NUNAVIK Katujjiniq Unikkausittinnik 2

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Katujjiniq Unikkausittinnik

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Tusartisirqaarutiit Unikkausivut sunaummangaat: Pigiartitauninga Unikkausivut 3-4 Ilinniatitsijiit maligaginnuagajut 4 Qimirruniq siaksun 1-mik: ilisarniq Inuit Qaujimajatuqanginnik arqutigilugit Takunnaratsait ammalu sitamaujunngigartut isumataugutiit kajusigiarutaulangajut 5 Qimirruniq siaksun 2:mik: Ukiurtatumiut Inuit, pivalliasimaningit ammalu avatingit 5-6

Siaksun 1: Ilisarniq Inuit Qaujimajatuqanginnik arqutigilugit takunnarassait ammalu sitamaujunngigartut isumataugutiit kajusigiarutaulangajut inuuqatiqatsianiq - asiminik suusutsaniq, inuuqatigiinniit ammalu inunnik kamatsianiq 6-7 Tunnganarniq - pivalliatitsiniq inuutsianirmik ukkuingaarviqarluni, tunnganarluni ammalu ilainnaapagunnailuni 7 katutjiqatigiinniq - pinasuaqatigiinniq taakkusainnait pitjutigilugit 7 Avatimik kamatsianiq - suusutsaniq ammalu kamagijaqatsianiq nunamik, uumajunik ammalu avatimik 7 Pigiursaniq - pivalliatitsiniq pikkiniugutinik arqutigilugit takunnaaniit, ilinniatitsijiqarniit, pigiursaniit ammalu pigasuatsianiit 8 Qanurtuurunnaniq - isumagasuatsiarunnaniq ammalu ikajurasuatsianiq 8 Ajuinnaqatigiinniq - tukitaarutiliurniq uqaaqattautiluni ammalu angiutiqatiqarluni 8 Pigutjiniq - kiggatutsianiq ammalu manijitsiapanniq ilaminut ammalu/uvvaluunniit nunalinnut 9

Siaksun 2 - ukiurtatumiut Inuit, pivalliasimaningit ammalu avatingit Inuit pivalliasimaningit 10-12 Inuit iluggusinga 12-14 Ukiurtatuup nunanga ammalu avatinga 15-17 Tarrami asitjisimaniit ammalu pigasuammarinnaturtangit 17-19

Ulirnaisigutiit 20-21

Nakurmiigutiit 22 1: Pivalliasimaniq - qanuilinngatausimaniq ammalu kinguniqalaqiisimaniq anarraminit tiguullatautsutik ilisariartitauqattasimajut 23-29 2: Unikkausiit - unikkaaliurninut katimaniarusiq 30-35 3: Isumataugutiit kajusigiarutaulangajut 36 4: Inuit Nunangata nunannguanga 37 Katujjiniq Unikkausittinnik 3

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Tusartisirqaarutiit tik. Katisigunnasiluta ammalu tukisigunnasiluta tukitaarutigisuuvininginnik inuqutitta pigialitainnavigilaurtavininginni amaartaarunnasiluta tukisimarn- Inuqutimma uqausingitigut, «unikkausivut» tukiqarpuq unikkaanirmik am- irsausiluta kinalimaakkunik, ammalu sumut tamaaniimmangaatta tigumi- malu unikkausinik tusaatitsiqatigiinnimik. Arraaruni amisuni, Inuit inuusinga anginnaasugit anninartuqutivut ammalu piusituqavut. Tikiutigunnainaaratta ammalu iluggusinga uqausitigut kiasiani asiunginnatitausimanngituuk. talitigut sivullivinittinut takunnalugit Unikkausivut aulajuuliagusuut, ammalu Uqausiit arqutituummata turaatsiarunnautautsutik silarjuamut: Unikkausiit saniginniigunnasillarilluta sivullivinitta naalatuinnalugit ammalu takun- nalunairsimajangit qanuiluurpanirmangaata ammalu qaujimajaqatsian- natuinnalugit taakkua unikkaatuat NFB-kut aarqisurtaviningit. Kingunirmi ingitta kingullivinirta, arqusiutsiarunnautigitsugit sivunirmi kinguvaarilaar- inuusirmik takunnariaqanngitugut inuuvigigunnarajarlugu ilagijaunnirutta taminik. Kingunirminitait unikkaatigut Inuit uvvalunniit nunait unikkaatau- ataatatsiavinittinut anaanatsiavinittinut inuusiritsuniuk aniguutitsiasimajan- lirmata, unikkaataujutuinnaq inuugiallarunnaniqarmat. gani ammalu uuttuutigilugu inuusirigunnalirtatinni inuugutjilugit inuqutivut ullumi ilitsivigilugit takunnaratsait. Qammiapik kisiani Inuit unikkausingit nipairpaliagutausimammata. Taanna nipaiturniq taimaitaulaqisimatsuni Inuit asitjijiaqakallaninginnut nunamiut- Pimmariunirpaujutsauvuq, Unikkausivut takunnaratsamut takutsautitsigun- uinnaviniutsutik katirsutitautsutik atausiuttitunut nunalinnut. Inuit nutaajan- nasigatta Inuit iluggusingata nuitanginnaaninganik, galuarsuni iluggusiit ik aturunnasitigasuarsugit. Amisuunngitunik aarqigiarsimautiliit inuusirmini taimasuugummata asitjipallianiqarsuni. Taakkua takunnaratsait pimmariut- ammalu sungiutikallagasuarsimatsutik sivumuagiarutigitsugillu. Uimatsuni sutik sanarrutiuvut tukisiutaugunnasutik piusituqarnik puigurtausimalirtunik takugiurnatunik atuutigiurasuarialinnik pijarniitukkuurutausimajuq uqausiit uvvaluunniit puigurtauqajarsimalirtunik. Pimmariutsunilu, Inuit iluggusinganik naammatut uqausitsajarinngitangit nanigiaqarsugit tukisinartisigiarutaulu- ammalu piusituqanginnik silarjuamiuqatittinik ilinniatitsiutigigunnalirattigu. tik kingunirmi unikkausivinittinik ammalu uutturautautsutik asitjikallatukku- Unikkausivut takunnaratsait kajusititsijut piusituqartigut ilisarunnanirisimajat- unirmik ippigusutsimaninginnut. tinik takunnatuinnasuta, ammalu Inuit iluggusinganik silarjuami nutaajartaqa- lirtumi nuitatinginnaatartini arqutigitsugit unikkaujiniit kinauvannimangaatta, Nuitirtauningit aulajuut inunnut ammalu inulittaasutik nuitsilaqiutausimam- kinaulirmangaatta, ammalu kinakkuugumammangaatta. mata nutaanik takunnaratsatigut uqausiliriutinik kajusigunnatitaulaqitilluta iluggusittinik kingunirminitarnik ammalu ulluminitarnik. Aulajuut takunnarat- Paam Kujus sait tukisiutigigunnatavut inuusingit sivullivinitta qanuittuuvannimangaata Qitirmiut qimmaqutitsatarvinga ammalu ullumi inuusirilirtavut atjiunginnirilirtanganik nutaami inuuvigiva- lirtatinni. Anaanatsiakutta ataatatsiakutta kaminginnik atitsarutta ammalu sivunirmi takunnasiluta (ullumiulirtuq) takuvattavut isumagigasuariamillu- uniit nalunarajartuq. Inuqutivut inuuvalaursutik uumagunnautigitsugit tupir- ni ammalu illuni aputini ullumi nutaajanik parqaarutilinnik anarraqalirtugut qallunaat nunanganimiutitut isurriutilimaanik pitalinnik. Tamakkua asitji- tursimagaluartilugit, kajusititsisimajugut ungumassugit pimmariuninginnut, takuminartuliurusiit, unikkaarunnainaarsugillu atuutisimajavut.

National Film Board (NFB) Unikkausivut takunnaratsaliaviningit: Sharing Our Stories nuitausimajut takutsautitsitillugit Inuit iluggusinganik ammalu asitjisimajunik saangasimalirtatinnik arraaruni 70-ni. Unikkausivut takunnaratsait qaujititsilariutivut qanuiluurpanittinik kajusititsugit Inuit Unikkausivut sunaummangaata: piusingit asitjivalliajunilu nutaamut silarjuamut itiqatigigunnautigitsugit. Pigiartitauninga unikkausivut Inuit iluggusinga, ilisainiq piusituqartigut takunnatitsinitigut inutuqarnik ammalu ilagiinut ilaujunik ammalu maligunnasitsugit nuitatitangit pijun- Inuit taimannganialuk piusituqaliit tusaumatitsinginnasutik qiturngariilimaani nasigunnasuuritsugit. Taatsuminga piusituqartigut ilisaigusimik kajusiquji- unikkaanik ammalu unikkaatuanik ilisaivanniramik takunnatitsituinnasutik junga arqutigilugit takunnaratsait, nalunairsiutitsiagummat ammalu takut- ammalu unikkaaviqarsutik. National Film Board of Canada-kut ajuinnaruti- sautitsigutaugunnasuni ilisaigusittinik asittinut. Unikkausivut takunnaratsait qarsimajut takutitsigiarumatsutik taatsuminga piusituqarmik aulajuutigut. qanuq aputimik illuliusuugummangaata, uuttuutigitsugu, amisuinik ilinni- Arraaguni 70-ni, NFB-kut nuitirisimalirtut ammalu najurtiqarsimalirsutik si- atitsigusirtalik piusituqartigut ammalu piusiugiaqannginiraigutiit nuitatsutik larjualimaami unurnipaanik katirsuisimalirsutik aulajuuliavininginnik Inuit kinatuinnakunnut ilitsigumajunut aturtaugunnasutik. ammalu Inulittaasutik. Kajusititsijugut avitsimaqatiqarpanittinik taakkua 100 ungataanuurtut nalunairtuisimautiit ammalu takunnaratsaliaviniit Inun- Akuninitaq pijunnautivut unikkaaniq aturtaugiaqarutiusimanngituq allauti- nik Kanatalimaami ammalu ungataanut. NFB-kut katirsuangit ukiurtatumi mik ammalu sikutsajamik: uqausitigut piusituqartigut pijunnautigitsiasi- takunnaratsaliagusimajunik unursivalliavut piusiumititauginnasutillu, 12 un- majavut, arqusaartitaugunnasisimatsuta irqaumagunnatuinnanitigut qiturn- gataanuurtut takunnaratsait ullumi aulajuuliarijauqattamata suli. gariitigut. Aturtauningit qaritaujatigut unikkaaliurniq taakkuninga unikkaanik akuigutitsausuni ammalu iliurqalugit nutaanut iluliqarniatunut takutsaugun- Unikkausivut Inuit piusingit malitsugit takunnaratsavut pigiartitausimajut nasitilugit talaviisakkut uvvalunniit qaritaujakkut silarjualimaami. Taakkua inirtausimatsutillu National Film Board of Canada-kunut ammalu tarrami takunnaratsait takunnalugit Inuit irqaigunnasiqattalaarmata ammalu aliar- pivallianilirijinginnut Kanataup, ammalu Nunavut kavamangata, ilisarn- nartumik taitsumani inuusiqarsutik irqaigutiqaqattalaarmata. Taakkua Inuit ilirivingata, ammalu saputjauvatsutik amisunut inunnut ammalu timinut, piusituqangit inuusimanngitut, sivullivinirminik aisimaviqartuujaarunnasilu- ilautillugit Inuit Tapiriit Kanatami. Katujjiniq Unikkausittinnik 4

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Nipitsajaapinniitut saattuni, Unikkausivut: takujatsaliarisimajut atuinnauvut Ilinniatitsijiit maliganginnuangajut marruigutsutik irsivinniisutik pingasuigutillugit nipitsajaapingit, nuitatitsijut 24-nik nutaanik uvvaluunniit akuninitaunirsanut NFB-kut aulajuuliaviningin- Pinasuaqatigitsugit Inuit timiqutingit ammalu tukisiniarviit Inuit qaujimajan- nik. Qaritaujatigut, Kanatamiut takugasuarunnatut 60-nginnik takunnarat- git ammalu isumagijangit taatsuma pinasugaup qitinganiillariqumut, am- saliagusimajut uvunngalutik nfb.ca/unikkausivut, atiriallanik ilaurtutaul- malu isurrinarnisauqumut ilisarviit iluani ilisaigutiqarniit, ilinniatitsinirnut iumijaarpatut. Takunnaratsait irsivimmiinaartitut atuinnauvut Qallunaartitut, maligait takugasuagait aarqitausimajut ilisaijiit qaujitsiarutigigunnatangit Uiguititut, ammalu Inuttitut, iluunnangit sitamait Inuit Kanatamiut uqausin- Inuit inuusinginni, kingunirmi ammalu ullumi tukisitsianirsaulutik. Taakkua git malitsugit inirtausimatsutik inunnut atjigiinngitunut nunalinnut. takugasuagait pitutsimautiqarput takunnaratsanik Unikkausivut ilagiittisu- tik katimajunik piusirijaullarisuunut ukiurtatumi, ilisaijiit aarqisimagiirtunik Kinatuinnakut amisummariit tusarsaulaqisimammata taatsuminga pigiarti- aturunnatillugit ilisaanik uqaaqattautigunnasiilutik ammalu pinasuarat- siqujissutik 2011 amisullu qinugutiqarsimatsutik takunnaratsanik irpaatir- sataarunnasilutik ilingajunik nunalilimaanut ammalu inuttanginnut. Turaa- tauliumiqujitsutik ilisautitsautillugit. Irsivimmiitut ilitarsijausimammata gallariqarput taakkua maligait imaittunik ilisaigiilajurtaqanngitut, kisiani anninartuugiangit ammalu iluggusilirinirnut naammagiangit ilinniatitsiut- iluliqangaarput qaujillarigutitsanik ikajursigunnatunik ilisaijinik pilaqilutik autsutik nuitirtaugialaursimajut ilinniatitsiutitsait takunnaratsaliarijaulu- naammatunik tukisimanirmik ilulillaringinnik ilinniatitsiutiit tasiursigun- tik. Pinasuaqatigitsugu Nunavut Kavamanga ilisarvini Nunavuumi nanili- nautigilugit ilisaaminik takunnalutik aulajuunik ammalu taakkunungaulin- maaq pijaugunnasilaqisimammata Unikkausivut irsivinniitunik ammalu gajunik uqaaqattautigunnasilutik. tamanginni Natsilimmmiut Inuit ammalu Tuktu ilagiittitut aulajuuliarisimajangit NFB-kut uqausingitiguurtilugit Natsilimmiut ammalu Inuinnaqtut Ilinniatitsinirnut sanarrutiit, taakkua ilisainirmut maligait turaagaliit marruinut uqausingitigut, arqutigitsugu ilisarnilirinirnut pinasuvvik ilisautitsanik qari- atjigiingitunik ukiulinnut. Sivullingit takugasuagait turaangajut uvigarnisanut taujatigut atuinnaqartisivik. Unikkausivut takunnaratsait irsivinniitut Inuit ilisaanut, ukiulinnut 8-nit 12-nut. Taakkua avitsimaningit tusartisiutiurqaatut nunalinginnuuqartausimajut tarralimaami ammalu qallunaat nunanginni Inuit qaujimajatuqanginnik. Ammalu atursugit nainaartitut takunnaratsait pinasuvvinut akiqarunnaitillugit. ikajursiutiit ilisaanik tukisigasuarninginnut inuuqatigiinnimut iluggusimullu piusituqangit Inuit nunalinginnik tasiursisimagutaujut Kaanataup ukiurtatun- Takunnaratsanut namutuinnaq ammalu qangatuinnaq aititaugun- gani. Ajjigiinngitut ilagiittitut ilisarviit iluani pinasuartisiutiit ilaummijut ilisaat nasuugujugut ullutamaat takunnasuugunngitartinik takugunnasitsuta. Kaa- ilitarsigutitsangit pimmariuninginnik ammalu naammangittunik taakkua inu- natalimaami milian uvikkait pitjutigitsugit, ukiurtatuq ajjigiingitunik ilangit uqatigiit anninartuqutinginnik namminiq inuusirmini. sulinngitunik piusiqarturijaummat, sirlalu takusimatsutik inunnuangajunik atjigiituinnaaluujuritsilaqisimatsutik ammalu namminiq isumataavinirminik Tungalingit ilangit taakkua maligait nuitatitsijut iluliqarnisanik qimirrutitsiuti- asuilaagujuritsilaqisimatsutik. Nuilugit Unikkausivut takunnaratsait irsivin- it ukiurtatuup inuginnik, pivalliasimagutinginnik ammalu nalliunirsiurutingin- niitut ammalu ilisaigutauninginnut nalunaikkutangit Kaanatami ilisarvinut, nik. Pinasuartisiutiit, uqaaqatigiillu apirsuutingit ammalu takunnaratsait akitutsatugut ilinniatitsijiit ilisaaminut manijikattasitsalaurpata sulinirsanik uqausirijaujut tavvani avitsimanirmi turaartitaugiaqarput ilisaanut ukiulinnut isumatuinnaungittunik ilingatsutik piusituqanginnut, pivalliasimaninginnut, 12-nik ammalu angajussinut. Taimailluatunik ukiuliit turaartitauvallumata silarjuamik takunnaninginnut ammalu unikkaanginnut taavannganialuk takunnaratsait ilanginniitut iluliqarmata uvigarnisanut takunnataugiamik nuitasimajunik, ammalu nuivallianingit kajusiqunarsutik, Kaanatami uki- naamangittunik. Ilisaijiit takunnaratsanik takunnaqaarlutik kisianiuvut il- urtatumiunut Inunnut. Arraaguit kingullipaat 100 anigursimalirtilugit, Inuit isaaminut takujautilaurnagit naammaningit ippigilugit takutitsigutaugun- inuusingit asitjisimajut nuukattapattuviniutsutik uumajursiusutik ammalu naningit qimirrulugit ilisaaminut. nunaminitarnik katitirtausimatsutillu nunalinnut atausiunaartitunut am- Ulirnaisigutiit ammalu marrugiallaak ilagiarutiik ilisaijinut taakkununga ilinni- malu pinasugaqarpalirsutik 9-mit 5-mut. Arraagunik malittut takunnaratsait atitsijiit takugasuagaginnut pivalliliumigutitsautillugit ilisaat qaujivallianingitta taakkunani irsivinni tukiqalutsigunnasiigunnaput ajugaittunik Inuit, takut- tamanginnut ukiurtatumi ammalu qaritaujamuurtutigut unikkaanik. Ilagiarutik sautitaullarittilugit piusituqangit iluggusingit, anninartuqutingit ammalu 1 takutsautitsijut iluikkaunirsanik qimirrutauninginnik Kaanatami ilisariarti- qaujimajangnit asiunginnasimanngimata qanulimaaq pigasuammarin- tauvattuviniit, tarramillu ammalu uqausitsangursimautinginnik taavatsuma. natukkut atuutisimagaluarsutik. Turaagangit taakkua takunnaratsait katitir- Ilagiarutik 2 nuitatitsijuq qaritaujatigut unikkaanik katimaniarusiqartisinir- tausimaningit nuitsigumamut iluikkaunirsanik ukiurtatuup tukisijaunirsau- mik turaangajumik ilisaanut nalunairtuigiarumajut namminirminuulingajunik gutigigunnatanginnik, unikkaatautillugit Inuit inuusingitiguurtilugit. inuusirminik ammalu unikkaalutik takunnaratsaliarijaujutigut. Nunannguaq Unikkausivut takunnaratsait irsivimmiitut ammalu ilisaijiit nalunaikkutan- «Inuit nunanga», 4 Inuit ilikkuutirvingit nunagitsugit Kaanatami, ilaummijut git aturtaujutsauvut ikajursiutaulutilu inutuinnaungittunik ilisaanik taku- takujautigatsautillugit ikajursigunnamitsutik naniinninginnik. titsiutaugiarlutik asitjipalliajumiitsimaninginnik qanulimaatsianinginnik Taakkua ilisaijiit takugasuagangit nuitatsigaluarmijut ilulinginnik ilisarvimi Inuit piusingitta ammalu uqausingitta. Taakkua takunnaratsait iluunnainik uqaaqattautigutitsanik ammalu tusartautitaugutiusuunik qimirrunirmut, takun- ilisaanik quviasuutiqalaqiigunnatut piujummarinnik piusituqanginnik, unik- naratsait aturtaugunnamijut qimirrurutaulutik amisuinik ajjigiinngitunik uqaus- kaanginnik ammalu avatinginnik Inuit uumagunnalaqiutigisimalirtanginnik irijaujunit naammanirsanik qaujigumajanginnut ammalu ilitsigunnatanginnut avatiminiitsutik akuninialuk. ilisaat taimailluatunik purtuniliit taakkuninga takunnaratsanik aturtiujut. Katujjiniq Unikkausittinnik 5

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Qimirruniq siaksun 1-mik: Inuit 3 Pigiarsimaningit ammalu ilulingit tukisiutitsait qaujimajatuqanginnik ilisarniq arqutigilugit • Tavvani avitsimanirmi nuitavut sunaminnisanik qimirrutitsigutiit takunnaratsait ammalu sitamaujurtut ilikkuutunik taijurtaujunik. Aarqitausimajut ilisaijiup qaujimanin- isumataugutiit kajusigiarutaulangajut ginnik pivalliigiarutiutillugit sunalittaamangaata ammalu nuilugit tunngaviulangajut tukisigiarnimut Inuit iluggusinganik ammalu Sivulliit avitsimaningit Unikkausivut ilisaijiit maligangitta turaangajut il- avatinganik sivuningagut purtuligiartaugunnatillugit malillugit isaanut ukiulinnut 8 ammalu 12 akunninginniitunik ammalu takun- ilisautinuursilanganirmik turaagaqariakkanirumaniit. naratsaqutitaqarsutik sitamaujurtunik nainaartitunik atjigiinngitunik Inuit 4 Inuit isumagijangit unikkaatuanginnik. Taakkua unikkaatuat unikkaatauvut mikijurlanut kakka- laanut ikajursiutigijautsutik qaujivalliagiaqarninginnut inuuqatigiinnimi • Inuit takunnarusiqarunnatut amisuinik uqausirijaujunik taak- ippigitsiarialinginnik ammalu kamagivagialinginnik anginirsamut nuna- kunani takugasuagait ilikkuutirutinginni (Uuttuutigilugit iluggusiq, limmut ikajursigunnasigiaqarniminik ippigusulaqigiarlugit. Unikkaatuat avati, sila ammalu inuuqatigiini asitjivalliajut) atjigijaunngimarit- tusartisirqaarutausuut isumataartisiutaugiarsutik kamagijatsanik ilaut- tilugit Inuit iluggusingata ammalu ukiurtatuup silataanimiut illugit kinatuinnakut anngaangittut naammatunik piusiqanngikutik suk- takunnarusinginnimit. Qaujimajatuqait sunauningit ammalu kuaqigutiqarunnakamik. Amisut takunnaratsait taakkunani avitsimautini atuutisimaniq qanuilinngatausimalaqijaunirnik ammalu qanui- taimaatsainaq pitjutiliit. Sitamaujunngigartut takunnaratsait taakkunani linngaisimgunnaningit taakkua uqausirijaujut atuutillaritsugit avitsimanirni iluunnatik pitutsimautijut inuuqatigiit anninartuqutinginnut taakkuninga taijaujunik atjigijaunngitutigut isumagijarnik tukisiut- nalunairsisimaviliagusimatsutik ukunani tasiursigutingit kajusigiarutaulan- augunnamata. Taakkua avitsimaniit tusartisirqaarutaulangajut gajut Inuit qaujimajatuqangit, nalunairsisimautiit aarqisurtausimajut Inuit naittutigut pimmariuninginnik taijurtaujut takunnataugusigisuung- kavamanganut ikajursiutitsautillugit iliurqainirmik piusituqarnik Inuit ilug- innik Inuit isumagijangitigut. gusinganik ullutamaat inuusirijaujunut. Ilisarviup iluani pinasuartisiutiit 5 Tamakkunungaulingajut takunnaratsait malittaujut iluunnainut takunnaratsataminut ikajursiutitsausutik ilisaanik tukisigasuartilugit tukinginnik inuuqatigiit anninartuqutinginnik piusirsusi- • Taakkua takunnaratsait imailingagunnatuulagutitaqarput arutinginnik takunnaratsait iluani qaujigutaulaqigunnatut. ilulingitta ilanginnik unikkausivut takunnaratsait piunirpaatigut takutitsiutaugunnatunik sanarrutiugunnaninginnik uqausirijaujut iluunnainik ilikkuutirtut. Pitussimautingit nallikaartausimajut Qimirruniq siaksun 2-mik: Ukiurtatumiut Inuit, takunnaratsait ammalu ilikkuutitsiutiit ilulingit naammasutik pivallianirisimajangit ammalu avatinga takutitsiutaugunnatut ammalu pijariatuunik nalunairsiutita- qanngikaluarsutik naammasutik pitutsimaningit maligarnut Tungalingit avitsimaningit unikkausivut ilisaijiit maligangitta turaangajut takugasuagarnut. Ilisaijiit isumamitsiariaqarput ungataanugasak ilisaanut angajutsinut ukiulinnut 13-nik ungataanulu, ammalu nuitatitsi- takunnaratsait kamagijautitsiniqarunnalutik ammalu nuitirilutik sutik sunamittunik ammalu qimirrunillarinnik Inuit iluggusinganik ammalu namminiq pitutsimatitsiutiminik takunnaratsait ilulinginnik am- inuusinginnik Kaanataup ukiurtatungani. Avitsimaniq ilikkuutirtuliarisimajut malu taijagautitsilutik uqausirigumajaminik. sitamautillugit ilikkuutirtungit. 6 Tasiursisimaniq/apirsuutiugialiit • Inuit pivalliasimaningit • Apirsuutiit nuitatitaujut taakkunani avitsimanirni pigiartisiutiugun- • Inuit iluggusinga natut uqaaqatigiigutiqarninik ammalu kiumautigutiqarninik, isumatsasiurutautilugit nalunairtaujut taijagait. • Nunangata qanuittuuninga ammalu avatimuangajut isumaalunnapattut 7 Takunnaratsatigut tusaratsaliagusimajutigut nuitavattunik kamagusiit • Asitjivallianinga ammalu pigasuammarinnaningit tarraup • Qanutuinnaq takunnatait tusaajait qanuilinngaisimallarigun- Iluunnaini maligarni, atunit taakkua taijurtaujut qaujisartauniliit takkua aar- natut takunnanittinik silarjuamiittunik takujartigut qanuiliguti- qisimautigitsugit: qalaqitsugit, piusiqarvigilaqitsugit ammalu isumataarutigitsugit. Taakkua avitsimaniit imaittuugunnatuulajurtaliit apirsuutinik 1 Taijurtaujunik qaujisarniq aarqisursimajunik ikajursiutitsausutik ilisaat tukisitsianinginnik • Naittuit tusartisirqaarutiit ilikkuutuni taijurtaujut ammalu Inuit ammalu qimirruninginnik nakinitauninginnik, kamagijaugusingin- inuusinginnut ilimallarinningit. nik ammalu qanuilinngailaqiutinginnik tusartautitaujut arqutigitsugit unikkausivut takunnaratsait. 2 Ilitsijaulaqijut • Tavvani avitsimanirmi nuitavut ilitsititsigiarniup turaagangit iluunnainut avittusimajunut. Avitsimaniit aturtaugunnatuugaluat atjigiingitunik ilinniatitsigutaulutik, ilinniatitsigiarninut turaagaliit aarqisurtausimajut ilulillaringinniitillugit tukisiutitsait nuitajunut taakkunani maligarni ammalu takunnaratsatanginni. Katujjiniq Unikkausittinnik 6

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

8 Imaittuugunnatuulajaugusingit ilisarviup iluani pinasuartautitait Qaujimaniit uumajuit najuganginnik ammalu sikuit qanuilinganinginnik • Iluunnaini ilikkuutirtuni, pinasuartautigassait imaittuugunnatuu- Inuit uumajursiutiit qaujimajaugiaqanginnatut taitsumaninit aarqigiartau- lajaugutingit ikajursigunnatilugit tasiursinikkut ilisarviup iluani giaqalaqitillugit avatimi qanuilinngatausimajut silaup asitjipallianinganut malittaugunnatunik ammalu ilisaat ilitsininginnut turaagait taimataulaqitsutik. Piusiillu nunaliit ilurrusingitigut ammalu suujuunginnar- pijautsiaqumut. utingit nuitirtauqammiit pivalliatitaugiarninginnut saputjigutitsait mikijur- lani, nuuttatuni ilagiini auggaisimagasuarpagiaqalirmata inuuqatigiinnimi 9 Takiliigiarutitsait (ilisarviup silataani) pinasuartisiutinik atuutijaullarippalirtuni nunasimalirniminut amisuiguvinni nunani ammalu nunarlani. 1998-mi, Nunavut kavamanga pinasuaqatiqariarsimajuq inunnik • Tavvani avitsimanirmi ilauvut qaujisarninut ammalu allanirnut pinasuartisiutiit ilisarviup silataanigasak ilitsigiakkaniutiugun- inutuqarnik nalunairiarsugit iluikkautillugit Inuit anninartuqutingit ikajursi- nasutik. Taakkua pinasuartisiutiit tilijiutaugunnatut ilisaanik gunnaniartilugit tasiursigutaulutik Inuit nuugasuarninginnik nutaanut inuu- ilikkuutirtunik uvvaluunniit katimatillugit pinasuaratsataartilugit vigilirtaminut. Taakkua nalunairtutautillugit nuitausimajut, qaujimajaujut iluikkangurutigilangajanginni ilisartangitta ilisarvimita silataani atiqartitautsutik tasiursigutitsait kajusititaugiarninginnut Inuit qauji- uvvaluunniit nunalinnik. majatuqangit, nalunairsisimaviujut sitamaujunngigartunik kamagijauniqal- laritsimatsutik taijagarnik taimannganit pimmariqutigijausimajunik Inuit 10 Aturtaugialirqigunnatut iluggusingani. Taakkua nalunairsiutiit aarqisursugit, akitugijausimajut taakkua sitamaujunngigartut piusituqartigut kajusititsigiarutiit atuutititaugun- • Tavvani avitsimanirmi ukuagugunnatuulajauvut atjigiingitut pinas- nasiqutsugit nutaanut piusiuvalirtunut ammalu pinailutarnut nuitirtaugun- uarutimmarialuungitut atuagait ammalu qaritaujatigut takut- nasitillugit aarqigutitsait nuitsigutaullarigunnasilutik tunngavinginnik Inuit sautitsiviit aturtaugunnatut ilitsikanirutaugiarlutik ukiurtatumuan- iluggusingat qanuilinngatausimagunnaitillugit. gajunik ammalu nuitsiviugunnasutik uuttuutillariugunnanirsanik ilikkuutirtut taijagartanginnuuligajunik. Arqutigijautillugit tusartisirqaarutiulutik ilisaanik Inuit iluggusinganik ammalu Inuit qaujimajatuqanginnik kajusititaugialangajunik, nuitsisimajugut ilagiitti- tunik pinasuartisiutinik ilingatsutik takunnaratsanut unikkausivut aulajuunut. Siaksun 1: Ilisaanik Inuit Iluunnatik pinasuartisiutiit ataaniittut ilisaat ippigusulaqiutigigunnatangit at- qaujimajatuqanginnik arqutigilugit jigiinngitunik kajusitsiarunnautinik ammalu nuitsigutautsutik takunnanitigut tukillaringinnik kajusitsiarunnautingitta arqutiutitausimajut takunnaratsalia- takunnaratsait ammalu sitamaujunngigartut guninginnut taakkua aulajuut. Ilisaat iluunnanginnik takunnaratsanik takun- isumataugutiit kajusigiarutaulangajut natitaulutik piujuugajartuq. Sitamaujunngigartut Inuit qaujimajatuqangitta ka- jusigunnautingit pisimajut Inuit piusituqanganit, pimmariutsutik inuuqatigiini Inuit inuuqatiginninginni, qaujimaningit ammalu atuutisimajangit inutuqait anninartuqutiuvut ilikkuutirtunut turaangatsutik qanuittutuinnanik iluggusin- ammalu sivullivinirta annirijaullarittut. Ullumi, isumagijaqarpalirtugut ganik kinguningagut takutsaulangajunik. [Takulugit ilagiarutik 3: isumataunir- ilitsisimajartinik pivalliasimanirnik «Inuit qaujimajatuqangit» taakkunanngat mut kajusititsigiarutiit takugatsait nunannguat]. (tukiqarmata uqausingitta asiagut «Inunnut akuninit qaujimajaujut»). Inuit iluggusinga allagusirtaqarsimanngituq nalunairtutauvinginnik tukisiutitsait, ammalu arraaguni amisuni nalunairtusimajut qaujimajauningit Kajusigiarutaulangajuq 1: Inuuqatigiinniq - uumajursiuniit, uumajuit, Inuit ammalu anirniit tuurnngailuunniit qiturn- asiminik suusutsaniq, inuuqatigiinniq ammalu ngariinut taavannganialuk kingunirmit, aarqigiartauqajanngituunngitut uv- inunnik kamatsianiq valuunniit asitjitauqajanngituugatik. Inuit qaujimajatuqangit taimanngat aarqigiaginnamata imminut nutaanut avatinut ilinganirtaapatsutik. Taanna ilulirijaujuq takutsautitsijut taimannganit suusutsariaqarnitinik Atjiugatik amisuit asingitta iluggusiit tukisimagusinginnut qaujimanirmik ta- isumanginnik ammalu uqausinginnik asitta inuit ammalu nunalittinik kam- kutsausuni ilimallarinnirarlugu, Inuit ilikkuunaartisisuugunningitut tukisiut- agijaqatsialuta kamagijautsiarumammigatta taimaatsainaq. itsanik silarjuamuulingajunik pisimatillugit atuutillaritsimanirnit. Inuit qaujimajatuqangit tamanginniitut qaujimajaujut isumataugutitigut, ammalu NFB-kut aulajuuliangit: Lumaaq: An Eskimo Legend, Co Hoedman, 1975, iliurqataullarigiaqarsutik ullutamaat inuusinginnut suungusiumititsiniar- 7 min 55 s mata inuuqatigiinninginnik Inuit ammalu nunamik kamatsianingitta, pival- Taakkua takunnaratsait takutsautitsijut suusutsaniup ammalu kamagi- litigiarlugit inuuqatigiini anninartuqutingit, ammalu manilugit Inuit sanarru- jaqatsianiup siqumitauninganik inunni ilagiini atausiini taimaittisitillugu tinik ammalu tasiursisimanirnik kinnguumanarmata saputjiutaugiaqarsutik piunngituugasuarnimut qanuiligutiqarninga anaanaup irniminik tautunngi- ilusirsusiarnimik ammalu pitsianiqarlutik inuusiqaqullugit. tumik. Taatsuma unikkaap (takunnaratsaniittuup atjinga) taartumiinniqar- Taimanngat arsurunnamat piusituqartigut inuuniq nuitanginnatigasuarsugu puq, ammalu tukisititsiutiutsuni inutsiaguviqanngikutta ammalu asittinik asitjipalliajumi ammalu nuitirpaliatuinnatillugit piusituqarmuanganngitut si- suusutsangikkuta, taakkua piunngitulinivut uvattinut utisuugummata. larjuami. Inuit qaujimajatuqangit taimannganit aarqigiartaunginnariaqarpatut iliqattasugit nutaanut piusiulirtunut, pijarniitukkuurutausimajut aarqigiartau- giaqarpasutik ukiurtatumi qammikut sukattumik asitjikallaqattatunut. Katujjiniq Unikkausittinnik 7

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilisaanik pinasuartisiutiit: Suusutsariaqarniq inuuqatigiini suujumik Ilisaanik pinasuartisiutiit: Inuit unikkaatuangit suujuutsutik inirtiriuti- qanuilinngainiqarunnaput inuusittini. Ilisaat isumatsasiurtilugit atausirmik taqallarittut ilingatillugit unikkaatuaminut. Ilisaat avittilugit ikinaartilutik uuttuutiulangajumik pisimajumik pinasuarusirmi anigurtumi piusirisimajan- aarqiiqatigiittilugit nainaartitunik unikkaaminik takutsautitsilutik pival- ginnik takutsautitsisutik suusutsanirminik. Sunait atjiungittuuniqarajar- liqutiuninginnik pinasuaqatigiinniit ikajurtigiillutik uvvaluunniit utirviun- tuviniit asingaatigut suusutsangittuujuviniugutik? Ilisaat allaqulugit uv- irlulaqiutaugunnaninganik akirartuutijut ilikkuutirtut. Iluunnatik ikajurti- valuunniit unikkaaqulugit naittumik tamanginnut piujulijuviniunirminut giit ikaurniup quppaanik sanianilluuniit allalutik ammalu sungiutisarlugit piunngitulijuviniunirminulu ammalu qanuiligutivinirminut pitsiangittuviniu- pinngualangajaminik ilisaqatiminut takujautilaurnagit. Kinguningagut tusar- gutik inuuqatiqarnimitigut sulaqingaarajartuviniunirminut. sautitsiqatigiinniit nuitaminik naittunik, ilisaat uqausiqartilugit ilagiit pinas- uaqatigiinninganuulingajunik taimaallu pinasuaqatigiitsutik nuitsigunnasin- irikainnataminik pinnguarutiminik. KAJUSIGIARUTAULANGAJUQ 2: tunnganarniq - nuititsigiarniq anirnisiamik ukkuingaarviqarluni, tunnganarluni ammalu ilainnaarunnailuni Taatsuma ilulinga uvattinik kajungirtuigutauvuq suusutsariaqaratta inuit at- jigiinngigutinginnik ammalu asittinik tapavagunnailuta unniinuna uvattinut atjigijaungituutsamata.

NFB-kut aulajuuliangit: The Owl Who Married a Goose: An Eskimo Legend, Caroline Leaf, 1974, 7 min 38 s Kajusigiarutaulangajuq 4, avatimik kamatsianiq - Taakkunani takunnaratsani, uppialuk ammalu nirliq piugiutijuuk amisui- suusutsaniq ammalu kamatsianiq nunamik, tigut atjigiinngituugaluarsutik. Nirliup manningit tukirmata, uppialuk uumajunik ammalu avatimik sungiutigasuariaqalirtuq atjiungittuugutinginnik ilautsiarunnasigasuar- iaqarsuni katimajut piusinginnut. Taakkua unikkaatuat takutsautitsijut piga- Taakkua ilulinginnut uqautijaujugut avatittini kamatsiariaqarnitinik sa- suammarigunnaninginnik ilitarsigasuariamik atjigiinngituunirnik ammalu lumatinginnalugu ammalu kamagitsialugit uumajuit ammalu asingit anirniliit asitta piusinginnik piusirtaarasuariamik. ammalu tarningit nunamik najurtaliit. Avatittini kisiani kamatsiarutta kajusi- titsigunnamat ajursangittuutillugit ullutamaat inuusittinik kinnguumajavut. Ilisaanik pinasuartisiutiit: Ilisaat avittilugit ikinartilutik ammalu uqausiqarlu- tik ilainnaatailinirmik ammalu qanuilinngaisuuguninganik inuit pinasuaqati- NFB-kut aulajuuliangit: Nunavut Animation Lab: I Am But a Little Woman, giit qanuiluuqattautininginnik. Aturlugit uuttuutiit pisimajut aulajuunit, ilisaat Gyu Oh, 2010, 4 min 39 s uqausiqartilugit qanuq inuit ippigusulaqisuugummangaata atjiungittuunirminik qaujititaugutik asiminut, ammalu sugunnamangaata Inuit ippigusuttigasuarlugit Taakkua takunnaratsait takutsautitsijut ippigijaullarigasuarialinnik qanuilin- tunnganarnitinik ammalu ilauninginnik nunalittinut. Ilisaat nalunaikkutaliurialiit gaqatigiinninginnik ilagiitsiaguluta Inuit ammalu nunamiutait arqutigilugit tallimanik uuttuutinik pisimatillugit namminiq ilisarvimi qanuq atjigiinngituit Inuit mirsurusingit, kajusitillugit aulajuut, akinnamiutaq nuitauvalliajuq nuita- kinatuinnakut uppinitigut, iluggusitigut, ammalu timitigut iluunnatik tunngasut- titautillugit atjinguangit inuit, uumajuit, ammalu nunamiutait, ammalu ilitar- titaugunnamangaata ammalu ilagijautsiatitaugunnamangaata. natitsigatik akunniqutinginnik inuusillaringitta ammalu isumannguarutingitta. Ilisaanik pinasuartisiutiit: Ilisarvimiittut nuitsitilugit akinnamiutamik takut- Kajusigiarutaulangajuq 3. Katutjiqatigiinniq - sautitsijumik ilisaat iniqaqatigiigutinginnik avatimi. Atunit ilisaat nuitsigialiit atausirmik sunatuinnaguamik akinnamiutamut ilijaulangajumik, ammalu pinasuaqatigiitsianiq taatsumingatsainaq tukisititsilutik ilisaqatiminik sumut nallikaarnimangaarmik nunamiiqatigiit- pigasuamut tut sunauninganik ammalu qanuq ippigusummangaarmik namminiq inu- usirminut ilagijauninganik. Iluunnatik ilisaat nuitavinirminik tusarsautitsigi- Taanna ilulinga takutsautitsijuq tukisimagiaqarnimik asingitta inuit uqautjui- irpata, iluunnatik ilikkuutirtut nuitangit aarqisurtaugunnatut ammalu gutinginnik ammalu isumagijanginnik pinailutarnik aarqigutitsaliuqatigiillu- pituttaulutik anginirsamut iniqarvigisijanganut tauttunga tukitaarutautillugu tik ajuqiigiallariutik pinasuaqatigiippagiaqaratta aarqigutitsait ajuinnaqati- ilisaqatigiinut. Ippigilugit ukiungit ammalu pijunnaningit ilisaat, taanna giigutigilugit pivallinartuit ilagiinut atausituinnaungittumut. pinasugaq pinasuartaugunnatuq mirsutunut atjinguartangit kitjasimatil- NFB-kut aulajuuliangit: Nunavut Animation Lab: Lumaajuuq, lugit atjigiinngituulutik tauttungit ikirnguasajait saannisait aturlugit ammalu Alethea Arnaquq-Baril, 2010, 7 min 36 s mirsulugit uvvaluunniit nipitirlugit qallunaartamut akinnamiutatsajamut, uvvaluunniit nuitaugunnasutik sikutsajautillugit, ilisaat minguannguatillugit Taakkua takunnaratsait nuitatitsilarittut ilagiit pinasuaqatigiinninginnik sikutsajanik nunamiutanngualiurlutik aturlugit qijuit minguannguarutiit uv- ammalu akirartuutininginnik. Turusiq, najangalu ammalu tuulliq katutjisi- valuunniit minguarsigutiit imait. jut siqumitsigiasitsutik uqarnilugutausimajumik tautunngituulaqititautsuni turusiq anaanaminut tautunngituulaqititautillugu. Turusiq taima anaana- minik akigialangatsuni atuinnarurtilirtuq ammalu imarpiup irqanganuurlugu imaartilugu. Unikkaatuaq lumaajuuq takutsautitsilarittuq piunngininganik akigiarniup, siqumitaugunnasuni kisiani pinasuaqatiginnimut ammalu isumagijunnaiqatigiinnimut. Katujjiniq Unikkausittinnik 8

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Kajusigiarutaulangajuq 5. Pigiursaniq - Ilisaanik pinasuartisiniq: Ilisaat iluunnatik nuitsiqulugit namminiq isu- pivalliatitsiniq pikkiniugutinik takunnanitigut, mataaminik unikkaariallalugu uppialuk ammalu avinngaq takutitsigun- nasigiarlutik allasimajuni uqausirnik aturunnailutik. Ilisaat allanguarun- ilinniatitaunitigut, sungiutisarnitigut ammalu natut alianaittunguanik, unikkaataujuunnilu itjasinngualutik, uvvaluunniit pigasuatsianitigut nanijilutik asinginnik tukisimatitsiutiminik uqausirtanginnik ammalu ilin- niatitsiutitanginnik aturlutik sunatuinnanik iluaniittunik ilisarviup. Taanna Taatsuma ilulinga uvattinik kajungirtuigutik ilitsiviqarasuarnitini pikkiniu- pinasuartisiutik kajungirtuigialik ilisaanik isumagunnasitigiarlugit taakku- gutinginnik ammalu pitsiarunnautinginnik asitta. Sunatuinnait atuu- ningatsainaunngituq nuitsigunnanirminik ammalu aturunnasitsialutik isu- tiqutsugit ajuinnarutivinivut sunnginattigi, uqautijausuugujugut pigiatsialuta matsasiursitiunirminik ammalu namminiq pisitiugutiminik. ammalu sunngikutta pigialirqiqattaluta.

NFB-kut aulajuuliangit: Nunavut Animation Lab: Qalupalik, Ame Papatsie, Kajusigiarutaulangajuq 7. Ajuinnaqatigiinniq - 2010, 5 min 34 s tukitaaqatigiinniq uqaaqattautinitigut ammalu Naittunik takunnaratsanik Qalupalik, amisuiguvut nutaat atuutigiuqattatan- angiutinitigut git angutiup pigiatsiariaqaqattasugit angajurqaaminik naalattuviniunngimut ammalu naalanngituviniunirminut pigasuammarittitaulaqitsuni qalupalim- Taakkua ilulingit takutsautissilarittut taimanngat qinirpagiaqaratta am- mut. Angutik pikkiniugutinik tigusilaqijuq taakkunungalu ilitsititaulaqitsuni malu suusutsaluta asitta isumagijanginnik. Taimannga pinasuarutiqarp- anninartunik inuusirmi qaujimajatsaminik. agiaqaratta katutjaaritsialugit aarqigutitsait, pinailutait aarqigutitsangit ammalu piusiumitigianginnalugit sunatuinnanik kamagusirisuuvut. Ilisaanik pinasuartisiutiit: Ilisaat avittulugit marruunaartisitillugit. Ilisar- ningit kajusitillugit iluunnatik atunit ilisaat atausiuttilutik ilinniatitsigun- NFB-kut aulajuuliangit: Nunavut Animation Lab: The Bear Facts, nasilangajut qaujimatsiataminik aippaminut. Tamakkununga ilaugunnatut onathan Wright, 2010, 3 min 58 s inngiguarusiit, saittanik tuurngijuunnguarutiit, pinnguarutiit, uvvaluunniit taanisirusiq. Taimaittunik ilinniatitsilirutik aippaminik, ilisaat nalunairsigi- Taanna alianaittuq unikkaaq takutsautitsijuq tikinnirilaurtavininginnik Jiuju- aliit qanuq ilitsinirmangaarmik taakkuninga ilisaigutiminik. Ilisartut takun- pmiut qallunaat ukiurtatumut. Isumatuaqarnikuminut pilaqigumatsutik naujaartisigunnatut taatsuminga pinasuarutiqariirutik atunit ilisartut takun- «qaujigiurqaatualuugumamut» nunagijauliriirtumik, takunnaratsaliamik naujaartisitillugit pikkiniugutitaarisimajaminik ilisartausutik aippaminut. qaujisarti nunamik uqaaqatiqanngiturluuniit nunaup inunginnik ammalu qaujimajanginnik qaujigasuarqaarani nuitatiliriirtanginnik qanuq inuuvit- saumangaata ukiurtatuup sapirnarutingit.

Ilisaanik pinasuartisiutiit: Inuit iluggusingani, alianaittuit aturtaulukisuut mikillitiriutaugunnamata isurrinanngitut uqausirijaulirmata. Tamatuma qaujimajauninga aturlugu taakkunani takunnaratsaniittut ilisaat uqaaqatigisilugit taijurlugu iluggusiqaqatigiinngitut takugiuqattautininginnut ammalu qallunaar- tasisimaninganut Kaanataup ukiurtatungata. Avillugit ilisaat marruigusitillugit: Martin Vujaapisa umiarruangata umialittangit sivullipaami nunamik aiviqariur- sutik ukiurtatumi (1576) ammalu Inuit taavaniittuviniit taitsumani. Ilagiittitut tamarmik ikaurniturtumik qaujisartilugit ilagiittut nalunairtaugutigisimajangin- Kajusigiarutaulangajuq 6. Qanurtuurunnaniq - nik: Sunanik niriqattanirmangaata, sunattitut uqausiqarnimangaata, sunanik isumagasuatsiarunnaniq ammalu ikajurasuatsianiq annuraarsimaqattanirmangaata, sunanik uppirijaqarnimangaata silarjuami. Qaujisariirpata, aturlugit qaujisartut nalunailaqijangit ilitsisugit ilisaat aliana- Taakkua ilulingit uvattinik kajungirtuijut taimanngat nuitirigunnarasuarp- ittunguagusitilugit takugiuqattautinnguasarlutik. agiaqaratta ammalu ikajurasuarsitiuluta inuusirtini ammalu pinailutarta aarqigutitsanginnik ajuinnarutiqarpaluta.

NFB-kut aulajuuliangit: The Owl and the Lemming: An Eskimo Legend, Co Hoedeman, 1971, 5 min 59 s

Taakkunani naittuni takunnaratsani, uppialuk niqisiuriasijuq ilamita nirirat- sanginnik ammalu takutsuni sinittumik avinngamik. Uppialummut pijauga- luarami, avinngaq sapirriatailijuq ammalu isumatsasiusitsuni uppialummik uiviirrisiutitsaminik katattaulaqigutigilugu. Taatsuma unikkaatuap ilitsi- titsiutinga upimatitsiniq ammalu isumataarsitiuniq ilinnik piirsilaqigun- namaniik amisuvillutit ajursisimajuujaaqattaliraluaruvit. Katujjiniq Unikkausittinnik 9

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Kajusigiarutaulangajuq 8. Pigutjiniq - kiggatutsianiq ammalu manijitsiapanniq ilaminut ammalu/uvvaluunniit nunaminnut Taakkua iluliliit kajungirtuigutinik inunnik ikajurpagiaqarmata ajursatunik ikajurtaugialinnik. Annirijaugutiqarlutik tunirrusitsiatiulutik asiminut nunalimini, inuusinginnik sanillita piunirsaulaqititsigunnakatta, ammalu uvattin- igasak ikajursilaqiluta.

NFB-kut aulajuuliangit: The Owl and the Raven: An Eskimo Legend, Co Hoedeman, 1973 (7 MIN)

Taakkua takunnaratsait takutsautitsijut uuturautinik Inuit annirusunningin- nik aviqatiqatsianirmik ammalu unganarviqarnimik ilaminik ammalu ilan- naaminik. Inugarsutik uppialuk ammalu tulugaaluk, tulugaaluk natsivinirmik pajuttuq pirlilirtilugu uppialuk, Uppialuk tunirrusijuq nutaanik kamiliursugu tulugaaluk nakurmiigutigitsugik piujumik minguannguasimajumik aittutaun- nirami. Taima unganarniit isumagijausimammata piusiqarviqatsianiuningit Inuit piusituqarmigut inuuniqartilugit taitsumani, taakkua takunnaratsait isumalaqiijut unganarniq ilanganni unitsimautitaqariaqasuugummat.

Ilisaanik pinasuartisiutiit: Ilisaat isumatsasiuqulugit qanuiluurlutik namminiq ilaminik ikajursigunnamangaarmik ammalu nunalimini. Iluunnatik ilisaat nalunaikkutaliurtilugit naammanaarlutik tunirrusigunnamangaarmik inuuqatiminut. Sunanik pisitiugutiqarpat aturtaugunnatunik? Kinakkunik inunnik qaujimavat ikajurtaugialinnik? Ilisaat nuitsigialiit tallimanik piusiri- gunnataminik ikajurutigilugit nunalimini tarqiulangalirmijumi atuutilan- gajumi, ammalu iluunnatik taakkua ikajursigiarutitsangit allalugit tunilugillu ilisaijiminut. Tarqiq atausiq anigurpat, nalunaikkutaliaviningit utirtitaulaartut ilisaanut irqailaqiutiginiarmait taakkuuninga ikajursiutigigumajarminik kaj- usititsinirmangaata. Katujjiniq Unikkausittinnik 10

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Siaksun 2: Ukiurtatumiut Inuit, pivalliasi- Unurnipautsutik tikilaurtuviniit ukiurtatumunt, qaujimajaujut inunnut Si- vullimiut uvvaluunniit «sivullipaagusimajut Inuit.» Nuuppaliasijuviniit maningit ammalu avatingit niggimuurpaliasitsutik Alaaskamit Akukittumut nuuppalianingit turain- nalututjagatik Akukittumut. Taakkua inuurqaatuviniit sivulliviniit tuniit, tunirtaniartinut qaujimajaujut atiqartitautsutik Dorset Culture, nunajuviniit Inuit Pivalliasimaningit Kaanataup ukiurtatunganut mitsausaarsugit 2,500 arraaguit anigursima- Taijagarmik qaujisartisiniq lirtut taimailaurtuviniutillugit. Inuit unikkaatuangit nalunairtausimajut tuniit inuulaurtuviniutsutik suujualuutsutik, kanngusuttatuutsutillu, uumajuras- Inuit piqarput angijummarimmik ammalu takijummarimmik pivalliasi- uarpatuviniutsutillu nukialumminut kisiani ammalu atursutik sanamatsiatut manirmik tarrami. Sivulliviningit qaujijaugunnaput sivullipautsutik inugi- ujarajait naulait, illuqarpatuviniit mikijurlanik ujarasutjualuit atursugit, san- jausimagiangit nunaqarsimatsutik amiajikaup tarranganik ukiurtatumik. avattuviniutsutik pillukutsimatsiatunik tuugaavinirnik ammalu natjuvinirnik Taitsumaniunnimat, Inuit irpaatirsimajut ukiurtatumut nanilimaalirsutik, uumajunnguanik ammalu inunnguanik. Tuniit qimaatitaujuviniutsarutillu atursugit ikittuit nunaminitait pinasuarutiit nuitsilaqisimatsutik pimmar- uvvaluunniit tuqurartaviniutsarutik tungaliminut tikippaliajunut Inunnut ialunnik aarqisiarsimajunik ammalu tusunnatunik inuugusiqarutigilaqit- - tunirtaniartinut atiqartitaujut Thule people - irpaatirtuviniit niggiliarsutik sugit. Pivalliasimaningit Inuit aulatjataullaritsimajut pimmaritigut tikittilugit Alaaskamit pitsutik uuma arraaguup saniani 1250 AD Inuit Thule iluggu- qallunaat qilalugarsiutut ammalu nunamik qaujisartut. Tikitaunirminut tu- singa qaujimanartisijuq kingullipaami nuulaurtuviniuninginnik Alaaskamit rainnatutigut qanuilinngatausimanngituugaluat amisut Inuit19-gugutingani pitsutik, ammalu taimaigamik qanitaqarnipaat turainnatukkut sivullivin- 100-aunaartitut arraaguit atuutinngininginni, kingullipaat 100-aunaartitut irijaugiangit Kaanatamiunut Inunnut ammalu Akukittumiunut. Thule Inuit arraaguit angijumik ammalu ilanganni sukkutaulaqiutigitsugu timingitta namutuinnaanirsaulirniqut ammalu ukiurtatumi nanituinnaanirsausitsutik, ilusirsunirmigut, piusituqartigut inuuggusimitigut, ammalu inuuqatigi- qimainginnatitaulaurtuviniit amisuinik Alaaskami piusituqarminik inuug- ini qanuinngisiaqatigiinnimitigut. Inuit pigiarsimalirtilugit tiguvalliasugit gusiminik naammatitsigiangaasitsutik avatiup piusinga malitsugu ammalu piusituqarmigut imminirsurunnautingit arqutigitsugit nunaqarnirarninut uumajuqarningit nunavimita. Ullumi, taakkua atjigiinngitut ilagiittut suli at- angiqatigiigasuarniit ammalu piniarnilirinirnik ippigusugunnasiniit, tama- jigiinngitunik piqutillarimminik nalunairsiutiqarput nalliagunirminik. tuma arsurunnanivininga sukkaitumik mumippalianiqalirtuq. Vikings natjulialunnik nasalivinialuit ammalu qilalugarsiuriartut umiarruat ukiurtatulialiumijaasuuviniugaluat 1000 AD-mi, silarjuanga Inuit ammalu qal- Ilinniatitait pilaqijangit lunaat Jiujupmi sivullipaami nalunairsimajut apurnivinirmik 1576-gutillugu, Tavvani ilikkuunirmi, ilisaat qaujilangajut ukuninga: tikittilugu Pujitanmiuq qaujisarti Martin Vujaapisa. Vujaapisa qinilaurnimat ar- qutitsamik umirruakut tarratigut aisaliarviugunnatumik kajusijumik sakkuta- • Palairsimaningit Inuit nuitaningitta ukiurtatumut; urqajarningittuq jiujupmiut qallunaat isumanginni 300-ni arraaguni tikilaurtu- viniuninga qaujigasuartaunginnasuni, amisuit qaujisartut aititauvalirnimata • Atjigiinngitut isumagisimajangit Inuit ammalu tunirtaniartiit «qaujigiurqaaqujaujut» ammalu nunanngualiurlugit ukiurtatuup qikirtangit. kingunirminitarnut; Qallunaat Jiujupmiut ukiurtatumi uningaarningit Inunnik pilaqiisimajut isuar- • Asitjijiarisimajangit Inuit iluggusirnut silataanimiunut nuitiriviutsutik. tunik ammalu isuittunik. Nutaat nunaninitait asinginni piukkutiit, uuttuutigitsugit savirajait, qallunaartait ammalu qukiutiit inunnut ikajursisimajut Kingunirminitait ammalu atuutisimallarittunut tukisiutitsait makitagasuarningitigut, ammalu ilanganni isurrinirsautitsilaqiitsutik, inuuga- suarningitigut. Tikikattatut pulaariartut, kisiani atjasivattuviniit qanimannanik Inuit uqausiqaliumijaasuut pivigisimallarittaminik ilaunivinirminut unikkaatuin- ammalu takugumatsutik Inunnik qallunaat uppininganik tigusijunik ammalu naunirartaujumik ukiurtatuq anarrarijautillugu inuppanut ammalu ajugaittunut qallunaartitut inuuggusittaaqutsugit. 1800-ait isuligiavittilugit, tarrami apirquit uumajunut. Atjigiittitautuinnapannimata uumajuit ammalu Inuit taitsumanialuk, uuttuutigitsugit Vujaans Puas niriulirtuviniq Inuit iluggusingata asiulanga- ammalu taakkua uumajuit inuillu tukisimautitsiarunnapattuviniutsutik isu- lirninganik singitauluni tikikattatunut Qallunaanut. Takutsautitsisutik suujunik mamitsutik ammalu timiminik taursiiqattautivattuviniutsutik. Ullumimut, Inuit pikkiniugutinginnik aarqigiakapigunnaningit, kisiani, Inuit kajusititsisimajut uppirijaqallarittut suujumik pitutsimaviqariamik silarjuami nunamiutanik. nanijigunnasitsutik tamakkiigunnautimik kasurtisisimatsiarunnasutik piusituqarmitigut inuuggusiminik ammalu tiguullasutik pivalliqutiunirpaanik Tunirtaniartinut, unikkaataugusiliit Inuit pigiartuviniugiangit aisiap tarran- qallunaat Jiujupmiut iluggusinganik tigutsugit. Nuitaummata mirqulijanik gani sitjangani. 8,000 arraaguit anigursimalirtut, ikittuit ilagittitut aisiamiut niurrusirtiit Atsan Pai Kamipanimut 1920-iit atulirtilugit ikajursisimajut Inuit nimasilaurnimata amiajikaup tarranganut Bering Strait-tiguursutik nunag- imminirsurunnasigiallaninginnik niurrusiqattasutik uumajuviniit aminginnik iartusutik iqalulinnut ammalu uumajulinnut sitjalimaanganuursutik tarraup aittutaungaarpasutik niuviatsarijaujunik. Taimagunnasiartuviniugaluat, kisiani, uannivasiup. Alaaskaup tarrangani sikurlaaluit aummata arraaguit 4,500 qanuilinngainirlurutausimammijut Inunnik qimailiumititsugit piusituqarminik anigursimalirtilugit taimailaurtuviniutillugu, ungasittugiamut nuulirnimijut. maqaivvigisuuvinirminik kamagijaqarnisaulirsutik niurrutitsanik tiriganniat Nuukkamik ilikkuutirtut nutaamik avatitaalaurtuviniit, tariunga quarpatil- amivininginnik. Tarramiullu kakkalaat tiguullatauningit anarraminit ungasit- lugu sikullarialunngusuni ukiutuarmat. Nutaanik ammalu pijunnautitsanik tumut ilisariartitaukattasitsutik - iluggusiminik puigulaqititsugit ammalu nuitirivattuviniit pijunnautiginiartaminik itjialummi. Inuit uumajuriaqarpatuv- uqaatitauttailitsutik Inuttitut uqausirminik - Kaanataup kavamanga 1930-mi iniit angijurlaalunnik tariumiutanik uumajunik nirijatsatarsutik. Taakkuataga pigiarsutik sivuninganilimaaq ungasittaqariallalaqijausimajut piusituqaritsugit piusirisimajangit kajusijut nalunaikkutautitaullaritsutik Inuit iluggusinganut. iluggusiminik ammalu pivalliasimanirminik. Kingullipaaq ungasittumi ilisarvimi aullatitautsutik iliurqaivik kakkalaanik Kaanatami ukkuatuviniq 1996-mi. Katujjiniq Unikkausittinnik 11

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Arraaguni kinguninginni tungaliani silarjuami unatarniup, ukiurtatuq tiki- Inuit iluggusingata pivalliqutitaalaqiutigisimajanginnik ammalu taukattalirtuviniq qallunaanut, ammalu Inuit qaujikapilirtuviniit sukattumik asiujilaqisimajanginnik qallunaat inuuggusinganut iligasuarnimini nunamini ilitarnangittuugutigilirtaminik. 1971-mi uvikkait Inuit sivulirtiit tavvanitsainaq nunasimavalirsutik ammalu kiinaujjarasuarninik pigiartisilirtuviniit Inuit Tapiriit Kanatami, taakkua ilagiittut katititsigunnalir- atuutivalirsutik. Qanungikkua Inuit taimaak piusituqarinngitaminut tuviniit nipinginnik iluunnangitta Inuit kiggatutsiarunnalirsutik nanilimaaq ilitsutik pijuviniit, ammalu qanuiluursutik kajusititsinginnaqat kamagijauqujangitigut (takulugu itk.ca). Taanna timik pigiartisijuviniq nu- iliurqaigunnasutik piusituqarmigut pinasugatuqarminik iliurqasugit itirinirmik namminirsuutigitsugit Inuit nunanginnik arqutigitsugit nunamik nutaamut iluggusiulirtumut? piqarninut angiqatigiigasuarniit, isumatuinnaviniutsuni sulijunngutitaujuvi- niq nuitaummat Nunavut 1999-mi. Killingit nutaat nunangata tarsijauju- • Sunanut qaujimalaqititauvita kingunirmi sujuqarsimammangaat? viniq kajusititauniqartilugu unurtumarik Inuit aulatanga qaujisarninut Uqausirilugit isumagijaujut pivalliasimanillaringa unikkaap nuitaus- pinasugaq, pukuttautillugit tukisiutitsait piusituqartigut nunaturlingit naj- imajuup qalliraarniup ammalu asianik nunataariartusimavallusuut usuungit, maqaivvingit ammalu nunamik aturninut Inuit piusituqangit. iluggusinga. Amisuigugunnapaat pivalliasimaniliit nunamiiqatigiigun- Nalunairtusimajut sunamittut piqutiit nuitaulaqijut taatsumunga nunaqarni- nalutik? Qaujisarlugit qanuq nunaqarqaatuviniit ilagiittitut ammalu mut pinasugarmut nuitsilaqiutausimajuq uppinirmik ammalu piqarningitta tunirtaniartiit pinasuaqatigiigunnamangaata manijilutik nutaanik sulininginnik Inuit. Taanna kajusititsiniqarsimajuq ullumi pigiartitauvalirtuq nuitsiqatigiitsimanitigut inuusiqarniviningit Inuit kingunirmi. katititsugit Inuit uvikkangit pigiarnirisimajangillu uumajursiutiunirmut ammalu nunamik najurtaqarniminut. Takunnaratsatigut tusaratsaliagusimajutigut nuitavattunik kamagusiit Inuit isumagijangitigut • Amisuiguvut isumataarijaugunnatut saniranginniisutik iluunnangitta Uqausiqaliramik kingunirminitarnik, Inuit atulukisuut uqausirnik irqau- unikkaat. Ilisaat isumatsasiuqulugit pinasuganginnik inirsijuviniit matsaunginnimi pigialaurtuviniit ammalu pigialaurtuviniit aturtausuunik iluunnaini tamakkunungaulingajunik takunnaratsaliavinirni isumagi- tunirtaniartinut avitsimatitsiutautsutik kingunirminitarnik ammalu ullumi jaulaqisimajunik qallunaat-inuit katigianngatillugit. Ilisaat qaujisar- qaujimajaulirtumik silarjuami. Kinguniq isumagijautillugu takiligiarutiapi- ialiit takunnaratsaliaviniit nuitaunnimangaata Inunnut uvvaluunniit tuinnaugianga ulluminitait, ilagijautillugit anginirsamut pigiarniusimajumut inutuinnaungittunut aulajuuliurtinut. Qanuq isumavat taakkua akuninitait ammalu unikkaatuat uqausirijaugunnatillugit nuitasimanin- isumagijaulaqisimajut qanuilinngaisimammangaata ilulillaringinnik git arqutigitsugit uqausituinnatigut piusituqaup nuitasimagianga qauji- unikkaataujuup? Qanuq unikkaataujut atjiungittuutitaugunnapat majauninga. Inuit atsiigusimitigut qaujimatitsigunnautiqarmijut inuup unikkaataugutik atjiungittunik isumalinnut? nuitagunnaituup inuugunnaninganik timinganiilluni uvigarnisaup sauni- Sunanik tukisititsivat ajjigiinngitut takunnaratsait Inuit piusituqarmi- qartisinitigut. • tigut inuuggusivininginnuulingajunik? Ilisaat ippigusutsiarialiit atjigiinngininginnik takutsautitaujut ammalu uqausingitta uqaajiup Tamakkunungaulingajut aulajuut takutsautitaujuni. • Nunavut Animation Lab: The Bear Facts, Jonathan Wright, 2010, 3 min 58 s Ilisarviup iluani pinasuartisiutiugunnatut

• How to Build an Igloo, Douglas Wilkinson, 1949, 10 min 27 s • Inuit qaujimanirtaasuut pivallianirisimajaminik ilitsilaqitsugit unikkausituqatigut tusarsautitausuut taavannganit pisimatillugit. • The Annanacks, René Bonnière, 1964, 29 min 12 s Tunirtaniartiit qanuq nuitsisuut unikkaanik kingunirminitarnik? Ilisaivimmi aturlugu qaritaujaq takugasuarlugu atausiq uvvaluunniit The Last Days of Okak, Anne Budgell and Nigel Markham, • marruuk qaritaujakkut takutsautitsiutiik aarqitausimajuuk Nuna- 1985, 23 min 48 s vuumi tukisititsiutiutsutik Inuit pivallianirisimajanginnik ammalu • I, Nuligak: An Inuvialuit History of First Contact, Patrick Reed, pinasuganginnik tunirtaniartiit qimirrusutik qaujimautinik kingu- Tom Radford and Peter Raymont, 2005, 69 min 44 s nirminitarnik. Qaritaujakkut takutsautitsiutik: taloyoaknunavut.ca ammalu avataq.qc.ca.

Tasiursigutiit/apirsuutaugialiit • Takunnariirtilugit The Annanacks ammalu How to Build an Igloo, • Inuit inutuqangit uqausiqalukisuut kingunirmik ippigusunniqarsutik uqausirilugit atjigiinngitut Inuit aturpataviningit nunaminitait alianammaritsimaninganik ammalu ugguanirminik. Inuusiq Inunnut uumajurutigitsugit. Ilisartilugit nalunairsilusi aturatsautitaujut nam- pigasuammarinnasimajuq qallunaat piqutinginnik pitaalauratik, miniq nunalisinni ammalu isumatsasiurutigilugit qanuq tamakkua pirligarpanirmata ammalu aannisutik inuugunnailaqivannimata aturtaugunnaviqarmangaata takugunnautiulaqilutik inuusirmik uvvaluunniit qanimamut taimanngat inirtuumanartukuurutigitsugit atjigijaunngitumik inuusirilirtasinnut. taakkua. Kisiani galuaramik Inuit imminirsusiarunnapattuviniit ammalu asiminut ikajurtaugatik inuusirmini aulatsigunnasiarpatuvin- iutsutik. Takutsautitaummata How to Build an Igloo, The Annanacks, ammalu The Annanacks, The Last Days of Okak, uqausiqarviujut Katujjiniq Unikkausittinnik 12

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Takiliigiarutitsait (ilisarviup silataani) pinasuartisiutiit takuluni sanammanginnik ammalu unikkausirtanginnik tarrami anirniit tarniit ammalu uumajuit qullisajait iluani anigunnangirsimajut. Taanna ilik- • Aturlugit tukisiutitsataagujut arqutigitsugit ilisarviup iluani uqaus- kuutitsiutik qaujisartisiutiuvuq atjigiingitunik anginirigunnatanginnik itiniri- irijaujut ammalu takunnataugiaqarnirartait takunnaratsait, ilisaat gunnatanginnik Inuit iluggusingata, ippiginirsaritsugit itijumiittut amaangit allatillugit naittunik sulijunnguanik nalunairsiutiminik ullutamaat piusituqartigut takuminartuliurusiit, uqausiq ammalu qaujimaniit inunnik inuusinganut inuup uvikkaup nallikaarlutik qanganitauninganik aarqiigiartisilaqisimammata ammalu inuuviqarunnatitsugit avatiminiitsutik unikkaatanga (uuttuutiit, qallunaanik takugiulaurtinagit Inuit, pigasuammarinnatumik ammalu inuuqatigiini arsurunnatunik Inuit saann- qilalugarsiuriartunik umiarruanik takunnapalirsutik, mirqulijanik gasimalirtanginnik Qallunaanik takugiulilaurniramik taimannganit. niurrusirpalirtilugit, ilisariartitauvalirtilugit nunanut ungasittunut, asingillu). Nalunairsitilugit taitsumani suqattatuviniummangaata, ilagijautillugit ullutamaat kamagijaugiaqarpatuviniit takunnatautsu- Ilitsijaulaqijut tik turusirmut uvvaluunniit panimmut ukiuqaqatiminut. Taakkunani ilikkuunilinni, ilisaat pilaqilangajut nakursanirmik piujualu- uninganik iluikkasiagutsuni ammalu qanulimaatsiasuni Inuit iluggusinganik. Atuinnarurtilugit atjinguaniittut taitsumaninitait Inuit sanarrutitsajangit • Ilisaat imaittunik tukisilaqilangajut: ammalu atunit ilisaat nallikaartilugit akuninitajamik qaujisartaujutsa- mik. Ilisaat atuinnarurtitilugit naittunik nalunairsiutiminik sanarrutiup • Iluggusiup piusituqaup sunauninga atjigiinngituuniqarsuni nuna- sunauninganut, ammalu qanutuinnaq pitjutiqartitaujutsaumangaat gijaujutigut, kisiani atjigiigalaatuinnamijut iluunnatik Inuit nunalili- inuuqatigiinut taitsumani. Kaanatami qimmaqutitsatarninut qaritaujak- maamiuguqatigiinngikaluaramik; kuutitsivik inuitcontact.ca nuitatitsiviujuq taitsumaninitait atjinguangin- nik qanuilingatuinnaningit takutsautitsitillugit tigumiartuujaarsugu • Pitsiaqattautiningit Inuit iluggusingata ammalu Nunatuinnaup avatiup; ammalu sanarrutiup nalurnairtaugutingit takutsausutik ikajursigunnatut Uqausitigut kisianiirtut piusituqautillugu ammalu unikkaatuangit tamakkuninga pinasuarutiqartilugit ilisaat. • pimmariuvut sanarrutigijautsutik iliurqaigutiugunnasutik, pivallititsi- gunnasutik ammalu ilinniatitsiutaugunnasutik Inuit iluggusinganik. Ukuagugunnamijut aturtaugiallarunnatut • Dorothy Harley Eber. 2008. Encountres on the Passage: Toronto: Pigiarsimaningit ammalu ilulinginnut tukisiutitsait University of Toronto Press. Arqusiurviujumi kativattuviniit: Inuit (atausiup taijaugusinga Inuk) Inuttituurtuq uqausiq ammalu aturtau- • Robert McGhee. 2004. The Last Imaginary Place: A human history suugutsuni taijurtaulituarmata nunaqarqaatuviniit Inuit nanituinnamiut Suk- of the Arctic world. Toronto. Key Porter Books: Canadian Museum sik tikiraalunganimiut Rusiap, Alaaskalimaami ammalu Kaanatamit Akukit- of Civilization. Kingullipaaq isumautituinnaq inik: Inuit pivalli- tumut. Uqausiq (nunalilimaamiut atjigiinngiapigutiliit) aturtauvattuviniq anirisimajangit silarjuap ukiurtatungani. ukiurtatumiunut imminik taijurutigitsugu ilagiinaartinirminut, ilikkuurutigitsugu uumajunit nirisuuminit, ammalu atjiungigutigimmisugu tuurnnganit anirninit • Inuit Tapiriit Kanatami website. Inuit Historical Perspectives. iniqasuunit niuratsami ammalu tariumi. Angijummarimmi nunami irpasi- itk.ca/about-inuit Inuit Tapiriit Kaanatami qaritaujakkuutitsivinga majuugaluaq, Inuit pitutsimautinginnaput iluggusingitta atjigiigalaanningin- nut ammalu atjigiikasaatsiagutsutik tataminnatuinnasutik unikkaatuangit, Avataq Cultural Institute (Nunavik) website. Nunavimmiut. • uqausingit ammalu pisitiugusingit nunami inuugunnautigitsugit. Taimalaqiut- avataq.qc.ca/en/Nunavimmiut. Avataq piusituqalirijikkut iliit tamanginnut sivulliviniqaqatiminut ammalu tusaumautigunnalarin- qaritaujakkuutitsivinga (Nunavik). Nunavimmiut niminut uqausitigut. Qallunaat qaujisartiit tikilaurtinagit allaat, sanarrutiit aarqisursimajut ammalu unikkausingit matuillarigunnatut ukiurtatulimaami Inuit iluggusinga arraaguni amisuunngituni, ingirrarunnasutik 5,000 kilumitanut arqutigitsugit pitutsimautingit inuuqatigiit kativattilugit ammalu qaujiqatigiigiartupatsutik. Taijurtaujumik qaujisarniq Illuggusiq taimanngat pimmariusimajuq Inuit uumagasuarninginnut. Sivul- Uuttuutiit Inuit naulimaat piusinginnik ammalu uppirijanginnik - qaujimajaum- lipaavinirminit, Inuit pivalliatitsisimajut ammalu ipitsaisimatsutik piujum- mijuq unaugianga iluggusiq - turainnatutigut aarqisurtauniqasuut timitigut marimmik inuusirmik tamakkunungatuarlu uumagunnalaqisimatsutik ammalu inuuqatigiinnitigut silarjuami inittini. Inuit iluggusinga taimaimmat nunani sapirijausuuni pitjutiutillugit silanga ammalu aturatsait uumagutit- tukisijaugunnatuq taimailaqijausimaninga tamanginnut ukiurtatumi avatimut sait ajurnaningit. Nunalilimaaguqatigiinngituni piusituqait atjigiinngini- ammalu Inuit itijumik pivallianirisimajamitigut ilimatsiaviqarninginnut nunami. qaraluarmitillugit, iluggusitigut atuutijausuut ilimatitaunginnapanniqut Innginguarusiit, taanisirusiit ammalu takuminartuliurusiit inirtausuut inunnut ilaqartilugit suujumik ippigusutsianikunginnut tamanginnik nunaminitarnik takutsautitsisuut kamaqatiqatsianikkut nunamik ammalu irqaumajaminik avatimi ammalu ippigusutsiariaqarninginnik Inuit nunaminiittut tamakkua ammalu qaujimanirminit pilaqisimatsugit sivullivinirminit. immuani. Alaaskamiut ilagiittitut pinasugaqallaritsimajut arviniartiusutik, uuttuutigitsugu, ammalu nuitsisimatsutik ilikkuusiartunik iluggusiminuulin- Tamangit Inuit ammlu inutuinnaungittut isumaaluutiqartilugit asiuvallian- gajunik tamakkuatigullu takuminartuliurusingit ammalu unikkausingit aminginnik iluggusiut piusituqaillu ukiurtatumi, qaujimajaugiaqarput iluggisiq malu inuuqatigiini aturtaugiaqanngilarittuqutingit ikajursisimautiutillugit inirsigunnanirnut ammalu sangugunnaviqarninut nukigijaummat, asitjivalli- tammariikkutigijautsutik attanartutigut uumajursiunirmi ammalu quviasuu- agunnasuni nutaat atuutijaujut iligunnasivigilugit. Nutaatsajanik sanaugarti tiqarnimitigut pigasuartaminik pilaqinirminik. Inuk, uuttuutigitsugu, qimirrurunnatuq qullisajamik Pujajialmit ammalu Katujjiniq Unikkausittinnik 13

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Tarniit silarjuanga piusituqartigut angijummariutitausimajuq isumanginnik titsigunnanirmik Inunnik takuminartuliurtinik, unikkaaminik iliurqailaqitsugit ammalu inuuqatigiinninginnik Inuit, ullutamaat atuutijait kinguningagut tai- allanguartaminut atjiliurtaugunnatunik minguarutiit atursugit, sanauga- maitaulaqinirarpasugit avatiminiittunut anirniit tuurngait pinasuartanginnut. mitigut qullisajartigut, ammalu mirsusimajuliaminut inaqunartuliaminut. Uumajuit katimasuut atautsikut takutsaugunnangirmata uvvaluunniit akuni Ukiuqaqatigiinngitut unikkaaviutsutik ilisartaunirisuungit kajusijuugaluat silarnilulirmat, nunaliit qinisivattuviniit sunallarimmut taimaitaulaqimman- ullumimut, amisut Inuit nutaanuurqaisimalirtut iliurqasugit taimaittuit nalu- gaat ikajurtausutik angakkumut. Angakkuq inuutillugu aittutausimatsuni pi- liriikkutitsait takunnaratsaliaritsugit ammalu qaritaujatigut takunnatitsiut- junnanirmik uqaaviqarunnasuni ammalu angiqatiqarasuarunnasuni anirniit inuurqasugit ikajursiutigitsugit nalunairsivigitsugit ammalu tusartaujutsan- tuurngait silarjuanganiittunik. Pisitiuniqarami sivunirmi takutsaungittunilu- gursugit unikkausingit kingunirminitait. unniit takunnaarunnanirminut, angakkuit ajugaittunik nuitatitsilarippatu- viniit timimigut paaqatiqarsutik anirninik tuurnganik, uumajunngusutik, Inuit isumagijangitigut ammalu tusarsautitsigunnasutik irsinartunik, silarjuami takutsatuinnaungit- tunik nipinik. Angakkuq surquisigunnasivallupattuviniq aliananngitukkuun- Inuit iluggusirminik upimagijaqallarittut suli. Tamanna piluartumik takus- iup taimaitaulaqininginnik atausiup inuup malinngininganut pimmariutsutik sauvuq amisuitigut pigiartitauvattutigut iliurqatautsutik nunalinni piusituqait atuutititaugiaqasuunik uvvaluunniit malinnginikunginnut atuutijaugialinnik ammalu uqausingit ungumajaunginnaniartilugit katirsuivinnuuqarsugit am- ilimatitaujunik napatsiarunnautiutilugit inuuqatigiini ammalu anirniit ini- malu annirijaullaritsutik iluggusingata iluani. Ilisariartitauvattuviniit aul- qarvinginni tammarutauttailigiarqarsutik. latitautsutik ammalu nuutaullarisuuviniit Inuit katirsutautsutik Kaanataup kavamanganut 1950-ni piijartausutik iluunnasiangit ukiuqaqatigiit uvik- Inuit nanituinnaq atuutisimajuugaluat arsurunnatunik asitjijiaqakallati- kait Inuit iluggusiminik nuitatitsiviunngilarittunut ammalu uqausirminik tautsutik nunamita asianimiunik katisitsutik qanuilinngataunirminut, ilug- piusituqartigut ilisartaugutivinirminit amujautsutik. Nuitauniviningit nuna- gusingitta unurnisangit kajusivut amaaqainnaasutik piusituqartigut ili- qarnirarninut angiqatiqarutiit 1970-ni malittaunirqut nuititaugiallaningin- mallariqatiqarniminut nunanitarnik avatimini. Ikittuapiulirtuugaluat Inuit nut Inuit kamagijauqujangitta nalunairtutausilutik ammalu nuitigiakkanir- nunamiugutuinnanginnaatut arraagulimaami, Inuit nalunaikkutangit takut- taulutik piusituqarmitigut iluggusinga. Piniarnilirinirnut turaagangit taakkua sauvut suli uumajursiunirmitigut, aulagutiqarnimitigut, ammalu tammariik- nunaqarnirarniit nuitsiniit inunnuangajunik imminirsuutiginiartanginnik kutiqarnimitigut. Amisut arnait ilinniatitsinginnaatut qaujimajaminik ammalu nunalilimaamiittut imminik kavamaqarunnautigilugit tamaititsitilugit Inuit takuminartuliurusiminik mirsunirmitigut - mirsurunnalutik kisianiusimatsu- malillugit namminiq inuuqatigiigusirmini anninartuqutingit ammalu inuusin- tik uumagasuariaqarniminut - uvigarnisanik ilinniatitsipattut suli. Ukiur- git. Inuit Nunavimmiut sivullipaagutsutik pilaqitsutik taatsuminga angiqati- tatumi piliutigutiit kajusijut tunngaviutillugit piusituqartigut pinnguarusiit qarutimik Jaimis Pai ammalu kupaip tarranganut 1975-mi. Nuitaujuviniq aarqisurtausimajut pivalliititsigiarutautillugit maqaittiup suunguninganik Inuvialuit angiqatiqarutinga nunamut arraaguit tallimaujurtukasaat naatil- ammalu nunami inuugunnaninganik. Unikkaat tusarsautitauvattut nunalinni lugit 1984-mi. Anginirpaaq nunaqarnirarnimut aarqiigutik atuutijuviniq qulautjanitigut, takunnaujaartaujut unikkaasutiluurtilugit ammalu nuitsigial- 1999-mi, Kaanatami nunanganut Nunavut (Tukinga qallunaartitut uqartaq) laniqarsutik irqaumajaminik kingunirminitarnik. Sunaunirtangit atjigiinngitut pimmaritigut atsijaviniq Inuit Nunanga, ammalu avitsigutautsuni nunarlau- Inuit iluggusingani atuutititauvattut taakkusainnalutuunngimarilirtuugaluat, qatiutitausimajumik Nuas Vias Tiajituajinik. Nunaqutinga Nunavut taitsuma- amisut piusituqait inuugunnatitsisimajut inunnik arraaguni amisuni suli nui- niunnimat ilijisimalirtuq nutaamik piniarnilirinirmik atanniurutiqarutaujumik tatitaunginnaaqut. pimmariqutinginnik Inuit Qaujimajatuqangit lajaujumik (Piusituqartigut ammalu nutaajait Inuit qaujimajangit). Nunatsiavut imminirsurutiqasijuvi- Inuit iluggusinga ilaqallaringinnaatuq nunaqarqaatuviniit uqausinganit. Inuit niq nunaqutiminik 2005-mi. Iluggusiup ammalu uqausiup nuitagiallanigik atjigiinngitut ilagiittilakaatsiatunik - galuarsutilu taimanngat tukisimajaun- purtunirpausutik pimmariunirpautitaujuuk iluunnaini nunaqarnirarninut ingit taakkusainnalariusuugunngituugaluat - uqausingitta atjigiinngiutin- angiqatiqarutini nunalilimaanginni tamakkua. git, ukua Alaaskamiut, Inupiatun, Kalaalisiit, Akukittumiut uqausillaringa. Kaanataup ukiurtatungani, unurnisautilugu uqausiq Inuttitut aturtausuuq nalunairsigutautsuni atjigiinngitunik nunaqaqatigiinngitut atjigiinngiutingin- Tamakkunungalittaatut aulajuut nik ukuatitut taisigutiutsutik nunaqaqatigiinngitunik Inuvialuit (Nuas Vias • Pictures Out of My Life, Bozenna Heczko, 1973,13 min 9 s Tiajituajiit), Nunavut, Nunavik (Kupaip tarranga), ammalu Nunatsiavut (Niu- vaunlaan-Laapatua). Pivalliasimanirminiittilugit taitsumanialunimit allagu- • The Living Stone, John Feeney, 1958, 34 min 14 s siqarsimannginamik Inuit iliurqaivattuviniit iluggusiminik ammalu qaujima- Nunavut Animation Lab: Lumaajuuq, Alethea Arnaquq-Baril, jaminik uqausituinnamitigut ammalu unikkaamitigut. Inutuqait ilinniatitsijiit • 2010, 7 min 36 s uvikkanik pitjutilinnik timiit takutsalariit silarjuangani ammalu anirniit takut- saungittut silarjuangani arqutigitsugit takutitsiutimitigut ammalu unikkaatu- • Canada Vignettes: June in Povungnituk – Quebec Arctic, amitigut. Mikijurlait kakkalaaraapiit kajungirtutausuut naalatsiaqujautsutik Alanis Obomsawin, 1980, 1 min ammalu takunnasiaqujautsutik inutuqarnik kajusititsijunik pinasuartaminik pinasuarlugit kisianiujunik ullutamaat inuusirmi kinnguumanarninginnut. • Stalking Seal on the Spring Ice (Part 1 and 2), Quentin Brown, Aturtausutik ilinniatitsiutautsutik ammalu suqatsititsiutigijautsutik, unikkaat 1967, 24 min 31 s Inuit pivalliasimaninginnut ammalu nunaminut uqausirijausuut taakkusain- nautitsiasugit ammalu qanuiluurningit ippigitsiasugit puigurtaujurtaqartin- • Northern Games, Ken Buck, 1981, 25 min 40 s agit. Unikkaatuat sunalittaaningit ammalu takutsasiagutitaugunnaningit uqausituinnakut taakkunaniittut unikkaatuani kajusivut pijutsaujaartisilaqi- Katujjiniq Unikkausittinnik 14

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Tasiursigutiit/apirsuutaugialiit Takiliigiarutitsait (ilisarviup silataani) Pinasuartisiutiit • Inuit iluggusinga tunngaviqallarittuq piusituqartigut ilimallarinnimik • Ilisaat takuminartuliuqulugit nuitatitsijunik namminiq nunami am- nunamut. Amisuit taakkua pitutsimallarinningit nunamut nuitagun- malu inuuqatigiinnimi avatiinnik. Takunnatilugit aulajuunik The Living naitut, uvvaluunniit nuitagaluarsutik kisiani asitjisimallarilirtut. Stone ammalu The Picture Out of My Life ammalu ippigusutsialutik Sumut pimmariuva taakkua iluggusitigut piusituqait kajusijau- unikkaataujut nalunairtauvallianinginnik takuminartuliurnitigut. giaqarningit ammalu nuitirtaugiallalutik ullumiulirtuq? Ilisaat pivitsaqarnisaugialiit nuitsigasuarlutik innginguarusinik, sanaugarnik, uvvaluunniit minguarutiit imait aturlugit, ammalu • Sunauvat ilangit atjigiinngilarittut allasimajut ammalu uqausituin- ilisaqatiminik tusartisilangalutik sunaummangaata takuminartulian- natigut piusituqait? Ilisaat isumatsasiurtilugit qanuq unikkaat git ammalu nallianik unikkaamik takutitsigutigimmangaarmik. asitjisuugummangaata nalunairtausutik ammalu tusaagatsalia- gutsutik atjigiinngitutigut. Sunauvat isuarningit ammalu isuinningit • Inuit Qaujimajatuqangit qaujimaniuvut silarjuamik namminiq taakkua atunit tusartautitsiutiit? Qanuq aulajuuliurtut sunamittisi- atuutisimajaminik ammalu ilitsisimatsugit aturtaugunnaitilugit gunnapat taakkua tusartautitsigutiit atursugit nuitaujuvinirnik? silarjualimaami piqujartangit sukuijainiit. Ilisaat qaujisartilugit namminiq piusituqartigut qaujimanirminik avatimuangajunik allalutik Takunnaratsatigut tusaratsaliagusimajutigut nuitavattunik unikkaatualiarilugit nunaliaruminuangajut/nunaliminuangajut/ kamagusiit nunarlaminuangajut anarraqarvimini. Taakkua pinasuarlugit uut- turarutigilugit unikkaatuanut allanguanut takutsautitaujut aulajuuni • Inuit unikkausingit tusaumajaunginnavallulaqisuut uqausituinnakut Lumaajuuq. arraaguni tausantini tusaumakutaartaugunnasutik. Ilisaat takunnatilugit akuninitarnik unikkaatuanik Lumaajuuq. Nalunairsiqulugit Ukuagugunnamijut atuariallaratsait takunnasugit sunait asitjilaqisimammangaata uvvaluunniit takutsal- ariutitsilaqimmangaata uqausituinnakut unikkaataujunik. • Inuit Women’s Association of Canada. 1990. The Inuit Way: A guide to Inuit culture. Ottawa. Pauktuutit Inuit Women of Canada. • Aulajuut The Living Stone takutsautitsijuq amisuini piusillarinnik pisimatsutik ullutamaat inuusinginnik Inuit. Ilisaat takunnatilugit • John Bennett and Susan Rowley (editors). 2004. Uqalurait: An oral aulajuunik ammalu qinirlutik qanuq aulajuuliagutsuni unikkaaq history of Nunavut. Montreal: McGill-Queen’s University Press. qanuilinngaisimalaqimmangaat suninginnik ammalu piusinginnik Inuit iluggusinga qaritaujatigut ikajursiutitsait. Heritage Canada. Inuit aulajuuliarijaujut. Qanuq Inuit aulajuuniittut nuitatitauniqarpat? • icor.ottawainuitchildrens.com Isumatsasiurutigilugit ullutamaarsiutimik inuusirmik takutsautitsiningit aulajuut pigiarvigijautillugit qimirrulanganisinnik aulajuunik.

Ilisarviup iluani pinasuartisiutiugunnatut • Ilisarviup iluani uqausirilugit pitutsimautigutingit Inuit iluggusingata ammalu ukiurtatumi avatiup. Taakkua uqausiqarniit pigiarviligiarlug- it, ilisaat qimirrutilugit atjigiinngitunik uuttuutinik ulluminitautsutik Inuit takuminartuliarisimajanginnik. Apirsulugit nalunairsigunnam- angaata taakkua takuminartuliarisimajut qanuq nuitatitsimangaata takuminartuliurtuviniup pitutsimagusinganik nunamut ammalu inuuqatigiinnimut. Sunait piviusimavat takuminartuliurtuup kajusitsi- arunnautigilaqijanginnik takuminartuliaminik? Aulajuut The Picture Out of My Life takunnatautilugit tusartisirqaarutaulutik pigialaurtin- agit taatsuminga tilijaugutiminik.

• Tarrami pinnguarusiit pimmariutsutik atuutiqatsiaput uvikkanut Inunnut pivalliatitsilaqiigunnasutik timimigut pisitiugutinginnik taimaigiaqar- mata uumajursiulutik / nunamiugulutik inuusiqarniminut. Ukiurtatumi pinnguarusimik pinnguatilugit ilisarviup iluani, tusartautirqaalugit pigiarnirisimajangit ammalu pitjutingit iluunnangitta piliutigutiit. Ilisaat Aqsaniit ilisarvimi Iqalunni qaritaujakkut takutsautitsivimmik nuitsisimajut tukisititsiutinik taakkua pinnguarusiit qanuq pinnguatau- suugummangaata, takujaugunnatut uvani: athropolis.com. Ilisarvijuanga vuataluu pukutsimajuq sunaminnisanik takutsautitsivimminuursugit ukiurtatumi pinnguarusinik ammalu Inuit pigiarpalianirisimajanginnik. Uvani qaritaujakkut takutsautitsivimmi takujaugunnatut: gamesmuseum.uwaterloo.ca. Katujjiniq Unikkausittinnik 15

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ukiurtatuup nunanga ammalu avatinga Ukiurtatuup nunanga pitaqasuuq atjigiinngitunik pirurtunik ammalu uumajunik. Taakkua anirnilitsajait ilimaviqatsiarunnasisimajut ukiur- Taijurtaujumik qaujisarniq tatuup silanganik iikkiinallarigunnatumik uumagunnaviqalaqitsutik ammalu nunaup piusiritsugu avatingani iniqaggaturatik. Uuutturautitsiaguvuq Ukiurtatuup avatinga takutsauviusuuq amisuinut uumaqatigiivviujunik am- iniqarunnasiarpaliasimaningit nanuit, asitjipallianiqarsimajut 150,000-ni malu uumajuit pirurtuilu najuganginnik. Angijummariugaluarsuni, ukiur- arraaguni pijuviniutsutik atsanit. Ukiurtatumi uumagunnaviqarpalirsutik, tatuup nunangata qanuittulariuninga pitaqammarittuq tariup sikunganik, nanuit mirqungit qakurtangursimajut (uumajurnialiramik takutsaungit- napaartuqanngitunik nunanik, nunaup ikiangani ausuittunik (nunaup tuugunnasiratarsutik), itagangit angilivalliasutik ammalu niruttupalliasutik ikianga quagutillugu arraagulimaami), ammalu silanga iikkiinavallusuu- aputikkut siarrijaannginirsaugunnasitsutik, kigutingillu tuluriangit takilium- gutsuni ammalu akuni siqinnikutaasuugussuni ammalu ilanganni siqiniq itsutik niqituinnakallanik nakatsiguarnisausitsutik. Arraaguuqamini, nanuit nuijuittuusuni. asitjipallianingit pigiarqamiulirmijut, piarartaaqatiqarpalirsutik atsanik tar- Ukiurtatumi qallunaat nunanganiittut isumagijaqasuugugaluat sunata- raliartatunik nuitirpalialirsutik nutaat piarqiuqatigiittusajaunngitut piarangit. qanngigianganik, pitaqasuuq amisuinik atjigiinngitunik pirurtunik ammalu Ukiurtatuup silangata nuusuuguninginnut avatimi takutsausutik qanui- uumajunik, unurnisanik ilimaviqarunnasisimajut atjigijaugatik iniqatsiarun- linngaisimasuugunirpauvut tamanginnik uumajuit ammalu pirurtunik uki- naviqalirsutik tarraup silanganik suqutitsaratik ammalu nunanganik. urtatumi tarqiit silangitta asitjitarningit. Ukiurtatuup piusinga takutsaunilik Taakkua uumajuit pirurtulu Inunnik nirijatsaqartisisimajut ammalu aturat- ukiumi itjilirnirisuunga ammalu ukiagukutaagunirisuunga, siqiniq tarqini saqartisisimatsutik, ammalu Inunnut najurtaunginnaraluaramik ukiurta- amisuniallaat nuisuugunngituq, ammalu iikkiinarninga katatsimallarisuu- tumiunut tausantini arraaguni qanuilinngatausimagalaagatik. Qammikut, gutsuni -40 ammalu -50-miisuugutsuni. Anirnilitsajait marruitiguusuut inu- sukattumik ukiurtatuup silanga asitjipalliasimalirmat tarrami avatiit angi- usirmini piusiqarutigitsugit taimaittumi avatimiinniminut: jummaritigut qanuilinngatauvalliasimalirtut. Taakkua asitjipallianiit pingin- Ukiulimaami sinillaritsutik, tarqini itjilinnginirsani nirijaminik katirsuisi- natumiittisilirtut pirurtunginnik ammalu uumajunginnik ukiurtatuup, Inuit manirminut uumakutaarunnautiqarsutik akuni sinigaluaramik, uvvaluunniit piusituqarmitigut ammalu inuuggusimitigut tamakkuninga nunanga itjujunngusutik, qiugiikkutigigunnasugit ursungitta amiariilirsimaninginnut pitaqartilugu kisianiutsaralua. ammalu kajusigunnautiqarsutik uumajursiunirmik ammalu nirijatsasiurni- mik ukiulimaami. Aarqigiarsimautigigunnaningit nalliagugaluarmangaata, Ilitsijaulaqijut aujaup naittuup tarqinginni isurrinarnisamiisuut ammalu nirirruaqat- • Tavvani ilikkuunirmi, ilisaat pilaqilangajut nakursanirmik pimmariti- tasutik. Juulaigunilimaangani ammalu Augusitiunilimaangani, ukiurtatumi gut pitutsimautinginnik Inuit ammalu nunamita avatingata. Ilisaat napaartuqanngitumi nunalimaamiisuut tauttungit inaqunartuit pirursiat, tukisilaqilangajut imaittunik: pirurtuit 24-ni ikaurnini siqinnaatuumatillugit ammalu pirurtugiallasanik katagaikallagasuarsutik ammalu katagaitsiakallagasuarsutik pivilimaak- • Atjigiinngitunik nalunairsiutitanginnik ukiurtatuup ippigilugit nunaup kut asitsaliukallagasuasuut. Alianarninga aujaup taimaatsainaq asipat- qanuittuuningit ammalu uumajungitta pirutungittalu; tautailisuugummijuq Inunnut. Tarqini itjilirtuni aputimiittuviniutsutik illumi ammalu tariup sikungani natsisiuqattatuviniutsutik, Inuit piusituqarmigut • Uumajurtangitta ammalu tamakkua piusingitta ilimaviqariallariarni- nunatuinnamut utirsimavattuviniit. Amisuit ilagiinaartitut ukiulimaaq il- mik atjigiinngitut pirurtuit, qupirruit ammalu uumajuit tarralimaami; lumiuqatigiiviniutsutik avittupattuviniit ikittuunaartingaasitsutik napaartuqanngitumi nimariartusimatsutik tuttusiursutik, nirijatsatarsutik niri- • Sunauningit avatimuangajut pinailutsisimajut taimataulaqitsutik silaup jaugunnatunik pirurtunik ammalu nunivaatsanik, ammalu tasitsiani asitjipallianinganut ammalu avatiup sukkunartutatsivallianinganut; iqalutsiuriarsimatsutik. Amisuunirsait Inuit aujaulirmat aullaasimavitsiagu- • Qanuilinngaisimautingit asitjipallianingata avatiup Inunnut inuuvilinnut gianga alianarsuni isumaqainnaatut ammalu inuusirmini alianarnisanik ukiurtatumik. atuutigunnavigitsugu. Ulluit naillipallialirmata, ammalu uqaujangit pirurtuit napaartuqanngitumi qursusivallialirmata ammalu auparsivalliasutik, iluun- Pigiarsimaningit ammalu ilulinginnut tukisiutitsait naagut nunalimaaq atuinnarurtipalliasijuq takijuulangalirmijumut ukiumut. Ukiurtatuq nalunairtaugunnatuq ippigilugit atjigiinngitut inuuqatigiinniit, piniarnilirinirnut ammalu sukuijainirnut katimagutiusimajut. Amisut Inuit nalunairtaugutinginnik ippigusullutik kisianiujut uumajurtangitta pirurtut- angitta ammalu nunangitta qanuittuuningitta nalunairtaugutinginni nuna- limaap takutsauningitigut iluunnaani ukiurtatuup nunarlangani napaartuqanngitumi. Tamanna nuna piusiqarpuq angijurlanik pirurtutaqarunnarani, ammalu napaartuqanngitumiittusajanik uvvaluunniit nainaartitunik pirur- tutaqarunnasuni. Ukiurtatuup killinga nalunairtaulukisuuq nunarlaugianga 66 qulaaniitsuni. Taanna najurtanga nalunairsiutiutitaugunnatuq taavani siqiniup nipinngituusuuguninga uvvaluunniit nuinngituusuuguninganut ullumi atausirmi aujaugiatamaat ammalu ukiugugiatamaat. Katujjiniq Unikkausittinnik 16

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Amisuit Inuit irqaumagunnavingitigut, ukiurtatumi inuusiq malivviusimajuq ip- Tamakkunungaulingajut aulajuut pigitsugit silaup tarqinik malitsuni pigiatsiatarninga. Ullumi pinailutaulirtuq silaup asitjipallianinganut taimaimmat isumaaluutiunirpaanut ilagijaullarit- • Eskimo Summer, Laura Boulton, 1944, 15 min 31 s tuq saanngajaugiaqalirsuni ukiurtatuup inunginnut. Arraaguurqamini, ukiur- • Stalking Seal on the Spring Ice (Parts 1 and 2), Quentin Brown, tatulimaami parqaarunnaniq unursiumisimalirtuq, uumajuit ilangit qiniriaqal- 1967, 24 min 31 s aqijausimalirtilugit arqutituqarmita asianik, ammalu asingit najusuuvinirminik qimaillaritsimalirsutik najusuuviningit Inuit uumajursiuvituqangit ammalu inuuvigikainnariartusuuviningit pitaqarunnaimata. Amisut sukuijaijiit patsitiliit Tasiursigutiit/apirsuutaugialiit asitjiisimallarinniraitsutik sukkunartunik namulimaartauvattunik naulimaanut • Inuit taimannganit aturlutik kisianiuvut nunaminitarnik uumagas- silarjuami. Taakkua sukkunartuit ammalu niuratsaluit katirsusuugummata tar- uarutigilugit. Ullumiulirtuq, kisiani ikittuit Inuit uumajursiurusingit, ramuunngusunnisautsutik ammalu silarjuap sapuulutanganik sukkuisutik, piluartumik natsisiurusingit, kiumautaulaqisimavut. Isumagijakkuuvit, siqiniup attanarninganik sugaluttisilaqitsutik ammalu silanganik niruminni- Inuit kajusigunnatitaujutsauvat uumajursiurusiminik uumaguti- saulaqiitsutik. Amisut sukuijaijiit isumaaluutiliit taatsuminga nirumitsipalliaju- gisimajanginnik iluggusimigut arraaguni amisummarinni, uvvaluun- mik “aputiup auppalianingaunirarsugu,” sukattumik sikualuit auppalianinginnut niit uumajursiuningit maligartasijaugiaqarpat malillugit silarjuami ammalu nunaup ikiangani ausuittuviniit auppalialirninginnut niuratsamuurqail- maligaulirtut? Maligartasijauppat, kinakkut tukitaarutiqariaqarpat, irsutik anirnimut naammangittunik, silamillu nirumitsiilarisimaqatautsutik. ammalu qatsinik, uumajurunnasilutik naammasagajarqat?

Uumajutuinnait ammalu nunatuinnaq taakkutuutsutik qanuilinngataus- • Tavvani ilikkuuvimmi, amisut uutturautiit nuitausimajut Iniut qauji- imanngituuk silaup asitjipallianinganut, inugasait taimatauqataummata. Inuit majatuqangit apirsuutaungaarpalirningit Inunnut silaup asitjipal- silarjuap najurtangata asitjipallianinganik takunnalarimmijut, ammalu amisut lianinga pitjutigitsugu. Uqausirilugit qanuilinngaisimaningit taakkua piusituqangit tuniurqatausimajut sivullivininnginnit nalunarsivalliatuinnalirsu- ammalu asingitta qanuilinngaisimagunnalirningit Inuit iluggusin- tik nutaami avatiulirtumi atuutititaugasuariamik. Asitjitarniit tariup sikungata ganik. Qanuilinngagajarqat qaujimajatuqait tuniurqatausimajut quaqattasuni auqattasuni, uuttuutigitsugu, Inunnik nalulirsimalaqiisimalir- sivullivinittinik pigiarsutik tasamungalimaaq arraaguni amisuni tut sivullivinirmita qaujimajatuqanginnik uppirijaqartusaugiaminik sikumi silarruarilirtatinnik ullumi aturatsaugunnaisippata? Kajungirtulugit aulalutik attanaittumiitsiamangaarmmik surquisirqajatsiarunnaisutik. Amisut ilisaat nuitsiqulugit uuttuutinik ilagijaujunik namminiq iluggusiminut Iniut isumaaluutiqarmijut piusituqarmitigut ukiurtatumi uumajursiurusinik Inuit qaujimajatuqanginnut. qaujimajatuqait taimaittusainnaungittuuvallianinginnut. Tuttuit arqutituqar- minik asitjiisimalirningit tuttusiusuutsajaminik naniimmangaata qaujimats- Takunnaratsatigut tusaratsaliagusimajutigut tukisigutitangit iangittuuvalliagamik. Uumajuit niqiqaqatigiittutigut qulaaniinnipaatsajait, uuttuutigitsugit nanuit ammalu tariumiutait uumajuit, sukkunarunnalirmata • Stalking Seal aulajuut nuitatitsijut amisuitigut Inuit piusiqarvi- uumajursiutaulutik ammalu nirijaugutik angijummarimmik katirsuviusima- gisuungit nunamini avatiminiitsutik. Taakkua aulajuut takulugit, lirniminut sukkunartut tuqunnatutsajanginnut - qaujimajaujut katirsupalli- ippigusunnatut tusarnijaarutivallaagiangit uvvaluunniit uqaajiqaratik asuugugiangit sukkunartuit, uvvaluunniit PTB-gunirartausutik - timinginni. nalunairsikattatumik sulirmangaat takunnataq, qanuq takunnaratsait tusarsanik pitaqariangit ippigusulirtisigunnapat sujuqalirman- Inuit isumagijangitigut gaat unikkaataujumi? Nunalinni aulatauningit uumajuit avatingitta pimmariqutigijausimajut • Uuttuutigilugit tusarnijaarvalatsijurtaqannginingit Stalking Seal aula- kamagijaugiaqarningit nuitalaqiutinginniisutik iluunnangitta Inuit nunaqar- juut ukunungamit Eskimo Summer. Qanuq ilijausimaningit uqaava- nirarninut angiqatiqarutinginni nunalimaami. Taakkunani nunani unursium- latsiup ukununga Eskimo Summer tunirrusilaqisimavat, uvvaluun- isimaningit ursualuttatut ammalu ujararniatut 1970-ni Inunnik aulat- niit ippigusulaqiigunnapat, atuutijunik takutsautitautsutik. Ilisaat jaigialaqiisimajut nuigiasitsugu katutjaaqarvik piniarnilirinitigut nipiqarvik ippigusutsiaqulugit ukiurtatulittaatunik uqausirijautsutik taakkunani ungumagumatsugit nunait uumajursiuvigisuungit ammalu mikigiarniavi- aulajuuni inutuinnaungittumut. Qaujijautitaugiartut atjigalaagugajar- gisuungit. Suujumik avatimik pimmariutitsiningit kajusivut sunamittunik qat uvvaluunniit atjigijaunngilarigajarqat uqaajaunnipat Inummut kajusititsigutigigiarsimalirsugit kiggaturutigitsugit taakkua nunaqaqatigiit aulajuuliarijaujumut? amisuinik atanniurutinik piniarniliriniit aarqisimautingitta iluanuurutigilugit.

Nuitausimagaluarsutik avatimuangajut isuillingajut pitjutigitsugit, Inuit nunalilimaaqutingit kamaqatauvalliajut nuitirtauninginnik ukiurtatumi ur- sualunnianiit ammalu ujararnianiit. Ujararnianiq qaujimajaujuugaluaq qanuilinngaisimallarigunnaninga nunamik, nuitatitsiutaummat pivitsauti- taugunnatunik nutaat pinasugatsait nuitirlugit ammalu ukiurtatumuur- qasitillugit kiinaujait itiurqaningit. Pigasuammariutigivait amisuit Inuit timiqutingitta nanijigasuarniq kiinautjarutiqalaqigiarniit pinasuaqatigilugit ujararniatiit pitsianiqarlutik naammatunik taursititsigunnasiartut avatiup qanuilinngatauninginnut unurnisautillugit inuuqatigiinnimi ammalu makit- agasuarnini pivalliqutitsait Inunnut tarramiunut. Katujjiniq Unikkausittinnik 17

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilisarviup iluani pinasuartisiutiugunnatut • Students on Ice: Saalaqautitaarsimajuq timi manijisuuq atjiungittunik ilisainirnut takujartutitsinirnik silarjuap ataanut ammalu • Amisut sukkunartuit ullumi qanuilinngaisimajut ukiurtatuup silan- ukiurtatumut, tilijausimatsutik manijijiulanganirmik ilisaanut, ilin- ganik ammalu avatiup qanuilinganinganik taimaitaulaqisimajut uki- niatitsijinut ammalu sukuijaijiit silarjuamiulimaanut pijutsaujaartisi- urtatuup silataani pinasuvvialulinnut ammalu pivalliatitsimarittunut gunnatunik ilinniatitsinirnik. studentsonice.com nunarlani. Taakkua nunarlait taimaittisijut kamagijaqariaqarpat ika- jursimalutik aulatauninginnik ammalu pinailutait aarqigutitsasijau- • Arctic Net: Pitutsimautiniliit pinasuvviit nallikaatsiasimajut Kaana- gasuarninginnut ullumi silami pinailutaulirtut ukiurtatumi? Ilisarviup tami katiniqartisisuut sukuijaijiit ammalu aulatsijinik nunatuinnanut, iluani uqausirilugit piusirsuutaugialiit silarjuami avatimuangajut. kinalimaakkut ilusirsuninginnut ammalu inuuqatigiini sukuijainir- Qanuq ilisaat tigusigatsataarpaningit sunatuinnanik aturunnailan- nut pinasuaqatiqarsutik Inuit timiqutinginnik, tarrami nunalinnik, gajunik piusirisuungit qanuilinngaisimaqatauvat ukiurtatuup silan- kavamatuqakkut ammalu pujaavainsiit kiggaturvingit ammalu ganik? Kajungirtulugit ilisaat tamatuminga qaujisariallakaniqulugit. namminirijaujunik pinasuvvinik. Turaaganga Arcticnet qaujisarniq Qanuilinngatausimaningit ukiurtatuup silangata asitjipallianinganut qanuilinngaisimaninganik silaup asitjipallianingata ammalu sanav- takutsaularippat turainnatutigut attuataugunnapalirtilugit inuusingit iuningitta Kaanataup ukiurtatungani sitjait. arcticnet.ulaval.ca ilisaat ungasittumiittut? • Canadian Polar Commission: Kamagijaliit ippigusunninik, pivalli- • Nunarlani inuuviqarsutik ammalu nunani angijurlani, inungit atitsinirnik, ammalu namulimaartisinirnik qaujimanirnik ukiurtatumi isumagijaqasuut ilagijaunngituuliriamik nunami avatimuangajunut. nunait; tunirrusivigilugit kinalimaakkut ippigusugiariaqarningit pim- Uuttuutigilugit pisimajut Inuit aujanga uvvaluunniit Stalking Seal, mariuninganik ukiurtatumi sukuijaijiit Kaanatami; Nuitiriarlugu Kaa- uqausirilugit qanuq Inuit pinasuasuungit pitutsimaniqarmata, nataup silarjualimaami qaujimajauninga silarjuami ukiurtatuqutiqar- sila, ammalu uumajuit najusuungit. Ilisaat taima avittusimalutik sutik inuuqatigiivviujumi; ammalu unniturutiqarpasutik ukiurtatumi ilagiittilutik isumatsasiuqatigiisilutik qanuq namminiq inuusingit sukuijainirnut maligait iliurqataugiaqalirninginnik kavamakkunut. aulatauniqarmangaata atjigalaanginnut tamakkua avatiup piusirilir- polarcom.gc.ca/eng. tanginnut. Nuilaqijut tusartautitaugunnatut kinguningagut ilisarviup iluaniiqatigiittunut. ASITJISIMANIIT ammalu pigasuammarinnaturtangit Takiliigiarutitsait (ilisarviup silataani) pinasuartisiutinik tarraup • Ilisaat nallikaartilugit atausirmik qupirrumik, pirurtumik uvvaluunniit Taijurtaujumik qaujisarniq uumajumik ukiurtatumiisuumik. Ilisaat qaujisarialiit anirnilitsajamik ammalu allalutik naittunik tukisititsiutiminik qanuilivalliasutik iniqar- Inuit inuugunnaviqatsianingit ukiurtatumi kajusijuugaluat, piusituqartigut unnasisimammangaata ukiurtatuup avatinganik. Ilisaat isumatsa- iluggusingit ammalu uqausingit pinginnatumiingusunnisausuut. Amisut siurutiqariaqarmijut silaup asitjipallianinga qanuilinngasimaniqar- Inuit ippigijaliit iluggusimita akunninganiigiaqalirninganik kingunirminitait mangaat tamakkuninga anirnilitsajanik uumaviqarunnautinginnik. ammalu nutaajait piusiusuugulirtut. 2011-mi, Nunavut kititsinirnut allavinga tusartisisimajuq 33 pusangit Nunavut inungitta ukiuqariangit 14 ataaniit- • Ilisaat nuitsitillugit naittunik sulijunnguanik allalutik nalunairsiut- tunik. Taimaatsainakasaattut tusartautitausimajut asilimaanginni Inuit nu- iminik pivalliagutigisuunginnik uumajursiuniup ijingitigut Inuup nanginni. Amisuini Inuit nunalinginni, taakkua nutaat inunnguqammiulirtut angutiup uvvaluunniit arnaup. Ilisaat qaujisarningit taakkuninga qallunaartituurtumik uqausirmik qaujimanirsait ammalu nanilimaaq ilug- allalangalutik ilaqariaqarput qaujisarnimik Inuit uumajursiurusingin- gusirivallutanganik qaujimanirsausutik piusituqartigut pisitiugutinik qauji- nik (kingunirminitarnik uvvaluunniit ulluminitarnik), uumajurn- mannginirsaulirsutik ammalu Inuit kinguvaangit uqausillariginngitaminik iatangitta piusirisuunginnik, ammalu uumajursiutausimalirsutik sivulliviningitta uqausiqanngusunnisauvalirsutik. Amisut ukiurtatumi nuna- Inunnut aturatsangulaqiutausuuguninginnik. Taanna pinasuartisiutik liit nuitsivalliagasualirtut ammalu ippigijaqallaritsutik iluggusituqarminik naammanirsanik takunnatitsinirmik aulajuunik Natsisiurniq. asiunginnatitsitailigiaqalirniminik. Tukisigiarlugit pijarniitukkuurutiit saan- gagiaqarpalirtangit Inuit nunalingitta, pimmariuvuq ilisaat tukisigiaqarningit Ukuagugunnamijut atuariallaratsait pigiarpaliasimaninginnik atuutivattut qanuilinngaisimalaqiivatsutik ammalu sanammataartisivalliasimatsutik ullumi inuusinginni. • E.C. Pielou. 1994. A Naturalist’s Guide to the Arctic. Chicago: University of Chicago Press.

• Burt Page. 1991. Barrenland Beauties: Showy plants of the Arctic coast. Yellowknife: Outcrop.

• Beatrice Collignon. 2006. Knowing Places: The Inuinnait, land- scapes, and the environment. Edmonton: CCI Press. Katujjiniq Unikkausittinnik 18

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilitsijaulaqijut qanuittuuningit ammalu angakkuqarninginnik sakkusiqulirsugit. Puliisiit Aaasiiampiikkut nuitirilirtuviniit pulisinniavinnik tarrami Inuit maligiaqalir- Tavvani ilikkuusimavimmi, ilisaat pilaqilangajut nakursanirmik Inuit iluggu- mata taakkuningatsainaq piqujarnik aulatsigutinik inuusirmik Qallunaat nu- singata asitjinirisimalirtanganik qallunaanut tikitauvalliasilaurniramik, am- nangani. Amisuuvut qaujiguminartut irqatuiniuvattuviniit 1900-ni nalunair- malu ilangit pijarniitukkuurutingit nuitaulaqisimatsutik taakkununga asitjisi- tausimajut Inuit namminiq iluggusimita piqujanginnik atutuinnasutik manirnut. Ilisaat ukuninga tukisilaqilangajut: irqaturtaulaqivalirnimata ammalu tigujautsutik Aasiiampiikunut siqumitsi- • Imaak Inuit amisuinik isumaqarmata piusirijausimajunik Inuit- nirartausutik Kaanataup maliganginnik. Qallunaat katigiurpalialirtilugit ammalu nuilaqisimajangit Inuit 1930-ni, Kaanataup kavamanga imminik kamaqatautisijuviniq turainnatu- iluggusinganut; tigut Inuit uumagasuarninginnik. Qaujigamik niurrusaivinni atummarippa- • Ullumi pijarniitukkuunartuit ukiurtatumi taimalaqisimammata lirninginnik ammalu pirliniujarpalirninginnik, kavamakkut iliurqaivalliatuin- pitjutautillugit atjigiinngitut (ammalu uarutigiivallunut) nunaup nasijuviniit piqujarnik ammalu maligarnik tukitaartituagusitsutik qanuq Inuit piusiqarninginnut pitjutinut, inuuqatigiinnini ammalu pivalliasi- inuugiaqarmangaata. Qunanngituugaluaq, amisut uumagutitsaqarninginnut manirni pitjutinut; tukitaarutiit taimatitaulaqivattuviniit Qallunaanut, qaujilaursimanngitunut Inuit iluggusinganik uvvaluunniit inuusinginnik. Taakkua tukitaarutiit aar- • Imaak Nunavut nunaqutingata pimmariutiqalirninga nuitsinirnik qisimavattilugit pivalliqutitsajarijanginnik Qallunaat inunnuangagiaqarningit nutaanik pinailutait aarqigutiginiartanginnik pisimajunik Inuit isumagijausimagatik. Pimmarialuutsuni uuttuutiuvuq 1953-mi kavamakkut qaujimajatuqanginnit. nuutisjuviniuningit amisuinik Inunnik nunarqatigiinik ukiurtummarimmut ungasinnilimmut 2,000 kilumitanik maqaivvituqanginnut tarramiitsuni. Pigiarsimaningit ammalu ilulinginnut tukisiutitsait Kavamakkut sulinirminik takutsautitsigasuarsimagaluarsutik nuutsilaqiuti- qarsimatsutik Inunnik pirliniujannginirsauniarmata, nuutaulaurtuviniit Inuit Nunait naniinnigit ippigilugit takujaugunnatut ullumi pigasuammarin- akirarturiasinniqut, ammalu saalaqarsutik, irqatuivitigut 1980-ni sulinir- nanirpaulirtunut ukiurtattumi. Tarrami nunaliit tigullaritsugit piirtausimajut minik manijitsutik kavamakkut aturtuviniugiangit taakkuninga Inunnik uki- silarjuap asinganiittuujaalirsutik: niqiit timmijuukkut tikiliumijaasuut, usi- urtatumi inuttaqanngitumi nunaqutiqarnirarniminut pijunnautimik piguma- jaugutingit nalituugutsutik ammalu Inuit niqitsiatuumagiaqarninginnut tuinnalirsutik. 2010-mi, kavamakkut pillarinnitigut ilaaniunngituursimajut naammagunnaisutik; Taimaatsainaq Inuit nunalingitta immuanut aulaniq nunamiunik qanuilinngatausimajunik nuutaulaurtuviniuninginnut. nalituugutsuni; ammalu nunalinni pinasuttiit qallunaat nunangatitut pigi- ursavillarinnik pitaqaratik. Isumanarpasunilu nunaliit ukiurtatumi ungasit- 1950-ni, ukiurtatuq pigijaunirasinnimijuq asigimmijanginnut Qallunaanut. tumiinninut imminiarniup ammalu ilusirsusiannginiup pitjutiuluasuugu- Amiajikamiut unatartisanginnut, unatartauniujalirniminik pitjutiqarsutik, giangit. Taimaittuuninginnut, tarrami nunaliit pinasuammariutiqariaqarput DEW Line-gunirartamik nuitsisutik - pitussimautigutilinnik ungasittumut ip- aulatsinirnut ammalu ilusirsusiarutitsanik pitaqartisigasuarnimini inuutsi- pigusuvvinik Alaaskamit Akukittumut. Taakkua ippigusuvvingit ukiurtatumik anartunik nuitirigasuarniminut. asitjiilaritsimajut: Inuit pinasuttitaaguqattalirtuviniit iluikkatigut atangin- natunik pinasugaqalirsutik ikajursutik sanajauninginnik ammalu aula- Qallunaat tikilaurtinagit, inuusiq tarrami atjiungimmarittunik pigasuammariv- tauninginnik unatartiit piqutingitta; mikijurlait nunaliit nuirqataulirtuviniit viugiaqarsimajuq Inunnut ukiurtatumiugusimalirtunut akunimmarik. Ilanganni unatartiit piqutingitta sanininginni aulatsiviulangajut Inuit unursivallianin- niqituinnait ammalu piukkutigigialingit amigarpalaunngituugaluat, Inuit ajuin- ginnik; Ilisarviit, aanniaviit ammalu tutsiaviit sanajauqattalirtuviniit nuna- naniqaramik uumaviqarunnatuinnapattuviniit. Ajugaittuit anirniit tuurnngait, liulirtuni kiggaturtiulangajut. Sukkaitumik, Inuit ilangit piusituqarmigut nu- sila ammalu uumajuit Inunnik ikajursimanngituarmata pirlirarpatuviniit. nanut asinginnut nuuttasutik inuuggusirminik qimaivalliasijuviniit nunalinni nuitirtaujuni nuusuittungursutik. Amisut Inuit piusituqangit asitjipalliasimajut 1850-1900 ataniq inuulirsimalirtilugu arraaguginni, Qallunaat ukiurtatumut tikippalirtilugit Arsurullariutigisimajangitta ilangat Inuit nuitirtausiniviningit ilisarviit ili- amisuunaartitut nunamik qaujisarsutik, qilalugarniariarsutik ammalu nui- sariarviuvalangajut qiturnnganginnut aullatitaulutik. Amisut kakkalaat tautsutik uumajuit aminginnik niurrusirviit. Amisut Inuit pinasugartaapalir- anarraminut utirsimajut tatamisimalirsutik arsurullariutitaarsimalirsutik. tuviniit umialittangursutik, malittigijausitsutik ammalu mirsutigijausitsutik Piusituqartigut pinasuarutinik pirqajarunnaisutik, uvvaluunniit angajur- qilalugarsiuriartunut ukiurtatumut, ammalu asingit ilangit sila malitsugu qaaminik uqaaviqarqajarunnaisutik, taakkua ilikkuutirtut ilisariarpatuviniit uumajursiurusiminik kajusinnginirsaulirsutik tirigannianik mikigiarniaval- - ammalu qiturnngagasangit - pirursaqattatuviniit Inuit piusituqanginnik lulirsutik niurrutitsatarsutik. Amisut Inuit pivalliqutiqatsiamarippatuviniit sanimigunnaisutik. niurrusirsutik. Kiinaujarniaqatauliramik niuvirunnapalirtuviniit piukkutinik ukiurtatumi atuinnausuugunngitunik, uuttuutigitsugit qallunaartait, mamar- [Takulugu ilagiarutik 1: aullatitausimajut ilisarvingit Kaanataup tarrangani sautiit ammalu savirajait. Inuit pilluqutitaarpasutik amisunik taakkuninga atuaratsait kinguninginni tukisigiallautitsait tamatuminga]. sanarrutitaarivalirtaminik atuutiqatsiapalirtuviniit piusituqarmigut nunami piqutiminut pinasuasuuminik ilagijaulirtilugit. Ukiurtatulimaami nunaqarnirarninut angiqatigiigutiit nuitillugit, amisut Inuit qaujimanirminik tigusigiakkanirsimajut ammalu piusituqanginnik sivullivinirmita Akunigiagulirtilugu, kasursimautingit Inuit ammalu Qallunaat piusitu- atuutigumaningit nuitsutik. Nunalinni uqausirminik ilisartaugiallaqattasijuviniit qangitta pijarniilivallialirtuviniit. Amisut tikiurqatut Inunnik maliqujiniqarpa- nunalinni ilisarvini, ammalu nuigiallatitautsutik piusituqangit uuttuutigitsugit lirnimata nutaanik arqutitaaqutsugit inuugunnautitaarilugit. Ajuqirtuijiit uki- atsatartut qilaurnngutut taanisirtut, inngitut, sanaugartut, mirsutut, qajaliurtut, urtatuliaqattalirtuviniit, qinirsutik Inuit uppinirtaaqulirsugit atjigiinngitunik ammalu ukiurtatumi piliutigutiit nuitirtaugiallasimajut atuutititaullarippalirsutik. Katujjiniq Unikkausittinnik 19

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Inuit isumagijangitigut Takunnaratsatigut tusaratsaliagusimajutigut nuitavattunik Amisut Inuit pigasuammariutiliit qaujimagumanirminut tamanginnik kamagusiit piusituqartigut Inuit iluggusinganik ammalu ulluminitarnik nanilimaaq • Qanuq aulajuut If the Weather Permits uutturautiugunnapat kingun- inuuggusimik. Taanna kasursimatitsisiarunnaniq pinasuarutaullarilirtuq irmi ammalu ullumi Inuit inuusirilirtanginnut? Sunait aulajuuliurnimi nuitatitaugiarsuni Inuit Tapiriit Kanatamikkunut, ammalu takunnatautsuni takutitsiutiit ammalu nuitatitsiutiit aturtauvat taatsuminga uuturarni- arqutitsiagulirianga Inunnut. Inuit tukisititsilukippatut, Inuit utituin- mik tukisititsiutaugiarsutik? naqajairsimalirninginnik taitsumanivinirmut, ammalu utituinnarumagatik. Nunavut kavamangata tasiursigutingit maligaapingit Inuit Qaujimajatuqan- • Qanuq uqausirijauvat uppinirq ammalu makitagasuarutitsaqarniq git tukisititsilaripput aarqigutitsanginnik ullumi inuuqatigiini ammalu pin- aulajuuni Labrador North? Ilisartut ippigusutsiaqulugit tamangin- iarnilirinirni pinailutauvattut arqutigilugit ilijauningit akuninitammariit Inuit nik Inunnik apirsuujartaujunik taakkunungaulingajunut, ammalu anninartuqutingit. Nalunairsiutitangit ammalu tukisititsiutitangait taakkua uqausingit naalatsialugit. anninartuqutingitta atuinnauvut uvani gov.nu.ca/hr/site/beliefsystem.htm. Ilisarviup iluani pinasuartisiutiugunnatut Tamakkunungaulingajut Aulajuut • Ilisarvisinni, ilisaat nalunairsiutiliuqulugit ullumi inuuqatigiini • The Annanacks, René Bonnière, 1964, 29 min 12 s isumaaluutauvalirtunik (Uuutuutiit pinasugatsailuurniq, ilisarniq, ajursaniq, piqujanik siqumitsiniq, aanniasiurtauviqarniq, niqitsiatuu- • Labrador North, Roger Hart, 1973, 37 min 30 s magatsaqannginiq, kitsaniq, imminiarniq, asingillu). ilisaat nallikaarialiit atausirmik uqausirigumajaminik ammalu, aturlugit Between Two Worlds, Barry Greenwald, 1990, 57 min 50 s • qaritaujakkut takutsautitsiutiit ammalu aturatsait, surquisigiarlutik: • Martha of the North, Marquise Lepage, 2008, 83 min 1) pinailutaq Kaanataup ukiurtatungani isumaalunnasisimam- mangaat/isumaalunnamangaat; 2) pinailutaq ullumi kamagijaulir- • If the Weather Permits, Elisapie Isaac, 2003, 27 min 51 s mangaat Kaanataup ukiurtatungani; ammalu 3) isumaalunnatuq kamagijaugusiqaqattasimammangaat inuit piusituqangatigut • Irqaumavara.com inuuqatigiini. Nuitangit allasimajuugunnatut unikkaagulutik, uvvaluunniit ilisaqatigiinut tusartautigatsaliarilugit. Tasiursigutiit/apirsuutaugialiit • Ilisaat qaujisartilugit asinginnik nunaqarqaatuviniuqatimita ilug- • Inuit qaujimajatuqangit sanarvataugiaqarpat ilingaartilugit nutaat gusinganik taimaatsainaq Qallunaanut sukkutausimatsainartunik qaujimajaulirtut? Ullumiulirtuq, qaritaujatigut pinasuarunnautiuva- iluggusingitta asiutitausimammijunik. Uuttuutiliurunnatut nanituin- lirtut ammalu Qallunaat nunarlanginniipalirtut nuitsisimalirtut iluun- namiunik silarjuami. Ilisaat nuitsigialiit naittunik allasimatillugit naagut nutaatsianik silarjuamiunik inuuqataunirnik. Qanuq, taima- pivalliasimaningit taakkua nunaqarqaatuviniit katisilitainnasutik gunnapalirtilugit, Inuit qaujimajatuqangit pivaliqutiugunnainaarqat Qallunaanik iluggusiqaqatiginngitaminik, ammalu qanuq ilijigiallasi- Inunnut? Qaujimajatuqait kingunirminitait kingunirmut qimattau- mammangaata piusituqarminik silarjuami nutaami qaujigiursimaga- giaqarpat? Ilisaat isumatsasiurtilugit taakkuninga apirsuutinik san- luaramik ilijisimatuinnarunnasisimammangaata piusituqarminik. Tu- ianiittilugit uuttuutiit Inuit qaujimajatuqangitta aittuusiarisimajangit rainnatilugit uutturautiqarniq nuitaugialik Inunnik manijausimajunik namminiq iluggusirminit uvvaluunniit sivullivinirminit. tavvanilimaaq ilikkuutuliarisimajumi ammalu aulajuurtanginni. • Ilisarvimiinnisini, uqausirilugit isumangit nunalinni kiggaturtiit tukitaarasuartiunirminut tavvani ilikkuutitsivimmik uuttuutinik, taku- Atuartaugiallarunnatut gunnatugut pimmaritigut qanuilinngatauniit nuilaqisuuguninginnik • Gillian Robinson (editor). 2008. The Journals of Knud Rasmussen: ilaujutsajaunngitut tukitaarutjiqattatillugit asiminik ilatsajarinngita- A Sense of Memory and High-Definition Inuit Storytelling. Montreal: minik qaujimatsiangittaminiluunniit. Uqausirilugit tukitaarutau- Friesens. giaqasuut ullumi inuuqatigiinnitini. Taanna uqaaqatigiinniq aturlugu isumatsasiurutigisilugu qanuq nunaqarnirarninut angiqatigiigutiit • Peter Pitseolak and Dorothy Eber. 1993. People from Our Side. ammalu nuitauningit Nunavut ammalu nunaqarqaatuviniit kava- Montreal: McGill-Queen’s University Press. mangitta utirtisisimalirningit ippigusugunnalirninik nunalimini kigga- turutingit tarramuangajut tarramiunut tukitaarutaugunnapalirningit. • Iqqaumavara website--information and stories about Inuit reloca- tions through testimonials and film. Iqqaumavara.com Irqaumavara qaritaujatigut takutsautitsivik - tukisiutitsait ammalu unikkaat Inuit nunaminit aullatitaulaurtuvinirnut arqutigitsugit uqausirisimajangit ammalu aulajuuliarijausimaningit. Iqqaumavara.com

• Truth and Reconciliation Commission of Canada. trc.ca/websites/ trcinstitution/index.php?p=3i Katujjiniq Unikkausittinnik 20

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ulirnaisigutiit Nunatsiavut - 4 Inuit nunangitta Kaanataup tiajituajingani ilanga, Laapatu- ap tarranganimiut. Nunatsiavut kavamanga nuitausimajuq 2005-mi. (Qal- Apirquit - Qaujisarniq kinalimaakkunik ammalu sivullivininginnik taa- lunaartitut tukinga uqartaq). vannganimit, ilingajut piusinginnut, avatinginnut, inuuqatigiinninginnut, up- Nunavik - 4 Inuit nunangitta Kaanataup tiajituajingani ilanga, tarrangani pininginnut ammalu iluggusinginnut. Kupaip pujaavainsingata pingajunga. Inuttitut tukinga «nuna angijuq». Tunirtaniarniq - Sukuijaijinut qaujisarniq amiakkuvinirnik, uuttuutigitsugit Nunavut - 4 Inuit nunangitta Kaanataup tiajituajingani ilanga, (qallunaarti- akuninitarnik, sanamajuqutiuvattuvinirnik, ammalu iluggusiqarviit nunangitta tut tukinga uqartaujuq), anginirpaaq ammalu nutaagunirpausuni tiajituajinit tauttunginnik, kingunirmi inuuvattuviniit ammalu pinasuarpataviningitta. Kaanatami, ammalu pimmaritigut illikkuusijuviniutsuni Nuas Vias Tiajituaji- Avatimik kamatsianiq - Inuttituurtuq pimmariuninginnut Inuit avatiminik mit 1999-gutillugu. kamatsiariaqarningitta ammalu silarjuami inuuvimmini. Uqausituinnatigut piusituqaq - Uqausitigut tusaumatitsiniq iluggusiup pival- Kaanatami nunaqarnirarninut angiqatigiigasuarniit - Nunaqarnirarniit liasimaninganik sivullivinirnit pisimatsutik ullumiulirtuq tikittuq. Taakkua tusar- kajusijut angiutiqatiqariarninut pigiartitauvatsutik Kaanatami. Taakkua atsait, uqaajausimajut uvvaluunniit unikkaat imaittuugunnatut unikkaatuat, piqarnirarniit nuisimajut Kaanatami nunaqarqaatuviniit nunaqarniminut uqaannguarutiit, inngiguarutiit, uvvaluunniit katatjaniq, iluggusitigut irpaatitsi- pijunnautinginnut aarqigutitsasijaummaituit kingunirmi angiutigutitigut gutaugunnatuq qaujimanirmik allasimagutiqanngikaluarmat. uvvaluunniit piqujatigut. Angiutigutiit angiqatigiigasuarutausuut nunaqar- Qanurtuurunnaniq - (Qallunaartitut uqartaujuq), ammalu nuitatitsiniutsuni qaatuvinirnut ilagiinut, Kaanatamut ammalu pujaavainsimut uvvaluunniit iliviqarunnasiarnimik ammalu sungiutigunnasiarnimik silarjuami sunatuin- tiajituajimut. nait asitjituraluartilugit sukattumik. Kaanatami nunaqarqaatuviniit - Kaanatami, nunaqarqaatuviniuvut sivul- Ilisariartitauvattuviniit - Ilisariarsutik aullatunut ilisarviusimajut kavam- liusimajut allait, Inuit ammalu maitiit. Taakkua ilagiittitut pivalliasimanirmitigut akkunut kiinaujaqartitautsutik, ammalu amisuunirsait ingirratitauvattilugit pitutsimautiujut ilatsajaminut nuitasimajunut Kaanatami Qallunaaqalaurtinagu. tutsiavimmut, ilisarviit aarqitauvattuviniit ilisaat angajurqaangit kamaqa- Inuit - Inuit amisulittaatut; «Inuk» atausilittaatuq.» Inuit aturtauvallusuuq tautinnagit isumatigut, iluggusitigut ammalu uppinitigut ilisaigutimik nuna- uqausiq nalunairsiutautsuni nunaqarqaatuvinirnik inilinnik ukiurtatuup nu- qarqaatuviniit kakkalaat, 150,000 ungataanuurtut allait, maitiit ammalu nangani Akukittumi, Kaanatami ammalu Junaitit sitaitsni. inuit kakkalaat iliurqatauvattilugit ilisariartitautsutik nunamita asianut an- gajurqaminut minnigijaugaluartilugit. Amisut anarraminit ilaminit tigujaut- Inuit qaujimajatuqangit - Inuttitut uqausiq «taimannganialuk Inunnut sutik ungasittumuurtausutik, uqausirminik uqaatittailitsugit ammalu iluggu- qaujimajait.» 1998-mi, Nunavut kavamanga pinasuaqatiqarsimajut Inunnik siminik aturtitailitsugit. inutuqarnik nalunairiarsugit 8 pimmarittangit Inuit anninartuqutingitta ikajursigunnatut tasiursigutaulutik Inuit piusituqangitigut ullumiulirtuq atuuti- Angakkuq - Inuk piusituqartigut pijunnanilik iliviqarunnasuni avatinginnik jauvalirtunik. anirniit tuurnngait, ammalu ajugaittuligunnatut ammalu mamititsigunnasutik.

Inuttitut - Ilitarijaunilik uqausillariugianga Nunavut ammalu Nuas Vias Tuktu - National Film Board of Canada-kut aulajuuliurtuviniit atilinnik Tuktu Tiajituajimi aturtaulukisuugummijuq nalunairsiutautsuni atjigiingitunik Inuit 1967-1968-mi. Taakkua ilagiittitut nuitatitsijut irqaumajanginnik Tuktuup, uqausirmitigut atjiungillaaninginnik taimaittuumata Nuas Vias Tiajituajimi, inutuqannguaq suligani, irqaumajaminik uqaatsuni Inuit piusituqanginnik Nunavuumi, Nunavimmi, ammalu Nunatsiavuumi. kakkalaagutsuni takunnapattavinirminik. Tuktu takunnaratsait pisimajut au- lajuuliarijautillugit Natsilimmiut Inuit Kuugaarummi. Inuvialuit angiqatigiinnitigut nunanga - 4-gutillugit Inuit nunalilimaaqutingit Kaanatami taakkununga ilaujuq, anarrarijaujuq inuvialunnut Kaanataup uki- Tuniit (uvvaluunnit Dorset Culture) - Tuniit Alaaskamuulaurtuviniit arraa- urtatumi uannimi. Tilijausimanilik Kaanataup kavamanganut 1984-gutillugu. guit 2,500 sanianiittut naasimalirtut, ammalu sukattumik irpaatirsimatsutik ukiurtatuup uanningani, Nunavuumut, ammalu sitjanginnut Akukittuup am- Natsilimmiut - Inuit ilagiittitut inuuviliit Kaanataup ukiurtatungani, tasiuja- malu Laapatuap. Kisiani 1,000 arraaguit naasimalirtilugit, Tuniit taakkutuu- rjuap tarrangani Nunavut nunaqutingani. Natsilimmiut piusituqarmitigut vattuviniit iniqarsutik Kaanataup ukiurtatungani nanilimaaq. inuugutiqavallusimajut natsinik niqigivallusugit inuugutigivallusugit, atir- taatausimajut natsilimmiunik. Thule Culture - Thule sivullivinirijaujut iluunnainut ullumi inuulirtunut, ir- palaurtuviniit Alaaskaup nigginganut 1250 saniani ataniq inuulirsimalirtilugu. Natsilik iskimuu - National Film Board of Canada nuitsisimajut aulajuunik Singitsijuviniit tunivinirnik nunamiippatuvinirnit nanilimaaq ukiurtatumi. ilagiinaartitunik atiqartilugit Netsilik Eskimos aulajuuliaviniit 1963-mit 1965- mut. Taakkua aulajuut takutsautitsijut atuutillaritsimaninginnik piusituqartigut Inuit inuusirmini Qallunaanut katirsuviuvallialauratik. Natsilimmiut Inuit Kuugaarummi Kaanataup ukiurtatungani akuninit ilikkuusimajut asiminik qanitaqaratik ammalu nunaminitarnik ammalu nunamik kisiani inuuviqarsutik ammalu namminirijaminik pisitiugutiminik inuugutiqarunnasutik pigasua- mmarinnatukkuunaraluarmat ukiurtatumi arraagu. Katujjiniq Unikkausittinnik 21

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Unikkausivut - (Qallunaartitut uqartaujuq). 2011-mi National Film Board of Canada, pinasuarqatiqarsuni inulirivingani nunaqarqaatuvinilirinirnut kiggaturvimik ammalu tarrami pivallianilirivingani Kaanataup, Nunavut kavamanga (ilisarnilirinirnut), ammalu saputjausutik Inuit timiqutinginnut, pigiartisisimajut Unikkausivut. Ippigusulirtisigiarutiit Inuit iluggusinganik arqutigilugit NFB-kut katirsuanginnik ammalu pinasuaqatingitta. Pigiartitaus- imajut ilaliit irsivimmiitunik 24-nik aulajuunik nuitatissigutinik iluunnainik Kaanatami Iniut nunaqutinginnik (Nunatsiavut, Nunavik, Nunavut ammalu Inuvialuit) ammalu aulajuunik qaritaujakkut takutsaugunnatunik ammalu takugasuartaugunnasutik akiqarunnaitillugit uvani nfb.ca/unikkausivut.

Vikings - Qallunaartitut Norsemen lajausuugummijut, pijuviniit Tianmaamit, Nuavuimit ammalu Suviitanmit. Qaujisartiviniit, unatartialuviniit, niurrusai- jiviniit, ammalu umiarruanik saalagitsugit tilligaijiviniutsutik nunasimavalir- tuviniutsutik Jiujup ilanginni, Aisiami ammalu North Atlantic qikirtanginni 8-gugutinginni ammalu 12-gugutinginni 100-unaartitut arraaguit. Katujjiniq Unikkausittinnik 22

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Nakurmiigutiit Taanna pinasugaq kajusirqajarajarningittuq saputjisiammariqattaningipata, qaujimajaminilu nuitiritsutik ammalu tunirrusigutiqarsutik amisut ikajurtiit pinasuaqatiuqattalaujuut, ilisarnimuangajunik pillukugialittiit ammalu pinasugaup sivulirtingit. Nakurmiimarittugut uppirijaqatsiamata taimaittuup pimmariup nuitaugiaqarninganik, ammalu pigasuammariqattalaujutsutik ammalu ikajutsiaqattalaujutsutik.

Inulirinirnut Tukimuatisijiit - Nunaqarqaatuvinilirivik ammalu Tarrami Pivallianilirivik Kaanatami

Nunavut Kavamanga Kaasi Ukpik, Turqatarviup Tungalia Nunavut Kavamangani

Nunatsiavut kavamanga Taiv Luu, Turqatarviup Tungalia Ujiita Aantusan, Uqausiup Asiaguulirtisiji

Nunavut ilisarnilirinirnut Pinasuvvik Jaan Maktaanul, Turqatarviup Tungalingata Ikajurtinga Kaasi Makujikua, Kamajimmariusimajuq Ilisautitsaliurniit Pivalliatitauvinganik

Nuas Vias Tiajituajimi Ilisarnilirinirnut Pinasuvvik, Iluggusimut ammalu Pinasugatsalirinirnut Jaan Sitiuvat, Tarrami Qaujisarninik Kajusititsiji

Qitirmiut Qimmaqutitsalirinirnut Timiqutinga Pujianta Kujipial, Purtunirsait Kamajimmaringa Paamala Kujuus, Pinasugarmik Aulatsiji Turisa Angnasiak Ujiina, Pinasugarmik Kajusititsiji

Legacy of Hope Foundation Tujiina Kupa-Ulaam, Purtunirsait Kamajimmaringa

Amaujaq nunalimaami Inuit Ilisarninginnut Pinasuvvik Piita Kaiki, Kamajimmari

Avataq Piusituqalirivik Silvi Kutai Su, Sikutsajatuqait ammalu Takugatsalirivik

National Film Board of Canada Kuristiin Kaalins, Kamajimmari Ilisarniliriniq Juuli Ukiat, Angajurqaaq, Pinasuvvinuangajut pinasugait isulittatut Jiasi Kurial, Pinasuaqatigiit Sivulirtinga ammalu Ilisarnilirinirnut Pillukugialitti Suuvi Kivilan, Kajusititsiji, Ilisautitsanut Aan Kuijumi, Ilisarninut Pillukugialitti Linsi Vujai, Ilisarnimuangajunik Aulatsijiusimajuq Pujitjit Sainikaal, Pinasugarmik Aulatsiji, Pinasuvvinut pinasugarnut isulittatunut ammalu nakurmiitugut Iili Haikins, Miajilin Maisak ammalu Nikuul Vutki, Inuit Tukisiniarviit. Katujjiniq Unikkausittinnik 23

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilagiarutiit Nuitirtauningit aullatitaujut ilisariarsimavingitta 1844-mi, Bagot tilijausimajut katimajiit nuitsilirtuviniit sivullipaavinirnit Ilagiarutik 1: Qanuilinngatausimaniq ammalu allasimajummariutsutik ilisainiq aturlugu asiutitsivalliaqujiutinik allanik. Katimajiit qinugutiqalirtuviniit ingirrasititsiqujitsutik nirjutini pirursaivinni kinguniqalaqiisimaningit anarraminit ilisariarsimajut iniqarpanialirtilugit ungasittarijaulutik kakkalaat angajur- tigujautsutik ilisariartitauqattasimajut qaaminut qanuiluurtaugunnagirtilugit.

Nalunairsiutita pivalliasimanirisimajangitta ammalu atuutititausimanigitta Nicholas Flood Davin Report tusartisiutingit 1879-mi nalunairsisimajuv- puigursaugunnaitut ilisarviugiartupattuviniit Kaanatami aarqitausimavut am- iniit imaak «pinasuvvimiittut ilisaiviit nuitallarigutigigajartangit maligaup malu katitirsusimajuliagutsutik pisimatillugit atuaratsanit takujausimajunit qaujimajauvattuup ‘irsinarvigilugit piusitsajarinngitaminik piusirtaatigiar- 100 arraaguit asiujijait ilisaijiit maligangit takugasuagait nuitausimajut Leg- lugit’.» Inirtangit taitsumani, Davin tusartautitsijuviniq arraaguni taitsumani acy of Hope Foundation-kunut, ammalu piukkutinginnit Prince of Wales North- isumagijauvannimata sulinngitut, «allait iluggusinga» uqausingit malillugit ern Heritage Center ammalu Truth and Reconciliation Commission of Canada. nuitagiaqanngimat, allait piusiugialinnik piusirsuutiqatsiangimmata imaak Atturtausimajut tutsiraaritsugit Legacy of Hope Foundation-kunit, ammalu ili- uumajuunirsausutik, ammalu turaagangit ilisainirnut sukkutauvagiaqarput sarnilirinirnut pinasuvvinginnit Nuas Vias Tiajituajiup ammalu Nunavut. allaup kakkalaap iluani piirtaulutik.

1883-mi Sir John A. Macdonald, Kaanataup angajurqaarisimajanga am- Kaanatami ilulingit ilisarviugiartupattuviniit malu allalirinirnut turqatarviusuni, nuutsijuviniq aarqisimautinik arquti- aullatitaujunut qarsuni Kavamakkut piniarnilirijinginnik kajusiutiginiartanginnik nuitaut- illugit pingasut aullatitaujut ilisariarvigivanniatangit nunaqarqaatuviniit Ilisariatitauvalaurtinagit qiturnngagitta Kaanataup uanningani. Tusartisitsuni parnaisimautimik, kinalimaakkut piukkutiqartitauninginnut turqatarvik Hector Langevin uqautii- Nunaqarqaatuviniit taimannganit namminiq uqausiqarsimajut, pivalli- juviniq Kaanataup katimajirjuanginnik, «Ilisartausialangagutik kakkalaat aniviniqarsutillu, iluggusiqarsutik, uppiniqarsutik, pillukugialiqutiqarsutik, avitsititaugialiit ilaminik. Inuit ilangit taimaigiamik arsurunnaniraijuugaluat, ammalu anninartuqutiqarsutik. Uarutigiit ilinniatitsiutiit, ammalu ullutamaat kisiani piusirsusiartunguquguttigu taimaigiaqartugut.» 1883-gulaurtinagu, pinasuartisiutiit isurriutiuvattuviniit ilisartauninginnut nunaqarqaatuviniit amisuit ilikkuutirtut tutsiavinnut sivulirtaujut pigiartisiniit kajusititaulirtuviniit kakkalaat ammalu uvikkait. Kaakkalaat ilisartauvattuviniit inuusiqats- Kavamakkunut kiinaujaqartitautsutik. Macdonald-uup parnaisimautinga ianirmik, ammalu nunaliminut tunirrusigusinik timitigut uumagasuarni- tarsiigutaulirtuviniq taimaak piusiuvalangalirtilugit ammalu pigiartitautsutik muulingajunik. Mikijuapiunginnasutik, kakkalaat inuusinganut ammalu Kaanataup pimmaritigut ilisariartitauvalangajut aarqisimautingit, taitsumani uumaninganut nunalingata tunirrusigunnasivattuviniit. Nunaqarqaatuviniit taijauvattuviniit «Pinasuvvini Ilisarviit.» Taakkua ilisarviit atuinnarurtisiviuva- ilinniatitsigusinga pitutsimallarippatuviniq tamanginnut uppinirmut am- langatillugit niriugijausimajut angajutsiit ilisaat allaugunnaititaulutik ili- malu ullutamaat inuusirmut. urqataulutilu Qallunaanut Kaanatamiunut ilisarlugit pinasuariursanirnik. Ilagijautillugit taakkununga ilisarvinut, kavamatuqakkut ammalu tutsiaviit Angiutigutiit ammalu Qallunaanut nunaviusimaniit ingirratitsinirmijut ullukut ilisarvinik allait nunanginni Kaanatalimaami. Nal- lingilluuniit ilisarviit purtunirsanik ilisarvitaqarningittut. Nuitirtausimalirtilugit ilisariartitausimajut ilisarvingit Kaanatami, nunaqarqaatuviniit amisuunirpauvattuviniit inuttarijautsutik nunanginnut Nuas Vias Tiajituajiit (ilautillugit Kupaip ammalu Antiajijuup tarragik, iluunn- Angilivalliatuinnatuq «pinailutaq» anga Manituupa, unurnisanga Saskaatjivuan, Alpuutaup siqininga, am- Arraaguni tungalinginni 50-ni, ilisariartisisimaviit angilivallialirtuviniit. 1931- malu ullumiulirtuq Nuas Vias Tiajituajiit ammalu Nunavut). 19-gugutingani mi kavamakkut kiinaujaqartisilirtuviniit 80-nik ilisarvinik katiniqartilugit ili- 100-unaartitut arraaguit pigiarqamiutillugit taavungalimaaq, taakkua nunait sarviusutik 17,000-nut ilisaanut. uningaarijaummarippatuviniit Kaanataup nunagiartutunut ammalu Kavama- tuqakkut maligaliurtinginnut, qinirtuviniummata nuitirigumatsutik angijur- 1920, Duncan Campbell Scott, kavamakkut kigganga kamagijalik Kaana- lanik nunamit niurrusiratsanik Kaanataup niggingani inirsivinnut, Kaanataullu taup allanut maliganganik, aarqiigialirtuvinik Allanut Piqujarmik nunaqar- asinginnut niurrutitsanik niqitsajatsajait pirursatauninginnut, ammalu nu- qaatuvinilimaanik kakkalaanik ukiulinnik 7-nit 15-nut aullalutik kisiani itsilutik nunakkuujuukutaat arqutinginnik Pacific-liarvimik. Kisiani, piqujatigut ilisariarsimavinnut ilaminik qimaititaulutik kisianiuvannialirtilugit. Scott ka- atanialuup tilisimajangit sivullipaami kamagijaqarqaapagialiviniit nunaqar- vamakkut qanuilingagutinginnik uqautiigutiqalirtuviniq imailitsuni, «allanut qaatuviniit pigijauninginnut nunait. Allait sivulirtingit nuitsiqatiliviniit akilirtau- pinailutarmik piirsigumalirtunga. […] turaagaqaratta kajusilangajumik ta- gutinik angirniminut nuitsigutitigut pitjutiutillugit nuitiriniit suusugijaunirmut manna atausirmiluunniit allamik Kaanata pitaqarunnairatartilugu iluunnatik ilautillugit kajusiningit amisuinik naammagiutigutitigut nunagasamik atuqati- miluttaunginnilimaanginni timiup maliganganut, ammalu allanuangajunik giinninut tunngavigilugit ilagiinniit ammalu pinasuaqatigiinniit, ammalu ili- apirsuutiit nungullutik, ammalu allanuangajuq pinasuvvik pitairulluni.» sarniit. Kavamakkut maligangit ammalu piusirisuungit kajusititsigumagiamik isumataarpaliatuinnalirtuviniit asiunginnatitsigiarnimik, tamatumunga piir- sigutiqarumalirsutik nautuinnanik allait piqujatigut nuna pillugu kamakkuti- gijaugunnaisitillugit, ammaluttauq mikillitiriinnalirsutik kamanngituuvallialir- sutillu Kavamakkut angiutiqarsimautiminik namminiq. Katujjiniq Unikkausittinnik 24

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Auggaisimaniq akinik isumaaluutimmariulirtuviniq kavamatuqakkunut. Iliarrugijauvattuviniit ammalu qiturnngariini qanuilinngataus- 1892-gulirtilugu, Aatuvua isumaalunnikumut kiinaujartuutinik asitjiilirtu- imaningit taavungalimaaq viniq atausiunaartitutigut kiinaujaqartisilangalirsuni ataagullu taimailin- ganingata tutsiaviit akilirtutaulirtuviniit aarqisimatillugit akilirtaugutingit Qiturnngaminik aullaqujinngitut aullatitsingittut ilisariartunik angajurqaan- turaangatsutik atausiuttitunut ilisaanut. Taakkua kiinaujait atursugit, ili- git akiniititaugunnapattuviniit qanulimaaq, tigujaulaqigunnasutiallaat. Ami- sarviit aulatsijingit niriugijauqattatuviniit akiliigiaqarningit pimajaunirnut sut nunaqarqaatuviniit kakkalaat tigujauvattuviniit uvvaluunniit qunutillugit siqumisimajurnianirnut, kiinautjasaanut ammalu kiinaujartuutinut. Tai- arsaaniutautsutik angajurqaanginnik anarranginnik, ammalu ilaminik mailinganingit tutsiavinnik piviqartisilirnimijut saalagiutigasuaqulirsugit il- qimaisimatitauvatsutik ungasittumiittitautsutik. Asingit ilisariarsimajut un- isaanik pititaugasuamut aarqisimautingit ippigilugit, ilusirsungikkaluarmata gasittarinngitanginnut ilisarvinut nunalimita sanianiigaluarmata ilaminik uvvaluunniit aittutuutaunnatunik qanimaqaraluarmata. Tutsiaviit pinasuar- takutitauttailivattuviniit ilainnaapingitigut pulaariartautitauvattuviniugaluat. tisilutik kisianiuvalliatuinnalirtuviniit ilisaanik arqutigitsugu taijauqattatuvi- Nuirqapallianirmijut qanimait, kaanniit, ammalu ninniuniit takuvalirtanginni niq «ulluup quppaani aarqisimatitsiutiit,» ilisaat angajutsiit ulluup quppaani kavamakku angajurqaangitta 1897-miallaat. 1907-mi, allaliriviup angajur- ilisarpasutik quppaani pinasuartitauvatsutik. Taimailinganingit amisuunir- qaanga aanniasiurninut, Dr. P.H. Bryce, tusartisiutiliurtuviniq ilisaat ukiuliit sait ilisatsiangittuulaqitsutik kisianiuqattalirtuviniit. 15-nit 24-nut tuqurarpalirninginnik ammalu tuqurarningit qavvasutik 42 pusanut nunaqarqaatuviniit anarranginni qanimajut kakkalaat ilangani «Umajurtituurunnaitillugit» ammalu uppitunngutilugit anarratitauvattuviniit tuqugiartutitautsutik. Ilanginni ilikkuutirtut ilisarviujut, Kavamakkut ammalu tutsiaviit angajurqaangit uqalukippatuviniit Bryce tuqurartunik amisuunirsauqattaniraijuviniq. pinasugaqarniraitsutik ilisariarviusimajunik uumajurtituurunnaitilugit qallun- Ilisaat ilangit uqausiqarpatuviniit naammatunik atuutivattuviniunirminik aartituurnisausilutik ammalu uppitunngutilugit nunaqarqaatuviniit kakkalaat. ilisariarsimavimini ammalu ilisartausiarpatuviniunirarsutik, taikkunani ili- Taakkua asuilaa pinasuartaugutiuvalirmata taimaqujauningit tukisinalirniquq sarvini ilisarniit piuniqarningit mikijuunirsauvattuviniit uuttuutigitsugit nuna- nunaqarqaatuviniit iluggusinga, uqausinga, uppiningit, ammalu piusituqan- qarqaatuviniunngitut ilisarvinginni. 1930-ni, uuttuutigitsugu, 3-tuinnait git pigiartausutik asiunginnatitaugiartut. Ilisariarviuvattuviniit ilisarviit takun- 100-ait nunaqarqaatuviniit ilisaat purtuniliit 6-ni aniguutiqattatuviniit, am- nataujuviniit allait nunanginni ullukut ilisarvini piunirsaugiangit kakkalaat malu ikittuapiit atuinnangurpalirtuviniutsutik inuusiriniartaminik ilisariirsu- avitsimatitautillugit angajurqaaminit, qaujimajaugamik naammasagajann- tik, allait nunanginni asinginniluunniit imminirsusitinngusutik. gigiangit ammalu qunulutik iluggusingit asitjijaugasuaqunagit. 1950-uliratartilugu, ippigitsugu allaliriviup qaujisarninga, 40 pusa un- 1883-mi taavungalimaaq, Kaanataup kavamanga pinasuaqatiqal- gataanuurtut ilisaijiit ilisaijiullariutiqarningittut ilisarsimagatik. Tamanna laritsimajuq ilisariarviuvattuvinirnik ilisarvinik, tutsiaviit najurtiqartilugit atuutijaujulimaat iluunnatik naammangittuulagutiunngituq, uvvaluunniit kamagijaqarninik ullutamaarsiutinik ingirraninginnik ilisarviit. Ajuqirtuijiit iluunnatik pinasuttiit piunngitualuviniilagutaugani. Amisut piujuit ammalu unurnisangit 19-gugutinginni 100-unaartitut arraaguit uppirijaqartuviniit kamagijaqatsiatut pinasuaqattanirmata ilisariarsimaviujuni. uppitunngutitsigasuarningit nunaqarqaatuvinirnik kajaittuusimiunngulugit ilagijaugiangit silarjualimaami arsururutaujunut tarningit piuligasuarsugit. Nunaqarqaatuviniit kakkalaat angajurqaaminik akuni katimatsivanning- immata, qaujigunnasititauvanningittut ammalu ilitsiviqarunnasititaugatik Marruuk takutsamariusimajuuk ajuqirtuijiit timiqutingik kamaqataujuv- qiturnngiusiarninik. Kakkalaat anarraminik qimaititautsutik pinngituulaqi- iniik ilisariarviusimajunik Kaanatami 19-gugutinginni 100-unaartitut ar- qattatuviniit uqausirminik uqariuratik ammalu iluggusirminik qaujigiuratik. raaguit irsigarjuakut tutsiavinga Miajiup salumajuup Roman Catholic Ob- lates of Mary Immaculate ammalu tutsiaviqutinga inuuqatigiit tutsiavinga Tigusisimaniviningit ilisariartitauvattuviniit ilangitta ilisaaguqattasimajuni atanialuup nunagani (angillikait tutsiavinga). Amisut ilisarviit qavvaqat- amisuingit kamakkilugusinik ilitsiqattatavinirminik ilisarsutik nuitaqat- tatuviniit ammalu kataqattasutik ilimanilimaangani ilisariartisisimaniup talirtuviniummijut ammalu qiturnngariit taavungalimaaq arsurunnatumik pivalliasimanirmini, kisiani katulikkut tutsiavinga ingirratitsijuviniq unurni- pitaqarpalirsutik - pigialirqitarninga kamakkilunniup ammalu arsurutisiniup sanik ilisarvinik, tikitsugit 60 pusangit taimanngalimaaq. Angillikakkut tut- qiturnngariini nurqajuittungursuni. Qaujisarniq qiturnngariinut aittutuutau- siavinga ingirratitsitillugu 25 pusanginnik ilisarviit, United Church tutsiavik tuinnalirninga arsursimagutiviniup tukisinartuq ilikkuutirtut iliarrigutiqaqat- ingirratitsitillugu 15 pusanik, ammalu Presbyterian Church tutsiavik ingir- tatuviniunirminut qanuilinngatautsutik arsurunniminik ippigusuttitausi- ratitsitillugu 2-nit 3-tuinnanik pusanginnik ilisarviit. manirminik aittuisuut qanitaminik ammalu nuitsilaqitsutik qiturnngagitta pinginnatumiinninginnik. Qiturnngangit taimaatsainaq atuutivalirtilugit namminiq arsurunnimik. Katujjiniq Unikkausittinnik 25

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Maitiit atuutisimajangit Ajuqirtuijiit kamaninviningit 1800-gulaurtinagu, Maitinut qallunaartitut ilisarviit atuinnausiarsimanngi- Ajuqirtuijiit kamaniqartilugit, ilisariartisisimaviit ukunani kisiani nuitaju- tut. Angiutinirnut taursiigutinik ilulingit ilisarnimut ilautitsisimanngimata viniit Juukaanmi ammalu Mackenszie Valley Nuas Vias Tiajituajini, Jaimis taakkuninga kakkalaanik, isumagijautillugit «allangajuit qallunaangajuit». Pai ammalu Kupaip sitjangani, ammalu Laapatuami. Irsigarjuakut tut- Kisiani Northwest Half-breed Claims Royal Commission allangajut qallun- siavingitta ilisarviqutingit ukkuituviniit Fort Providence-mi 1867-utillugu, aangajut pigiaqarnirarninginnut pitjutigitsugu aulatjaigiarmata atanialuup Fort Resolution-mi 1903-gutillugu, Fort Smith-mi 1915-gutillugu, ammalu tilisimajangit kiggaturtiit 1885-gutillugu kavamatuqakkut kamagiasijuviniit Fort Simpson-mi 1918-gutillugu. Ilisariartisisimaviit nuitanningittut niggin- Maitiit ilisarninginnik. Irsigarjuakut tutsiavinga, nuitallariliriirtuviniq Maitini, ganiittuni nunani ullumi Nunavuugulirtumi tamakkunani arraaguni. Ilisar- aullatitsiqattasijuviniq Maitinik kakkalaanik Red River-up sanianut Maan- niqartisilutik kisianiviniit angillikakkut ammalu irsigarjuakut ajuqirtuijingitta ituupamut 1800-ait atulirtilugit. Ilisarsutik aullatitausimavimmini, nunaqar- minnigalautitillugit nunaqarqaatuvinirnik uppitunngutitsigumamut Nuas qaatuviniit uqausingit aturtaugiaqaqattaninngitut, uqausirminik puigursutik Vias Tiajituajini. Ilisaigutiit tutsiavinnut kisiani kamagijautitauqattatuviniit, Maitiit iluggusingata ilallaringa nungutirtausimajuq. Ilisariarsimatitaujunut ammalu uppinirmuulingajunik ilinniatitsivallusutik, aippaiqartilugit atuar- Maitiit nunalingit qanuilinngatausimallarittut, taimaitsimatillugit qaangiin- sigiursanirmik ammalu kititjutinnianirmik. naataulukippatut uqausirijaulirmata pivalliasimaningit ilisariarviuvattuviniit Kaanatami. 1913-mi, kavamatuqakkut qimirrujinga H.B. Bury isumaaluutiliviniq ilisaat ilisariirpaninginnik inuusirmi aturatsataatsiasimagatik qallunaaniillutik uvvaluunniit nunaminiillutik. Angajurqaangit ammalu ataatsiakungit anaa- Aullatitsugit ilisariartisiniit ukkuaninga natsiakungit unniluqattatuviniit auggaisimarqajarunnairamik ilisartuvinirnik Ilisariartisivanniviniit, ullumi nalunairtausimautiqalirtut kavamakkunut, nunami inuugasuarutinik qaujimatsiangittunik. Amisut ilisaaviniit anar- ikinnipaaviniunirartausutik 132 ilisarviit ingirrapattuviniit Kaanatalimaami raminik nanimiugunirminik ilirakkutiqattalirtuviniit kanngugitsugit. 1831 ammalu 1996 akunningani. Taanna tukisinartisiutinga naammagi- jauvanngituq ammalu nuitanngituutitsigutautsuni ilisariarpatuvinirnik pu- Taitsumani, ilisaat amisuuqattaninngitut. Nunalimaani 2,000-autillugit jaavainsitigut aulatavinirnik ilisarvinik, ammalu kakkalaakkuviusimajunik ilisarlutik ukiungit naammalirtut kakkalaat, 59-tuinnait ilisaaviniit Sacred ilisarviusimajunillu. 1940-ulirtilugit, sunnginingit ilisariartisiviuvattuviniit Heart School-mi Fort Providence-mi 1918-gutillugu. Ilisaat ilangit, ilisarti- takutsalariujuviniugaluat. tauqattatuviniit arraaguni sitamatuinnani uvvaluunniit tallimatuinnani.

Kavamatuqakkut tukitaartuviniit nungutirivallialanganirminik ilisariartitaujut aullatitautsutik ilisarvinginnik, ammalu allait ilisarningitta kamagijauningit pujaavainsitiguusitillugit. Tutsiaviit kamaqatauningit ikillisimallarilirtuviniit 1969-mi, kavamatuqakkut tigusimmata ingirraninginnik amisuunirsait ilisariartitausimajut ilisarvingitta qallunaat nunangani. Arraaguulirmijuni talli- maujunngigartuni, kavamatuqakkut ukkuasilirtuviniit unurnisanginnik ilisarviit.

1970-iit aturnilimaanginni, qinutillugit nanilimaaq allait katutjiqatigiinnin- git, kavamatuqakkut pivalliatitsilirniqut nuutauvallianinginnik ilisaat aulatauninginnik nunaqarqaatuvinirnuuqarsugit. Kingullipaaq kavamatuqakkunut aulataujuq ilisariartitaujut ilisarvinga ukkuatuviniq 1996-mi. Ulluminitaunirsait 1948-mi, amisuunirsait nunaqarqaatuviniit kakkalaat tarrami ilisatsiapan- Tarrami nuitagutingit aullatitautsutik ilisar- ningittut. NWT-mi, 200-ngit 300-ait ilisaat aullatitausimavinni ilisarvini sivullipaaniittuviniit purtuningit uvvaluunniit tungalinginni. Nuitauninga iartisisimaviit tarramiittuliriviup ammalu Kaanatami pitsaqutilirivik 1953-mi nalunaii- kutanngusimajuq pigiarniviningani isuliningata turainnatutigut tutsiaviit Kinguningagut tusartautitauningit aullatitaujut aulatsininginnik ilisarnimik tarrami. Taitsumani, atjigiinngilaritsutik katir- ilisariarsimaviviningitta supaatuinnaunirqut ilisarnitigut kiggaturutiit. Kavamatuqakkut turaagalivini- Kaanataup kavamangata maliganga asiunginnatitsigiarninut nunaqarqaatu- it manijilanganirmik iluunnainut ilisarlutik ukiungit naammalirtunut tarrami vinirnik Inunnik atuutititaunningittuq atautsikuursugit. Tarrami nunaqar- ilisarnimik pivitsaqartitauvalangalirtilugit 1968-gulirtilugu. Tukitaarutinga qaatuviniit nunangit uningaarijaunngininginni, kavamatuqakkut maliganga tarramiittulirijiit angillitirimmarilangatsuni ilisariartitausimavinnik tarrami unittisisimajuviniq kiinaujatigut kamagijaqariaqarniminik angiutigutinut nuitaujuviniq arraaguit tallimaujunngigartut kinguningagut kavamatuqakkut ilagijausuuni. Niriugijaujuviniit nunaqarqaatuviniit kajusilanganingit miki- allalirinirnut angajurqaangit mikillitirisimalirtilugit ilisariartisivinnik qallunaat giarniatiulutik, niurrusaiqatiqartiulutik, ammalu nunami inuuviqarlutik. Ili- nunangani Kaanatami. sariartisisimaniviniq tarrami avitsimajuq marruiviniutillugik pigiartitaunivini- Ilisariartisiviit aullatitsugit unursigiartauningit tarrami atautsikuuqatiliviniit gik: Ajuqirtuijiit kamaniqartilugit, kamaningillu isulijuviniutsutik 1950-iit pitsatarninut pivalliatitsigiammarisitillugit ammalu qaujigasuallarisitsutik qitingani, ammalu ulluminitait, ingirrasititsiniqartilugit kavamatuqakkut, nunanitarnik, ammalu nuitirtaugiallasutik unatartisait tarramiinningit. 1950-nitsainaq. Katujjiniq Unikkausittinnik 26

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Tarrami ilisariartisisimaviit pigiartitausimajut tukisiniartaugalaattinagit sir- Ajuqirtuijiit atjigijaugatik, amisuingit nunaqarqaatuviniit uqausinginnik laluunniit nunaqarqaatuviniit. Kavamakkut angajurqaangit sivullipaami ilitsisimavattuvinirnut, amisut nutaat ilisaijiit qallunaat nunanginnit tikittuit, sivuniliursimanningittut atjisainnanginnik nuitirilangatsutik kisiani, ilisar- nunaqarqaatuviniit uqausinginnik uqarqajaqattaninngitut, ammalu ataus- iartisisimavinni nalikinnisaugajarniraitsutik uningaartitaugiaqattaliramik, iapimmi ullumi marruuniluunniit tusartitauraapiqattatuviniutsutik tarrami kavamakkunut aulataulutik nunalinni ilisarviit taakkunungatuaq parna- inuusirmik. Ikittuit nunalinniiqattatuviniit arraaguuk marruuk ungataanut. itausimautiit qimattautuinnalirniqut. Ilisaijiit qallunaat nunanganitaummata, ilisaigutiit qallunaat nunangani- tauqatauvattuviniit ilisarvini amisuunirsani aturtautillugit ilisaigutitsait 1954-mit 1964-mut, kavamatuqakkut ukkuisilirtuviniit amisuinik angijur- Alpuutami, Manituupami, uvvaluunniit Antiajijumi. Amisuinut ilisaanut, ili- lanik ullukut ilisarvinik, tujurmiuvittaqartilugit, Nuas Vias Tiajituajini: sartaugutiit nalunaqattatuviniit, takunnaapattanginnuangagatik, ammalu ninnganarsutik. • Illuligaarjumi – Sir Joseph Bernier School ammalu Turquetil Hall (irsigarjuakut) ukkuituviniik 1954-mi. Ilisaat ilisariarsimavattuviniit tausantini kilumiitani ungasittalinnut anarraminut. Inuit kakkalaat Kupaip Tarranganimiut aulagiaqarpatuviniit pinasuar- • Jialuunaivimi– Sir John Franklin School ammalu Akaitcho Hall (uppinilirijiunngituuk) ukkuituviniik 1958-mi. usiup ungataanut nunakkuujuukutaakkut ammalu timmijuukkut ilisariarsutik Jialuunaivimut ammalu Nuas Vias Tiajituajinut. Ilangiallaat, angajurqaangit • Inuuvik – Grollier Hall (angillikakkut) ammalu Stringer Hall uvvaluuniit qiturnngangit namunngamangaarmik qaujimagatik. (angillikakkut) ukkuituviniik 1959-mi. 1990-ni, ilisariarsimavattuviniit uqausiqaqattapalliasinniqut kamakkilut- • Fort Simpson – Lapointe Hall (Catholic) ammalu Bompas Hall tausimanirminik amisuini aullatitausimajut ilisarvinginni. Pinasuttiusimajut (angillikakkut) ukkuituviniik 1960-mi. Coudert Hall-mi Juukaanmi, Lower Post-milu Pujitis Kalampiap tarrangani, ammalu Grollier Hall-mi Nuas Vias Tiajituajimi pasijatsangurtitausimajut • Ammalu, kavamatuqakkut ukkuisitsutik Kuujjuaraalummi Pinasu- tigujaulaqisimajut piqujarnik atjigiinngitunik siqumitsinikuit, ilautillugu gatsanik Ilisarvimik (uppinilirijiunngituuk), ilinniatitauvinga ilisarvik takuminanngitutigut qunujurniatuviniq. 1994-mi tiajituajiit kavamanga tu- Inuit Kuujjuaraalummi, Maanituupami 1964-mi. sartisiutingitta kingullipaanginni tusartautitsisimajuq ilisaat Turquetil Hall- mi igluligaarjumi pimmaritigut itsigusuttunut kamakkiluttausimajut ammalu Amisuunirsait ilisaat taakkuninga ilisariarpatuviniit tujurmiuviqartitautsutik pigiaqattagutsutik. Akuninit qaujijautitausimanngituviniunirmut, pasijatsan- nutaanik kavamakkut sanajavininginnik. Taakkua tujurmiuvingit aulatauni- gurtitausimanngitut. liviniit Angillikakkunut ammalu Irsiqajuakunnut. Marruunaartitillugit tujur- miuviutitait unurnisait, uvvaluunniit killimiutarittaqartilugit atausiit tujurmiuviit - atausiq angillikakkut ammalu aippanga irsigarjuakut - iluunnaini Nuilaqisimajangit kavamatuqakkut ilisariarsimajunik ilisarviugiartusimajuni nunalinni. ilisarviviningitta Iluunnagut, kavamatuqakkut ilisainiqartisininga turaagautisimajaminik tiki- Asingit kakkalaakkuviit utisimanngitut. 1967-uliratartilugu, 20 pusangit nunaqarqaatuviniit Inuit ili- Kinguningagut qaujisartaugutiit aturtaukainnapanningitta tupiit kakkalaak- sarsimanirmitigut pivitsataalaqisimanningittut. Ilisaat ilisartauqattanirmata kuviit 1951-mi, Coppermine Tent Hostel tupiq kakkalaakkuvik ukkuituviniq ammalu ilinniatitautsutik pinasugarnik amisuitigut anarraminut utiramik 1955-mi atiqalirtumi Kuglutuuk, Nunavut. Ilisaat tujurmiuvingit qijunnik taimaittuit ilisarutigisimajangit pitaqanngituujiaqaqattanirmata. 1960-iit qanaqarsutik tupiit, ammalu kavamatuqakkunut kiinaujaqartitaujumik ili- nungulirtilugit, kavamatuqakkut nuutsilirtuviniit amisuunirsanginnik ilisarviit, sarviqarsutik Coppermine-mi. Kakkalaakkuvik taimaittuq ingirraqattatuviniq ilisaallu tujurmiuvingitta, ammalu kamagijauningitta ingirrariaqarninginnut tallimani tarqini arraagulimaami, ammalu 20-nit 30-nut ilisaartaqarsuni. tiajituajiup kavamanginnut. Tarramiut Inuit tigusivallialirmata kavamaminik, 1959-mi kakkalaakkuvik ukkuatuviniq, ammalu unurnisangit ilisaat nuu- saputjijiit ilisariartisivinnik aullatitsugit ikillilirtuviniit, ammalu nunalinni tautsutik Inuuvimmut. ilisainiit unursitillugit.

Amisuit mikijurlaunirsait tujurmiuviit taijauvattut “katirsuiviit,” nuitirtau- Ukiurtatuup niggingani (Nunavuugulirtumi), kakkalaakkuviit ukkuasimalir- lirniqut nunaviusimajut saninginni Nuas Vias Tiajutuajini ammalu Kupaip tuviniit 1960-iit isuani. Ukua ukunaniittut ukkuaqatasimanngitut Killiniq, Tarrangani. Katirsuivimmiitut, kakkalaat Inunnut inummarinnut najurtaut- Kangiqliniq, ammalu Vujaapisa Pai (atiqalirtuq Iqaluit). Gordon Robertson illugit, kakkalaallu unurnisangit ilagijaujunut. Iluunnatiunngituq taak- Education Centre (ullumi Inuksuk Purtunirsanik Ilisarviulirtuq) ukkuituviniq kua katirsuiviit ingirraqattatuviniit arraarutamaat, ammalu unurnisangit 1971-mi ilisaartaqarunnasuni 200-nik. Ukivvik kakkalakkuvik suli ingir- ukkuatuviniutsutik 1960-iit isuani. rajuq, illuqartisiutautsuni ilisaanik nunaliaruunirsamiunik purtuniit 10, 11, uvvaluunniit 12 manimatitausimanngitut, 1996-gunnginingani.

Qanuilinngatausimaningit ilagiit ammalu nunaliit Amisuigugaluat ilisarviit pitsianiliit, piluartumik Grandin College Fort Smith-mi, iluunnaagut, kavamatuqakkut nalunairsisimautingit ingirratitsin- 1956-mit 1963-mut, unursimarilirtuviniit ilisaat ilisariarsimajut tamanginni irnut ilisariarsimatitsivinnik Kaanataup tarrangani Qallunaat nunangani ilisariarsimavinni ilisarvini ammalu ullukut ilisarvini. Amisuini nunalinni, sunngituuqattanivinirminik tammarutigisimajaminik ilitsiviqarsimanngigian- kavamakkut saatangit timmijuut uvvaluunniit umiat pigiarvituinnarijau- git uqartausimajut. qattanirqut arsurunnatunik ippigusunniit angajurqaangitta qiturnngaminik atsunairtut ilisarvinut aullaujaunngininginni. Katujjiniq Unikkausittinnik 27

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilisariartisikattaniq tarramuurtausautiginningittuugaluaq, qanuilinngaisi- • Taakkuningatsainaq atuutititaunikuit akilirtagutingit (CEP) iluun- maninga takutsalarialuk, ammalu kajusiniqatuinnainaarsuni ullumimut. nainut inuunginnaatunut ilisaagusimajunut kavamatuqakkut aulasi- Unurnisait pusiantingit nunaqarqaatuviniit Kanataup tarrangani ilisariarti- majanginnut aullatitausimajut ilisarvinginni. tausimavattuviniit amisuunirsait uuttuutigitsugit Kaanataup asinginnim- iunimit. Takugasuarlugit 2001-minitait Kaanataup kititsigutingit nunaqar- • Imminirsutut qaujisarninik kajusititsiutik (IAP) kamagigiarsugit qaatuviniit qaujisartautillugit, 50 pusan ungataanuurtut nunaqarqaatuviniit utirtaugutitsangit pigiaqattaaviniit ammalu itsigusuttunut kamak- 45-nik ukiuliit ammalu angajutsiit Juukaanmi ammalu Nuas Vias Tiajituajini kiluttauvattuviniit. ilisariartitausimavinniisimajut. Nunavuumi 40-ngit taakkua 55-nik ammalu • Nuitauningit sulijunut ammalu aarqiutitsanut tilijausimajut katima- ungataanut ukiuliit ilisariartitausimavinniisimajut taimaatsainarlu 50 pu- jingit (TRC). sangit ukiuliit 45-nit 54-nut. • Mamisartisinirnik pigiartisiutiit.

Aarqiutigutitsait qinaajartauningit • Kiinaujait turaangajut irqaumanirnut pinasugarnut.

Uqausiqarniq Kavamakkut Ilaaniunngituurninga Inuit tukisimaningit atuutijauqattatuviniit ilisariartitausimavinni unursium- Pitutsimatillugit Allait aullatitautsutik allanut ilisariartitauvattuvinirnut angi- immaritsimajut tusartauvalliasijuviniutillugit 1990-ni, ilisaagusimajut uqau- qatigiigutimut kavamatuqakkut ilaaniunngituulirtuviniit. Juuni 2008-mi, siqaqattasijuviniutillugit pigiaqattaguvattuviniunirminik ammalu itsigusut- Kaanataup kavamatuqanga ilaaniunngituurtuviniq taimailaqititsisimanir- tunut kamakkiluttauqattatuviniunirminik. 1990-limaani, taakku tusartaujut minut ilisainirmi aullatitsisimavinniititsisutik. Imailitsuni «Ilaaniunngituurpu- unursivalliamariqattatuviniit, piqujarnik siqumitsinikuumut pasijauqatta- gut,» Kaanataup angajurqaanga Sitiivan Haapa tusartautijuviniq Kaanataup lirniqut tutsiaviit ammalu kavamakkut. Amisut nunaqarqaatuviniit nunalingit kavamangata patsitiugiaqarninganik nunaqarqaatuviniit kakkalaat anar- ammalu Kaanatami ilikkuutirtut ammalu ilagiittitut qaujivalliasijuviniit pi- raminit tigujauvannimata, ilaminik qimaititautsutik, ammalu iluggusiminik. tutsimautininginnik inuusirmini arsurunnatukkuutut nunaqarqaatuviniit nu- Haapa ilisariartitausimajut ilisarvivininginnik Kaanataup pivalliasimaningani nanginni, aullatitausimajullu ilisarviviningit, ammalu nuilaqisimalirningitta aliananngituusimaniraitsuni ammalu tusartautitsisuni maligarnik saputjiut- qiturnngariit taavungalimaaq arsurunnatumik ippigusulirningit. 1996-mi iusimajunik ammalu ungumatsiutiutsutik taimaitaujunik sukkulaqinnanirait- Royal Commission nunaqarqaatuvinirnut Inunnut tusartisiutingit tamakkua suni ammalu tammatuviniuniraitsuni. pitutsimautiningitta sullitaugutinginnik nalunairsiviulirniqut. Ilaaniunngituurniq qaujigutaujuviniq iluunnainut Kaanatamiunut ta- Nunaqarqaatuviniit Mamisarninut Tunngavinga manna atuutisimaniq sulinngituunirartauqajarunnaitillugu uvvaluunniit tusaanngisirtutaugiaqarunnaisuni, kisiani kinnguumanarniqaraluarsuni ila- Jaanuaji 7, 1998-mi, kavamatuqakkut nuitsilirtuviniit tusartisiutillarinnik gijaulangalirtilugu nutaamut uqaaqattautinirnut qinirtausitillugit aarqitau- aarqigutitsanik ammalu nutaamik atuutititsiutaulangalirtumik tusartautitsi- gutitsangit nunaqarqaatuviniit Kaanatami. sutik atiqartilugu Katirsuiniq Suungunirnik- Kaanataup Nunaqarqaatu- vinirnut aulatjaigutinganut Parnaigutiit. Taakkua parnaigutiit iluliqartilugit Tausantiit aniguisimajut arsurunnatumik takunnatut Kaanatalimaami, ka- kiinaujaqartisiutinik saputjigutitsanik mamisarniugialangalirtunut ammalu vamakkut ilaaniunngituurninganik irqaumajauvalangalirsuni atuutiniuni- Maatsi 31, 1998-mi Nunaqarqaatuviniit Mamisarninut Tunngavinga (AHF) raisimajut. Qanuiligutaujut atjigiinngituusimagaluartilugit. Nunaqarqaatu- nuitautsuni. Piviqartitausijuviniq arraaguni 10-ni iliurqaigunnaviqartitautsuni viniit sivulirtingit tusartut ilaaniunngituurnimik natinnginni Kaanataup $350 milianik kiinaujaqartisiutinik pigiarviutillugu Maatsi 31, 1999, ammalu katimavirjuangani atsiijuviniit «naammanaartuq qanuiligiarutik sivunir- isuliluni Maatsi 31, 2009-mi. AHF saputjiniqarsimalirtuq amisummarinnik muuriarutiutsuni…aanninartut ammalu ikiit nuitanginnaaraluartilugit.» nunalinnik tunngavilinnik pigiartitauvattilugit kamagiarutiit ukiuqaqatigiinngitut qiturnngariit ippigusulaqisimaningit arsurunnatunik pigiaqattaaguvattu- Amisut uppirijaliit suli pijatsait amisut kamagijaugiaqainnaaninginnik. viniunirnut ammalu itsigusuttunut kamakkiluttauvattuviniunirnut Kaanataup «Iluikkait unikkaatangit ilisariartisiniuvattuviniit qanuilinngaisimaninginnik allanik ilisariartisisimavinnik kajusititsisimanikunganut. inuqutittinik suli tusartaugiaqarput,» lalaursimajuq allait angajurqaanga Iatvuat Jaan allait katimanimmariqartilugit, pitutsimautivinga ilagiivvinga Pujitis Kalampiami. Allait Ilisariartitausimavivininginnut Angiqatiqarutik Saanngajaulirami unurnipaanut piqujarnik siqumitsinirnut akiliititaugutinik Kamakkiluttauniq annanikuk Saali Taamsan takunnatuviniq ilaan- Kaanataup pivallianirisimajalimaangani ilisaagusimajunut qinilirtunut utir- iunngituurnimik kavamakkut katimavirjuangata nirutuningani ammalu ip- taugutitaarilangajaminik ammalu ilamita utirtaugutitaarilangajanginnik, pigusuttuviniunirarsuni arsurunnginirsausinirmik tusaagiamik Kaanataup Kaanataup kavamanga angiqatiqarasuasijuviniq Allanut Ilisariartitauvat- angajurqaanganik tusartautitsijumik piunngilarittumik puigursaugunnaisuni. tuvinirnut Angiqatigiigutik (IRSSA). Ingirrasititaujuviniutsuni 2007-mi, angi- «Ullumi arsururnira ikullaumijuq. Alianartumik ippigusulirtunga. Uvannut, qatigiigutik imaittunik ilalik: taanna ulluq puigursaulangagunnaituq.» Katujjiniq Unikkausittinnik 28

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Truth and Reconciliation Commission Sulijunik ammalu Arqi- • Pivallitillugu pigiartaujussaq sulijuqutiminik tusartautissiqatigiinniq gutitsasiurninut Katimajiit ammalu mamisaqatigiiningit nunaqarqaatuviniit Kaanatamiullu ka- jungirtuiniqarunnatut aarqigutitsatarnimik ammalu nutaulliriarlugit Ilagijautsutik IRSSA, Truth and Reconciliation Commission of Canada (TRC) inuuqatigiinningit tunngavigilugit tamangitta tukisiutiningit ammalu nuitaujuviniit 2008-mi ammalu imaittunik tilijaugutiqarsutik: suusugiutiningit. • Kaanatamiut tusartilugit atuutisimaninginnik allait ilisariartitausima- vattuviniuninginnik ammalu qanuilinngatausimaninginnik nunaqar- Tutsiaviup Ilaaniunngituurutingit qaatuviniit qiturnngangitta ilisarvinuurqatautsutik aullatitauvatsutik 2008-gutillugu, amisut tutsiaviit kamagijaqarsimajut ingirraninginnik ili- Kaanataup kavamanganut; ammalu sariartitausimaviit Kaanatami namutuinnaq kisiani ilaaniunngituursimajut taimattisiqatausimanirminik kakkalaat kamagijautsiangittuutilugit, kamak- • Tasiursisimalugit pivalliatauningit aarqiqatigiinningit ukua immuani ammalu ilunginni nunaqarqatuviniit ilagiit, nunaliit, tutsiaviit, kava- kiluttauvatsutik, ammalu iliarruuvatsutik kakkallat kamagijangit. makkut ammalu Kaanatamiut. Unurnisangit taakkua timiit ilaaniunngituursimajut arqutiqarsutik Kaanatami Tilijausimatsutik katimajiit pinasuaratsataartaunirqut qimirrulangatil- allavimminik, irsigarjuakuunngituinnatuq ilikkuutirtunik ilaaniunngituurtisin- lugit nalunairtausimautinginnik ingirratitsivattuviniit kiinaujaqartisivattu- gaartuviniit. viniit ilisarvini, uqaatitsilutik angajurqaarijausimajunik pinasuvvinik ingir- • United Church of Canada (1986) Kaanatimi tutsiaviuqatigiit ratitsisimajunik ilisarvinik, ammalu atuutisimajanginnik tusartautisimatsugit annanikuit, ilangittalu, nunalingittalu ammalu kinalimaakkut namminiq • Oblate Missionaries of Mary Immaculate (Roman Catholic) (1991) aturtausimajut ilisariartisiniuqattasimajunut ammalu tamakkununga kingu- ajuqirtuijinngit Miajiup Salumajuup (Irsigarjuakut) ningagut qanuilinngatausimagutiminik. • Anglican Church (1993) Angillikakkut Tutsiavinga Tilijaujut katimajiit takunnataqarput aarqigutitsasinnik kajusimmata ilikkuutirtunut ammalu katutjaalinnut pivalliajautsutik nutaannguqattalugit • Presbyterian Church (1994) pinasuaqatigiinningit tunngaviutillugit tamangitta tukisiutinginnik ammalu • Government of Canada (2008) Kaanataup Tutsiavinga suusugiutininginnik. Allataulirtilugit taakkua ilisautitsait ammalu ilinniatitsiutitsait sikutsajait, TRC arraaguit tungalingitta quppanganiilirtut talli- • Roman Catholic Church (2009) Irsigarjuakut Tutsiavinga manut arraagunut tilijaumagutiqarsutik. Tilijausimavimini tavvani, TRC-kut imailinganingit niriugijaujut: Ilitarijauningit naammatutiguurtut atuutisimajut • Atuinnarurtilugit iluikkait pivalliasimavivinirni nalunairsiutiit mali- Uutturautitigut kivvakattautitigut uutturartaugutik, naammangittuliviusimajut ganginnut ammalu ingirraninginnut ilisariartitausimajut ilisarvi- ilisariartitausimavinni uqumainnisammariugajartut pinirluviusimanirnut, gisimajangitta. kisiani nakurijauningit ammalu aliagijauningit naammatunik unikkausitsaliit ilisaat ilautinnagit iluikkait atuutijaujuviniit nuijuinnaugajanngitut. • Nalunairlugit iluikkaugunnavilimaaminut iluikkaugasuartilugit, atuutisimajangit kakkalaat aullatitauvattuviniit ilisariartitautsutik, ammalu nallingit pinasuttigijausimajut ammalu kinatuinnakut qanuilinnga- Mamisarniit atuutijauningit tausimajut ilisarvinut irqaumagunnamangaata atuutisimajaminik. Pivallialaritsimalirtut mamisarniit ingirratitauningit. Tamanna pigiarsimajuq taimatitsitillugit pinasuammariutiqarningit, kamagijaqatsiarasuarningit, am- • Pijariirlugit inunnut naulimaanut tusartisiutiit ilautillugit imaigialiila- gutiit ilagiittunik allanut ilisariartitauvattuvinirnut angiqatigiigutinik malu imminik aittuutiqallaritsimaningit tausantiit ilikkuutirtut amisuini 100- nuitsiqatigiitsimatsutik. ni nunalinni. Ullumi, aullatitausimajut ilisarviviningit iluunnatik ukkuasi- malirtut ammalu pinasuaratsaqammarilirsuni qiturnngariilimaangitigut • Kajusititsiqattalutik nanilimaaq nunalilimaani Kaanatami isur- nunaqarqaatuviniit sukkutausimaningit aarqigasuarlugit. Amisut tutsiviit rititsigiarutinik sulijunik pukuttauninginnik, ammalu ippigusuliumi- ammalu ilisarviit pitsiarasuarnisaulirtut pinasuaqatiqarpalirsutik nuna- titsigiarlutik ammalu kinalimaakkut ilitsitigiarlugit atuutijauvattuvin- qarqaatuvinirnik tamatumunga. Amisuni arraaguni mamisarniq pijariilan- irnik ilisariartitauvattuvinirnut ammalu qanuilinngatausimaninginnik. ganngikaluartilugu, pimmariuvuq Kaanatamiulimaat tusaumagiaqarningit sujuqarsimammangaat ammalu tamaittuviniit taimaatsainartitauttailim- • Saputjilugit irqaumanirmut nuitaujuq kiinaujaqartisivanniatillugu marigiaqalirsutik. nuitaujunik aniguisimajunik annanikunik ilitarsigutiulangatillugit.

• Saputjilugit nunalinni atuutititsiniit nunaliit aarqitaviningit ilingatillugit atjigijaunngitunut kinnguumanartuqutiminut.

• Nuilugu Kaanatami qaujisarvik taavungalimaaq tukisiutitsaqau- tiulangajuq ilingajunut allait ilisariartitauvattuviniuninginnut ungasittunut ilisarvinut puigursaugunnaitunut. Katujjiniq Unikkausittinnik 29

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ippigusunniup pimmariuninga • Niriutsianirmik Irqaumanirmut Tunngavik, legacyofhope.ca Ippigusuttisigiarninut qanuilinngaisimakutaarninginnik ilisariartitausimajut • Moran, Bridget. Stoney Creek Woman: The Story of Mary John. ilisarvinginni ammalu pinasuarutigilugit iluunnatik Kaanatamiut tama- Vancouver, BC: Arsenal Pulp Press, 1997. Situuni Kujiikmiuq Arnaq: tuminga atuutisimajumik tusaumatilugit, inigigunnatangit mamisarlutik am- Miaji Jain Unikkaanga malu aarqigutitsatartaulutik nunaqarqaatuviniit ammalu nunaqarqaatuvin- iunngitut ilimalirtut. • Truth and Reconciliation Commission, trc.ca

2000-mi, Nunaqarqaatuviniit Mamisarnimut Tunngavinga nuitsijuviniq Nir- • Where are the Children?, wherearethechildren.ca iutsianirmik Irqaumanirmut Tunngavimmik, Kaanatalimaami iliurqaivimmik • Willis, Jane. Geniesh: An Indian Girlhood. Toronto, ON: tilijausimatsuni ilinniatitsinirmik ammalu ippigusulirtisigiarnimik aullati- New Press, 1973. tausimajut ilisarvigisimajanginnik ammalu kajusijumik saputjauniqarti- taulutik mamisarnitigut annanikuit. Tamakkunungaulingajut aulajuut Atuariallagatsait ammalu tukisigiarvisait • We Were Children (Ilisaijiup Maligangit Takugasuagangit Uvani Taku- jaugunnatut nfb.ca/guides) • Nunaqarqaatuviniit Mamisarnimut Tunngavinga, ahf.ca • Healing at Lac Ste. Anne • Allait Katimajirjuangit, afn.ca • Off to School • Dyck, Noel. Differing Visions: Administering Indian Residential Schooling in Prince Albert, 1867–1967. Hubbards: Fernwood Pub- lishing, 1997.

• Furniss, Elizabeth. Victims of Benevolence: The Dark Legacy of the Williams Lake Residential School. Vancouver, BC: Arsenal Pulp Press, 1995.

• Glavin, Terry and former students of St. Mary’s. Amongst God’s Own: The Enduring Legacy of St. Mary’s Mission. Mission, BC: Longhouse Publishing, 2002.

• Graham, Elizabeth. The Mush Hole: Life at Two Indian Residential Schools. Waterloo, ON: Heffle Publishing, 1997.

• Grant, Agnes. Finding My Talk: How Fourteen Canadian Native Women Reclaimed Their Lives after Residential School. Markham, ON: Fifth House Books, 2004.

• Haig-Brown. Resistance and Renewal: Surviving the Indian Residen- tial School. Vancouver, BC: Arsenal Pulp Press, 1988.

• Jack, Agnes. Behind Closed Doors: Stories from the Kamloops Indian Residential School. Penticton, BC: Theytus Books, 2006.

• Joe, Rita with Lynn Henry. Song of Rita Joe: Autobiography of a Mi’kmaq Poet. Charlottetown, PE: Ragweed Press, 1996.

• Johnston, Basil H. Indian School Days. Toronto, ON: Key Porter Books, 1988.

• Kennedy, Dan. Recollections of an Assiniboine Chief. Toronto, ON: McClelland & Stewart, 1972.

• Knockwood, Isabelle. Out of the Depths: The Experiences of Mi’kmaw Children at the Indian Residential School at Shubenaca- die, N.S. Hubbards, NS: Roseway Publishing, 1994. i

• Lawrence, Mary. My People, Myself. Halfmoon Bay, BC: Caitlin Press, 1996. Inuqutikka, Uvanga Katujjiniq Unikkausittinnik 30

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilagiarutik 2: Unikkausiit qaritaujatigut Katimaniarusirmi piukkutiugialiit unikkaanirnut katimaniarusiq • 10 qaritaujait, PC uvvaluuniit Mac Naammatut ukiulinnut imailluatunik: 10+ • 5 qaninnguutiit Takiningit: 4.5 ikaurniit (ilautillugu 1 ikaurniq ullugumitarvik) • 5 ikumautiaruurnuutut atjiliurutiit Ilaugunnatut unurningit katimaniarusirmi atausirmi: unurnipaat 30 ilisaat • aulajuuliavinirnit takunnatitsivik ammalu uqaajauningitta allasi- Ilimatsuni sungiunniqarninut tusaratsatigut takunnaratsatigut uqaajausu- majurtanginnik aarqisimatitsiutiit unik, taakkua qittainartut ilisaat katimaniarusingit naammasiartut ilagi- jaulutik nanituinnaq Unikkausivut ilisarviuvingani aulajuurtisigutinut ammalu uqaaqatiqarninut ilisaanik ukiulinnik 10-nik ungataanulu. Ilisaatit Ilisaigutinut pitutsimautiik ammalu katimaniarusirmut nuitaujut takunnatilugit aulajuunik. Ungataanuurunnatut nuitirtaugiallaningitta • Takuminartuliriniq ammalu pillukugialiliriniq takunnaratsait tusaagatsailu taakkunani, ammalu ingirrasititsigunnasilutik ilitsisimalirtaminik aturlugit silarjuami tusaratsait takunnaratsait inirtaun- • Uqausitigut tusaruminartuliurniit inginnut pikkiniugutiit silarjualarimmi. Katimaniarusiq aturviusuutsajaq Qaritaujatigut Unikkaatuarnimi, amisuit atursugit inirsigutiit pinasugaq atjili- • Tusarutiliriutiit uqausingit/takunnaratsaliurniit uqausingit ursimajutigut, allasimajutigut, uqaajumik naalannitigut ammalu nipingiti- • Inuuqatigiit pinasuaqatigiinningit/kinalimaakkut gut. (tukisigiallaratsait takujaugunnatut taakkuninga aturatsani, ilaqartilugit silarjuami pijunnautingit amisuinik uutturautinik uvani storycenter.org) • Avatimut/inuuqatigiinnimi pinailutait Ilisaat kajungirtulugit imminiqilutik pinasuartilugit uvvaluunniit ilagiittilugit nuitsilangalutik aulajuunik nallikaartaminik ilulingit tukiliriittilugit, tusarti- • Pinasugallarinnik qaujisarniit sirqaarutingit, qitingit, ammalu isungit. Taatsumunga ilagijautillugit, taanna ilisainiq takutitsigiarniq atusuugunittinik takunnaratsaliarisimajunik tusar- • Iluggusimuangajunik qaujisarniit atsaliarisimajunik tukisigiartisiutigitsugit nuitsigunnanirtinik ammalu taku- • Ilusirsuniq ammalu qanuinnginiq gatsangurtisigunnanirtinik qaritaujatigut unikkaanik imminiqitsiarutigilugit, aturlugit taimaittuliurutiit ammalu atuinnait sanarrutiit. Ilisaat kajungirtulug- • Namminirijarnik pivalliatitsiniq it naittunik unikkaanik nuitsiqulugit ilingalutik pinailutautillugit uqausirijau- qattatunik nallituinnanginnik Unikkausivut aulajuuni ammalu uqaaqatigiin- • Aulajuuliurninik qaujisarniq nini. Taanna ilisainiq isuligutilik takunnatitsininginnik/aulajuurtisininginnik ilisaat qaritaujatigut unikkaanginnik, kinguningagut ilisaqatigiinut uqausiri- Ilitsilaqijaujut jaulangatillugit. • Ilisaigutigilugit NFB ammalu aulajuuliarisimajangit taakkau

Katimaniarusiup takininga • Tukisitilugit qanuilinngautinginnik tusaumatitsigiarutiit ammalu qaritaujatigut unikkaaliurniit • Tusartisirqaarutiit qaritaujatigut unikkaaliurnimik 10 minits • Qaujisarlugit tusarutilirinirnik/takunnaratsalirinirni uqausiit ammalu • Aulajuurtisiniq / uqausiqarniq 20 minits takujatsaliurnimi tusaratsalirinirmi kamagijautsiarialiit • iMovie ilisaigutik 15 minits • Unikkaatuarniq atjinguatigut ammalu uqausitigut ammalu atuuti- • Atjiliuriniq unikkaaratsasiurnilu 30 minits titsiniq takunnaratsanik inirsigiursautinik

• Ullugumitarnaq 60 minits • Asiaguurtut tukingit takutitsiniit ippigusunninik ammalu nuitsipal- lianiq tusartisiutinik • Inirsiniq ammalu inirsimajunik qimirruniq 115 minits • Pinasuaqatigiinniq ammalu ikajurtigiinniq nuitsinirnut pinasugarmik • Takutsautitsiniq ammalu uqausiqarniq 20 minits Katujjiniq Unikkausittinnik 31

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Qaritaujatigut unikkaaliurnimik tusartautitsilitainnaniq Takunnatitsiniq ammalu uqausiqarniq / takunnaratsalianik (10 minits) tusaratsalianik kamagijaqatsianiq (20 minits) Iluunnasi qaujimavisi qaritaujatigut unikkaaliurniq sunaummangaat? Kina Tavvani avitsimanirmi marruinik takunnatitsiviulangajuq: Sivulliq takun- qaritaujatigut qanuq tukiqarmangaat uvannik tusartisigunnapa? natitsiniq NFB-kut qanuiligiarutaugunnatunik takujatsaliavininginnik, ammalu tungalia uutturautiutillugu qaritaujatigut unikkaanut. Isumagilugit Ilisaat uqaaqatigiittilugit taakkuninga isumataarutaugunnatunik nuitauningit: uarutigiinningit ikumautiarunut pinnguarutiup ammalu allasimajuit. Nal- likaarsimajugut taakkua qanuiligiarutaugunnatunik takutsautitsivinni ilan- • Sunatuinnaq qaritaujatiguurtuq suli tigugatsauvuq, kisiani aggatin- nut tigugatsamik tigumiarqajanngitugut taimaatsainaq allautimik ganni qaujisalangajattinik ilagiilluta tagataga. tigumiasuugugatta tigumiarlugu, suli piqutiuvuq avitsimagunnata- NFB - kut qanuiligiarutaugunnatut takujatsaliaviningit, nallikaarvigilugit vut arqutigilugit pillukugialitigut aarqisursimagutiit, uuttuutigilugit nalunairsiutiit ataaniittut, takujaugunnatut uvani nfb.ca/interactive: qaritaujamuurtut atjiliurutiit (ilumittut qaritaujakkuusimajumik atjinguami), kiasini avittausimagunnatut ammalu aturtaulutik • Highrise (Qallunaartituurtuq) atjigiinngitunut. • God’s Lake Narrows (Qallunaartituurtuq) • Taimammat, sunatuinnaq qaritaujatiguuruni, tukiqarpuq avitsima- gutigigunnaraviuk Inunnik amisuinik aturlugu qaritaujaq, ammalu • Welcome to Pine Point (Qallunaartituurtuq) pitaqarnak «aturunnalarillugu tigumiaratsamik» agganuuvit tigumial- • Ying Jia, dépanneur de la Petite Patrie larillugu. (Qallunaartituurtuq ammalu Uiguititut) Taga kina uvannik uqautiigunnapa unikkaaq sunaummangaat? • Qui Nous Sommes (Uiguitituurtuq) Ilisaat uqaaqatigiittilugit takakkunani isumataarutaulangajuni nuitauningit: • Habiter – Au-delà de ma chambre (Uiguitituurtuq) • Unikkaaq unikkaatuaguvuq uvvaluunniit uqaajautsuni pigiarviqarsu- Sivulirlugit ilisaat uqaaqattautinikkut sumut taakkuninga takutsautitsimangaar- ni, qitiqarsuni ammalu isuqarsuni. pit. Qanuq ilingava nalunaikainnatasinut sunauninganut qaritaujatigut unikkaap?

• Uqaajauninga sanammagijaujuq unikkaataujumut, atausiup inuup Uqausirilugit aarqisursimaningit, sunanut qaritaujatigut unikkaagulaqivat isumagijangitigut pisimavallusuuq. Taimaimmat qaritaujatigut unik- uvvaluunniit nglaqivat, qanuq atunit unikkaat atjigiinngituuniqarmangaata, kaaq namminirijauvuq, unikkaataugami isumanniivit pitsuni. ammalu qimirrulugit uuttuutigilugit piusingit.

Taima, isumagiguttigu taakkau marruuk isumaak katijuuk, qaritaujatigut Taga nuusigivusi tallimanut apirsuutillarittanginnut takunnaratsait tusaagat- unikkaamik pitaartugut. Qanuq isumavit tukiqarunnaninganik qaritaujatigut sait uqausirtanginnut: unikkaaq? 1 kina nuitsijuviniq tusartaujutsamik? Ilisaat uqaaqatigiittilugit takakkuninga isumataarutaulangajunik nuitauningit: 2 sunait aturtaujut uvvannut takunnaaruminartisiutautsutik? • Imaak uqarunnatutit qaritaujatigut unikkaaq uqaajaujuq uvvaluunniit unikkaatuagutsuni pigiarvilik, qitilik ammalu isulik tigumiar- 3 Qanuq atjigiinngitut Inuit tukisigajarqat taatsuminga tusartauti- qajanngitait atuagartitut kisiani avitsimaqatigigunnasugu inunnik tamik tukisijarnuuvanga atjiunginnisanik? amisunik qaritaujakkut. 4 nallingit inuuggusiit, anninartuqutiit ammalu isumagijaujut Isumagiakkanilaurta uqausirikainnatartinik: takutsautitauvat iluaniitsutik tusaratsaup, uvvaluunniit piirtaus- imatsutik taatsumanngat tusaratsamit? • Qaritaujatigut unikkaaq pigijauvuq namminirijautsuni; 5 taanna tusaratsaq sumut nuitaviniq? • Aturutausuuq atjinguanik ammalu/uvvaluunniit takunnaratsanik; Kinguningagut apirsuutiugunnatut uqausirijaulangalutillu: • Uqaajauniqarunnatuq, allasimajurtaqarunnatuq ammalu nipi- qarunnasuni; • Isumagijakkuuvit aulajuunik tukimuattisijiup pilaqigasuartangit sunauvat taakkua qaritaujakkut unikkaani? • Inunnut aviqatigijaugunnatuq aturlugu qaritaujaq ammalu qaritaujakkut takutsautitsivik. • Taanna unikkaaq tusartautitaunnipat «piusituqartigut» (aulajuurvimi aulajuuratsauluni, takunnaujaarvimi takunnaujaagauluni, asingitig- ullu), taimaatsainaq tukisijauniqarajarqa?

• Qaritaujakkuututsajanik isurrinirsauvit takunnariamik takunnarat- saliagusimajunit qaritaujakkut (qaritaujaup igalaangagut, ipad, uqaagutiapikkut, tiiviikkut)? Sumut? Katujjiniq Unikkausittinnik 32

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

• Atjigiinnginiqarpat takunnaruvit sunatuinnamik uqaagutiapikkut Ilisaat takakkuninga nalunairsiqulugit: aulajuurutigulluuniit? Qanuq «pijavut» tukisiutigitsugit qanuilinn- gasimagunnapat takunnanittinik? • Qanuq atjigiinnginiqarpaak qaritaujatigut unikkaak ammalu qanuiligiarutaugunnatunik inirsiutiit takunnarataartavut? Taga qaritaujakkut unikkaatiuliriirqit? Aturpapit Inuuqatigiit pitutsimau- tigutinginnik uvvaluunniit Inuit takunnarutitsajanginnik uuttuutigilugit • Unikkaamik sunak tusarsautitsigutauva/ Facebook, Twitter, Tumblr, YouTube, Instagram uvvaluunniit Vine? Qauji- • Qanuq nipingit ippigijatit? majutsaungittutit, kisiani unikkaatiurquulirtutit! Takunnaratsanik ilijigu- vit aarqitavinirniivit YouTube-muurlugit, uuttuutigilugu, ilaliuliriirtutit 1) • Qanuq uqausirtangit ippigijatit? nalunairsisutit isumamik, unikkaamik, tusartaujutsamik uvvaluunniit atuutijiarniivit; ammalu 2) takutsangurtisugu silarjuamut qaritaujakkut • Sunait takulaqijatit atjinguaqutittanginni? takunnatitsigutitigut. Taga unikkaasigivutit. Nuitsigiaqujilirtugut takunnaruminartunik ammalu ip- Nalunairtuiniq qaritaujatigut unikkaamik nukitaarnasiartuq. Isum- pigusutsiatumut qaritaujatigut unikkaaliagusimajunik silarjuamiittunut taku- aginnguaruk: 1990-iit atunngininginni aulajuuliurniq nalituullariusimajuq, jatsamik uvvaluunniit ikittunut, ilannuuvit ammalu ilannaanuuvit kisiani taku- taimaimmat amisuunngitut Inuit kisiani aulajuuliurunnapattuviniit. Ullumi, gatsanik. Puigurtaililutit, kinakkunut takujatsaumangaata taimanngat imminik ajurnagalaagunnaituq takutsangurtisigiamik unikkaaniivit qaritaujatigut. Ar- kisiani tukitaarunnasiaravit! Tusartautigialangajait qaritaujatigut unikkaaliarni- qutigitsugit nuitatit, takutsangurtisigavit ammalu pituitsutit milianut Inunnut ivit namminirnuuviilingagunnatuq, uvvaluunniit sunalimaanuulingagunnasuni. arqutigitsugu qaritaujakkut takutsautitsigutik ammalu kinalimaakkut takun- Kisiani puigurtailigiaqartutit: nuitsisiguvit qaritaujakkut unikkaamik (uvvaluun- narutingigut - tamannalu taimarqajagalaatsimagani akuni. Kisiani tamanna niit qanuittutuinnatigut unikkaamik), nuitsilangajuq ippigusugiaqarmat takun- pijunnanillariulirmat amisuulirivut nutaat kamagijatsait ippigijaugialiit. nalangajunut takunnaruminatsiariaqarmata saputjiutiqarnitigut unikkaamik.

Qaujimajutsaungittutit, kisiani qaritaujakkuutitsivik akuninitanngusimajuqau- iMovie/aulajuuliurutimik ilinniatitsiutiit (15 minits) tik. Qaritaujamut iliurqatalimaavut sanarvasuut tigutsamut inimut atuinnau- lirsutik qaujigasuartaugunnalirsutik inunnut qangatuinnaq. Qaujiviit tamanna Ukkuilugu iMovie (Mac-mut qaritaujamut) uvvaluunniit MovieMaker (PC- qanuq tukiqarmangaat? Takutsangurtisigavit atjinguamik qaritaujatigut, isu- mut qaritaujamut) ammalu ililugit ilagiittunut naammalangajut. Tamangik qanngitumut qaritaujamiilangalirtuq - nungutiraluaruviuk, iluunnaagut iluik- ilulillaringik takunnaratsanik aarqisuigutingitta akiqanngituuk. Tarsilugu katigut piirqajairiirami. qanuq nuitausuugummangaata pinasuarutaulangajut, iliurqaigutaulan- gajut atjinguanik, allasimajunik, tusarnijaarutimik ammalu uqaalangajuup Uqausirilugu tamanna isumatsaq ukuagugunnatillugit apirsuutitangit: nipiliurtauviginiartanganik - aturlugu nipiliurutik, nuutsigutiit, taijaugutinga (YouTube uvvaluunniit Lynda.com qaritaujatigut nuitatitsivitsiaguvut isuar- Qanurli isumavit qaritaujakkut nuitavinitit ilimainnalangalirtilugit • tuusutik takunnaratsanik aarqisuigutinik ilinniatitsiutinik aturunnatarniivit «isuqanngitumut?» taakkuninga pinasuarutitanginnik qaujimatsiangikkuvit). Qanuq tukiqarturijait ippigusutsiariaqarniq inunnut takujatsaliurnimi • Aittuturlugit unikkaaliurviginiartanginnik pinasualangajangitta aarqisimauti- tusaratsaliurnimi? giniartangit ilakuulanganngimata. • Facebook-kut atjinguaqutigijaujumik tigusiguvit, isumagasuarqaas- uuguvit apirsututsaumangaarpiuk tigusilaurnak piqutinganik? Atjinguat ammalu takunnataujunik nimartisiutiit (30 minits)

• Sumut ippigusugiaqarpita tamatuminga? Taga ilisaat nuitsigiasigivut unikkaaminik. Taga takunnatitsisigivutit takakkuninga qaritaujakkut unikkaaliagusimajunik Irqaitilugit: ammalu kinguningagut uqausirilugit: 1 Unikkaatangit naittuugialiit - 2-nit 5-nut minitsinik takiniqarlutik. Rikulitmi unikkaaniq ammalu qaritaujatigut takunnaratsalirivik: Kingullipaagulangajut inirtanginni pijariirlugit imaittutangit un- gataanuuriaqanngitut: Rigolet Storytelling and Digital Media Lab: • 10-nit 20-nut atjinguartangit imminik atjiliurunnasugit; youtube.com/watch?v=bRk5alnjbIw • 3 atjigiinngitut nipiqartisiutiit (Inuup nipinga, nipatangit youtube.com/watch?v=iq5iShgctS8 tusarnijaartisiutitangit).

2 Unikkaaliatit sulaqiititsigialangajut? Sunanik isumataarijauqujarni- ivit qaujijautitsigiarpit?

3 Sanarrutinik ammalu pinasuarutinik qaritaujatigut atuinnaqarniq, taannatuuluni, nuitsigutaurqajanngituq pivalliisiarunnatunik unikkaanik. Taakkua sanarrutiit tigugunnarialivut aturlugillu uvattinik ikajursiniarmata tusartautitsitilluta iluunnaagut Katujjiniq Unikkausittinnik 33

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

pitjutinginnik unikkaatarta. Tamanna isumagikainnaapilugu piujuq. Sanarru- Kingullipaanik qimirruniq ammalu uqausiqarniq (20 minits) tiqaliruvit ammalu atjinguaqutiqarsutit - taima atuinnarurtiliruvit takunnarat- saliarilangajarniivit, imminik imaak apirsuluttit: Sunallarinnik uqausiqaras- Kingullipaami qimirruningit qaritaujatigut unikkaaliarijait ilagiittunut: uarpunga? Taima, atusilugit sanarrutiit ilinnik ikajursiniarmata uqarumajait takugasuarlugit iluunnatik qaritaujarijaujut katimalusi iluunnatik takun- tukisijautitsiariartaini. Pinasuarutiit suqutaunngitut, tusartautitsigiarutiit kia- nalugit qaritaujatigut unikkaaliarijaujut, uvvaluunniit nuullugit iluunnainut siani suqutaummata. aulajuunik ilimatitsivinginnut qaritaujakkut nuititsigutiapinnut ilullitaugun- natunut, taakkua aturlugit atausirmut qaritaujamut iliurqaniaratsiuk pitut- Atuinnaruriarlugit ilisaat pinasuasilaurtinagit: simajumut takunnatitsiutimut ammalu qaninnguutinut.

• Tukisijautitsialugit pimmariuninga naammanaarlutit ammalu tuki- Katimaniarusiqalaurtinagu qatsiarialangasilutit Nuilugu YouTube-kut takunnarutik atulangajanga ilisaarpit, ammalu ililugit kin- • sivuniliutsialutit inirsinginniniivit; gullipaat qaritaujakkut unikkaaliangit ilisaanut angirtauqaarlutit. Pinasuaqati- gilugit asitit ilinniatitsijiit ilisarvisinni ilisaat aulajuuliavininginnik takunnaqati- • Tukisitilugit ilisaat qaritaujanik atuinnaqarniangimmata pijariinngin- irmini unikkaaminik giittisinirmik atuutititsiniaratsi! Ilisaat aarqisuigunnatut pivallititsigiarninik ammalu niurrusainirnik kinnguumajanik, piukkutiugialiit nalunairsiutinginnik, • takunnataujunik nimartisiutiginiartaminik ammalu angirtaulutik qaiqujiutinik, ammalu tilijautillugit uqaajiulangajut kajusitsiarutiginiartangit ikajurtimut. aulajuurtisiniup quviasuutigilugit namminiq pinasuartangit.

Ullugumitarnaq (60 minits)

Inirsiniq ammalu inirsigialaurani atuinnarurtiriniq (115 minits) Tavvani, ilisaat atjinguaqutigigialiminik atjiliulangajut qaritaujatigut unikkaaliaminik atulangajaminik, nuitirlugit atjinguaqutiugiaqarnirartait, ammalu iliurqariasilugit qaritaujatigut unikkaaliangit katirsulugit qaritaujarmini atjakattagarni ammalu iMovie/MovieMaker pinasuarutitangit. Ilisaijiit ika- juqattalangajut giaqalirutik, kisiani iluunnatik ilagiittitut iluikkatigut aug- gaisimajut ammalu pinasuarunnasutik imminiqilutik.

Ilagiittut ilangit pijariikapippata, kajungirturunnatatit qaujisaqulugit qanuilijaugiarunnatunik takutsautitsivinnik ammalu takugasuarlugit uutturar- utigilugit qanuq unikkaaliaminik kajusititsiniqakainnamangaata ammalu qanuilijaugiarunnatunik takutsautitsigutinut taakkua nuitagiirtut atjigi- jaulakaammangaata. Katujjiniq Unikkausittinnik 34

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Qaritaujatigut unikkaanirnik nimartisiutitsait Taijagaq: Sunanik uqausiqarumavit qaritaujatigut unikkaalangajarniivit ullumi? Sumut?

Pijaugialangajut: Sunanik tusartautitsigiarpit taakkua atursugit?

Iluikkaugutingit: Sunauvat pigiarvingit, qitingit ammalu isuliningit unikkaatarpit? Tukisititsilutit qanuiluurlutit taatsuminga unikkaaniivit tusartautitsiniarmangaarpit. Qanuittuit atjinguat , tusarnijaarutiit ammalu uqausiit ilauqujatit qaritaujatigut unikkaaliarnuuvit? Katujjiniq Unikkausittinnik 35

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Allasimajurtangit*

Ilimatillugit uqaajauningit takunnatitarniivit tusaatitsigutaulangajut unikkaaniivit atjinguaqutitanginnik qimirrutillugit ammalu uqausirtanginnik ammalu tusarnijaarutiqutinniivit naalallutit.

*Atunngikaluaruni qanuinngituq: Gumaguvit, uqausituinnanik taakkuningatuaq aturunnatutit.

Taakkua initsait aturlugit allavigilugit allasimajurtangit, taima atuinnaunialiravit uqaagatsatit nipiliarigunnasilugit! Katujjiniq Unikkausittinnik 36

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilagiarutik 3: Isumataugutiit kajusigiarutaulangajut takugatsait nunannguatangit

wkw5 wo6fyqb gUFq5 Hivulliurutit Uppiriyauyut GUIDING PRINCIPLES OF INUIT QAUJIMAJATUQANGIT

ᐊᓯᒥᓂᒃ ᓲᓱᑦᓴᕆᐊᖃᕐᓂᖅ, ᐃᓅᖃᑎᒌᓐᓃᑦ ᐊᒻᒪᓗ ᐃᓅᖃᑎᒌᑦᓯᐊᓂᖅ ᐃᓄᓐᓂᒃ ᑲᒪᑦᓯᐊᓂᖅ Inuuqatigiitsianiq asiminik suusutsariaqarniq, inuuqatigiinniq ammalu Inunnik kamatsianiq w k~ c respectingt others, relationshipsQ}« and5 caring fory people x31i6 ᑐᖕᖓᓇᕐᓂᖅ ᐱᕙᓪᓕᑎᑦᓯᒋᐊᕐᓂᖅ ᐃᓅᑦᓯᐊᓂᕐᒥᒃ ᐅᒃᑯᐃᖔᕐᕕᖃᕐᓗᓂ, ᑐᖕᖓᓇᕐᓗᓂ ᐊᒻᒪᓗ ᐃᓓᓐᓈᐸᒍᓐᓀᓗᓂ Tunnganarniq: pivalliatitsiniq inuutsianirmik ukkuingaarviqarluni, tunnganarluni ammalu ilainnaapagunnailuni

g8zfostering goodN spirit by being 3iopen, welcoming and inclusi6ve 2 ᐱᒍᑦᔨᓂᖅ ᑭᒡᒐᑐᑦᓯᐊᓂᖅ ᐊᒻᒪᓗ ᒪᓂᔨᑦᓯᐊᐸᓐᓂᖅ ᐃᓚᒥᓄᑦ ᐊᒻᒪᓗ/ᐅᕝᕙᓘᓐᓃᑦ ᓄᓇᓕᓐᓄᑦ Pigutjiniq: kiggatutsianiq ammalu manijitsiapanniq ilaminut ammalu / uvvaluunniit nunalinnut Wo7m4serving and providing for faminly and/or community3i6_3W/ ᐊᔪᐃᓐᓇᖃᑎᒌᓐᓂᖅ ᑐᑭᑖᕈᑎᓕᐅᕐᓂᖅ ᐅᖄᖃᑦᑕᐅᑎᓗᓂ ᐊᒻᒪᓗ ᐊᖏᐅᑎᖃᑎᖃᕐᓗᓂ Ajuinnaqatigiinniq: tukitaarutiliurniq uqaaqattautiluni ammalu angiutiqatiqarluni W p 5decisiony making through3 discussioni and consensus6 4 ᐱᕙᓪᓕᐊᑎᑦᓯᓂᖅ ᐱᒃᑭᓂᐅᒍᑎᓂᒃ ᐊᕐᖁᑎᒋᓗᒋᑦ ᐱᒋᐅᕐᓴᓂᖅ ᑕᑯᓐᓇᓃᑦ, ᐃᓕᓐᓂᐊᑎᑦᓯᔨᖃᕐᓃᑦ, ᐱᒋᐅᕐᓴᓃᑦ ᐊᒻᒪᓗ ᐱᒐᓱᐊᑦᓯᐊᓃᑦ Pigiursaniq: pivalliatitsiniq pikkiniugutinik arqutigilugit takunnaniit, ilinniatitsijiqarniit, pigiursaniit ammalu pigasuatsianiit x ]p c dev elopmentt of skills thQ]rough practice,8 effort andi action 6 5 ᑲᑐᑦᔨᖃᑎᒌᓐᓂᖅ ᐱᓇᓱᐊᖃᑎᒌᓐᓂᖅ ᑖᒃᑯᓭᓐᓀᑦ ᐱᔪᒪᓗᒋᑦ Katutjiqatigiinniq: pinasuaqatigiinniq taakkusainnait pijumalugit working together for a common cause W oEctQ] 8i6 ᖃᓄᕐᑑᕈᓐᓇᓂᖅ ᐃᓱᒪᒐᓱᐊᑦᓯᐊᕈᓐᓇᓂᖅ ᐊᒻᒪᓗ ᐃᑲᔪᕋᓱᐊᑦᓯᐊᓂᖅ Qanurtuurunnaniq: isumagasuatsiarunnaniq ammalu ikajurasuatsianiq ck 6 being inng] ovative and3 resouriceful in seeking solutions6 7 ᑲᒪᑦᓯᐊᓂᖅ - ᓲᓱᑦᓴᓂᖅ ᐊᒻᒪᓗ ᑲᒪᒋᔭᖃᑦᓯᐊᓂᖅ ᐊᕙᑎᒥᒃ ᓄᓇᒥᒃ, ᐆᒪᔪᓂᒃ ᐊᒻᒪᓗ ᐊᕙᑎᒥᒃ Avatimik kamatsianiq: suusutsaniq ammalu kamagijaqatsianiq nunamik, uumajunik ammalu avatimik x?tu4 respect and care for the land, animals andvm5yx3i6 the environment 8

kNK7u nN/symJ6 made in nunavut Katujjiniq Unikkausittinnik 37

Atjigiinngitut pitjutiliit ilisaigutitsautillugit nuitaujut pitutsimagialiit unikkausivut: unikkausittinik tusartisiqatiginnitinnut

Ilagiarutik 4: Inuit nunangata nunannguatanga