Flora en Fauna van het Volksbos Lickebaert, de Rietputten en Omgeving Monitoringverslag 2005-2007

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) afdeling Waterweg-Noord

Loek Batenburg april 2007 2 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 3

DIT RAPPORT KAN WORDEN AANGEHAALD ALS:

Batenburg, L.H.*, 2007: Flora en Fauna van het Volksbos Lickebaert, de Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007. KNNV - afdeling Waterweg-Noord, Schiedam. * dr L.H.Batenburg, Adr.Brouwerstraat 11, 3141 JA Maassluis, tel. 010-5922697

HET RAPPORT VORMT EEN VERVOLG OP: x As, B. van, 1997: Volksbos ’97: Inventarisatie van Flora en Fauna in het Volksbos Lickebaert. Stichting Groeiend Verzet in de Lickebaert, Vlaardingen. x Batenburg, L.H. (red.), 2002: Flora en Fauna van het Volksbos Lickebaert en Omgeving. Stichting Groeiend Verzet in de Lickebaert / KNNV - afdeling Waterweg-Noord, Vlaardingen/Schiedam. ISBN 90-807199-1-9 x Batenburg, L.H. (met bijdrage van B. van As), 2003: Flora en Fauna van het Volksbos Lickebaert en Omgeving: Supplement 2002/2003. Stichting Groeiend Verzet in de Lickebaert / KNNV - afdeling Waterweg-Noord, Vlaardingen/Schiedam. x Batenburg, L.H., 2005: Flora en Fauna van het Volksbos Lickebaert en Omgeving: Monitoringverslag 2003-2005. KNNV - afdeling Waterweg-Noord, Schiedam.

HET RAPPORT IS EEN UITGAVE VAN:

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord, Schiedam secretaris: Jan van der Meulen, Koekoekslaan 69, 3121 XJ Schiedam, tel. 010-4715415

OMSLAGFOTO (Wilde kievitsbloem, Fritillaria meleagris): Grieta Fransen, 9 april 2005, Maassluisse Dijk, tijdens de jaarlijkse kievitsbloemtelling (zie p.6).

INHOUD

1 INLEIDING 4 2 VERANDERINGEN 4 3 PLANTEN 5 3.1 aanvullingen plantenlijst 5 3.2 ontwikkelingen in de plantengroei 6 3.3 Wilde kievitsbloem, Addertong, Gulden boterbloem 6 4 PADDESTOELEN 7 5 ZOOGDIEREN 8 6 VOGELS 8 6.1 aanvullingen vogellijst 9 6.2 aanvullingen broedvogellijst 9 6.3 broedvogellijst 2005 en 2006 9 6.4 ontwikkelingen in de broedvogelstand 11 6.5 niet-broedvogels 31/03/2005 - 31/03/2007 12 7 AMFIBIEEN 14 8 VISSEN 14 9 INSECTEN 14 9.1 aanvullingen nachtvlinderlijst 14 9.2 aanvulling dagvlinderlijst 15 9.3 aanvullingen sprinkhanen- en krekellijst 15 9.4 aanvulling mineervliegenlijst 15 9.5 aanvullingen gallenlijst 15 9.6 aanvullingen overige-insectenlijst 16 10 WEEKDIEREN 16 11 CONCLUSIES 17 12 ENKELE AANBEVELINGEN VOOR HET BEHEER 18 kaart 19 BIJLAGE soortenlijsten per soortgroep 20

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 4 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

1 INLEIDING

Dit verslag bestrijkt de periode tussen 31 maart 2005 (de afsluitdatum van het vorige update-rapport) en 31 maart 2007. De hier gepresenteerde gegevens zijn grotendeels verzameld door het “Monitoringteam Volksbos/Rietputten” (een groepje van vooral vogelaars van KNNV-WN, in wisselende samenstelling). De jaarlijkse tellingen van de Wilde kievitsbloemen op de noordflank van de Maassluisse Dijk worden gecoördineerd door Geertje Pettinga. Waarnemingen van insecten zijn voornamelijk aangeleverd door Ben van As. Ben van As en Dirk Sparreboom hebben het manuscript kritisch doorgenomen. Ook alle anderen die bijgedragen hebben aan dit rapport: bedankt! Om niet steeds naar vorige rapporten te hoeven terugverwijzen, zijn de volledige soortenlijsten per soortgroep als bijlage toegevoegd. In het winterhalfjaar 2005/2006 is er nogal wat gebeurd in het Volksbos Lickebaert, de Rietputten en omgeving (zie hieronder en het vernieuwde kaartje, p.16), vooral in het kader van “het verbeteren van de recreatieve kwaliteit van het gebied en het duurzaam behoud en de verdere ontwikkeling van de aanwezige natuurwaarden”. De Rietputten en de Graslanden-West komen of zijn nu in beheer bij Natuurmonumenten, het Volksbos bij het Recreatieschap Midden-Delfland. De beheersstatus van de Graslanden-Noord en -Oost is (mij althans) vooralsnog onduidelijk. De noordflank van de Maassluisse Dijk blijft (uiteraard) in beheer bij het Hoogheemraadschap van Delfland. Op 11 oktober 2006 zijn - met feestelijkheden, toespraken, onthulling informatiepaneel enz.enz. - Volksbos en Rietputten officieel geopend als natuur- en recreatiegebied. Dit verslag wordt zoveel mogelijk digitaal verspreid. Het copyright berust bij de auteur/KNNV-WN, maar verdere digitale verspreiding is niet aan restricties onderworpen. Uit kosten- en milieu- overwegingen wordt slechts een beperkt aantal papieren exemplaren aangemaakt.

2 VERANDERINGEN

In het Volksbos zijn slingerende (gras-)paden aangelegd dwars door vier van de zes bosvakken. Het hierbij gekapte hout heeft al enkele nieuwe paddestoelsoorten opgeleverd, zoals Waaiertje (Schizophyllum commune, Rode Lijst KW). Van de ingang via zuidelijke en oostelijke ringdijk, Dwarspad en Westdijk-Zuid terug naar de ingang loopt nu een schelpenpad. Westdijk-Noord en Oostdijk worden niet meer gemaaid en moeten dicht gaan groeien. Her en der langs paden en dijkjes is gekapt en geknot. In het zuidelijke deel van de “droge” Rietputten 1 en 2 is nieuw open water gegraven. De vrijgekomen grond is gedeponeerd tegen de binnenzijde van de noordelijke ringdijk van Rietput 1 en 2 en in de zuidwesthoek van Rietput 3. Er loopt nu een slingerpad vanaf de zuidwesthoek van het Volksbos dwars door de Graslanden-West naar de zuidoosthoek van Rietput 3, en door het zuidelijk deel van Rietput 2 en 1 naar de westelijke ringdijk. De westelijke dijk van Rietput 5 is voorzien van (het begin van) een oeverzwaluwwand: hier moet nog wel wat aan gebeuren om het werkelijk interessant te maken voor Oeverzwaluwen. Vrijwilligers van Natuurmonumenten hebben een deels overdekt vogelkijkscherm aangelegd in de zuidoosthoek van Rietput 5. Ook in de Rietputten worden verschillende dijken niet meer gemaaid, met de bedoeling ze dicht te laten groeien. T.b.v. de muskusratbestrijding is najaar 2006 de binnenzijde van verschillende dijken van de “natte” Rietputten 3, 4 en 5 gemaaid, waarbij hier en daar een stuk overgeslagen is. Ook is de waterstand tijdelijk verlaagd, maar in januari 2007 zijn de planken in de peilregelaars weer teruggeplaatst. Bij de ingang van het Volksbos en de toegang naar de zuidwesthoek van de Rietputten zijn informatiepanelen geplaatst en, om ander verkeer dan voetgangers te weren, slagbomen. Dure nieuwe borden die aangaven dat o.a. crossfietsen hier niet de bedoeling is, zijn helaas na een paar maanden weer verwijderd. Diverse paden en dijken zijn inmiddels door crossfietsers (en zelfs motorcrossers) tot bagger gereden, wat de aantrekkelijkheid van het gebied voor wandelaars behoorlijk vermindert. Verder zijn drie zitbanken en een picknickset geplaatst en bij de ingang van het Volksbos een fietsenhek. Van de drie sloten in de Graslanden-West zijn plaatselijk de oevers weggegraven, om moerassituaties te creëren. Zolang het water niet hoger wordt opgezet, bijvoorbeeld door het plaatsen van een schot daar waar de sloten aansluiten op de dijksloot, liggen de afgegraven stukken hoog en droog te verruigen, net als de graslanden zelf, die al enkele jaren niet meer beweid of gemaaid zijn. Na het afsluiten van de archeologische werkzaamheden in de “Vergulde Hand” zijn de Graslanden- Oost najaar 2005 weer zoveel mogelijk teruggebracht in de oude situatie. Het noordelijke deel is kennelijk uit pacht genomen en verruigt. De grote groepen Kleine Rietganzen (Anser brachyrhynchus) die hier midwinter af en toe kwamen pleisteren hoeven we dus niet meer te verwachten. Boeren van de Zuidbuurt hadden vroeger lange smalle percelen tot aan de oude Maasdijk. Bij de aanleg van de “Hoekse Lijn” rond 1890 kreeg zo’n beetje elke boer zijn eigen spoorwegovergang.

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 5

Toen in de jaren ’70 van de vorige eeuw het zuidelijke deel van het buitengebied tussen Maassluis en Vlaardingen omgevormd werd tot recreatiegebied, verloren deze “boerenoverwegen” goeddeels hun functie en groeiden ze dicht met brandnetels, braam- en vlierstruiken etc. In het winterhalfjaar 2005/2006 zijn over het hele traject tussen Maassluis en Vlaardingen al deze oude spoorovergangen (op één na, bij Zuidbuurt 26) weggegraven, waarschijnlijk uit veiligheidsoverwegingen. Naar mijn idee een gedachtenloze vernietiging van een aardig stukje cultuurhistorie. Bovendien boden deze kleine landschapselementen diverse organismen, bijvoorbeeld de Kneu (Carduelis cannabina, Rode Lijst KW), schuil- en broedgelegenheid. De beide spoorsloten lopen nu vrijwel ononderbroken door en vormen voor allerlei zoogdiertjes en kleiner grut onoverkomelijke barrières. En dat in een tijd dat iedereen de mond vol heeft van ecologische verbindingszones en faunapassages!

3 PLANTEN 3.1 aanvullingen plantenlijst

De plantenlijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten: a = FLORON-aandachtsoort FF = beschermd Flora- en faunawet Niervarenfamilie Dryopteridaceae 256 Mannetjesvaren Dryopteris filix-mas gevonden vanaf 29/11/06 op vele plaatsen Volksbos

Dennenfamilie Pinaceae 257 een Den Pinus sp. 1 ex. (geplant) gevonden zomer ’03 ZW-hoek Volksbos, handhaaft zich Cipresfamilie Cupressaceae 258 een Dwergcypres Chamaecyparis sp. 2 exx. (geplant) gevonden zomer ’03 ZW-hoek Volksbos, handhaven zich Taxusfamilie Taxaceae 259 een Taxus Taxus cf. baccata 1 schijnbesdragend ex. (geplant) gevonden zomer ’03 ZW-hoek Volksbos, handhaaft zich Aronskelkfamilie Araceae 260 Bultkroos Lemna gibba tussen andere Lemna’s/Spirodela gevonden zomer ‘05 Rietput 4-N

Orchideeënfamilie Orchidaceae 261 Brede wespenorchis Epipactis helleborine 5 bloeiende exx. gevonden 04/10/06 Volksbos-midden, later meerdere op verschillende plaatsen Volksbos a, FF Aspergefamilie Asparagaceae 262 Gewone vogelmelk Ornithogalum umbellatum meerdere pollen op gestorte tuingrond gevonden zomer ’03 ZW- ringdijk Volksbos, handhaaft zich FF Narcisfamilie Amaryllidaceae 263 een Sneeuwklokje Galanthus cf. nivalis meerdere pollen op gestorte tuingrond gevonden zomer ’03 ZW- ringdijk Volksbos, handhaaft zich Rozenfamilie Rosaceae 264 Moerasspirea Filipendula ulmaria populatie van ca.10 m2 N-flank Maassluisse Dijk t.h.v. ZO-hoek Volksbos (staat hier “altijd al” maar is nooit genoteerd) a 265 Dauwbraam Rubus caesius enkele exx. gevonden zomer ’05 grens Volksbos-Rietputten 266 Gewone vogelkers Prunus padus 1 rijk bloeiend jong ex. gevonden 27/04/05 O-rand Rietput 4, 1 idem voorjaar ’06 Dwarspad Volksbos Hennepfamilie Cannabaceae 267 Hop Humulus lupulus 2 exx. gevonden 18/05/05 Z-ringdijk Rietput 1 268 Hennep Cannabis sativa 1 ex. gevonden 27/09/06 fietsenhek ingang Volksbos (Dirk Sparreboom) Komkommerfamilie Cucurbitaceae 269 Heggenrank Bryonia dioica 1 ex. gevonden voorjaar ‘05 Z-ringdijk Rietput 3

Nachtschadefamilie Solanaceae 270 Doornappel Datura stramonium 1 ex. gevonden 08/10/06 N-ringdijk Rietput 1

Lipbloemenfamilie Lamiaceae 271 Blauw glidkruid Scutellaria galericulata gevonden zomer ’05 langs spoorsloot t.h.v. Rietput 4 272 Gevlekte dovenetel Lamium maculatum op gestorte tuingrond gevonden zomer ’03 ZW-ringdijk Volksbos, handhaaft zich Weegbreefamilie Plantaginaceae 273 Vingerhoedskruid Digitalis purpurea gevonden 18/06/06 ingang Volksbos

Composietenfamilie Asteraceae 274 Zonnebloem Helianthus annuus 1 ex. bloeiend gevonden zomer ’06 N-ringdijk Rietput 4/5 275 Bezemkruiskruid Senecio inaequidens eerder alleen net buiten gebied, 04/10/06 1 ex. gevonden Volksbos- ZO, 18/10/06 1 ex. graslanden-W en 2 exx. Rietputten

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 6 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

3.2 ontwikkelingen in de plantengroei

De recente vestiging van Mannetjesvaren en Brede wespenorchis laat zien dat het Volksbos, veertien groeiseizoenen oud alweer, geleidelijk een “echt bos” aan het worden is. Ook Brede stekelvaren (Dryopteris dilatata), in 2001 al gevonden op een Rietput-dijk, groeit sinds 2005 op vele plaatsen in het Volksbos. Bomen en struiken die in 1992 zijn geplant hebben inmiddels zaailingen voortgebracht: Hondsroos (Rosa canina), Zomereik (Quercus robur), Es (Fraxinus excelsior), Wilde liguster (Ligustrum vulgare). Spontaan gevestigd hebben zich Dauwbraam, Gewone vogelkers en - eerder al gerapporteerd - Hulst (Ilex aquifolium) en Peterselievlier (Sambucus nigra ‘Laciniata’). Van Rode kornoelje (Cornus sanguinea), in 2001 slechts één grote struik, zijn nu diverse zaailingen gevonden. Twee uitdijende populaties in het Volksbos van Reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum) zijn wij begonnen te bestrijden door de planten te koppen. Bij de ingang van het Volksbos werden planten van gestoorde grond gevonden die eerder alleen in de Rietputten waren aangetroffen: Zwarte nachtschade (Solanum nigrum ssp.nigrum) en Harig knopkruid (Galinsoga quadriradiata). Nieuwe ruderaalplanten hier zijn Vingerhoedskruid en Hennep, de laatste wellicht bewust of onbewust aangevoerd door een gebruiker. Op de zuidelijke ringdijk van de Rietputten hebben zich gevestigd Smalle wikke (Vicia sativa ssp. nigra) en Veldlathyrus (Lathyrus pratensis), beide waarschijnlijk overgewaaid van de Maassluisse Dijk, en verder Hop en Heggenrank. Van Koninginnekruid (Eupatoria cannabinum) vond Ben van As twee witbloeiende planten. Op de noordelijke ringdijk troffen we Doornappel en Zonnebloem. Ook op de rietputdijken groeien nu zaailingen van Hondsroos, Zomereik, Rode kornoelje en Wilde liguster. Terug van weggeweest (laatst gevonden in 1996) zijn hier Gewone raket (Sisymbrium officinale) en de aandachtsoort Veldsla (Valerianella locusta). In de vorige winter gegraven plassen in Rietput 2 - Zuid bloeiden in 2006 al Zwanenbloem (Butomus umbellatus), Pijlkruid (Sagittaria sagittifolia) en Grote Waterweegbree (Alisma plantago- aquatica), die eerder alleen in de weidesloten om Volksbos en Rietputten heen te vinden waren. Met de waterkwaliteit is dus niets mis. Zwanenbloem en Pijlkruid zijn aandachtsoorten; Zwanenbloem is beschermd door de Flora- en faunawet. Massaal groeit hier nu Rode waterereprijs (Veronica catenata), hier en daar samen met de eerder gerapporteerde Schildereprijs (Veronica scutellata). Rode waterereprijs was in het gebied na 1996 niet meer gevonden. Nieuw voor de lijst is Blauw glidkruid, in de Graslanden-Noord, langs de spoorsloot t.h.v. Rietput 4. Midden in de Graslanden-West, bij een zoute wel, vonden we een grote, rijk bloeiende pol Zulte (Aster tripolium). Deze aandachtsoort werd na 1996 niet meer aangetroffen in het gebied. Een ca.10 m2 bedekkende populatie Moerasspirea (nog een aandachtsoort), op de noordflank van de Maassluisse Dijk t.h.v. de zuidoosthoek van het Volksbos, groeit hier al zo lang als wij in het gebied inventariseren, maar is in vorige rapporten vergeten.

3.3 Wilde kievitsbloem, Addertong, Gulden boterbloem

Wilde kievitsbloem (Fritillaria meleagris) is in Nederland zeer zeldzaam buiten NW-Overijssel. De plant staat op de Rode Lijst (BE-10) en is beschermd door de Flora- en faunawet. Addertong (Ophioglossum vulgatum) is zeer zeldzaam buiten de duindistricten en is een FLORON- aandachtsoort. Gulden boterbloem (Ranunculus auricomus), eveneens een aandachtsoort, is landelijk vrij zeldzaam. Het resultaat van de kievitsbloemtelling op 9 april 2005 staat vermeld in het vorige rapport. In 2006 hebben Geertje Pettinga en ik de Wilde kievitsbloemen op de noordflank van de Maassluisse Dijk geteld op 20 en 26 april. Door het koude voorjaar veel later dus dan het jaar daarvoor. Op 20 april waren er nog maar een paar helemaal open; 26 april (na een warme week) waren er al weer verscheidene uitgebloeid. In totaal vonden we 249 planten met bloeistengel. Dit valt wat tegen vergeleken met de 308 in 2005 (dat was dan ook een absoluut aantalsrekord), maar is toch beter dan het voorlaatste maximum (2004: 226). Net als in vorige jaren waren er weer veel afgebeten of afgevreten knoppen (123). De boosdoeners zijn waarschijnlijk naaktslakken: we hebben er twee op heterdaad betrapt. Eerder zijn in dit verband Fazant en Leliehaantje genoemd, maar de laatste soort is hier nooit waargenomen. De verdeling was als volgt: km-blok 37-34-55: 245 exx. in ca.12 clusters (wv. 1 “nieuw”); 2 clusters uit 2005 niet teruggevonden km-blok 37-35-51: 1 cluster van 4 exx.; 1 ander cluster uit 2005 (2 exx. toen) niet teruggevonden km-blok 37-34-54: net als voorgaande jaren niets gevonden; laatstelijk in 2001 hier 6 exx. (1 cluster) Later op 26 april heb ik het hele stuk dijk (Vlaardingsedijk in de gemeente Maassluis, Maassluisse Dijk in de gemeente Vlaardingen) afgelopen tussen Maassluis-Boonervliet en de tot nu toe bekende voorkomens. Dit leverde één fraai bloeiende plant op t.h.v. het Wielerbaanbos (km-blok 37-34-44):

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 7 naar ons weten een nog niet bekende plek! Wim Rozema had al wel eens (begin jaren ’90) een exemplaar nog verder westelijk, in km-blok 37-34-43. Mogelijk ben ik in dit traject jonge, niet bloeiende planten en planten met afgebeten/afgevreten knoppen ongemerkt voorbijgelopen. samenvatting kievitsbloemtellingen 1995-2006 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 aantal planten met bloeistengel 83 53 24 46 ? •36 138 187 142 226 308 250

In 2003 is vastgesteld dat het varentje Addertong massaal groeit op de noordflank van de Maassluisse Dijk in km-blok 37-34-55. In 2004 hebben Geertje Pettinga en ik vergeefs naar deze soort gezocht in het oostelijk hierbij aansluitende km-blok 37-35-51. Op 3 juni 2006 hebben wij steekproefsgewijs het stuk dijk (Vlaardingsedijk) in de gemeente Maassluis afgezocht, westelijk van het bekende voorkomen, en met succes: in km-blok 37-34-43 een groepje van minstens 4 exemplaren, in km-blok 37-34-44 twee groepjes van minstens 7 resp. 3 stuks. Aan aantalschattingen wagen we ons niet. Het is zoeken naar de spreekwoordelijke speld in de hooiberg: varentjes van enkele centimeters in dijbeenhoog gras. In de km-blokken 37-34-54 en 37-35-51 zullen we nog eens goed zoeken. Gulden boterbloem groeit massaal op de noordflank van de dijk, in het hele traject tussen Maassluis en Vlaardingen, dus in de km-blokken 37-34-43, -44, -54, -55 en 37-35-51. Plaatselijk, nl. bij het caravanstallingsbedrijf halverwege en bij de boerderij Vergulde Hand, is de vegetatie minder schraal (bemesting?) en ontbreekt de soort.

4 PADDESTOELEN

Op 22 april 2005 ging de Cristella-werkgroep van de Nederlandse Mycologische Vereniging op excursie in het Volksbos. Dit leverde, naast vele hier al bekende soorten, 18 aanvullingen op de paddestoelenlijst: Rode Lijst: KW = Kwetsbaar 090 Donzige korstzwam Cylindrobasidium laeve 091 Kogelhoutskoolzwam Daldinia concentrica KW 092 Rozeblauwig waskorstje Exidiopsis effusa 093 Fluwelig harskorstje Hyphoderma puberum 094 Barstend harskorstje Hyphoderma setigerum 095 Geen Nederlandse naam Hypochnicium puberum 096 Kleinsporige kogelzwam Hypoxylon howeianum 097 Dofpaars wolschijfje Lachnella alboviolascens 098 Gewone boomwrat Lycogala epidendrum 099 Bruine bundelridderzwam Lyophyllum decastes 100 Glazig waswebje Oliveonia pauxilla 101 Doorzichtig wasbekertje Orbilia sarraziniana 102 Voorjaarshoutzwam Polyporus ciliatus 103 Vroege franjehoed (vern.) Psathyrella spadiceogrisea f.vernalis 104 Witte vlierschorszwam Rogersella sambuci 105 Geen Nederlandse naam Sistotrema hirschii 106 Geen Nederlandse naam Stictis stellata 107 Bolvormig draadwatje Trichia affinis

De lijst kan verder worden uitgebreid met:

108 Zijdeachtige Beurszwam Volvariella bombycina mei ’05 1 ex. op stam bij Dwarspad-W Vb (Frans Gregoire) KW

Najaar 2006 / winter 2006/2007 vonden wij bovendien (* = [na-]gedetermineerd door Grieta Fransen):

109* Elzezompzwammetje Alnicula escharoides bij nieuw pad Volksbos-NW 110* Zwarte knoopzwam Bulgaria inquinans op gezaagde stam bij nieuw pad Volksbos-NW 111* Roodporiehoutzwam Daedaleopsis confragosa op wilg bij nieuw pad Volksbos-NW 112* Gewoon korthaarschijfje Melastiza chateri massaal op vele paden/dijkjes Volksbos en Rietputten 113 Gewoon meniezwammetje Nectria cinnabarina op dode takken Volksbos-ZO 114* Vroege bekerzwam Peziza vesiculosa op nieuw pad Volksbos-NO 115 Zadelzwam Polyporus squamosus op boomstronk bij Dwarspad-O Volksbos 116* Waaiertje Schizophyllum commune op gezaagde stammen bij nieuw pad Volksbos-NW KW 117* Winterdonsvoetje Tubaria hiemalis op nieuw pad Volksbos-NO

Op de nieuwe paden in het Volksbos stonden najaar 2006 o.a. Grote kale inktzwam (Coprinus atramentarius) en Geschubde inktzwam (Coprinus comatus). Deze soorten waren niet meer genoteerd na 1996.

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 8 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

5 ZOOGDIEREN

Van de Egel (Erinaceus europaeus) zijn slechts twee waarnemingen in het gebied bekend: 22/06/2000 1 Volksbos en 10/06/2001 1 adult Dwarspad-Oost Volksbos. 29/11/2006 vond ik een platgereden exemplaar op de Maassluisse Dijk ter hoogte van de ingang van het Volksbos, strikt genomen dus net buiten het gebied. Af en toe in de verslagperiode werd een dode Bosspitsmuis (Sorex araneus s.l.) in het gebied gevonden. In 15 verse braakballen van Kerkuil, verzameld 03/02 en 13/03/2007 in de hooischuur van boerderijcomplex Vergulde Hand, zaten resten van één Gewone bosspitsmuis (Sorex araneus s.s., determinatie Kees Mostert). In deze braakballen werden ook resten van in totaal 30 Huisspitsmuizen (Crocidura russula) aangetroffen; deze soort is na 1996 niet meer genoteerd voor het gebied. Verse gangen en holen van Woelrat (Noordelijke waterrat, Arvicola terrestris terrestris) en Veldmuis (Microtus arvalis) werden ook in de verslagperiode veelvuldig gevonden in het gebied. In de genoemde braakballen zaten resten van in totaal 16 Veldmuizen. De Muskusrat (Ondatra zibethicus) doet het uitstekend in de Rietputten: ondanks uitgebreide bestrijding lijkt het aantal winterburchten niet af te nemen. De door deze soort veroorzaakte problemen zijn natuurlijk evident (één dijkje doorgraven en de Rietputten lopen leeg), maar er zijn ook voordelen: de burchten vormen uitstekende nestelplaatsen voor o.a. Grauwe Gans en mogelijk ook Bruine Kiekendief en Roerdomp en door hun geknaag aan de vegetatie vertragen de ratten het dichtgroeien van het gebied. Op 08/11/2006 vonden wij een vers dode jonge Dwergmuis (Micromys minutus) op het dijkje tussen Rietput 3 en 4. In de bovengenoemde braakballen zaten resten van een Bosmuis (Apodemus sylvaticus) en een Huismuis (Mus musculus). Een Hermelijn (Mustela erminea) stak 15/02/2007 het dijkje over van het Volksbos naar Rietput 4. Van de Wezel (Mustela nivalis) zijn na 1996 alleen enkele glimpjes en wat uitwerpselen waargenomen, maar 17/03/2007 zag Ben van As een exemplaar in en uit zijn/haar holletje schieten langs het slingerpad door de Graslanden-West. Vossen werden in de verslagperiode vele malen gezien. Onvergetelijk voor ons is bijvoorbeeld die ochtend in de vroege zomer van 2006 dat Moeder Vos met twee al vrij grote jongen plotseling verscheen op het toen drooggevallen slik in Rietput 2 - Zuid. De jonkies gingen uitgebreid ravotten; mama rolde lekker in het stof. Na zo’n tien à vijftien minuten slopen ze weg. In 2005 vonden we een vossenburcht in het oostelijk deel van het Volksbos (compleet met bijbehorende prooiresten en stank); in 2006 bevonden de burchten zich bij de weggegraven boeren-spoorwegovergangen in de Graslanden-Noord (pers.med. muskusratvangers). Ook Mol (Talpa europaea, telkens weer nieuwe molshopen, vooral op de Rietputdijkjes) en Haas (Lepus europaeus, vele malen geturfd in het hele gebied) werden in de verslagperiode frequent waargenomen. Niet waargenomen zijn Dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus), Konijn (Oryctolagus cuniculus), Bruine rat (Rattus norvegicus) en Bunzing/Fret of hybride (Mustela putorius, M. putorius furo of hybride).

6 VOGELS

In de periode 31/03/2005 - 31/03/2007 is het “Monitoringteam Volksbos/Rietputten” zo’n 80 keer in het terrein op excursie geweest, meestal 3-5 uur lang op de woensdagochtend. Bij elk bezoek werd de streeplijst ingevuld; na thuiskomst werden (bijna altijd) de waarnemingen verder uitgewerkt en werd (meestal) het meest vermeldenswaardige op [email protected] gezet. Fred Etman, Mari van der Giessen, Rein Hofman, Jan van der Pijl, Daan Ritter, Dirk Sparreboom, Nils Taal en Jaap de Visser: bedankt! Uiteraard zijn in dit verslag ook andere waarnemingen verwerkt, zowel van leden van ons groepje als van derden, binnengekomen als persoonlijke mededeling of via de newsgroup. In deze gevallen wordt/worden de waarnemer(s) hier vermeld. Broedvogelkartering is in de onderzoeksperiode niet uitgevoerd, maar we hebben wel geprobeerd om in ieder geval van broedvogels van de Rode Lijst gefundeerde aantalschattingen te leveren voor de broedseizoenen 2005 en 2006. Niet-broedvogels worden behandeld in 6.5.

Rode Lijst 1994: A (internationale betekenis), B (sterk bedreigd), C (bedreigd), D (kwetsbaar), E ([bijna] verdwenen broedvogel) Rode Lijst 2004: GE (gevoelig), KW (kwetsbaar), BE (bedreigd), EB (ernstig bedreigd), VN (verdwenen broedvogel)

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 9

6.1 aanvullingen vogellijst

De vogellijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten:

RL RL 94 04 futen Podicipodidae 165 Geoorde Fuut Podiceps nigricollis D zie 6.2

eenden Anatidae 166 Wilde Zwaan Cygnus cygnus 30/10/05 6 overvliegend (Ben Smit)

valken Falconidae 167 Smelleken Falco columbarius 19/05/05 1ƃ laag overvliegend naar N (Rein Hofman, Daan Ritter)

papegaaien Psittacidae 168 Halsbandparkiet Psittacula krameri 12/10/05 4 overvliegend Rietputten naar Oeverbos, 27/11/05 en 11/10/06 2 overvliegend naar Oeverbos, 14/03/07 1 overvliegend van over spoor naar bos W van Rietputten buidelmezen Remizidae 169 Buidelmees Remiz pendulinus 21/09/05 1 paar Rietput 3-N, 02/10/05 gehoord Rietput 3-N (Nils Taal) mezen Paridae 170 Matkop Parus montanus GE 28/09/05 1 Volksbos-ZW, 21/12/05 1 Volksbos-N

vinken Fringillidae 171 “Trompetgoudvink” Pyrrhula pyrrhula ssp. 09/11/05 2Ƃ Volksbos-ZW + 1 paar bos W van Rietputten

gorzen Emberizidae 172 IJsgors Calcarius lapponicus 11/10/06 1 roepend overvliegend (Ben en Mieke Gaxiola)

6.2 aanvullingen broedvogellijst

De broedvogellijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten:

RL RL 94 04 Fuut Podiceps cristatus broedseizoen 2005 en 2006 steeds 1 paar Rietput 5 / Rietput 3-N, beide jaren ook pul(len) gezien. Geoorde Fuut ? Podiceps nigricollis D 20/04 t/m 23/06/05 1 paar (25/05 3 exx.) Rietput 5 / Rietput 3-N. Soms wat balts en “roep in broedgebied”. Volgens de normen “waarschijnlijk broedgeval”, maar nooit gezien met nestmateriaal. Hooguit broedpoging dus. In 2006 alleen 1 paar 25/04 (Hanno Kloosterman) en 26/04. Bergeend Tadorna tadorna 2005 en 2006 regelmatig 1 paar Rietputten, 23 en 30/05/06 1 paar met 9 kleine pullen Rietput 2-Z (Mari van der Giessen). Rosse Stekelstaart Oxyura jamaicensis 20/04 t/m 22/06/05 max.3ƃ en 2Ƃ Rietput 5 / Rietput 3-N, regelmatig balts. 29/03 t/m 05/07/06 1 paar Rietput 3-N, regelmatig balts. Holenduif Columba oenas 25/05 t/m 15/06/05 1 in torenvalkkast Volksbos-O en t/m 17/08 regelmatig 1-enkele Volksbos-O en/of Graslanden-O. Grote Bonte Specht Dendrocopos major pas in 2006 hele broedseizoen 1 paar Volksbos. Wielewaal ? Oriolus oriolus KW 14/05/05 1 bosjes N van spoorlijn (Frans Gregoire). 07/06/06 1 paar W- rand Volksbos fanatiek Kraai verjagend, 10/06/06 1ƃ zingend Rietput 1-2 (Herco Christerus), 14/06/06 1Ƃ Rietput 1-2 langdurig ƃ Koekoek verjagend. Hierna geen waarnemingen. Broedpoging Volksbos/Rietputten of omgeving?

6.3 broedvogellijst 2005 en 2006

Genoemde aantallen zijn de aantallen broedparen of territora. # aanwezig als broedvogel (aantallen niet bepaald), * broedgeval mislukt, GW Graslanden-West, GO Graslanden-Oost, GN Graslanden- Noord, VH boerderijcomplex Vergulde Hand.

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 10 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

RL RL Volksbos Rietputten graslanden 94 04 2005 2006 2005 2006 2005 2006

Dodaars Tachybaptus ruficollis C •10 •10 Fuut Podiceps cristatus 1 1 Geoorde Fuut Podiceps nigricollis D 1? Roerdomp Botaurus stellaris BD BE 1-2 2-3 Knobbelzwaan Cygnus olor 1 Grauwe Gans Anser anser •10 •10 Gr. Canadese Gans Branta canadensis 1* 1GO* Nijlgans Alopochen aegyptiacus # # Bergeend Tadorna tadorna 1 Krakeend Anas strepera # # # # Wilde Eend Anas platyrhynchos # # # # # # Zomertaling Anas querquedula C KW 1-2 1-2 Slobeend Anas clypeata KW 4-5 4-5 Tafeleend Aythia ferina 6-8 5-6 Kuifeend Aythis fuligula 6-8 4-5 Rosse Stekelstaart Oxyura jamaicensis 1-2 1 Bruine Kiekendief Circus aeruginosus 1 1-2 Fazant Phasianus colchicus # # # # Waterral Rallus aquaticus •10 •10 Waterhoen Gallinula chloropus # # # # # # Meerkoet Fulica atra # # # # Kleine Plevier Charadrius dubius 1?2) Kievit Vanellus vanellus 2-3 3GW,2-3GO 2GW,2-3GO Grutto Limosa limosa AC GE 1GW* Tureluur Tringa totanus C GE 1-2 2GW,1-2GO 1GW,1-2GO Holenduif Columba oenas 1 Houtduif Columba palumbus # # Turkse Tortel Streptopelia decaocto 1-2VH 1-2VH Zomertortel Streptopelia turtur KW 2-3 Koekoek Cuculus canorus KW 1-21) 1-2 Grote Bonte Specht Dendrocopos major 1 Boerenzwaluw Hirundo rustica GE 1VH 2VH Witte Kwikstaart Motacilla alba 1VH 1VH Winterkoning Troglodytes troglodytes # # # # #VH #VH Heggenmus Prunella modularis # # # # #VH #VH Roodborst Erithacus rubecula # # Nachtegaal Luscinia megarhynchos KW 1 1 [Witster-]blauwborst Luscinia svecica cyanecula 3-4 2-3 15-20 15-20 Merel Turdus merula # # # # #VH #VH Zanglijster Turdus philomelos # # Sprinkhaanzanger Locustella naevia •2 •2 Snor Locustella luscinioides C KW 2 2 Rietzanger Acrocephalus schoenobaenus C ±15 ±15 Bosrietzanger Acrocephalus palustris # # ±20 ±20 Kleine Karekiet Acrocephalus scirpaceus # # Grasmus Sylvia communis # # # # Tuinfluiter Sylvia borin # # Zwartkop Sylvia atricapilla # # Tjiftjaf Phylloscopus collybita # # # # Fitis Phylloscopus trochilus # # # # Baardman Panurus biarmicus AD 20-25 20-25 Staartmees Aegithalos caudatus europaeus # # Pimpelmees Parus caeruleus # # Koolmees Parus major # # Wielewaal Oriolus oriolus KW 1? Gaai Garrulus glandarius # # Ekster Pica pica # # Kauw Corvus monedula spermologus #VH #VH Zwarte Kraai Corvus corone # # Spreeuw Sturnus vulgaris #VH #VH Huismus Passer domesticus GE 5-10VH 5-10VH Groenling Carduelis chloris # # Putter Carduelis carduelis # # Kneu Carduelis cannabina KW 1-2 1-2 2 2 Rietgors Emberiza schoeniclus # #

1) 1Ƃ van de (zeldzame) bruine vorm 2) 11/05, 21/05 en 28/05/2006 1 paar Rietput 2-Zuid (ook alarmerend)

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 11

De volgende soorten hebben in het gebied gebroed sinds 1996 (zie de vorige rapporten), maar niet in 2005 en 2006: RL RL RL RL 94 04 94 04 Torenvalk Falco tinnunculus Veldleeuwerik Alauda arvensis GE Scholekster Haematopus ostralegus Graspieper Anthus pratensis GE Kluut Recurvirostra avocetta AD Braamsluiper Sylvia curruca

6.4 ontwikkelingen in de broedvogelstand

Het aantal soorten op de broedvogellijst (65) is nog nooit zo hoog geweest als in 2005 en 2006. Van deze soorten staan er maar liefst 17 op de Rode Lijsten van 1994 en/of 2004. En dat alles op krap 60 ha! Het is dus duidelijk geen onzin dat het gebied nu een beschermde status heeft gekregen.

Blauwborsten en “Rode-Lijsters” in Volksbos en Rietputten Kort na de aanleg van het gronddepot in 1988/1989 heeft de Velduil hier hoogstwaarschijnlijk gebroed (begin jaren ’90). Dat was helaas eenmalig. De Graspieper is als broedvogel al lang verdwenen (laatste broedpoging, in de Graslanden-West: 2001). Zomertortels werden in 2006 wel enkele keren waargenomen, maar voor het eerst sinds 1998 niet meer gehoord. Koekoek en vooral Kneu gaan achteruit, maar weten zich nog te handhaven. Bij een eerste inventarisatie van het Volksbos in 1996 werden maar liefst 22 territoria van de Blauwborst en 11 van de Rietzanger vastgesteld. In de Rietputten broedden toen minstens 19 paar Blauwborsten. Het bos is inmiddels minder geschikt geworden voor beide soorten, maar in de Rietputten doen ze het prima, hoewel de aantallen de laatste jaren wat lager liggen. Tijdens de nieuwe opspuiting in 2001 en ook nog in 2002 en/of 2003 hebben in de Rietputten Kluut en Tureluur gebroed, en ook Scholekster en Kleine Plevier (geen Rode-Lijst-soorten). Nadien raakte het terrein voor deze vogels teveel begroeid. Na de graafwerkzaamheden in de winter 2005/2006 broedden er weer Tureluurs in Rietput 1 en/of 2 en hebben de Kleine Plevieren dat waarschijnlijk geprobeerd. Dodaars, Zomertaling en Slobeend vestigden zich als broedvogel in 2001, in 2002 gevolgd door de Baardman, in 2003 door Roerdomp en Snor en in 2004 door de Nachtegaal. Bij de Dodaars kan je inmiddels spreken van een broedkolonie: minstens 10 paar. Ook de Baardmannen hebben zich explosief vermeerderd. Aan het eind van het broedseizoen komen we de laatste jaren tot schattingen van 150-200 exemplaren. Van de Roerdomp werden in 2005 regelmatig twee hoempende mannen gehoord, in 2006 zelfs minstens drie! Bij Geoorde Fuut (2005) en Wielewaal (2006) gaat het hooguit om broedpogingen (zie 6.2). De Wielewaal heeft in 2004 gebroed in het Oeverbos en/of een populierenakker westelijk van de Rietputten. RL RL broedvogel in Volksbos ontwikkeling aantal broedparen/territoria 94 04 en/of Rietputten Volksbos Rietputten

Dodaars C sinds 2001 1 (’01) ĺ•10 (’05, ’06) Geoorde Fuut D 2005? 1? Roerdomp BD BE sinds 2003 1 (’03) ĺ 2-3 (’06) Zomertaling C KW 2001 en sinds 2003 2 (’01), 1 (’03, ‘04), 1-2 (’05, ’06) Slobeend KW 2001 en sinds 2003 5-10 (’01), 1 (’03) ĺ 4-5 (’05, ’06) Kluut AD 2001, 2002? 1 (’01), 1? (’02) Tureluur C GE 2001, 2002?, 2003, 2006 2 (’01), ? (’02), 1 (’03), 1-2 (’06) Zomertortel KW 1998 t/m 2005 1-2 (t/m ’04), 2-3 (’05) Koekoek KW sinds 1996 of eerder 3 (’96) ĺ 1-2 (’01 - ‘06) Velduil CD EB vóór 1996 1 Graspieper GE 1996 (eerder/later?) 5 (’96) ĺ 0 (’01 - ‘06) Nachtegaal KW sinds 2004 1 Blauwborst sinds 1996 of eerder 22 (’96) ĺ 2-3 (’06) •19 (’96) ĺ ca.25 (’04) ĺ 15-20 (’05, ’06) Snor C KW sinds 2003 1 (’03), 2 (’04 - ‘06) Rietzanger C sinds 1996 of eerder 11 (’96) ĺ 0 (’03 - ‘06) ? ĺ 22 (’03) ĺ ca.15 (’05, ’06) Baardman AD sinds 2002 5-10 (’02) ĺ 20-25 (’04 - ’06) Wielewaal KW 2006? 1? Kneu KW sinds 1996 of eerder 10 (’96) ĺ 1-2 (’05, ‘06) ? ĺ 4 (’03) ĺ 2 (’04 - ’06) graslanden en boerderij Vergulde Hand Voor het eerst sinds 2003 heeft in 2006 weer een paartje Grutto’s een broedpoging gedaan in de Graslanden-West, helaas ook nu zonder succes. Beter vergaat het de Tureluurs en de Kievitten. Boerenzwaluw en Huismus handhaven zich goed op het boerderijcomplex van de Vergulde Hand.

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 12 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 andere broedvogels In 2006 werd, voor het eerst, gedurende het hele broedseizoen de Grote Bonte Specht waargenomen in het Volksbos. De Holenduif heeft in 2005 gebroed in het Volksbos, in de torenvalkkast aan de oostelijke rand. Torenvalken laten hier de laatste jaren verstek gaan (in 2004 werden nog 5-6 jongen grootgebracht). Het schijnt landelijk slecht te gaan met deze soort. In de Rietputten hebben Fuut, Rosse Stekelstaart en Bergeend zich gevestigd als broedvogel. Al jaren proberen Bruine Kiekendieven hier te broeden. Daarom zijn wij er zeer verguld mee dat zowel in 2005 als in 2006 drie jongen werden grootgebracht! In 2006 was zelfs een tweede paar (jonge vogels) aan het nestelen, helaas nog zonder resultaat.

6.5 niet-broedvogels 31/03/2005 – 31/03/2007

Onderstaande lijst omvat alle niet-broedvogels die in de onderzoeksperiode zijn waargenomen. Plaatsaanduidingen: Vb Volksbos Lickebaert, Rp Rietputten, Ob Oeverbos De Lickebaert, GW Graslanden-West, GO Graslanden-Oost, GN Graslanden-Noord, VG boerderijcomplex Vergulde Hand, R3-M midden in Rietput 3, Rp1-Z zuidelijk deel van Rietput 1, etc. (zie kaart). Andere afkortingen: p pa(a)r(en), brp broedpa(a)r(en), (sub)ad (sub)adult(e)(n), juv juveniel(e)(n), max maximaal, e/o en/of, ov overvliegend(e), tp ter plaatse (in het terrein), geh gehoord. Waarnemers: BvA Ben van As, CvE Carlan van Eijk, FE Fred Etman, BG Ben Gaxiola, MG Mieke Gaxiola, JG Jacques Geldof, EH Ed Hauser, HH Hen Hauser, RH Rein Hofman, WvH Wilma van Holten, GvdH Gert van der Horn, HK Hanno Kloosterman, JK Jos Kloosterman, MK Menno Kloosterman, DR Daan Ritter, ES Ellen Sandberg, JvS Jan van Sinderen, BS Ben Smit, DS Dirk Sparreboom, JS Jolanda Steinfort, NT Nils Taal, HT Hans Tettero, GdW Gerrit de Winter. Struinen: rubriek Bijzondere waarnemingen in leden-kwartaalblad van KNNV - Waterweg-Noord. Indien geen waarnemer vermeld: schrijver dezes, veelal met een of meer anderen.

RL RL waarnemingen 96 04 Aalscholver Phalacrocorax carbo jaarrond vaak ov en op spoorportalen, vaak 1-enkele in/bij Rp, sinensis ringsloot of spoorsloot Kleine Zilverreiger Egretta garzetta GE 2005 13/04 1 ad GO Grote Zilverreiger Egretta alba GE 2005 31/08 1 Rp3-N, 26/11 1 cirkelend Rp (CvE); 2006 03/01 1 GO, 13/09 2 ov Blauwe Reiger Ardea cinerea jaarrond tp (max±20) Purperreiger Ardea purpurea ABD BE 2005 23/04 1 Rp/GN (exc met CNME Maassluis), 21/05 1 Rp3-Z; 2006 24/10 1 Rp (GdW) Ooievaar Ciconia ciconia E 2005 08/06 1 overcirkelend Lepelaar Platalea leucorodia AD mrt-aug vaak 1-enkele ov of tp Kleine Zwaan Cygnus bewickii 2005 27/11 6 ov, 14/12 3 ov Wilde Zwaan Cygnus cygnus 2005 30/10 6 ov (BS) Kleine Rietgans Anser brachyrhynchus 2005 16/11 ±100 ov, 28/12 42 GW; 2006 18/01 en 29/11 ±20 ov Kolgans Anser albifrons sep-mrt vaak ov; 2006 18/01 3 GO, 20/12 3 GO Indische Gans Anser indicus 2006 26/04 1 ov; 2007 23/03 3 Rp2 Brandgans Branta leucopsis sep-mrt soms ov; 2006 18/03 1 GW, 15/03 t/m 05/04 1 juv GW/GN Smient Anas penelope sep-mrt soms ov; 2005 28/09 1ƃ Rp3-N, 12/10 1p Rp3-N, 19/10 ƃ+2Ƃ Rp5; 2007 02/03 31 Rp5 Wintertaling Anas crecca KW medio jun-mei max±60 Rp en soms 1-enkele GO Pijlstaart Anas acuta BE 2005 12/10 3 ov; 2006 29/03 ±20 ov, 05/04, 09/04 en 12/04 1p Rp3- Z, 26/04 1ƃ ov Rp; 2007 31/01 1Ƃ ov, 08/02 1ƃ+2Ƃ Rp5 Grote Zaagbek Mergus merganser 2006 22/11 1ƃ ov Wespendief Pernis apivorus 2005 05/08-17/08 1Ƃ (intermediair kleed) tp, 17/08 ook lichter ex ov, 24/08 groep (3) ov met Buizerd, 31/08 2 ov; 2006 11/06 1 ov (BG+ES), 16/08 1Ƃ (intermediair kleed) ov Blauwe Kiekendief Circus cyaneus D GE 2005 02/04 ws 1 jagend GN (MK), 25/12 1Ƃ tp (GvdH); 2006 26/01 ƃ jagend Rp1, weg naar W, later 1Ƃ jagend GN (CvE) Havik Accipiter gentilis 2005 31/03 1 Vb (BvA), 07/09 1ƃ, 01/10 en 05/10 1 juv, 09/11 1 roepend Vb, 27/11 1 juv jagend GO/GN/spoorlijn, 30/11 1 juv jagend Rp; 2006 15/01 1 roepend Vb (exc met NJN Delft), 23/04 1 (EH+HH+JS), 23/08 1, 27/09 1ƃ + 1Ƃjuv (DS), 04/10 1ƃ, 11/10 1, 18/10 1 juv, 08/11 1Ƃ, 26/11 1 ad Rp (BvA) Sperwer Accipiter nisus jaarrond tp, 2-3 brp directe omgeving (Ob, bos W van Rp, bosjes N van spoorlijn Buizerd Buteo buteo jaarrond tp (max6) en tot ±10 ov Smelleken Falco columbarius 2005 19/05 1ƃ laag over naar NO (RH+DR) Torenvalk Falco tinnunculus jaarrond vaak 1-2 tp Boomvalk Falco subbuteo KW 2005 15/06 en 22/06 1 ov, 05/08 en 10/08 1 ad jagend, 24/08 2 ad jagend en rustend, 31/08 1, 07/09 1 ad jagend, 21/09 1 ad, 28/09 1 subad; 2006 07/06 - 28/09 1 brp bos W van Rp (2 juv grootgebracht)

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 13 niet-broedvogels (vervolg) RL RL waarnemingen 96 04 Slechtvalk Falco peregrinus GE 2005 06/04 en 13/04 1 juv/subad, 14/12 1 juv jagend ov; 2006 08/02 ƃ langdurig jagend, 12/04 en 19/04 2 jagend, 11/10 2 ov, 15/11, 22/11 en 29/11 1 juv tp; 2007 08/01 1 ad cirkelend, 13/03 2 hoog cirkelend Porseleinhoen Porzana porzana D KW 2006 03/05 1 roepend Rp (Struinen) Scholekster Haematopus ostralegus mrt-jul vaak 1-enkele ov e/o tp Kluut Recurvirostra avosetta AD 2006 19/04 2 Rp2-Z Goudplevier Pluvialis apricaria VN 2005 26/10 ±20 ov; 2006 25/01 groep ov, 25/10 ±40 ov Kemphaan Philomachus pugnax B EB 2006 02/01 1 GO (BG), 14/06 1ƃ op uit Rp2-Z Bokje Lymnocryptes minimus 2005 09/11 1 dijkje Rp4/5, 21/12 1 dijkje Rp1/2-Z; 2006 02/01 1 GO (BG), 15/01 1 N-ringdijk Rp5 (exc met NJN Delft), 15/03 2 dijkje Rp1/2, 19/03 1 Rp (HT), 22/03 1 Rp2-Z (RH), 05/04 1 Rp1, 12/04 2 Rp1, 19/04 3 Rp1, 26/04 1 Rp2-Z en 1 Rp1-Z, 27/09 1 Rp3-Z (DS), 15/11 8 vnl Rp2-Z, 2/11 3 Rp2-Z, 29/11 4 Rp2-Z; 2007 21/02 en 13/03 1 dijkje Rp2/3 Watersnip Gallinago gallinago C BE jul-apr vaak Rp (max±60), soms 1-enkele elders in gebied Houtsnip Scolopax rusticola okt-mrt vaak 1-enkele Vb e/o Rp Wulp Numenius arquatus 2005 okt-apr soms ov of tp (vnl GO) Zwarte Ruiter Tringa erythropus 2006 14/06 1 Rp2 Groenpootruiter Tringa nebularia 2005 23/04 1 ov; 2006 16/04 2 Rp (BvA), 18/04 1 Rp (FE+WvH), 19/04 2 Rp, 23/04 2 Rp (BvA+BG), 26/04 en 10/05 2 Rp1/2, 11/05 2 Rp2, 17/05 1 Rp2; 05/07 geh Rp Witgat Tringa ochropus jaarrond vaak tp (vnl Rp, soms 1 GO), max 7 Bosruiter Tringa glareola 2006 23/04 1 Rp (BvA+BG), 10/05 1 Rp2-Z, 14/06 1 Rp2-Z, 09/08 1 Rp2-Z Oeverloper Actitis hypoleucos GE 2006 11/05 1 Rp2-Z Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus 2005 06/04 2 ad GO, 20/04 2p GO; 2006 26/04 1 ov, 11/06 1 ov Rp (BG+ES) Kokmeeuw Larus ridibundus jaarrond vaak ov e/o tp Stormmeeuw Larus canus jaarrond soms ov e/o tp Kl. Mantelmeeuw Larus fuscus graellsii/intermedius vaak ov en soms enkele tp (vnl GO), zelden ‘s winters Zilvermeeuw Larus argentatus jaarrond vaak ov e/o tp Gr. Mantelmeeuw Larus marinus 2005 14/12 1 ov, 21/12 1 ov Visdief Sterna hirundo C KW apr-aug soms 1-enkele ov Halsbandparkiet Psittacula krameri zie 6.1 Kerkuil Tyto alba C KW 2007 03/02 1 uit kerkuilkast VG (03/02 en 13/03 verse braakballen) Ransuil Asio otus KW 2005 27/11 2 roestend Dwarspad-O Vb Gierzwaluw Apus apus eind apr - sep vaak jagend of ov (max.±40) IJsvogel Alcedo atthis C 2005 17/08 1 ringsloot Rp3/4, 30/10 en 09/11 1 dijksloot bij ingang Vb, 13/12 1 bij ingang Vb (JvS); 2006 15/03 1Ƃ ringsloot GW/Rp3, 24/09 1 ov Rp2 (GvdH), 18/10 2 Rp3/4/5 Groene Specht Picus viridis C KW jaarrond vaak 1-2, 1-2 brp directe omgeving (Ob, bosjes N van spoorlijn) Veldleeuwerik Alauda arvensis GE okt-apr vaak ov (max±200), soms 1-enkele tp Oeverzwaluw Riparia riparia C 2005 24/04 1 Rp (BvA), 27/04 ±10 Rp, 11/05, 08/06 en 15/06 enkele Rp, 31/08 ±10 Rp; 2006 02/04 5 Rp (BG), 05/04 en 12/04 4-5 Rp, 07/04 5 Rp (BvA), 18/04 1 Rp (FE+WvH), 23/04 1 Rp (BvA+BG), 23/04 2 Rp (EH+HH+JS), 26/04 en 11/05 ±10 Rp, 28/06 2 Rp, 16/08 3-4 Rp Huiszwaluw Delichon urbica GE mei-okt vaak max15 jagend of ov, 5-13 brp omgeving Boompieper Anthus trivialis 2005 07/09 2x ov, 21/09 enkele tp, 19/10 enkele ov Graspieper Anthus pratensis GE sep-apr vaak ov e/o tp, vnl GW (max±20) Waterpieper Anthus spinoletta okt-mei vaak GW e/o Rp (max15), soms bij ingang Vb Gele Kwikstaart Motacilla flava GE 2005 01/06 1 ov, 21/09 1 Rp; 2006 16/04 1ƃ Rp (BVA), 19/04 1 ov 23/04 1 Rp (BvA+BG) Gr.Gele Kwikstaart Motacilla cinerea 2005 12/10 1 ov, 19/10 3 ov, 26/10 1 ov; 2006 04/10 2x ov, 11/10 2 ov, 25/10 en 27/12 1 ov Gekr. Roodstaart Phoenicurus phoenicurus 2005 19/10 1Ƃ dijkje Rp2/3-N Paap Saxicola rubetra B BE 2005 24/08 3 dijkje Rp3/4, 31/08 1Ƃ of juv Rp4, 07/09 4 Rp4, 21/09 3-4 Rp, 05/10 1 Rp4-N, 12/10 1 Rp3-M; 2006 16/08 5-6 N-ringdijk Rp4, 11/10 3 GW (BG+MG) Roodborsttapuit Saxicola torquata rubicola C okt-mrt vaak 1 of 1-2p, vnl GW, Rp of bij ingang Vb Tapuit Oenanthe oenanthe C BE 2006 19/04 1ƃ dijkje Rp4/5 (CvE), 11/10 2 GW Beflijster Turdus torquatus 2005 15/04 1 Rp (BvA+JG) Kramsvogel Turdus pilaris GE okt-mrt vaak ov of tp (max±200, winter 2006-2007 minder) Koperwiek Turdus iliacus okt-mrt vaak ov of tp (max.±80, winter 2006-2007 minder) Grote Lijster Turdus viscivorus 1-2 brp Ob; 2005 06/04 2 uit Ob naar GW, later naar Vb, 16/11 1 ov van Ob naar NW, 28/12 1 GN; 2006 08/03 2 van GW naar Ob, 12/04 2 ov naar bos W van Rp; 2007 14/03 2 van N naar Vb. Goudhaan Regulus regulus okt-jan soms groepje Vb Vuurgoudhaan Regulus ignicapillus 2005 12/10 groep (5-6) Dwarspad-W Vb, 21/12 groepje Vb; 2007 23/02 groepje Dwarspad-W Vb Buidelmees Remiz pendulinus 2005 21/09 1p Rp3-N, 02/10 geh Rp3-N (NT)

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 14 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 niet-broedvogels (vervolg) RL RL waarnemingen 96 04

Matkop Parus montanus GE zie 6.1 Zwarte Mees Parus ater 2005 19/09 ±10 Rp3 (NT+HK+JK), 21/09 en 28/09 diverse Vb, Ob en bos W van Rp Boomkruiper Certhia brachydactyla div brp directe omgeving; 2006 05/04 en 12/07 1 Vb-NO; 2007 31/01 1 Vb-W Roek Corvus frugilegus jaarrond soms 1-10 ov Ringmus Passer montanus GE 2005 12/10 enkele groepen (totaal ±50) ov Rp; 2006 16/08 groep ±20 Rp1-2, 04/10 4 ov Rp, 11/10 4 GW/Rp3-Z Vink Fringilla coelebs jaarrond vaak ov e/o tp, div brp directe omgeving Keep Fringilla montifringilla 2005 26/10 veel overtrek, 30/10 1 Vb (BvA), 09/11 veel overtrek, 13/11 1 (BvA), 27/11 2 Vb; 2006 27/09 1 (DS), 25/10 enkele Vb Sijs Carduelis spinus okt 2005 - mrt 2006 vaak groepen ov e/o Vb (max.±40); 2006 11/10 enkele ov, 18/10 enkele Vb Grote Barmsijs Carduelis flammea flammea okt 2005 - mrt 2006 vaak 1-10 ov e/o Vb; 2006 08/10 enkele ov Rp Kruisbek Loxia curvirostra 2005 21/09 2x 1 ov, 12/10 1 ov “Trompetgoudvink” Pyrrhula pyrrhula ssp. 2005 09/11 2Ƃ Vb-ZW + 1p bos W van Rp IJsgors Calcarius lapponicus 2006 11/10 1 roepend ov Rp (BG+MG)

In het gebied waargenomen sinds september 1995 (zie de vorige rapporten), maar niet in de periode 31/03/2005-31/03/2007: RL RL RL RL 96 04 96 04 Koereiger Bubulcus ibis Grote Karekiet Acrocephalus arundinac. BD BE Toendrarietgans Anser fabalis rossicus Spotvogel Hippolais icterina GE Casarca Tadorna ferruginea Braamsluiper Sylvia curruca Nonnetje Mergus albellus Fluiter Phylloscopus sibilatrix Rode Wouw Milvus milvus A Grauwe Vliegenvanger Muscicapa striata GE Visarend Pandion haliaetus Bonte Vliegenvanger Fidecula hypoleuca Bontbekplevier Charadrius hiaticula D KW Europese Kanarie Serinus serinus Regenwulp Numenius phaeopus Goudvink Pyrrhula pyrrhula pyrrhula Grote Stern Sterna sandvicensis CD BE Appelvink Coccothraustes coccothraustes Velduil Asio flammeus CD EB Geelgors Emberiza citrinella C Boomleeuwerik Lullula arborea Ortolaan Emberiza hortulana B EB Zwarte Roodstaart Phoenicurus ochruros

7 AMFIBIEEN

Gewone pad (Bufo bufo), Bruine kikker (Rana temporaria), Meerkikker (Rana ridibunda) en Bastaardkikker (Rana kl. esculenta) werden regelmatig waargenomen in 2005-2007. Een Kleine watersalamander (Triturus vulgaris), eerder alleen gemeld van de Graslanden-Oost, werd 11 oktober 2006 gevonden op de zuidelijke ringdijk van de Rietputten.

8 VISSEN

De vissenlijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten:

karpers Cyprinidae 007 Zeelt Tinca tinca 2 exx. parend Rietput 5 zomer ‘04(Frans Gregoire)

baarzen Percidae 008 Baars Perca fluviatilis enkele grote exx. Rietput 5 zomer ’04 (Frans Gregoire)

Door de hoge watertemperatuur zomer 2006 werden diverse dode grote Karpers gevonden in Rietput 5 en op de omringende dijkjes.

9 INSECTEN 9.1 aanvullingen nachtvlinderlijst

De nachtvlinderlijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten (waarnemingen Ben van As, tenzij anders vermeld):

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 15

Nepticulidae 381 Stigmella ulmivora 29/09/06 6 mijnen

Psychidae Zakdragers 382 Luffia lapidella 25/12/05 3 zakken op stam Robinia Volksbos 383 Psyche casta 13/06/05 Volksbos (avondexcursie IWG KNNV - WN)

Gracillariidae 384 Caloptilia elongella 30/10/05 1 mijn op Zwarte els Volksbos 385 Caloptilia stigmatella 29/09/06 1 mijn 386 Phyllonorycter coryli 30/10/05 15 mijnen op Hazelaar Volksbos, 29/09/06 1 mijn 387 Phyllonorycter schreberella 29/09/06 2 mijnen 388 Phyllonorycter nicellii 30/10/05 2 mijnen op Hazelaar Volksbos

Bedelliidae 389 Bedellia somnulentella 30/10/05 4 mijnen op Haagwinde Volksbos, 29/09/06 3 mijnen

Tortricidae Bladrollers 390 Cochylis nana 13/06/05 Volksbos (avondexcursie IWG KNNV - WN)

Choreutidae 391 Anthophila fabriciana 13/06/05 Volksbos (avondexcursie IWG KNNV - WN)

9.2 aanvulling dagvlinderlijst

De dagvlinderlijst kan worden uitgebreid met de volgende soort:

witjes Pieridae 019 Groot koolwitje Pieris brassicae 25/05/05 2Ƃ + 1ƃ Volksbos en Rietputten, 13/06/05 rupsen Volksbos (avondexcursie IWG KNNV - WN)

Bont zandoogje (Pararge aegeria tircis) komt pas sinds kort voor in onze regio en werd pas sinds eind april 2004 in het gebied waargenomen. In 2005 en 2006 werd de soort regelmatig gezien.

9.3 aanvullingen sprinkhanen- en krekellijst

De sprinkhanen- en krekellijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten (waarnemingen Ben van As):

doornsprinkhanen Tetrigidae 006 Zanddoorntje Tetrix ceperoi 05/05/05 dijkje tussen Rietput 2 en 3

veldsprinkhanen Acrididae 007 Ratelaar Chorthippus biguttulus 06/08/06 2ƃ Rietputten

9.4 aanvulling mineervliegenlijst

De mineervliegenlijst kan worden uitgebreid met de volgende soort:

mineervliegen Agromyzidae 013 Phytomyza lappae 06/12/06 talrijk op Gewone klitten Volksbos (determinatie Ben van As) 9.5 aanvullingen gallenlijst

De gallenlijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten (waarnemingen Ben van As):

type veroorzaker op Acer campestre (Spaanse aak) 038 Aceria macrochelus galmijt 29/09/06 50 bladmijnen

op Acer pseudoplatanus (Gewone esdoorn) 039 Aceria pseudoplatani galmijt 30/10/05 Volksbos

op Galium aparine (Kleefkruid) 040 Cecidophyes galii galmijt 05/05/05 in vergalde groep planten Graslanden-N

op Salix viminalis (Katwilg) 041 Phyllocolpa scotaspis bladwesp 30/10/05 Volksbos

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 16 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

Van Lipara lucens (fam.Chloropidae), een galvlieg, werden in de Rietputten op 6 augustus 2006 twee bladmijnen gevonden op Riet (Phragmites australis). Deze soort was eerder alleen in het Volksbos gevonden.

9.6 aanvullingen overige-insectenlijst

De overige-insectenlijst kan worden uitgebreid met de volgende soorten:

schuimcicades Cercopidae Bloedcicade Cercopis vulnerata eerder 1 ex. Maassluisse Dijk, ‘05 ook (talrijk) Volksbos, Rietputten en Graslanden-N 058 Wilgenschuimcicade Aprophora salicina 13/06/05 Volksbos (avondexcursie IWG KNNV - WN), voorjaar/ zomer ’06 massaal Volksbos zweefvliegen Syrphidae 059 Withaar-melkzweefvlieg Leucozona lucorum 1 ex. 28/05/06 Volksbos (foto Wilma van Holten)

boorvliegen Tephritidae 060 Klitboorvlieg Orellia tussilaginis april ‘06 1 ex. opgekweekt uit eerder verzamelde Gewone klitten Volksbos (Ben van As) mineerwespen Tenthredinidae 061 Bramenmineerwesp Metallus pumilus 30/10/05 Volksbos (Ben van As)

bijen en hommels Apidae 062 Tuinhommel Bombus hortorum 13/06/05 Volksbos (avondexcursie IWG KNNV - WN)

vuurkevers Pyrochroidae 063 Zwartkopvuurkever Pyrochroa coccinea 1 ex. 17/05/06 Dwarspad Volksbos

boktorren Cerambicidae 064 Kleine wespenboktor Clytus arietis 13/06/05 Volksbos (avondexcursie IWG KNNV - WN)

10 WEEKDIEREN

De weekdierenlijst kan worden aangevuld met de volgende soort:

LANDSLAKKEN-HUISJESSLAKKEN Succineidae 008 Barnsteenslak Succinea putris 13/06/05 Volksbos (avondexcursie IWG KNNV – WN), ’06 massaal Volksbos

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 17

11 CONCLUSIES

In het inventarisatiegebied is, vanaf september 1995 tot nu toe, het voorkomen van 1187 verschillende soorten organismen vastgesteld (zie onderstaande tabel), enkele hybriden en ondersoorten meegeteld. Vele soortgroepen (zoals spinnen, vliegen, kevers, “waterbeestjes”, etc.) zijn echter nog niet serieus onderzocht. Van de waargenomen soorten zijn er verscheidene (vrij tot zeer) zeldzaam, gevoelig, kwetsbaar of (ernstig) bedreigd, in Nederland en/of internationaal beschermd en/of “anderszins bijzonder”.

FF: Flora- en Faunawet; EHR: Europese Habitatrichtlijn (EHR4: Bijlage 4; EHR2: Bijlage 2) soortgroep aantal Rode Rode Rode beschermde soorten soorten Lijst Lijst 1994 Lijst 2004 FF EHR4 EHR2 vaatplanten en wieren 275 21) 62) mossen 27 - korstmossen 9 n.v.t. paddestoelen 117 43) zoogdieren 19 - 4) 15) vogels 172 ĺ 32 47 4) (waarvan broedvogels 64 ĺ 9 14) amfibieën 5 - 4) vissen 8 - 16) 16) nachtvlinders 391 n.v.t. dagvlinders 19 17) sprinkhanen en krekels 7 - libellen 14 28) mineervliegen 13 n.v.t. gallen 41 n.v.t. overige insecten 62 - weekdieren 8 - totaal 1187 9 + 32 resp. 47 = 41/56 1 1

1) Wilde kievitsbloem (Fritillaria meleagris, Bedreigd, BE-10) en Kamgras (Cynosurus cristatus, Gevoelig, GE-12) 2) Zwanenbloem (Butomus umbellatus), Wilde kievitsbloem, Brede wespenorchis (Epipactis helleborine), Gewone vogelmelk (Ornithogalum umbellatum), Aardaker (Lathyrus tuberosus) en Grote kaardebol (Dipsacus fullonum), 3) Grijs breeksteeltje (Conocybe moseri, Gevoelig), Kogelhoutskoolzwam (Daldinia concentrica, Kwetsbaar), Waaiertje (Schizophyllum commune, Kwetsbaar) en Zijdeachtige beurszwam (Volvariella bombycina, Kwetsbaar) 4) Alle inheemse soorten vogels, zoogdieren (m.u.v. o.a. Muskusrat, Bruine rat en Huismuis) en amfibieën zijn beschermd in het kader van de Flora- en Faunawet. 5) Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) 6) Kleine modderkruiper (Cobitis taenia) 7) Bruin blauwtje (Plebeius agestis, Kwetsbaar) 8) Vroege glazenmaker (Aeshna isosceles, Kwetsbaar) en Glassnijder (Brachytron pratense, Kwetsbaar)

Het gebied als geheel is een belangrijk rust- en natuurgebied in een omgeving van bedrijfsbebouwing, een druk bereden dijk, een spoorlijn met frequente dienstregeling en vrij intensief gebruikte recreatievoorzieningen. Het verbindt, zij het met de nodige hindernissen, de Nieuwe Waterweg en het Oeverbos De Lickebaert met de rest van het Midden-Delfland. De Maassluisse Dijk is cultuurhistorisch en botanisch uiterst waardevol en vormt een “ecologische verbindingszone” van west naar oost voor met name planten en insecten. Wilde kievitsbloem is in Nederland zeer zeldzaam buiten NW-Overijssel. Dat hier een levensvatbare populatie binnendijks groeit, in een kwelzone, is zelfs uniek, in ieder geval voor Nederland. Addertong (Ophioglossum vulgatum) is zeer zeldzaam buiten de duindistricten en is een FLORON-aandachtsoort. Gulden boterbloem (Ranunculus auricomus), eveneens een aandachtsoort, is landelijk vrij zeldzaam. Het Volksbos Lickebaert is van belang als symbool van volksverzet tegen onverantwoorde plannen van overheden en bedrijfsleven. De natuurwaarde ligt in de eerste plaats in het feit dat het bos totaal verschilt van alle andere bospercelen in de omgeving. Deze laatste zijn òf populierenakkers, òf “bossen” met per vak één boomsoort, in rijen geplant op kleine afstand en niet op tijd gedund, zodat de ondergroei hetzij afwezig is, hetzij bestaat uit vnl. Vlier en Grote brandnetel. Het Volksbos daarentegen bestaat uit een uitgebreide mix van boom- en struiksoorten, geplant op uiteindelijke afstand, zodat zich een rijke ondergroei kon (blijven) ontwikkelen en - bijvoorbeeld - vele Wilgensoorten en -hybriden zich spontaan konden vestigen. Door het ruige karakter en de gevarieerdheid heeft het terrein een grote aantrekkingskracht voor vogels, insecten (391 soorten nachtvlinders, om maar wat te noemen!) en andere dieren. De Rietputten bevatten vooral ruigtevegetaties, rietmoeras en velden Grote lisdodde, met stukken open water. Dit terrein is zeer aantrekkelijk voor met name moerasvogels, waaronder diverse zeldzame en/of bedreigde. Van de 36-39 broedvogelsoorten in 2005 en 2006 staan er 11 op de Rode

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 18 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

Lijsten van 1994 en/of 2004: o.a. Roerdomp, Zomertaling, Slobeend, Snor en Baardman. Voor de laatste soort vormen de Rietputten al jaren het belangrijkste broedgebied in Zuid-Holland-Noord! De graslanden bij Volksbos en Rietputten zijn cultuurhistorisch interessant en archeologisch van groot belang en hebben een waardevolle slootflora en -fauna.

12 ENKELE AANBEVELINGEN VOOR HET BEHEER

Maassluisse Dijk (beherende instantie: Hoogheemraadschap Delfland) Het huidige beheer (eerste/enige maaibeurt pas in de loop van juli of nog later, maaisel afvoeren) van de noordflank van de Maassluisse Dijk in de gemeente Vlaardingen, resp. de Vlaardingsedijk in de gemeente Maassluis, ingesteld in 1997, blijkt uitstekend te werken en moet dus gehandhaafd blijven.

Volksbos Lickebaert (beherende instantie: Recreatieschap Midden-Delfland) Met de in eerdere rapporten gepresenteerde beheersadviezen is nooit veel gedaan. Dit valt uiteraard niet het Recreatieschap aan te wrijven, aangezien pas sinds kort duidelijk is dat deze instantie het gebied gaat beheren. Ik verzoek de mensen van het Recreatieschap om de betreffende passages in het rapport van Ben van As (1997, m.n. pp.49-52) en dat van mij (2002, pp.97-98) nog eens door te nemen! Twee uitdijende populaties Reuzenberenklauw zijn wij begonnen te bestrijden door de bloeistengels van de planten te slaan, om zaadverspreiding te verhinderen. Bij zo’n overwegend meerjarige soort moet dat een aantal jaren gebeuren voor er enige kans is op resultaat. Dat houden wij, vrijwilligers, natuurlijk niet vol; dit zal door professionals overgenomen moeten worden. In het voorjaar een spa onder de rozetten (en deze afvoeren) zou nog beter zijn. Het bij de ingang van het Volksbos geplaatste informatiepaneel, hoe fraai ook, maakt niet echt duidelijk wat hier nou wel en niet mag. Uit piepkleine pictogrammen blijkt o.a. dat paardrijden slechts is toegestaan op de ruiterpaden (die zijn er dus niet) en barbecueën alleen op de barbecueplaatsen (die zijn er ook niet) en dat afval in de vuilniscontainers moet (die zijn evenmin aanwezig). Dure nieuwe borden die aangaven dat honden aan de lijn moeten en o.a. crossfietsen hier niet de bedoeling is, zijn helaas na een paar maanden weer verwijderd. Ze liggen nog ergens opgeslagen; wij zouden ze graag teruggeplaatst zien! Het verkeersbord bovenaan de dijk bij de afrit naar het Volksbos (verboden voor gemotoriseerd verkeer) is vervaagd en aan vervanging toe.

Rietputten (beherende instantie: Natuurmonumenten) De opmerkingen hierboven over infopaneel en bebording gelden ook voor de zuidwestelijke toegang tot de Rietputten. Het te smalle slingerdijkje door de nieuw gegraven plasjes in Rietput 2 - Zuid is inmiddels deels weggespoeld en moet hersteld/verbreed worden. De oeverzwaluwwand-in-aanleg op de westelijke dijk van Rietput 5 moet opgehoogd en steiler afgestoken om echt aantrekkelijk te worden voor Oeverzwaluwen. Het vogelkijkscherm in de zuidoosthoek van Rietput 5 wordt pas functioneel als er hier werkelijk wat te zien is: verbetering van de oeverzwaluwwand en herstel van de enkele jaren geleden weggespoelde opduikingen in Rietput 5 kunnen hiertoe bijdragen. Het (zeldzame!) Oostelijk kruiskruid op de kruin en de zuidflank van de zuidelijke ringdijk van Rietput 4 is al enkele jaren niet meer gezien. Een ruwe maaibeurt, om de drie jaar, zou deze soort kunnen helpen. Op wat langere termijn verdient het aanbeveling om de nu “droge” delen van Rietput 1 en 2 waar nog geen bomen groeien partieel tot een halve meter uit te diepen. Anders zal al het landriet (en dus ook de bijbehorende fauna) hier op den duur verdwijnen door verruiging en boomopslag. De Rietputten liggen meters hoger dan het omringende terrein en krijgen hun water dus uitsluitend via neerslag. Om dichtgroeien en verlanden tegen te gaan is het van groot belang om jaarrond zoveel mogelijk water vast te houden!

Graslanden-West (beherende instantie: Natuurmonumenten) Van de drie sloten in de Graslanden-West zijn plaatselijk de oevers weggegraven, om moerassituaties te creëren. Zolang het water niet hoger wordt opgezet, bijvoorbeeld door het plaatsen van een schot daar waar de sloten aansluiten op de dijksloot en de sloten niet meer te schonen, liggen de afgegraven stukken hoog en droog te verruigen, net als de graslanden zelf, die al enkele jaren niet meer beweid of gemaaid zijn. Wat gaat er gebeuren tegen deze verruiging? De bedoeling was toch bloemrijk grasland?

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 19

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 20 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

BIJLAGE: 11 jaar inventariseren in het Volksbos Lickebaert en Omgeving: de soortenlijsten per soortgroep

VAATPLANTEN EN WIEREN a = FLORON-aandachtsoort; Rode Lijst: BE-10 (bedreigd), GE-12 (gevoelig); FF = beschermd Flora- en faunawet M = uitsluitend op Noordflank Maassluisse Dijk; G = uitsluitend gepoot/geplant; (G) = gepoot/geplant, maar ook zaailingen

VAATPLANTEN 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 Addertongfamilie Ophioglossaceae 001 Addertong Ophioglossum vulgatum a M + Paardenstaartenfamilie Equisetaceae 002 Holpijp Equisetum fluviatile a + + 003 Heermoes Equisetum arvense M + Vlotvarenfamilie Salviniaceae 004 Grote kroosvaren Azolla filiculoides 2004 Adelaarsvarenfamilie Dennstaedtiaceae 005 Adelaarsvaren Pteridium aquilinum 2003 Niervarenfamilie Dryopteridaceae 006 Mannetjesvaren Dryopteris filix-mas 2006 007 Brede stekelvaren Dryopteris dilatata + Dennenfamilie Pinaceae 008 een Zilverspar Abies cf pinsapo G + 009 Servische spar Picea omorika G + + 010 een Spar Picea cf orientalis G + 011 Fijnspar Picea abies G + 012 een Den Pinis sp. G 2003 Cipresfamilie Cupressaceae 013 een Dwergcypres Chamaecyparis sp. G 2003 Taxusfamilie Taxaceae 014 een Taxus Taxus cf baccata G 2003 Aronskelkfamilie Araceae 015 Puntkroos Lemna trisulca + + 016 Bultkroos Lemna gibba 2005 017 Dwergkroos Lemna minuta + + 018 Klein kroos Lemna minor + + 019 Veelwortelig kroos Spirodela polyrhiza + + Zwanenbloemfamilie Butomaceae 020 Zwanenbloem Butomus umbellatus a FF + + Waterkaardenfamilie Hydrocharitaceae 021 Brede waterpest Elodea canadensis + 022 Smalle waterpest Elodea nuttallii + + Waterweegbreefamilie Alismataceae 023 Pijlkruid Sagittaria sagittifolia a + 024 Smalle waterweegbree Alisma gramineum + + 025 Grote waterweegbree Alisma plantago-aquatica + + Fonteinkruidfamilie Potamogetonaceae 026 Schedefonteinkruid Potamogeton pectinatus + 027 Tenger fonteinkruid Potamogeton pusillus + + Leliefamilie Liliaceae 028 Wilde kievitsbloem Fritillaria meleagris BE-10 FF M + + Orchideeënfamilie Orchidaceae 029 Brede wespenorchis Epipactis helleborine FF 2006 Aspergefamilie Asparagaceae 030 Gewone vogelmelk Ornithogalum umbellatum FF 2003 Narcisfamilie Amaryllidaceae 031 een Sneeuwklokje Galanthus cf nivalis 2003 032 Trompetnarcis-cultivars Narcissus pseudonarcissus ssp.major G + + Lookfamilie Alliaceae 033 Kraailook Allium vineale M + + Egelskopfamilie Sparganiaceae 034 Grote egelskop Sparganium erectum s.l. + + Lisdoddenfamilie Typhaceae 035 Grote lisdodde Typha latifolia + + Russenfamilie Juncaceae 036 Greppelrus Juncus bufonius + 037 Veldrus Juncus acutiflorus + + 038 Zomprus Juncus articulatus + 039 Zeegroene rus Juncus inflexus + + 040 Pitrus Juncus effusus + + 041 Platte rus Juncus compressus + + 042 Gewone veldbies Luzula campestris M +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 21

VAATPLANTEN (vervolg) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 Cypergrassenfamilie Cyperaceae 043 Gewone waterbies Eleocharis palustris + + 044 Heen Bolboschoenus maritimus + + 045 Ruige zegge Carex hirta + + 046 Tweerijige zegge Carex disticha + Grassenfamilie Poaceae 047 Rietzwenkgras Festuca arundinacea M + 048 Beemdlangbloem Festuca pratensis + 049 Rood zwenkgras Festuca rubra ssp.commutata + 050 Engels raaigras Lolium perenne + + 051 Italiaans raaigras Lolium multiflorum + 052 Kamgras Cynosurus cristatus GE-12 M + 053 Veldbeemdgras Poa pratensis + 054 Ruw beemdgras Poa trivialis + 055 Straatgras Poa annua + 056 Kropaar Dactylis glomerata + + 057 Watergras Catabrosa aquatica + + 058 Liesgras Glyceria maxima + + 059 Mannagras Glyceria fluitans + + 060 Glanshaver Arrhenatherum elatius + + 061 Ruwe smele Deschampsia cespitosa + + 062 Gestreepte witbol Holcus lanatus + + 063 Gewoon reukgras Anthoxanthum odoratum M + + 064 Rietgras Phalaris arudinacea + + 065 Fioringras Agrostis stolonifera + + 066 Gewoon struisgras Agrostis capillaris + + 067 Duinriet Calamagrostis epigejos + 068 Geknikte vossenstaart Alopecurus geniculatus + + 069 Grote vossenstaart Alopecurus pratensis + + 070 Timoteegras Phleum pratense ssp.pratense + 071 Zachte dravik Bromus hordeaceus ssp.hordeaceus + + 072 IJle dravik Anisantha sterilis + + 073 Kweek Elytrigia repens + + 074 Kruipertje Hordeum murinum + + 075 Riet Phragmites australis + + Hoornbladfamilie Ceratophyllaceae 076 Grof hoornblad Ceratophyllum demersum + + Ranonkelfamilie Ranunculaceae 077 Gewoon speenkruid Ficaria verna ssp.verna + + 078 Blaartrekkende boterbloem Ranunculus sceleratus + + 079 Kruipende boterbloem Ranunculus repens + + 080 Gulden boterbloem Ranunculus auricomus a M + + 081 Scherpe boterbloem Ranunculus acris + + 082 Stijve waterranonkel Ranunculus circinatus + + Papaverfamilie Papaveraceae 083 Gewone duivekervel Fumaria officinalis + Plataanfamilie Platanaceae 084 Plataan Platanus hispanica G + + Duizendknoopfamilie Polygonaceae 085 Veenwortel Persicaria amphibia + + 086 Beklierde duizendknoop Persicaria lapathifolia + + 087 Perzikkruid Persicaria maculosa + + 088 Gewoon varkensgras Polygonum aviculare + + 089 Zwaluwtong Fallopia convolvulus + 090 Veldzuring Rumex acetosa + + 091 Krulzuring Rumex crispus + + 092 Waterzuring Rumex hydrolapathum + + 093 Bermzuring Rumex x pratensis + + 094 Ridderzuring Rumex obtusifolius + + 095 Goudzuring Rumex maritimus + Anjerfamilie Caryophyllaceae 096 Vogelmuur Stellaria media + + 097 Akkerhoornbloem Cerastium arvense + 098 Gewone hoornbloem Cerastium fontanum ssp.vulgare + + 099 Avondkoekoeksbloem Silene latifolia ssp.alba + Amarantenfamilie Amaranthaceae 100 Korrelganzenvoet Chenopodium polyspermum + + 101 Rode ganzenvoet Chenopodium rubrum + + 102 Stippelganzenvoet Chenopodium ficifolium + + 103 Melganzenvoet Chenopodium album + 104 Spiesmelde Atriplex prostata + Vederkruidfamilie Haloragaceae 105 Aarvederkruid Myriophyllum spicatum +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 22 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

VAATPLANTEN (vervolg) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 Ooievaarsbekfamilie Geraniaceae 106 Slipbladige ooievaarsbek Geranium dissectum + + 107 Kleine ooievaarsbek Geranium pusillum + + 108 Zachte ooievaarsbek Geranium molle + Teunisbloemfamilie Onagraceae 109 Wilgenroosje Chamerion angustifolium + 110 Harig wilgenroosje Epilobium hirsutum + + 111 Viltige basterdwederik Epilobium parviflorum + 112 Kantige basterdwederik Epilobium tetragonum + Wilgenfamilie Salicaceae 113 Bittere wilg Salix purpurea + 114 Amandelwilg Salix triandra + + 115 Kraakwilg Salix fragilis + 116 Schietwilg Salix alba + + 117 Schietwilg x Grauwe wilg Salix alba x cinerea + 118 Katwilg Salix viminalis + + 119 Boswilg Salix caprea + + 120 Boswilg x Grauwe wilg Salix x reichardtii + 121 Geoorde wilg Salix aurita + 122 Grauwe wilg Salix cinerea + + 123 Geoorde x Grauwe wilg Salix x multinervis + + 124 Kronkelwilg Salix matsudana ‘Tortuosa’ G + + 125 Canadapopulier Populus x canadensis G + + Vlinderbloemenfamilie Fabaceae 126 Robinia Robinia pseudoacacia G + + 127 Vogelwikke Vicia cracca M + + 128 Heggenwikke Vicia sepium M + + 129 Smalle wikke Vicia sativa ssp.nigra + 130 Voederwikke Vicia sativa ssp.sativa + 131 Veldlathyrus Lathyrus pratensis + + 132 Aardaker Lathyrus tuberosus a FF 2004 133 Hopklaver Medicago lupulina + 134 Kleine klaver Trifolium dubium M + 135 Witte klaver Trifolium repens + + 136 Rode klaver Trifolium pratense + + Rozenfamilie Rosaceae 137 Moerasspirea Filipendula ulmaria a + 138 Dauwbraam Rubus caesius 2005 139 Gewone braam Rubus fruticosus s.l. + 140 Egelantier Rosa rubiginosa + + 141 Veelbloemige roos Rosa multiflora G + + 142 Hondsroos Rosa canina (G) + + 143 Zilverschoon Potentilla anserina + + 144 Vijfvingerkruid Potentilla reptans + + 145 Wilde lijsterbes Sorbus aucuparia G + + 146 Amerikaans krentenboompje Amelanchier lamarckii G + + 147 Eenstijlige meidoorn Crataegus monogyna + 148 Twee- x Eenstijlige meidoorn Crataegus x media + 149 Gewone vogelkers Prunus padus 2005 Wegedoornfamilie Rhamnaceae 150 Sporkehout Rhamnus frangula G + + Iepenfamilie Ulmaceae 151 Gladde iep Ulmus minor G + Hennepfamilie Cannabaceae 152 Hop Humulus lupulus 2005 153 Hennep Cannabis sativa 2006 Brandnetelfamilie Urticaceae 154 Grote brandnetel Urtica dioica + + Komkommerfamilie Cucurbataceae 155 Heggenrank Bryonia dioica 2005 Napjesdragersfamilie Fagaceae 156 Tamme kastanje Castanea sativa G + + 157 Amerikaanse eik Quercus rubra G + + 158 Zomereik Quercus robur (G) + + Berkenfamilie Betulaceae 159 Ruwe berk Betula pendula G + + 160 Zachte berk Betula pubescens G + 161 Zwarte els Alnus glutinosa G + + 162 Hazelaar Corylus avellana G + + Kruisbloemenfamilie Brassicaceae 163 Gewone raket Sisymbrium officinale + 2005 164 Slanke waterkers Nasturtium microphyllum + + 165 Moeraskers Rorippa palustris + +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 23

VAATPLANTEN (vervolg) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 166 Kleine veldkers Cardamine hirsuta + + 167 Bosveldkers Cardamine flexuosa + 168 Pinksterbloem Cardamine pratensis + + 169 Gewoon herderstasje Capsella bursa-pastoris + + 170 Witte krodde Thlaspi arvense + 171 Grove varkenskers Coronopus squamatus + 172 Kleine varkenskers Coronopus didymus + 173 Koolzaad Brassica napus + + 174 Raapzaad Brassica rapa + 175 Herik Sinapis arvensis + + Zeepboomfamilie Sapindaceae 176 Gewone esdoorn Acer pseudoplatanus G + + 177 Spaanse aak Acer campestre G + + Kornoeljefamilie Cornaceae 178 Rode kornoelje Cornus sanguinea + Sleutelbloemfamilie Primulaceae 179 Waterpunge Samolus valerandi + + 180 Penningkruid Lysimachia nummularia M + Ruwbladigenfamilie Boraginaceae 181 Gewone smeerwortel Symphytum officinale + + 182 Moerasvergeet-mij-nietje Myosotis scorpioides + + 183 Akkervergeet-mij-nietje Myosotis arvensis + + 184 Phacelia Phacelia tanacetifolia + Sterbladigenfamilie Rubiaceae 185 Kleefkruid Galium aparine + + 186 Glad walstro Galium mollugo M + + Nachtschadefamilie Solanaceae 187 Bitterzoet Solanum dulcamara + + 188 Zwarte nachtschade Solanum nigrum ssp.nigrum + + 189 Doornappel Datura stramonium 2006 Windefamilie Convolvulaceae 190 Akkerwinde Convolvulus arvensis M + 191 Haagwinde Convolvulus sepium + Olijffamilie Oleaceae 192 Es Fraxinus excelsior (G) + + 193 Sering Syringa vulgaris G + 194 Wilde liguster Ligustrum vulgare (G) + + Helmkruidfamilie Scrophulariaceae 195 Vlinderstruik Buddleja davidii G + + Lipbloemenfamilie Lamiaceae 196 Blauw glidkruid Scutellaria galericulata 2005 197 Gevlekte dovenetel Lamium maculatum 2003 198 Witte dovenetel Lamium album + + 199 Paarse dovenetel Lamium purpureum + + 200 Moerasandoorn Stachys palustris + + 201 Hondsdraf Glechoma hederacea + + 202 Gewone brunel Prunella vulgaris M + 203 Wolfspoot Lycopus europaeus + 204 Watermunt Mentha aquatica + + Weegbreefamilie Plantaginaceae 205 Stomphoekig sterrenkroos Callitriche obtusangula + + 206 Lidsteng Hippuris vulgaris a + + 207 Vingerhoedskruid Digitalis purpurea 2006 208 Grote ereprijs Veronica persica + 209 Schildereprijs Veronica scutellata a 2003 210 Rode waterereprijs Veronica catenata + 2005 211 Smalle weegbree Plantago lanceolata + + 212 Grote weegbree Plantago major ssp.major + + Hulstfamilie Aquifoliaceae 213 Hulst Ilex aquifolium a 2004 Klimopfamilie Araliaceae 214 Klimop Hedera helix G + Schermbloemenfamilie Apiaceae 215 Fluitenkruid Anthriscus sylvestris + + 216 Pijptorkruid Oenanthe fistulosa + 217 Gewone berenklauw Heracleum sphondylium + + 218 Reuzenberenklauw Heracleum mantegazzianum + + 219 Peen Daucus carota + Muskuskruidfamilie Adoxaceae 220 Gelderse roos Viburnum opulus G + + 221 Gewone vlier Sambucus nigra + + 222 Peterselievlier Sambucus nigra ‘Laciniata’ 2005

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 24 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

VAATPLANTEN (vervolg) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 Kamperfoeliefamilie Caprifoliaceae 223 Veldsla Valerianella locusta + 2005 224 Echte valeriaan Valeriana officinalis + 225 Grote kaardebol Dipsacus fullonum FF + Watergentiaanfamilie Menyanthaceae 226 Watergentiaan Nymphoides peltata a + + Composietenfamilie Asteraceae 227 Koninginnekruid Eupatorium cannabinum + + 228 Canadese guldenroede Solidago canadensis 2003 229 Madeliefje Bellis perennis + + 230 Zulte Aster tripolium a + 2006 231 Moerasdroogbloem Gnaphalium uliginosum + 232 Heelblaadjes Pulicaria dysenterica a + + 233 Zwart tandzaad Bidens frondosa + + 234 Veerdelig tandzaad Bidens tripartita + + 235 Knikkend tandzaad Bidens cernua + + 236 Zonnebloem Helianthus annuus 2006 237 Harig knopkruid Galinsoga quadriradiata + 238 Gewoon duizendblad Achillea millefolium + + 239 Echte kamille Matricaria chamomilla + + 240 Schijfkamille Matricaria discoidea + + 241 Reukeloze kamille Tripleurospermum maritimum + + 242 Gewone margriet Leucanthemum vulgare M + 243 Bijvoet Artemisia vulgaris + + 244 Klein hoefblad Tussilago farfara + + 245 Moerasandijvie Tephroseris palustris a 2002 246 Bezemkruiskruid Senecio inaequidens 2006 247 Oostelijk kruiskruid Senecio vernalis + + 248 Klein kruiskruid Senecio vulgaris + + 249 Kleverig kruiskruid Senecio viscosus + + 250 Boskruiskruid Senecio sylvaticus + 251 Oostelijk x Klein kruiskruid Senecio x pseudovernalis + 252 Viltig kruiskruid Jacobaea erucifolia + 2003 253 Waterkruiskruid Jacobaea aquatica a + 254 Jakobskruiskruid Jacobaea vulgaris + + 255 Grote klit Arctium lappa + 256 Gewone klit Arctium minus + 257 Kruldistel Carduus crispus + + 258 Speerdistel Cirsium vulgare + + 259 Kale jonker Cirsium palustre + 260 Akkerdistel Cirsium arvense + + 261 Knoopkruid Centaurea jacea M + + 262 Biggenkruid Hypochaeris radicata 2003 263 Vertakte leeuwentand Leontodon autumnalis + + 264 Akkermelkdistel Sonchus arvensis + + 265 Gewone melkdistel Sonchus oleraceus + + 266 Gekroesde melkdistel Sonchus asper + + 267 Kompassla Lactuca serriola + + 268 Muursla Mycelis muralis + 269 Paardenbloem Taraxacum officinale + + 270 Akkerkool Lapsana communis + + 271 Klein streepzaad Crepis cappillaris +

WIEREN 272 Flap Cladophora sp. + + 273 Darmwier Enteromorpha intestinalis + 274 Breekbaar kransblad Chara globularis + 275 een Kranswier Chara vulgaris var. longibracteata +

MOSSEN (2001/2002)

BLADMOSSEN Fissidentaceae 001 Gezoomd vedermos Fissidens bryoides 002 Dwerg-vedermos Fissidens exilis 003 Gekromd vedermos Fissidens incurvus 004 Klei-vedermos Fissidens taxifolius Ditrichiaceae 005 Purpersteeltje Ceratodon purpureus Dicranaceae 006 Gewoon pluisjesmos Dicranella heteromalla

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 25

BLADMOSSEN (vervolg) Pottiaceae 007 Gewoon kleimos Tortula truncata 008 Klei-smaragdsteeltje Barbula unguiculata Funariaceae 009 Gewoon krulmos Funaria hygrometrica 010 Gewoon knikkertjesmos Physcomitrium pyriforme Bryaceae 011 Geel korreltjes-knikmos Bryum barnesii 012 Grof korreltjes-knikmos Bryum bicolor 013 Oranje korreltjes-knikmos Bryum gemmiferum 014 Rood knolletjes-knikmos Bryum rubens 015 Gedraaid knikmos Bryum capillare 016 Zode-knikmos Bryum caespiticium Mniaceae 017 Rondbladig boogsterrenmos Plagiomnium affine 018 Gerimpeld boogsterrenmos Plagiomnium undulatum Orthotrichaceae 019 Grijze haarmuts Orthotrichum diaphanum Amblystegiaceae 020 Gewoon puntmos Calliergonella cuspidata 021 Beekmos Leptodictyum riparium 022 Gewoon pluisdraadmos Amblystegium serpens Brachytheciaceae 023 Fijn laddermos Eurhynchium praelongum 024 Boom-snavelmos Rhynchostegium confertum 025 Gewoon dikkopmos Brachythecium rutabulum Hypnaceae 026 Gewoon haakmos Rhytidiadelphus squarrosus

LEVERMOSSEN Geocalycaceae 027 Gedrongen kantmos Lophocolea heterophylla

KORSTMOSSEN (2001/2002)

001 Vliegenstrontjesmos Buellia punctata 002 Kleine geelkorst Candelariella aurella 003 Kalkschotelkorst Lecanora albescens 004 Zwavelvreter Lecanora conizaeoides 005 Kleine schotelkorst Lecanora hageni 006 Kapjesvingermos Physcia adscendens 007 Heksenvingermos Physcia tenella 008 Zwart-op-wit-korst Verrucaria muralis 009 Groot dooiermos Xanthoria parietina

PADDESTOELEN

Rode Lijst: KW (kwetsbaar), GE (gevoelig) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001

001 Weidechampignon Agaricus campester + 002 Barstende leemhoed Agrocybe dura + 003 Grasleemhoed Agrocybe pediades + 004 Vroege leemhoed Agrocybe praecox + 005 Elzezompzwammetje Alnicula escharoides 2006 006 Judasoor Auricularia auricula-judae 2004 007 Geel schijfzwammetje Bisporella citrina + 008 Zwavelgeel schijfzwammetje Bisporella sulfurina + 009 Grijze buisjeszwam Bjerkandera adusta + 010 Rookzwam Bjerkandera fumosa + 011 Dooiergele mestzwam Bolbitius vitellinus + + 012 Zwarte knoopzwam Bulgaria inquinans 2006 013 Brandnetelschijfje Calloria neglecta imp. + Brandnetelschijfje Calloria neglecta perf. + 014 Roze pronkridder Calocybe carnea + 015 Gewoon poederkelkje Calycina herbarum + 016 Brandnetelklokje Calyptella capula s.s. + 017 Dottergeel borstelbekertje Cheilymenia oligotricha + 018 Paarse korstzwam Chondrostereum purpureum + 019 Pijpestrootjemoederkoren Claviceps microcephala +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 26 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

PADDESTOELEN (vervolg) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 020 Grijs breeksteeltje Conocybe moseri GE + 021 Bleek breeksteeltje Conocybe rickenii + 022 Kaneelkleurig breeksteeltje Conocybe tenera + 023 Grote kale inktzwam Coprinus atramentarius + 2006 024 Geschubde inktzwam Coprinus comatus + 2006 025 Zwerminktzwam Coprinus disseminatus + 026 Herculesplooirokje Coprinus hercules + 027 Geelbruin plooirokje Coprinus leiocephalus + 028 Gewone glimmerinktzwam Coprinus micaceus s.s. + 029 Witte mestinktzwam Coprinus niveus + 030 Wit dekselkalkbekertje Craterium minutum + 031 Rondsporig oorzwammetje Crepidotus cesatii var. cesatii + 032 Piekhaarzwammetje Crinipellis scabellus + 033 Gewoon geleikelkje Cyathicula cyathoidea s.s. + 034 Donzige korstzwam Cylindrobasidium laeve 2005 035 Roodporiehoutzwam Daedaleopsis confragosa 2006 036 Kogelhoutskoolzwam Daldinia concentrica KW 2005 037 Wijdporiekurkzwam Datronia mollis + 038 Wilgeschorsschijfje Diatrype bullata + 039 Korstvormig schorsschijfje Diatrype stigma + 040 Harig schorsschijfje Eutypella scoparia + 041 Rozeblauwig waskorstje Exidiopsis effusa 2005 042 Gewoon fluweelpootje Flammulina velutipes s.s. + 043 Tweekleurige vaalhoed Hebeloma mesophaeum + 044 Oranjebloesemzwam Hebeloma sacchariolens s.s. + 045 Zwarte kluifzwam Helvella lacunosa + 046 Fluwelig harskorstje Hyphoderma puberum 2005 047 Barstend harskorstje Hyphoderma setigerum 2005 048 Eikeldopzwam Hymenoscyphus fructigenus var. fructigenus + 049 Geen Nederlandse naam Hypochnicium puberum 2005 050 Gele kussentjeszwam Hypocrea aureoviridis + 051 Gladde kogelzwam Hypoxylon fuscum + 052 Kleinsporige kogelzwam Hypoxylon howeianum 2005 053 Gewone fopzwam Laccaria laccata s.s. + 054 Dofpaars wolschijfje Lachnella alboviolascens 2005 055 Wit wolschijfje Lachnella villosa + 056 Gewoon franjekelkje Lachnum virgineum + 057 Reuzenbovist Langermannia gigantea + + 058 Geen nederlandse naam Lasiosphaeria ovina + 059 Geen nederlandse naam Leptosphaeria acuta + 060 Gewone boomwrat Lycogala epidendrum 2005 061 Bruine bundelridderzwam Lyophyllum decastes 2005 062 Rietwieltje Marasmius limosus + 063 Weidekringzwam Marasmius oreades + 064 Gewoon korthaarschijfje Melastiza chateri 2006 065 Papierzwammetje Meruliopsis corium + 066 Gedrongen mollisia Mollisia cinerea + 067 Oranje dwergmycena Mycena acicula + 068 Suikermycena Mycena adscendens + 069 Bruinsnedemycena Mycena olivaceomarginata + 070 Kleine breedplaatmycena Mycena speirea + 071 Gele stekelkorstzwam Mycoacia uda + 072 Klontjestrilzwam Myxarium nucleatum + 073 Gewoon meniezwammetje Nectria cinnabarina 2006 074 Kogelmeniezwammetje Nectria episphaeria + 075 Glazig waswebje Oliveonia pauxilla 2005 076 Kromsporig wasbekertje Orbilia auricolor + 077 Doorzichtig wasbekertje Orbilia sarraziniana 2005 078 Gazonvlekplaat Panaeolus foenisecii + 079 Gewone krulzoom Paxillus involutus + 080 Oranjerode schorszwam Peniophora incarnata + 081 Berijpte schorszwam Peniophora lycii + 082 Zwavelmelkbekerzwam Peziza michelii + 083 Vroege bekerzwam Peziza vesiculosa 2006 084 Grondhertezwam Pluteus cinereofuscus + 085 Geelsteelhertezwam Pluteus romellii + 086 Kernzwamknopje Polydesmia pruinosa + 087 Voorjaarshoutzwam Polyporus ciliatus 2005 088 Zadelzwam Polyporus squamosus 2006 089 Bleke franjehoed Psathyrella candolleana + 090 Kleine grasfranjehoed Psathyrella prona f. cana + 091 Vroege franjehoed (vern.) Psathyrella spadiceogrisea f. vernalis 2005 092 Conische franjehoed Psathyrella tephrophylla +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 27

PADDESTOELEN (vervolg) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 093 Valse kopergroenzwam Psilocybe caerulea + 094 Gewone zwavelkop Psilocybe fascicularis var. fascicularis + 095 Halmkaalkopje Psilocybe inquilina var. inquilina + 096 Inktvlekkenzwam Rhytisma acerinum + + 097 Witte vlierschorszwam Rogersella sambuci 2005 098 Lentetepelkogeltje Rosellinia aquila + 099 Waaiertje Schizophyllum commune KW 2006 100 Gewone wimperzwam Scutellinia scutellata + 101 Geen Nederlandse naam Sistotrema hirschii 2005 102 Waaierkorstzwam Stereum subtomentosum + 103 Geen Nederlandse naam Stictis stellata 2005 104 Klein leemkelkje Tarzetta cupularis + 105 Gewoon elfenbankje Trametes versicolor + 106 Bolvormig draadwatje Trichia affinis 2005 107 Geringde ridderzwam Tricholoma cingulatum + 108 Fraai franjekelkje Trichopeziza mollissima + 109 Zwavelgeel franjekelkje Trichopeziza sulphurea + 110 Donsvoetje Tubaria furfuracea s.l. + 111 Gewoon donsvoetje Tubaria furfuracea s. Arnolds + 112 Winterdonsvoetje Tubaria hiemalis 2006 113 Velddonsvoetje Tubaria romagnesiana + 114 Geen nederlandse naam Vibrissea leptospora + 115 Zijdeachtige beurszwam Volvariella bombycina KW 2005 116 Gewone beurszwam Volvariella gloiocephala + + 117 Geweizwam Xylaria hypoxylon +

ZOOGDIEREN

Alle inheemse soorten (m.u.v. o.a. Muskusrat, Bruine rat en Huismuis) beschermd Flora- en faunawet EHR4: Europese Habitatrichtlijn Bijlage 4 1995 1996 2001 gevonden 1996 2000 2002 na 2002 egels Erinaceidae 001 Egel Erinaceus europaeus + + spitsmuizen Soricidae 002 Bosspitsmuis Sorex araneus s.l. + + + 003 Huisspitsmuis Crocidura russula + 2007 mollen Talpidae 004 Mol Talpa europaea + + + gladneusvleermuizen Vespertilionidae 005 Dwergvleermuis Pipistrellus pipistrellus EHR4 + hazen en konijnen Leporidae 006 Konijn Oryctolagus cuniculus + + + 007 Haas Lepus europaeus + + + woelmuizen Microtidae 008 Woelrat (Noordel. waterrat) Arvicola terrestris terrestris + 009 Veldmuis Microtus arvalis + + 010 Muskusrat Ondatra zibethicus + muizen en ratten Muridae 011 Dwergmuis Micromys minutus 2003 012 Bosmuis Apodemus sylvaticus + 013 Bruine rat Rattus norvegicus + + 014 Huismuis Mus musculus 2003 marters Mustelidae 015 Hermelijn Mustela erminea + 016 Wezel Mustela nivalis + 2003 017 Bunzing, Fret of hybride Mustela putorius, M. putorius furo of hybr. + + honden Canidae 018 Vos Vulpes vulpes + + + herten Cervidae 019 Ree Capreolus capreolus + + +

VOGELS

Rode Lijst 1994: A (internationale betekenis), B (sterk bedreigd), C (bedreigd), D (kwetsbaar), E ([bijna] verdwenen broedvogel) Rode Lijst 2004: GE (gevoelig), KW (kwetsbaar), BE (bedreigd), EB (ernstig bedreigd), VN (verdwenen broedvogel) Alle inheemse soorten beschermd Flora- en faunawet Laatste kolom: B = broedvogel/broedpoging, o = uitsluitend overvliegend (niet terreingebonden)

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 28 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

RL RL 1995 1996 2001 na 2001 1994 2004 1996 2000 2002 2002 futen Podicipedidae 001 Dodaars Tachybaptus ruficollis C + B 002 Fuut Podiceps cristatus 2004 B 003 Geoorde Fuut Podiceps nigricollis D 2005 B? aalscholvers Phalacrocoracidae 004 Aalscholver Phalacrocorax carbo sinensis + + reigers Ardeidae 005 Roerdomp Botaurus stellaris BD BE + B 006 Koereiger Bubulcus ibis + 007 Kleine Zilverreiger Egretta garzetta GE 2002 008 Grote Zilverreiger Egretta alba GE 2002 009 Blauwe Reiger Ardea cinerea + + 010 Purperreiger Ardea purpurea ABD BE + + ooievaars Ciconiidae 011 Ooievaar Ciconia ciconia E + + ibissen Threskiornithidae 012 Lepelaar Platalea leucorodia AD + + + eenden Anatidae 013 Knobbelzwaan Cygnus olor + + B 014 Kleine Zwaan Cygnus bewickii + o 015 Wilde Zwaan Cygnus cygnus 2005 o 016 Toendrarietgans Anser fabalis rossicus + 017 Kleine Rietgans Anser brachyrhynchus + + + 018 Kolgans Anser albifrons + + + 019 Grauwe Gans Anser anser + + B 020 Indische Gans Anser indicus 2003 021 Grote Canadese Gans Branta canadensis + + B 022 Brandgans Branta leucopsis + + 023 Nijlgans Alopochen aegyptiacus + + + B 024 Casarca Tadorna ferruginea 2004 o 025 Bergeend Tadorna tadorna + + B 026 Smient Anas penelope + + 027 Krakeend Anas strepera + + + B 028 Wintertaling Anas crecca KW + + 029 Wilde Eend Anas platyrhynchos + + B 030 Pijlstaart Anas acuta BE + 031 Zomertaling Anas querquedula C KW + B 032 Slobeend Anas clypeata KW + + B 033 Tafeleend Aythya ferina + B 034 Kuifeend Aythya fuligula + + B 035 Nonnetje Mergus albellus + 036 Grote Zaagbek Mergus merganser + 2002 o 037 Rosse Stekelstaart Oxyura jamaicensis 2004 B sperwers Accipitridae 038 Wespendief Pernis apivorus + + + 039 Rode Wouw Milvus milvus A + 2005 040 Bruine Kiekendief Circus aeruginosus + + + B 041 Blauwe Kiekendief Circus cyaneus D GE + + + 042 Havik Accipiter gentilis + 043 Sperwer Accipiter nisus + + + 044 Buizerd Buteo buteo + + + visarenden Pandionidae 045 Visarend Pandion haliaetus + valken Falconidae 046 Torenvalk Falco tinnunculus + + + B 047 Smelleken Falco columbarius 2005 048 Boomvalk Falco subbuteo KW + + + 049 Slechtvalk Falco peregrinus GE + fazanten Phasianidae 050 Fazant Phasianus colchicus + + + B rallen Rallidae 051 Waterral Rallus aquaticus + + B 052 Porseleinhoen Porzana porzana D KW + 053 Waterhoen Gallinula chloropus + + B 054 Meerkoet Fulica atra + + B scholeksters Haematopodidae 055 Scholekster Haematopus ostralegus + + B kluten Recurvirostridae 056 Kluut Recurvirostra avosetta AD + + B plevieren Charadriidae 057 Kleine Plevier Charadrius dubius + B 058 Bontbekplevier Charadrius hiaticula D KW +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 29

VOGELS (vervolg) RL RL 1995 1996 2001 na 2001 1994 2004 1996 2000 2002 2002

059 Goudplevier Pluvialis apricaria VN + + o 060 Kievit Vanellus vanellus + + + B strandlopers Scolopacidae 061 Kemphaan Philomachus pugnax B EB + 062 Bokje Lymnocryptes minimus + 063 Watersnip Gallinago gallinago C BE + + 064 Houtsnip Scolopax rusticola + + + 065 Grutto Limosa limosa AC GE + + + B 066 Regenwulp Numenius phaeopus + + 067 Wulp Numenius arquata + + 068 Zwarte Ruiter Tringa erythropus 2002 069 Tureluur Tringa totanus C GE + + + B 070 Groenpootruiter Tringa nebularia + + + 071 Witgat Tringa ochropus + + + 072 Bosruiter Tringa glareola + 073 Oeverloper Actitis hypoleucos GE + meeuwen Lariidae 074 Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus 2002 075 Kokmeeuw Larus ridibundus + + 076 Stormmeeuw Larus canus + + 077 Kleine Mantelmeeuw Larus fuscus graellsii/intermedius + + 078 Zilvermeeuw Larus argentatus + + 079 Grote Mantelmeeuw Larus marinus GE + + o sterns Sternidae 080 Grote Stern Sterna sandvicensis CD BE + + o 081 Visdief Sterna hirundo C KW + + duiven Columbidae 082 Holenduif Columba oenas + + B 083 Houtduif Columba palumbus + + B 084 Turkse Tortel Streptopelia decaocto + + B 085 Zomertortel Streptopelia turtur KW + + + B koekoeken Cuculidae 086 Koekoek Cuculus canorus KW + + + ‘B’ papegaaien Psittacidae 087 Halsbandparkiet Psittacula krameri 2005 kerkuilen Tytonidae 088 Kerkuil Tyto alba C KW 2003,2007 uilen Strigidae 089 Ransuil Asio otus KW + + + 090 Velduil Asio flammeus CD EB + 2005 gierzwaluwen Apodidae 091 Gierzwaluw Apus apus + + ijsvogels Alcedinidae 092 IJsvogel Alcedo atthis C + spechten Picidae 093 Groene Specht Picus viridis C KW + + + 094 Grote Bonte Specht Dendrocopos major + + B leeuweriken Alaudidae 095 Boomleeuwerik Lullula arborea 2004 o 096 Veldleeuwerik Alauda arvensis GE + + B zwaluwen Hirundinidae 097 Oeverzwaluw Riparia riparia C + + 098 Boerenzwaluw Hirundo rustica GE + + B 099 Huiszwaluw Delichon urbica GE + + kwikstaarten Motacillidae 100 Boompieper Anthus trivialis + + + 101 Graspieper Anthus pratensis GE + + B 102 Waterpieper Anthus spinoletta + 103 Gele Kwikstaart Motacilla flava GE + + + 104 Grote Gele Kwikstaart Motacilla cinerea + + 2003 105 Witte Kwikstaart Motacilla alba + + B winterkoningen Troglodytidae 106 Winterkoning Troglodytes troglodytes + + B heggenmussen Prunellidae 107 Heggenmus Prunella modularis + + B lijsters Turdidae 108 Roodborst Erithacus rubecula + + B 109 Nachtegaal Luscinia megarhynchos KW 2004 B 110 (Witster-)blauwborst Luscinia svecica cyanecula + + + B 111 Zwarte Roodstaart Phoenicurus ochruros + 2004 112 Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus + 113 Paap Saxicola rubetra B BE + +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 30 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

VOGELS (vervolg) RL RL 1995 1996 2001 na 2001 1994 2004 1996 2000 2002 2002 114 Roodborsttapuit Saxicola torquata rubicola C + + 115 Tapuit Oenanthe oenanthe C BE + + 116 Beflijster Turdus torquatus + 2004 117 Merel Turdus merula + + B 118 Kramsvogel Turdus pilaris GE + + 119 Zanglijster Turdus philomelos + + B 120 Koperwiek Turdus iliacus + + 121 Grote Lijster Turdus viscivorus + + zangers Sylviidae 122 Sprinkhaanzanger Locustella naevia + + + B 123 Snor Locustella luscinioides C KW + 2003 B 124 Rietzanger Acrocephalus schoenobaenus C + + B 125 Bosrietzanger Acrocephalus palustris + + + B 126 Kleine Karekiet Acrocephalus scirpaceus + + B 127 Grote Karekiet Acrocephalus arundinaceus BD BE 2002 128 Spotvogel Hippolais icterina GE + + 129 Braamsluiper Sylvia curruca + 2004 B 130 Grasmus Sylvia communis + + + B 131 Tuinfluiter Sylvia borin + + + B 132 Zwartkop Sylvia atricapilla + + B 133 Fluiter Phylloscopus sibilatrix + 134 Tjiftjaf Phylloscopus collybita + + + B 135 Fitis Phylloscopus trochilus + + + B 136 Goudhaan Regulus regulus + 137 Vuurgoudhaan Regulus ignicapillus 2003 vliegenvangers Muscicapidae 138 Grauwe Vliegenvanger Muscicapa striata GE + 139 Bonte Vliegenvanger Fidecula hypoleuca + buidelmezen Remizidae 140 Buidelmees Remiz pendulinus 2005 timalia’s Timaliidae 141 Baardman Panurus biarmicus AD + B staartmezen Aegithalidae 142 Staartmees Aegithalos caudatus europaeus + + B mezen Paridae 143 Matkop Parus montanus GE 2005 144 Zwarte Mees Parus ater + + 145 Pimpelmees Parus caeruleus + + B 146 Koolmees Parus major + + B boomkruipers Certhidae 147 Boomkruiper Certhia brachydactyla + wielewalen Oriolidae 148 Wielewaal Oriolus oriolus KW + + B? kraaien Corvidae 149 Gaai Garrulus glandarius + + B 150 Ekster Pica pica + + B 151 Kauw Corvus monedula spermologus + + B 152 Roek Corvus frugilegus + o 153 Zwarte Kraai Corvus corone + + B spreeuwen Sturnidae 154 Spreeuw Sturnus vulgaris + + B mussen Passeridae 155 Huismus Passer domesticus GE + + B 156 Ringmus Passer montanus GE + + vinken Fringillidae 157 Vink Fringilla coelebs + + 158 Keep Fringilla montifringilla + + 159 Europese Kanarie Serinus serinus 2004 o 160 Groenling Carduelis chloris + + + B 161 Putter Carduelis carduelis + + B 162 Sijs Carduelis spinus + + 163 Kneu Carduelis cannabina KW + + + B 164 Barmsijs Carduelis flammea + Grote Barmsijs Carduelis flammea flammea + 165 Kruisbek Loxia curvirostra 2004 o 166 Goudvink Pyrrhula pyrrhula pyrrhula 2003 167 “Trompetgoudvink” Pyrrhula pyrrhula ssp. 2005 168 Appelvink Coccothraustes coccothraustes + o gorzen Emberizidae 169 IJsgors Calcarius lapponicus 2006 o 170 Geelgors Emberiza citrinella C EB 2002 171 Ortolaan Emberiza hortulana B 2003 172 Rietgors Emberiza schoeniclus + + + B

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 31

AMFIBIEEN

Alle inheemse soorten beschermd Flora- en faunawet 1995 1998 2001 gevonden 1996 2002 na 2002 padden Bufonidae 001 Gewone pad Bufo bufo + + + kikkers Ranidae 002 Bruine kikker Rana temporaria + + + 003 Meerkikker Rana ridibunda + + 004 Bastaardkikker Rana kl. esculenta + + salamanders Salamandridae 005 Kleine watersalamander Triturus vulgaris 2003

VISSEN

FF = beschermd Flora- en faunawet. EHR2: Europese Habitatrichtlijn Bijlage 2 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 snoeken Esocidae 001 Snoek Esox lucius 2004 karpers Cyprinidae 002 Blankvoorn Rutilus rutilus 2003 003 Riet- of Ruisvoorn Scardinius erythrophthalmus 2003 004 (Schub-)karper Cyprinus carpio 2003 005 Zeelt Tinca tinca 2004 modderkruipers Cobitidae 006 Kleine modderkruiper Cobitis taenia FF EHR2 2003 stekelbaarzen Gasterosteidae 007 Tiendoornige stekelbaars Pungitius pungitius + + baarzen Percidae 008 Baars Perca fluviatilis 2004

NACHTVLINDERS ei = eieren; m = bladmijn(en); r = rups(en); k = koker; z = zak(ken); indien geen notering achter aantal: imago(‘s)

totaal gevonden 1997 1998 1999 2000 2001 t/m 2001 na 2001 Eriocraniidae 001 Eriocrania subpurpurella 3m 3 Hepialidae Wortelboorders 002 Triodia sylvina Oranje wortelboorder 12 1 3 1 4 21 003 Kortscheltellus lupulina Slawortelboorder 4 1 4 2 11 004 Hepialus humuli Hopwortelboorder 1 1 Nepticulidae 005 Stigmella sakhalinella 1m 1 006 Stigmella glutinosae 6m 2m 1m 9 007 Stigmella microtheriella 3m 3m 6 008 Stigmella anomalella 7m 1m 8 009 Stigmella ulmivora 2006 6m 010 Stigmella salicis 2m 20m 8m 30 011 Stigmella obliquella 1m 1 012 Stigmella trimaculella Populiermineermot (1m 1996) 1 013 Stigmella lemniscella 2002 014 Stigmella continuella 2002 015 Stigmella aurella 2004 1m 016 Stigmella splendidissimella 2003 7m 017 Stigmella perpygmaeella 2002 018 Stigmella speciosa 10m 2m 12 019 Stigmella basiguttella 2m 3m 5 020 Stigmella ruficapitella 1m 1 021 Stigmella samiatella 7m 7 022 Stigmella roborella 2m 2 023 Ectoedemia intimella 2004 10m 024 Ectoedemia albifasciella 1m 2m 3 025 Ectoedemia subbimaculella 1m 1 026 Ectoedemia atricollis 4m 4 027 Ectoedemia occultella 2m 2 Heliozelidae 028 Heliozela resplendella 1m 1m 2m 4 Tischeriidae 029 Tischeria ekebladella Eikenblaasmijnmot 5m 4m 9 030 Coptotriche marginea 2003 7m

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 32 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

NACHTVLINDERS (vervolg) totaal gevonden 1997 1998 1999 2000 2001 t/m 2001 na 2001 Tineidae 031 Tinea pellionella 1 1 032 Monopis weaverella 1 1 2 Psychidae Zakdragers 033 Luffia lapidella 2005 3z 034 Psyche casta 2005 Bucculatricidae 035 Bucculatrix frangutella 3m 3 036 Bucculatrix ulmella 1m 1 Gracillariidae 037 Caloptilia elongella 2005 1m 038 Caloptilia rufipennella 2m 2 039 Caloptilia stigmatella 2006 1m 040 Caloptilia syringella 1m 1 041 Parornix anglicella 2002 042 Parornix betulae 10m 5m 15 043 Parornix devoniella 2m 4m 6 044 Phyllonorycter harrisella 1m 1 045 Phyllonorycter quercifoliella 2m 2 046 Phyllonorycter messaniella 3m 2m 5 047 Phyllonorycter platani Plataanvouwmijnmot 7m 2m 9 048 Phyllonorycter oxyacanthae 2002 049 Phyllonorycter sorbi 3m 2m 5 050 Phyllonorycter salictella 1m 1 051 Phyllonorycter salicicolella Wilgenvouwmijnmot 1m 7m 8 052 Phyllonorycter coryli Hazelaarblaasmijnmot 2005 16m 053 Phyllonorycter rajella Elzenvouwmijnmot 19m 2m 20m 41 054 Phyllonorycter schreberella Iepenblaasmijnmot 2006 2m 055 Phyllonorycter ulmifoliella Berkenvouwmijnmot 22m 5m 27 056 Phyllonorycter stettinensis 1m 2m 2m 5 057 Phyllonorycter froelichiella 1m 5m 4m 10 058 Phyllonorycter nicellii Hazelaarvouwmijnmot 2005 2m 059 Phyllonorycter kleemannella 15m 3m 2m 20 060 Phyllonorycter acerifoliella Esdoornvouwmijnmot 1m 6m 7 061 Phyllonorycter geniculella 1m 1 062 Phyllonorycter robiniella 1m 1 063 Phyllocnistis saligna Wilgenslakspoormineermot 5m 1m 6 064 Phyllocnistis unipunctella Populierenslakspoormineermot (25m 1996) 25 Yponomeutidae Stippelmotten 065 Yponomeuta evonymella 14 17 19 29 79 066 Yponomeuta padella 2 5 7 067 Yponomeuta cagnagella 1 1 2 2 6 068 Yponomeuta plumbella 1 1 069 Argyresthia goedartella 5 5 070 Argyresthia pruniella 2 2 Ypsolophidae 071 Ypsolopha scabrella 1 1 Plutellidae 072 Plutella xylostella Koolmotje 103 7 6 4 4 124 Glyphipterigidae 073 Orthotelia sparganella 1 1 074 Glyphipterix simpliciella 16 16 Bedelliidae 075 Bedellia somnulentella 2005 7m Lyonetiidae 076 Lyonetia clerkella Kersenmineermot 16m 6m 22 Oecophoridae 077 Agonopterix heracliana 3 3 078 Agonopterix propinquella 1 1 079 Agonopterix subpropinquella 1 1 080 Agonopterix arenella 1 1 081 Depressaria pastinacella 3 2 3 8 082 Ethmia quadrillella 2 1 2 5 083 Ethmia bipunctella 1 1 084 Endrosis sarcitrella Stijfselmotje 2 2 085 Hofmannophila pseudospretella 1 1 086 Harpella forficella 2 2 Elachistidae 087 Elachista canapennella 10 10 088 Elachista maculiserusella 8 1 4 10 8 31 089 Elachista argentella 1 1

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 33

NACHTVLINDERS (vervolg) totaal gevonden 1997 1998 1999 2000 2001 t/m 2001 na 2001 Coleophoridae Kokermotten 090 Coleophora flavipennella 2002 091 Coleophora spinella 1 1 092 Coleophora frischella 1 1 2 093 Coleophora palliatella 2002 094 Coleophora peribenanderi 2003 1k+r Momphidae 095 Mompha raschkiella 2003 ±20m 096 Mompha ochraceella 5 1 6 097 Mompha epilobiella 5 9 16 30 Cosmopterigidae 098 Limnaecia phragmitella 2 1 3 Gelechiidae 099 Monochroa palustrella 2 4 6 100 Monochroa hornigi 1 1 101 Gelechia turpella 2 2 102 Scrobipalpa acuminatella 2002 103 Scrobipalpa obsoletella 1 1 Sesiidae Wespvlinders 104 Synanthedon formicaeformis Wilgenwespvlinder 2 2 Tortricidae Bladrollers 105 Phalonidia manniana 2 2 106 Agapeta hamana 49 4 15 6 1 75 107 Eupoecilia angustana 1 1 108 Aethes rubigana 2 2 109 Cochylidia implicitana 1 1 110 Acleris bergmanniana 1 1 111 Acleris forsskaleana 1 2 2 5 112 Acleris comariana 2 2 113 Acleris rhombana 1 2 3 114 Acleris variegana 1 2 3 115 Acleris hastiana 1 1 1 3 116 Acleris emargana 1 1 2 117 Cnephasia asseclana 1 1 118 Periclepsis cinctana 1 1 119 Archips podana 1 1 120 Argyrotaenia ljungiana 1 1 121 Pandemis cerasana 10 4 14 122 Pandemis heparana 1 3 44 16 9 73 123 Clepsis spectrana 8 8 5 10 31 124 Cochylis nana 2005 125 Lozotaeniodes formosana 1 1 126 Bactra lancealana 1 1 2 4 127 Bactra furfurana 1 1 2 128 Bactra robustana 1 1 2 129 Endothenia quadrimaculana 4 2 4 10 130 Hedya pruniana 1 1 131 Hedya nubiferana 1 1 132 Apotomis lineana 1 1 133 Apotomis betuletana 2 3 4 1 6 16 134 Argyroploce lacunana 3 4 10 11 8 36 135 Celypha cespitana 1 1 136 Lobesia abscisana 6 13 1 20 137 Ancylis geminana 1 4 5 138 Ancylis diminutana 1 1 139 Ancylis achatana 1 1 140 Ancylis apicella 1 1 141 Epinotia sordidana 1 1 142 Epinotia caprana 1 5 6 143 Epinotia abbreviana 2 1 3 144 Epinotia ramella 2 1 8 11 145 Epinotia immundana 1 1 146 Epinotia nisella 1 1 147 Epinotia granitana 1 1 148 Zeiraphera isertana 1 1 149 Gypsonoma aceriana Populierscheutboorder 1 1 150 Epiblema rosaecolana 3 1 4 151 Epiblema roborana 1 1 152 Epiblema foenella 1 1 3 5 153 Epiblema scutulana 1 1 154 Eucosma cana 2 1 28 6 25 62 155 Eucosma campoliliana 10 2 4 16

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 34 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

NACHTVLINDERS (vervolg) totaal gevonden 1997 1998 1999 2000 2001 t/m 2001 na 2001

156 Cydia splendana 1 1 157 Cydia pomonella Appelbladroller 1 1 Choreutidae 158 Anthophila fabriciana 2005 Pterophoridae Vedermotten 159 Platyptilia gonodactyla 21 2 5 10 3 41 160 Pterophorus pentadactyla Vijfvingerige vedermot 1 2 1 4 161 Emmelina monodactyla 1 1 162 Adaina microdactyla 1 1 Pyralidae 163 Aphomia sociella 1 1 164 Synaphe punctalis 3 3 165 Endotricha flammealis 2 2 166 Acrobasis consociella 1 1 167 Trachycera advenella 2 1 3 168 Myelois circumvoluta 3 1 4 169 Phycitodes binaevella 5 9 14 170 Scoparia subfusca 1 1 171 Witlesia pallida 1 4 3 8 172 Chilo phragmitella 4 1 8 10 9 32 173 Calamotropha paludella 1 1 174 Chrysoteuchia culmella 34 2 11 47 175 Crambus lathoniellus (1 1996) 1 176 Crambus perlella 13 2 3 1 19 177 Agriphila tristella 28 15 1 69 113 178 Agriphila inquinatella 1 1 179 Agriphila latistria 1 1 180 Agriphila straminella 8 1 13 5 19 46 181 Catoptria falsella 1 1 182 Platytes alpinella 1 1 183 Schoenobius forficella 4 1 2 7 184 Elophila nymphaeata Waterleliemotje 11 4 9 3 8 35 185 Acentria ephemerella 8 3 1 2 14 186 Cataclysta lemnata Kroosvlindertje 22 1 11 3 13 50 187 Evergestis forficalis 1 1 188 Evergestis pallidata 1 1 189 Evergestis extimalis 7 1 1 9 190 Pyrausta aurata Muntvlindertje 1 1 191 Pyrausta despicata 1 1 192 Sitochroa palealis 1 1 193 Phlyctaenia coronata 1 1 2 194 Phlyctaenia perlucidalis 1 9 10 195 Nomophila noctuella 1 1 2 196 Duponchelia fovealis 1 2 3 197 Pleuroptya ruralis 6 3 6 7 10 32 Lasiocampidae Spinners 198 Malacosoma neustria Ringelrups 1 1 199 Euthrix potatoria Rietvink 22 5 3 2+1r 2r 35 Sphingidae Pijlstaarten 200 Mimas tiliae Lindepijlstaart 1 1 201 Smerinthus ocellata Pauwoogpijlstaart 11 2 1 1 15 202 Laothoe populi Populierenpijlstaart 2 1 5 8 203 Sphinx ligustri Ligusterpijlstaart 1 1 Drepanidae Eenstaartjes 204 Tethea ocularis Peppel-orvlinder 1 1 205 Ochropacha duplaris Tweestip-orvlinder 2 2 3 4 11 206 Watsonalla cultraria Beukeneenstaart 2 2 207 Drepana falcataria Berkeneenstaart 1 4 5 Geometridae Spanners 208 Lomaspilis marginata Gerande spanner 11 7 6 3 7 34 209 Macaria notata Klaverblaadje 2 2 2 6 210 Macaria alternata Donker klaverblaadje 5 3 4 11 4 27 211 Chiasmia clathrata Klaverspanner 1 1 212 Opisthograptis luteolata Hagedoornvlinder 5 7 4 8 8 32 213 Epione repandaria Puntige zoomspanner 4 5 1 10 214 Selenia dentaria Herculesje 1 1 2 215 Selenia lunularia Lindeherculesje 1 1 216 Ourapteryx sambucaria Vliervlinder 1 2 1 4 217 Biston betularia Peper-en-zoutvlinder 1 1 218 Peribatodes rhomboidaria Taxusspikkelspanner 4 1 5 219 Ectropis crepuscularia Gewone spikkelspanner 1 1 220 Cabera pusaria Witte grijsbandspanner 1 2 1 6 10

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 35

NACHTVLINDERS (vervolg) totaal gevonden 1997 1998 1999 2000 2001 t/m 2001 na 2001

221 Cabera exanthemata Bruine grijsbandspanner 16 16 5 16 8 61 222 Campaea margaritata Appeltak 1 3 3 10 17 223 Alsophila aescularia Voorjaarsboomspanner 2 1 3 224 Geometra papilionaria Zomervlinder 1 1 2 225 Hemithea aestivaria Kleine zomervlinder 1 9 9 19 226 Timandra comae Lieveling 1 2 1 3 7 227 Scopula rubiginata Purperen stipspanner 1 1 228 Scopula immutata Bosspanner 4 1 5 2 2 14 229 Idaea dimidiata Vlekstipspanner 9 1 1 1 12 230 Idaea subsericeata Satijnstipspanner 1 1 2 231 Idaea aversata Grijze stipspanner 2 1 2 6 11 232 Orthonama vittata Moeraswalstrospanner 1 1 233 Xanthorhoe designata Koolbandspanner 8 1 3 6 3 21 234 Xanthorhoe spadicearia Bruine vierbandspanner 17 4 5 4 7 37 235 Xanthorhoe ferrugata Vierbandspanner 3 9 2 4 5 23 236 Xanthorhoe montanata Geoogde bandspanner 6 6 237 Xanthorhoe fluctuata Zwartbandspanner 3 4 7 238 Epirrhoe alternata Gewone bandspanner 7 1 3 11 239 Epirrhoe rivata Bosbandspanner 1 1 240 Camptogramma bilineata Gestreepte goudspanner 3 2 5 241 Pelurga comitata Kajatehoutspanner 8 2 10 242 Eulithis prunata Wortelhoutspanner 1 1 243 Eulithis testata Oranje agaatspanner 1 1 2 244 Dysstroma truncata Schimmelspanner 5 2 7 245 Cidaria fulvata Oranje bruinbandspanner 1 1 246 Plemyria rubiginata Blauwrandspanner 3 3 247 Thera britannica Schijn-sparspanner 1 1 248 Colostygia pectinataria Kleine groenbandspanner 4 20 24 249 Hydriomena impluviata Groenbandspanner 2 2 250 Triphosa dubitata Grote boomspanner 1 1 251 Operophtera brumata Kleine wintervlinder 2004 2r 252 Mesotype didymata Pijlkruidspanner 2 2 253 Eupithecia linariata Vlasbekdwergspanner 1 1 254 Eupithecia valerianata Valeriaandwergspanner 1 1 255 Eupithecia intricata Streepjesdwergspanner 1 1 256 Eupithecia assimilata Hopdwergspanner 1 1 2 257 Eupithecia vulgata Gewone dwergspanner 1 1 258 Eupithecia tripunctaria Schermbloemdwergspanner 1 1 1 3 6 259 Eupithecia succenturiata Witvlakdwergspanner 2 1 4 7 260 Eupithecia simpliciata Meldedwergspanner 1 1 2 261 Eupithecia innotata Bijvoetdwergspanner 1 1 262 Gymnoscelis rufifasciata Zwartkamdwergspanner 3 3 263 Chloroclystis v-ata V-dwergspanner 3 3 264 Pasiphila rectangulata Groene dwergspanner 1 1 265 Acasis viretata Groene blokspanner 1 1 Notodontidae Tandvlinders 266 Furcula furcula Kleine hermelijnvlinder 3 2 3 3 6 17 267 Furcula bicuspis Berkenhermelijnvlinder 1 1 268 Notodonta dromedarius Dromedaris 5 2 5 8 20 269 Notodonta ziczac Kameeltje 7 7 12 17 15 58 270 Pheosia tremula Brandvlerkvlinder 3 2 1 6 271 Pterostoma palpina Snuitvlinder 5 4 3 3 2 17 272 Ptilodon capucina Kroonvogeltje 1 1 273 Gluphisia crenata Populierentandvlinder 1 1 274 Phalera bucephala Wapendrager 3 3 Noctuidae Uilen 275 Acronicta psi Psi-uil 1 1 276 Acronicta leporina Schaapje 1 1 277 Simyra albovenosa Kleine rietvink 6 5 1 12 278 Cryphia domestica Lichte korstmosuil 2 2 279 Cryphia muralis Groene korstmosuil 1 1 2 280 Macrochilo cribrumalis Stippelsnuituil 1 2 3 281 Herminia tarsicrinalis Schaduwsnuituil 1 1 282 Zanclognatha tarsipennalis Lijnsnuituil 1 1 283 Schrankia costaestrigalis Gepijlde micro-uil 6 6 284 Scoliopteryx libatrix Roesje 2 1 1 4 285 Hypena proboscidalis Bruine snuituil 10 2 6 23 18 59 286 Rivula sericealis Stro-uiltje 3 3 7 7 7 27 287 Diachrysia chrysitis Koperuil 20 5 13 4 4 46 288 Plusia festucae Goudvenstertje 1 2 1 4 289 Autographa gamma Gamma-uil 22 8 11 5 18 64 290 Chrysodeixis chalcites Turkse uil 3 1 3 7

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 36 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

NACHTVLINDERS (vervolg) totaal gevonden 1997 1998 1999 2000 2001 t/m 2001 na 2001

291 Abrostola tripartita Brandnetelkapje 1 1 292 Abrostola triplasia Donker brandnetelkapje 2 2 4 293 Deltote bankiana Zilverstreep 1 2 1 4 294 Amphipyra pyramidea Piramidevlinder 1 1 2 295 Pyrrhia umbra Oranje o-vlinder 1 1 296 Caradrina morpheus Morpheusstofuil 13 6 7 26 297 Hoplodrina octogenaria Gewone stofuil 13 6 2 1 22 298 Hoplodrina blanda Egale stofuil 2 2 299 Hoplodrina ambigua Zuidelijke stofuil 2 4 6 300 Chilodes maritima Smalvleugelrietboorder 3 3 301 Thalpophila matura Geelvleugeluil 1 1 2 302 Trachea atriplicis Meldevlinder 3 4 3 2 12 303 Euplexia lucipara Levervlek 1 5 1 7 304 Phlogophora meticulosa Agaatvlinder 4 9 5 9 27 305 Ipimorpha retusa Heremietuil 4 3 1 2 10 306 Ipimorpha subtusa Tweekleurige heremietuil 3 1 4 307 Parastichtis ypsillon Wilgenschorsvlinder 2 2 2 6 308 Cosmia trapezina Hyena 2 3 5 309 Atethmia centrago Essengouduil 1 1 2 310 Xanthia togata Wilgengouduil 2 2 311 Agrochola lota Zwartstipvlinder 1 14 15 312 Apamea monoglypha Graswortelvlinder 11 5 2 18 313 Apamea crenata Variabele grasuil 2 2 4 8 314 Apamea remissa Grauwe grasuil 1 1 315 Apamea unanimis Rietgrasuil 1 1 2 316 Apamea sordens Kweekgrasuil 2 2 317 Apamea ophiogramma Moeras-grasuil 2 18 3 10 33 318 Oligia strigilis Gelobd halmuiltje 1 1 319 Oligia latruncula Donker halmuiltje 2 5 7 320 Oligia fasciuncula Oranjegeel halmuiltje 1 1 321 Mesoligia furuncula Zandhalmuiltje 28 17 3 4 52 322 Mesoligia literosa Duinhalmuiltje 2 1 2 5 323 Mesapamea secalis Halmrupsvlinder 9 6 5 3 7 30 324 Mesapamea didyma Weidehalmuiltje 2 2 325 Photedes minima Bochtige smeleuil 1 1 326 Luperina testacea Gewone grasuil 7 7 327 Rhizedra lutosa Herfst-rietboorder 14 3 8 25 328 Amphipoea fucosa Geelbruine vlekuil 2 2 329 Hydraecia micacea Aardappelstengelboorder 3 4 1 3 11 330 Gortyna flavago Goudgele boorder 15 5 8 2 30 331 Celaena leucostigma Gele-lisboorder 57 3 1 3 1 65 332 Nonagria typhae Lisdoddeboorder 6 6 333 Archanara geminipuncta Gestippelde rietboorder 1 3 4 334 Archanara dissoluta Geelbruine rietboorder 1 5 6 335 Archanara sparganii Egelskopboorder 2 3 1 6 336 Arenostola phragmitidis Egale rietboorder 15 1 6 4 26 337 Chortodes pygmina Zeggeboorder 1 1 2 338 Discestra trifolii Spurrie-uil 4 1 3 8 339 Lacanobia w-latinum Brede-w-uil 1 1 2 340 Lacanobia oleracea Groente-uil 19 3 11 1 2 36 341 Lacanobia thalassina W-uil 6 2 8 342 Lacanobia suasa Variabele w-uil 3 1 2 2 8 343 Hadena bicruris Gewone silene-uil 1 1 344 Sideridis rivularis Gevorkte silene-uil 1 1 3 5 345 Mamestra brassicae Kooluil 2 3 5 346 Mythimna ferrago Gekraagde grasuil 4 1 1 6 12 347 Mythimna albipuncta Witstipgrasuil 4 3 1 6 14 348 Mythimna vitellina 1 1 349 Mythimna pudorina Grijze grasuil 3 3 350 Mythimna straminea Spitsvleugelgrasuil 29 6 10 2 1 48 351 Mythimna impura Stompvleugelgrasuil 29 35 3 11 78 352 Mythimna pallens Bleke grasuil 1 1 2 4 353 Mythimna obsoleta Gestreepte rietuil 1 3 2 6 354 Mythimna l-album Witte-l-uil 1 1 2 355 Orthosia incerta Variabele voorjaarsuil 6 1 15 22 356 Orthosia gothica Nunvlinder 3 3 357 Orthosia cruda Kleine voorjaarsuil 1 1 358 Orthosia cerasi Tweestreepvoorjaarsuil 3 3 359 Axylia putris Houtspaander 9 11 17 37 360 Ochropleura plecta Haarbos 35 10 25 8 18 96 361 Diarsia brunnea Bruine breedvleugeluil 1 1 362 Diarsia rubi Gewone breedvleugeluil 4 2 3 9 8 26

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 37

NACHTVLINDERS (vervolg) totaal gevonden 1997 1998 1999 2000 2001 t/m 2001 na 2001

363 Noctua pronuba Huismoeder 24 1 12 4 22 63 364 Noctua comes Volgeling 8 4 3 8 23 365 Noctua fimbriata Breedbandhuismoeder 1 2 3 366 Noctua janthina Kleine breedbandhuismoeder 2 1 3 367 Noctua janthe Open-breedbandhuismoeder 15 2 5 4 7 33 368 Noctua interjecta Kleine huismoeder 10 2 1 3 16 369 Xestia c-nigrum Zwarte-c-uil 23 2 12 13 11 61 370 Xestia triangulum Driehoekuil 4 2 6 371 Xestia xanthographa Vierkantvlekuil 29 9 14 3 55 372 Naenia typica Splinterstreep 1 1 2 373 Euxoa tritici Graanworteluil 9 9 374 Agrotis puta Puta-uil 6 1 7 375 Agrotis ipsilon Grote worteluil 1 1 2 376 Agrotis exclamationis Gewone worteluil 14 6 3 3 26 377 Agrotis segetum Gewone velduil 1 2 6 9 378 Agrotis vestigialis Bonte worteluil 3 3 Lymantriidae Donsvlinders 379 Lymantria dispar Plakker 1 1 380 Orgyia antiqua Witvlakvlinder 150ei 1 legsel 381 Euproctis chrysorrhoea Bastaardsatijnvlinder 10 4 2 3 19 Nolidae Visstaartjes 382 Nola aerugula Licht visstaartje 1 1 383 Earias clorana Kleine groenuil 10 7 6 3 6 25 Arctiidae Beervlinders 384 Eilema complana Streepkokerbeertje 1 1 2 385 Phragmatobia fuliginosa Kleine beer 12 5 3 3 23 386 Spilosoma luteum Gele tijger 2 2 387 Spilosoma lubricipeda Witte tijger 7 8 1 5 21 388 Spilosoma urticae Sneeuwbeer 1 1 2 389 Diaphora mendica Mendicabeer 1 1 390 Arctia caja Grote beer 4 4 391 Tyria jacobaeae Sint Jacobsvlinder 2003

DAGVLINDERS

Rode Lijst: KW (kwetsbaar). FF = beschermd Flora- en faunawet 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 dikkopjes Hesperiidae 001 Zwartsprietdikkopje Thymelicus lineola + + witjes Pieridae 002 Groot koolwitje Pieris brassicae 2005,2006 003 Klein koolwitje Pieris rapae + + 004 Klein geaderd witje Pieris napi + + 005 Citroenvlinder Gonepteryx rhamni + vuurvlinders, blauwtjes Lycaenidae 006 Kleine vuurvlinder Lycaena phlaeas + + L. phlaeas f.caeruleopunctata 2003 007 Bruin blauwtje Plebeius agestis FF KW + 008 Icarusblauwtje Polyommatus icarus + vossen, zandoogjes Nymphalidae 009 Dagpauwoog Inachis io + + 010 Distelvlinder Vanessa cardui + + 011 Atalanta Vanessa atalanta + + 012 Kleine vos Aglais urticae + + 013 Gehakkelde aurelia Poligonia c-album + 014 Landkaartje Araschnia levana + 015 Bruin zandoogje Maniola jurtina + + 016 Oranje zandoogje Pyronia tithonus + + 017 Hooibeestje Coenonympha pamphilus + + 018 Bont zandoogje Pararge aegeria tircis 2004,2005,2006 019 Argusvlinder Lasiommata megera + +

SPRINKHANEN EN KREKELS 1996 1997 2001 gevonden na 2001 sabelsprinkhanen Tettigoniidae 001 Gewoon spitskopje Conocephalus dorsalis + + + 002 Grote groene sabelsprinkhaan Tettigonia viridissima + + + krekels Gryllidae 003 Huiskrekel Acheta domesticus +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 38 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

SPRINKHANEN (vervolg) 1996 1997 2001 gevonden na 2001 doornsprinkhanen Tetrigidae 004 Zanddoorntje Tetrix ceperoi 2005 veldsprinkhanen Acrididae 005 Bruine sprinkhaan Chorthippus brunneus + 006 Kustsprinkhaan Chorthippus albomarginatus + + 007 Ratelaar Chorthippus biguttulus 2006

LIBELLEN

Rode Lijst: KW (kwetsbaar) 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 pantserjuffers Lestidae 001 Houtpantserjuffer Lestes viridis + + waterjuffers Coenagrionidae 002 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum + 003 Lantaarntje Ischnura elegans + + glazenmakers Aeshnidae 004 Vroege glazenmaker Aeshna isosceles KW 2003 005 Paardenbijter Aeshna mixta + + 006 Grote keizerlibel Anax imperator + + 007 Glassnijder Brachytron pratense KW 2004 korenbouten Libellulidae 008 Platbuik Libellula depressa + 009 Viervlek Libellula quadrimaculata 2003 010 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum + + 011 Zwarte heidelibel Sympetrum danae + + 012 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum + + 013 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum + + 014 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum + +

MINEERVLIEGEN (Agromyzidae) 1995 2002 gevonden 1996 na 2002 001 Agromyza anthracina + 002 Agromyza pseudoreptans + 003 Aulagromyza heringii + 004 Aulagromyza phragmitidis + 005 Aulagromyza tridentata + 006 Euleia cognata + 007 Liriomyza amoena + 008 Pegomya nigritarsis Zuringvlieg + 009 Phytomyza anthrisci Fluitenkruidvlieg + 010 Phytomyza lappae 2006 011 Phytomyza ranunculi + 012 Phytomyza spinaciae + 013 Scaptomyza flava +

GALLEN op waardplant type veroorzaker 1996 2001 gevonden na 2001 Acer campestre Spaanse aak 001 Aceria macrochelus galmijt 2006 Acer pseudoplatanus Gewone esdoorn 002 Aceria macrorhyncha macrorhyncha galmijt + Alnus glutinosa Zwarte els 003 Eriophyes laevis laevis galmijt + Betula pendula Ruwe berk 004 Semudobia betulae 2003 Chamerion angustifolium Wilgenroosje 005 Dasineura kiefferiana galmijt 2003 Cirsium arvense Akkerdistel 006 Puccinia punctiformis schimmel + + Fraxinus exelsior Gewone es 007 Dasineura fraxini galmug + 008 Psyllopsis fraxini bladvlo + 009 Aceria fraxinivora ‘Klunkern’ galmijt + Galium aparine Kleefkruid 010 Dasineura aparines galmug + 011 Cecidophyes galii galmijt 2005

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 39

GALLEN (vervolg) op waardplant type veroorzaker 1996 2001 gevonden na 2001 Glechoma hederacea Hondsdraf 012 Rondaniola bursaria galwesp 2002 Lolium perenne Engels raaigras 013 Steneotarsonemus spirifex loopmijt + Persicaria amphibia Veenwortel 014 Wachtliella persicariae galmug + + Phragmites australis Riet 015 Lipara lucens galmug 2005 Quercus robur Zomereik 016 Andricus kollari Knikkergal galwesp + + 017 Andricus fecundator Ananasgal galwesp + + 018 Andricus rhizomae f.nodifex galwesp + 019 Neuroterus albipes f.laeviusculus Plaatjesgal galwesp + 020 Neuroterus quercusbaccarum f.lenticularis Lensgal galwesp + 021 Cynips quercusfolii Galappel galwesp + 022 Cynips longiventris Stuitergal galwesp + 023 Cynips divisa Rode erwtengal galwesp + Rosa canina Hondsroos 024 Diplolepis rosae Mosgal galwesp + + 025 Wachtliella rosarum galmug + + Rosa rubiginosa Egelantier 025 Wachtliella rosarum galmug + Rosa sp. een Roos 026 Diplolepis rosarum 2003 Salix alba Schietwilg 027 Rabdophaga rosaria Wilgenroosje galmug + + 028 Pontania proxima bladwesp + + 029 Aceria tetanothrix ssp. craspedobia galmijt + 030 Stenacis triradiatus galmijt 2005 Salix caprea Boswilg 031 Pontania bridgmanii bladwesp + Salix cinerea Grauwe wilg 032 Dasineura auritae galmug + + 031 Pontania bridgmanii bladwesp + 033 Pontania pedunculi bladwesp + Salix purpurea Bittere wilg 034 Pontania viminalis bladwesp + Salix triandra Amandelwilg 035 Rabdophaga rosaria Wilgenroosje galmug + 036 Pontania triandrae 2003 Salix viminalis Katwilg 037 Dasineura marginemtorquens (ook 1997) galmug + 038 Phyllocolpa scotaspis bladwesp 2005 Taraxacum officinale Gewone paardebloem 039 Cystophora taraxaci galmug + Urtica dioica Grote brandnetel 040 Dasineura urticae galmug + + 041 Puccinia caricina schimmel 2003

OVERIGE INSECTEN 1995 1996 2001 gevonden 1996 2001 na 2001 Caenidae 001 een Haft Caenis horaria + schildwantsen Acanthosomatidae 002 Berkenwants Elasmostethus interstinctus + Scutelleridae 003 Pyamawants Graphosoma lineatum 2004 randwantsen Coreidae 004 een Randwants Coreus marginatus 2003 graafwantsen Cydnidae 005 Dovenetelwants Sehirus bicolor + schaatsenrijders Gerridae 006 een Schaatsenrijder Gerris sp. + bootsmannetjes Notonectidae 007 een Bootsmannetje Notonecta sp. + schuimcicades Cercopidae 008 Bloedcicade Cercopis vulnerata + 009 Schuimbeestje Philaenus spumarius + + 010 Elzenschuimcicade Aphrophora alni 2003 011 Wilgenschuimcicade Aphrophora salicina 2005

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord 40 Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007

OVERIGE INSECTEN (vervolg) 1995 1996 2001 gevonden 1996 2001 na 2001 gaasvliegen Chrysopidae 012 Gaasvlieg Chrysopa carnea + + schorpioenvliegen Panorpidae 013 Schorpioenvlieg Panorpa communis 2003 langpootmuggen Tipulidae 014 een Langpootmug Tipula sp. + + zwarte vliegen Bibionidae 015 Rouwvlieg / Zwarte vlieg Bibio marci + + dazen Tabanidae 016 Regendaas Haematopota pluvialis + + 017 een Goudoogdaas Chrysops sp. + zweefvliegen Syrphidae 018 Snorzweefvlieg Episyrphus balteatus + + 019 Bessen-bandzwever Syrphus ribesii + + 020 Withaar-melkzweefvlieg Leucozona lucorum 2006 021 Witte halvemaanzwever Scaeva pyrastri + 022 Hommel-reus Volucella bombylans + 023 Menuetzweefvlieg Syritta pipiens + 024 Gewone pendelvlieg Helophilus pendulus + 025 Blinde bij Eristalis tenax + + 026 Kegel-bijvlieg Eristalis pertinax + 027 Punt-bijvlieg Eristalis nemorum + blaaskopvliegen Conopidae 028 Blaaskopvlieg Conops quadrifasciata + boorvliegen Tephritidae 029 Akkerdistelboorvlieg Xiphosia miliaria + 030 Klitboorvlieg Orellia tussilaginis 2006 dambordvliegen Sarcophagidae 031 Dambordvlieg Sarcophaga carnaria + + echte vliegen Muscidae 032 Huisvlieg Musca domestica + + mineerwespen Tenthredinidae 033 een Mineerwesp Heterarthrus aceris 2002 034 Elzeschijfmineerwesp Heterarthrus vagans + 035 Eikemineerwesp Profenusa pygmaea + 036 Bramenmineerwesp Metallus pumilus 2005 plooivleugelwespen Vespidae 037 Gewone wesp Vespula vulgaris + + bijen en hommels Apidae 038 Honingbij Apis mellifera + 039 Akkerhommel Bombus pasquorum + + 040 Aardhommel Bombus terrestris + + 041 Boomhommel Bombus hypnorum + 042 Steenhommel Bombus lapidarius + + 043 Weidehommel Bombus pratorum + + 044 Tuinhommel Bombus hortorum 2005 loopkevers Carabidae 045 Gouden schalebijter Carabus auratus + + spinnende watertorren Hydrophilidae 046 Pikzwarte watertor Hydrous piceus + + aaskevers Silphidae 047 Krompootdoodgraver Nicrophorus vespillo + + + 048 Aaskever Thanatophilus sinuatus + meikevers Scarabaeidae 049 een Mestkever Aphodius fossor + soldaatjes Cantharidae 050 Kleine rode weekschildkever Rhagonycha fulva + + vuurkevers Pyrochroidae 051 Zwartkopvuurkever Pyrochroa coccinea 2006 lieveheersbeestjes Coccinellidae 052 Zevenstippelig lieveheersbeestje Coccinella septempunctata + + 053 een Lieveheersbeestje Coccinella undecimpunctata + 054 Tweestippelig lieveheersbeestje Adalia bipunctata + + 055 Aziatisch lieveheersbeestje Harmonia axyridis 2004 boktorren Cerambicidae 056 Distelboktor Agapanthes villosoviridescens 2003 057 Kleine Wespenboktor Clytus arietis 2005 bladhaantjes Chrysomelidae 058 Wilgenhaantje Phyllodecta vitellinae + 059 Elzenhaantje Agelastica alni + 060 een Mineerkever Sphaeroderma rubidum 2002

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord Flora en Fauna Volksbos Lickebaert, Rietputten en Omgeving: Monitoringverslag 2005-2007 41

OVERIGE INSECTEN (vervolg) 1995 1996 2001 gevonden 1996 2001 na 2001 snuitkevers Curculionidae 061 Groene bladsnuitkever Phyllobius pomaceus + 062 een Mineerkever Rhynchaenus testaceus 2002

WEEKDIEREN 1995 2001 gevonden 1996 na 2001 TWEEKLEPPIGEN Erwtmossels Pisidiidae 001 een Erwtmossel Pisidium sp. 2003

LANDSLAKKEN-NAAKTSLAKKEN wegslakken Arionidae 002 Gewone Wegslak Arion ater rufus + +

LANDSLAKKEN-HUISJESSLAKKEN Succineidae 003 Barnsteenslak Succinea putris 2005 Helicidae 004 Gewone Tuinslak Cepaea nemoralis +

ZOETWATERSLAKKEN posthorenslakken Planorbidae 005 Schijfhorenslak Planorbis planorbis + 006 Gewone Posthorenslak Planorbarius (Planorbis) corneus + + poelslakken Lymnaeidae 007 Ovale Poelslak Lymnaea (Radix) peregra + 008 Gewone Poelslak Lymnaea stagnalis + +

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) - afdeling Waterweg-Noord