WÓJT GMINY

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

DLA

GMINY NOWY TARG NA LATA 2004 - 2011 WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015

NOWY SĄCZ, CZERWIEC 2004 TYTUŁ OPRACOWANIA:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY NOWY TARG NA LATA 2004 - 2011 WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015

ZLECENIODAWCA:

WOJT GMINY NOWY TARG UL. BULWAROWA 9 34-400 NOWY TARG

WYKONAWCA:

„PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie siedziba: ul. Kilińskiego 66 33-300 NOWY SĄCZ PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA – NOWY TARG

SPIS TREŚCI Strona

I. WSTĘP 5 1.1. Podstawa prawna opracowania 5 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 5 1.3. Potrzeba i cel opracowania 5 1.4. Terminologia 7 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju 7 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 7 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej 9 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 12 2.1. Położenie 12 2.2. Ukształtowanie terenu 14 2.3. Warunki klimatyczne 15 2.4. Zasoby naturalne 18 2.5. Użytkowanie terenu 19 2.6. Gleby i lasy 20 2.7. Infrastruktura 22 2.7.1. Gospodarka wodno – ściekowa 22 2.7.2. Gospodarka odpadami 24 2.7.3. Drogi i koleje 24 2.7.4. Sieć gazowa 27 2.7.5. Podmioty gospodarcze 27 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW 28 ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 28 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 32 3.2.1. Warunki geologiczno – gruntowe 32 3.2.2. Zasoby naturalne 37 3.3. Wody powierzchniowe 40 3.4. Wody podziemne 44 3.5. Gleby i ich rolnicze wykorzystanie 48 3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 53 3.7. Walory kulturowe 60 3.8. Walory krajobrazowe 68 3.9. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych 69 IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 71 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 72 4.2. Ochrona powietrza 74 4.3. Ochrona przed hałasem 81 4.4. Ochrona przed promieniowanie elektromagnetycznym 85 4.5. Ochrona wód 87 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 91 4.7. Gospodarka odpadami 94 4.8. Zasoby przyrodnicze 94 4.9. Awarie przemysłowe 98 4.10. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 99 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć 119

3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –

SPIS TREŚCI Strona

V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 120 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej, 120 5.2. Docelowe segmenty edukacji 122 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna 122 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna 123 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 126 5.4. Społeczna kampania informacyjna 126 5.4.1. Pracownicy samorządowi 126 5.4.2. Edukacja dorosłych 127 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze 128 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami 129 5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji 130 dzieci i młodzieży 5.5. Media w kampanii informacyjnej 131 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania 131 5.6.1. Zanieczyszczenia atmosfery 131 5.6.2. Zanieczyszczenia wód 133 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb 134 5.6.4. Oddziaływanie hałasu 135 5.6.5. Pola elektromagnetyczne 135 5.6.6. Ochrona kopalin 136 5.6.7. Ochrona przyrody 136 VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 138 6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 138 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji 142 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 151 6.3.1. Instrumenty prawne 153 6.3.2. Instrumenty finansowe 153 6.3.3. Instrumenty społeczne 153 6.3.4. Instrumenty strukturalne 156 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 156 6.4.1. Zasady monitoringu 156 6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 157 6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony 165 Środowiska.

4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

I. WSTĘP

1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej

1.1. Podstawa prawna opracowania

Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na organy wykonawcze gmin – Wójta Gminy Nowy Targ - obowiązek opracowania Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Obowiązek ten, wynikający z art. 17, ustawy - Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania.

Podstawą opracowania jest umowa z dnia 29 kwietnia 2004 r. zawarta pomiędzy Gminą Nowy Targ a Firmą: „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie z siedzibą w Nowym Sączu.

1.2. Przedmiot i zakres opracowania

Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowy Targ położonej w centralnej części powiatu nowotarskiego.

Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Nowy Targ.

1.3. Potrzeba i cel opracowania

Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów:  ekologicznego,  społecznego,  ekonomicznego (gospodarczego),  przestrzennego.

5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i poodejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych.

Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie gminy. Do najistotniejszych wytyczonych dla gminy celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony środowiska należą:

 racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin);

 ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu);

 ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa);

 ochrona gleb;

 ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów);

 prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań.

Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych, w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa, powinna zapewnić gminie rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju.

6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

1.4. Terminologia

Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu.

1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju

Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:  racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,  przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,  przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego; Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej; Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat; Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska

Emisja – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi:  substancje,  energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne;

Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz; Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i

7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych; Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi; Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska; Organizacja ekologiczna – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska; Pomnikami przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie; Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem; Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie; Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy; Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB);

Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni; Pozwolenie - bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska; Standardy emisyjne – rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji;

8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Substancja niebezpieczna – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii; Użytki ekologiczne – rozumie się przez to zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach; Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami; Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej

Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi:  wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze,  ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu,  wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni,  wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne,  wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie,

9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie; Ścieki bytowe – rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych; Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi; Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, niebędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi; Instalacje – przez to rozumie się:  stacjonarne urządzenie techniczne,  zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu,  obiekty budowlane niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję; Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność; Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności:  budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy,  obiekty zbiorników i stopni wodnych,  stawy,  obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych,  obiekty energetyki wodnej,  wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód,  stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych,  mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska,  stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych;

10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska; Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód; Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego; Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków; Urządzenia wodociągowe – ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody; Przyłącze kanalizacyjne – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości; Urządzenie pomiarowe – przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym; Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym.

11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Zasoby naturalne 2.5. Użytkowanie terenu 2.6. Gleby i lasy 2.7. Infrastruktura 2.7.1. Gospodarka wodno – ściekowa 2.7.2. Gospodarka odpadami 2.7.3. Drogi i koleje 2.7.3.1. Drogi 2.7.3.2. Koleje 2.7.4. Sieć gazowa 2.7.5. Podmioty gospodarcze

2.1. Położenie

Gmina Nowy Targ położona w centralnej części powiatu nowotarskiego zajmuje 209 km2, co stanowi około 14,16 % powierzchni powiatu. Jest to trzecia co do wielkości gmina w powiecie nowotarskim, o średnim zaludnieniu. Pod względem gęstości zaludnienia gmina zajmuje 6 miejsce w powiecie, spośród 11 gmin wiejskich, oraz 8 spośród ogólnej liczby 14 jednostek podstawowego podziału administracyjnego powiatu nowotarskiego; osiągając wskaźnik 103,3 os/km2. Według stanu na koniec 2003 roku, gmina Nowy Targ liczyła 22 022 mieszkańców, czyli około 12,31 % ludności powiatu.

Na strukturę administracyjną gminy składa się 21 sołectw.. Podział administracyjny gminy przedstawia mapa 2.1.

12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Mapa 2.1. Podział administracyjny gminy Nowy Targ

Część północnej granicy gminy jest zarazem granicą powiatu nowotarskiego. Sąsiadami gminy Nowy Targ są tu, należące do powiatu limanowskiego gminy: Niedźwiedź i Kamienica. Ponadto od północnego zachodu i północy gmina sąsiaduje z miejsko-wiejską gminą uzdrowiskową Rabka Zdrój oraz gminą Raba Wyżna. Od wschodu gmina graniczy z gminami: i Czorsztyn. Gmina Łapsze Niżne wyznacza wschodnią i południowo-wschodnią granicę Gminy Nowy Targ. Granicę południową wyznaczają: gmina oraz gmina Bukowina Tatrzańska ( tatrzański) . Od zachodu Gmina sąsiaduje z gminą .

Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodzących przez teren gminy należą: droga krajowa (nr 47) – Rabka - Zabornia (Kraków), droga krajowa (nr 49) Nowy Targ – Jurgów; droga wojewódzka (nr 969) – Nowy Targ – Stary Sącz(Myślec); droga wojewódzka (nr 957) – Nowy Targ – Jabłonka.

13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Przez teren gminy przebiega szlak kolejowy z kierunku Kraków - Zakopane. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych, zmniejszyła się niemal o połowę.

Główną rzeką przepływającą przez gminę jest rzeka Dunajec w górnym jej biegu.

2.2. Ukształtowanie terenu

Zgodnie z podziałem Polski na jednostki fizycznogeograficzne wg J. Kondrackiego i A. Richlinga - obszar gminy należy do: I. Prowincji 51 – 52 „Karpaty i Podkarpacie” I. 1. Podprowincji 513 – „Zewnętrzne Karpaty Zachodnie” I. 1. 1. Makroregionu 513. 4 -5 - „Beskidy Zachodnie”  Mezoregionu 513.52 – „Gorce” I. 2. Podprowincji 514-515 – „Centralne Karpaty Zachodnie” I. 2 .1. Makroregionu 514.1 – „Obniżenie Orawsko-Podhalańskie”  Mezoregionu 514.11 – „ Kotlina Orawsko-Nowotarska”  Mezoregionu 514.12 – „ Pieniny oraz Pieniński Pas Skałkowy  Mezoregionu 513.14 - „Pogórze Spisko – Gubałowskie”

Gmina Nowy Targ położona jest w obrębie różnorodnych układów przestrzennych, charakterystycznych dla jednostek regionalnych. Obszar gminy leży na styku dwóch podprowincji: Zewnętrznych Karpat Zachodnich i Centralnych Karpat Zachodnich. Podstawą podziału na mniejsze jednostki regionalne są różnice w typie rzeźby, udział różnych typów w danym regionie i układ przestrzenny form wypukłych i wklęsłych. Równocześnie podział ten uwzględnia poprzez piętrowość krajobrazu etapy ewolucji rzeźby Karpat i wpływ odporności oraz tektoniki podłoża na styl rzeźby terenu. Gorce (513.52) grupa górska w północno – wschodniej części gminy. W centrum pasma znajduje się najwyższy szczyt Gorców, (1311 m n.p.m.). Od kulminacji Turbacza rozchodzą się boczne rozgałęzienia, z których najdłuższe i najwyższe jest ramię wschodnie, ze szczytami Jaworzyna (1288 m n.p.m.) i Gorc (1229 m n.p.m.) (obydwa położone poza terenem gminy Nowy Targ). Na zachód od Turbacza odgałęziają się trzy mniejsze ramiona z kulminacjami na Bukowinie (1138 m. n.p.m.) , Gorcu (1114 m n.p.m.) i Obidowcu (1198 m n.p.m.). Grzbiety górskie rozdzielone są dolinami rzek i potoków: Potoku Kamienickiego, Ochotnicy, Lepietnicy. Potok Lepietnica płynie w kierunku południowo-zachodnim i uchodzi rzeki Czarny Dunajec w okolicy Ludźmierza.

14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zbocza i szczyty Gorców są silnie zalesione, na halach prowadzi się wypas owiec i bydła. Gorce mają ok. 50 km długości i 500 km2 powierzchni. Stanowią ważny region turystyczny. centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców, z najwyższym szczytem Jaworzyną (1288 m n.p.m.) obejmuje Gorczański Park Narodowy.  Kotlina Orawsko – Nowotarska (514.11) - stanowiąca najniższą i równocześnie najdalej wysuniętą na północ część Kotliny Podhala. Powierzchnia 369 km2. Płaskie dno kotliny wyścielone jest trzema poziomami stożków glacifluwialnych, powstałych z materiału wynoszonego z Tatr. Wschodnia część Kotliny (leżąca w obrębie Gminy) odwadniana jest przez Dunajec (dorzecze Wisły). Część dna kotliny zajmują torfowiska wysokie.

Pieniński Pas Skałkowy (514.12) - Pieniński Pas Skalicowy - oryginalna struktura geologiczna, ciągnąca się wygiętym na północ łukiem, wyznaczającym tektoniczną granicę pomiędzy Karpatami Zewnętrznymi a Centralnymi. Zachodnia część Pienińskiego Pasa Skałkowego cechuje się występowaniem soczewek wapiennych, tkwiących w osłonie skał fliszowych i odsłaniających się na powierzchni w formie odosobnionych form skalnych (Cisowa Skałka w Polsce, wzgórze Zamków Orawskich na Słowacji).  Pogórze Spisko – Gubałowskie (514.13) , zwane też Północnotatrzańskie Pogórze – region stanowiący najwyższą część Podhala. Powierzchnia (w granicach powiatu nowotarskiego) 369 km2. Pogórza Północnotatrzańskie oddzielone są od Tatr Rowem Podtatrzańskim, na północy graniczą z Kotliną Orawsko – Nowotarską i Pieninami Region stanowi stosunkowo wysoki pas wzniesień, zbudowany z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki), rozczłonkowany dolinami spływających z Tatr rzek (Orawicy, Czarnego Dunajca, Białego Dunajca, Białki) na kilka części - od wschodu Pasmo Skoruszyńskie (1314 m n.p.m.), Magurę Witowską (1232 m n.p.m.), Pogórze Gubałowskie (1198 m n.p.m.), Pogórze Bukowińskie (Gliczarowskie) (1158 m n.p.m.) i Pogórze Spiskie (Magurę Spiską) (1257 m n.p.m.).

2.3. Warunki klimatyczne

Ważną cechą prawidłowego rozkładu czasoprzestrzennego elementu klimatu na omawianym terenie jest położenie grup górskich w stosunku do napływu mas powietrza, charakter rzeźby terenu i ich ekspozycja. Wg Hessa obszar gminy Nowy Targ leży w obrębie dwóch pięter klimatycznych, tj. w obrębie klimatu umiarkowanego ciepłego ze średnią temperaturą roczną 6 - 8o C z roczną sumą opadów atmosferycznych 800 - 1000 mm/rok oraz klimatu umiarkowanego chłodnego o średniej temperaturze 4 - 6o i opadzie rocznym 1000 - 1400 mm. Typy pogody na omawianym obszarze związane są z zaleganiem

15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG najczęściej mas powietrza pochodzenia polarno -morskiego. Rzadziej zalegają masy powietrza arktycznego. W ciągu okresu rocznego udział poszczególnych mas powietrza przedstawia się następująco: - powietrze arktyczne - 7,0%, - powietrze polarno -kontynentalne - 24,9%, - powietrze polarno-morskie — świeże - 28,4%, - powietrze polarno-morskie — stare - 31,8%, - powietrze zwrotnikowe - 7,9%. Polarno-morska masa powietrza powoduje:  w chłodnej porze roku ocieplenie, odwilże, wzrost zachmurzenia i opady atmosferyczne,  latem - spadek temperatury powietrza, wzrost zachmurzenia oraz przelotne opady atmosferyczne. W przebiegu rocznym — w ciepłej porze roku przeważają fronty chłodne, w chłodnej — ciepłe. Natężenie częstości występowania frontów chłodnych w ciepłej porze roku zbiega się z nasileniem występowania silnych opadów atmosferycznych i burz. Maksimum występo- wania burz i opadów o dużym natężeniu oraz napływ powietrza polarno-morskiego i frontów chłodnych występują w lipcu. Średnie roczne temperatury powietrza układają się od wartości najniższych w części górskiej do wartości najwyższych w części mniej wypiętrzonej. Rozpiętość średnich rocznych temperatur powietrza wynosi 2,40C. W ciągu doby średnie wartości temperatury powietrza układają, się w ten sposób, że największe zróżnicowanie przypada na godziny nocne, najmniejsze natomiast występuje podczas dnia (w godzinach okołopołudniowych). Powyższy rozkład wiąże się z faktem, że dzienne nasłonecznienie zmniejsza kontrasty termiczne związane z rzeźbą regionu, gdy natomiast nocne wypromieniowanie podłoża i spływ chodnego powietrza do obniżeń terenowych potęguje zróżnicowanie termiczne regionu. Z biegu różnych temperatur ekstremalnych wynika, że najwyższe temperatury występują w lipcu i sierpniu, najniższe w grudniu, styczniu i lutym. Odnotować należy fakt różnego rozkładu temperatur maksymalnych i minimalnych. Rozkład przestrzenny temperatur maksymalnych zbliżony jest do równoleżnikowego, podobnie jak rozkład temperatur średnich miesięcznych sum temperatur dodatnich, natomiast rozkład temperatur minimalnych powietrza przedstawia układ południkowy z najniższymi wartościami w części wschodniej. Okres bezprzymrozkowy na terenie gminy waha się od 160 na południowym wschodzie gminy do 175 dni w części zachodniej. Izolinie mają przebieg południkowy. Podobnie do rozkładu przestrzennego okresu bezprzymrozkowego układają się daty pierwszego i ostatniego dnia przymrozkowego.

16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Pierwsze przymrozki pojawiają się (średnio) 5.X. po zachodzie. Ostatnie przymrozki występują pomiędzy 25. IV do 5.V. Problem inwersji temperatury powietrza na omawianym obszarze jest istotny z uwagi na częstotliwość występowania zjawiska i znaczne skutki gospodarcze. W przebiegu rocznym inwersje względne najczęściej występują zimą, najrzadziej latem. W ciągu lata rozwija się cyrkulacja utrudniająca tworzenie się inwersji i utrzymywanie przez dłuższy czas. Inwersje temperatury powietrza utrudniają pionową wymianę, są zatem warstwami hamującymi rozprzestrzenianie się i rozcieńczanie zanieczyszczeń w dolnej troposferze. Sumy roczne opadów wahają się od 767 mm do 859 mm. Bieg izohiet wykazuje kształt zbliżony do południkowego. Dobowy rozkład sum opadów wskazuje najwyższe wartości w czerwcu i lipcu. Częstość opadów w ciągu roku waha się od 168 do 176 dni w roku. Uciążliwości i gospodarcze skutki dużych opadów atmosferycznych w postaci ciekłej i stałej są związane w tym regionie z występowaniem określonych mas powietrza, spływem i frontami atmosferycznymi. Opady powyżej 10 mm występują najczęściej dzień po dniu. Opady w czasie trwania 2 dni osiągają, około 45% częstości opadów jednodniowych i występują od czerwca do sierpnia, a opady o czasie trwania 3 dni występują tylko w lipcu i czerwcu. Wysokie sumy opadów z reguły występują przy masie polarno-morskiej starej, w obszarach niżów barycznych oraz w strefie frontu chłodnego. W ciepłej porze roku, oprócz sytuacji pogodowej warunkującej wystąpienie opadów, istotne są wzmożone prądy konwekcyjne powstające w wyniku nagrzania podłoża. Brak zróżnicowania sum opadów w zależności od wysokości nad poziom morza wskazuje na ulewny charakter wywołany najczęściej sytuacją burzową. Burze najczęściej występują w ciepłej porze roku, od kwietnia do września, a sporadycznie pojawiają się w marcu i październiku. Długotrwałość burz wskazuje na najczęstsze pojawianie się burz jednodniowych, burze występujące przez dwa dni stanowią ok. 50% dni burzowych, a burze występujące przez kolejne trzy dni stanowią ok. 10% ogólnej liczby burz. Pokrywa śnieżna ustala się przeciętnie w drugiej połowie listopada, a zanika pod koniec marca lub na początku kwietnia. Maksymalna wysokość pokrywy śnieżnej występuje przeważnie w lutym lub marcu, najmniejsza w kwietniu i listopadzie. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 113 do 125. Najbardziej niekorzystne warunki klimatyczne panują w Obniżeniu Podtatrzańskim. Jest to region, stanowiący najbardziej południową część Podhala, ciągnący się bezpośrednio wzdłuż północnej granicy Tatr. Ten region uznawany jest za jeden z najzimniejszych w południowej Polsce.

17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2.4. Zasoby naturalne

Gmina Nowy Targ nie posiada zbyt dużej ilości surowców mineralnych. Wzdłuż doliny Czarnego Dunajca i Dunajca występują kruszywa naturalne, które budują terasę niską rzeki. Nie mają one jednak większego znaczenia i eksploatowane są tylko dla potrzeb indywidualnych. W Klikuszowej i Obidowej znajduje się eksploatowane złoże piaskowców. Na pograniczu z gminą Szaflary występują wapienie. Surowce ilaste ceramiki budowlanej obejmują: złoża glin czwartorzędowych, iłów trzeciorzędowych w miejscowości .

Na obszarze gminy Nowy Targ wyróżnić można: - poziom wodonośny w utworach pokrywowych, - poziom wodonośny w utworach fliszowych. Zwierciadło wody gruntowej w żwirach terasowych jest wolne i wykazuje na ogół słabe nachylenie w kierunku koryta rzek: Dunajec i Białka. Na niskiej terasie Dunajca, Białki i ich dopływów wysokość zwierciadła wody zależy od poziomu wody w rzece i w potokach. W żwirowiskach teras wysokich, które ciągną się wzdłuż Czarnego Dunajca, Dunajca oraz Białki miąższość części zawodnionej zależy od morfologii podłoża skalnego. Woda pochodzi tutaj z bezpośredniej infiltracji lub ze spływu zboczowego.

Główne rzeki przepływające przez obszar gminy Nowy Targ to Czarny Dunajec, Dunajec i Białka.

Zasoby wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego są nierównomiernie rozmieszczone. Najbardziej zasobny w wodę jest czwartorzędowy horyzont wodonośny w dolinie Dunajca, Wisłoki, Białej, Stradomki oraz utworach Rynny Podkarpackiej. W utworach fliszu karpackiego horyzont wodonośny tworzą wody szczelinowo- porowe zalegające w warstwach gruboławicowych piaskowców. Wydajność tego poziomu jest duża w strefach zasilania, poza tymi strefami wydajność się zmniejsza z uwagi na trudności z infiltracją wód poprzez pokrywę czwartorzędową lub serie łupków. Zasobne fragmenty warstw wodonośnych zaliczone zostały do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przez Instytut Hydrogeologiczny i Geologii Inżynieryjnej AGH. Na terenie gminy występuje poziom wodonośny utworów czwartorzędowych związanych z dolinami rzecznymi. Wody tego poziomu występują przeważnie w dolinach rzek. Warstwą wodonośną są tu przeważnie żwiry i piaski zalegające w trudno przepuszczalnych iłach mioceńskich. Zbiornik czwartorzędowy tworzą także pokrywy

18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG zwietrzelinowe na zboczach stoków. Woda występuje tu w utworach piaszczysto-gliniastych z domieszką rumoszy w miejscach kontaktu utworów zwietrzelinowych z podłożem skalnym. Wydajność tego typu wód jest niewielka, wykazują one duże wahania zwierciadła wody i temperatur.

2.5. Użytkowanie terenu

Region, w którym położona jest gmina Nowy Targ ma charakter rolniczy o dużych predyspozycjach dla rekreacji (atrakcyjny krajobraz, urozmaicona rzeźba terenu). Podstawową dziedziną gospodarki jest rolnictwo. Dominują gospodarstwa indywidualne o roślinno -zwierzęcym profilu produkcji. Rozdrobnienie indywidualnych gospodarstw jest bardzo duże. Gospodarstwa o powierzchni do 5 ha stanowią ok. 92% ogólnej liczby gospodarstw.

Dominującą formą produkcji rolnej jest uprawa zbóż (65,3%) oraz ziemniaków (22,8%). W oparciu o kryteria przyrodniczo - ekonomiczne gmina Nowy Targ zaliczana jest, jako strefa podgórska, do obszaru o znacznych walorach krajobrazowych, średnich i trudnych warunkach do produkcji rolniczej. Pod względem ukształtowania przestrzeni zainwestowanych — najbardziej skoncentrowane układy zabudowy występują w dolinie rzeki Dunajec i Białka, a także w tradycyjnych układach we wsiach zlokalizowanych wzdłuż lokalnych potoków. Zabudowa tworzy układy łańcuchowe, wzdłuż dróg przebiegających w znacznej mierze dolinami oraz wierzchołkami garbów terenowych. Większe rozproszenie zabudowy występuje poza dolinami w wyższych partiach wzniesień.

Duże walory krajobrazowe gminy spowodowały włączenie jej do systemu obszarów chronionego krajobrazu. Gmina Nowy Targ posiada znaczne walory rekreacyjne, zarówno w zakresie możliwości rozwoju turystyki jak i agroturystyki. Powiązania gminy z otaczającymi obszarami występują w różnorodnych układach i strukturach — począwszy od usytuowania w określonych jednostkach geograficznych i związanych z tym charakterystycznych cech ukształtowania środowiska przyrodniczego od krajobrazu poprzez elementy struktury hydrologicznej i geologicznej na elementach infrastruktury technicznej kończąc. Niewielkie odległości i dogodne powiązania komunikacyjne inspirują bezpośrednie związki z całym powiatem nowotarskim i województwem małopolskim. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy przedstawiono w Tabeli 2.1.

19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Nowy Targ T a b e l a 2.1. Powierzchnia Udział w ogólnej powierzchni Rodzaje gruntów ewidencyjna [ha] [%] Powierzchnia gruntów - ogółem 20 900,0 100,00 Użytki rolne 11 810,4 56,5 Użytki leśne 7 615,9 36,4 Tereny inne 1 473,7 7,1

2.6. Gleby i lasy

Środowisko glebowe na terenie gminy jest dosyć zróżnicowane, co wynika w dużej mierze z różnorodności podłoża geologicznego, różnorodności topograficznej związanej z nachyleniami i wysokością powierzchni terenu, pośrednio także z bogactwa szaty roślinnej, a wreszcie zmienności czynników antropogenicznych. Powstanie określonego typu gleb jest wynikiem zależności pomiędzy podłożem (litologią), klimatem, rzeźbą terenu i szatą roślinną. Na fliszowym podłożu zbudowanym ze skał o różnorodnej zasobności w składniki pokarmowe powstają gleby o odmiennych właściwościach, tworząc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowanie pokrywy glebowej ingerują silnie (oprócz szaty roślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach dolin, zubożenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalność człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Dunajca i Białki, gdzie występowały dawniej wyłącznie gleby leśne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Zagospodarowanie terenu zaczynało się od najbardziej wartościowych pod względem glebowym obszarów gleb znajdujących się w korzystnym położeniu topograficznym. Wraz ze wzrostem liczby ludności, a przy małej wydajności upraw sięgnięto do gleb mało wartościowych lub wręcz nieprzydatnych do uprawy. Proces odlesienia trwający setki lat został zatrzymany w końcu XIX wieku po zagospodarowaniu prawie wszystkich gruntów możliwych do uprawy. Z uwagi na sposób wykorzystania gleb wyróżnia się trzy kategorie: gleby uprawne, gleby użytków zielonych i gleby leśne. Gleby okolic Nowego Targu należą do gleb terenów górzystych, wytworzonych ze skał fliszowych. Wyróżnia się tu dwa gatunki gleb: gleby gliniaste płytkie (szkieletowe) i gleby gliniaste średnio głębokie. Najczęściej klasyfikują się one w IV i V kasie bonitacyjnej. Gleby szkieletowe zajmują szczytowe partie najwyższych wzniesień. Są to prawie wyłącznie gleby leśne w małym stopniu zmienione przez działalność człowieka. Odgrywają one ważną rolę hydrogeologiczną z uwagi na duże zdolności retencyjne. Gleby te mogą chwilowo zatrzymywać do 100 mm opadów, wydłużając w czasie dopływ wód do koryt cieków, zmniejszając w ten sposób gwałtowność wezbrań. Te same gleby użytkowane jako

20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG pastwiska mają minimalne znaczenie retencyjne. Gleby gliniaste średnio głębokie mają największe rozprzestrzenienie. Są to gleby kwaśne, średnio zasobne w próchnicę, potas i magnez, a ubogie w przyswajalny fosfor. Dobra strukturalność i wodoodporność agregatów glebowych jest cechą korzystną w warunkach pól uprawnych z dużym zagrożeniem erozyjnym.

Ze względu na różnorodny skład mechaniczny oraz właściwości fizyczne gleby posiadają różną wartość rolniczą. Pod względem przydatności rolniczej określanej klasą bonitacyjną: 0,42 % gleb gminy należy do klasy III, 31,58 % - klasy IV, 49,02 % do klasy V oraz 18,98 % do klasy VI. Gleby klasy I i II nie występują na terenie gminy.

Z ogólnej ilości 20 900 ha powierzchni gruntów - użytki leśne wynoszą 7 616 ha, co stanowi 36,44% ogólnej powierzchni gruntów w gminie. Według rejonizacji fizyczno-geograficznej - lasy na terenie gminy położone są w VIII Krainie Karpackiej w dzielnicach:  6 – Gorce i Beskid Sądecki;  8 – . Zgodnie z podziałem geobotanicznym w/g Szafera - leżą w dziale Karpat Zachodnich w podokręgu - Bory Nowotarskie o granicach pokrywających się z granicami Kotliny Orawsko-Nowotarskiej.

Drzewostan jest przeważnie młody, wskutek ustawicznego niszczenia przez człowieka. Dominującym typem siedliskowym lasu jest las górski (LG) stanowiący 73 % powierzchni. Skład gatunkowy rosnących tutaj drzewostanów to głównie świerk – 43 %, buk – 36 % oraz jodła, sosna, olcha, dąb i jesion. Całość lasów zaliczona jest do lasów ochronnych – głownie są to lasy glebochronne i wodochronne. Duże powierzchnie zalesione to młodniki i lasy sztucznie sadzone w ramach zagospodarowania nieużytków. Pod względem struktury wiekowej lasy omawianego obszaru klasyfikują się do III i IV klasy wiekowej.

2.7. Infrastruktura

21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2.7.1. Gospodarka wodno – ściekowa

Na terenie gminy pobór wody (wg danych GUS za 2003 r.) wynosił 212,9 dam3 , co stanowiło 2,55 % ogólnej ilości pobranej wody na potrzeby produkcyjne i ludności w powiecie nowotarskim. Długość czynnej sieci rozdzielczej w gminie (bez przyłączy) wynosi 103,3 km,, a zużycie wody w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosi 9,6 m3. Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystającej z sieci wodociągowej jest najwyższy w gminach miejscowościach: Nowa Biała, Krempach, Pyzówka, , Knurów. Spośród 21 sołectw w gminie brak sieci wodociągowej rozdzielczej występuje w 6 miejscowościach: Dębno, Długopole, Gronków, Harklowa, Ludźmierz, Rogoźnik.

Tabela 2.1. przedstawia dane dotyczące zbiorczego zaopatrzenia w wodę w poszczególnych miejscowościach gminy Tabela 2.1. Sieć wodociągowa w Gminie Nowy Targ Długość czynnej sieci Lp. Miejscowość wodociągowe Podłączenia Woda j do budynków dostarczona km szt dam3 1 Dębno - - 2 Długopole 3 Dursztyn 6 66 7,6 4 Gronków - - 5 Harklowa - - 6 4,8 96 10,9 7 Knurów 2,3 65 8,0 8 Krauszów 4,2 82 8,9 9 8,6 234 34,0 10 Lasek 5,1 88 9,7 11 Ludźmierz - - 12 Łopuszna 8,5 73 8,0 13 5,7 77 8,8 14 Nowa Biała 10,5 243 36,0 15 6,1 55 6,9 16 Ostrowsko 8,2 119 13,2 17 Pyzówka 8,8 128 14,7 18 Rogoźnik - - 19 8,7 84 9,1 20 5,2 63 8,2 21 Waksmund 10,6 254 28,9 Razem 103,3 1727,0 212,9

Ogólna długość sieci kanalizacyjnej w gminie w roku 2003 wynosiła 34,5 km. W kanalizacje sanitarną wyposażonych było 6 sołectw z 21 ogólnej liczby w gminie.

22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

W roku 2003 odprowadzono do wód powierzchniowych lub do ziemi 173,0 dam3 cieków komunalnych. Na terenie gminy Nowy Targ działają dwie oczyszczalnie ścieków:  w Łopusznej o przepustowości 600 m3/dobę obsługująca miejscowości: Gronków, Waksmund, Ostrowsko, Łopuszna oraz Groń-Leśnica (Gmina Bukowina Tatrzańska) – przekazana do eksploatacji w 1998 roku;  w Dębnie o przepustowości 255 m3/dobę, przekazana do eksploatacji w roku 1993 (modernizowana w roku 1999), przyjmująca ścieki z miejscowości Dębno. Ponadto miejscowość Ludźmierz przyłączona jest do oczyszczalni ścieków dla miasta Nowy Targ. Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej jest najwyższy w Łopusznej i Gronkowie. Tabela 2.1. przedstawia dane dotyczące wyposażenia poszczególnych miejscowości gminy w sieć kanalizacji sanitarnej. Tabela 2.1. Sieć kanalizacyjna w Gminie Nowy Targ

Długość Ścieki Lp. Miejscowość czynnej sieci Podłączenia odprowadzon sanitarnej do budynków e km szt dam3 1 Dębno 5,1 87 21,0 2 Długopole - - 3 Dursztyn - - 4 Gronków 6,5 251 39,0 5 Harklowa - - 6 Klikuszowa - - 7 Knurów - - 8 Krauszów - - 9 Krempachy - - 10 Lasek - - 11 Ludźmierz 8,6 120 12,0 12 Łopuszna 6,1 297 40,0 13 Morawczyna - - 14 Nowa Biała - - 15 Obidowa - - 16 Ostrowsko 3,0 189 31,0 17 Pyzówka - - 18 Rogoźnik - - 19 Szlembark - - 20 Trute - - 21 Waksmund 5,2 157 30,0 Razem 34,5 1101,0 173,0

23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Powyższe dane wskazują na pewną nierównowagę pomiędzy infrastrukturą wodociągową i kanalizacyjną w większości miejscowości gminy. W większości miejscowości gminy gospodarka wodno ściekowa jest nieuregulowana. Brak jest kompleksowych rozwiązań w zakresie sieci wodno-kanalizacyjnych, odprowadzania i oczyszczania ścieków. Nieuporządkowana gospodarka wodno - ściekowa w zlewni powyżej obszaru gminy pogarsza jakość wody rzek: Dunajec i Białka oraz ogranicza możliwość wykorzystania wód powierzchniowych jako źródła wody dla wodociągów zbiorczych, zagrażając zlokalizowanym ujęciom wody na tym obszarze. Ponadto utrudnia zaopatrzenie w wodę gmin położonych poniżej .

2.7.2. Gospodarka odpadami

Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie gminy, wraz z propozycją rozwiązań, zostało zamieszczone w Planie Gospodarki Odpadami dla gminy wiejskiej Nowy Targ, będącym integralną częścią niniejszego opracowania.

2.7.3. Drogi i koleje

2.7.3.1. Drogi Sieć drogową na terenie gminy wiejskiej Nowy Targ stanowią:

 Drogi krajowe – o łącznej długości: 8,4 km,  Drogi wojewódzkie – o łącznej długości: 21,1 km,  Drogi powiatowe – o łącznej długości: 63,2 km,  Drogi gminne i inne - o łącznej długości: 139,4 km .

Przez obszar gminy przebiegają: dwie drogi krajowe:  nr 97 Nowy Targ – Jurgów (przejście graniczne na Słowację w gminie Bukowina Tatrzańska;  nr 95 Zakopane – Rabka (Zabornia); dwie drogi wojewódzkie:  nr 969 – Nowy Targ – Stary Sącz(Myślec)  nr 957 – Nowy Targ – Jabłonka 17 dróg powiatowych:  nr 25403 Klikuszowa – Obidowa  nr 25404 Harklowa –  nr 25408 Dębno –  nr 25409 Krempachy –  nr 25410 Łopuszna – Dursztyn  nr 25411 Nowa Biała – Białka Tatrzańska

24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 nr 25418 Gronków – Bukowina Tatrzańska  nr 25419 Szaflary – Ostrowsko  nr 25420 Szaflary – Ludźmierz  nr 25421 Ludźmierz – Maluszyna  nr 25432 Ludźmierz – Pyzówka  nr 25433 Lasek – Stacja PKP  nr 25434 Klikuszowa – Trute  nr 25435 Raba Wyżna – Klikuszowa  nr 25429 Rogoźnik – Ciche  nr 25430 Ludźmierz – Czarny Dunajec  nr 25431 Długopole – Pieniążkowce

Sieć dróg na terenie gminy jest dobrze rozwinięta i w okresie 2001 – 2010 latach nie będzie zachodzić potrzeba budowy nowych dróg. (Dane: w Strategii Rozwoju Powiatu Nowotarskiego na lata 2002 – 2005). Jest to nieodzowny element zaplecza związanego z rozwijająca się na tym terenie rekreacją i krajoznawstwem.

Na wymienionych drogach, odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu . Największe natężenie ruchu występuje na drodze krajowej nr 47 Zakopane – Rabka oraz na drodze wojewódzkiej Nowy Targ – Stary Sącz. Średni ruch dobowy dla dróg powiatowych został pomierzony w roku 2000 i wynosił wówczas 1755 pojazdów na dobę.

Wielkość natężenia ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich obrazuje Mapka 2.2. na stronie 26.

2.7.3.2. Koleje

Niewielką rolę dla komunikacji miejscowej odgrywa kolej. Jest ona jednak ważna z uwagi na połączenia w skali ponadlokalnej. Oś kolejową przechodzącą przez teren gminy stanowi linia kolejowa nr 99 – Zakopane – Chabówka . Umożliwia ona połączenia z większymi ośrodkami w kraju. Gmina posiada bezpośrednie kolejowe połączenie między innymi z: Częstochową, Gdynią, Gdańskiem, Warszawą, Szczecinem, Krakowem, Katowicami, Olsztynem, Poznaniem, Wrocławiem i Opolem. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych, zmniejszyła się niemal o połowę.

25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Mapa 2.2. Natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich przebiegających przez teren gminy wiejskiej Nowy Targ

26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2.7.4. Sieć gazowa

Długość czynnej sieci gazowej – rozdzielczej wynosi w gminie około 139,4 km, co stanowi 32,8% ogólnej ilości sieci gazowej w powiecie nowotarskim. Sieć gazowa doprowadzona jest do 10 z 21 miejscowości w gminie. Do sieci przyłączonych jest 1501 budynków. Gaz wykorzystywany jest głównie do celów bytowych. Ocenia się, że z uwagi na wysokie ceny gazu, zużycie jego dla celów grzewczych jest niewielkie. W Tabeli 3.1. przedstawiona została długość sieci gazowej w poszczególnych miejscowościach gminy oraz liczba podłączeń do budynków. Tabela 3.1. Lp. Miejscowość Długość gazowej Liczba podłączeń sieci rozdzielcze [mb] 1. Ludźmierz 21311 342 2. Klikuszowa 11353 176 3. Lasek 12804 175 4. Rogoźnik 15333 160 5. Pyzówka 12726 141 6. Krauszów 9716 141 7. Trute 6611 96 8. Obidowa 12842 94 9. Morawczyna 10472 89 10. Długopole 9345 87

2.7.5. Podmioty gospodarcze

Cały powiat nowotarski charakteryzuje się jednym z najniższych wskaźników uprzemysłowienia w województwie małopolskim. Gmina wiejska Nowy Targ jest jedną z jednostek o wyższym wskaźniku lokalizacji podmiotów o charakterze produkcyjno usługowym w powiecie nowotarskim. Na terenie Gminy działa 1044 zarejestrowane podmioty gospodarki w systemie KRUPGN-REGON, w tym 29 publicznych i 1015 prywatnych. Z wyżej wymienionej ilości w poszczególnych sekcjach PKD zarejestrowanych jest *):  rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo - 31 jednostek;  przetwórstwo przemysłowe - 327 jednostek;  budownictwo - 127 jednostek;  handel i naprawy - 282 jednostki;  hotele i restauracje - 25 jednostek;  transport, gospodarka magazynowa i łączność - 58 jednostek;  obsługa nieruchomości i firm oraz nauka - 32 jednostki

28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

______*) – dane wg rocznika statystycznego GUS – Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w roku 2002 – Urząd Statystyczny w Krakowie.

III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

3.1. Informacje ogólne 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu 3.2.2. Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5. Gleby i ich rolnicze wykorzystanie 3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.7. Walory kulturowe 3.8. Walory krajobrazowe 3.9. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych

3.1. Informacje ogólne

Gmina wiejska Nowy Targ zajmuje łączną powierzchnię 209 km2. Formy użytkowania terenu na obszarze gminy przedstawia Tabela 3.1

Formy użytkowania terenu w gminie wiejskiej Nowy Targ T a b e l a 3.1.

Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem 20 900,01 100,0 Tereny rolnicze, w tym: 11 996,42 57,40 grunty orne 7 712,73 36,90 sady 186,01 0,89 łąki i pastwiska 4 097,68 19,61 Lasy i grunty leśne 7 615,89 36,44 Grunty pod wodami 501,22 2,40 (wody stojące, płynące, rowy) Pozostałe grunty 579,26 2,77 Nieużytki 207,22 0,99

Źródło: Arkusze ewidencyjne gruntów.

Struktura użytkowania obszaru gminy wskazuje na jej rolniczy charakter. Szczegółowe użytkowanie gruntów na terenach poszczególnych miejscowości gminy (sołectw) przedstawia Tabela 1.3. T a b e l a 3.2. Formy użytkowania terenu w poszczególnych miejscowościach gminy Łąki i Grunty Użytki rolne Grunty Miejscowość pastwisk Lasy Pozostałe ogółem (bez sadów) orne a [ha]

29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Dębno 523,20 271,05 181,08 89,97 64,41 187,74 Długopole 975,25 767,90 389,46 378,44 88,62 118,73 Dursztyn 571,62 408,78 241,71 167,07 145,00 17,84 Gronków 1 165,29 1 036,34 750,57 285,77 62,37 66,58

T a b e l a 3.2.- ciąg dalszy Łąki i Grunty Użytki rolne Grunty pastwisk Miejscowość ogółem (bez sadów) orne a Lasy Pozostałe [ha] Harklowa 1 098,17 369,69 242,18 127,51 632,62 95,86 Klikuszowa 1 011,98 602,96 390,76 212,20 341,39 67,63 Knurów 793,03 301,66 209,89 91,77 456,87 34,50 Krauszów 693,28 558,96 353,85 205,11 35,11 99,21 Krempachy 1 013,74 825,52 603,12 222,40 121,97 66,25 Lasek wraz z Trute 1 114,02 863,75 589,88 273,87 176,01 74,26 Ludźmierz 979,11 683,92 400,34 283,58 184,36 110,83 Łopuszna 1 917,34 658,30 380,90 277,40 1 183,25 75,79 Morawczyna 532,87 392,80 281,18 111,62 122,92 17,15 Nowa Biała 1 735,66 1 103,37 862,79 240,58 512,70 119,59 Obidowa 2 154,62 539,06 229,20 309,86 1 572,46 43,10 Ostrowsko 1 216,41 447,38 265,44 181,94 696,84 72,19 Pyzówka 547,11 396,89 281,26 115,63 124,08 26,14 Rogoźnik 770,99 638,66 402,50 236,16 53,31 79,02 Szlembark 555,19 224,14 171,20 52,94 289,76 41,29 Waksmund 1 531,13 719,28 485,42 233,86 751,84 60,01 Razem 20 900,01 11 810,41 7 712,73 4 097,68 7 615,89 1 473,71

Źródło: Arkusze ewidencyjne gruntów.

Jak wynika z zestawienia przedstawionego w Tabeli 3.2. - najwięcej użytków rolnych w stosunku do całkowitej powierzchni gruntów, mają miejscowości: Gronków (88,93%), Rogoźnik (82,84%) i Krempach (81,43). Najmniej użytków rolnych w stosunku do powierzchni ogółem znajduje się natomiast w miejscowościach: Obidowa (25,02%), Harklowa (33,66%), Łopuszna (34,33).

Na terenie gminy znajduje się niewielki fragment Gorczańskiego Parku Narodowego oraz 2 rezerwaty przyrody. Cały natomiast teren gminy uznany jest jako obszar chronionego krajobrazu. Oznacza to, że obszar ten podlega zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. Gmina posiada wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych typach ekosystemów, wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem.

30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Lesistość gminy wynosi około 36,44 % i oscyluje w granicach średniej powiatowej, natomiast jest znacznie wyższa od średniej wojewódzkiej (28,4%). Ponadto na terenie gminy indywidualną forma ochrony objętych jest 3 pomniki przyrody

Obiekty ochrony przyrody na terenie gminy obrazuje zamieszczona niżej mapa.

31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Mapa 3.1. Obszary problemowe oraz ważniejsze obiekty ochrony przyrody na terenie gminy

32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

3.1.1. Pa rki Narodowej W północno-wschodniej części gminy zlokalizowany jest niewielki fragment Gorczańskiego Parku Narodowego. Narodowy obejmuje centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców (ok. 13% powierzchni całego pasma). Park utworzony został w 1981 roku na obszarze 5 908 ha. Początki ochrony przyrody na tym terenie sięgają 1927 roku, kiedy to powstał w dobrach hr. Ludwika Wodzickiego z Poręby Wielkiej leśny rezerwat przyrody nazwany później Rezerwatem Turbacz im. Władysława Orkana. Obecna powierzchnia parku wynosi 7 030 ha, z czego 6 591 ha to lasy. Ochroną ścisłą objęto 3 611 ha, w tym 3 596 ha lasów. Powierzchnia otuliny obejmuje obszar 16 647 ha. W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinają się ostro w masyw, przez co jego kształt przypomina rozróg z głównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Charakterystycznym elementem terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujące na północnych stokach. Na terenie Parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń szczelinowych. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej, na które składają się zespoły piaskowcowo - zlepieńcowe (tworzące grzbiety) i łupkowo - piaskowcowe (w obniżeniach i przełęczach).

3.1.2. Rezerwaty przyrody

Na terenie gminy utworzone zostały dwa rezerwaty przyrody. W rezerwatach objętych ochroną ścisłą wykluczona jest ingerencja człowieka w stan ekosystemów i elementów przyrody. Natomiast na obszarze rezerwatów objętych ochroną częściową prowadzona jest czynna ochrona ekosystemów i/ lub elementów przyrody, m.in. dla utrzymania stanu zbliżonego do naturalnego.

Tabela 3.4. prezentuje dane dotyczące rezerwatów przyrody w gminie - jako odniesienie do mapy 3.1. - Obiekty ochrony przyrody na terenie gminy. Tabela 3.3.

Zarządca Pow. Miejscowość Nazwa rezerwatu Przedmiot ochrony rezerwatu [ha] Rodzaj Nr na mapie

Skała wapienna z bardzo Nadleśnictwo Skałka 1. Rogoźnik 0,26 N bogatą fauną górną Nowy Targ Rogoźnicka jurajską typu alpejskiego

34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Przełom rzeki Białki, Nadleśnictwo Przełom Białki roślinność naskalna, Nowy Targ 8,51 K 4. Nowy Targ pod Krempachami reliktowy drzewostan sosnowy Rodzaj rezerwatu: K - krajobrazowe, N - przyrody nieożywionej 3.1.3. Pozostałe formy ochrony W gminie wiejskiej Nowy Targ indywidualną forma ochrony objętych jest 3 pomniki przyrody. Są to:  Lorencowe skałki – Gęśle i Basy w Krampachach  Modrzew europejski w Łopusznej  Lipa drobnolistna w Dębnie Cały teren gminy to obszar chronionego krajobrazu. Są to wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych typach ekosystemów (wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne). Obszary te podlegają zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. Stosunkowo bardzo duży obszar tej formy ochrony spowodowany jest tym, że cały obszar byłego województwa nowosądeckiego podlegał ochronie krajobrazu.

3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy

3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu

Jak wcześniej wspomniano - gmina Nowy Targ położona jest w obrębie różnorodnych układów przestrzennych, charakterystycznych dla jednostek regionalnych. Obszar gminy należy do dwóch podprowincji (zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizyczno – geograficzne , J. Kondracki ,1998 r.) : – „Zewnętrzne Karpaty Zachodnie” – „Centralne Karpaty Zachodnie” Są to zarazem jednostki geologiczno-strukturalne różniące się genezą, wykształceniem utworów, stylem tektoniki oraz występowaniem określonych zjawisk i procesów geologicznych typowych dla odmiennych środowisk. Uogólniając można stwierdzić, że Karpaty Zewnętrzne zbudowane są z naprzemianległych piaskowców i łupków wypiętrzonych w okresie kredy i trzeciorzędu. Charakterystyczne cechy utworów skalnych stanowią tu płaszczowiny, łuski, skiby, powierzchniowe ruchy masowe, ostańce erozyjne (samotne skałki).

35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Bardziej szczegółową analizę warunków geologicznych i w ślad za tym elementów przyrody nieożywionej gminy przeprowadzono z północnego – zachodu na południowy wschód, z uwzględnieniem podziału na podprowincje i mezoregiony fizyczno – geograficzne. Fliszowe Zewnętrzne Karpaty Zachodnie w obrębie gminy reprezentowane są przez strefę beskidzką, do której wchodzą częściowo położone na omawianym terenie : Gorce, grupa górska w Beskidach Zachodnich. W centrum pasma znajduje się najwyższy szczyt Gorców, Turbacz (1311 m n.p.m.). Od kulminacji Turbacza rozchodzą się boczne rozgałęzienia, z których najdłuższe i najwyższe jest ramię wschodnie, ze szczytami Jaworzyna (1288 m n.p.m.) i Gorc (1229 m n.p.m.). Na zachód od Turbacza odgałęziają się trzy mniejsze ramiona z kulminacjami na Bukowinie (1138 m n.p.m.) i Obidowcu (1198 m n.p.m.). Grzbiety górskie rozdzielone są dolinami rzek i potoków: Potoku Kamienieckiego, Ochotnicy, Lepietnicy. W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinają się ostro w masyw, tworząc kształt rozrogu z głównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujących na północnych stokach. Na terenie parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń utworzonych na skutek przesunięć skał. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej, na które składają się zespoły piaskowcowo-zlepieńcowe (tworzące grzbiety) i łupkowo-piaskowcowe (w obniżeniach i przełęczach).

Centralne Karpaty Zachodnie to w gminie wiejskiej Nowy Targ Obniżenie Orawsko – Podhalańskie, do którego zalicza się mezoregiony:

36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 Kotlinę Orawsko – Nowotarską – region stanowiący najniższą i równocześnie najdalej wysuniętą na północ część Kotliny Podhala. Powierzchnia 369 km2. Płaskie dno kotliny wyścielone jest trzema poziomami stożków glacifluwialnych, powstałych z materiału wynoszonego z Tatr. Część dna kotliny zajmują torfowiska wysokie. W odległości około 2,5 km od miejscowości Rogoźnik znajduje się Skałka Rogoża, objęta ścisłą ochroną jako rezerwat przyrody nieożywionej. Jest to skała zbudowana z wapienia krynoidowego z bardzo bogatą fauną górną jurajską typu alpejskiego. Rozpadliny we wschodniej części skałki powstały w wyniku ruchów zboczowych. Charakterystyczne pokłady czerwonej skały w ścianach obu odkrywek to tzw. muszlowiec z Rogoży i Rogoźnika, znany w literaturze geologicznej. W skale liczne odcisku skorupy małży, amonitów, ramienionogów, które zlepiły się ze skałą na dnie zalewającego te tereny kiedyś morza.  Spisko-Gubałowskie Pogórze , zwane też Północnotatrzańskie Pogórza, region przygraniczny, leżący również w północnej Słowacji, stanowiący najwyższą część Podhala. Powierzchnia (w granicach Polski) 369 km2

Region stanowi stosunkowo wysoki pas wzniesień, zbudowany z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki), rozczłonkowany dolinami spływających z Tatr rzek (Orawicy, Czarnego Dunajca, Białego Dunajca, Białki) na kilka części - od wschodu Pasmo Skoruszyńskie (1314 m n.p.m.), Magurę Witowską (1232 m n.p.m.), Pogórze Gubałowskie (1198 m n.p.m.), Pogórze Bukowińskie (Gliczarowskie) (1158 m n.p.m.) i Pogórze Spiskie (Magurę Spiską) (1257 m n.p.m.). Pogórza Północnotatrzańskie oddzielone są od Tatr Rowem Podtatrzańskim, na północy graniczą z Kotliną Orawsko-Nowotarską i Pieninami. Spiskie Pogórze, Magura Spiska, region na pograniczu Polski i Słowacji. Jest to najbardziej rozczłonkowana i najdalej wysunięta na wschód część Pogórzy Północnotatrzańskich. Pogórze Spiskie leży pomiędzy Doliną Białki na zachodzie a Pieninami i Doliną Popradu na wschodzie. Zbudowane jest z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki). Cechuje się rzeźbą niskogórską, miejscami nawet średniogórską, wysokości względne dochodzą do paruset metrów, bezwzględne do 1259 m n.p.m.

37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Widok z rejonu Dursztyna na Pogórze Spiskie

 Pieniński Pas Skałkowy; Pieniński Pas Skalicowy , oraz Spiskie Pieniny - oryginalna struktura geologiczna, ciągnąca się wygiętym na północ łukiem, wyznaczającym tektoniczną granicę pomiędzy Karpatami Zewnętrznymi a Centralnymi rozciąga się od okolic Wiednia po Marmaroszę. W granicach Polski leży niewielki jego odcinek między Starym Bystrym na zachodzie i doliną Białej Wody na wschodzie.

Charakterystyczną cechą tego regionu jest jego znaczna długość osiągająca 600km i bardzo mała szerokość przeważnie kilkuset metrowa, rzadziej parokilometrowa. Obszar między Białym Dunajcem i Białką jest przykryty osadami trzeciorzędu i czwartorzędu. Jest on zbudowany ze skał mezozoicznych i paleogeńskich, głównie węglanowych, leżących między seriami fliszowymi Podhala i Gorców, od których oddzielają go duże dyslokacje. Wyróżnia się on w rzeźbie całego łańcucha Karpat głównie wskutek dużych różnic odporności na wietrzenie budujących go skał. Utwory odporniejsze tworzą skałki,

38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

przeważnie niewysokie (średnio około 700m. n.p.m.), ale o stromych zboczach. Rozdzielone głębokimi urwistymi dolinami położone jedna za drugą lub grupami tworzą bardzo malownicze formy krajobrazowe (np. przełom Dunajca w Pieninach).

W skład omawianego obszaru wchodzą niemal wyłącznie utwory jurajskie i kredowe, wyjątkowo triasowe. Niezwykle urozmaicona morfologia polega na tym, że niektóre ogniwa stratygraficzne (głównie jurajskie) zbudowane z twardych warstw zaznaczają się w morfologii jako wzgórza i grzbiety, zwykle częściowo tylko pokryte roślinnością, tworząc w ten sposób skałki (inaczej "skalice"), podczas gdy na miejscu miękkich ogniw (głównie kredowych) utworzyły się doliny, przełęcze i inne obniżenia.

Pieniński pas skałkowy, którego zwieńczeniem na wschód od rzeki Białki są Pieniny, cechuje się występowaniem soczewek wapiennych, tkwiących w osłonie skał fliszowych i odsłaniających się na powierzchni w formie odosobnionych form skalnych (Cisowa Skałka w Polsce, wzgórze Zamków Orawskich na Słowacji).

Przełom Białki pod Krempachami

Charakterystycznymi punktami Pienińskiego Pasa Skałkowego, pomiędzy którymi przełamuje się koryto Białki Tatrzańskiej są dwie wapienne skały (Obłazowa i Kramnica), stanowiące charakterystyczne punkty.

Skaliste wzgórza Kramnicy i Obłazowej, między którymi Białka tworzy piękny przełom, stanowią częściowy rezerwat krajobrazowy, pow. 8,5 ha, zwany „Przełomem Białki pod Krempachami”.

39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Na wschodniej ścianie Obłazowej widoczne są dwie duże nisze skalne, prawdopodobnie wymyte przez Białkę, gdy płynęła na wyższym poziomie niż obecnie, a następnie pogłębione przez człowieka. Od zachodu mała jaskinia, wymyta przez Białkę, obecnie zabezpieczona drewnianymi stemplami. Skałka po wschodniej stronie Białki to Kramnica. U jej północnego podnóża bardzo interesujące wywierzysko, pod którym przechodzą okresowo wody rzeki. Spiskie Pieniny stanowią najniższą część Pienin, położoną na zachód od przełomu Dunajca koło Czorsztyna. W części wschodniej tworzą zwarty wał górski Branisko (879 m n.p.m.) oraz Zielone Skałki nad Dunajcem. W kierunku zachodnim obszar obniża się, a wyższe wzniesienia mają charakter twardzielcowych skalic (Skałki Dursztyńskie). Pasmo zanika pomiędzy Kramnicą a Obłazową. Dalej na zachód występują tylko pojedyncze skałki Pienińskiego Pasa Skalicowego.

Spiskie Pieniny

3.2.2. Zasoby naturalne

40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Gmina Nowy Targ nie posiada zbyt dużej ilości surowców mineralnych. Złoża surowców mineralnych występujących na terenie gminy obejmują grupę – surowce skalne, do których zalicza się :

 piaskowce,  kruszywa naturalne, (stanowią najliczniejszą grupę złóż). Złoża kruszyw naturalnych grupują się w dolinach rzek: Czarny Dunajec, Dunajec i Białka;  surowce ilaste ceramiki budowlanej obejmują: złoża glin czwartorzędowych i iłów trzeciorzędowych. Mapa 3.2. przedstawia zasoby surowców mineralnych występujących na terenie gminy Nowy Targ.

Zasoby surowców mineralnych na terenie gminy

41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Rozpoznane i udokumentowane złoża na terenie gminy - Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie - zobrazowane zostały na mapie 3.3.

42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Mapa 3.3. Udokumentowane złoża surowców mineralnych w Gminie Nowy Targ

Punkty centralne złóż surowców

Symbo Nazwa złoża l na mapie Długopole 1 Długopole I 2 Kaniówki Lotnisko 3 Łopuszna Nowa Biała - Wysypisko 4 Nowa Biała Kontury złóż surowców

Symbo l na ID MIDAS Surowiec mapie I. 968 Kamienie drogowe i budowlane II. 2141 Surowce ilaste ceramiki budowlanej

43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

III. 7622 Kruszywa naturalne IV. 7896 Kruszywa naturalne Wykaz otworów (odwiertów)

Lp. Miejscowość Nazwa otworu (odwiertu) Głębokość (mb) 1. Dębno D - 3 32,5 2. Dębno D - 8 34,0 3. Dębno D - 7 40,0 4. Dębno D - 9 88,5 5. Dębno D - 13 45,6 6. Dębno D - 14 60,2 7. Dębno D - 15 17,6

W bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce – Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2002 r. znajdują się następujące zasoby surowcowe położone na terenie gminy wiejskiej Nowy Targ. Kod Stan Powierzchnia Lp. Nazwa Lokalizacja systemowy zagospodarowania [ha] 1. Wapienie i margle Eksploatacja złoża przemysłu ceramicznego - Rogoźnik zaniechana 62,50 (Złoże wapienie triasowych) 2. Surowce ilaste ceramiki Złoże 2141 Waksmund 52,69 budowlanej zagospodarowane 3. Surowce ilaste ceramiki Eksploatacja złoża 8155 Kaniówki 0,81 budowlanej zaniechana 4. Kamienie drogowe i Złoże 968 Klikuszowa 3,67 budowlane zagospodarowane 5. Kruszywa naturalne Złoże rozpoznane 5847 Niwa 2,20 szczegółłowo

3.3. Wody powierzchniowe

Pod względem hydrograficznym obszar gminy zalicza się do „rzek i potoków Karpackich, których zasoby wodne są znacznie i nierównomiernie rozłożone w czasie i przestrzeni. Charakteryzuje je mała bezwładność hydrologiczna (częste zmiany stanów wody nawet w ciągu dnia), znaczny potencjał powodziowy oraz znaczne procesy erozyjne koryt, brzegów i dna rzecznego. Największą rzeką przepływającą przez obszar gminy jest Dunajec. Zlewnia rzeki Dunajec znajduje się w obszarze o wysokich walorach przyrodniczych objętych lub przewidzianych do objęcia ochroną prawną. Ponadto przez teren gminy przepływają: Czarny Dunajec i Białka

Czarny Dunajec - długość 48 km, powierzchnia dorzecza 456 km2. Źródła w Tatrach Zachodnich. Przepływa między innymi przez, Witów , Chochołów, Czarny Dunajec, Ludźmierz. Powstaje z połączenia trzech potoków: Chochołowskiego, Lejowego

44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

i Kościeliskiego. Większe dopływy: na terenie gminy to potoki: Rogoźnik , Klikuszówka, Lepietnica.

Dunajec jest prawobrzeżnym dopływem Wisły. Powstaje z połączenia Białego i Czarnego Dunajca w Nowym Targu. Długość 247,1 km (wraz z Czarnym Dunajcem, powierzchnia dorzecza 6804 km2 (w Polsce 4851,6 km2). Ważniejsze dopływy na terenie gminy: Łopuszanka, potok Knurowski, Białka. Spadek rzeki jest bardzo zróżnicowany od 2% w górnym odcinku, do 1% przy ujściu. Wody Dunajca po silnych ulewach gwałtownie wzbierają, co może powodować zagrożenie powodziowe. Dunajec charakteryzuje się bardzo dużymi, gwałtownymi wahaniami poziomu wody (do 11 m w dolnym biegu) i wielkością przepływu (Nowy Targ min. przepływ 1,60 m3/s, średni 14,3 m3/s, maks. 604 m3/s; przy ujściu średni 84,3m3/s zaś maksymalny 3500 m3/s).

Białka – w górnym biegu Biała Woda - prawy dopływ Dunajca o długości ok. 40 km (wraz ze źródłowym potokiem Biała Woda, powierzchnia dorzecza 230 km2. Źródła w Tatrach Wysokich. Po połączeniu z Rybim Potokiem, płynie zasadniczo w kierunku północnym przez Tatry Wysokie i Reglowe, stanowiąc na znacznym odcinku ciek graniczny pomiędzy Polską a Słowacją. W środkowym i dolnym biegu płynie przez Kotlinę Podhala, oddzielając od siebie Magurę Spiską i Pogórze Bukowińskie. W środkowym biegu tworzy przełom między skałkami Kramnica o Obłazową, objęty ochroną jako rezerwat przyrody „Przełom Białki pod Krempachami”. Uchodzi dwoma ramionami do Zbiornika Czorsztyńskiego. Głównymi dopływami są: Roztoka, Waksmundzki Potok i Jaworowy Potok. Nad Białką leżą wsie: Jurgów, Białka Tatrzańska, , Krempachy, w pobliżu ujścia - Dębno i Frydman.

Reżim hydrologiczny wyżej wymienionych rzek w gminie określany jest jako reżim niewyrównany z wezbraniami wiosennymi, letnimi i zimowymi oraz z deszczowo-gruntowo śnieżnym zasilaniem. Wybitnie niewyrównany odpływ w cyklu rocznym i wieloletnim, długotrwałe okresy niskich przepływów i wysokie wezbrania powodują, że wykorzystanie wód tych rzek jest dość trudne. Rozwój gospodarczy regionu i związany z tym wzrost zapotrzebowania na wodę spowoduje konieczność regulacji odpływu rzecznego przez budowę zbiorników.

Dla przeciwdziałania powstawania zagrożeń powodziowych należy dążyć do powstania regionalnego systemu małej retencji wodnej, z poszanowaniem warunków ekologicznych oraz prowadzić prace związane z regulacją rzek i potoków. Współcześnie głównym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę są studnie

45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

gospodarcze eksploatujące wody gruntowe. Zasobność wód gruntowych jest mała, a ich występowanie związane jest z utworami czwartorzędowymi i gruboławicowymi piaskowcami fliszu karpackiego. Mała miąższość poziomów wodonośnych, złożona fałdowa budowa geologiczna i rzeźba terenu powodują, że obserwuje się na obszarze gminy obfitość przejawów występowania wód gruntowych i młak na zboczach, podmokłości i okresowych źródełek. Jest to obfitość pozorna; najczęściej zbiorniki wód podziemnych w wierzchowinowych i zboczowych położeniach nie zaspokajają potrzeb pojedynczych gospodarstw rolnych. Wody gruntowe są związane z opadami atmosferycznymi.

Jakość wód powierzchniowych

Stan jakości wód powierzchniowych oraz obecność organizmów żyjących w wodach są wynikiem oddziaływania różnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinują: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a także urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilość pobieranej wody i odprowadzanie ścieków bytowo – gospodarczych .

Ocena jakości wód polega na porównaniu pomierzonych wielkości parametrów (wskaźników zanieczyszczenia) i obliczonych stężeń ze stężeniami dopuszczalnymi dla poszczególnych klas czystości, określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku Dz. U. 116, poz. 503 ). Bardzo ostre wymogi klasyfikacyjne prawa polskiego powodują, że przekroczenie tylko jednego wskaźnika decyduje o zaliczeniu danego odcinka rzeki do niższej klasy jakości wody. W ramach monitoringu wód powierzchniowych na rzekach i potokach, na terenie gminy zlokalizowane są dwa punkty pomiarowe. Ponadto jakość wód przepływających przez teren gminy oceniana jest w trzech punktach pomiarowych zlokalizowanych poza terenem gminy.

Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych na rzekach i potokach, z których pomiary brane są pod uwagę przy ocenie jakości wód płynących przez teren gminy zawiera Tabela 3.4. Tabela 3.4.

46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Km Lokalizacja punktu pomiarowo – Rodzaj Ilość Prowadzący Lp. Nazwa rzeki biegu kontrolnego na rzece monitoringu badań badania rzeki

3 Czarny Dunajec 205,0 Ludźmierz R 6 N. Sącz

Biały Dunajec Szaflary, powyżej ujęcia dla 4 7,1 R, U 12 N. Sącz Nowego Targu

Poniżej połączenia Czarnego i 5 Dunajec 198,4 P 12 N. Sącz Białego Dunajca

Harklowa, powyżej Białki 6 Dunajec 187,2 P 12 N. Sącz Tatrzańskiej (most w Knurowie)

Sromowce Wyżne, poniżej 7 Dunajec 171,1 P 12 N. Sącz zbiornika Czorsztyńskiego Objaśnienia do tabeli : P - monitoring podstawowy R - monitoring regionalny U - przekroje powyżej ujęć wody pitnej

W roku 2003 nastąpiła nieznaczna poprawa jakości wód w większości rzek płynących przez obszar gminy. Stwierdzono pozytywną tendencję zarówno we wskaźnikach fizykochemicznych, jak i bakteriologicznych. W stosunku do roku 2002 odnotowano poprawę:  stanu fizyko – chemicznego wód na rzece oraz Biały Dunajec, co rzutuje na jakość wód Dunajca płynącego przez Gminę;  stanu bakteriologicznego wód Białego Dunajca i Dunajca; Pogorszenie odnotowano natomiast w zakresie jakości fizyko – chemicznej na rzece Czarny Dunajec.

W 2003 r. jakość wód w przekroju wyżej wyszczególnionych punktów pomiarowo- kontrolnych przedstawiał się następująco: Tabela 3.5.

Klasyfikacja jakościowa wód rzek na terenie gminy wiejskiej Nowy Targ

47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Punkt Rzeka pomiarowo – kontrolny Zasolenie Zawiesiny Ocena ogólna Stan sanitarny Km rzeki biegu Ocena kryterium fiz wg – Substancje biogenne Wskaźniki hydrobiolog. Substancje organiczne Substancje specyficzne chem.

CZARNY LUDŹMIERZ 205,0 II I II I I II II II II DUNAJEC

BIAŁY SZAFLARY 7,1 II I II II II II III II III DUNAJEC

Połączenie Czarnego 1 I I I N I N I I I Białego Dunajca

DUNAJ HARKLOW 1 I I I I I I I I I EC A

SROMOW 1 I I I I I I CE I I I WYŻNE Dane: „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie.

Objaśnienia: I – pierwsza klasa czystości wód II – druga klasa czystości wód III – trzecia klasa czystości wód NON – wody pozaklasowe - wody silnie zanieczyszczone, w których stężenia zanieczyszczeń przekraczały wartości dopuszczalne w tej klasyfikacji. Ocena wód rzecznych według kryterium fizykochemicznego pozwoliła odnotować II klasę czystości wód we wszystkich (5) punktach pomiarowych, Klasy I w rzekach na odcinku gminy nie odnotowano. Występowania wód pozaklasowych również nie stwierdzono.

Analizując stan sanitarny rzek na terenie gminy - klasa II wystąpiła w 1 punkcie pomiarowo – kontrolnym (rzeka Czarny Dunajec – ppk Ludźmierz), klasę III stwierdzono w 3 punktach, zaś w 1 punkcie odnotowano wody pozaklasowe (rzeka Dunajec w punkcie połączenia Czarnego i Białego Dunajca w Nowym Targu).

48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Wskaźnikami determinującymi stan sanitarny jest miano Coli typu kałowego (zanieczyszczenia bakteriologiczne) oraz azotyny. W ocenie hydrobiologicznej odnotowano klasę II we wszystkich (5) punktach. Wody pozaklasowe nie wystąpiły. Ocena ogólna wskazała na występowanie wód pozaklasowych w 1 punkcie pomiarowo – kontrolnym ( rzeka Dunajec w miejscu połączenia Czarnego i Białego Dunajca w Nowym Targu). Klasę III stwierdzono w 3 punktach (rzeka Biały Dunajec ppk w Szflarach, oraz rzeka Dunajec ppk w Harklowej i Sromowcach Wyżnych) , a klasa II wystąpiła tylko w 1 punkcie (w Ludźmierzu - rzeka Czarny Dunajec). W żadnym punkcie nie odnotowano klasy I. W rzekach przepływających przez teren gminy nie stwierdzono podwyższonego stężenia wskaźników specyficznych, np. metali ciężkich. Jest to ściśle związane z rodzajem wprowadzanych ścieków do wód. 3.4. Wody podziemne Na wielkość zasobów wodnych mają wpływ między innymi:  czynniki hydrometeorologiczne i geologiczne: wielkość opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji, środowisko sedymentacyjne, które uwarunkowało powstanie horyzontów wodonośnych wód podziemnych;  czynniki antropogeniczne: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, w tym głównie wyrąb lasów i zadrzewień, urbanizacja i związany z nią przyrost powierzchni trudno przepuszczalnych, wielkość poboru wody, ilość wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszczeń, przerzuty wody. Obszar gminy cechują średnio korzystne warunki infiltracji, stąd też większość wód podziemnych cechuje się średnią odnawialnością zasobów, przy średniej retencyjności zlewni. Średni współczynnik retencji strefy aktywnej wymiany dla całego obszaru szacuje się na 3–4%. Tempo odnawialności wód określa się na 5–10 lat. Zasadniczy trzon systemu hydrogeologicznego tworzy jeden Główny Zbiornik Wód Podziemnych położony fragmentarycznie na terenie gminy. Szacowane zasoby dyspozycyjne tego zbiornika wynoszą ok. 86 tyś. m3/d. Cechy charakterystyczne omawianego GZWP zawarte są w Tabeli 3.6. Tabela 3.6. Miejsce występowania Wiek Średnia Szac. Nr Nazwa zbiornika (obszar gmin) utworów Powierzch głęb. Zasoby Zbior- [ GZWP ] wodonoś Typ nia GZWP ujęć dyspo- nika -nych ośrodka [km2] [m] zycyjne [tys. m3/d] Lipnica W., Jabłonka, Spytkowice, Raba Wyżna, Czarny Dunajec, Nowy Targ –

49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

gm. Nowy Targ-m. 440 Nowy Targ Czorsztyn, Krościenko QD Porowy 280 35 86,0 n/D, Ochotnica Dolna, Łapsze Niżne Objaśnienia do tabeli: QD – utwory czwartorzędowe związane z dolinami rzecznymi, W utworach fliszu karpackiego tego obszaru horyzont wodonośny tworzą wody szczelinowo - porowe zalegające w warstwach gruboławicowych piaskowców. Wydajność tego poziomu jest duża w strefach zasilania, poza tymi strefami wydajność się zmniejsza z uwagi na trudności z infiltracją wód poprzez pokrywę czwartorzędową lub serie łupków. Na terenie gminy występuje poziom wodonośny czwartorzędowy. Wody tego poziomu występują przeważnie w dolinach rzek. Warstwą wodonośną są tu przeważnie żwiry i piaski zalegające w trudno przepuszczalnych iłach mioceńskich. Zbiornik czwartorzędowy tworzą także pokrywy zwietrzelinowe na zboczach stoków. Woda występuje tu w utworach piaszczysto-gliniastych z domieszką rumoszy w miejscach kontaktu utworów zwietrzelinowych z podłożem skalnym. Wydajność tego typu wód jest niewielka, wykazują one duże wahania zwierciadła wody i temperatur.

Jakość wód podziemnych

Zbiorniki czwartorzędowe są zbiornikami słabo izolowanymi. Zagrożenie stanu czystości wód wgłębnych związane jest z: a) przedostawaniem się do warstwy wodonośnej ścieków bytowo-gospodarczych, b) infiltracją skażonych wód powierzchniowych, c) niewłaściwym stosowaniem i składowaniem nawozów mineralnych, nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Niekorzystnym elementem sprzyjającym zanieczyszczeniu wód podziemnych jest koncentracja zainwestowania na terenach o większej przenikalności pionowej, co stanowi szczególne zagrożenie dla wód podziemnych, odpływu wód (ze względu na spadki terenu),a tym samym powoduje wzmożone procesy wymywania i spłukiwania zanieczyszczeń powierzchniowych z terenu do koryt i cieków wodnych. Zanieczyszczenia wód podziemnych ściekami o charakterze bytowym (skażenia

bakteriologiczne, związki azotu i fosforu, BZT5) należy spodziewać się w terenie zainwestowanym, o dużej wrażliwości terenu (tereny o przenikalności pionowej poniżej 2 lat) zwłaszcza na obszarach nie objętych zbiorczymi systemami kanalizacyjnymi. Na terenie województwa małopolskiego brak jest badań wód podziemnych prowadzonych w sieci regionalnej, która pozwalałaby na prowadzenie bieżących obserwacji

50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

zarówno stanu zasobów, jak i zmian jakości wód. W związku z tym ocenę jakości wód - podobnie jak w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie - oparto o wyniki badań uzyskane w sieci krajowej.

Badania realizowane były w sieci punktów badawczych, którą tworzą studnie wiercone, studnie kopane, piezometry i źródła. Badaniami objęto: wody wgłębne , wody gruntowe – wody płytkiego krążenia o swobodnym zwierciadle wód , źródła – naturalne, skoncentrowane wypływy wód podziemnych, zaliczane do wód gruntowych. Ocenę jakości w układzie wskaźników i ocenę ogólną opracowano w oparciu o ”Klasyfikację jakości wód podziemnych dla potrzeb monitoringu „ opracowaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Przy zaliczaniu wody do określonej klasy, jako dopuszczalne przyjmowano przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników. Jako niedopuszczalne przyjmowano przekroczenia wartości granicznych wskaźników o charakterze toksycznym, (arsen, azotany, azotyny, chrom, cyjanki wolne, fluorki, glin, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć) stąd też w przypadku stwierdzenia wyższych stężeń przynajmniej jednego wskaźnika o charakterze toksycznym wodę zaliczano do klasy stwierdzonej dla tego wskaźnika.

Charakterystykę punktów badawczych sieci krajowej oraz ocenę jakości wód podziemnych zawiera Tabela 3.7.

Jakość wód podziemnych w poszczególnych punktach badawczych Tabela 3.7.

Nr Klasa Wody Pkt. Miejscowość Typ warstwy Użytkowanie Obszar Wskaźniki

wodonośnej terenu Wód w kl. III Stratygrafia Głęb. stropu Głęb. GZWP

119 Czarny Q 6,1 G Porowa Grunty orne 440 III K, N_NO3 Dunajec gosp.rozdrob 512 Dębno Q 0,0 Z Porowa Grunty orne Poza Ib gosp.rozdrob 514 Szaflary J 0,0 Z Porowo-szczelin Obszary Poza Ib zabudowane 515 Waksmund Q 5,2 G Porowa Obszary 440 III N_ NO3, SSR zabudowane HCO3, K 518 Niedzica K 0,0 Z Porowo-szczelin Użytki zielone Poza Ib Objaśnienia: Q – czwartorzęd, K – kreda, J – jura, G – wody gruntowe, Z – źródła SSR – suma substancji rozpuszczonych

51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Oparta na wynikach badań monitorigowych ocena wskazuje, że na terenie gminy i w jej bezpośrednim sądsiedztwie przeważają wody wysokiej jakości (klasa Ib), przy stosunkowo wysokim udziale wód niskiej jakości (klasa III) . Brak natomiast wód najwyższej jakości (klasa Ia). Udział poszczególnych klas przedstawia się następująco: - wody wysokiej jakości (klasa Ib) ok. 60,0%, - wody niskiej jakości (klasa III) ok. 40,0%. Ocenę jakości wód podziemnych w roku 2001 oraz porównawczo w latach 1999 i 2000 wraz lokalizacją punktów badawczych sieci krajowej monitoringu wód przedstawiono na mapie 3.4.

Mapa 3.4. Ocena jakości wód podziemnych na terenie powiatu nowotarskiego w latach 1999 – 2001

W stosunku do roku 2000 nie odnotowano pogorszenia jakości wód na omawianym obszarze. Natomiast w stosunku do roku 1999 odnotowano znaczne (z klasy Ib do III) pogorszenie jakości wód podziemnych w punkcie 119 – Czarny Dunajec.

Czynnikiem mającym wpływ na jakość wód podziemnych jest sposób użytkowania gruntów. Wody niskiej jakości stwierdzono głównie w obszarach zabudowanych i na terenach wykorzystywanych rolniczo, a czynnikiem degradującym są nadmierne ilości związków azotu. W znaczącej większości przypadków zanieczyszczenie występowało w wodach gruntowych płytkiego krążenia.

52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Złoża wód termalnych

W basenach polskich Karpat fliszowych znajduje się wg J.Sokołowskiego (1993) około 100 km3 wód geotermalnych, zawierające zasoby energii równoważne 1,9x1019J. Według tego samego autora najkorzystniejsze warunki eksploatacji wód geotermalnych dla celów energetycznych istnieją w karpackim subbasenie podhalańskim. Występują tutaj wody geotermalne o temperaturach od 35 do 120°C o niskiej mineralizacji i ciśnieniu artezyjskim. Zasoby statyczne energii w nich zawartej są równoważne około 1,8x1018J. Obszarem o wyjątkowych warunkach geotermalnych jest część Podhala położona między Tatrami a Pienińskim Pasem Skałkowym. Zbilansowane zasoby wód geotermalnych wynoszą tu ok. 109 m3 i mogą zaspokoić potrzeby ciepłownicze całego obszaru Podhala. Chociaż do chwili obecnej na terenie gminy nie ustalono lokalizacji występowania wód geotermalnych (brak odwiertów), to nie jest wykluczone ich występowanie w obrębie Pinińskiego Pasa Skałkowego i Pienin Spiskich. W najbliższym sąsiedztwie gminy - Bańskiej gmina: Szaflary i w Białym Dunajcu (powiat tatrzański) , w latach 1988- 1993, została zbudowana pierwsza w Polsce, pilotowa instalacja geotermalna na bazie otworu o głębokości 5,2 km .

Eksploatacja energii geotermalnej powoduje poważne problemy ekologiczne, z których najważniejszy polega na kłopotach związanych z emisją szkodliwych gazów uwalniających się z geopłynu. Dotyczy to przede wszystkim siarkowodoru H2S, który musi być pochłonięty w odpowiednich instalacjach, podrażających oczywiście koszt produkcji energii. Inne potencjalne zagrożenie dla zdrowia powoduje radon, produkt rozpadu radio aktywnego uranu, wydobywający się wraz z parą ze studni geotermalnej. Ograniczenie szkodliwego oddziaływania tego gazu na środowisko naturalne stanowi otwarty, nie rozwiązany do tej pory problem techniczny. Pomimo wyżej zasygnalizowanych problemów należy liczyć się z tym, że wykorzystanie energii geotermalnej będzie sukcesywnie wzrastać.

3.5. Gleby i ich rolnicze wykorzystanie

Gleby i ich przestrzenne zróżnicowanie są ściśle powiązane z rzeźbą i podłożem geologicznym oraz z warunkami klimatyczno -roślinnymi, a niekiedy także z gospodarczą działalnością człowieka. W pokrywie glebowej wyróżnia się następujące jednostki taksonomiczne gleb:

53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 gleby litogeniczne - wytworzone na podłożu skał krystalicznych i innych bezwęglanowych, a wśród nich: – litosole (w niewielkiej ilości) - czyli gleby inicjalne skaliste; – regosole - jako inicjalne gleby rumoszowe; – rankery bielicowe - wytworzone na zwietrzelinach skał wapiennych i innych skał zasobnych w węglan wapnia, czyli rędziny i pararędziny.  gleby autogeniczne - reprezentowane głównie przez gleby bielicowe i gleby brunatno- kwaśne.  gleby napływowe - mady i gleby deluwialne.

 gleby semihydrogeniczne i hydrogeniczne - mineralne gleby glejowe, organiczne gleby torfowe, murszowe.

Na terenie gminy przeważają gleby płytkie, silnie szkieletowe, narażone na procesy erozyjne, o niskiej wartości rolniczej. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, oceniający poszczególne elementy środowiska – glebę, warunki klimatyczne i wodne a także rzeźbę terenu znacznie odbiega od średniego wskaźnika województwa małopolskiego. W zdecydowanej większości gleby występujące na terenie gminy zaklasyfikowane zostały do niższych klas bonitacyjnych. Duży odsetek użytków rolnych stanowią ziemie IV, V i VI klasy bonitacyjnej. Klasa III w znikomej ilości (31,64 ha). Na fliszowym podłożu zbudowanym ze skał o różnorodnej zasobności w składniki pokarmowe powstają gleby o odmiennych właściwościach, tworząc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowaniu pokrywy glebowej ingerują silnie (oprócz szaty roślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach dolin, zubożenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalność człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Dunajca i Białki, gdzie występowały dawniej wyłącznie gleby leśne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Zagospodarowanie terenu zaczynało się od najbardziej wartościowych pod względem glebowym obszarów gleb znajdujących się w korzystnym położeniu topograficznym. Wraz ze wzrostem liczby ludności, a przy małej wydajności upraw sięgnięto do gleb mało wartościowych lub wręcz nieprzydatnych do uprawy. Proces odlesienia trwający setki lat w obrębie Pogórzy został zatrzymany w końcu XIX wieku po zagospodarowaniu prawie wszystkich możliwych do

54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

upraw gruntów. Z uwagi na sposób wykorzystania gleb wyróżnia się trzy kategorie: gleby uprawne, gleby użytków zielonych i gleby leśne. Szczegółową charakterystykę gleb (klasy bonitacyjne) z podziałem na grunty orne, łąki, pastwiska oraz lasy i zadrzewienia w układzie poszczególnych miejscowości gminy przedstawia Tabela 3.8. na stronie 50. Struktura użytkowania gruntów według rodzajów użytków przedstawiona została na wykresie 2.1. na stronie 51.

55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Tabela 3.8. Charakterystyka gleb z podziałem na klasy bonitacyjne w poszczególnych miejscowościach gminy UŻYTKI ROLNE LASY I ZADRZEWIENIA Grunty orne Łąki i pastwiska Lasy i zadrzewienia Miejscowość klasy klasy klasy III IV V VI III IV V VI III IV V VI ALP 1 Dębno 4,26 110,44 61,75 4,63 16,51 52,07 12,22 9,17 23,67 16,95 19,29 4,50 2 Długopole 104,50 210,24 74,72 96,73 242,17 39,54 0,30 60,27 28,05 3 Dursztyn 24,80 187,62 29,29 78,40 71,28 17,39 124,15 20,84 0,01 4 Gronków 0,99 458,85 261,98 28,75 42,11 214,40 27,98 1,28 46,21 9,93 5,89 0,34 5 Harklowa 2,35 122,44 91,33 26,06 17,31 31,74 43,17 35,29 268,49 348,60 13,15 0,53 1,85 6 Klikuszowa 16,87 225,92 147,97 0,69 80,71 109,85 20,95 332,80 8,58 0,01 7 Knurów 55,93 110,52 43,44 1,08 21,05 51,76 17,88 112,10 334,79 9,98 8 Krauszów 96,61 211,37 45,87 63,18 91,41 50,52 12,04 23,07 9 Krempachy 0,03 167,98 391,76 43,35 1,76 139,35 54,20 27,09 38,71 70,51 6,87 5,88 10 Lasek i Trute 97,30 408,14 84,44 181,27 81,85 10,75 67,57 100,43 5,27 2,54 0,20 11 Ludźmierz 0,61 218,90 161,77 19,06 54,79 139,50 52,22 37,07 134,14 7,10 14,51 28,61 12 Łopuszna 63,09 159,52 158,29 40,91 81,60 154,89 548,27 86,08 33,07 515,83 13 Morawczyna 21,23 151,74 108,21 72,69 33,52 5,41 122,73 0,19 14 Nowa Biała 270,21 459,64 132,94 0,30 118,46 68,03 53,79 242,63 185,07 84,88 0,12 15 Obidowa 1,67 57,36 170,17 31,75 154,57 123,54 399,31 823,76 23,17 0,52 325,70 16 Ostrowsko 8,88 134,87 90,77 30,92 7,78 77,51 51,35 45,30 90,76 364,65 195,87 8,07 37,49 17 Pyzówka 2,01 136,20 143,05 51,60 54,17 9,86 9,99 108,18 5,90 0,01 18 Rogoźnik 68,08 256,37 78,05 140,79 76,13 19,24 20,90 31,87 0,54 19 Szlembark 18,44 83,64 69,12 10,07 20,68 22,19 269,28 19,36 1,09 0,03 20 Waksmund 14,52 380,35 65,58 24,97 35,84 41,08 100,17 56,77 21,24 690,18 28,89 6,40 5,13 Razem 31,64 2 434,57 3 783,22 1 463,30 178,17 1 683,26 1 478,33 757,92 1 454,82 4 490,62 663,93 120,29 886,23

56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Wykres 2.1. Struktura użytkowania gruntów według rodzajów użytków

Formy użytkowania terenu

7,1%

36,9%

36,4%

19,6%

Grunty orne Łąki i pastwiska Lasy Pozostałe

W systemie ochrony środowiska szczególne miejsce przypada obszarom rolniczym, mają one bowiem największy udział w areale powierzchniowym, otaczają i przenikają wszystkie inne ekosystemy. Główne zagrożenia dla tych obszarów to: - pogłębiające się niedobory wody - zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych - zanieczyszczenie atmosfery - degradacja fizyczna, chemiczna i biologiczna gleb - urbanizacja i osadnictwo

Analizując zagrożenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej można wyróżnić zagrożenia o charakterze ilościowym i jakościowym. Zagrożenia o charakterze ilościowym wyrażają się w zmniejszeniu powierzchni użytkowanej rolniczo oraz degradacji gruntów w wyniku erozji. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się systematyczny spadek powierzchni użytków rolnych, a w ich strukturze zmniejszenie powierzchni gruntów ornych na rzecz powierzchni łąk i pastwisk. Na podstawie danych spisu rolnego w roku 2002 i danych GUS za rok 2001 należy stwierdzić, że ilość gruntów stanowiących użytki rolne zmniejszyła się w gminie w roku 2002 w porównaniu do roku 2001 ok. 10,5 %. Zdecydowanie zmalała wielkość gruntów ornych, zwiększyła się natomiast powierzchnia łąk i pastwisk.

58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zmiany klimatyczne oraz szaty roślinnej wywołują nasilenie erozji. Chociaż omawiany obszar znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego nie stwarzającego silnego zagrożenia procesami erozyjnymi, to jednak znaczne obszary są zagrożone erozją wodną powierzchniową oraz erozją wietrzną. Górski i podgórski charakter regionu powoduje występowanie erozji wąwozowej. Obszar całego województwa zaliczany jest do pierwszego stopnia pilności ochrony, a zagospodarowanie wąwozów uznano jako bardzo pilne.

Mówiąc o zagrożeniach jakościowych, wskazać należy na uszkodzenia gruntów w wyniku działalności wydobywczej, emisji zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych. Każda eksploatacja kopalin powoduje naruszenie dotychczasowego stanu środowiska. Do najczęstszych przekształceń należą:  deformacja terenu,  zmiana struktur geologicznych,  zmiany stosunków wodnych,  wycofywanie się roślin i zwierząt z eksploatowanego obszaru.

Do najpoważniejszych zagrożeń powodowanych przez przemysł, komunikację i gospodarkę komunalną należą:  emisja do powietrza zanieczyszczeń technologicznych z przemysłu oraz spalania paliw płynnych i stałych;  zanieczyszczenie wód ściekami oraz odciekami ze składowisk;  zanieczyszczenie powierzchni ziemi odpadami oraz zajmowanie terenów pod składowiska;

Nie bez znaczenia dla środowiska glebowego jest działalność rolnicza. Analizując zagrożenia rolnicze należy mieć na uwadze błędy popełnione w przeszłości, takie jak: nadmierne wylesienia, osuszanie bagien, eksploatacja torfowisk, wadliwie prowadzone melioracje, ale również stosowane w uprawie środki ochrony roślin i nawozy. Stopień uszkodzenia gruntów określa się stosując pojęcia degradacji i dewastacji.

Grunty zdegradowane to grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej .

59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Grunty zdewastowane to grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkową w wyniku przyczyn, o których mowa wyżej.

60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej Charakterystykę elementów przyrody ożywionej na terenie gminy odniesiono do czterech podstawowych obszarów, a mianowicie: - Gorczańskiego Parku Narodowego, - terenów wyznaczonych w ramach projektu NATURA 2000; - rezerwatu krajobrazowego – „Przełom Białki pod Krempachami; - terenów leśnych w gminie.

Zmieniająca się sytuacja kraju, związana z działaniami w ramach przynależności do określonych struktur europejskich, wymusza podejmowanie przedsięwzięć warunkujących tą przynależność. Przedsięwzięcia te dotyczą również ochrony środowiska przyrodniczego. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi są: - dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory - tzw. Dyrektywa Siedliskowa (DS), - dyrektywa o ochronie dziko żyjących ptaków - tzw. Dyrektywa Ptasia (DP). Dyrektywy te mają na celu utrzymanie bioróżnorodności państw członkowskich poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany będzie m. in. poprzez utworzenie spójnej europejskiej sieci ekologicznej pod nazwą Natura 2000. Sieć będzie złożona z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOQ) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (QSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej.

Na obszarze gminy Nowy Targ prawnymi formami ochrony przyrody objęte są:  pojedyncze drzewa lub grupy drzew – w ramach ochrony pomnikowej:  rośliny występujące w stanie dzikim - objęte wykazem wynikającym z rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. (Dz. U. Nr 41, poz. 214). Zakazy dotyczące roślin chronionych obejmują umyślne niszczenie i zrywanie ze stanowisk naturalnych oraz ich zbywanie, nabywanie lub przemieszczanie. Zakazy te nie dotyczą wymienionych czynności, jeżeli są one związane z prowadzeniem racjonalnej gospodarki. Jak szacuje się, ochroną prawną na obszarze gminy objętych jest ponad 40 gatunków roślin.  zwierzęta wymienione w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1995 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 61). Przestrzenny wymiar tej ochrony polega na obowiązku ochrony miejsc rozrodu i regularnego

61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

przebywania niektórych gatunków, dla których winna być wyznaczona granica rozrodu sięgająca 200 m, a w okresie od 1 lutego do 31 sierpnia do 500 m. W obrębie Gorców stwierdzono występowanie około 940 gatunków roślin naczyniowych, 250 gatunków mchów, 530 gatunków porostów oraz 116 gatunków wątrobowców. Około 85% tych taksonów występuje na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego. Charakterystyczne dla tego obszaru są rośliny górskie, z których najbardziej interesujące są gatunki alpejskie (17) i subalpejskie (24) spotykane m.in. na gorczańskich polanach. Lasy zajmują około 95% powierzchni Parku. Znaczna ich część jest w wieku powyżej 100 lat. W drzewostanach dominują świerk, buk, jodła, a w domieszce występują modrzew, jawor, wiąz górski, jesion i olsza szara. Piętro regla dolnego sięga od 650 do 1100 m n.p.m., regiel górny - powyżej 1100 m n.p.m. Dominującym typem siedliskowym lasu jest las górski (około 50 % powierzchni Parku), występujący w reglu dolnym. Bór wysokogórski zajmuje około 5% powierzchni Gorczańskiego Parku Narodowego. W Gorczańskim Parku Narodowym wyróżniono 7 zespołów leśnych. W reglu dolnym występują: buczyna karpacka, bór świerkowo - jodłowy regla dolnego, kwaśna buczyna górska, olszyna karpacka, olszyna bagienna i żyzna jedlina, zaś w reglu górnym świerczyna górnoreglowa. Zbiorowiska nieleśne występują przede wszystkim na polanach reglowych. Wyróżniono 16 zbiorowisk roślinnych. Najbogatszymi gatunkowo zbiorowiskami są: łąka mieczykowo - mietlicowa, młaka kozłkowo - turzycowa, traworośla i łąka ostrożeniowa. Na polanach występuje około 35% gatunków roślin naczyniowych. Regres pasterstwa spowodował wzmożoną sukcesję roślinności krzewiastej i drzewiastej na polanach. W jej wyniku uległo degradacji wiele zespołów roślinnych, ustępują gatunki typowe dla górskich hal, w tym krokusy. Fauna parku jest typowa dla Beskidów. Licznie reprezentowane są gatunki górskie, borealno-alpejskie i puszczańskie. Bogaty świat ptaków reprezentują: myszołów, trzmielojad, kobuz, jastrząb, sowy (puchacz, puszczyk uralski i pospolity, włochatka, sóweczka, sowa uszata), dzięcioły (trójpalczasty i białogrzbiety) oraz kuraki leśne (jarząbek, cietrzew, głuszec). Gniazdują tu także: bocian czarny, orzechówka, kruk, pluszcz, siwerniak i wiele innych. W Parku żyje ponad 46 gatunków ssaków, z których najcenniejsze są duże drapieżniki - ryś, wilk, niedźwiedź, a najpospolitsze są jelenie, sarny i dziki. Do osobliwości zaliczyć należy przedstawicieli rodziny pilchowatych: popielicę, orzesznicę i koszatkę. Na terenie Parku występują płazy: salamandra plamista (uznana za symbol Gorczańskiego PN),

62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

traszki (2 gatunki), żaba trawna, ropucha szara i kumak górski. Przedstawicielami gadów są: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec, żmija zygzakowata i zaskroniec. Najliczniejszą grupę stanowią niepozorne i dość słabo jeszcze poznane bezkręgowce.

W ramach projektu NATURA 2000 wyznaczone zostały dwa obszary częściowo położone na terenie gminy. Są to: Gorce - Kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLB 120004 – region biogeograficzny – Alpejski. Powierzchnia obszaru: 7 498,3 ha.

Obszar znajduje się na terenie pasma górskiego Gorców, należących do Beskidów Zachodnich, obejmujący górne partie zlewni rzeki Kamienicy i części niektórych innych zlewni gorczańskich wraz ze szczytami Jaworzyny (1288 m n.p.m.), Kudłonia (1276m) i Mostownicy (1251 m) w granicach Gorczańskiego Parku Narodowego. Teren w większości pokrywają lasy reglowe (95% powierzchni) z przewagą świerka, buka i jodły. Partie szczytowe gór zajmują rozległe polany, zarastające powoli lasem w wyniku ograniczenia lub całkowitego zaprzestania wypasu owiec i bydła. W skład regla górnego wchodzi bór świerkowy, w reglu dolnym panuje buczyna karpacka i zbiorowiska borowe, w dolinach potoków - olszyna karpacka. Miejscami tworzą się połacie usychających drzew, podatne na przewracanie podczas silnych wiatrów (np. zbocza Mostownicy). Ostoja ptasia o randze europejskiej E 71. Występuje tu co najmniej 15 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: dzięcioł zielonosiwy, głuszec (PCK), muchołówka mała, puchacz (PCK), sóweczka (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występują: dzięcioł białogrzbiety (PCK), dzięcioł trójpalczasty (PCK), jarząbek i puszczyk uralski (PCK). Z rzadkich roślin na omawianym terenie występują m.in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, śnieżynka przebiśnieg Galanthus nivalis, szafrany Crocus sp., dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, liczne gatunki goryczek Gentiana sp. i storczyków. Obok pospolitych dużych ssaków leśnych pojawiają się rónież wilk Canis lupus i niedźwiedź Ursus arctos. Żyje tu 11 gatunków płazów, m.in. salamandra plamista Salamandra salamandra.

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP

Tabela 3.9. Nazwa polska Nazwa naukowa Bocian czarny Ciconia nigra Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix

63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia Muchołówka mała Ficedula parva

Tabela 3.9. – ciąg dalszy Nazwa polska Nazwa naukowa Orzeł przedni Aquila chrysaetos Puchacz Bubo Bubo Puszczyk uralski Strix uralensis Sóweczka Glaucidium passerinum Trzmielojad Pernis apivorus Włochatka Aegolius funereus Zagrożenia

Podstawowym zagrożeniem jest zanieczyszczenie powietrza powodujące wielkoobszarowe usychanie gorczańskich lasów. Mapa 3.5. przedstawia obszar „Gorce”.

Gorce – Kod 120004

64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Torfowiska Orawsko - Nowotarskie - kod identyfikacyjny projektu NATURA 2000 – PLH 120019 – region biogeograficzny – Kontynentalny. Powierzchnia obszaru: 7 380,5 ha.

Obszar jest fragmentem Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, której powstanie związane jest z wypiętrzeniem górotworów Beskidów i Tatr. W plejstocenie spływające z gór prarzeki naniosły tu warstwy żwirów, piasków, nieprzepuszczalnych iłów. Grubość ich pokładów dochodzi do 1300 m. Torfowiska Nowotarskie to rozległy, należący do największych w Polsce, kompleks torfowisk wysokich oraz borów sosnowo-świerkowych i łęgów nadrzecznych. Około 9-10 tys. lat temu rozpoczął się, trwający do dziś, proces wzrostu torfowisk. Należą one do typu bałtyckiego. W najlepiej zachowanych fragmentach (m.in. w północnej części Puścizny Wielkiej) mają wyraźnie zaznaczoną strukturę kępkowo- dolinkową. Torfowiska poprzecinane są licznymi potokami, wzdłuż których utrzymują się łąki ostrożeniowe. Część obszaru odwadniana jest rowami melioracyjnymi. Na okrajki torfowisk, które uległy już przesuszeniu, wkraczają gatunki łąkowe. Południową część obszaru pokrywają bory bagienne. Specyficzne, skrajne warunki środowiska powodują, iż ostoja jest obszarem bytowania borealnych gatunków roślin i zwierząt. Badania paleontologiczne pozwoliły poznać florę i faunę tego terenu, a także dostarczyły danych o początkach działalności człowieka. Występuje co najmniej 15 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla cietrzew (PCK) - około 10% populacji krajowej (C6), co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: błotniak łąkowy, błotniak zbożowy (PCK), bocian czarny i puchac (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje bocian biały i głuszec (PCK). Jeden z największych w Polsce, cenny kompleks zbiorowisk torfowiskowych. Występuje tu wiele rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków roślin naczyniowych.

Obszar ważny dla ochrony bioróżnorodności: w ciekach na terenie torfowisk występują rasy (podgatunki) ryb uznane za specyficzne dla tych wód. Sa to: płoć karpacka Rutilus rutilus carpathorossicus, kiełb dunajski Gobio gobio obtusirostris i certa Vimba vimba carinata. Jedyne miejsce występowania czerwca Ericcocus podhalensis. Występuje tu jedna z 3 najliczniejszych w Polsce populacji szlaczkonia torfowiskowego Colias palaeno, a także kilka innych zagrożonych w skali kraju gatunków bezkręgowców ma tu swoje stanowiska.

65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Gatunki ptaków z Załącznika 1 DP Tabela 3.10. Nazwa polska Nazwa naukowa Błotniak łąkowy Circus pygargus Błotniak stawowy Circus aeruginosus Błotniak zbożowy Circus cyaneus Bocian biały Ciconia ciconia Bocian czarny Ciconia nigra Cietrzew (tetrix) Tetrao tetrix tetrix Czapla biała Egretta alba Derkacz Crex crex Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Gąsiorek Lanius collurio Głuszec Tetrao urogallus Jarząbek Bonasa bonasia Muchołówka mała Ficedula parva Orlik krzykliwy Aquila pomarina Puchacz Bubo bubo Świergotek polny Anthus campestris Pozostałe gatunki ptaków będące podstawą typowania Tabela 3.11. Nazwa polska nazwa naukowa Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos Czajka Vanellus vanellus Krzyżówka Anas platyrhynchos Samotnik Tringa ochropus Sieweczka rzeczna Charadrius dubius Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika 1 DS. Tabela 3.12. Kod Nazwa siedliska 7110 torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska 91D0 bory i lasy bagienne Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 DS. Tabela 3.13. Nazwa polska Nazwa naukowa

66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Obuwik pospolity Cypripedium calceolus Głowacica Hucho hucho Koza złotawa Sabanejewia aurata Kumak górski Bombina variegata Wilk Canis lupus Wydra Lutra lutra

Zagrożenia

Podstawowe zagrożenia obejmują: melioracje, obniżanie poziomu wód gruntowych w wyniku eksploatacji żwiru, eksploatację torfu do celów opałowych i przemysłowych, wywożenie nieczystości, ścieków i odpadów z gospodarstw, penetrację terenu przez ludzi spowodowaną zbieractwem owoców runa i grzybów, kłusownictwo, próby urbanizacji terenu.

Mapa obszaru Torfowisk Orawsko – Nowotarskich – Mapa 3.6.

Przełom Białki - tworzy malownicza grupa wapiennych skalic, występująca na granicy Spisza i Podhala, rozcięta przez rzekę. Na prawym brzegu wznosi się Kramnica - 688 m, a na lewym - Obłazowa Skała - 670 m. Szerokość przełomowej bramy wynosi ok. 100 m. Na dnie występują kamieńce i kilka odnóg Białki, w skałach tunele i zakryte przepływy. W 1931 r. utworzono 7,5 ha rezerwat, powiększony do 8,1 ha, w roku 1959. Miejsce wykopalisk archeologicznych w niewielkiej jaskini - niszy skalnej po północnej stronie wzgórza

67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Obłazowa.

Zespoły roślinne: Alnetum incanae, Anthyllidi-Trifolietum montani, Festucetum pallentis, Geranio-Silenetum gallicae, Gladiolo-Agrostietum, Origano-Brachypodietum pinnati, Phegopteridetum reobertianae, Thymo-Potentilletum puberulae, Lolio-Cynosuretum.

Gatunki roślin chronionych objęte ochroną: Aconitum gracile, Aruncus silvester, Asarum europaeum, Asperula odorata, Carlina acaulis, Cypripedium calceolus, Daphne mezereum, Digitalis grandiflora, Epipactis atropurpurea, Epipactis latifolia, Frangula alnus, Gentiana ciliata, Gentiana praecox, Gentiana uliginosa, Gladiolus imbricatus, Gymnadenia conopea, Hedera helix, Helichrysum arenarium, Listera ovata, Ophrys muscifera, Polypodium vulgarae, Primula elatior, Sempervivum soboliferum, Tofieldia calyculata, Viburnum opulus.

Zgodnie z podziałem geobotanicznym w/g Szafera tereny leśne w gminie leżą w dziale Karpat Zachodnich w podokręgu - Bory Nowotarskie o granicach pokrywających się z granicami Kotliny Orawsko-Nowotarskiej – uroczysko Zaskale,. Wśród siedlisk górskich siedliska wilgotne bagienne i zalewowe zajmują około 1% powierzchni, natomiast wśród siedlisk orawsko-nowotarskich są one dominujące a ich udział wynosi 70 %. Dominującym typem siedliskowym lasu jest las górski (LG) stanowiący 73 % powierzchni. Skład gatunkowy rosnących tutaj drzewostanów to głównie świerk – 43 %, buk – 36 % oraz jodła, sosna, olcha, dąb i jesion. Zdecydowana większość lasów w gminie zaliczona jest do lasów ochronnych – głównie są to lasy glebochronne i wodochronne.

3.7. Walory kulturowe

Na terenie gminy Nowy Targ zostało zachowane wiele historycznych pamiątek. Występują tu liczne obiekty i zespoły zabytkowe oraz obiekty o znaczeniu archeologicznym, będące świadectwem wieków minionych oraz potwierdzeniem lokalnej tradycji kulturowej. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:  Muzeum - Dwór w Łopusznej,  stanowiska archeologiczne w niewielkiej jaskini - niszy skalnej po północnej stronie wzgórza Obrazowa w Nowej Białej;  założenia dworskie;  zespoły kościelno -plebańskie,

68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 kaplice, kapliczki i krzyże przydrożne,  szałasy na polanach górskich. Najstarsze ślady pochodzą z wykopalisk archeologicznych w niewielkiej jaskini - niszy skalnej po północnej stronie wzgórza Obrazowa w Nowej Białej. Człowiek neandertalski zamieszkał w jaskini na Obłazowej mniej więcej 50 tys. lat temu, w ostatniej epoce lodowcowej. Około 40-36 tys. lat p.n.e. klimat przejściowo się ocieplił. Przez ten okres na terenie Obłazowej pojawiło się kilka grup osadników o różnej kulturze materialnej. Około 20 tys. lat p.n.e. mieszkańcy jaskini zajmowali się również górnictwem. Z pienińskich skał wydobywali radiolaryt prymitywnymi, ale już zdobionymi narzędziami z kości renifera. Znalezione w Obłazowej dwa rogowe kliny to najstarsze narzędzia górnicze w Polsce. Z tego okresu pochodzi też słynny "bumerang z Obłazowej". Ostatnie znaleziska w jaskini pochodzą z XV lub XVI wieku. Są to fragmenty naczyń, bełt kuszy i ciężarki ołowiane, prawdopodobnie od rybackich sieci. Przez teren gminy przebiegają dwa szlaki architektury: Szlak Architektury Gotyckiej - Nowy Targ – Kieżmark w skład którego na terenie gminy zalicza się:  Łopuszna - Kościół św. Trójcy (ok. 1500 r.) - drewniany • tryptyk gotycki - ołtarz główny (ok. 1460 r.) • dzwon (ok. 1540 r.) • obraz "Droga na Kalwarię" (ok. 1740 r.)

 Harklowa - Kościół Narodzenia Najśw. Panny Marii (ok. 1500 r.) - drewniany • gotyckie obrazy w ołtarzu głównym (pocz. XVI w.) • dzwon (1554 r.) • dwa boczne ołtarze (pocz. XVIII w.) • barokowa chrzcielnica (1731 r.)

 Dębno - Kościół św. Michała Archanioła (ok. 1480 r.) - drewniany • polichromia patronowa (XV/XVI w.) • krzyż "Drzewo życia" (XIV w.) • obraz "Święta rozmowa" (XV w.) • tabernakulum (XIV w.)

Szlak Architektury Drewnianej - TRASA nr III Region Orawsko - Podhalańsko – Pieniński.

Na trasie III w obrębie gminy regionie znajduje się 5 obiektów. Najliczniejszą grupę zabytków tworzą budowle sakralne.

69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Najliczniej prezentowana jest grupa obiektów sakralnych, w której znajdują się kościoły rzymskokatolickie o znacznych wartościach historycznych, architektonicznych i krajobrazowych. Należy do nich przede wszystkim świątynia, które ze względu na wybitne walory zabytkowe wytypowana została do wpisania na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Jest to:

 kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Dębnie z drugiej połowy XV w. Jeden z najlepiej zachowanych średniowiecznych kościołów drewnianych w Polsce z cenną polichromią z XV/XVI w. i dziełami sztuki gotyckiej z XV i XVI w.;

Przez teren Gminy Nowy Targ szlak przebiega - [185,5 km] szosą 969 Krościenko n/Dunajcem – Nowy Targ ok. 1 km za mostem na Dunajcu po lewej parking dla zwiedzających kościół w Dębnie - po 3 km Harklowa; [na rozjeździe w prawo centrum wsi kościół]; [193 km] Łopuszna - w prawo dwór Tetmajerów - muzeum; kościół. Dalej szosą nr 969 przez Ostrowsko - Waksmund wjazd do centrum Nowego Targu.

 Dębno – wieś powstała w pierwszej połowie XIV wieku. Nazwa Dębno znana była już w wieku XIII, kiedy występowała w dokumentach zakonu cystersów na oznaczenie ówczesnych pól i łąk. Na szczególną uwagę zasługuje zaliczany do zabytków UNESCO kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Dębnie z drugiej połowy XV w. Jeden z najlepiej zachowanych średniowiecznych kościołów drewnianych w Polsce z cenną polichromią z XV/XVI w. i dziełami sztuki gotyckiej z XV i XVI w.

 Harklowa – wieś została założona podobnie jak Dębno w roku 1335. 31 grudnia 1861 r. w dworku w Harklowej urodził się Włodzimierz Tetajer, przyrodni brat Kazimierza Przerwy - Tetmajera, znany malarz i piewca ludu krakowskiego. Na „szlaku” znajduje się kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP w Harklowej z 2 połowy XV w., z bogatym wyposażeniem z XVI-XVIII wieku. Jeden z najcenniejszych drewnianych kościołów późnogotyckich na Podhalu;

 Łopuszna – wieś założona na prawie niemieckim w roku 1364. Stara jest też parafia fundacji rycerskiej. Drewniany kościół parafialny w stylu podhalańskim z okresu polskiego gotyku jest jednym z najcenniejszych zabytków na Podhalu. Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy i św. Antoniego Opata w Łopusznej

70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

pochodzi z 2. Połowy XV w. W wyposażeniu tryptyk gotycki , jedno z najlepiej zachowanych dzieł malarskich z XV wieku wykonanych w warsztatach małopolskich. W zabudowaniach zespołu dworskiego z ostatniej ćwierci XVIII w. Łopusznej powstaje Muzeum Kultury Szlacheckiej z ekspozycją przedstawiającą dawną siedzibę średnio zamożnej szlachty z Podtatrza. Część ekspozycji można oglądać we dworze. W chałupie obok zabudowań dworskich urządzone jest wnętrze domu chłopskiego z okresu międzywojennego.

 Klikuszowa - jest położona nad środkowym biegiem potoku Lepietnicy. Osada istniała już w pierwszej połowie wieku XIV, o czym świadczą wzmianki w dokumentach dotyczących kościoła parafialnego w tej wsi. W roku 1389 król Władysław Jagiełło zakłada wieś na prawie magdeburskim. Od wieku XIV istniał tu kościół parafialny św. Marcina. W roku 1529 włączony na kilka wieków do parafii nowotarskiej.

 Obidowa - powstanie wsi wiąże się z akcją kolonizacyjną Jana Pieniążka, dzierżawcy starostwa nowotarskiego, który w połowie wieku XVI założył wiele wsi. Na gruntach klikuszowskich nad górną Lepietnicą powstaje najpierw przysiółek należący do Klikuszowej, który z czasem przekształca się w samodzielną wieś, istniejącą już formalnie na początku XVII. Na uwagę zasługuje kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża z 1757 r. Jedna z najpiękniejszych i najbardziej malowniczo położonych świątyń drewnianych polskich ziem górskich.

Pozostałe miejscowości gminy również mają swoją bogatą historię.

Długopole – tereny te były zamieszkiwane od XIII wieku. Według dokumentu z roku 1254, opisującego dobra zakonu cystersów, istniały tu pola i łąki o nazwie Długopole, które stały się zalążkiem osady. W roku 1327 powstaje wieś na 27 łanach frankońskich na prawie magdeburskim. Wśród świadków jest wymieniony Piotr ze Słupi z zamku w Szaflarach, pierwszy znany starosta nowotarski. W drugiej połowie XIV w. istniał we wsi kościół parafialny, który w roku 1519 zostaje włączony do parafii nowotarskiej jako kościół filialny. Nazwa Długopole znana jest na przełomie XIV i XV wieku jako określenie skupiska parafii podhalańskich. Była to pierwotna nazwa Podhala i dotyczyła terenu późniejszego dekanatu

71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

nowotarskiego.

Dursztyn - Pierwsze wiadomości o tej miejscowości pochodzą z wieku XVI, jako o osadzie na prawie niemieckim o nazwie Durst, co oznaczało trudne przejście, przejazd przez skały (wąwozy wapienne). Po wschodniej stronie wsi istniał dwór, o czym świadczy nazwa pól - dworek - na terenie dzisiejszej hali wypasowej. O Dursztynie wspomina Stanisław Staszic przy okazji pobytu w Tatrach i na Podhalu, gdzie był dwukrotnie w roku 1805. Wieś należała do najbiedniejszych na Spiszu. Była tu gorzelnia dworska, skąd, jak mówi tradycja wiejska, wódkę transportowano do piwnic we Frydmanie drogą prowadzącą wąwozem "Między Żorem". Przez wieki wieś podlegała administracji węgierskiej w zamku w Niedzicy, wchodzącej w skład klucza posiadłości niedzickiej. Pomimo przynależności do Węgier, mieszkańcy Dursztyna zachowali gwarę spiską zupełnie podobną do podhalańskiej, specyficzne stroje ludowe i zwyczaje, które są tu do dziś kultywowane.

Gronków – wieś powstała w połowie XVI w., o czym dowiadujemy się z lustracji w roku 1564. Wynika z niej, że wieś jest na nowo założona przez Wierzbiętę Starego nad potokiem Leśnica. W dokumecie stwierdza się, że osiadło tam człeka 9, a jeszcze ich może osiąść więcej. Wieś wchodziła w skład starostwa czorsztyńskiego wraz z Ostrowskiem i Dębnem, tworząc tzw. Tenutę Ostrowską. W 1782 r., po śmierci ostatniego dożywotnika Tenuty Ostrowskiej, Gronków zostaje włączony do cesarskich dóbr kameralnych. W 1824 r. wraz z innymi wsiami zostaje sprzedany Emanuelowi Homolacsowi.

Knurów - nazwa pochodzi prawdopodobnie od zajęć ludności związanej z hodowlą knurów, które latem były wypasane w górach, między innymi w tzw. Świńskiej Dolinie, pomiędzy Harklową i Knurowem. Historia miejscowości jest związana z przeszłością Harklowej, wsi parafialnej, która była własnością tego samego właściciela co Knurów. Pierwsze udokumentowane wiadomości dotyczące wsi pochodzą z XV i XVI wieku. W roku 1777 były tu 42 domy i 237 mieszkańców, późnej wieś się rozwijała, skoro w 1880 r. liczyła już 389 mieszkańców. Domy knurowsie, wśród których zachowały się jeszcze stare budynki drewniane, ułożone są przy drodze ciągnącej się wzdłuż potoku. Z powodu szczupłości miejsca niektóre z domów mają zagrody gospodarcze usytuowane po drugiej stronie drogi. Bardzo zwartą zabudowę wsi wymusza rzeźba terenu doliny. Nad wsią od północy góruje Cyrnowa Góra (684 m n. p. m.), a od południa wąski grzbiet Słowika, który oddziela wieś od Dunajca.

Krauszów – to obok Ludźmierza i Rogoźnika najstarsza z osad na Podhalu. Tu także stwierdzono ślady pobytu człowieka prehistorycznego. W wieku XIII istniała tu mała

72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

osada na polanie. Na jej miejscu w roku 1333 założona zostaje przez cystersów wieś na prawie magdeburskim. Posiadłościami wiejskimi, stanowiącymi dobra zakonne, administrował opat szczyrzycki za pośrednictwem zakonnika, który był proboszczem w pobliskim Ludźmierzu. Krauszów, jako stara wieś podhalańska charakteryzuje się dobrze zachowanym pierwotnym układem osadniczym, co w okresie międzywojennym umożliwiło historykowi Kazimierzowi Dobrowolskiemu przeprowadzenie tu szczegółowych badań z zakresu osadnictwa.

Krempachy - duża wieś na prawym brzegu Białki i przedpolu spiskiej części Pienin. Posiada zwartą murowaną zabudowę, reprezentującą typowe budownictwo spiskie (domy ustawione szczytami do drogi, stodoły skupione poza wsią ze względu na bezpieczeństwo przeciwpożarowe). Krempachy posiadają dwa zabytkowe kościoły: gotycko-renesansowy z połowy XVI w. oraz cmentarny św. Walentego. W pierwszej budowli wieżę wieńczy renesansowa attyka z gankiem dla celów obronnych. Na ścianie znajduje się zegar słoneczny, a wyposażenie kościoła ma wystrój rokokowy. W kościele cmentarnym zachował się cenny tryptyk z 1516 r. malowany na desce ze złotym tłem, a sklepienie zdobi dekoracja z typową górską ornamentyką opartą na motywach kwitowych (szarotki, lilie, róże i tulipany). Pierwotną wieś założono nad spływającym spoza Czerwonej Skałki potokiem, który meandrując licznymi zakolami po wschodniej stronie osady uchodził do Białki. W wieku XVII, kiedy Białka przerzuciła swe koryto na teren wsi, został zasilony sztucznie wykopanym korytem Młynówki, nad którą od stuleci zlokalizowane były młyn i tartak. Założył je w XIV w. ród Berzeviczych, właścicieli tych ziem, na skrzyżowaniu dróg Nowego Targu przez Nową Białą do Dursztyna i Frydmana - przy szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa na Węgry. Wieś miała 50 łanów; parafię erygowano w roku 1397. Krempachy podobnie jak inne wsie spiskie wchodziły w skład posiadłości niedzickich, których właścicielami były znane rody węgierskie: Brzeviczych, Zapolyich, Horvathów i Salomonów, a w wieku XVI polski ród Łaskich. W roku 1549 wieś przechodzi na luteranizm za sprawą właściciela Horvatha, a jej rekatolizacja następuje dopiero po roku 1660 za sprawą rodu Stansithów - Horvathów.

Lasek - najpierw przysiółek Klikuszowej, powstaje w wyniku kolonizacji z połowy XVI wieku, gdy starosta nowotarski Jan Pieniążek zakłada wieś na surowym korzeniu, jak to wynika z dokumentu pochodzącego z roku 1616. Jako samodzielna osada Lasek występuje w dokumencie królewskim z roku 1618, w którym Zygmunt III nakazuje kupcom udającym się z towarami na Węgry przejeżdżać drogą do miasta przez wieś Lasek. Dokumentu

73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

lokacyjnego wieś nie posiada, co przy zakładaniu wsi w tym czasie było czymś powszechnym. Pierwotna wieś zajmowała tereny od potoku Przy Kocurach do potoku Obrocznej. Od roku 1772 wieś stanowi cesarskie dobra kameralne, a po 1819 - własność prywatną Sebastiana Stadnieckiego.

Ludźmierz - najstarsza wieś na Podhalu. Pierwotnie zagrody leżały wśród trzęsawisk nad Czarnym Dunajcem, pomiędzy ujściem potoków Lepitnicy i Rogoźnika, przy starym szlaku handlowym, prowadzącym z Krakowa przez Nowy Targ na Węgry. Po pogłębieniu koryt potoków teren osuszono, a po mokradłach pozostały jedynie torfowiska wysokie w zachodniej części Ludźmierza. Historia Ludźmierza jest związana z powstaniem na początku XIII w. klasztoru cystersów, którzy zostali tu sprowadzeni w celu kolonizacji Podhala. Otrzymali oni rozległe nadania książęce, rozciągające się od dzisiejszego Długopola aż po Dębno. Pierwsze wiadomości o zagospodarowaniu tych ziem pochodzą z roku 1234, kiedy to wojewoda krakowski Teodor Gryfita zakłada wieś, buduje kościół i klasztor cystersom, których sprowadza z Jędrzejowa. Klasztor istnieje tu w latach 1234 - 1245, a następnie zostaje przeniesiony do Szczyrzyca. Istnienie kościoła parafialnego w wieku XV potwierdza zarówno Jan Długosz, jak również dokumenty kościelne związane z wizytami biskupów od roku 1566. Parafia znajduje się pod patronatem opata cystersów ze Szczyrzyca, w jego zaś imieniu administruje nią z zakonników. Parafią ludźmierską cystersi władają aż do roku 1824. Od początku obejmowała ona wsie cysterskie - Rogoźnik i Krauszów, i jako własność zakonu stanowiła odrębną jednostkę gospodarczą wśród wsi podhalańskich. Pierwotnie stał tu drewniany, modrzewiowy kościół kryty gontem, z trzema ołtarzami. W latach 1869 - 1877 na miejsce rozebranego drewnianego kościoła wybudowano nowy, murowany. Świątynia w stylu neogotyckim, pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, to najważniejsze sanktuarium Podhala i miejsce pielgrzymek o zasięgu ponaddiecezjalnym. Do kościoła przeniesiono rokokowy ołtarz z figurą Matki Boskiej Ludźmierskiej.

Morawczyna - pierwotna wieś rozłożyła się blisko potoku Obroczna. Nosiła ona nazwę Moawcina. Istnienie wsi potwierdzają dane z lustracji w roku 1638, które stwierdzają wzrost [liczby] osadników do 10 i 6 zagrodników. W połowie XVIII wieku na mocy przywileju króla Augusta III we wsi istniało sołectwo w posiadaniu Józefa i Stanisława Morawczyńskich. Spośród obiektów sakralnych należy wymienić kaplicę pod wezwaniem Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, wybudowana w roku 1978 na miejscu istniejącego od 1903 r. małej kapliczki, która służyła jako miejsce modlitwy i skąd wzywano mieszkańców dzwonieniem na

74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Anioł Pański i w czasie kataklizmów. Przy skrzyżowaniu dróg na roli Krupowej stoi kapliczka Matki Bożej z różańcem w 1878 roku, ufundowana przez prywatną osobę.

Nowa Biała - historia tej spiskiej wsi sięga połowy XIV w., czyli czasów, kiedy ród węgierski Berzeviczych rozpoczął kolonizację tej części Zamagórza Spiskiego. Jest to jedyna wieś spiska położona na lewym brzegu Białki. Należała do Węgier aż do pierwszej wojny światowej. Nowa Biała była szczególnie w XVII i XVIII w. ważnym punktem na drodze handlowej pomiędzy Węgrami i Polską. Tędy przewożono wino i tytoń w kierunku Nowego Targu. W roku 1699 ustanowiono we wsi trzy jarmarki i cotygodniowe targi na mocy przywileju cesarza Leopolda II. Z tego powodu wieś określana była mianem miasteczka. Powstanie parafii katolickiej w Nowej Białej ustala się na rok 1387. W centrum wsi istniał drewniany kościół, który spłonął wraz z plebanią w 1525 r. W roku 1632 wybudowano nowy, a w 1725 r. rozpoczęto budowę kościoła murowanego pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej, konsekrowano go w roku 1748. Pożar w 1752 r. zniszczył tę świątynię. Ponownie odbudowano ją w trzydzieści lat później. Kościół stoi na obszernym placu w środku wsi, pomiędzy dwiema ulicami. Jest jednonawowy, z półkolistym prezbiterium i z kwadratową wieżą. Nowa nawa nakryta jest sklepieniem żaglasto - kolebkowym, zwanym czeską kapą, z delikatnymi rokokowymi zdobieniami. Najcenniejszym elementem wystroju kościoła jest drewniany rokokowy ołtarz główny. W jego centralnej części umieszczono malowidło męczeńskiej śmierci patronki kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Drugim budynkiem sakralnym jest mała kaplica św. Marii Magdaleny, położona wśród pól, przy dawnym szlaku handlowym z Nowego Targu na Spisz.

Ostrowsko - pierwotna osada zlokalizowana była na południowym brzegu Dunajca, a raczej "Strugi", która płynęła tu od gruntów waksmundzkich w pobliżu głównej rzeki. Współcześnie wieś rozwinęła się w kierunku szosy z Nowego Targu w Pieniny oraz na Zawodziu na północnym brzegu Dunajca. Szczupłość miejsca sprawia, że domy stoją w zwartej zabudowie w kilku osiedlach. Spotykamy okólne zagrody z sieniami przejazdowymi, które umożliwiają dostęp do budynków gospodarczych. Pola i łąki o nazwie Ostrowsko są wymieniane w źródłach historycznych z roku 1254. Na miejscu tej pierwotnej osady już przed rokiem 1338 założona została na prawie niemieckim rycerska wieś. W dokumentach z 1406 roku potwierdza się fakt założenia wsi oraz praw, które przysługiwały sołtysowi i jej mieszkańcom.

Pyzówka - powstanie wsi wiąże się z rokiem 1606. Wcześniej był tu folwark zwany Szreniawa, który dał początek dzisiejszej wsi. Pyzówkę założył Jan Pieniążek, dzierżawca

75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

starostwa nowotarskiego, który w roku 1596 otrzymał od króla przywilej zakładania osad w starostwie. Według lustracji z roku 1638 było tu sołectwo. W okresie zaborów Pyzówka wchodziła w skład cesarskich dóbr kameralnych. W ramach sekcji klikuszowskiej obejmującej wsie: Niwa, Obidowa, Klikuszowa, Lasek, Morawczyna, Pyzówka, Pieniążkowice, Dział, Załuczne i Długopole - wieś sprzedano w 1819 r. Sebastianowi Stadnieckiemu.

Rogoźnik - jedna z najstarszych wsi podhalańskich. Domy rogoźnickie stały dawniej nad potokiem Wielkim Rogoźnikiem, a w dolnej części wsi były nieco oddalone z powodu zagrożenia powodzią zagród położonych na płaskiej równinie. Wieś ma układ łanowy gruntów, który stanowią wąskie pasy gruntów z drogami polnymi. Domy są ukierunkowane na południe, za nimi znajdują się budynki gospodarcze. Osią osadniczą jest droga wiejska prowadząca wzdłuż doliny ze wschodu na zachód. Wieś założona została najprawdopodobniej w latach trzydziestych XIII wieku przez Gryfitów, którzy otrzymali te ziemie jako wojewodowie krakowscy z przywilejem zakładania osad na prawie niemieckim. Teodor Gryfita przed śmiercią zapisał posiadłości zakonne cystersom. Nazwa potoku Rogoźnik występuje w przywileju Henryka, księcia krakowskiego, a w dokumencie z roku 1254 spotykamy nazwy Rogoźnika Wielkiego i Mniejszego. Na skutek konfiskaty dóbr klasztornych w wieku XIV wieś ponownie staje się królewska. W późniejszych dokumentach historycznych Rogoźnik dość często występuje pod nazwą Bystre lub Ciche. Według lustracji w roku 1765 nie wchodził on już w skład starostwa nowotarskiego, co by świadczyło, że stał się ponownie własnością klasztoru szczyrzyckiego. W roku 1809 przechodzi w ręce prywatne.

Szlembark - powstanie wsi wiąże się z osadnictwem klasztoru klarysek, które w roku 1326 założyły wieś . Z nazwy Szlembar można wywnioskować, że założyciel wsi musiał być pochodzenia niemieckiego, sama nazwa oznaczała tereny podmokłe. Późnej, bo dopiero w wieku XVI, dobra te weszły w skład majątku trzywsiowego Harklowa. Z dokumentów parafialnych w Dębnie wynika, że w XV wieku znajdowała się tu kaplica, o czym do dziś świadczy nazwa gruntów Podkaplice. Według tradycji wiejskiej pola szlembarskie były pastwiskiem dla dworu harklowskiego. Pierwsza osada według tradycji wiejskiej powstała w środku wsi, koło istniejących tam studni; zwała się Ślebodą, czyli po góralsku wolność.

Trute - uzyskuje prawa sołectwa na początku lat siedemdziesiątych XX w. Powstanie

76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

sołectwa jest związane z historią Lasku, który został założony w połowie XVI wieku z inicjatywy Jana Pieniążka, starosty nowotarskiego - założyciela 16 wsi podhalańskich.

Waksmund - pierwsze wiadomości historyczne dotyczące wsi pochodzą z początku XIII w. Według dokumentu z 1254 r. w skład dóbr zakonu cystersów w Szczyrzycu wchodziła osada Wilcze Pole, którą utożsamia się z dzisiejszym Waksmundem. Na jej miejscu prawdopodobnie na początku XIV wieku powstał Waksmund. Jako wieś parafialna wykazywana jest w 1338 r. pod nazwą Wiśniwdo, z kościołem parafialnym pod wezwaniem Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny. W roku 1519 zlikwidowano parafię w Waksmundzie, włączając ją aż do końca XIX wieku do parafii nowotarskiej. W 1811 r. wzniesiona została kaplica, a na jej miejscu w 1887 r. wybudowano dzisiejszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej.

Obiekty i zespoły zabytkowe na obszarze gminy objęte są następującą ochroną prawną:  na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku (Dz. U. Nr 162, poz. 1568),  na podstawie art. 7, ust. 1, pkt. 1, art. 18, ust. 2, pkt. 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 z późniejszymi zmianami) oraz ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717).

3.8. Walory krajobrazowe

W strefie przyrodniczo-czynnej szczególnej ochronie podlegają:  parki narodowe,  rezerwaty przyrody,  duże kompleksy leśne,  zadrzewienia, zalesienia lokalne,  doliny cieków wodnych, oraz doliny lokalnych potoków,  flora i fauna,  powiązania widokowe,

W strefie rolniczo-osadniczej ochrona obejmuje dominanty przestrzenne wyróżniające się w lokalnym krajobrazie obejmujące:

77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 zalesione szczyty wzniesień,  tereny wzniesień użytkowane rolniczo,  sylwety zabytkowych i współczesnych obiektów kultury sakralnej, w pasmach osadniczych.

3.9. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie gminy należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój. W tabeli 3.14. przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój gminy. Tabela 3.14. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze Czynniki pogarszające możliwości Element przyrodniczy Czynniki prorozwojowe rozwojowe Położenie – w  Poza obszarem  Wzrost natężenia ruchu – wzrost aktywnym turystycznie ekologicznego zagrożenia zanieczyszczenia powietrza rejonie kraju  Rozwój ruchu turystycznego Gleby – niska jakość  Zastępowanie areału  Uprawa gatunków roślin o niewielkich bonitacyjna rolnego o niskiej jakości wymaganiach glebowych bonitacyjnej gleb  Niskie plony nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi użytkami (łąki)

Złoża bogactw  Przychody dla gminy z  Naruszenie walorów widokowych w naturalnych – tytułu opłat, rejonie eksploatacji złóż kruszywa kruszywo naturalne  Zapewnienie zatrudnienia naturalnego

Wody podziemne –  Miejscowy brak niedoborów  Ograniczenia w zagospodarowaniu średnie zasoby wody terenów z uwagi na ochronę czwartorzędowego zbiornika wód podziemnych;  Ostrożne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin Wody  Urozmaicenie estetyki  Zła jakość wód powierzchniowe – krajobrazu  Zwiększenie zagrożenia rzeka Dunajec i Białka  Wykorzystanie budowy powodziowego; oraz mniejsze cieki lokalnych elektrowni wodne wodnych i produkcji energii elektrycznej Powietrze –  Dobry stan zieleni i lasów  ciągi komunikacyjne, wzdłuż których zanieczyszczone w  Pozytywny wpływ na następuje kumulacja zanieczyszczeń średnim stopniu zdrowie i jakość życia  zanieczyszczenia powietrza w wyniku mieszkańców (drogi niskiej emisji; oddechowe) Hałas – zawłaszcza  rozwój turystyki z dala od  pogorszenie warunków mieszkania wzdłuż głównych głównych ciągów ludności; ciągów komunikacyjnych  nadmierne natężenie hałasu wzdłuż

78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

komunikacyjnych głównych ciągów komunikacyjnych Tabela 3.14.- ciąg dalszy Element przyrodniczy Czynniki prorozwojowe Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe Walory przyrodnicze –  rozwój turystyki  Ograniczenia w zagospodarowaniu parki narodowej,  występowanie obszaru terenu rezerwaty przyrody, chronionego krajobrazu kompleksy leśne, Walory kulturowe –  Rozwój turystyki  Ograniczenia w zagospodarowaniu szlaki architektury:  Popularyzacja regionu terenu gotyckiej i drewnianej, liczne zabytki

Reasumując - najważniejsze problemy środowiskowe, które są bazą dla długoterminowej polityki i strategii wdrożeniowej zmierzającej do osiągnięcia założonych celów, to: 1. Ochrona zasobów wodnych poprzez:  poprawę jakości wód powierzchniowych  eliminację zagrożenia wód podziemnych powodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; 2. Zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń powietrza, pochodzących ze źródeł mobilnych (dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzo-a-piren) , szczególnie przy głównych ciągach komunikacyjnych, stanowiący zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców. 3. Ochrona powierzchni ziemi , poprzez:  ograniczenie ilości odpadów składowanych bez przetwarzania,  eliminowanie zagrożenia utraty różnorodności funkcji powierzchni związanej z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią, powodującą utratę walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych terenu.

79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 4.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody 4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji 4.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 4.2. Ochrona powietrza 4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury 4.2.2.Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 4.2.3.Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 4.3. Ochrona przed hałasem 4.3.1.Ochrona przed hałasem komunikacyjnym 4.3.2.Ochrona przed hałasem generowanym w zakładach działalności gospodarczej 4.4. Ochrona przed promieniowanie elektromagnetycznym 4.4.1.Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.4.2.Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.5. Ochrona wód 4.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi 4.5.2. Ochrona wód 4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 4.6.1. Gleby użytkowane rolniczo 4.6.2. Surowce mineralne 4.6.3. Osuwiska 4.7. Gospodarka odpadami 4.8. Zasoby przyrodnicze 4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych 4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym 4.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt 4.8.4. Ochrona lasów 4.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody 4.9. Awarie przemysłowe 4.10. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć

We wcześniejszych rozdziałach przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno – gospodarczych na terenie gminy wiejskiej Nowy Targ oraz szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska.

80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

W celu realizacji założeń ochrony środowiska konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wymaga to wyznaczenia:

• celów ekologicznych – cel po osiągnięciu, którego ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska stanowiący ostateczny efekt podejmowanych działań; • kierunków działań – kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych;

• zadań ekologicznych – konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia” do wyznaczonego celu, zaproponowanych zadań należy określić zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne) do realizacji jako najpilniejsze.

Polityka ekologiczna dla omawianego terenu oparta została na:  II Polityce Ekologicznej Państwa,  Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2011 – 2015 – „Nasza Zielona Małopolska”  istniejących uwarunkowaniach prawnych z uwzględnieniem dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej  Programie Ochrony Środowiska dla powiatu nowotarskiego na lata 2004-2015.

Poniżej przedstawiono cele, kierunki i zadania ekologiczne dla gminy wiejskiej Nowy Targ w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja złoży się na wypełnianie zadań określonych w Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, oraz Programie Ochrony Środowiska dla powiatu nowotarskiego na lata 2004-2015, co powinno prowadzić do zrównoważonego rozwoju gminy.

4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych

Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając to założenie określono cel

81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

• Racjonalizacja użytkowania wody • Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji • Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody

Racjonalizacją użytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospodarki korzystające z zasobów wody. Konieczne jest, zatem w najbliższej przyszłości ograniczenie zużycia wody przede wszystkim w przemyśle i rolnictwie oraz ograniczenie strat związanych z jej rozprowadzaniem. Krajowy limit został ustalony w zakresie zmniejszenia wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działań to: 1. Wprowadzenie normatywów zużycia wody w wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik – BAT, (przedsiębiorstwa na terenie gminy).

2. Ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej stymulujących jej oszczędzanie.

3. Ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji).

Realizacja przez zakłady planów racjonalnego gospodarowania wodą (np. wprowadzających zamknięte obiegi wody).

4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji

82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Działanie to jest jednym z najważniejszych w polityce ekologicznej państwa gdyż prowadzi do likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń „u źródła”.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Wprowadzenie powiatowych wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji. Rozwiązanie to powinno zmobilizować przedsiębiorstwa do stosowania technologii odpowiadających wyznaczonym lokalnym normom i bardziej przyjaznych środowisku (zmniejszenie strumienia wytwarzanych odpadów, zwiększenie ponownego wykorzystania surowców odpadowych, rozdzielenie strumienia odpadów).

2. Wprowadzenie ograniczeń dotyczących możliwości składowania odpadów z przemysłu ze wskazaniem właściwej metody ponownego wykorzystania bądź unieszkodliwiania.

3. Wprowadzenie nowych małoodpadowych technologii.

4. Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych:  ulgi podatkowe,  współfinansowanie przedsięwzięć.

4.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

W polityce energetycznej państwa przewiduje się zmniejszenie w roku 2010 zużycia energii na jednostkę krajowego produktu o 25% w stosunku do 2000 roku. Zakłada się ponadto w roku 2010 osiągnięcie poziomu 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej. Poziom ten ma być osiągnięty poprzez odpowiednie wykorzystanie zasobów biomasy, energii wody i wiatru, słońca oraz biogazu z odpadów.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie i wdrożenie (zgodnie z Prawem Energetycznym) Gminnego planu zaopatrzenia w energię. Dokument ten powinien określać rozwiązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska. 2. Dalsze konsekwentne wykorzystywanie sprzyjających warunków dla budowy małych elektrowni wodnych. 3. Wprowadzenie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle i energetyce oraz podniesienie ich sprawności.

83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

4. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie rurociągów oraz ich właściwą eksploatację. 5. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata). 6. Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii , w tym energii elektrycznej z małych elektrowni wodnych.

4.2. Ochrona powietrza

Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza w gminie są: kotłownie lokalne i paleniska indywidualne oraz transport. Według danych zawartych w „Ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim w roku 2003” opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – w strefie obejmującej teren powiatu nowotarskiego, w tym teren gminy, obowiązują dopuszczalne pomiary substancji określone :  ze względu na ochronę zdrowia;  ze względu na ochronę roślin; System oceny wynika ze „Wskazówek do pierwszej rocznej oceny jakości powietrza” opracowanych przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Zaprezentowana ocena oparta jest o wartości kryterialne zawartej w poniższych tabelach.

Tabela 4.1. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia Dopuszczalny Dopuszczana poziom częstość Dopuszczal substancji w przekroczenia Wartość ny poziom powietrzu dopuszczalnego Okres uśredniania marginesu Substancja substancji w powiększony o poziomu w roku wyników pomiaru tolerancji w powietrzu [m margines kalendarzowym *) roku 2003 g/m3] tolerancji za rok 2003 [m g/m3] Benzen rok kalendarzowy 5 5 10 - jedna godzina 200 80 280 18 razy Dwutlenek azotu rok kalendarzowy 40 16 56 - jedna godzina 350 90 440 24 razy Dwutlenek siarki 24 godziny 150 0 150 3 razy Ołów rok kalendarzowy 0,5 0,3 0,8 -

84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ozon 8 godzin 120 0 120 60 dni* Pył zawieszony 24 godziny 50 15 65 35 razy PM10 rok kalendarzowy 40 4,8 44,8 - Tlenek węgla 8 godzin 10000 6000 16000 - *) - Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ostatnich 3 lat. Jeżeli brak jest wyników pomiarów z 3 lat, podstawę klasyfikacji mogą stanowić wyniki z dwóch lub jednego roku . Dopuszczana częstość przekroczeń poziomu dopuszczalnego odnosi się również do przekraczania wartości poziomu dopuszczalnego powiększonej o margines tolerancji.

Tabela 4.2. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona roślin

Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu

Tlenki azotu* rok kalendarzowy 40 ug/m3

Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 40 ug/m3

Ozon (AOT40) okres wegetacyjny (1V-31VII) 24000 ug/m3

*) suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu

Tabela 4.3. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona roślin na obszarach parków narodowych Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu Tlenki azotu* Rok kalendarzowy 20 m g/m3 Dwutlenek siarki Rok kalendarzowy 15 m g/m3 * suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu W odniesieniu dla ozonu (dla którego zostały określone poziomy dopuszczalne ze względu na ochronę roślin na terenie kraju), na obszarze parków narodowych obowiązuje poziom dopuszczalny określony dla terenu kraju.

W tabelach poniżej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do określonej klasy (A, B, C), które zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na ich obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie.

Tabela 4.4. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest określony margines tolerancji

Poziom stężeń Klasa strefy Wymagane działania

85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

nie przekraczający wartości brak A dopuszczalnej* powyżej wartości dopuszczalnej*  określenie obszarów przekroczeń wartości lecz nie przekraczający wartości dopuszczalnych B dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji

 określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz wartości powyżej wartości dopuszczalnej dopuszczalnych powiększonych o margines C powiększonej o margines tolerancji* tolerancji  opracowanie programu ochrony powietrza POP

 określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów możliwość przekroczenia wartości przekroczeń wartości dopuszczalnych dopuszczalnej powiększonej o powiększonych o margines tolerancji margines tolerancji* na niektórych (uzyskanych w oparciu o dostępne obszarach, ocena dla tych obszarów B/C „niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie oparta na podstawach uznanych za zaakceptowane, dane i metody) niewystarczające do zaliczenia  przeprowadzenie dodatkowych badań w celu strefy do klasy C (do opracowania potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) POP) działań na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania POP)

*) - z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów

Tabela 4.5 - Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy margines tolerancji nie jest określony

Poziom stężeń Klasa strefy Wymagane działania nie przekraczający wartości Brak A dopuszczalnej*  określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych powyżej wartości dopuszczalnej* C  działania na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie programu ochrony powietrza POP możliwość przekroczenia wartości A/C  określenie potencjalnych obszarów dopuszczalnej* na niektórych przekroczeń wartości dopuszczalnych obszarach, ocena dla tych obszarów (uzyskanych w oparciu o dostępne oparta na podstawach uznanych za „niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie niewystarczające do zaliczenia zaakceptowane, dane i metody) strefy do klasy C (do opracowania  przeprowadzenie dodatkowych badań w celu POP) potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działań na rzecz poprawy jakości powietrza

86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

(opracowania POP)

*) - z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów Ocena jakości powietrza w 2003 roku wykonana została na podstawie:  pomiarów prowadzonych w wojewódzkiej sieci monitoringu, w skład której wchodzą stacje automatyczne WIOŚ oraz stacje manualne WIOŚ i WSSE,  przez analogię do innej podobnej strefy, która posiada prawidłowo udokumentowany system pomiarowy. Na podstawie wyżej przedstawionych kryteriów w Tabelach poniżej przedstawiono wyniki czystości powietrza w strefie nowotarskiej, obejmującej również teren gminy Nowy Targ. Tabela 4.6. Klasyfikacja strefy nowotarskiej pod kątem ochrony zdrowia Symbol klasy dla obszaru strefy nie obejmującego obszarów ochrony uzdrowiskowej dla Symbol Rodzaj zanieczyszczenia poszczególnych czasów klasy uśrednienia wynikowej 24 rok wynikowa w strefie godz*)

Dwutlenek siarki (SO2) A A A

Dwutlenek azotu (NO2) A A A Pył zawieszony PM 10 C C C C Ołów (Pb) A A

Benzen C6H6 A A Tlenek węgla CO B B

Ozon O3 A A Ogólny wynik C C

Zalecenia wynikające z oceny: 1. opracowanie Programu Ochrony Powietrza (POP) 2. określenie obszaru przekroczeń wartości kryterialnych stężeń (w zakresie PM 10; CO) 3. przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w zakresie PM 10) 4. wzmocnienie systemu oceny (w zakresie zanieczyszczeń PM 10; SO2 ; C6H6; CO)

Tabela 4.7. Klasyfikacja strefy nowotarskiej pod kątem ochrony roślin

Symbol klasy dla obszaru strefy Symbol klasy dla obszarów Symbol Rodzaj zanieczyszczenia nie obejmującego obszarów parków narodowych w strefie klasy parków narodowych wynikowej w strefie

Dwutlenek siarki SO2 A A A

Tlenów azotu (NOx) A A A

Ozon O3 A

87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ogólny wynik A

Zalecenia wynikające z oceny: Utrzymanie jakości powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie.

Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości.

Uwzględniając założenia ochrony powietrza określono cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

• Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury • Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury

W emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają sektory wytwarzania i zaopatrzenia w energię, przemysł oraz jednostki gospodarcze, instytucje i obiekty infrastruktury. Skupienie się na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie pewne efekty ekologiczne na omawianym terenie.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

1. Modernizacja układów technologicznych oraz montaż urządzeń ograniczających emisję (w takich przypadkach istnieje możliwość wspólnego ubiegania się Urzędów wraz z zakładami o środki finansowe np. z eko – konwersji naszego zadłużenia). 2. Objęcie pozwoleniami emisyjnymi (w ramach gospodarczego korzystania ze środowiska) wszystkich zakładów przemysłowych (zarówno dużych jak i małych) nie zwolnionych obowiązku uzyskania takiego zezwolenia na mocy postanowień art. 220 ust. 2 – ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska.” 3. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie przedsiębiorstw (w razie przekroczeń dopuszczalnych stężeń należy spowodować, za pomocą wszystkich dostępnych środków administracyjnych, zaprzestania emisji). 4. Zachęcanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14 000) w obrębie przedsiębiorstwa. 5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń (strefy te powinny być tworzone z gatunków roślinności o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). 6. Likwidacja kotłowni węglowych w szkołach na terenie gminy i zastąpienie ich kotłowniami na olej opałowy. 7. Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana nośnika na bardziej ekologiczny.

4.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa

Tak zwana „niska emisja” zanieczyszczeń powietrza pochodząca z ogrzewnictwa komunalnego stanowi w miastach około 50% ogólnej emisji zanieczyszczeń, zaś na terenach wiejskich około 80%. Źródłem powstawania zanieczyszczeń jest przede wszystkim wykorzystywane w przestarzałych urządzeniach grzewczych paliwo w postaci niskiej jakości węgla, a także różnego typu materiały odpadowe.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Eliminowanie węgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, rozpowszechnienie stosowania innych rodzajów paliwa, jak: drewna, a przede wszystkim gazu.

89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2. Promowanie nowych nośników energii ekologicznej pochodzących ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa. 3. Centralizacja uciepłownienia, prowadząca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych. 4. Rozbudowa sieci gazowej i zwiększenie liczby odbiorców. 5. Wspieranie finansowe inicjatyw mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne. 6. Edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych).

4.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych

Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwiększające się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń, w tym przyczyniają się do wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Przebudowa dróg o małej przepustowości. 2. Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych. 3. Egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o podwyższonej emisji i nie posiadających katalizatorów. 4. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych. 5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane).

Uwarunkowania prawne

Członkostwo w Unii Europejskiej zobowiązuje Polskę do dostosowania aktualnie obowiązujących przepisów do unijnych.

90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Kompleksową regulację w dziedzinie ochrony powietrza stanowi w Unii Europejskiej tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza w otoczeniu – 96/62/EC oraz dyrektywy pochodne. Instrumenty prawne wykorzystywane do ograniczenia emisji zanieczyszczeń w Polsce, uwzględniające wymagania dyrektyw UE, to przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska oraz wydane do niego przepisy wykonawcze do najważniejszych należą:  Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2001 Nr 130 poz. 1453);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, zakres i sposób przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. 2002 Nr 204, poz. 1727);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 796);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie sposobów, metod i zakresu dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, górnych i dolnych progów oszacowania dla substancji o ustalonych poziomach dopuszczalnych oraz metodyk referencyjnych modelowania jakości powietrza (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 798);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. 2002 Nr 115, poz. 1003);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2003 Nr 1, poz. 12).

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska art. 87, ocenę jakości powietrza dokonuje się w strefach, które stanowią miasta i aglomeracje o liczbie ludności większej niż 250 tys. oraz obszary powiatów nie wchodzących w skład aglomeracji. Na podstawie art. 89 wojewoda, co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie dokonuje klasyfikacji stref. Na podstawie art. 91 POŚ, wojewoda, po zasięgnięciu opinii starostów, określa w drodze rozporządzenia programy ochrony powietrza w strefach. W województwie małopolskim wydzielono 22 strefy (Kraków, Tarnów i Nowy Sącz oraz 19 powiatów ziemskich).

4.3. Ochrona przed hałasem

91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Dane dotyczące zagadnień zanieczyszczenia środowiska hałasem są niedostateczne w stosunku do danych gromadzonych w celu oceny innych zagadnień ochrony środowiska (powietrze, woda, ścieki, odpady). Ostatnie badania wskazują na poszerzanie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym co w konsekwencji prowadzi do objęcia szkodliwym wpływem hałasu coraz większej liczby ludzi. Wśród szeregu typu źródeł hałasu głównymi sprawcami uciążliwości akustycznej dla środowiska zewnętrznego jest działalność prowadzona na terenie obiektów przemysłowych, ruch drogowy, kolejowy oraz lotniczy.

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112), „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”.

Uwzględniając założenia ochrony przed hałasem określono cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

• Ochrona przed hałasem komunikacyjnym • Ochrona przed hałasem przemysłowym

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym

Przez obszar gminy przebiegają: dwie drogi krajowe:  nr 49 Nowy Targ – Jurgów (przejście graniczne na Słowację w gminie Bukowina Tatrzańska;  nr 47 Zakopane – Rabka (Zabornia); dwie drogi wojewódzkie:  nr 969 – Nowy Targ – Stary Sącz(Myślec)

92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 nr 957 – Nowy Targ – Jabłonka

Oś kolejową przechodzącą przez teren gminy stanowi linia kolejowa nr 99 – Zakopane – Chabówka .

Te szlaki komunikacyjne mają wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego na obszarze gminy.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Dokonanie rozpoznania klimatu akustycznego (sporządzenie map akustycznych) ze wskazaniem terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu. 2. Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie np. przez budowę obwodnic. 3. Modernizacja i budowa dróg (optymalizacja przebiegu tras komunikacyjnych oraz optymalizacja płynności ruchu). 4. Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu, mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien). 5. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych (głównie wzdłuż dróg: Zakopane – Rabka (Zabornia), Nowy Targ – Stary Sącz, Nowy Targ – Jabłonka). 6. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem.

4.3.2. Ochrona przed hałasem generowanym w zakładach działalności gospodarczej

Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją ze środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest narażona mniejsza liczba mieszkańców. Częstą przyczyną złego klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych jest ich niewłaściwa lokalizacja w stosunku do obiektów sąsiadujących.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowanie map akustycznych obrazujących rzeczywisty poziom hałasu wokół największych zakładów przemysłowych.

93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2. Systematyczna kontrola zakładów produkcyjnych, zwłaszcza tych zlokalizowanych w pobliżu jednostek osadniczych lub na ich terenie. 3. Egzekwowanie w zakładach produkcyjnych zmian technologicznych w przypadku przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych). 4. Wyznaczenie stref ochronnych wokół zakładów produkcyjnych , w obrębie których nie należy lokalizować budynków mieszkalnych. 5. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów produkcyjnych. Uwarunkowania prawne

Zagadnienia prawne z zakresu ochrony przed hałasem, reguluje przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska wraz z wydanymi do niego przepisami wykonawczymi. Do najważniejszych z nich należą:  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 81);  Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (Dz. U. 2001 Nr 120.1285);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony środowiska przed hałasem (Dz. U. 2002 Nr 179. 1498).

Zgodnie z art. 117 Prawa Ochrony Środowiska dokonuje się oceny stanu akustycznego środowiska. Obowiązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tys., oraz dla terenów poza aglomeracjami określonych art. 179 ust. 1. POŚ. Dodatkowo tereny, dla których dokonywana będzie ocena stanu akustycznego środowiska, mogą zostać również określone w powiatowym programie ochrony środowiska. Na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska tworzone są mapy akustyczne. Na podstawie art. 118 ust. 1 POŚ, starosta sporządza, co 5 lat mapy akustyczne, dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla terenów określonych w powiatowym programie ochrony środowiska. Na podstawie art. 119 ust. 1 dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy działań, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla terenów określonych w powiatowym programie ochrony środowiska, programy działań

94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

(programy ochrony środowiska przed hałasem) uchwala rada powiatu, a dla terenów, o których mowa w art. 179 ust. 1, programy określa w drodze rozporządzenia wojewoda.

Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7 poz. 78), starostowie w terminie do dnia 30 czerwca 2012 r. powinni sporządzić mapy akustyczne dla terenów określonych w art. 118 ust. 1 POŚ. Rady powiatów w terminie do dnia 30 czerwca 2013 r. powinny uchwalić programy działań określone w art. 119 ust. 1 POŚ. Wojewodowie do dnia 30 czerwca 2007 r. powinni określić programy działań dla terenów, o których mowa w art. 179 ust.1 POŚ.

4.4. Ochrona przed promieniowanie elektromagnetycznym

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie: w domu, miejscu pracy i wypoczynku. Źródłem tego promieniowania są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego (kuchenki mikrofalowe) oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, które emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300.000 MHz. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. Na omawianym terenie znajdują się pojedyncze sztuczne źródła pól elektromagnetycznych. Zasięg szkodliwego oddziaływania pól elektromagnetycznych wielu z nich nie przekracza granic obiektów niedostępnych dla ludności. Ponadto na terenie gminy znajdują się liniowe źródła pól elektromagnetycznych, tzn. linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV, 220 kV i 400 kV oraz związane z nimi stacje elektroenergetyczne. Do sztucznych źródeł pól elektromagnetycznych zaliczyć należy m. in.:

95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 stacje elektroenergetyczne o napięciu 220 kV i o napięciu 110 kV i linie elektroenergetyczne o napięciu: 110 kV, 220 kV, 400 kV. Uciążliwość elektromagnetyczna stacji w zasadzie nie przekracza granic obiektów. W przypadku linii elektroenergetycznych maksymalny zasięg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi: dla linii 110 kV - 12 m, dla linii 220 kV - 22 m, natomiast dla linii 400 kV, zgodnie z "Oceną oddziaływania na środowisko...", zasięg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi do 24 m od osi linii w obie strony.  pojedyncze nadajniki radiowe;  stacje bazowe telefonii komórkowej instalowane na kominach, na budynkach użyteczności publicznej oraz specjalnie w tym celu stawianych wieżach.;  szereg urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne pracujących w różnych instytucjach, zakładach pracy, przemyśle, placówkach naukowo-badawczych, ośrodkach medycznych, oraz urządzenia będące w dyspozycji wojska, policji czy straży pożarnej.

Uwzględniając założenia ochrony przed promieniowaniem określono cel ekologiczny:

Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

• Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego • Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego

Osiągnięcie określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowane przez konkretne zadania ekologiczne.

4.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego

W celu określenia wielkości problemu zanieczyszczenia środowiska elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym oraz jego wzrostu, konieczne jest podjecie następujących działań. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy. 2. Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie.

96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

4.4.2. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego

Dla ograniczenia potencjalnego wpływu promieniowania na mieszkańców należy w ramach ochrony podjąć następujące działania: 1. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych. 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed sutkami promieniowania pola elektromagnetycznego pochodzącego z linii i stacji elektroenergetycznych. 3. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego.

Uwarunkowania prawne Za najistotniejsze przepisy prawne w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem należy uznać zapisy ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Dział VI – Ochrona przed polami elektromagnetycznymi. Według zapisów art. 124 POŚ, wojewoda prowadzi rejestr zawierający informację o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Rejestr ten jest corocznie aktualizowany. Obecnie brak jest stosownych przepisów wykonawczych – rozporządzeń, regulujących szczegółowo zasady ochrony przed promieniowaniem. Ponadto, zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizujacym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane również przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego oraz przepisami sanitarnymi.

4.5. Ochrona wód

Gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje ustawa Prawo Wodne. Zakłada ona gospodarowanie wodami uwzględniające zasadę wspólnych interesów i powinna być realizowana przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności.

97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Uwzględniając założenia ochrony zasobów wodnych określono cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

• Zarządzanie zasobami wodnymi • Ochrona wód • Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi

Zarządzanie zasobami wodnymi jest jednym z podstawowych zagadnień mających wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowanie programów zaopatrzenia w wodę na terenie gminy; 2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – ściekowej, stanowiącej podstawę do dalszych przedsięwzięć w tym zakresie; 3. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe, na terenie gminy. 4. Podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia ilości lokalnych ujęć wód powierzchniowych na stokach leśnych, w celu zmniejszenia wysuszania gleb i ochrony przed erozją oraz ochrony lasów.

4.5.2. Ochrona wód

Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej dobrej jakości. Ważne z tego względu jest utrzymywanie jakości wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami wodnymi.

98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej. 3. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne). 4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia właściwej jakości wody. 5. Ustanowienie stref ochrony wokół ujęć. 6. Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowywaniu terenów ochronnych wód podziemnych oraz ujęć wody. 7. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propagującej optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do podlewania zieleni). 8. Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (przez branże inne niż np. przemysł spożywczy), oraz przez wprowadzenie zamkniętego obiegu wody w przemyśle. 9. Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i pilna realizacja nowych sieci na terenie gminy. 10. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz dyrektyw Unii Europejskiej. 11. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, bądź bardzo trudna do realizacji ze względów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie finansowe dla rolników realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe. 12. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania. 13. Wnikliwa kontrola punktów zrzutu ścieków przemysłowych. 14. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej. 15. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie pasów roślinności wzdłuż cieków wodnych.

99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Istotnym zagadnieniem dla prawidłowego funkcjonowania mieszkańców gminy w ramach zrównoważonego rozwoju jest kompleksowe uregulowanie zaopatrzenia w wodę i gospodarki ściekowej. Zakłada się, że rozwiązanie tego problemu na terenie gminy nastąpi w drodze:  Budowy w latach 2004 - 2008 oczyszczalni ścieków w miejscowości Lasek – Trute,  Rozbudowy w latach 2004 – 2008 istniejącej kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy,  Budowy w latach 2008 -2012 nowych odcinków kolektora sanitarnego na terenie gminy,  Rozbudowy w latach 2004 – 2008 istniejącej sieci wodociągowej,  Budowy w latach 2008 – 2012 nowych odcinków sieci wodociągowej.

4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna

Rzeki i potoki płynące przez teren gminy mają charakter rzek górskich i w związku z tym wezbrania i powodzie występują tutaj często, a średnio co 10 lat przybierają rozmiary klęski żywiołowej. Częściowy systemu ochrony przeciwpowodziowej posiada jedynie Dunajec.

W ochronie przeciwpowodziowej bardzo ważne jest wprowadzenie kompleksowego systemu ochrony przed powodzią oraz systemu zbiorników retencji wodnej. Ze względu na potencjalne znaczne zagrożenie powodziowe na omawianym terenie, istotne jest podjęcie jak najszybszych działań zmierzających do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Kontrola swobodnego przepływu i udrożnienie koryt rzek i potoków. 2. Budowa małych i średnich zbiorników retencyjnych.

100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

3. Zwiększenie naturalnej retencji zlewni - prowadzenie zalesień i ograniczenie wyrębów lasów, 4. Rekonstrukcja i nadbudowa istniejących budowli ochronnych, 5. Uporządkowanie i ograniczenie systemów melioracyjnych, 6. Wyznaczenie terenów zalewowych i wyłączenie ich z zabudowy,

Wszystkie te działania stanowić będą zagrożenie dla naturalnych biocenoz w dolinach rzek. Projekty inwestycji przeciwpowodziowych winny być przeanalizowane pod kątem poszanowania wymogów ochrony środowiska i ochrony krajobrazu. W przypadku wystąpienia konfliktów preferowane winny być warianty rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na środowisko.

Uwarunkowania prawne

Główną regulacją prawną odnoszącą się do zagadnień gospodarki wodnej jest ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 (Dz. U. z 2001 r. Nr 115 poz. 1229). Podstawowymi aktami wspomagającymi są Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (Dz. U. z 2001 Nr 72 poz. 747). Dodatkowe regulacje w zakresie ochrony wód znajdują się w przepisach wykonawczych do wymienionych ustaw. Najważniejsze z nich to:  Rozporządzenie Ministra Infrastruktury, w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 79);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie warunków, jakie należy spełniać przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2002 Nr 212 poz. 1799);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz częstotliwości pobierania próbek wody, metodyk referencyjnych analiz i sposobu oceny, czy wody odpowiadają wymaganym warunkom (Dz. U. 2002 Nr 204 poz. 1727);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie

101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2002 Nr 241 poz. 2093, Dz. U. 2003 Nr 4 poz. 44);  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi (Dz. U. 2001 Nr 146 poz. 1640);  Rozporządzenie Ministra Zdrowia, w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej i (Dz. U. 2000 Nr 82 poz. 937);

4.6. Ochrona powierzchni ziemi

Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości.

Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

• Gleby użytkowane rolniczo • Zasoby kopalin

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.6.1. Gleby użytkowane rolniczo

Biorąc pod uwagę, klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie gminy, ich odczyn pH i stan zanieczyszczenia należy dążyć do racjonalnego wykorzystania tych gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Zapobieganie zanieczyszczeniu gleb środkami ochrony roślin oraz na skutek działalności przemysłu.

102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej). 3. Dostosowanie do naturalnego biologicznego potencjału gleb i intensywności produkcji. 4. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu. 5. Ochrona i wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną. 6. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu. 7. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej. 8. Rekultywacja terenów zdegradowanych. 9. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza i wody, rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych.

4.6.2. Surowce mineralne

W zakresie zagadnień zasobów kopalin, ważna jest ochrona obszarów perspektywicznych i ochrona złóż udokumentowanych. Najistotniejsze znaczenie dla gminy mają zasoby surowców kruszywa naturalnego oraz glin i iłów.

Ochrona złóż kopalin realizowana będzie w celu prowadzenia racjonalnej gospodarki i najpełniejszego wykorzystania eksploatowanych złóż. W tym celu pomocnym będzie stworzenie niezbędnego systemu informatycznego. Będzie on narzędziem inwentaryzacyjnym i przetwarzającym na bieżąco dane o złożach, generowane przez ich użytkowników, np. rozliczenia i aktualizacja zasobów, weryfikacja bilansowa w/g obowiązujących kryteriów, itp. System ułatwi także opracowanie, realizację i monitoring programu zmierzającego do racjonalizacji gospodarki zasobami złóż.

Zapewnienie właściwej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych jest konieczne, ze względu na ochronę walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenów zdegradowanych. Szczególną uwagę poświęcać się będzie właściwej rekultywacji złóż eksploatowanych w dolinach rzek. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Tam, gdzie jest to możliwe, preferować się będzie wodno - leśny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem na cele rekreacyjne.

103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

4.6.3. Osuwiska

Bardzo trudne jest określenie warunków geologicznych stoków osuwiskowych dla potrzeb późniejszych prac inżynieryjnych związanych z zagospodarowaniem terenu. Stoki te bardzo często podlegają bowiem ruchom wtórnym i odmładzaniu, przez co deformują okresowo rzeźbę terenu i wpływają na dalsze warunki rozwoju morfologii. Na terenie gminy oprócz naturalnych przyczyn powstawania osuwisk, istotne są skutki złej polityki zagospodarowania przestrzennego wynikające np. z niewłaściwego przebiegu dróg względem stoków lub koryt rzecznych. Najistotniejszym zadaniem będzie zapobieganie powstawaniu kolejnych osuwisk, poprzez właściwe zabezpieczanie terenów ze skłonnością do ich powstawania. Działaniem niezbędnym będzie określenie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego - terenów osuwiskowych i podatnych na rozwój ruchów masowych, niedopuszczonych, dopuszczonych i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania oraz konsekwentne przestrzeganie tych zapisów. Wymaga to wcześniejszych dodatkowych prac i badań specjalistycznych geologiczno-inżynierskich.

Likwidacja i zabezpieczenie dalszych ruchów osuwiskowych bardzo często może zawężać się do stabilizacji skarp poprzez odwodnienia gruntu oraz wybudowania odpowiednio zakotwiczonego muru oporowego. Wymaga to wcześniejszego określanie warunków geologiczno-inżynierskich na podstawie specjalistycznych prac i badań.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Określenie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego obszarów niedopuszczonych (wykluczenie obszarów osuwiskowych z inwestowania) i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania. 2. Likwidacja istniejących osuwisk oraz zabezpieczanie osuwisk przed ich rozszerzaniem się. 3. Właściwe zagospodarowywanie terenów osuwiskowych (zalesianie, właściwa orka, odwodnienia). 4. Wypracowanie modelowego rozwiązania w zakresie zabezpieczenia przed powstawaniem osuwisk oraz ich usuwania.

104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

5. Inwentaryzacja zjawisk geodynamicznych i doprowadzenie do możliwie pełnej i systematycznej rejestracji tych zjawisk na szczeblu starostwa przy współpracy z urzędem gminy.

Uwarunkowania prawne

Zagadnienia prawne z zakresy ochrony powierzchni ziemi, regulują przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994 r Nr 27, poz. 96 z późn. zm. – ustawa z dnia 27 lipca o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze Dz. U. 2001 Nr 110, poz. 1190), ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1994 r Nr 89, poz. 415 z późn. zm.) oraz ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78 z późn. zm.). Do najważniejszych przepisów wykonawczych należą:  Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie określenia standardów jakości gleby (Dz. U. 2002 Nr 165 poz. 1359);  Rozporządzenie Rady Ministrów, w sprawie określenia organów właściwych w zakresie administracji geologicznej i nadzoru górniczego ( Dz. U. 1998 Nr 162 poz. 1144).

4.7. Gospodarka odpadami

Ochrona środowiska przed odpadami powinna być traktowana priorytetowo ponieważ odpady stanowią źródło zanieczyszczenia wszystkich elementów środowiska. Tak też została potraktowana w niniejszym Programie. Gminny Plan Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2011 wraz z prognozą do roku 2015 stanowi integralną część Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Nowy Targ.

Uporządkowanie gospodarki odpadami na terenie gminy ukierunkowane jest na wprowadzenie:

• sprawnego systemu odbioru, segregowania i przetwarzania odpadów, • minimalizację wytwarzania odpadów • zwiększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów.

4.8. Zasoby przyrodnicze

105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ochrona zasobów przyrody ma prowadzić do zachowania istniejącego jej stanu (różnorodności gatunkowej) oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju.

Uwzględniając konieczność ochrony zasobów przyrody określono cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody.

W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:

• Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych • Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym • Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt • Ochrona lasów • Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody

Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych

Rozwój gospodarczy pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego względu ważne jest połączenie systemu rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno gospodarczym.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu. 2. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. 3. Przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych parków oraz pomników przyrody. 4. Powiązanie przestrzenne prawnych form i działań ochrony przyrody z sąsiadującymi gminami. 5. Tworzenie obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej NATURA 2000.

4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym

106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ze względu na gęstnienie sieci infrastruktury w krajobrazie oraz potencjalny rozwój gospodarczy, należy zadbać o uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania, wniosków wynikających z istniejącej lub planowanej lokalizacji terenów chronionych wraz z ich otulinami (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu).

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo. 2. Przestrzeganie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. 3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych.

4.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt

Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków zwierząt szczególnie rzadkich i zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności gatunkowej. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowania planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone. 2. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które należy wyłączyć np. z zalesiania. 3. Określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji roślin i zwierząt.

4.8.4. Ochrona lasów

Istniejące na terenie gminy duże obszary leśne wymuszają podjęcie zdecydowanych działań ochronnych istniejących zasobów w celu zachowania ich funkcji (przyrodniczej, społecznej i gospodarczej).

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki). 2. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów.

107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

3. Zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych. 4. Stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich własnością. 5. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki leśnej. 6. Rozwój roli ochronnej i buforowej lasów.

4.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody

Gmina Nowy Targ ma sprzyjające warunki do rozwoju turystyki i agroturystyki, co może stanowić potencjalne zagrożenie dla terenów przyrodniczych. Kolejnym zagrożeniem jest gospodarka rolna w pobliżu terenów cennych przyrodniczo oraz intensywna zabudowa mieszkaniowa o nieuregulowanej gospodarce ściekowej. Z tego względu ważnym zadaniem będzie wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Promowanie zachowań związanych z codziennym bytowaniem mieszkańców a zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody. 2. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej. 3. Rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych.

Uwarunkowania prawne

Podstawowe regulacje prawne z zakresu zasobów przyrodniczych zawarte są w takich aktach jak, ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 ), ustawa o lasach (Dz. U. z 1991 r. Nr 101, poz. 444 z późn. zm.) , Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), Prawo łowieckie (Dz. U. z 1995 r. Nr 147, poz. 713 z późn. zm. – ustawa z dnia 26 lipca 2001 r. o zmianie ustawy prawo łowieckie Dz. U. 2001 Nr 125 poz. 1366), ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. z 2001 r. Nr 73, poz. 764) oraz ustawa o ochronie gatunków rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 Nr 16, poz. 78). Najważniejsze przepisy wykonawcze do wymienionych ustawa to: 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie rodzajów i zakresu opracowań ekofizjograficznych (Dz. U. 2002 Nr 155 poz. 1298);

108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. 2001 Nr 92 poz. 1029); 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie zasad współdziałania Lasów Państwowych ze starostami w zakresie sporządzania planów zalesiania i uproszczonych planów urządzenia lasu, szkoleń, nadzoru nad wykonywaniem prac zalesieniowych oraz dostarczania sadzonek (Dz. U. 2002 Nr 12 poz. 121); 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu (Dz. U. 2002 Nr 99 poz. 905); 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie rocznych planów łowieckich i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (Dz. U. 2002 Nr 194 poz. 1640); 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad przekazywania w zarząd obwodów łowieckich wyłączonych z wydzierżawiania (Dz. U. 2002 Nr 219 poz. 1842); 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych oraz określenia okresów polowań na te zwierzęta (Dz. U. 2001 Nr 43 poz. 488).

4.9. Awarie przemysłowe

Aktualnie na terenie gminy brak jest zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych.

Potencjalnym zagrożeniem środowiska i zdrowia człowieka jest transport substancji niebezpiecznych przez teren gminy. Wiąże się to z przebiegiem tras komunikacyjnych i nasileniem ruchu ciężarowego na tych trasach. Pod uwagę należy wziąć tu drogę krajową nr 47 Zakopane – Rabka - Kraków, oraz linię kolejową przebiegającą przez teren gminy.

Uwzględniając zagrożenia jakie mogą powstać na terenie gminy, określono cel ekologiczny: Zmniejszanie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu transportu materiałów niebezpiecznych

Ustawa "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Tytuł IV "Poważne awarie ") określa podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym.

109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o dużym lub zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także Wojewodzie. Szczegółowy opis obowiązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania awarii przemysłowych poprzez: - kontrolę podmiotów gospodarczych o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii - badanie przyczyn wystąpienia awarii oraz sposobów likwidacji skutków awarii - prowadzenie szkoleń i instruktażu.

Kierunki działań: 1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii podczas magazynowania i transportu materiałów niebezpiecznych.

4.10. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych

Wyznaczone cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy, stanowią podstawę dla realizacji konkretnych zadań na przestrzeni kilkunastu lat. Są to między innymi: 1. edukacja ekologiczna oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju; 2. wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska; 3. wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła; 4. realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej; 5. urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków; 6. realizacja przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami; 7. wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom;

110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

8. profilaktyka zdrowotna dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska; 9. wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii; 10. wspieranie ekologicznych form transportu; 11. działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi położonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody.

Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji z dziedziny „ochrona środowiska”, które realizowane będą przez Urząd Gminy, instytucje obligatoryjnie zajmujące się ochroną środowiska oraz inne jednostki organizacyjne działające na terenie gminy. Z uwagi na szeroki zakres przedsięwzięć koniecznych do osiągnięcia wyznaczonych celów z pośród wszystkich zadań ekologicznych wybrano kilka, które należy realizować w pierwszej kolejności. Ich zestawienie stanowi krótkoterminowy harmonogram - plan operacyjno - realizacyjny Programu Ochrony Środowiska na lata 2004-2007 (Tabela 4.8). Część pozostałych zadań ekologicznych będzie realizowane w okresie długoterminowym w ramach długoterminowego harmonogramu – planu operacyjnego Programu Ochrony Środowiska na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015. (Tabela 4.9).

W obu harmonogramach - poszczególnym celom strategicznym i ich kierunkom działań przyporządkowano konkretne zadania priorytetowe z określeniem czasu ich realizacji i instytucje, które powinny je realizować lub współrealizować. Z uwagi na specyfikę niektórych zadań np. edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne będą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko i długoterminowego.

Pozostałe zadania ekologiczne nie ujęte w żadnym z harmonogramów, a zamieszczone w części opisowej dotyczącej polityki ekologicznej, stanowią dla gminy dodatkową bazę możliwości realizacyjnych w ramach opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Ich ewentualne wprowadzenie do harmonogramu może nastąpić na etapie przewidzianym Prawem Ochrony Środowiska (art. 14 ust. 2), po czteroletniej weryfikacji

111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

polityki ekologicznej państwa. Bowiem w takim samym cyklu założono przyjmowanie kolejnych etapów realizacji niniejszego Programu Ochrony Środowiska.

112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8 Cel strategiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 Racjonalizacja 1. Realizacja planów racjonalnego Urząd Gminy; Środki własne użytkowania gospodarowania wodą (np. Zakłady produkcyjne i jednostek Zadanie wody uszczelnienie sieci ,wprowadzanie 20,0 50,0 50,0 50,0 przemysłowe oraz realizujących, ciągłe zamkniętych obiegów wody); jednostki i obiekty kredyty, dotacje infrastruktury Zmniejszenie 2. Wprowadzanie bodźców Urząd Gminy, Środki materiałochłonno ekonomicznych dla przedsięwzięć Starostwo Powiatowe jednostek Zadanie ści i odpadowości proekologicznych : 10,0 10,0 10,0 10,0 realizujących, ciągłe produkcji i wzrost  ulgi podatkowe, dotacje wykorzystania współfinansowanie energii ze źródeł  odnawialnych 3. Termomodernizacja, bądź remont i Urząd Gminy Środki własne, ocieplenie obiektów użyteczności dotacje, kredyty publicznej: 2004-2007 450,0 200,0 250,0 250,0  przedszkola  gimnazjum  szkoły podstawowe 4. Budowa elektrowni wodnej w Właściciel obiektu Środki własne, 2004-2005 1500,0 3000,0 miejscowości Łopuszna dotacje, kredyty 5. Podjęcie działań promocyjnych i Urząd Gminy, Środki własne doradztwa związanego z wdrażaniem Zadanie Starostwo Powiatowe jednostek 2,0 2,0 2,0 2,0 pozyskiwania energii ze źródeł ciągłe realizujących odnawialnych

113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

T a b e l a 4.8.- Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową)

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ograniczenie 1. Spalanie węgla lepszej jakości lub Właściciele mieszkań, Środki własne Zadanie emisji do zamiana nośnika na bardziej Zarządcy budynków jednostek ciągłe powietrza w ekologiczny realizujących jednostkach 2. Modernizacja układów Jednostki Środki własne gospodarczych, technologicznych oraz montaż gospodarcze, jednostek instytucjach i urządzeń ograniczających emisję (w instytucje i inne realizujących, Zadanie obiektach takich przypadkach istnieje możliwość obiekty infrastruktury dotacje, ciągłe infrastruktury wspólnego ubiegania się Urzędów wraz fundusze z zakładami o środki finansowe np. z ekologiczne, Eko – konwersji zadłużenia) kredyty 3. Stopniowa likwidacja kotłowni Właściciele obiektów Środki własne wyposażonych w stare, jednostki realizującej, wyeksploatowane kotły opalane węglem Zadanie kredyty, oraz szeroka modernizacja technologii ciągłe w związku z wdrażaniem najlepszych dotacje, dostępnych technik (BAT). fundusze ekologiczne

114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ograniczenie 4. Wymiana starych wyeksploatowanych 70,0 80,0 100,0 120,0 Właściciele obiektów Środki własne emisji w sektorze kotłów węglowych na nowoczesne Zadania jednostki mieszkalnictwa wysoko sprawne posiadające atest ciągłe realizującej, przyjaznych środowisku kredyty, 5. Zmiana technologii kotłowni z dotacje, węglowych na olejowe w szkołach na 2004-2007 - 50,0 50,0 50,0 Urząd Gminy fundusze terenie Gminy ekologiczne 6. Wsparcie finansowe dla mieszkańców Urząd Gminy, Środki własne Właściciele obiektów jednostek zmieniających ogrzewanie węglowe na Zadanie realizujących bardziej ekologiczne ciągłe oraz dotacje i ulgi

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową)- c. dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 7. Prowadzenie systematycznych akcji Starostwo Powiatowe Środki własne edukacji ekologicznej na temat Urząd Gminy, jednostek oszczędności energii cieplnej i Szkoły, realizujących, Zadanie elektrycznej oraz stosowania 1,0 1,0 1,0 1,0 Pozarządowe dotacje ciągłe proekologicznych nośników energii, organizacje szkodliwości spalania materiałów ekologiczne odpadowych w kotłowniach domowych

115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ograniczenie 8. Usprawnienie systemu Zadanie GDDKiA, WZD, PZD, Środki własne emisji komunikacyjnego (poprawa ciągłe Starostwo Powiatowe, jednostek zanieczyszczeń nawierzchni i warunków 10590,0 12340,0 14830,0 18100,0 Urząd Gminy realizujących komunikacyjnych bezpieczeństwa ruchu, modernizacja i rozbudowa dróg) 9. Remonty i modernizacja dróg 2004-2007 1000,0 1200,0 1200,0 1200,0 powiatowych i lokalnych na terenie gminy 10. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego Urząd Gminy, Środki własne poprzez likwidację barier technicznych Pozarządowe jednostek Zadanie organizacje realizujących, oraz tworzenie ścieżek rowerowych 10,0 10,0 10,0 10,0 ciągłe ekologiczne dotacje, fundusze ekologiczne Cel strategiczny: Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej Ochrona przed 1. Prowadzenie monitoringu poziomu Właściciele i zarządcy Środki własne hałasem hałasu wzdłuż głównych szlaków obiektów: jednostek komunikacyjnym komunikacyjnych przechodzących Wojewódzki Zarząd realizujących przez teren gminy Zadanie Dróg, Powiatowy ciągłe Zarząd Dróg) oraz WIOŚ, Starostwo Powiatowe, Urząd Gminy,

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy Cel strategiczny: Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej – ciąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007

116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2. Wprowadzenie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego 2004 Urząd Gminy zapisów sprzyjających ograniczeniu zagrożenia środowiska hałasem 3. Wprowadzanie rozwiązań bezpośrednio Właściciele i zarządcy Środki własne ograniczających wpływ hałasu na obiektów jednostek mieszkańców, mianowicie: budowy realizujących Zadanie ekranów akustycznych i tworzenia ciągłe pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien) Ochrona przed 4. Systematyczna kontrola zakładów WIOŚ Środki własne hałasem przemysłowych (zwłaszcza jednostek pochodzącym z zlokalizowanych w pobliżu zabudowy Zadanie realizujących obiektów mieszkalnej) ciągłe działalności gospodarczej Cel strategiczny: Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym Inwentaryzacja 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania Starostwo Powiatowe źródeł Urząd Gminy elektromagnetycznego oraz kontrola Zadanie promieniowania wprowadzania do środowiska nowych ciągłe elektromagnetycz urządzeń emitujących promieniowanie nego Preferowanie 2. Współpraca z zakładami energetycznymi, Zakłady Energetyczne, niskokonflikto- jednostkami telefonii komórkowej, jednostki telefonii wych lokalizacji stacjami przekaźnikowymi RTV w Zadanie komórkowej, stacje źródeł promienio- dziedzinie ochrony mieszkańców przed ciągłe przekaźnikowe TRV, wania elektro- oddziaływaniem promieniowania Starostwo Powiatowe magnetycznego elektromagnetycznego Urząd Gminy

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy

117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Cel strategiczny: Zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wody, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 Zarządzanie 1. Wdrożenie zintegrowanego systemu Jednostki zajmujące Środki własne zasobami zarządzania zasobami wodnymi Zadanie się ochroną wód i jednostek wodnymi i obejmującego wody podziemne i ciągłe gospodarką wodną realizujących ochrona wód powierzchniowe 2. Wprowadzanie zapisów do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego chroniących obszary szczególnie wrażliwe (doliny rzeczne, Zadanie Urząd Gminy Środki własne obszary płytkiego zalegania wód ciągłe podziemnych) przed zainwestowaniem i rygorystyczne przestrzeganie tych zapisów 3. Edukacja ekologiczna mieszkańców gminy w zakresie właściwej lokalizacji i Zadanie ODR 1,5 1,0 2,0 1,0 Środki własne przechowywania obornika, gnojowicy, ciągłe Urząd Gminy itp. 4. Założenie ewidencji zbiorników 2004-2005 bezodpływowych Zadanie 5. Prowadzenie bieżących kontroli stanu 2,0 2,0 2,0 2,0 Urząd Gminy technicznego zbiorników ciągłe bezodpływowych oraz częstotliwości ich opróżniania 6. Opracowanie koncepcji gospodarki Środki własne, wodno – ściekowej, stanowiącej 2004-2005 150,0 100,0 100,0 100,0 Urząd Gminy Fundusz podstawę do dalszych przedsięwzięć w Spójności tym zakresie 7. Ograniczenie ilości lokalnych ujęć wód powierzchniowych na stokach leśnych, Urząd Gminy Zadanie w celu zmniejszenia wysuszania gleb i 5,0 5,0 5,0 5,0 Nadleśnictwa: Nowy Środki własne ciągłe ochrony przed erozją oraz ochrony Targ, Krościenko n/D lasów

118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wody, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią – ciąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 Budowa i 8. Budowa ujęcia wody dla mieszkańców Środki własne, modernizacja gminy 2005-2007 5,0 50,0 50,0 50,0 Urząd Gminy Fundusz ujęć wody oraz Spójności budowa i 9. Budowa sieci wodociągowej w ramach Środki własne modernizacja przedsięwzięcia „Uporządkowanie NFOŚiGW sieci gospodarki wodno-ściekowej w ramach 2005-2007 - 150,0 150,0 150,0 Urząd Gminy WFOŚiGW wodociągowych Programu Czysty Dunajec”. Fundusz Spójności Intensyfikacja 10. Realizacja projektu „Uporządkowanie Środki własne współpracy gospodarki wodno-ściekowej w ramach jednostek ponadlokalnej realizujących Programu Czysty Dunajec” Starostwo Powiatowe dot. rozwiązania 2004-2007 50,0 150,0 150,0 150,0 NFOŚiGW Urząd Gminy problemu WFOŚiGW gospodarki Fundusz ściekowej Spójności Budowa nowych 11. Budowa oczyszczalni ścieków w Środki własne oczyszczalni miejscowości Lasek – Trute; NFOŚiGW ścieków 2004-2007 50,0 200,0 500,0 500,0 Urząd Gminy WFOŚiGW Fundusz Spójności Budowa sieci 12. Rozbudowa kanalizacji sanitarnej na Środki własne kanalizacyjnej terenie gminy NFOŚiGW oraz sukcesywna 2004-2007 1000,0 1000,0 1000,0 1000,0 Urząd Gminy WFOŚiGW modernizacja Fundusz istniejącej sieci Spójności

119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody do picia, dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wody, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią – ciąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ochrona 13. Wyznaczenie i ujęcie w studiach i Urząd Gminy Środki własne Zadanie przeciwpowodzio kierunkach zagospodarowania ciągłe wa i mała przestrzennego terenów zalewowych retencja 14. Budowa zbiorników małej retencji MZMiUW w Krakowie Fundusze 2004-2007 unijne, budżet państwa 15. Budowa umocnień brzegów i potoków RZGW Kraków Budżet górskich oraz budowli państwa; hydrotechnicznych 2004-2005 350,0 800,0 1000,0 1000,0 fundusze UE, NFOŚiGW; WFOŚiGW MZMiUW w Krakowie Fundusze UE 16. Regulacja potoków: 2004-2007 2000,0 3500,0 3500,0 3500,0 Budżet państwa MZMiUW w Krakowie Fundusze UE 17. Budowa obwałowań 2004-2007 Budżet państwa 18. Utrzymanie i konserwacja urządzeń Zadanie MZMiUW w Krakowie Budżet państwa 500,0 500,0 600,0 600,0 melioracji podstawowej ciągłe Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb

120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ochrona gleb 1. Ocena jakości gleby i ziemi oraz WIOŚ Środki własne użytkowanych obserwacja zmian w ramach Zadanie jednostek rolniczo państwowego monitoringu środowiska ciągłe realizujących 2. Kształtowanie struktury upraw ODR Środki własne Zadanie przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu 1,0 2,0 2,0 2,0 Urząd Gminy, jednostek się jakości gleb oraz zakwaszeniu ciągłe Właściciele gruntów realizujących 3. Ochrona gruntów rolnych w Urząd Gminy Budżet Gminy Zadanie miejscowych planach 1,0 2,0 2,0 2,0 ciągłe zagospodarowania przestrzennego

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy

Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb – ciąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 4. Założenie i prowadzenie rejestru Urząd Gminy terenów, na których stwierdzono 1,0 1,0 1,0 1,0 przekroczenie standardów jakości gleb lub ziemi; Racjonalne 5. Wapnowanie gleb zgodnie z wynikami Rolnicy Środki własne zużycie środków badań gleb wykorzystanych rolniczo Zadanie jednostek 50,0 50,0 50,0 50,0 ochrony roślin i ciągłe realizujących nawozów Wdrażanie i 6. Upowszechnienie Kodeksu Dobrych ODR Środki własne upowszechnianie Praktyk Rolniczych Zadanie Urząd Gminy jednostek 1,5 1,0 1,0 1,0 zasad dobrej ciągłe realizujących praktyki rolniczej

121 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Prowadzenie 7. Opracowanie i wdrażanie zasad ODR Środki własne Zadanie gospodarki rolnej racjonalnej gospodarki rolnej na 1,0 1,0 1,0 1,0 Urząd Gminy jednostek pod kątem terenach zagrożonych erozją ciągłe realizujących skutecznego 8. Wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień Nadleśnictwa: Nowy Środki własne Zadanie zabezpieczenia śródpolnych 5,0 5,0 5,0 5,0 Targ i Krościenko n/D jednostek ciągłe przed erozją Urząd Gminy realizujących 9. Uwzględnienie w studiach Urząd Gminy Budżet Gminy uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego Zadanie wszystkich złóż w granicach ich ciągłe Ochrona udokumentowania wraz z zapisami o zasobów kopalin ochronie obszarów przed zainwestowaniem 10. Bieżąca rekultywacja terenów Eksploatatorzy Środki własne Zadanie poeksploatacyjnych 30,0 30,0 40,0 50,0 zasobów jednostek ciągłe Urzędy Gmin realizujących

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy

Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb – ciąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007

122 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

11. Opracowanie wykazu terenów Urząd Gminy Środki własne predysponowanych do osuwania się Starostwo Powiatowe jednostek 2004-2007 2,0 2,0 2,0 2,0 Zapobieganie ziemi realizujących powstawaniu osuwisk na 12. Bieżąca rejestracja nowych osuwisk Urząd Gminy terenie gminy Zadanie oraz aktualizacja opracowanego 1,0 1,0 1,0 1,0 wykazu terenów osuwiskowych ciągłe 13. Rozpoznanie geologiczno-inżynierskie Urząd Gminy Środki Powiatu, terenów osuwiskowych i Budżet Gminy predysponowanych do osuwania się 2005-2007 4,0 4,0 4,0 oraz zamieszczenie wyników tego rozpoznania w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego 14. Opracowanie szczegółowego planu Starostwo Powiatowe Środki własne likwidacji osuwisk oraz zabezpieczenie 2005-2006 4,0 5,0 Urząd Gminy jednostek przed ich rozszerzaniem się realizujących 15. Wykonanie rozpoznania geologiczno- Starostwo Powiatowe, Środki własne inżynierskiego osuwisk przeznaczonych Urząd Gminy, jednostek do likwidacji: GDDKiA, WZD,PZD realizujących, 2004-2007 budżet państwa

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy

Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i właściwe wykorzystanie gleb – ciąg dalszy

123 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 16. Likwidacja istniejących osuwisk oraz Starostwo Powiatowe, Środki własne zabezpieczenie terenów osuwiskowych Urząd Gminy, jednostek przed rozszerzaniem się osuwisk, tym: GDDKiA, WZD,PZD realizujących,  opracowanie projektów i budżet państwa dokumentacji likwidacji i zabezpieczeń osuwisk  fizyczna likwidacja osuwisk oraz wykonanie zabezpieczeń przed ich rozszerzaniem 17. Rozpoznanie i wytypowanie na terenie Środki własne gminy terenów osuwiskowych jednostek Starostwo Powiatowe, przeznaczonych do zalesienia i realizujących, Urząd Gminy, zakrzewienia oraz opracowanie 2004-2005 3,0 2,5 Fundusz Nadleśnictwa: Nowy programu zabezpieczenia tych osuwisk Ochrony Targ i Krościenko n/D przez zalesienie i zakrzewienie Gruntów Rolnych 18. Wykonanie prac zalesienia i Środki własne zakrzewienia terenów osuwiskowych jednostek Starostwo Powiatowe, realizujących, Urząd Gminy, 2005-2007 5,0 5,0 5,0 Fundusz Nadleśnictwa: Nowy Ochrony Targ i Krościenko n/D Gruntów Rolnych

124 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ochrona i rozwój 1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych i Urząd Gminy Środki własne Zadanie systemu konserwacyjnych parków i pomników 1,0 1,0 1,0 1,0 jednostek ciągłe obszarów przyrody realizujących, chronionych 2. Rozpoznanie przyrodnicze wskazanych Urząd Gminy Środki własne Zadanie do objęcia ochroną obszarów i obiektów 1,0 1,0 1,0 1,0 NFOŚiGW ciągłe pomnikowych WFOŚiGW 3. Opracowanie planów ochrony siedlisk Zadanie Urząd Gminy 1,0 1,0 gatunków zagrożonych; ciągłe Integracja 4. Przestrzeganie procedur Urząd Gminy Środki własne aspektów lokalizacyjnych chroniących tereny Zadanie ekologicznych z cenne przyrodniczo przed 1,0 1,0 ciągłe planowaniem przeinwestowaniem przestrzennym Ochrona 5. Uwzględnianie w planach miejscowych Urząd Gminy Środki własne elementów zagospodarowania przestrzennego Zadanie środowiska zapisów dot. zachowania tradycyjnych ciągłe przyrodniczo- układów miejscowości oraz kulturowego specyficznych form zabudowy, itp. 6. Zachowanie elementów małej Zadanie Urząd Gminy Środki własne 1,0 1,0 architektury (np. kapliczki przydrożne) ciągłe Ochrona 7. Ochrona otoczenia obiektów Właściciele obiektów; Środki własne kompozycji zabytkowych Zadanie Urząd Gminy jednostek 15,0 15,0 10,0 10,0 układów zieleni ciągłe realizujących

125 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.8.- ciąg dalszy Cel strategiczny: Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w tyś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizujące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ochrona lasów 8. Stały monitoring środowiska leśnego w Nadleśnictwa : Nowy Środki własne celu przeciwdziałania stanom Zadanie Targ i Krościenko n/D jednostek 20,0 25,0 25,0 25,0 niepożądanym (choroby szkodniki) ciągłe realizujących

9. Nadzorowanie procesu zalesiania Nadleśnictwa : Nowy Środki własne równolegle z działaniami prowadzącymi Targ i Krościenko n/D jednostek Zadanie do zróżnicowania struktury gatunkowej 1,0 1,0 Urząd Gminy realizujących, ciągłe lasów i poprawy struktury wiekowej dotacje drzewostanów 10. Zachęcanie rolników do racjonalnego Urząd Gminy Środki własne Zadanie zalesiania śródleśnych nieużytków 1,0 1,0 1,0 ciągłe będących ich własnością

126 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Edukacja 11. Rozwój szlaków turystycznych i Nadleśnictwa: Nowy Środki własne ekologiczna przyrodniczych ścieżek dydaktycznych Targ i Krościenko n/D jednostek społeczeństwa w Urząd Gminy, realizujących, 2004-2007 25,0 40,0 40,0 40,0 zakresie ochrony Pozarządowe dotacje przyrody organizacje ekologiczne 12. Włączenie w akcję edukacji Starostwo Powiatowe, Środki własne ekologicznej proekologicznych Urząd Gminy jednostek Zadanie organizacji pozarządowych ODR realizujących, ciągłe Nadleśnictwa: Nowy dotacje Targ i Krościenko n/D 13. Promowanie zachowań związanych z Starostwo Powiatowe, Środki własne codziennym bytowaniem mieszkańców Zadanie Urząd Gminy, jednostek 1,0 1,0 1,0 1,0 zgodnych z zasadami ochrony ciągłe Szkoły realizujących, przyrody i krajobrazu dotacje

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. T a b e l a 4.9. Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizująca

127 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Racjonalizacja Racjonalizacja 1. Zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystywania wód Zadanie Zakłady Środki własne zużycia energii, użytkowania wody podziemnych na cele przemysłowe Ciągłe przemysłowe, jednostek surowców i WIOŚ realizujących, dotacje materiałów oraz wzrost udziału Zmniejszenie 2. Stosowanie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć Zadanie Urząd Gminy Środki własne zasobów materiałochłonności i proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwości ciągłe jednostek odnawialnych odpadowości produkcji współfinansowania); realizujących (ulgi podatkowe) Zmniejszenie 3. Poprawa parametrów energetycznych budynków – termo Zadanie Urząd Gminy Środki własne energochłonności renowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim ciągłe Właściciele i jednostek gospodarki i wzrost współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja zarządcy i realizujących, dotacje, wykorzystania energii termiczna ścian – ocieplenie budynków, lokalizacja nowych budynków kredyty ze źródeł obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową odnawialnych orientacją stron świata); 4. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła Zadanie Właściciele i Środki własne ciągłe zarządcy i jednostek budynków realizujących, dotacje, kredyty 5. Stopniowe zwiększanie udziału energii otrzymanej z Zadanie Urząd Gminy, Środki własne surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii; ciągłe Zakłady jednostek przemysłowe, realizujących, dotacje, właściciele i kredyty zarządcy i budynków Zapewnienie Ograniczenie emisji do 1. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji 2010 Starostwo Środki własne wysokiej jakości powietrza w zanieczyszczeń na terenie przedsiębiorstw (w razie Powiatowe, jednostek powietrza, (redukcja jednostkach przekroczeń dopuszczalnych stężeń należy spowodować, za WIOŚ realizujących, dotacje, emisji pyłów i gazów gospodarczych, pomocą dostępnych środków administracyjnych zaprzestania Urząd Gminy, cieplarnianych i niszczących warstwę instytucjach i emisji); ozonową) obiektach 2. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół dużych Zadanie Właściciele Środki własne infrastruktury emitorów zanieczyszczeń (strefy te powinny być tworzone z ciągłe emitorów – zakłady jednostek gatunków roślinności o dużej odporności na przemysłowe realizujących, zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane);

128 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

T a b e l a 4.9.- Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. ciąg dalszy Źródła Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Jednostka realizująca finansowania Zapewnienie Ograniczenie emisji w 3. Sukcesywna zamiana węgla na alternatywne nośniki ciepła Zadanie Urząd Gminy, Środki własne wysokiej jakości sektorze (gaz, brykiet drzewny, brykiety drzewne, biomasa); ciągłe Mieszkańcy jednostek powietrza, (redukcja mieszkalnictwa realizujących, emisji pyłów i gazów dotacje cieplarnianych i niszczących warstwę 4. Wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających Zadanie Starostwo Powiatowe, Środki własne ozonową)- ciąg ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne; ciągłe Urząd Gminy jednostek dalszy realizujących (dotacje, ulgi, zwolnienia podatkowe) 5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania Zadanie Starostwo Powiatowe, Środki własne proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania ciągłe Urząd Gminy, Szkoły, jednostek materiałów odpadowych pozarządowe realizujących, organizacje dotacje ekologiczne Ograniczenie emisji 6. Budowa nowych dróg i obiektów mostowych oraz Zadanie Urząd Gminy, Środki własne zanieczyszczeń kontynuacja modernizacji przebudowy dróg oraz odbudowy ciągłe GDDKiA, WZD, PZD jednostek komunikacyjnych sieci drogowej i zlokalizowanych w jej ciągu mostów realizujących, dotacje, kredyty 3. Wspieranie budowy infrastruktury rowerowej poprzez budowę Zadanie Urząd gminy, Środki własne nowych tras rowerowych i modernizacje istniejących ciągłe Pozarządowe jednostek organizacje realizujących, ekologiczne dotacje, 4. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów Zadanie Urząd gminy, Środki własne komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z ciągłe WZD, PZD, jednostek gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz realizujących, właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane).

129 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zminimalizowanie Ochrona przed 1. Wspieranie inwestycji ograniczających wpływ hałasu, Zadanie Urząd gminy, Środki własne uciążliwego hałasu w hałasem mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia ciągłe GDDKiA, WZD, jednostek środowisku komunikacyjnym pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków PZD, realizujących, (np. wymiana okien); dotacje, kredyty 2. Prowadzenie monitoringu hałasu wzdłuż głównych szlaków 2011 GDDkIA, PZD, WZD, Środki własne komunikacyjnych przechodzących przez teren gminy WIOŚ jednostek realizujących, dotacje 3. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z Zadanie Urząd Gminy problemami zagrożenia hałasem; ciągłe -*

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – T a b e l a 4.9.- ciąg 2015. dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizująca Zminimalizowanie Ochrona przed 4. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych (zwłaszcza Zadanie WIOŚ uciążliwego hałasu w hałasem zlokalizowanych w pobliżu zabudowy mieszkalnej) i ciągłe -* środowisku – ciąg generowanym w egzekwowanie warunków decyzji o dopuszczalnym poziomie dalszy zakładach działalności hałasu; gospodarczej 5. Egzekwowanie na zakładach zmian technologicznych w Zadanie Zakłady Środki własne przypadku przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów, ciągłe przemysłowe, jednostek dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych); Starostwo realizujących, Powiatowe, WIOŚ 6. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów Zadanie Zakłady Środki własne ciągłe przemysłowe jednostek realizujących, Ochrona Inwentaryzacja źródeł 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego Zadanie Starostwo mieszkańców przed promieniowania oraz kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń ciągłe Powiatowe -* promieniowaniem elektromagnetycznego emitujących promieniowanie Urząd Gminy elektromagnetycznym Preferowanie 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie Zadanie Zakład niskokonfliktowych ochrony mieszkańców przed oddziaływaniem promieniowania ciągłe Energetyczny lokalizacji źródeł elektromagnetycznego; Starostwo -* promieniowania Powiatowe, Urząd Elektromagnetycznego Gminy

130 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zapewnienie Zarządzanie zasobami 1. Budowa nowych sieci wodociągowych oraz sukcesywna Zadanie Urząd Gminy Środki własne mieszkańcom wodnymi i wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci ciągłe jednostek odpowiedniej jakości ochrona wód wodociągowej; realizujących, dotacje, ilości wody do picia, kredyty dążenie do zapewnienia 2. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej Zadanie Urząd Gminy, Środki własne odpowiedniej jakości (przewody magistralne i lokalne); ciągłe właściciele sieci jednostek użytkowe wód, realizujących, racjonalizacja 3. Budowa i modernizacja ujęć wody oraz stacji uzdatniania w Zadanie Urząd Gminy Środki własne zużycia wody oraz celu dostosowania jakości wody do picia do wymagań ciągłe jednostek ochrona przed prawnych; realizujących, dotacje, powodzią kredyty 4. Uruchomienie procedur formalno –prawnych w celu Zadanie Właściciele ujęć Środki własne ustanowienia stref ochrony wokół ujęć; ciągłe jednostek realizujących,

T a b e l a 4.9.- Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. ciąg dalszy Źródła Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Jednostka realizująca finansowania

131 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zapewnienie Zarządzanie zasobami 5. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej Zadanie Starostwo Powiatowe, Środki własne mieszkańcom wodnymi i propagującej optymalizację zużycia wody przez ciągłe Urząd Gminy, Szkoły, jednostek odpowiedniej jakości ochrona wód – ciąg indywidualnych użytkowników (np. gromadzenie wody pozarządowe realizujących, ilości wody do picia, dalszy deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do organizacje dotacje, dążenie do zapewnienia podlewania zieleni) ekologiczne odpowiedniej jakości użytkowe wód, 6. Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacji Zadanie Urząd Gminy Środki własne racjonalizacja zużycia wody oraz ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i ciągłe jednostek ochrona przed realizacja nowych sieci realizujących, powodzią – ciąg dotacje, dalszy 7. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz budowa, Urząd Gminy Środki własne rozbudowa i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków jednostek (w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz 2008-2015 realizujących, dyrektyw UE); dotacje, 10. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i 2008 Urząd Gminy zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania; -* 11. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko Zadanie Urząd Gminy , ODR Środki własne zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych ciągłe jednostek środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych realizujących, (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej; dotacje, 12. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie Zadanie Urząd Gminy Środki własne pasów roślinności wzdłuż cieków wodnych; ciągłe jednostek realizujących, dotacje, Ochrona 13. Budowa umocnień brzegów rzek i potoków Zadanie Właściciele cieków i Środki własne przeciwpowodziowa i ciągłe ujęć wody, ODGW, jednostek mała retencja Urząd Gminy realizujących, dotacje, 14. Uporządkowanie oraz ograniczenie systemów melioracyjnych Zadanie Właściciele cieków, Środki własne ciągłe ODGW, Spółki wodne jednostek realizujących, dotacje,

132 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

T a b e l a 4.9.- Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015. ciąg dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizująca Ochrona powierzchni Gleby użytkowane 1. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania Zadanie Urząd Gminy Środki własne ziemi i właściwe rolniczo przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów ciągłe jednostek wykorzystanie gleb rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z realizujących, dotacje, produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej); 2. Dostosowanie formy zagospodarowania oraz kierunków i Zadanie ODR, Środki własne intensywności produkcji do naturalnego potencjału gleb ciągłe Właściciele jednostek gruntów realizujących, 3. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie Zadanie ODR, Środki własne kompostu; ciągłe rolnicy, właściciele jednostek gruntów realizujących, 4. Rekultywacja terenów zdegradowanych; Zadanie Właściciele Środki własne ciągłe gruntów jednostek realizujących, dotacje, kredyty Zasoby kopalin 5. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach Zadanie Urząd Gminy zagospodarowania przestrzennego wszystkich złóż wraz z ciągłe zapisami o ochronie przed zainwestowaniem -*

6. Bieżąca rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; Zadanie Eksploatatorzy Środki własne ciągłe zasobów jednostek realizujących,

133 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ochrona i utrzymanie Ochrona i rozwój 1. Zapewnienie ochrony obszarów cennych przyrodniczo, Zadanie Urząd Gminy, Środki własne różnorodności systemu obszarów dotychczas nie objętych ochroną ciągłe Pozarządowe jednostek biologicznej i chronionych organizacje realizujących, krajobrazowej oraz ekologiczne doskonalenie systemu obszarów Integracja aspektów 2. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i Urząd Gminy Środki własne, środki chronionych ekologicznych z rekreacyjnego na terenach chronionych (środki 2008-2012 UE, dotacje planowaniem administracyjno – prawne); przestrzennym Ochrona gatunkowa 3. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem Zadanie Urząd Gminy roślin i zwierząt wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które należy ciągłe -* wyłączyć np. z zalesiania;

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Nowy Targ na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – T a b e l a 4.9.- ciąg 2015. dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizująca

134 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ochrona i utrzymanie Ochrona lasów 4. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego w celu Zadanie Nadleśnictwa: Środki własne różnorodności przeciwdziałania stanom niepożądanym (choroby, szkodniki); ciągłe Nowy Targ i jednostek biologicznej i Krościenko n/D realizujących, krajobrazowej oraz 5. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami Zadanie Starostwo Środki własne doskonalenie systemu obszarów prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i ciągłe Powiatowe, Urząd jednostek chronionych- ciąg poprawy struktury wiekowej drzewostanów Gminy, realizujących, dotacje, dalszy Nadleśnictwa: kredyty Nowy Targ i Krościenko n/D 6. Zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie Zadanie Starostwo Środki własne użytków rolnych; ciągłe Powiatowe, Urząd jednostek Gminy, realizujących, dotacje Nadleśnictwa: Nowy Targ i Krościenko n/D 7. Stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania Zadanie Urząd Gminy, Środki własne nieużytków będących ich własnością; ciągłe Nadleśnictwa: jednostek Nowy Targ i realizujących, (dotacje, Krościenko n/D ulgi) 9. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat Zadanie Nadleśnictwa: Środki własne prawidłowych zasad gospodarki leśnej; ciągłe Nowy Targ i jednostek Krościenko n/D; realizujących, dotacje Pozarządowe organizacje ekologiczne Edukacja ekologiczna 10. Rozwój szlaków turystycznych i przyrodniczych ścieżek Zadanie Nadleśnictwa: społeczeństwa w dydaktycznych ciągłe Nowy Targ i zakresie ochrony Krościenko n/D przyrody Urząd Gminy, -* Pozarządowe organizacje ekologiczne,

135 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

4.11. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć

Określone w Rozdziale 4.10 - cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy wiejskiej Nowy Targ wymagają określonych środków finansowych, jakie należy ponieść na przestrzeni najbliższych lat. W niżej przedstawionych zestawieniu nakładów finansowych przewidzianych do poniesienia w latach 2004-2007 ustalono orientacyjne wielkości niezbędne dla osiągnięcia zakładanych celów ekologicznych określonych w Programie. Wielkości te winny być urealniane w takcie konkretyzowania zadań służących poprawie stanu środowiska w gminie.

Zestawienie kosztów realizacji „Planu operacyjnego” Programu Ochrony Środowiska w latach 2004- 2007 w gminie wiejskiej Nowy Targ.

Koszty w tyś zł. Zadanie 2004-2007 2004 2005 2006 2007 Racjonalizacja zużycia energii 5868,0 480,0 260,0 310,0 310,0 Jakość wód i stosunki wodne 24683,0 1262,0 1657,0 1957,0 1957,0 - zaopatrzenie w wodę 625,0 10,0 205,0 205,0 205,0 - gospodarka ściekowa 6208,0 1252,0 1452,0 1752,0 1752,0 - ochrona przed powodzią 17850,0 Ochrona powietrza atmosferycznego 60930,0 11670,0 13680,0 16100,0 19480,0 - redukcja emisji niskiej 430,0 70,0 130,0 60,0 170,0 - ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 60500,0 11600,0 13550,0 16040,0 19310,0 Ochrona przyrody i krajobrazu 64,0 17,0 20,0 12,0 15,0 Ochrona lasów 100,0 20,0 27,0 26,0 27,0 Ochrona gleb 246,5 60,5 62,0 62,0 62,0 Ochrona zasobów kopalin 150,0 30,0 30,0 40,0 50,0 Zapobieganie powstawaniu osuwisk na terenie gminy 53,5 3,0 19,0 19,5 12,0 Edukacja ekologiczna 158,5 28,5 43,0 44,0 43,0 RAZEM 92253,5 13571,0 15798,0 18570,5 21956,0

136 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO

5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 5.2. Docelowe segmenty edukacji 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 5.4. Społeczna kampania informacyjna 5.4.1. Pracownicy samorządowi 5.4.2. Edukacja dorosłych 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami 5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży 5.5. Media w kampanii informacyjnej 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania 5.6.1. Zanieczyszczenie atmosfery 5.6.2. Zanieczyszczenia wód 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb 5.6.4. Hałas 5.6.5. Pole elektromagnetyczne 5.6.6. Ochrona kopalin 5.6.7. Ochrona przyrody

5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej

Edukacja ekologiczna to koncepcja kształcenia i wychowania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „ myśleć globalnie, działać lokalnie”. Powinna ona obejmować wszystkie grupy społeczeństwa – od dzieci , młodzieży, dorosłych do decydentów. Prawidłowo i skutecznie prowadzona edukacja ekologiczna jest warunkiem powodzenia pozostałych działań w zakresie ochrony środowiska. Doświadczenia wielu zachodnich państw wskazują, że tylko przy współudziale mieszkańców można uzyskać zakładane efekty. Dlatego ważne jest zaangażowanie każdego mieszkańca gminy, a także turysty odwiedzającego rejon gminy w tą problematykę. Poprzedzone to musi być

137 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

odpowiednim teoretycznym przygotowaniem społeczeństwa do planowanych działań, aby przyniosło pożądane efekty. Edukacja ekologiczna na terenie Gminy Nowy Targ prowadzona jest w podstawowym wymiarze w ramach działalności dydaktycznej i pedagogicznej szkół podstawowych i gimnazjalnych. Organizowane są konkursy ekologiczne na szczeblu szkół podstawowych i gimnazjalnych. Ponadto prowadzone są akcje zbiórki surowców wtórnych oraz akcje porządkowe z okazji: „ Dnia Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, itp. Szerszy wymiar przyjmuje działalność edukacyjna prowadzona przez organizacje pozarządowe, samorząd Gminy Nowy Targ, Lasy Państwowe i inne. Mówiąc o jednostkach prowadzących edukację ekologiczną w Gminie należy wymienić: • Nadleśnictwa: Nowy Targ i Krościenko n/Dunajcem, • Pozarządowe organizacje ekologiczne: PKE, LOP, PTTK • Ośrodek Doradztwa Rolniczego. Gmina Nowy Targ winna włączyć się w realizację programu pod hasłem „Uratuj swoją miejscowość przed zasypywaniem górą śmieci”. Jest to program edukacyjny w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami w swoim otoczeniu, miejscowości , skierowany do wszystkich grup mieszkańców a związany z przekonywaniem i uświadamianiem lokalnej społeczności o słuszności wyboru systemu gospodarki odpadami opartego na: • unikaniu odpadów, • wielokrotnym wykorzystaniu produktu, • ponownym przetwarzaniu odpadów, • utylizacji odpadów najlepsza dostępną technologią • składowaniu ( w oczekiwaniu na technologię) • składowaniu bezpiecznego balastu ( końcowe). Ponadto pracownicy Gminy uczestniczyć winni w prelekcjach, wykładach, warsztatach z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej na szczeblu powiatowym i wojewódzkim. Edukacja w zakresie ochrony przyrody na terenie Gminy realizowana jest też przez Nadleśnictwa: Nowy Targ i Krościenko n/Dunajcem, które swoim zasięgiem obejmuje gminę Nowy Targ. Nadleśnictwa posiadają opracowany Program edukacji leśnej społeczeństwa na lata 2004 - 2008, (zgodnie z Zarządzeniem nr 57 Dyrektora Generalnego LP). Program ten uwzględnia działania z szeroko pojętej edukacji przyrodniczej: zajęcia w szkołach, konkursy,

138 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

pogadanki, zielone lekcje, przygotowywanie ścieżek przyrodniczych, wydawanie folderów informacyjnych o nadleśnictwie, prowadzenie szkoleń, warsztatów dla nauczycieli.

Edukacja ekologiczna dla mieszkańców Gminy prowadzona jest również przez Ośrodek Doradztwa Rolniczego, który prowadzi swoją działalność poprzez indywidualne doradztwo, szkolenia, kursy, wyjazdy studyjne, konkursy, wystawy, prezentacje w mediach i własnych wydawnictwach. W działalności doradczej z zakresu ochrony środowiska i ekologii zwraca szczególną uwagę na następujące zagadnienia: • organizację produkcji w gospodarstwie zgodnie z założeniami KDPR, w sposób umożliwiający racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz zapobiegający szkodliwym wpływom na środowisko, • podstawowe zasady produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie ekologicznym, • przestawianie gospodarstw na ekologiczne metody produkcji, • system kontroli produkcji w gospodarstwach i przetwórniach ekologicznych, • ekologia w domu i zagrodzie w tym przydomowe oczyszczalnie ścieków i zagospodarowanie odpadów komunalnych.

5.2. Docelowe segmenty edukacji Edukacja ekologiczna jest dialogiem jaki musi zostać przeprowadzony z mieszkańcami Gminy w celu integracji działań na rzecz ochrony środowiska oraz poczucia odpowiedzialności za jego jakość. Musi ona dotrzeć do wszystkich grup społecznych, zarówno dzieci jak i dorosłych. Ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu, tak aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazać wiedzę ekologiczną.

Cel ekologiczny zakładający wykształcenie wśród mieszkańców nawyków kultury ekologicznej jest zgodny z założeniami Polityki Ekologicznej Państwa (PEP), która kładzie nacisk na włączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, jak również włączenie organizacji pozarządowych, a tym samym społeczeństwa w procedury konsultowania ważnych dla środowiska przedsięwzięć i decyzji. Dlatego strategię realizacji celu zogniskowano wokół zagadnień: • edukacja ekologiczna formalna (edukacja dzieci i młodzieży w systemie szkolnictwa) • edukacja ekologiczna nieformalna (pozaszkolna)

5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna

139 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży jest ważnym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia obejmującym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15.lutego 1999 r. dotyczące podstawy programowej kształcenia ogólnego określa podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiejętności i pracy wychowawczej uwzględniając w nich działania mające na celu wzrost świadomości ekologicznej uczniów. Rozporządzenie to wprowadza również obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizację ścieżki międzyprzedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmuje szkoły podstawowe i gimnazja. Jedną ze ścieżek interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów a jej właściwa realizacja zależy przede wszystkim od zaangażowania nauczycieli, od ich znajomości najważniejszych problemów z zakresu ochrony środowiska swojego regionu. Ważnym zadaniem jest wprowadzanie do programów szkolnych zagadnień związanych z edukacją ekologiczną szczególnie dotykającą tych problemów, które w danej gminie są najistotniejsze, np. stosowanie ekologicznych źródeł energii, selektywna zbiórka odpadów, właściwa gospodarka wodno-ściekowa itp. Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizujących i poszukujących tj. burza mózgów, karty pracy, projekty; zajęcia terenowe oparte na bezpośrednim kontakcie ucznia z przedstawianą problematyką wykształci w uczniu umiejętność obserwacji, logicznego myślenia, kojarzenia, wyciągania wniosków. Zadaniem nauczyciela w szeroko pojętej edukacji ekologicznej jest: • kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialności za stan środowiska, • zachęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, badań i analizy środowiska, • kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadana wiedzą, • umożliwienie dzieciom i młodzieży podejmowania praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu. We wszystkich tych podejmowanych działaniach niezbędne jest wsparcie Gminy, zarówno programowe jak i finansowe. Stosunkowo nieskomplikowanymi przykładami wspierania działań ekologicznych szkoły są współfinansowanie , wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak: • konkursy związane z tematyką środowiskową / lokalną/, • organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach,

140 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

• udział w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych, • prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień związanych z ekologią i ochroną środowiska, Oczywiście zamieszczone tu przykłady nie wyczerpują wszystkich możliwości jakie niesie ze sobą praktyka i zapewne zostaną one zweryfikowane w działaniu.

5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna

Jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju jest włączenie do udziału w nim całego społeczeństwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, różnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przedsiębiorców). Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia właściwego sposobu kształtowania świadomości ekologicznej .Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej osób dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców gminy w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Wśród wielu ważnych tematów edukacji ekologicznej znaczące miejsce należy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki ściekowej, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii itp. Ze względu na możliwości rozwoju turystyki, agroturystyki i rekreacji w gminie, konieczne jest objęcie edukacją ekologiczną organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystających z oferowanych usług . Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką mieszkańców gminy , jak i turystów przebywających w regionie. Interesującymi przykładami są organizowane z powodzeniem przeróżne imprezy ekologiczne np.: festyny, wystawy, konkursy, wycieczki itp. Imprezy tego typu zazwyczaj przeznaczane są dla całych rodzin. Stanowi to sposobność do włączenia dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy dzieci. Nowym i ważnym wezwaniem dla edukacji jest zmieniająca się pozycja polskiego rolnictwa i wsi . Przemianom w tej sferze gospodarki musi towarzyszyć zwiększenie świadomości ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla środowiska rolnictwa (np. poprzez wdrażanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych).

141 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zdecydowanie największy wpływ na poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa mają media co potwierdzają wyniki badań. Podkreślić należy, ze istnieje ścisła zależność między wiedzą społeczeństwa z zakresu stanu środowiska i nastawieniem do działań na rzecz jego ochrony, a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Media przekazują wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Coraz większego znaczenia nabierają:  tematyczne programy publicystyczne,  filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej  reklama społeczna promująca działania przyjazne środowisku. Współpraca w zakresie propagowania edukacji ekologicznej poprzez media powinna być realizowana we współpracy z innymi gminami powiatu i zaowocować cyklicznym ukazywaniem się artykułów w prasie lokalnej oraz programów telewizji lokalnej, audycji radiowych, w których przybliżałoby się mieszkańcom bieżące problemy i działania. Ważną inicjatywą służącą komunikacji społecznej i informowaniu mieszkańców o podejmowanych przez władze gminy działaniach jest wykorzystanie możliwości jakie daje Internet Tą drogą istnieje duża szansa dotarcia do młodzieży wśród której Internet jest najbardziej popularnym środkiem komunikacji . Również ze względu na rozwój i coraz szerszy dostęp dorosłych mieszkańców gminy do Internetu coraz większe znaczenie będą miały informacje i treści edukacyjne na stronach www oraz możliwość kontaktu i dyskusji droga internetową. • strona www. Stworzenie strony Internetowej na której znalazłyby się wszystkie informacje dotyczące problemów ochrony środowiska w gminie; • poczta elektroniczna. Możemy wysyłać listy elektroniczne zawierające informacje o stanie środowiska, zagrożeniach ekologicznych. Dodatkowo poczta elektroniczna daje możliwość zgłaszania przez internautów – mieszkańców postulatów związanych z ochroną środowiska do władz gminnych. • Elektroniczna baza danych. Znalazłyby się tutaj np.: katalog biblioteki Centrum Informacji Ekologicznej, informacje dotyczące prowadzonych w gminie akcjach ekologicznych, itp.

Duże znaczenie w edukacji ekologicznej dorosłych mają działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i pedagogów placówek oświatowych. Umożliwiają one włączenie do programu edukacji ekologicznej całą społeczność lokalną, bez poparcia której żadne działania na rzecz ochrony środowiska nie przyniosłyby oczekiwanych efektów.

142 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Równocześnie wspólne działania dzieci i rodziców stwarzają szansę na zmianę mentalności i zachowania lokalnej społeczności oraz kształtowania świadomości proekologicznej. Stąd koniecznym jest zapewnienie mieszkańcom gminy niezbędnych informacji dotyczących stanu środowiska oraz działań na rzecz jego ochrony , współdziałanie władz lokalnych z zakładami pracy i pozarządowymi organizacji w celu efektywnego wykorzystania różnych form edukacji ekologicznej ,współdziałanie władz gminy z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony . Równocześnie konieczne jest określenie celów i efektów, jakie ma przynieść prowadzona akcja edukacyjno-informacyjna. Są nimi przede wszystkim : 1. Powstanie trwałych grup mieszkańców, które współpracują z samorządem lokalnym i podejmują nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej. 2. Sprzyjające nastawienie społeczeństwa gminy do ochrony środowiska.

Aby to mogło być realizowane musi nastąpić upowszechnienie informacji o środowisku. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska ( art. 19 POŚ ) organy administracji tak rządowej jak i samorządowej są zobowiązane do udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie, znajdujące się swoim posiadaniu. Zakres informacji i zasady ich udostępniania określa Dział IV Informacje o środowisku. Do tego celu powinna służyć współpraca mediami. Ma ona na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszkańców dla realizowanych przez samorząd działań. Chodzi o taką profesjonalną działalność z zakresu public relations ,której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji Kierownictwa Gminy lecz przede wszystkim promowanie postaw pro społecznych .Dzięki pomocy mediów w trakcie realizacji programu możliwe będzie również przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych.

5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa

Dla prawidłowego funkcjonowania kampanii edukacji społeczeństwa związanej z całą problematyką ochrony środowiska na terenie Gminy Nowy Targ niezbędna jest sprawna koordynacja wszystkich działań edukacyjnych. Zadanie to należy powierzyć Kierownictwu Gminy. Proponujemy powołać przy siedzibie gminy w Nowy Targu Centrum Edukacji Ekologicznej, które byłoby odpowiedzialne za prowadzenie edukacji ekologicznej. Centrum podejmowało i prowadziłoby różne działania związane z edukacją ekologiczną, których celem w dłuższym okresie czasu byłoby promowanie zasad i idei zrównoważonego rozwoju.

143 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Działania edukacyjne prowadzone w Centrum Edukacji Ekologicznej przedstawia poniższa tabela . Działania edukacyjne prowadzone na terenie Gminy Nowy Targ

przez Centrum Edukacji Ekologicznej Tabela 5.1. Akcje Edukacja ekologiczna Szkolenia Polityka medialna Ekologiczne • Przedszkola; • Pracownicy • Prasa • Sprzątanie • Szkoły podstawowe; Gminy, Radni • Radio Świata • Gimnazja; • Nauczyciele • Internet • Wystawy • Dziennikarze • Konkursy • Służby • Zielony telefon komunalne • Festyny

5.4. Społeczna kampania informacyjna

5.4.1. Pracownicy samorządowi

Pod powyższym pojęciem rozumieć kierownictwo urzędu gminy, radnych gminy i radnych powiatowych reprezentujących gminę oraz sołtysów poszczególnych wsi wchodzących w skład Gminy. Podstawowe funkcje zarządu jednostki samorządowej w dziedzinie ochrony środowiska to:  funkcja planowania, programowania i rozwoju - jej zadaniem jest podejmowanie działań inwestycyjnych i organizacyjnych, związanych ze zrównoważonym rozwojem i ochroną środowiska na terenie gminy;  funkcja sprowadzające się do zapewnienia świadczenia usług związanych działaniami na rzecz ochrony środowiska przez organizację własnych form działalności gospodarczej lub zlecania wykonywania tych usług;  funkcje zarządzania i kontroli.

Decydenci powinni posiadać odpowiednie przygotowanie zawodowe. Konieczne jest również ciągłe ich dokształcanie się poprzez udział w różnorodnych formach szkolenia, konferencjach, wizytacjach różnych rozwiązań technicznych, targach ekologicznych oraz samokształcenie poprzez czytanie fachowej literatury i prasy.

PROPOZYCJE: 1. Zakup specjalistycznych publikacji.

144 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

2. Prenumerata specjalistycznych pism i czasopism. 3. Szkolenia danej grupy w siedzibie Centrum Edukacji Ekologicznej ( tak Gminnym jak i Powiatowym ) – warsztaty ekologiczne. 4. Wyjazd danej grupy na specjalistyczne konferencje.

5.4.2. Edukacja dorosłych

Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia właściwego sposobu kształtowania świadomości ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynoszą, zamierzone rezultaty. Krąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zawężony (pojawiają się tylko zainteresowani). Z badań wynika, że na kształtowanie świadomości ekologicznej duży wpływ wywierają media. Przekazują one wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Dlatego też współpraca z mediami (prasa lokalna, telewizja, lokalna telewizja ,rozgłośnie radiowe) nie tylko poszerza znacznie krąg edukowanych, ale także przekazuje treści ekologiczne wraz z informacjami o konkretnych działaniach.

Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu rozbudzenie świadomości mieszkańców przejawiającej się w konkretnych działaniach , z troską o najbliższe środowisko. Ważny jest również wybór odpowiednich treści, położenie szczególnego nacisku na uświadomienie, że pojedyncze zachowania każdego z nas mają wielkie znaczenie w zachowaniu czystości i estetyki. Dlatego niezbędna jest tematyka związana z odpadami, recyklingiem, oraz ze znaczeniem przyrody w życiu codziennym każdego człowieka. Ta forma edukacji ekologicznej jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką mieszkańców gminy, jak i turystów przebywających w regionie. Interesującymi przykładami są organizowane z powodzeniem przeróżne imprezy ekologiczne np.: festyny (przykład podano w dalszej części rozdziału), wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. Imprezy tego typu zazwyczaj przeznaczone są dla całych rodzin. Stanowi to sposobność do włączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy dzieci. Elementy edukacji ekologicznej można włączać do wszystkich imprez kulturalnych odbywających się na terenie gminy. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) stanowi bardzo skuteczną formę przekazywania i rozpowszechniania treści ekologicznych.

145 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Nie należy również zapomnieć o tzw. „akcjach ekologicznych”, najczęściej sezonowych. Stawiają sobie one za cel ochronę przyrody, ostrzegają przed zagrożeniami, uświadamiają szkodliwość niektórych zachowań człowieka. Poniżej przedstawiono propozycje takich programów edukacyjnych: • Wystawa – Pomniki przyrody, • Konkursy np. – Czy wiesz, jak chronić przyrodę Wystawa - Świat opakowany, • Spotkania Zielonych – Kropelka czystej wody. • Festyn pod hasłem - Mój Dzień Ziemi

Na omawianym terenie proponowane formy przekazu treści ekologicznych powinny mieć charakter cykliczny. Można do ich organizacji wykorzystać Gminny Ośrodek Kultury, szkoły, remizę strażacką (wystawy) a także boiska czy scenę widowiskową (festyny).

5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze

Dla pomyślnego promowania zagadnień ekologicznych niezbędne jest włączenie środków masowego przekazu. Spełniają one ważne miejsce w kształtowaniu świadomości proekologicznej. Posiadając spore możliwości oddziaływania, winny traktować edukację ekologiczną jako stały element działalności. Powinny w sposób rzetelny przedstawiać stan środowiska przyrodniczego okolic i w równie rzetelny sposób informować o zagrożeniach, jakie na danym terenie występują. Ważne jest nawiązanie bliskiej współpracy mediów z instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną środowiska, dla pełniejszego rozeznania w sprawach ekologii. Dziennikarze powinni tworzyć i udostępniać szeroki wachlarz materiałów ukazujących piękno przyrody, jako niebagatelnego bodźca ochrony środowiska, Powinni uczestniczyć w kampaniach na rzecz środowiska, czy wspierać lokalne inicjatywy w tym zakresie.

Dla programu edukacji mieszkańców gminy w zakresie podniesienia świadomości ekologicznej pomocne zapewne będą media: • prasa; • radio.

PROPOZYCJE: 1. Szkolenia wybranej grupy na miejscu. 2. Wyjazd danej grupy na specjalistyczną konferencję. 3. Prenumerata i zakup specjalistycznych pism i publikacji, 4. Zakup innych materiałów edukacyjnych np. filmy wideo, kasety.

146 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

5. Zamówienie specjalistycznych artykułów dla prasy (w wydawnictwach i czasopismach ekologicznych).

Działalność nauczycieli w Gminie w ramach edukacji ekologicznej rozpoczyna się już w przedszkolu, przez szkolę podstawową. Edukacja ekologiczna powinna być przeprowadzana na wszystkich przedmiotach a szczególnie w ramach realizacji tzw. międzyprzedmiotowej ścieżki ekologicznej czy odrębnie przeprowadzanych zajęć edukacyjnych - ścieżki ekologicznej. Niezbędnym jest więc, by wszyscy nauczyciele a nie tylko przyrody czy biologii posiadali wiedzę z zakresu ochrony środowiska.

PROPOZYCJE: 1. Szkolenia nauczycieli na miejscu. 2. Prowadzenie w szkołach odrębnych zajęć w ramach ścieżki ekologicznej, 3. Zakup książek, wydawnictw, publikacji ekologicznych. 4. Zakup kaset wideo, płyt DVD o tematyce ekologicznej. 5. Wyjazd wybranej grupy na targi ekologiczne. 6. Prowadzenie zajęć edukacyjno – dydaktycznych na terenie Nadleśnictwa Nawojowa

5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami

Edukacja ekologiczna uczniów musi mieć szerszy aspekt. Nauczyciele i uczniowie, otrzymując wsparcie gminy w tym zakresie (np. poprzez kontakt z Gminnym Centrum Edukacji Ekologicznej), mogą i podejmują w praktyce szereg działań na rzecz środowiska lokalnego. Wsparcie ze strony gminy jak i powiatu jest jednak niezbędne. Dotyczy to zarówno wsparcia programowego jak i finansowego, przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy placówki oświatowe działań. Niestety często obydwie strony są za mało zorientowane we wzajemnych potrzebach i możliwościach. Dlatego bardzo przydatne, ze strony gminy, byłoby przygotowanie każdego roku informatora dla szkół o możliwościach oferowanej pomocy przez Gminę czy Powiat Nowotarski w określonym zakresie związanym z edukacją ekologiczną . Stosunkowo nieskomplikowanymi dla gminy przykładami wspierania ekologicznych działań szkoły są współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak:  konkursy związane z tematyką środowiskową (przede wszystkim lokalną),  organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska,  prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach,

147 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 programy edukacyjne na rzecz środowiska,  udział w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych,  udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych, nt. zagrożeń i pro środowiskowych działań powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszkańców danego terenu,  prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych,  wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień związanych z ekologią i ochroną środowiska,  wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół w niezbędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działań,  współorganizacja z Gminnym Centrum Edukacji Ekologicznej i Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej/ środowiskowej.

Oczywiście zamieszczone tu przykłady nie wyczerpują wszystkich możliwości jakie niesie ze sobą praktyka i zapewne zostaną one zweryfikowane w działaniu.

5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży

Lokalne organizacje pozarządowe zajmujące się ekologią stanowią często podstawowy czynnik w angażowaniu młodzieży w akcje edukacji ekologicznej. Lista społecznych organizacji ekologicznych jest bardzo długa. Do najważniejszych pozarządowych organizacji czy stowarzyszeń zajmujących się problemami ekologicznymi należą m.in.:  Liga Ochrony Przyrody,  Polski Klub Ekologiczny  Związek Harcerstwa Polskiego  Federacja Zielonych  Podhalański Związek Gmin

Urząd gminy powinien w jak najszerszym stopniu współpracować z organizacjami ekologicznymi przy podejmowanych na swoich terenach działaniach na rzecz ochrony środowiska naturalnego i zrównoważonego rozwoju. Powinien zachęcać mieszkańców do

148 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

zakładania kół , oddziałów czy nowych organizacji społecznych oraz wspierać ich działalność.

5.5. Media w kampanii informacyjnej

Współpraca z mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszkańców dla realizowanych przez samorząd działań. Chodzi o taką profesjonalną działalność z zakresu public relations, której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji Wójta, lecz przede wszystkim promowanie postaw pro społecznych. Promocja za pośrednictwem mediów zachowań proekologicznych, a szczególnie selektywnej zbiórki odpadów odgrywa bardzo ważną rolę i jest jednym z podstawowych źródeł informacji. Dzięki pomocy mediów w trakcie realizacji programu możliwe będzie również przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych.

Ważną inicjatywą służącą komunikacji społecznej i informowaniu mieszkańców o podejmowanych przez władze samorządowe działań jest wykorzystanie możliwości jakie daje Internet. Tą drogą istnieje duża szansa dotarcia do młodzieży, wśród której Internet jest najbardziej popularnym środkiem komunikacji.

5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania

Ważnym elementem kampanii edukacyjnej jest uświadomienie społeczeństwu negatywnego wpływu na środowisko poszczególnych zachowań ludzi. Z tego też względu poniżej zaprezentowano kilka przyczyn zanieczyszczeń środowiska i sposobów zapobiegania powstawania tych zanieczyszczeń.

5.6.1. Zanieczyszczenie atmosfery

Przenikanie do atmosfery rozmaitych substancji oraz różnych postaci energii nazywamy emisją. Substancje te mogą występować we wszystkich trzech stanach skupienia(stałym, ciekłym i gazowym), a ich źródłem są naturalne procesy (chemiczne, biologiczne, fizyczne i fotochemiczne) zachodzące w przyrodzie oraz działalność antropogeniczna.

Główne źródła zanieczyszczeń:

149 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zanieczyszczenia naturalne:  wybuchy wulkanów (zanieczyszczenia pyłowe i gazowe);

 przebieg procesów biologicznych (powstawanie węglowodorów – CxHy, siarczku wodoru

– H2S, tlenków azotu – NOx, amoniaku – NH3);  przebieg procesów fizycznych (wyładowania elektryczne – źródło istotnych ilości tlenków

azotu NOx).

Zanieczyszczenia antropogeniczne:  małe rozproszone stacjonarne źródła punktowe uwalniające głównie produkty spalania paliw kopalnych tj.  paleniska domowe  kotłownie lokalne  zakłady rzemieślnicze  duże źródła punktowe emitujące produkty spalania paliw i zanieczyszczenia wynikające z profilu produkcji tj.  elektrownie  elektrociepłownie  rafinerie  duże zakłady przemysłowe  środki transportu wprowadzające do atmosfery zanieczyszczenia: gazowe

. dwutlenek węgla (CO2) . tlenek węgla zwany czadem (CO)

. tlenki azotu (NOx)

. węglowodory (CxHy) pyłowe – emitowane wraz z gazami odlotowymi oraz powstające wskutek ścierania opon, nawierzchni dróg i okładzin hamulcowych; wypalanie trwałych użytków zielonych, lasów; palenie tytoniu.

Konkretne działania proekologiczne

150 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Nie spalajmy śmieci - jeżeli spalamy śmieci, odpady plastikowe i gumowe, to w naszych piecach powstają dziesiątki bardzo szkodliwych, drażniących a nawet powodujących choroby nowotworowe związków chemicznych. Najbardziej rakotwórcze to Dioksyny i Furany. Kominy naszych domów nie są wysokie. Wszystkie pyły i szkodliwe substancje nie ulatują nad chmury, lecz snują się przy ziemi, zatruwając wszystko dookoła. Pamiętaj! Z kominów unoszą się trujące, rakotwórcze, mutagenne substancje szczególnie szkodliwe dla małych dzieci a nawet tych, jeszcze nie narodzonych!!!

Jak i czym ogrzewać domy by nie truć się wzajemnie? 1. należy uszczelnić okna i ocieplić ściany 2. wykorzystywać prąd elektryczny, gaz, olej opalowy 3. spalać czyste nie malowane i nie impregnowane drewno 4. wykorzystywać energię słoneczną poprzez instalację kolektorów słonecznych 5. nie palić resztek roślinnych – kompostuj je.

5.6.2. Zanieczyszczenia wód

Główne źródła zanieczyszczeń:  Zanieczyszczenia fizyczne a) substancje radioaktywne (działalność elektrowni węglowych i jądrowych, zakłady przeróbki materiałów radioaktywnych); b) osady denne (sedymentacja cząstek stałych);

 Zanieczyszczenie termiczne (zrzut do wód powierzchniowych podgrzanych wód pochodzących z układów chłodniczych);

 Zanieczyszczenia mineralne substancje toksyczne gł. jony metali ciężkich (rtęci Hg, ołowiu Pb, kadmu Cd, niklu Ni, arsenu As i glinu Al); zasolenie wód (wprowadzenie do wód powierzchniowych zasolonych wód dołowych,

- 2 zawierających znaczne ilości jonów chloru Cl i siarczanu SO4 )

 Zanieczyszczenia organiczne a) rozpuszczone detergenty, b) ropa naftowa i substancje naftopochodne, c) wypłukiwane z gleby związki z nawozów sztucznych,

151 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

d) fenol, e) wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), f) polichlorowane bifenyle (PCB)

Zanieczyszczenia antropogeniczne a) ścieki bytowo-gospodarcze (wody zużyte w gospodarstwach domowych); b) ścieki przemysłowe (wody zużyte w procesach technologicznych, wody chłodnicze, kopalniane wody dołowe); c) wody deszczowe (wody opadowe spłukujące zanieczyszczenia z powierzchni terenu); d) ścieki z rolnictwa (intensywna hodowla bydła i trzody chlewnej) e) eutrofizacja – proces polegający na wzbogacaniu się środowiska w substancje pokarmowe wskutek wzmożonego ich dopływu głównie azotu i fosforu.

Konkretne działania proekologiczne Nie używaj środków do prania zawierających fosforany; Sprawdź, czy używane środki czystości ulegają biodegradacji; Korzystaj z myjni samochodowych; Niezwłocznie zreperuj cieknący kran; Korzystaj z prysznica – jest zdrowszy i oszczędniejszy Zbieraj deszczówkę.

5.6.3. Zanieczyszczenia gleb Główne źródła zanieczyszczeń :  Przenikanie do gleb zanieczyszczeń pochodzących z:  atmosfery (pyły, gazy, kwaśny opad atmosferyczny)  wód (ścieki, nawadnianie)  odpadów przemysłowych (hałdy)  komunalnych (wysypisk śmieci)  komunikacji (duże natężenie ruchu pojazdów)  Przemysł (największe zanieczyszczenie w sąsiedztwie zakładów )  Postępująca chemizacja rolnictwa oraz przemysłowa hodowla bydła i trzody chlewnej  Erozja (wodna, wietrzna, powierzchniowa) – wymywanie lub wywiewanie powierzchniowej warstwy gleby.

152 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Konkretne działania proekologiczne  Zabiegi chroniące gleby przed erozją: a) tarasowanie stromych stoków; b) prowadzenie dróg małymi spadkami; c) unikanie monokultur i stosowanie płodozmianu; d) zaprzestanie nadmiernego i nieuzasadnionego wyrębu drzew; e) ograniczenie odwadniania; f) zwiększanie zalesień i zadrzewień stosując pasy zieleni.

 Ograniczenie emisji pyłowo-gazowych (gł. SO2 i metali ciężkich).  Rozsądne dostosowanie chemicznych środków ochrony roślin i nawozów do rodzajów upraw.  Właściwe składowanie odpadów przemysłowych i komunalnych w postaci hałd i wysypisk śmieci.  Wykorzystywanie gleb najsłabszych na cele budownictwa, przemysłu, komunikacji. 5.6.4. Hałas

Główne źródła hałasu:  instalacje;  zakłady przemysłowe;  urządzenia;  drogi, linie kolejowe;

Konkretne działania proekologiczne: 1. Wydawanie aktów prawa miejscowego mającego wpływ na stan akustyczny środowiska. 2. Monitoring środowiska. 3. Określenie miejscowego dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku.

5.6.5. Pole elektromagnetyczne

Główne źródła pól elektromagnetycznych:

 linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kilowoltów lub wyższym,  radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, których równoważna moc promieniowana izotropowo jest równa 15 watów lub wyższa, emitujących pola

153 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 megaherca do 300000 megaherców.

Konkretne działania proekologiczne  Zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.  Utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub na tych poziomach.  Poprzez ustalenie określonych zakresów częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się czynniki fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko oraz określenie dopuszczalnych wartości czynników fizycznych dla poszczególnych zakresów częstotliwości.

5.6.6. Ochrona kopalin

Złożem kopaliny jest takie naturalne nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą (Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r.): 1. Złoża kopalin podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym również kopalin towarzyszących. 2. Obszary występowania złóż kopalin oraz obecne i przyszłe potrzeby eksploatacji tych złóż uwzględnia się w i gminnym planie zagospodarowania przestrzennego, w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 3. Eksploatację złoża kopaliny prowadzi się w sposób gospodarczo uzasadniony oraz przy zastosowaniu środków ograniczających szkody w środowisku i przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopalin. 4. Podejmujący eksploatację złóż kopaliny lub prowadzący tę eksploatację jest obowiązany przedsiębrać środki niezbędne do ochrony zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz przywracać do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze. 5. Zasady gospodarowania złożem kopaliny i związanej z eksploatacją złoża ochrony środowiska określają przepisy prawa geologicznego i górniczego.

154 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

5.6.7. Ochrona przyrody

Ochrona przyrody – to zachowanie, restytuowanie i właściwe użytkowanie zasobów przyrody i jej tworów ożywionych i nieożywionych, których utrzymanie leży w interesie społeczeństwa ze względów naukowych, gospodarczych, historyczno-pamiątkowych, estetycznych, rekreacyjnych i krajoznawczych. Każdy z mieszkańców ma możliwość, w swoim własnym zakresie, przyczyniać się do poszanowania przyrody. Konkretne działania proekologiczne: Nie zrywaj i nie niszcz roślin prawnie chronionych.  Dokarmiaj zwierzęta zimą (karmniki, pasieki); np. zorganizować w szkołach akcje dokarmiania zwierząt.  Bierz udział w akcjach sadzenia drzew.  Zadbaj o przydomowy krajobraz (np. konkurs o najpiękniej utrzymany ogród w gminie, we wsi). Ochrona zwierząt i roślin polega na: zachowaniu cennych ekosystemów, bioróżnorodności i utrzymaniu równowagi przyrodniczej, tworzeniu warunków prawidłowego rozwoju i optymalnego spełniania przez zwierzęta i roślinność funkcji biologicznej na rzecz środowiska, zapobieganiu lub ograniczaniu szkodliwych oddziaływań na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływać na zasoby oraz stan zwierząt i roślin, zapobieganiu zagrożeniom dla naturalnych kompleksów i tworów przyrody.

Ochrona, o której mowa jest realizowana w szczególności przez: 1. obejmowanie ochroną obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, 2. ustanawianie ochrony gatunków zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem, 3. ograniczanie możliwości pozyskiwania dziko występujących zwierząt i roślin, 4. odtwarzanie populacji i stanowiska oraz zapewnianie reprodukcji dziko występujących zwierząt i roślin, 5. zabezpieczenie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniem i pożarami, 6. ograniczanie możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni, 7. zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupisk roślinności zwłaszcza gdy przemawiają za tym potrzeby ochrony gleby, zwierząt, kształtowania klimatu oraz inne potrzeby związane

155 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

z zapewnieniem bioróżnorodności, równowagi przyrodniczej i zaspokajania potrzeb rekreacyjno - wypoczynkowych ludzi, 8. nadzorowanie wprowadzania do środowiska genetycznie zmodyfikowanych organizmów.

Szczegółowe zasady w zakresie: ochrony obszarów i obiektów o wartościach przyrodniczych, krajobrazu, zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem oraz drzew, krzewów i zieleni określają przepisy o ochronie przyrody, ochrony lasów określają przepisy o lasach, ochrony dziko występujących zwierząt określają przepisy o łowiectwie, o rybactwie śródlądowym i rybołówstwie morskim, ochrony zwierząt gospodarskich i domowych określają przepisy o ochronie zwierząt.

VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 6.1.1. Wprowadzenie 6.1.2. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego i powiatowego 6.1.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska 6.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6.1.5. Współpraca z samorządami gminnymi 6.1.6. Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi 6.1.7. Inne instytucje i organizacje 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji 6.2.1. Emisja obligacji komunalnych 6.2.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6.2.3. EkoFundusz 6.2.4. Fundusz Spójności 6.2.5. Bank Ochrony Środowiska 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 6.3.1. Instrumenty prawne 6.3.2. Instrumenty finansowe 6.3.3. Instrumenty społeczne 6.3.4. Instrumenty strukturalne 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 6.4.1. Zasady monitoringu 6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych

156 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony Środowiska

6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 6.1.1. Wprowadzenie

Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu jest dobra i szeroko pojęta współpraca między różnymi partnerami, uczestnikami Programu. Współpraca powinna uwzględniać następujące zasady:  swobody działania - poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach; mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach,  dobrowolności i równości,  efektywnego użycia środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków,  wykorzystania prostych rezerw - priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podniesienia świadomości ekologicznej,  pomocniczości i solidarności - wszyscy uczestnicy Programu są zobowiązani do współpracy w realizacji Programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów.

Postępowanie wszystkich uczestników programu zgodnie z tymi zasadami gwarantuje: . uspołecznienie decyzji, . współdziałanie, . równość podmiotów uczestniczących w zarządzaniu, . swobodę przepływu informacji.

Wśród najważniejszych partnerów włączonych zarówno w proces opracowania Programu, jak i jego wdrażania należy wymienić:

157 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 jednostki szczebla wojewódzkiego i powiatowego,  Inspekcję Ochrony Środowiska (WIOŚ),  Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW w Warszawie, WFOŚiGW w Krakowie),  sąsiednie gminy,  podmioty gospodarcze,  organizacje pozarządowe.

6.1.2. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego i powiatowego

Zagrożenia dla środowiska mogą mieć pochodzenie lokalne, ale także mogą wynikać z zanieczyszczeń pochodzących spoza obszaru gminy. Stąd potrzeba koordynacji działań o charakterze ponadlokalnym, podejmowanych na szczeblu powiatu lub województwa.

Na realizację programu środki finansowe pochodzić będą także z budżetu Wojewody i z budżetu samorządowego województwa małopolskiego.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Art. 17, ust. 2) projekt programu musi być opiniowany przez Zarząd Powiatu .

Działania mające na celu poprawę jakości wód powierzchniowych muszą obejmować swym zasięgiem całą zlewnię. Przykładem tego może być realizacja zadań związanych z uporządkowaniem gospodarki wodno-ściekowej w ramach Programu „Czysty Dunajec”.

6.1.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze w zakresie korzystania ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy. Informacje zdobyte przez WIOŚ w trakcie kontroli zakładów przemysłowych mogą być podstawą stosownych wystąpień o weryfikację pozwoleń wydawanych przez Starostę, zwłaszcza dla tych zakładów, które będą wdrażały normy zarządzania środowiskowego.

158 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Uzyskane informacje posłużą również do weryfikacji wskaźników monitorowania celów określonych w Programie oraz przeciwdziałania powstawaniu niekorzystnych dla środowiska zjawisk.

6.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. W rozdziale 6.2. omówione zostały potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie. Wiele działań będzie realizowane poprzez środki pochodzące z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW),

Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę między władzami gminy Nowy Targ a Narodowym i Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka. Należy zaznaczyć, że w perspektywie długoterminowej udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów.

6.1.5. Współpraca z samorządami gminnymi

Realizacja przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska w znacznym stopniu zależy od efektywnej współpracy między gminami, która jest konieczna na każdym etapie polityki ochrony środowiska. Wiele działań musi być wdrażanych na poziomie lokalnym, bądź co najmniej wymaga udziału gmin. Do nich należą przede wszystkim zadania z zakresu: gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi, zbiórki odpadów niebezpiecznych. Bardzo ważnym tematem będzie edukacja ekologiczna, gdzie udział gmin będzie ściśle sprecyzowany poprzez zdefiniowanie form współpracy zarówno z władzami powiatu, województwa, jak i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. Współpraca z sąsiednimi gminami, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska, może przynieść także wymierne korzyści ekonomiczne. Współpraca ta powinna dotyczyć przede wszystkim:

159 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 poprawy stanu czystości wód,  systemu powiązań komunikacyjnych: budowa i modernizacja głównych korytarzy transportowych,  wdrażania systemu Natura 2000,  rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa: restrukturyzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej,  modernizacji infrastruktury i urządzeń melioracyjnych,  modernizacji i utrzymania systemu ochrony przeciwpowodziowej,  poprawy gospodarowania odpadami komunalnymi.

6.1.6. Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi

Organizacje pozarządowe coraz częściej biorą udział w pracach nad programami ochrony środowiska, a przede wszystkim w działaniach związanych z edukacją i informacją ekologiczną. Z punktu widzenia władz gminnych, pozarządowe organizacje ekologiczne mogą spełniać następujące zadania:  wyjaśniać znaczenie działań, mających na celu ochronę przyrody i środowiska,  reprezentować opinie społeczeństwa szczególnie w przypadku, gdy cieszą się szerokim poparciem społecznym,  brać udział w komunikacji środowiskowej, edukacji ekologicznej i promowaniu zrównoważonego rozwoju,  zabiegać o coraz to większe poparcie opinii publicznej dla polityki władz w zakresie ochrony środowiska,  stanowić przeciwwagę dla interesów, które brane są pod uwagę w procesie podejmowania decyzji dotyczących środowiska naturalnego,  brać udział w opracowywaniu i wdrażaniu programu ochrony środowiska,  wnosić wiedzę oraz dostarczać alternatywne ekspertyzy przydatne w procesie opracowywania polityki ochrony środowiska i podejmowania decyzji. Oczekuje się, że organizacje ekologiczne, w oparciu o własne siły, wykażą inicjatywę ukierunkowaną na mieszkańców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, aby rozszerzyć edukację ekologiczną nastawioną na podniesienie świadomości ekologicznej oraz wdrożyć projekty pilotażowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorządem wojewódzkim, powiatowym i gminnym.

160 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

W układzie sił - pozarządowe organizacje ekologiczne mają określoną pozycję (tworzą oddzielną siłę). Przecenianie swojego wpływu na politykę ochrony środowiska i możliwości zmian np. decyzji dot. inwestycji ważnych w skali regionu, stanowi zagrożenie dla efektywnego działania organizacji.

6.1.7. Inne instytucje i organizacje

Do instytucji z którymi władze gminy będą współpracować należy także zaliczyć: Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Nowym Targu Nadleśnictwa: w Nowy Targu i Krościenku n/Dunajcem oraz Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krakowie Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie, Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie, Ośrodek Doskonalenia Rolniczego. Wszystkie te jednostki zajmują ważne miejsce na polu ochrony środowiska i ich doświadczenia będą wykorzystane przy realizacji Programu Ochrony Środowiska.

6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji

Realizacja zadań wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wiąże się z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Większość instytucji, które udzielają dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska wymaga, żeby inwestycja osiągnęła odpowiednio duży efekt ekologiczny i objęła swym zasięgiem możliwie największą liczbę mieszkańców gminy. Dlatego w przypadku gminy Nowy Targ należy dążyć aby podejmowane działania obejmowały swym zasięgiem kilka gmin (np. międzygminne działania na rzecz ochrony środowiska). Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obniży koszty, które będzie musiała ponieść pojedyncza gmina), ale również obniży koszty eksploatacyjne. Oznacza to, że przedsięwzięcia winny być wspólnie realizowane. W zależności od przyjętego w danym przypadku rozwiązania wariantu organizacyjnego gmina Nowy Targ samodzielnie lub wspólnie z innymi gminami będzie finansować realizację konkretnych zadań. Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami pochodzić mogą z następujących źródeł:

 środków własnych,  dofinansowania z Gminnego, Powiatowego, Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

161 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 emisji obligacji komunalnych,  funduszy pomocowych i związanych z eko-konwersją (Ekofundusz),  funduszu Spójności,  kredytów bankowych na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska),  pozyskanych inwestorów strategicznych, w tym także inwestorów zagranicznych.

Należy zaznaczyć, że wszystkie instytucje udzielające pomocy finansowej w dziedzinie ochrony środowiska wymagają od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego formularza, ale również przedstawienia szeregu opracowań i dokumentacji planujących czy opisujących dane przedsięwzięcie. Są to między innymi.: plan zagospodarowania przestrzennego i strategia rozwoju gminy, Program Ochrony Środowiska, Plan Gospodarki Odpadami, Koncepcja Gospodarki Wodno-ściekowej, Plan Zalesiania itp. projekt budowlany i wykonawczy wraz ze źródłową dokumentacją ekonomiczną, finansową i przetargową, studium wykonalności (lub biznes plan w przypadku przedsięwzięć komercyjnych), wymagane przez prawo zezwolenia na realizację projektu.

6.2.1. Emisja obligacji komunalnych

Jako nowy sposób gromadzenia środków finansowych wprowadzono emisję obligacji. Dzięki obligacjom Emitent pozyskuje środki na rozwój, a kupujący obligacje - korzystne ulokowanie środków pieniężnych na określony czas. Istnieje możliwość emisji obligacji na inwestycje służące ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uciążliwych dla otoczenia obligacje mogą być odpowiednio uatrakcyjnione zobowiązaniem do radykalnego ograniczenia tej uciążliwości. Podmiotowe obligacje mogą być nabywane przez budżet terenowy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwające ekologiczną uciążliwość emitenta. Obligacja jest wyrazem zobowiązań przedmiotu emitującego i jednocześnie praw nabywców obligacji do otrzymywania ich spłaty wraz z odsetkami i innych świadczeń o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbliżona do transakcji kredytowej w banku.

Przez emisję obligacji realizuje się przepływ kapitału. Kredyt uzyskany w drodze emisji obligacji nie jest łatwy ani tani, gdyż zysk zamierzonego przedsięwzięcia musi być na tyle wysoki, aby pokrywał związane z obligacją zobowiązania. Można przewidywać, że

162 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

zainteresowanie obligacjami – dotąd znikome – będzie wzrastać w miarę wykształcenia się myślenia kategoriami majątkowymi (kapitałowymi).

6.2.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Polskie miasta i gminy najczęściej korzystają z pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚ i GW). Jednym z priorytetów tego funduszu jest ochrona powierzchni ziemi. Fundusz przewiduje dofinansowanie (poprzez pożyczki) wdrażania projektów związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska, w tym także gospodarki odpadami. Wniosek do NFOŚiGW składa się wg wzoru stosowanego w Funduszu. Maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej pożyczki wynosi dla samorządów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej.

W NFOŚiGW istnieje możliwość umarzania pożyczek jeśli: zadanie zostało zrealizowane terminowo, osiągnięto założony efekt rzeczowy i ekologiczny, spłacono terminowo co najmniej 50% udzielonej pożyczki wraz z oprocentowaniem.

Fundusz preferuje wnioski podmiotów, które zadeklarują przeznaczenie umorzonych kwot na inwestycje proekologiczne. Okres spłaty pożyczki wynosi maksymalnie 5 lat.

6.2.3. EkoFundusz

Środki EkoFunduszu pochodzą z bezzwrotnej pomocy zagranicznej i z tzw. ekokonwersji (zamianę kwot polskiego długu zagranicznego na środki inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska). Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej a nawet światowej. W Statucie EkoFunduszu pięć sektorów ochrony środowiska uznanych zostało za dziedziny priorytetowe. Są nimi: ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu; ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej; ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu);

163 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

ochrona różnorodności biologicznej; gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub/i bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Maksymalna kwota, jaką może otrzymać jednostka samorządowa wynosi 30% nakładów na projekt. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 20%. Specyfika EkoFunduszu polega również na tym, iż inwestor może liczyć na zwolnienie dokonanych za granicą zakupów od ceł i opłat granicznych. W wyjątkowych uzasadnionych przypadkach maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsięwzięcia jest pożyczka w wysokości 50% całości nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej pożyczki wynosi dla samorządów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub/i dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu.

EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań oraz tworzenia dokumentacji projektowej. Ze środków EkoFunduszu nie mogą także korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do udzielenia znaczącej pomocy ze strony przedakcesyjnych programów pomocowych Unii Europejskiej - ISPA i PHARE,

Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz można podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz projekty przyrodnicze. Wśród projektów technicznych wyróżnić można projekty komercyjne, czyli takie które generują znaczne zyski po ich zakończeniu oraz niekomercyjne, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska oraz względy społeczne, a przyszłe opłaty użytkowników jedynie pokrywają koszty, bez generowania zysków, bądź generują zyski w niewielkiej wysokości. W obydwu grupach projektów można wyróżnić projekty typowe oraz projekty innowacyjne. Przez przedsięwzięcia innowacyjne EkoFundusz rozumie takie, które wprowadzają na polski rynek nowe, lepsze niż dotąd rozwiązania techniczne służące

164 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

ochronie środowiska, oferowane zarówno przez firmy polskie, jak i firmy z krajów – donatorów. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich sprawdzonych, a nie stosowanych dotąd w kraju lub w danym regionie rozwiązań. Pewnym ograniczeniem stawianym przez EkoFundusz jest konieczność wprowadzania technologii pochodzącej z jednego z krajów donatorów, które przeznaczyły część polskiego długu na ochronę środowiska (USA, Francja, Szwajcaria, Szwecja, Norwegia, Włochy).

6.2.4. Fundusz Spójności

Fundusz Spójności, inaczej nazwany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których produkt krajowy brutto nie przekracza 90 % średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia, od 1 maja 2004 roku również Polska i nowo przyjęte kraje).

Fundusz ten nie należy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze względu na określony czas w którym działa. Ze względu na charakter i cel Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej. Realizację Funduszu Spójności zaplanowano na lata 1993-99. Na szczycie UE w Berlinie postanowiono przedłużyć jego działanie do 2006 r. W związku z wejściem Polski do UE, po 1 maja 2004 roku stał się on dostępny także dla naszego kraju.

Fundusz Kohezji (Spójności) redystrybuowany jest przez Komisję Europejską na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak więc to nie instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatrują konkretne projekty, akceptując je, a następnie finansując.

Pomoc, którą te kraje otrzymują w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotyczących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w tym wspieranie rozwoju sieci korytarzy transeuropejskich).

Budżet Funduszu Spójności na lata 2000 - 2006 wynosi 18 mld Euro (w latach 1994 - 1999 wynosił 15,5 mld Euro).

Fundusz może przyczyniać się do finansowania:  projektów, lub etapów projektu, które są technicznie lub finansowo niezależne,  grupy projektów powiązanych ze sobą widoczną strategią tworzącą spójną całość.

165 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Fundusz może zapewnić pomoc dla:  projektów dotyczących środowiska, przyczyniających się do osiągnięcia celów art. 130 R Traktatu, łącznie z projektami wynikającymi z przyjętych zgodnie z art. 130 S działań, a w szczególności projekty zgodne z priorytetami nałożonymi na wspólnotową politykę w zakresie ochrony środowiska przez Piąty Program Polityki i Działania odnoszący się do Środowiska i Stałego Rozwoju,  projektów pozostających we wspólnym interesie, dotyczących infrastruktury transportu, finansowanych przez państwa członkowskie, które są objęte wytycznymi wymienionymi w art. 129 C Traktatu; jednakże inne projekty dotyczące infrastruktury transportu, przyczyniające się do osiągnięcia celów zawartych w art. 129 B Traktatu, mogą być finansowane aż do przyjęcia odpowiedniej orientacji przez Radę.

Fundusz może również udzielać pomocy:  na wstępne badania odnoszące się do kwalifikujących się projektów, łącznie z tymi, które są konieczne dla ich wprowadzenia,  na środki wsparcia technicznego, a w szczególności: a) na środki poziome takie jak badania porównawcze mające na celu ocenę wpływu pomocy wspólnotowej; b) na środki i badania, które przyczyniają się do oceny, monitorowania lub oszacowania projektów, oraz wzmocnienia i zagwarantowania koordynowania projektów i ich spójności, a w szczególności spójności z politykami wspólnotowymi; c) na działania i badania pomagające w sporządzeniu koniecznych dostosowań we wprowadzanych projektach.

6.2.5. Bank Ochrony Środowiska

Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków własnych oraz środków NFOŚiGW i WFOŚiGW z przeznaczeniem na inwestycje służące likwidacji degradacji i ochronę środowiska.

Na bazie wieloletniego doświadczenia Bank realizuje zadania związane z jego proekologiczną misją, współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska tj. Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi.

166 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Bank udziela na cele proekologiczne następujących instrumentów:  Kredyty na inwestycje służące ochronie środowiska udzielane we współpracy z WFOŚiGW – kredyty udzielane są ze środków WFOŚiGW (w tym w formie linii kredytowych) lub ze środków Banku z dopłatami WFOŚiGW do oprocentowania z przeznaczeniem na inwestycje służące ochronie środowiska przynoszące wymierny efekt ekologiczny. Przedmiotem kredytowania są inwestycje z zakresu ochrony środowiska polegające na realizacji/modernizacji obiektów służących:  ochronie wód i gospodarce wodnej (np. oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji, modernizacje technologii służące oszczędności wody),  ochronie atmosfery (np. budowa i modernizacja instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii),  ochronie powierzchni ziemi (np. redukcja odpadów u źródeł wytwarzania, składowiska odpadów, zakłady utylizacji odpadów)

 Kredyty na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska - kredyt dla Sprzedawców lub/i Wykonawców na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, materiałów do ociepleń budynków, pomp ciepła, okien termoizolacyjnych, itd. Przedmiotem kredytowania jest zakup, zakup i montaż lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, kolektorów słonecznych, pomp ciepła, grzejników konwekcyjnych, kotłów gazowych, olejowych lub zasilanych energią elektryczną, zaworów termostatycznych, materiałów do ocieplania budynków, okien termoizolacyjnych, rolet zewnętrznych i okiennic, drzwi zewnętrznych charakteryzujących się niskim współczynnikiem przenikania ciepła. Kredytowane urządzenia i wyroby winny posiadać wymagane prawem dokumenty potwierdzające jakość (aprobaty, certyfikaty, deklaracje producenta, itp.) - zgodne z Ustawą o badaniach i certyfikacji oraz rozporządzeniami wykonawczymi do tej Ustawy. Montaż wyrobów może być kredytowany w przypadku gdy: a) Sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocześnie Wykonawcą, b) Wykonawca jest jednostką autoryzowaną przez Sprzedawcę, z którym Bank podpisał porozumienie, c) Bank podpisał z Wykonawcą porozumienie dotyczące montażu urządzeń i wyrobów zakupionych wyłącznie na zasadach obowiązujących dla niniejszego produktu.

167 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Kwota kredytu – do 100% kosztów inwestycji - czyli ceny zakupu i montażu urządzenia lub wyrobu. Okres kredytowania: do 5 lat. Oprocentowanie: według zmiennej stopy procentowej lub indywidualnie dla każdego wyrobu i urządzenia.

 Kredyty na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia – kredyt na energooszczędne przedsięwzięcia z zakresu modernizacji oświetlenia ulic, placów itp. polegające na zmianie dotychczasowych urządzeń na energooszczędne, udzielany jest ze środków Banku Ochrony Środowiska S.A. Przedmiotem kredytowania jest pełny lub częściowy zakres prac związanych z modernizacją oświetlenia (zakup i instalacja żarówek, opraw, urządzeń sterujących, słupów i wysięgników). Kwota kredytu do 100% wartości przedsięwzięcia. Okres kredytowania do 5 lat, zależny od uzyskiwanych oszczędności energii (nie więcej niż suma okresu realizacji inwestycji, ewentualnej karencji w spłacie kapitału oraz okresu spłaty całego kredytu).

 Kredyty na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych – kredyt na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, m.in. na ulepszenia, w wyniku których następuje:  zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej lub zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej,  wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła,  całkowita lub częściowa zamianę źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne).

Przeznaczenie kredytu dla jednostek samorządu terytorialnego realizujących przedsięwzięcia termomodernizacyjne w budynku stanowiącym ich własność i wykorzystywanym do wykonywania zadań publicznych. Przedmiotem kredytowania są: a) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania ciepłej wody: . w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy – co najmniej o 10%, . w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego – co najmniej o 15%,

168 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

. w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%,

b) ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i w lokalnej sieci ciepłowniczej – co najmniej o 25%, c) wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku rocznym.

Kwota kredytu: do 80% kosztów inwestycji. Okres kredytowania do 10 lat. Oprocentowanie wg zmiennej stopy procentowej  Kredyty na przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu agroturystyki ze środków Fundacji "Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej - Counterpart Fund" - kredyt na inwestycje związane z uruchomieniem nowych lub rozwojem istniejących przedsięwzięć gospodarczych w zakresie agroturystyki na wsi lub w miastach do 10 tys. mieszkańców obejmujące tworzenie i rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej, rekreacyjno-sportowej i kulturowej. Przeznaczony dla rolników i członków ich rodzin oraz innych osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą, spółek handlowych, organizacji pozarządowych (fundacji i stowarzyszeń) posiadających osobowość prawną, zarządów gmin (o kredyt nie mogą ubiegać się jednostki państwowe ani spółdzielcze). Przedmiot kredytowania:  zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja budynków mieszkalnych, towarzyszących i gospodarskich (stodoły, stajnie, itp.) na agroturystyczną bazę noclegową dla turystów (pokoje gościnne, domki rekreacyjne, pensjonaty, kwatery grupowe, itp.), w tym budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w budynkach przewidzianych do użytkowania jako agroturystyczna baza noclegowa,  zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja, adaptacja obiektów/punktów przeznaczonych do świadczenia usług gastronomicznych dla turystów, w tym założenie/instalacja urządzeń kuchennych, budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w pomieszczeniach kuchennych, jadalniach oraz w zapleczu magazynowym artykułów spożywczych,

169 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów stanowiących lokalną atrakcję turystyczną, związanych z bezpośrednim świadczeniem usług rekreacyjno-sportowych i kulturowych dla turystów obejmujące zakładanie pól biwakowych i kempingów, budowę i modernizację lokalnych obiektów i urządzeń sportowo-rekreacyjnych (wypożyczalnie sprzętu turystycznego, kąpieliska, plaże, przystanie kajakowe i żeglarskie, ścieżki rowerowe, ścieżki zdrowia, stałe parki rekreacyjno-rozrywkowe i szlaki turystyczne, wyciągi narciarskie), zakup koni oraz budowa i modernizacja stajni i padoków służących usługom jeździeckim, sportowym leczniczym, zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów/punktów lokalnej kultury ludowej (warsztaty tkackie, kowalsko-artystyczne, garncarskie, wikliniarskie, galerie oraz punkty sprzedaży wyrobów lokalnego rękodzieła i rzemiosła artystycznego),  zakup niezbędnego, pierwszego wyposażenia inwestycyjnego budowanych obiektów agroturystycznych obejmującego zarówno środki trwałe, jak i inne rzeczowe składniki majątku obrotowego wielokrotnego użytku (np. naczyń, sztućców, pościeli) ściśle i jednoznacznie związanego z wyposażeniem i funkcjonowaniem wymienionych wyżej obiektów.

Kwota kredytu: a) do 150 tys. zł, nie więcej niż 70% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego, b) do 100 tys. zł, nie więcej niż 75% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego, c) do 50 tys. zł, nie więcej niż 80% wartości kosztorysowej zadania inwestycyjnego. Okres kredytowania do 5 lat (wliczając okres karencji w spłacie kredytu nie przekraczający 1 roku). Oprocentowanie według zmiennej stopy procentowej dla kredytów do 50 tys. zł - 0,5 stopy redyskonta weksli NBP, dla kredytów do 100 tys. zł - 0,6 stopy redyskonta weksli NBP, dla kredytów do 150 tys. zł - 0,7 stopy redyskonta weksli NBP.

6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska

Jednym z warunków realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym programem. Zarządzanie Programem odbywa się, z uwzględnieniem zasad

170 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami i obowiązków podmiotów zarządzających.

W odniesieniu do niniejszego Programu Ochrony Środowiska jednostką, na której będą spoczywały główne zadania zarządzania tym programem będzie Urząd Gminy. Jednak całościowe zarządzanie środowiskiem będzie odbywać się na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego są jeszcze szczeble powiatowy i wojewódzki - obejmujące działania podejmowane w skali powiatu i województwa , a także szczeble jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Na każdą z tych jednostek nałożone są różne (czasami zbieżne) obowiązki (Tabela 6.1.).

Ustawowe zadania poszczególnych samorządowych jednostek organizacyjnych Tabela 6.1. Jednostka Zakres obowiązków administracyjna Województwo  opracowanie strategii rozwoju  opracowanie planów wieloletnich  opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego  realizacja polityki rozwoju  edukacja publiczna  promocja i ochrona zdrowia  pomoc społeczna  ochrona środowiska  gospodarka wodna  obronność  bezpieczeństwo publiczne Tabela 6.1. – ciąg dalszy Jednostka Zakres obowiązków administracyjna Powiat  zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego;  gospodarki wodnej;  ochrony środowiska i przyrody;  ochrony przeciwpowodziowej;  zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska;  promocji i ochrony zdrowia;  administracji geologicznej Gmina  gospodarka odpadami komunalnymi;

171 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych;  oczyszczanie ścieków komunalnych;  tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej;  tworzenie niektórych obszarów chronionych;  ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej;  wydawanie informacji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;  prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych.

Na trochę innych zasadach odbywa się zarządzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Kierują się one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, choć od jakiegoś czasu uwzględniają one także głos opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzane środowiskiem odbywa się przez:  dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa,  porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń  modernizacje stosowanych technologii,  eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska,  instalowanie urządzeń ochrony środowiska,  stałą kontrole zanieczyszczeń.

Instytucje działające w ramach administracji a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maja głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska poprzez: racjonalne planowanie przestrzenne, kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, instalowanie urządzeń ochrony środowiska. Instrumenty służące do zarządzania programem ochrony środowiska wynikają z obowiązujących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i można je podzielić na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.

6.3.1. Instrumenty prawne

Do instrumentów prawnych zaliczamy:

172 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

 pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane,  decyzje zatwierdzające plany gospodarki odpadami,  koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych,  oceny oddziaływania na środowisko planowanych czy istniejących inwestycji, decyzje zatwierdzające plany zagospodarowania przestrzennego.

Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawym.

6.3.2. Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych zaliczamy:  opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnie, z której odprowadzane są ścieki,  administracyjne kary pieniężne,  odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna,  kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska.

6.3.3. Instrumenty społeczne

Wśród instrumentów społecznych jako najważniejszy należy wymienić współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je podzielić na :  narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Można w nich dwie kategorie dotyczące: a) działań samorządów (dokształcanie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych),

173 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

b) powiązań miedzy władzami samorządowymi a społeczeństwem (udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomości – kampanie edukacyjne)  narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrożenia polityk środowiskowych: a) środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, b) strategie i plany działań, c) systemy zarządzania środowiskiem, d) ocena wpływu na środowisko, e) ocena strategii środowiskowych.  narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizacje zrównoważonego rozwoju: a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), b) regulacje cenowe, c) regulacje użytkowania, oceny inwestycji, d) środowiskowe zalecenia dla budżetowania, e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych.  narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju: a) wskaźniki równowagi środowiskowej, b) ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, c) monitorowanie skuteczności procesów zarządzania

Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym pojęciem należy rozumieć różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych.

Ważna dla ochrony środowiska jest również współpraca pomiędzy służbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to być relacje partnerskie prowadzące do wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć. I tak pozarządowe organizacje ekologiczne mogą zajmować się zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywać plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywać operaty ochrony przyrody dla nadleśnictw), prowadzić konstruktywne (i jak najbardziej fachowe) programy ochrony różnych gatunków czy typów

174 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

siedlisk, realizować pro środowiskowe inwestycje (np. związane z alternatywnymi źródłami energii) itp. Tradycyjną rolą organizacji jest też prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu.

Niezbędne jest aby prowadzona komunikacja społeczna objęła swym zasięgiem wszystkie grupy społeczeństwa. Bardzo ważną sprawą jest właściwe, rzetelne i odpowiednio wcześniejsze informowanie tych mieszkańców, których planowane inwestycje będą dotyczyły w sposób bezpośredni (np. mieszkańców przez posesje których będzie przebiegać wodociąg). Nie może mieć miejsca sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiadują się oni z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajmą oni postawę negatywną (czasami nawet wrogą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy doświadczenie, wydłuża to lub nawet czasami uniemożliwia realizacje planowanych celów.

Należy jednak pamiętać, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw (nawyków) społeczeństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na specyfikę tego zagadnienia trzeba mieć świadomość, że będzie to proces wieloletni co nie oznacza , że nie należy go prowadzić.

Działania edukacyjne powinny być realizowane w różnych dziedzinach, różnych formach oraz na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji.

W szczególności szkolenia ekologiczne powinny być organizowane dla:  pracowników administracji;  samorządów mieszkańców;  nauczycieli szkół wszystkich szczebli;  dziennikarzy;  dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych.

Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji.

175 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

6.3.4. Instrumenty strukturalne

Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a także program ochrony środowiska i to one wytyczają główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrzędnym dokumentem powinna być strategia rozwoju, jako dokument wytyczający główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np. dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu ochrony zdrowia turystyki ochrony środowiska itp.

W programach tych powinny być uwzględnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczono pewne ramy tego rozwoju, warunkowane troską o stan środowiska.

Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działań w określonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego życia jego mieszkańców.

6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska

6.4.1. Zasady monitoringu

W procesie wdrażania Programu ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego będzie możliwe dokonanie oceny procesu wdrażania, jak i również będą mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu.

Monitoring powinien być sprawowany w następujących zakresach:  monitoring środowiska;  monitoring programu;  monitoring odczuć społecznych.

Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narzędziem wspomagającym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska i może być

176 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Monitoring środowiska jest jednym z najważniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach istniejących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalności np. WIOŚ, RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych, użytków ekologicznych) znany jest instytucją takim jak np. Urzędy Gmin, RDLP, Dyrekcje Parków Narodowych i Krajobrazowych.

Monitoring programu – najważniejszym wskaźnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zadań, które powinno się odbywać np. co roku, na podstawie zestawienia planu działań przewidzianych do realizacji z postępem ich wdrożenia. W przypadku nie osiągnięcia zaplanowanych zamierzeń należy dokonać analizy sytuacji i poznać jej przyczyny. Powodem mogą być np. brak czasu, pieniędzy, zasobów ludzkich lub też zmiana kolejności przewidzianych w programie zadań priorytetowych.

Monitoring odczuć społecznych – jest on sprawowany na podstawie badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów Programu, między innymi przez ilość i jakość zgłoszonych interwencji.

6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych

W ocenie postępu wdrażania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych, jakie powinna przynieść realizacja wyznaczonych celów.

W efekcie realizacji wyznaczonych dla gminy wiejskiej Nowy Targ celów ekologicznych powinno uzyskać się zamieszczone w Tabeli 6.2. efekty ekologiczne.

177 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zakładane efekty działań proponowanych w Programie Ochrony Środowiska Tabela 6.2. Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie Ochrona powietrza Wyposażanie emitentów w . Ograniczenie emisji . Czystsze powietrze, filtry wyłapujące zanieczyszczenia . Zwiększenie zanieczyszczenia do powietrza atrakcyjności powietrza atmosferycznego – turystycznej gminy największe podmioty . Mniejsze zagrożenie dla gospodarcze emitujące zdrowia ludzi zanieczyszczenia . Lepsze warunki rozwoju flory i fauny Kontrola emitowanych . przestrzeganie limitów . zanieczyszczeń przez emisyjnych podmioty gospodarcze Zmiana systemu grzewczego i . ograniczenie emisji . Wzrost energetycznego na terenie niskiej do powietrza zapotrzebowania na gminy . zmniejszenie „ekologiczne” surowce zanieczyszczenia energetyczne (gaz, powietrza związkami słoma drewno wierzba siarki i pyłami energetyczna, geotermia) . Możliwość zagospodarowania niewykorzystanego dotychczas areału lub fragmentów pól uprawnych o słabszej klasie bonitacyjnej do produkcji surowców energetycznych . Tworzenie nowych miejsc pracy

178 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie Ochrona powietrza – ciąg dalszy Poprawa (usprawnienie) . Zmniejszenie . Zmniejszenie efektu systemów przesyłania energii zapotrzebowania na cieplarnianego cieplnej oraz poprawa nośniki energii . Ograniczenie ilości parametrów cieplno- . Ograniczenie zużycia odpadów ze spalania energetycznych budynków surowców energetycznych . Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza Reorganizacja transportu . Ograniczenie emisji . Zapotrzebowanie na zbiorowego spalin ekologiczne środki napędowe (gaz, biopaliwa) Przebudowa układu . Zmniejszenie natężenia . Zwiększenie komunikacyjnego ruchu drogowego zatrudnienia . Ograniczenie emisji . Ograniczenie poziomu spalin hałasu Tworzenie stref ochronnych . Ograniczanie . Zwiększenie zadrzewień wokół największych emitorów rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz emitowanych najbardziej uczęszczanych zanieczyszczeń ciągów komunikacyjnych Nowe nasadzenia – zalesianie . Zwiększenie potencjału . Zwiększenie „produkcji tlenu” produkcyjnego charakteru lasu – możliwości pozyskiwania drewna . Nowe miejsca rekreacji i wypoczynku

179 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie

Ochrona wód Opracowanie bilansu wodno – . Stworzenie założeń . gospodarczego ochrony zasobów wodnych na terenie gminy Budowa wodociągów . Zmniejszenie . Zmniejszenie i skanalizowanie jak zanieczyszczenia wód zagrożenie zdrowia największego terenu gminy powierzchniowych i ludzi podziemnych . Zwiększenie . Dostarczanie ludności atrakcyjności wody pitnej o dobrych turystycznej gminy parametrach jakościowych . Lepsze warunki rozwoju fauny i flory zwłaszcza wodnej Budowa nowych ujęć wody . Zwiększenie . Dostarczanie dyspozycyjnych mieszkańcom wody o zasobów wodnych dobrej jakości . Wzrost możliwości osadniczych

180 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Podłączenie maksymalnej . Ograniczenie . Zmniejszenie zagrożeń ilości mieszkańców do zanieczyszczenia wód dla zdrowia istniejących lub nowo powierzchniowych mieszkańców projektowanych) oczyszczalni i podziemnych . Zwiększenie ścieków zbiorczych atrakcyjności i przydomowych turystycznej gminy . Lepsze warunki do rozwoju fauny i flory Wyznaczenie norm zużycia . Zachowanie zasobów . Możliwości rozwojowe wody przy poszczególnych wodnych gminy – osadnictwo, rodzajach działalności . Ograniczenie ilości działalność produkcyjnej ścieków gospodarcza . Zmniejszenie nakładów na inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę i oczyszczaniem ścieków wód

Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie

Ochrona wód – ciąg dalszy

181 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Promowanie dziedzin . Ograniczenie zużycia . Wzrost zatrudnienia produkcji o małej wody wodochłonności . Zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków Zwiększenie kontroli poboru . Naliczanie właściwych . wody i zrzutu ścieków stawek za użytkowanie wód Budowa lokalnych zbiorników . Zmniejszenie . Wzrost zatrudnienia retencyjnych zagrożenia przeciw . Wzrost atrakcyjności powodziowego turystycznej . Zwiększenie łatwo . Nowe miejsca dostępnych zasobów wypoczynki i rekreacji wodnych Budowa, kontrola oraz . Zmniejszenie . Zmniejszenie strat konserwacja wałów i urządzeń zagrożenia materialnych w przeciw powodziowych powodziowego przypadku wystąpienia powodzi Odbudowa oraz prawidłowa . Poprawa stosunków . Zmniejszenie eksploatacja systemów wodnych na terenie zagrożenia melioracji gminy powodziowego . Poprawa warunków upraw . Wzrost zatrudnienia Ochrona powierzchni ziemi

Prowadzenie racjonalnej . Zachowanie walorów . Utrzymanie plonów na gospodarki uprawowej użytkowych terenów dotychczasowym upranych poziome lub ich zwiększenie . Zmniejszenie zagrożenia zanieczyszczeń wód podziemnych w skutek przenawożenia

Tabela 6.2. – ciąg dalszy

182 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie

Ochrona powierzchni ziemi – ciąg dalszy Prowadzenie edukacji . Wykorzystanie . Wzrost zatrudnienia dotyczącej racjonalnej potencjału rolnego . Wzrost gospodarki rolnej, gminy przedsiębiorczości wprowadzania nowych metod, związanej z gospodarką nowych upraw rolną . Nowe możliwości przychodów dla mieszkańców Wykorzystanie kompostu do . Wzrost wydajności . Podniesienie wydajności nawożenia gleb uprawianych gleb upraw . Podniesienie jakości . Ograniczenie degradacji (żyzności) ziemi gleb

Ochrona przed hałasem Tworzenie naturalnych i . Obniżenie poziomu . Zwiększenie komfortu sztucznych stref ochronnych hałasu egzystencji wokół największych emitorów mieszkańców hałasu oraz najbardziej . Polepszenie warunków uciążliwych ciągów rozwoju fauny komunikacyjnych . Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu . Zwiększenie estetyki Wprowadzanie nowych . Eliminacja źródeł hałasu . Zwiększenie komfortu „cichych” technologii egzystencji mieszkańców . Polepszenie warunków rozwoju fauny . Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu . Zwiększenie estetyki

183 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie

Odpady Zmiana profilu produkcji . Zmniejszenie ilości . Zmniejszenie - zmniejszenie wytwarzanych odpadów zapotrzebowania na materiałochłonności . Zmniejszenie instalacje do przerobu i odpadochłonności zapotrzebowania na wykorzystania i nośniki energii unieszkodliwiania odpadów . Zmniejszenie zapotrzebowania miejsca pod instalacje do unieszkodliwiania odpadów (składowiska) . Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń Likwidacja „dzikich wysypisk . Poprawa estetyki gminy . Zmniejszenie „śmieci zagrożenia dla zdrowia ludzi . Zmniejszenie zagrożenia dla rozwoju fauny i flory . Zmniejszenie potencjalnych zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych Wprowadzenie selektywnej . Zmniejszenie ilości . Zmniejszenie zbiórki odpadów odpadów trafiających na zagrożenia dla zdrowia składowiska ludzi . Pozyskiwanie czystych . Ochrona terenu – surowców do przeróbki zmniejszenie . Zmniejszenie liczby zapotrzebowania na „dzikich wysypisk” teren pod składowiska śmieci . Poprawa estetyki gminy . Zwiększenie zatrudnienia

184 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Tabela 6.2. – ciąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpośrednie Pośrednie

Odpady – ciąg dalszy Przerób odpadów . Wydłużenia czasu . Zmniejszenie eksploatacji istniejących materiałochłonności i i projektowanych energochłonności składowisk produkcji . Produkcja wyrobów . Wykorzystanie z odpadów np. elementy kompostu do pielęgnacji małej architektury, terenów zielonych kompostu . Pozyskanie źródła częściowego finansowania systemu gospodarki odpadami Prowadzenie akcji edukacyjnej . Unikanie powstawania . Ochrona środowiska odpadów . Wzrost świadomości . Właściwe postępowanie ekologicznej z odpadami

Ochrona dóbr kultury Prowadzenie renowacji . Zachowanie zabytków . Zwiększenie istniejących zabytków dla przyszłych pokoleń atrakcyjności gminy . Wzrost świadomości narodowej Inwentaryzacja istniejących . Stworzenie bazy . Możliwość planowania dóbr kultury danych dóbr kultury na zabiegów terenie gminy konserwatorskich Wprowadzenie właściwego . Zwiększenie . Promocja gminy oznakowania i opisu dóbr atrakcyjności gminy kultury

185 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony Środowiska

Podstawą właściwego systemu oceny realizacji zadań określonych w Programie Ochrony Środowiska jest system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko w tym zakresie. Poniżej przedstawiono grupę wskaźników przyjmując że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana.

6.5.1. Gospodarka wodna i ściekowa oraz stosunki wodne CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) Zapewnienie mieszkańcom gminy 1. Zwodociągowanie gminy (%) 39,2 odpowiedniej jakości i ilości wody do 2. Zużycie w gospodarstwach picia domowych wody wodociągowej 212,9 (dam3/rok*M) 3. Długość sieci wodociągowej (km) 103,3 4. Liczba przyłączy (szt.) 1727 Dążenie do zapewnienia 5. Skanalizowanie gminy (%) 25,1 odpowiedniej jakości użytkowej wód 6. Długość sieci kanalizacyjnej (km) 34,5 7. Liczba przyłączy (szt.) 1101 8. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków w % 24,9 ludności ogółem 9. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania w - dam3 na 1 km2 Ochrona przed powodzią 10. Długość konserwowanych rowów melioracyjnych w ciągu b.d. roku [km]

6.5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.)

186 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Poprawa jakości powietrza 1. Klasa strefy: atmosferycznego  pod kątem ochrony zdrowia C  pod kątem ochrony A roślin 2. Emisja pyłów i gazów Pyłowych: 0,15 (w tys. Mg/ rok) gazowych: 28,3 3. Liczba zmodernizowanych Systematyczna redukcja niskiej emisji b.d. kotłowni lokalnych 4. Sieć gazowa rozdzielcza 122,5 km 5. Odbiorcy gazu z sieci 1501 podłączeń 6. Zużycie gazu z sieci na 1 620 m3/Ma/rok odbiorcę w m3

6.5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego – ciąg dalszy CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) Systematyczna redukcja emisji 7. Poprawa nawierzchni i b.d. zanieczyszczeń komunikacyjnych do warunków bezpieczeństwa powietrza ruchu, modernizacja i rozbudowa dróg 8. Drogi powiatowe o ulepszonej powierzchni 63,2/63,2 (km) do ogólnej długości dróg powiatowych 9. Drogi gminne o ulepszonej powierzchni (km) do 67/139,4 ogólnej długości dróg gminnych

6.5.3. Ochrona przed hałasem CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) Zmniejszenie uciążliwości hałasu 1. Miejsca, gdzie poziom b.d. komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z hałasu przekracza wartość obiektów działalności gospodarczej progową 2. Ekrany akustyczne b.d. (długość w mb) 3. Udział podmiotów b.d. gospodarczych nie spełniających wymagań w zakresie emisji w ogólnej liczbie kontrolowanych

6.5.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.)

187 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Rozeznanie skali zagrożenia polami Liczba miejsc, na których b.d. elektromagnetycznymi stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem: a) terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową b) miejsc dostępnych dla ludzi

6.5.5. Ochrona przyrody CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) Ochrona i utrzymanie różnorodności 1. Procentowy udział 100,0 % biologicznej i krajobrazowej oraz obszaru chronionego doskonalenie systemu obszarów krajobrazu chronionych 2. Procentowy udział terenu 0,9 % objętego siecią NATURA 2000 3. Udział parków narodowych w całkowitej powierzchni 0,2 % gminy

6.5.5. Ochrona przyrody – ciąg dalszy CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 R.) Ochrona i utrzymanie różnorodności 4. Liczba parków 1 biologicznej i krajobrazowej oraz narodowych doskonalenie systemu obszarów 5. Liczba parków - chronionych – ciąg dalszy krajobrazowych 6. Liczba rezerwatów 2 przyrody 7. Liczba pomników przyrody 3

8. Liczba pomników przyrody (poj. drzewa) poddanych - zabiegom pielęgnacyjnym 9. Liczba użytków - ekologicznych 10.Liczba akcji pomagających b.d. w pokonywaniu tras komunikacyjnych zwierzynie drobnej 11.Liczba gospodarstw b.d. agroturystycznych

6.5.6. Ochrona lasów CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.)

188 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA NOWY TARG

Ochrona terenów leśnych oraz Wskaźnik lesistości 36,44% powiększanie ich zasobów. Zrównoważona 1. Powierzchnia lasów pod względem ekonomicznym, społecznym ogółem: 7 615,89 ha i ekologicznym gospodarka leśna. w tym:  lasy publiczne 886,2/11,7 ha/(%)  lasy prywatne 6729,7/88,3 ha/(%) 2. Powierzchnia w ha b.d. zalesiona w ciągu roku

6.5.7. Ochrona gleb CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2003 r.) Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb 1. Liczba metrów bieżących b.d nasadzeń śródpolnych 2. Powierzchnia gruntów b.d. zdegradowanych 3. Udział gruntów b.d. wymagających rekultywacji (%) 4. Liczba przeprowadzonych w ciągu roku badań zanieczyszczenia gleb 5. Liczba wybudowanych w ciągu roku płyt obornikowych, zbiorników na gnojowicę

189