MAZOWIECKIE BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I ROZWOJU REGIONALNEGO
======
STUDIUM UWARUNKOWA Ń
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
OBSZARÓW CHRONIONYCH
W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM:
• KAMPINOSKI PARK NARODOWY
• BOLIMOWSKI PARK KRAJONRAZOWY • CHOJNOWSKI PARK KRAJOBRAZOWY • KOZIENICKI PARK KRAJOBRAZOWY • MAZOWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY • NADBU śAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY
------WRZESIE Ń 2005
Dyrektor prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki
Zast ępca Dyrektora mgr Bartłomiej Kolipi ński
Zast ępca Dyrektora mgr in Ŝ. arch. Tomasz Sławi ński p.o. Dyrektora Oddziału Terenowego w Ciechanowie mgr in Ŝ. arch. Monika Brzeszkiewicz-Kowalska
Dyrektor Oddziału Terenowego w Płocku mgr in Ŝ. arch. Piotr Brzeski
Dyrektor Oddziału Terenowego w Radomiu dr. Maciej Trzaskowski
Dyrektor Oddziału Terenowego w Siedlcach mgr in Ŝ. arch. Małgorzata Sienkiewicz
*****
Koordynator Maria Puk
Współpraca: Kampinoski Park Narodowy Anna Słonecka (prowadz ący) Jolanta Kołakowska, Teresa Bujakowska
Bolimowski Park Krajobrazowy Barbara Kopa ńska (prowadz ący)
Chojnowski Park Krajobrazowy Maria Puk (prowadz ący), Jolanta Kołakowska, Teresa Bujakowska, El Ŝbieta Pikus, Danuta Aleksandrowicz
Kozienicki Park Krajobrazowy Dorota Maj (prowadz ący), Bogusława Sobczyk
Mazowiecki Park Krajobrazowy El Ŝbieta Jaglak (prowadz ący), Jolanta Kołakowska, Teresa Bujakowska, El Ŝbieta Pikus
Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy Andrzej Dombrowski (prowadz ący), Stefan Białczak, Zbigniew Cieszkowski, Barbara dymna, Urszula Gadomska,, Anna Olszewska, Danuta Aleksandrowicz, Dariusz Dyl, Dariusz Oleszczuk SPIS TRE ŚCI
Str WPROWADZENIE ...... 1 I ZASADA ZRÓWNOWAśONEGO ROZWOJU ...... 4 II UWARUNKOWANIA FORMALNO PRAWNE PROWADZENIA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ NA OBSZARACH OBJĘTYCH OCHRONĄ PRZYRODY ...... 4 1. Ustawowe formy ochrony przyrody...... 5 2. Plany ochrony parków...... 6 Dokumenty planistyczne jako narzędzia prowadzenia gospodarki przestrzennej na obszarach 3. chronionych...... 9 Realizacja ustaw szczególnych w dokumentach planistycznych jako narzędzie prowadzenia 4. gospodarki przestrzennej na obszarach chronionych...... 11 III CHARAKTERYSTYKA PARKÓW...... 14 Kampinoski Park Narodowy ...... 14 1 Powierzchnia i połoŜenie Parku...... 14 2 Wielkoobszarowy system przyrodniczy – podstawowe elementy...... 15 3 Mniejsze cenne formy szczególnej ochrony...... 17 4 Sytuacja społeczno gospodarcza gmin, na terenie których połoŜony jest Park...... 18 5 Uwarunkowania funkcjonalno przestrzenne w obszarze Parku i w jego bezpośrednim otoczeniu...... 20 5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku...... 20 5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzaleŜności i ciąŜeń...... 21 6 ZagroŜenia środowiska, kolizje i konflikty pomiędzy istniejącym projektowanym zagospodarowaniem a oceną przyrody...... 22 Bolimowski Park Krajobrazowy ...... 25 1 Powierzchnia i połoŜenie Parku...... 25 2 Wielkoobszarowy system przyrodniczy – podstawowe elementy...... 26 3 Mniejsze cenne formy szczególnej ochrony...... 28 4 Sytuacja społeczno gospodarcza gmin, na terenie których połoŜony jest Park...... 28 5 Uwarunkowania funkcjonalno przestrzenne w obszarze Parku i w jego bezpośrednim otoczeniu...... 29 5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku...... 29 5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzaleŜności i ciąŜeń...... 30 6 ZagroŜenia środowiska, kolizje i konflikty pomiędzy istniejącym projektowanym zagospodarowaniem a oceną przyrody...... 31 Chojnowski Park Krajobrazowy ...... 34 1 Powierzchnia i połoŜenie Parku...... 34 2 Wielkoobszarowy system przyrodniczy – podstawowe elementy...... 35 3 Mniejsze cenne formy szczególnej ochrony...... 37 4 Sytuacja społeczno gospodarcza gmin, na terenie których połoŜony jest Park...... 37 5 Uwarunkowania funkcjonalno przestrzenne w obszarze Parku i w jego bezpośrednim otoczeniu...... 39 5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku...... 39 5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzaleŜności i ciąŜeń...... 41 6 ZagroŜenia środowiska, kolizje i konflikty pomiędzy istniejącym projektowanym zagospodarowaniem a oceną przyrody...... 42 Kozienicki Park Krajobrazowy ...... 45 1 Powierzchnia i połoŜenie Parku...... 45 2 Wielkoobszarowy system przyrodniczy – podstawowe elementy...... 45 3 Mniejsze cenne formy szczególnej ochrony...... 48 4 Sytuacja społeczno gospodarcza gmin, na terenie których połoŜony jest Park...... 48 5 Uwarunkowania funkcjonalno przestrzenne w obszarze Parku i w jego bezpośrednim otoczeniu...... 51 5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku...... 51 5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzaleŜności i ciąŜeń...... 52 6 ZagroŜenia środowiska, kolizje i konflikty pomiędzy istniejącym projektowanym zagospodarowaniem a oceną przyrody...... 53 Mazowiecki Park Krajobrazowy ...... 58 1 Powierzchnia i połoŜenie Parku...... 58 2 Wielkoobszarowy system przyrodniczy – podstawowe elementy...... 58 3 Mniejsze cenne formy szczególnej ochrony...... 60 4 Sytuacja społeczno gospodarcza gmin, na terenie których połoŜony jest Park...... 61 5 Uwarunkowania funkcjonalno przestrzenne w obszarze Parku i w jego bezpośrednim otoczeniu...... 62 5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku...... 62 5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzaleŜności i ciąŜeń...... 65 6 ZagroŜenia środowiska, kolizje i konflikty pomiędzy istniejącym projektowanym zagospodarowaniem a oceną przyrody...... 65 NadbuŜański Park Krajobrazowy ...... 69 1 Powierzchnia i połoŜenie Parku...... 69 2 Wielkoobszarowy system przyrodniczy – podstawowe elementy...... 69 3 Mniejsze cenne formy szczególnej ochrony...... 71 4 Sytuacja społeczno gospodarcza gmin, na terenie których połoŜony jest Park...... 71 5 Uwarunkowania funkcjonalno przestrzenne w obszarze Parku i w jego bezpośrednim otoczeniu...... 73 5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku...... 73 5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzaleŜności i ciąŜeń...... 74 6 ZagroŜenia środowiska, kolizje i konflikty pomiędzy istniejącym projektowanym zagospodarowaniem a oceną przyrody...... 74 IV WNIOSKI wynikające z uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych: Kampinoski Park Narodowy, Bolimowski, Chojnowski, Kozienicki, Mazowiecki, NadbuŜański Park Krajobrazowy ...... 78 1. Kierunki działań wymagające zachowania i kształtowania środowiska przyrodniczego...... 78 2. Kierunki wymagające przywrócenia równowagi ekologicznej...... 82 3. Kierunki działań ograniczające skutki negatywnych oddziaływań infrastruktury technicznej...... 83 4 Kierunki działań w zakresie ochrony przeciwpowodziowej...... 83 5. Rozwój proekologicznych form działalności gospodarczej...... 84 WNIOSKI propozycje rozwiązań prawno organizacyjnych ...... 88 Materiały źródłowe ...... 90
Wprowadzenie
Niniejsze opracowanie zostało wykonane zgodnie z akceptowanym przez Zarz ąd Województwa planem pracy Mazowieckiego Biura Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego. Stanowi ono realizacj ę wymogu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w zakresie prowadzenia przez organy samorz ądu województwa analiz i studiów, odnosz ących si ę do obszarów problemowych. Celem opracowania jest analiza uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego w gminach, na terenie których wyst ępuj ą wielkoobszarowe formy ochrony przyrody, a w szczególno ści: Kampinoski Park Narodowy i Parki Krajobrazowe: Bolimowski, Chojnowski, Kozienicki, Mazowiecki, Nadbu Ŝański. Jak wykazały m.in. prace nad Planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, obszary te s ą miejscem wyst ępowania licznych kolizji w zagospodarowaniu przestrzennym i z tym zwi ązanych konfliktów społecznych. Jednocze śnie we wszystkich dokumentach wyznaczaj ących strategiczne cele i kierunki rozwoju województwa mazowieckiego sprawa ochrony przyrody jest traktowana w sposób priorytetowy. W zwi ązku z tym, w odniesieniu do wyró Ŝnionych gmin i obszarów, istnieje uzasadniona potrzeba podbudowania polityki przestrzennej uszczegółowiaj ącymi (w stosunku do Planu województwa ) analizami i studiami.
Przeprowadzone dla poszczególnych parków analizy koncentrowały si ę na nast ępuj ących zagadnieniach: • charakterystyce obszaru z punktu widzenia jego walorów przyrodniczych i cech społeczno-gospodarczych; • celach i zasadach ochrony przyrody wyra Ŝonych w dokumencie konstytuuj ącym park, w zestawieniu z celami lokalnych polityk przestrzennych, zapisanych w studiach gminnych; • prawnych uwarunkowaniach polityki ochronnej i przestrzennej wynikaj ących z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; • zagro Ŝeń środowiska i kolizji przestrzennych, • kierunkach działa ń na rzecz równowa Ŝenia rozwoju i zapobiegania konfliktom.
Opracowanie zostało wykonane z my ślą o wykorzystaniu go jako podstawy do działa ń koordynacyjnych, realizowanych m.in. poprzez opiniowanie i uzgadnianie studiów gminnych
oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Mo Ŝe by ć ono przydatne tak Ŝe przy sporz ądzaniu planów ochrony parków i innych dokumentów, okre ślaj ących zasady i kierunki ochrony środowiska przyrodniczego. Cało ść opracowania składa si ę z sze ściu zeszytów zawieraj ących analizy odnosz ące si ę do poszczególnych parków krajobrazowych i Kampinoskiego Parku Narodowego oraz z zeszytu syntetycznego, zawieraj ącego omówienie: • formalno-prawnych uwarunkowa ń prowadzenia gospodarki przestrzennej na obszarach obj ętych prawn ą ochron ą przyrody, • krótk ą charakterystyk ę poszczególnych parków obj ętych analiz ą, • wnioski wynikaj ące z przeprowadzonych bada ń i propozycje dotycz ące ogólnych rozwi ąza ń prawno-organizacyjnych w zakresie planowania przestrzennego w powi ązaniu z ochron ą przyrody. Ka Ŝdy zeszyt po świ ęcony poszczególnym parkom składa si ę z cz ęś ci tekstowej i graficznej, przedstawionej w formie wielowektorowych map (wykonanych w oprogramowaniu MapInfo) oraz wykresów i kartogramów.
I. ZASADA ZRÓWNOWA śONEGO ROZWOJU
W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego jako jedno z głównych wyzwa ń w kształtowaniu polityki przestrzennej województwa uznano realizacj ę zasady zrównowa Ŝonego rozwoju województwa mazowieckiego. Podstawowym zało Ŝeniem zrównowa Ŝonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działa ń w poszczególnych sektorach gospodarki i Ŝycia społecznego, aby zachowa ć zasoby i walory środowiska przyrodniczego w stanie zapewniającym trwałe, nie doznaj ące uszczerbku mo Ŝliwo ści korzystania z nich, zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwało ści funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej ró Ŝnorodno ści biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Oznacza to zmiany w strukturze przestrzennej województwa, kształtowanie i tworzenie wielu systemów i obiektów przyrodniczych jak i antropogennych, zachowuj ąc walory środowiska przyrodniczego. Najcenniejsze tereny muszą by ć otaczane przestrzeni ą chroni ącą je, a celem polityki samorz ądu województwa jest tworzenie spójnego systemu obszarów chronionych. Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych, dla których w chwili tworzenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, nie było opracowanych dokumentów okre ślaj ących plan działa ń ochronnych – tj. dla: Kampinoskiego Parku Narodowego i 5 parków krajobrazowych: Bolimowskiego, Chojnowskiego, Kozienickiego, Mazowieckiego, Nadbu Ŝańskiego.
II. UWARUNKOWANIA FORMALNO-PRAWNE PROWADZENIA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ NA OBSZARACH OBJ ĘTYCH PRAWN Ą OCHRON Ą PRZYRODY .
Na obszarach obj ętych ochron ą prawn ą, w tym, na terenie przedmiotowych Parków i ich otoczenia prowadzenie gospodarki przestrzennej regulowane jest przez kilkadziesi ąt ustaw i rozporz ądze ń, stanowi ących instrumenty prawne realizacji ochrony. Podstawowymi aktami prawnymi, okre ślaj ącymi zasady oraz działania w zakresie ochrony przyrody s ą nast ępuj ące ustawy:
- ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (Dz.U. z 2004r. Nr 92. poz. 880), - prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz.U. z 2001r. Nr 62, poz.627 z pó źn. zmianami), - ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003r. (Dz.U. Nr 80 poz.717 z pó źn. zmianami), - ustawa o lasach z dnia 28 wrze śnia 1991r. (tekst jednolity Dz.U. z 2000 Nr 56, poz. 679 z pó źn. zmianami), - ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych z dnia 3 lutego 1995r ( Dz.U. z 2004r. Nr 121, poz.1266 z pó źn. zmianami), - prawo wodne z dnia 18 lipca 2004r. ( Dz.U. z 2001r. Nr 115, poz.1229 z pó źn. zmianami), - ustawa z dnia 28 listopada 2003r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich, pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz.U. z 2003r. Nr 229, poz. 2273), - prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994r. (Dz.U. z 1994r. Nr 27, poz.96 z pó źn. zmianami), - ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz.U. z 2001r. Nr 62, poz.628 z pó źn. zmianami), - rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków – Natura 2000 (Dz.U. Nr 229, poz. 2313).
1. Ustawowe formy ochrony przyrody
Stosownie do art. 6 ustawy o ochronie przyrody wyznaczono nast ępuj ące formy ochrony przyrody: - parki narodowe, powoływane rozporz ądzeniem Rady Ministrów, - rezerwaty przyrody, powoływane rozporz ądzeniem wojewody, - parki krajobrazowe , powoływane rozporz ądzeniem wojewody, - obszary chronionego krajobrazu, powoływane rozporządzeniem wojewody, - obszary Natura 2000, powoływane rozporz ądzeniem ministra wła ściwego ds. środowiska w porozumieniu z ministrami wła ściwymi do spraw rolnictwa, rozwoju wsi i gospodarki wodnej, - Pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, u Ŝytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo -krajobrazowe , powoływane rozporz ądzeniem wojewody lub uchwał ą rady gminy.
Now ą form ą ochrony przyrody, które wprowadziła ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. s ą obszary Natura 2000. Obszary te maj ą słu Ŝyć ochronie i zachowaniu siedlisk oraz gatunków zwierz ąt. Dla obszarów tych nie jest stosowana klasyczna metoda konserwatorska (zakazy, nakazy ochronne) lecz zalecenia lub renaturyzacja ekosystemów, odnawianie utraconych warto ści krajobrazu, wspomaganie gatunków zagro Ŝonych. Obowi ązek ich wyznaczenia ma ka Ŝde z pa ństw członkowskich Unii. Zobowi ązuj ą do tego dwie dyrektywy: Siedliskowa 92/43 EWG z 1992 (zmodyfikowana 97/62 EWG) dotyczy ochrony siedlisk naturalnych, dzikiej flory i fauny oraz dyrektywa Ptasia 79/409 EWG uchwalona w 1992r., zmodyfikowana dyrektywami: 981/854/ EWG, 85/411EWG, 86/122/EWG, 91/244/EWG i 94/24/EWG. Obszary sieci Natura 2000 mog ą w cz ęś ci lub cało ści pokrywa ć si ę z obszarami obj ętymi innymi formami ochrony; poszczególne obszary mog ą si ę znale źć pod ró Ŝnymi rygorami ochronnymi. Prowadzenie działalno ści zwi ązanej z utrzymaniem urz ądze ń i obiektów słu Ŝą cych bezpiecze ństwu powodziowemu oraz działalno ść gospodarcza, rolna, le śna, łowiecka i rybacka na obszarach Natura 2000, wchodz ących w skład parków narodowych i rezerwatów przyrody jest dozwolona wył ącznie w zakresie, w jakim nie narusza to zakazów obowi ązuj ących na tych obszarach.
2. Plany ochrony Parków
Podstawowym dokumentem okre ślaj ącym kompleksowy plan działa ń ochronnych na, terenach parków narodowych, rezerwatów przyrody , parków krajobrazowych oraz obszarów europejskiej sieci Natura 2000, sporz ądzanym na okres 20 lat jest plan ochrony. Zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. plan ochrony, powinien uwzgl ędnia ć: • charakterystyk ę i ocen ę stanu przyrody, • identyfikacj ę i ocen ę istniej ących i potencjalnych zagro Ŝeń, • charakterystyk ę i ocen ę uwarunkowa ń społecznych i gospodarczych, • analiz ę skuteczno ści dotychczasowych form ochrony, • charakterystyk ę i ocen ę stanu zagospodarowania przestrzennego. Plan ochrony dla parku narodowego i rezerwatu przyrody zawiera:
1. cele ochrony przyrody oraz wskazanie przyrodniczych i społecznych uwarunkowa ń ich realizacji, 2. identyfikacj ę oraz okre ślenie sposobów eliminacji lub ograniczenia istniejących i potencjalnych zagro Ŝeń wewn ętrznych i zewn ętrznych, 3. wskazanie obszarów ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej, 4. okre ślenie działa ń ochronnych na obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej z podaniem rodzaju, zakresu i lokalizacji tych działań, 5. wskazanie obszarów i miejsc udost ępniania dla celów naukowych, edukacyjnych, turystycznych , rekreacyjnych, sportowych, amatorskiego połowu ryb i rybactwa oraz okre ślenie sposobu ich udost ępniania, 6. wskazanie miejsc, w których mo Ŝe by ć prowadzona działalno ść wytwórcza, handlowa i rolnicza, 7. ustalenia do studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw.
Plan ochrony dla parku krajobrazowego zawiera:
1. cele ochrony przyrody oraz wskazanie przyrodniczych i społecznych uwarunkowa ń ich realizacji, 2. identyfikacj ę oraz okre ślenie sposobów eliminacji lub ograniczenia istniejących i potencjalnych zagro Ŝeń wewn ętrznych i zewn ętrznych, 3. wskazanie obszarów realizacji działa ń ochronnych, 4. okre ślenie zakresu prac zwi ązanych z ochron ą przyrody i kształtowaniem krajobrazu, 5. program działa ń ochronnych na obszarach ochrony ścisłej, cz ęś ciowej i krajobrazowej, 6. wskazanie obszarów udost ępniania dla celów naukowych, dydaktycznych, edukacyjnych, turystycznych i rekreacyjnych, sportowych, amatorskiego połowu ryb i rybactwa oraz okre ślenie sposobu ich udost ępniania, 7. ustalenia do studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw. • Plan ochrony nie obejmuje obszaru otuliny Parków . • Nie ma bezpo średnich zapisów w ustawie o ochronie przyrody, dotycz ących ustale ń wi ąŜą cych z planów ochrony przenoszonych do miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego o raz decyzji o warunkach zabudowy. Istniej ące jednak zapisy art. 15 ust.2 pkt 7 w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, okre ślaj ące obligatoryjny zakres miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz zapisy art. 73 ustawy prawo ochrony środowiska, pozwalaj ą wnioskowa ć, Ŝe ustalenia planów ochrony nale Ŝy uwzgl ędnia ć w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Mo Ŝna przyj ąć , Ŝe plan ochrony stanowi wytyczn ą dla opracowywanych planów zagospodarowania i studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. • Ustanowienie planu ochrony nie stwarza obowi ązku sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów wchodz ących w zasi ęg obszaru obj ętego planem ochrony. • Istnieje mo Ŝliwo ść wpływania jednostek samorz ądu terytorialnego na plan ochrony, szczególnie w kontek ście ograniczania mo Ŝliwo ści u Ŝytkowania i korzystania z nieruchomo ści oraz cz ęsto utrat ę ich warto ści. Projekt planu ochrony podlega zaopiniowaniu przez zainteresowane jednostki samorządu terytorialnego w terminie 1 miesi ąca od jego przedło Ŝenia – tj: - zaopiniowania przez wła ściwe miejscowo rady gmin, - uzgodnienie z wła ściwymi miejscowo radami gmin ustale ń dotycz ących infrastruktury technicznej, zagospodarowania turystycznego, sposobu u Ŝytkowania gruntów, eliminacji lub ograniczenia zagro Ŝeń zewn ętrznych oraz ustale ń do studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w odniesieniu do nieruchomo ści nie b ędących własno ści ą Skarbu Pa ństwa, - zaopiniowaniu przez wła ściwe rady projektów planów sieci Natura 2000. • Z kolei dokumenty planistyczne jednostek samorz ądowych – tj. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz plany zagospodarowania przestrzennego województw s ą : - uzgadniane przez Dyrektora Parku Narodowego w zakresie ustale ń tych planów mog ących mie ć negatywny wpływ na ochron ę przyrody parku narodowego, - uzgadniane przez wła ściwego Wojewod ę w zakresie ustale ń tych planów dotycz ących parków krajobrazowych i ich otulin oraz obszarów chronionego krajobrazu,
Prace nad planami ochrony na obszarze analizowanych Parków
Zatwierdzony Nazwa Parku Etap opracowania planu ochrony plan ochrony • Pierwszy plan ochrony powstawał w latach 1992-1996. W zwi ązku z nowelizacj ą ustawy o ochronie przyrody opracowane i zatwierdzone plany ochrony parków Kampinoski Park narodowych w lutym 2002r. straciły moc Narodowy prawn ą. _ • Obecnie trwaj ą prace nad opracowaniem nowego planu ochrony – projekt planu jest opiniowany i uzgadniany przez samorz ądy terytorialne Bolimowski Park • Zatwierdzony I etap planu ochrony parku i Krajobrazowy otuliny w Pa ździerniku 1998r. • Obecnie trwaj ą prace nad planem ochrony wykonywanym pod now ą ustaw ą o ochronie _ przyrody. Planowany okres wykonania dokumentu do 2006r. Chojnowski Park • Obecnie trwaj ą prace nad planem ochrony Krajobrazowy wykonywanym pod now ą ustaw ą o ochronie _ przyrody. Kozienicki Park • Obecnie trwaj ą prace nad planem ochrony Krajobrazowy wykonywanym pod now ą ustaw ą o ochronie _ przyrody. Mazowiecki Park • Uchwalony Plan Ochrony w dniu Krajobrazowy 16.04.2004r. + Nadbu Ŝański Park • Obecnie trwaj ą prace nad planem ochrony Krajobrazowy wykonywanym pod now ą ustaw ą o ochronie _ przyrody. Obecnie trwaj ą konsultacje z samorz ądami dotycz ące powi ększenia Parku.
3. Dokumenty planistyczne jako narz ędzia prowadzenia gospodarki przestrzennej na obszarach chronionych (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, program ochrony środowiska województwa mazowieckiego)
• Istotnym narz ędziem ochrony przyrody s ą miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, które zapewniaj ą warunki prawne dla tej ochrony, jako jedne z aktów
prawa miejscowego. Niezale Ŝnie od adaptacji w miejscowych planach, obszarów i obiektów okre ślonych istniej ącymi i projektowanymi formami przyrody oraz re Ŝimami ochronnymi, plany te mog ą zawiera ć szereg własnych zapisów słu Ŝą cych ochronie przyrody. Pod rz ądami ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym istnieje obligatoryjny zakres miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, dotycz ący obszarów chronionych.- tj. - zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, - granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegaj ących ochronie, ustalonych na podstawie przepisów odr ębnych, w tym terenów górniczych, nara Ŝonych na niebezpiecze ństwo powodzi oraz zagro Ŝonych osuwaniem si ę mas ziemnych • W dokumencie okre ślaj ącym polityk ę przestrzenn ą gminy tj w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzgl ędnia si ę : - uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska w tym rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej, wielko ści i jako ści zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, - zagro Ŝenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia, - wyst ępowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych, - wyst ępowania udokumentowanych złó Ŝ kopalin, oraz zasobów wód podziemnych - wyst ępowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odr ębnych. W studium okre śla si ę w szczególno ści: - obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk, - obszary na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów rz ądowych. (utworzenie lub powi ększenie parku narodowego oraz rezerwatu przyrody jest celem publicznym w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomo ściami), - obszary na których gmina ma sporz ądzi ć plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagaj ące zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne, obszary nara Ŝone na niebepiecze ństwo powodzi i osuwania si ę mas ziemnych. - Ustalenia studium s ą wi ąŜą ce dla organów gmin przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
• Równie Ŝ w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa , niezale Ŝnie od adaptacji, obszarów i obiektów okre ślonych istniej ącymi i projektowanymi formami przyrody oraz re Ŝimami ochronnymi, plany te mog ą zawiera ć szereg własnych zapisów słu Ŝą cych ochronie przyrody. • W Planie uwzgl ędnia si ę ustalenia strategii rozwoju województwa, a w szczególno ści: - system obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, ochrony uzdrowisk, - rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym (parki narodowe rezerwaty przyrody), - obszary nara Ŝone na niebezpiecze ństwo powodzi, - obszary udokumentowanych złó Ŝ kopalin.
4. Realizacja ustaw szczególnych w dokumentach planistycznych jako narz ędzie prowadzenia gospodarki przestrzennej na obszarach chronionych.
• Ustawa o lasach – okre śla zasady zachowania, ochrony i powi ększania zasobów le śnych oraz zasady gospodarki le śnej w powi ązaniu z innymi elementami ochrony środowiska. Przeznaczenie gruntów do zalesienia okre śla miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz decyzja o warunkach zabudowy. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędnia si ę plany urz ądzania lasów dotycz ące granic lasów, w tym lasów ochronnych . Za lasy ochronne uznaje si ę lasy poło Ŝone w odległo ści 10km od miast licz ących powy Ŝej 50tys. mieszka ńców, w strefach ochronnych sanatoriów, chroni ące gleb ę przed zmywaniem i jałowieniem, powstrzymuj ące osuwiska ziemi, chroni ące zasoby wód powierzchniowych i podziemnych. • Ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych – reguluje zasady ochrony gruntów rolnych i le śnych oraz rekultywacji i poprawiania warto ści u Ŝytkowej gruntów. Przeznaczenie gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne dokonuje si ę w trybie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego . • Ustawa o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych – okre śla zadania oraz wła ściwo ści jednostek organizacyjnych i organów w zakresie wspierania obszarów wiejskich z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych
dotycz ące zalesienia, wspierania przedsi ęwzi ęć rolno-środowiskowych, wspierania działalno ści rolnej o niekorzystnych warunkach gospodarowania, wspieranie grup producentów rolnych, oraz pozyskiwanie rent strukturalnych . - Rozporz ądzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na zalesianie gruntów rolnych, obj ętych planem rozwoju obszarów wiejskich. Rozporz ądzenie okre śla szczegółowe warunki i tryb udzielania, wstrzymania, zwracania i zmniejszania pomocy finansowej na zalesienie gruntów rolnych. Płatno ść na zalesianie udzielana jest producentowi rolnemu dla działek rolnych, gdzie do wniosku o wsparcie producent rolny doł ącza wypis ze studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zawieraj ącym uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska w tym rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej. • Prawo geologiczne i górnicze – ustawa okre śla zasady wydobywania złó Ŝ kopalin, ochrony złó Ŝ kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska zwi ązanych z wykonywaniem prac geodezyjnych. Obszar górniczy wyznacza si ę dla ka Ŝdej kopaliny i wyznacza si ę go w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego . • Ustawa o odpadach okre śla zasady post ępowania z odpadami w sposób zapewniaj ący ochron ę Ŝycia i zdrowia ludzi oraz ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, a w szczególno ści zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilo ści odpadów i ich negatywnego oddziaływania, a tak Ŝe odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz post ępowania z masami ziemnymi lub skalnymi, je Ŝeli są usuwane albo przemieszczane w zwi ązku z realizacj ą inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin. Istotnym instrumentem jest opracowanie planów gospodarki odpadami na poziomie gminnym, powiatowym, wojewódzkim i krajowym oraz wzajemne opiniowanie przez poszczególne poziomy samorz ądowe. Plany te okre ślaj ą aktualny stan gospodarki odpadami, programowane zmiany, działania zmierzaj ące do poprawy sytuacji, instrumenty finansowe, system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. • Prawo wodne – reguluje gospodarowanie wodami, zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, a w szczególno ści kształtowanie i ochron ę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarz ądzanie zasobami wodnymi. W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególno ści ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzi ą wyznacza si ę:
- w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w strategii województwa obszary nara Ŝone na niebezpiecze ństwo powodzi , - w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w planie zagospodarowania przestrzennego województwa strefy ochronne uj ęć wody, obszarów ochronnych zbiorników wód śródl ądowych i obszary nara Ŝone na niebezpiecze ństwo powodzi. Dokumenty te s ą uzgadniane przez Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej . - Obszary bezpo średniego i po średniego zagro Ŝenia powodziowego uwzgl ędnia si ę przy sporz ądzaniu planu zagospodarowania przestrzennego województwa, studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy. - Obszary bezpo średniego zagro Ŝenia powodziowego wyznacza si ę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na podstawie studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. - Na obszarach bezpo średniego zagro Ŝenia powodzi ą zabrania si ę wykonywania robót oraz czynno ści, które mog ą utrudni ć ochron ę przed powodzi ą, a w szczególno ści wykonywania urz ądze ń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych, sadzenia drzew i krzewów, zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów - Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych – wyznaczane s ą aglomeracje o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców na obszarach których powstan ą oczyszczalnie ścieków oraz systemy kanalizacji zbiorczej. Krajowy program wyznacza w szczególno ści zakres rzeczowo-finansowy oraz termin zako ńczenia inwestycji.
III. CHARAKTERSYSTYKA PARKÓW – podstawowe informacje
KAMPINOSKI PARK NARODOWY
1. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU
Kampinoski Park Narodowy (KPN) został utworzony Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959r. Celem utworzenia Parku była ochrona przyrody i dziedzictwa historyczno- kulturowego Puszczy Kampinoskiej wraz z kompleksem wydm śródl ądowych. Park obejmuje obszar tarasów nadzalewowych Wisły. Jego południow ą granic ę stanowi w przybli Ŝeniu skarpa doliny Wisły, północn ą – skarpa mi ędzy tarasami nadzalewowymi a zalewowymi Wisły, zachodni ą – dolina Bzury a wschodni ą – aglomeracja warszawska. Obszar Parku zajmuje powierzchni ę 38 544,33 ha (z tego 38 476 ha w województwie mazowieckim). Wokół Kampinoskiego Parku Narodowego wyznaczona została otulina o powierzchni 37 756,49 ha. W styczniu 2000 r. KPN wraz z otulin ą uznany został przez UNESCO za Rezerwat Biosfery MaB Puszcza Kampinoska o powierzchni 76 200 ha. Park poło Ŝony jest w centralnej cz ęś ci województwa mazowieckiego w bezpo średnim sąsiedztwie Warszawy. W strukturze administracyjnej poło Ŝony jest na obszarze 8 gmin w trzech powiatach, tj.: • warszawski zachodni – gmina Izabelin, Kampinos, Leszno, Łomianki, Stare Babice, • nowodworski – gmina Czosnów i Leoncin, • sochaczewski – gmina Brochów. Ponadto w woj. łódzkim w gminie Tomaszów Mazowiecki (powiat tomaszewski) znajduje si ę O środek Hodowli śubrów w Smardzewicach (zajmuje 68 ha) b ędący cz ęś ci ą KPN. Granica otuliny przebiega: od północy brzegiem Wisły, od wschodu przez teren dzielnicy Bielany i Bemowo w Warszawie, od południa przez teren gmin Stare Babice,
Leszno i Kampinos (w przybli Ŝeniu po dziale wodnym pomi ędzy Utrat ą i Łasic ą), od zachodu - dolin ą Bzury (po granicy gminy Brochów i teren gminy Młodzieszyn).
2. WIELKOOBSZAROWY SYSTEM PRZYRODNICZY – podstawowe elementy
- Kampinoski Park Narodowy pełni funkcj ę głównego w ęzła ekologicznego Mazowsza. W jego rejonie zbiegaj ą si ę promieni ście doliny du Ŝych rzek: górnej i środkowej Wisły, Bugu, Narwi, Wkry i Bzury. Dlatego obszar ten posiada ekologiczne powi ązania z pasmem Wy Ŝyn Środkowopolskich z bagnami Polesia, puszczami, bagnami i jeziorami północno-wschodniego rejonu kraju. Taki makroukład ekologiczny ma wa Ŝne znaczenie dla wpływu gatunków ro ślin i migracji zwierz ąt. - Dolina Wisły zakwalifikowana jako paneuropejski korytarz ekologiczny pełni ący znacz ącą rol ę w europejskiej strategii ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej. - W opracowanej klasyfikacji krajowej sieci ekologicznej ECONET – PL obszar Kampinoskiego Parku Narodowego wyró Ŝniony został jako obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym, poło Ŝony na skrzy Ŝowaniu korytarzy ekologicznych o randze mi ędzynarodowej (doliny Wisły, Narwi i Bugu) i krajowym (doliny Wkry i Bzury). - Odcinek Wisły przyległy do Parku zaliczony został do terenów wspomagaj ących ostoje ptaków wodnych i błotnych w okresie przelotów w klasyfikacji obszarów podmokłych o znaczeniu mi ędzynarodowym. Ostoje te odpowiadaj ą wymogom terenów chronionych w ramach Konwencji Ramsar. - Obszar europejskiej sieci Natura 2000 (OSO) – Dyrektywa Ptasia obejmuj ący Puszcz ę Kampinosk ą na terenie gmin: Czosnów, Leoncin, Brochów, Izabelin, Kampinos, Leszno, Łomianki, Bielany i Stare Babice , Dolin ę Środkowej Wisły obejmuj ąca obszar poło Ŝony na terenie gmin m.in. Nowy Dwór Mazowiecki, Czosnów, Leoncin, Zakroczym, Młodzieszyn, Łomianki oraz na terenie dzielnic Warszawy: Białoł ęka, Bielany, Mokotów, Praga -Południe, Praga-Północ, Wawer, Wilanów i śoliborz. - Puszcza Kampinoska spełnia warunki Dyrektyw Siedliskowej i znajduje si ę w śród projektowanych specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. - Dla prawidłowego funkcjonowania przyrody Parku wa Ŝne znaczenie maj ą powi ązania z innymi cennymi przyrodniczo kompleksami poło Ŝonymi wokół KPN poprzez system ci ągów ekologicznych. Do strategicznych powi ąza ń przyrodniczych Parku z otoczeniem nale Ŝą rejony: - Las Bemowski w rejonie Klaudyna, Lipkowa, Bemowa,
- tereny le śne w rejonie Zambrowa, Wólki, Stanisławowa, - Zaborówek – dolina Utraty, - Łazy Le śne – Łazy – dolina Utraty, - Prz ęsławice – dolina Bzury, - Tułowice – dolina Bzury, - rejon Wólki Smolanej – dolina Bzury, - Kromnów – Piaski – dolina Wisły, - Bór Kazu ński (ci ąg le śny Kazu ń – D ębina) – dolina Wisły, - zespół Ł ąk Kazu ńskich i Ł ąk Czosnowskich – dolina Wisły, - Górka Dziekanowska – dolina Wisły, - Las Młoci ński – dolina Wisły - Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu jest korytarzem ekologicznym, który zapewnia powi ązania przyrodnicze (ponadregionalne, regionalne i lokalne) Parku z Dolin ą Wisły, z dolin ą Utraty oraz dolin ą Bzury.
Ekosystemy le śne obejmuj ą ok. 69% powierzchni Parku i odznaczaj ą si ę znaczn ą ró Ŝnorodno ści ą . S ą to lasy borowe, lasy wilgotne, olsy, ł ęgi i łozowiska. Braki jest drzewostanów bukowych, jodłowych i świerkowych. Tereny wydmowe pokryte s ą niemal w cało ści lasami, w śród których dominuj ą bory sosnowe i mieszane. Niewielkie fragmenty wydm pokrywaj ą ciepłolubne zbiorowiska napiaskowe i kserotermiczne. Na Ŝyznych glebach na stokach i podnó Ŝach wydm oraz na mineralnych wyspach w śród bagien rosn ą gr ądy – wielogatunkowe lasy li ściaste zło Ŝone z dębów, grabów, lip i klonów. Zbiorowiskami le śnymi terenów bagiennych s ą olsy, gdzie tworz ące je drzewa (olchy z domieszk ą brzozy) rosn ą na k ępach, pomi ędzy którymi przez znaczn ą cz ęść roku znajduje si ę woda. Brzegi cieków pokrywaj ą ł ęgi olchowo – jesionowe. Znamienn ą cech ą lasów Puszczy jest wyst ępowanie d ąbrowy świetlistej, co na piaskach wydmowych jest niezwykł ą osobliwo ści ą. Ekosystemy wodne stanowi ą wody otwarte o powierzchni 184 ha (0,5% powierzchni Parku). L ądowe ekosystemy niele śne reprezentowane s ą przez nast ępuj ące zespoły (zbiorowiska): zaro ślowe, nawodne i szuwary, bagna, turzycowiska i torfowiska, ł ąkowe, wydmowe, wrzosowiska polne, synantropijne, ruderalne. DuŜe zró Ŝnicowanie siedlisk powoduje, Ŝe wyst ępuje tu ponad 50 zbiorowisk ro ślinnych. Tworzy je ok. 1245 gatunków ro ślin naczyniowych, 115 gatunków mszaków oraz 146 gatunków porostów. W śród nich znajduj ą si ę gatunki reliktowe oraz ro śliny
charakterystyczne dla ró Ŝnych stref geograficznych np. relikt epoki polodowcowej – chamedafne północna, gatunki borealne – zimoziół północny i kosaciec syberyjski, relikty pontyjskie – wisienka kwa śna i w ęŜ ymord stepowy czy te Ŝ endemit środkowoeuropejski – brzoza czarna. Ró Ŝnorodno ść siedlisk Parku wpływa równie Ŝ na bogactwo wyst ępuj ącej tu fauny (jedna z najwa Ŝniejszych ostoi fauny ni Ŝu polskiego). Szacuje si ę, Ŝe mo Ŝe tu wyst ępowa ć połowa rodzimej fauny czyli ok. 16,5 tys. gatunków zwierz ąt. Dotychczas udokumentowano bytowanie ponad 3000 gatunków. Najwi ększym z 50 gatunków ssaków jest ło ś, b ędący symbolem Kampinoskiego Parku Narodowego. Populacja łosi liczy obecnie ponad 100 osobników. Z du Ŝych zwierz ąt wyst ępuj ą równie Ŝ jele ń, sarna, z mniejszych: dzik, borsuk, królik, orzesznica, zaj ąc, lis, kuna, łasica, jenot, tchórz, gronostaj, wydra, bóbr, nietoperze. Z głównych gatunków zwierz ąt łownych i chronionych najliczniej w Parku wyst ępuje sarna, ło ś, oraz jele ń. Przedstawicielami drapie Ŝników s ą m. in. kuny, lisy, jenoty i rysie, które po niemal 200 latach nieobecno ści powróciły do Puszczy Kampinoskiej. Awifauna Parku obejmuje ok. 140 gatunków, w śród nich kilkana ście par bocianów czarnych i Ŝurawi, orlik krzykliwy, a od 2000 roku orzeł bielik. Na terenach otwartych licznie występuje derkacz, gatunek zagro Ŝony wygini ęciem w skali światowej. Na terenie Parku wyst ępuje 6 gatunków gadów m.in. gniewosz plamisty i 13 płazów. Spo śród wyst ępuj ących tu zwierz ąt 81 gatunków jest zagro Ŝonych wygini ęciem np. orlik krzykliwy, Ŝuraw, derkacz, nietoperz mopek.
3. MNIEJSZE, CENNE FORMY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY
Pod wzgl ędem warto ści przyrodniczych w granicach KPN wyst ępuj ą tereny w trzech kategoriach ochronnych: - strefy ochrony ścisłej obejmuj ące 12% pow. Parku. W 2002 roku w Kampinoskim Parku Narodowym istniało 21 obszarów ścisłej ochrony przyrody, do których nale Ŝały nast ępuj ące obszary: Biela, Cyganka, Czapliniec, Czarna Woda, Czerwi ńskie Góry, Debły, Granica, Kaliszki, Kalisko, Karpaty, Krzywa Góra, Nart, Po Ŝary, Przy ćmie ń, Roztoka, Rybitew, Sieraków, Wilków, Zaborów Le śny, Zamczysko, śurawiowe, - strefy ochrony cz ęś ciowej - ok. 69% pow. Parku poło Ŝone poza strefami ochrony ścisłej oraz poza obszarami zamieszkałymi i uŜytkowanymi przez mieszka ńców wsi śródparkowych,
- strefy ochrony krajobrazowej Są to przewa Ŝnie grunty prywatne (5 984 ha, z tego 3 120 ha przewidziane do wykupu na rzecz Skarbu pa ństwa) i w wi ększo ści u Ŝytkowane rolniczo.
W otulinie Parku znajduje si ę 9 rezerwatów przyrody, w tym 6 o charakterze faunistycznym: Ławice K ępi ńskie, K ępy Kazu ńskie, Zakole Zakroczymskie ,Wikliny Wi ślane, Ruska Kemap, 1 rezerwat krajobrazowy: Las Biela ński i 1 torfowiskowy Łosiowe Błota.
W korycie Wisły poło Ŝone s ą 4 rezerwaty wi ślane ( Zakole Zakroczymskie, Wikliny Wi ślane, Kępy Kazu ńskie i Ławice K ępi ńskie) utworzone w 1998 r. w celu zachowania ostoi rzadkich i gin ących ptaków oraz walorów krajobrazowych rzeki.
Uzupełnieniem obszarowych form ochronnych s ą pomniki przyrody – pojedyncze drzewa lub ich grupy. Ogółem w granicach Parku i jego bezpo średnim s ąsiedztwie znajduje si ę 1105, w tym 129 na gruntach Parku, drzew uznanych za pomniki przyrody. Ponad 80% drzew tworzy 5 alei poło Ŝonych w s ąsiedztwie Parku.
4. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMIN NA TERENIE KTÓRYCH POŁO śONY JEST PARK
Sytuacja społeczno-gospodarcza na terenie gmin Parku jest zró Ŝnicowana i obszar Parku mo Ŝna podzieli ć na 2 ró Ŝne obszary: • obszar wschodni o stosunkowo du Ŝym potencjale gospodarczym, pozostaj ący pod siln ą presj ą urbanizacyjn ą Warszawy –gminy: Izabelin, Łomianki, Stare Babice, • obszar pozostały, obejmuj ący przede wszystkim tereny rolne: Brochów, Leoncin, Czosnów, Kampinos, Leszno.
Ludno ść - Na terenie gmin, na których poło Ŝony jest Kampinoski Park Narodowy i jego otulina zamieszkuje ogółem 73 758 osób (wg danych WUS 2002 r). Najwi ęcej osób zamieszkuje Łomianki – 20 102 os., Stare Babice – 14100, Izabelin – 9560os. - Średnia g ęsto ść zaludnienia wynosi 95 osób na 1 km 2, jest ni Ŝsza ni Ŝ średnio w województwie mazowieckim - 144 osoby/km 2. Najwi ększ ą g ęsto ści ą zaludnienia charakteryzuj ą si ę gminy otaczaj ące Warszaw ę, tj. Łomianki – 528 osób/km 2, Stare
Babice – 222 osoby/km 2, Izabelin – 147 osoby/km 2, a najmniejsz ą gminy Brochów – 37 osób/km 2 i Leoncin 32 osoby/km 2. - Gminy o du Ŝej g ęsto ści zaludnienia odznaczaj ą si ę równie Ŝ znacznym napływem ludno ści. W latach 1997-2002 wzrost liczby ludno ści w gm. Izabelin wyniósł 1 885 osób (z 7 677 do 9 562), Łomianki – 3 791 osób (z 16 311 do 20 102), Stare Babice – 2 645 osób (z 11 449 do 14 094), a gm. Czosnów ok. 100 osób. - Rozwój demograficzny na tym terenie cechuje przewaga przyrostu migracyjnego nad przyrostem naturalnym typowa dla obszarów zurbanizowanych.
Potencjał gospodarczy
Miar ą aktywno ści gospodarczej jest udział dochodów własnych w dochodach ogółem świadcz ący o wypracowanych środkach finansowych gmin oraz okre ślaj ący potencjał gospodarczy gmin.
• W 2002 roku dochody bud Ŝetowe gmin w przeliczeniu na 1 mieszka ńca tylko w gm. Kampinos były ni Ŝsze ni Ŝ średni dochód gmin województwa mazowieckiego 1395,0 zł. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem kształtuje si ę od 41,0% w gm. Leoncin do 73,1% w Starych Babicach. 74,7% w gm. Izabelin oraz 77,1% w Łomiankach (gmina miejsko wiejska). Najwy Ŝszy udział dochodów własnych w dochodach ogółem wyst ępuje na obszarach s ąsiaduj ących z Warszaw ą, za ś najmniejszy w gm. Kampinos, Leoncin, Brochów. Wysoko ść dochodów i udział środków własnych wskazuje na du Ŝe dysproporcje rozwojowe pomi ędzy terenami poło Ŝonymi blisko Warszawy i poło Ŝonymi peryferyjnie.
• W rejonie Parku wyst ępuje niedostateczne wyposa Ŝenie w urz ądzenia infrastruktury technicznej ochrony środowiska, zarówno na terenach słabiej zurbanizowanych (Kampinos, Brochów), jak i w rejonach intensywnie zurbanizowanych. Pomimo du Ŝego post ępu w realizacji sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnych w latach 1999-2002 w dalszym ci ągu wyst ępuj ą du Ŝe potrzeby w tym zakresie. W 2002 r. sie ć wodoci ągowa w analizowanym obszarze była 4-krotnie dłu Ŝsza ni Ŝ sie ć kanalizacyjna. W skali gmin zró Ŝnicowania te s ą jeszcze wi ększe. W gm. Izabelin sie ć wodoci ągowa jest prawie 50 razy dłu Ŝsza od sieci kanalizacyjnej, w gm. Kampinos ok. 16 razy. Stosunkowo najlepsza sytuacja pod wzgl ędem długo ści sieci wyst ąpiła na terenie miast i gminy Łomianki, gdzie sie ć kanalizacyjna była dłu Ŝsza od wodoci ągowej.
5. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNE W OBSZARZE PARKU I JEGO OTULINY
5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku Na funkcjonowanie przyrody Kampinoskiego Parku Narodowego szczególny wpływ posiada :
• Warszawa poło Ŝona na skraju puszczy, w newralgicznym punkcie ekologicznego doliny Wisły (w pobli Ŝu zej ścia z dolin ą Narwi). Jest to główny o środek antropopresji na Mazowszu.
• zurbanizowany układ osadniczy Obszaru Metropolitalnego Warszawy, obejmuj ący przede wszystkim gminy wschodnie Parku, • mi ędzynarodowe i ponadregionalne korytarze transportowe, b ędące potencjalnymi pasmami rozwoju: korytarz II: Berlin - Warszawa - Mi ńsk Mazowiecki oraz ponadregionalny: KR – Warszawa – Radom (Kielce), • dolina Wisły jako korytarz ekologiczny o randze europejskiej i krajowej, • regionalny ci ąg ekologiczny: rzeki Bzury i Utraty oraz Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu, Kampinoski Park Narodowy poło Ŝony jest w obszarze rozbudowanego systemu komunikacyjnego o znaczeniu ponadlokalnym, który tworz ą:
- droga krajowa nr 7 Gda ńsk – Warszawa – Kraków, odcinek tej drogi stanowi oś ci ągu osadniczego z Warszawy przez Łomianki, Dziekanów Leśny do Czosnowa, - droga wojewódzka nr 580 Warszawa – Leszno – Sochaczew wzdłu Ŝ której nast ępuje rozwój zabudowy w miejscowo ściach: Stare Babice, Leszno, Kampinos, - droga wojewódzka nr 579 Błonie –Leszno – Kazu ń – Nowy Dwór Mazowiecki ł ącz ąca dwie wa Ŝne trasy komunikacyjne drog ę nr 7 Gda ńsk – Warszawa – Kraków i nr 2 Berlin Warszawa – Moskwa i przecina obszar Parku z północy na południe. Szczególnie du Ŝą uci ąŜ liwo ść stanowi tranzytowy ruch pojazdów ci ęŜ arowych. - droga wojewódzka nr 891 Stare Babice – Mo ściska – Łomianki do drogi nr 7, biegn ąca wschodnim skrajem otuliny Parku, przewidywana jako trasa obwodowa Warszawy w ci ągu drogi nr 7,
- droga wojewódzka nr 575 Płock – Kamion –Śladów – Secymin – Nowy Kazu ń biegn ąca w północnej cz ęś ci otuliny mi ędzy Wisł ą a Puszcz ą Kampinosk ą, wzdłu Ŝ której widoczny jest rozwój budownictwa, głównie zabudowy mieszkaniowej i rekreacyjnej (gm. Leoncin)
Pod wzgl ędem funkcjonalno – przestrzennym wschodnia cz ęść KPN stanowi integraln ą cz ęść obszaru metropolitalnego, którego tereny zurbanizowane ukształtowały si ę wzdłu Ŝ dróg wylotowych z Warszawy. Tworz ą dwa rozwijaj ące si ę pasma zabudowy: - północno – wschodnie – mi ędzy Wisł ą a Puszcz ą i wzdłu Ŝ drogi ekspresowej nr 7 (gda ńskiej) z terenami zabudowanymi w miejscowo ściach: Łomianki, Dziekanów Le śny, Czosnów, - południowe – mi ędzy puszcz ą a Równin ą Bło ńsk ą, wzdłu Ŝ drogi Warszawa- Leszno- Sochaczew z terenami zabudowanymi w miejscowo ściach: Stare Babice, Leszno, Kampinos. Istotny wpływ na funkcjonowanie przyrody Parku b ędzie miała modernizacja drogi ekspresowej nr 7 obejmuj ąca przystosowanie do parametrów trasy ekspresowej (m.in. odcinek Czosnów-Kiełpin – dwie jezdnie) i włączenie do Warszawy now ą tras ę N-S przebiegaj ącą przy wschodniej granicy Parku (Łomianki-Wólka W ęglowa-Bemowo). Takie rozwi ązanie wpłynie na wzrost ruchu samochodowego na innych drogach w rejonie Parku oraz zwi ększenie zanieczyszczenia środowiska.
5.2. Predyspozycje rozwojowe. Współzale Ŝno ść rozwoju i ci ąŜ eń
Struktura zagospodarowania przestrzennego oraz funkcje rozwoju poszczególnych gmin poło Ŝonych na terenie Parku i otuliny pozwala wyró Ŝni ć:
• stref ę ochrony walorów przyrodniczych obejmuj ącą obszar w granicach Kampinoskiego Parku Narodowego. Wszelkie działania zwi ązane z ochron ą przyrody maj ą pierwsze ństwo wobec innych działa ń i realizowane s ą przez Zarz ąd Parku;
• stref ę ochronn ą (otulin ę), która nie jest form ą ochrony przyrody, a pod wzgl ędem zagospodarowania i powi ąza ń społeczno-gospodarczych jest bardzo zró Ŝnicowana, tj.:
- rejon zaplecza mieszkaniowego Warszawy obejmuje miasto i gmin ę Łomianki, gm. Stare Babice i gm. Izabelin,
- rejony rolnicze w północnej i zachodniej cz ęś ci (gm. Leoncin, Brochów i cz ęść gm. Kampinos) oraz w południowej Stare Babice, Leszno i cz ęść gm. Kampinos ze
znacznymi obszarami terenów otwartych zabezpieczaj ących Park i zapewniaj ących powi ązania przyrodnicze.
6. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY
Do istotnych konfliktów i kolizji zwi ązanych z zagospodarowaniem przestrzennym nale Ŝą : • presja urbanizacji – intensywne procesy zabudowy dotycz ą terenów poło Ŝonych w otulinie Parku i s ąsiaduj ących z Warszaw ą. Post ępuj ąca urbanizacja dotyczy głównie gmin: Łomianki, Izabelin, Stare Babice. W gminach Czosnów, Brochów poło Ŝonych w odległo ści ok. 40 km od Warszawy presja urbanizacyjna wyst ępuje na mniejsz ą skal ę. Obserwuje si ę tutaj wzrost zabudowy rekreacji indywidualnej (budownictwo letniskowe). Urbanizacja otoczenia Parku powoduje m.in.: - izolacj ę przyrody Puszczy od przyrody Wisły, lasu Młoci ńskiego, a dalej Lasku Biela ńskiego a Ŝ po ziele ń na Skarpie Warszawskiej, a tak Ŝe od przyrody na Bemowie, - obni Ŝanie si ę poziomu wód gruntowych, szczególnie w aspekcie stref źródliskowych dla Puszczy wyst ępuj ących w rejonie dzielnicy Bielany i Bemowo, - degradacj ę przyrody Puszczy poprzez zanieczyszczenie wód, powietrza, gleby, - zagro Ŝenie wprowadzeniem do przyrody gatunków obcych, m.in.: ro ślin hodowlanych, przenikanie i dziczenie zwierz ąt hodowlanych (psów, kotów), kontakty gatunków zwierz ąt dziko Ŝyj ących ze zwierz ętami domowymi, • niedostateczny rozwój technicznej infrastruktury ochrony środowiska – Wska źnik mieszka ńców korzystaj ących z wodoci ągu sieciowego wynosi od ok. 40% w gm. Izabelin do ok. 97% w gm. Stare Babice. Powa Ŝnym problemem jest niedostateczne oczyszczanie ścieków, pomimo Ŝe komunalne oczyszczalnie ścieków funkcjonuj ą w gm. Leoncin, Kampinos, Łomianki, Stare Babice, Czosnów, Michałów, Janów. Długo ść sieci kanalizacyjnej wynosi ok. 0,8 km w gm. Izabeli, 7,8km w gm. Leoncin (podł ączonych 55 budynków), w gm. Kampinos 5,7 km, w gm. Leszno 16,1 km (zrzut ścieków do oczyszczalni w Błoniu), gm. Łomianki 28,2 km. Pod wzgl ędem rozwi ązania gospodarki ściekowej najlepsza sytuacja wyst ępuje w gm. Stare Babice, gdzie długo ść sieci kanalizacyjnej wynosi 43,0 km (ok. 1100 przył ączy) i stopie ń skanalizowania wynosi ok. 35%. Istniej ą tu dwa systemy odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych ze wschodniej cz ęś ci gminy do kanalizacji warszawskiej, natomiast z miejscowo ści Stare Babice, Kwirynów- Janów, Latchorzew i Lipków do gminnej oczyszczalni w Starych
Babicach. Niedostateczny rozwój sieci kanalizacyjnej sprawia, Ŝe oczyszczalnie ścieków nie s ą w pełni wykorzystane, praktycznie pracuj ą jako punkty zlewne. Podstawow ą form ą gospodarowania ściekami jest ich gromadzenie w zbiornikach bezodpływowych oraz okresowy ich wywóz do oczyszczalni. Powa Ŝnym zagro Ŝeniem dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych stanowi spotykane zjawisko pozbywania si ę nieczysto ści płyn ących do gruntu lub do rowów melioracyjnych. Istotny wpływ na degradacj ę wód maj ą zanieczyszczenia obszarowe pochodz ące z rolnictwa, zwi ązane z niewła ściwym (bez aktualnej analizy chemicznej gleb) nawo Ŝeniem gruntów i stosowaniem środków ochrony ro ślin. • przebieg tras komunikacyjnych Najwi ększy problem i konflikt pomi ędzy infrastruktur ą komunikacyjn ą a ochron ą walorów przyrodniczych Parku stanowi droga wojewódzka nr 579 relacji Błonie-Leszno- Kazu ń-Nowy Dwór Maz. przecinaj ąca obszar Parku z północy na południe. Droga ta pełni funkcj ę obwodnicy Warszawy w relacjach mi ędzy Gda ńskiem, Krakowem i Katowicami. Wzrost nat ęŜ enia ruchu na tej drodze wynika z niedro Ŝno ści układu komunikacyjnego Warszawy, jak i brakiem innej trasy, obwodnicy w tym rejonie. Du Ŝą uci ąŜ liwo ść ze wzgl ędu na wielko ść ruchu stanowi przebiegaj ąca na obrze Ŝu Parku droga ekspresowa nr 7 Gda ńsk-Warszawa-Kraków. Systematyczny wzrost nat ęŜ enia ruchu na tej drodze i zwi ązany z tym hałas, drgania wstrz ąsy, jak i zanieczyszczenia spalinami i pyłami powoduje zwi ększaj ącą si ę uci ąŜ liwo ść dla Parku. Niezb ędnym byłoby ju Ŝ obecnie na niektórych odcinkach przy granicy Parku wprowadzi ć osłony i ekrany, • brak ci ągło ści wykupu na rzecz Skarbu Pa ństwa gruntów prywatnych poło Ŝonych wewnątrz Parku. Do wykupienia lub przej ęcia w drodze wymiany pozostaje 3120 ha uŜytków rolnych, • zagro Ŝenia powodzi ą Wały przeciwpowodziowe wyst ępuj ą na całym lewym odcinku Wisły od Warszawy do uj ścia Bzury. Obszarem bezpo średniego zagro Ŝenia jest mi ędzywale pełni ące funkcj ę koryta wielkich wód i jego zagospodarowanie jest przystosowane do cz ęstych zalewów. Obszary potencjalnego zagro Ŝenia powodzi ą (tereny nara Ŝone na zalanie w przypadku przelania si ę wód przez koron ę wału przeciwpowodziowego oraz zniszczenia lub uszkodzenia wałów) obejmuj ą tereny poło Ŝone w gm. Łomianki, Czosnów, Leoncin, Młodzieszyn i Brochów.
W otulinie Parku nie ma usytuowanych du Ŝych zakładów przemysłowych. Najbli Ŝszymi, które wpływaj ą na jako ść powietrza w Puszczy s ą: PKN ORLEN w Płocku, Huta Lucchini w Warszawie oraz ciepłownia i elektrociepłownie w Warszawie. Na terenie gmin poło Ŝonych w otulinie Parku wyst ępuj ą przewa Ŝnie małe zakłady usługowo-przemysłowe, potencjalnie niekorzystnie wpływaj ące na środowisko. S ą to głównie zakłady przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego (masarnie, ubojnie, piekarnie), zakłady usługowe oraz obiekty produkcji zwierz ęcej zwi ązane z gospodarstwami rolnymi. Szczególnie du Ŝe zagro Ŝenie dla przyrody KPN mog ą stworzy ć planowane inwestycje obejmuj ące: • modernizacj ę i przebudow ę drogi ekspresowej nr 7 Gda ńsk-Warszawa-Kraków wraz z budow ą odcinka drogi stanowi ącego nowe wł ączenie do Warszawy (Łomianki-Wólka Węglowa-Bemowo), • rozbudowa lotniska w Modlinie, które mo Ŝe spowodowa ć zanieczyszczenie północnych obszarów Parku spalinami z silników samolotów (w tym w ęglowodory).
BOLIMOWSKI PARK KRAJOBRAZOWY
1. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU.
Bolimowski Park Krajobrazowy (BPK) utworzony został 26 wrze śnia 1986 roku Uchwał ą Nr XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Skierniewicach (Dz. Urz. Wojewody Skierniewickiego Nr 5 poz. 126). W obecnych granicach został powołany Rozporz ądzeniem Nr 31 Wojewody Skierniewickiego z dnia 19 czerwca 1995 roku oraz Rozporz ądzeniem Nr 32 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 czerwca 2003 roku. Park jest obszarem chronionym ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, historyczne i kulturowe. Szczególnej ochronie podlegaj ą pozostało ści Puszczy Bolimowskiej, która wraz z Puszczami Wiskick ą, Korabiewsk ą, Jaktorowsk ą i Kampinowsk ą tworzyła niegdy ś jeden, pot ęŜ ny kompleks le śny. Celem jego funkcjonowania jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych warto ści w warunkach zrównowa Ŝonego rozwoju. Bolimowski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchni ę 23 130,1 ha, a otulina 2940,1 ha co stanowi 12,7% powierzchni BPK. Ł ączna powierzchnia BPK poło Ŝona na terenie województwa mazowieckiego wynosi 9877,03 ha, co stanowi 43 % całej powierzchni Parku oraz otuliny wynosi 1550,06 ha. Wzdłu Ŝ granic Parku funkcjonuje otulin ą jako pas o szeroko ści 200 m, która w wi ększo ści obj ęta została ochron ą przez utworzenie Bolimowsko-Radziejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu z dolin ą środkowej Rawki. Bolimowski Park Krajobrazowy jest parkiem typowo leśnym. Lasy i zadrzewienia zajmuj ą 61,2 % powierzchni Parku, grunty orne i sady -24,3 %, ł ąki i pastwiska - 8,3 %, bagna i torfowiska - 0,3 %, wody otwarte - 0,1 %, tereny zabudowane 5,8 %. Poło Ŝony jest około 50 km na południowy-zachód od Warszawy, wyniku reformy administracyjnej kraju obszar Parku znalazł si ę na terenie: dwóch województw: mazowieckiego i łódzkiego, czterech powiatów: Ŝyrardowskiego, grodzkiego skierniewickiego, ziemskiego skierniewickiego i łowickiego; o śmiu gmin: Wiskitki, Puszcza
Maria ńska, Bolimów, Nieborów, Kowiesy, Nowy Kaw ęczyn, Skierniewice i miasto Skierniewice. Na terenie województwa mazowieckiego znajduj ą si ę 2 jednostki administracyjne, nale Ŝą ce do powiatu Ŝyrardowskiego, na których poło Ŝony jest Park t.j.: Puszcza Maria ńska, gdzie Park stanowi 24% całej powierzchni Parku i gmina Wiskitki, gdzie Park stanowi 18,7% całej powierzchni gminy.
2. WIELKOOBSZAROWY SYSTEM PRZYRODNICZY - podstawowe elementy .
Funkcjonowanie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego (w sensie celów jego powstania) jest zwi ązane przede wszystkim z tworzeniem i funkcjonowaniem spójnego systemu obszarów chronionych. - Puszcza Bolimowska i dolina rzeki Rawki jest korytarzem ekologicznym, który ł ączy wa Ŝne ekologicznie obszary w ęzłowe: dolin ę rzeki Wisły (poprzez dolin ę rzeki Bzury) i rzeki Pilicy. - Kolejne powi ązania ekologiczne zapewniaj ą dolina rzeki Suchej Nidy i Pisi G ągoliny. Stanowi ą one wzmocnienie korytarza rzeki Rawki umo Ŝliwiaj ąc tak Ŝe kontakt z Puszcz ą Kampinosk ą - Wzmocnienie i utrwalenie pozycji Bolimowskiego Parku Krajobrazowego jako znacz ącego układu przyrodniczego (w ęzeł ekologiczny w skali krajowej) poprzez wł ączenie Parku do Sieci Natura 2000 stanowi główny cel jego ochrony. Na terenie województwa mazowieckiego dotychczas Park obecnie nie został obj ęty europejsk ą sieci ą ekologiczn ą Natura 2000 wg Dyrektywy Ptasiej . Predystynowany jest do obj ęcia sieci ą Natura 2000 na podstawie Dyrektywy Siedliskowej.
Obszar BPK poło Ŝony jest w obr ębie Bolimowsko – Radziejowickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu ( BROCHK), którego powierzchnia wynosi 66 500 ha, w tym 25 753,0 ha na obszarze województwa mazowieckiego. Utworzony został w 1986 roku w celu ochrony terenów o wzgl ędnie niskim stopniu przekształcenia środowiska przyrodniczego oraz nale Ŝą cych do najcenniejszych zasobów przyrodniczo – krajobrazowych.
Charakterystyczne dla tego regionu s ą lasy środkowopolskiego boru sosnowego świe Ŝego i bory mieszane z udziałem sosny, d ębu, grabu i jałowca, przechodz ące na
bardziej Ŝyznych siedliskach w typowe gr ądy i nieco rzadziej w świetliste d ąbrowy. W dolinach rzek wyst ępuj ą cenne zbiorowiska ł ęgowe i olsowe (rejon wsi Grabie) oraz gr ądu (w dolinach rzek Grabinki, Korabiewki i Rokity). W dolinie rzeki Rawki wyst ępuj ą ł ęgi jesionowo – olchowe i zaro śla wierzbowe. Siedliska borowe zajmuj ą około 80 % powierzchni le śnej. Istniej ące kompleksy le śne stanowi ą pozostało ści Puszczy Bolimowskiej, Miechowieckiej i Maria ńskiej oraz Korabiewickiej. Przewa Ŝaj ą lasy wodochronne obejmuj ące płaty w obr ębie Puszczy Bolimowskiej, równie Ŝ wyst ępuj ą lasy obronne w uroczysku Puszcza Maria ńska oraz lasy – ostoje zwierz ąt w południowej cz ęś ci uroczyska Sokule. Administracyjnie lasy nale Ŝą do Nadle śnictwa Skierniewice oraz Radziwiłłów. Tereny zalesione stanowi ą ponad 60 % Parku. Cenne zbiorowiska ł ąkowe zachowały si ę w dolinie Rawki, na śródle śnych polanach w obr ębie kompleksu le śnego Puszczy Bolimowskiej, w północnej cz ęś ci gminy Puszcza Maria ńska. Na skarpach zwi ązanych z rzek ą Rawk ą wyst ępuj ą zbiorowiska ciepłolubnych muraw napiaskowych. Du Ŝe urozmaicenie siedlisk i biotypów decyduje o bogactwie gatunkowym flory oraz o jej rozmaito ści. Spo śród 2200 gatunków ro ślin naczyniowych Polski wyst ępuje w Parku niemal połowa (900 gatunków). S ą tu gatunki wła ściwe Polsce środkowej, lecz tak Ŝe charakterystyczne dla pogórza i okolic nadmorskich. Mo Ŝna znale źć 40 gatunków obj ętych ochron ą i ponad 100 uznanych za zagro Ŝone i gin ące. Nale Ŝą do nich np. rzadkie w tej cz ęś ci Polski widłaki , czy te Ŝ pojedynczo rosn ące kolorowe storczyki. Do ść licznie wyst ępuje oplataj ący drzewa bluszcz pospolity i liczne porosty na drzewach świadcz ące o czysto ści powietrza. Obecnie najcenniejsze zbiorowiska ro ślin rzadkich i cennych wyst ępuj ą w dolinie Rawki i jej dopływów ( odcinki uj ściowe), w dolinie Grabinki oraz w rezerwacie ”Puszcza Maria ńska”. Cenniejsze w BPK gatunki ro ślin to: czarcik ęs Kluka, czarnuszka polna, fiołek mokradłowy, gniadosz błotny i rozesłany, goryczka w ąskolistna, go ździk pyszny, groszek błotny, kosaciec syberyjski, kruszczyk błotny, rosiczka okr ągłolistna, selenica Ŝyłkowa. Fauna BPK jest równie bogata jak jego flora. Wyst ępuj ą tu 163 gatunki zwierz ąt chronionych, liczna i bogata entom- i awifauna. Wśród ssaków najciekawszymi gatunkami s ą: ło ś, zaj ąc, dziki królik, pi Ŝmak ameryka ński, borsuk, jenot, kuna le śna, wydra rz ęsorka rzeczna – jedynego w Polsce jadowitego ssaka oraz bobra. W rzece Rawce Ŝyje 18 gatunków ryb i jeden gatunek minoga.
Świat ptasi Parku jest bardzo liczny i urozmaicony. Gniazduje tu ponad 130 gatunków ptaków np.: bł ękitnie upierzony zimorodek, sieweczka rzeczna, Ŝuraw, łab ędź niemy, buduj ący efektywne gniazda remiz i brodziec samotny, bocian czarny.
3. MNIEJSZE, CENNE FORMY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY
Na terenie Parku utworzono 5 rezerwatów przyrody : Kopanicha, Ruda-Chlebacz, Polana Siwica, Rawka, Puszcza Maria ńska oraz 1rezerwat projektowany Dolina rzeki Grabinki Projektowane zespoły przyrodniczo – krajobrazowe w granicach woj. Mazowieckiego to: - Łąki w Dolinie Suchej Nidy koło śukowa . Na terenie Parku znajduje si ę 78 u Ŝytków ekologicznych, stanowi ących zwykle całe pododdziały le śne tworz ące śródle śne polany lub fragmenty dolin oraz 54 pomniki przyrody oŜywionej – pojedyncze drzewa lub grupy drzew (d ąb szypułkowy, lipa drobnolistna, brzoza brodawkowata, jesion wyniosły kasztanowiec zwyczajny).
4. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA .
Sytuacja społeczno-gospodarcza na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego jest ści śle zwi ązana z sytuacj ą powiatu Ŝyrardowskiego oraz gmin Puszcza Maria ńska i Wiskitki, na terenie których poło Ŝony jest Park wraz z otulin ą.
Ludno ść - Na koniec 2002 roku liczba mieszka ńców gmin na obszarze których le Ŝy Bolimowski Park Krajobrazowy na terenie województwa mazowieckiego wynosiła 17718. Gmin ę Wiskitki zamieszkuje 9304 mieszka ńców, a gmin ę Puszcza Maria ńska 8414 mieszka ńców. - Wska źnik g ęsto ści zaludnienia na terenie gmin, na których znajduje si ę Park jest ni Ŝszy od średniego dla województwa mazowieckiego (144 osoby/km 2) i dla kraju (122 osoby / km 2 ) i wynosi 60,5 osoby na 1 km 2. - Od 1999 zmniejsza si ę napływ ludno ści do gminy Puszcza Maria ńska i Wiskitki. - Struktura wieku mieszka ńców gmin, na terenie których le Ŝy Park jest mniej korzystna ni Ŝ średnia w województwie mazowieckim. Udział ludno ści w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym jest ni Ŝszy ni Ŝ w województwie odpowiednio 20,6% i 58,3% w
województwie – 22,7% i 60,8%, wy Ŝszy jest odsetek ludno ści w wieku poprodukcyjnym, cho ć w ostatnich latach podkre śli ć nale Ŝy wzrost liczby ludno ści w wieku produkcyjnym.
Potencjał gospodarczy
- Blisko ść Warszawy w odległo ści 50km , dobre poł ączenia komunikacyjne, powoduj ą, Ŝe obszar Parku i jego otoczenia jest atrakcyjny dla inwestorów, poszukuj ących terenów pod budownictwo mieszkaniowe i letniskowe. Na terenie gminy Puszcza Maria ńska lasy stanowi ą 71% powierzchni gminy, w gminie Wiskitki lasy stanowi ą 44,4%. - Charakterystyczna dla Bolimowskiego Parku Krajobrazowego zabudowa letniskowa – na terenie gminy Puszcza Maria ńska obejmuje 398 działek, a w Wiskitkach 141 działek - Wydatki gmin na 1mieszka ńca były ni Ŝsze ni Ŝ w województwie (14111zł/M) i wynosiły odpowiednio – w gminie Puszcza Maria ńska – 1184/1M, w gminieWiskitki – 1554zł/M.
5. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE W OBSZARZE PARKU I JEGO BEZPO ŚREDNIM OTOCZENIU
5.1. Zagospodarowanie przestrzeni na terenie Parku
W obszarze otoczenia Parku, podstawowe elementy struktury przestrzennej stanowi ą: • metropolia o znaczeniu europejskim Warszawa, poło Ŝona w odległo ści ok. 50 km od Parku, • zurbanizowany układ osadniczy Obszaru Metropolitalnego Warszawy, obejmuj ący analizowane gminy, na terenie których poło Ŝony jest Park, z o środkiem powiatowym śyrardów, • mi ędzynarodowe korytarze transportowe, b ędące potencjalnymi pasmami rozwoju (korytarz II: Berlin - Warszawa - Mi ńsk Mazowiecki ), • pasmo łódzko – warszawskie jako potencjalny obszar dwubiegunowej aglomeracji (powi ązanie Łodzi i Warszawy), • podlegaj ący urbanizacji obszar rolniczy gminy Wiskitki i gminy Puszcza Maria ńska • regionalny ci ąg ekologiczny: rzeki Rawki i Bolimowsko - Radzejowicki Obszar Chronionego Krajobrazu., • lokalne ci ągi ekologiczne rzeki Pisi G ągoliny, Suchej Nidy, Korabiewki;
1. Sie ć osadnicza obszaru wokół Parku jest wynikiem silnej dominacji o środka centralnego i nało Ŝenia si ę układu osadniczego wytworzonego przez rozwój funkcji Warszawy na pierwotny układ osadnictwa wiejskiego. 2. Park poło Ŝony jest przy głównych trasach komunikacyjnych, wprowadzaj ących i wyprowadzaj ących ruch do Warszawy i z Warszawy oraz ruch wewn ątrz aglomeracji. S ą to: - drogi krajowe wysokich klas: po południowo-wschodniej stronie nr 8 relacji (Ryga) – gr. Pa ństwa - Białystok – Warszawa – Mszczonów – Piotrków Trybunalski - Wrocław – Kudowa Zdrój – granica pa ństwa (Praga); po stronie - wschodniej droga krajowa nr 50 relacji Ciechanów - Pło ńsk – Sochaczew – Mszczonów - Grójec - Góra Kalwaria - Mi ńsk Mazowiecki – Ostrów Mazowiecka. Teren Parku przecinaj ą: - drogi wojewódzkie: południow ą cz ęść Parku droga nr 70 relacji Łowicz - Skierniewice – Huta Zawadzka, od wschodu na zachód droga nr 719 relacji Warszawa – Pruszków - śyrardów - Kamion, - linie kolejowe o pa ństwowym znaczeniu: środkow ą cz ęść Parku ( z kierunku wschód – zachód) przecina linia magistralna nr 1 Warszawa Centralna – Katowice, linia nr 12 Skierniewice - Łuków
5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzale Ŝno ści i ci ąŜ eń
• Bolimowski Park Krajobrazowy (najwi ększy i najmniej zdeformowany system przyrodniczy) poło Ŝony mi ędzy du Ŝymi aglomeracjami stanowi planistyczny obszar problemowy. Pasmo Warszawa – Łód ź wskazuje na obszar o du Ŝej potencjalnej, podwy Ŝszonej aktywno ści gospodarczej, zwi ązanej z zachodz ącymi aktualnie procesami rozwojowymi. • Rosn ące zwi ązki z aglomeracj ą tworz ą szanse na: rozwój lokalnej przedsi ębiorczo ści, wzrost zatrudnienia, nowy napływ mieszka ńców. • Powi ązanie poprzez przecinaj ącą teren Parku lini ę kolejow ą śyrardów – Skierniewice, zwłaszcza w zakresie dojazdów do pracy i szkół oraz usług wy Ŝszego rz ędu - znajduje si ę pod presj ą procesów urbanizacyjnych. Procesy te na obszarze BPK krzy Ŝuj ą si ę i stoj ą w wyra źnej kolizji z wymogami ochrony cennych walorów i funkcji tego terenu (w ęzeł i ci ąg ekologiczny doliny rzeki Rawki o znaczeniu krajowym).
• Projektowana autostrada A-2 z w ęzłem w Wiskitkach stanie si ę istotnym aspektem dla rozwoju obszaru. Aktywizacja gospodarcza i rozwój systemów transportowych w sąsiedztwie BPK
6. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY
• Głównym czynnikiem zagra Ŝaj ącym środowisku przyrodniczemu jest równie Ŝ silna presja urbanizacyjna pasma Warszawa – Łód ź.. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju wskazuje pasmo Warszawa – Łód ź jako obszar o potencjalnej, podwy Ŝszonej aktywno ści gospodarczej, zwi ązanej z zachodz ącymi procesami restrukturyzacyjnymi i rozwojowymi. Przecinaj ąca teren Parku linia kolejowa Warszawa – Skierniewice oraz dobrze rozwini ęta sie ć dróg ponadlokalnych stymuluj ą procesy urbanizacyjne. Procesy te krzy Ŝuj ą si ę na obszarze BPK i są w wyra źnej kolizji z wymogami ochrony cennych walorów przyrodniczych i kulturowych oraz funkcjami tego terenu. Wa Ŝnym zagro Ŝeniem wynikaj ącym z presji urbanizacyjnej jest zmniejszenie powi ąza ń ekologicznych , w tym ograniczanie areału gleb cennych rolniczo. Jednym z zagro Ŝeń jest równie Ŝ zanikanie form zabudowy regionalnej oraz ekspansja bezstylowej zabudowy podmiejskiej.
• Presja urbanizacyjna dotyka tak Ŝe wra Ŝliwych elementów sieci hydrograficznej i siedlisk zwi ązanych z terenami podmokłymi, które ulegaj ą sukcesji nowej ro ślinno ści, a tak Ŝe areału cennych gleb. Obszar zwi ązany z urbanizacj ą wzdłu Ŝ linii kolejowej Skierniewice – Warszawa powoduje zmiany konfiguracji terenu (nasypy, wykopy). Wg danych Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska rzeka Pisia G ągolina ma wody pozaklasowe (w środkowym biegu przejmuje ścieki z oczyszczalni komunalnej w śyradowie) oraz w dolnym biegu nie oczyszczone ścieki z Sochaczewa) , Korabiewka ( na odcinkach poni Ŝej zrzutów ścieków z oczyszczalni w Puszczy Maria ńskiej i w Bartnikach) prowadzi wody pozaklasowe . Obni Ŝanie si ę poziomu wód gruntowych i powierzchniowych, co niesie za sob ą najpowa Ŝniejsze konsekwencje ekologiczne. Do stref o najwi ększych zmianach przyrodniczych powodowanych warunkami wodnymi zaliczy ć nale Ŝy doliny Rawki i Suchej Nidy, rejon zlewni rzeki Chojnatki oraz rejon polan Siwica i Stro Ŝyska.
Zła jako ść wód gruntowych jest wynikiem zarówno stosowania w znacznych ilo ściach środków chemicznych w rolnictwie, jak te Ŝ brakiem kompleksowego rozwi ązania systemu odprowadzania ścieków oraz zorganizowanej gospodarki odpadami Budowie wodoci ągów grupowych z reguły nie towarzyszy równoległa budowa sieci kanalizacyjnych i małych biologicznych oczyszczalni ścieków. Do miejscowo ści , w których nast ąpił du Ŝy odsetek studni gospodarskich z wod ą o złej jako ści nale Ŝą do nich : Olszanka, Radziwiłłów, Grabina poło Ŝone w gm. Puszcza Maria ńska. Do obszarów o stwierdzonym zanieczyszczeniu wód podziemnych pierwszego u Ŝytkowego zaliczono:rejony miast śyrardowa i Mszczonowa,
• Na obszarze Parku i w jego okolicach wyst ępuje szereg uci ąŜ liwo ści punktowych i powierzchniowych w postaci tzw. „dzikich wysypisk” np. w Korabiewce ; miejsce składowania nawozów sztucznych, składowania materiałów p ędnych i smarów w Puszczy Maria ńskiej. Regionalnym zagro Ŝeniem środowiskowym w rejonie Parku jest oddziaływanie składowiska odpadów komunalnych ( nie posiadaj ące zabezpieczenia podło Ŝa) w Mszczonowie. Ma ono wpływ przede wszystkim na zanieczyszczenie wód podziemnych. Brak zakładu utylizacji i przetwórstwa odpadów z śyrardowa, Mszczonowa i s ąsiednich gmin wpływa negatywnie na gospodark ę odpadami. W śród źródeł punktowych maj ących wpływ na zanieczyszczenie powietrza nale Ŝy wymieni ć lokalne kotłownie osiedlowe w śyrardowie i Mszczonowie, a tak Ŝe liczne indywidualne paleniska domowe (spalanie odpadów toksycznych, takich jak plastikowe opakowania i guma).Brak sieci gazowej oraz promocji innych proekologicznych źródeł energii i ciepła.
• Przebieg elementów infrastruktury technicznej (kołowej i szynowej )stanowi naturaln ą kolizj ę funkcji mi ędzy istniej ącym zagospodarowaniem i ochron ą przyrody . - projektowany przebieg autostrady A2 odcina ekosystemy parkowe od zewn ętrznych (regionalnych) powi ąza ń przyrodniczych. - przebieg obwodnicy dla miasta śyrardowa wzdłu Ŝ tzw. „Drogi Bednarskiej” przecinaj ący kompleks Lasu Sokolskiego i odcinaj ącej znaczn ą cz ęść tego lasu od kompleksu Puszczy Bolimowskiej (dawn. Fragment Puszczy Wiskickiej). Przebieg tych dróg , ich stan techniczny oraz potoki ruchu jakie prowadz ą s ą zagro Ŝeniem dla środowiska przyrodniczego w sensie zanieczyszcze ń powietrza przed wszystkim zwi ązkami siarki i azotu, na które najwi ększ ą wra Ŝliwo ść wykazuj ą gatunki iglaste Parku.
Delimitacja obszarów konfliktów społecznych.
Istotnym warunkiem funkcjonowania Parku s ą postawy i oczekiwania miejscowej ludno ści. Czynnikami wpływaj ącymi na konflikty społeczne w gminach, na których poło Ŝony jest BPK są: • malej ące realne dochody bud Ŝetu gmin, mała samodzielno ść finansowa gminy – du Ŝe uzale Ŝnienie bud Ŝetu od bud Ŝetu pa ństwa, dochody własne stanowi ą ok. 30% całkowitych dochodów gmin – trudno jest podejmowa ć działania prorozwojowe; • ubo Ŝenie mieszka ńców gmin (ok. 15% rodzin korzysta z pomocy społecznej); • ograniczone mo Ŝliwo ści intensywnego rolnictwa (rosn ący poziom bezrobocia ukrytego w rolnictwie); • osłabienie wi ęzi ze Skierniewicami oraz gminami poło Ŝonymi w Parku w województwie łódzkim. Społecze ństwo gminy Wiskitki i Puszczy Maria ńskiej zaopiniowało negatywnie poszerzenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Ich zdaniem dalsze poszerzanie terenu Parku uniemo Ŝliwi rozwój gospodarczy gmin.
Akty prawne powołuj ące Bolimowski Park Krajobrazowy
• Uchwała nr XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Skierniewicach z dnia 26 wrze śnia 1986 roku w sprawie utworzenia Bolimowskiego Parku Krajobrazowego i obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Nr 5, poz. 126); • Rozporz ądzenie nr 31 Wojewody Skierniewickiego z dnia 19 czerwca 1995 r. w sprawie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Skierniewickiego nr 18, poz. 113); • Rozporz ądzenie nr 20 Wojewody Skierniewickiego z dnia 6 pa ździernika 1998r. w sprawie zatwierdzenia I etapu planu ochrony Bolimowskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny (Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego Nr 21, poz.241); • Rozporz ądzenie Nr 32 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego znajduj ącego si ę w granicach województwa mazowieckiego.
CHOJNOWSKI PARK KRAJOBRAZOWY
1. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU
Chojnowski Park Krajobrazowy (CHPK) utworzony został Rozporz ądzeniem Wojewody Warszawskiego w dniu 1 czerwca 1993r. (Dziennik Urz ędowy Województwa Warszawskiego z dnia 15 czerwca 1993r. Nr 9, poz. 100). Celem utworzenia Parku było zachowanie warto ści przyrodniczych i krajobrazowych Lasów Chojnowskich i rzeki Jeziorki w dolnym biegu oraz fragmentów doliny Wisły wraz ze skarp ą wi ślan ą. CHPK zajmuje powierzchni ę 6796 ha, a wraz z otulin ą 11523 ha. Poło Ŝony jest około 20 km na południe od Warszawy w Obszarze Metropolitalnym Warszawy, na terenie 5 jednostek administracyjnych, nale Ŝą cych do powiatu piaseczy ńskiego – tj.: • miasta i gminy Góra Kalwaria, • miasta i gminy Konstancin-Jeziorna, • miasta i gminy Piaseczno, • miasta i gminy Tarczyn, • gminy wiejskiej: Pra Ŝmów. Chojnowski Park Krajobrazowy jest Parkiem typowo le śnym. Lasy zajmuj ą 75% powierzchni parku i s ą nadzorowane przez Nadle śnictwo Chojnów w gminie Piaseczno. 15% stanowi ą pastwiska, ł ąki oraz wody, 10% - tereny zabudowane. Otulina Parku nie stanowi strefy ci ągłej, lecz wypełnia przestrzenie w rozczłonkowanym zasi ęgu Parku. Park wraz z otulin ą od północy graniczy z warszawskimi dzielnicami: Ursynowem i Wilanowem, od wschodu przez Wisł ę z powiatem otwockim, od południa z grójeckim a od zachodu z gmin ą Lesznowola i powiatem pruszkowskim.
2. WIELKOOBSZAROWY SYSTEM PRZYRODNICZY – podstawowe elementy
Chojnowski Park Krajobrazowy s ąsiaduje z obszarem funkcjonalnym – Doliny Środkowej Wisły, która została zakwalifikowana jako: - Dolina Wisły zakwalifikowana jako paneuropejski ekologiczny pełni znacz ącą rol ę w europejskiej strategii ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej. - W opracowanej klasyfikacji krajowej sieci ekologicznej ECONET – PL obszar Doliny Wisły wyró Ŝniony został jako obszar w ęzłowy rangi miedzynarodowej (23M) w koncepcji ECONET PL, - Obszar OSO - specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 – na terenie gmin Góra Kalwaria i Konstancin - Jeziorna . Sam Park nie został obj ęty europejsk ą sieci ą ekologiczn ą Natura 2000 i waloryzacj ą ECONET-u, ze wzgl ędu na mniejsz ą bioró Ŝnorodno ść obszaru, mniejsz ą reprezentatywno ść i ilo ść gatunków i siedlisk przyrodniczych. Dlatego te Ŝ szczególnie istotnym staje si ę powi ązanie Parku z dolin ą Wisły, tworzenie i funkcjonowanie spójnego systemu obszarów chronionych. System ten stanowi: otulina Parku jako zewn ętrzny pier ście ń chroni ący Park przed szkodliwymi wpływami zewn ętrznym oraz Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu (WOCHK) o powierzchni około 20 000 ha. W skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu wchodz ą zarówno stosunkowo du Ŝe, zwarte kompleksy le śne i ł ąkowe o du Ŝym stopniu naturalno ści, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne, jak i niewielkie, rozdrobnione lasy i ł ąki o znacznej bioró Ŝnorodno ści, a tak Ŝe tereny rolnicze z lu źną zabudow ą zagrodow ą oraz tereny silniej zurbanizowane z zabudow ą mieszkaniow ą po śród zieleni. Warszawski Obszar Chronionego krajobrazu jest korytarzem ekologicznym , który zapewnia ci ągło ść powi ąza ń przyrodniczych (pondregionalnych, regionalnych i lokalnych) i łączy : • Chojnowski Park Krajobrazowy z dolin ą Wisły, • Dolin ę Wisły z Jeziork ą oraz z lokalnymi ci ągami przyrodniczymi: rzek ą: Cedron, Mał ą, Czarn ą, Zielon ą, • wzmacnia ochron ę unikatowych dolin rzecznych i ich otoczenia, • obejmuje ochron ą prawn ą obszary wodno-błotne, stanowi ące siedliska szczególnie wa Ŝne dla zachowania bioró Ŝnorodno ści siedlisk,
Uwzgl ędniaj ąc zasi ęg obszarowy, zró Ŝnicowanie wewn ętrzne i wzajemne powi ązania przestrzenne, najlepiej rozwini ęte s ą krajobrazy: dolinny, rolniczy i le śny. Uwzgl ędniaj ąc ekosystem, wyró Ŝniaj ą si ę na terenie CHPK zbiorniki wodne naturalnego pochodzenia (starorzecza) i środowiska bagienne w niewielkich, lokalnych obni Ŝeniach terenu. Kolejn ą cech ą charakterystyczn ą dla ekosystemów i krajobrazów przyrodniczych CHPK jest wzajemne przenikanie si ę poszczególnych typów środowisk, zwłaszcza silnie urozmaicona jest mozaika krajobrazu rolniczego z dolinnym oraz wzajemne przenikanie si ę tych typów fizjocenoz. Charakterystyczne dla tego Parku jest rozpowszechnienie borów sosnowych i borów mieszanych – z przewag ą sosny, z udziałem d ębów, brzozy i lipy, z obecno ści ą świerka oraz ro ślinno ści torfowiskowej i psamofilnej zwi ązanej z wydmami piaszczystymi. Brak jest wielu gatunków lasotwóczych takich jak: jodła, buk, jawor, jarz ąb. Naturalnymi zespołami ro ślninnymi s ą zbiorowiska hydrofilne, zwi ązane z przebiegiem dawnych koryt Wisły i licznymi starorzeczami. Z przyrodniczego punktu widzenia cenne s ą zwłaszcza tereny poło Ŝone za wałem przeciwpowodziowym nad sam ą Wisł ą oraz w dolinach rzek: Jeziorki, Zielonej, Cienkiej i Tarczynki – ł ęgi z przewag ą olchy, jesionu i wi ązu oraz fragmenty zespołów lasów olszowych w zabagnionych obni Ŝeniach. np.: Rezerwat Łyczy ńskie Olszyny, Ł ęgi Oborskie w gminie Konstancin- Jeziorna. Na obszarze Równiny Warszawskiej pojawiaj ą si ę na kompleksach lepszych gleb brunatnych siedliska gr ądu wysokiego i typowego, które obejmuj ą wielogatunowe zbiorowiska lasów li ściastych głównie d ębu i grabu, stanowi ąc niewielkie enklawy terenów rolnych - Rezerwat Pilawski Gr ąd w gminie Piaseczno. Pomimo silnej antropopresji Warszawy i niezbyt zró Ŝnicowanej struktury przyrodniczej znalazło tu swoje miejsce ok. 100 gatunków ptaków, kilkadziesi ąt gatunków ssaków, płazów i gadów .W śród ssaków najciekawszymi gatunkami s ą: ło ś, borsuk, kuna le śna, jele ń, daniel, lis, wsród ptaków: tracze nurog ęsi, perkozy zauszniki i rdzawoszyje, cyraneczki, remizy, bociany czarne, myszołowy zwyczajne, jastrz ębie, krogulce i kobuzy. Cennym elementem ornitofauny jest grupa gatunków zwi ązana z mokradłami: derkacz, kulik wielki, czajka. W Parku wyst ępuje równie Ŝ 5 gatunków gadów: jaszczurka zwinka i Ŝyworodna, padalec, Ŝmija zygzakowata i zaskroniec a w śród płazów: ropucha szara, kumak nizinny, rzekotka drzewna, grzebiuszki ziemne.
3. MNIEJSZE, CENNE FORMY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY
Na terenie Parku utworzono 11 rezerwatów, z czego wi ększo ść - 9 rezerwatów to ochrona zbiorowisk le śnych: Chojnów, Las P ęcherski, Ł ęgi Oborskie, Ło ś, Łyczy ńskie Olszyny, Obory, Pilawski Gr ąd, Skarpa Jeziorka, Uroczysko Stephana, 1 rezerwat krajobrazowy: Skarpa Oborska oraz rezerwat florystyczny: Biele Chojnowskie. W otoczeniu Parku, w korycie Wisły, na terenie gmin Konstancin – Jeziorna i Góra Kalwaria utworzono 3 rezerwaty wi ślane faunistyczne: Wyspy Zawadowskie, Wyspy Swiderskie, Łachy Brzeskie Oprócz wymienionych powy Ŝej obszarów, ochron ą prawn ą – jako pomniki przyrody – obj ęte s ą szczególnie okazałe drzewa b ądź ich grupy, głazy narzutowe czy jeziora. Ogółem w powiecie piaseczy ńskim ustanowiono ponad 160 pomników przyrody o Ŝywionej, chroni ących łącznie 500 drzew oraz 4 pomniki przyrody nieo Ŝywionej. Najwi ęcej pomników znajduje si ę na terenie dwóch gmin: Piaseczno i Konstancin-Jeziorna. W śród pomników przyrody wyró Ŝniaj ą si ę zabytkowe aleje i grupy drzew w Gołkowie-Kamionce , Głoskowie i Bielawie.
4. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMIN NA TERENIE KTÓRYCH POŁO śONY JEST PARK
Sytuacja społeczno-gospodarcza na terenie Chojnowskiego Parku Krajobrazowego i jego otoczenia (5 gmin powiatu piaseczy ńskiego) zdeterminowana jest istnieniem metropolii stołecznej . Obszar Parku i jego otoczenia jest jednym z atrakcyjniejszych w okolicach stolicy. Decyduj ą o tym zarówno czynniki przyrodniczo-krajobrazowe, jak i dost ępno ść komunikacyjna. Blisko ść i dost ępno ść Warszawy decyduje równie Ŝ o tym, Ŝe obszar ten jest miejscem lokalizacji prywatnych podmiotów gospodarczych i rozwoju prywatnego sektora gospodarczego (głównie miasto i gmina Piaseczno). Naturalne wła ściwo ści lecznicze i rozwój funkcji uzdrowiskowych Konstancina– Jeziornej predystynuje ten obszar do rozwoju funkcji mieszkaniowej. W gminach Góra Kalwaria, Tarczyn i Piaseczno rozwin ęło si ę sadownictwo, a rejon grójecko-warecki jest najwi ększ ą koncentracj ą sadów w Polsce. Nowoczesne gospodarstwa sadownicze nastawione s ą na dostarczanie owoców mieszka ńcom Warszawy.
W ko ńcu lat 80-tych i na pocz ątku 90-tych nast ąpił na tym obszarze bardzo dynamiczny rozwój mieszkalnictwa – głównie dla ludno ści Warszawy, rozwój funkcji przemysłowych głównie w Piasecznie i stopniowe zmniejszanie si ę specjalistycznej produkcji sadowniczej.
Ludno ść - Na koniec 2002 roku liczba mieszka ńców gmin na obszarze, których le Ŝy Chojnowski Park Krajobrazowy wynosiła 120 060. Najwi ęcej mieszka ńców - 56 tys. skupia gmina miejsko- wiejska Piaseczno, o środek ponadlokanych usług i administracji. - Wska źnik g ęsto ści zaludnienia na tym terenie jest wy Ŝszy od średniego dla województwa mazowieckiego – 144 osoby / km 2 i dla kraju – 122 / na km 2 i wynosi 213 osób na 1 km 2 , nale Ŝy do najwy Ŝszych w Obszarze Metropolitalnym Warszawy. Najwi ększ ą g ęsto ści ą zaludnienia charakteryzuje si ę gmina miejsko – wiejska: Piaseczno 434 os/km 2, nast ępne w kolejno ści: Konstancin-Jeziorna – 289os/km 2, Góra Kalwaria – 163os/ km 2, Pra Ŝmów - 92os/km 2, Tarczyn - 89os/ km 2. - Rozwój demograficzny na tym terenie cechuje przewaga przyrostu migracyjnego nad przyrostem naturalnym, typowa dla obszarów zurbanizowanych. Ruchy migracyjne z Warszawy stanowi ą o wzro ście liczby mieszka ńców tego terenu. - Struktura wieku mieszka ńców gmin, na terenie których le Ŝy Park jest korzystna, ze stosunkowo wysokim udziałem ludno ści w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym .
Potencjał gospodarczy • Tereny u Ŝytkowane rolniczo w gminach zwi ązanych z Parkiem zajmuj ą obszar 24 687 ha., co stanowi ok. 50% powierzchni gmin. Lasy i zadrzewienia stanowi ą 19% powierzchni, a pozostałe tereny - 31%. • Potencjał i struktura miejsc pracy w poszczególnych gminach s ą zró Ŝnicowane. Ponad połowa pozarolniczych miejsc pracy koncentruje si ę w gminie Piaseczno. W gminach Konstancin-Jeziorna i Góra Kalwaria jest ich znacznie mniej (10 – 20%). Gminy Tarczyn i Pra Ŝmów s ą gminami typowo rolniczymi, z niewielkim udziałem miejsc pracy w przemy śle, budownictwie czy usługach. • Miar ą wysokiej aktywno ści gospodarczej jest udział dochodów własnych w dochodach ogółem gmin, świadcz ący o środkach finansowych wypracowywanych na własnym terenie , okre ślaj ący potencjał gospodarczy gmin.
Najwy Ŝszy udział dochodów własnych wypracowano w gminie Konstancin – Jeziorna – 83% i Piasecznie – 81% najni Ŝszy w Gorze Kalwarii – 51%, przy czym sam udział dochodów ogółem w gminie Piaseczno, był 2,3 – krotnie wy Ŝszy od dochodów innych gmin i nale Ŝał do najwy Ŝszych w Obszarze Metropolitalnym Warszawy. • Ruch budowlany na obszarze Parku i jego otoczenia nale Ŝy do najwy Ŝszych w obszarze metropolitalnym. W latach 1999-2002 oddano do u Ŝytku 1542 mieszkania. Przy czym około 75% dotyczy miasta i gminy Piaseczno. Nale Ŝy przypuszcza ć, Ŝe w ci ągu najbli Ŝszych kilku lat ruch budowlany nie zostanie zatrzymany, a rozło Ŝy si ę bardziej równomiernie. Du Ŝo opracowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, ze zmian ą przeznaczenia pod funkcje mieszkaniowe przewiduje si ę w Konstancinie-Jeziornej, Górze Kalwarii i Pra Ŝmowie. • Wyposa Ŝenie w infrastruktur ę komunaln ą w gminach Parku s ą niewystarczaj ąco rozwini ęte – szczególnie sieci kanalizacyjnej, która nie nad ąŜ a za rozwojem mieszkalnictwa i systemami wodoci ągowymi. Z sieci wodoci ągowej w 2002r. korzystało około 93% mieszka ńców miast i około 70% mieszka ńców wsi tego obszaru , z sieci kanalizacyjnej – 85% w miastach i ok. 20% na wsi. W roku 2002 sie ć wodoci ągowa w analizowanym obszarze wynosiła 870 km i była 5- krotnie dłu Ŝsza ni Ŝ sie ć kanalizacyjna. W skali gmin zró Ŝnicowania te s ą jeszcze wi ększe. Gmina Pra Ŝmów nie posiada systemu sieci kanalizacyjnych, w Tarczynie wynosi ona tylko 8km i jest 14-krotnie mniejsza ni Ŝ sie ć wodoci ągowa. Najlepsza sytuacja ma miejsce w gminie Piaseczno i Konstancin – Jeziorna – i to bardziej w sensie stosunku obu sieci ni Ŝ samych długo ści tych sieci, obsługuj ących poszczególne, urbanizuj ące si ę obszary.
5. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE W OBSZARZE PARKU I JEGO BEZPO ŚREDNIM OTOCZENIU
5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku
W obszarze otoczenia Parku, podstawowe elementy struktury przestrzennej stanowi ą: • metropolia stołeczna, poło Ŝona w odległo ści 20km, • zurbanizowany układ osadniczy Obszaru Metropolitalnego Warszawy, obejmuj ący wszystkie 5 analizowanych gmin, na terenie których poło Ŝony jest Park, z o środkiem powiatowym Piaseczno,
• mi ędzynarodowe i ponadregionalne korytarze transportowe, b ędące potencjalnymi pasmami rozwoju: korytarz II: Berlin - Warszawa - Mi ńsk Mazowiecki oraz ponadregionalny: KR – Warszawa – Radom (Kielce), • podlegaj ący urbanizacji obszar rolniczy głównie gmin: Góra Kalwaria, Tarczyn, Pra Ŝmów oraz cz ęść nadwi śla ńska gminy Konstancin-Jeziorna, • dolina Wisły jako korytarz ekologiczny o randze krajowej i europejskiej wraz ze skarp ą wi ślan ą, • regionalny ci ąg ekologiczny: rzeki Jeziorki i Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu., • lokalne ci ągi ekologiczne rzeki Zielonej, Czarnej, Cedronu, Tarczynki,
1. Sie ć osadnicza obszaru wokół Parku jest wynikiem silnej dominacji o środka centralnego i nało Ŝenia si ę układu osadniczego wytworzonego przez rozwój funkcji Warszawy na pierwotny układ osadnictwa wiejskiego. 2. Park poło Ŝony jest przy głównych trasach komunikacyjnych, wprowadzaj ących i wyprowadzaj ących ruch do Warszawy i z Warszawy oraz ruch wewn ątrzaglomeracyjny : S ą to: - drogi krajowe wysokich klas: po zachodniej stronie Parku - droga krajowa nr 7 relacji Gda ńsk - Warszawa - Radom - Kraków, na południu - droga krajowa nr 50 relacji Sochaczew - Mszczonów - Grójec - Góra Kalwaria - Mińsk Mazowiecki, na wschodzie droga krajowa nr 79 Warszawa - Góra Kalwaria – Sandomierz, - drogi wojewódzkie, na zachodzie droga wojewódzka nr 724 Warszawa - Konstancin- Jeziorna - Góra Kalwaria, od północy - droga wojewódzka nr 721 relacji Nadarzyn - Wi ązowna , bez przeprawy mostowej na Wi śle, - towarowa obwodnica kolejowa CE-20 relacji Łuków – Skierniewice, Teren Parku przecinaj ą : - droga krajowa nr 79 Warszawa - Góra Kalwaria – Sandomierz, - linia kolejowa Warszawa - Radom. Wa Ŝnym impulsem rozwojowym obszaru wokół Parku byłoby: - powstanie trasy N-S, która przechodziłaby przez zachodni ą, silnie urbanizuj ącą si ę cz ęść gminy Piaseczno, przez miejscowo ści: Robercin, Wola Gołkowska, Złotokłos, Szczaki , byłaby równie Ŝ szans ą dla Piaseczna jako obszaru koncentracji i rozwoju technologicznego,
- budowa mostu na Wi śle na wysoko ści Konstancin-Jeziorna (Ciszyca) - Józefów wraz z modernizacj ą drogi wojewódzkiej nr 721.
5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzale Ŝno ści i ci ąŜ eń.
Na podstawie struktury zagospodarowania przestrzennego i pełnionych funkcji przez poszczególne gminy obszar Parku i jego otoczenia moŜna podzieli ć na 3 ró Ŝne przestrzenie (strefy): • Strefa uzdrowiskowo – rekreacyjna, wynikaj ąca z walorów środowiska przyrodniczego obejmuj ąca Konstancin – Jeziorn ą i gminy za Wisł ą: Otwock, Celestynów, Karczew, Wi ązowna, które razem tworzyłyby cenny przyrodniczo obszar, zabezpieczaj ący Chojnowski Park Krajobrazowy i jego powi ązania przyrodnicze. • Strefa rolnicza – obejmuj ąca gminy: Tarczyn, Pra Ŝmów, Góra Kalwaria, oraz Karczew za Wisł ą ze specjalizacj ą produkcji rolniczej, ale równie Ŝ znacznymi obszarami terenów otwartych, zabepieczaj ących Park i zapewniaj ących powi ązania przyrodnicze. • Miasto i gmina Piaseczno, które stanowi zwornik centralnej cz ęś ci Obszaru Metropolitalnego, obszaru aktywizacji gospodarczej w otoczeniu lotniska Ok ęcie, strefy rekreacyjnej biegn ącej od Konstancina do Otwocka, oraz pasa rolniczego od Tarczyna do Karczewa za Wisł ą.
6. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM I PROJEKTOWANYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY
• Głównym czynnikiem zagra Ŝaj ącym środowisku przyrodniczemu jest silna presja urbanizacyjna od strony północnej Parku (od Warszawy). Skutkiem presji urbanizacyjnej jest zmniejszenie powi ąza ń ekologicznych w rozczłonkowanym zasi ęgu Parku, w tym ograniczanie areału gleb cennych rolniczo . Powoduje to istotne zubo Ŝenie specyficznej strefy ekologicznej, powstaj ącej na styku obszarów le śnych i ł ąkowych, uproszczenie składu gatunkowego z wykształceniem le śnych monokultur sosnowych .
• Zagro Ŝeniem wynikaj ącym z presji urbanistycznej jest zagro Ŝenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych .
Wg danych Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska rzeka Jeziorka na całej swej długo ści prowadzi wody pozaklasowe. Na dopływach rzeki Jeziorki nie jest prowadzony monitoring zanieczyszcze ń, cho ć nale Ŝy spodziewa ć si ę równie Ŝ wód pozaklasowych. Wisła na tym odcinku prowadzi równieŜ wody pozaklasowe. Cały obszar 5 gmin na których poło Ŝony jest Park to obszar intensywnej eksploatacji wód podziemnych, z wytworzeniem lejów depresyjnych. Zagro Ŝenia zanieczyszczeniami wód podziemnych wynikaj ą przede wszystkim z infiltracji zanieczyszcze ń z wód powierzchniowych, z migracji wgł ębnej zwi ązków chemicznych terenów zurbanizowanych i komunikacyjnych, o słabej izolacyjno ści gruntowej warstw wodono śnych – dotyczy głównie przywi ślanych terenów Góry Kalwarii i Konstancina – Jeziornej. Znacz ący udział w degradacji wód powierzchniowych maj ą zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia rolniczego, zwi ązane z nieodpowiednim nawo Ŝeniem gruntów oraz stosowaniem środków ochrony ro ślin na terenach rolnych ze specjalizacj ą sadownicz ą wzdłu Ŝ Wisły, w gminie Góra Kalwaria, w gminie Tarczyn, nale Ŝą cej do „zagł ębia grójeckiego” oraz rolnictwa wielokierunkowego wzdłuŜ Wisły na terenie gminy Konstancin - Jeziorna.
• Z silnym rozwojem spoleczno-gospodarczym gmin Parku s ą zagro Ŝenia powstaj ące ze źródeł punktowych: S ą to zakłady METSA TISSUE (dawne zakłady papiernicze w Konstancinie- Jeziornej, Zakłady Przemysłu Owocowo-Warzywnego HORTEX w Górze Kalwarii, oraz liczne „dzikie” wysypiska śmieci. Regionalnym zagro Ŝeniem środowiskowym w rejonie Parku jest oddziaływanie składowiska odpadów komunalnych ŁUBNA (obecnie rekultywowanego) i mniejszych, lokalnych składowisk gminnych (Je Ŝewice). Maj ą one wpływ przede wszystkim na zanieczyszczenie wód podziemnych. W śród źródeł punktowych maj ących wpływ na zanieczyszczenie powietrza nale Ŝy wymieni ć lokalne kotłownie osiedlowe i przemysłowe oraz procesy technologiczne w samych zakładach przemysłowych i usługowych (przede wszystkim THOMSON POLKOLOR w Piasecznie), a tak Ŝe liczne indywidualne paleniska domowe (spalanie odpadów toksycznych, takich jak plastikowe opakowania i guma).
• Przebieg elementów infrastruktury technicznej stanowi naturaln ą kolizj ę funkcji mi ędzy istniej ącym zagospodarowaniem i ochron ą przyrody .
Najwi ększym problemem jest przebieg dróg krajowych i wojewódzkich, które s ą drogami wprowadzaj ącymi i wyprowadzaj ącymi ruch do Warszawy i z Warszawy , maj ą charakter obwodnicowy, prowadz ą ruch tranzytowy, niska jest wydolno ść tych dróg na granicy wyczerpywania si ę ich przepustowo ści. Nat ęŜ enie ruchu na tych drogach nale Ŝy do najwy Ŝszych w województwie mazowieckim ale tak Ŝe w aglomeracji warszawskiej – np.:na drodze krajowej nr 7 wynosi od ponad 10 000 do 50 000 pojazdów na dob ę, na drodze regionalnej nr 724 – wynosz ą 8000-10 000 pojazdów na dob ę. Wi ększo ść dróg regionalnych pod wzgl ędem przestrzennym i wymogów techniczno- funkcjonalnych nie spełnia wymogów warunków technicznych jakim powinny odpowiada ć drogi, ich stan techniczny oraz potoki ruchu jakie prowadz ą s ą zagro Ŝeniem dla środowiska przyrodniczego w sensie zanieczyszcze ń powietrza przed wszystkim zwi ązkami siarki i azotu, na które najwi ększ ą wra Ŝliwo ść wykazuj ą gatunki iglaste Parku. Nasilaj ącym si ę zagro Ŝeniem jest równie Ŝ hałas. Drogi nr: 7, 79,721 i 724 nale Ŝą do dróg o najwy Ŝszych wska źnikach poziomu hałasu w województwie i aglomeracji warszawskiej. • Zagro Ŝenia ze strony energetyki
Elementami sieci przesyłowych WN terytorialnie zwi ązanymi z obszarem CHPK s ą napowietrzne linie energetyczne: - linia 220kV relacji Piaseczno-Mory- Kozienice, - kilka linii 110 kV relacji Mory-Siekierki, Piaseczno-Góra Kalwaria, Piaseczno - Tarczyn, Piaseczno - Grójec ze stacjami 110/15 kV Konstancin – Jeziorna i Góra Kalwaria. Ponadto przewiduje si ę budow ę stacji energetycznej Julianów, PiasecznoI i Złotokłos, Góra Kalwaria I, rozbudow ę stacji energetycznej 220/110KV Piaseczno, budow ę linii napowietrznych Kamionka – istniej ąca linia energetyczna 110kV relacji Piaseczno – Grójec – G ąsin – Moszna, Piaseczno I - Góra Kalwaria – jako zadania zgłoszone przez Zakład Energetyczny Warszawa – Teren. Linie najwy Ŝszych napi ęć s ą elementami infrastruktury technicznej uci ąŜ liwymi dla środowiska, bowiem s ą źródłem niejonizuj ącego pola elektromagnetycznego, hałasu oraz zakłóce ń fal RTV i telekomunikacyjnych.
• Za jedno z najwi ększych zagro Ŝeń w wymiarze regionalnym i ponadregionalnym jest zagro Ŝenie powodzi ą.
Jest to zagro Ŝenie, którego skutki s ą niekorzystne dla działalno ści człowieka - zalanie w przypadku tzw. wody stuletniej Wisły dotyczy rozległych terenów rolniczych z zabudow ą ekstensywn ą na terenie gminy Góra Kalwaria i Konstancin-Jeziorna - na obszarze tarasów zalewowych a Ŝ po skarp ę, oraz wylewy Jeziorki i jej dopływów. Obszary Jeziorki s ą w znacznym stopniu zabudowane i tu niebezpiecze ństwo powodzi jest równie Ŝ du Ŝe. • Zagro Ŝeniem dla środowiska przyrodniczego s ą wały przeciwpowodziowe, osuszaj ące zawale i w dłu Ŝszej perspektywie zmieniaj ące krajobraz dolinny w typowo rolniczy z intensywnie nawo Ŝonymi ł ąkami i gruntami ornymi, zmniejszaj ący powi ązania ekologiczne z Chojnowskim Parkiem Krajobrazowym Najbardziej zagro Ŝone stały si ę siedliska l ęgowej awifauny na rozległych obszarach najszerszego tarasu zalewowego skupiaj ącego najliczniejsze populacje wielu gatunków ptaków z grupy silnie zagro Ŝonych. Równie Ŝ znacz ące s ą straty przyrodnicze, a szczególnie: rozerwanie dotychczasowej ci ągło ści lasów ł ęgowych oraz odci ęcie wi ększo ści starorzeczy od regularnego zasilania w okresie wezbra ń wód w rzece. Szczególnie widoczny jest szybko post ępuj ący proces uproszczenia (zubo Ŝenia) struktury zgrupowa ń lęgowych ptaków a wi ęc tej grupy ptaków, która decyduje o najwy Ŝszych walorach doliny Wisły, które zdecydowały o wł ączeniu jej do Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) w sieci Natura 2000 oraz uznaniu tej rzeki za paneuropejski korytarz ekologiczny-obok doliny Wisły. Wały ograniczaj ą czy wr ęcz uniemo Ŝliwiaj ą regularne zalewy ł ąk i torfowisk, które pozostały w strefie tzw. zawala. Nale Ŝy oczekiwa ć dalszej degradacji środowisk poło Ŝonych na zawalu i w dłu Ŝszej perspektywie - zamiany przesuszonych ł ąk na grunty orne, a wi ęc całkowitego przekształcenia krajobrazu tarasu zalewowego w typowy krajobraz rolniczy zdominowany przez agrocenozy.
Akty prawne powołuj ące Chojnowski Park Krajobrazowy
• Rozporz ądzenie Wojewody Mazowieckiego z dnia 1 czerwca 1993r. w sprawie utworzenia Chojnowskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Warszawskiego z dnia 15 czerwca 1993r. Nr 9, poz.100), • Rozporz ądzenie nr 171 Wojewody Mazowieckiego z dnia 18 pa ździernika 2000r. zmieniaj ące rozporz ądzenie Wojewody Warszawskiego z dnia 1 czerwca 1993r. (Dz.U. Woj. Mazowieckiego z dnia 24 pa ździernika 2000r. nr 128), • Rozporz ądzenie nr 22 Wojewody Mazowieckiego z dnia 6 sierpnia 2004r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie utworzenia Chojnowskiego Parku Krajobrazowego
KOZIENICKI PARK KRAJOBRAZOWY
I. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU
Kozienicki Park Krajobrazowy imienia Profesora Ryszarda Zar ęby (KPK) - jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w Polsce, utworzony został Uchwał ą Nr XV/70/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Radomiu z dnia 28.06.1983 r. z pó źn. zmianami, obecnie ju Ŝ w powi ększonym zasi ęgu terytorialnym - Rozporz ądzeniem Nr 38 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 11, poz. 107 z 29.01.2001 r. z pó źn. zm., Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 41, poz. 937 z 14.02.2002 r., Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 58 z 16.03.2004 r. Dz.Urz. Woj. Maz. Nr 208, poz. 5581 z 19.08.2004 r.). Celem utworzenia Parku było zachowanie charakterystycznego, lokalnego krajobrazu przyrodniczo-geograficznego oraz znacznych obszarów naturalnych lasów Puszczy Kozienickiej z bogat ą ro ślinno ści ą zieln ą i urozmaiconym ukształtowaniem terenu. Park obejmuje powierzchni ę 26233,83 ha., otulina - 36009,62 ha . Kozienicki Park Krajobrazowy poło Ŝony jest w środkowo-południowej cz ęś ci województwa mazowieckiego, w granicach administracyjnych 11 gmin: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gózd, Jastrz ębia, Jedlnia-Letnisko, Pionki, Policzna, Sieciechów, miast i gmin Kozienice oraz Zwole ń, a tak Ŝe miasta Pionki.
2. WIELKOOBSZAROWY SYSTEM PRZYRODNICZY – podstawowe elementy
Rejon Puszczy Kozienickiej zintegrowany jest funkcjonalnie i przestrzennie z pozostałymi wyró Ŝniaj ącymi si ę obszarami sieci ą powi ąza ń przyrodniczych tj: • Cały teren Kozienickiego Parku Krajobrazowego wraz z otulin ą predystynowany jest do wł ączenia do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 - na podstawie Dyrektywy "Siedliskowej" i "Ptasiej", • Obecnie do Sieci Natura 2000 - Dyrektywy Ptasiej weszły obszary mi ędzywala Wisły - na terenie gmin Kozienice i Sieciechów, • Dolina Wisły stanowi paneuropejski korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym
• Obszar Parku zajmuje znacz ącą pozycj ę w sieci ekologicznej ECONET - PL, stanowi ąc obszar w ęzłowy o znaczeniu krajowym – (12K) i zwi ązany jest z: - systemem Doliny Środkowej Wisły - jako obszarem w ęzłowym z biocentrami i strefami buforowymi o znaczeniu mi ędzynarodowym (23M) , - dolin ą rzeki Zwolenki - jako obszarem w ęzłowym z biocentrami i strefami buforowymi o znaczeniu mi ędzynarodowym (odcinek od uj ścia do granic Zwolenia) oraz obszarem chronionego krajobrazu "Dolina rzeki Zwolenki" , - dolin ą rzeki Radomki - jako korytarzem ekologicznym o znaczeniu krajowym (uj ście do Wisły) oraz regionalnym, przechodz ącym na odcinku źródliskowym w obszar w ęzłowy o znaczeniu krajowym (obszar chronionego krajobrazu "Lasy przysusko-szydłowieckie"), - o pozostało ściami Puszcz: Stromieckiej i Nadpilickiej zwi ązanej z dolin ą Pilicy - jako obszarem w ęzłowym z biocentrami i strefami buforowymi o znaczeniu mi ędzynarodowym (21M) oraz obszarem chronionego krajobrazu "Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki" - dolinami rzek Pacynki i Ił Ŝanki - jako korytarzami ekologicznymi o znaczeniu regionalnym. • Obszar Puszczy Kozienickiej w jej historycznych granicach (mi ędzy rzek ą Radomk ą a okolicami linii kolejowej Radom-Dęblin), jak równie Ŝ rejony: Ryczywołu przy uj ściu Radomki oraz rezerwatów przyrody: "Okólny Ług" i "Ługi Helenowskie" zakwalifikowane zostały do systemu CORINE jako ostoje przyrody .
Znacz ącą cz ęść opracowywanego obszaru stanowi ą lasy Puszczy Kozienickiej . Ró Ŝnorodno ść uwidaczniaj ących si ę tu warunków przyrodniczych wpłyn ęła na zró Ŝnicowanie siedlisk le śnych, w śród których wyst ępuj ą: bór mieszany świeŜy, las mieszany, bór świe Ŝy, las świe Ŝy, ols, bór mieszany wilgotny, bór suchy, bór wilgotny, las wilgotny, ols jesionowy, bór bagienny. Przez północn ą cz ęść lasów Puszczy przebiegaj ą górne granice zasi ęgów jodły, buka i jawora, nadaj ących drzewostanom charakterystyczny wygl ąd lasów wy Ŝynnych i górskich. W składzie gatunkowym wyra źnie przewa Ŝa sosna (84 % powierzchni), która jako gatunek panuj ący tworzy drzewostany jednogatunkowe lub mieszane z d ębem szypułkowym i bezszypułkowym, brzoz ą, a w domieszce przede wszystkim z jodł ą, lip ą, świerkiem, grabem. Dęby jako gatunki panuj ące (5 % pow.) tworz ą drzewostany jednogatunkowe i mieszane z sosn ą, jodł ą, lip ą, wi ązem, świerkiem, grabem. Panuj ąca jodła (3 % pow.) tworzy drzewostany mieszane z d ębem, sosn ą, świerkiem, brzoz ą.
W obr ębie Puszczy wyró Ŝniaj ą si ę bogate biocenotycznie gr ądy i ł ęgi z drzewostanami jodłowo-dębowo-grabowymi i olszowymi oraz domieszk ą pozostałych gatunków, o bardzo bogatych wielogatunkowych podrostach, podszytach i warstwie runa. Na terenie Puszczy zaznacza si ę wyst ępowanie zró Ŝnicowanej, znacznie rozwini ętej flory . W jej obr ębie stwierdzono 580 gatunków ro ślin naczyniowych nale Ŝą cych do 84 rodzin i 294 rodzajów. W śród nich s ą 43 gatunki chronione (32 podlegaj ące ochronie ścisłej i 11 cz ęś ciowej), a 8 wpisanych jest do "Polskiej czerwonej ksi ęgi ro ślin". Przeprowadzone w ostatnim czasie wyniki bada ń wskazuj ą na znaczne urozmaicenie wyst ępuj ącej tu flory naczyniowej, spotyka si ę bowiem m. in. gatunki górskie i podgórskie oraz typowe dla klimatu subatlantyckiego i subborealnego. Fauna Puszczy Kozienickiej odznacza si ę bogactwem i ró Ŝnorodno ści ą. W oparciu o ich bogactwo gatunkowe, skład, specyficzno ść zgrupowa ń oraz udział 17 gatunków "specjalnej troski" uznaje si ę Puszcz ę Kozienicką za obszar bardzo cenny przyrodniczo. W Kozienickim Parku Krajobrazowym stwierdzono wyst ępowanie 55 gatunków motyli, w tym 2 gatunki obj ęte ochron ą gatunkow ą (modraszek telejus, czerwo ńczyk nieparek) i szereg innych znajduj ących si ę na "Czerwonej li ście zwierz ąt gin ących. W rejonie Puszczy opisano 75 gatunków chrz ąszczy z rodziny kózkowatych, z których 25 zaliczono do rzadko lub bardzo rzadko spotykanych (borodziej próchnik, zgrzypik twardokrywka, zgniotek cynobrowy, ciołek matowy i pachnica d ębowa). W wodach płyn ących stwierdzono 22 gatunki ryb i minogów, w tym 6 chronionych (koza, minóg strumieniowy, minóg ukrai ński, piskorz , ró Ŝanka , słonecznica, śliz) i 3 wpisanych do "Polskiej czerwonej ksi ęgi zwierz ąt" (minóg strumieniowy lub minóg ukrai ński, piskorz, ró Ŝanka). Na terenie Puszczy stwierdzono wyst ępowanie 13 z 18 krajowych gatunków płazów i 6 z 9 gatunków gadów. Perł ą herpetofauny Puszczy jest Ŝółw błotny; gatunek ten wg. "Polskiej czerwonej księgi zwierz ąt" zaliczany jest do skrajnie zagro Ŝonych i gin ących. Z wyst ępuj ących na terenie Parku ponad 218 gatunków ptaków (m.in. orlik krzykliwy, bocian czarny, Ŝuraw i kraska) do "Polskiej czerwonej ksi ęgi zwierz ąt" wpisanych jest 28 gatunków. Ssaki reprezentowane s ą w Puszczy przez 58 gatunków - w tym 29 chronionych. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą tu nietoperze z licznym wyst ępowaniem nocka Brandta i nocka Bechsteina, co powoduje, Ŝe pod tym wzgl ędem obszar ten staje si ę porównywalny do rangi Puszczy Białowieskiej.
3. MNIEJSZE CENNE FORMY OCHRONY SZCZEGÓLNEJ
• Rezerwaty przyrody (cz ęś ciowe) - 15 obiektów o ł ącznej powierzchni 1267,92 ha, w tym 11 rezerwatów le śnych: Zago ŜdŜon, Ponty im. Teodora Zieli ńskiego, Brze źniczka, Ciszek, Jedlnia, Załamanek, Pionki, ,Miodne, Ponty D ęby, Źródło Królewskie, Gu ść 2 rezerwaty torfowiskowe: Lugi Helenowskie, Okólny Ług, 1 rezerwat krajobrazowy : Kr ępiec, 1 krajobrazowo-le śny : Leniwa, • UŜytki ekologiczne - 108 obiektów o ł ącznej powierzchni 339,17 ha, na które składaj ą si ę: śródle śne bagna - tzw. "ługi" w ró Ŝnym stopniu okresowo zalewane wod ą i poro śni ęte ro ślinno ści ą drzewiast ą, krzewiast ą lub zieln ą, oczka wodne - dawne nie u Ŝytkowane stawy i starorzecza, tereny zalewowe, torfowiska oraz nie u Ŝytkowane ł ąki i pastwiska cz ęsto poro śni ęte samosiewami, • Pomniki przyrody - 209 obiektów, na które składa się 597 drzew rosn ących pojedynczo, w alei i w grupach oraz 2 głazy narzutowe i 3 stanowiska bluszcza zwyczajnego.
4. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMIN NA TERENIE KTÓRYCH POŁO śONY JEST PARK
W strukturze u Ŝytkowania gruntów gmin zwi ązanych z t ą przestrzeni ą nieznacznie dominuj ą u Ŝytki rolne - 51,4 %, przy czym s ą to głównie grunty orne. Wysoki udział lasów - 32,8 %, znacznie wi ększy ni Ŝ średnio w województwie (22,2 %) i kraju (ponad 28 %) W poszczególnych gminach udział powierzchni le śnej jest do ść zró Ŝnicowany - od 6,7 % w gminie Sieciechów i - 8,3 % w gminie Gózd do prawie 63 % w gminie wiejskiej Pionki.
Ludność - W ostatnich latach rejon Kozienickiego Parku Krajobrazowego cechuje stagnacja liczebno ści ludno ści. W poszczególnych gminach pokrywaj ących KPK dynamika wzrostu zaludnienia kształtowała si ę ró Ŝnie. Spadek liczby mieszka ńców w okresie 1995-2001 odnotowały: miasto przemysłowe Pionki (prawie - 1,0 %) oraz gminy Garbatka Letnisko i Głowaczów. Z kolei do ść znaczny wzrost nast ąpił na terenie gminy Jedlnia-Letnisko (o prawie 4,5 %) oraz gminy Pionki (o ponad 2,6 %). Wzgl ędnie wysoki wzrost zaludnienia w gminie Jedlnia-Letnisko i gminie Pionki wi ąŜ e si ę z jej poło Ŝeniem w s ąsiedztwie miasta Radomia, dla którego stanowi ona atrakcyjny obszar ekspansji, zwłaszcza mieszkaniowej i letniskowej. Potwierdzaj ą to składniki
wzrostu liczebno ści populacji, czyli głównie dodatni bilans migracyjny przy równocze śnie cz ęsto wysokiej stopie przyrostu naturalnego. - Struktura wieku populacji w poszczególnych gminach Kozienickiego Parku Krajobrazowego istotnie odbiega od przeci ętnej struktury wieku w województwie. W szczególno ści ró Ŝnica ta przejawia si ę wy Ŝszym ni Ŝ w województwie udziale grupy przedprodukcyjnej oraz - w niektórych gminach w niŜszym udziale grupy produkcyjnej. Zbli Ŝony do średniowojewódzkiego udział grupy ludno ści w wieku produkcyjnym (około 60 %) maj ą miasta: Pionki, Kozienice, Zwole ń. Generalnie populacja mieszka ńców rejonu Kozienickiego Parku Krajobrazowego jest młodsza ni Ŝ populacja całego województwa. Najmłodsz ą struktur ą wieku wyró Ŝnia si ę ludno ść gminy Jedlnia-Letnisko, co jest tu zwi ązane z napływem nowych mieszka ńców, przewa Ŝnie w do ść młodym wieku. - Średnia g ęsto ść zaludnienia gmin pokrywaj ących obszar Parku wynosz ąca około 104 mieszka ńców / km 2 jest ni Ŝsza ni Ŝ średnia w województwie (143 mieszka ńców / km 2) i kraju (122 mieszka ńców / km 2). W poszczególnych gminach wska źnik ten jest jednak bardzo zró Ŝnicowany - najni Ŝszy w gminach wiejskich (od 41 mieszka ńców / km 2), a najwy Ŝszy w gminach, których o środkiem centralnym jest miasto - do ponad 121 mieszka ńców / km 2 (miasto i gmina Pionki). Uwzgl ędniaj ąc otulin ę oraz poło Ŝone w sąsiedztwie miasto Radom, średni wska źnik g ęsto ści zaludnienia w rejonie Kozienickiego Parku Krajobrazowego wynosi 246 mieszka ńców / km 2 .
Potencjał gospodarczy
Rejon Kozienickiego Parku Krajobrazowego nale Ŝy do słabo rozwini ętych gospodarczo obszarów województwa. To pewnego rodzaju "uwstecznienie" ekonomiczne omawianego obszaru wynika zarówno z przesłanek historycznych, jak i mniej atrakcyjnych z gospodarczego punktu widzenia walorów przyrodniczych (m. in. brak cennych kopalin i słabe gleby). • O wzgl ędnie słabym rozwoju gospodarczym gmin wchodz ących w zasi ęg Parku świadczy m. in. wzgl ędnie niski wska źnik dochodów ich bud Ŝetów , który wynosi od 913,3 do 1291,3 zł./mieszka ńca, podczas gdy wska źnik średniowojewódzki wynosi ponad 1826 zł./mieszka ńca, przy czym w odniesieniu do gmin miejskich - 2467,6 zł., gmin miejsko- wiejskich - 1261,2 zł. i gmin wiejskich - 1114,4 zł. Najwy Ŝszymi dochodami bud Ŝetów przeliczonymi na mieszka ńca odznaczaj ą si ę gminy: miejsko-wiejska Kozienice oraz
gmina wiejska Głowaczów. Najni Ŝsze dochody bud Ŝetów posiadaj ą natomiast gminy: wiejska Garbatka-Letnisko oraz gmina miejska i wiejska Pionki - z miastem cechuj ącym si ę do ść drastycznym upadkiem przemysłu. • Najwy Ŝszy udział dochodów własnych wypracowano w gminach Kozienice i Pionki, przy czym sam udział dochodów ogółem w gminie Kozienice był wielokrotnie wy Ŝszy od dochodów innych gmin. Zarówno wysoko ść dochodów, jak i udział środków własnych wskazuj ą na do ść znaczne zró Ŝnicowanie w obr ębie przestrzeni społeczno-gospodarczej Parku, potwierdzaj ąc du Ŝy potencjał gospodarczy gminy miejsko-wiejskiej Kozienice, mniejszy gminy miejskiej i wiejskiej Pionki oraz gminy miejsko-wiejskiej Zwole ń, jeszcze mniejszy gmin wiejskich Sieciechów, Garbatka-Letnisko, Jedlnia-Letnisko, Policzna, Jastrz ębia, Głowaczów i najmniejszy gminy wiejskiej Gózd. • W strukturze gospodarczej omawianego obszaru dominuje rolnictwo, uprawiane głównie przez gospodarstwa indywidualne o znacznym rozdrobnieniu gruntów. W przeszło ści ukształtowały si ę jednak znacz ące miejskie o środki przemysłowe - Kozienice, Pionki i (aczkolwiek w znacznie mniejszym stopniu) - Zwole ń. W okresie ostatnich kilkunastu lat wiele przedsi ębiorstw przemysłowych jednak upadło albo zmieniło swój profil działalno ści. W mie ście Kozienice nadal wiod ącą rol ę w strukturze gospodarczej odgrywa Elektrownia "Kozienice" S.A. Funkcjonuj ą tu równie Ŝ zakłady przemysłowe bran Ŝ: spo Ŝywczej, metalowej, odzie Ŝowej, materiałów budowlanych i bran Ŝy komputerowej. Miasto Pionki - znane do niedawna z du Ŝych zakładów tworzyw sztucznych posiada rozwini ęte bran Ŝe w przemy śle chemicznym, spo Ŝywczym i ceramicznym. Istotn ą kwesti ą w strategiach rozwoju w/w o środków przemysłowych (głównie w aspekcie ekologicznym) b ędzie zagospodarowanie terenów poprzemysłowych wraz z maj ątkiem trwałym i infrastruktur ą przemysłow ą.
Ruch budowlany - dynamika przyrostu zasobów mieszkaniowych jest znikoma (na terenie 11 gmin Parku oddano do u Ŝytku 213 budynków) i tylko nieznacznie przewy Ŝszała przyrost zaludnienia, z czego wynika, i Ŝ pewna poprawa standardów zag ęszczenia mieszka ń była bardziej wynikiem słabego wzrostu zaludnienia ni Ŝ rozwoju budownictwa mieszkaniowego, przy czym najwy Ŝszy jej przyrost odnotowano w gminach miejsko-wiejskich: Kozienicach, Zwoleniu oraz gminie Jedlnia-Letnisko
Wyposa Ŝenie w infrastruktur ę techniczn ą
W zakresie wyposa Ŝenia jednostek osadniczych w systemy infrastruktury technicznej omawiany obszar nie odbiega zbytnio od standardów średniowojewódzkich. Charakterystyczna i zarazem niekorzystna dla środowiska jest przy tym duŜa rozbie Ŝno ść pomi ędzy wyposa Ŝeniem w systemy wodoci ągowe i systemy kanalizacji sanitarnej. Stosunek długo ści sieci wodoci ągowej do sieci kanalizacyjnej na całym omawianym obszarze wyra Ŝa si ę wska źnikiem 3,5, a w obr ębie gmin zwi ązanych z samym Parkiem 3,1. W okresie 1995- 2001 r. ł ączna długo ść sieci wodoci ągowej wzrosła tu o 76 km, tj. o 17 %, natomiast kanalizacyjnej - o około 65 km, tj. prawie o 62 %. W niektórych gminach wiejskich nast ąpił znacz ący wzrost wyposa Ŝenia w sie ć kanalizacyjn ą, czego przykładem jest Garbatka- Letnisko, w której to gminie do 1995 roku kanalizacji sanitarnej w ogóle nie było. Pomimo, Ŝe relacja pomi ędzy długo ści ą sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnej znacznie si ę poprawiła to nadal mo Ŝna mówi ć o "substandardzie ekologicznym" Najni Ŝszym standardem odznaczaj ą si ę gminy wiejskie. Miasta (zwłaszcza natomiast Pionki i Kozienice) dysponuj ą pełniejszym wyposa Ŝeniem w sieci wodoci ągowe i kanalizacyjne. Wyra źnie gorszymi warunkami charakteryzuje si ę natomiast miasto Zwole ń. Z gmin wiejskich najlepszym wyposa Ŝeniem w sieci wodno-kanalizacyjne odznacza si ę Garbatka-Letnisko oraz Jedlnia- Letnisko, co jest zapewne wynikiem pewnego "zurbanizowania" tych gmin (w szczególno ści wsi - o środków gminnych) i ich funkcji rekreacyjnych.
5. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE W OBSZARZE PARKU I JEGO OTOCZENIU
5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku
W obszarze otoczenia Parku, podstawowe elementy struktury przestrzennej stanowi ą: • blisko ćwier ćmilionowy o środek subregionalny Radom ze stref ą zurbanizowan ą si ęgaj ącą do ok. 40 km od granic miasta, • znajduj ące si ę w bezpo średnim i bardzo bliskim s ąsiedztwie o środki powiatowe: Kozienice i Zwole ń z przestrzennym zasi ęgiem obsługi wszystkich gmin pozostaj ących w ich zasi ęgu, • ponadregionalny korytarz transportowy, stanowi ący potencjalne pasmo rozwoju KR - Warszawa - Radom (Kielce),
• podlegaj ący urbanizacji obszar rolniczy odnosz ący si ę głównie do gmin: Głowaczów, Jastrz ębia, Jedlnia-Letnisko, Zwole ń oraz cz ęść nadwi śla ńska gmin: Kozienice, Sieciechów, • doliny rzek: Wisły, Zwolenki i Pilicy wyeksponowane w krajowej sieci ekologicznej - Econet Polska jako obszary w ęzłowe z biocentrami i strefami buforowymi o znaczeniu mi ędzynarodowym, • uj ście rzeki Radomki - pełni ące tu funkcje korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym, • korytarze ekologiczne dolin rzeczych: Radomki (poza odcinkiem uj ściowym i źródliskowym o randze krajowej), Pacynki i Ił Ŝanki o znaczeniu regionalnym. • lokalne ci ągi ekologiczne mniejszych dolin rzecznych. 1. Sie ć osadnicza obszaru wokół Parku jest wynikiem dominacji o środka subregionalnego i nało Ŝenia si ę układu osadniczego wytworzonego przez rozwój funkcjonalno-przestrzenny Radomia na pierwotny układ osadnictwa wiejskiego. 2. Park poło Ŝony jest w s ąsiedztwie oraz przy głównych trasach komunikacyjnych, wprowadzaj ących i wyprowadzaj ących ruch do Radomia i z Radomia oraz ruch wewn ątrzregionalny: Są to: - drogi krajowe wysokich klas: blisko południowo-zachodniej granicy Parku - droga krajowa nr 7 relacji Gda ńsk-Warszawa-Radom-Kraków, przy południowej granicy droga krajowa Nr 12 Kalisz-Piotrków Trybunalski-Radom-Lublin, - drogi wojewódzkie: na północnym zachodzie droga wojewódzka Potycz-Warka- Głowaczów, - linia kolejowa Warszawa-Radom. Teren Parku przecinaj ą: - droga krajowa Nr 79 Warszawa-Kozienice-Zwole ń-Tarnobrzeg-Kraków, - droga krajowa Nr 48 Tomaszów Mazowiecki-Białobrzegi-Kozienice-Dęblin (niewielkie fragmenty w północno-wschodniej cz ęś ci otuliny), - linia kolejowa Radom-Pionki-Dęblin z odgał ęzieniem w kierunku Kozienic, - droga wojewódzka Nr 737 Radom-Pionki-Kozienice.
5.2. Predyspozycje rozwojowe. Obszary współzale Ŝno ści i ci ąŜ eń
Uwzgl ędniaj ąc zasady ekorozwoju (rozwoju zrównowa Ŝonego) na podstawie struktury zagospodarowania przestrzennego i pełnionych funkcji przez poszczególne gminy obszar Parku i jego otoczenia mo Ŝna podzieli ć na 2 zró Ŝnicowane przestrzenie (strefy): • Strefa turystyczno-wypoczynkowa zwi ązana z wysokimi walorami, miasto Zwole ń z fragmentem gminy Zwole ń oraz gminy (fragmenty środowiska przyrodniczego - głównie o charakterze le śnym, obejmuj ąca miasto Pionki, miasto Kozienice z fragmentem gminy Kozienice): Garbatka-Letnisko, Jedlnia-Letnisko, Pionki, Głowaczów, Sieciechów. • Strefa rolnicza - obejmuj ąca gminy: Jastrz ębia, Policzna, Gózd, Jedlnia (fragment), Zwole ń (fragment), Sieciechów (fragment), Kozienice (fragment).
6. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM I PROJEKTOWANYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY
• Czynnikiem zagra Ŝaj ącym środowisku przyrodniczemu jest stopniowo post ępuj ąca presja urbanizacyjna z wi ązana z rozbudow ą i rozwojem budownictwa mieszkaniowego oraz rekreacyjnego, zwłaszcza w okolicach aglomeracji radomskiej oraz głównych o środków turystycznych Parku - Jedlni-Letnisko i Garbatki-Letnisko. Skutkiem bardziej posuni ętej presji urbanizacyjnej jest zmniejszenie powi ąza ń ekologicznych w silnie rozczłonkowanym zasi ęgu Parku. Ponadto ekspansja do ść chaotycznego miejscami budownictwa mieszkaniowego oraz towarzysz ących mu obiektów usługowych w powi ązaniu z uwidaczniaj ącą si ę jednocze śnie dewastacj ą tradycyjnego stylu budownictwa wiejskiego i zagrodowego prowadzi do naruszenia walorów krajobrazu o charakterze naturalno-kulturowym i kulturowym.
• Istotne zagro Ŝenie stwarza uwidaczniaj ące si ę na obszarze całej Puszczy obni Ŝanie si ę poziomu wód gruntowych - prowadz ące w kra ńcowym stadium do degradacji, a nawet zaniku siedlisk przyrodniczych - zwłaszcza podmokłych, wilgotnych i bagiennych, tym samym zmniejszenia ró Ŝnorodno ści biologicznej obszaru. Zjawisko to - uwarunkowane przede wszystkim zachodzącymi w ostatnim czasie przemianami (obni Ŝanie si ę ilo ści opadów atmosferycznych przy jednoczesnym wzro ście
temperatury) pogł ębiane jest przez zwi ększony pobór wody do celów komunalnych i przemysłowych przez o środki miejsko-przemysłowe Pionek, Kozienic i Radomia.
• Wa Ŝnym zagro Ŝeniem zwi ązanym z zachodz ącymi procesami urbanizacyjnymi jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. Wg danych Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska rzeki przepływaj ące przez rejon Kozienickiego Parku Krajobrazowego na badanych odcinkach prowadz ą wody pozaklasowe ze wzgl ędu na st ęŜ enie azotu azotynowego (rzeka Zago ŜdŜonka w punkcie uj ściowym, rzeka Radomka) i miano Coli (rzeka Radomka). Usytuowana w bliskim sąsiedztwie rzeka Wisła równie Ŝ niesie wody pozaklasowe. Sytuacja taka spowodowana jest niewła ściw ą gospodark ą wodno-ściekow ą w terenach zabudowanych na obszarze Parku i w jego otoczeniu wyra Ŝaj ącą si ę brakiem kanalizacji wielu usytuowanych w tym rejonie miejscowo ści oraz zrzutami nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych do rzek i innych cieków wodnych. Zagro Ŝenia zanieczyszczeniami wód podziemnych wynikaj ą głównie z infiltracji zanieczyszcze ń z wód powierzchniowych, migracji wgł ębnej zwi ązków chemicznych z terenów zurbanizowanych i komunikacyjnych - zwłaszcza o słabej izolacji gruntowej warstw wodono śnych oraz przemieszczania si ę zwi ązków pochodzenia rolniczego - zwi ązanego z nieodpowiednim u Ŝyźnianiem gruntów oraz stosowaniem środków ochrony ro ślin (tereny rolnictwa wielokierunkowego w dolinie Wisły).
• Na obszarze Puszczy Kozienickiej uwidacznia si ę zagro Ŝenie ekosystemów le śnych zarówno ze strony czynników biotycznych (szkodliwe owady i grzyby paso Ŝytnicze), abiotycznych (niesprzyjaj ące czynniki klimatyczne i edaficzne), jak i antropogenicznych (osuszenie zwi ązane z obni Ŝeniem poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenia powietrza, wód i gleb, odpady, po Ŝar y, nadmierna penetracja lasu, niewła ściwa gospodarka le śna). Zgodnie z ocen ą zagro Ŝeń prowadzon ą dla lasów Puszczy Kozienickiej wyró Ŝniono w ich obr ębie I i II stref ę zagro Ŝenia przemysłowego. W obr ębie Puszczy Kozienickiej niekorzystne zmiany spowodowane zachodz ącymi w ostatnim czasie przekształceniami klimatycznymi prowadz ącymi w konsekwencji do stopniowego obni Ŝania si ę poziomu wód gruntowych wyra Ŝaj ą si ę głównie jako przy śpieszone osuszanie siedlisk bagiennych i wilgotnych, wysychanie gleb torfowych,
uŜytków ekologicznych i zbiorników na wi ększo ści wyst ępuj ących tu ługów. Stan ten pogł ębiany jest dodatkowo przez zwi ększony pobór wody do celów komunalnych i przemysłowych (Pionki, Kozienice, Radom).
• Z rozwojem społeczno-gospodarczym rejonu Parku zwi ązane s ą zagro Ŝenia pochodz ące ze źródeł punktowych. Najwi ększe potencjalne zagro Ŝenie stwarzaj ą tu du Ŝe zakłady przemysłowe i inne mog ące istotnie wpływa ć na stan środowiska parku, do których nale Ŝą m. in.: Elektrownia Kozienice, Radomskie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej "RADPEC" S.A. w Radomiu - ciepłownia, Elektrociepłownia Radom S.A., ciepłownie miejskie w Kozienicach i Zwoleniu, dawne Zakłady Tworzyw Sztucznych "PRONIT" i inne na ich terenie, zakłady chemiczne "BUDOCHEM", PPHU "BATO" w Pionkach, Ciepłownia Miejska w Pionkach, Zakłady Silikatowe " śytkowice", Zakłady Drzewne w Zabrzu, kompleks zakładów na terenie dawnych Zakładów Budownictwa Kolejowego w Radomiu - Zakładu Produkcji Pomocniczej ZPP-4 Jastrz ębia. Zagro Ŝenia ze strony w/w obiektów wi ąŜą si ę z emisj ą zanieczyszcze ń do powietrza, wytwarzaniem ścieków (technologicznych, opadowych, socjalno-bytowych) oraz odpadów, jak równie Ŝ do ść znacznym zu Ŝyciem wody. Ponadto na terenie Parku i jego otuliny pojawiaj ą si ę nielegalne wysypiska odpadów, zlokalizowane najcz ęś ciej w starych, nieu Ŝytkowanych wyrobiskach piaskowni lub Ŝwirowni.
• Kolizj ę funkcji pomi ędzy istniej ącym zagospodarowaniem i ochron ą przyrody stwarza przebieg elementów infrastruktury technicznej. Obiektami oddziaływuj ącymi znacz ąco na środowisko przyrodnicze w rejonie Parku s ą drogowe i kolejowe szlaki komunikacyjne . Dotyczy to przede wszystkim odcinków nast ępuj ących dróg: - drogi krajowej nr 12 - z Radomia do Lublina, - drogi krajowej nr 79 - z Warszawy do Sandomierza, - drogi wojewódzkiej nr 737 - z Radomia do Kozienic, - lokalnie dotyczy to tak Ŝe innych dróg krajowych i wojewódzkich oraz dróg niŜszej rangi, a w śród nich: nr 48 Warka-Słowiki, nr 738 Słowiki-Puławy, Głowaczów-Radom, nr 733 Pionki-Skaryszew, nr 692 Pionki-Zwole ń. Istotny wpływ wywieraj ą równie Ŝ dwa szlaki kolejowe: z Radomia do D ęblina oraz łącz ący si ę z nim szlak towarowy B ąkowiec-Elektrownia Kozienice. Oddziaływanie dróg
i linii kolejowych oprócz ogólnie rozpoznanych skutków ubocznych (zanieczyszczenia powietrza, hałas, spływy opadowe) powoduje tak Ŝe rozcinanie obszaru Parku i jego otuliny w stopniu mog ącym znacz ąco zakłóca ć naturalne szlaki migracji zwierz ąt, w tym wypłaszaj ąc je z terenów naturalnego ich bytowania (oddziaływania barierogenne).
• Wśród obiektów liniowych maj ących znacz ący wpływ na środowisko KPK s ą równie Ŝ linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia (220 kV, 110 kV). Przebiegaj ą one zarówno przez teren Parku, jak i jego otuliny oraz w ich s ąsiedztwie. Ze wzgl ędu na wymogi zwi ązane z zagospodarowaniem terenu pod nimi (m. in. zakaz sytuowania du Ŝych drzew) powoduj ą one wyra źne rozci ęcie terenu Parku, a tym samym pewne przekształcenie jego krajobrazu. Do oddziaływa ń linii dochodz ą równie Ŝ ich uci ąŜ liwo ści zwi ązane z promieniowaniem elektromagnetycznym. Podkre śla si ę jednocze śnie kwesti ę istotnego zagro Ŝenia linii energetycznych wszystkich mocy (400 kV, 220 kV, 110 kV i 15 kV) dla ptaków w zwi ązku z nara Ŝaniem na kolizje w czasie ich przelotów.
• Jednym z najwi ększych zagro Ŝeń w wymiarze regionalnym i ponadregionalnym jest zagro Ŝenie powodzi ą. Jest to zagro Ŝenie, którego skutki s ą niekorzystne głównie dla bytowania i działalno ści człowieka - zwłaszcza zalanie w przypadku tzw. wody stuletniej rzeki Wisły , dotycz ące rozległych terenów rolniczych z zabudow ą ekstensywn ą na terenie gmin: Sieciechów, Kozienice i aczkolwiek w znacznie mniejszym zakresie Garbatka-Letnisko. Jednocze śnie deklarowana w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin polityka ochrony środowiska przyrodniczego, ju Ŝ na etapie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego staje si ę do ść niejednoznaczna w dopuszczaniu wprowadzenia zabudowy mieszkaniowej wraz z usługami towarzysz ącymi na tereny otwarte dolin rzecznych - zwłaszcza nara Ŝone na niebezpiecze ństwo powodzi. W dolinie rzeki Radomki natomiast zdelimitowano teren potencjalnego zagro Ŝenia powodziowego spowodowany niekontrolowanym wypływem wody ze zrealizowanego niedawno zbiornika "Domaniów" na skutek awarii zapory .
• Z ekologicznego punktu widzenia szczególnym zagro Ŝeniem dla środowiska przyrodniczego s ą wały przeciwpowodziowe, osuszaj ące zawale i w dalszej perspektywie zmieniaj ące naturalistyczny krajobraz dolinny w typowo rolniczy z
intensywnie nawo Ŝonymi ł ąkami i gruntami ornymi, zmniejszaj ąc tym samym powi ązania ekologiczne z Kozienickim Parkiem Krajobrazowym. Najbardziej zagro Ŝone stały si ę siedliska l ęgowej awifauny na obszarach tarasu zalewowego skupiaj ącego najliczniejsze populacje wielu gatunków ptaków z grupy silnie zagro Ŝonych. Wały zlokalizowane blisko rzeki, powoduj ą zaw ęŜ enie strefy swobodnych wezbra ń wód powodziowych. Równie Ŝ znacz ące s ą straty przyrodnicze, a szczególnie: rozerwanie dotychczasowej ci ągło ści lasów ł ęgowych oraz odci ęcie wi ększo ści starorzeczy od regularnego zasilania w okresie wezbra ń wód w rzece. Szczególnie widoczny jest szybko post ępuj ący proces uproszczenia (zubo Ŝenia) struktury zgrupowa ń l ęgowych ptaków pod wpływem po średniego oddziaływania wałów. Zagro Ŝenia dotycz ą głównie awifauny l ęgowej, a wi ęc tej grupy ptaków, która decyduje o najwy Ŝszych walorach doliny Środkowej Wisły - walorach, które zdecydowały o wł ączeniu doliny Środkowej Wisły na list ę Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) w sieci Natura 2000 oraz uznaniu tej rzeki za paneuropejski korytarz ekologiczny. Wały ograniczaj ą czy wr ęcz uniemo Ŝliwiaj ą regularne zalewy ł ąk i torfowisk, które pozostaj ą w strefie tzw. zawala. W efekcie nast ępuje osuszenie, murszenie i zakwaszenie gleb. Poniewa Ŝ na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci przebiegu wałów zlokalizowano je zbyt blisko Wisły, równie Ŝ siedliska ł ęgów wi ązowo-jesionowych zostały nara Ŝone na degradacj ę podlegaj ąc procesom gr ądowienia. Negatywne efekty oddziaływania obejmuj ą rozległ ą grup ę ptaków l ęgowych zwi ązanych ze starorzeczami, torfowiskami niskimi, ł ąkami, łęgami wi ązowo-jesionowymi, olsami i ł ęgami olszowo-jesionowymi, zwłaszcza na tych fragmentach doliny Wisły, które s ą pozbawione mniejszych dopływów tej rzeki.
Akty prawne powołuj ące Kozienicki Park Krajobrazowy
• Uchwała Nr XV/70/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Radomiu z dnia 28.06.1983 r. z pó źn. zmianami. • Rozporz ądzenie Nr 38 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 stycznia 2001 r. (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 11, poz. 107 z 29.01.2001 r. z pó źn. zm., Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 41, poz. 937 z 14.02.2002 r., Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 58 z 16.03.2004 r. i Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 208, poz. 5581 z 19.08.2004 r.).
MAZOWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY
1. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU
Mazowiecki Park Krajobrazowy (MPK) im. Czesława Łaszka utworzony został w 1986 roku na terenie byłego województwa siedleckiego (Uchwała Rady Narodowej w Siedlcach z 30.05.1986r.) i w 1987 roku na terenie byłego woj. warszawskiego (Uchwała Rady Narodowej Miasta Stołecznego z 17.12.1987r.).
Celem utworzenia Parku jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie warto ści przyrodniczych, historycznych i kulturowych w warunkach racjonalnego gospodarowania terenu poło Ŝonego na granicy Kotliny Warszawskiej i Wysoczyzny Siedleckiej.
Park obejmuje powierzchni ę 15 710 ha. Wokół Parku utworzono otulin ę o powierzchni 7992 ha, która nie stanowi strefy ci ągłej, a jej granica miejscami pokrywa si ę z granic ą Parku .
Na terenie Parku ustanowiony został 16 kwietnia 2004r. plan ochrony Parku (Dz.Urz. Woj. Maz. z 2004r. Nr 87 poz. 2131).
Park wraz z otulin ą obejmuje nast ępuj ące jednostki administracyjne lub ich cz ęś ci:
• w Warszawie dzielnice: Warszawa – Wawer, Warszawa – Wesoła;
• w powiecie otwockim: miasto Otwock, miasto Józefów, miasto i gmina Karczew, gminy wiejskie: Celestynów, Kołbiel, Osieck, Sobienie-Jeziory, Wi ązowna;
• w powiecie garwoli ńskim: gmina Pilawa.
2. WIELKOOBSZAROWY SYSTEM PRZYRODNICZY-podstawowe elementy
System przyrodniczy Mazowieckiego Park Krajobrazowy stanowi: - Dolina Wisły zakwalifikowana jako paneuropejski korytarz ekologiczny pełni ący znacz ącą rol ę w europejskiej strategii ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej; - W opracowanej klasyfikacji krajowej sieci ekologicznej ECONET – PL Dolina Wisły wyró Ŝniona została jako obszar w ęzłowy rangi miedzynarodowej (23M) ;
- Obszar OSO - specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 – na terenie gmin: Warszawa - Wawer, Józefów, Otwock, Karczew, Sobienie-Jeziory; - Obok Wisły istotne znaczenie dla funkcjonowania Parku ma równie Ŝ dolina Świdra – korytarz ekologiczny w koncepcji ECONET o znaczeniu krajowym (44k), utrzymuj ąca powi ązania ekologiczne w kierunku wschodnim z obszarem węzłowym o znaczeniu krajowym (13K Siedlecki). - Otoczenie Parku stanowi ą w wi ększo ści obszary Warszawskiego Obszary Chronionego Krajobrazu, obejmuj ące fragmenty: miasta Otwocka i Józefowa, miasta i gminy Karczew, gminy Celestynów, gminy Wi ązowna, dzielnic Warszawy (Wawer i Wesoła) i Nadwi śla ński obejmuj ący fragmenty gmin: Kołbiel, Osieck, Sobienie-Jeziory i Pilawa - Ze wzgl ędu na cenne walory przyrodnicze południowo – zachodnia cz ęść Parku (Bagno Całowanie) planowana jest do wł ączenia do obszarów chronionych w ramach europejskiej sieci Natura 2000 jako specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 (SOO)
Kompleksy le śne s ą podstawowym elementem chronionym w Parku . Wyst ępuj ą na powierzchni 11 858 ha, tj. 76% jego powierzchni. Dominuj ące w krajobrazie ro ślinnym kompleksy le śne zajmuj ą przede wszystkim piaszczyste tereny na prawobrze Ŝnym tarasie wydmowym Wisły. Wyst ępuje tu bogaty zestaw zbiorowisk le śnych: bory suche, bory i lasy mieszane, lasy li ściaste, podmokłe olsy. Szczególnie du Ŝy jest udział siedlisk hydrogenicznych – siedliska wilgotne i bagienne zajmuj ą ł ącznie ca 30% le śnej powierzchni Parku . Wśród lasów dominuj ą ró Ŝne typy borów sosnowych, z panuj ącym typem siedliskowym lasu – bór świe Ŝy (ponad połowa obszaru lasów) oraz znacznym udziałem boru wilgotnego, boru mieszanego wilgotnego oraz boru mieszanego świe Ŝego.
Gatunkami uzupełniającymi s ą m.in.: brzoza brodawkowata, d ąb szypułkowy i bezszypułkowy, grab zwyczajny, osika, lipa drobnolistna, modrzew, topola, olsza czarna na siedliskach bagiennych i silnie wilgotnych, brzoza omszona w miejscach podmokłych. Ró Ŝnorodno ść szaty ro ślinnej wi ąŜ e si ę ści śle ze zmienno ści ą geomorfologiczn ą (ła ńcuchy wydmowe o wysoko ści dochodz ącej do 20 m, zagł ębienia śródwydmowe – cz ęsto zabagnione, odcinki przełomowe rzek Świdra i Mieni, liczne dolinki strumieni zasilaj ących Bagno Całowanie oraz jeziorka torfowe porozrzucane po całym obszarze Parku ). Około 77% powierzchni zajmuj ą lasy, w przewadze iglaste z dominuj ącą sosn ą. Lasy li ściaste zajmuj ą stosunkowo niewielkie powierzchnie – s ą to głównie bagienne olszyny porastaj ące wschodni ą cz ęść Bagna Całowanie i zbiorowiska gr ądów wyst ępuj ące wyspowo w okolicach
Celestynowa oraz w północnej cz ęś ci Parku . W bagiennych olszynach drzewostany tworzy olsza czarna z domieszk ą brzozy, osiki, wierzby, świerka, natomiast runo zdominowane jest przez turzyc ę, pokrzyw ę, kaczy ńca Ŝółtego, psiank ę słodkogórz. W lasach gr ądowych przewa Ŝa d ąb szypułkowy i grab z udziałem lipy drobnolistnej, brzozy i osiki, runo natomiast tworz ą cz ęsto gatunki chronione takie jak: lilia złotogłów, turówka wonna, podkolan, pierwiosnki, przylaszczki, zawilce oraz rzadko spotykany wawrzynek wilczełyko.
W granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego w śród ekosystemów niele śnych wyró Ŝni ć mo Ŝna: ekosystemy polne, ł ąkowe, ruderalne, murawowe, napiaskowe, wrzosowiska i torfowiska. Zbiorowiska niele śne stanowi ą siedliska dla wielu rzadkich i zagro Ŝonych gatunków ro ślin Parku .
W Parku wyst ępuje 210 gatunków zwierz ąt chronionych na mocy prawa krajowego oraz mi ędzynarodowych konwencji i dyrektyw oraz kilkadziesiąt gatunków rzadkich w tym 43 gatunki zwierz ąt rzadkich lub zagro Ŝonych w skali światowej lub krajowej. Najwi ększym zwierz ęciem w Parku jest ło ś, niezbyt liczny ale cz ęsto spotykany w jego ró Ŝnych rejonach, głównie na obrze Ŝach Bagna Całowanie oraz w s ąsiedztwie linii kolejowej. Do cennych gatunków znajduj ących sw ą ostoj ę w Parku nale Ŝą ponadto: kuna le śna, wydra, borsuk, łab ędź niemy, Ŝuraw, kruk, kraska, dudek, zimorodek, Ŝółw błotny, Ŝmija zygzakowata, pstr ąg potokowy.
3. MNIEJSZE CENNE FORMY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY
Na terenie Parku znajduje si ę 9 rezerwatów przyrody w tym :
5 torfowiskowych: Bocianowskie Bagno, Pogorzelski Mszar , Szerokie Bagno, Czrci Dół, śurawinowe Bagno, 2 le śne: Celestynowski Gr ąd, Las im.Jana III Sobieskiego, 1faunistyczny: Na Torfach, 1 krajobrazowy: Świder. oraz 40 uŜytków ekologicznych , 22 pomniki przyrody - głównie pojedyncze drzewa oraz m.in. fragment lasu d ębowo – sosnowego i Aleja im. Grota Roweckiego.
4. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMIN WCHODZ ĄCYCH W SKŁAD PARKU
Sytuacja społeczno – gospodarcza na terenie MPK jest ści śle zwi ązana z sytuacj ą gmin, na terenie których jest poło Ŝony Park. Przestrze ń społeczno – gospodarcza MPK zajmuje powierzchni ę 718 km 2, z czego na Park przypada 157,1 km 2 (21,9%), a wraz z otulin ą 237,0 km 2 (33%).
Ludno ść
- Na obszarze Parku mieszka 186 541 osób. Najwi ęcej mieszka ńców zamieszkuje dzielnic ę warszawsk ą – Wawer – 61,8 tys. M. oraz miasto Otwock – 42,7 tys. M. Pozostałe jednostki zamieszkuje po kilkana ście tysi ęcy osób. Najmniej mieszka ńców liczy gmina Sobienie –Jeziory- 6,3 tys. - Średnia g ęsto ść zaludnienia – 260 mieszka ńców/km 2 znacznie przekracza przeci ętn ą w woj. mazowieckim –143 mieszka ńców/km 2 i jest to g ęsto ść zaludnienia obszarów aglomeracyjnych. - W miastach obszaru MPK mieszka ponad 77 % ludno ści, a na obszarze samego powiatu otwockiego ok. 62%. - Dla gmin Parku charakterystyczne jest wysokie, dodatnie saldo migracji +9,3‰ spowodowane głównie napływem ludno ści Warszawy. - W strukturze wieku ludno ści charakterystyczny jest wysoki udział ludno ści w wieku przedprodukcyjnym.
Potencjał gospodarczy
W analizowanej przestrzeni społeczno – gospodarczej MPK wyró Ŝnia si ę dwie strefy gospodarcze odpowiadaj ące strefom osadnictwa. Strefy zurbanizowane, tj. gminy miejskie nastawione na produkcyjne oraz usługowe formy aktywno ści oraz gminy wiejskie, gdzie dominuje rolnictwo z udziałem ró Ŝnych drobnych usług, głównie rzemiosła produkcyjnego i usług o charakterze socjalnym.
Do najbardziej uprzemysłowionych nale Ŝą gminy: Karczew (miasto) i Wawer. Otwock jako o środek powiatowy pełni funkcje centralne zwi ązane z usługami leczniczymi i rekreacyjnymi. W granicach miasta Otwocka znajduje si ę Instytut Energii Atomowej w Świerku. Gminy miejskie Jozefów i Wesoła - to obszary rzemiosła i drobnego przemysłu
oraz jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej, w du Ŝej mierze o charakterze rezydencjonalnym. Miar ą wysokiej aktywno ści gospodarczej jest udział dochodów własnych w dochodach ogółem gmin. W dochodach gminy Józefów a Ŝ 80% stanowi ą dochody własne, natomiast w gminie Sobienie – Jeziory ok. 29%. Do obszarów o wysokich dochodach swoich bud Ŝetów nale Ŝą : Wesoła (1761,4 zł/mieszka ńca), prawie 77 % stanowi ą dochody własne i Wawer (1460,8 zł/ mieszka ńca), 66,4% stanowi ą dochody własne. Obszar Mazowieckiego Paku Krajobrazowego jest miejscem powstawania zabudowy mieszkaniowej dla ludno ści Warszawy. W 2001 roku w powiecie otwockim oddano do uŜytku 375 mieszka ń, z tego 218 w zabudowie indywidualnej.
Wyposa Ŝenie w systemy infrastruktury komunalnej. Systemy infrastruktury komunalnej w gminach wchodz ących w obszar Parku s ą niewystarczaj ąco rozwini ęte – szczególnie sie ć kanalizacyjna, która nie nad ąŜ a za rozwojem mieszkalnictwa i systemami wodoci ągowymi. Najdłu Ŝsz ą sie ć wodoci ągow ą posiada gmina Wi ązowna – 114 km, Osieck –76,2 , Otwock, 72km . Długo ść sieci kanalizacyjnej w wi ększo ści gmin obszaru to zaledwie kilka km lub całkowity ich brak. Tylko na obszarze miasta Otwocka długo ść sieci kanalizacyjnej wynosi 70km.
Najwi ększe ró Ŝnice w wyposa Ŝeniu mi ędzy sieci ą wodoci ągow ą a kanalizacyjn ą wyst ępuj ą w gminach Celestynów, gdzie stosunek obu sieci wynosi 61 oraz w gminie Wi ązowna-54. Najrównomierniej rozwini ęte s ą oba systemy w Otwocku i gminach warszawskich.
5. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE
5.1. Zagospodarowanie przestrzeni wokół Parku
W obszarze Parku i jego otoczenia podstawowe elementy struktury przestrzennej stanowi ą: • metropolia stołeczna wraz z dzielnicami miasta stołecznego Warszawy – Wawer i Wesoła, • mi ędzynarodowe i ponadregionalne korytarze transportowe, b ędące potencjalnymi pasmami rozwoju: korytarz II: Berlin - Warszawa - Mi ńsk Mazowiecki oraz ponadregionalny: KA - Gda ńsk – Warszawa-Odessa,
• dolina Wisły jako korytarz ekologiczny o randze krajowej i europejskiej, • miasto powiatowe Otwock - ponadlokalny, wielofunkcyjny o środek rozwoju przede wszystkim w zakresie usług infrastruktury społecznej, administracji, stanowi równie Ŝ zaplecze mieszkaniowe Warszawy, • miasto Józefów - pełni funkcje zaplecza mieszkaniowego, przyrodniczego i rekreacyjnego Warszawy, • gminy: Kołbiel, Wi ązowna, Karczew, Celestynów - lokalne o środki rozwoju obsługuj ące ludno ść , obszar zaplecza rekreacyjnego, klimatycznego i mieszkaniowego Warszawy, • gminy: Osieck, Sobienie-Jeziory, Pilawa to obszary ekstensywnego i średnio intensywnego rolnictwa. • regionalny ci ąg ekologiczny: rzeki Świdra i Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu.
Obszar Parku znajduje si ę równie Ŝ w postulowanym korytarzu transportowym KA Gda ńsk - Warszawa – Odessa, którego wypełnieniem jest droga krajowa nr 17 i linia kolejowa do Lublina
Mazowiecki Park Krajobrazowy składa si ę z wydzielonych przestrzennie obszarów, przedzielonych zabudow ą miasta Otwocka i dolin ą rzeki Świder o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych:
• Północny obszar Parku stanowi integralny element południowo-wschodniej cz ęś ci aglomeracji warszawskiej, której tereny zurbanizowane ukształtowały si ę wzdłu Ŝ linii kolejowych oraz dróg wylotowych. Stanowi równie Ŝ przyrodnicze zaplecze dla pasma osadniczego o dominuj ących funkcjach: mieszkaniowych, uzdrowiskowych i rekreacyjnych.
• Otoczenie południowego obszaru Parku jest diametralnie ró Ŝne. Od strony północnej sąsiaduje z terenami Otwocka, na niewielkim zachodnim odcinku z terenami miasta Karczew, ale z pozostałych stron Park otaczaj ą tereny ekstensywnego osadnictwa wiejskiego i tereny rolne.
• Od strony wschodniej obszar ten s ąsiaduje z silnie zurbanizowanym układem osadniczym wykształconym wzdłu Ŝ linii kolejowej biegn ącej w kierunku Lublina i obejmuje osiedla warszawskie: Marysin Wawerski, Anin, Mi ędzylesie, Rado ść oraz miasta: Józefów i Otwock. WzdłuŜ linii kolejowej biegn ącej w kierunku Mi ńska Mazowieckiego rozwin ęły si ę osiedla warszawskie: Rembertów, Wesoła i Sulejówek. Wzdłu Ŝ dróg krajowych nr 2
oraz nr 17 rozwin ęło si ę osadnictwo otaczaj ące obszar Parku od strony wschodniej, s ą to: Stara Miłosna oraz wsie Majdan i Wi ązowa.
• Od strony zachodniej wzdłu Ŝ całego Parku rozci ąga si ę dolina Wisły – projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 oraz na fragmencie projektowany Park Krajobrazowy Wisły Środkowej, stanowi ący kontynuacj ę Mazowieckiego Parku Krajobrazowego w kierunku południowym.
Park poło Ŝony jest przy głównych trasach komunikacyjnych wyprowadzaj ących ruch z i do Warszawy. S ą to: - droga krajowa nr 2 przecinaj ąca północny obszar Parku , - droga krajowa nr 50 biegn ąca przez obszar południowy stanowi ące barier ę ekologiczn ą, - droga krajowa nr 17 (tzw. Trakt Lubelski) biegn ąca wzdłu Ŝ wschodniej granicy Parku , - droga wojewódzka nr 801 przebiegaj ąca na przewa Ŝaj ącym odcinku w znacznej odległo ści po zachodniej stronie Parku , - droga wojewódzka nr 721 (ł ącz ąca drog ę woj. nr 801 z drog ą krajow ą nr 17) przecinaj ąca otulin ę Parku mi ędzy Józefowem a Otwockiem.
Obecne funkcje miast i gmin wchodz ących w skład Parku wynikaj ą ze stanu zagospodarowania, stanu środowiska przyrodniczego oraz cech społeczno-gospodarczych przestrzeni. W obszarze Parku znajduj ą si ę:
Miejscowo ści o ścienne w tym Otwock i Józefów s ą ści śle powi ązane funkcjonalnie z Warszaw ą, a obserwowany intensywny ich rozwój zwi ązany jest z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych osób pracuj ących w stolicy. Tzw. pasmo otwockie, którego znaczną cz ęść tworz ą kompleksy lasów i osiedli le śnych o walorach klimatyczno-uzdrowiskowych, stanowi równie Ŝ istotne zaplecze rekreacyjno-letniskowe mieszka ńców aglomeracji warszawskiej Dla funkcjonowania Parku istotne znaczenie b ędzie miał przebieg Południowej Obwodnicy Warszawy , przebiegaj ącej przez cz ęść północn ą Parku oraz w przypadku budowy autostrady w przebiegu przez Gór ę Kalwari ę b ędzie stanowił barier ę ekologiczn ą dla cennych przyrodniczo obszarów południowej cz ęś ci Parku.
5.2. Predyspozycje rozwojowe. Współzale Ŝno ść rozwoju
Północny obszar Mazowieckiego Parku Krajobrazowego pod wzgl ędem funkcjonalno- przestrzennym stanowi integralny element południowo-wschodniej cz ęś ci aglomeracji warszawskiej. W tej cz ęś ci Park pełni rol ę przyrodniczego zaplecza - „zielonego klina” dla
pasma osadniczego, o dominuj ących funkcjach mieszkaniowych i rekreacyjnych, ukształtowanego wzdłu Ŝ linii kolejowych oraz dróg wylotowych.
W południowym obszarze Parku i jego otoczeniu wyró Ŝni ć mo Ŝna nast ępuj ące strefy (przestrzenie):
• Stref ę uzdrowiskowo – rekreacyjn ą wykształcon ą na bazie walorów środowiska przyrodniczego obejmuj ącą miasta: Otwock, Józefów i gminy: Celestynów, Karczew, Wi ązown ą, Kołbiel maj ącą kontynuacj ę za Wisł ą – gmin ę Konstancin – Jeziorna, które razem tworz ą cenny przyrodniczo obszar, zabezpieczaj ący Mazowiecki Park Krajobrazowy i jego powi ązania przyrodnicze.
• Stref ę rolnicz ą – obejmuj ącą gminy: Osieck, Sobienie-Jeziory i Pilawa oraz Tarczyn, Pra Ŝmów, Góra Kalwaria za Wisłą ze specjalizacj ą produkcji rolniczej, ale równie Ŝ znacznymi obszarami terenów otwartych, zabezpieczających Park i jego powi ązania przyrodnicze.
6. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM I PROJEKTOWANYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY
• Głównym czynnikiem zagra Ŝaj ącym środowisku przyrodniczemu Parku jest presja urbanizacyjna. Szczególnym zagro Ŝeniem dla funkcjonowania Parku jest zabudowa na terenach le śnych wyst ępuj ąca w formie pojedynczych budynków na działkach le śnych i niewielkich zespołów tworz ących enklawy śródle śne. Skutkiem presji urbanizacyjnej jest zmniejszenie powi ąza ń przyrodniczych oraz ograniczanie areału gleb cennych rolniczo. Powoduje to istotne zubo Ŝenie specyficznej strefy ekologicznej, powstaj ącej na styku obszarów le śnych i ł ąkowych, uproszczenie składu gatunkowego z wykształceniem le śnych monokultur sosnowych . Presja urbanizacyjna dotyka tak Ŝe wra Ŝliwych elementów sieci hydrograficznej i siedlisk zwi ązanych z terenami podmokłymi. Tereny podmokłe jak równie Ŝ zalesione uległy znacznej redukcji spowodowanej m.in. odwodnieniem.
• Niewła ściwa gospodarka ściekowa na terenach zabudowanych na obszarze Parku jest istotnym zagro Ŝeniem dla środowiska. Dotyczy to złego stanu technicznego zbiorników ścieków (szamb), które s ą cz ęsto nieszczelne i zanieczyszczaj ą wody gruntowe i wody podziemne. W osiedlach bezpo średnio s ąsiaduj ących z Parkiem : Zbójnia Góra, Wi śniowa Góra, Aleksandrów, Michalin, Stara Miłosna istniej ą sieci kanalizacyjne, jednak nie wszystkie zabudowania s ą do nich podł ączone.
• Na terenie MPK i jego otuliny oraz w ich bezpo średnim s ąsiedztwie zlokalizowanych jest około 100 obiektów, które mog ą mie ć negatywny wpływ na obszar Parku i jego otuliny w zale Ŝno ści od rodzaju prowadzonej działalno ści i wielko ści obiektu.
Najwi ększe potencjalne zagro Ŝenie dla MPK wyst ępuje ze strony du Ŝych zakładów przemysłowych . Do tych zakładów nale Ŝy zaliczy ć m.in.: Zakłady Wytwórcze Aparatury Wysokiego Napi ęcia ABB – ZWAR, Instytut Elektrotechniki, Instytut Energii Atomowej, Fabryka Aparatury Elektrycznej EFA, Zakład Energetyki Cieplnej Karczew, Zakłady Drobiarsko – Mi ęsne „Super Drób”. Na zachód i północny zachód od Parku zlokalizowane s ą elektrociepłownie Siekierki i Kaw ęczyn, znacznie oddalone od MPK, lecz ich zasi ęg oddziaływania obejmuje tak Ŝe teren Parku . Zakłady te emituj ą do powietrza znaczne ilo ści zanieczyszcze ń.
W s ąsiedztwie Parku znajduj ą si ę te Ŝ du Ŝe obiekty słu Ŝby zdrowia , które wytwarzaj ą du Ŝe ilo ści ścieków i odpadów niebezpiecznych. S ą to obiekty stare wykorzystuj ące jako paliwo w ęgiel kamienny i mog ą emitowa ć do powietrza zanieczyszczenia m.in.: Centrum Zdrowia Dziecka, Instytut Kardiologii, Samodzielny Szpital Kliniczny w Otwocku, Mazowieckie Centrum Leczenia Chorób Płuc i Gru źlicy oraz sanatoria. W rejonie Osiecka w starej piaskowni istnieje dzikie wysypisko odpadów, cz ęś ciowo ju Ŝ zrekultywowane.
W rejonie miejscowo ści Warszówka i Całowanie przy południowo – zachodniej granicy Parku prowadzona jest eksploatacja murszu . Wydobycie prowadzone jest na obszarach podmokłych, gdzie wody gruntowe wyst ępuj ą bardzo płytko (0 – 1 m p.p.t.).
• Prawidłowe funkcjonowanie Parku utrudniaj ą te Ŝ przebieg elementów infrastruktury technicznej tj linii drogowych i kolejowych oraz linii elektromagnetyczne wysokiego napi ęcia. Linie elektromagnetyczne powoduj ą wyra źne rozci ęcie terenu Parku , a tym
samym degradacj ę krajobrazu. Oddziaływanie linii wi ąŜ e si ę te Ŝ z promieniowaniem elektromagnetycznym. Drogi i linie kolejowe oprócz zanieczyszcze ń komunikacyjnych, takich jak: zanieczyszczenie powietrza, hałas, spływy opadowe powoduj ą rozcinanie obszaru Parku i jego otuliny. Zakłócaj ą naturalne szlaki migracji zwierz ąt, odstraszaj ąc je z terenów bytowania. Do szczególnie uci ąŜ liwych odcinków dróg nale Ŝą :
• droga krajowa nr 2 Warszawa - Terespol,
• Istotnym zagro Ŝeniem dla funkcjonowania Parku jest realizacja Południowej Obwodnicy Warszawy w latach 2010-2013 na odcinku Warszawa-Siedlce. Konieczne s ą rozstrzygni ęcia na ró Ŝnych poziomach decyzyjnych oraz koordynacja działa ń organów administracji rz ądowej i samorz ądu województwa we współdziałaniu z samorz ądami gmin i powiatów. W ka Ŝdym rozpatrywanym obecnie przebiegu (I - przebieg przez Warszaw ę, II – przebieg w rejonie Góry Kalwarii) przecina obszar Parku i stanowi powa Ŝną barier ę ekologiczn ą. - droga krajowa nr 17 Warszawa - Lublin, - droga krajowa nr 50 z Góry Kalwarii do Kołbieli (tranzytowa, pełni ąca funkcj ę obwodnicy Warszawy dla ruchu ci ęŜ arowego), Uci ąŜ liwymi szlakami kolejowymi s ą linie: - z Warszawy do Lublina przez Otwock oraz z Góry Kalwarii do Pilawy (odcinek tranzytu kolejowego).
• Oprócz wy Ŝej wymienionych zagro Ŝeń antropogenicznych na stan środowiska na terenie Parku i jego otuliny wpływaj ą równie Ŝ zmiany stosunków wodnych . Podczas du Ŝych opadów, wskutek niedro Ŝno ści rowów nast ępuje zalewanie niektórych terenów, a w innych cz ęś ciach odwadnianie obszarów na skutek obni Ŝania poziomu wód gruntowych. Dotyczy to południowego rejonu Parku m.in. rezerwatu „Szerokie Bagno”. Generalnie obni Ŝa si ę te Ŝ poziom wód rzek – Świdra i Mieni oraz innych mniejszych cieków. Poziom wód gruntowych na terenie lasów MPK obni Ŝył si ę te Ŝ w wyniku zwi ększonego poboru wód do celów komunalnych i przemysłowych. Wysychaj ą gleby torfowe i zbiorniki na uroczyskach Macierówka, Torfy (Kaczy Ług), Szerokie Bagno, Czarci Dół oraz inne drobniejsze torfianki śródle śne. Najbardziej zdegradowanym komponentem środowiska przyrodniczego Parku s ą wody powierzchniowe prowadz ące wody nie odpowiadaj ące normom. Badaniami monitoringowymi obj ęte s ą rzeki:
- Świder – badana w 2002 roku na długo ści 9,6 km w jednym punkcie pomiarowo- kontrolnych, - Mienia – badana w 2002 roku na długo ści 43,8 km w trzech punktach pomiarowo- kontrolnych.
• Istotne znaczenie dla jako ści wód maj ą spływy obszarow e (wody opadowe wymywaj ące substancje biogenne z nawo Ŝenia gleb) oraz fakt wnoszenia zanieczyszcze ń z terenów sąsiednich, tj. z górnych cz ęś ci dorzeczy. Na środowisko Parku i jego otuliny mog ą wpływa ć uci ąŜ liwe uprawy rolne, w których stosuje si ę du Ŝe ilo ści nawozów, szczególnie gnojownicy oraz środków ochrony ro ślin. Du Ŝe kompleksy szklarni wyst ępuj ą przy południowo–zach. granicy Parku w rejonie Łukowca, Brzezinki i Janowa.
• Z Wisł ą zwi ązane jest ponadto zagro Ŝenie powodziowe . Obszarem bezpo średniego zagro Ŝenia jest mi ędzywale pełni ące funkcj ę koryta wielkich wód i jego zagospodarowanie jest przystosowane do cz ęstych zalewów. Obszary potencjalnego zagro Ŝenia powodzi ą - tereny nara Ŝone na zalanie w przypadku przelania si ę wód przez koron ę wału przeciwpowodziowego oraz zniszczenia lub uszkodzenia wałów - poło Ŝone w gminach Karczew i Sobienie-Jeziory oraz miastach: Józefów i Otwock. Obejmuj ą głównie tereny rolnicze z zabudow ą ekstensywn ą.
Akty prawne powołuj ące Park: • Rozporz ądzenie Nr 38a Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 stycznia 2001r. w sprawie utworzenia Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Czesława Łaszka (Dz.Urz. Woj. Maz. Nr 13, z dnia 31 stycznia 2001 r., poz.118) • Rozporz ądzenie Nr 72 Wojewody Mazowieckiego z dnia 29 sierpnia 2002r. (Dz.Urz. Woj. Maz. z 2002 r. Nr 236, poz. 6012).
NADBU śAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY
1. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU
Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy (NPK) utworzono w roku 1993. Rozporz ądzeniem nr 25 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 wrze śnia 2004 roku zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Maz. 237 z 17 wrze śnia 2004) przedłu Ŝono funkcjonowanie Parku, wprowadzaj ąc zmiany zasad zagospodarowania Parku. Celem utworzenia Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego było zachowanie walorów przyrodniczych i kulturowych doliny dolnego Bugu, uj ściowego odcinka Narwi i terenów przyległych. NPK zajmuje powierzchni ę 74232,5 ha, a wraz z otulin ą – 113671,7 ha. NPK obejmuje fragment prawobrze Ŝnej oraz lewobrze Ŝną cz ęść doliny dolnego Bugu od gminy Platerów do uj ścia rzeki Liwiec. Zachodni skraj Parku w obecnych jego granicach obejmuje fragmenty doliny dolnej Narwi oraz Zbiornika Zegrzy ńskiego pod Pułtuskiem. Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy na obecnym etapie jego tworzenia, odznacza si ę poło Ŝeniem na trzech oddalonych znacz ąco obszarach. Dwa z nich s ą poło Ŝone w dolinie Bugu, a pozostała cz ęść - w dolinie Narwi. W granicach NPK i jego otuliny poło Ŝonych jest (w cało ści lub cz ęś ciowo) 20 gmin wiejskich: Nur, Zar ęby Ko ścielne, Ceranów, Sterdy ń, Kosów Lacki, Liw, Łochów, Miedzna, Sadowne, Stoczek, Korytnica, Pokrzywnica, Pułtusk, Jadów, Platerów, Przesmyki, Korczew, Paprotnia, Sabnie, Repki oraz trzy miasta: Kosów Lacki, Łochów i Pułtusk.
2. WIELKOOBSZAROWY SYSTEM PRZYRODNICZY – podstawowe elementy
Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy jest poło Ŝony w obr ębie kilku obszarów funkcjonalnych:
- Zielone Płuca Polski, - Euroregion Bug, - Transgraniczny Obszar Chroniony „ Przełom Bugu”, - Paneuropejski Korytarz Ekologiczny, - Mi ędzynarodowa Ostoja Ptaków (IBAE: Poland 095),
- Obszar w ęzłowy rangi mi ędzynarodowej nr 24M w koncepcji ECONET, - Ostoja przyrody CORINE nr 199, - w europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000: - Dolina Dolnego Bugu (Dyrektywa Ptasia), - Ostoja Nadbu Ŝańska (Dyrektywa Siedliskowa). W roku 1996 powstała koncepcja kolejnego obszaru funkcjonalnego pod nazw ą Nadbu Ŝańska Strefa Ekologiczna (NSE). • Na obszarze Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego wyst ępuj ą wszystkie typy krajobrazów w uj ęciu przyrodniczym (fizjocenoz), charakterystycznych dla tej cz ęś ci woj. mazowieckiego. Uwzgl ędniaj ąc zasi ęg obszarowy, zró Ŝnicowanie wewn ętrzne i wzajemne powi ązania przestrzenne, najlepiej rozwini ęte s ą krajobrazy: dolinny, rolniczy i le śny. • Uwzgl ędniaj ąc kolejny poziom ekologicznej struktury środowiska, czyli ekosystem, wyró Ŝniaj ą si ę na terenie NPK zbiorniki wodne naturalnego pochodzenia (starorzecza) i środowiska bagienne w niewielkich, lokalnych obni Ŝeniach terenu. Te swoiste środowiska znajduj ą si ę w otoczeniu wymienionych krajobrazów tworz ące specyficzne ekosystemy charakterystyczne dla Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. • Kolejn ą cech ą charakterystyczn ą dla ekosystemów i krajobrazów przyrodniczych NPK jest wzajemne przenikanie si ę poszczególnych typów środowisk, zwłaszcza silnie urozmaicona jest mozaika krajobrazu rolniczego z dolinnym oraz wzajemne przenikanie si ę tych typów fizjocenoz. • Cech ą wyró Ŝniaj ącą obszar Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego na tle województwa mazowieckiego jest bardzo wysoka jego lesisto ść , wynikaj ąca z obecno ści rozległych kompleksów le śnych: Bory Łochowskie i pozostało ści Puszczy Sterdy ńskiej . Znaczna cz ęść drzewostanów odznacza si ę niekorzystn ą – ze wzgl ędów przyrodniczych – struktur ą gatunkow ą – dominuj ą uprawy sosnowe. Analogicznie jest ze struktur ą wiekow ą – przewa Ŝaj ą bory w ni Ŝszych klasach wiekowych. Struktura przestrzenna lasów jest wyjątkowo korzystna – zachowana ci ągło ść poszczególnych fragmentów kompleksów le śnych. • Wyst ępuj ące tu znaczne rozwini ęcie linii brzegowej lasów jest generalnie korzystne, bowiem znaczna jest długo ść ekotonu le śno-łąkowego, wzbogacaj ącego (w gatunki ekotonalne) styk tych trzech ró Ŝnych typów krajobrazów. Zwi ększa si ę przez to poziom lokalnej ró Ŝnorodno ści biologicznej. Jednocze śnie, oprócz ekotonowej i brzegowej strefy
le śnej, obecny jest znaczny areał strefy wn ętrza lasu. Wyst ępuj ą tu zatem gatunki fauny i flory charakterystyczne dla zwartych i du Ŝych kompleksów borowych, np.: gil, mysikrólik, sosnówka i bocian czarny. • Korytarze ekologiczne stanowi ą doliny rzek. Dolina Bugu paneuropejski korytarz ekologiczny, dolina Liwca odznacza si ę mi ędzynarodow ą rang ą przyrodnicz ą, dolina Tocznej stanowi korytarz o randze regionalnej. Pozostałe, niewielkie dolinki odgrywaj ą rol ę lokalnych korytarzy ekologicznych. • Krajobraz rolniczy dominuje w cz ęś ci południowej Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. Agrocenozy składaj ące si ę głównie z gruntów ornych, odznaczaj ą si ę najni Ŝszym poziomem bogactwa gatunkowego. • Na terenie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego wyst ępuj ą te Ŝ swoiste ekosystemy, które stanowi ą zbiorniki wodne. S ą to naturalne starorzecza Bugu (tzw. bu Ŝyska) oraz poeksploatacyjne „oczka” wodne w bardzo ró Ŝnym stopniu zaro śni ęte. W otoczeniu zbiorników wodnych wyst ępuj ą te Ŝ enklawy torfowisk przej ściowych i wysokich: z łochyni ą, bagnem zwyczajnym, wełniank ą i mchami torfowcami. Wi ększo ść zbiorników, zwłaszcza na skraju lasów w s ąsiedztwie pól jest silnie zeutrofizowana (prze Ŝyźniona). Najwi ększym sztucznym zbiornikiem wodnym na terenie NPK jest tzw. cofka Zb. Zegrzy ńskiego na Narwi (gm. Pułtusk i Pokrzywnica) oraz stawy rybne pod Przekopem i Szczeglacinem (gm. Korczew).
3. MNIEJSZE, CENNE FORMY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY
Na terenie NPK i otuliny dotychczas utworzono 13 rezerwatów przyrody o ł ącznej powierzchni 683, 95 ha, w tym 7 le śnych: Sterdy ń, Przekop, Kaliniak, D ębniak, Czaplowizna, Jegiel, Mokry Jegiel, 3 rezerwaty florystyczne: Biele, Bojarski Gr ąd, Wilcze Błota, 1 rezerwat faunistyczny: Dzier Ŝeni ńska K ępa, 2 rezerwaty tofowiskowe: Śli Ŝe i Moczydło
4. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMIN WCHODZ ĄCYCH W SKŁAD PARKU
Otoczenie Parku stanowi ą tereny głównie rolnicze i le śne, a sytuacja społeczno- gospodarcza zdeterminowana jest przede wszystkim istnieniem rolnictwa i rzeki Bug - jako obszaru potencjalnego rozwoju turystyki.
Ludno ść - Na koniec 2002r. liczba mieszka ńców gmin, na obszarze których poło Ŝony jest Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy wynosiła 131508 mieszka ńców. Najwi ęcej mieszka ńców skupia gmina miejsko-wiejska Pułtusk –21620 mieszka ńców i gmina Łochów- 17400 mieszka ńców. - Obszar NPK charakteryzuje si ę nisk ą g ęsto ści ą zaludnienia . Na obszarach wiejskich wynosi ona 49 os/km 2. Tylko w gminach Łochów i Jadów gęsto ść zaludnienia przekracza 50 osób/1 km 2. - Wi ększo ść gmin charakteryzuje si ę szybkim lub bardzo szybkim procesem wyludnienia. Najwi ększy ubytek ludno ści (powy Ŝej 5% w latach 1999-2002) miał miejsce w gminach: Kosów Lacki, Ceranów, Sterdy ń, Sabnie, Repki (powiat sokołowski) oraz Korczew (powiat siedlecki). W gminach Sadowne, Łochów, Stoczek, Miedzna (powiat w ęgrowski) ubytek ludno ści był mniejszy (2,5-5%). Przyrost ludno ści w omawianym okresie miał miejsce jedynie w mie ście Łochów i w gminach Pokrzywnica i Nur. W latach 1990-2002 przyrost ludno ści wyst ąpił tylko w miastach Łochów i Pułtusk, w pozostałych gminach wyst ępował ubytek ludno ści, najwi ększy we wschodniej cz ęś ci parku na terenie powiatu sokołowskiego i siedleckiego. Generalnie – wi ększy ubytek był w gminach wschodniej cz ęś ci badanego obszaru, a znacznie mniejszy ubytek lub przyrost w cz ęś ci zachodniej, pozostaj ącej w strefie wi ększych wpływów Warszawy. - Struktura wieku mieszka ńców na terenie gmin na których poło Ŝony jest Park jest niekorzystna (du Ŝy udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym).
Potencjał gospodarczy • Udział dochodów własnych w dochodach ogółem w wi ększo ści gmin mie ści si ę w przedziale 20-35%. S ą to gminy w wi ększo ści rolnicze pozbawione wysokiego udziału dochodów wypracowywanych na własnym terenie. Tylko w gminie Pułtusk przekraczał 50%, a w gminie Sterdy ń 35% .Wydatki inwestycyjne w poszczególnych gminach w kolejnych latach s ą bardzo zró Ŝnicowane. Wysokim poziomem inwestowania wyró Ŝniaj ą si ę gminy: Stoczek, Łochów, Kosów Lacki, Sadowne. Dochody bud Ŝetów gmin w przeliczeniu na osob ę wykazywały w latach 1999-2002 systematyczny przyrost. W 2002 roku najwy Ŝszy poziom dochodów na osob ę posiadały gminy miejsko-wiejskie: Łochów (1921 zł), Kosów Lacki (1734 zł) i Pułtusk (1446 zł).
• Proces wyludniania sprawia, Ŝe ruch budowlany jest tu niewielki. W gminach Przesmyki, Nur i Miedzna w latach 1999-2002 nie oddano ani jednego mieszkania. W zdecydowanej wi ększo ści gmin średnia roczna liczba oddanych do uŜytku mieszka ń w przeliczeniu na 1000 ludno ści nie przekraczała 0,5. Najwi ęcej mieszka ń budowano w miastach Pułtusku i Łochowie. • Wyposa Ŝenie w infrastruktur ę komunaln ą w gminach wchodz ących w obszar Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny jest niewystarczaj ące. Z sieci wodoci ągowej w 2002 r. korzystało około 85% mieszka ńców miast i około 40% mieszka ńców wsi tego obszaru ( w woj. mazowieckim – odpowiednio 87% i 60%). Najwy Ŝej zwodoci ągowanymi gminami wiejskimi s ą: Platerów w powiecie łosickim oraz Liw, Łochów i Stoczek w powiecie w ęgrowskim. Istnieje ra Ŝą ca dysproporcja mi ędzy rozwojem systemów zaopatrzenia w wod ę a zorganizowanym odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków sanitarnych. Z sieci kanalizacyjnej w roku 2002 korzystało tylko około 64% mieszka ńców miast i poni Ŝej 1% mieszka ńców wsi i s ą to wska źniki du Ŝo ni Ŝsze ni Ŝ średnie w woj. mazowieckim ( 81% i 5% ). Sie ć kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich wyst ępuje tylko w 6 gminach i najlepiej rozwini ęta jest w gminach Platerów pow. łosicki i Repki w powiecie sokołowskim. W roku 2002 sie ć wodoci ągowa w analizowanym obszarze była 23 razy dłu Ŝsza ni Ŝ sie ć kanalizacyjna. W miastach stosunek ten wynosił 2,5, a na terenach wiejskich – 53.
5. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE W OBSZARZE PARKU I JEGO BEZPO ŚREDNIM OTOCZENIU
5.1. Zagospodarowanie przestrzeni na terenie Parku
W obszarze Parku, podstawowe elementy struktury przestrzennej stanowi ą: - europejski korytarz transportowy, b ędący potencjalnym pasmem rozwoju: K1 Helsinki- Tallin-Ryga-Kowno-Warszawa, który na terenie Polski tworz ą droga nr 8 Szypliszki- Suwałki-Białystok-Warszawa (Via Baltica) i linia kolejowa E75 Trakiszki-Białystok- Warszawa; fragment du Ŝej obwodnicy Warszawy: Mi ńsk Mazowiecki – Łochów- Wyszków (drogi nr 50 i nr 62), Łochów-Brok (nr 50) i fragment wielkiej obwodnicy Mazowsza: Siedlce-Sokołów Podlaski (droga krajowa nr 63) Siedlce-Sokołów Podlaski -Małkinia- Ostrów Mazowiecka (droga wojewódzka nr 677).
- podlegaj ący coraz silniejszej zabudowie letniskowej obszar w cz ęś ci zachodniej, głównie gmin: Pułtusk, Pokrzywnica, Jadów, Łochów, Sadowne, Stoczek, - dolina Bugu jako korytarz ekologiczny o randze europejskiej, - krajowy ci ąg ekologiczny rzeki Liwiec, - regionalny ci ąg ekologiczny Tocznej, - lokalne ci ągi ekologiczne rzek: Cetynia, Ugoszcz, Buczynka, Kołodziejka i My śla, Poza terenem NPK, silnie rozwini ęty w cz ęś ci południowej i wschodniej jest system obszarów chronionych: Park Krajobrazowy Podlaskiego Przełomu Bugu, Nadbu Ŝański Obszar Chronionego Krajobrazu, Siedlecko-Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Wa Ŝnym impulsem rozwojowym obszaru wokół Parku b ędą: 1. Modernizacja trasy Via Baltica, 2. Budowa obwodnicy Wyszkowa wraz z nowym mostem na Bugu, 3. Modernizacja drogi nr 677 Sokołów Podl.-Kosów Lacki-Małkinia Grn., (fragment Wielkiej Obwodnicy Mazowsza), wł ącznie z nowym mostem na Bugu, Powy Ŝsze przedsi ęwzi ęcia pogorsz ą stan walorów środowiskowych Parku .
5.2. Predyspozycje rozwojowe. Współzale Ŝno ść rozwoju i ci ąŜ eń
Na podstawie analizy struktury zagospodarowania przestrzennego i pełnionych funkcji przez poszczególne gminy, na obszarze Parku i otuliny mo Ŝna wyró Ŝni ć poni Ŝsze strefy i ośrodki: - Dolina rzeki Bug, - Strefa ekstensywnego rolnictwa – obejmuj ąca głównie gminy w cz ęś ci wschodniej NPK, - Du Ŝe kompleksy le śne w cz ęś ci środkowej NPK, - Miasto Kosów Lacki, które mo Ŝe stanowi ć o środek aktywizacji lokalnej ludno ści w zakresie obsługi odwiedzaj ących teren obozu zagłady w Treblince, - Miasto Łochów, stanowi ące główny o środek lokalnej aktywizacji w cz ęś ci zachodniej NPK, - Korczew, zaliczony do lokalnych o środków wspomagania rozwoju, mo Ŝe w peryferyjnej cz ęś ci NPK stanowi ć wa Ŝne ogniwo aktywizacji rozwoju nie tylko w skali tej gminy (imprezy kulturalne o zasi ęgu krajowym),
6. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY
• Głównym czynnikiem zagra Ŝaj ącym środowisku przyrodniczemu jest nadmierny rozwój budownictwa letniskowego.
Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy posiada walory środowiska przyrodniczego tradycyjnie wykorzystywane do turystyki i wypoczynku. W najbardziej atrakcyjnych miejscach pod wzgl ędem turystyczno-wypoczynkowym znajduj ą si ę o środki turystyczno-wypoczynkowe oraz skupiska zabudowy letniskowej. Charakteryzuj ą si ę brakiem wyposa Ŝenia w odpowiedni ą infrastruktur ę sanitarn ą, co grozi zachwianiem równowagi w gospodarce wodno-ściekowej. Rozproszenie zabudowy powoduje wzrost kosztów infrastruktury technicznej. W niektórych miejscach nast ępuje przekroczenie chłonno ści turystycznej, a w wielu miejscach nieuporz ądkowane budownictwo letniskowe wprowadza nieład przestrzenny.
• Zagro Ŝenia wód powierzchniowych i podziemnych Na podstawie rocznej oceny ogólnej stwierdzono na Bugu i Cetyni we wszystkich punktach pomiarowych wody nieodpowiad ąjące normom. Główn ą przyczyn ą były przekroczenia we wska źnikach fizyczno-chemicznych oraz bakteriologicznych. W ocenie bakteriologicznej wody rzek Bug zakwalifikowano do III klasy czysto ści, za ś wody Cetyni oceniono jako „pozaklasowe" ze wzgl ędu na wska źnik miana coli typu kałowego . W roku 2002 stwierdzono nieznaczne pogorszenie jako ści wód podziemnych, wody zakwalifikowano do wód średniej jako ści .
• Przebieg elementów infrastruktury technicznej stanowi ący kolizje funkcji mi ędzy istniej ącym zagospodarowaniem a ochron ą przyrody
Rozmieszczenie przestrzenne głównych zagro Ŝeń tego terenu koncentruje si ę obecnie w trzech rejonach: Wyszków - Brok, Małkinia Górna - Nur, Terespol - Neple.
• Najwi ększym zagro Ŝeniem są wały przeciwpowodziowe - osuszaj ące zawale i w dłu Ŝszej perspektywie zmieniaj ące krajobraz dolinny w typowy krajobraz rolniczy z intensywnie nawo Ŝonymi ł ąkami i gruntami ornymi. Najbardziej zagro Ŝone stały si ę siedliska l ęgowej awifauny na rozległych obszarach najszerszego (do niedawna) tarasu zalewowego skupiaj ącego najliczniejsze populacje wielu gatunków ptaków z grupy silnie zagro Ŝonych.
Równie Ŝ znacz ące s ą straty przyrodnicze, a szczególnie: rozerwanie dotychczasowej ci ągło ści lasów ł ęgowych oraz odci ęcie wi ększo ści starorzeczy od regularnego zasilania w okresie wezbra ń wód w rzece. Szczególnie widoczny jest szybko post ępuj ący proces uproszczenia (zubo Ŝenia) struktury zgrupowa ń l ęgowych ptaków pod wpływem po średniego oddziaływania wałów. Dokładne badania wskazuj ą jednoznacznie, ze zagro Ŝenia dotycz ą głównie awifauny lęgowej, a wi ęc tej grupy ptaków, która decyduje o najwy Ŝszych walorach doliny dolnego Bugu-walorach, które zdecydowały o wł ączeniu doliny dolnego Bugu na list ę Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) w sieci Natura 2000 (jako ostoja „Dolina Dolnego Bugu”) oraz uznaniu tej rzeki za paneuropejski korytarz ekologiczny-obok doliny Wisły. Wały ograniczaj ą czy wr ęcz uniemo Ŝliwiaj ą regularne zalewy ł ąk i torfowisk, które pozostały w strefie tzw. zawala. W efekcie nast ępuje osuszenie, murszenie i zakwaszenie gleb. Rowy opaskowe kopane wzdłu Ŝ wałów i prostopadle do nich rowy melioracyjne odwadniaj ą nie tylko opisane wcze śniej ł ąki i torfowiska, ale równie Ŝ starorzecza i bezodpływowe (dotychczas) zagł ębienia („oczka” i „smugi”) poło Ŝone na zawalu. Najgro źniejsze jest to, Ŝe dno rowów jest poło Ŝone na znacznej długo ści (górne i środkowe odcinki ) powy Ŝej poziomu ich uj ścia do Bugu przez co ma miejsce wył ącznie efekt drenuj ący. Nale Ŝy oczekiwa ć dalszej degradacji środowisk poło Ŝonych na zawalu i w dłu Ŝszej perspektywie - zamiany przesuszonych ł ąk w grunty orne, a wi ęc całkowitego przekształcenia krajobrazu tarasu zalewowego w typowy krajobraz rolniczy zdominowany przez agrocenozy.
• Przebieg dróg krajowych i wojewódzkich, które s ą drogami prowadz ącymi ruch tranzytowy o znacznym nasileniu ruchu. Są to drogi bezpo średnio przecinaj ące Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy - Warszawa – Białystok (Via Baltica), - Siemiatycze-Wyszków, - Siedlce-Ostrów Mazowiecka, - Mi ński Mazowiecki- Ostrów Mazowiecka, - Sokołów Podlaski-Małkinia Górna W przypadku wszystkich powy Ŝej podanych dróg nie zainstalowano odpowiednich przepustów, umo Ŝliwiaj ących swobodne przemieszczanie zwierz ąt: drobnych ssaków, płazów i gadów. Wi ększo ść dróg regionalnych nie spełnia wymogów dotycz ących warunków technicznych jakim powinny odpowiada ć drogi. Przebieg tych dróg, ich stan techniczny oraz potoki ruchu jakie prowadz ą s ą zagro Ŝeniem dla środowiska przyrodniczego w sensie zanieczyszcze ń
powietrza przede wszystkim zwi ązkami siarki i azotu, na które najwi ększ ą wra Ŝliwo ść wykazuj ą gatunki iglaste Parku.
• Zagro Ŝenia ze strony elektroenergetyki Teren Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego oraz tereny zlokalizowane poza jego granicami, lecz obj ęte niniejszym opracowaniem s ą terenami lokalizacji ponadlokalnych i lokalnych sieci elektroenergetycznych pracuj ących w strukturze krajowego systemu przesyłowych sieci najwy Ŝszych napi ęć 400 kV i 220 kV oraz w strukturze zakładowych sieci rozdzielczych składaj ących si ę z urz ądze ń wysokiego napi ęcia 110 kV, średniego napi ęcia 15 kV i niskiego napi ęcia 0,4 kV. Elementami sieci przesyłowych terytorialnie zwi ązanymi z obszarem NPK s ą dwie jednotorowe linie napowietrzne: - linia 400 kV o relacji Miłosna-Narew, - linia 220 kV o relacji Miłosna-Ostroł ęka. Linie najwy Ŝszych napi ęć s ą elementami infrastruktury technicznej uci ąŜ liwymi dla środowiska, bowiem s ą źródłem niejonizuj ącego pola elektromagnetycznego, hałasu oraz zakłóce ń fal RTV i telekomunikacyjnych.
Delimitacja konfliktów społecznych Park jest miejscem naturalnych kolizji i konfliktów przestrzennych wyst ępuj ących w wielofunkcyjnym, zło Ŝonym obszarze cennym przyrodniczo, u Ŝytkowanym rolniczo i rekreacyjnie o post ępuj ącej presji zabudowy letniskowej na tereny atrakcyjne pod wzgl ędem przyrodniczym i krajobrazowym. Dochodzi równie Ŝ do konfliktów społecznych, które dotycz ą zachodniej cz ęś ci parku: gm. i miasto Pułtusk oraz gm. Pokrzywnica. Na tym terenie najsilniej ujawniaj ą si ę konflikty zwi ązane wył ącznie z presj ą na nadwodne tereny – cofka Zbiornika Zegrzy ńskiego na Narwi. Szczególnie silna jest presja na wyspy stanowi ące siedliska chronionych gatunków ptaków l ęgowych.
Akty prawne powołuj ące Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy , Rozporz ądzeniem nr 25 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 wrze śnia 2004 roku zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Maz. 237 z 17 wrze śnia 2004) przedłu Ŝono funkcjonowanie Parku, wprowadzaj ąc zmiany zasad zagospodarowania Parku.
IV. W N I O S K I wynikaj ące z uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych: Kampinoskiego Parku Narodowego, parków krajobrazowych: Bolimowskiego, Chojnowskiego, Kozienickiego, Mazowieckiego, Nadbu Ŝańskiego.
Zgodnie z dokumentami samorz ądu województwa: „Strategi ą rozwoju województwa mazowieckiego”,„Planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego ”, „Programem ochrony środowiska przyrodniczego” , przyj ęto, Ŝe priorytetowymi kierunkami wojewódzkiej polityki przestrzennej jest poprawa warunków środowiska przyrodniczego. Polityka ta przeniesiona na obszar Parków i ich otoczenia wprowadza kilka sfer kierunków działa ń odniesionych do ochrony walorów przyrodniczych i poprawy standardów środowiska, prowadzonych przez ró Ŝne organy administracji publicznej, fundusze strukturalne, krajowe i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
1. Kierunki działa ń wymagaj ące zachowania i kształtowania środowiska przyrodniczego
1.1. W zakresie ochrony walorów przyrodniczych, celem polityki samorz ądu województwa jest stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych . Realizacja tego celu wymaga zmian w systemie obszarów chronionych i dostosowania form ochrony przyrody do walorów przyrodniczych poprzez: - wzmocnienie unikatowych dolin rzecznych i ich otoczenia, - zapewnienie ci ągło ści powi ąza ń przyrodniczych (korytarze ekologiczne ponadregionalne i regionalne), - obj ęcie ochron ą obszarów wodno-błotnych, stanowi ące siedliska szczególnie wa Ŝne dla zachowania ró Ŝnorodno ści biologicznej, - zwi ększanie lesisto ści i ochrona lasów. Na terenie analizowanych parków zmiany te powinny polega ć na: • Kampinoski Park Narodowy:
- podniesienie statusu ochrony otuliny Parku – nadanie rangi parku krajobrazowego północnej (nadwi śla ńskiej cz ęś ci otuliny), która stała by si ę cz ęś ci ą projektowanego Parku Krajobrazowego Doliny Środkowej Wisły, - wyznaczenie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 (SOO) pod nazw ą Puszcza Kampinoska. • Bolimowski Park Krajobrazowy: - powi ększenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego na terenie gmin: Puszcza Maria ńska i Wiskitki, - wyznaczenie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 (SOO) dla Obszaru Puszczy Bolimowskiej. • Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy: - podniesienie statusu ochrony i poszerzenie Parku – tj. przekształcenie z Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (NOCHK) w Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy (gmina Jabłonna Lacka), - powołanie parku krajobrazowego na terenach nie obj ętych dotychczas ochron ą (fragmenty gmin: Wyszków, Somianka, D ąbrówka, Bra ńszczy,. Zabrodzie, Brok), - podj ęcie działa ń na rzecz tworzenia form ochrony przyrody, zabezpieczaj ących ocalałe fragmenty doliny dolnego Bugu, wskazane w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN, 2002): u Ŝytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Obecnie trwaj ą konsultacje Zarz ądu NPK z samorz ądami powy Ŝej wymienionych gmin w sprawie utworzenia na ich terenie parku krajobrazowego, - przekształcenie fragmentu obecnego NPK na terenie gmin Pułtusk oraz Pokrzywnica w cz ęść przyszłego Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Narwi i jednoczesne rozdzielenie administracyjne obu cz ęś ci NPK (wschodniej i zachodniej)- zgodnie z tak ą koncepcj ą zamieszczon ą w „Strategii ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej” - MTOF, 2001. - zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN, 2002), nale Ŝy docelowo d ąŜ yć do utworzenia 2 parków: Doliny Dolnego Bugu (poni Ŝej Małkini Górnej) z siedzib ą w Wyszkowie oraz PK Podlaski Przełom Bugu (obecny PK PPB w granicach woj. mazowieckiego oraz wschodnia cz ęść obecnego NPK) z siedzib ą w Siedlcach. - powołanie na terenie NPK 8 rezerwatów przyrody, o łącznej powierzchni 968 ha (w wariancie optymalnym – 1053 ha): Nad Tremblink ą, Garnek, Noski, Frankopol, Gr ąd Frankopolski, Leonów, Brzuze, Natolin. - wyznaczenie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 (SOO) dla doliny Bugu.
• Parki Krajobrazowe: Chojnowski, , Mazowiecki - parki te nie b ędą podlegały zmianom granic. Najistotniejszym jest utrzymanie i wzmacnianie powi ąza ń przyrodniczych przede wszystkim z dolin ą Wisły oraz innymi rzekami – regionalnymi ci ągami ekologicznymi, Świdrem, Jeziork ą poprzez obszary chronionego krajobrazu. - wyznaczenie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 (SOO) dla Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.
• Kozienicki Park Krajobrazowy: - rozszerzenie zasi ęgu obiektów chronionych oraz utworzenie nowych form szczególnej ochrony: - powi ększenie istniej ących rezerwatów przyrody: Ługi Helenowskie i Leiniwa, - wł ączenie w granice Parku Krajobrazowego całego obszaru rezerwatu Okólny Ług, - utworzenie nowych rezerwatów przyrody :Stawy, Uroczysko Gr ądy, Dolina Zago Ŝdzonki, - utworzenie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych: dolina Narutówki, Dolina Pacynki, Dolina Radomki ,Dolina Zwolenki, - utworzenie u Ŝytków ekologicznych : Biele, Po świ ętne, Staw Patków i Podgóra. - wyznaczenie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 (SOO) dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego.
1.2. Tworzenie spójnego systemu obszarów chronionych poprzez dostosowanie form ochrony przyrody do walorów przyrodniczych musi uwzgl ędnia ć istniej ące zagospodarowanie i mo Ŝliwo ści rozwoju gospodarczego i przestrzennego gmin. • Spo śród 6 analizowanych parków - 4 parki : Kampinoski Park Narodowy, Bolimowski Park Krajobrazowy, Chojnowski Park Krajobrazowy i Mazowiecki Park Krajobrazowy to parki ści śle zwi ązane z obszarem metropolitalnym Warszawy, stanowi ące zielony pier ście ń Warszawy , ale podlegaj ące znacznej presji urbanizacyjnej. Na terenie tych parków i ich otoczenia zagospodarowanie przestrzenne regulowane jest przez: 119 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (mpzp) na terenie Chojnowskiego Parku Krajobrazowego, obejmuj ących 5 gmin, 95 mpzp dla Bolimowskiego Parku Krajobrazowego – obejmuj ącego 2 gminy na terenie województwa mazowieckiego, 66mpzp na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego na terenie 8 gmin. Mniejsza ilo ść mpzp - 33 wyst ępuje na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, obejmuj ącego 10 gmin.
• Nadbu Ŝański i Kozienicki Park Krajobrazowy – parki w znacznie mniejszym stopniu zwi ązane z obszarem aglomeracji warszawskiej , cho ć równie Ŝ na ich terenie pojawiaj ą si ę skutki aglomeracji warszawskiej – przede wszystkim w formie budownictwa letniskowego – cz ęść zachodnia NPK i KPK jak równie Ŝ wyst ępowanie o środka regionalnego Radomia – KPK. Na terenie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego na obszarze 23 jednostek gminnych funkcjonuj ą 32 mpzp , na terenie Kozienickiego - 11 mpzp dla 11 jednostek gminnych.
• Obszar Parków jest miejscem konfliktów społecznych wynikaj ących z naturalnej kolizji pomi ędzy poszczególnymi elementami zagospodarowania ( Zagro Ŝenia i kolizje funkcji zostały opisane przy charakterystyce Parków). Za najwi ększe konflikty społeczne uzna ć nale Ŝy : - poszerzenie granic Bolimowskiego Parku Krajobrazowego i wprowadzenie Sieci Natura 2000 na znacznych cz ęś ci gmin Puszcza Maria ńska i Wiskitki – kolizja zapisów ochronnych Parku z rozwojem gospodarczym, - poszerzenie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego o cz ęś ci gmin Pułtusk i Pokrzywnica - kolizja pomi ędzy presj ą budownictwa mieszkaniowego i letniskowego, a cennymi siedliskami chronionych gatunków ptaków l ęgowych , - przebieg Południowej Obwodnicy Warszawy przez teren Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, a w przypadku przebiegu autostrady w wariancie przez Gór ę Kalwari ę dotyka jednego z najcenniejszych obszarów Parku - rezerwatu śurawinowe Bagno, oraz przecina rezerwat na Wi śle : Lachy Brzeskie (dotyczy równie Ŝ Chojnowskiego Parku Krajobrazowego). • Na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego i Chojnowskiego Parku Krajobrazowego pomimo znacznie wi ększej kolizji funkcji – w chwili obecnej trudno mówi ć o konfliktach społecznych. Ludno ść Warszawy zainteresowana jest tymi obszarami w sensie zamieszkania. Ewentualny przebieg trasy N-S spowodowa ć mo Ŝe powstanie w przyszło ści konfliktów społecznych. Równie Ŝ na obszarze Kozienickiego Parku Krajobrazowego nie odnotowano konfliktów społecznych pomimo istnienia naturalnych kolizji funkcji i zagro Ŝeń środowiska. • Przy wprowadzaniu postulowanych zmian, przy tworzeniu spójnego systemu obszarów chronionych administracja rz ądowa – powinna uwzgl ędnia ć równie Ŝ postawy i
oczekiwania miejscowej ludno ści oraz władz samorz ądu gminy. Powinno si ę to odbywa ć poprzez : - opiniowanie i uzgadnianie planów ochrony przez wła ściwe miejscowo rady gmin, - uzgadnianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin przez Dyrektora Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Wojewod ę w zakresie ustale ń dotycz ących parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, - opiniowanie przez wła ściwe rady Europejskiej Sieci Natura 2000, - wspieranie i popularyzowanie proekologicznych kierunków rozwoju gospodarczego przez administracj ę rz ądow ą i samorz ądow ą, - popularyzacja i promocja walorów turystycznych parków, przez wszystkie organy odpowiedzialne za ochron ę przyrody, - koordynacji zada ń mi ędzygminnych poło Ŝonych na terenie danego parku.
1.3. W celu zachowania ochrony wód podziemnych musi nast ąpi ć racjonalizacja poboru wody oraz podj ęcie działa ń zapobiegaj ących zanieczyszczeniu pierwszego (czwartorz ędowego) poziomu wodono śnego poprzez wyeliminowanie zrzutu ścieków komunalnych do wód powierzchniowych. Wa Ŝnym działaniem jest ochrona gruntów bez zabezpiecze ń podło Ŝa podatnych na infiltracj ę zanieczyszcze ń poprzez ograniczanie zabudowy, tworzenie infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, wyprzedzaj ąco w stosunku do zabudowy,
1.4. Na obszarach wokół parków nale Ŝy zachowywa ć tereny otwarte, rolne, umo Ŝliwiaj ące dodatkowe powi ązania ekologiczne.
2. Kierunki wymagaj ące przywrócenia równowagi ekologicznej
2.1.Podstawowym działaniem jest budowa i modernizacja systemu oczyszczalni ścieków wraz z rozbudow ą systemów kanalizacji zbiorczej zgodnie z Programem ochrony Środowiska Województwa mazowieckiego oraz na podstawie „ Krajowego Programu oczyszczania ścieków komunalnych”, w oparciu o monta Ŝ finansowy środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego Funduszu Rozwoju Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, funduszy Unii Europejskiej i środków gminnych.
2.2. Zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe – wprowadzenie zamkni ętych obiegów wody w przemy śle oraz wodooszcz ędnych technologii produkcji.
2.2.Przywrócenia równowagi ekologicznej wymagaj ą : - wysypiska śmieci poprzez wła ściw ą rekultywacj ę, która powinna przywraca ć warto ść uŜytkow ą gruntu w obr ębie składowiska, porz ądkowa ć teren, zabezpiecza ć przed erozj ą wodn ą i wietrzn ą wraz z okryw ą rekultywacyjn ą umo Ŝliwiaj ącą powstanie stałej pokrywy ro ślinnej – Łubna I przy Chojnowskim Parku Krajobrazowym, składowisko Radiowa przy Kampinoskim Parku Narodowym, - eliminacja nieszczelnych zbiorników gromadzenia ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych, - uporz ądkowanie gospodarki odpadami komunalnymi poprzez tworzenie gminnych punktów gromadzenia odpadów, - likwidacja mogilników z przeterminowanymi środkami ochrony ro ślin w miejscowo ści Zajezierze – gm. Sieciechów, z wła ściw ą rekultywacj ą - przy Kozienickim Parku Krajobrazowym.
3. Kierunki działa ń ograniczaj ące skutki negatywnych oddziaływa ń infrastruktury technicznej
3.1. Stosowanie wła ściwych odległo ści zabudowy w zale Ŝno ści od klasy drogi, zgodnie z ustaw ą o drogach publicznych oraz stosowanie do rozwi ąza ń technicznych dla nowo powstaj ących dróg zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny od powiada ć drogi i ich usytuowanie, wraz z zastosowaniem odpowiednich technologii tłumi ących hałas, zakładanie pasów zieleni przy drogach, 3.2. Zachowywanie stref ochronnych wokół linii WN, gazoci ągów i rozpoci ągów, 3.3. Wprowadzanie układów obwodnicowych dla miast.
4. Kierunki działa ń w zakresie ochrony przeciwpowodziowej
4.1. Opracowanie dokumentów dotycz ących ochrony przeciwpowodziowej – zadania zapisane w Programie Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego :
• przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej (RZGW) Planów Ochrony Przeciwpowodziowej oraz Planów Gospodarowania Wodami w dorzeczu Wisły, wraz z systemem kontroli w tym zakresie, wdro Ŝenie katastru wodnego, • przez RZGW wykonanie studium okre ślaj ącego granice obszarów bezpo średniego zagro Ŝenia powodziowego, umo Ŝliwiaj ącego kontrolowane ograniczenie powodzi na terenach zabudowanych , • przez Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych (WZMUiW) regionalnego programu retencjonowania wód z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń przyrodniczych oraz programów byłych województw.
4.2. Działania bezpo średnio zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą: • modernizacja i zabezpieczanie wałów powodziowych wykonywana ze środków: NFO ŚiGW oraz WFO ŚiGW oraz fundusze unijne • prowadzenie robót regulacyjnych i utrzymaniowych na rzekach
5. Rozwój proekologicznych form działalno ści gospodarczej
5.1. Tworzenie programów rolno-środowiskowych
Na podstawie dokumentu rządowego „ Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski na lata 2004-2006” oraz zało Ŝeń „ Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego u Ŝytkowania ró Ŝnorodno ści biologicznej” przyj ęto w ramach priorytetów ochron ę środowiska i zachowanie walorów przyrodniczych obszarów wiejskich. Priorytetom tym przypisano konkretne działania m.in. tworzenie programów rolno-środowiskowych. W skład programów rolno-środowiskowych wchodz ą nast ępuj ące przedsi ęwzi ęcia : • rolnictwo zrównowa Ŝone, polegaj ące na ograniczeniu nawo Ŝenia, przestrzeganiu nast ępstwa ro ślin, • rolnictwo ekologiczne w rozumieniu ustawy o rolnictwie ekologicznym, • utrzymanie ł ąk ekstensywnych wi ąŜą ce si ę z przywróceniem lub kontynuacj ą wykaszania traw na ł ąkach jednoko śnych o wysokich walorach przyrodniczych, • utrzymanie pastwisk ekstensywnych – ekstensywne wypasy na półnaturalnych pastwiskach, • ochrona gleb i wód polegaj ąca na stosowaniu mi ędzyplonów, zwi ększaj ących udział gleb z okryw ą ro ślinn ą w okresie jesienno-zimowym,
• strefy buforowe – polega na tworzeniu 2 lub 5-metrowych pasów zadanionych na granicy gruntów rolnych z wodami powierzchniowymi lub terenami intensywnie u Ŝytkowanymi rolniczo, • zachowanie rodzimych ras gatunków zwierz ąt gospodarskich Programy rolno-środowiskowe skierowane s ą do ka Ŝdego gospodarstwa rolnego, dla którego zostanie obliczona stawka jednostkowa płatno ści za hektar i dotycz ą gruntów uŜytkowanych rolniczo i terenów nierolnych, na których prowadzone s ą specjalne zabiegi. Wykluczone z pomocy s ą grunty rolne zabudowane, grunty pod wodami powierzchniowymi, grunty le śne (powy Ŝej 0,1 ha) oraz grunty odłogowane na których nie b ędą realizowane pakiety rolno-środowiskowe Pakiety adresowane do gospodarstw powy Ŝej 1 ha, do wła ściciela lub dzier Ŝawcy w okresie zobowi ązania. Na poziomie gospodarstwa rolnik mo Ŝe uzyska ć płatno ści od jednego do maksymalnie 3 pakietów. Wybór pakietów rolno środowiskowych został dokonany przez Wojewódzkie Zespoły Robocze, które przeprowadziły diagnoz ę stanu środowiska, zidentyfikowały kluczowe obszary dla regionu i instrumenty działa ń.. W Ogólnopolskim Programie rolno środowiskowym przygotowanym przy współpracy Departamentu Rolnictwa i Modernizacji Terenów Wiejskich Urz ędu Marszałkowskiego na Mazowszu wyszczególniono 3 strefy priorytetowe: - I strefa: Bugu, Liwca, Narwi i Omulwi – obejmuje cz ęść gmin Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego, - II strefa Wisły i Pilicy – Obejmuje gminy przywi ślane, Chojnowskiego, Kozienickiego i Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, - III strefa – Środkowej Wisły i Pojezierza Gosty ńsko-Włocławskiego – obejmuje gminy przywi ślane Kampinoskiego Parku Narodowego Szczególnie wa Ŝne w tych gminach jest wykorzystanie pakietów: - Rolnictwo zrównowa Ŝone - Utrzymanie ł ąk ekstensywnych - Ochrona gleb i wód
Rolnictwo zrównowa Ŝone odznacza si ę nie tylko ograniczeniem zuŜycia chemicznych środków ochrony ro ślin oraz nawozów sztucznych i przestrzeganiu odpowiedniego nast ępstwa ro ślin, ale w równej, mierze powinno zachowa ć wła ściw ą struktur ę upraw (rozdrobnienie, a przez to du Ŝy udział miedz, zamiast monokultur) oraz znaczny udział ł ąk i pastwisk oraz sródpolnych
zadrzewie ń, mokradeł i oczek wodnych. Szczególnie wa Ŝne jest zachowanie płatów ekstensywnie uŜytkowanych trwałych u Ŝytków zielonych oraz zachowanie i tworzenie w s ąsiedztwie gruntów ornych swoistych środowisk wył ączonych z intensywnych zabiegów agrotechnicznych (miedze, pasy zakrzewie ń i zadrzewie ń, pasy trwałych, ekstensywnych ł ąk). Środowiska te stanowi ą ostoje ro ślin kluczowych dla zachowania ró Ŝnorodno ści florystycznej i zwi ązanej z ni ą ró Ŝnorodno ści faunistycznej w krajobrazie rolniczym. S ą niezwykle istotne dla zachowania walorów krajobrazowych przestrzeni rolniczej, a co wa Ŝniejsze, stanowi ą bardzo wa Ŝną barier ę biogeochemiczn ą, co opisano w dalszej cz ęś ci przy pakiecie dotycz ącym ochrony wód i gleb. Utrzymanie ł ąk ekstensywnych – realizacja tego pakietu wi ąŜ e si ę nie tylko z przywróceniem lub kontynuacj ą wykaszania traw, w terminie od dnia 1 lipca wł ącznie, na ł ąkach jednoko śnych o wysokich walorach przyrodniczych, zagro Ŝonych degradacj ą. Wa Ŝne jest tu ograniczone zu Ŝycie środków chemicznych, a tak Ŝe w równym stopniu zaniechanie intensywnego odwodnienia, zachowanie śródł ąkowych, niedu Ŝych płatów zakrzewie ń i pojedynczych drzew oraz oczek wodnych i torfianek. Jednocze śnie, wykaszanie ł ąk jest koniecznym warunkiem do zachowania niektórych rodzajów siedlisk przyrodniczo cennych. Łąki i pastwiska nale Ŝy w dolinach rzek chroni ć przed ich konwersj ą w grunty orne. Taka zamiana jest jedn ą z bardziej szkodliwych tendencji obserwowanych w polskim rolnictwie. Zarówno dlatego, Ŝe walory przyrodnicze ł ąk i pastwisk mierzone liczb ą wyst ępuj ących tam rzadkich kr ęgowców s ą wybitnie wi ększe od gruntów ornych, jak i z uwagi na to, Ŝe pojemno ść retencyjna gleb u Ŝytkowanych jako ł ąki i pastwiska jest nawet trzykrotnie wi ększa od pojemno ści retencyjnej gruntów ornych. W epoce gwałtownych powodzi nawiedzaj ących Polsk ę niemal corocznie, działania zwi ększaj ące pojemno ść retencyjn ą zlewni stanowi ą podstawow ą szans ę na popraw ę tej sytuacji. Jest to równie Ŝ niezwykle wa Ŝne działanie przeciwdziałaj ące erozji wodnej. Rolnicy z obszaru otoczenia CHPK powinni by ć zach ęcani do takich działa ń, bowiem mog ą stopniowo porzuca ć ten rodzaj praktyk, co w konsekwencji doprowadzi do zaniku najcenniejszych siedlisk ro ślin i zwierz ąt na terenach które obj ęto sieci ą Natura 2000. Ponadto wsparcia wymaga zachowanie ekstensywnego wypasu jako głównej-obok wykaszania- formy przeciwdziałanie procesom sukcesji wkraczaj ącej na tereny otwarte-najcenniejsze siedliska w NPK. Ochrona gleb i wód polega nie tylko na stosowaniu mi ędzyplonów w celu zwi ększenia udziału gleb z okryw ą ro ślinn ą w okresie jesienno-zimowym. Realizacja tego pakietu polega równie Ŝ na realizacji zapisów Dyrektywy Azotanowej i zwi ązanym z tym ograniczeniem spływu biogenów, metali ci ęŜ kich itp. działaniach na rzecz ograniczenia eutrofizacji i ska Ŝeń wód powierzchniowych i podziemnych. Ponadto wa Ŝne s ą ró Ŝnorodne działania przeciwdziałaj ące spadkowi poziomu wód gruntowych – szybko post ępuj ącemu w wyniku osuszania torfowisk i
oczek wodnych oraz pogłębiania i prostowania rzek i budowy zbiorników retencyjnych w dolinach du Ŝych rzek. Opisany powy Ŝej jako szczególnie niepo Ŝą dany, jest proces zamiany ł ąk i pastwisk w grunty orne. Pojemno ść retencyjna gleb u Ŝytkowanych jako ł ąki i pastwiska jest nawet trzykrotnie wi ększa od pojemno ści retencyjnej gruntów ornych . Szczególn ą rol ę w ograniczaniu spływu azotanów i fosforanów do wód, odgrywaj ą środowiska wył ączone z intensywnej uprawy ze szczególnym uwzgl ędnieniem zadrzewie ń przy zbiornikach wodnych i ciekach. Ma to ogromne znaczenie dla niezb ędnej poprawy jako ści wód, szczególnie bior ąc pod uwag ę fakt, Ŝe około połowy ładunku azotanów w naszych rzekach pochodzi ze spływów z obszarów rolniczych. Wdro Ŝenie tego pakietu ułatwiłoby Polsce wywi ązanie si ę ze zobowiąza ń mi ędzynarodowych w zakresie redukcji zanieczyszcze ń zwi ązkami azotu ze źródeł powierzchniowych, jakie wynikaj ą z konwencji z 9 kwietnia 1992 r. o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, zwanej Konwencj ą Helsi ńsk ą
5.2. Zalesianie gruntów rolnych Na terenie Parku, jego otuliny i otoczenia Parku szczególnie istotne s ą działania obejmuj ące: • powi ększanie obszarów le śnych poprzez zalesianie u Ŝytków rolnych o niskiej przydatno ści dla rolnictwa, • utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilno ści obszarów le śnych poprzez zmniejszanie fragmentacji kompleksów le śnych Parku i tworzenie korytarzy ekologicznych. Na zalesienia skierowane mog ą by ć znaczne środki pochodz ące z Sekcji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych. Warunkiem uzyskania tych środków jest zalesienia gruntów, nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, przeznaczenie do zalesienia w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, minimalna powierzchnia zalesienia musi wynosi ć 0,3 ha, przy minimalnej szeroko ści działki zalesionej wynosz ącej 20m, wykorzystywanie jedynie rodzimych gatunków drzew i krzewów, zgodnie z klasyfikacj ą regionalno- przyrodnicz ą, wła ściciel został wpisany do ewidencji producentów, zobowi ązał si ę do piel ęgnacji upraw zgodnie z planem zalesienia. W Krajowym Programie Zwi ększania Lesisto ści wskazano kategorie gmin ze wzgl ędu na preferencje zalesieniowe, bior ąc pod uwag ę 12 cech: (udział gleb najsłabszych, jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej w/gIUNG, rze źbę terenu, stepowienie, zagro Ŝenie erozj ą wodn ą powierzchniow ą, lesisto ść , poda Ŝ gruntów do zalesienia, udział ł ąk i pastwisk w powierzchni gminy, wa Ŝniejsze wododziały, ochrona wód podziemnych .)
W Programie Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego w celu zwi ększenia lesisto ści i ochrony lasów wprowadzono zadanie opracowania wojewódzkiego programu zwi ększania lesisto ści.
W N I O S K I - propozycje dotycz ące rozwi ąza ń prawno-organizacyjnych
1. Utrzymywanie stabilnych przepisów w zakresie ochrony przyrody , zasad zagospodarowania i gospodarowania na terenie Parku, jego otuliny oraz w obszarach chronionego krajobrazu, a w szczególno ści: • okresu obowi ązywania planów ochrony (Plan ochrony dla Kampinoskiego Parku Narodowego stracił wa Ŝno ść po 5 latach obowi ązywania), • zapisów urbanistycznych dotycz ących: - m.in. odległo ści budynków od ściany lasów (dla Chojnowskiego Parku Krajobrazowego, najpierw odległo ści te wprowadzano w zale Ŝno ści od powierzchni lasu odpowiednio od 25, 50, do 100m, podczas gdy obowi ązuj ące obecnie rozporz ądzenie wprowadza odległo ść 25m.; powoduje to swoist ą „szachownic ę linii zabudowy” przy ścianie lasu Parku Chojnowskiego, wprowadza chaos przestrzenny, rozbija korytarze ekologiczne, tworzy utrudnienia przebiegu infrastruktury), - odległo ści obiektów budowlanych od linii brzegów rzek - obecnie na mocy ustawy o ochronie przyrody wprowadzono 100 m pas szeroko ści w którym obowi ązuje zakaz zabudowy , niezale Ŝnie od rodzaju rzeki i walorów przyrodniczych obszaru,
2. Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w otoczeniu Parku, dla obszarów funkcjonalnych, o szerokim zakresie przedmiotowym , o konkretnych zapisach regulacyjnych dotycz ących zasad, warunków i standardów zabudowy, uzbrojenia technicznego i ochrony środowiska. Szczególnie jest to istotne w przypadku gdy plan ochrony nie obejmuje otuliny Parku a powstaj ące w planach ochrony parków ustalenia dla otulin maj ą charakter wył ącznie postulatywny.
3. Dostosowanie form ochrony przyrody do walorów przyrodniczych, gdzie cz ęsto mniejsze re Ŝimy ochronne obowi ązuj ą na obszarach o wy Ŝszym statusie ochronnym - tj. na terenie Parku ni Ŝ w jego otulinie.
4. Dostosowanie form ochrony przyrody, z uwzgl ędnieniem obecnego zainwestowania i mo Ŝliwo ści rozwoju gospodarczego jednostek samorz ądu gminnego”. Dotyczy przede wszystkim gmin: Puszcza Maria ńska i Wiskitki (Bolimowski Park Krajobrazowy), Pułtusk i Pokrzywnica (Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy), Góra Kalwaria (Chojnowski park Krajobrazowy).
5. W procesie kształtowania i tworzenia polityki ekologicznej kluczow ą rol ę musi odegra ć zasada współdziałania i partnerstwa ze wszystkimi podmiotami ochrony przyrody. Szczególnie chodzi tu o: • proces opiniowania przez samorz ądy europejskiej sieci Natura 2000, opiniowanie i uzgadnianie przez samorz ądy planów ochrony parków, • opiniowanie i uzgadnianie planów zagospodarowania przestrzennego wszystkich poziomów oraz studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin przez organy przyrody administracji rz ądowej, • wypracowanie wspólnej polityki i dostosowanie do tego przepisów prawnych w zakresie problematyki zasobów i walorów przyrodniczych w dolinach rzek jako obszarów chronionych z zagro Ŝeniami powodziowymi i funkcj ą ochrony przeciwpowodziowej - Ministerstwo Środowiska, Wojewoda, Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej.
6. Istotn ą rol ę powinny odegra ć: Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody oraz Rady Parków: Kampinoskiego Parku Narodowego i rady parków krajobrazowych, jako organy opiniodawczo-doradcze, oceniaj ące m.in. realizacj ę zada ń w zakresie ochrony przyrody, opiniowania projektów aktów prawnych wydawanych przez Wojewod ę, oceniaj ące stan zasobów przyrodniczych, opiniowanie planu ochrony, ocen ę realizacji zada ń planu ochrony przedstawianie wniosków i opinii w sprawach funkcjonowania parków.
WA śNIEJSZE MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
Opracowania planistyczne i programowe
Krajowe - Geografia regionalna Polski, Kondracki J. PWN, 2003 r.; - II Polityka Ekologiczna Pa ństwa – Ministerstwo Środowiska, Warszawa, czerwiec 2000 r. - Program wykonawczy do II polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002-2010 – Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002 r.; - Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska – praca zbiorowa pod redakcj ą dr A. Liro – Fundacja IUCN Poland, Warszawa 1995 r.; - Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju – Monitor Polski Nr 26/2001 - Krajowy plan gospodarki odpadami – Ministerstwo Środowiska, czerwiec 2002 ; - Krajowy Program Rolno środowiskowy. Działanie PROW na lata 2004-2006. Materiał Informacyjny, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 17.12.2003 r.; - Krajowy Program oczyszczania ścieków komunalnych – Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2003r. - Narodowa Strategia Ochrony Środowiska na lata 2000-2006 – Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2000; - Narodowy plan rozwoju 2004-2006, dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów 14 stycznia 2003r, - Plan rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004-2006. Projekt. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, stycze ń 2004 r.; - Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010 – Rada Ministrów, grudzie ń 2002 r.; - Polityka Le śna Pa ństwa – Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa (Warszawa 1997); - Strategia ochrony wód podziemnych w Polsce, praca zbiorowa pod redakcj ą A. Kleczkowskiego, Kraków 1990 r.; - Wdra Ŝanie koncepcji sieci NATURA 2000 w latach 2001-2003 – Ministerstwo Środowiska, grudzie ń 2002 r.;
Wojewódzkie
- Strategia rozwoju województwa mazowieckiego – Sejmik Województwa Mazowieckiego – Warszawa, 2001 r.; - Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2004 r.;
- Program ochrony środowiska woj. mazowieckiego. Urz ąd Marszałkowski, Departament Rolnictwa i Ochrony Środowiska ,Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, 2003 r, 2004.; - Plan gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2004-2011 –, Warszawa wrzesie ń 2003 r.; - Gospodarka odpadami pochodzenia przemysłowego w województwie mazowieckim – WIO Ś, Warszawa 2001; - Program Rolno środowiskowy. Strefy priorytetowe we województwie. Samorz ąd Województwa Mazowieckiego, 2004 r. ; - Wojewódzki Program Rozwoju Regionalnego Mazowsza na lata 2001-2006 - Sejmik Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2001; - Diagnoza stanu zagospodarowania przestrzennego województwa warszawskiego, Urz ąd Wojewódzki w Warszawie, BPRW, Warszawa, 1998.
Materiały statystyczne, atlasy
- Baza danych Regionalnych dla Polski w przekroju powiatów i gmin za 2000 i 2002 r. – IMAGIS, Warszawa 2001, 2003 r.; - Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego, US w Warszawie, Warszawa 2003r., - Stan środowiska w województwie mazowieckim – raport Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, - Jako ść i zagro Ŝenia wód powierzchniowych w woj. mazowieckim – Raport WIO Ś, Warszawa 2002 r.; - Dokumentacje hydrogeologiczne zbiorników wód podziemnych – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995-2001; - Mapa hydrogeologiczna Polski – Obszary o braku izolacyjno ści I poziomu wodono śnego– Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995-2001;