowej został okre ślony w Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2 czerwca 2011 poz. 661). Ewidencja gminna powinna podlega ć okresowej aktualizacji, polegaj ącej m.in. na wykre śleniu z ewidencji obiektów nieistniej ących oraz gruntownie przebudowanych (zmiana bryły budynku, układu i wielko ści otworów okiennych, skucie wystroju elewacji etc.), a tak że uzupełnianiu o wpisy do rejestru zabytków, nowe ustalenia naukowe dotycz ące uzupełniania i weryfikacji wykazu zabytków i stanowisk archeologicznych na podstawie danych z Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków. Jej zmiany nie powoduj ą uniewa żnienia ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz gminnego programu opieki nad zabytkami.

° Gminna Ewidencja Zabytków (GEZ)– zabytki nieruchome Ewidencj ą gminn ą Miasta i Gminy Ruciane-Nida obj ęto 305 obiektów ( Tabela 3.) , w tym równie ż zespoły obiektów. Najliczniejsz ą grup ę obiektów uj ętych w ewidencji (w tym obiektów obj ętych ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków) stanowi ą zabytki zlokalizowane w obr ębie wsi i zespołów podworskich. Wokół miejscowo ści wyst ępuj ą tak że cmentarze.

° Gminna Ewidencja Zabytków (GEZ)– zabytki archeologiczne Opracowanie zostało poprzedzone kwerend ą w archiwum Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Olsztynie, Delegatura w Ełku. Poszukiwania archiwalne dotyczyły stanowisk odkrytych i zweryfikowanych w trakcie Archeologicznego Zdj ęcia Polski (AZP) prowadzonej w latach 80. XX w. oraz stanowisk, których badania, głównie interwencyjne, podj ęto pod koniec lat 90. XX w. i po roku 2000. W wyniku poszukiwa ń archiwalnych ustalono, że obecnie na terenie Gminy i Miasta Ruciane-Nida jest 11 stanowisk i ( Tabela 4.). Uwzgl ędnione w opracowaniu stanowiska nale żą do tzw. typu płaskiego ( ślady osadnictwa).

IV.3. Placówki muzealne, wystawiennicze i izby regionalne. Na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida działaj ą ró żnorodne placówki muzealne, miejsca ekspozycyjne i skanseny. Szczególnie cenna wydaje si ę, w tym zakresie, inicjatywa prywatna świadcz ąca o du żej świadomo ści warto ści kulturowej regionu, potrzebie jej zachowania i propagowania. Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczy ńskiego - Le śniczówka Pranie . Najstarsz ą placówk ą jest Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczy ńskiego w le śniczówce Pranie nad jeziorem Nidzkim. Le śniczówka Pranie była miejscem corocznych pobytów poety w latach 1950 – 1952. Konstanty Ildefons Gałczy ński, przyje żdżał tu wraz z żon ą Natali ą z Warszawy i zamierzał osiedli ć si ę na stałe. Przyjmuje si ę, że w Praniu powstały mi ędzy innymi poematy "Kronika Olszty ńska", "Wit Stwosz", "Niobe". Placówk ę muzealn ą utworzono tutaj w 1980 roku jako oddział Muzeum Okręgowego w Suwałkach. Po reformie administracyjnej Polski w 1999 roku Muzeum znalazło si ę w województwie warmi ńsko-mazurskim, w powiecie Pisz. Obecnie podlega Radzie Powiatu w Piszu. Wieloletnim kustoszem tego Muzeum była Kira Gałczy ńska – córka poety. W malowniczo poło żonej le śniczówce urz ądzono ekspozycj ę ukazuj ącą zdj ęcia, r ękopisy, listy i pami ątki, w tym meble z warszawskiego gabinetu poety. Muzeum jest czynne przez cały rok. W lipcu i sierpniu miejsce to o żywia si ę. Przybywaj ą do le śniczówki znani arty ści scen warszawskich, odbywaj ą si ę liczne spotkania poetyckie i koncerty muzyki powa żnej. „Muzeum K. I. Gałczy ńskiego od lat stanowi niekwestionowane centrum kultury nie tylko Gminy Ruciane-Nida, ale całego powiatu piskiego.” Muzeum przyrodnicze Stacji Badawczej Polskiej Akademii Nauk w Popielnie W podworskim, dziewi ętnastowiecznym spichlerzu w Popielnie, nale żą cym obecnie do Stacji Badawczej Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierz ąt Polskiej Akademii Nauk urz ądzono muzeum

przyrodnicze, w którym zgromadzono materiał prezentuj ący dorobek i bie żą ce prace Stacji. Poza działami prezentuj ącym zespoły ro ślinne wyst ępuj ące na terenie lasu, a tak że zadrzewienia śródpolne, eksponowane s ą grupy zwierz ąt: dział po świ ęcony bobrom europejskim, konikom polskim i innym zwierz ętom zamieszkuj ącym Puszcz ę Pisk ą. Najwi ększy dział to kolekcja zrzutów poro ża jeleni. Dodatkow ą atrakcja jest ekspozycje sań i wozów zaprz ęgowych z ró żnych okresów historycznych. Ponadto na terenie lasu, w okolicach Popielna wytyczono dwie ście żki przyrodnicze (dziesi ęciokilometrow ą i sze ściokilometrow ą), przebycie których pozwala zapozna ć si ę z ró żnorodno ści ą przyrody Puszczy Piskiej. Wyłuszczarnia nasion im. Zdzisława Boro ńskiego w Rucianem-Nida Interesuj ącym od 1890 roku, czynnym obiektem przemysłowym udost ępnianym do zwiedzania jest Wyłuszczarnia Nasion im. Zdzisława Boro ńskiego w Rucianem-Nida i zarz ądzana przez tamtejsze Nadle śnictwo Maskuli ńskie. Zbudowana u schyłku XIX wieku, była najwi ększym tego typu obiektem w Prusach Wschodnich, słu żyła le śnikom do uzyskiwania nasion z szyszek ró żnych gatunków drzew, które wykorzystywane były w szkółkach le śnych. "Osada Kulturowa" w Kadzidłowie. W miejscowo ści Kadzidłowo mał żeństwo Danuta i Krzysztof Worobiec zało żyli „Osad ę Kulturow ą”. Składa si ę ona z budynków drewnianych, ró żnego przeznaczenia, przeniesionych z innych miejscowo ści pogranicza Kurpiowszczyzny i dawnych Prus Wschodnich. Osada ta została wpisana do rejestru zabytków województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2004 roku. W skład kompleksu wchodz ą: Chałupa z D ąbrów (gm. Szczytno) z pocz ątku XX wieku - obecnie znajduje si ę w niej "Ober ża pod Psem"; Budynek podcieniowy (gospodarczy); spichlerzyk z pocz. XX wieku i spichlerzyk podcieniowy z pocz. XX wieku, w którym obecnie urz ądzono "bani ę" (sauna). W podcieniowej chałupie z Warnowa (gm. Ruciane-Nida), z pocz ątku XIX, wieku urz ądzono ekspozycj ę, na parterze zaaran żowano wn ętrze wiejskiej szkoły i pomieszczenie mieszkalne, na górze prezentowane s ą eksponaty etnograficzne. Salon Marion Dönhoff w Gałkowie. Do miejscowo ści Gałkowo został przeniesiony dziewi ętnastowieczny, zabytkowy, drewniany budynek gospody z maj ątku hrabiów Lehndorffów w Sztynorcie Du żym. Na parterze tego obiektu, urz ądzono z pietyzmem wn ętrze gospody z zapleczem kuchennym. Poddasze zajmuje salon hrabiny Marion Dönhoff oficjalnie otwarty 13 maja 2007 roku. Patronka salonu była niemieck ą dziennikark ę, naczeln ą redaktork ę tygodnika „Die Zeit”. Pochodziła z dawnych Prus Wschodnich. W salonie eksponowane s ą pami ątki po hrabinie Marion Dönhoff oraz po byłych wła ścicielach Sztynortu - rodzinie hrabiów Lehndorffów, z którymi dziennikarka była spokrewniona (zdj ęcia, nagrania i ksi ąż ki). Pomy ślany został jako miejsce na czytanie, spotkania, odczyty i dyskusje. Zakłada si ę te ż kultywowanie misji Marion Dönhoff, która była or ędowniczk ą pojednania polsko – niemieckiego. Izba regionalna w Wejsunach .

W jednej z drewnianych chałup we wsi Wejsuny miejscowy nauczyciel i znany działacz społeczno-kulturalny Eugeniusz Bielawski urz ądził w 1971 r. Izb ę Regionaln ą. Eksponowane s ą w niej stare meble oraz przedmioty codziennego u żytku w tym narz ędzia gospodarskie wykorzystywane przez mieszka ńców regionu. W Izbie zgromadzono tak że rzadkie egzemplarze gazet i druków mazurskich oraz stare fotografie. Żeński klasztor staroobrz ędowców w Wojnowie Żeński klasztor staroobrz ędowców w Wojnowie jest unikalnym zabytkiem kultu religijnego nielicznego ju ż odłamu prawosławia. 8 kwietnia 2006 roku zmarła ostatnia zakonnica z tego klasztoru. Jednak ju ż wcze śniej cały kompleks nabyła osoba prywatna, której spadkobiercy prowadz ą w tym miejscu działalno ść agroturystyczn ą udost ępniaj ąc do zwiedzania główny obiekt klasztoru - molenn ę. Wie ża karabinów maszynowych w w ęź le obronnym Ruciane – Guzianka Przy mo ście nad śluz ą Guzianka znajduje si ę wie ża karabinów maszynowych, któr ą zagospodarowało Stowarzyszenie Nad Nidzkim. Obiekt został uporz ądkowany (usuni ęto śmieci z wn ętrz), wybielono wn ętrze wie ży, zamontowano drabinki komunikacyjne pomi ędzy kondygnacjami, wyremontowano zachowane drzwi pancerne i krat ę forteczn ą. We wn ętrzu zamontowano tablice informacyjne o pozycji obronnej i samym obiekcie. W wie ży eksponowane s ą mundury z okresu I wojny światowej (armii kajzerowskiej i carskiej) oraz kopie uzbrojenia. Sposób uporz ądkowania obiektu i przygotowana ekspozycja pokazuje jak stosunkowo niskim kosztem, ale przy du żym wkładzie pracy własnej, mo żna z opuszczonego obiektu uczyni ć atrakcj ę turystyczn ą i jednocze śnie zaprezentowa ć w przyst ępnej formie niezb ędn ą wiedz ę o pozycji obronnej. W sezonie letnim 2012 r. obiekt zwiedziło ok. 2000 osób.

IV. 4. Ochrona krajobrazu kulturowego miasta i gminy w dokumentach prawa miejscowego. Dla realizacji polityki przestrzennej wobec środowiska kulturowego w Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Ruciane-Nida , zmienionym Uchwał ą Nr XXX/361/04 Rady Miejskiej w Rucianem-Nida z dnia 29 grudnia 2004 roku. zostały nast ępuj ące instrumenty: ‹ Rejestr zabytków. ‹ Ewidencja dóbr kultury. ‹ Zapisy regulacyjne dotycz ące polityki przestrzennej wobec środowiska kulturowego, wprowadzone do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w tym – ustalenia dotycz ące stref ochrony konserwatorskiej. ‹ Wytyczne planistyczne dotycz ące ochrony i kształtowania warto ści środowiska kulturowego, przydatne do opracowywania ustale ń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub wprowadzania do decyzji administracyjnych dotycz ących zmian w zagospodarowaniu przestrzennym. Zalecenia reguluj ące polityk ę samorz ądu dotycz ącą przestrzeni kulturowej powinny by ć wprowadzane w zapisach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które po uchwaleniu stanowi ą prawo lokalne.

V. Charakterystyka zasobów kulturowych Miasta i Gminy Ruciane-Nida V.1. Rys historyczny. V.1.1. Pradzieje 1 Tereny Północno - Wschodniej Polski, gdzie le ży obecnie Miasto i Gmina Ruciane-Nida, do schyłku plejstocenu kilkakrotnie ulegały zmianom klimatycznym spowodowanym przez zlodowacenie. Ewentualne ślady bytno ści człowieka na tym terenie w okresach ocieplenia zostały zniszczone lub przykryte grub ą warstw ą osadów polodowcowych. Ostateczne wytopienie si ę lodowca w XIV tysi ącleciu p.n.e. i ocieplanie si ę klimatu w nast ępnych tysi ącleciach pozwoliło na powolne wytworzenie si ę ekosystemu przyjaznego człowiekowi. Najstarsze ślady przebywania człowieka na Mazurach pochodz ą z pó źnego paleolitu (XI tysi ąclecie p.n.e.). Wówczas pojawiły si ę tu niewielkie koczownicze grupy, zwi ązane z tzw. kultur ą hambursk ą. Ich egzystencja w cało ści opierała si ę na eksploatacji środowiska naturalnego (łowiectwie, zbieractwie i rybołówstwie). Taki typ gospodarki i osadnictwa panował na interesuj ącym nas obszarze przez nast ępne dwa tysiące lat. Opisywane terytorium zamieszkiwały wówczas plemiona kr ęgu kultur z li ściakami, nazywane tak od przewodniej formy narz ędzia krzemiennego - grotu strzały w kształcie li ścia wierzby, chocia ż stanowiska archeologiczne z tego okresu nie zostały odkryte na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida, odkryto je jednak na terenie Wschodnich Mazur. Z ko ńcem epoki lodowej (ok. 8300 p.n.e.) klimat ocieplił si ę na tyle, że miejsce tundry zaj ęła tajga. W tych nowych warunkach rozwin ęła si ę urozmaicona ro ślinno ść (mi ędzy innymi jagody) oraz pojawiły si ę liczne gatunki zwierz ąt, w tym łowne. Bogactwo po żywienia spowodowało z kolei znacz ący przyrost demograficzny i przej ście ludzi na wpół osiadły tryb życia. Okres ten nazywany jest mezolitem - środkow ą epok ą kamienia. Wówczas na brzegach jezior i rzek zakładano obozowiska. Znaleziska z tego okresu na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida pochodz ą z okolic Ukty i Wojnowa. Stanowisko pradziejowe odkryto te ż w samym Rucianem-Nida. My śliwsko - rybacko - zbieracki sposób gospodarowania na ziemiach obecnie Północnowschodniej Polski, charakterystyczny dla kundajskiego kr ęgu kulturowego trwał, jeszcze w pó źnym mezolicie. Ludy tego kr ęgu przej ęły od s ąsiadów prowadz ących ju ż rolniczy tryb życia, umiej ętno ści wytwarzania naczy ń glinianych. Ludno ść neolityczna, której egzystencja opierała si ę ju ż na hodowli i uprawie roli, podejmuj ąc próby ekspansji na omawiany teren nie zdołała jednak osiedli ć si ę tutaj na stałe. (znane jest tylko jedno stanowisko w miejscowo ściach Wygryny). Sytuacja taka trwała bardzo długo, jeszcze w gł ąb epoki br ązu (po 1800 r. p.n.e.). Pojedyncze groty oszczepów, sztylety lub siekierki wykonane z br ązu odnajdywane s ą jako znaleziska lu źne, zazwyczaj wi ązane z wymian ą handlow ą. Znalezisko tego typu pochodzi z okolic Popielna.

1 Okres pradziejowy na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida jest trudny do opisania, poniewa ż nie został dostatecznie przebadany przez archeologów, najprawdopodobniej z powodu intensywnego zalesienia, chociaż tak że na terenach bardziej dost ępnych w zasadzie nie przeprowadzono prospekcji terenowej udokumentowanej w formie Archeologicznego Zdj ęcia Polski (AZP).

Dopiero w połowie pierwszego tysi ąclecia przed Chrystusem nast ąpiła zasadnicza zmiana w strukturze zasiedlenia. Na Mazury przybył nowy lud – Bałtowie Zachodni. Zakładał on osiedla obronne na platformach drewnianych, lokalizowanych na wypłyceniach jeziornych lub silnie obwałowane i chronione palisadami grody na szczytach wzgórz. Od charakterystycznej formy pochówku zmarłych okre śla si ę ten lud kultur ą kurhanów zachodniobałtyjskich. Ludno ść do niej nale żą ca zajmowała si ę przede wszystkim rolnictwem, wprowadziła te ż na te tereny umiej ętno ść wytopu i obróbki żelaza. Stanowiska tego typu s ą znane na terenie s ąsiednich gmin. Na przełomie er wytworzyła si ę kultura bogaczewska. Stworzył j ą równie ż lud bałtyjski, jednak o znacznie bardziej rozwini ętej kulturze materialnej, najpewniej dzi ęki kontaktom i wymianie handlowej z Cesarstwem Rzymskim. Z pierwszych wieków naszej ery pochodz ą stanowiska z tzw. okresu wpływów rzymskich odnajdywane na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida w okolicach miejscowo ści: G ąsior, Guzianka, Kamie ń, Ko ńcewo, Onufryjewo, Popielno, Ruciane, Wejsuny. Z okresu w ędrówek ludów pochodzi stanowisko w miejscowo ści Ko ńcewo. Wczesne średniowiecze (w periodyzacji archeologicznej) było ostatni ą faz ą samodzielnego bytu plemion bałtyjskich na tych ziemiach. Tereny obecnego Miasta i Gminy Ruciane-Nida, zamieszkiwały w tym okresie plemiona Galindów. Rody mo żnowładców plemiennych (Nobiles) podzieliły mi ędzy siebie poszczególne wło ści, w których wznoszono grody obronne otoczone wie ńcem osad. Podstaw ą gospodarki Galindów było rolnictwo uzupełniane hodowl ą bydła, łowiectwem, rybołówstwem i bartnictwem. Zajmowali si ę oni równie ż wyprawami łupie żczymi na ziemie s ąsiadów, co powodowało wyprawy odwetowe. Plemiona Prusów nigdy nie zdołały si ę zjednoczy ć, a wewn ętrzne walki Bałtów stały si ę przyczyn ą ich osłabienia. Galindia n ękana okresowo przez wojska Ja ćwingów stała si ę w XII wieku celem ataków znacznie silniejszych s ąsiadów – oddziałów z terenów polskich. W ostateczno ści najazdy doprowadziły do złamania roli militarnej Galindii i jej spustoszenia, chocia ż nie skutkowały zajmowaniem ziem plemiennych.

V.1.2. Osadnictwo XIII-XVI w. Regularny podbój Prus przez Zakon Krzy żacki (pełna nazwa: Zakon Szpitala Naj świ ętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie) rozpocz ął si ę od l226 r. W latach 40. XIII wieku wojska zakonne penetrowały ziemie plemienia Galindów, które w tym okresie nie było ju ż w stanie stawia ć oporu. Bull ą z 1254 roku papie ż Innocenty IV nadał Galindi ę ksi ążę tom mazowieckim, a ju ż w rok pó źniej ksi ążę kujawski Kazimierz oddał ten obszar krzy żakom za ziemi ę lubawsk ą. Przyjmuje si ę, że do roku 1277 ziemie obszaru obecnego Miasta i Gminy Ruciane-Nida nale żały do Zakonu Krzy żackiego. Kronikarz krzy żacki Piotr z Dusburga pod dat ą 1283 zapisał: "Koniec wojny w Prusach. Pocz ątek wojny litewskiej." Oznaczało to pokonanie wszystkich plemion pruskich i zaj ęcie ich terytoriów a ż po Niemen. Rozwój osadnictwa na zdobytym terenie nast ępował znacznie wolniej ni ż jego podbój. Na terenie pogranicza wpływ na rozpocz ęcie tego procesu miało przede wszystkim wytyczenie granicy pomi ędzy ziemiami podbitymi przez zakon, a ziemiami ksi ęstwa mazowieckiego, które nast ąpiło 8 listopada 1345 roku.

Po zniszczeniu Galindów, ich dawne tereny porosły lasy. Na mapie z 1280 roku obecny obszar Miasta i Gminy Ruciane-Nida okre ślono mianem „wielka knieja”, był to teren le śny i bagienny. Powstaj ące pa ństwo zakonne miało przejrzysty system administracyjny. Zostało podzielone na komturie i w ramach nich mniejsze jednostki (prokuratorie i komornictwa). Podział ziem zakonnych wi ązał si ę z wybudowaniem o środków władzy – zamków i całego systemu miast i wsi. Funkcjonowanie zamku jako jednostki administracyjnej, a jednocze śnie militarnej i zakonnej (wyznaniowej) wymagało zagospodarowania ziem, z których dochody dawały szans ę utrzymania struktury administracyjnej całego pa ństwa zakonnego. Zagospodarowanie to odbywało si ę przez nadania ziemi na ró żnych warunkach. Głównie jako nadania ziem na tworzenie wsi czynszowych, młynów, karczem itp. Omawiany teren nale żał do komturii krzy żackiej w Baldze i do jednostek mniejszych jakimi były prokuratorie - piska i ry ńska, przy zamkach Rhein (Ryn) i Johannisburg (Ja ńsbork, Pisz) ustanowiono urz ąd prokuratora (Pfieger). Urz ędnik ten b ędący bratem zakonnym, wraz z kilkoma współbra ćmi i lud źmi słu żebnymi tworzył załog ę zamku. Ogólnozakonne przemiany osadnicze powodowały równie ż zmiany administracyjne, w wyniku których prokuratoria piska i ry ńska przechodziła kolejno do komturii s ątocze ńskiej, ry ńskiej i ponownie balgijskiej. Akcja osadnicza prowadzona przez zakon w XIV i XV wieku doprowadziła do ograniczenia zasi ęgu „Wielkiej Kniei” na wschód od rzeki Pisy, od zachodu w okolicach Szczytna i Pasymia i na północy w okolicach Mr ągowa i Gi życka. Wydzielony zwarty masyw le śny stykaj ący si ę na północnym wschodzie z Jeziorem Śniardwy nazwano z czasem Puszcz ą Pisk ą (Johannisburger Heide) i nie prowadzono tu akcji osadniczej do pierwszej połowy XVI wieku. Teren puszczy był bogaty w drewno, owoce le śne, grzyby, zwierzynę i w rudy darniowe. Nale żał do pa ństwa zakonnego i był dozorowany oraz eksploatowany. W puszczy istniały zapewne barcie, smolarnie, siano żę ci, wypalano pota ż i wytapiano rud ę darniow ą. Brak jednak informacji o lokalizacji tych miejsc gospodarczych. W 1379 roku odnotowany został przejazd wielkiego mistrza Winryka von Kniprode z Rynu do Malborka systemem jezior, Pis ą, Narwi ą, Wisł ą i Nogatem był to przejaw zainteresowania kolonizowanymi terenami i poszukiwaniem, mi ędzy innymi, wodnych dróg komunikacyjnych. Walki w wojnie polsko-krzy żackiej z pocz ątku XV w. omin ęły ziemie prokuratorii piskiej i ry ńskiej , wa żna bitwa na polach Grunwaldu odbyła si ę daleko st ąd. Jednak w konsekwencji tej bitwy i trwaj ącej wojny ostateczne wytyczono granice pomi ędzy Polsk ą, Litw ą i pa ństwem zakonnym w 1422 roku (pokój nad jeziorem Mełno). W wyniku wojny trzynastoletniej (1454 - 1466) doszło do podpisania tzw. drugiego pokoju toru ńskiego. Zakon został wówczas pozbawiony znacznej cz ęś ci dobrze zagospodarowanych ziem zachodnich, a wielkich mistrzów krzy żackich uczynił lennikami królów polskich do ko ńca istnienia pa ństwa zakonnego. Zakon podejmował próby odzyskania swojej dawnej pozycji. Ostatni mistrz krzy żacki Albrecht von Hohenzollern – Ansbach, siostrzeniec Zygmunta Starego, odmawiał zło żenia hołdu, do którego był zobowi ązany i wszcz ął wojn ę prusk ą (1519-1521), która nie przyniosła jednoznacznego rozstrzygni ęcia.

Zmiany polityczne przyniosło zainteresowanie wielkiego mistrza i ksi ęcia Albrechta pr ądami reformacji, poniewa ż spowodowało przekształcenie w 1525 roku pa ństwa zakonnego w świeckie Prusy Ksi ążę ce, które po tzw. hołdzie pruskim pozostawały lennem Polski. Ju ż w pocz ątkach świeckich Prus Ksi ążę cych, w okresie panowania ksi ęcia Albrechta von Hohenzollern - Ansbach (1525-1568), w 1525 roku wprowadzono nowy podział administracyjny kraju na trzy okr ęgi administracyjne : sambijski, katangijski i górnopruski. W okr ęgu katangijskim le żały tzw. polskie starostwa (zasiedlone ludno ści ą pochodzenia polskiego), a w śród nich obszar ja ńsborski. W miejsce prokuratorii utworzono starostwo piskie i starostwo ry ńskie. Obszar starostw dzielił si ę na domeny. Urz ędnik domeny (Amtman) sprawował władz ę nad chłopami ksi ążę cymi i wolnymi, szlachta i jej poddani podlegali władzy starostów. Tu ż po śmierci ksi ęcia Albrechta (1568) stany pruskie starały si ę rozszerzy ć swoje wpływy na sprawowanie rz ądów w Ksi ęstwie. W wyniku sukcesji Prusy przeszły w r ęce brandenburskiej linii elektorskiej Hohenzollernów co doprowadziło do powolnych przeobra żeń stosunków społecznych w pa ństwie. Stopniowo zmieniała si ę równie ż rola Prus na arenie mi ędzynarodowej. Wówczas, na interesuj ącym nas obszarze Miasta i Gminy Ruciane-Nida, pierwszym punktem osadniczym powstałym w pierwszej połowa XVI wieku na terenie puszcza ńskim starostwa ry ńskiego stała si ę Nida, wywodz ąca sw ą nazw ę od Jeziora Nidzkiego. Była to osada z karczm ą. W drugiej połowie XVI w. Kasper von Nostitz wymienił istnienie w Nidzie tartaku. Na mapie Kacpra Hannenbergera z 1595 roku zaznaczono Nid ę jako wiosk ę ryback ą. Kolejnym punktem był młyn Iznota, który powstał przed 1568, miedzy jeziorami Gardy ńskie i Bełdany zało żono tak że tartak i folusz. W XVI wieku Iznota była tak że wymieniana jako miejscowo ść nale żą ca do parafii w Mikołajkach powstałej przed 1529 rokiem. W 1598 roku z polecenia władz ksi ążę cych, Bartel Hüniche krajowy mierniczy dokonał pomiarów m.in. w starostwie piskim i ry ńskim.

V.1.3. Przemiany w XVII-XVIII wieku. Sytuacja ludno ściowa a zatem równie ż osadnicza w pocz ątkach wieku XVII nie była dobra. Przyczyniły si ę do tego zarazy (1620, 1625, 1630) dziesi ątkuj ące ludno ść , co powodowało załamanie demograficzne. Konieczne były nowe regulacje prawne. W 1620 roku wprowadzono nowe prawo krajowe (Landrecht) porz ądkuj ące tytuły własno ści dóbr. Wiek XVII przyniósł tak że zmiany polityczno – administracyjne, ksi ążę ta z linii brandenburskiej podejmowali starania zmierzaj ące do podniesienia swojej rangi w śród władców krajów Rzeszy. Wa żnym krokiem było zdominowanie stanów pruskich, które nast ąpiło za Fryderyka Wilhelma (1640-1688) zwanego Wielkim Elektorem, monarchy d ążą cego do uzyskania władzy absolutnej. Ksi ążę ten, podj ął ostatni etap kolonizacji ziem pruskich. Dokonywał tego w formie tzw. osadnictwa szkatułowego. Na zalesionych obszarach pa ństwowych puszcz, dokonywane były nadania, z których przychody zapewniały środki bezpo średnio ksi ęciu. Tworzono wówczas wsie głównie w pasie przygranicznym. Akcja ta przebiegała jednak do ść wolno i na terenie gminy

osadnictwo zwane szkatułowym dokonywało si ę jeszcze w XVIII wieku. Na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida powstały wsie: G ąsior (1705), Kamie ń ( 1707), Karwica (1758), Ko ńcewo (1758), Krzy że (1684), Szeroki Bór (1700), Śwignajno Wielkie (1704), Wólka (1700), Wejsuny (1763), Wygryny (1711). Przekształceniu uległa te ż Nida, w której w 1679 roku zanotowano istnienie młyna, a od 1699 stała si ę wsi ą szkatułkow ą, podobnie jak powstałe w zbli żonym czasie w pobli żu niej Guzianka, Kowalik, Dybowo, Wólka, Pólko. Te pi ęć punktów osadniczych powstało prawdopodobnie w miejscu dawnych smolarni. Wielkie zniszczenia w całych Prusach Ksi ążę cych spowodował najazdem wojsk tatarsko-litewsko-polskich z lat 1656 i 1657, b ędącym skutkiem sojuszu Wielkiego Elektora z królem szwedzkim Karolem Gustawem, który najechał Polsk ę w latach 1655-56 – tzw. potop szwedzki. W wyniku czego w 1657 roku osłabiona Polska zrzekła si ę lenna pruskiego, a nast ępca Wielkiego Elektora - Fryderyk III miał otwarta drog ę do realizacji swoich ambicji monarchistycznych. Przejawem takiej polityki była wizyta w twierdzy Pisz 4 czerwca 1698 roku elektora saskiego, króla polskiego Augusta II Mocnego, który polował w puszczy piskiej, a 7 czerwca 1698 roku spotkał si ę z Fryderykiem III w twierdzy Pisz. Efektem spotkania, zwanego równie ż tajnymi naradami, była mi ędzy innymi zgoda polskiego króla na koronacj ę ksi ęcia. W 1701 roku Fryderyk III koronował si ę na króla pruskiego jako Fryderyk I. Tytuł ten dotyczył wył ącznie obszaru Prus le żą cych poza terenem starej Rzeszy, gdzie ze wzgl ędów dyplomatycznych niedopuszczalne było podnoszenie własnej godno ści. Niemniej jednak władca Prus odt ąd posługiwał si ę tytułem królewskim. Pocz ątek XVIII wieku to tak że straszna w skutkach zaraza, która zdziesi ątkowała ludno ść całych Prus, w tym starostwa piskiego i ry ńskiego. Drugim królem Prus został Fryderyk Wilhelm I (1713-1740), który tworzył scentralizowany aparat administracyjny. W okresie jego panowania podejmowano usilne działania zmierzaj ące do o żywienia gospodarczego omawianego terenu jak i całych Prus. Fryderyk Wilhelm I powołał w 1715 roku Karla Heinricha Truchsess von Waldburg na prezydenta Królewieckiej Kamery Wojennej, najwy ższego urz ędu podatkowego w prowincji. Równie ż w 1715 roku dokonał reformy systemu podatkowego i spowodował now ą pomiar ę włóczn ą całego kraju. Ustanowił jednolity podatek gruntowy zale żny od jako ści gleby. W tych czasach wprowadzono now ą miar ę gruntów - miar ę oleck ą (pr ęt olecki 4,16 m), która obowi ązywała w latach 1722-1750, a przy wymierzaniu zagród chłopskich w dobrach królewskich stosowano ją jeszcze w 1773 r. Wówczas wła ścicielami ziemskimi byli: monarcha, szlachta i miasta. Nowe osadnictwo wprowadzone przez władc ę polegało na przekazaniu ziemi w zamian za podatek. Dotyczyło ono chłopów na prawie chełmi ńskim (kulmerzy), zagrodników i chałupników (dwie ostatnie grupy były najbiedniejsze i gospodarowały na małych parcelach). W pocz ątku XVIII w. Iznota była wsi ą wolnych (kulmersk ą), dalej istniał w niej młyn. Fryderyk Wilhelm I odwiedził w 1721 r. wschodnie tereny Królestwa aby oceni ć ich stan, przeje żdżał wówczas przez Nid ę. Od tego roku z inicjatywy króla rozpocz ęła prac ę komisja nadzoruj ąca zagospodarowywanie kraju i jego now ą kolonizacj ę.

Król przywi ązywał te ż wag ę do rozwoju o światy dokonuj ąc reformy szkolnictwa elementarnego (Principia Regulativa z 3 lipca 1736 r.). Utworzono równie ż fundusz Mons Pietatis, z którego środki przeznaczono na uposa żenia nauczycieli szkół wiejskich. Powstała wówczas szkoła w miejscowo ści Ko ńcewo (1761). Panuj ący w latach 1740-1786 Fryderyk II Wielki podj ął kolejne działania reformatorskie. Z jego inicjatywy w 1752 r. została wprowadzona reforma administracyjna, dawne starostwa ksi ążę ce zamieniono na nowe powiaty ziemskie. Interesuj ący nas teren nale żą cy do dawnego starostwa ry ńskiego wł ączono do powiatu sze ście ńskiego, a teren starostwa piskiego wł ączono do powiatu oleckiego. Wówczas jednostki osadnicze dzieliły si ę na chełmi ńskie, szlacheckie, królewskie i szkatułowe. Charakterystyczne dla XVIII wieku były wielkie obszary królewskie, zarówno ziemskie jak i le śne. Rz ądy Fryderyka II Wielkiego to tak że dalszy rozwój militaryzmu i rozbudowa armii. Adiutant króla G.H. von Berenhorst pisał: „Monarchia Pruska pozostanie zawsze nie krajem, który ma armi ę, lecz armi ą która ma kraj...”. Mimo to w okresie wojny siedmioletniej (1756-1763) odizolowane Prusy Wschodnie zostały w du żej cz ęś ci zaj ęte przez armi ę rosyjsk ą. Istotne zmiany nast ąpiły po pierwszym rozbiorze Polski (1772 rok). Wówczas to cz ęść Prus Zachodnich (Królewskich) stała si ę integraln ą cz ęś ci ą Królestwa Pruskiego, co spowodowało bezpo średnie poł ączenie, dotychczas odizolowanej prowincji Prus Wschodnich z reszt ą ziem pa ństwa Fryderyka Wielkiego. Po tych korzystnych dla Prus zmianach podj ęta została nowa akcja kolonizacyjna i rozbudowa baz militarnych na zdobytych ziemiach. Na obszarze puszcza ńskim, w tym okresie powstała huta szkła (Alt Ukta) a przy hucie powstało osiedle robotnicze. Nast ępnie huta była przekształcona w zakład pota żu i szklarni ę.

V.1.4. Wiek XIX. Pocz ątek wieku XIX to wojny napoleo ńskie, które przyniosły ze sob ą na wschodnie ziemie Mazur spustoszenie zasobów żywno ści, głód i zarazy. W Piszu zrabowano zapasy z magazynów i przeprowadzono rekwizycj ę. Przez miasto wielokrotnie przechodziły grupy żołnierzy francuskich (z tego czasu pochodzi cmentarz w Kadzidłowie). W wyniku pokoju w Tyl ży (9 lipca 1807) Prusy utraciły swoj ą pozycj ę militarn ą i rozliczne ziemie. Jeszcze w czasie wojny z Napoleonem, w wyniku kl ęski pod Jen ą konieczna była gruntowna przebudowa wewn ętrzna Prus. Projekt został opracowany przez reformatora Prus barona Karla vom und zum Steina. Zakładał on reform ę agrarn ą („Oktoberedikt” z 9.X.1807 r.), zmiany w ordynacji miejskiej i reorganizacj ę urz ędów („Städteordnung” z 19.XI.1808 r.). Edyktem z 9 pa ździernika 1807 r. zniesiono podda ństwo i umo żliwiono zakup ziemi przez mieszczan i chłopów. Celem było u śmierzenie buntów chłopskich zapocz ątkowanych w ko ńcu XVIII w. i poprawa efektywno ści rolnictwa. Prawdziwe uwłaszczenie przyniósł jednak edykt wydany za ministra K. A. von Hardenberga z 14 wrze śnia 1811. Uwłaszczanie wprowadzano w życie powoli, do 1847 r. tylko co pi ąty chłop otrzymał ziemi ę. Trzecia z reform dotyczyła aparatu pa ństwowego i wojska (16. XII.1808). Edykt z 11 marca 1812 r. umo żliwiał Żydom osiedlanie si ę na terenie Prus.

Reforma administracyjna z 1816 r. dokonała zmian w rozgraniczeniu rejencji królewieckiej i g ąbi ńskiej. Nowy podział na powiaty spowodował wł ączenie obszaru obecnego Miasta i Gminy Ruciane-Nida w skład nowo utworzonych powiatów: powiatu piskiego Johannisburg) i powiatu mr ągowskiego (Sensburg, Z ądźbork) nale żą cych do rejencji g ąbi ńskiej. Podział ten stawał si ę z wolna podstaw ą do wyznaczenia granic obwodów ko ścielnych i okr ęgów s ądowniczych. W tym czasie utworzono szkoł ę w miejscowo ści Iznota (1818). Do połowy XIX wieku powstały jeszcze kolejne szkoły w miejscowo ściach: Krzy że (1846), Ukta (1800), Wólka (1800), Wygryny (1837), Wejsuny (1848). Pocz ątek planowej gospodarki le śnej w Prusach datowany jest od 1806 roku kiedy to wydano pierwsze przepisy w zakresie administrowania lasami. Rozpoczęta jeszcze w 1755 roku akcja pomiaru lasów zako ńczyła si ę w poł. XIX wieku. Obwód Ja ńsborski (Piski) podzielono na pi ęć nadle śnictw: Stary Pisz, Nowy Pisz, Kruty ń, Mikołajki, Grabówka. Kierownikami urz ędów le śnych zostawali oficerowie armii pruskiej. Ni ższe rangi słu żby le śnej to stra żnicy le śni, my śliwscy i parobkowie le śni. Reform ą le śną w 2 poł XIX wieku wprowadzono instytucje wielkiego nadle śniczego faktycznie inspektora le śnego. Wielki nadle śniczy w G ąbinie nadzorował okr ęg le śny Pisz, który z kolei dzielił si ę na nadle śnictwa: Stary i Nowy Pisz, Kruty ń, Mikołajki, Grabówka a po 1854 r. Karwica, Kulik (1855) i Guzianka (1864). W 1874 roku wydzielono siedem nadle śnictw: Wilcze Bagno, Kulik, Turo śl, Pisz, Szeroki Bór, Guzianka i Pilnik. W tym czasie powstała tak że le śna osada kolonijna Śwignajno Małe (1821). Ostatnim przejawem akcji osadniczej w puszczy było pojawienie si ę Filiponów zwanych tak że staroobrz ędowcami lub starowiercami. Ta rosyjska mniejszo ść pozostaj ąca przy starej formie wyznawania chrze ścija ństwa obrz ądku wschodniego przeniosła si ę do Prus. Pierwszym staroobrz ędowcem, który otrzymał paszport w 1827 roku był Onufry Jakowlew. Kolejne paszporty zostały wydane mi ędzy 23 wrze śnia 1829 roku a 26 listopada 1930 roku. Stopniowo pomi ędzy 1 pa ździernika 1829, a 1 sierpnia 1832 roku zawierano umowy na sprzeda ż parcel w Puszczy Piskiej. Skarb Pa ństwa reprezentował nadle śniczy Eckbert, który dokonywał transakcji na ujednoliconych warunkach. Osadnictwo staroobrz ędowców nast ępowało od 6 sierpnia 1831 roku w latach lipiec 1832, kwiecie ń 1833 i do sierpnia 1834r. Uzyskali oni sze ść lat wolnizny, a place pod zabudow ę wyznaczała policja pruska. Osadnicy mieli prawo budowy świ ąty ń i budynków szkolnych. Cena kupna miała by ć uiszczana w ci ągu 2-3 lat. W ramach tej akcji osadniczej powstały nast ępuj ące miejscowo ści: Gałkowo – Mo ściska(1835), Iwanowo (?), Kadzidłowo (około 1830), Nowa Ukta (1825 /?/), Ładne Pole (1832), Onufryjewo, Piaski, Osiniak- Piotrowo (przed 1830), Wojnowo (1832), Zameczek (?). Powstały także szkoły: Osiniak-Piotrowo (1898), Wojnowo (1876). Staroobrz ędowcy zaj ęli tak że istniej ące ju ż wcze śniej miejscowo ści Śwignajno Małe i Wielkie oraz Ukta. Około połowy XIX w. podj ęto budow ę dróg bitych na Mazurach. W 1854 roku król Fryderyk Wilhelm zainaugurował żeglug ę na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich płyn ąc parowcem „Masovia”. Wydarzenie to zako ńczyło wielowiekow ą regulacj ę sytemu Wielkich Jezior Mazurskich. Z tym systemem były poł ączone ziemie Miasta i Gminy Ruciane-Nida. Z czasem w Guziance powstała śluza wodna.

Zjednoczenie Niemiec i powstanie Cesarstwa Niemieckiego (1 stycznia 1871) wpłyn ęło na rozwój gospodarczy interesuj ącego nas terenu i wyprowadzenie z izolacjonizmu. Wej ście pa ństwa w epok ę pary spowodowało rozwój sieci kolei żelaznej jak te ż przemysłu i rolnictwa. Zastosowanie maszyny parowej umo żliwiło szybki przewóz towarów i ludzi oraz dynamiczny rozwój przemysłu, którego wyroby sprawnie przewo żono we wszystkie zak ątki cesarstwa. Rozwin ął si ę równie ż przemysł przetwórczy płodów rolnych. Przy dworach powstawały liczne gorzelnie. Ruciane -Nida stało si ę stacj ą przy dwóch liniach kolejowych: Pisz – Rudczany (Ruciane) – Szczytno (1881) i Rudczany (Ruciane) – Mr ągowo (1898). Powstała g ęsta sie ć kolejowa na terenie powiatu umo żliwiaj ąca szybkie przemieszczanie si ę ludno ści do miasta powiatowego - Pisza, ale daj ąca tak że bardzo dobre poł ączenia obszaru powiatu z centrami w całych Niemczech. To z kolei wpływało na migracj ę ludno ści i pozwalało intensyfikowa ć i mechanizowa ć rolnictwo i gospodark ę le śną - podstawowe zaj ęcia ludno ści na omawianym obszarze. Pojawiły si ę produkty przemysłowe, których nie produkowano na miejscu. Ści ślejsze kontakty z uprzemysłowionymi landami prowadziły do zmian osadniczych - tworzenia nowych gospodarstw chłopskich i rozwoju sieci osadnictwa kolonijnego. Pojawiły si ę młyny i tartaki parowe, a w wielkoobszarowych gospodarstwach rolnych lokomobile usprawniaj ące gospodarowanie. Coraz wi ększego znaczenia nabierała tak że sie ć dróg kołowych, proces jej rozbudowy trwał jeszcze do I wojny światowej. Na terenie obecnej gminy powstały nowe parafie ewangelickie: w Ukcie (1846), Karwicy (1905), Rudczanach (Ruciane) (1909) i w Wejsunach (1898). Powstał tak że klasztor staroobrz ędowców w Wojnowie (1847). Przełom XIX i XX wieku to okres kształtowania si ę zachowanego do dzi ś krajobrazu kulturowego obszaru gminy. Wcze śniejsze formy ubogiego budownictwa mazurskiego (drewniane, gliniane i kamienne) zachowały si ę w formie szcz ątkowej. Wa żnym dla rozwoju budownictwa było wynalezienie pieca kr ęgowego przez Fryderyka Hoffmana, co przyczyniło si ę do rozwoju budowy cegielni na terenie powiatu. Wydajno ść cegielni z piecem Hoffmana spowodowała dynamiczny rozwój budownictwa ceglanego. Pojawiły si ę do ść powszechnie budowle murowane z cegły kryte dachówk ą. Nadal wykorzystywano te ż naturalny materiał jakim był kamie ń polny. W latach 70. XIX w. na terenie obecnego Miasta i Gminy Ruciane-Nida istniały nieliczne maj ątki ziemskie (Głodowo, Luisenthal obecnie cz ęść Onufryjewa, Popielno, Warnowo, Śwignajno). Dla wzmocnienia obronno ści podj ęto na terenie obecnego Miasta i Gminy Ruciane-Nida prace fortyfikacyjne. Podstaw ą było umocnienie mostów na liniach kolejowych w obszarze całej Prowincji Prus Wschodnich. Wykonano wówczas dwie wie że karabinów maszynowych przy mo ście kolejowym w Rucianem oraz jedn ą przy mo ście nad śluz ą Guzianka (1900). Ponadto w ramach budowy Pozycji Jezior Mazurskich wybudowano dwa w ęzły oporu Rudczany (Ruciane) i Guzianka (1900), składaj ące si ę z punktów oporu piechoty. Punkty te stanowi ą bierne betonowe schrony i ziemne, owalne obwałowania otoczone zasiekami w płytkiej, trójk ątnej, bronionej czołowo fosie. W 1902 roku wzniesiono bateri ę dwudziałow ą przewo źnych wie życzek pancernych armat 53 mm. Przedłu żeniem Pozycji Jezior Mazurskich była Szczycie ńska Pozycja Le śna powstała tu ż przed wojn ą, w 1914 roku. Przebiegała ona od Jeziora Nidzkiego wzdłu ż

linii kolejowej do Szczytna i ko ńczyła si ę przy jeziorze S ąsek Wielki. Na terenie gminy, przy tej linii fortyfikacyjnej, zbudowano te ż pi ęć blokhauzów.

V.1.5. Od I wojny do ko ńca II wojny światowej. Rozwój interesuj ącego nas obszaru przerwała I wojna światowa. Oddziały rosyjskie przekroczyły granice Prus Wschodnich 1 sierpnia 1914 roku. Zaj ęły terenu powiatów piskiego i mr ągowskiego. Dopiero gdy w lutym 1915 roku rozpocz ęła si ę ofensywa wojsk niemieckich na tereny Królestwa Polskiego wówczas walki przeniosły si ę z Prus na tereny nale żą ce do carskiej Rosji. Świadectwem walk tocz ących si ę od sierpnia 1914 do lutego 1915 roku s ą cmentarze i mogiły żołnierskie niemieckie i rosyjskie rozsiane na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida. Przechodz ące wojska rosyjskie rabowały, pl ądrowały i paliły. Po walkach zostały zniszczenia w siedlisk wiejskich, budynków użyteczno ści publicznej oraz infrastruktury. Zniszczeniom uległy tak że dworce kolejowe. Po wojnie spór mi ędzy Polsk ą a Niemcami o przynale żno ść Mazur rozstrzygn ął plebiscyt na korzy ść Niemiec. Prusy Wschodnie, w tym równie ż interesuj ący nas obszar, zostały oddzielone od Niemiec Pomorzem Gda ńskim nale żą cym do Polski, co (oprócz narzuconych Niemcom trudnych warunków traktatu wersalskiego) wpłyn ęło na ich izolacj ę i zubo żenie. Nast ąpiła odbudowa ze zniszcze ń wojennych. W tym powojennym okresie zbudowano w Wojnowie cerkiew prawosławn ą (1921-1923), a w pobli żu, na miejscu drewnianej, zbudowano murowan ą molenn ę (1923-1927). Porozumienia traktatu wersalskiego z 1919 roku zabraniały pokonanym Niemcom budowy umocnie ń, dlatego te ż pocz ątkowo nie pojawiły si ę na terenie gminy istotne formy tego budownictwa. Jednak w roku 1928 wybudowano schrony bierne dla jednej dru żyny piechoty, zast ępuj ące dawne schrony w punktach oporu piechoty w w ęzłach Rudczany (Ruciane) i Guzianka oraz w Szczycie ńskiej Pozycji Le śnej schrony bierne dla jednej dru żyny piechoty i schrony bierne dla dwóch dru żyn piechoty. Doj ście Adolfa Hitlera do władzy w 1933 roku, rozbudziło nadzieje na popraw ę sytuacji regionu. Zmiany polityczne prowadziły jednak do utraty to żsamo ści Prus na rzecz totalitarnego pa ństwa hitlerowskiego. Wprowadzenie systemu monopartyjnego, zmiany dawnych mazurskich nazw miejscowo ści (1938) - to widoczne, cho ć nie jedyne przejawy działania nowej władzy. System Wielkich Jezior Mazurskich jako atrakcyjny teren turystyczny wykorzystywano do wypoczynku letniego i zimowego. Funkcjonowała żegluga, któr ą mo żna było pokona ć tras ę z Pisza do W ęgorzewa i Rucianego Nida. Na terenie Rudczan działał Kurhaus Siegemunda kąpielisko, plac sportowy, Powstały zakłady przemysłowe jak: pi ęć tartaków, suszarnia nasion i smolarnia.

Hitlerowskie Niemcy zmierzały ku wojnie. Atak na Polsk ę 1 wrze śnia 1939 roku rozpocz ął drug ą wojn ę światow ą. Przesuni ęcie si ę działa ń wojennych na wschód spowodowało budow ę kwater dowódczych. Najwcze śniej, jeszcze przed wojn ą, utworzono kwater ę Dowódcy Wojsk Lotniczych Hermana Goeringa w Szerokim Borze (1936-1941) obecnie na terenie gminy Pisz. Była to jedna z wielu kwater na terenie Mazur. Działania wojenne prowadzone pocz ątkowo z dala od terenów obecnego Miasta i Gminy Ruciane-Nida, po załamaniu si ę pot ęgi militaryzmu hitlerowskiego, zbli żały si ę nieuchronnie do granic Prus Wschodnich, a tym samym do terenu gminy. Dokonywano rozbudowy pozycji polowych do obrony granic, mi ędzy innymi powstawały prymitywne ukrycia ceglanych i betonowych schronów w tym tzw. Kochtopfe. Linia kolejowa z Pisza do Szczytna została wzmocniona takimi obiektami. Armia Czerwona dotarła do granic Prus w pa ździerniku 1944 roku. Rozpocz ęta wcze śniej chaotyczna ewakuacja ludno ści trwała do ko ńca 1944 roku. Wsie, maj ątki dworskie i zabudowa kolonijna znacznie si ę wyludniły.

V.1.6. Okres od roku 1945 do czasów nam współczesnych. W dniach 22-25 stycznia 1945 roku ziemie powiatu Johannisburg (Ja ńsbork) zaj ęły oddziały Armii Czerwonej, ziemie powiatu Sensburg (Z ądźbork) zostały zaj ęte w dniach 27 stycznia 1945. Symboliczne przekazanie władzy przez Rosjan stronie polskiej nast ąpiło w Johannisburgu 23 maja 1945 roku, w Sensburgu 28 maja 1945 r. Omawiany teren wł ączono do Polski, administracyjnie do woj. olszty ńskiego, a główne miasto przedwojennego powiatu Johannisburg (Ja ńsbork) nazwano Pisz, natomiast Sensburg - Mr ągowem. Utrzymano w nich powiaty. Poło żenie wpłyn ęło na do ść szybkie pojawienie si ę ludno ści z pobliskich ziem polskich w zniszczonym mie ście i cz ęś ciowo zachowanych wsiach. Po szabrownikach pojawili si ę osadnicy, przede wszystkim z Kurpiowszczyzny, następnie przybyli tu innymi polscy przesiedle ńcy. Znacznej likwidacji uległy linie kolei normalnotorowej. Na obecnym terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida zlikwidowano linie Ruciane – Mr ągowo. Przy linii ocalał zespół dworcowy w Ukcie. Lata powojenne to nie tylko zmiana przynale żno ści pa ństwowej terenu dawnego powiatu piskiego i mr ągowskiego, ale równie ż tworzenie nowej administracji i zr ębów nowego systemu politycznego. 1 stycznia 1945 r. dokonano reformy administracyjnej powiatu reguluj ącej podział na gminy. Na terenie obecnego Miasta i Gminy Ruciane-Nida utworzono gmin ę Ukta (Alt Ukta). W 1954 roku zlikwidowano gminy zbiorowe i utworzono mniejsze jednostki – gromady. Z dawnej gminy Ukta wydzielono gromady: Piaski, Onufryjewo, Wierzba i wł ączono je w skład powiatu piskiego. 31 grudnia 1965 roku z dwóch wsi Ruciane i Nida utworzono miasto Ruciane-Nida w powiecie piskim. Nowy system polityczny wprowadzony w Polsce w 1944 roku wywarł znacz ący wpływ na przekształcenia własno ściowe, światopogl ądowe, gospodarcze i planistyczne.

Ustrój socjalistyczny, funkcjonuj ący wówczas w Polsce, dopuszczał wprawdzie własno ść prywatn ą, jednak dominuj ącą stała si ę własno ść pa ństwowa i spółdzielcza. Zniszczone tereny zabudowy miejskiej zostały w znacznym stopniu upa ństwowione, a nowa zabudowa powstawała wbrew dawnym podziałom geodezyjnym. Dawne maj ątki, jak i cz ęść gruntów dawnych wsi zostały wł ączone do Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych (PGR), akweny wodne zagospodarowywały Pa ństwowe Gospodarstwa Rybackie, lasy upa ństwowiono. Z czasem miejsce prywatnego handlu zaj ęły spółdzielnie – Spółdzielnia Spo żywców „Społem”, Miejski Handel Detaliczny i Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska. Scentralizowany system zarz ądzania i finansowania odciskał swoje pi ętno na wielu dziedzinach życia ludno ści, mi ędzy innymi na o świacie, kulturze i ochronie zdrowia. Wprowadzanie zasad planowania przestrzennego powodowało zmiany zabudowy wsi z Pa ństwowymi Gospodarstwami Rolnymi jak i standardowymi zagrodami chłopskimi. Krajobraz mazurski ulegał przeobra żeniom. W Rucianem podj ął prac ę odbudowany tartak, w Nidzie w 1954 r. rozpocz ęły produkcj ę Zakłady Płyt Pil śniowych i Wiórowych . „Płyty” przyczyniły si ę do dynamicznego rozwoju miejscowo ści. Znalazło w nich zatrudnienie ok. 2 tys. pracowników. Wybudowano nowe osiedle mieszkaniowe (14 bloków mieszkalnych, 20 domków jednorodzinnych i 7 dwurodzinnych), w 1973 roku powstał Zespół Szkół Drzewnych i Le śnych w Nidzie. Na potrzeby zakładu powstał w Nidzie przystanek przy linii kolejowej Olsztyn –Ełk, nazwany Ruciane-Nida Zachodnia (obecnie zdewastowany). 1 stycznia 1973 roku na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z 6 grudnia 1972 r., wprowadzono nowy podział na gminy, po około 150 latach przynale żno ści do powiatu mr ągowskiego, obszar dawnej gminy Ukta wł ączono do powiatu piskiego. Na mocy ustawy z 28 maja 1975 roku wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny. Dnia 1 czerwca 1975 roku zlikwidowano 314 powiatów, a w miejsce 17 województw i pi ęciu miast wydzielonych wprowadzono 49 województw, z zachodniej cz ęś ci ziem powiatu piskiego utworzono Miasto i Gmin ę Ruciane-Nida, które wł ączono do województwa suwalskiego. Był to okres intensyfikacji systemowego budownictwa i tworzenia firm pa ństwowych. Na terenie dawnych maj ątków dworskich pojawiała si ę nowa utylitarna zabudowa produkcyjna oraz osiedla domów z betonu. Widoczn ą pozostało ści ą tego okresu s ą jednorodne sklepy GS i zlewnie mleka. W okresie mi ędzywojennym w Systemie Wielkich Jezior Mazurskich rozwijał si ę ruch turystyczny. Baza turystyczna zniszczona w czasach wojennych, była stopniowo odbudowywana. Wiele o środków wypoczynkowych wznosiły zakłady przemysłowe z całej Polski. Przemiany społeczno-polityczne, które dokonały si ę w Polsce po 1989 roku, doprowadziły mi ędzy innymi do zmian własno ściowych. Ich pierwszym przejawem była komunalizacja maj ątku pa ństwowego, prywatyzacja i wyprzeda ż nieruchomo ści rolnych Skarbu Pa ństwa. Proces ten, trwaj ący do dzisiaj, obok skutków pozytywnych (tworzenie nowych przedsi ębiorstw prywatnych, rozwój budownictwa, nowej infrastruktury), rodzi te ż skutki negatywne (bezrobocie, znaczne zró żnicowanie dochodów społecze ństwa). Dotkliwie odczuwalne na interesuj ącym nas terenie, kiedy to w 1995 r. upadło ść ogłosiła spółka „Roobes Wood”, która wcze śniej przej ęła

Zakład Płyt Pil śniowych i Wiórowych funkcjonuj ący od 1954 roku, najwi ększy zakład produkcyjny w regionie. Dnia 1 stycznia 1999 roku dokonano kolejnej reformy administracyjnej zmniejszaj ąc liczb ę województw i przywracaj ąc powiaty. Powstało wówczas szesna ście rz ądowo-samorz ądowych województw i 315 samorz ądowych powiatów, zostały utrzymane gminy i zyskały status samorz ądów. Zlikwidowano wówczas województwo suwalskie tworz ąc województwo warmi ńsko- mazurskie z siedzib ą w Olsztynie, w którego skład weszło Miasto i Gmina Ruciane-Nida w powiecie piskim. Miasto i Gmina Ruciane-Nida , co ju ż podkre ślano, le ży w systemie Wielkich Jezior Mazurskich, na obszarze znacznego ruchu turystycznego. Walory przyrodnicze wpływaj ą na rozwój turystyki na tym terenie. Dynamicznie rozwija si ę agroturystyka. W celu zachowania i wykorzystania walorów środowiskowych samorz ąd podejmuje liczne inicjatywy i realizacje jak: podj ęcie działa ń w zakresie modernizacji i budowy oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnych w ramach projektu „Regulacja gospodarki wodno-ściekowej w gminach regionu Wielkich Jezior Mazurskich”. Liczne inwestycje z wykorzystaniem środków Unii Europejskiej pozwalaj ą na budow ę wiejskich świetlic, urz ądzanie ogólnodost ępnych pla ż, remonty nawierzchni dróg czy realizacj ę nowego oświetlenia ulic. Szans ą dla miasta i gminy jest te ż uruchomienie kursów poci ągów osobowych na trasie Pisz - Szczytno i Pisz – Ełk. Działania podejmowane przez samorz ąd w ramach środków własnych i pozyskiwanych z funduszy europejskich nie tylko przyczyniaj ą si ę do zwi ększenia atrakcyjno ści gospodarczej i inwestycyjnej regionu ale jednocze śnie przez rozbudow ę infrastruktury zach ęcaj ą do inwestowania w baz ę turystyczn ą.

V. 2. Historyczny układ urbanistyczny Wprawdzie Ruciane-Nida jest jedyny miastem na omawianym terenie, to nale ży pami ęta ć że prawa miejskie otrzymała dopiero w 1965 roku. Jak wykazano wy żej miasto składa si ę z dwóch cz ęś ci, starszej Nidy (poł. XVI w. ) i znacznie młodszej Rucianego (Rudczany). Tak jak Nida rozwijała si ę jako wie ś, to Ruciane (Rudczany) wywodz ą si ę z maj ątku le śnego Guzianka, a wydzielono je w 1899 roku jako gmin ę jednostkow ą dzi ęki budowie linii kolejowych do komunikacji pasażerskiej w systemie Wielkich Jezior Mazurskich. Zlepek trzech zespołów osadniczych (Ruciane, Nida, Guzianka) jest czytelny do dzi ś w układzie poszczególnych miejscowo ści i stosowanych nazwach. Nie ma tu mowy o jednym układzie przestrzennym a w planie miasta czytelne s ą trzy zespoły wsi o zupełnie ró żnym charakterze. W cz ęś ci Nida czytelny jest układ wsi wielodro żnicy, w który wkomponowano zakład przemysłowy i wielorodzinn ą, wysok ą zabudow ę mieszkaln ą z budynkami handlowymi i usługowymi. Główna ulica Rucianego przebiega wzdłu ż linii kolejowej, po jej północnej stronie, a jej zabudowa zwi ązana była ze stacj ą kolejow ą. Pierwotna zabudowa, po północnej stronie ulicy, wi ązała si ę z przemysłem drzewnym, uzupełniono j ą w minionych sze ść dziesi ęciu latach utylitarn ą, parterow ą, zabudow ą zwi ązan ą z ruchem turystycznym. Pomi ędzy Rucianem a Guziank ą przebiega kr ęta ulica cz ęś ciowo o historycznej

zabudowie zako ńczona mostem nad śluz ą wodn ą. Znaczny obszar miasta stanowi ą kompleksy le śne. Dodatkowo, w tych lasach i pomiędzy zabudow ą, wkomponowane s ą punkty oporu i wie że karabinów maszynowych stanowi ące system obronny W ęzła Oporu Ruciane – Guzianka z okresu przed pierwszą wojn ą światow ą. W śród kompleksów le śnych rozsiane s ą tak że obiekty wczasowe.

V.3. Historyczne układy ruralistyczne Wsie terenu Miasta i Gminy Ruciane-Nida maj ą przewa żnie rodowód osiemnasto- lub dziewi ętnastowieczny. Kształtowały si ę w trojaki sposób: w powi ązaniu z siedliskiem dworskim, jako wsie czynszowo – zagrodowe (wsie czynszowe), jako dawne wsie szkatułowe oraz wsie starobrz ędowców. Obecnie zabudowa wsi dworskich jest zatarta (Luisenthal obecnie cz ęść Onufryjewa, Popielno, Warnowo). Pierwotnie jednak, poza zespołami dworskimi, wsie takie miały zabudow ę składaj ącą si ę z czworaków i dwojaków usytuowanych wzdłu ż jednej ulicy. Nietypowym rozwi ązaniem jest drewniana zabudowa przydworska z okresu mi ędzywojennego wyst ępuj ąca w Popielnie. Licznie wyst ępuj ą wsie szkatułowe i staroobrz ędowców w formie ulicówki. Poza wsiami ulicowymi s ą równie ż wielodro żnice (Karwica, Krzy że, Osiniak-Piotrowo, Ukta, Wygryny) ze zró żnicowan ą zabudow ą. Przewa ża w nich budownictwo z przełomu XIX/XX wieku. Ich zabudow ę stanowi ą przewa żnie gospodarstwa rolne składaj ące si ę z frontowego domu mieszkalnego i budynków gospodarczych wokół prostok ątnego podwórza. Murowany lub drewniany dom to przewa żnie, typowy dom kalenicowy (ustawione do ulicy kalenic ą). Typowy dom kalenicowy wykształcił si ę w okresie nowo żytnym z poł ączenia dwóch domów dwuizbowych i był popularny na rozległym terenie Prus, Litwy i Mazowsza zarówno na wsi jak i w mie ście. Budowany na planie prostok ąta. Wej ście do budynku poprzez sie ń, umieszczano po środku ściany kalenicowej. Sie ń usytuowana centralnie zajmowała cał ą szeroko ść budynku. Wyj ście z sieni prowadziło na podwórze. Z boków znajdowały si ę po dwie izby w trakcie frontowym i podwórzowym, każda była do świetlona dwoma oknami. Uzyskiwano tym samym charakter symetrycznych, pi ęcioosiowych elewacji podłu żnych i cztery izby mieszkalne. Budynki gospodarcze w zagrodach zazwyczaj wznoszono prostopadle do domu z u życiem kamienia i cegły. Drewniana stodoła ustawiona równoległe do domu zamykała podwórze. Ciekawym elementem krajobrazu wiejskiego s ą typowe, powtarzalne domy osadnicze typu Zydlung, pojawiaj ące si ę zwłaszcza przy zakładach przemysłowych, w odbudowywanych wsiach /Wygryny – Zydl ągi/. Wa żnym elementem wsi parafialnych był ko ściół z terenem przyko ścielnym. W takich wsiach pojawiły si ę karczmy składaj ące si ę z zabudowa ń usługowo - mieszkalnych i gospodarczych (mi ędzy innymi stajni dla podró żnych). Przy karczmach powstawały równie ż sale zgromadze ń wiejskich.

Z budynków publicznych we wsiach przewa żały szkoły, głównie jednoklasowe rzadziej dwu- i wieloklasowe. Budynki o światowe pochodz ą głównie z pocz ątku XX wieku, kiedy to z funduszu ministerstwa osadnictwa stawiano obiekty upami ętniaj ące dwustulecie powstania Królestwa Pruskiego. We wsiach, przez które wiodła linia kolejowa powstawały stacje składaj ące si ę z budynku dworcowego z magazynem spedycji kolejowej, szaletu, domu mieszkalnego i budynków pomocniczych. Zespoły stacji miały jednolicie rozlokowane budynki składowe, jednorodne plany zabudowy i formy architektoniczne ka żdej linii. W wyniku zniszcze ń w okresie pierwszej wojny światowej ich pierwotna forma ulegała pewnym przeobra żeniom. Uzupełnieniem krajobrazu jest zabudowa kolonijna o formach podobnych jak we wsiach chłopskich. Stałym elementem wszystkich wsi s ą cmentarze, zdarza si ę, że w jednej wsi jest kilka cmentarzy - wiejski i rodzinne. We wsiach zwi ązanych ze staroobrz ędowcami s ą cmentarze ró żnowyznaniowe.

V.4. Charakterystyka zasobu obiektów zabytkowych Zasób zabytków zawiera obiekty wpisane do rejestru zabytków i obiekty obj ęte wojewódzk ą i gminn ą ewidencj ą zabytków. Budynki stanowi ą grupy o ró żnych funkcjach u żytkowych, ró żnym przeznaczeniu, ró żnej formie przestrzennej i o ró żnym stopniu zachowania. Wyst ępuj ą w formie zabudowy skupionej lub rozproszonej. Powstawały w XIX i XX wieku, jednak wi ększo ść budynków pochodzi z przełomu XIX/XX wieku oraz z okresu mi ędzywojennego. Na omawianym terenie s ą równie ż obiekty liniowe (aleje, kanał i nieczynne linie kolejowe), które na trwałe zmieniał naturalny sposób ukształtowania terenu. Cmentarze s ą charakterystycznymi obiektami w przestrzeni krajobrazu, usytuowanymi w pobli żu zabudowy i układów liniowych. Obecnie, po likwidacji zabudowa ń na koloniach i wtórnych zalesieniach terenu, mo żna je odnale źć w najmniej spodziewanych miejscach. Niew ątpliwie pod powierzchni ą ziemi znajduj ą si ę archeologiczne ślady obecno ści człowieka z ró żnych epok. Jednak badania wykopaliskowe przeprowadzono na terenie miasta i gminy zaledwie na kilku stanowiskach archeologicznych i były to badania niemieckie sprzed II wojny światowej. Natomiast w ramach ogólnopolskiego programu badawczego - Archeologiczne Zdj ęcie Polski (AZP), obj ęto do chwili obecnej jedynie ok. 10% interesuj ącego nas obszaru. . BUDOWNICTWO

Forma obiektów omawianego terenu była zale żna od środowiskowych trendów, z czasem jednak na charakter zabudowy miały wpływ tendencje ogólnopruskie, a nast ępnie ogólnoniemieckie (style historyzuj ące, secesja, mi ędzywojenny styl narodowy). Wielko ść budowli i ró żnorodno ść form zdobniczych zale żała od zamo żno ści mieszka ńców, co miało wpływ tak że na rodzaj stosowanego materiału budowlanego (drewno, kamie ń, glina, ryglówka, cegła, beton). Publiczna, przemysłowa i infrastrukturalna zabudowa wsi (dworce, szkoły, urz ędy,

tartaki, gorzelnie, młyny) miała charakter zunifikowany, najcz ęś ciej w formie neogotyckich budowli lub obiektów licowanych cegłą. Mimo burzliwych dziejów tych ziem, stosunkowo dobrze zachowały si ę chłopskie zabudowania wsi z przełomu XIX/XX wieku. Cz ęść wsi uzupełniona została formami z okresu mi ędzywojennego. Wa żnym elementem zabudowy wsi były szkoły i karczmy. Z o śmiu zespołów szkolnych najciekawsze zachowały si ę w miejscowo ściach: Gałkowo, Karwica, Osiniak-Piotrowo, Ukta, Wygryny. Do grupy trzech karczem, zachowanych w Wejsunach, Wygrynach i Ukcie, doszła w ostatnich latach karczma przemieszczona ze Sztynortu (gm. W ęgorzewo) i jest to najbardziej zadbany obiekt w tej grupie. Pozostałe pełni ą obecnie funkcje handlowe. Na terenie gminy zachowały si ę nieliczne obiekty zwi ązane z ziemia ństwem wschodniopruskim. Jedynymi obiektami s ą: dwór (Luisenthal) w Onufryjewie i spichlerz w Popielnie, oba obiekty pochodz ą z XIX w. i prezentuj ą ogólnie stosowany typ rozwi ąza ń w zespołach dworskich. S ą to obiekty o przebudowanych wn ętrzach. Grupa zabytkowych obiektów sakralnych na terenie gminy jest stosunkowo nieliczna. W samym Rucianem-Nida jest jeden ko ściół zabytkowy - ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, p.w. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej z 1910 roku. Na terenie wsi, zgodnie z podziałem parafialnym zachowały si ę ewangelickie zespoły sakralne, jeden w Wejsunach, drugi w Ukcie obecnie u żytkowany przez katolików. Ko ściół ewangelicki w Wejsunach pochodzi z 1898 r., obecnie rzymskokatolicki p. w. Podwy ższenia Krzy ża w Ukcie pochodzi z 3 ćw. XIX w.. W okresie mi ędzywojennym na terenie powiatu, a tym samym Miasta i Gminy Ruciane-Nida, istniała g ęsta sie ć kolejowa. Do chwili obecnej zachowała si ę zaledwie jedna linia kolejowa: Pisz - Szczytno, uruchomiana ponownie w ostatnim czasie. Przestała istnie ć linia normalnotorowa z Rucianego-Nida do Mr ągowa. Pozostało ści ą tego systemu s ą jeszcze stacje kolejowe (Alt Ukta), nasypy kolejowe i relikty mostów. Teren gminy wchodzi w skład du żego obszaru fortyfikacyjnego tworzonego od połowy XIX wieku wokół Wielkich Jezior Mazurskich . Na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida znajduj ą si ę trzy grupy zabytków tego rodzaju. Wie że karabinów maszynowych jako umocnienia mostów z 1900 roku. W ęzeł oporu Ruciane – Guzianka jako fragment obronnej Pozycji Jezior Mazurskich z lat 1898 – 1902 i Szczycie ńska Pozycja Le śna z 1914 r. W dwóch ostatnich grupach dokonano zmian buduj ąc schrony w 1928 roku. W w ęź le oporu Ruciane – Guzianka zast ąpiono schrony z lat 1898-1902 biernymi schronami nowszej generacji. Szczycie ńska Pozycja Le śna, której linia blokhauzów, obecnie zniszczonych, została uzupełniona o trzy nowsze schrony bierne. Dodatkowo zachowały si ę umocnienia polowe z 1944 r. - transzeje z betonowymi cylindrycznymi umocnieniami /Kochtopfe/ oraz rowy przeciwczołgowe. Z zabudowa ń wiejskich na uwag ę zasługuj ą kompleksy zabudowy murowanej i drewnianej w miejscowo ściach Gałkowo, Karwica, Osiniak-Piotrowo, Śwignajno, Ukta, Wejsuny, Wojnowo, Wygryny.

Z jedenastu zachowanych zespołów le śniczówek interesuj ące s ą obiekty w miejscowo ściach: Miodu ńskie, Pranie, Szeroki Bór i Zdró żno. Bardzo interesuj ącym obiektem jest wyłuszczarnia nasion w Rucianem-Nida. Ciekawy jest tak że kompleks śluzy, jazu i stra żnicy wodnej w Guziance. Obiekty te, jako zabytki techniki, nale ży ł ączy ć z systemem Wielkich Jezior Mazurskich. Działania konserwatorskie wobec tak ró żnorodnej grupy jak ą s ą zabytki budownictwa musz ą by ć prowadzone z uszanowaniem historycznych elementów oraz w technologiach i materiałach zbli żonych do stosowanych pierwotnie (np. tynki wapienne, okna drewniane, dachówka ceramiczna). Nale ży jednocze śnie pami ęta ć, ze ka żdy obiekt jest indywidualny i podejmowanie prac remontowych lub konserwatorskich wymaga specjalistycznej wiedzy, a przede wszystkim uzgodnie ń z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

CMENTARZE

Na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida zachowały się 60 obiektów cmentarnych, w tym jeden cmentarz wojsk napoleo ńskich, czterdzie ści dwa cmentarze ewangelickich, trzy rodzinne cmentarze ewangelickie, siedem cmentarzy staroobrz ędowców, jeden rodzinny cmentarz staroobrz ędowców, jeden klasztorny cmentarz staroobrz ędowców, jeden cmentarz prawosławny, dwie mogiły żołnierskie, jedna kwatera wojenna na cmentarzu oraz dwie bezimienne mogiły. S ą to przede wszystkim nieczynne cmentarze ewangelickie (głównie wiejskie, rzadziej rodzinne – rodowe), zało żone przewa żnie w XIX w. Wi ększo ść cmentarzy jest poło żona w miejscach eksponowanych (wzniesienia, pagórki, wzgórza), najcz ęś ciej w pobli żu wsi, dworu. Zało żenia cmentarne s ą z reguły skromne, głównie na planie prostok ąta. W śród form sepulkralnych na cmentarzach ewangelickich dominuj ą nagrobki betonowe lub lastrykowe w kształcie skrzyni. Rzadko spotyka si ę krzy że żeliwne. Na obiektach wojennych przewa żaj ą płytki betonowe, stelle oraz krzy że. Do najwarto ściowszych obiektów nale ży zaliczy ć cmentarze ewangelickie w Gałkowie, Iznocie, Kowaliku, Krzy żach, Onufryjewie, Rucianym-Nida, Wygrynach- Zydl ągach. Obiekty te posiadaj ą do ść dobrze zachowany starodrzew, a cz ęść z nich tak że interesuj ące nagrobki o cechach zabytkowych. Nale ży szczególnie podkre śli ć walory artystyczne krzy ży żeliwnych, które wyst ępuj ą sporadycznie (zachowały si ę np. w Gałkowie, Ukcie, Wygrynach, Wygrynach-Zydl ągach). Du że warto ści historyczne posiadaj ą kwatery oraz mogiły wojenne z I wojny światowej. Cmentarze staroobrz ędowców maj ą z reguły drewniane krzy że nagrobne, zgrzytem jest wykonanie utylitarnego nagrobka rodziny Ludwikowskich na cmentarzu klasztornym w Wojnowie. Z uwagi na swoj ą unikalno ść wszystkie cmentarze staroobrz ędowców maj ą du żą warto ść historyczn ą. Cmentarze te s ą na ogół dobrze utrzymywane. Dobrze zachowany jest cmentarz z okresu wojen napoleo ńskich w Kadzidłowie, utrzymywany przez Lasy Pa ństwowe. Tajemnic ą owiane s ą dwie bezimienne mogiły, ta nad jeziorem Bełdany jest prawdopodobnie wojskowa z I wojny światowej. Mogiła z drugiej wojny światowej w pobli żu dworca w Karwicy jest pusta (szcz ątki żołnierza przeniesiono na cmentarz wojenny w Bartoszach pod Ełkiem).

Znaczna cz ęść cmentarzy jest bardzo wa żnym elementem krajobrazowym, charakterystycznym dla pejza żu dawnych Prus Wschodnich. Cmentarze wojenne s ą zazwyczaj piel ęgnowane. Prace porz ądkowe na tych obiektach dotycz ą najcz ęś ciej remontu nagrobków i piel ęgnacji zieleni cmentarnej. Działania te s ą kosztowne i niestety brak osób odpowiedzialnych za ich realizacj ę. Obiekty znajduj ące si ę na terenie Lasów Pa ństwowych s ą najcz ęś ciej wygrodzone a ziele ń dobrze utrzymana. Wszelkie prace na cmentarzach wymagaj ą uzgodnie ń z wojewódzkim konserwatorem zabytków. PARKI

Na omawianym obszarze zachował si ę zaledwie jeden park podworski (Popielno). Ma on charakter krajobrazowy i jest usytuowany w s ąsiedztwie miejsca gdzie stał dwór. Park pochodzi z XIX wieku. Zajmuje powierzchni ę około jednego hektara. Stan jego zachowania jest zły. Nie prowadzono w nim, w okresie minionego pi ęć dziesi ęciolecia, prac piel ęgnacyjnych i rewaloryzacyjnych, poza wycink ą uschni ętych drzew. Brak piel ęgnacji spowodował, że jest w du żym stopniu zaro śni ęty samosiejkami i mało czytelny. Jednak pełni wa żną rol ę w miejscowym krajobrazie, jest dobrze widoczny w panoramie wsi. Prace porz ądkowe wymagaj ą uzgodnie ń z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

OBIEKTY ARCHEOLOGICZNE

Miasto i Gmina Ruciane-Nida nale ży do obszarów najsłabiej zbadanych pod k ątem rozpoznania archeologicznego. Systematyczne badanie rozpoznawcze (powierzchniowe) w ramach ogólnopolskiego programu badawczego - Archeologiczne Zdj ęcie Polski (AZP), obj ęły do chwili obecnej zaledwie ok. 10% obszaru gminy. Badaniom wykopaliskowym poddano zaledwie kilka stanowisk archeologicznych (s ą to badania niemieckie sprzed II wojny światowej). W archiwum Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Olsztynie znajduj ą si ę dane o ośmiu stanowiskach archeologicznych. W rejestrze zabytków nie uj ęto żadnego stanowiska. Stanowiska zalicza si ę do tzw. obiektów płaskich, poniewa ż nie zaznaczaj ą si ę na powierzchni gruntu. Nale żą do nich ślady osadnictwa, osady, obozowiska i cmentarzyska ciałopalne z ró żnych okresów pradziejów, średniowiecza i okresu nowo żytnego. Prace w obr ębie stanowisk obj ętych wojewódzk ą i gminn ą ewidencj ą zabytków nale ży prowadzi ć pod nadzorem archeologicznym. Prace na wszystkich obiektach wymagaj ą zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W przypadku Miasta i Gminy Ruciane-Nida, ze wzgl ędu na wyj ątkowe poło żenie i prawdopodobne bogactwo stanowisk archeologicznych, nale żałoby wszystkie wykopy ziemne w strefie brzegowej jezior i cieków wodnych, nawet tam gdzie dot ąd nie stwierdzono istnienia obiektów pradziejowych i średniowiecznych, obj ąć nadzorami archeologicznymi.

VI. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska kulturowego VI.1. Ochrona krajobrazu kulturowego miasta i gminy ‹ Rezerwaty i parki kulturowe: Na obszarze gminy nie ustanowiono tego typu obszarów. ‹ Historyczne struktury przestrzenne: Na obszarze miasta i gminy nie wyst ępuje zespół urbanistyczny. ‹ Układy ruralistyczne: Na obszarze miasta i gminy nie obj ęto ochron ą żadnego układu ruralistycznego.

W Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Ruciane-Nida , zmienionym Uchwał ą Nr XXX/361/04 Rady Miejskiej w Rucianem-Nida z dnia 29 grudnia 2004 roku. uj ęte zostały i zabytkowe zespoły ko ścielne, mieszkalne, przemysłowe, cmentarne na terenie gminy zgodnie z decyzjami konserwatorskimi o wpisie do rejestru zabytków. Taki zapis zapewnia ochron ę konserwatorsk ą najcenniejszych kulturowo, historycznie i krajobrazowo obszarów miasta i gminy. Dla terenów gminy zasobnych w zabytki opracowano dziewi ętna ście planów miejscowych. Plany te opracowywane s ą głownie do terenów przeznaczanych pod now ą zabudow ę. Inwestycje na obszarze wsi i zabudowy kolonijnej s ą poprzedzane wydawaniem decyzji o warunkach zabudowy z uwzgl ędnieniem wiedzy o obiektach obj ętych wpisem do rejestru zabytków oraz wojewódzk ą i gminn ą ewidencj ą zabytków.

VI.2. Współczesne funkcje obiektów zabytkowych Wi ększo ść obiektów zabytkowych (wpisanych do rejestru zabytków, jak równie ż obj ętych Gminn ą Ewidencj ą Zabytków) u żytkowana jest zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem lub pełni funkcje zbli żone do pierwotnych. Dotyczy to przede wszystkim obiektów sakralnych, mieszkalnych i usługowych, w przypadku których stosunkowo łatwe jest utrzymanie funkcji pierwotnych. Wiele obiektów zabytkowych na terenie gminy stanowi własno ść prywatn ą. Utrzymywanie ich i remontowanie reguluj ą mo żliwo ści finansowe wła ścicieli. Zagro żeniem dla ich zachowania jest brak spadkobierców, zmiana własno ści czy zmiana z funkcji z rolniczej na letniskow ą. Obiekty sakralne s ą utrzymywane i na bie żą co remontowane. Istniej ą jednak potrzeby remontowe. Remontu elewacji wymaga ko ściół w Ukcie. Domy w zagrodach wiejskich nale żą ce do osób prywatnych s ą w wi ększo ści przypadków utrzymywane i użytkowane na cele mieszkalne. Cz ęść zagród, zwłaszcza we wsiach nad jeziorami, jest przeznaczana na funkcje letniskowe. Na terenie miasta i gminy znajduj ą si ę równie ż obiekty udost ępniane do zwiedzania lub prowadzona jest w nich działalno ść usługowa, której wa żnym elementem jest ukazanie zabytkowych i kulturowych budynków i przedmiotów. S ą to zarówno obiekty sakralne, mieszkalne, przemysłowe, le śne i powojskowe.

Cmentarze ewangelickie nie s ą u żytkowane. W wi ększo ści pozostaj ą w krajobrazie jako trudnodostępne kompleksy zielone, a zachowane nagrobki pozostaj ą ukryte w śród krzewów.

VI.3. Ocena stanu technicznego obiektów zabytkowych i stanu dokumentacji konserwatorskiej Obecnie tylko cz ęść obiektów zabytkowych na terenie miasta i gminy jest w stanie dobrym. Stan techniczny budynków o walorach zabytkowych jest oceniany jako dobry w 40%, a dostateczny dotyczy 40% obiektów. W złym stanie technicznym jest 20% obiektów. Stan techniczny budynków murowanych na terenie wsi poło żonych nad jeziorami i w pobli żu terenów le śnych ulega zdecydowanej poprawie poprzez inwestycje i remonty dokonywane przez prywatnych wła ścicieli. Przewa żnie s ą to osoby z innych regionów Polski traktuj ące zakupione siedliska jako tereny letniskowe. Zły stan techniczny dotyczy zwłaszcza budynków podworskich i opuszczonych siedlisk, lub nieruchomo ści o nieuregulowanym stanie prawnym. Wynika on tak że z niewielkiej dbało ści o zabudowania przez minione sze ść dziesi ąt lat. Brak remontów wynikał z kolei ze szczupło ści środków finansowych oraz polityki władz lokalnych w tym wzgl ędzie. We wsiach na terenie Gminy Ruciane-Nida zachowało si ę wiele budynków, dzi ęki którym zachował si ę historyczny charakter tych miejsc, wymagaj ących ochrony i utrzymania. Jednak du żym zagro żeniem jest pomijanie tych walorów i wprowadzanie nowej zabudowy o współczesnych, utylitarnych formach. Wa żnym elementem zagród wiejskich s ą płoty i ziele ń. Nowe, fantazyjnie rozbudowane formy ogrodze ń, cz ęsto dwumetrowych, powoduj ą zgrzyt krajobrazowy. Zmiany w krajobrazie powoduj ą wszechobecne nasadzenia drzew i krzewów ozdobnych wiecznie zielonych. Zaczynaj ą one dominowa ć nad tradycyjnymi drzewami li ściastymi i sadami, które porastały zagrody. Opracowana na zlecenie Urz ędu Miasta i Gminy Ruciane-Nida gminna ewidencja zabytków zawiera najcenniejsze obiekty. Nie wskazuje jednak jako przedmiotu ochrony układów ruralistycznych. Turystyczny charakter obszaru Miasta i Gminy Rucianie-Nida stwarza zarówno szanse i zagro żenia. Szans ą na utrzymanie to żsamo ści krajobrazu kulturowego dzi ęki szczegółowym zapisom w strategicznych i planistycznych dokumentach gminnych oraz obejmowania ochron ą konserwatorsk ą zespołów zabudowy. Bez w ątpienia jest to wa żny element atrakcyjno ści turystycznej gminy. Zagro żenie ruchem turystyczny jest widoczne w terenie gdzie przy braku uregulowa ń odbywa si ę niekontrolowany ruch inwestycyjny i w krajobrazie pojawiaj ą si ę dysonanse planistyczne i architektoniczne.

W planach zagospodarowania przestrzennego zakłada si ę w przewa żaj ącym stopniu tworzenie nowych terenów zabudowy siedliskowej. Remonty i przebudowy siedlisk odbywaj ą si ę głównie na podstawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania .

VII. Czynniki wpływajace na środowisko kulturowe Miasta i Gminy Ruciane-Nida W rozdziale tym wykorzystano mi ędzy innymi wyniki analizy dokonanej w Strategii zrównowa żonego rozwoju Miasta i Gminy Ruciane-Nida do roku 2015, Uchwały Nr XXII/43/2008 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia 28.05.2008 r.; Plan odnowy miejscowo ści Gałkowo przyj ęty uchwał ą Nr IV/108/2007 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 26.09.2007 r.; Plan odnowy miejscowo ści Krzy że przyj ęty uchwał ą Zebrania Wiejskiego Sołectwa Krzy że Nr I/2008 z dn. 21.01.2008 r. i uchwał ą Nr XIX/7/2008 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 27.02.2008 r.; Plan odnowy miejscowo ści Ładne Pole na lata 2009-2016 przyj ęty uchwał ą Nr XXXVI/15/2009 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dn. 26.03.2009 r. i uchwał ą Nr I/2009 Zebrania Wiejskiego Sołectwa Śwignajno z dn. 19. 03.2009 r.; Plan odnowy miejscowo ści Wólka przyj ęty uchwał ą Nr XIX/6/2008 Rady Miejskiej w Rucianem-Nidzie z dnia 27.02.2008 r. i uchwał ą Nr I/2007 Zebrania Wiejskiego Sołectwa Wólka z dnia 18.12.2007 r. Bior ąc pod uwagę wy żej przedstawione opracowania oraz analizuj ąc specyfik ę gminy i jej zasoby, mo żna wskaza ć (w formie SWOT) nast ępuj ące czynniki warunkuj ące jej rozwój w powi ązaniu z dziedzictwem kulturowym:

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

• Marka Mazur jako regionu turystycznego; • Zła dost ępno ść komunikacyjna – zły stan dróg • Korzystne poło żenie geograficzne – blisko ść wojewódzkich i powiatowych – kluczowych du żych o środków (Warszawa, Gda ńsk, Olsztyn); szlaków komunikacyjnych dla rozwoju turystyki; • Naturalne pi ękno krajobrazu; • Brak organizacji (współpracy) mi ędzy podmiotami • Środowisko naturalne: turystycznymi: - Czyste lasy i wody; - Brak wspólnych inicjatyw promocyjnych; - Flora i fauna; - Brak standardów oferty turystycznej; • Atrakcyjno ść najwi ększych jezior i rzeki • Słaba promocja gminy: Krutynia; - W Internecie; • Kultura i tradycja – oryginalna historia wsi i - W mediach o zasi ęgu krajowym; unikalna kultura starowierców oraz dziedzictwo - Poszczególnych miejsc np. wsi jako Prus Wschodnich; atrakcyjnych turystycznie; • Unikatowy, zachowany w cało ści ruralistyczny • Słaba infrastruktura turystyczna: układ i architektura wielu wsi; - Brak ogólnodost ępnych terenów • Tradycja zwi ązana z postaci ą Konstantego rekreacyjnych; Ildefonsa Gałczy ńskiego i członków Studenckiego - Niewystarczaj ąca ilo ść łatwo dost ępnych i Teatru Satyryków; wyra źnie oznakowanych szlaków • Rozbudowana sie ć placówek muzealnych i spacerowych; • wystawienniczych popularyzuj ących i Niewystarczaj ąca jako ść bazy noclegowej; udost ępniaj ących spu ścizn ę regionu; • Niewystarczaj ąca ochrona dziedzictwa • Bardzo dobrze rozwini ęta baza noclegowa; kulturowego; • • Baza sportowo – rekreacyjna; Utrudnione mo żliwo ści inwestycyjne: • Trasy rowerowe, ście żki ekologiczne, stanice - Dla ewentualnych du żych inwestycji wodne; turystycznych i około turystycznych (tereny, • Rozpoznawalno ść gminy jako o środka kapitał); - Ograniczenia spowodowane wyst ępuj ącymi

turystycznego i folklorystycznego. formami ochrony przyrody; • Brak ci ągów pieszych (chodników); • Wysokie bezrobocie strukturalne; • Niski stan zasobno ści gospodarstw domowych; • Brak organizacji pozarz ądowych.

SZANSE ZAGRO ŻENIA

• - Fundusze unijne: • Szlak tranzytowy – ci ęż ki transport samochodowy; - Mo żliwo ść uzyskania wsparcia na • Brak środków finansowych na realizacj ę inwestycje gminne; projektów inwestycyjnych i promocyjnych: - Mo żliwo ść dofinansowania projektów - Niewystarczaj ące środki finansowe gminy; agroturystycznych; - Brak alternatywnych (poza unijnymi) źródeł - Dofinansowanie projektów realizowanych finansowania projektów turystycznych; przez przedsi ębiorców; • Trudno ści z pozyskaniem środków: • Zapotrzebowanie na turystyk ę aktywn ą; - Zmieniaj ące si ę „reguły gry”; • Moda na regionalizm; - Konkurencja ze strony innych gmin • Stworzenie regionalnego produktu turystycznego; składaj ących wnioski; • Nawiązanie współpracy z s ąsiaduj ącymi gminami • Brak współpracy mi ędzy samorz ądami lokalnymi – wspólna promocja i organizacja wydarze ń okolicznych gmin (konkurowanie o o środki); kulturalnych, sportowych; • Nieumiej ętno ść wykorzystania środków • Pojawienie si ę zewn ętrznych inwestorów pomocowych Unii Europejskiej; w zwi ązku z rozwojem rynku usług turystycznych; • Rosn ące bezrobocie – degradacja społecze ństwa; • Mo żliwo ść skorzystania z „przykładów dobrych • Rosn ąca przest ępczo ść i patologie społeczne; praktyk” – zapo życzanie z projektów • Brak zainteresowania inwestorów zewn ętrznych; realizowanych w innych miejscach; • Wysokie koszty inwestycji infrastrukturalnych; • Moda na mieszkanie „za miastem”; • Brak funduszy na rozwój miejscowo ści; • Promowanie i dofinansowanie tworzenia • Odpływ ludzi młodych z miejscowo ści; alternatywnych źródeł dochodów na wsi; • Dezintegracja społeczno ści lokalnej; • Możliwo ść podnoszenia własnych kwalifikacji • Wymuszona rozwojem miejscowo ści zmiana przez mieszka ńców; unikalnego wygl ądu wsi. • Rozwój nowych miejsc pracy – w usługach na rzecz turystów, poprzez rozwini ęcie agroturystyk; • Współpraca z gmin ą przy realizacji strategii rozwojowej; • Sprzyjaj ąca polityka regionalna, w tym adresowana do rozwoju obszarów wiejskich, ze strony rz ądu i władz wojewódzkich; • Popyt w Polsce i Europie na usługi turystyczne, oparte o zasoby przyrodnicze oraz walory kulturowe; • Wypromowanie krajobrazu kulturowego wsi jako produktu turystycznego Gminy; • Rozwój turystyki tj. agroturystyki oraz turystyki zwi ązanej z aktywnym wypoczynkiem; • Stworzenie Starowierskiego Parku Kulturowego.

VIII. Zało żenia programowe ochrony zabytków Miasta i Gminy Ruciane -Nida VIII.1. Główne cele polityki gminnej zwi ązane z ochron ą zabytków Do głownych celów polityki Miasta i Gminy Ruciane-Nida zaliczymy: ‹ Planowe i konsekwentne realizowanie zada ń samorz ądowych w zakresie opieki nad zabytkami. ‹ Ścisłe powi ązanie zada ń słu żą cych opiece nad zabytkami ze Strategi ą zrównowa żonego rozwoju Miasta i Gminy Ruciane-Nida do roku 2015, Uchwała Nr XXII/43/2008 Rady Miejskiej Ruciane-Nida z dnia 28.05.2008 r. oraz polityk ą przestrzenn ą gminy. ‹ Rozumienie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gminy, popularyzacja idei opieki nad zabytkami odczytywanej jako źródło to żsamo ści, wiedzy i tradycji. ‹ Integrowanie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz walorów przyrodniczych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego w szerokim rozumieniu dziedzictwa kulturowego jako dobra kultury i natury World Cultural Heritage ( Światowe Dziedzictwo Kultury). ‹ Stworzenie i wprowadzenie zasad ochrony materialnego dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. ‹ Podejmowanie działa ń maj ących na celu zwi ększenie atrakcyjno ści przestrzeni wiejskiej i zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków ło żonych na opiek ę nad zabytkami. ‹ Prowadzenie działa ń planistycznych i inwestycyjnych maj ących na celu powstrzymanie degradacji obszarów i obiektów zabytkowych i kulturowych oraz podj ęcie wielopłaszczyznowych działa ń maj ących na celu popraw ę stanu zabytków. ‹ Aktywne i kreatywne zarz ądzanie zasobami stanowi ącymi dziedzictwo kulturowe, jego rewitalizacja, adaptacja i ścisłe akcentowanie potencjału to żsamo ści kulturowej. ‹ Racjonalne wykorzystanie funduszy gminnych na ratowanie, konserwacj ę i dokumentowanie dziedzictwa kulturowego. ‹ Wspieranie projektów zwi ązanych z opieką nad zabytkami i zagospodarowaniem obiektów zabytkowych. ‹ Upowszechnianie w śród wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych znajomo ści zasad opieki nad zabytkami, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej, wspieranie odpowiedzialno ści wła ścicieli obiektów zabytkowych za posiadane mienie.

VIII.2. Działania zwi ązane z opiek ą nad zabytkami oraz ochron ą krajobrazu kulturowego Miasta i Gminy Rucane-Nida ‹ Realizacja zada ń z zakresu opieki nad zabytkami wynikaj ących ze Strategia zrównowa żonego rozwoju miasta i gminy Ruciane – Nida do roku 2015 Uchwały Nr XXII/43/2008 Rady Miejskiej Ruciane – Nida z dnia 28.05.2008 r. ‹ Realizacja kierunków polityki przestrzennej wskazanych w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz zapisów dotycz ących ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. ‹ Kontynuacja sukcesywnego opracowywania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów wymagaj ących sporz ądzenia planów ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania środowiska kulturowego. ‹ Wprowadzanie zmian w gminnej ewidencji zabytków w oparciu o aktualizowany wykaz obiektów zabytkowych stanowi ący zał ącznik do niniejszego programu jako bazy danych. ‹ Okresowe przegl ądy zabezpiecze ń obiektów zabytkowych zgodnie z Gminnym programem ochrony zabytków Miasta i Gminy Ruciane-Nida o na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. ‹ Podj ęcie działa ń promocyjnych w celu znalezienia u żytkowników dla zdegradowanych obiektów zabytkowych na terenie gminy; prowadzenie na oficjalnej stronie internetowej oferty inwestycyjnej. ‹ Podejmowanie działa ń w zakresie ustalenia stanu prawnego nieruchomo ści zabytkowych opuszczonych przez poprzednich wła ścicieli (nieruchomo ści o nieuregulowanym stanie prawnym). ‹ Przekazywanie informacji wła ścicielom i dysponentom obiektów zabytkowych o mo żliwo ściach korzystania z programowych funduszy Unii Europejskiej na dofinansowanie prac konserwatorskich przy zabytkach. ‹ Podj ęcie działa ń zmierzaj ących do uporz ądkowania zabytkowych nekropolii i remontów zabytkowych nagrobków. ‹ Interwencja władz miasta przy ra żą cych naruszeniach prawa budowlanego (zwłaszcza w zakresie samowoli budowlanych na obszarach obj ętych ochron ą konserwatorsk ą), przy obiektach zabytkowych oraz uj ętych w ewidencji gminnej (zwłaszcza je śli chodzi o rozbudowy i przebudowy zmieniaj ące brył ę budynków).

VIII.3. Działania informacyjne, popularyzacyjne i edukacyjne zwi ązane z promocj ą zabytków i walorów przestrzeni kulturowej Miasta i Gminy Rucianego-Nida Udost ępnienie na oficjalnej stronie internetowej Urz ędu Miasta i Gminy Gminnej Ewidencji Zabytków wraz z podaniem ich aktualnego stanu prawnego (dot. obiektów wpisanych do rejestru zabytków). ‹ Wspieranie wydawnictw obejmuj ących zagadnienia zwi ązane z histori ą gminy oraz ochron ą dóbr kultury.

‹ Wspieranie działa ń sprzyjaj ących szerszemu zaanga żowaniu si ę sektora prywatnego w ochron ę dziedzictwa kulturowego. ‹ Wspieranie działalno ści organizacji społecznych, pozarz ądowych i środowisk zajmuj ących si ę ochron ą i opiek ą nad zabytkami. ‹ Zapewnienie wsparcia przy tworzeniu systemu informacji o zabytkach gminy. ‹ Aktywna współpraca z lokalnymi mediami w celu promocji zabytków i upowszechniania działa ń zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami.

X. Realizacja i finansowanie przez miasto i gminę zada ń z zakresu ochrony zabytków Główny obowi ązek dbania o stan zabytków, a tym samym ponoszenia nakładów na prace konserwatorskie, spoczywa na wła ścicielach i u żytkownikach obiektów zabytkowych. Istniej ą jednak mo żliwo ści finansowania prac przy zabytkach z ró żnych źródeł, z zaanga żowaniem samorz ądu gminnego. Poni żej wskazano ró żne mo żliwo ści pozyskiwania środków.

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Kultury z dnia 1 lipca 2013 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. (Dz. U. z 2013 r. poz. 784, Brzmienie z 6 lipca 2013 r. ), istnieje mo żliwo ść dofinansowania zada ń z zakresu ochrony zabytków m.in. z bud żetu pa ństwa. Wsparcie finansowe mo że pochodzi ć tak że ze środków: ‹ Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego, b ędących w dyspozycji Warmi ńsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; ‹ Bud żetu województwa warmi ńsko-mazurskiego i jednostek samorz ądu terytorialnego; ‹ Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dla zabytkowych założeń zielonych). W zale żno ści od sytuacji bud żetowej samorz ądu istnieje mo żliwo ść udzielenia dotacji na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków (zarówno nieruchomych jak i ruchomych) na drodze podj ęcia stosownej uchwały przez Rad ę Miasta i Gminy Ruciane - Nida. Przy sprzeda ży obiektów zabytkowych nale żą cych do miasta i gminy stosuje si ę dozwolone prawem zni żki. Pozyskiwanie środków finansowych na zadania inwestycyjne jest mo żliwe ze źródeł zewn ętrznych. Współfinansowania działa ń obejmuj ących zarówno podnoszenie poziomu wiedzy w zakresie kultury i historii, jak równie ż zachowanie oraz ochron ę dziedzictwa kulturowego, mo że by ć dokonywane ze środków finansowych Unii Europejskiej. Fundusze strukturalne utworzono dla wyrównywania poziomu rozwoju regionów w zjednoczonej Europie, z uwagi na uznanie kultury za jeden z czynników rozwojowych regionów. Dla inicjatyw pozarz ądowych istnieje mo żliwo ść wsparcia ze strony fundacji europejskich i zagranicznych.

X. Zadania miasta i gminy zwi ązane z ochron ą środowiska i w zakresie konserwacji zieleni zabytkowej Obszar Miasta i Gminy Ruciane-Nida (według podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego) znajduje si ę w obr ębie Pojezierza Mazurskiego, le żą c wi ększo ści ą swego obszaru w mezoregionie Równiny Mazurskiej, za ś cze ść północna gminy le ży w mezoregionie Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, co wskazuje na zró żnicowane krajobrazowo tereny. W rejonie Rucianego i jeziora Guzianka wyst ępuje lokalne wyniesienie terenu z mocno zró żnicowan ą rze źbą moren czołowych. Jest to południowy zasi ęg fazy pozna ńskiej ostatniego zlodowacenia. Cz ęść ta jest wyniesiona na wysoko ść 132-142 m n.pm. Na północ od Rucianego-Nida wyst ępuje rozległe obni żenia (dolina rzeki Krutyni) i k ępowe wyniesienia polodowcowej moreny dennej. Cz ęść południowa Krainy Wielkich Jezior, a tym samym cz ęść gminy to rozległy, pochylony ku południowi obszar sandrowy, zbudowany z materiałów fluwioglacjalnych (piaski, żwiry). Rynna jezior Bełdany-Nidzkie to dolina o przebiegu zbli żonym do południkowego, wci ęta w utwory polodowcowe na gł ęboko ść do 70 m W 1977 roku, na terenie 7 gmin, utworzono Mazurski Park Krajobrazowy. W obr ębie gminy znajduje si ę 14 706 ha Parku, co stanowi 27,4% jego powierzchni i 41,1% powierzchni gminy. Obszary Parku i jego otuliny - zostały podzielone na strefy o ró żnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Na obszarze Miasta i Gminy Ruciane- Nida wyst ępuj ą strefy ochronne. Strefa pierwsza ekologiczna „IE”, która obejmuje du żą cz ęść obszarów le śnych, niektóre cenne przyrodniczo tereny rolnicze wraz z ich terenami zabudowanymi oraz cenniejsze tereny wodne. W strefie tej wprowadza si ę całkowity zakaz wyznaczania nowych siedlisk budowlanych oraz wprowadza wymóg zweryfikowania wyznaczonych w planach gmin siedlisk budowlanych. Na obszarze Miasta i Gminy Ruciane-Nida w obr ęb tej strefy wł ączono: Lasy Jegoci ńskie, Ł ąki Warmowskie, Las Popielno (jez. Wesołek), Las Guzianka, Las i niwa polna Kamienia, Niwa polna Nowej Ukty, Niwa Śwignajna, Morena Wojnowsko-Wólcza ńska, Niwa Rosochy i Klasztorna. Strefa pierwsza krajobrazowa „IK”, która obejmuje bardzo cenne pod wzgl ędem krajobrazowym tereny Parku i dlatego obowi ązuje w niej ścisła ochrona pod wzgl ędem krajobrazowym z likwidacj ą obiektów szpec ących. Ogranicza si ę w niej wyznaczanie nowych siedlisk, dopuszczaj ąc jednocze śnie szersze wykorzystanie turystycznege. Na obszarze Miasta i Gminy Ruciane-Nida w obr ęb tej strefy wł ączono: Las Ko ńcewski, Niwa Wejsu ńska, Las Guzia ńsko-Onufryjewski, Niwy Popielna i Wierzby, Jezioro Bełdany, Niwa Wólcza ńska, Niwa Wojnowska, Niwa Gałkowska, Polana Kamie ń, Niwa Wygry ńska. Strefa druga „II” jest traktowana jako cz ęść Parku o ni ższych warto ściach przyrodniczych, cho ć o du żych walorach krajobrazowych. W strefie tej dopuszczalne s ą ró żne formy rolnictwa oraz intensywniejsze formy turystyki, jednak rozwój jednostek osadniczych powinien by ć ograniczony do istniej ących ram. Strefa ta pełni tak że funkcje ochronne dla grup strefy I i 0. Na obszarze Miasta i Gminy Ruciane-Nida wyst ępuje ona w rejonie Wejsuny-Onufryjewo, Piaski, Ukta-Ładne Pole, Jezioro Wygry ńskie Ponadto na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida występuje jako strefa ochronna jezior Bełdany i Guzianka.

Dodatkowo na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego w granicach Miasta i Gminy Ruciane-Nida znajduje si ę 3 rezerwaty przyrody: rezerwat le śny „ Jezioro Nidzkie ”, rezerwat faunistyczny „ Jezioro Warnołty ”, rezerwat krajobrazowy „ Krutynia Dolna ”. Poza omówionym wy żej obszarem Parku na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida utworzono obszary chronionego krajobrazu ( Rozporz ądzenie Nr 21 Wojewody Warmi ńsko – Mazurskiego z dnia 14 kwietnia 2003r. w sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego ). Le żą cy w cało ści na omawianym terenie Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego – Ruciane-Nida, Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego – Szeroki Bór i poło żony równie ż w gminach Pisz, Biała Piska i Orzysz Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy i Jezior Piskich. „Na terenie obszarów chronionego krajobrazu zakazuje si ę mi ędzy innymi: - lokalizowania nowych obiektów zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska, - lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, - dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody i zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz gospodarki rybackiej, - wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym. Zakazy, o których mowa, nie dotycz ą zada ń realizowanych na rzecz obronno ści i bezpiecze ństwa pa ństwa, w przypadkach zagro żenia bezpiecze ństwa pa ństwa, inwestycji realizuj ących cele publiczne oraz gospodarki łowieckiej lub rybackiej, prowadzonej w oparciu o odr ębne przepisy oraz racjonalnej gospodarki rolnej i le śnej.” Poza wymienionymi formami krajobrazu chronionego na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida wyst ępuj ą użytki ekologiczne skupione na wyspach jezior (m.in. Śniardwy, Bełdany, Nidzkim), Gr ąd Wygryny, Ł ąka Krutynia Na terenie Miasta i Gminy Ruciane-Nida planowane jest wyznaczenie tak że obszaru Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 - Europejska Sie ć Ekologiczna NATURA 2000 to sie ć obszarów chronionych na terenie pa ństw członkowskich Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro żonych składników ró żnorodno ści biologicznej w pa ństwach Unii Europejskiej. obszary specjalnej ochrony (OSO) - (Special Protection Areas - SPA) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. "Ptasiej", dla gatunków ptaków wymienionych w zał ączniku I do Dyrektywy - specjalne obszary ochrony (SOO) - (Special Areas of Conservation - SAC) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw.

"Siedliskowej", dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w zał ączniku I oraz siedlisk gatunków zwierz ąt i ro ślin Cały teren Miasta i Gmin Ruciane-Nida znajduje si ę w granicach obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski. Pojedynczymi tworami przyrody s ą pomniki przyrody, w które obfituje obszar Miasta i Gminy Ruciane-Nida - Oddział 83j Le śnictwo Ruciane - Dąb szypułkowy, Oddział 83h Le śnictwo Ruciane - Grupa drzew „Królewskie Dęby” (2 d ęby szypułkowe), Oddział 54 Popielno - Dąb szypułkowy, Piaski Oddział 4a Lenistwo Wejsuny- Dąb szypułkowy, Oddział 83h Le śnictwo Ruciane - Dąb szypułkowy , Zdró żno, Oddział 166h Le śnictwo Guzianka - Sosna pospolita, Lipnik Oddział 21h Le śnictwo Lipnik - Grupa drzew (2 d ęby szypułkowe), Ruczaj Oddział 142f Le śnictwo Ruczaj - Dąb szypułkowy „Grunwald”, Nida Oddział 143k Le śnictwo Guzianka - Dąb szypułkowy, Ruciane Oddział 83h Le śnictwo Ruciane - Dąb szypułkowy, Ruciane Oddział 102c Le śnictwo Guzianka - Dąb szypułkowy, Ruciane Oddział 102 Le śnictwo Guzianka- Dąb szypułkowy, Ruciane Oddział 102c Le śnictwo Guzianka- Dąb szypułkowy, Nida Oddział 143k Le śnictwo Guzianka - Dąb szypułkowy , Ruciane-Nida 50m od brzegu jeziora Guzianka - Grupa drzew (3 d ęby szypułkowe), Ruciane-Nida przy Przystani Żeglarskiej - Dąb szypułkowy, Ruciane-Nida Oddział 95a Le śnictwo Ruciane - Grupa drzew (2 d ęby szypułkowe), Ruciane-Nida Oddział 102 Le śnictwo Guzianka- D ąb szypułkowy, Nied źwiedzi Róg 50m od brzegu jeziora Śniardwy - Lipa drobnolistna, Ukta 50m od skrzy żowania dróg Mikołajki-Mr ągowo - Dąb szypułkowy, Ukta przy placu Szkoły Podstawowej - Dąb szypułkowy, Wejsuny Oddział 2b Le śnictwo Wejsuny - Dąb szypułkowy, Wejsuny Oddział 2b Le śnictwo Wejsuny - Dąb szypułkowy , Wejsuny Oddział 4a Lesnictwo Wejsuny - Grupa drzew (3 d ęby szypułkowe), Popielno 50m od jez.Bełdany - D ąb szypułkowy, Ukta Oddział 224d Le śnictwo Ukta - Grupa drzew (2 d ęby szypułkowe), Ukta Oddział 224d Le śnictwo Ukta - Grupa drzew (9 d ęby szypułkowe), Ukta Oddział 223g- h Le śnictwo Ukta - Grupa drzew (7 d ęby szypułkowe), Ukta Oddział 223j Le śnictwo Ukta - Dąb szypułkowy, Ukta Oddział 221a Le śnictwo Ukta - Dąb szypułkowy, Ukta Oddział 212b Le śnictwo Ukta - Grupa drzew (2 d ęby szypułkowe), Ukta Oddział 213a Le śnictwo Ukta - Dąb szypułkowy, Popielno Oddział 54c - Dąb szypułkowy, Popielno Oddział 48f - Sosna pospolita, Wygryny Oddział 202g Le śnictwo G ąsior - Dąb szypułkowy, Wygryny Oddział 201h Le śnictwo G ąsior - Grupa drzew (3 d ęby szypułkowe) , Wygryny Oddział 218b Le śnictwo Ukta - Dąb szypułkowy, Wygryny Oddział 210j Le śnictwo Ukta - Dąb szypułkowy, Wygryny Oddział 216j Le śnictwo Ukta - Grupa drzew (3 d ęby szypułkowe), Wygryny Oddział 216j Le śnictwo Ukta - Grupa drzew (3 lipy drobnolistne), Ruciane-Nida Oddział 54g Le śnictwo Ruciane - Dąb szypułkowy, Onufryjewo Oddział 4a Le śnictwo Wejsuny - Grupa drzew (2 d ęby szypułkowe) , Onufryjewo Oddział 8a Le śnictwo Wejsuny - Dąb szypułkowy, Onufryjewo Oddział 8a Le śnictwo Wejsuny - Dąb szypułkowy, Onufryjewo Oddział 8a Le śnictwo Wejsuny - Dąb szypułkowy, Śwignajno przy skrzy żowaniu dróg polnych nr 209 i 210 - Dąb szypułkowy , Kadziłowo koło wsi - Lipa drobnolistna , Ruciane-Nida Oddział 54f Le śnictwo Ruciane - Dąb szypułkowy, Guzianka Oddział 101j Le śnictwo Guzianka - Dąb szypułkowy, Guzianka Oddział 101j Le śnictwo Guzianka - Dąb szypułkowy, Guzianka Oddział 101k Le śnictwo Guzianka - Dąb szypułkowy , Guzinaka Oddział 101k Le śnictwo Guzianka - Dąb szypułkowy , Ukta przy rozwidleniu dróg w kierunku wsi Wojnowo – Wierzba , Iznota przy drodze - Grupa drzew (8 klon), Iznota przy

drodze - Lipa drobnolistna, Ukta droga w Ukcie do granicy lasu w kierunku Iznoty - Aleja (lipa drobnolistna i klon) , Popielno 30m na wschód od jeziora Bełdany - Dąb szypułkowy, Ruciane-Nida ul. Dworcowa - D ąb szypułkowy, Ruciane-Nida ul. Dworcowa przy stacji PKP - Dąb szypułkowy „Kolejarz”, Ruciane-Nida nad jeziorem Guzianka - Lipa drobnolistna. W wojewódzkiej ewidencji zabytków znajduj ą si ę aleje przydro żne typowane do ochrony jako element krajobrazu kulturowego: Lp. Przebieg drogi Droga/odcinek typowany do ochrony 1. droga woj. Nr 609, Mikołajki - Ukta Odcinek: Nowa Ukta - Ukta 2. droga woj. Nr 610 Piecki – Ruciane - Nida Odcinek: Gałkowo – Ruciane Nida

Integraln ą cz ęś ci ą krajobrazu Miasta i Gminy Ruciane-Nida s ą obszary zieleni, w tym zabytkowej, przy których s ą podejmowane zabiegi piel ęgnacyjno-chirurgiczne, obejmuj ące: ‹ ci ęcia przyrodnicze, ‹ ci ęcia sanitarne, ‹ leczenie i piel ęgnowanie ubytków powierzchniowych i wgł ębnych; zwalczanie grzybów paso żytniczych i chorobotwórczych, zwalczanie owadów dr ążą cych drewno, ‹ wzmocnienia mechaniczne, ‹ prace piel ęgnacyjno-zabezpieczaj ące przy systemie korzeniowym, ‹ nawo żenie drzew, ‹ wzbogacanie nasadzeniami. Plan działa ń w zakresie konserwacji zieleni na lata 2013-2016 to: ‹ Prace piel ęgnacyjne, cięcia sanitarne i nasadzenia nowych drzew i krzewów. ‹ Nasadzenia i piel ęgnacja drzew oraz zieleni w pasach drogowych.

XI. Wykazy zabytków wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego TABELA 1.1 REJESTR ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMI ŃSKO-MAZURSKIEGO MIASTO I GMINA RUCIANE-NIDA. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH.

L.p. Miejscowo ść Obiekt Adres Nr Data wpisu 1. Gałkowo cmentarz ewangelicki na zachód od wsi A- 2880 4.09.1989 r 2. Iwanowo cmentarz staroobrz ędowców we wsi, po zachodniej A-2900 4.09.1989 r. stronie dorgi 3. Kadzidłowo chałupa z D ąbrów w zespole Kadzidłowo 1 A-4288 12.02.2009 r. ober ży pod psem, 4. Kadzidłowo chałupa z Warnowa w zespole Kadzidłowo 1 A-4288 12.02.2009 r. ober ży pod psem 5. Kadzidłowo dom w zespole ober ży pod psem Kadzidłowo 1 A-4288 12.02.2009 r. 6. Kadzidłowo lamus w zespole ober ży pod psem Kadzidłowo 1 A-4288 12.02.2009 r. 7. Kadzidłowo chata w zespole ober ży pod psem Kadzidłowo 1 A-4288 12.02.2009 r.

8. Kadzidłowo budynek w zespole ober ży pod Kadzidłowo 1 A-4288 12.02.2009 r. psem 9. Kadzidłowo magazyn w zespole ober ży pod Kadzidłowo 1 A-4288 12.02.2009 r. psem 10. Karwica cmentarz ewangelicki przy drodze A-2602 11.01.1989 r. prowadz ącej na południowy wschód od wie ś 11. Ko ńcewo cmentarz ewangelicki (na pn. od wsi) A-2898 5 .09.1989 r. 12. Ładne Pole cmentarz staroobrz ędowców nas północ od drogi A-2901 4.09.1989 r. prowadz ącej przez wie ś 13. Onufryjewo cmentarz staroobrz ędowców na zachód od wsi, na A-2902 4.09.1989 r. północ od drogi w lesie 14 Onufryjewo cmentarz ewangelicki na zachód od wsi, na A-2882 5.09.1989 r północ od drogi w lesie 15. Osiniak-Piotrowo cmentarz ewangelicki w środku wsi, na A-2879 5.09.1989 r wzniesieniu 16. Osiniak-Piotrowo cmentarz staroobrz ędowców w centrum wsi, na A-2903 5.09.1989 r. rodzinny wzniesieniu 17. Pranie le śniczówka, ob. dom mieszkalny Pranie A-4244 22.01.2003 r w zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego 18. Pranie budynek inwentarsko - A-4244 22.01.2003 r gospodarczy, ob. muzeum w Pranie zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego, 19. Pranie budynek gospodarczy (kuchnia Pranie A-4244 22.01.2003 r letnia) w zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego, 20. Pranie fragment duktu le śnego w Pranie A-4244 22.01.2003 r zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego, 21. ko ściół w zespole ko ścioła ul. Dworcowa 32 A-2972 15.12.1989 r. Ruciane - Nida ewangelickiego, ob. parafialny rzymskokatolicki p.w. MB Cz ęstochowskiej, 22. Ruciane - Nida willa Andersa ul. Dworcowa 8c A-4442 11.12.2006 r. 23. Ruciane - Nida dom ul. Słowia ńska 16 A-4266 17.12.2003 r. 24. Ruciane - Nida budynek gospodarczy ul. Słowia ńska 16 A-4266 17.12.2003 r. 25. Ruciane - Nida dom ul. Słowia ńska 19 A-4268 17.12.2003 r. 26. Ruciane - Nida budynek wyłuszczarni w zespole ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r wyłuszczarni nasion 27. Ruciane - Nida magazyn szyszek w zespole ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r wyłuszczarni nasion 28. Ruciane - Nida magazyn szyszek (boczny) w ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r zespole wyłuszczarni nasion 29. Ruciane - Nida budynek produkcyjny w zespole ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r wyłuszczarni nasion, 30. Ruciane - Nida budynek biurowy w zespole ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r

wyłuszczarni nasion 31. Ruciane - Nida budynek mieszkalny w zespole ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r wyłuszczarni nasion 32. Ruciane - Nida budynek gospodarczy w zespole ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r wyłuszczarni nasion 33. Ruciane - Nida budynek wagi i sortowni w ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r zespole wyłuszczarni nasion 34. Ruciane - Nida magazyn nasion ob. kotłownia w ul. Dworcowa 1 A-4421 21.06.2006 r zespole wyłuszczarni nasion 35. Śwignajno cmentarz ewangelicki A-2879 4.09.1989 r. za wsi ą, od strony północnej , na skraju lasu 36. Śwignajno cmentarz ewangelicki wśród pól, ok. 200 m A-2883 4.09.1989 r. na wschód od wsi 37. ko ściół w zespole ko ścioła Ukta 19 A-2978 15.12.1989 r. Ukta ewangelickiego, ob. rzymskokatolickiego p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego 38. Ukta cmentarz ewangelicki nad jeziorem A-2881 4.09.1989 r. Wejsunek 39. Ukta cmentarz ewangelicki rodziny na północ od drogi A- 2878 4.09.1989 r. Kowalewskich Ukta Piecki przy drodze do Kadzidłowa 40. Ukta cmentarz ewangelicki, A-2884 4.09.1989 r. po południowej stronie drogi Ukta – Piecki 41. Wojnowo cerkiew p.w. Za śni ęcia NMP, w Wojnowo 24 A-1489 2.09.1983 r. zespole ko ścioła prawosławnego 42. Wojnowo plebania w zespole ko ścioła Wojnowo 24 A-1489 2.09.1983 r. prawosławnego 43. Wojnowo cmentarz jednowierców wokół cerkwi A-1489 2.09.1983 r 44. Wojnowo molenna staroobrz ędowców A-1459 17.03.1983 r. 45. Wojnowo, molenna w zespole klasztornym Wojnowo 76 A-1455 17.03.1983 r. staroobrz ędowców 46. Wojnowo dom zakonny w zespole Wojnowo 76 A-1455 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 47. Wojnowo dom furtialny w zespole Wojnowo 76 A-1455. 17.03.1983 r klasztornym staroobrz ędowców 48. Wojnowo dom furtialny w zespole Wojnowo 76 A-1455 17.03.1983 r klasztornym staroobrz ędowców 49. Wojnowo brama w zespole klasztornym Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. staroobrz ędowców 50. Wojnowo budynek gospodarczy w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 51. Wojnowo budynek gospodarczy w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 52. Wojnowo budynek gospodarczy w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców

53. Wojnowo, w dom Zagroda nr 13 A-4512 2.10. 2008 r. 54. Wojnowo cmentarz parafialny starowierców w pobli żu klasztoru, A-1673 15.05.1986 r. na wzgórzu 55. cmentarz ewangelicki po wschodniej stronie A-2898 z 5.09.1989 r. Wygryny - Zydl ągi, drogi pomi ędzy / w opisie jako Zelw ągami a Ko ńcewo/ Wygrynami 56. Zdro żno le śniczówka w zespole Zdró żno 1 A-4317 16.02.2005 r. le śniczówki 57. Zdro żno stodoła w zespole le śniczówki Zdró żno 1 A-4317 16.02.2005 r. 58. Zdro żno piec chlebowy w zespole Zdró żno 1 A-4317 16.02.2005 r. le śniczówki

TABELA 2 REJESTR ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA WARMI ŃSKO MAZURSKIEGO MIASTO I GMINA RUCIANE- NIDA. WYKAZ ZABYTKÓW RUCHOMYCH.

L.p. Miejscowo ść Miejsce Obiekt Nr Data wpisu przechowywania 1. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Paraskiewa Piatnica, B-25 29.01.1985 r XVII/XVIII w. 2. Wojnowo molenna klasztorna Ikona –Św. Jwefim /?/, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 3. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Świ ęty /?/, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 4. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Świ ęci /?/, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 5. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Trójca Św., XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 6. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Maria, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 7. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Jan Chrzciciel, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 8. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Św. Piotr, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 9. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Paweł, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 10. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Świ ęty /?/, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 11. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Świ ęty /?/, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 12 Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Chór anielski, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 13. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Chór anielski, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 14. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Maria z dzieci ątkiem, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 15. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Maria z dzieci ątkiem, XVIII/ XIX B-25 29.01.1985 r w. 16. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Maria z dzieci ątkiem, XIX w. B-25 29.01.1985 r 17. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Maria z dzieci ątkiem, XVIII /?/ w. B-25 29.01.1985 r 18. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Maria z dzieci ątkiem, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 19. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Maria z dzieci ątkiem, XVIII/ XIX B-25 29.01.1985 r w. 20. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Maria z dzieci ątkiem, XVIII/ XIX B-25 29.01.1985 r w. 21. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Maria z dzieci ątkiem, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 22. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Jan Chrzciciel, XVIII/ XIX w. B-25 29.01.1985 r 23. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Chrystus, XIX w. B-25 29.01.1985 r 24. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Mateusz Ewangelista, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 25. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Zwiastowanie, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 26. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Św. Jan Chrzciciel, XIX w. B-25 29.01.1985 r 27. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Św. Paweł, XIX w. B-25 29.01.1985 r 28. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Piotr, XIX w. B-25 29.01.1985 r 29. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Maria, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 30. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Archanioł Gabriel, XIX w. B-25 29.01.1985 r 31. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Prorok Ilia, XIX w. B-25 29.01.1985 r 32. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Wasilij Wielikij, XVIII w /?/ B-25 29.01.1985 r 33. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Grzegorz, XVII/XVIII w. B-25 29.01.1985 r 34. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Patriarcha, XVIII w. /?/ B-25 29.01.1985 r 35. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Chrystus /Spas Wseder żitel/, XIX B-25 29.01.1985 r w. 36. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Mandylion /Nerukotwornyj Spas/ B-25 29.01.1985 r XIX w. 37. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Mikołaj, XVIII w. B-25 29.01.1985 r 38. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Jerzy, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r

39. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Świ ęci, XIX w. B-25 29.01.1985 r 40. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Św. Mikołaj, XVIII w B-25 29.01.1985 r 41. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Ukrzy żowanie, XIX w. B-25 29.01.1985 r 42. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – „Prazdniki” / Świ ęta/ XVIII w./?/ B-25 29.01.1985 r 43. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Świ ęty /?/ B-25 29.01.1985 r 44. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Krucyfiks, XIX w. B-25 29.01.1985 r 45. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Krucyfiks, XIX w. B-25 29.01.1985 r 46. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Krucyfiks, XIX w. B-25 29.01.1985 r 47. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Krucyfiks, XIX w. B-25 29.01.1985 r 48. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Archidiakon Prochor, XVIII/XIX B-25 29.01.1985 r w. 49. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Archidiakon Timofij, XVIII/XIX B-25 29.01.1985 r w. 50. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Archidiakon Wawrzyniec /?/, B-25 29.01.1985 r XVIII/XIX w. 51 Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Cherubin, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 52. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Jan Bogosław, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 53. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Mikołaj Cudotwórca, B-25 29.01.1985 r XVIII/XIX w. 54. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – św. Cyryl Aleksandryjski, B-25 29.01.1985 r XVIII/XIX w. 55. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Maria, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 56. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Archidiakon, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 57. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Archidiakon Mikołaj, XVIII/XIX B-25 29.01.1985 r w. 58. Wojnowo molenna klasztorna Ikona - Archidiakon Ilia, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 59. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Cherubin, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 60. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Bazyli Wielki, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 61. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Jan Złotousty, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 62. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Św. Atanazy, XVIII/XIX w. B-25 29.01.1985 r 63. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Chrystus /Spas Wseder żitel/ B-25 29.01.1985 r XVIII/XIX w. 64. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Krucyfiks metalowy, XIX w. B-25 29.01.1985 r 65. Wojnowo molenna klasztorna Krucyfiks, /?/ B-25 29.01.1985 r 66. Wojnowo molenna klasztorna Krucyfiks, /?/ B-25 29.01.1985 r 67. Wojnowo molenna klasztorna Kadzielnica, XIX w. B-25 29.01.1985 r 68. Wojnowo molenna klasztorna Ikona składana, XIX w. B-25 29.01.1985 r 69. Wojnowo molenna klasztorna Ikona metalowa, XIX w. B-25 29.01.1985 r 70. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Archanioł Michał, XIX w. B-25 29.01.1985 r 71. Wojnowo molenna klasztorna Ikona – Archanioł Gabriel, XIX w. B-25 29.01.1985 r 72. Wojnowo molenna klasztorna Świecznik, XIX/XX w. B-25 29.01.1985 r 73. Wojnowo molenna klasztorna Świecznik, XIX w. B-25 29.01.1985 r 74. Wojnowo molenna klasztorna Świecznik, XIX w. B-25 29.01.1985 r 75. Wojnowo molenna klasztorna Świecznik, XX w. B-25 29.01.1985 r 76. Wojnowo molenna klasztorna Świecznik, XIX/XX w. B-25 29.01.1985 r 77. Wojnowo molenna klasztorna Świecznik, XIX/XX w. B-25 29.01.1985 r 78. Wojnowo molenna klasztorna Świecznik, XX w. B-25 29.01.1985 r 79. Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona – Św. Łukasz Ewangelista, B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 2 poł. XIX w. 80. Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona – Św. Mateusz Ewangelista, 2 poł. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP XIX w.

81. Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona – Św. Marek Ewangelista, 2 poł. XIX B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP w. 82. Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona – Matka Boska z dzieci ątkiem, XIX B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP w. 83 Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona - Matka Boska z dzieci ątkiem, 2 poł. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP XIX w. 84. Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona – Św. Paweł, 2 poł. XIX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 85. Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona – Św. Jan Miło ściwy, 2 poł. XIX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 86. Wojnowo Cerkiew prawosławna Ikona – krzy ż prawosławny z B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP Ukrzy żwoaniem, /?/ 87. Wojnowo Cerkiew prawosławna Obraz - Matka Boska z dzieci ątkiem, p. XX B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP w. 88. Wojnowo Cerkiew prawosławna Obraz – Patriarcha Sergiusz, p. XX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 89. Wojnowo Cerkiew prawosławna Obraz - Matka Boska z dzieci ątkiem, p. XX B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP w. 90. Wojnowo Cerkiew prawosławna Obraz –Świ ęta Trójca, p. XX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 91. Wojnowo Cerkiew prawosławna Tabernakulum, p. XX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 92. Wojnowo Cerkiew prawosławna Świecznik, p. XX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 93. Wojnowo Cerkiew prawosławna Świecznik, p. XX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 94. Wojnowo Cerkiew prawosławna Świecznik, p. XX w. B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP 95. Wojnowo Cerkiew prawosławna Naczynie liturgiczne B-70 09.03.1993 r. p.w. Za śni ęcia NMP

XII. Wykazy zabytków uj ętych w Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) TABELA 3. MIASTO I GMINA RUCIANE -NIDA. WYKAZ ZABYTKÓWNIERUCHOMYCH UJ ĘTYCH W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW

L.p. Miejscowo ść Obiekt Adres Informacja o wpisie do rejestru zabytków 1. Borek le śniczówka w zespole Borek le śniczówki 2. Borek budynek gospodarczy w Borek zespole le śniczówki 3. Gałkowo dom Gałkowo 6 4. Gałkowo dom Gałkowo 7 5. Gałkowo dom Gałkowo 11 6. Gałkowo dom Gałkowo 13 7. Gałkowo dom Gałkowo 16 8. Gałkowo dom Gałkowo 24 9. Gałkowo dom Gałkowo 37 10. Gałkowo dom Gałkowo 38 11. Gałkowo szkoła w zespole szkoły Gałkowo 40 12. Gałkowo budynek gospodarczy w Gałkowo 46 zespole szkoły 13. Gałkowo karczma ze Sztynortu Gałkowo 46 obecnie gospoda 14. Gałkowo cmentarz północno zachodni staroobrz ędowców kraniec wsi 15. Gałkowo cmentarz ewangelicki w centrum wsi pomiędzy drogami 16. Gałkowo cmentarz ewangelicki na zachód od wsi A- 2880 z 4.09.1989 r. 17. Gąsior le śniczówka w zespole Gąsior 1 le śniczówki 18. Gąsior budynek gospodarczy w Gąsior 1 zespole le śniczówki 19. Gąsior budynek gospodarczy w Gąsior 1 zespole le śniczówki 20. Iwanowo cmentarz we wsi, po zachodniej staroobrz ędowców stronie drogi 21. Iwanowo cmentarz ewangelicki na skraju lasu, po A-2900 z 4.09.1989 r. wschodniej stronie polnej drogi 22. Iznota cmentarz ewangelicki na górze przy rozwidleniu dróg, na wschód od wsi 23. Iznota cmentarz ewangelicki w centrum wsi, na północ od drogi 24. Iznota cmentarz ewangelicki w centrum wsi, na południe od drogi

25. Kadzidłowo chałupa z D ąbrów w Kadzidłowo 1 A-4288 z 12.02.2009 r. zespole ober ży pod psem 26. Kadzidłowo chałupa z Warnowa w Kadzidłowo 1 A-4288 z 12.02.2009 r. zespole ober ży pod psem 27. Kadzidłowo dom w zespole ober ży Kadzidłowo 1 A-4288 z 12.02.2009 r. pod psem 28. Kadzidłowo lamus w zespole ober ży Kadzidłowo 1 A-4288 z 12.02.2009 r. pod psem 29. Kadzidłowo chata w zespole ober ży Kadzidłowo 1 A-4288 z 12.02.2009 r. pod psem 30. Kadzidłowo budynek w zespole Kadzidłowo 1 A-4288 z 12.02.2009 r. ober ży pod psem 31. Kadzidłowo magazyn w zespole Kadzidłowo 1 A-4288 z 12.02.2009 r. ober ży pod psem 32. Kadzidłowo dom Kadzidłowo 3 33. Kadzidłowo dom Kadzidłowo 5 34. Kadzidłowo cmentarz na wschód od drogi do staroobrz ędowców zabudowa ń Ober ży pod psem 35. Kadzidłowo cmentarz wojsk na wschód od drogi do napoleo ńskich zabudowa ń Ober ży pod psem, w gł ębi lasu 36. Karwica dom Karwica 10 37. Karwica dom Karwica 12 38. Karwica dom Karwica 13 39. Karwica dom Karwica 14 40. Karwica dom Karwica 15 41. Karwica dom Karwica 31 42. Karwica dom Karwica 38 43. Karwica dom Karwica 42 44. Karwica dom Karwica 43 45. Karwica dom Karwica 44 46. Karwica dom Karwica 46 47. Karwica szkoła obecnie dom Karwica 51 48. Karwica cmentarz ewangelicki przy drodze prowadz ącej A-2602 z 11.01.1989 r. na południowy wschód o wsi do lasu 49. Karwica cmentarz ewangelicki w rozwidleniu drogi do jeziora od zachodu i drogi polnej od południa 50. Karwica cmentarz ewangelicki w lesie na zachód od drogi Karwica - Krzy że 51 Karwica Kolonia, cmentarz ewangelicki. przy drodze prowadz ącej z Karwicy Kolonii w kierunku wschodnim do lasu 52. Karwica Mazurska schron dla dwóch dru żyn w lesie, na południe od /?/ piechoty(1/SPL) linii kolejowej Szczytno – Ruciane Nida 53. Karwica Mazurska blockhauz dla ckm i Na skraju lesu, na północ piechoty(2/SPL) od linii kolejowej

Szczytno – Ruciane Nida 54. Karwica Mazurska blockhauz dla ckm i Na skraju lesu, na północ piechoty, (3/SPL) od linii kolejowej Szczytno – Ruciane Nida 55. Karwica Mazurska schron dla dwóch dru żyn w lesie, na północ od linii piechoty, (4/SPL) kolejowej Szczytno – Ruciane Nida 56. Karwica Mazurska blockhauz dla ckm i na północ od linii piechoty, (5/SPL) kolejowej Szczytno – budynek dworca Ruciane Nida 57. Karwica Mazurska schron dla dru żyny w lesie, na północ od linii piechoty, (6/SPL) kolejowej Szczytno – Ruciane Nida 58. Karwica Mazurska blockhauz dla ckm i w lesie, na północ od linii piechoty, (7/SPL) kolejowej Szczytno – Ruciane Nida 59. Karwica Mazurska blockhauz dla ckm i w lesie, na północ od linii piechoty, (8/SPL) kolejowej Szczytno – Ruciane Nida 60. Karwica Mazurska PKP dom mieszkalny w Karwica Mazurska 1 zespole dworca kolejowego przy linii kolejowej Ruciane - Nida– Szczytno, 1885 r. 61. Karwica Mazurska PKP budynek gospodarczy w Karwica Mazurska 1 zespole dworca kolejowego przy linii kolejowej Ruciane –Nida – Szczytno, 1885 r. 62. Karwica Mazurska PKP dom mieszkalny w Karwica Mazurska 2 zespole dworca kolejowego przy linii kolejowej Ruciane -Nida – Szczytno, 1885 r. 63. Karwica Mazurska PKP budynek gospodarczy w Karwica Mazurska 2 zespole dworca kolejowego przy linii kolejowej Ruciane -Nida – Szczytno, 1885 r. 64. Karwica Mazurska PKP cmentarz ewangelicki na północ od linii kolejowej , ok. 100 m od na wschód od stacji 65. Karwica Mazurska mogiła żołnierza na zachód od drogi niemieckiego prowadz ącej obok stacji Karwic ę Mazursk ą, po północnej stronie linii kolejowej 66. Ko ńcewo dom Ko ńcewo 3 67. Ko ńcewo budynek gospodarczy Ko ńcewo 3 68. Ko ńcewo dom Ko ńcewo 7 69. Ko ńcewo dom Ko ńcewo 12 70. Ko ńcewo dom Ko ńcewo 13

71. Ko ńcewo dom Ko ńcewo 18 72. Ko ńcewo szkoła w zespole szkoły Ko ńcewo 11 73. Ko ńcewo budynek gospodarczy w Ko ńcewo 11 zespole szkoły 74. Ko ńcewo cmentarz ewangelicki na pd. zach. od wsi A-2898 731 5.09.89 75. Ko ńczewo Le śniczówka le śniczówka w zespole Ko ńczewo Le śniczówka 1 le śniczówki 76. Ko ńczewo Le śniczówka budynek gospodarczy w Ko ńczewo Le śniczówka 1 zespole le śniczówki 77. Ko ńczewo Le śniczówka budynek gospodarczy w Ko ńczewo Le śniczówka 1 zespole le śniczówki 78. Ko ńczewo Le śniczówka cmentarz ewangelicki na wzgórzu, ok. 300 m na zachód od le śniczówki 79. Kowalik cmentarz ewangelicki przed dawnymi zabudowaniami wsi, na południe od drogi 80. Krzy że dom Krzy że ul. Nidzka 15 81. Krzy że dom Krzy że ul. Nidzka 20 82. Krzy że cmentarz ewangelicki w centrum wsi na wschód od zabudowa ń 83. Krzy że cmentarz ewangelicki na zachód od drogi do Karwicy 84. Ładne Pole cmentarz ewangelicki na północ od drogi prowadz ącej przez wie ś 85. Ładne Pole cmentarz na północ od drogi staroobrz ędowców prowadz ącej przez wie ś 86. Lipnik le śniczówka w zespole Lipnik 1 le śniczówki 87. Lipnik budynek gospodarczy w Lipnik 1 zespole le śniczówki 88. Lipnik budynek gospodarczy w Lipnik 1 zespole le śniczówki 89. Lipnik budynek gospodarczy w Lipnik 1 zespole le śniczówki 90. Maskuli ńskie le śniczówka w zespole Maskuli ńskie 1 le śniczówki 91. Maskuli ńskie budynek gospodarczy w Maskuli ńskie 1 zespole le śniczówki 92. Maskuli ńskie budynek gospodarczy w Maskuli ńskie 1 zespole le śniczówki 93. Maskuli ńskie cmentarz ewangelicki na wschód od le śniczówki 94. Mikołajki /Głodowo szkoła w zespole szkoły Głodowo Du że Du że/ 95. Mikołajki/Głodowo budynek gospodarczy w Głodowo Du że Du że/ zespole szkoły 96. Nied źwiedzi Róg cmentarz ewangelicki na południe od drogi za zabudowaniami 97. Nowa Ukta dom Nowa Ukta 13 98. Nowa Ukta dom Nowa Ukta 14 99. Nowa Ukta dom Nowa Ukta 17 100. Nowa Ukta cmentarz ewangelicki po wschodniej stronie

drogi do Mikołajek pod lasem 101. Onufryjewo dwór Onufryjewo 1 102. Onufryjewo dom Onufryjewo 22 103. Onufryjewo szkoła w zespole szkoły Onufryjewo 8 104. Onufryjewo budynek gospodarczy w Onufryjewo 8 zespole szkoły 105. Onufryjewo cmentarz A-2902 z 4.09.1989 r. staroobrz ędowców na zachód od wsi, na północ od drogi, w lesie 106. Onufryjewo cmentarz ewangelicki na zachód od wsi, na północ A-2882 z 5.09.1989 r. od drogi, w lesie 107. Osiniak-Piotrowo dom Osiniak-Piotrowo 7 108. Osiniak-Piotrowo dom Osiniak-Piotrowo 8 109. Osiniak-Piotrowo dom Osiniak-Piotrowo 16 110. Osiniak-Piotrowo dom Osiniak-Piotrowo 19 111. Osiniak-Piotrowo dom Osiniak-Piotrowo 35 112. Osiniak-Piotrowo dom Osiniak-Piotrowo 38 113. Osiniak-Piotrowo szkoła w zespole szkoły Osiniak-Piotrowo 11 114. Osiniak-Piotrowo budynek gospodarczy w Osiniak-Piotrowo 11 zespole szkoły 115. Osiniak-Piotrowo cmentarz ewangelicki w środku wsi na A-2879 z 5.09.1989 r wzniesieniu 116. Osiniak-Piotrowo cmentarz ewangelicki, przy wje ździe do wsi od rodzinny wschodu, po północnej stronie drogi 117. Osiniak-Piotrowo cmentarz na pólnocno - zachodnim staroobrz ędowców kra ńcu wsi 118. Osiniak-Piotrowo cmentarz w centrum wsi, pomi ędzy A-2903 z 5.09.1989 r. staroobrz ędowców, zagrodami rodzinny 119. Pieczysko Le śniczówka le śniczówka w zespole Pieczysko Le śniczówka 1 le śniczówki 120. Pieczysko Le śniczówka budynek gospodarczy w Pieczysko Le śniczówka 1 zespole le śniczówki 121. Pieczysko Le śniczówka budynek gospodarczy w Pieczysko Leśniczówka 1 zespole le śniczówki 122. Pieczysko Le śniczówka cmentarz ewangelicki po wschodniej stronie drogi prowadz ącej do le śniczówki 123. Popielno spichlerz magazyn w Popielno pozostało ściach zespołu dworskiego 124. Popielno park w pozostało ściach /wokół biurowca PAN/ zespołu dworskiego 125. Popielno dom w pozostało ściach Popielno 11 zespołu dworskiego 126. Popielno dom w pozostało ściach Popielno 12 zespołu dworskiego 127. Popielno dom w pozostało ściach Popielno 13

zespołu dworskiego 128. Popielno dom w pozostało ściach Popielno 14 zespołu dworskiego 129. Popielno cmentarz ewangelicki po południowej stronie drogi prowadz ącej do maj ątku 130. Pranie le śniczówka, ob. dom Pranie A-4244 z 22.01.2003 r. mieszkalny w zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego 131. Pranie budynek gospodarczy, Pranie A-4244 z 22.01.2003 r. ob. muzeum w zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego 132. Pranie budynek gospodarczy Pranie A-4244 z 22.01.2003 r. (kuchnia letnia) w zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego, 133. Pranie fragment duktu le śnego w Pranie A-4244 z 22.01.2003 r. zespole le śniczówki, ob. Muzeum K.I. Gałczy ńskiego 134. Ruciane - Nida ko ściół w zespole Ruciane – Nida, ul. A-2972 15.12.1989 r. ko ścioła ewangelickiego, Dworcowa ob. parafialny rzymskokatolicki p.w. MB Cz ęstochowskiej 135. Ruciane - Nida dom ul. Dworcowa 8 A-4442 z 11.12.2006 r. 136. Ruciane - Nida dom ul. Guzia ńska 22 137. Ruciane - Nida dom ul. Guzia ńska 24 138. Ruciane - Nida dom ul. Guzia ńska 26 139. Ruciane - Nida dom ul. Mazurska 3 140. Ruciane - Nida dom ul. Mazurska 4 141. Ruciane - Nida dom ul. Mazurska 5 142. Ruciane - Nida dom ul. Mazurska 12 143. Ruciane - Nida dom ul. Słowia ńska 16 A-4266 z 17.12.2003 r. 144. Ruciane - Nida dom ul. Słowia ńska 16 A-4266 z 17.12.2003 r. 145. Ruciane - Nida dom ul. Słowia ńska 19 A-4268 z 17.12.2003 r. 145. Ruciane - Nida dom ul. Wczasowiczów 6 146. Ruciane - Nida dom ul. Wczasowiczów 8 147. Ruciane - Nida dom ul. Wczasowiczów 10 148. Ruciane - Nida dom ul. Wiejska 30 149. Ruciane - Nida budynki lokomotywowni Al. Wczasów ob. warsztatowe w zespole dworca kolejowego przy czynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo, mur,1898r 150. Ruciane - Nida wie ża wodna w zespole ul. Dworcowa

dworca kolejowego przy czynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo, mur,1898r. 151. Ruciane - Nida dom zespole dworca ul. Dworcowa 5 kolejowego przy czynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo, mur,1898r. 152. Ruciane - Nida dom w zespole dworca ul. Dworcowa 7 kolejowego przy czynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo, mur,1898r. 153. Ruciane - Nida most kolejowy w zespole nad rzek ą dworca kolejowego przy czynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo, kam.- met.,1898r. 154. Ruciane - Nida budynek wyłuszczarni w ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r. zespole wyłuszczarni nasion 155. Ruciane - Nida magazyn szyszek w ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r. zespole wyłuszczarni nasion 156. Ruciane - Nida magazyn szyszek ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r. (boczny) w zespole wyłuszczarni nasion 157. Ruciane - Nida budynek produkcyjny w ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r. zespole wyłuszczarni nasion 158. Ruciane - Nida budynek biurowy w ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r. zespole wyłuszczarni nasion 159. Ruciane - Nida budynek mieszkalny w ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r. zespole wyłuszczarni nasion 160. Ruciane - Nida budynek gospodarczy w ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r zespole wyłuszczarni nasion 161. Ruciane - Nida budynek wagi i sortowni ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r w zespole wyłuszczarni nasion 162. Ruciane - Nida magazyn nasion ob. ul. Dworcowa 1 A-4421 z 21.06.2006 r kotłownia w zespole wyłuszczarni nasion 163. Ruciane-Nida le śniczówka w zespole ul. Dworcowa 2 le śniczówki D ębowo

164. Ruciane-Nida budynek gospodarczy w ul. Dworcowa 2 zespole le śniczówki Dębowo 165. Ruciane-Nida budynek gospodarczy w ul. Dworcowa 2 zespole le śniczówki Dębowo 166. Ruciane-Nida wie ża wodna w zespole ul. Dworcowa 8d przemysłowym 167. Ruciane-Nida stra żnica wodna na ul. Guzia ńska stopniu wodnym pi ętrz ącym „Guzianka” 168. Ruciane-Nida śluza na stopniu wodnym ul. Guzia ńska pi ętrz ącym „Guzianka” 169. Ruciane-Nida jaz /na rzece Nidka u ul. Guzia ńska uj ścia jeziora Nidzkiego/ na stopniu wodnym pi ętrz ącym „Guzianka” 170. Ruciane-Nida wie ża karabinów przy mo ście kolejowym maszynowych w umocnieniach mostów w węź le oporu Ruciane – Guzianka 171. Ruciane-Nida wie ża karabinów przy mo ście kolejowym maszynowych w umocnieniach mostów w węź le oporu Ruciane – Guzianka 172. Ruciane-Nida wie ża karabinów przy mo ście nad śluz ą maszynowych w Guzianka umocnieniach mostów w węź le oporu Ruciane – Guzianka 173. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty Królewski D ąb, Bełdany /Królewski południowy brzeg jeziora Dąb/, schron piechoty w Bełdany Pozycji Jezior Mazurskich Grupy Guzianka w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 174. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowy brzeg jeziora Wielka Guzianka Północ, Guzianka schron piechoty w Pozycji Jezior Mazurskich Grupy Guzianka w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 175. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowo - zachodni Wielka Guzianka brzeg jeziora Guzianka Południe, schron piechoty w Pozycji Jezior Mazurskich Grupy Guzianka w w ęź le oporu

Ruciane – Guzianka 176. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowy brzeg jeziora jezioro Nidzkie Wschód, Nidzkie schron piechoty w Grupie Ruciane-Nida w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 177. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowo - zachodni jezioro Nidzkie Zachód, brzeg jeziora Nidzkie schron piechoty w Grupie Ruciane-Nida w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 178. Ruciane-Nida bateria przewo źnych południowy brzeg jeziora wie życzek pancernych Guzianka 5,3 cm tzw. podkowa /brzeg jeziora Guzianka Mała/ w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 179. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowy brzeg jeziora Wielka Guzianka Północ Guzianka bierny schron piechoty w Pozycji Jezior Mazurskich Grupy Guzianka w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 180. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowo - zachodni Wielka Guzianka brzeg jeziora Guzianka Południe bierny schron piechoty w Pozycji Jezior Mazurskich Grupy Guzianka w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 181. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowy brzeg jeziora jezioro Nidzkie Wschód Nidzkie bierny schron piechoty w Pozycji Jezior Mazurskich Grupy Ruciane-Nida w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 182. Ruciane-Nida Punkt Oporu Piechoty południowo - zachodni jezioro Nidzkie Zachód brzeg jeziora Nidzkie bierny schron piechoty w Pozycji Jezior Mazurskich Grupy Guzianka w w ęź le oporu Ruciane – Guzianka 183. Ruciane-Nida kwatera wojskowa /po wschodniej stronie rosyjska z I wojny drogi do Kowalika/ światowej, pocz. XX w. /karta/

184. Ruciane-Nida bezimienny grób nad Jeziorem Guzianka 185. Ruciane-Nida bezimienna mogiła po północnej stronie drogi Ruciane-Nida - Pisz 186. Ruciane-Nida cmentarz ewangelicki ul. Le śna 187. Ruciane-Nida cmentarz ewangelicki ob. po wschodniej stronie komunalny drogi z Guzianki do Nidy. 188. Szeroki Bór dom południowo - zachodni brzeg jeziora Guzianka 189. Szeroki Bór budynek inwentarski południowy brzeg jeziora Nidzkie 190. Szeroki Bór budynek inwentarski południowo - zachodni brzeg jeziora Nidzkie 191. Szeroki Bór szkoła w zespole szkoły Szeroki Bór 9 192. Szeroki Bór budynek gospodarczy w Szeroki Bór 9 zespole szkoły 193. Szeroki Bór dom mieszkalny w Szeroki Bór pozostało ściach zespołu dworca kolejowego przy czynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo 1898r 194. Szeroki Bór budynek gospodarczy w Szeroki Bór pozostało ściach zespołu dworca kolejowego przy czynnym odcinku linii kolejowej EŁK – Ruciane-Nida – Mr ągowo 1898r 195. Szeroki Bór leśniczówka Pogorzel, Szeroki Bór 1 le śniczówka w zespole le śniczówki, 196. Szeroki Bór leśniczówka Pogorzel, Szeroki Bór 1 budynek gospodarczy w zespole le śniczówki 197. Szeroki Bór leśniczówka Pogorzel, Szeroki Bór 1 budynek gospodarczy w zespole le śniczówki 198. Szeroki Bór leśniczówka Pogorzel, Szeroki Bór 1 budynek gospodarczy w zespole le śniczówki 199. Szeroki Bór cmentarz ewangelicki na północ od drogi prowadz ącej przez wie ś 200. Śwignajno Wielkie spichlerz Śwignajno Wielkie 5 201. Śwignajno Wielkie dom Śwignajno Wielkie 11 202. Śwignajno Wielkie dom Śwignajno Wielkie 22 203. Śwignajno Wielkie dom Śwignajno Wielkie 24 204. Śwignajno Wielkie dom Śwignajno Wielkie 35 205. Śwignajno Wielkie dom Śwignajno Wielkie 37 206. Śwignajno Wielkie dom Śwignajno Wielkie 42 207. Śwignajno Wielkie szkoła w zespole szkoły Śwignajno Wielkie 28 208. Śwignajno Wielkie cmentarz ewangelicki za wsi ą, od strony A-2879 z 4.09.1989 r. północnej , na skraju lasu

209. Śwignajno Wielkie cmentarz ewangelicki wśród pól, ok. 200 m na A-2883 z 4.09.1989 r. wschód od wsi 210. Ukta ko ściół w zespole Ukta 19 A-2978 z 15.12.1989 r. ko ścioła ewangelickiego, ob. rzymskokatolickiego p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego 211. Ukta plebania w zespole Ukta 29 ko ścioła ewangelickiego, ob. rzymskokatolickiego p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego 212. Ukta dzwonnica w zespole Ukta 29 ko ścioła ewangelickiego, ob. rzymskokatolickiego p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego 213. Ukta dom Ukta 3 214. Ukta dom Ukta 6 215. Ukta dom Ukta 8 216. Ukta dom Ukta 23 217. Ukta dom Ukta 30 218. Ukta dom Ukta 32 219. Ukta dom Ukta 55 220. Ukta dom Ukta 56 221. Ukta dom Ukta 58 222. Ukta dom Ukta 77 223. Ukta szkoła w zespole szkoły Ukta 70 224. Ukta karczma obecnie dom Ukta 36 225. Ukta młyn w zespole młyna Ukta 41 226. Ukta- Śwignajno dworzec z magazynem Śwignajno 5, 5a spedycji kolejowej w zespole dworca kolejowego przy nieczynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo,1898r 227. Ukta- Śwignajno budynek mieszkalny w Śwignajno 6 zespole dworca kolejowego przy nieczynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo,1898r 228. Ukta- Śwignajno budynek gospodarczy w Śwignajno 6 zespole dworca kolejowego przy nieczynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo,1898r 229. Ukta- Śwignajno budynek gospodarczy w Śwignajno 6 zespole dworca kolejowego przy

nieczynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo,1898r 230. Ukta- Śwignajno budynek mieszkalny w Śwignajno 7 zespole dworca kolejowego przy nieczynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo,1898r 231. Ukta- Śwignajno budynek gospodarczy w Śwignajno 7 zespole dworca kolejowego przy nieczynnym odcinku linii kolejowej Ełk – Ruciane- Nida – Mr ągowo,1898r 232. Ukta cmentarz ewangelicki nad jeziorem wejsunek A-2881 z 4.09.1989 r. 233. Ukta cmentarz ewangelicki na północ od drogi Ukta – A-2878 z 4.09.1989 r. rodziny Kowalewskich Piecki przy drodze do Kadzidłowa 234. Ukta cmentarz ewangelicki po południowej stronie A-2884 z 4.09.1983 r. drogi Ukta – Piecki 235. Warnowo cmentarz ewangelicki w centrum wsi 236. Wejsuny ko ściół w zespole Wejsuny ko ścioła ewangelickiego 237. Wejsuny plebania Wejsuny 37 238. Wejsuny dom Wejsuny 5 239. Wejsuny dom Wejsuny 13 240. Wejsuny dom Wejsuny 15 241. Wejsuny dom Wejsuny 41 242. Wejsuny dom Wejsuny 45 243. Wejsuny dom Wejsuny 80 244. Wejsuny dom Wejsuny 84 245. Wejsuny karczma w zespole Wejsuny 23 dawnej karczmy 246. Wejsuny budynek gospodarczy w Wejsuny 23 zespole dawnej karczmy 247. Wejsuny szkoła w zespole szkoły Wejsuny 17 248. Wejsuny budynek gospodarczy w Wejsuny 17 zespole szkoły 249. Wejsuny cmentarz ewangelicki w centrum wsi, po zachodniej stronie drogi do Rucianego 250. Wejsuny Le śniczówka le śniczówka w zespole Wejsuny 62 le śniczówki 251. Wejsuny Le śniczówka budynek gospodarczy w Wejsuny 62 zespole le śniczówki 252. Wejsuny Le śniczówka budynek gospodarczy w Wejsuny 62 zespole le śniczówki 253. Wejsuny Le śniczówka cmentarz ewangelicki w pobli żu le śniczówki, od zachodu 254. Wojnowo cerkiew p.w. Za śni ęcia Wojnowo 24 A-1489 z 2.09.1983 r. NMP, w zespole ko ścioła

prawosławnego 255. Wojnowo plebania w zespole Wojnowo 24 A-1489 z 2.09.1983 r. ko ścioła prawosławnego 256. Wojnowo molenna A-1459 z 17.03.1983 r. staroobrz ędowców 257. Wojnowo molenna w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 258. Wojnowo dom zakonny w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 259. Wojnowo dom furtialny w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 260. Wojnowo dom furtialny w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 261. Wojnowo brama w zespole Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. klasztornym staroobrz ędowców 262. Wojnowo budynek gospodarczy w Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. zespole klasztornym staroobrz ędowców 263. Wojnowo budynek gospodarczy w Wojnowo 76 A-1455 z 17.03.1983 r. zespole klasztornym staroobrz ędowców 264. Wojnowo dom Wojnowo 13 265. Wojnowo dom Wojnowo 17 266. Wojnowo dom Wojnowo 18 267. Wojnowo dom Wojnowo 39 268. Wojnowo dom Wojnowo 40 269. Wojnowo dom Wojnowo 41 270. Wojnowo dom Wojnowo 46 271. Wojnowo dom Wojnowo 48 272. Wojnowo dom Wojnowo 53 273. Wojnowo dom Wojnowo 63 274. Wojnowo dom Wojnowo 64 275. Wojnowo cmentarz jednowierców wokół cerkwi 276. Wojnowo cmentarz parafialny w kompleksie A-1673 z 15.05.1986 r. staroobrz ędowców klasztornym, nad brzegiem jeziora Du ś 277. Wojnowo Cmentarz klasztorny w pobli żu klasztoru, na staroobrz ędowców wzgórzu 278. Wólka dom Wólka 2 279. Wólka budynek inwentarski Wólka 2 280. Wólka dom Wólka 7 281. Wólka szkoła w zespole szkoły Wólka 14 282. Wólka budynek gospodarczy w Wólka 14 zespole szkoły 283. Wólka cmentarz ewangelicki po wschodniej stronie wsi pod lasem

284. Wólka cmentarz ewangelicki po wschodnie stronie wsi, rodzinny wśród pól 285 Wygryny dom Wygryny 17 286. Wygryny dom Wygryny 21 287. Wygryny dom Wygryny 22 288. Wygryny dom Wygryny 42 289. Wygryny dom Wygryny 46 290. Wygryny dom Wygryny 49 291. Wygryny karczma w zespole Wygryny 15 dawnej karczmy 292. Wygryny szkoła w zespole szkoły Wygryny 293. Wygryny młyn Wygryny 294. Wygryny cmentarz ewangelicki \po zachodniej stronie drogi pomi ędzy Zelw ągami a Wygrynami 294 Wygryny - Zydl ągi cmentarz ewangelicki po wschodniej stronie A-2898 z 5.09.1989 r. drogi pomi ędzy Zelw ągami a Wygrynami 296. Zameczek cmentarz ewangelicki po południowej stronie drogi polnej do Iwanowa, tu ż przy drodze 297. Zameczek cmentarz ewangelicki wśród pól, po południowej stronie drogi polnej do Iwanowa, tu ż przy drodze 298. Zamordeje cmentarz ewangelicki po północnej stronie drogi do le śniczówki Czaple 299. Zamordeje cmentarz ewangelicki po południowej stronie drogi do le śniczówki Czaple 300. Zdró żno le śniczówka w zespole Zdró żno A-4317 z16.02.2005 r le śniczówki 301. Zdró żno budynek gospodarczy w Zdró żno A-4317 z16.02.2005 r zespole le śniczówki 302. Zdró żno stodoła w zespole Zdró żno A-4317 z16.02.2005 r le śniczówki 303. Zdró żno piec chlebowy w zespole Zdró żno A-4317 z16.02.2005 r le śniczówki 303. Zdró żno cmentarz ewangelicki po zachodniej stronie drogi naprzeciw le śniczówki Zdró żno 304. Droga Mikołajki Ukta aleja pomi ędzy Now ą Ukt ą a Ukt ą 305. Droga Piecki Ruciane Nida odcinek Gałkowo – Ruciane Nida

TABELA 4 MIASTO I GMINA RUCIANE-NIDA. WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH UJ ĘTYCH W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW

L.p. Gmina Miejsce Nr w Numer Nr na Funkcja chronologia miejscowo ś obszaru obszarze obiektu ci 1 Ruciane Ko ńcewo 1 25-73 45 ślad pó źne średniowiecze Nida osadnictwa

ślad okres nowo żytny (XVII osadnictwa wiek) 2 Ruciane Ko ńcewo 2 25-73 46 osada okres w ędrówek ludów Nida 3 Ruciane Ko ńcewo 3 25-73 47 ślad pradzieje Nida osadnictwa

ślad okres nowo żytny (XVIII osadnictwa wiek) 4 Ruciane Ruciane 2 26-71 1 ślad okres wczesnonowo żytny Nida osadnictwa (XVI wiek) 5 Ruciane Ruciane 3 26-71 2 ślad pó źne średniowiecze (XV Nida osadnictwa wiek)

ślad okres nowo żytny (XVII osadnictwa wiek)

ślad okres nowo żytny (XVIII osadnictwa wiek)

ślad okres pó źnonowo żytny osadnictwa (XIX wiek) 6 Ruciane Ruciane 4 26-71 3 ślad okres nowo żytny (XVII- Nida osadnictwa XVIII wiek)

ślad okres pó źnonowo żytny osadnictwa (XIX wiek) 7 Ruciane Ruciane 5 26-71 4 ślad Pradzieje Nida osadnictwa

ślad okres nowo żytny (XVII- osadnictwa XVIII wiek)

ślad okres pó źnonowo żytny osadnictwa (XIX wiek) 8 Ruciane Wierzba 7 24-72 18 ślad pó źne średniowiecze Nida osadnictwa 9 Ruciane Wierzba 8 24-72 19 ślad pó źne średniowiecze (XIV- Nida osadnictwa XV w.)

10 Ruciane Wierzba 9 24-72 20 osada (?) średniowiecze-okres Nida nowo żytny (XV-XVI w.) 11 Ruciane Wierzba 10 24-72 21 osada (?) pó źne średniowiecze (XIV- Nida XV w.)