Materiały Do Fauny Mszyc (H Om Optera, a Phidodea) Polski
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY FRAGMENTA FAUNISTICA Tom XIV Warszawa, 25 VII 1967 Nr 3 H e n r y k S zelegiewioz Materiały do fauny mszyc (H om optera, A phidodea) Polski. II 1 M aT cp n a.iL i k (|>ayHe TJiefi (Homoptera, Aphidodea) n o jib n m . II1 Beitriige zur Blattlaus-Fauna (Homoptera, Aphidodea) Polens. II1 W związku z opracowaniem katalogu oraz kluczy do oznaczania mszyc Polski wynikła potrzeba możliwie najpełniejszej inwentaryzacji występujących w kraju gatunków i odmian tej grupy owadów. Piśmiennictwo faunistyczne dotyczące mszyc Polski jest wyjątkowo ubo gie i odnosi się do nielicznych regionów naszego kraju, głównie Pojezierza Mazurskiego (N e u m a n n , 1857; R i e c h , 1927; S zelegiewioz , 1961a, 1963; H u c u l a k , 1965, 1966a, b), Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (S zelegiewioz , 1958, 1961b, 1963, 1964b; A c h r e m o w i c z , 1967) oraz Niziny Mazowieckiej (M o r d v i l k o , 1894-95, S zelegiewioz , 1961c, 1962b, 1965, 1966). Nieco mniej kompletne dane mamy z Pojezierza Pomorskiego (R u b s a a m e n , 1901; S z e l e - g i e w i c z , 1958), Wyżyny Małopolskiej (S zelegiewioz , 1964a), Wyżyny Lubelskiej (J u d e n - k o , 1930-31), Beskidu Wschodniego (H u c u l a k , 1967) oraz Kotliny Nowotarskiej i Tatr (S zelegiewioz , 1962a). Na pozostałych obszarach kraju systematycznych badań faunistycz nych nie prowadzono i poza pojedynczymi wzmiankami nie dysponujemy żadnymi wykazami mszyc tych regionów. Na podstawie dotychczasowego piśmiennictwa nie można więc wyro bić sobie właściwego obrazu ani o niewątpliwym bogactwie gatunkowym mszyc, ani też o ich rozmieszczeniu w Polsce. Zainteresowanie badaniami faunistycznymi, jakie obserwujemy ostatnio w wielu krajach Europy, wiąże się także z coraz większym znaczeniem gospodarczym mszyc. Istniejąca u mszyc tendencja do aktywnego poszerzania kręgu swych roślin żywicielskich stanowi stałą groźbę zwiększenia liczby gatunków szkodliwych. Fakt, że mszyce stanowią większość znanych obec nie wektorów chorób wirusowych roślin, zmusza również do wzmożenia badań faunistycznych. Praca niniejsza zawiera wykaz mszyc zebranych na terenie całego kraju, głównie jednak w okolicach Warszawy. Wykaz ten obejmuje 255 gatunków i odmian, z którach 5 nie było dotąd znanych z naszego kraju, a wiele znanych było zaledwie z pojedynczych stanowisk. Wykaz zawiera także wiadomości o znanym rozmieszczeniu i biologii poszczególnych gatun ków. Materiały służące za podstawę opracowanego wykazu przechowywane są w zbiorach Instytutu Zoologicznego PAN. Wszystkim osobom, które przekazały mi zebrany przez siebie materiał, składam na tym miejscu serdeczne podziękowania. *Cf.: Fragmenta Faunistica, Warszawa, 1963, 10: 473-479. http://rcin.org.pl 46 H. Szelegiewicz o WYKAZ SYSTEMATYCZNY GATUNKÓW Rodzina A delgidae 1. Pineus pini (Gmel.) — Gatunek euro-syberyjski, wraz z sosną zawle czony do Ameryki Północnej i Południowej, Australii i Nowej Zelandii. Żeru je zwykle u nasady szpilek, jedynie w wypadku gradacji atakuje gałęzie i pień. Może powodować szkody w młodnikach i szkółkach; w starszych drzewosta nach bez znaczenia gospodarczego. U nas występuje zarówno na niżu, jak i w górach. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Bielany, 6 V 1962, Pinus silvestris L. — liczne bez- skrzydle dzieworódki. 2. Pineus strobi (Htg.) — Gatunek północnoamerykański, zawleczony wraz z wejmutką do Europy i tu rozprzestrzeniony w parkach i ogrodach. Że ruje na korze gałęzi i pnia. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Ogród Botaniczny, 10 VI 1966, Pinus strobus L. — liczne bezskrzydłe dzieworódki. *3. Aphrastasia pectinatae (Chol.) — Gatunek rozmieszczony w Europie Północnej i Wschodniej oraz na Syberii. Jest to mszyca różnodomna, migru jąca ze świerka na jodłę syberyjską; w parkach atakuje także jodłę pospolitą i balsamiczną. Żeruje na szpilkach. Nowy dla Polski i Europy Środkowej! Nizina Mazowiecka: Baranów, p o w . Grodzisk Mazowiecki, 1 9 5 1 , Abies balsameaM i l l ., H. T r o j a n o w s k i leg. — bezskrzydłe dzieworódki i larwy. 4. Adelges laricis V all. — Gatunek europejski, różnodomny. Migruje ze świerka na modrzew. Na świerku wytwarza charakterystyczne wyrosła na końcach przyrostów rocznych, na modrzewiu żeruje na korze gałązek i u nasady szpilek. W Polsce rozmieszczony głównie na południu kraju, w pozostałej części występuje jedynie w parkach i sztucznych zadrzewieniach. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Ogród Botaniczny, 21 VI 1955, Picea excelsa (Lam .) L k . — larwy w wyroślach. 5. SaccMphanteś abietis (L.) — Gatunek euro-syberyjski, jednodomny. Żyje na świerku w dużych jednostronnych wyroślach, wytwarzanych u nasady przyrostów rocznych. U nas występuje zarówno na niżu, jak i w górach. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Ogród Botaniczny, 21 VI 1955, Picea excelsa (Lam.) Lk. — nimfy i uskrzydlone dzieworódki. 6. SaccMphanteś viridis (R a t z .) — Gatunek europejski, różnodomny. Mig ruje ze świerka, na którym wytwarza wyrośla identyczne jak gatunek poprzedni, na modrzew. W Polsce rozmieszczony głównie w południowej części, w innych częściach kraju jedynie w parkach. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Ogród Botaniczny, 21 VI 1955, Larix polonica Rac. — bezskrzydłe dzieworódki. http://rcin.org.pl 3 Materiały do fauny mszyc Polski 47 Rodzina Phylloxeridae 7. Phylloxerina salicis (L i c h t .) — Gatunek szeroko rozmieszczony w Pale- arktyce. Żyje w szczelinach kory pnia i gałęzi wierzby białej. U nas znany dotąd jedynie z Warszawy. Nizina Mazowiecka: Stamirowice, pow. Grójec, 18 VII 1961, Salix alba L. — bez- skrzydłe dzieworódki; Pieniny: Czorsztyn, 15 IX 1964, S. alba L. — bezskrzydłe dziewo- ródki (sexuparae). *8. Phylloxera glabra (H e y d .) — Gatunek szeroko rozmieszczony w Euro pie, lecz do niedawna nie odróżniany od Phylloxera coccinea (H e y d .). Założy cielka rodu żyje na wiosnę w charakterystycznie zagiętych brzegach blaszki liściowej dębu. Pozostałe pokolenia dzieworodne żyją na spodniej stronie blaszki liściowej, powodując powstawanie białych i żółtych plam. Pokolenie różno- płciowe przenosi się na korę gałęzi. Z Polski dotąd nie wykazywany. Nizina Mazowiecka: Warszawa, 29 Y 1960 — założycielki rodu; tamże, 18 VI 1960 — bezskrzydłe dzieworódki; tamże, 23 VII 1960 — bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki (sexuparae); wszystkie zebrane z Quercus robur L. Rodzina A phididae Podrodzina Lachninae 9. Cinara (Cinarella) boerneri H.R.L. — Gatunek rozmieszczony w zachod niej części Palearktyki aż po Mongolię. Żeruje na młodych pędach modrzewia, zazwyczaj pojedynczo lub w niewielkich koloniach, które tylko wyjątkowo odwiedzane są przez mrówki. U nas występuje zarówno na niżu, jak i w górach. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Bielany, 6 V 1962, Larix decidua M i l l . — larwy założycielek rodu; Ś ląsk D o ln y : Wielisław, pow. Złotoryja, 29 V 1964, Larix decidua M i l l ., B. B i e l a w s k i leg. — bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki; Beskid Zachodni: Góra Lubań w Gorcach, 1211 m, 13 IX 1964, Larix sp., E. B i e l a w s k i leg. — bezskrzydłe dzie woródki; B ieszczad y : Ustrzyki Górne, 13 V III 1965, Larix sp., S. B a l leg. — bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. 10. Cinara (Cinarella) pinea (M o b d v .) — Gatunek euro-syberyjski, zawle czony wraz z sosną zwyczajną do Ameryki Północnej. Żyje na młodych pędach sosny, zazwyczaj pojedynczo u nasady szpilek i odwiedzany jest zawsze przez mrówki. Należy do najpospolitszych mszyc na sosnach w Polsce. Nizina Mazowiecka: Warszawa-Powsin, 20 VI 1962, Pinus silvestris L., E. B i e l a w s k i leg. — uskrzydlone dzieworódki. 11. Cinara (Cinarella) piniphila (R a t z .) — Gatunek europejski o słabo poznanym rozmieszczeniu. Żyje na młodych, rzadziej starszych gałązkach sosny, często w mieszanych koloniach z C. pinea (M o b d v .) i odwiedzany jest zawsze przez mrówki. U nas występuje sporadycznie na niżu. Pojezierze Mazurskie: Stary Folwark, pow. Suwałki, 16 VII 1960, Pinus silvestris L., S. M. K limaszewski leg. — bezskrzydłe dzieworódki. http://rcin.org.pl 48 H. Szelegiewicz 4 12. Cinara (Tudolachnus) pectinatae ( N o r d e . ) — Gatunek pospolity w gó rach Europy Środkowej i Południowej, notowany także z Bliskiego Wschodu. Żyje pojedynczo na młodych pędach u nasady szpilek jodły pospolitej i nie jest odwiedzany przez mrówki. U nas znany dotąd zaledwie z Wyżyny Kra kowsko-Wieluńskiej i Tatr. Kotlina Nowotarska: Zakopane, 29 IX 1960, Abies alba M i l l ., R. B i e l a w s k i leg. — bezskrzydłe dzieworódki; Pieniny: polana Doliny, 11 IX 1964, A. alba M i l l ., R. B i e l a w s k i leg. — bezskrzydłe dzieworódki. 13 . Cinara (Cinara) bogdanowi (M o r d v .) — Gatunek palearktyczny, zawle czony do Ameryki Północnej. Tworzy zwykle bardzo duże kolonie na gałę ziach i pniu, a latem także i korzeniach świerka, które zawsze odwiedzane są przez mrówki. W Polsce znany ze stanowisk zarówno na niżu, jak i w górach; ze Śląska i Pienin nie był dotąd wykazywany. Ś ląsk D olny: Wielisław, pow. Złotoryja, 29 V 1964, Picea excelsa (L a m .) L k ., R. B i e l a w s k i leg. — jedna uskrzydlona dzieworódka; Pieniny: Głęboki Potok, 16 IX 1964, P. excelsa (L a m .) L k . — liczne bezskrzydłe dzieworódki. 14. Cinara (Cinara) piceae (P a n z .) — Gatunek europejski, notowany także z Azji Środkowej. Żyje na korze gałęzi i pnia świerka, tworząc zwykle olbrzy mie kolonie odwiedzane przez mrówki. U nas znany dotąd tylko z Pojezierza Mazurskiego i Puszczy Białowieskiej. Beskid Zachodni: Babia Góra, 13 V II 1954, Picea excelsa (L a m .) L k ., R . B i e l a w s k i leg. — dwie uskrzydlone dzieworódki, na wysokości 1600-1700 m. 15. Cinara (Cinara) piceicola (C h o l .) P a s e k — Gatunek holarktyczny, żyje wiosną na korze starych gałęzi, latem na korzeniach świerka. U nas znany dotąd zaledwie z jednego stanowiska w Sudetach Zachodnich. B ie sz c z a d y : Ustrzyki Górne, 14 V III 1965, Picea excelsa (L a m .) L k ., S. B a l leg. — bez skrzydłe dzieworódki. 16. Cinara (Cinara) pinicola (K a l t .) — Gatunek palearktyczny, zawle czony do Ameryki Północnej.