david moss david bitter music delusion of the fury delusion of ensemble musikfabrik harry partch, heiner goebbels partch, harry

holland festival 2 3 inhoud / content delusion of the fury CREDITS

Delusion of the Fury Bitter Music Info muziek / music Harry Partch Info 4 Info 31 data / dates regie / direction Credits 5 Credits 31 di 10, wo 11 juni 2014 Heiner Goebbels Tue 10, Wed 11 June 2014 toneelbeeld, lichtontwerp / stage, nederlands nederlands locatie / venue light design Exordium: Het spinnen van een web 6 Bitter Music Muziekgebouw aan ’t IJ Klaus Grünberg Voorwoord Thomas McGeary 33 aanvang / starting time kostuums / costumes Heiner Goebbels 8 Biografie 35 20.30 uur Florence von Gerkan Ontstaan van een muziek 8.30 pm geluidontwerp / sound design Harry Partch 7 english duur / running time Paul Jeukendrup Het muziektheater van Harry Partch Bitter Music 1 uur 15 minuten, zonder pauze dramaturgie / dramaturgy Joep Stapel 10 Thomas McGeary 35 1 hour 15 minutes, no interval Matthias Mohr Biografieën 14 Biografie 37 inleiding / introduction repetitor muziek / musical rehearsal door by Michel Khalifa leader english 19.45 uur Arnold Marinissen Exordium: The beginning of a web 18 7.45 pm assistent choreografie / assistant Preface meet the artist choreography Heiner Goebbels 18 met with Heiner Goebbels Florian Bilbao Genesis of a music wo 11.6, na de voorstelling medewerker regie / direction Harry Partch 19 Wed 11.6, after the performance collaboration The music theatre of Harry Partch moderator Michel Khalifa Aliénor Dauchez Joep Stapel 22 meer / more regieassistent / direction assistant Biographies 26 zo 15.6, Workshop instrumenten bouwen Lisa Charlotte Friederich Sun 15.6, Workshop build your own musical medewerker kostuums / costumes instrument collaboration websites Sayyora Muinova www.heinergoebbels.com medewerker toneelbeeld / www.musikfabrik.eu scenography collaboration www.ruhrtriennale.de Anne Kuhn tour manager Monique Stolz onderhoud kostuums / costumes tour maintenance Julia Rautenhaus manager technische productie / technical production manager Benjamin zur Heide

4 5 geluidstechniek / sound technician productie / production Harry Partch: Delusion of the Fury – A Ritual Exordium: Thomas Wegner Ruhrtriennale – International Festival of of Dream and Delusion het spinnen van een Web hoofd elektriciteit / chief the Arts electrician coproductie / coproduction – Akte act 1 akte 1 – op een japans thema John Brown Ensemble musikFabrik, Holland Festival, Koor der Schaduwen lichttechniek lighting technician Lincoln Center Festival, New York koor / chorus De pelgrimage Marcus Stütz met steun van / supported by Tutti De Geest verschijnt stage manager Kulturstiftung des Bundes, Kunststiftung pelgrim (de moordenaar) / pilgrim Een zoon op zoek naar het gezicht van Harald Adams NRW (the slayer) zijn vader toneeltechniek stage technician met medewerking van / with the Alban Wesly Schreeuw vanuit een andere duisternis Andreas Semmler friendly assistance of geest (de vermoorde) / ghost (the slain) Bid voor mij props Rudolf Augstein Stiftung,Verein der Bruce Collings Sanctus – Een Entr’acte Imed Ben Abdallah Freunde und Förderer der Ruhrtriennale e.V. zoon van de vermoorde / son of the slain Ruhrtriennale and Ensemble musikFabrik Carl Rosman akte 2 – op een afrikaans thema ensemble musikfabrik are supported by the state of North Rhine- Het stille maal van de landloper musici / musicians Westphalia – Akte act 2 Het zoekgeraakte geitje Marco Blaauw, Helen Bledsoe, Christine wereldpremière / world premiere dove zwerver / deaf hobo Tijd van gedeeld plezier Chapman, Bruce Collings, Johannes Fischer, Bochum 23.08.2013 at Ruhrtriennale Marco Blaauw Het misverstand Richard Haynes, Benjamin Kobler, Norbert International Festival of the Arts koor / chorus Arrestatie, proces en oordeel Krämer, Ulrich Löffler, Thomas Meixner, Tutti Bid nogmaals voor mij Boris Müller, Gerrit Nulens, Melvyn Poore, vrouw / woman Axel Porath, Carl Rosman, Dirk Rothbrust, Christine Chapman Peter Veale, Rie Watanabe, Hannah Weirich, rechtvaardigheid van de vrede / Alban Wesly, Dirk Wietheger justice of the peace productieleiding / production Axel Porath manager musicus / musician Michael Bölter Melvyn Poore assistentie productieleiding / de stem / voice production manager assistents Marco Blaauw Cordula Klein geitje / kid stage manager Rie Watanabe Bernd Layendecker, Christoph Berger, dorpbewoners / villagers Tobias Schwiebert Ensemble musikFabrik dramaturgische projectontwikkeling / dramaturgical project development uitvoeringsrechten / performing Beate Schüler rights instrument maker SCHOTT MUSIC GmbH & Co. KG, Thomas Meixner Mainz air objects maker Frank Fierke

6 7 voorwoord alleen heeft hij een veelvoudig instrumen- Ontstaan van een muziek Van beide aktes zou je kunnen zeggen dat ze tarium en een gecompliceerd toonsysteem achtergrond van delusion of the zich afspelen in vroeger tijden, maar in beide Sinds het begin van de jaren 80 bezit ik twee uitgevonden, hij heeft daar ook het theater, fury, 1974 klinken zeker ook hedendaagse ondertonen platen van Harry Partch. Ik weet niet meer het licht, het podium, de bewegingen van het mee. En ondanks de beschrijvende woorden hoe die bij mij zijn terechtgekomen, maar ik lichaam bij bedacht, de verhouding tussen Hoewel het programma aangeeft dat er twee ‘Japans’ en ‘Afrikaans’ vertegenwoordigen weet nog wel heel goed wat ze bij mij onmid- musici en andere uitvoerenden opnieuw aktes zijn, is er van begin tot einde geen ze noch een precieze tijd, noch een precieze dellijk en duurzaam teweeg hebben gebracht: gedefinieerd en de klassieke disciplines en cesuur. De eerste akte – gebaseerd op een plek. In de eerste akte heb ik zeker niet een eerbiedige verwondering over het werk werkverdelingen compromisloos overboord Japans verhaal uit de elfde eeuw en zowel his- getracht een Noh-stuk te schrijven. Noh is van een mij tot dan toe volledig onbekende gegooid. Geen wonder dat hij niet ‘compa- torisch als legendarisch – is intens serieus. De een eeuwenoude kunst – een van de meest kunstenaar. Op geheel eigen wijze was het tible’ was met de instituties van het muziek- tweede akte – gebaseerd op een Afrikaanse verfijnde die de wereld ooit gekend heeft – en hem gelukt een ruimte te openen tussen bedrijf. vertelling die moet worden beschouwd als een pad van oppervlakkige duplicatie volgen kunstmuziek en pop, waarvan ik mij tot dan een volksverhaal – is in hoge mate kluchtig zou zinloos zijn geweest. De instrumentale toe nauwelijks een voorstelling had kun- Heiner Goebbels, en absurdistisch. En zo wordt het Griekse klanken zijn (afgezien van de koto) niet nen maken. Met beide was ik opgegroeid: augustus 2013 concept van een serieus stuk gevolgd door Japans, de toonladders zijn niet Japans, het met Bach, Beethoven en Schubert aan de een klucht gevat in één enkele theateravond. stemgebruik is volledig anders, de kostuums ene kant, en de Beatles, Beach Boys en Jimi Aan de eerste akte gaat het Exordium vooraf, zijn anders. De eerste akte is in wezen een Hendrix aan de andere kant. Pas met Partch dat zo’n elf minuten duurt en dat je met ontwikkeling van mijn eigen theatermuziek- tekende zich een muziek af die in gelijke een gangbaarder woord een ouverture zou stijl, zoals ik die in zowel Oedipus als mate tegemoetkwam aan de lichamelijke kunnen noemen. Maar het woord exordium Revelation al eerder heb laten horen. En als je behoefte aan ritmische puls en de nieuwsgie- heeft een veel ruimere betekenis dan het puur kijkt naar de muziek van dit werk, dan righeid naar nieuwe, ongehoorde klanken; concept van een ouverture. In filosofische zin is de daimon van dit werk Amerikaans. een muziek die meereist, hoewel, of beter is het een oproep: het impliceert het begin Ook in de tweede akte is er geen poging gezegd omdat je die nog niet kent. Een van een ritueel web, het spinnen van een web gedaan een Afrikaans ritueel uit te beelden, muziek waarvoor je geen naam hebt en die dat onvermijdelijk de deelnemers verstrikt in hoewel mijn compositie en mijn concepten geen plek heeft, en die toch op merkwaardige haast voorspelbare complexiteiten. Het voor dit werk en verscheidene andere werken wijze geaard is. Exordium is volledig instrumentaal. wel duidelijk beïnvloed zijn door dergelijke Het is absoluut een buitenkans dit project Volgend op de eerste akte is er een tussenspel, rituelen, zoals ik die heb gehoord en gezien samen met het Ensemble musikFabrik te het Sanctus, met een duur van circa zeven in opnames en film. Ik heb veranderingen kunnen ontwikkelen en een slagwerker en minuten. Het woord lijkt misschien wat vreemd aangebracht in het hierboven aangehaalde instrumentenbouwer als Thomas Meixner te hier, vanwege het christelijke (rooms-katho- volksverhaal dat eraan ten grondslag ligt hebben gevonden die in staat is de avon- lieke) gebruik ervan. In dit geval is het echter en ik heb er ook dingen aan toegevoegd. tuurlijke instrumenten van Harry Partch na polytheïstisch, en in het begin is het verzadigd Er is nergens zoiets als een dialoog. De te bouwen. Al sinds een goed jaar zijn de van heidense gong- en belachtige tonen (Cone geheimzinnige, perverse aspecten van deze musici van het ensemble met groot enthou- Gongs, Gourd Tree, Hubcaps, Spoils of War, verhaalideeën worden beter overgebracht siasme bezig deze instrumenten te leren Cloud-Chamber Bowls). Het is een kenmerk door muziek, gebaren, licht – en ook met bespelen. En voor alles is het project een van de rooms-katholieke kerk dat zij van an- meer impact dan door gesproken of gezon- grote kans om de muziek van Harry Partch dere culturen alles inlijft wat zij denkt zelf ook gen tekst of door in responsie gesproken en in de toekomst ook in Europa voor lange tijd effectief te kunnen gebruiken, en ik eis het- gezongen tekst. uitvoerbaar en bekend te maken. zelfde voorrecht op. Na de verzoening (en de De woorden van de zinnen die ik heb ge- Pas door het werken aan Delusion of the Fury bid-voor-mij-sequentie) eindigt de eerste akte bruikt in de tweede akte zijn helemaal mijn is mij steeds duidelijker geworden hoe Partch heel zacht, en mijn idee daarbij was om aldus eigen woorden, en allemaal in Amerikaanse met zijn artistieke veelzijdigheid alles heeft het theater te vullen met klank die de mensen spreektaal. In de eerste akte is het totaal doordrongen en niets heeft uitgesloten: niet in het publiek aan hun stoel vastlijmt. aantal herkenbare Engelse woorden tien, en

8 9 in de tweede akte zijn dat er vierenveertig doof als hij is probeert de zwerver alleen Ze roepen donder en bliksem op en (de herhalingen steeds niet meegeteld). maar zo gauw mogelijk van haar af te komen boezemen angst in – Een Vreemde Ondanks (of dankzij) het gebruik van veel en zijn klaaglijke ‘Waarom gaat ze niet Angst.’ De doodsbange feestgangers slagwerk, is het geheel duidelijk Amerikaans. gewoon weg?’ tegen het publiek wordt ge- kruipen weg in hoeken en uiteinde- De furieuze ironie is hoe dan ook ten diepste ëchood door het Koor. Hij gebaart woest dat lijk is er offstage een stem te horen: Amerikaans. ze weg moet, waarop de Oude Geitenvrouw ‘Bid voor mij! O bid nogmaals voor Synopsis van de eerste akte: The Chorus of verdwijnt in de aangewezen richting. mij!’ Het koor herhaalt de tekst, heel Shadows (Koor der Schaduwen, scène 1) kan Time of Fun Together (Tijd van gedeeld ple- zacht. Dan wordt met een slag van worden beschouwd als een groep pelgrims of zier, scène 3) dient een dubbel theaterdoel: het slagwerk de laatste sectie van het geesten, of misschien beide. Het is droom- het geeft de vrouw de tijd haar geitje te Sanctus herhaald, het stuk is uit, en achtig. De pelgrim (de moordenaar) komt vinden en het introduceert bij het publiek de tijdens de resterende muziek nemen op (scène 2), dansend en zingend over zijn dorpelingen die verwikkeld zijn in een van de verschillende groepen het applaus berouw. Hij beëindigt de scène al knielend hun festiviteiten. De scène bevat zang en in ontvangst. helemaal vooraan op het toneel, met zijn dans van de vrouwelijke soliste, een antifo- hoofd tegen de grond, en tijdens de vol- naal en polyfoon mannenkoor, en het meest Terugkijkend: ik heb zo’n vijf jaar gende twee scènes is hij een ineengedoken, intensieve gebruik van de kleine handinstru- lang dit idee overwogen voordat ik bewegingloos en donker silhouet. De Geest menten in het hele werk. ook maar een noot ervan op papier komt op (scène 3) en zingt en beweegt op De Oude Geitenvrouw keert terug (scène zette (het werk aan Petals [And on the een dromerige manier, met zo nu en dan 4), met in haar armen het zoekgeraakte geitje Seventh Day Petals Fell in Petaluma, respons van het Koor. Hij gaat af. De Zoon dat ze wiegt alsof het een mensenbaby is, en red.] niet meegerekend). Het is een komt op (scène 4), op zoek naar een visioen bijna meteen rijst er een misverstand, ook avontuurlijk werk, maar ik kan het van zijn vader. De Geest verschijnt weer en nu weer als gevolg van de doofheid van de niet experimenteel noemen. Ik herin- de twee dansen een teder duet. Uiteindelijk zwerver. De dorpelingen komen weer op de ner me dat een beroemd schilder (zijn worden ze zich bewust van de figuur van de commotie af, arresteren het ruziënde stel en naam is me even ontschoten) een knielende Pelgrim, die tijdens veertig slagen voeren ze mee naar de Rechtvaardigheid van verbolgen zucht slaakte omdat zijn van de muziek heel langzaam overeind komt. de Vrede. Als ze weer opkomen (scène 5), werk ‘experimenteel’ werd genoemd. In ‘Cry from Another Darkness’ (Schreeuw worden ze gevolgd door de dove en bijziende Het kwam erop neer dat hij zei: ‘Je vanuit een andere duisternis, scène 5) her- Rechtvaardigheid, die plaatsneemt op een ziet mijn experimenten nooit.’ (Zeer scheppen de moordenaar en de vermoorde soort troon. Aan het eind van de hoorzitting juist!) Terugkijkend­ op het theater­ hun gevecht van vele jaren eerder. Aan het vraagt hij om stilte en spreekt hij het oordeel werk dat voorafging aan Delusion eind van de scène laat de geest-vader zijn uit: ‘Jongeman, neem je mooie jonge vrouw – het meeste daarvan genoemd in stok (surrogaat voor een zwaard) vallen en en je alleraardigste kind en ga naar huis! dit artikel – is het een heel logische roept: ‘Jij bent niet mijn vijand!’ Hij valt op En laat me je nooit meer zien in dit Hof!’ ontwikkeling. Ik weet zeker – in deze zijn knieën (scène 6) en zingt: ‘Bid voor mij! Het koor lacht en jubelt en barst uit in een onwerkelijke wereld – dat ik wist wat O bid nogmaals voor mij!’ Zacht herhaalt lied: ‘O How Did We Ever Get By Without ik deed. Een synopsis kan op geen het koor deze woorden. Justice?’ (O hoe hebben we het ooit zonder enkele manier de plaats innemen van Synopsis van de tweede akte: De Jonge Rechtvaardigheid kunnen stellen?’) een echte productie. Alleen theater Zwerver komt binnen (scène 1) met een Ik citeer nu uit de volledige partituur kan het concept tot leven brengen. En rugzak en een paar takken om een vuur te (scène 6): ‘De pantheïstische godheden ik moet benadrukken dat deze verbale maken. Hij heeft zich nog maar net geïnstal- van prekoloniaal Afrika, Azië, Amerika en beschrijvingen bedoeld zijn als niet leerd als de Oude Geitenvrouw opkomt Australië komen tot leven – ze lachen god- meer dan een kleine verheldering van (scène 2) en van hem wil weten of hij haar delijk en besluiten dat menselijke dwaling de kunst die mij voor ogen staat. weggelopen geitje ook gezien heeft. Maar moet worden gepareerd met hemels getier. Harry Partch 10 11 Het muziektheater van eropuit. Acht jaar lang zwierf hij door de gelijkzwevende stemming. Grof gezegd ming. Deze stemming gaat uit van de harmo- Harry Partch Verenigde Staten, liftend of door op een komt die er op neer dat alle intervallen op nische boventoonreeks, oftewel het spectrum passerende trein te klimmen, slapend onder het klavier exact even groot worden gestemd, van frequenties die meeklinken wanneer men Waarom zitten er twaalf tonen in het octaaf? bruggen en in het wild. Ergens op zijn om- waardoor de kwinten en tertsen weliswaar een toon speelt of zingt. De intervallen tus- Dat vroeg componist Harry Partch zich al op zwervingen verrichtte hij een dramatische een tikje vals zijn, maar het wel mogelijk sen deze tonen, die niet bedacht zijn maar jonge leeftijd af. Zeven witte toetsen en vijf daad: hij propte al zijn partituren in een wordt in alle toonsoorten te spelen en van de door de natuur gegeven, zijn te omschrijven zwarte, op exact gelijke afstand van elkaar: kacheltje en stak ze in de fik. Bevrijd van ene toonsoort naar de andere te moduleren. met heel eenvoudige getalsverhoudingen en die vormen sinds de tijd van Bach het funda- de ballast van het verleden maakte Partch Die lichte valsheid, zo was de gedachte, was worden door het oor als zeer zuiver ervaren. ment van de westerse muziek. Partch vond een nieuwe start en vond vanaf de jaren 40 een kleine prijs om te betalen om de ijselijke Op basis van deze natuurintervallen ont- dat systeem van twaalf identieke stapjes een een rijpe vorm voor zijn visioen. Ook op valsheid waaronder bijvoorbeeld de toon- wierp Partch zijn eigen toonsysteem, waarin belachelijke simplificatie van de akoestische latere leeftijd was armoede zelden ver weg, soort gis voorheen gebukt ging uit de wereld een octaaf niet is ingedeeld in twaalf gelijke werkelijkheid en schoof het radicaal terzijde. maar terwijl de Amerikaanse muziek op te bannen. Een uiterst effectieve oplossing, intervallen – zoals op een piano –, maar in In plaats daarvan ontwierp hij een eigen de kaart werd gezet door tien jaar jongere zo is gebleken, want het gehoor heeft al die wel 43 stapjes van verschillend formaat. Het toonsysteem, waarbij er maar liefst 43 tonen componisten als John Cage en Conlon net een beetje valse tertsen en kwinten ruim- is nadrukkelijk een toonsysteem en geen in een octaaf passen. Nancarrow (met wie Partch overigens weinig hartig geaccepteerd. toonladder; het is een netwerk van relaties Harry Partch was een unieke figuur in de op had) kwam er mondjesmaat interesse Partch, geen man van het compromis, moest tussen tonen die in een bepaalde spanning muziek van de 20e eeuw. Hij werd op 24 juni en erkenning. Halverwege de jaren 60 ont- niets van de gelijkzwevende stemming tot elkaar staan, enigszins vergelijkbaar met 1901 geboren in Californië en groeide op in moette hij mecenas en kunstverzamelaar hebben. Die had met haar modulatiemo- de complexe intonatievoorschriften van raga een afgelegen regio van Arizona. Zijn ouders Betty Freeman, die hem in zijn laatste jaren gelijkheden de weg vrijgemaakt voor een in India of maqam in de Arabische muziek. hadden jarenlang als zendelingen in China ondersteunde. Het zou tot lang na Partch’ steeds abstractere en complexere muziek en Partch’ innovatie heeft grote invloed gehad gewerkt en waren kort voor Harry’s geboor- dood duren eer de Amerikaanse academie de uiteindelijk voor de cultus van virtuositeit op microtonale componisten na hem. te het land ontvlucht vanwege de Boxer- excentrieke autodidact omarmde. van de 19e en 20e eeuw – zaken die Partch opstand, maar hun kennis van de Chinese intens verafschuwde. Al vroeg was hij in de het instrumentarium cultuur namen ze mee terug naar de de wording van een muziek weer met aangepaste gitaren en altviolen, Verenigde Staten. Zo groeide de jonge Partch waarop hij zichzelf begeleidde bij het zingen Delusion of the Fury (1965-66) is Partch’ op met vroege, vormende ervaringen van een In 1949 publiceerde Partch zijn boek Genesis van liederen. Zijn rebellie tegen de muzikale meesterwerk, maar er zijn allerlei praktische heel andere cultuur – en heel andere muziek. of a music. Het is een verzameling essays en orde kwam niet voort uit tegendraadsheid, hindernissen die uitvoering ervan in de weg Van jongs af aan was Partch een rebel. Hij geschriften over muziektheorie en -geschie- maar uit oprechte onvrede: het kleinste inter- staan. De belangrijkste is dat het instru- verliet school voortijdig en doorliep zijn denis, maar ook over zijn eigen werk en val van het westerse toonsysteem, de kleine mentarium niet of nauwelijks voorhanden muzikale opleiding deels aan de universiteit het instrumentarium dat hij daarvoor had secunde (bijvoorbeeld b-c), was hem veel te is. Partch componeerde uitsluitend voor in Los Angeles, maar hoofdzakelijk in de ontworpen en gebouwd. Vlak voor zijn dood groot en te star en deed de emotieve rijkdom fantastische instrumenten van eigen makelij, openbare bibliotheek. Daar kwam hij in in 1974 verscheen er een sterk uitgebreide van zijn stem, die soms in de miniemste gra- die doorgaans behalve een specifieke klank- aanraking met de meest uiteenlopende par- editie. Het boek begint met een beschou- daties lag, geweld aan. De westerse muziek kwaliteit ook een waarde als sculptuur beza- tituren en theoretische verhandelingen. De wing waarin Bach wordt neergezet als het was de aberratie, zag Partch om zich heen; ten. Een muziekvoorstelling was voor Partch composities die hij in deze periode schreef begin van het einde van de westerse muziek. in andere muziekculturen bestond veel meer óók theater, een visueel spektakel. Neem bedienden zich van een conventioneel instru- Muziekjournalist Alex Ross noemde deze ruimte voor een natuurlijke intonatie. bijvoorbeeld zijn Gourd Tree, een merkwaar- mentarium, maar maakten wel vaak gebruik passage in The New Yorker “de meest ver- In Genesis of a music geeft Partch een goed dige kromme woestijnboom wiens vruchten van alternatieve stemmingen. bijsterende 45 pagina’s muziekgeschiedenis geïnformeerd overzicht van de geschiedenis gestemde kalebassen zijn. Of de Marimba De Amerikaanse muziekwereld was in deze ooit geschreven”. Bach staat hier voor een van toonsystemen en intonatie, met talloze Eroica, een gevaarte waarvan de laagste noten periode sterk Europees georiënteerd en ontwikkeling waarvoor hij in alle redelijkheid verwijzingen naar Chinese, Griekse en Ara- uit enorme lamellen op twee meter hoge re- Partch’ exploraties vonden weinig weerklank. niet verantwoordelijk kan worden gehouden, bische theoretici. Ook zet hij uiteen hoe hij sonatorkisten komen, die men staand op een Toen hij begin dertig was gaf hij overal de maar waarmee zijn naam wel onlosmakelijk in de loop der tijd zijn eigen toonsysteem krukje moet bespelen. De namen geven een brui aan, pakte zijn partituren in en trok verbonden is geraakt: de uitvinding van de ontwikkelde, gebaseerd op de reine stem- indruk van hoe uitzinnig sommige van deze

12 13 instrumenten zijn: Zymo-Xyl, Castor & klank en beeld betovert. Het is goed om te en als acteur niet alles uit zijn rol haalt, ver- Pollux, Quadrangularis Reversum, bedenken dat Partch zijn complexe toon- knoeit hij zijn partij wat mij betreft evenzeer Gubagubi. En als een soort basso continuo systeem en bijbehorende instrumentarium als wanneer hij elke noot in de partituur zou in het hart van dit kleurrijke ensemble staat juist ontwierp als antidotum tegen al te verprutsen.” de Chromelodeon, een harmonium dat alle grote abstractie in muziek, met het oogmerk 43 tonen van Partch’ toonsysteem kan voort- emoties zo puur en indringend mogelijk tot Traditionele opera, met musici in de orkest- brengen en waaruit mysterieus zoemende klinken te brengen. Partch’ ideeën mogen bak en in aria’s uitbarstende zangers op de akkoorden opklinken. onorthodox en ingewikkeld zijn, zijn muziek bühne, vond hij maar niks. Partch’ intentie Partch bouwde zijn instrumenten zelf en is allerminst abstract en spreekt onmiddellijk lag paradoxaal genoeg veel dichter bij die elk exemplaar is uniek. Na zijn dood in 1974 tot het oor en tot het hart. van de uitvinders van de opera, de Camerata raakten zijn creaties verspreid over de Ver- fiorentina, het groepje denkers en musici enigde Staten. Pas vijftien jaar geleden werden delusion of the fury en dat rond 1600 min of meer per toeval een de originele instrumenten, inmiddels kwets- het noh-theater nieuwe kunstvorm uitvond in een poging baar door ouderdom, herenigd en als collectie het mythische Griekse theater te reconstru- ondergebracht bij de Montclair State Univer- Delusion of the Fury bestaat uit twee delen, eren. Daarin zouden woord en klank zijn sity in New Jersey, waar componist Dean voorafgegaan door een proloog en geschei- samengesmolten tot drama met een uiterst Drummond er zorg voor draagt. Ter plekke den door een tussenspel. Het eerste deel is geconcentreerde uitdrukkingskracht. Grieks worden ze weliswaar ingezet voor incidentele losjes gebaseerd op een thema uit het theater, met zijn reine intervallen en rituele uitvoeringen van Partch’ muziek, maar verder Japanse noh-theater, het tweede op een karakter, had ook de belangstelling van zijn ze slechts voor researchdoeleinden te Ethiopische legende. Maar Partch benadrukt Partch, die zich liet inspireren door Griekse bezichtigen. Partch’ eigenzinnige gebruik van dat de voorstelling zich noch in een precieze muziektheoretici als Pythagoras. Maar het microtonen maakt zijn muziek sowieso lastig tijd, noch op een precieze plaats afspeelt. Griekse theater was verloren gegaan; een om uit te voeren, maar zonder het juiste instru- Beide mythen zijn slechts vertrekpunten eeuwenoude en nog altijd levende traditie mentarium is het simpelweg onmogelijk. voor zijn verbeelding – Partch claimde het met eenzelfde hoge mate van integratie van De oplossing die voor dit probleem werd privilege om zich van andere culturen verschillende kunstvormen trof hij aan in het gevonden is even bizar als geniaal. Onder elementen toe te eigenen die hij effectief kon noh-theater. aanvoering van slagwerker en instrument- inzetten voor zijn eigen doeleinden. Met In muzikaal opzicht ligt er een wereld van bouwer Thomas Meixner zijn alle benodigde uitzondering van een koto, de Japanse citer, verschil tussen Partch’ metrische, dynami- instrumenten nagebouwd – een onvoor- is de klankwereld van Delusion of the Fury dan sche en ongelooflijk rijkgeschakeerde instru- stelbare tour de force. Partch componeerde ook niet aan plaats of tijd gebonden. mentatie en de schaarse, hortende Japanse geen muziek voor de instrumenten die hij tot Maar de invloed van het noh-theater op begeleiding. Maar dramatisch gezien zijn zijn beschikking had, hij ontwierp zijn in- Partch’ werk reikt verder dan een vage nar- er allerlei overeenkomsten: musici die een strumentarium juist naar de noden van zijn ratieve inspiratie. Voor Partch was muziek plaats hebben op het podium; spelers die kunstzinnige verbeelding. Meixner trad in geen op zichzelf staande discipline die op het acteren, dansen en zingen tegelijk; en een feite in Partch’ voetsporen door speciaal voor toneel begeleid werd door dans en theater (of eerder rituele dan verhalende benadering deze productie hetzelfde te doen, en zijn andersom); hij zag dans, theater en muziek van de handeling. Zo is Delusion of the Fury inspanningen zijn niet voor niets geweest. als onscheidbare aspecten die verenigd wer- in zekere zin een eigentijdse Amerikaanse Na de reconstructie nam Ensemble den in het lichaam van de speler. De term die verbeelding van een kunstvorm die in de musikFabrik een jaar de tijd om de on­ Partch zelf gebruikte voor zijn holistische westerse wereld niet meer bestaat. orthodoxe speeltechnieken onder de knie te visie op de manier waarop iemand kunst krijgen en hun beheersing van Partch’ instru- voortbrengt was corporeal music, “lichame- Joep Stapel mentarium is indrukwekkend naturel. lijke muziek”. Veelzeggend is zijn opmer- Het resultaat is een voorstelling die met king: “Wanneer een speler in visueel opzicht

14 15 BIOGRAFIEËN de Goethe Plakette der Stadt Komische Oper Berlin, Tristan en Von Gerkan woont in Berlijn, Winkler, Felix Ruckert, Nir gegeven. Deze werken worden Frankfurt, de European Theatre Isolde in het Aalto Theater Essen waar zij de leiding heeft over de de Volff/Total Brutal, Dieter niet slechts geïnterpreteerd, Heiner Goebbels (1952) is een Prize en de International Ibsen en De koopman van Venetië in leergang kostuumontwerp van Heitkamp, Rubato, Tino Sehgal maar door de musici van het en- Duitse componist en regisseur. Award (2012). Theater Frankfurt. de Universität der Künste. en Sommer Ulrickson. semble in nauwe samenwerking Van 1971-1978 studeerde hij Zijn muziektheaterwerk Klaus Grünberg werkt geregeld Voor het stuk Die Ausnahme, met dirigenten en vooral com- sociologie en muziek in Frank- Eraritjaritjaka (2004, naar een samen met Heiner Goebbels, Matthias Mohr, geboren in Episode ii van zijn gezelschap ponisten verder ontwikkeld en furt. In 1976 was hij een van de tekst van Elias Canetti) kreeg bijvoorbeeld in Max Black, 1980, studeerde van 2003 tot A + B TANZBAU, dat hij bewerkt. Ensemble musikFabrik oprichters van het Sogenanntes zes theaterprijzen. Goebbels Eraritjaritjaka, Stifters Dinge, 2009 aan het Instituut voor Toe- samen met Mercedes Appugliese heeft hechte samenwerkingsver- Linksradikales Blasorchester. was componist in residence bij I went to the house but did not enter gepaste Theaterwetenschappen oprichtte, kreeg hij subsidie van banden opgebouwd met leidende Hij maakte experimentele het Luzern Festival (2003) en en John Cages Europera 1 & 2. van de Justus-Liebig-Universität de stad Berlijn. figuren uit de wereld van de muziek met het duo Goebbels/ bij de Bochumer Symphonikern In 1999 opende Grünberg in in Gießen. Zijn werk beweegt Bilbao is assistent-choreograaf eigentijdse muziek als Mark Harth (1975-1988) en het art- (2003-2004). Hij is lid van Hamburg het momolma zich tussen muziek, klank- van Xavier Le Roy en Mathilde Andre, Louis Andriessen, rock trio Cassiber (1982-1992) verschillende kunstacademies (Museum Of More Or Less kunst, installatie en beeldende Monnier in het kader van het Sir Harrison Birtwistle, en componeerde voor film en in Berlijn, Düsseldorf, Mainz, Modern Art). Voor het toneel­ kunst. Hij maakte verschei- educatief programma van de Unsuk Chin, Péter Eötvös, theater. Vanaf de jaren 80 cre- Frankfurt en München. Als beeld en het licht bij Rusalka dene audiovisuele installaties, Berliner Philharmoniker, en Brian Ferneyhough, Heiner ëerde hij een aantal bekroonde professor geeft hij les aan het werd hij in 2011 genomineerd waaronder Esquisse Retouché, het eindverantwoordelijke voor de Goebbels, Toshio Hosokawa, hoorspelen, de meeste op teksten Instituut voor Toegepaste voor de faust Theaterpreis. scenische concert in het kader nieuwe opname van Surrogate Michael Jarrell, Mauricio van Heiner Müller, en ontwik- Theaterwetenschappen van van de Ferienkursen für neue Cities (van Heiner Goebbels en Kagel, Helmut Lachenmann, kelde het genre van ‘geënsceneer- de Justus-Liebig-Universität Florence von Gerkan, geboren Musik (2006) en Der Brand met Mathilde Monnier) in verschei- David Lang, Liza Lim, Benedict de concerten’, met werken als The in Gießen. Sinds 2006 is hij in Hamburg, studeerde kos- Ensemble Modern en componist dene Europese steden. Met Livia Mason, Mouse on Mars, Carlus man in the elevator (1987) en The directeur van de Hessische tuumontwerp aan de Universität Jens Joneleit (2007). Daarna Patrizi heeft hij de Jugendcom- Padrissa (La Fura dels Baus), liberation of Prometheus (1993). Theateracademie. In 2010 werd der Künste in Berlijn. Zij is we- volgden muziektheaterproduc- pany van het Berlijnse Schulpro- Emilio Pomàrico, Enno Poppe, Vanaf de jaren 90 volgden hij benoemd tot intendant van reldwijd een veelgevraagd free- ties als nm met de Ensemble jekts TanzZeit opgericht. Voor Wolfgang Rihm, Peter Rundel, muziektheaterstukken zoals Ou de Ruhrtriennale 2012-2014. lance kostuumontwerper voor Modern Akademie (2008). dit gezelschap choreografeerde Rebecca Saunders, Karlheinz bien le débarquement désastreux theater, opera en ballet en werkte Mohr componeerde toneel­ hij Brief an lf (een coproductie Stockhausen, Ilan Volkov en (1993), Die Wiederholung (1995), Klaus Grünberg is afkomstig onder meer voor Thalia Theater, muziek en maakte klankontwer- van Radialsystem V (Berlijn), Sasha Waltz. Eislermaterial (1998), Landscape uit Hamburg. Hij studeerde Schaubühne Berlin, Theater pen voor talrijke theaterproduc- Théatre Massalia (Marseille) en Het ensemble presenteert zijn with distant relatives (2002), toneelbeeld bij Erich Wonder Basel, Théâtre Vidy, Opernhaus ties en ruimtelijke installaties. dance4d (Nottingham). repertoire in tachtig tot honderd Stifters Dinge (HF 2008), Songs in Wenen en werkt sindsdien Zürich, Staatstheater Stuttgart, Sinds 2007 werkt hij samen met concerten per jaar binnen en of Wars I have seen (2007), I went als toneel- en licht­ontwerper Teatro alla Scala, Royal Opera Heiner Goebbels. Hij werkte Ensemble musikFabrik is een buiten Duitsland, en heeft bij to the house but did not enter (HF voor theater- en operahuizen in House Covent Garden, Wiener aan de producties Stifters Dinge in Keulen gevestigd ensemble de WDR een eigen serie met 2009) en When the mountain Europa en in Koeweit en Buenos Staatsoper, Bayreuther en Industry and Idleness, Genko-An voor eigentijdse muziek dat wereld­premières. Interdiscipli- changed its clothing (HF 2013). Aires. Hij werkte samen met Festspiele, Festspielhaus Baden- 64287 (2012), Europera 1 & 2 beschouwd wordt als een van de naire projecten met live- Goebbels’ werk is uitgevoerd regisseurs als Tatjana Gürbaca, Baden en de Metropolitan (2012) en When the mountain toonaangevende groepen op dit elektronica, dans, theater, film, door het Ensemble Modern, het Barrie Kosky, Sebastian Baum- Opera. Ze werkte samen met changed its clothing (2012). Sinds vlak. Ensemble musikFabrik literatuur en beeldende kunst Ensemble Intercontemporain, garten, André Wilms, Christof Jürgen Flimm, Wilfried Minks, 2011 is Matthias Mohr voor de werd opgericht in 1990 en verbreden de gebruikelijke vorm het Asko Ensemble, London Nel. Met Gürbaca werkte hij Erich Wonder, Andrea Breth, Ruhrtriennale werkzaam als debuteerde in april 1991 onder van het gedirigeerde ensem- Sinfonietta, de Junge Deutsche onder meer aan Stravinsky's Cesare Lievi, Peter Mussbach, dramaturg en assistent van de de naam Ensemble Neue Musik bleconcert evenzeer als kamer- Philharmonie en de Berliner Mavra voor de Staatsopera Tatjana Gürbaca, Thomas Lang- artistieke leiding. Nordrhein-Westfalen tijdens muziek, discussieconcerten en Philharmoniker. Hij maakte Berlijn, Mazeppa en Die Zauberin hoff en de Zwitserse filmregis- de Wittener Tage für neue improvisaties. Het Ensemble verschillende geluidsinstallaties, bij de Vlaamse Opera seur Daniel Schmid. Ze werkt al Florian Bilbao werd in 1979 Kammer­musik. Bijzonder is dat musikFabrik is net zo open als onder meer voor het Centre Antwerpen, Le Grand Macabre jaren samen met componist en geboren in Libourne (Frankrijk). het ensemble sinds 1997 geen zijn missie: muziek creëren die er Georges Pompidou in Parijs en bij Theater Bremen, Salomé voor regisseur Heiner Goebbels en Zijn dansopleiding kreeg hij in leider meer heeft, maar functi- nog niet is. andere musea. Goebbels kreeg de Deutsche Oper am Rhein was als kostuumontwerper be- Montpellier (Anne-Marie oneert volgens basisdemocra- verschillende eredoctoraten en Rigoletto voor Opernhaus trokken bij Eraritjaritjaka (2004), Porras) en Angers (Centre Nati- tische principes. De missie van Arnold Marinissen is dirigent en studiebeurzen toegekend Zürich. Grünberg ontwierp het I went to the house but did not enter onal de Danse Contemporaine). musikFabrik is het realiseren van en voert muziek uit van de 20e en ontving vele internationale toneelbeeld voor vele enscene- (2008) Europera 1 & 2 van John Sinds 2002 woont hij Berlijn onbekende en nieuwe composi- en de 21e eeuw. Recentelijk prijzen, waaronder de Prix Italia, ringen van Barrie Kosky, zoals Cage en When the mountain waar hij werkte met onder meer ties, waarvoor in veel gevallen dirigeerde hij Asko|Schönberg de Hessischer Kulturpreis, Kiss me, Kate en Rusalka in de changed its clothing (2012). Xavier Le Roy, Christoph het ensemble de opdracht heeft in Amsterdam voor Laborintus 11

16 17 English van Luciano Berio (Bimhuis) Helikopter Streichquartett), Louis premières van ensemble- en solo- Exordium: in a strange way is grounded. en Electric Counterpoint van Andriessen, Heiner Goebbels en werken en circa 70 registraties The Beginning of a Web We are very lucky to have been able to Steve Reich (Muziekgebouw Peter Eötvös, en met ensembles kwamen met zijn medewerking develop this project together with the aan ’t IJ en Paradiso). Hij als het Arditti Streichquartett, tot stand. Van 2000 tot 2007 componeerde voor onder meer Ensemble Intercontemporain, bekleedde hij een leerstoel voor act 1 – on a japanese theme Ensemble musikFabrik and to have found Asko|Schönberg, vocaallab, het Hilliard Ensemble, slagwerk en kamermuziek aan Chorus of Shadows someone able to reconstruct Harry Partch’s Calefax Rietkwintet, Lunapark, Ensemble musikFabrik, de Staatliche Hochschule für The Pilgrimage amazing instruments, the percussionist and Ives Ensemble, Prisma String Asko|Schönberg en London Musik in Keulen. Sindsdien Emergence of the Spirit instrument maker Thomas Meixner. For Trio, Asko Kamerkoor, Orgel- Sinfonietta. Daarnaast werkt was hij als docent verbonden A Son in Search of His Father’s Face a year now, the musicians of the ensemble park en Ensemble S, en schreef hij met dirigenten als Sir Simon aan onder meer de Oostenrijkse Cry from Another Darkness have been enthusiastically learning to play verscheidene stukken voor Rattle, Peter Rundel, Stefan Hochschule für Musik und Pray for Me the instruments. Above all, the project choreograaf Ederson Rodrigues Asbury en David Robertson, darstellende Kunst in Graz. Xavier. Marinissen treedt met orkesten als de Berliner Thomas Meixner woont sinds Sanctus — An Entr‘acte offers a great chance to make the music wereldwijd op als solo-percussi- Philharmoniker en het 1986 in Keulen en wijdt zich of Harry Partch performable in Europe onist. Hij speelt ook kamermu- Koninklijk Concertgebouw behalve aan de uitvoering van act 2 – on an african theme in the future over the long term, making ziek en is wereldwijd te horen op Orkest, en voorts onder meer nieuwe muziek ook aan de bouw The Quiet Hobo Meal it known to a larger audience. It was only festivals in Europa (waaronder in voor De Nederlandse Opera van bijzondere klankgenereer- The Lost Kid by working on Delusion of the Fury that I Rusland), Singapore, Australië, Amsterdam, de Opéra National ders. Zo werkt hij in seizoen Time of Fun Together became truly aware of how comprehensive Nieuw-Zeeland en Oezbekistan. de Belgique en het Théâtre du 2012-13 in opdracht van het The Misunderstanding Partch’s artistic approach actually was: Als solist trad hij aan met Capitole in Toulouse. Sinds Ensemble musikFabrik en de Amsterdam Sinfonietta, 2009 is hij coördinator van de Ruhrtriennale aan de recon- Arrest, Trial, and Judgement not only did he invent a varied set of Holland Symfonia, het Nieuw afdeling Art of Sound van het structie en het nabouwen van Pray for Me Again instruments and a highly complex tonal Ensemble, WDR Orchester Koninklijk Conservatorium in alle strijk- en slaginstrumenten system, he also reflected on the theater Köln en het New Zealand Den Haag. van Harry Partch. space, lighting, staging, the movements of Symphony Orchestra. Arnold Preface the body, and uncompromisingly redefined Marinissen programmeerde Sinds zijn studie bij Christoph the relationship of musicians and actors, the seizoen 2012-13 van het Muziek- Caskel aan de Staatliche Since the early 1980s, I’ve owned two classical disciplines and the division of labor. gebouw aan ’t IJ in Amsterdam. Hochschule für Musik in Keulen Samen met Anthony Fiumara is Thomas Meixner zelfstandig records with music by Harry Partch. I It’s no wonder that he was incompatible with leidt hij het Nederlandse werkzaam in de eigentijdse en don’t remember how I got them, but I the institutions of the music world. Ensemble Lunapark. experimentele muziek. Sinds de still remember well the immediate and oprichting maakt hij deel uit van lasting impression they triggered in me: an Heiner Goebbels, August 2013 Sounddesigner en klank­ Schlagquartett Köln (1989) en awestruck amazement at the work of an artist regisseur Paul Jeukendrup van het Thürmchen-Ensemble previously unknown to me. In a very unique studeerde opnametechniek en für Neue Musik und Musikthe- way, he was able to open a space between elektronische compositie aan het ater (1991), en tot eind 1999 was Koninklijk Conservatorium in hij slagwerker bij het Ensemble classical music and pop that I had been Den Haag. Hij is gespecialiseerd Köln. Als medeoprichter treedt unable to imagine until then. I grew up with in nieuwe muziek en verzorgt het hij sinds 1989 regelmatig op met both, with Bach, Beethoven, and Schubert sounddesign en de klankregie Ensemble musikFabrik NRW. on the one hand and the Beatles, Beach Boys, voor festivals als het Holland Daarnaast verleent hij regelma- and Jimi Hendrix on the other. It was only Festival, de Wiener Festwochen, tig medewerking aan projecten with Partch that a music began to take shape de Berliner Festwochen en het van andere gerenommeerde that could do equal justice to the physical Sonic Evolutions Festival in en gespecialiseerde Europese het Lincoln Center New York. ensembles voor nieuwe muziek desire for rhythmic pulse and a curiosity for Hij werkt zowel in Nederland en omroeporkesten, niet zelden new, unheard sounds; a music that enthralls als op internationale podia met in nauwe samenwerking met us despite, or rather, precisely because of its componisten als Karlheinz toonaangevende componisten unfamiliarity. A music for which we have no Stockhausen (première en dirigenten. Meer dan 350 category and which has no location, and yet

18 19 English

Genesis of a Music the descriptive words Japanese and African, of his remorse. He ends the scene far were a human baby, and almost immediately background of delusion of the fury, they represent neither a precise time nor a downstage, kneeling, with his head to the a misunderstanding arises, again because of 1974 precise place. In Act I, I am certainly not ground, and during the next two scenes, the Hobo’s deafness. The villagers return trying to write a Noh play. Noh has been he becomes a huddled, motionless, dark due to the commotion, arrest the quarrelling Although the program shows two acts, there for centuries a fine art, one of the most silhouette. The Ghost then enters (Scene couple, and march them off to face the Justice is no cessation of sound from beginning sophisticated that the world has known, 3) and sings and moves in a dream-like of the Peace. When they reenter (Scene 5), to end. Act I, based upon a Japanese story and it would have been senseless for me manner, with occasional responses from the the Justice, deaf and near-sighted, follows dating from the eleventh century, and both to follow a path of superficial duplication. Chorus. He exits. The Son enters (Scene them and is seated on a kind of throne. At historical and legendary, is intensely serious. The instrumental sounds (excepting the 4), searching for a vision of his father. The the end of the hearing, he demands silence Act II, based upon an African tale that must koto) are not Japanese, the scales are not Ghost reappers, and the two do a tender and utters his pronouncement: “Young man, be considered a folk story, since no author is Japanese, the voice usage is totally different, dance-duet. They finally become aware of the take your beautiful young wife and your indicated, is highly farcical. Thus, the Greek costumes are different. Act I is actually a figure of the kneeling Pilgrim, who, during charming child and go home! And never let concept of a serious play followed by a farce development of my own style in dramatic forty beats of the music, very slowly rises. me see you in this court again!” The Chorus, is encompassed in one evening of theater. music, as previously revealed in both Oedipus In Cry from Another Darkness (Scene 5), the laughing and jubilant, launch into their song, Preceding Act I is the Exordium, about eleven and Revelation. If for no other reason than its slayer and the slain recreate their battle of “O How Did We Ever Get By Without minutes in duration, which in more familiar music, its daimon is American. many years before. At the end of the scene, Justice”? terms might be called an overture. But the Again, in Act II there is no attempt to depict the ghost-father drops his stick (surrogate I now quote from the full score (Scene 6): word exordium carries far more significance African ritual, although this ritual, as I have for a sword) and exclaims: “You are not my “The pantheistic deities of pre-colonial for this idea. In a philosophical sense it is heard it on records and seen it on film, has enemy!” He falls to his knees (Scene 6) and Africa, Asia, America, and Australia come to an invocation – it implies the beginning obviously influenced my writing and my sings: “Pray for me! O pray for me again!” life – smile divinely, and decide that human of a ritualistic web, the spinning of a web, concepts in this and several other works. I The Chorus softly repeats these lines. delusion must be countered by heavenly which inevitably entangles the participants have made changes in the basic folk story Synopsis of Act II: The Young Vagabond riot. They invoke thunder and lightning, in almost predictable complexities. The (cited above), and I have added to it. There is enters (Scene 1), with a pack and with a few and instill – A strange Fear.” The terrified Exordium is totally instrumental. nowhere dialogue as such. The mysterious, sticks to build a fire. He has hardly gotten revelers crouch in corners, and finally a voice Following Act I is an entr’acte, the Sanctus, perverse qualities of these story ideas are settled when the Old Goat Woman enters is heard off-stage: “Pray for me! O pray for about seven minutes in duration. The better conveyed through music, miming, (Scene 2) and tries to question him about her me again!” The Chorus repeats the line, very word may seem strange here because of lights – and with more certain impact than lost kid. Being deaf, the Hobo wants nothing softly. Then with a crash of percussion, the its Christian (Roman Catholic) usage. through spoken or sung lines, or spoken or so much as to get rid of her, and his plaintive, last section of the Sanctus is repeated, the However, in this case, it is polytheistic, and sung lines in response. “Why doesn’t she just go away?” spoken to play is over, and during the remaining music in its beginnings it is replete with pagan The words or sentences that I have used in the audience, is echoed by the Chorus. He the various groups take their bows. gong and bell-like tones (Cone Gongs, Act II are entirely my own, and they are all points frantically, and the Old Goat Woman Gourd Tree, Hubcaps, Spoils of War, American colloquial. In Act I the total of disappears in that direction. In retrospect: I pondered this idea for some Cloud-Chamber Bowls). It is characteristic recognizable English words is ten, and in Time of Fun Together (Scene 3) serves a five years before I ever put down a note of it of the Roman Church to appropriate from Act II forty-four (not counting repetitions in double theater purpose: it allows time for the on paper (not counting the work on Petals). other cultures whatever it feels it may use either case). Despite (or because of ) the use woman to find her kid, and it introduces the It is an adventurous work, but I cannot call effectively, and I claim the same privilege. of much percussion, the quality is American. villagers, in the midst of one of their revels, it experimental. I recall some famous painter Act I, following the reconciliation (and the The furious irony is deeply and certainly to the audience. The scene features a singing (his name eludes me), exasperated because pray for me sequence), ends very softly, American. and dancing female soloist, an antiphonal his work was called ‘experimental,’ saying, and it was my idea so to fill the theater with Synopsis of Act I: The Chorus of Shadows and polyphonic male chorus, and the most in effect, “You never see my experiments.” sound as to glue the audience to its seats. (Scene 1) might be considered as a group intensive use of the small hand instruments (Hear! Hear!) Looking back on all the Both acts might be described as occurring of pilgrims or of ghosts, or perhaps both. in the entire work. antecedents of Delusion of a theater nature, in an earlier time, but both certainly have It is dream-like. The Pilgrim (the slayer) The Old Goat Woman returns (Scene 4), most of them outlined in this chapter, it is a present-day over- or undertones. And despite enters (Scene 2), dancing and singing cradling the lost kid in her arms as though it very logical development. I am sure – in this

20 21 English unreal world – that I knew what I was doing. The Music Theatre of roamed through the United States, hitchhik- A synopsis cannot in any way proxy for an harry Partch ing or climbing onto a passing train, sleeping actual production. Only theater will bring under bridges and in the wild. Somewhere the concept to life. And I must emphasize Why are there 12 tones in the octave? Com- along his wanderings, he did a dramatic the fact that these verbal descriptions are poser Harry Partch was already wondering deed: he stuffed all of his scores into a stove intended merely as a small intimation of the about that at a young age. Seven white keys and burned them up. Freed of the ballast art that I envision. and five black, at exact distances from each of the past, Partch made a new start and in other, have formed the basis of Western the 1940s developed a mature form for his Harry Partch music since the time of Bach. Partch thought vision. He was also seldom far from poverty that this system of 12 identical steps was a later in life, but as American music was being ridiculous simplification of acoustic reality, put on the map by ten-year-younger compos- and radically shoved it aside. Instead, he ers like John Cage and Conlon Nancarrow designed his own system of tones, in which (whom Partch did not think much of, by the no less than 43 tones fit into an octave. way) interest and recognition began coming Harry Partch was a unique figure in the to him in dribs and drabs. In the mid-60s, music of the 20th century. He was born on he met the Maecenas and art collector Betty 24 June 1901 in California and grew up in a Freeman, who supported him during his last remote region of Arizona. His parents had years. It took until long after Partch’s death worked as missionaries in China for years before American academies would embrace and fled the country shortly after Harry’s the eccentric autodidact. birth on account of the Boxer Rebellion, but they took their knowledge of Chinese genesis of a music culture with them to the United States. The young Partch consequently grew up with In 1949, Partch published his book Genesis early, formative experiences from a com- of a Music. It is a collection of essays and pletely different culture – and completely writings about music theory and music his- different music. tory, but also about his own work and the From an early age, Partch was a rebel. He instrumentation he had designed and built dropped out of high school and did part of for it. Right before his death in 1974, he put his musical training at the University of Los out a much more extensive edition. The Angeles, but most of it in the public library. book begins with a dissertation in which There he encountered a huge diversity of Bach is depicted as the beginning of the end scores and theoretical discourses. Although of Western music. In a review in The New the compositions he wrote during this pe- Yorker, the music journalist Alex Ross called riod do employ a conventional instrumenta- this passage ‘the most startling forty-five- tion, they make frequent use of alternative page history of music ever written’. Here, tunings. Bach stands for a development for which he The American music world was strongly cannot in all reasonableness be held respon- oriented to what was happening in Europe sible, but with which his name has become during this period and Partch’s explorations inseparably connected: the invention of equal met with little response. When he was in his temperament. Roughly put, it comes down early 30s, he said goodbye to it all, packed his to all of the intervals on the keyboard being scores and took off. For eight whole years, he tuned exactly the same distance apart, so

22 23 English that although the fifths and thirds are indeed thought up by man but are found in nature, Partch built his instruments himself and delusion of the fury slightly out of tune, it is possible to play in can be described with very simple ratios and each specimen is unique. After his death in and noh theatre every key and to modulate from one key to are experienced by the ear as being extremely 1974, his creations became spread across the other. That slight falseness, so went the pure. Using these natural intervals, Partch the United States. It was only 15 years ago Delusion of the Furyconsists of two parts, thinking, was a small price to pay in order designed his own tone system, in which an that the original instruments, by now fragile preceded by a prologue and separated by an to rid the world of the hideous falseness that octave is not divided into 12 equal intervals – with age, were reunited as a collection at the intermezzo. The first part is loosely based had formerly plagued, for instance, the key of such as on a piano – but into 43 steps of vary- Montclair State University in New Jersey, on a theme from Japanese Noh theatre, G sharp. An extremely effective solution, it ing distances apart. This explicitly is a tone where composer Dean Drummond looks the second on an Ethiopian legend. Partch turned out, because our ears have generously system and not a tone ladder; it is a network after them. While they are sometimes used emphasizes, however, that the performance accepted all those thirds and fifths being just of relationships between tones that stand in for incidental performances of Partch’s mu- takes place neither in an exact time nor in an a little bit out of tune. a certain tension to one another, somewhat sic there, for the rest they are on display only exact place. Both myths are only departure Partch, not a man to compromise, wanted comparable to the complex intonation rules for research purposes. Partch’s idiosyncratic points for his imagination – Partch claimed nothing to do with equal temperament, with of raga in India or maqam in Arab music. use of microtones makes his music difficult the privilege of appropriating from other its possibilities of modulation which had Partch’s innovation has greatly influenced to perform anyhow, but without the proper cultures any element that he could effectively cleared the way for increasingly abstract and microtonal composers who came after him. instrumentation, it is simply impossible. use for his own purposes. With the excep- complex music and ultimately for the cult of The solution that was found for this prob- tion of a koto, the Japanese zither, therefore virtuosity of the 19th and 20th centuries – the instrumentation lem is as bizarre as it is brilliant. Under the neither is the sound world of Delusion of the developments which Partch intensely de- leadership of percussionist and instrument Fury bound to time or place. tested. Early on, he was going around with Delusion of the Fury (1965-66) is Partch’s maker Thomas Meixner, all of the necessary The influence of Noh theatre on Partch’s modified guitars and violas on which he ac- masterpiece, but there are all sorts of practi- instruments were reconstructed – an incred- work goes further than a vaguely narrative companied himself while singing songs. His cal obstacles that stand in the way of its be- ible tour de force. Partch did not compose inspiration, however. For Partch, music was rebellion against the musical order did not ing performed. The most important one is music for the instruments he had at hand; he not a standalone discipline that was accom- spring from contrariness, but from genuine that the instrumentation is hardly available. designed the specific instrumentation that panied on stage by dance and theatre (or the dissatisfaction: the smallest interval of the Partch composed exclusively for fantasti- his artistic imagination demanded. Meixner other way around); he saw dance, theatre Western tone system, the minor second (for cal instruments of his own devising, which in fact followed in Partch’s footsteps by and music as inseparable aspects that were instance, B to C), was much too big and too generally not only had a specific sound qual- doing the same thing especially for this united in the body of the performer. The rigid for him, and violated the emotive rich- ity but also a value as a piece of sculpture. production, and his efforts have not been for term that Partch himself used for his holistic ness of his voice, which sometimes lay in the For Partch, a music performance was also nothing. After the reconstruction, Ensem- vision of the way in which a person expresses most miniscule of gradations. Partch looked theatre, a visual spectacle. Take for instance ble musikFabrik spent a year mastering the art was ‘corporeal music’. As he revealingly around him and saw that Western music was his Gourd Tree, a peculiar, crooked desert unorthodox playing techniques, and their commented, ‘When a player fails to take full the aberration; in other music cultures there tree whose fruits are tuned gourds. Or the command of Partch’s instrumentation is advantage of his role in a visual or acting was much more room for a natural intonation. Marimba Eroica, a colossus whose lowest impressively natural. sense, he is muffing his part – in my terms – In Genesis of a Music, Partch gives a notes come out of huge slats on two-meter The result is a performance that enchants with as thoroughly as if he bungled every note in well-informed overview of the history of high resonating boxes, which you have to sound and image. It is worth noting that Partch the score.’ tone systems and intonation, with count- play standing on a stool. Their names give an actually designed his complex tone system and Traditional opera, with musicians in the less references to Chinese, Greek and Arab impression of how wild some of these instru- the instrumentation that went with it as an orchestra pit and singers bursting out in theorists. He also explains how he gradually ments are: Zymo-Xyl, Castor & Pollux, antidote to too much abstraction in music, with arias on the stage, was decidedly not his cup developed his own tone system, based on Quadrangularis Reversum, Gubagubi. And a view to expressing emotions through sound of tea. Paradoxically enough, Partch’s inten- pure tuning. This tuning takes its starting as a kind of basso continuo at the heart of as purely and penetratingly as possible. Partch’s tion was much closer to that of the inventors point from the series of harmonic overtones, this colourful ensemble is the Chromelo- ideas may be unorthodox and complicated, but of opera, the Camerata fiorentina, a group that is, the spectrum of frequencies that also deon, a harmonium that can produce all 43 his music is not in the least abstract and directly of philosophers and musicians who around resonate when you play or sing a tone. The notes of Partch’s tone system and that re- speaks to the ear and heart. 1600 more or less by chance invented a new intervals between these tones, which are not sounds with mysterious humming chords. art form in an attempt to reconstruct mythic

24 25 English

Greek theatre. Their opera had fused word BIOGRaphies ates and fellowships as well For Barrie Kosky he was design- and sound into drama with an extremely as many international prizes, ing Kiss me, Kate at the Komische concentrated expressiveness. Greek theatre, including the Prix Italia, the Oper Berlin, Tristan and Isolde Heiner Goebbels (1952) is a Hessischer Kulturpreis, the at Aalto Theater Essen and The with its pure intervals and ritual character, German composer and director. Goethe Plakette der Stadt Merchant of Venice at Schauspiel also interested Partch, who was inspired From 1971 to 1978 he studied Frankfurt, the European Frankfurt. With the composer by Greek music theorists like Pythagoras. sociology and music in Frank- Theatre Prize and the Interna- and director Heiner Goebbels But this Greek theatre no longer existed; he furt. In 1976 he was one of the tional Ibsen Award (2012). His he is developing regularily found an age-old and still living tradition founders of the Sogenanntes music theatre work Eraritjaritjaka music-theater pieces e.g. Max with the same high degree of integrity of Linksradikales Blasorchester (2004, based on a text by Elias Black, Hashirigaki, Landscape with different art forms in Noh theatre. (So-called Left Radical Brass Canetti) earned him six theatre Distant Relatives, eraritjaritjaka, Band). He has made experimen- awards. Goebbels was resident Stifters Dinge and I went to the Musically, there is a world of differ- tal music as a member of the duo composer at the Luzern Festival house but did not enter and John ence between Partch’s metric, dynamic and Goebbels/Harth (1975-1988) in 2003 and at the Bochumer Cages Europera 1 & 2. incredibly richly patterned instrumentation and the art rock trio Cassiber Symphonikern (2003-2004). In 1999 he also opened the and the spare, juddering Japanese accompa- (1982-1992), and he has com- He is a member of several momolma (Museum of More or niment. Dramatically, however, there are all posed for film and the theatre. Akademies of Arts der Künste Less Modern Art) in Hamburg. sorts of similarities: musicians who have a From the 1980’s onwards he has in Berlin, Düsseldorf, Mainz, His set and light design for place on stage: performers who dance and produced a number of award- Frankfurt and Munich and Rusalka at Komische Oper Ber- winning radio plays, most of teaches as a professor at the lin was nominated for the Ger- sing as well as act; and more of a ritual than them written by Heiner Müller. Institute for Applied Theatre man faust theater prize 2011. a narrative approach to the proceedings. As He has also developed the Studies of the Justus Liebig such, Delusion of the Fury is in a certain sense genre of the ‘staged concert’ with University in Giessen. Since Florence von Gerkan was born a contemporary American representation of works including The man in the 2006 he has been the director of in 1960 in Hamburg, studying an art form that no longer exists in the West- elevator (1987) and The liberation the Hessische Theateracademie costume design at the Berlin ern world. of Prometheus (1993). In the and in 2010 he was made artistic University of the Arts. 1990’s he started creating works director of the Ruhrtriennale She works all over the world for music theatre, including Ou 2012-2014. as freelance costume designer. Joep Stapel bien le débarquement désastreux She worked for Thalia Theater, Translation: Jane Bemont (1993), Die Wiederholung (1995), Klaus Grünberg Born in Ham- Schaubühne Berlin, Theater Eislermaterial (1998), Landscape burg, studied set design with Basel, Théâtre Vidy, Opernhaus with distant relatives (2002), Erich Wonder in Vienna and is Zürich, Staatstheater Stuttgart, Stifters Dinge (HF 2008) and working since then as a set and Teatro alla Scala, Royal Opera Songs of Wars I have seen (2007), lighting designer at theaters and House Covent Garden, Wiener I went to the house but did not opera houses in Europe as well Staatsoper, Bayreuther enter (HF 2009) en When the as in Buenos Aires and Kuwait – Festspiele, Festspielhaus Baden- mountain changed its clothing (HF among others with the directors Baden en de Metropolitan 2013). Goebbels’ work has been Tatjana Gürbaca, Barrie Kosky, Opera. She worked with Jürgen performed by the Ensemble Sebastian Baumgarten, André Flimm, Wilfried Minks, Erich Modern, the Ensemble Intercon- Wilms and Christof Nel. Wonder, Andrea Breth, Cesare temporain, the Asko Ensemble, With Tatjana Gürbaca he was Lievi, Peter Mussbach, Tatjana London Sinfonietta, the Junge working on Strawinsky’s Mavra Gürbaca, Thomas Langhoff and Deutsche Philharmonie and the on a truck for the Staatsoper the Swiss film director Daniel Berliner Philharmoniker. He has Berlin, Mazeppa and The Schmid. She has also worked for created various sound installa- Enchantress at Vlaamse Opera many years with the composer tions, for the Centre Georges Antwerp, Le Grand Macabre at and director Heiner Goebbels on Pompidou in Paris and other Theater Bremen, Salome at the productions shown around the museums. Goebbels has been Deutsche Oper am Rhein and world, among them Eraritjaritjaka awarded many honorary doctor- Rigoletto for Opernhaus Zurich. (2004) and I went to the house

26 27 English but did not enter (2008) Europera Montpellier and Angers (Centre missioned by the ensemble itself. conducted Asko|Schönberg for as Karlheinz Stockhausen European ensembles and radio 1 & 2 van John Cage en When National de danse contempo- Rather than given a straight Luciano Berio’s Laborintus 11 (premiere of Helikopter orchestras specialized in New the mountain changed its clothing raine). He has been based in interpretation, these works are (Bimhuis) and Steve Reich’s Streichquartett), Louis Music, not infrequently in close (2012). Berlin since 2002. Bilbao has further developed and adapted Electric Counterpoint (Muziek­ Andriessen, Heiner Goebbels collaboration with prominent Von Gerkan lives in Berlin. worked with Xavier Le Roy, by the ensemble’s musicians, gebouw aan ‘t IJ and Paradiso). and Peter Eötvös, and with composers and conductors. She is head of the department Christoph Winkler, Felix Ruck- in close collaboration with He has composed works for ensembles such as the Arditti He has collaborated on more costume design at the Berlin ert, Nir de Volff/Total Brutal, the director and especially the Asko|Schönberg, vocaallab, String Quartet, Ensemble than 350 premieres of ensemble University of Fine Arts. Dieter Heitkamp, Rubato, Tino composer. Ensemble musik- Calefax Rietkwintet, Lunapark, Intercontemporain, Hilliard and solo works and some 70 Sehgal and Sommer Ulrickson. Fabrik has built solid collabora- Ives Ensemble, Prisma String Ensemble, Ensemble recordings. From 2000 to 2007, Matthias Mohr, born in 1980, For the piece Die Ausnahme, tions with leading figures in Trio, Asko Kamerkoor, musikFabrik, Asko|Schönberg he held a chair for percussion and studied from 2003 to 2009 at Episode II by his company contemporary music, including Orgelpark and Ensemble S, and London Sinfonietta. He chamber music at the Staatliche the Institute for Applied Theatre A + B TANZBAU, which Mark Andre, Louis Andriessen, among others, and has written additionally has worked with Hochschule für Musik in Studies at the Justus Liebig he cofounded with Mercedes Sir Harrison Birtwistle, various pieces for choreo­ such conductors as Sir Simon Cologne. Since then, he has University in Giessen. His work Appugliese, he received a grant Unsuk Chin, Péter Eötvös, grapher Ederson Rodrigues Rattle, Peter Rundel, Stefan taught at Austria’s University moves between the realms of from the city of Berlin. Bilbao Brian Ferneyhough, Heiner Xavier. Marinissen performs Asbury and David Robertson, of Music and Performing Arts music, sound art, installation, is assistant choreographer to Goebbels, Toshio Hosokawa, throughout the world as a solo with orchestras like the Berliner Graz, among other places. and performance. Xavier Le Roy and Mathilde Michael Jarrell, Mauricio Kagel, percussionist. He also plays Philharmonic and the Royal Thomas Meixner has lived in Mohr has created several Monnier within the framework Helmut Lachenmann, David chamber music and can be Concertgebouw Orchestra Cologne since 1986. In addition audiovisual installations, includ- of the Berliner Philharmonic’s Lang, Liza Lim, Benedict heard at festivals in Europe and furthermore for opera to performing New Music, he ing Esquisse Retouché, a staged educational programme, and is Mason, Mouse on Mars, Carlus (including Russia), Singapore, companies such as the Dutch also devotes himself to making concert with Uwe Dierksen at responsible for the reproduc- Padrissa (La Fura dels Baus), Australia, New Zealand and National Opera, Opéra National unconventional music instru- the Darmstadt International tion of Surrogate Cities (music by Emilio Pomàrico, Enno Poppe, Uzbekistan. As a soloist, he has de Belgique and Théâtre du ments. In the 2012–13 season, Summer Courses for New Heiner Goebbels, choreography Wolfgang Rihm, Peter Rundel, performed with the Amsterdam Capitole in Toulouse. Since he was commissioned by the Music (2006) and Der Brand by Mathilde Monnier) in various Rebecca Saunders, Karlheinz Sinfonietta, Holland Symfonia, 2009, he has been coordinator Ensemble musikFabrik and the with Ensemble Modern and the European cities. Together with Stockhausen, Ilan Volkov and Nieuw Ensemble, the WDR of the Art of Sound department Ruhrtriennale to work on the composer Jens Joneleit (eclat Livia Patrizi, Bilbao founded Sasha Waltz. The ensemble Orchestra in Cologne and at the Royal Conservatoire in reconstruction of all of Harry Festival, Stuttgart, 2007). Music the TanzZeit Youth Company, play their repertoire in eighty to the New Zealand Symphony The Hague. Partch’s string and percussion theatre productions followed, for whom he choreographed ninety concerts each year, both Orchestra. Arnold Marinissen instruments. including nm with Julien the piece Brief an lf, coproduced in Germany and abroad; they programmed the 2012-13 season Since completing his studies Bilodeau and Ensemble Modern by Radialsystem V (Berlin), have their own “musik­Fabrik in of the Muziekgebouw aan ’t IJ under Christoph Caskel at Academy (2008. Matthias Mohr Theater Massalia (Marseille) WDR” series of world premieres. in Amsterdam. Together with Germany’s national Hochschule has also composed stage music and dancd4 (Nottingham). By means of interdisciplinary Anthony Fiumara, he directs the für Musik in Cologne, and sound designs for numerous projects incorporating live Dutch ensemble Lunapark. Thomas Meixner has worked theatre productions and spatial Based in Cologne, Ensemble electronics, dance, theatre, film, independently in the field of installations. In 2007, he began musikFabrik is regarded as one literature and visual arts, the Sound designer and sound contemporary and experimental his collaboration with Heiner of the leading ensembles for con- ensemble widens the usual scope director Paul Jeukendrup music. He has been a member of Goebbels as part of the produc- temporary music. musikFabrik of the conducted ensemble con- studied recording and electronic the Schlagquartett Köln since tion Stifters Dinge, Industry and was founded in 1990, debuting cert, as well as through chamber composition at the Royal its founding in 1989, and also of Idleness en Genko-An 64287, in 1991 under the name Ensem- music, discussion concerts and Conservatoire in The Hague. the Thürmchen-Ensemble für Europera 1 & 2 and When the ble Neue Musik Nordrhein- improvisations. All of which He is specialized in the field of Neue Musik und Musiktheater, mountain changed its clothing Westfalen at the Wittener Tage confirms that the ensemble New Music and has designed since it was founded in 1991, Since 2011, Matthias Mohr has für neue Kammermusik. A musikFabrik is as open as its and directed sounds for festivals and until the end of 1999 he was worked for the Ruhrtriennale as special feature of the ensemble mission suggests, i.e. to play like the Holland Festival, percussionist for the Ensemble dramaturge and assistant to the is that since 1997 it has had no music which does not yet exist. the Wiener Festwochen, the Köln. Since 1989, he has often artistic directors. leader, operating on the basis of Berliner Festwochen and the performed with Ensemble the principles of grassroots de- Arnold Marinissen is active Sonic Evolutions Festival in musikFabrik NRW, of which Florian Bilbao was born in mocracy. musikFabrik’s mission as a conductor of music of Lincoln Center, New York. He he is a founding member. He 1979 in Libourne (France) and is to play relatively unknown and the 20th and 21st centuries. has worked in the Netherlands also participates regularly in studied contemporary dance in new compositions, often com- In Amsterdam, he recently and abroad for such composers the projects of other renowned

28 29 bitter music

Info

data / dates di 10 juni 2014 Tue 10 June 2014 locatie / venue Muziekgebouw aan ’t IJ aanvang / starting time Chromelodeon Cloud-Chamber Bowls Gourd Tree & Cone Gongs 22.30 uur 10.30 pm duur / running time 1 uur 30 minuten, zonder pauze 1 hour 30 minutes, no interval taal / language Engels zonder boventiteling English, no surtitles meer / more zo 15.6, Workshop instrumenten bouwen Sun 15.6, Workshop build your own musical instrument Harmonic Canon 11 Marimba Eroica Harmonic Canon 1 websites (Castor and Pollux) www.davidmossmusic.com www.ruhrtriennale.de

CREDITS

met / with David Moss productie / production Ruhrtriennale

Spoils of War Zymo-Xyl

30 31 Bitter Music moeilijkt doordat op die vele geschriften Behalve dat Bitter Music een belangrijk staat is zijn creatieve werk voor het voetlicht (met uitzondering van zijn boek) lastig de biografisch document is, is het ook Partch’ te brengen. Maar terwijl Bitter Music dus Net als veel andere Amerikaanse compo- hand te leggen is, gepubliceerd als ze zijn in bijdrage aan de Amerikaanse Depressie-lite- verre blijft van de onmiskenbaar socialisti- nisten van zijn generatie was Harry Partch obscure tijdschriften en kranten. Als gevolg ratuur van de jaren 1930 en de vroege jaren sche, communistische of zelfs anarchistische behept met twee vooroordelen (die niet van zijn zwervend leven – waardoor hij zelfs 1940. Bitter Music en de daaraan gerelateerde sympathieën die kenmerkend zijn voor veel helemaal los van elkaar staan): het eerste instrumenten en partituren is kwijtgeraakt Americana-composities (U.S. Highball, The Depressie-literatuur, heeft het daarmee wel tegen eigentijdse experimentele muziek, – en gezien de schaarse documentatie zullen Letter, Barstow en San Francisco) staan qua het naturalisme en het experimentalisme en het tweede ten gunste van de muziek, we nooit veel te weten komen over de eerste sfeer en inhoud dicht bij andere autobio- gemeen. De basisstructuur van het werk musici en het repertoire uit de Europese veertig jaren van zijn leven. Wel hebben we grafische verslagen van het nomadisch of is conventioneel en realistisch genoeg: een traditie. Dit tweede vooroordeel werd nog het geluk dat Bitter Music is herontdekt: een zwervend bestaan als Waiting for Nothing van eerstepersoonsvertelling in de dagboekvorm sterker toen vanaf de jaren 40 het werk van dagboek waarin hij twee vormende ervarin- Tom Kromer (1935), You Can’t Sleep Here met fragmenten van externe dialoog en Amerikaanse componisten die probeerden gen uit zijn vroege jaren heeft gedocumen- van Edward Newhouse (1934) of de roman ‘monologue interieur’. Onderscheidend is een inheems idioom te ontwikkelen werd teerd, te weten zijn studiereis naar Engeland Somebody in Boots van Nelson Algren (1935). Partch echter in de manier waarop hij muziek overschaduwd door het internationale mo- in de jaren 1934-35 en de ontmoeting die Wat deze werken en Bitter Music en met gebruikt om het realisme van de dialoog en dernisme van Stravinsky of Schönberg en hij daar had met W.B. Yeats (waar hij in dit name U.S. Highball van Partch gemeen heb- de gebeurtenissen te versterken. hun discipelen. En Partch had natuurlijk in dagboek op terugkijkt), en de acht maanden ben, is de in het oog springende thematiek: de Partch zelf rangschikte Bitter Music af en toe toenemende mate te kampen met een extra die hij tussen juni 1935 en februari 1936 als voortdurende honger, het vuil, de eenzaam- onder zijn muzikale composities, vanwege nadeel, namelijk dat zijn composities alleen arbeider door California, Oregon en Wa- heid en de wanhoop van de rondreizende de muziek die hij erin had opgenomen in konden worden uitgevoerd op zijn eigen shington trok. Dit dagboek bestrijkt daar- arbeiders en de zwervers, het brute optreden de vorm van ‘gemuzikaliseerde’ fragmenten unieke instrumenten. mee een deel van de jaren die hij samen met van de spoorwegpolitie, de riskante sprongen van de zwerverstaal die hij dagelijks om zich lotgenoten tijdens de Depressie doorbracht op vrachttreinen om clandestien te kunnen heen had gehoord. Het werk is bovendien Geconfronteerd met de onverschilligheid, in het Amerikaanse Westen. meerijden, de schaamte te moeten bedelen en bedoeld om te worden gelezen en gespeeld onbegrip of vijandigheid waarmee de meeste schijnheilig de hulp van het Leger des Heils op de piano, en op verschillende manieren muziekinstellingen zijn werk bejegenden, Bitter Music is de weerslag van Partch’ te moeten accepteren, de zelfmoorden en de gebruikt Partch muzikale zettingen om de bracht Partch veel tijd door achter zijn type- desillusie over het feit dat de hoop om na homoseksualiteit onder de rondtrekkende gepresenteerde ervaring te intensiveren. Hij machine: hij voerde gedreven polemieken te- terugkeer uit Europa zijn muzikale ideeën arbeiders en zwervers, en door alles heen het doet dat vooral door van de gesproken tekst gen de Westerse muziektraditie, schreef over te kunnen delen niet in vervulling was ge- onvermogen om enige werkelijke menselijke de melodische stembuigingen te noteren zijn eigen muziek en vocht om die uitge- gaan. Extra ironisch was dat hij uiteindelijk intimiteit tot stand te brengen. zonder gefixeerd ritme. Zo nu en dan neemt voerd te krijgen. Zijn gepubliceerde geschrif- institutionele steun had gewonnen voor zijn Maar anders dan andere Depressie-literatuur hij ook volks- of populaire liedjes op met vol- ten bestaan uit een boek getiteld Genesis of a werk, maar dat dit tevens het begin markeer- zijn Bitter Music en Partch’ andere America- ledige pianozettingen, of geeft hij – minder Music, een aantal korte essays, teksten voor de van het nomadisch bestaan in de marge na-werken geen aanklacht tegen kapitalisme vaak – bij een situatie een pianobegeleiding lezingen en programmatoelichtingen. De van de maatschappij dat acht jaar zou duren. of het Amerikaanse politieke systeem, en die de dramatische stemming moet bena- ongepubliceerde geschriften bestrijken een Want net als tientallen miljoenen anderen evenmin bevatten ze een oproep om de so- drukken. Zijn meest virtuoze vondst is te breed scala aan essays, lezingen, voorwoor- kon Partch geen werk vinden, en net als hon- ciale en economische ongelijkheid via geor- vinden bij 15 november, als hij vanuit Santa den of inleidingen bij composities, brochu- derdduizenden anderen die geen huis meer ganiseerde politieke actie te corrigeren. Het Barbara naar het Zuiden rijdt en bij zijn res, dagboekaantekeningen, handleidingen hadden en wier spaargeld was verdampt, was blijft een intens persoonlijk verslag van Partch’ eigen genoteerde innerlijke gedachten bij voor zijn instrumenten en conceptversies hij gedwongen langs de wegen te trekken en ervaringen. Van zelfmedelijden is echter wijze van contrapunt de Filippino chauffeur van libretti en scenario’s (soms voor nooit werk te zoeken in federale kampen. Maar aan geen sprake, en de reden voor zijn verbit- Rock of Ages laat zingen. gecomponeerde werken). zijn ervaringen als een van deze ‘rebellen’ tering is niet dat hij de Amerikaanse Droom Veel gebeurtenissen in Bitter Music getuigen ontleende Partch wel de teksten en ideeën niet heeft kunnen waarmaken of dat door de van Partch’ grote bewondering voor het Ondanks dit omvangrijke corpus is begrip die het materiaal vormden voor zijn latere Depressie de Amerikaanse waardes verloren uitgestrekte natuurlandschap waarin hij voor en waardering van zijn leven, muziek Americana-composities. zouden gaan. Eerder is het de scherp gevoel- zich bevindt, en dat hem zonder twijfel deed en artistieke ideeën en prestaties altijd be- de wanhoop van een kunstenaar die niet in denken aan zijn jeugd, want hij groeide op in

32 33 de woestijnen van het Zuidwesten. De lange, BIOGRafie Bitter Music scarcity of documentation, little will ever be ruige noordelijke kustlijn van San Francisco known of the first forty years of Partch’s life. was een deel van California dat Partch al We are fortunate that Bitter Music, a journal sinds jaar en dag fascineerde. David Moss, geboren in New York in 1949, Like other composers of his generation in that Partch destroyed or believed lost, has wordt gezien als een van de innovatiefste America, Partch suffered from two com- been recovered. This journal documents zangers en percussionisten op het gebied van de Thomas McGeary pounded prejudices: one against contem- two formative experiences of Partch’s early hedendaagse muziek. Vanwege zijn stemomvang Vertaling Margriet Agricola van viereneenhalf octaaf en zijn uitgebreide porary, experimental music; and a second years: his research trip to England and meet- collectie vocale geluiden en karakters, wordt in favor of European musicians, repertoire, ing with W. B. Yeats in 1934 – 35 (recalled hij internationaal door een nieuwe generatie and traditions. The latter became even as a flashback), and the eight months Partch componisten en operaregisseurs gezien als ‘unique more pronounced from the 1940s onward spent in California, Oregon, and Washing- and powerful voice’. David Moss heeft solo- en as the work of those American composers ton as a transient between June 1935 and theaterwerken uitgevoerd van New York (Carnegie Hall, Lincoln Center) tot Venetië (Teatro La who sought to develop a native idiom was February 1936 – part of his years of Depres- Fenice) en het Brisbane Festival. In 1999 ontving eclipsed by the international modernism of sion wanderings among the itinerants and hij een Guggenheim Fellowship en in 1992 een Stravinsky or Schoenberg and his disciples. hobos of the American West. DAAD Fellowship (Berlijn). Moss trad op met vele And Partch, of course, increasingly suffered Bitter Music records Partch’s disillusion performers uit vele genres. Zo heeft hij gezongen an additional disadvantage: his compositions at the collapse of his hopes to further his mu- met de Berliner Philharmoniker onder leiding could only be performed on his own unique sical ideas after returning from Europe. His van Sir Simon Rattle en maakte hij zijn debuut in Carnegie Hall met het American Composers instruments. reaction arose from the irony that – having Orchestra. Tweemaal was hij prominent solist Faced with indifference, incomprehen- finally won institutional support and recog- op de Salzburger Festspiele: in 1999 in Luciano sion, or hostility toward his work from most nition for his work – he was beginning what Berio’s Cronaca del Luogo en in 2001 als Prins musical institutions, Partch spent great time would be eight years of a nomadic, hand-to- Orlovsky in Die Fledermaus van Johann Strauss; and intense energy at the typewriter con- mouth existence on the margins of society. hij is solist in orkestwerk van Heiner Goebbels ducting polemics against the Western music For like ten million men, Partch could find en Helmut Oehring en presenteerde op de Biënnale in Bern het Strange Stories Project. David tradition, writing about his own music, and no employment, and like hundreds of thou- Moss is artistiek leider van het MADE Festival fighting to gain hearings for it. His pub- sands of them, with no home and savings in Umeå, Zweden en medeoprichter en artistiek lished writings consist of a book, Genesis of a exhausted, he was forced to go on the road leider van het Institute for Living Voice, dat Music, and a number of brief essays, lecture as a transient seeking work in federal camps. sinds 2001 op internationale basis masterclasses, texts, and program notes; his unpublished But from these experiences as one of the workshops en seminars verzorgt. Moss treedt op met het elektronische trio Denseland en de groep writings comprise a wide array of essays, ‘wayward,’ Partch drew texts and ideas that Technologies, die audio-performances verzorgt. lectures, prefaces or introductions to compo- became the material for his later Americana sitions, prospectuses, journals, instrument compositions. manuals, and draft librettos or scenarios Beyond its great importance as a bio- (some to works never composed). graphical document, Bitter Music is Partch’s Despite his large body of writing, full contribution to American Depression appreciation and understanding of Partch’s literature of the 1930s and early 1940s. life, music, artistic ideas, and creative ac- Closest in tone and content to Bitter Music complishment have been hindered: in a part and the related Americana compositions because, with the exception of his book, his (U.S. Highball, The Letter, Barstow, and San published writings are difficult to obtain, Francisco) are other autobiographical ac- scattered as they are among obscure small counts of transient or hobo life, such as Tom magazines and newspapers. Because of the Kromer’s Waiting for Nothing (1935), Edward odyssey of his life – in which he lost even Newhouse’s You Can’t Sleep Here (1934), instruments and musical scores – and the or Nelson Algren’s novel Somebody in Boots

34 35 English

(1935). Partch’s Bitter Music and especially Primarily, Partch represents speech by no- BIOGRAPHY U.S. Highball share with these works strik- tating its melodic inflections without fixed ingly similar themes: the constant hunger, rhythm. Occasionally he introduces folk- or Born in New York in 1949, David Moss is regarded as one of the most innovative singers filth, loneliness, and despair of the transient popular songs in full piano settings, and and percussionists in contemporary music. His or hobo; the brutality of railroad police; the less frequently he provides a piano accom- expansive vocal prowess, spanning four and a dangers of hopping and riding freight trains; paniment to enhance the dramatic mood half octaves, and his huge reach in vocal sounds the shame of begging and the hypocrisy of of a situation. His most virtuoso achieve- and characterisation have earned him the epithet accepting relief at Salvation Army missions; ment is in the November 15 episode driving ‘unique and powerful voice’ amongst a new the suicides and homosexuality among tran- south from Santa Barbara: here the Filipino generation of composers and opera directors. sients and hobos; and throughout the failure driver’s singing of Rock of Ages is presented David Moss has performed worldwide in solo and theatre productions, from New York (Carnegie to achieve any real human intimacy. in counterpoint to the notation of Partch’s Hall, Lincoln Center) to Venice (Teatro La Fenice) But unlike other Depression literature, interior thoughts. and the Brisbane Festival. In 1999 he received Bitter Music and Partch’s other Americana Many episodes of Bitter Music reveal the Guggenheim Fellowship; in 1992 he was works do not indict capitalism or the Ameri- Partch’s exhilaration at being amid the vast, awarded a DAAD Fellowship in Berlin. Moss has can political system or urge the correction natural out-of-doors, a feeling that no doubt worked with leading performers across a range of of social and economic inequities through evoked his childhood growing up on the genres. He has sung with the Berlin Philharmonic organized political action. It remains an deserts of the Southwest. The long, rugged under Sir Simon Rattle; and he made his debut at Carnegie Hall with the American Composers intensely personal – though unself-pitying coastline north of San Francisco was a part Orchestra. He performed twice as a soloist at the – document of Partch’s experiences. Partch’s of California that had long fascinated Partch. Salzburger Festspiele: in 1999 in Luciano Berio’s bitterness results not from a realization of Cronaca del Luogo and in 2001 as Prince Orlovsky a failed American Dream or what the De- Thomas McGeary in Die Fledermaus by Johann Strauss. He was a pression might foretell about the survival of soloist in orchestral works by Heiner Goebbels American values, but rather from the acutely and Helmut Oehring and he presented the felt despair of an artist unable to further his Strange Stories Project at the Bern Biennial. Moss is artistic leader of the MADE Festival in Umeå, in creative work. While Bitter Music avoids the Sweden, and co-founder and artistic leader of the unmistakable socialist, communist, or even Institute for Living Voice, which has since 2001 anarchist sympathies of much Depression provided masterclasses, workshops and seminars literature, it does share its naturalism and internationally. Moss performs with the electronic experimentalism. The basic structure of the trio Denseland and creates audio performances work is conventional and realistic enough: a with the group Technologies. first-person narrative in the form of a diary that includes fragments of external dialogue and interior monologue. But distinctive is Partch’s use of music to heighten the realism of dialogue and events. Partch occasionally listed Bitter Music among his musical compositions because of the music he incorporated into it – musical- ized fragments of the hobo speech he had heard daily around him. Partch intended the work to be read and played at the piano, and he uses musical settings in several ways to heighten the experiences he presents.

36 37 HOLLAND FESTIVAL 2014 Foundation, Prins Bernhard Tom de Swaan, S. Tóth, Elise Van Meeteren, van Houwelingen, Daan de Jong, stenaars die je in het Holland Cultuurfonds, The Brook Wessels-van Houdt, H. Wolfert F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, Judith Lekkerkerker, Marije Festival mee op avontuur nemen directie Foundation, Fonds en M. Brinkman J. Haalebos, J. Hennephof, Mulder, Boris van Overbeeke, en in vervoering brengen? Sluit Pierre Audi, artistiek directeur Podiumkunsten, Ernst von G. van Heteren, L.D.M.E. van Gijs Schunselaar, Farid Tabarki, je dan nu aan! Annet Lekkerkerker, zakelijk Siemens Music Foundation, hartsvrienden Heteren, B. van Heugten, David van Traa, Frank Uffen, directeur Ambassade van Pakistan, Dr. Kommer en Josien Damen, S. Hodes, Herma Hofmeijer, Helena Verhagen, Merijn van beschermer Hofstee Stichting, Gemeente S. van Delft-Vroom, H. Doek, J. Hopman, A. Huijser, der Vlies, Marian van Zijll Vanaf € 1.500 per jaar (of € 125 bestuur Amsterdam/Stadsdeel Oost, Tex Gunning, Wendy van E. Hummelen, G. van der Hulst, Langhout per maand) bent u Beschermer. Martijn Sanders, voorzitter Regionale Regering van Ierschot, Frans Koffrie, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan Als dank voor uw aanzienlijke Ben Noteboom, waarnemend Koerdistan, Goethe-Institut, K. Kohlstrand, J. en M. Kuiper- de Kater, J. Keukens, A. Ladan, anonieme schenkers bijdrage aan de internationale penningmeester Ambassade van de Verenigde Gerlach, Monique Laenen en M. Le Poole, M. Leenaers, Ook dankt het Holland Festival programmering van het Holland Mavis Carrilho Staten van Amerika, Gravin van Titus Darley, M. Plotnitsky, K. Leering, T. Liefaard, A. Ligeon, anonieme schenkers. Festival ontvangt u een uit­ Joachim Fleury Bylandt Stichting, Institut P. Voorsmit, P. van Welzen en T. Lodder, A. Man, D. van der no­di­­ging voor de openings- Renze Hasper Français des Pays-Bas, Ambassade C. Lafeber Meer, E. van der Meer-Blok, liefhebbers voorstelling en voor exclusieve Marjet van Zuijlen van de Bondsrepubliek Duitsland/ A. Mees-Lubberman, A. de Het Holland Festival dankt 705 bijeenkomsten, naast vrijkaarten Den Haag, Pro Helvetia beschermers Meijere, J. Melkert, E. Merkx, Liefhebbers voor hun steun en en andere privileges. Het programma van het Holland Lodewijk Baljon en Ineke Jaap Mulders, H. Nagtegaal, bijdrage. Festival kan alleen tot stand hf business Hellingman, A. van de Beek A. Nieuwenhuizen, La Nube, hartsvriend komen door subsidies, bijdragen Beam Systems, De Nederlandsche en S. van Basten Batenburg, Kay Bing Oen, E. Overkamp en Vanaf € 5.000 per jaar bent u van sponsors en fondsen en door Bank, Double Effect, G&S S. Brada, Frans en Dorry A. Verhoog, C. van de Poppe, Het Holland Festival Hartsvriend. Als Hartsvriend de gewaardeerde steun van u, Vastgoed, ING Groep, Ten Cladder-van Haersolte, J. Docter P. Price, F. Racké, H. Ramaker, heeft ook uw steun van het Holland Festival nodigen ons publiek. Have Change Management, en E. van Luijk, L. Dommering- S. van de Ree, Wessel Reinink, nodig: word Vriend we u uit om dichter bij de makers TNT express, WPG Uitgevers van Rongen, E. Flores d’Arcais, L.M. Remarque-Van Toorn, te komen. Met gelijkgestemden subsidiënten E. Granpré Moliere, Thecla Renders, B. Robbers, Als Vriend draagt u actief bij aan en gasten van het festival verwel- Ministerie van Onderwijs, mediapartners M. Grotenhuis, E.H. Horlings, A. Schneider, H. Schnitzler, de bloei van het Holland Festival. komen we u graag op speciale Cultuur en Wetenschap NTR, VPRO J. Houwert, Luuk H. Karsten, G. Scholten, C. Schoorl, gelegenheden en geven u een blik Gemeente Amsterdam R.Katwijk, R. Kupers en H. van E. Schreve-Brinkman, Steven liefhebber achter de schermen. board of governors Eeghen, J. Lauret, A. van der Schuit, P. Smit, G. Smits, Vanaf € 45 per jaar bent u al Lief- Het Holland Festival is lid De genereuze, meerjarige Linden-Taverne, H. en I. I. Snelleman, A. Sonnen, hebber. U ontvangt deze pocket geefwet van Réseau Varèse, Europees verbintenis van de Governors Lindenbergh-Sluis, F. Mulder, K. Spanjer, C. Teulings, dan voortaan als eerste, heeft Sinds 1 januari 2012 is het nog netwerk voor de creatie en is van groot belang voor de G. van Oenen, H. Pinkster, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, voorrang bij de kaartver­koop en u aantrekkelijker om het Holland promotie van nieuwe muziek, internatio­nale programmering H.Sauerwein, R. van Schaik en Y. Tomberg, J. van Tongeren, krijgt korting op tickets. Festival te steunen vanwege gesubsidieerd door het Culturele van het Holland Festival. W. Rutten, C.W.M. Schunck, H.B. van der Veen, R. Verhoeff, de Geefwet die tot 1 januari Programma van de Europese K.Tschenett, Wolbert en Barbara R. Vogelenzang, F. Vollemans, begunstiger 2018 van kracht is. De Geefwet Commissie. G.J. van den Bergh en C. van den Vroom, P. Wakkie, R.R. Walstra, F. Voorsluis-Spanhoff, P. Vos, Vanaf € 250 per jaar (of € 21 per houdt in dat giften aan culturele Bergh-Raat, R.F. van den Bergh, A. van Wassenaer, O.L.O. en A. Vreugdenhil, A. Wertheim, maand) bent u Begunstiger. ANBI’s met 25% verhoogd mo- hoofdbegunstiger W.L.J. Bröcker, J. van den Broek, Tineke de Witt Wijnen-Jansen M. Willekens, M. van Wulfften Uw bijdrage komt rechtstreeks gen worden tot een maximum SNS REAAL Fonds Jeroen Fleming, J. Fleury, Schoonhoven Palthe, M. Yazdanbakhsh, ten goede aan de internationale aan schenkingen van € 5.000 V. Halberstadt, H.J. ten Have en P. van der Zant, P. van Zwieten programmering van het Holland per jaar. Schenkt u meer dan sponsors, fondsen, G.C. de Rooij, J. Kat en begunstigers en N. Aarnink Festival. Als Begunstiger heeft € 5.000, dan kunt u het reste- instellingen B. Johnson, Irina en Marcel van M. Beekman, E. Blankenburg, u recht op vrijkaarten en andere rende bedrag voor het reguliere VandenEnde Foundation, Poecke, Ton en Maya Meijer- Co Bleeker, A. Boelee, K. de jonge begunstigers aantrekkelijke privileges. percentage (100%) aftrekken Stichting Ammodo, Rabobank Bergmans, Sijbolt Noorda Bok, Jan Bouws, E. Bracht, Kai Ament, Ilonka van den van de inkomstenbelasting. De Amsterdam, Clifford en Mieke van der Weij, Robert G. Bromberger, Rachel van der Bercken, Maarten Biermans, jonge begunstiger voordelen van de Geefwet gelden Chance LLP, DoubleTree by Jan en Mélanie van Ogtrop- Brug, D. de Bruijn, M. Daamen, Maarten van Boven, Rolf Vanaf € 250 per jaar (of € 21 per voor alle belastingplichtigen Hilton, Westergasfabriek/ Quintus, Françoise van Rappard- J. Dekker, M. Doorman, Coppens, Tessa Cramer, Susan maand) ben je Jonge Begunsti- (particulieren en bedrijven) en MeyerBergman, Kempen & Co, Wanninkhof, A. Ruys en Chr. van Eeghen, J. van der Gloudemans, Jolanda de Groot, ger. Laat jij je inspireren door zijn van toepassing op zowel Automobielbedrijf Van Vloten, M. Ruys-van Haaften, M. Sanders, Ende, Ch. Engeler, E. Eshuis, Marte Guldemond, Nynke de internationale podiumkunsten? eenmalige als periodieke schen- Stichting Dioraphte, Turing A.N. Stoop en S. Hazelhoff, E.Goossens-Post, E. de Graaff- Haan, Hagar Heijmans, Anna Wil je meer weten over de kun- kingen.

38 39 voordeel van een colofon / colophon periodieke schenking Een eenmalige gift is beperkt Holland Festival aftrekbaar voor de belasting. Piet Heinkade 5 Het totaal van de giften op 1019 br Amsterdam jaarbasis dient hoger te zijn dan tel. +31 (0)20 – 7882100 1% (drempel) en kan tot maximaal [email protected] 10% (plafond) van het inkomen www.hollandfestival.nl worden afgetrokken. Een periodieke gift is een gift waarbij vertaling nederlands / voor een periode van ten minste translations dutch vijf opeenvolgende jaren een Margriet Agricola gelijke uitkering wordt gedaan, fotografie / photography vastgelegd in een periodieke akte. Wonge Bergmann/ De gift is volledig aftrekbaar Ruhrtriennale zonder aftrekdrempel of eindredactie en opmaak / aftrekplafond. editorial and lay-out Holland Festival Wilt u ook Vriend van het ontwerp omslag / design Holland Festival worden? Ga cover voor meer informatie en een Maureen Mooren aanmeldformulier naar www. druk / printing hollandfestival.nl / steun HF of Tuijtel, Hardinxveld- neem vrijblijvend contact op Giessendam met Leonie Kruizenga, hoofd development op 020 – 788 21 18 © Holland Festival, 2014 Wilt u ook Vriend van het Niets uit deze uitgave mag op Holland Festival worden? Ga welke wijze dan ook worden voor meer informatie en een vermenigvuldigd en/of openbaar aanmeldformulier naar gemaakt zonder voorafgaande www.hollandfestival.nl / steun schriftelijke toestemming van HF of neem vrijblijvend contact het Holland Festival. op met Leonie Kruizenga, hoofd No part of this publication may be development op 020 – 788 21 18. reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival.

Hoofdbegunstiger

MUZIEK 

 
delusion of the fury 




 wordt mede mogelijk gemaakt door    
 
 
  
  VAN
  
 NU

40 41