!

k n n o e e de Wit d g n r n nouk e e li t g s n ve i o e d Kloos en A b n O i r n aarten v e a e t a s ! B u l c de Hoog, M r u aurits u t l u Behm, M C aaike M ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

! !

! !

!

ARCAM Dienst Ruimtelijke Ordening maart 2013! MANIFESTATIE OOSTERDOK UNITED

1. Inleiding, tevens samenvatting

Deze notitie bevat bevindingen over het Oosterdok, met aanbevelingen ter versterking van dit culturele gebied tussen het Centraal Station en de Oostelijke . De bevindingen en aanbevelingen zijn het resultaat van de manifestatie OOSTERDOK UNITED die ARCAM in de maanden januari tot april organiseerde, samen met een groot aantalinstellingen in het gebied en de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam. De bevindingen en aanbevelingen zijn geordend naar thema’s en naar gevoelde urgentie. Sommige aanbevelingen kunnen morgen al ter hand genomen worden, andere zijn niet minder belangrijk, maar complexer of omvangrijker en vragen meer tijd.

Cruciaal zijn vier aspecten: • de programmering en het beheer van het Oosterdok kunnen beter; • het naar buiten treden door instellingen als bespelers van één cluster kan eenduidiger; • in het hele gebied is de openbare ruimte van onvoldoende kwaliteit, zijn verkeersaders gevaarlijk en niet optimaal ingericht; op de Prins Hendrikkade is de situatie gevaarlijk; • de luchtkwaliteit overschrijdt alle normen; langs de Prins Hendrikkade en de Valkenburgerstraat is de hoogste concentratie fijnstof in Amsterdam gemeten.

Vier voorstellen • Stel op korte termijn een ‘dokmanager’ aan die de programmering en het dagelijks beheer van het water en de openbare ruimte onder zijn/haar hoede krijgt en voorstellen kan doen voor de verrijking van het programma in het vastgoed rond het dok. Laat onderzoek doen naar de beste formule om het Oosterdok te positioneren en aan de man te brengen als een attractief milieu in de oostelijke binnenstad. Voer de aanbevelingen van dat onderzoek vervolgens uit in het kader van een vijfjarenplan. Maak van de verrijking van het programma een centraal punt in het stedelijk en het stadsdeelbeleid. • Onderzoek hoe het hele Oosterdok opgenomen kan worden in het programma en de organisatie van De Amsterdam. • Begin nu al met de planning en organisatie van de radicale aanpak van de grootste knelpunten in de openbare ruimte in het gebied. In de situaties rond de ODE-brug en bij de IJtunnelentree, zou nu al geïnvesteerd moeten worden. Wanneer de autotunnel achter het Centraal Station eenmaal gereed is (2015) en de Noord-Zuidlijn rijdt (2017) is het mogelijk dat het auto- en busverkeer op de Prins Hendrikkade wordt gereduceerd. Overleg met de Stadsregio Amsterdam over het hierop inspelen is aan te bevelen. De ‘knip’ bij het Damrak (Stedenbouwkundig Plan 2013), mogelijk in 2014 klaar, maakt een verbeterde verblijfskwaliteit tussen het Victoriahotel en de ODE-brug mogelijk. In het verlengde daarvan zou de verblijfsfunctie , resp. de ruimte voor voetgangers en fietsers langs de hele Prins Hendrikkade meer prioriteit moeten krijgen. Op korte termijn kan al worden geëxperimenteerd met tijdelijke afsluitingen en met het in de inrichting van de openbare ruimte incorporeren van de verkeerspiek tijdens de spits en in het

1 weekeinde. • Neem de thema’s duurzaamheid en milieu als leitmotiv voor verdere programmatische en fysieke ontwikkeling. In de bijlagen zijn een knelpunten- en een ideeënkaart opgenomen en wordt uitvoeriger ingegaan op onderdelen van de manifestatie en op ingebrachte voorstellen.

Kaart cultuurcluster Oosterdok 2012.

2 2. Aanleiding voor de manifestatie Oosterdok United.

Het Oosterdok verandert, de laatste jaren zelfs heel snel. Het stuk stad is allang een gemengd woon- en werkgebied, maar nu vinden steeds meer mensen er ook hun weg naar de culturele instellingen en de evenementen die er worden georganiseerd. Meer en meer bewijst dit voormalig havengebied zich als een culturele hot spot. Maar hoe zag het er ook al weer uit voordat de IJ-tunnel of NEMO werden gebouwd en nog mèt Postgebouw? En wat is er nog niet helemaal goed? Waar liggen de kansen om het cultuurcluster verder te versterken? Deze en andere vragen kwamen aan bod in de manifestatie ‘Oosterdok United’ die ARCAM met een reeks buren en de Dienst Ruimtelijke Ordening in januari – maart 2013 organiseerde. ARCAM fungeerde daarbij als onafhankelijk platform dat de consultering van betrokkenen (buurtbewoners, professionals, ontwikkelaars of ambtenaren) faciliteerde.

Geografisch is het Oosterdok is een gebied dat dicht tegen de binnenstad aan ligt. In het hart wordt het gedefinieerd door 26 hectare water, de randen daaromheen zijn bebouwd. Grote delen worden gedomineerd door de verkeersstromen die vanaf eind 19de en begin 20ste eeuw opgeld deden en geaccommodeerd werden. Denk aan het Centraal Station op een eigen eiland, het gemotoriseerd vervoer langs de Prins Hendrikkade, de IJ-tunnel en de verbinding met de Valkenburgerstraat. Ook het spoor is vertegenwoordigd, met aan de noordzijde een dijklichaam dat de verbinding met het IJ en de Oostelijke Handelskade en de daarachter gelegen eilanden bemoeilijkt. Op het oude rangeereiland van het voormalige Postgebouw, het , is inmiddels een nieuw stuk stad ontstaan. Daar tegenover loopt aan de westkant van het dok de drukke Prins Hendrikkade die grenst aan de oude eilanden van de binnenstad, met bij de Gelderse Kade en het Kadijksplein toegangen naar de oude stad en de Kadijken, Artis en de Plantage. Aan de oostzijde bevindt zich het Marine Etablissement Amsterdam (MEA), een grondgebied met een hermetisch gesloten karakter dat in bezit is van het Rijk. Het Marineterrein en het naastgelegen Scheepvaartmuseum ademen nog het nautisch karakter van weleer. Voor het etablissement loopt een hoofdvaarroute en ook de Unesco Erfgoed-grens. Aan de landzijde wordt het terrein begrensd door een lange muur, deels nog stammend uit de 17de eeuw. De Kattenburgerstraat die voor die muur en het Scheepvaartmuseum langs loopt verbindt de binnenstad met de , de Oostelijke Handelskade en de Kop van het Java-eiland Het Oosterdok is regionaal, nationaal en internationaal goed ontsloten. Het is uitstekend ingebed in het regionale verkeersnetwerk. Het ligt direct ten oosten van de’ reizigersmachine’ Centraal Station en is derhalve goed verbonden met Schiphol. Het grenst hier ook aan de belangrijkste entree van de stad, in de toekomst startpunt van de zogenaamde ‘Rode Loper’. In en om de Zouthaven leggen dagelijks passagiersschepen aan. Stromen toeristen maken vanaf de Oostelijke Handelskade een tour langs of door het Oosterdok en de binnenstad via respectievelijk de ‘hoge hakkenroute’ of per rondvaarboot. Overigens wordt het gebied ook bepaald door administratieve grenzen: zowel Stadsdeel Centrum, Stadsdeel Oost en de Centrale Stad hebben bemoeienis met het gebied.

Programmatisch is het Oosterdok een gebied met een steeds intensiever interactiemilieu. Ooit werd de functie ervan bepaald door rederijen en werven, te midden waarvan werd gewoond. Het is historisch van groot gewicht. In de Gouden Eeuw was het de navel van de wereld. Van hieruit trokken schepen naar de koloniën en handelsgebieden, om rijk beladen terug te keren. Het Oosterdok werd vanaf de jaren tachtig met succes herontwikkeld aan de hand van zogenaamde ankers: grote publiekstrekkers die mensen naar en door het gebied lokken zoals NEMO, het Scheepvaartmuseum, de Openbare Bibliotheek, het Conservatorium en Muziekgebouw aan ’t IJ/Bimhuis. Inmiddels hebben culturele instellingen, zoals bijvoorbeeld

3 De Appel, het Oosterdok eigenstandig gevonden. Veel van de instellingen hebben een internationaal of nationaal bereik, maar een aantal, zoals OBA en ARCAM, is ook lokaal gericht. Daarnaast is de openbare ruimte structureel en incidenteel het toneel van evenementen: de intocht van Sinterklaas, de Dam tot Dam Loop en de viering van Oudejaarsnacht. Als cluster verschilt het Oosterdok van de andere acht Amsterdamse cultuurclusters door zijn variatie: alle schalen (lokaal - internationaal) zijn vertegenwoordigd. Daarbij is het Oosterdok een jong cluster, volop in ontwikkeling en met nog volop ruimte voor toe te voegen programma. De recente ontwikkelingen rond het Marine Etablissement Amsterdam, dat op termijn (deels) een nieuwe bestemming zal krijgen, bieden kansen om het cluster Oosterdok verder te versterken. Tezamen zijn de negen culturele instellingen rondom het dok en de evenementen inmiddels goed voor 3,5 miljoen bezoekers (2012), exclusief de verkeersstromen. Op sommige plekken en momenten neemt de reeds grote druk op de openbare ruimte nog toe.

Anno 2013 kijkt de stad reikhalzend uit naar de oplevering van grote projecten als de Noord- Zuidlijn en het Centraal Station. Door de opeenstapeling van vertragingen en budgetoverschrijdingen is het perspectief op de betekenis van deze projecten voor de stad naar de achtergrond gedrongen, terwijl juist maximaal van deze investeringen kan worden geprofiteerd. Verkeersstromen worden verlegd, veel van het autoverkeer gaat in de toekomst door een tunnel achter het Centraal Station. Een deel van de bussen kan in de toekomst eindigen bij het Buikslotermeerplein, de metro brengt reizigers dan naar de binnenstad. Dit alles biedt kansen voor de verhoging van de omgevingskwaliteit van het Oosterdok.

Wat is de toekomst van het Oosterdok? Hoe ziet hier de ideale mix van cultuur, wonen en werken er uit? Hoe verhouden de gevestigde instituten zich tot de tijdelijke functies en evenementen? Aan welk programma biedt het nog ruimte? Hoe wordt bij de ontwikkeling van nieuw programma omgegaan met de bevolkingssamenstelling die zo kenmerkend is voor het gebied en haar geschiedenis en die respect verdient. Op groter schaalniveau ligt er de vraag hoe cultuurcluster Oosterdok zich verhoudt tot de andere clusters, in de regio en daarbuiten.

Om daarover gericht te kunnen nadenken is het noodzakelijk tijdig te bekijken en te inventariseren hoe het Oosterdok er nu bij ligt. Wat leeft er en waarvan wordt er gedroomd? Dáártoe heeft ARCAM samen met de Dienst Ruimtelijke Ordening en collega-instellingen een aanzet heeft willen geven met de MANIFESTATIE OOSTERDOK UNITED.

In een reeks van publieke en minder publieke bijeenkomsten zijn bevindingen en aanbevelingen gedaan. Die reiken wij bij deze graag aan het bestuur van deze stad aan.

4 3. Manifestatie – logistieke opzet geheel en verschillende delen

De manifestatie ‘Oosterdok United’ richtte zich op een divers publiek. In eerste plaats werd gemikt op betrokkenheid van de buurt. Overal aan het dok en in de omliggende wijken (onder andere gebied 1011/1012) is geflyerd. Circa 4.000 huishoudens zijn bereikt. Ook werden flyers gelegd bij alle culturele instellingen en bij de lokale supermarkt. Gebruik van social media en aandacht in Amsterdamse kranten leverde de nodige bekendheid op. In week 9 en 10 hebben door de hele stad in de abri’s posters gehangen. Mensen werden uitgenodigd te komen naar lezingen, deel te nemen aan openbare debatten of een schouw, of konden mee op ontdekkingstocht. In de voorjaarsvakantie werden voor buurtkinderen Junior Workshops georganiseerd. Ook instellingen als NEMO, Het Scheepvaartmuseum, het Conservatorium, De Appel en de ondernemers in het gebied (o.a. Doubletree hotel en Hannekes Boom) werden betrokken. Zij namen intensief deel aan debatavonden en stelden hun huis open voor lezingen, debatten en workshops. Oosterdok United was als het ware een reizend circus dat door het Oosterdok trok en waar, naarmate de tijd vorderde, steeds meer nieuwsgierigen op af kwamen. Professionals werden gericht uitgenodigd voor lezingen, debatten en expert meetings. In de workshops was steeds sprake van een mix van betrokken ambtenaren, zelfstandigen (architecten, stedenbouwkundigen, ondernemers) en gericht uitgenodigde buurtbewoners, die zich betrokken en actief hadden getoond bij de eerdere activiteiten.

Het programma leverde mooie momenten op. Bij een temperatuur van min vijf graden Celsius met buurtbewoners en projectontwikkelaar schouwen, ofwel ’vergaderen op locatie’, en een verhit gesprek voeren over het landjepik van de woonbootbewoners aan de Dijksgracht en de Prins Hendrikkade. Intensief praten over de soms levensgevaarlijke verkeerssituaties in het gebied terwijl het drukke busverkeer over de westentree van het Oosterdok langs denderde. Realtime presentatie: we konden alles gadeslaan vanuit de lezingen zaal in het Doubletreehotel. De verbroedering van de nieuwe bewoners van het Oosterdokseiland met buurtgenoten van het Kadijksplein en Kattenburg tijdens het schouwen en de verraste blik van zestig bibiliothecarissen bij het zien van hun werkplekken vanuit de smalle straat tussen OBA en het Conservatorium tijdens ontdekkingstochten: ‘Wat een rommel! Zitten we zo te kijk?!’ Tot slot de multimediale presentatie van Ode Place samen met studenten van het Conservatorium.

Het deelnemend publiek uit een mix van buurtgebuikers (bewoners, ondernemers), professioneel geïnteresseerden en professioneel betrokkenen: beleidmakers en stedenbouwkundigen. Onder de bezoekers was veel eensgezindheid. Het merendeel bleek te spreken over wat tot dusver tot stand gebracht is. Vrijwel iedereen ondervindt hinder van de infrastructurele werkzaamheden en de rommelige inrichting en ergert zich aan de slechte bewegwijzering. Over de beleving van het water wordt uiteenlopend gedacht; de een roept op tot `Red Bull Airraces’ om er meer dynamiek te krijgen, terwijl de ander juist pleit voor minder activiteit op het water en voor rust en stilte.

5 In totaal registreerden ARCAM tot en met 23 maart 2.675 bezoekers, die kwamen af op de volgende activiteiten:

• Expositie ARCAM (25 januari - 6 april). • 7 ontdekkingstochten onder leiding van De Gebouwengids en of ARCAM. • 3 debatten over de condities (voor versterking) van cultuurcluster Oosterdok, over verkeersstromen en openbare ruimte in het gebied en over de programmatische ruimte die er nog rest (in respectievelijk ARCAM, Doubletree Hotel en het Conservatorium). • Zuiderkerklezing door Maurits de Hoog en Jos Gadet over intensieve interactiemilieus • Studenten Yale University bestuderen Oosterdok en MEA onder leiding van Robert Stern. • Lezing Kristiaan Borret en Maurits de Hoog over metropoolvorming en de rol die clusters daarbij spelen in de Brakke Grond. • Workshop over de potentie van het Oosterdok onder leiding van Borret en De Hoog in NEMO. • Lezing over de fysieke en mentale ondergrond van het Marineterrein door Esther Agricola en Maarten Kloos in Het Scheepvaartmuseum. • Junior workshop Oosterdok United. • 2 Schouwen: intensieve groepsgesprekken in de openbare ruimte onder leiding van planologen van DRO. • Bezoek teamleiders en directie DRO: fietstocht door gebied en discussie na afloop in ARCAM. • Workshop over de openbare ruimte onder leiding van Kees van Ruyven in De Appel. • Expo en Film: Amsterdam aan het IJ onderdeel van programma 24 H Oost; georganiseerd door Amsterdam Marketing met medewerking van de cultuurinstellingen in Oost.

Voor een volledig overzicht zie bijlage I.

Expositie en activiteiten werden bedacht en gerealiseerd door een klein team, bestaand uit Maaike Behm, Maarten Kloos, Maurits de Hoog en Anouk de Wit van respectievelijk ARCAM en de Dienst Ruimtelijke Ordening. Er werd in de manifestatie intensief opgetrokken met buurinstellingen (NEMO, OBA, Conservatorium van Amsterdam, Het Nederlands Scheepvaartmuseum, Doubletree Hotel by Hilton, De Appel).

6 4. Opbrengst

Van alle bijeenkomsten zijn aantekeningen en verslagen gemaakt. Ook hebben bevlogen deelnemers zich vrij gevoeld ARCAM voorstellen voor programma, verbetering inrichting openbare ruimte e.d. toe te sturen, of op andere wijze (blogs, social media) de discussie verrijkt. Op basis daarvan heeft het organiserend team bevindingen en aanbevelingen opgetekend. Om die te structureren is gekeken naar de meest besproken thema’s, en naar de gevoelde urgentie in relatie tot het tijdsaspect. Deze thema’s waren: het Oosterdok als geheel, het water, de deelgebieden aan het dok, stromen: verkeer en vervoer, openbare ruimte en cultureel programma. Hieronder volgen de bevindingen per thema.

4. 1 Bevindingen per thema

4.1.1 Geheel • Het Oosterdok is een fantastische plek. Het is er nieuw en je hebt fantastisch zicht op zowel het IJ en het water als op de oostelijke binnenstad. Het is een scharnierpunt: er zijn meerdere zogenaamde ‘180 graden momenten’ te beleven: met de rug naar de Prins Hendrikkade gaat het over de nieuwe stad; met de rug naar Oosterdokseiland blik je terug op de oude haven van Amsterdam. • Binnen het IJ-oeverproject/Oosterdok (vanuit de overheid) lijkt er onvoldoende regie op de samenhang van verkeer en ruimtelijke ordening. Dit lijkt een intern probleem tussen diensten en administratief bestuurlijke organisaties (Centrale Stad en stadsdelen). • In de plannen lijkt weinig cohesie en continuïteit te bestaan. • Men constateert dat door omstandigheden wordt bezuinigd op het verkeerde moment en op de verkeerde zaken. Juist wanneer sprake is van samenbrengen en afhechten (finishing touch), in het bijzonder in de openbare ruimte, wordt afgehaakt (lees bezuinigd). • In het gebied zijn een aantal zeer gevaarlijke verkeerssituaties, bij de westentree van Oosterdokseiland, aan de Prins Hendrikkade. Tijdens debat hierover kwam de oproep om de hardware gerelateerd aan de toekomstige ontwikkelingen en verwachtingen ten aanzien van bezoekersstromen nog eens grondig te bestuderen. Deskundigen van binnen en buiten de gemeente meldden zich acuut aan, denk aan Kees van Ruyven en Ton Venhoeven. • Sommige afspraken uit het verleden (Connexxion) zijn aan herijking toe, ze blokkeren de ontwikkeling van het Oosterdok. • Het gebied staat op stip met 1 op de lijst van buurten langs verkeersaders waar een (te) hoge concentratie fijnstof is gemeten. • In het steeds kinderrijker gebied is het niet gezond wonen en het is onbekend welke schade jonge bewoners mogelijk oplopen. Verduurzaming van de omgeving zou centraal moeten staan in de plannen op een vernieuwende wijze (suggestie Macha Roesink).

4.1.2 Water • Water staat letterlijk centraal in de beleving van het Oosterdok. • Door het water is er veel ruimte en zijn er lange assen en zichtlijnen in het gebied. • Het water is in gebruik, er loopt een hoofdvaarroute dwars door het gebied, er is een haven van de Marine, er zijn altijd wel onderhoudswerkzaamheden gaande door Waternet en verwante bedrijven en er komen de nodige rondvaartboten voorbij. Er

7 gebeurt van alles op het water. Dat wordt echter verschillend beleefd. Bewoners van het gebied, in het bijzonder de woonbootbewoners op het water, vinden het allemaal te druk. De nieuwe bewoners, die van het Oosterdokseiland, vinden dat er wel een tandje bij kan (“Organiseer de Red Bull Air ace op het water, dan gebeurt er eens iets.”). • Tegelijkertijd maakt het aanwezige water een goede doorstroom van fietsers en voetgangers onmogelijk, vormt het een obstakel. Omrijden is de enige mogelijkheid. Dat moet volgens Mr. Mac Bike (Jos Louwman) echt beter. • Het water is heel schoon. Nog 10 jaar en je mag er officieel in zwemmen, dat kan eigenlijk al, want dat deed Prinses Maxima ook (City Swim).

4.1.3 De verschillende delen in het Oosterdok Het Oosterdok is een samenhangend systeem van verschillende ruimte. De identiteit van het hele gebied wordt getekend door nuanceringen en diversiteit. Feitelijk bestaat cultuurcluster Oosterdok uit meerdere sfeergebieden die met elkaar verbonden zijn door het water of door de entrees tot het gebied. Er is het Oosterdokseiland (ODE), met haar nieuwe en strakke bebouwing. Er is de verbindingsschakel Kop Dijksgracht die het Muziekgebouw en de Dijksgracht met ODE verbindt. Dan is er het geheime en spannende Marine Etablissement Amsterdam (MEA), geflankeerd door het Scheepvaartmuseum langs de Kattenburgerstraat met de verbindingsschakel Kadijksplein en Oude Vaartbrug. Er is de belevingsfeer van de Oude binnenstad aan de Prins Hendrikkade en tot slot is er de schakel van de westentree van het Oosterdokseiland grenzend aan het Centraal Station.

• De afgelopen decennia is het Oosterdok in rap tempo herontwikkeld. Wat inmiddels gerealiseerd is op en om het Oosterdokseiland, blijkt door velen van grote kwaliteit te worden geacht. De dynamiek lijkt zich echter te keren, de laatste kavels en veel openbare inrichtingsplannen komen niet klaar. Het is alsof gevoeld wordt dat het momentum voorbij is en de spanningsboog niet kan worden vastgehouden. Dit terwijl er nog veel te doen is en volop gewerkt wordt aan infrastructurele projecten die de komende jaren hun voltooiing naderen. • Op het Oosterdokseiland liggen kavel 5b en 6 braak, de kop is nog niet ingevuld, dat wordt genoemd als oorzaak van negatieve gevoelens omtrent omgevingskwaliteit en veiligheid. • De Kop Dijksgracht wordt consequent genoemd als een belangrijke schakel tussen de Oostelijke Handelskade en de daarachter gelegen eilanden, en mogelijk Kattenburg, Oostenburg en Wittenburg. Het is een magnifieke plek met prachtige zichten op het Oosterdok en Scheepvaartmuseum. De plek krijgt nu betekenis door tijdelijk programma (placemaking). Gesuggereerd wordt om de werven/kantoren van IVV er plaats te laten maken voor een topbestemming. • De Dijksgracht blijkt voor velen een charmante rafelrand in het hart van de stad. De bewoners willen het rustige en unieke karakter van de dijk graag behouden. Het liefst zien zij een hek geplaatst…. • Tijdens de schouw werd opgemerkt dat de woonboten privatiseren wat van ons allemaal is (‘landjepik’). Ook werd benoemd dat de bewoners van de Prins Hendrikkade zich niet welkom voelen op de lage kaden. • De Dijksgracht lijkt een aantal betrokkenen een ideale verbindingsroute die de Oostelijke eilanden kan ontsluiten. De plannen voor een routing langs de dijk en voor een vergroende spoordijk liggen klaar, geld ontbreekt.

8 • Men is trots op de bebouwing van de Prins Hendrikkade waar gave 17de en 18de eeuwse panden een prachtige gevelwand vormen. Daar voorlangs razen echter auto’s en bussen. Het blijkt velen een doorn in het oog dat de Prins Hendrikkade volledig gedomineerd wordt door snelverkeer. De herontwikkeling van de kade is cruciaal. Wanneer dat goed gebeurt, heeft het Oosterdok twee zijden. • Mensen blijken te bewegen in rondjes, aldus Lili Aghabeik tijdens haar verhaal over Space Syntax. Dat dat in Oosterdok niet mogelijk is, wordt als gemis ervaren. Het rondje Oosterdok is er (nog) niet afgemaakt. • Het terrein van het MEA wordt breed erkend als geweldig strategisch liggend in de stad, op korte afstand van het centrum en dichter bij de Dam dan bijvoorbeeld het Museumplein. • Het is cultuurhistorisch van groot gewicht. In de Gouden Eeuw was het de navel van de aardbol, van hieruit vertrokken schepen over de hele wereld. Van oorsprong zijn het de werven van de Marine. • Het MEA is onbekend want al lang verboden terrein. Dit geïsoleerde karakter is een positief gegeven en zou moeten worden uitgespeeld. • Het is crisis. Het wordt gevoeld dat dit het moment is voor tijdelijke experimenten om uit te vinden wat de plek zelf wil. Kristiaan. Borret: “luister naar de roep van de plek”. Daarvoor zit de tijd ons mee. • In de onderhandelingen over het MEA is de verkenningsfase voorbij. Rijk en gemeente denken samen verder, er is een strategienota in de maak voor het gebied. Defensie/Marine zal haar taken langzamerhand terugtrekken. Het terrein wordt in fasen openbaar, te beginnen met de voorwerf. Dit biedt gelegenheid een zoekproces naar mogelijk programma te starten. • Volgens de directeur van Bureau Monumenten en Archeologie is de uitdaging in deze zoektocht het verleden in letterlijke of overdrachtelijke zin mee te nemen. Dat lijkt niet vernieuwend, maar is het wel, want doorgaans zijn we niet zo goed in programmeren of ontwerpen met respect voor de historie. • Kattenburgerstraat: heeft potentie maar wordt nu aan twee zijden gegijzeld door lange wanden waar weinig vanuit gaat. Zou de langgerekte woningbouw en de historische muur van Marine prachtig kunnen zijn bij verbetering van het groen en wanneer je er extra functies onderbrengt?- werd gevraagd.

4.1.4 Stromen: verkeer en vervoer • De Prins Hendrikkade wordt gedomineerd door verkeer en is tamelijk onbegaanbaar en onplezierig voor voetgangers en fietsers. • De Prins Hendrikkade blijkt een sluipende moordenaar. Het is, net als de Wibautstraat, een racebaan door de stad waar hoge concentraties fijnstof te vinden zijn (59,5 µg/m3 tegen wettelijke norm 40 µg/m3). Buurtbewoners zijn daar bezorgd over. (Dit bewustzijn in samenhang met potentie/manifestatie inspireert Macha Roesink mogelijk tot opzetten van een ambitieus project met De Plantage Amsterdam, Artis, Hortus, UvA, WNO over de innovatieve vergroening van het Oosterdok). • Ook de kruisingen van de Prins Hendrikkade komen op velen overgedimensioneerd over, in het bijzonder die bij de Kikkerbilsluis. • De Prins Hendrikkade gaat bij de over in de Kattenburgerstraat en houdt daar dezelfde profilering en dimensionering aan als bij de Kikkerbilsluis, om te eindigen bij een smal viaduct dat toegang biedt tot de Oostelijke Handelskade. Rechtvaardigt de omvang van het autoverkeer dit profiel, vraagt men zich af. • In het Stedenbouwkundig Plan worden de bussen van de rijbaan naast ventweg verplaatst naar de middenbaan. Thomas Straatemeijer oppert eens te bekijken of je

9 ook iets met tijdzonering kan (spits) en daar de inrichting op kan aanpassen. • Fietsers komen er bekaaid af. Velen hekelen hun zoektocht vanuit de stad of de Oostelijke eilanden naar de snelste route naar de OBA, of door het gebied heen naar CS. Op de Kop Dijksgracht kan men de brug naar Kop Ode nemen, daar is het nog een jungle en de brug land niet goed aan. Vanaf de Kadijken of de Valkenburgerstraat is de route langs NEMO favoriet, dat is echter een voetgangersgebied waar fietsers toeren uithalen om niet te hoeven afstappen. • Langs de Prins Hendrikkade kan deels wel en deels niet langs het water worden gefietst.

4.1.5 Openbare ruimte • Goede inrichting van de Openbare Ruimte kan eenheid brengen in het gebied en de duiding/leesbaarheid ervan versterken – een veelgehoorde opmerking tijdens de manifestatie, ook naar voren gebracht door de directeur van het Scheepvaartmuseum. • Het zicht in het Oosterdok is mooi en beloftevol. Maar het is een,’het gras is groener aan de overkant’-effect. Heb je een plek, die je in de verte spotte, bereikt dan valt het vaak een beetje tegen omdat de omgevingskwaliteit belabberd is. Gevraagd wordt om de verblijfsplekken heel goed te maken, doe dat met inrichting openbare ruimte. Indien budget beschikbaar zou zijn, investeer dan in alle kleine plekken, stop niet al het geld in grote infrastructurele oplossingen, aldus stedenbouwkundige Matthijs de Boer. • De Prins Hendrikkade aan de zuidzijde van het dok is niet in balans. Verkeer voert hier de boventoon, de openbare ruimte is niet als zodanig herkenbaar of bruikbaar. Vooral voetgangers klaagden hierover. Veel situaties zijn onveilig, aan de lage kade is de openbare ruimte volledig toegeëigend door de vele woonbootbewoners en is de relatie tussen het publieke en private domein als ernstig verstoord ervaren. • Niet-woonbootbewoners voelen zich niet welkom op de kaden, terwijl de kade langs het water ook hun openbare ruimte is. • De kruising voor de IJtunnel wordt door voetgangers omschreven als ‘een Siberische vlakte’. • Aan de waterkant van de Prins Hendrikkade is nu aan de hoge kade het voetgangersgebied niet breed genoeg om als een eigen ruimte te worden ervaren. Het is geen ruimte waarin al slenterend het gebied verkend kan worden. • Gevraagd werd om het volmaken van het ‘Rondje Oosterdok’, een aaneengesloten groene wandelroute (die eventueel verkleind kan worden via het MEA), met logische aftakkingen richting de Nieuwe Vaart en De Plantage.

4.1.6 Cultuur • De grote publiektrekkers doen het geweldig en in hun kielzog komen fantastische nieuwe attracties mee. Zoals Doubletree Hotel, Amrath, De Appel, Moes, SamhoudPlaces etc. • De directeur van het Doubletree Hotel is van mening dat het Oosterdok gemakkelijk als 48-uurs uitje zou kunnen worden vermarkt. Er is voor ieder wat wils! • Verschillende malen is geconstateerd dat het cultuuraanbod nog sterker kan, met name in de breedte. Fysiek is daar ook ruimte voor op de Kop Oosterdokseiland, de Kop Dijksgracht en in de toekomst op het Marine Etablissement. • In het verleden waren de culturele instellingen verenigd, dat was noodzakelijk in de dynamiek van herontwikkeling van het Oosterdok. • Nu in de laatste en kwetsbare fase (ondermeer inrichting openbare ruimte) constateert men dat niet meer één stem wordt gevormd. Veel instellingen waren op zichzelf gericht in verband met nieuwbouw en renovatie.

10 • Als gevolg daarvan lijkt het Oosterdok niet eenduidig naar buiten te treden. Een sterker optrekken met elkaar, goed georganiseerd, biedt kansen op het gebied van positionering. • De culturele instellingen in de Oostelijke binnenstad hebben zich verenigd in De Plantage Amsterdam (zie www.plantageamsterdam.nl voor de 17 partners). Daar maken NEMO, Scheepvaartmuseum en ARCAM en de Appel ook deel van uit, de overige instellingen in het Oosterdok (nog) niet. • De haven kende met zijn water en handel gerelateerde activiteiten van nature een wisselwerking met programma. Dit lijkt nu in Oosterdok vrijwel verdwenen. • Er is een duidelijk verschil in bedrijvigheid tussen de museale en commerciële - haven aan respectievelijk west- en oostzijde van NEMO. (Geconstateerd wordt dat de museumhaven niet echt bruist).

4.1.7 Knelpuntenkaart Uit bovenstaande bevindingen zijn locaties gedistilleerd die vragen om actie en oplossingen. Die plekken zijn weergegeven in een knelpuntenkaart. Deze is te vinden in bijlage III.

11 5. Aanbevelingen en ideeënkaart

Bijgaande tabel op A3 formaat geeft per (deel)gebied aanbevelingen voor programma, de verbinding met het water, de verbindingswegen en -routes, en de openbare ruimte in relatie tot urgentie:

1. Goed om te doen 2. Noodzaak 3. Prioriteiten 4. Laaghangend fruit, kan direct geplukt.

Met de laatste categorie kan je morgen al aan de slag.

Ideeën zijn ook gevisualiseerd in een ideeënkaart (zie bijlage IV) en in onderstaande schets.

Ideeënschets na een van de bijeenkomsten.

12

Deelgebied Programma Verbinding water Verbindingen vervoer Openbare Ruimte 1 2 3 4 Hele gebied Stel een ‘dokmanager’ aan. x

Neem duurzaamheid, milieu x x en groen als leitmotiv

Doe studie verkeer en OV Onderzoek opnieuw de westentree. Kees van x x (toekomstgericht, modellen, Ruyven, Thomas Straatemeijer, Ton Venhoeven termijnen, kostprijzen doen mee! Jeanine van Pinxteren gaat graag met uitwerken) alle partijen aan tafel. (Prorail, dIVV, landschapsarchitecten etc.) Werk voor positionering x samen met De Plantage Amsterdam

Verenig Oosterdok-gebruikers voor fysieke verbeteringen (Her)schik rederijen x Charterhaven: herstel zicht op water Leg een zwembad aan – al dan x x niet tijdelijk

Accepteer de ‘olifantenpaadjes’ van de x x Amsterdammers: maak bijv. de fietsroute bij NEMO

Realiseer de bruggen die het Rondje Oosterdok kunnen volmaken – bij openstelling MEA.

Waak over diversiteit x bevolkingssamenstelling

Maak een visie op het Langs de Groene Loper van het Waterpark x x Oosterdok als Waterpark, met slenter je langs kaden en grachtenpanden naar aan oude stadskant een de Plantage, de tegenhanger van de Rode Loper groene rand

Water Bouw een Muziek(koepel) en x x programmeer daar

Maak bijnaam ‘Blauw Bootjes/veer in x x Museumplein’ waar: laat het binnenkom water ook onderdeel zijn van Oosterdok. evenementen Verbind dit rondje met vaarrondje IJ. (Gerson bellen!)

Stimuleer goederen-transport Meer aanlegmoge- x x over water met fluisterboten lijkheden

Stimuleer gebruik van het x water door bijv. BBQ-boten, Red Bull Airrace toe te staan

Overweeg drijvende winkels x langs Prins Hendrikkade (‘magnets’) + ‘Meet the locals’ (woonboot charme)

Stimuleer ook hier groene x rederijen

Buit commerciële kant haven x bij NEMO meer uit

Profiteer van Museumhaven- x kant voor events (Aqua Musica) ODE Maak de ODE-steiger Realiseer nieuwe landing fietsbrug ODE- Breng Openbare Ruimte ook tijdelijk op orde x x openbaar. Dijksgracht Zonder deze ‘jetty’ is de afstand tot het water te groot (hoge kade) Verleg het oostelijk deel van de brug tussen ODE x x en NEMO; maak nieuwe aanlanding bij NEMO Denk aan placemaking, ook x x voor tijdelijke invulling (Vb: ODE Place)

Kop Dijksgracht Realiseer nieuwe landing fietsbrug ODE- Claim parkeerplaatsen terug (‘landjepik’) x x Dijksgracht

Gewenst: brug naar MEA x

Maak een fietsroute langs de Dijksgracht, ook Vergroen de spoordijk x voorbij de Kattenburgerstraat Verleng de steiger bij Verplaats werven dIVV, t.b.v. een strand x Hannekes Boom

Werk samen met Verbeter de onderdoorgang naar de Zouthaven x ondernemers Oost (wayfinding)

Tijdcategorieën: 1) Goed om te doen, 2) Prioriteit, 3) Noodzaak, 4) Laaghangend fruit (morgen plukken!)

Deelgebied Programma Verbinding water Verbindingen vervoer Openbare ruimte 1 2 3 4

MEA Installeer een Hotelier om het Experimenteer met brug, open haven, sport x gebied tijdelijk te programmeren

Waarom niet verkopen aan de ? Chinezen? Overweeg China Town op MEA (Jord den Hollander)

Experimenteer de komende 10 x x x x jaar om erachter te komen wat de plek wil. (Kristiaan Borret)

Link (tijdelijk) programma aan Noem het Koning Willem–Alexander park x verleden (haven/ wereldpositie (AMS Solutions?) MEA/Kattenburg Herprofilering ten gunste voetgangers en fietsers x Maak groen met wat te doen x (kiosken etc.) Maak t.z.t. toe-gang MEA vanuit Olifantswerf Herprofileer Kattenburgerstraat op minder Werk de plint woningbouw op, bebouw of x x gebruik vergroen

Intensiveer gebruik Verbeter verbinding met Kadijken en Plantage Herprofileer plein voor Scheepvaartmuseum ten x haven Scheepvaart- gunste wandelaars museum /voorwerf voor fietsverbinding Prins Hendrikkade Te eenzijdig, alleen gericht op Maak kades lager, Heroverweeg de investering in gedeeltelijke Inrichten voor voetganger en fietsers, maak x snelverkeer voor beter relatie met herprofilering. Twee mogelijkheden: 1)tot waar slenter-route richting Plantage water er geld is (‘Afrikaanse methode’) of 2) eerst de knelpunten Experimenteer met tijdelijk autoluw/vrij maken x van de Prins Hendrikkade: sluit bijv. ventweg in weekeinden af (in overleg met de buurt) Overweeg lage kaden, Benut de ruimte die Kade mag stoer, bomen kappen? x openbaar in combi met horeca vrijkomt na Kades hebben vaak geen bomen… en terras herinrichting

Prins Hendrikkade Kruispunt Kikkerbilsluis: maak Overzichtelijker maken verblijfsruimte x x Oude Stad hier een prachtig zichtpunt over Oosterdok

Prins Hendrikkade/ Bestuderen of deze kruising x Valkenburger- eenvoudiger kan, bijv. straat gelijkvloers Onderhoud en beheer: fietsparkeren, grafitti, x ijstent in havenmeesterhuisje.

Prins Hendrikkade/ Geen dubbele Maak woonboten duidelijk dat ze onderdeel zijn Oude Stad parkeerplekken voor van iets groters woonboten Tijdelijke kunst buiten Beeldenroute x

Experimenteer met tijdelijk ‘De knip’ heeft beperkt effect Heroverweeg profiel in SP Ode West x x programma/autovrij Flaneren langs Oosterdok.

Westentree Bussen levensgevaarlijk, Puzzel samen met externe experts op bussen en x x ODE/CS wachten is op eerste inpassing hier en benut slachtoffer vernieuwingswerkzaamheden spoorbrug door Prorail (2016) Werk aan ‘wayfinding’ Maak duidelijk waar bezoekersstromen naartoe x geleid worden, organiseer gezamenlijk opdrachtgeverschap cultuurinstellingen en stad

Tijdcategorieën: 1) Goed om te doen, 2) Prioriteit, 3) Noodzaak, 4) Laaghangend fruit (morgen plukken!)

6. Bijlagen I. Programma onderdelen II.. Lijst deelnemers III. Knelpuntenkaart IV. Ideeënkaart V. Pers en pr (spread Parool bijv.) VI. Ideeën en voorstellen van deelnemers aan de manifestatie.

(bijlage I)

Activiteitenoverzicht MANIFESTATIE OOSTERDOK UNITED

Expositie 16 januari – 15 maart (inmiddels wegens succes verlengd tot en met 6 april 2013) De expositie bij ARCAM toonde een unieke verzameling maquettes, reeksen oude en nieuwe kaarten, foto’s diep uit de vorige eeuw en impressies van de toekomst. Centraal in de ruimte waren maquettes geplaatst van de negen culturele instellingen die rondom het Oosterdok zijn gelegen, de nieuwe bebouwing op het Oosterdokseiland, de tijdelijke invullingen op de Kop Dijksgracht, infrastructurele werken en de stedebouwkundige maquettes. Een mini- Madurodam van het Oosterdok. Omdat de tentoonstellingsruimte van ARCAM letterlijk een venster biedt op het Oosterdok gingen de maquettes een directe relatie aan met de omgeving. Aan zuidzijde werden de maquettes geflankeerd door een 10 meter lang prikbord waarop de plangeschiedenis van Oosterdok en Zuidelijke IJ-oever werd verbeeld met oude kaarten, fotoprints en krantenknipsels. Met daarvoor de reeksen planproducten uitgestald. De tentoonstelling is tijdens de manifestatie nog uitgebreid met boekjes, films, schetsen en prints die werden opgehaald bij het publiek.

Bezoekers tot en met 23 maart 2.650

Opening De opening van de expositie Oosterdok United werd op 25 januari verricht door Kapitein ter Zee Anton Nieland, tot voor kort commandant van het Marine Etablissement Amsterdam. Hij duidde bij die gelegenheid het nautisch verleden van het Oosterdok als dé grote kracht voor de toekomstige ontwikkeling en positionering ervan.

60 personen woonden de opening bij.

Permanent: UAR: Oosterdok De architectuur app Urban Augmented Reality (UAR) geeft informatie over architectuur in een aantal steden. Voor Amsterdam zijn zo'n 600 gebouwen uit het heden, het verleden en de toekomst in de app beschreven en geïllustreerd. Speciaal voor Oosterdok United werd de app route Oosterdok geactualiseerd. Al wandelend door het Oosterdok geeft UAR informatie over de belangrijkste panden, en toont wat er niet is te zien (historische foto’s, oorspronkelijke ontwerpen, alternatieve plannen n toekomstplannen) wanneer de camera van de telefoon op gebouw of omgeving gericht wordt.

Bezoeken 3232; unieke bezoekers 2.111; paginaweergaven 22.697; pagina’s per bezoek 7.02; totaal fysieke downloads: 1.433 Eerlijkheid gebied te zeggen dat niet al deze cijfers aan ‘Oosterdok United’ zijn toe te schrijven, ze zijn derhalve in het totaal niet meegeteld.

Ontdekkingstochten Op zaterdagmiddagen organiseerde ARCAM voor geïnteresseerde buurtbewoners en - gebruikers ontdekkingstochten door het gebied onder leiding van De Gebouwengids. Op vijf doorgaans ijskoude zaterdagen verkenden gemiddeld 20 (regionale) Amsterdammers het Oosterdok met zijn kades, de verbindingen, de kleine ruimtes en het weidse uitzicht. Vanaf ARCAM, achter NEMO langs, over de fietsbruggen naar de Kop Dijksgracht om door de onderdoorgang naar de Zouthaven aan de voet van het Muziekgebouw over ’t IJ uit te kijken. Dan op naar de nieuwbouw op het Oosterdokseiland, en passant de ODE brug en de inrichting openbare ruimte in uitvoering ervarend om op hoogte te eindigen in de Sky Lounge van het Doubletree Hotel. Voor de medewerkers van de Openbare Bibliotheek Amsterdam maakte ARCAM een programma op maat: 60 bibliothecarissen gingen op ontdekking in het Oosterdok. Waar zij doorgaans naar en van hun werkplek snellen, namen zij dit keer de omgeving goed in zich op en verbaasden zich over de rijkdom en variatie van hun werkhabitat. En over het feit dat hun collega’s in de zijstraten zo goed zichtbaar zijn, terwijl ze dat zelf nauwelijks door hebben. Het personeel van de grootste publiekstrekker van het Oosterdok kan haar bezoekers nu beter informeren over het gebied waarin de ‘bieb’ staat.

Totaal aantal deelnemers: 160 personen.

Debat Cultuurcluster Oosterdok Bij het eerste debat, op 28 januari, werd in ARCAM met bewoners en gebruikers, directeuren van bedrijven en culturele instellingen gesproken over de condities voor versterking van het Cultuurcluster Oosterdok. Gevraagd werd om verbetering van de bereikbaarheid en de verblijfskwaliteit, om behoud van het huidige imago zonder het plat te vermarkten, om ruimte voor improvisatie en om betrokkenheid van ons allen.

45 personen namen deel aan het debat.

Zuiderkerklezing Op 31 januari spraken stedebouwkundige Maurits de Hoog en planoloog Jos Gadet in de Zuiderkerk over het maken van een metropool. Cruciaal in beide verhalen stonden de (potentiële) plekken voor interactie.

100 bezoekers, voornamelijk professionals, vakontwikkeling DRO

Yale University In de eerste week van februari bezocht een groep studenten van Yale de expositie als startpunt van een grondige verkenning van het Oosterdok en het MEA. De groep, onder leiding van Isaak Kalisvaart (MAB) en Robert Stern (Yale), heeft ARCAM die week als thuisbasis beschouwd en er zich voorbereid op de afsluitende presentatie van hun ontwerpen voor het gebied.

25 studenten en begeleiders

Debat en workshop Kristiaan Borret en Maurits de Hoog In de Brakke Grond gaven op 5 februari de Antwerpse stadsbouwmeester Kristiaan Borret en de Amsterdamse stedebouwkundige Maurits de Hoog samen een lezing over metropoolvorming, en de rol die clusters daarbij spelen. In het bijzonder in steden die werken aan het herstellen van de relatie van de stad en haar waterfront. (Stad aan de Stroom/Terug naar het IJ). De volgende ochtend leidde Borret in de Captains Cabin van het NEMO een workshop voor professionals over de potentie van het Oosterdok waar gesproken werd over traagheid als ‘asset’ en het zoeken naar de roeping van de plek. Voor wat betreft het MEA heeft de stad een hallucinante verantwoordelijkheid er iets goeds te doen. De druk op de binnenstad is groot maar de tijd zit mee, de crisis maakt dat ontwikkeling trager verloopt. Verder is het van belang alle zijden van het dok, zeker ook de Prins Hendrikkade, in balans te brengen.

80 bezoekers/14 deelnemers.

Dick de Bruijne spreekt de workshop toe over de potentie van het terrein van het Marine Etablissement Amsterdam.

Lezing in Scheepvaartmuseum Esther Agricola (directeur Bureau Monumenten en archeologie) en Maarten Kloos (directeur ARCAM) verhaalden op 12 februari in het Scheepvaartmuseum over de fysieke en mentale ondergrond van het marineterrein en de kansen die de historie ervan biedt voor het programmeren van het Oosterdok.

50 personen luisterden en discussieerden mee.

Schouw en Junior workshops Op 20 en 22 februari ontdekten twee groepen het Oosterdok. Een groep, bestaand uit buurtbewoners en professionals, deed dat middels de techniek van het schouwen, intensieve groepsgesprekken op locatie, onder leiding van Jos Gadet en Koos van Zaanen, planologen van DRO. De andere groep bestond uit kinderen die zich verbaasden over de veelheid aan vormen aan het Oosterdok en deze bespraken en tekenden. ARCAM was uitvalsbasis.

22 bezoekers/6 deelnemertjes.

! Stromen verkeer Op 28 februari vond in een afgeladen zaal in het Doubletree Hotel een openbaar gesprek plaats over wat kan worden verwacht ten aanzien van de inrichting van de openbare ruimte in relatie tot het verkeer door en langs het Oosterdok. Lili Aghabeik gaf een toelichting op de Space Syntax kaart van Amsterdam, Fokko Kuik op de regionale inbedding van het Oosterdok en de Mobliteitsaanpak, Rein Jansma vertelde over ontwerpen van de parkeergarage en de worsteling met fietsparkeren. Suggestie was om met Space Syntax gekoppeld aan de functiekaart meer onderzoek te doen. De dominantie van het verkeer rond CS en aan de Prins Hendrikkade, in relatie tot de ontwikkeling van reizigersmachine CS vraagt daarom. De voetgangersstromen gaan hand over hand toenemen, toeristen ook, stop je geld in aantrekkelijk maken van bijvoorbeeld de waterkant (magnets) om de bezoekersstromen te verdelen (niet alles over de Rode Loper). Verder zijn er aanleidingen om de hardware te onderzoeken ( fout hellingbaan schuift op naar de kruispunten, die zouden niet meer regelbaar zijn?) Er is een roep om echt goede modellen te onderzoeken, zeker voor westentree. Kees van Ruyven, Ton Venhoeven en Thomas Straatemeijer doen graag mee! Jeanine van Pinxteren gaat graag met alle partijen die er iets aan zouden kunnen doen bij elkaar zitten. (Prorail, landschapsarchitecten, technici van dIVV, etc.). Menno Gensberger van Deltares is geraakt door idee van een waterpendel Oosterdok en stuurt een voorstel na (bijlage VI).

52 bezoekers

5 maart: bezoek DRO Fietstocht door het Oosterdok met na afloop discussie op de Lage Kade bij ARCAM. Een thuiswedstrijd voor teamleiders en directie van Dienst Ruimtelijke Ordening, die constateerden dat plannen niet altijd worden afgemaakt. We houden de spanningsboog niet vast. Hoe kan de komende tien jaar de aandacht worden vastgehouden? Ook in relatie tot de strategische ontwikkeling van het Marine Etablissement Amsterdam. Dick Bruijne deed uit de doeken hoe gemeente en Rijk nu werken aan een strategienota. (10 jaar uitproberen, hotelier voor gebied aanwijzen).

22 professionals

Hot Spot + Op 7 maart vond het laatste publieke debat plaats in het Conservatorium. Daar werden vooral de mogelijkheden voor programmering van het gebied besproken. In het bijzonder ging het over tijdelijke programmering. MAB (J. Galle) en het gemeentelijk projectbureau (Pauls Moons) gaven een update van de stand van zaken van kavel 5b en 6 en de Kop Dijksgracht. Urban Space Agency toonden met beeld, muziek, mode en bloemen hun visioen van ODE Place, een multifunctioneel containerdorp, tevens platform van ontplooiing, op de kop van Oosterdokseiland. Daarna kwam de zaal los met wensen en ideeën voor programma op en om het water. Nancy Kamperveen van Bureau Buhrs en gespecialiseerd in gebiedscommunicatie vond de presentatie van ODE place erg leuk. En belangrijker, zij constateert dat het gebied voor eenduidige gebiedscommuicatie wel erg divers en groot is.

105 bezoekers, veel bewoners

Workshop openbare ruimte 11 maart De laatste besloten workshop afgelopen 11 maart bij De Appel in huis was gewijd aan de openbare ruimte: van sluitstuk naar basis die verbindt en cultureel programma ontlokt. Plan Openbare Ruimte van zuidelijke IJ-oevers/Oosterdok is na 10 jaar ontwerpen vastgesteld in 2010? Veel van de inrichtingsplannen zijn onder druk van bezuinigingen gesneuveld. Consistent in de plannen zijn de doorgangen richting het water. Aan de zuidzijde van het dok is van goede inrichting van deze doorgangen niets terecht gekomen. Met sommige plekken, zoals het kruispunt bij de Kikkerbilsluis is het dramatisch gesteld. Over het algemeen geldt aan de Prins Hendrikkade dat bij herinrichting de ruimte voor snelverkeer teruggebracht zou moeten worden ten gunste van wandelaars en fietsers. Ook de kades moeten bereikbaar en bruikbaar zijn voor en door wandelaars. En de inrichting moet hoogwaardig worden gerealiseerd, zodat de gras is groener aan de overkant-teleurstelling wordt verminderd. De fictieve opgave: stel je hebt 50 miljoen, wat pak je dan aan. Daarop was het antwoordt: niet alles in ingewikkelde infrastructurele projecten stoppen, eerder vijftig plekken benoemen waar de OR kwaliteit ontbeert en daarin elk een miljoen in investeren (kleine korrel).

14 deelnemers

Eerste plan Openbare Ruimte (OR) 2002, schets DRO, H. Van der Made

Eerste plan OR 2002: cruciaal zijn de doorgangen vanaf de oude binnenstad naar het water

!

Workshop Openbare Ruimte met Kees van Ruyven en Hans van der Made.

Event 24 uur Oost Bezoekers van 24H Oost werden bij ARCAM vergast op de expositie Oosterdok United en op films van Stichting IJbeeld over ontwikkeling van de IJ-oevers.

83 bezoekers

Bijlage II Deelnemerslijst Selectie van deelnemers aan de activiteiten aan ‘Oosterdok United’

Willem Bijleveld (Scheepvaartmuseum) Rik van Wijk (Scheepvaartmuseum) Maarten van Boven (Muziekgebouw aan ’t IJ) Connie Kemp (Bimhuis) Manon Koers (Bimhuis) Michiel Buchel (NEMO) Janneke van Wijk (Conservatorium) Hans van Velzen (OBA) Caroline Receveur (Doubletree Hotel by Hilton) Ann Demeester (De Appel) Jos Settels (Vereniging Museumhaven)

Esther Agricola (directeur Bureau Monumentenzorg) Lili Aghabeik (stedenbouwkundige/Space Syntax) Edo Arnoldussen (Amsterdammer, zelfstandig adviseur) Gemma Bakker (gids) Marieke Berkers (onderzoeker, Stad-Forum) Johannes Beuckens (Dienst infra vervoer en verkeer) Carien Bevelsborg (Amsterdammer) Jeroen Boomgaard, (Lector Kunst en Openbare Ruimte Uva/ Sandberg instituut en ex-bewoner) Mathijs de Boer, (Stedenbouwkundige MdB) Tess Broekmans (stedebouwkundige Urhahn en buurtgenoot) Arja Broere (buurtgenoot) Dick Bruyne, (stedenbouwkundige Dienst Ruimtelijke Ordening) Remco Daalder (Dienst Ruimtelijke Ordening) Wies Daamen (omgevingsmanager Stadsdeel Centrum en buurtbewoner) Ties Dekker (Ondernemersvereniging Amsterdam City) Marlies van Diest Renee Duinker (architect, gids) Jephta Dullaert (New Urbanity) C.J. Dippel (detailhandel specialist Economische Zaken) Wendeline Dijkman (De Gebouwengids) Florian Eckhardt Paul van Esch (buurtgenoot) Pim Evers (ondernemer) Kim van Eerde (Bureau Buhrs) Caroline Freriks (geïnteresseerde journalist) Jos Gadet (Planoloog Dienst Ruimtelijke Ordening) Jeroen Galle (projectdirecteur MAB) Toine van Goethem (ontwerper Dienst Ruimtelijke Ordening) Edith de Graaf (direct Dienst Ruimtelijke ordening) Loes Gratama (Dienst Ruimtelijke Ordening) Peter Groenendaal (Urban Space Agency) Menno Genseberger (Deltares) Roland Haffmans Zef Hemel (UVA, directie Dienst Ruimtelijke Ordening) Pablo Herrera Egon Hoogenboom Willem van Heijningen (Pro Rail) Daan Heijnis (buurtgenoot) Brenda Hunt (Gebiedsmanager Oost) Michiel van Iersel (urbanist, onderzoeker Stad-Forum)

Paul Jansen (buurtgenoot) Rein Jansma (architect) Jean Paul Hitipeuw (MAB, architect) Femke Huisman (cultuurtoerist) Liesbeth Jansen (Stad-Forum) Isaak Kalisvaart (MAB) Nancy Kamperveen (Bureau Buhrs) Truke van Koeverden (Dienst Ruimtelijke ordening en buurtgenoot) Fokko Kuik (senior beleidsmedewerker Dienst Infra Verkeer en Vervoer) Wijnand Looise (buurtgenoot, Delta Forte) Jos Louwman (Mr Mac Bike) Hans van der Made (Dienst Ruimtelijke Ordening) Nels van Malsen (geïnteresseerde in architectuur en stedebouw) Bartele van der Meer (Dienst Ruimtelijke Ordening) Herma Meere (buurtgenoot) Saskia Moerbeek (buurtgenoot) Paul Moons (Project Management Bureau Johan de Munnik (buurtgenoot) Jaap Noordermeer (werkgroep buitenkunst Stadsdeel Oost) Jinke Obbema (geïnteresseerde journalist) Ingrid Oosterheerd (geïnteresseerde in architectuur en stedebouw) Jeanine van Pinxteren (Stadsdeelvoorzitter Amsterdam Centrum) Gerrit Plas (Stadsregio) Tineke van der Pol (Dienst Ruimtelijke Ordening en buurtbewoner) Fokko Kuik (Dienst Infra Verkeer en Vervoer) Atie van Rhee (Dienst Ruimtelijke Ordening) Danielle van Rieven (buurtgenoot) Onno van Rieven (stedenbouwkundige, buurtgenoot) Macha Roesink (buurtgenoot/kunsthistoricus) Maaike Romans (Project Managementbureau) Jan Roseboom (buurtgenoot) Arjen van Ruyven (architect) Kees van Ruyven (ruimtelijk regisseur, Amsterdammer) Jacqueline van der Sande (Beaumont Communicatie) René van Schie (hotelloods Economische Zaken ) Mirjam Schouten (buurtgenoot) Meile Schneiders (buurtgenoot) Robert Stern (Yale), Stefan Stok (buurtgenoot) Hanneke Stokman (cultuurtoerist) Thomas Straatemeijer (Verkeersdeskundige Goudappel & Coffeng, buurtgebruiker) Ineke Teymant (UVA) Hans Tijl (directie Dienst Ruimtelijke Ordening) Geert Timmermans (Ecoloog, Dienst Ruimtelijke Ordening Wouter Valkenier (architect Studio Valkenier, buurt) Ton Venhoeven (architect urbanist en verkeersdeskundige) Wouter van der Veur (Planoloog Dienst Ruimtelijke Ordening) Christa Vlodrop (Stad-Forum) Maarten Vrolijk (buurtgenoot) Annemiek Wiersma (Dienst Ruimtelijke Ordening) Jacob van der Zwan (Dienst Ruimtelijke ordening)

En vele, vele anderen!

K O -          

Zeer onaantrekkelijke doorgang van ODE via Kop Dijksgracht naar het Muziekgebouw.

Potentie voor een fietsverbinding naar Oost.

Verrommelde Dijksgracht en landjepik door bewoners.

Kattenburgerstraat: onaantrekkelijke inrichting, armetierig groen, blinde muur. Inrichting?

Slecht functionerend plein Verkeerskruising IJ-tunnel en Kikkerbilsluis is geen prettige verblijfs- bij ODE-brug: Veel verschil- plek. Het verkeer is te overheersend, waardoor de wandelroute lende verkeersstromen komen langs het Oosterdok niet meer continu wordt beleefd. samen. Ook Prins Hendrikkade is verkeersruimte: een wandelklimaat ont- Onveilig en onoverzichtelijk. breekt en milieunormen (o.a. fijnstof) worden overschreden. Slecht functionerende fietsverbinding langs NEMO. Kop Dijksgracht is rommeling, maar heeft veel Verbinding van ODE via de kop van de Dijksgracht potentie. naar het muziekgebouw: onneembare obstakels, slecht leesbaar. IË        O  -          

Zeer onaantrekkelijke doorgang van ODE, via Kop Dijksgracht naar het Muziekgebouw. Verbinding van ODE via de kop van de Dijksgracht naar het muziekgebouw: onneembare obstakels en slecht leesbaar.

Potentie voor een fietsverbinding naar Oost.. Inzet op betere fietsverbindingen rond het Oosterdok. L Brugverbinding tussen kop van de Dijksgracht en MEA. M 

F  

S  :   R S  : G  H H O  : «£ « S  : F  G, Ÿ V  BLAUW (MUSEUM) PLEN: Ideeën voor festiviteiten en S  : £ : «£ « manifestaties op het water.   W    Overslag voor vervoer over het water. Elektrische boten be- S     - voorraden de binnenstad in plaats van van dieselvrachtwagens.  .:  K     P 

N  

T£ £    ODE Place: tijdelijk bestemmen geeft identiteit aan het gebied.     Het bindt toekomstige gebruikers. Bijlage V Pers

Postercampagne in de Abri’s in week 9 en 10

Diverse artikelen in onder meer Parool

Slot: op ontdekkingstocht vanaf ARCAM

Bijlage VI Ideeën en voorstellen van deelnemers aan de manifestatie (4x)

Waterpendel door Menno Genseberger, Deltares

Boomhuisjes bij entrees Oosterdok door Studio Valkenier

Van: M. Vrolijk [mailto:[email protected]] Verzonden: donderdag 14 maart 2013 18:20 Aan: Goethem, Toine van Onderwerp: Situatie Prins Hendrikkade Urgentie: Hoog

Goedmiddag Toine van Goethem,

Zoals zojuist telefonisch met u besproken, hierbij een korte toelichting op mijn opmerking;

Ik ben eigenaar van en werk/woon al sinds 16 jaar aan de Prins Hendrikkade 162, beletage. Vanuit mijn werkruimte heb ik uitzicht op de wegen van de Prins Hendrikkade.

Ik wil hierbij mijn bezorgdheid uitspreken over de verkeersituatie zoals ik deze de laatste tijd waarneem. Sinds de herinrichting van het Oosterdok, Nemo en het Scheepvaartmuseum zie ik namelijk steeds meer toeristen en gezinnen met kinderen de gevaarlijke (snel)weg Prins Hendrikkade oversteken waardoor er zeer gevaarlijke situaties ontstaan. Voetgangers komen vanaf het Waterlooplein en vanaf de Oude Schans en willen naar het Oosterdoks eiland. De auto’s en bussen rijden op dit stuk Prins Hendrikkade vaak veel harder dan de toegestane 50 km. omdat de wegen hier verbreden en het lijkt alsof er een snelweg ontstaat, waardoor automobilisten extra gas lijken te geven.

Ik vind het onverantwoord dat er een snelweg, want zo ziet het eruit en zo wordt het gebruikt, ligt tussen het centrum en het Oosterdokseiland en ik maak me dan ook oprecht bezorgd als ik de (bijna) ongelukken van de laatste tijd zie.

Hopelijk wordt dan ook de Prins Hendrikkade op korte termijn zoals beloofd in eerdere plannen autoluwer zodat er geen snelweg meer tussen het centrum en Oosterdoks eiland zal zijn.. Het lijkt me immers de bedoeling dat uiteindelijk het Oosterdokseiland opgenomen gaat worden in het Centrum en niet een moelijk en gevaarlijk bereikbare plek zoals dat nu het geval is.

Ik wens u veel succes!

Hartelijke groet,

Maarten Vrolijk Prins Hendrikkade 162 A 1011 TB Amsterdam NL T +31 (0)20 638 44 88

Voorstel voor tijdelijke*) herinrichting Prins Hendrikkade tussen Oosterdoksdam en Kikkerbilsluis: haal de noordelijke verkeersstrook weg en vervang deze aan de zuidkant door een strook voor fietsparkeerplaatsen, voetgangers en ov.

Op dit moment liggen er acht verkeersstroken voor autoverkeer op de Prins Hendrikkade tussen Oosterdoksdam en Kikkerbilsluis: een ventweg, zes geasfalteerde rijstroken (uitsluitend voor auto’s en bussen) en een rijstrook beneden aan het water.**)

Voor fietsers en voetgangers is er veel te weinig ruimte. Op de ventweg is er druk fietsverkeer, beide kanten op, terwijl er ook auto’s parkeren en laden en lossen. Er gebeuren veel ongelukken.

Het trottoir is veel te smal en is op veel plaatsen geblokkeerd door geparkeerde fietsen. Voor mensen die slecht ter been zijn en ouders met kinderwagen is er geen doorkomen aan.

De situatie is nog erger sinds Stadsdeel Centrum op de trottoirs bij de bushaltes langs de Prins Hendrikkade fietsenrekken heeft geplaatst. Binnen de korstste keren stonden die vol fietsen (en wrakken) van mensen die op de kade een bus naar het noorden nemen. Nu is er nog minder ruimte voor voetgangers en is de straat op veel plaatsen onbereikbaar door een haag van fietsen die al dan niet in de rekken zijn geparkeerd.

Toch is er best ruimte op de PH-kade. Er ligt zelfs een rijstrook die nauwelijks wordt gebruikt, namelijk die voor rechtsaf richting Oosterdoksdam – want die loopt sinds kort dood.

Een maand of twee geleden werden er vanwege de nieuwe Odebrug de wegmarkering op de Prins Hendrikkade gewijzigd. Eerst waren er drie banen:

^------Verkeer rechtsaf Oosterdoksdam

<------Vrije busbaan

------Verkeer rechtdoor

Dit is geworden:

^------Verkeer rechtsaf Oosterdoksdam

^------Verkeer rechtsaf Odebrug

------Verkeer rechtdoor

Met andere woorden, er ligt nu een verkeersstrook die nergens naartoe leidt (die voor rechtsaf, naar de Oosterdoksdam), en waar dan ook bijna geen verkeer rijdt. Kan deze niet weggehaald worden en aan de huizenkant gebruikt worden om meer ruimte te scheppen voor fietsers en voetgangers (zie de situatieschets onder)?

Dit kan wellicht tegen geringe kosten gebeuren. Het zou al veel schelen als er een strook autoverkeer minder is en als de fietsenrekken worden verplaatst, zodat het trottoir weer meer ruimte krijgt.

Als er wat meer wordt geïnvesteerd, kan er misschien een fietspad bij voor verkeer naar het westen. Of kunnen er parkeerplaatsen voor auto’s gemaakt worden aan de straatkant in plaats van aan de huizenkant, zodat het trottoir en fietspad breder kunnen worden (omdat ook de autoparkeerproblemen voor bewoners nijpend zijn zouden we liever niet zien dat er nog meer parkeerplaatsen verdwijnen).

Samengevat willen we graag de volgende wijziging:

Situatie nu

1 [rijstrook beneden kade/fiets- en voetpad op kade]

2 ^------Verkeer rechtsaf Oosterdoksdam

3 ^------Verkeer rechtsaf Odebrug

4 ------Verkeer rechtdoor

midden midden midden midden midden

5 Verkeer rechtdoor ------

6 Verkeer rechtdoor ------

7 Busbaan ------

8 Ventweg ------

Ons voorstel

1 [rijstrook beneden kade/ fiets- en voetpad op kade]

2 ^----- Verkeer rechtsaf Oosterdoksdam / Odebrug

3 ------Verkeer rechtdoor

midden midden midden midden midden

4 Verkeer rechtdoor ------

5 Verkeer rechtdoor ------

6 Busbaan

7 Nieuw in te richten strook (parkeren fiets/auto)

8 Ventweg

*) tot de grote verbouwing van na 2016

**) Is dit een record? Een straat in een binnenstad met acht banen voor gemotoriseerd verkeer?

Meile Snijders, Prins Hendrikkade 137 (tel 06 36 31 98 64)

Anita Bossinade, Prins Hendrikkade 137

Thomas en Rosa Snijders, Prins Hendrikkade 137

Nadja Kraemer, Prins Hendrikkade 137

Juul van Ogtrop, Prins Hendrikkade 136

Ben Stoelinga, Prins Hendrikkade 136

Anique van Beek en Robin van Rooij. PHK 136 A

Arnoud Holleman, Prins Hendrikkade 132e

Guus Jansen, Prins Hendrikkade 132e

Arja Broere, Prins Hendrikkade 132

Ger van Elk, Prins Hendrikkade 132

Noortje van der Meer, Prins Hendrikkade 136-e

Ron Cohen, Prins Hendrikkade 150

Mirjam Schouten, Prins Hendrikkade 150

Paul van Esch, Prins Hendrikkade 132HS

Rezi van Lankveld, Prins Hendrikkade 132HS

Colofon

Manifestatie OOSTERDOK UNITED Idee, organisatie, tekst, kaarten en foto’s: Architectuurcentrum Amsterdam ARCAM Dienst Ruimtelijke Ordening Gemeente Amsterdam 26 maart 2013

Voor het speciale kaartmateriaal dank aan: Rudi van der Chang Bartele van der Meer