DZIENNIK URZĘDOWY

WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Łódź, dnia 1 kwietnia 2014 r.

Poz. 1555

UCHWAŁA NR XXXIII/262/14 RADY GMINY SĘDZIEJOWICE

z dnia 20 lutego 2014 r.

w sprawie przyjęcia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice na lata 2014-2017, z perspektywą do roku 2021

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, poz. 645 i 1318) i art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 i poz. 1238) uchwala się, co następuje: § 1. Przyjmuje się „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice na lata 2014-2017, z perspek- tywą do roku 2021” w brzmieniu określonym w załączniku do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Sędziejowice. § 3. Traci moc uchwała Nr XIV/122/04 Rady Gminy Sędziejowice z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia „Programu ochrony środowiska dla gminy Sędziejowice”. § 4. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Woje- wództwa Łódzkiego.

Przewodniczący Rady Gminy Sędziejowice: Wacław Ułański

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 2 – Poz. 1555

Załącznik do uchwały nr XXXIII/262/14 Rady Gminy Sędziejowice z dnia 20 lutego 2014 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice na lata 2014-2017, z perspektywą do roku 2021 AKTUALIZACJA

Gmina Sędziejowice Powiat Łaski Województwo Łódzkie

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 3 – Poz. 1555

Spis treści

1. Wprowadzenie 2. Podstawa wykonania pracy 3. Metodyka opracowania Programu 4. Charakterystyka gminy 4.1. Informacje ogólne 4.2. Położenia administracyjne i geograficzne 4.3. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia 4.4. Budowa geologiczna 4.5. Surowce mineralne 4.6. Warunki klimatyczne 4.7. Zabytki kultury materialnej 4.8. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy Formy użytkowania terenu 4.9. Demografia 4.10. Sytuacja gospodarcza 4.11. Infrastruktura techniczno-inżynieryjna gminy 4.12. Gospodarka odpadami 5. Założenia Programu ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice 5.1. Uwarunkowania zewnętrzne realizacji Programu 5.1.1. Uwarunkowania wnikające z dokumentów strategicznych Unii Europejskiej 5.1.2. Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa 5.1.3. Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej województwa łódzkiego 5.1.4. Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej powiatu łaskiego 5.2. Uwarunkowania wewnętrzne realizacji Programu 6. Założenia ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice do 2021 roku 6.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice 6.2. Priorytety ekologiczne 7. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 7.1. Jakość wód i stosunki wodne 7.1.1. Stan aktualny 7.1.2. Program operacyjny dla obszaru: Jakość wód i stosunki wodne 7.2. Powietrze 7.2.1. Stan aktualny 7.2.2. Program operacyjny dla obszaru: Powietrze atmosferyczne Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 4 – Poz. 1555

7.3. Hałas 7.3.1. Stan aktualny 7.3.2. Program operacyjny dla obszaru: hałas i wibracje 7.4. Promieniowanie elektromagnetyczne 7.4.1. Stan aktualny 7.4.2. Program operacyjny dla obszaru: Promieniowanie elektromagnetyczne 7.5. Poważne awarie i zagrożenia naturalne 7.5.1. Stan aktualny 7.5.2. Program operacyjny dla obszaru: Poważne awarie i zagrożenia naturalne 8. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody 8.1. Ochrona przyrody i krajobrazu 8.1.1. Stan aktualny 8.1.2. Program operacyjny dla obszaru: Ochrona przyrody i krajobrazu 8.2. Gleby 8.2.1. Stan aktualny 8.2.2. Przeobrażenia gleb i przekształcenia powierzchni ziemi 8.2.3. Program operacyjny dla obszaru: Gleby 8.3. Surowce mineralne 8.3.1. Stan aktualny 8.3.2. Program poprawy w polu: Ochrona zasobów kopalin 9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii 9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych 9.2. Zrównoważone wykorzystanie energii 9.3. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych 9.4. Zrównoważone wykorzystanie materiałów 10. Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych 10.1. Zagadnienia ochrony środowiska w ujęciu sektorowym 10.1.1. Przemysł 10.1.2. Transport 10.1.3. Gospodarka komunalna i budownictwo 10.1.4.Turystyka i rekreacja 10.1.5. Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska 11. Edukacja ekologiczna 11.1. Dotychczasowa edukacja ekologiczna 11.2. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) 11.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 5 – Poz. 1555

11.4. Cele w zakresie edukacji ekologicznej 12. Aspekty finansowe realizacji programu 12.1. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji zadań 13. Analiza możliwości realizacji planowanych zadań w oparciu o ocenę infrastruktury gminy, organizację wewnętrzną i zarządzanie ochroną środowiska w gminie oraz sytuację finansową wraz z listą podmiotów do których kierowane są obowiązki ustalone w programie 14. Zarządzanie w Programie Ochrony Środowiska 14.1. Struktura zarządzania środowiskiem 14.2. Struktura zarządzania Programem 15. Monitoring programu i środowiska 16. Spis tabel 17. Spis rysunków 18. Spis wykresów Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 6 – Poz. 1555

1. Wprowadzenie Celem niniejszego opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice na lata 2014-2017, z perspektywą do roku 2021, która porusza szeroko rozumianą problematykę ochrony środowi- ska na terenie Gminy. Nadrzędnym celem programu ochrony środowiska jest osiągniecie trwałego i zrównoważonego rozwoju gminy oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania społeczne i inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska. Zgodnie z ustawą - Prawo ochrony środowiska niniejszy dokument zawiera cele ekologiczne, priorytety ekolo- giczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki i mechanizmy niezbędne do osiągnięcia wy- znaczonych celów. Program ochrony środowiska definiuje cele i zadania dla najbliższych czterech lat (2014- 2017) tzw. cele krótkookresowe oraz cele i zadania długookresowe (na lata 2018-2021), monitoring realizacji programu oraz nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń programu. Program Ochrony Środowiska spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do spo- rządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”. Niniejszy dokument jest zgodny z dokumentami powiatowymi i wojewódzkimi oraz z „Polityką ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”, a także z dokumentami na szczeblu międzynarodo- wym i wspólnotowym. 2. Podstawa wykonania pracy Niniejszy dokument wykonany został na podstawie Umowy Nr 34/2013 z dnia 1 października 2013 r., której przedmiotem było opracowanie „Programu ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice”, zawartej pomiędzy Gminą Sędziejowice z siedzibą przy ul. Wieluńskiej 6, 98-160 Sędziejowice a firmą WESTMOR CONSUL- TING z siedzibą we Włocławku przy ul. Królewieckiej 27. 3. Metodyka opracowania Programu Gminny Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym, opracowywanym na szczeblu gmin- nym, odnoszącym się do aspektów środowiskowych. Dokument zachowuje spójność między innymi ze Strate- gią Rozwoju Gminy Sędziejowice na lata 2012-2020, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice, jak również z innymi dokumentami obowiązującymi na szczeblu lokal- nym. Dokument ten ma określać i systematyzować działania środowiskowe, niezbędne do poprawy jakości życia i stanu środowiska na terenie Gminy oraz przyczyniać się do zapewniania zrównoważonego rozwoju Gminy. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice został opracowany na zlecenie Wójta Gminy Sędziejo- wice, zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. 2013, poz. 1232), uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14 przedmiotowej ustawy, tj.: 1) cele ekologiczne; 2) priorytety ekologiczne; 2a) poziomy celów długoterminowych; 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Projekt Programu Ochrony Środowiska zgodnie z art. 17 ust. 2 podlega zaopiniowaniu przez organ wykonaw- czy powiatu, czyli Zarząd Powiatu Łaskiego. Jednocześnie należy podkreślić, że Wójt Gminy Sędziejowice, zgodnie z art. 17 ust. 4, zapewnia możliwość konsultacji społecznych, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społe- czeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska. Po przeprowadzeniu postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko oraz po zaopiniowaniu, Pro- gram ten, zgodnie z art. 18 ust. 1 ww. ustawy, uchwala Rada Gminy Sędziejowice. Ustawa ta wprowadza rów- nież obowiązek sporządzania co 2 lata raportu z wykonania Programu i przedstawienia go Radzie Gminy Sę- dziejowice. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 7 – Poz. 1555

W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną Programu stanowią następujące akty prawne: a) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, ze zm.), b) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, ze zm.), c) ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227, ze zm.), d) ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013, poz. 627, poz. 628), e) ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j.: Dz. U. 2012 r. poz. 391), f) ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013, poz. 21), g) ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638, ze zm.), h) ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607, ze zm.), i) ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, ze zm.), j) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (t.j.: Dz. U. z 2012 r., poz. 145), k) ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033), l) ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, ze zm.), ł) ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j.: Dz. U. z 2012 r. poz. 647), m) ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59, z późn. zm.), n) ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ście- ków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, ze zm.), o) ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981). W trakcie prac nad Programem: a) konsultowano się z pracownikami Urzędu Gminy Sędziejowice w zakresie pozyskania informacji nie- zbędnych do opracowania Programu, b) dokonano oceny relacji pomiędzy zapisami środowiskowych dokumentów strategicznych szczebla cen- tralnego, wojewódzkiego i powiatowego, w celu ustalenia uwarunkowań zewnętrznych dla opracowy- wanego Programu, c) dokonano analizy aktualnych dokumentów strategicznych dla Gminy Sędziejowice w celu zachowania spójności priorytetów oraz zapewnienia skoordynowanej realizacji planowanych działań ujętych we wszystkich dokumentach strategicznych, d) określono potrzeby w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Sędziejowice i na ich podstawie sprecyzowano cele i niezbędne działania ekologiczne pozostające w zgodności z celami ujętymi w do- kumentach strategicznych wyższego szczebla oraz obowiązującymi dokumentami strategicznymi dla Gminy, e) opracowano harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji poszczególnych działań ekologicznych, mając na uwadze pilność zaspokojenia potrzeb w zakresie ochrony środowiska, możliwości finansowe Gminy oraz dostępne źródła finansowania, f) uzgodniono sposoby wdrażania i zasady monitorowania Programu. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 8 – Poz. 1555

W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice uwzględniono następujące, zasadnicze części: a) charakterystykę Gminy, uwzględniającą dane demograficzne, gospodarcze oraz o stanie infrastruktury i środowiska, b) uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne realizacji Programu Ochrony Środowiska na szczeblu gmin- nym, c) cele i priorytety ekologiczne dla Gminy Sędziejowice, f) analizę jakości środowiska na terenie Gminy wraz z planowanymi działaniami ekologicznymi, h) harmonogram realizacji działań ekologicznych na terenie Gminy Sędziejowice, i) propozycję systemu wdrażania i monitorowania Programu. Przygotowanie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice jest konsekwencją realizacji polityki ekologicznej państwa przedstawionej w „II Polityce Ekologicznej Państwa” oraz „Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa”. Gminny Program odnosi się do programu ochrony środowiska opraco- wanego na szczeblu województwa. Należy podkreślić, że dokumenty te winny być wykonywane w określonej kolejności – od programu wojewódzkiego, poprzez programy powiatowe do gminnych. Bez wątpienia wdroże- nie Programu przyczyni się do poprawy środowiska przyrodniczego oraz wzrostu atrakcyjności Gminy zarów- no dla mieszkańców, jak i potencjalnych inwestorów. 4. Charakterystyka gminy 4.1. Informacje ogólne Gmina wiejska Sędziejowice położona jest w południowo-zachodniej części województwa łódzkiego, w po- wiecie łaskim. Gmina zajmuje powierzchnię 120,07 km2, co stanowi 19,42% powierzchni powiatu. Bezpośred- nio graniczy ona z gminami: Łask, Buczek i Widawa (gminy powiatu łaskiego), Zelów (powiat bełchatowski), Zapolice i Zduńska Wola (gminy powiatu Zduńskowolskiego). Pod względem geograficznym Gmina położona jest na obszarze Wysoczyzny Łaskiej, stanowiącej wschodnią część Niziny Południowowielkopolskiej. Wzniesienie nad poziomem morza wynosi 145–202,5 m. Południowo-zachodnia część gminy usytuowana jest w granicy Krajobrazowego Parku Międzyrzecza Warty i Widawki. Na jej terenie utworzono rezerwaty przyrody: „Jodły Łaskie” oraz „Grabica”. Przez teren Gminy przepływa rzeka Grabia, która należy do jednych z najczystszych rzek w Polsce. Rzeka stanowi około 12% całej powierzchni Gminy. Na terenie gminy Sędziejowice zlokalizowanych jest 30 miejscowości wchodzących w skład 25 sołectw. 4.2. Położenia administracyjne i geograficzne Położenie administracyjne gminy. Gmina Sędziejowice sąsiaduje z następującymi gminami:  od południa z gminą Widawa,  od południowego wschodu z gminą Zelów,  od wschodu z gminą Buczek,  od północy z gminą Łask,  od zachodu z gminami Zapolice i Zduńska Wola. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 9 – Poz. 1555

Rysunek 1. Położenie Gminy Sędziejowice na tle województwa łódzkiego i powiatu łaskiego

Źródło: http://www.zpp.pl/

Położenie geograficzne gminy Zgodnie z regionalizacją opracowaną przez Jerzego Kondrackiego z 1998 roku, Gmina Sędziejowice położona jest w podprowincji Niziny Śródkowopolskie (318) w makroregionie Nizina Południowowielkopolska (318.1-2) w mezoregionie Wysoczyzna Łaska.

Rysunek 2. Położenie geograficzne Gminy Sędziejowice

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Centralna Baza Danych Geologicznych, http://web3.pgi.gov.pl/ Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 10 – Poz. 1555

4.3. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia „Obszar gminy leży w obrębie jednostki fizyczno-geograficznej pasa Nizin Środkowopolskich, w makroregio- nie Niziny Południowo-Wielkopolskiej, mezoregionie Wysoczyzny Łaskiej. Teren gminy wzniesiony jest 145,0-202,5 m nad poziom morza. Najniższy punkt gminy znajduje się w dnie doliny rzeki Grabi we wsi Grabno, a najwyższy w północno-wschodniej części wsi Korczyska. Większość ob- szaru gminy leży na wysokości 160-180 m n.p.m. Różnica wysokości względnych wynosi 57,5 m. Pod względem fizjograficznym obszar gminy dzieli się na dwie części dolina rzeki Grabi. Zajmuje ona ok. 12% powierzchni gminy, położona jest na wysokości od 145,0 m (Grabno) do 159 m n.p.m. (Bilew). Szerokość jej waha się od 300-500 m we wsiach Kozuby i Grabica, do 1000–1200 m we wsiach Bilew i Marzenin. Stanowi ona równinę płaską, gdzie deniwelacje względne na odcinku 750 m nie przekraczają 3 m. Przejście doliny w wysoczyznę zaznacza się zwykle wyraźnie, lecz niezbyt wysoką i stromą krawędzią. Wysoczyzna morenowa zajmuje pozostałe ok. 88% powierzchni gminy. Ma ona charakter rzeźby niskofalistej o długich łagodnych skłonach, gdzie różnice wysokości względnych na odcinku 750 m nie przekraczają 7 m. Małe fragmenty wyso- czyzny (Grabno, Grabica, Podule, Pruszków) mają rzeźbę falistą. Deniwelacje na odcinku 750 m wynoszą tam od 7-20 m.”. Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice

4.4. Budowa geologiczna „Pod względem budowy geologicznej omawiany obszar należy do tzw. Niecki Łódzkiej. Najstarsze utwory, jakie tu występują, to utwory późnej ery mezozoicznej. Na osadach kredowych jedynie lokalnie zalegają utwo- ry trzeciorzędu, co wiąże się z faktem, iż w okresie trzeciorzędu obszar Niecki Łódzkiej był na ogół wynurzony i osadzał się na nim jedynie skąpe utwory pochodzenia lądowego. W czwartorzędzie obszar Niecki Łódzkiej podlegał dwukrotnemu zlodowaceniu: południowopolskiemu i środkowopolskiemu. To ostatnie miało trzy stadiały, z których dla omawianego terenu najważniejsze znaczenie miał stadiał Warty, w wyniku którego ukształtowały się zewnętrzne warstwy powierzchni oraz zasadnicze rysy współczesnej rzeźby terenu. Po- wierzchnię gminy Sędziejowice tworzą gliny i piaski akumulacji lodowcowej, a w dolinie Grabi torfy i piaski rzeczne holocenu. W warunkach klimatu peryglacjalnego, mroźnego i suchego, jaki istniał w okresie między- i polodowcowym, w wyniku działalności transportowej silnych wiatrów w obrębie Niecki Łódzkiej wytworzyły się różne formy eoliczne. Przykładem jest wąska wydma o parabolicznym kształcie, tworząca złoże ,,Żagliny”, zbudowane z piasków drobno i średnioziarnistych, kwarcowych, koloru szarego lub żółtego. Dorzecze Grabi na terenie gminy Sędziejowice pokryte jest przez osady plejstoceńskie, mające w partiach wy- soczyznowych charakter glin zwałowych, doliny pokrywają natomiast grube warstwy piasków i żwirów z bo- gatymi wkładkami torfowymi. Miąższość osadów oceniana jest na kilkadziesiąt metrów (40–60 m). Najmłod- sze osady zalegają na piaskach, żwirach bądź iłach trzeciorzędowych, które z kolei zalegają na utworach kre- dowych.” Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 11 – Poz. 1555

4.5. Surowce mineralne Na terenie Gminy Sędziejowice w miejscowości Żagliny występują czwartorzędowe złoża piasków kwarco- wych. Złoże nie jest eksploatowane ze względu na położenie w terenach zalesionych.

Rysunek 3. Złoże piasków kwarcowych na terenie Gminy Sędziejowice

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Centralna Baza Danych Geologicznych, http://web3.pgi.gov.pl/

4.6. Warunki klimatyczne Gmina Sędziejowice położona jest w obszarze „łódzkiej” dzielnicy klimatycznej, która charakteryzuje się ty- powym klimatem przejściowym pomiędzy klimatem morskim a kontynentalnym. Okres wegetacyjny kształtuje się w granicach 210-220 dni. Położenie Gminy w centralnej Polsce sprzyja napływaniu wielu różnych mas powietrza, przy czym przeważającą część stanowią wpływy równoleżnikowe powodujące cyrkulację atmosfe- ry. Roczna suma opadów wynosi około 600 mm. Najwięcej opadów odnotowuje się w lipcu, a najmniej w styczniu. Liczba dni mroźnych waha się od 30 do 50, a z przymrozkami od 100 do 118 dni. Pokrywa śnieżna utrzymuje się przez 50-60 dni w roku. Rysunek 4. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego

Źródło: www.acta-agrophysica.org

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 12 – Poz. 1555

Legenda: Dzielnica rolniczo-klimatyczna

I Szczecińska VIII Zachodnia XV Częstochowsko-Kielecka II Zachodniobałtycka IX Wschodnia XVI Tarnowska III Wschodniobałtycka X Łódzka XVII Sandomiersko-Rzeszowska IV Pomorska XI Radomska XVIII Podsudecka V Mazurska XII Lubelska XIX Podkarpacka VI Nadnotecka XIII Chełmska XX Sudecka VII Środkowa XIV Wrocławska XXI Karpacka

Wielkość opadów atmosferycznych wpływa na zasoby wód powierzchniowych, stosunki wodne w glebie oraz stan powietrza atmosferycznego m. in. poprzez wymywanie zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z atmosfery. Tabela 1. Długość sezonu grzewczego oraz średnia miesięczna temperatura na obszarze Gminy Sędzie- jowice

Miesiąc Wyszczególnienie I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Liczba dni ogrzewania w poszczególnych miesią- 31 28 31 30 5 0 0 0 5 31 30 31 cach Średnia wieloletnia tem- -1,3 -1,5 5,1 7,4 12,5 17,7 17,7 17,9 13,5 9,5 4,0 -1,4 peratura danego miesiąca Źródło: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 marca 2009 r. w sprawie szczegółowego zakresu i form audytu energetycznego (…); dane dla stacji meteorologicznej i antymetrycznej Wieluń

Wykres 1. Średnia miesięczna temperatura na terenie Gminy Sędziejowice

Źródło: Opracowanie własne Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 13 – Poz. 1555

4.7. Zabytki kultury materialnej Na terenie Gminy Sędziejowice znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych: a) dwór z pocz. XIX w. w m. Sędziejowice, b) kościół parafialny p.w. NMP z XIV w. w Marzeninie, c) młyn wodno-elektryczny z końca XIX w. w Woli Marzeńskiej, d) park dworski z XVIII w. w Pruszkowie, e) ruiny zameczku z XVI w. w Woli Wężykowej. Na terenie Gminy znajdują się również zabytkowe młyny w Brzeskach (młyn wodny „Krzywda”), Kozubach (czynny stary młyn z zabytkową turbiną) i ruiny młyna w Woli Wężykowej (młyn wodny „Kurek”). Do atrak- cji należą także miejsca związane z historią powstania styczniowego z 1863 roku oraz z czasu I i II wojny świa- towej, takie jak: cmentarze (Grabno, Marzenin, Zamość, Sędziejowice), pomniki i miejsca pamięci narodowej. Na terenie Gminy znajduje się ponad 200 stanowisk archeologicznych, które są dowodem istnienia osadnictwa na tym terenie wiele wieków temu. 4.8. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy Na podstawie uwarunkowań przyrodniczych, kulturowych, demograficznych i gospodarczych obszar Gminy Sędziejowice został podzielony na następujące strefy: a) Strefa I – od zachodniej granicy gminy do krawędzi doliny rzeki Grabi oraz środkowa część gminy z miejscowością gminną, sięgająca do kompleksów leśnych we wschodniej części gminy, b) Strefa II – dolina rzeki, c) Strefa III – kompleksy leśne sięgające wschodniej granicy gminy. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 14 – Poz. 1555

Rysunek 5. Zagospodarowanie przestrzenne Gminy Sędziejowice

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice

Strefa I Pod względem funkcjonalno-przestrzennym ta część charakteryzuje się przeważającym udziałem rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Obejmuje główne ośrodki osadnicze, tereny upraw rolnych i związane z nimi tereny zabudowy zagrodowej. Naczelną rolę przy kształtowaniu systemu osadniczego gminy miał układ komunika- cyjny. Jego głównym elementem jest droga wojewódzka oraz linia kolejowa przebiegające z północy na połu- dnie. Dopełnienie stanowią drogi powiatowe o głównym kierunku wschód–zachód. W oparciu o ten układ na- stępował rozwój osadnictwa w gminie. Zjawiskiem coraz powszechniejszym jest lokalizowanie terenów zabu- dowy mieszkaniowej jednorodzinnej w sąsiedztwie zabudowy zagrodowej. Wraz ze zmieniającą się strukturą zatrudnienia w gminie, stopniowo zmniejsza się liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, a co za tym idzie po- wierzchnia gruntów rolnych użytkowanych rolniczo. Utworzenie nowych terenów przeznaczonych pod zabu- dowę mieszkaniową i usługową pozwoli zaspokoić rosnące zapotrzebowanie. Sieć osadnicza gminy zlokalizo- wana jest głównie przy ciągach komunikacyjnych w postaci pasm zabudowy. Tylko miejscowości Sędziejowi- ce i Marzenin posiadają wielodrożny system zabudowy z wyodrębnionym przestrzennie centrum. Najważniej- sze dla mieszkańców funkcje usługowe - administracja, oświata, ochrona zdrowia, handel zlokalizowane są w miejscowości gminnej. W pozostałych wsiach obecność funkcji usługowej ogranicza się do usług służących zaspokajaniu podstawowych potrzeb mieszkańców. Obecne obszary zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej nie zaspokajają w pełni potrzeb Sędziejowic. Głównym celem powinno być racjonalne zwiększenie terenów przeznaczonych pod ten rodzaj zabudowy. Rozwój powinien się ściśle wiązać z potencjałem demograficznym miejscowości gminnej przebiegać etapowo. Zabudowa występująca we wschodniej części opisywanej strefy zlokalizowana jest wzdłuż dróg i tworzy zwarte pasma zabudowy. Negatywnym skutkiem takiego typu zago- spodarowania przestrzeni jest brak wyraźnych granic pomiędzy miejscowościami. Rozlewanie się zabudowy przy głównych ciągach komunikacyjnych wpływa niekorzystnie na jakość przestrzeni i uniemożliwia wyod- rębnienie centrów miejscowości. Obszar gminy położony na wschód od rzeki wykazuje znaczny udział zabu- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 15 – Poz. 1555 dowy mieszkaniowej jednorodzinnej w terenach zainwestowanych. Zagospodarowanie terenu na zachód od doliny Grabi jest ściśle związane z warunkami przyrodniczymi a zwłaszcza glebowymi. Występowanie gleb o najwyższych klasach bonitacyjnych wpłynęło na obecny sposób ukształtowania i zagospodarowania przestrze- ni. Ta część gminy posiada najlepsze warunki do produkcji rolnej pod względem jakości gleb. Ze względu na to w ograniczonym stopniu grunty te przeznaczane były pod zabudowę. Wsie zlokalizowane w tej części gminy zabudowane są w sposób luźny i w większości nie stanowią zwartych zespołów zabudowy. Sporadycznie za- grody tworzą skupiska, jednak o nieznacznych rozmiarach przestrzennych. Głównym celem przy planowaniu nowej zabudowy powinno być racjonalne wykorzystanie przestrzeni. W pierwszej kolejności należy dążyć do uzupełniania i uporządkowania struktury istniejącej zabudowy a dopiero po odpowiednim wypełnieniu prze- strzeni tkanką przystępować do zagospodarowania terenów niezainwestowanych. Przyjęte rozwiązania powin- ny zapewniać ochronę ładu przestrzennego, zachować harmonię przestrzenną oraz odpowiednią skalę i propor- cje zabudowy. Nie można zapominać o wyposażeniu nowych obszarów w niezbędną infrastrukturę techniczną podnoszącą jakość życia mieszkańców. Strefa II Dolina Grabi wraz z przyległymi do niej kompleksami leśnymi stanowi zielony szkielet gminy. Z wyjątkiem położonych w południowej części gminy wsi Grabno i Zamość na całej swej długości jest wolna od zabudowy. Pod względem zarówno przestrzennym jak i fizjograficznym stanowi odrębną jednostkę. Rzeka, przepływając przez teren gminy z północy na południe, powoduje, że krajobraz tego obszaru jest bardzo urozmaicony. Skła- dają się na niego dość duże kompleksy leśne, naturalne łąki i starorzecza. Ze względu na szczególne walory przyrodnicze dolina objęta została ochroną przyrodniczą (Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Dolina Grabi”, Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 „Grabia”), zaś sama rzeka uznana została za użytek ekolo- giczny. Ponadto w obrębie wyznaczonej strefy znajduje się szereg form ochrony przyrody: rezerwat przyrody „Grabica”, użytek ekologiczny „Zamość”. Lasy zlokalizowane w sąsiedztwie doliny zapewniają bezpieczeń- stwo w razie zwiększonego poziomu wód, zabezpieczają brzegi rzeki przed podmywaniem a także urozmaicają i wzbogacają krajobraz. Obecnie dolina służy przede wszystkim celom turystyczno-krajoznawczym oraz rekre- acji. Funkcja turystyczno-rekreacyjna rozwinięta jest w pobliżu kompleksów leśnych w sołectwach: Grabno, Grabia, Sobiepany, Wola Wężykowa, Grabica, Kozuby, Brzeski, Kustrzyce i Niecenia. W miejscowościach tych skupia się przede wszystkim zabudowa rekreacji indywidualnej. Obowiązujące plany miejscowe obejmu- jące obszary zlokalizowane na krawędzi doliny przewidują przeznaczenie na tereny zabudowy rekreacji indy- widualnej. Strefa III Ta część wyróżnia się na tle obszaru gminy najwyższym stopniem lesistości. Lasy położone we wschodniej części gminy pełnią rolę zarówno produkcyjną, jak i ekologiczną. Pozytywny wpływ lasu na środowisko prze- jawia się przede wszystkim w kształtowaniu i ochronie gleb i powietrza, stabilizującym oddziaływaniu na śro- dowisko przyrodnicze czyli wpływem na obieg wody, opady, wiatry, temperaturę, mikroklimat, erozję gleb. Równie istotne jest oddziaływanie na jakość naszego życia (jakość powietrza, czystość wód powierzchnio- wych, wypoczynek, turystykę, wartości estetyczne, krajobrazowe, kulturalne). Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice Formy użytkowania terenu Na terenie gminy Sędziejowice – zgodnie z danymi zaprezentowanymi w tabeli 2 – przeważają użytki rolne stanowiące 63,08% ogólnej powierzchni gminy, lasy i grunty leśne stanowią 29,07% powierzchni Gminy, a pozostałe grunty i nieużytki zajmują 7,85%.

Tabela 2. Struktura gruntów na terenie Gminy

Wyszczególnienie ha % Powierzchnia użytków rolnych powierzchnia użytków rolnych 7581 63,08 grunty orne 6023 79,45 Sady 129 1,70 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 16 – Poz. 1555

Łąki 727 9,59 Pastwiska 702 9,26

Lasy i grunty leśne

Ogółem 3494 29,07 Pozostałe grunty i nieużytki Ogółem 942 7,85 Razem 12 017 100

Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Sędziejowice na lata 2012-2020

4.9. Demografia Teren Gminy Sędziejowice, według stanu na koniec września 2013 r., zamieszkiwało 6423 osób, w tym 3252 kobiety (50,6%) oraz 3171 mężczyzn (49,4%). Wykres 2. Struktura ludności na terenie Gminy Sędziejowice - stan na 30.09.2013 r.

Źródło: UG Sędziejowice

Zgodnie z danymi GUS, w latach 2006-2012 liczba ludności zamieszkująca teren Gminy Sędziejowice zmniej- szyła się o 1,4%.W analizowanym okresie liczba kobiet zmniejszyła się o 0,6%, natomiast liczba mężczyzn o 2,1%. Czynniki demograficzne mają olbrzymi wpływ na tempo rozwoju społeczno-gospodarczego danej jednostki terytorialnej. Jednym z owych czynników jest przyrost naturalny. Na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012 kształtował się on wyłącznie na poziomie ujemnym. Szczegółowe dane przedstawiające strukturę demograficzną Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012 prezen- tują wykresy 3-5 i tabela 3. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 17 – Poz. 1555

Wykres 3. Struktura demograficzna Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012

Źródło: GUS

Wykres 4. Przyrost naturalny na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012

Źródło: GUS

Zgodnie z danymi GUS w 2012 roku ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 18,1% ogółu ludności. W dodatku na przestrzeni ostatnich siedmiu lat, dostrzegalna jest tendencja spadkowa. Osoby w wieku produkcyj- nym stanowiły 62,7% ogółu ludności, natomiast osoby w wieku poprodukcyjnym stanowiły 19,2% ogółu lud- ności. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 18 – Poz. 1555

Wykres 5. Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w Gminie Sędziejowice w latach 2006-2012

Źródło: GUS

Tabela 3. Ludność według ekonomicznych grup wiekowych na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012

Jednostka Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 miary Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w osoba 65,1 63,2 62,1 61,4 60,9 59,9 59,4 wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w osoba 84,4 87,3 91,3 96,3 97,2 100,7 106,1 wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w osoba 29,8 29,5 29,6 30,1 30,0 30,0 30,6 wieku produkcyjnym

Źródło: GUS

Spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym może wpłynąć w przyszłości na spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym. Dodatkowo coraz więcej osób zacznie odchodzić na emerytury, co przyczyni się z kolei do jeszcze większego wzrostu liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Zjawisko to świadczy o starzeniu się społeczeństwa lokalnego, co pociąga za sobą wiele konsekwencji. Znaczna część dochodów Gminy będzie, bowiem musiała być kierowana na zapewnienie odpowiednich warunków życia osobom w starszym wieku (np. opieka społeczna). Starzejące się społeczeństwo to także malejące przyrosty zasobów pracy. Poza tym wzrost liczby osób starszych prowadzi do zmiany struktury popytu – wpływa na mniejszy popyt na „nowinki” techno- logiczne, a większy na szeroką gamę usług związanych z opieką społeczną. W celu dalszego przyrostu liczby osób w wieku produkcyjnym równoważących wzrastającą ilość osób w wieku poprodukcyjnym ważne jest przeprowadzanie inwestycji mających w celu dalsze przyciąganie na teren Gminy młodych, dobrze wykształ- conych mieszkańców, którzy zapewnią dodatkowe przychody dla budżetu Gminy.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 19 – Poz. 1555

Tabela 4. Wskaźniki modułu gminnego

Wyszczególnienie Jednostka miary 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ludność na 1 km2 (gęstość zaludnienia) osoba 54 54 53 53 53 53 53 kobiety na 100 mężczyzn osoba 102 102 102 103 104 103 103 małżeństwa na 1000 ludności - 5,0 3,7 5,6 6,9 4,7 3,9 5,5 urodzenia żywe na 1000 ludności - 8,5 9,4 8,8 9,9 11,7 7,2 10,0 zgony na 1000 ludności - 13,4 13,7 13,6 12,5 13,9 15,0 11,8 przyrost naturalny na 1000 ludności - -4,8 -4,4 -4,9 `-2,7 -2,2 -7,8 -1,7

Źródło: GUS

Wskaźnik gęstości zaludnienia w latach 2006-2012 utrzymywał się na zbliżonym poziomie i wynosił 53-54 os/km2. Saldo migracji dla Gminy w ostatnich latach było głównie dodatnie (poza 2012 rokiem). W 2012 r. osób zameldowane z obszarów miejskich stanowiły 69% ogólnej liczby nowo zameldowanych, na- tomiast z obszarów wiejskich zameldowało się 31% osób. W tym samym roku analizy 32 osoby (71%) wymel- dowały się do miast, 27% wymeldowało się na obszary wiejskie oraz 1 osoba wymeldowała się za granicę. Tabela 5. Migracje na pobyt stały według płci, typu i kierunku na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012

Wyszczególnienie Jednostka miary 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 zameldowania ogółem ogółem osoba 96 83 79 61 70 82 39 mężczyźni osoba - - - 25 34 40 22 kobiety osoba - - - 36 36 42 17 zameldowania z miast ogółem osoba 68 56 53 39 56 46 27 mężczyźni osoba - - - 16 31 27 16 kobiety osoba - - - 23 25 19 11 zameldowania ze wsi ogółem osoba 27 26 26 21 14 35 12 mężczyźni osoba - - - 8 3 12 6 kobiety osoba - - - 13 11 23 6 zameldowania z zagranicy ogółem osoba 1 1 0 1 0 1 0 mężczyźni osoba - - - 1 0 1 0 kobiety osoba - - - 0 0 0 0 wymeldowania ogółem ogółem osoba 83 73 53 55 33 63 45 mężczyźni osoba - - - 20 15 22 20 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 20 – Poz. 1555

Wyszczególnienie Jednostka miary 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 kobiety osoba - - - 35 18 41 25 wymeldowania do miast ogółem osoba 50 40 30 32 20 40 32 mężczyźni osoba - - - 11 8 14 16 kobiety osoba - - - 21 12 26 16 wymeldowania na wieś ogółem osoba 32 32 23 23 13 22 12 mężczyźni osoba - - - 9 7 7 3 kobiety osoba - - - 14 6 15 9 wymeldowania za granicę ogółem osoba 1 1 0 0 0 1 1 mężczyźni osoba - - - 0 0 1 1 kobiety osoba - - - 0 0 0 0 saldo migracji ogółem osoba 13 10 26 6 37 19 -6

Źródło: GUS

W ciągu ostatnich kilku lat przeobrażeniu uległa również struktura bezrobocia w Gminie Sędziejowice, co zo- stało zaprezentowane na wykresie 6. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wzrosła o 2,2 punktu procentowe- go na koniec 2012 r. w stosunku do roku 2006. W tych samych latach analizy liczba bezrobotnych kobiet zwiększyła się o 1,6 punktu procentowego, natomiast liczba bezrobotnych mężczyzn o 2,7 punktu procentowe- go. Skutki kryzysu gospodarczego, szczególnie odczuwanego w skali globalnej w 2009 r., widoczne są także w liczbie i strukturze osób bezrobotnych w Gminie Sędziejowice, zarejestrowanych w latach 2009-2012. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 21 – Poz. 1555

Wykres 6. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wg płci na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012 (%)

Źródło: GUS

Porównując procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności w Gminie Sędziejowice, z tym w Powiecie łaskim, zauważalna jest tożsamość danych. W ciągu ostatnich siedmiu lat, nie różnił się on o więcej, niż 0,5 punktu procentowego. Obecnie ta dysproporcja wynosi 0,1 punktu procentowego, bowiem wskaźnik w powie- cie łaskim wynosi 11,8%. 4.10. Sytuacja gospodarcza Według danych GUS, na terenie Gminy na koniec 2012 roku działało 383 podmiotów gospodarczych, z czego 6,27% w sektorze publicznym, a 93,73% w sektorze prywatnym. Liczba podmiotów gospodarczych od 2006 roku do 2012 roku zwiększyła się o 17,8%, wyłącznie ze względu na wzrost liczby podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym. W sektorze publicznym od 2006 roku ubyło jedno przedsiębiorstwo. W latach 2006-2012 liczba osób fizycz- nych prowadzących działalność gospodarczą zwiększyła się o 20,6% (52 osoby), przybyły także trzy spółki handlowe. W analizowanym okresie, na terenie Gminy przybyły dwa stowarzyszenia i organizacje społeczne. Liczba spółdzielni pozostała bez zmian. Działalność gospodarcza osób fizycznych stanowiła na koniec 2012 roku ponad 84% wszystkich podmiotów gospodarczych. Strukturę działalności gospodarczej prowadzonej na terenie Gminy, zarówno w sektorze publicznym jak i pry- watnym, prezentuje tabela 6. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 22 – Poz. 1555

Tabela 6. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Sędziejowice w latach 2006- 2012

Rok Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba podmiotów gospodarczych 325 332 368 343 364 374 383

ogółem 25 25 22 22 22 23 24

Sektor publiczny państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowe- 21 21 18 18 18 19 20 go ogółem ogółem 300 307 346 321 342 351 359 osoby fizyczne prowadzące 253 258 292 270 291 302 305 działalność gospodarczą spółki handlowe 5 6 7 6 7 7 8 Sektor prywatny spółki handlowe z udziałem 1 1 1 1 1 1 1 kapitału zagranicznego spółdzielnie 3 3 3 3 3 3 3 stowarzyszenia i organiza- 17 17 18 18 18 18 19 cje społeczne Źródło: GUS

Prywatna działalność gospodarcza prowadzona na terenie Gminy Sędziejowice koncentruje się obecnie przede wszystkim na handlu, ale także na budownictwie, przetwórstwie przemysłowym oraz rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie. Strukturę działalności gospodarczej prowadzonej w sektorze prywatnym prezentuje wykres 7. Wykres 7. Struktura działalności gospodarczej w Gminie Sędziejowice w 2010, 2011 i 2012 roku wg sek- cji PKD 2007

Źródło: GUS Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 23 – Poz. 1555

Legenda:

A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo B Górnictwo i wydobywanie C Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klima- D tyzacyjnych E Dostawa Wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją F Budownictwo G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle H Transport i gospodarka magazynowa I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi J Informacja i komunikacja K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N Działalność w zakresie usług administrowania i działalności wspierająca O Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne P Edukacja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją S Pozostała działalność usługowa Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące T usługi na własne potrzeby U Organizacje i zespoły eksterytorialne

Zmiany wskaźników dotyczących aktywności gospodarczej mieszkańców Gminy w latach 2011-2012, na tle danych dla kraju, województwa i powiatu prezentuje tabela 7.

Tabela 7. Podmioty gospodarcze – wskaźniki

Gmina Powiat Łaski Województwo Łódzkie Polska Wyszczególnienie J.m. Sędziejowice 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 Podmioty wpisane do rejestru jed. 586 600 825 833 902 927 1004 1032 REGON na 10 tys. ludności gosp. Jednostki nowo zarejestro- jed. wane w rejestrze REGON na 49 60 70 68 83 86 90 93 gosp. 10 tys. ludności Jednostki wykreślone z reje- jed. stru REGON na 10 tys. lud- 42 42 85 61 91 63 100 65 gosp. ności

Osoby fizyczne prowadzące jed. 8 8 11 11 11 11 12 12 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 24 – Poz. 1555

działalność gospodarczą na gosp. 100 osób w wieku produk- cyjnym Fundacje, stowarzyszenia i jed. organizacje społeczne na 10 28 31 27 29 27 29 28 30 gosp. tys. mieszkańców Źródło: Dane GUS

Wśród większych przedsiębiorstwa działających na terenie Gminy Sędziejowice wyróżnić można: a) Zakład Wędliniarski „Gabrysiak” w Lichawie, b) „LAMA” Marcin Libich – produkcja przędzy bawełnianej, c) „MAKAOZ” produkcja wyrobów tartacznych, d) Benyx Tomasz Banach – produkcja instalacji podłogowych, solarnych, sanitarnych, e) Sklep Wielobranżowy „Kranik” – sprzedaż artykułów budowlanych, metalowych, elektrycznych, f) P.P.H.U. HAWO – branża motoryzacyjna,

g) P.H.U.P ALMA – produkcja i dystrybucja wyrobów czekoladowych. Gmina Sędziejowice jest gminą rolniczo–przemysłowo–turystyczną. Rolnictwo stanowi ponad 60% dochodów gminy. Jednak bardzo korzystne położenie geograficzne, charakteryzujące się dobrym układem komunikacyj- nym (droga wojewódzka nr 481, czy magistrala kolejowa Śląsk-Porty sprzyjają napływowi inwestorów, chcą- cych lokować swój kapitał na terenach Gminy. Tabela 8. Struktura gospodarstw na terenie Gminy Sędziejowice

Ogólna powierzchnia Średnia powierzchnia Wyszczególnienie Liczba gospodarstw gospodarstw (ha) gospodarstwa (ha) ogółem 1178 6813,79 5,78 do 1 ha włącznie 262 319,95 1,22 powyżej 1 ha razem 916 6493,84 7,09 1-5 ha 555 1900,11 3,42 1-10 ha 803 3992,74 4,97 1-15 ha 861 4833,74 5,61 5-10 ha 248 2092,63 8,44 5-15 ha 306 2933,63 9,59 10-15 ha 58 841,00 14,50 5 ha i więcej 361 4593,73 12,73 10 ha i więcej 113 2501,10 22,13 15 ha i więcej 55 1660,10 30,18

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 25 – Poz. 1555

Tabela 9. Struktura upraw na terenie Gminy Sędziejowice

Wyszczególnienie Jednostka miary Powierzchnia uprawy ogółem ha 3817,65 zboża razem ha 3169,02 zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi ha 3127,49 ziemniaki ha 77,85 uprawy przemysłowe ha 271,42 buraki cukrowe ha 1,49 rzepak i rzepik razem ha 269,93 strączkowe jadalne na ziarno razem ha 5,41 warzywa gruntowe ha 2,69

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

Tabela 10. Pogłowie zwierząt gospodarskich na terenie Gminy Sędziejowice w 2010 r.

Liczba zwierząt Wyszczególnienie Jednostka miary gospodarskich bydło razem, w tym: szt. 1460 krowy szt. 607 trzoda chlewna razem, w tym: szt. 4250 lochy szt. 416 konie szt. 79 drób ogółem razem, w tym: szt. 21462 drób kurzy szt. 14698

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

4.11. Infrastruktura techniczno-inżynieryjna gminy Infrastruktura sieciowa: wodociągi, kanalizacja Gmina Sędziejowice cały czas rozwija swoją infrastrukturą techniczną. W latach 2006-2012, poprawie uległa infrastruktura wodociągowa. W tym okresie długość sieci wodociągowej zwiększyła się o 1,5 km, dzięki czemu korzystało z niej 4 874 osób. Istniejąca sieć wodociągowa pozwala na dostarczenie wody do 76,3% mieszkańców Gminy. Jej długość wyno- si 143,1 km. Doprowadzona jest do wszystkich miejscowości na terenie Gminy. Na terenie gminy Sędziejowice zlokalizowane są 3 stacje uzdatniania wody, które mieszczą się w: Sędziejowicach, Pruszkowie i Siedlcach. Rozbudowa sieci wodociągowej istotnie podnosi jakość życia mieszkańców poprzez zapewnienie ciągłości dostaw wody spełniającej wszelkie normy sanitarne, co z pewnością pozytywnie wpływa na stan zdrowia użyt- kowników sieci. Wyposażenie obszaru w podstawową infrastrukturę techniczną zwiększa również atrakcyjność Gminy dla obecnych i potencjalnych mieszkańców oraz inwestorów. Obecnie stan sieci wodociągowych w Gminie jest dobry i cały czasu sukcesywnie ulega poprawie. W tabeli 11 przedstawiono podstawowe informacje dotyczące poziomu wyposażenia Gminy w sieć wodocią- gową i kanalizacyjną. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 26 – Poz. 1555

Tabela 11. Wyposażenie Gminy Sędziejowice w infrastrukturę techniczną w latach 2006-2012

Jednostka Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 miary Wodociągi długość czynnej sieci rozdzielczej km 141,6 141,8 142,3 142,3 143,1 143,1 143,1 połączenia prowadzące do budynków miesz- szt. 1911 1938 1983 2010 2048 2091 2091 kalnych i zbiorowego zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom domo- dm3 142,2 139,5 153,9 153,1 157,0 167,6 176,8 wym ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 4810 4807 4809 4808 4868 4874 - Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 10,3 15,9 17,2 17,2 22,1 22,1 22,1 połączenia prowadzące do budynków miesz- szt. 239 388 396 403 483 492 500 kalnych i zbiorowego zamieszkania ścieki odprowadzone dm3 24 27 35 33,7 41 42 42 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 873 1252 1263 1273 1469 1662 - Korzystający z instalacji w % ogółu ludności wodociąg % 74,3 74,6 75,1 75,4 75,8 76,3 - kanalizacja % 13,5 19,4 19,7 20 22,9 26 - Sieć rozdzielcza na 100 km2 sieć wodociągowa km 118,0 118,1 118,5 118,5 119,2 119,2 - sieć kanalizacyjna km 8,6 13,2 14,3 14,3 18,4 18,4 -

Źródło: GUS

W latach 2006-2012 długość sieci kanalizacyjnej zwiększyła się prawie o 115%, tj. z 10,3 km do 22,1 km. Sto- pień skanalizowania Gminy jest znikomy. Dalszy rozwój sieci kanalizacyjnej jest trudny, ze względu na roz- proszoną zabudową na terenie Gminy. W 2011 roku z sieci kanalizacji sanitarnej korzystały 1662 osoby (26%). Według Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Sędziejowice na lata 2004-2013, stanowiącego załącznik do uchwa- ły Nr XV/127/04 Rady Gminy Sędziejowice z dnia 4 listopada 2004 roku, na terenie Gminy znajduje się jedna gminna oczyszczalnia ścieków. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna BOS 200. Znajduje się ona w miejscowości Brody – działka o nr ewidencyjnym 558/2. Oczyszczalnie eksploatuje, w imieniu Gminy Sędzie- jowice, Gminna Jednostka Usług Komunalnych w Sędziejowicach. Obsługuje ona Sędziejowice a także Sędzie- jowice – Kolonię. Jej wydajność wynosi 200 m3/d. Na terenach nieskanalizowanych, ścieki gromadzone są w przydomowych szambach. Na terenie Gminy funkcjonuje także zakładowa oczyszczalnia ścieków, której wła- ścicielem jest Zakład Wędliniarski W. Gabrysiaka w Lichawie. Jest to w pełni zautomatyzowana i oparta jest na technologii osadu czynnego oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, odprowadzająca ścieki oczyszczone do rowu melioracyjnego w ilości 64 m3/d. Zaopatrzenie w paliwa gazowe Sieć gazowa na terenie Gminy Sędziejowice nie jest dostępna. Źródłem gazu dla mieszkańców pozostają butle LPG oraz zbiorniki napełniane gazem płynnym. Zaopatrzenie w ciepło Obecnie na terenie Gminy brak jest centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło. Zaopatrzenie w ciepło odbywa się za pomocą indywidualnych źródeł ciepła oraz kotłowni zasilanych przede wszystkim paliwem stałym. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 27 – Poz. 1555

Zaopatrzenie w energię elektryczną Na obszarze Gminy istnieje stacja 110/15 kV „Kozuby”. Mieści się ona w Kozubach, jest wyposażona w dwa transformatory o mocy znamionowej 2 x 10 MVA, których zadaniem jest zasilanie miejscowości. Jest to sieć niskiego i średniego napięcia. Rozdzielnia w stacji „Kozuby” posiada wolne pola liniowe. Podstawowym prze- krojem przewodów w liniach napowietrznych magistralnych 15 kV jest 70 mm2 oraz 50 mm2, natomiast w liniach odgałęźnych 35 mm2. Infrastruktura drogowa i transport Gmina Sędziejowice charakteryzuje się dobrym układem komunikacyjnym. Znajduje się na szlaku dróg tranzy- towych północ-południe i wschód-zachód. Przez Gminę przebiega droga wojewódzka nr 481, oraz magistrala kolejowa Śląsk – Porty. W pobliżu przebiega także droga krajowa nr 12. Sędziejowice posiadają dogodne połą- czenia drogowe z miastami: Łódź (43 km), Łask (13 km), Zduńska Wola (15 km), Wieluń (50 km). Przez teren Gminy przebiegają drogi: wojewódzka, powiatowe i gminne, które zapewniają jej powiązanie ko- munikacyjne z pozostałym regionem. a) droga wojewódzka nr 481, relacji: Łask – Widawa – Widoradz Górny, b) 9 dróg powiatowych o numerach:  1907E (Łęki – Walewice – Chajczyny – Żagliny – Kalinowa),  2300E (Bałucz – Okup Wielki – Marzenin),  2301E (Brzeski – Sędziejowice – Buczek – Wola Bachorska – Malenin – Bocianicha – Zagłówki),  2302E (Zduńska Wola – Pruszków),  2303E (droga woj. nr 481 – Rososza – droga nr 2302E),  2304E (Czestków – Pruszków – Żagliny),  2306E (Górki Grabińskie – Siedlce – Korczyska – Wygiełzów – Kurów),  4915E (Zduńska Wola – Podule),  4917E (Rembieszów – Ptaszkowice – Sędziejowice). Zestawienie dróg gminnych na terenie Gminy Sędziejowice prezentuje tabela 12. Tabela 12. Zestawienie dróg gminnych na terenie Gminy Sędziejowice

Długość drogi Lp. Nazwa drogi Numer drogi (km) 1 (Bilew) – gr. gm. Zduńska Wola-Kolonia Bilew G000001 1,34 2 (Zduńska Wola-Karsznice) – Bilew G000002 1,65 3 Wola Marzeńska-Niecenia- gr. gm. Łask – (Sięganów) G000003 1,815 4 (Marżynek) – gr. gm Zapolice-Wrzesiny-Marzenin G000004 2,55 5 (Wygiełzów) – gr. gm Zapolice – Grabia Trzecia-Grabia G000005 2,35 6 Grabia-Przymiłów-Kustrzyce-Marzenin G000006 4,51 7 Kamostek Kolonia-Kamostek-Sędziejowice G000007 4,1 8 Lichawa-Dobra G000008 2,15

9 Rososza G000009 0,88

10 Stare Kozuby-Brody G000010 3 11 Dobra – gr. gm. Buczek – (Sycanów) G000011 0,932 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 28 – Poz. 1555

Długość drogi Lp. Nazwa drogi Numer drogi (km) 12 Lichawa – Sędziejowice-Kolonia G000012 2,15 13 (Branica) – gr. gm. Zapolice-Sobiepany-Grabia G000013 3,98 14 Podule – gr. gm. Widawa – (Górki Grabińskie) G000014 1,6 15 Sędziejowice-Nowe Kozuby G000015 2,48 16 Stare Kozuby-Stacja PKP G000016 0,376 17 Nowe Kozuby-Grabica G000017 2,68 18 Wola Wężykowa-Osiny G000018 0,5 19 Żagliny-Osiny G000019 1,8 20 Żagliny-Korczyska – gr. gm. Widawa – (Patoki) G000020 3,58 21 Siedlce – gr. gm. Widawa – (Józefów Widawski) G000021 1,418 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Sędziejowice na lata 2012-2020

4.12. Gospodarka odpadami Zgodnie z wykładnią art. 18 ust. 2 pkt 15 i art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.) oraz art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. poz. 391), na terenie Gminy Sędziejowice obo- wiązuje Regulamin utrzymania czystości i porządku. Jego wykonanie zostało powierzone Wójtowi Gminy Sędziejowice. Regulamin określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie Sędziejowice, a także szczegółowe zasady funkcjonowania Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych. Zgodnie z po- wyższym, podmiotem odpowiedzialnym za zorganizowanie odbioru i nadzorującym wywóz odpadów komu- nalnych jest Gmina, a nie, jak było do tej pory, właściciel nieruchomości. Pomiędzy właścicielami nieruchomo- ści, a firmami wywozowymi, odbierającymi odpady nie są zawierane żadne umowy. Punkt Selektywnego Zbie- rania Odpadów Komunalnych zlokalizowany jest w miejscowości Sędziejowice-Kolonia 12. Zasięg obowią- zywania przepisów zawartych w Regulaminie obejmuje jedynie nieruchomości zamieszkałe na terenie Gminy Sędziejowice. W ramach omawianych przepisów, mieszkańcy za zryczałtowaną opłatę (opłata naliczana od liczby osób zamieszkujących daną nieruchomość, a nie tych zameldowanych) mogą oddawać nielimitowane ilości odpadów komunalnych. Mieszkańcy gospodarstw domowych, którzy nie zdecydują się na prowadzenie segregacji, będą ponosić wyższe koszty, związane z odprowadzaniem odpadów komunalnych. W ramach opła- ty odbierane są zarówno odpady zebrane selektywnie jak i odpady zmieszane. W treści Regulaminu zostały enumeratywnie wymienione odpady, które będą przyjmowane przez Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych. Odpady gromadzone są w specjalnie do tego przeznaczonych i oznakowanych pojemnikach. Ich wykaz także znajduje się w treści Regulaminu. Harmonogram szczegółowych terminów odbioru odpadów znajduje się na oficjalnej stronie Gminy, a także jest dostępny w Urzędzie Gminy. Zgodnie z danymi zawartymi w GUS, w ciągu 2012 roku na terenie Gminy Sędziejowice zebrano 528,16 ton zmieszanych odpadów komunalnych. Prawie 71,5% ogólnej masy odpadów stanowiły odpady zebrane z go- spodarstw domowych (377,56 ton). W 2012 roku, na obszarze Gminy odnotowano 1 156 budynków mieszkal- nych, które zostały objęte zbieraniem odpadów z gospodarstw domowych. Teren województwa łódzkiego został podzielony na 4 regiony, obejmujące obszary liczące co najmniej 150 000 mieszkańców. Gmina Sędziejowice znajduje się w regionie II, co przestawia poniższy rysunek. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 29 – Poz. 1555

Rysunek 6. Mapa regionu II województwa łódzkiego

Źródło: Plan gospodarki odpadami województwa łódzkiego 2012

Tabela 13. Odpady komunalne w Regionie II

Wyszczególnienie Jedn. miary 2010 Odpady komunalne ogółem Wytworzone Mg 217 050 Zebrane Mg 187 197 Składowane Mg 35 736 Średni wskaźnik wytwarzania kg/M/rok 353 Prognoza wytwarzania w 2013 roku Mg 219 990 Prognoza wytwarzania w 2020 roku Mg 233 185 w tym odpady ulegające biodegradacji Wytworzone w 1995 roku Mg 49 073 Wytworzone w 2000 roku Mg 121 548

Źródło: Plan gospodarki odpadami województwa łódzkiego 2012

Na terenie Regionu II, w województwie łódzkim w 2010 roku wytworzono 217 050 Mg odpadów, z czego zebrano 187 197 Mg, a składowano 35 736 Mg. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 30 – Poz. 1555

5. Założenia Programu ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice 5.1. Uwarunkowania zewnętrzne realizacji Programu 5.1.1. Uwarunkowania wnikające z dokumentów strategicznych Unii Europejskiej Strategia UE Dokument ten został przyjęty przez Radę Europejską dnia 17 czerwca 2010 r. Dokument wskazuje trzy priory- tety, których realizacja odbywa się na szczeblu unijnym oraz krajowym: 1. Wzrost inteligentny (wiedza, innowacja, edukacja, społeczeństwo cyfrowe). 2. Wzrost zrównoważony (efektywne wykorzystywanie zasobów w produkcji przy jednoczesnym zwiększe- niu konkurencyjności). 3. Wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (zwiększenie aktywności zawodowej, podnoszenie kwalifika- cji). W dokumencie zostały określone projekty przewodnie tzw. inicjatywy flagowe oraz zostało wskazanych 10 Zintegrowanych Wytycznych dla polityki gospodarczej i zatrudnienia państw członkowskich. W związku z powyższym cele krajowe w znacznym stopniu wpisują się we wskazane w Strategii „Europa 2020” cele zawar- te w projektach. Europejska Strategia Zrównoważonego Rozwoju Dokument ma na celu zrównoważony wzrost gospodarczy i wysoki poziom życia z ochroną środowiska natu- ralnego. Dokument ten został przyjęty przez Radę Europejską z dnia 26 czerwca 2006 r. Strategia ta koncentru- je się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z zarządzaniem zasobami naturalnymi oraz wskazuje sposoby produkcji i konsumpcji mające na celu ochronę ograniczonych zasobów Ziemi. Głównymi założenia- mi dokumentu jest wzrost dobrobytu poprzez podejmowanie działań w ochronie środowiska naturalnego, spra- wiedliwość i spójność społeczną, wzrost dobrobytu gospodarczego, jak również wypełniania obowiązków na arenie międzynarodowej, wspólnotowej. W związku z powyższym, Polska jako kraj będący członkiem Unii Europejskiej, zobowiązany jest do realizacji niniejszych założeń na szczeblu krajowym. Pakiet Energetyczno-Klimatyczny Pakiet ten został przyjęty 17 grudnia 2008 roku i ma na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych na tere- nie Unii Europejskiej. Dokument zawiera szereg rozwiązań legislacyjnych. Głównym celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o 20% w stosunku do roku 1990 oraz wzrost wykorzystania odnawial- nych źródeł energii, a także wzrost efektywności energetycznej do 2020 r. Należy podkreślić, że dokumenty na szczeblu krajowym oraz wojewódzkim uwzględniają szereg zobowiązań międzynarodowych związanych z wdrażaniem Dyrektyw UE, a także są spójne ze wspólnotowymi dokumen- tami programowymi. W związku z czym dokumenty szczebla lokalnego, takie jak programy ochrony środowi- ska dla gmin są zgodne z poniższymi dokumentami wyższego rzędu. 5.1.2. Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 Główne cele wynikające z polityki ekologicznej państwa dotyczące Gminy Sędziejowice: 1) w zakresie poprawy jakości środowiska: a) osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez uporządkowanie gospodarki ściekami komunalnymi oraz zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rozproszo- nych, trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi, b) spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza, c) minimalizacja zagrożenia mieszkańców gminy ponadnormatywnym hałasem, - wprowadzenie kompleksowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi; 2) w zakresie ochrony przyrody: a) zachowanie różnorodności biologicznej i ochrona krajobrazu, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 31 – Poz. 1555

b) ochrona i zrównoważony rozwój lasów; 3) w zakresie zrównoważonego wykorzystania materiałów, wody i energii: a) wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonno- ści, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska, b) wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; 4) w zakresie zadań systemowych: a) zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do ustaleń zawartych we wszystkich dokumentach strategicznych i przeprowadzenia oceny skutków ekologicznych ich realizacji przed ich zatwierdzeniem, b) upowszechnienie Systemów Zarządzania Środowiskowego, c) zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, d) współpraca z sąsiednimi gminami. 5.1.3. Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej województwa łódzkiego Podstawowe uwarunkowania zewnętrzne dla Gminy Sędziejowice w zakresie ochrony środowiska, wynikają z następujących dokumentów strategicznych województwa łódzkiego: 1. Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020. 2. Programu Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2012-2015, z perspektywą do roku 2019. 3. Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego. Wszelkie cele i działania w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy muszą być bowiem zbieżne z cela- mi i działaniami ujętymi w dokumentach strategicznych Województwa Łódzkiego, a także przyczyniać się do ich realizacji. W związku z tym, etap formułowania priorytetów i celów ekologicznych dla Gminy Sędziejowi- ce, musi zostać poprzedzony analizą zewnętrznych uwarunkowań, podyktowanych polityką ekologiczną woje- wództwa. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego do roku 2020 W Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego do roku 2020, sformułowano wizję rozwoju regionu, czyli określono jaki jest stan pożądany dla województwa w przyszłości. Wizja rozwoju województwa łódzkiego przedstawia region łódzki jako: „otwarty na świat z wykształconym i aktywnym społeczeństwem, konkurencyjnej gospodarki otwartej na współpracę międzynarodową, dostępny i posiadający własną tożsamość kulturową i gospodarczą”. Oprócz wizji, sformułowano także w celu urzeczywistnienia nakreślonej wizji rozwoju regionu - misję: Podnie- sienie atrakcyjności województwa łódzkiego w strukturze regionalnej Polski i Europy jako regionu sprzyjają- cego zamieszkaniu i gospodarce przy dążeniu do budowy wewnętrznej spójności i zachowaniu różnorodności jego miejsc. Wizja rozwoju regionu, misja i cele nadrzędne wyznaczone w trzech strefach strategicznych dla województwa, a także obszary priorytetowe, w stosunku do których wyznaczono kierunki działań nie mogą być autonomiczne. Ich realizacja powinna być źródłem synergii, czyli efektu dodatkowego. W ramach strategii rozwoju województwa łódzkiego wyznaczono następujące sfery i cele główne: a) Sfera społeczna, dla której jako cel główny określono: Wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego wo- jewództwa, b) Sfera ekonomiczna – dla której jako cel główny określono: Poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa, c) Sfera funkcjonalno-przestrzenna - dla której jako cel główny określono: Stworzenie rzeczywistego re- gionu społeczno-ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą. W ramach każdej sfery określono obszary priorytetowe, do których przyporządkowano cele strategiczne, które mają przyczynić się do realizacji celu głównego wyznaczonego dla danej sfery. Poszczególne cele strategiczne będą realizowane przez wyznaczone cele szczegółowe. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 32 – Poz. 1555

Kwestie związane z ochrona środowiska wpisują się w: Sferę funkcjonalno-przestrzenną, obszar priorytetowy Ochrona środowiska. Najistotniejsze, z punktu widzenia ochrony środowiska na analizowanym obszarze, są następujące cele i kierunki działań sprecyzowane w Strategii: 1. Cel strategiczny: Poprawa warunków życia mieszkańców regionu poprzez poprawę jakości środowiska; 2. Cele szczegółowe: a) Ochrona i poprawa stanu środowiska oraz przeciwdziałanie zagrożeniom naturalnym i antropogenicz- nym, b) Zrównoważony rozwój gospodarki zasobami naturalnymi, c) Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Kierunki działań: 1. Wdrożenie systemowej gospodarki wodno-ściekowej. 2. Wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 3. Wspieranie selektywnej zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania odpadów przede wszystkim komunalnych i niebezpiecznych. 4. Ochrona przed powodziami. 5. Ochrona przed hałasem. 6. Ochrona przed promieniowaniem niejonizującym. 7. Ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery. 8. Poprawa czystości wód powierzchniowych i podziemnych. 9. Wzrostu lesistości. 10. Ochrona gleb. W ramach działań w zakresie ochrony środowiska określono również zbiór działań ukierunkowanych na wspie- ranie promocji edukacji ekologicznej, a także: a) rekultywacji terenów poeksploatacyjnych i zdegradowanych, b) zwiększenia lesistości województwa i doprowadzenie do regeneracji obszarów leśnych uszkodzonych przez przemysł, c) zwiększenia zasobów wodnych województwa. Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego 2012 Władze województwa łódzkiego w ramach polityki ekologicznej województwa, we wskazanym „Programie Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego 2012” wyznaczyły cele ekologiczne do roku 2015 wraz z per- spektywą do 2019 roku. Program ochrony środowiska dla województwa łódzkiego wprowadza następującą systematykę celów środowi- skowych: 1. Kierunki działań. 2. Ochrona zasobów. 3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Program, uszczegóławiający zapisy Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego w zakresie ochrony środowi- ska, został przyjęty przez Sejmik Województwa Łódzkiego. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 33 – Poz. 1555

Cele główne Programu, przyczyniające się do osiągnięcia celu nadrzędnego, obejmują: 1. Kierunki działań, w tym: a) podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców województwa łódzkiego oraz zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku, b) zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicz- nych i przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania ich realizacji na środowisko, c) kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa, sprzyjającej równoważe- niu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, poprawą jakości życia i trwałym za- chowaniem wartości środowiska, d) promowanie i wsparcie wdrażania systemu EMAS w gałęziach przemysłu o znaczącym oddziaływaniu na środowisko, w sektorze małych przedsiębiorstw oraz administracji publicznej wszystkich szczebli. 2. Ochrona zasobów naturalnych, w tym: a) zachowanie różnorodności biologicznej województwa na poziomie genetycznym, gatunkowym oraz eko- systemowym w powiązaniu ze zrównoważonym rozwojem gospodarczym regionu, który współistnieje z różnorodnością biologiczną, b) racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wie- kowej z zachowaniem bogactwa biologicznego, c) zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi województwa oraz zapewnienie skutecznej ochrony przed powodzią i suszą, d) ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych, e) racjonalna gospodarka zasobami złóż kopalin oraz minimalizacja niekorzystnych skutków ich eksploata- cji, f) wzrost efektywności wykorzystania surowców, wody i energii. 3. Poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, w tym: a) spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz uwzględnienie aspektu ochrony jakości powietrza w planowaniu przestrzennym, b) zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie województwa, c) zapewnienie dobrego stanu jakościowego i ilościowego wód powierzchniowych i podziemnych woje- wództwa, d) minimalizacja zagrożenia mieszkańców województwa ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza komuni- kacyjnym, e) ograniczenie oddziaływania pól elektromagnetycznych na zdrowie człowieka i środowisko, f) ograniczanie skutków poważnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego, jest dokumentem wyznaczającym cele i kierunki rozwoju regionu w układzie przestrzennym. Jego istotą jest neutralizowanie istniejących i potencjal- nych kolizji w zagospodarowaniu przestrzennym, którym często towarzyszą konflikty społeczne, głównie w relacjach: człowiek - gospodarka - środowisko. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego wyraża politykę przestrzenną samorządu województwa, której wyzwaniem jest idea zrównoważonego rozwoju. W Planie Zagospodarowania Przestrzen- nego Województwa Łódzkiego określono następujące sfery działań oraz cele główne: 1. System osadniczy Cel główny: „Zrównoważenie systemu osadniczego i poprawa spójności terytorialnej regionu”. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 34 – Poz. 1555

2. Powiązania infrastrukturalne Cel główny: „Zwiększenie dostępności województwa poprzez rozwój ponadlokalnych systemów infra- strukturalnych”. 3. Powiązania środowiskowe i kulturowe Cel główny: „Kształtowanie tożsamości regionalnej z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturo- wych i turystycznych regionu”. 4. Środowisko przyrodnicze Cel główny: „Ochrona i poprawa stanu środowiska”. 5. Obronność bezpieczeństwo publiczne Cel główny: „Zapewnienie bezpieczeństwa publicznego”. 6. Obszary problemowe Cel główny: „Minimalizacja zagrożeń i obszarów problemowych”. Z perspektywy tworzenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sędziejowice, najistotniejsze w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego są zapisy dotyczące celów w sferach oraz kierun- ki działań istotne z punktu widzenia ochrony środowiska: 1. Powiązania środowiskowe i kulturowe – kierunki działań: a) Ochrona najcenniejszych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zapewnienie ciągłości systemu ekologicznego, b) Zachowanie i ochrona materialnych i niematerialnych zasobów dziedzictwa kulturowego oraz krajobrazu kulturowego województwa, c) Wzrost atrakcyjności turystycznej województwa. 2. Środowisko przyrodnicze – kierunki działań: a) Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej, b) Zwiększanie i wzbogacanie zasobów leśnych, c) Ochrona powierzchni ziemi i gleb, d) Zwiększanie zasobów wodnych i poprawa ich jakości, e) Racjonalizacja gospodarki odpadami, f) Poprawa klimatu akustycznego, g) Poprawa jakości powietrza, h) Ograniczenie zagrożenia promieniowaniem elektromagnetycznym. 3. Obszary problemowe – kierunki działań: a) Ograniczenie ujemnych skutków suszy w obszarach największego deficytu wody, b) Ograniczenie zagrożenia powodziowego. 5.1.4. Uwarunkowania wynikające z Polityki Ekologicznej Powiatu Łaskiego Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Łaskiego na lata 2007-2013 Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Łaskiego stanowi załącznik do uchwały Nr XXVI/195/08 Rady Powiatu w Łasku z dnia 7 listopada 2008 roku. Celem strategicznym Powiatu, zawartym w omawianym Planie jest pod- niesienie poziomu życia mieszkańców, poprzez pełniejsze wykorzystanie potencjału do rozwoju funkcji gospo- darczych, tj. infrastruktury technicznej, społeczeństwa informacyjnego, przedsiębiorczości, turystyki, ochrony środowiska, rolnictwa i bezpieczeństwa publicznego. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 35 – Poz. 1555

Cel główny: Ochrona i zachowanie walorów środowiska naturalnego, jako główny czynnik rozwoju turystyki i rolnictwa ekologicznego na terenie Powiatu Łaskiego. Cel ten jest realizowany w obrębie dwóch obszarów: ochrony środowiska oraz turystyki i rolnictwa ekologicz- nego. Obszary priorytetowe: Ochrona środowiska. Cele szczegółowe: 1. Poprawa i ochrona jakości życia mieszkańców poprzez zapobieganie zagrożeniom naturalnym i poważnym awariom. 2. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. Obszary priorytetowe: Turystyka i rolnictwo ekologiczne. Cele szczegółowe: 1. Rozwój usług turystycznych. 2. Promocja walorów środowiska naturalnego i przyrodniczego oraz rolnictwa ekologicznego. Działania określone w Planie Rozwoju Lokalnego, wypełniają cele zawarte w Osi priorytetowej II – Ochrona Środowiska, zapobieganie zagrożeniom i energetyka, w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Łódzkiego na lata 2007–2013. Strategia Rozwoju Powiatu Łaskiego na lata 2007-2013 Zgodnie ze Strategią Rozwoju Powiatu Łaskiego, w ramach polityki ekologicznej, zostały uwzględnione cele z zakresu środowiska naturalnego, a także turystyki. Cele w zakresie środowiska naturalnego: a) stosowanie dolesień, przeznaczając na ten cel gleby najsłabszych klas (tzw. gleby marginalne), w lasach państwowych, jak i w sektorze prywatnym, b) dalsze rozbudowywanie oczyszczalni ścieków różnych typów, wobec faktu, że wzrasta liczba odbiorców wody z sieci wodociągowej na wsi, c) kontynuowanie tworzenia zbiorników wodnych w ramach „małej retencji”. Należy powiązać to z pro- gramem regionalnym „Warta”, który obejmuje zlewnię Widawki, Grabi oraz Neru, d) respektowanie przez użytkowników przepisów korzystania z Parku Krajobrazowego „Międzyrzecza Warty i Widawki”, w celu zachowania jego słabo przekształconego antropogenicznie środowiska, e) dalsze stosowanie alternatywnych źródeł energii grzewczej, zmniejszając w niej udział węgla. Pozwoli to na poprawę stanu powietrza atmosferycznego. Cele w zakresie turystyki: a) kontynuowanie rozbudowy ośrodków rekreacyjnych i budownictwa typu letniskowego (tzw. kolonizacja turystyczna), poprzez stworzenie różnych preferencji lokalizacyjnych, szczególnie rozbudowę infrastruk- tury wsi oraz uproszczenie czynności prawno-administracyjnych, b) uznać za ośrodki turystyczne takie m.in. miejscowości jak: Łask-Kolumna, Wodzierady, Kwiatkowice- Las, Wandzin, Piorunów, Marzenin, Zieleńcice, Teodory, Rokitnica, Gucin, Chociw, Ruda, Grabno, Wo- la Marzeńska, w których tworzyć należy warunki do organizowania gospodarstw agroturystycznych, c) pomoc samorządów w stwarzaniu możliwości rozbudowy usług sezonowych, głównie gastronomicznych i handlowych w miejscowościach turystycznych, a także stopniowe organizowanie kąpielisk na Grabi w Woli Marzeńskiej, Brodach, Grabnie, d) opracowanie publikacji na temat turystyki w powiecie łaskim z mapą powiatu eksponującą obiekty tury- styczne, jako element promocji Powiatu w tym zakresie, e) rozbudowa istniejącej bazy szlaków turystycznych, w tym ścieżek rowerowych, przy wykorzystaniu wa- lorów krajobrazowo–historycznych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 36 – Poz. 1555

5.2. Uwarunkowania wewnętrzne realizacji Programu Podstawowe uwarunkowania wewnętrzne dla Gminy Sędziejowice w zakresie ochrony środowiska, wynikają z gminnych dokumentów o charakterze strategicznym i planistycznym. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sędziejowice Przedmiotem „Studium …” jest określenie polityki przestrzennej gminy, tj. między innymi wskazanie tych obszarów gminy, które są najodpowiedniejsze do pełnienia funkcji ustalonych w innych dokumentach strate- gicznych na szczeblu lokalnym. Rozwój gminy powinien polegać na możliwie pełnym zaspokojeniu potrzeb społeczności lokalnej, przy jednoczesnym zrównoważonym zagospodarowaniu terenów. W analizowanym dokumencie zostały sformułowane wytyczne, które określają zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk: a) ustalanie programów racjonalnego wykorzystania powierzchni ziemi, w tym na terenach eksploatacji złóż kopalin, a także racjonalnego gospodarowania gruntami, b) uwzględnienie konieczności ochrony wód, gleby i ziemi przed zanieczyszczeniem w związku z prowa- dzeniem gospodarki rolnej, c) zapewnienie ochrony walorów krajobrazowych środowiska i warunków klimatycznych, d) uwzględnienie innych potrzeb w zakresie ochrony powietrza, wód, gleby, ziemi, ochrony przed hałasem, wibracjami i polami elektromagnetycznymi, e) sposób zagospodarowania obszarów zdegradowanych w wyniku działalności człowieka, klęsk żywioło- wych oraz ruchów masowych. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sędziejowice 2004-2013 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sędziejowice jest dokumentem uchwalanym przez Radę Gminy, jako Załącz- nik do Uchwały Rady Gminy Nr XV/127/04 z dnia 4 listopada 2004 roku. PRL zawiera listę priorytetów, celów i zadań, których realizacja przyczynia się do poprawy warunków za- mieszkania w Gminie. Część zadań dotyczy poprawy stanu środowiska naturalnego: a) budowa i modernizacja sieci wodociągowej oraz stacji uzdatniania wody, b) poprawa jakości powietrza oraz zastosowanie oszczędnościowych rozwiązań w energetyce, c) budowa i modernizacja urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków. Strategia Rozwoju Gminy Sędziejowice na okres 2012-2020 Przeprowadzona diagnoza otoczenia strategicznego Gminy i jej potencjału, która została zawarta w Strategii Rozwoju Gminy Sędziejowice, pozwoliła na ustalenie kierunków działania, zmierzających do realizacji wizji Gminy. Są one ambitne, precyzyjne, realne i mierzalne. Główny cel rozwoju Gminy Sędziejowice w latach 2012-2020 sprecyzowano następująco: „Zapewnienie god- nego poziomu życia i rozwoju społeczności lokalnej”. Aby skutecznie zrealizować powyższy cel, sformułowa- no także kierunki rozwoju, cele strategiczne, a także cele operacyjne. Kierunek rozwoju: Infrastruktura techniczna i drogowa oraz ochrona środowiska. Cel strategiczny: Poprawa warunków cywilizacyjnych mieszkańców. Cele operacyjne: a) Zmniejszenie zanieczyszczenia gleby oraz poprawa czystości wód poprzez rozbudowę sieci wodno- kanalizacyjnej, b) Promowanie postaw proekologicznych. Kierunek rozwoju: Przedsiębiorczość. Cel strategiczny: Tworzenie warunków do inwestycji generujących nowe miejsca pracy. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 37 – Poz. 1555

Cel operacyjny: a) Wspieranie produkcji żywności ekologicznej. Kierunek rozwoju: Gospodarka rolna. Cel strategiczny: Wspieranie rolnictwa oraz przedsiębiorczości w obszarze rolnictwa. Cel operacyjny: a) Edukacja ekologiczna i ekonomiczna wśród rolników. 6. Założenia ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice do 2021 roku 6.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice Osiągniecie trwałego i zrównoważonego rozwoju Gminy Sędziejowice oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania społeczne i inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska 6.2. Priorytety ekologiczne Priorytety ekologiczne dla Gminy Sędziejowice sprecyzowano na podstawie diagnozy stanu oraz zagrożeń środowiska, a także założeń polityki ekologicznej Polski, województwa łódzkiego oraz powiatu łaskiego. Priorytety ekologiczne dla Gminy Sędziejowice: 1) Optymalizacja gospodarki wodno-ściekowej; 2) Ochrona powietrza atmosferycznego oraz rozwój energetyki odnawialnej; 3) Ochrona powierzchni ziemi; 4) Doskonalenie systemu gospodarowania odpadami; 5) Ochrona przed hałasem; 6) Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym; 7) Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu; 8) Edukacja ekologiczna. Oprócz konieczności zapewnienia spójności z dokumentami strategicznymi, wyznaczając priorytety ekologicz- ne, a następnie cele i zadania w zakresie polityki ekologicznej Gminy, kierowano się także następującymi zasa- dami: a) „eliminacji największych problemów”, b) zapobiegania spodziewanym problemom, c) oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych, d) „zanieczyszczający płaci”, e) odpowiedzialności za prowadzone działania, f) skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. 7. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 7.1. Jakość wód i stosunki wodne 7.1.1. Stan aktualny Teren Gminy Sędziejowice należy do zlewni rzeki Grabi, która wpada do Widawki będącej dopływem Warty. „Rzeka Grabia jest rzeką IV rzędu i największym prawostronnym dopływem Widawki, wpływającym do niej w km 11,7. Źródła Grabi znajdują się na wysokości 229,0 m n.p.m. w miejscowości Dziwle (w gminie Grabica), w zachodniej części Wysoczyzny Piotrkowskiej i mają charakter wysiąków i wycieków, których funkcjonowa- nie zanika w porze letniej. Początkowo płynie na południe, skręcając gwałtownie w kierunku północno- zachodnim po ok. 10 km swego biegu. Całkowita długość rzeki 86 km, spadek 1,06‰, zaś powierzchnia cał- kowita zlewni 821,8 km2. Średnia szerokość Grabi wynosi 16 m, przy dużych wahaniach szerokości, oscylując Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 38 – Poz. 1555 w granicach 4-30 m. Średnia głębokość 0,6-0,7 m, przy wahaniach od 0,3 m do 1,5 m. Dno jest przeważnie piaszczysto-żwirowe, miejscami żwirowo-kamieniste, w spokojnych miejscach muliste. Otoczenie rzeki stano- wią obszary leśne oraz łąkowe i pastwiskowe. Brzegi rzeki osłonięte są olchą i wierzbą, zaś na piaszczystych stokach sosną. Rzekę zasilają następujące dopływy: Brzezia, Grabówka, Dłutówka, Pałusznica, Tymianka, Końska. Dolina Grabi z uwagi na swe walory przyrodnicze i zachowany naturalny stan rzeki jest objęta ochro- ną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy.” Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice

Stan wód powierzchniowych Ogólnie zanieczyszczenie wód powierzchniowych jest wynikiem oddziaływania różnych czynników antropo- genicznych takich jak: urbanizacja, rolnictwo, uprzemysłowienie. Do głównych przyczyn zagrożenia zasobów i jakości wód na terenie Gminy Sędziejowice należy zaliczyć: a) emisję ścieków komunalnych, b) niski poziom skanalizowania gminy, c) odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych, d) niekontrolowane odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji sanitarnej, e) niewłaściwy sposób postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi, f) spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych. Jednym z głównych problemów występujących na terenie Gminy Sędziejowice, w których bardzo ważną funk- cję stanowi rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto, duże zagrożenie stanowi niewłaściwe przecho- wywanie i stosowanie nawozów sztucznych i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 39 – Poz. 1555

Rysunek 7. Punktowe źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych zlewni Warty

Źródło: WIOŚ, Łódź

Melioracje wodne szczegółowe polegają na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności pro- dukcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed powodziami. Zagrożenie dla zasobów wód stanowi niewłaściwe użytkowanie melioracji wodnych, odprowadzanie nieoczyszczonych wód opadowych z powierzchni zanieczyszczonych bezpośrednio do odbiorników oraz niewłaściwie prowadzona gospodarka odpadami, jak np. dzikie wysypiska śmieci. Badania monitoringowe wód powierzchniowych Jakość wód płynących badana jest w ramach krajowego i regionalnego podstawowego monitoringu wód po- wierzchniowych. Monitoring prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. W ramach monitoringu środowiska prowadzonego zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska województwa łódzkiego na lata 2010-2012” na terenie Gminy Sędziejowice monitorowane były trzy jednolite części wód (jcw). Monitoringiem diagnostycznym objęta została Grabia od Dopływu z Anielina do ujścia w punkcie pomiarowo- kontrolnym Zamość. Monitoring operacyjny obejmował: Dopływ spod Józefowa w punkcie pomiarowym – Zamość oraz Tymianka – Bilew. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 40 – Poz. 1555

Monitoring diagnostyczny zawiera badania o szerokim spektrum wskaźników biologicznych, fizykochemicz- nych i chemicznych (w tym substancji priorytetowych). Celem monitoringu diagnostycznego jest identyfikacja zanieczyszczeń występujących w ilościach ponadnormatywnych, ustalenie stanu jcw, śledzenie wieloletnich zmian wywoływanych oddziaływaniami antropogenicznymi i dostarczenie informacji do zaplanowanych przy- szłych programów monitoringu. Monitoring operacyjny obejmuje wody powierzchniowe zidentyfikowane jako zagrożone nieosiągnięciem określonych dla nich celów środowiskowych. Zakres badań jest często ograniczony do wskaźników rozpozna- nych w monitoringu diagnostycznym jako problematyczne oraz do wskaźników wynikających z lokalizacji obszarów chronionych w obrębie jcw. Celem monitoringu operacyjnego jest ustalenie stanu jcw oraz śledzenie zmian wynikających z programów działań, które zostały podjęte dla poprawy stanu tych wód. Program monitoringu obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pocho- dzącymi ze źródeł komunalnych obejmował trzy jcw. Monitoring obszarów chronionych ustanawia się w celu określenia stanu jcw i ustalenia stopnia spełnienia dodatkowych wymogów, określonych w odrębnych przepisach, wynikających z funkcji, jakie pełni dana jcw. Monitoring ten ma również za zadanie ocenić wpływ źródeł antropogenicznych i sprawdzić skuteczność podjętych programów naprawczych. Na podstawie opracowanej autorskiej metody przez IMGW Katowice została przeprowadzona ocena dwóch niezbadanych jcw. Ocena została przeniesiona z podobnej monitorowanej jcw o tym samym typie abiotycznym oraz hydromorfologicznym i obciążonej podobnymi presjami. Do oceny zostały dołączone dwie jcw: Dopływ z Żaglin, Dopływ spod Paprotni, zgodnie z oceną stanu jcw w 2012 r. z uwzględnieniem wyników z lat 2010 i 2011 przy zastosowaniu procedury przenoszenia wyników ocen stanu wód dla nieopomiarowanych jcw po- wierzchniowych w oparciu o wyniki opomiarowanych jcw na podstawie obligatoryjnych i fakultatywnych cech prawdopodobieństwa. Ocena stanu ekologicznego jcw powierzchniowych Klasa elementów biologicznych Oceny biologicznej dokonano na podstawie badań fitobentosu, dodatkowo w jcw Grabia do Dopływu z Anieli- na do ujścia badania obejmowały makrobezkręgowce bentosowe oraz makrofity (po konsultacji z biologami został wykluczony z oceny wskaźnik MM określający makrobezkręgowce w pozostałych badaniach jcw jako mało wiarygodny, ponieważ wyraźnie odbiegał od pozostałego indeksu dla wskaźników biologicznych). Bardzo dobrym stanem biologicznym charakteryzowała się jcw Dopływ spod Józefowa, dobry stan wykazała jcw Tymianka, natomiast ze względu na przekroczenia makrobezkręgowców Grabia od Dopływu z Anielina do ujścia osiągnęła stan umiarkowany. Klasa elementów fizykochemicznych Elementy fizykochemiczne wspierające ocenę biologiczną mieściły się we wszystkich objętych monitoringiem jcw w II klasie czystości. Ocena obejmowała wyniki badań z 2010 r. dla Dopływu spod Józefowa i Tymianki, natomiast dla jcw Grabi od Dopływu do Anielina do ujścia wyniki badań zostały uwzględnione z 2011 r. Klasa elementów fizykochemicznych – specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne Spośród wszystkich jcw jedynie Grabia od Dopływu z Anielina do ujścia została przebadana pod względem wskaźników chemicznych charakteryzujących obecność substancji szczególnie szkodliwych. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2011 r. odnotowano przekroczenia wartości granicznych dla wód o bar- dzo dobrej jakości: miedzi, węglowodorów ropopochodnych i cyjanków wolnych. Stan ekologiczny Na podstawie badań biologicznych i wskaźników fizykochemicznych wspomagających badania biologiczne stwierdzono dobry stan ekologiczny dla jcw: Dopływ spod Józefowa, Tymianka, natomiast Grania od Dopływu z Anielina do ujścia osiągnęła stan umiarkowany. Dobrym stanem technicznym charakteryzowały się dołączo- ne do oceny jcw: Dopływ z Żaglin, Dopływ spod Paprotni na podstawie podobnej monitorowanej jcw Kocinki w oparciu o procedurę przenoszenia wyników ocen. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 41 – Poz. 1555

Ocena stanu chemicznego jcw powierzchniowych Chemiczny stan został określony na podstawie badań substancji z grupy wskaźników chemicznych charaktery- zujących występowanie w wodach substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających wymie- nionych w rozporządzeniu w sprawie sposobu klasyfikacji jce powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2010-2012 przeprowadzono badania w jednej jcw: Grabia od Dopływu z Anielina do ujścia. Na podstawie przeprowadzonych badań stwier- dzono dobry stan chemiczny. Ocena stanu chemicznego nieopomiarowanych jcw: Dopływ spod Józefowa, Tymianka, Dopływ z Żaglin, Dopływ spod Paprotni została przydzielona do poniżej stanu dobrego w związku z zastosowaniem procedury przenoszenia ocen z podobnej monitorowanej jcw Kocinki. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych Na podstawie przeprowadzonej oceny stanu ekologicznego naturalnych jcw, jak również wyników oceny stanu chemicznego można określić stan jcw. Stan dla wszystkich zarówno opomiarowanych, jak również nieopomia- rowanych jcw został sklasyfikowany jako zły. Ocena na dzień dzisiejszy jest obowiązująca, lecz może ulec zmianie po nasieniu poprawek przez specjalistów Ministerstwa Ochrony Środowiska. Źródło: WIOŚ, Łódź

Rysunek 8. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCW badanych na terenie województwa łódzkiego w 2011 r. Dorzecze Odry

Źródło: WIOŚ, Łódź Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 42 – Poz. 1555

W badanej JCW rzecznej określono dobry stan/potencjał ekologiczny. O wyniku klasyfikacji stanu/potencjału JCW decydował przede wszystkim element biologiczny. Wody podziemne Na obszarze Gminy Sędziejowice występują trzy poziomy wodonośne: - poziom wód górnej kredy, - poziom wód trzeciorzędowych, - poziom wód czwartorzędowych. Wody na terenie Gminy ujmowane są z utworów górnokredowych, które znajdują się na głębokościach od 46,5 m p.p.t. do 83,0 m p.p.t. „Mniejsze znaczenie w zakresie gospodarki wodami podziemnymi ma trzeciorzędowy poziom wodonośny, którego występowanie zostało stwierdzone na głębokości od 30,0 m p.p.t. do 38,0 m p.p.t. (podczas odwiertu studni ujęcia Siedlce). Jednak ze względu na małą miąższość poziom wodonośny wód trzeciorzędowych mógł- by być wykorzystywany za pomocą studni głębinowej jedynie na małe lokalne ujęcie wody o wydajności rzędu 5-12 m3/h. Kolejnym poziomem wodonośnym na terenie Gminy są wody zlokalizowane w utworach czwartorzędowych, występujące na głębokości od 7,0 m p.p.t. do 30,0 m p.p.t. Poziom czwartorzędowy wykazuje słabą lub ograniczoną izolację od powierzchni poprzez zalegające gliny zwałowe, w związku z czym wody tego wo- donośca są umiarkowanie lub silnie narażone na zanieczyszczenie i degradację. Ponadto przyczyną niewielkie- go znaczenia dla potrzeb ujęć wodnych jest także mała miąższość warstw wodonośnych w utworach czwarto- rzędowych. Gmina Sędziejowice została objęta pomiarami w ramach regionalnej sieci monitoringu wód podziemnych. Stwierdzono zanieczyszczenie wód żelazem oraz fosforanami. Tym niemniej wody podziemne występujące na terenie gminy zaliczono do klasy Ib – wody wysokiej jakości, nieznacznie zanieczyszczone o naturalnym che- mizmie, odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych, wymagające prostego uzdatniania. Wokół ujęć wodnych wyznaczono strefy ochrony bezpośredniej, tereny te są ogrodzone i oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami.” Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice

Na terenie Gminy nie występują główne zbiorniki wód podziemnych podlegające ochronie. Badania monitoringowe wód podziemnych Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skutecz- ności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określo- nego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie MŚ z 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziem- nych (Dz. U. Nr 143, poz. 896), które wyróżnia pięć klas jakości wód: - klasa I – wody bardzo dobrej jakości, - klasa II – wody dobrej jakości, - klasa III – wody zadowalającej jakości, - klasa IV – wody niezadowalającej jakości, - klasa V – wody złej jakości oraz dwa stany chemiczne wód: - stan dobry (klasy I, II i III), - stan słaby (klasy IV i V). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 43 – Poz. 1555

Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, pod warunkiem, że miesz- czą się one w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto prze- kroczenie wartości granicznych oznaczonych w rozporządzeniu indeksem „H” wskaźników nieorganicznych: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych związków chloroorganicznych (AOX), ben- zo(a)pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów aromatycznych (BTX), substancji ropopochodnych, pestycydów, tetrachloroetenu, trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). W 2012 r. na terenie Gminy Sędziejowice woda była monitorowana w ujęciu zlokalizowanym w miejscowości Pruszków zgodnie z obowiązującym „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2010-2012”. Badania monitoringowe wód podziemnych prowadzone są w cyklu trzyletnim. Ujęcie w miejscowości Pruszków to ujęcie kredowe, należy do jednolitej części wód podziemnych JCWPd nr 96, która została wyznaczona przez Państwowy Instytut Geologiczny w konsultacji z Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej oraz Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska. Zestawienie wyników badań wraz z oceną zamieszczono w tabeli 14. Tabela 14. Wyniki badań wody podziemnej w ujęciu w miejscowości Pruszków - wodociąg wiejski - studnia nr 1 - stan na 9.10.2012 r.

Wskaźniki jakości wody w klasach jakości wód Lp. Miano Wyniki badań podziemnych 1 Odczyn pH 7,43 2 TOC mg/l 2,88 3 PEW µS/cm 567 4 Temperatura °C 10 5 Tlen rozpuszczony mg/l 4,7 6 NH4 mg/l 0,291 7 Sb mg/l <0,01 8 As mg/l <0,007 9 NO3 mg/l <0,589 10 NO2 mg/l <0,0066 11 B mg/l <0,01 12 Cl mg/l 3,35 13 Cr mg/l <0,011 14 Cyjanki wolne mg/l <0,01 15 F mg/l 0,07 16 PO4 mg/l <0,024 17 Al. mg/l <0,007 18 Cd mg/l <0,0003 19 Mg mg/l 11,9 20 Mn mg/l 0,127 21 Cu mg/l <0,0045 22 Ni mg/l <0,005 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 44 – Poz. 1555

Wskaźniki jakości wody w klasach jakości wód Lp. Miano Wyniki badań podziemnych 23 Pb mg/l <0,005 24 K mg/l 1,46 25 Hg mg/l <0,00002 26 Se mg/l <0,01 27 SO4 mg/l 11,4 28 Na mg/l 4,48 29 Ag mg/l <0,001 30 Ca mg/l 83,5 31 HCO3 mg/l 352 32 Fe mg/l 2,61

klasa czystości wody podziemnej II

Źródło: WIOŚ, Łódź

Na podstawie wykonanych badań stwierdzono wodę dobrej jakości w Pruszkowie (klasa czystości wody pod- ziemnej – II). 7.1.2. Program operacyjny dla obszaru: Jakość wód i stosunki wodne Dobry stan wód powierzchniowych i podziemnych. Racjonalizacja ich wy- Cel strategiczny korzystania oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom Gminy wody pitnej odpowiedniej jakości Cele krótkookresowe do roku 2017: - Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do wód powierzchniowych i podziemnych, - Racjonalna gospodarka wodna, - Rozbudowa i modernizacja infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej. Cele długookresowe do roku 2021: - Utrzymanie wysokiej jakości wód powierzchniowych, - Ochrona wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, rolniczych i przemysłowych, - Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, stacji uzdatniania wody, - Współpraca ponadlokalna w celu ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, - Efektywne gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi. Działania ekologiczne: - Rozwój systemów kanalizacyjnych oraz modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej, - Rozwój systemów wodociągowych oraz modernizacja istniejącej sieci wodociągowej, - Wspieranie rozwoju lokalnych systemów oczyszczania ścieków bytowych poprzez wyposażanie nieru- chomości w przydomowe oczyszczalnie ścieków, - Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód, - Budowa szczelnych zbiorników na gnojowicę/gnojówkę oraz płyt obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę i chów zwierząt, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 45 – Poz. 1555

- Weryfikacja obszarów zagrożonych zanieczyszczeniem azotu pochodzących ze źródeł rolniczych, - Działania podejmowane w celu ograniczenia dopływu zanieczyszczeń związkami azotu pochodzących ze źródeł rolniczych, - Prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych. 7.2. Powietrze 7.2.1. Stan aktualny Powietrze atmosferyczne należy do najważniejszych chronionych komponentów środowiska przyrodniczego. Obowiązujące regulacje prawne odnoszą się przede wszystkim do jego jakości oraz kontroli emisji w postaci pozwoleń na emisję gazów i pyłów. Ze względu na porozumienia międzynarodowe, ochrona powietrza atmos- ferycznego obejmuje również warstwę ozonową i klimat. W polskim prawie środowiskowym zakres i sposoby ochrony powietrza atmosferycznego są określane głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska. Przepisy te dotyczą ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, prze- ciwdziałania zanieczyszczeniom, wydawania pozwoleń, opłat i kar administracyjnych za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. W efekcie ramy prawne ochrony powietrza atmosferycznego w Polsce wyznaczają następujące akty: A. Z zakresu prawa krajowego: 1) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowisku i towarzyszące jej rozporządzenia; 2) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową. B. Z zakresu prawa wspólnotowego: 1) Dyrektywa 96/62/WE z 1996 roku w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza wraz z dyrektywami córkami; 2) Dyrektywa 2001/81/WE z 2001 roku w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów za- nieczyszczeń powietrza; 3) Dyrektywa 1999/13/WE z 1999 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych ze stoso- wania rozpuszczalników organicznych; 4) Dyrektywa 94/63/WE z 1994 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych ze składo- wania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw; 5) Dyrektywa 2001/80/WE z 2001 roku w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powie- trza z dużych obiektów energetycznego spalania; 6) Dyrektywa 2003/87/WE z 2003 roku ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnia- nych we Wspólnocie; 7) Dyrektywy dotyczące zawartości określonych substancji w paliwach; 8) Dyrektywa IPPC (96/61/WE); 9) Rozporządzenie wspólnotowe 2037/2000 z 2000 roku w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. C. Z zakresu prawa międzynarodowego: 1) Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości z 1979 roku; 2) Protokół do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości, do- tyczący długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczysz- czeń powietrza na dalekie odległości w Europie (EMEP) z 1984 roku; 3) Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 1992 roku; 4) Protokół z Kioto z 1997 roku; 5) Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej z 1985 roku; 6) Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową z 1987 roku. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 46 – Poz. 1555

Potrzeba prawnej ochrony powietrza jest skutkiem jego zanieczyszczenia, które w ustawie – Prawo ochrony środowiska zostało zdefiniowane jako emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu śro- dowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowi- ska lub może kolidować z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska (art. 3 pkt 49 u.p.o.ś.). Postępująca urbanizacja przyczynia się do wzrostu liczby źródeł emisji zanieczyszczeń. Badania jakości powie- trza potwierdzają, iż emisja antropogeniczna jest głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w województwie łódzkim. Najczęściej stosowaną klasyfikacją źródeł emisji jest następujący podział: a) źródła punktowe związane z energetycznym spalaniem paliw i procesami technologicznymi w zakładach przemysłowych, b) źródła liniowe związane z komunikacją, c) źródła powierzchniowe niskiej emisji rozproszonej komunalno-bytowej i technologicznej. Emisja punktowa Punktowe źródła mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym. Emisja punktowa pochodzi głównie z dużych zakładów przemysłowych emitujących pyły, dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla oraz metale ciężkie. Zgodnie z ustawą z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych sub- stancji (Dz. U. z 2009 r. Nr 130, poz. 1070, z późn. zm.) podmioty gospodarcze zobowiązane są do sporządza- nia rocznych raportów o wielkościach emisji gazów cieplarnianych i innych substancji, wprowadzanych do powietrza. Ustawowy obowiązek raportowania danych o emisji gazów cieplarnianych do powietrza dotyczy wszystkich korzystających ze środowiska. Emisja liniowa W ostatnich latach istotnie wzrosła dostępność pojazdów, praktycznie dla każdej grupy społecznej. Wynika to nie tylko z poprawy stopy życiowej w Polsce, ale także możliwości zakupu tanich, używanych pojazdów z zagranicy, których stan techniczny niejednokrotnie pozostawia wiele do życzenia. W związku z tym, praktycz- nie każda rodzina posiada już co najmniej jeden samochód. Jednocześnie w ostatnich latach spadł wskaźnik osób podróżujących jednym samochodem, co wiąże się nie tylko ze wzrostem kosztów podróży, ale i wyższą emisją zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych. Do zmiany tej niekorzystnej sytuacji, zwłaszcza z punktu widzenia środowiska naturalnego, mogą przyczynić się wzrastające ceny paliw, które najprawdopodobniej zmuszą część społeczeństwa do zmiany nawyków na bardziej ekonomiczne. Nie bez znaczenia są też kampanie społeczne o tematyce ekologicznej, zachęcające do korzystania z komunikacji publicznej. Na terenie Gminy Sędziejowice dostęp do komunikacji publicznej możliwy jest dzięki autobusom PKS Łask, Wieluń, Łódź, Zduńska Wola oraz MPK Sp. z o.o. Zduńska Wola. Rozproszona zabudowa na terenach wiej- skich sprawia, że korzystanie z samochodu jest nieuniknione. Mimo wszystko, działania proekologiczne, w tym zakresie, prowadzone na terenie Gminy mogą skupiać się na propagowaniu ekonomicznego podróżowania sa- mochodem (zorganizowanie dojazdów przy maksymalnym wykorzystaniu liczby miejsc w pojeździe, co zmniejsza koszty podróży i jednocześnie ogranicza emisję zanieczyszczeń na skutek mniejszej ilości spalonego paliwa) lub jeśli to tylko możliwe, zastąpienie go rowerem, co wpływa nie tylko na środowisko, ale i stan zdrowia mieszkańców. Połączenia lokalne na terenie Gminy również przyczyniają się do zmniejszenia zanie- czyszczeń. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny od natężenia ruchu na poszczególnych tra- sach komunikacyjnych. Wielkość emisji ze źródeł komunikacyjnych zależna jest od ilości i rodzaju samocho- dów oraz rodzaju stosowanego paliwa jak również od procesów związanych ze zużyciem opon, hamulców a także ścierania nawierzchni dróg. Emisję związaną z ww. procesami zalicza się do tzw. emisji pozaspalinowej. Dodatkowy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z na- wierzchni dróg. System komunikacyjny ma istotny wpływ na stan jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 47 – Poz. 1555

W Gminie Sędziejowice największa emisja liniowa występuje w obrębie drogi wojewódzkiej nr 481 relacji Łask – Widawa – Widoradz Górny. Pomimo iż sieć dróg na terenie Gminy jest stale modernizowana i przebudowywana, to jednak ciągły wzrost ruchu samochodowego pociąga za sobą degradację stanu technicznego dróg, a co za tym idzie zwiększenie hałasu komunikacyjnego i wzrost ilości zanieczyszczeń w powietrzu. W celu redukcji emisji zanieczyszczeń ze źródeł liniowych warto kontynuować działania polegające na popra- wie stanu technicznego dróg już istniejących (w tym również likwidacja nieutwardzonych poboczy). Dodatko- wym istotnym elementem przyczyniającym się do zmniejszenia emisji wtórnej z dróg, powinno być utrzymanie ulic w czystości, które korzystnie wpływa na zmniejszenie unosu pyłu z dróg również w okresie bezopadowym. Emisja powierzchniowa Źródłem emisji powierzchniowej, pochodzącej z sektora bytowego, są lokalne kotłownie i paleniska domowe. Na terenie Gminy część mieszkańców ogrzewa swoje domy węglem, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, sadzy oraz tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Coraz wyższe ceny paliw opałowych przyczyniają się z kolei do poszukiwania różnego rodzaju oszczędności. Z tego powodu część mieszkańców spala w swoich piecach różnego rodzaju odpady, emitujące znaczne ilości zanieczyszczeń. Praktyka ta jest w dalszym ciągu powszechna dla obszarów wiejskich. Innym sposobem poszukiwania osz- czędności jest wykorzystanie na cele ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej, odnawialnych źró- deł energii. Montaż tego typu urządzeń wiąże się z dość wysokimi nakładami na etapie inwestycyjnym, nato- miast w fazie eksploatacji wymaga ponoszenia znacznie niższych kosztów, niż w przypadku powszechnie sto- sowanych źródeł ciepła opalanych węglem, olejem czy gazem. Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo możliwość współfinansowania takiej inwestycji np. z WFOŚiGW oraz funduszy Unii Europej- skiej, Gmina będzie podejmowała działania mające na celu zachęcenie mieszkańców do wyposażenia budyn- ków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach energii. Sposobem ograniczania niskiej emisji na terenie Gminy jest także termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, których przegrody zewnętrzne nie spełniają warunków technicznych w zakresie wartości współczynnika przenikania ciepła. Docieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropoda- chów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń. Występująca na danym terenie struktura paliwowa wśród korzystających z indywidualnych źródeł ciepła jest bardzo istotna ze względu na jakość powietrza. Praktyka stosowana w całej Polsce wskazuje, iż w domowych kotłowniach nie tylko spalane są ww. paliwa ale również odpady, takie jak: plastik, guma itp. Zjawisko to po- woduje zwiększone zanieczyszczenie powietrza szczególnie w okresie grzewczym, a toksyczne związki uwal- niane do atmosfery podczas spalania paliw jak i odpadów mają fatalny wpływ na zdrowie społeczeństwa. Eksploatacja domowych pieców grzewczych odbywa się w ramach tzw. powszechnego korzystania ze środo- wiska i w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo ochrony środowiska nie wymaga uzyskania pozwoleń na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza. W przypadku sektora bytowo-komunalnego nie ma opracowanych skutecznych i ekonomicznie zasadnych metod redukcji zanieczyszczeń poprzez urządzenia ochronne. Brak podstaw prawnych do zarządzenia wymiany starych, niskosprawnych i nieekologicznych kotłów i pieców wę- glowych przez osoby fizyczne jest poważną barierą do podjęcia działań zmierzających do ograniczenia ich oddziaływania na jakość powietrza. Podejmowane działania powinny być w pierwszej kolejności skierowane na większe uświadomienie społeczeństwa i propagowanie szerszego wykorzystania paliw niskoemisyjnych, bardziej przyjaznych środowisku, których wykorzystanie przyczyni się do zmniejszenia tzw. niskiej emisji, jak również wyeliminuje spalanie odpadów. W wyniku spalania paliw naturalnych, oprócz ciepła, powstają również gazy spalinowe oraz – w przypadku paliw stałych – popioły i żużle. Skład spalin jest różny w zależności od rodzaju paliwa oraz samego procesu spalania, który wbrew pozorom jest procesem skomplikowanym, zależnym od temperatury, stosunku do ilości paliwa, rodzaju palnika lub paleniska i wielu innych czynników.

Głównym składnikiem spalin powstających przy spalaniu paliw stałych jest dwutlenek węgla (CO2), w mniej- szych ilościach dwutlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NOx), para wodna (H2O), sadza i pył. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 48 – Poz. 1555

W przypadku paliw ciekłych i gazowych udział pary wodnej w spalinach jest większy i porównywalny z ilością CO2, natomiast nie ma w nich pyłu, a w przypadku gazu ziemnego – SO2. Niektóre gatunki ropy naftowej także nie posiadają związków siarki. W spalinach pochodzących z paliw ciekłych i gazowych również występują, choć w mniejszych ilościach, tlen- ki azotu i sadza, gdyż ich obecność jest związana raczej z samym procesem spalania niż z rodzajem paliwa. 1. Tlenki węgla Z punku widzenia ochrony środowiska rozróżnia się dwa rodzaje dwutlenków węgla: przyjazny dla środowiska - o krótkim (trwającym od 1 roku do kilkudziesięciu lat) obiegu w przyrodzie, który powstaje w procesach utleniania biomasy (drewna, słomy, biopaliw i biomasy) i nieprzyjazny, który jest produktem spalania paliw nieodnawialnych (węgla, ropy, gazu), a cykl jego obiegu określa się w milionach lat. 2. Tlenki siarki Głównym źródłem emisji SO2 jest energetyka – 90%, natomiast za pozostałe 10% emisji odpowiada przemysł i komunikacja. Dwutlenek siarki, jako taki nie szkodzi środowisku, jednak w obecności ozonu – O3, który po- wstaje podczas wyładowań atmosferycznych, przekształca się w bardzo niebezpieczny dla środowiska SO3, który łączy się w chmurach z parą wodną i spada na ziemię w postaci kwaśnego deszczu. 3. Związki organiczne Związki organiczne w spalinach to głownie węglowodory alifatyczne (parafiny), które są praktycznie obojętne dla środowiska, oraz policykliczne węglowodory aromatyczne (wielopierścieniowe), które alergizuja, podraż- niają błony śluzowe, a nawet mogą wywoływać nowotwory. Najbardziej znany z tych wiązków do ben- zo[a]piren (BaP), który jest związkiem silnie rakotwórczym. Przyczyną powstawania tych węglowodorów jest niepełne spalanie paliw przy zbyt małej ilości powietrza, ter- miczny rozkład paliwa (piroliza) również wobec braku tlenu, a także gwałtowne schładzanie płomienia na sku- tek nierównomiernego spalania, rozruchu urządzenia lub spalania paliw w nieodpowiednich kotłach, palnikach lub silnikach. 4. Sadza Głównym składnikiem sadzy, która tworzy ze spalinami lub powietrzem aerozol nazywany dymem, jest węgiel bezpostaciowy. Sadza zawiera także węglowodory. Ponieważ z węglowodorów aromatycznych sadza powstaje łatwiej niż z alifatycznych, więc to one są drugim składnikiem sadzy. Należy zatem przypuszczać, że sadza może mieć, podobnie jak i węglowodory aromatyczne, działanie rakotwórcze. 5. Pyły Pyły i popioły to stałe składniki mineralne, które pozostają po spaleniu paliw. Popiół i sadza stanowią główne składniki dymu, którego cząsteczki o rozmiarach nieprzekraczających 0,1 μm mają bardzo dobrze rozwiniętą powierzchnię, dzięki której adsorbują lotne toksyczne składniki spalin i dlatego są bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt, a także dla roślin. Najważniejsze negatywne skutki oddziaływania produktów spalania paliw nieodnawialnych, głównie węgla kamiennego i brunatnego, to pogłębienie się efektu cieplarnianego oraz powiększanie się stref występowania smogu. Kwaśny smog, zwany londyńskim, na skutek inwersji aerozolu, składającego się z tlenków siarki i pyłu ze spalonego węgla oraz mgły, zamiast unosić się jako cieplejszy od powietrza, opada na miasto i zatruwa jego mieszkańców. Wraz z rozwojem motoryzacji i komunikacji miejskiej, oprócz smogu londyńskiego, pojawił się nowy rodzaj smogu, zwany fotochemicznym, który atakuje w upalne lata. Smog ten zawiera, oprócz tlenków siarki i pyłów, także: tlenki azotu, związki organiczne, np. aldehydy, ketony, azotany i nadtlenki organiczne oraz ozon. W efekcie zamkniętego cyklu ponad 200 reakcji chemicznych, efekt smogu fotochemicznego pogłę- bia się, a jego produkty nie są obojętne dla środowiska. Wolne rodniki działają rakotwórczo, a ozon, który w stratosferze chroni nas przed promieniowaniem ultrafioletowym, w dolnych warstwach atmosfery jest równie niebezpieczny dla organizmów żywych jak związki rakotwórcze. Negatywne oddziaływanie energetyki konwencjonalnej na środowisko obejmuje ponadto: a) zakwaszenie atmosfery tlenkami siarki i azotu wskutek czego giną lasy, zamiera życie w rzekach i jezio- rach, b) brak tlenu w środowisku morskim, co jest następstwem emisji tlenków azotu, zaburza równowagę po- karmową w morzu ze szkodą dla żyjących w nim organizmów roślinnych i zwierzęcych, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 49 – Poz. 1555

c) zanieczyszczenie wód przypowierzchniowych metalami ciężkimi wymywanymi z nieprawidłowo skła- dowanych popiołów i żużli, a także produktami ubocznymi powstającymi podczas oczyszczania spalin metodami mokrymi i suchymi. Skażenie wody, ziemi i powietrza, wpływa na tempo wzrostu zachorowań i zaburzeń genetycznych wśród lud- ności zamieszkującej regiony o silnie rozwiniętym przemyśle. Obserwowana jest także wzmożona korozja kon- strukcji żelbetonowych oraz coraz szybciej postępujące niszczenie dorobku kultury materialnej. W rejonach silnie uprzemysłowionych zamierają również lasy, zwłaszcza iglaste. Źródło: „Proekologiczne odnawialne źródła energii” W. M. Lewandowski, Warszawa 2007

Zagrożenia wynikające z zanieczyszczeń powietrza są groźniejsze od zanieczyszczeń wód czy gleb, ze względu na niedająca się kontrolować łatwość rozprzestrzeniania. Stan powietrza Zgodnie z art. 89 ustawy - Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych strefach. W rozumieniu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska, przygotowywanych w związku z transpozycją do prawa polskiego Dyrektywy 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości i czystszego powietrza dla Europy przyjmuje się, że od stycznia 2010 r. dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie strefę stanowi: - aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, - miasto nie będące aglomeracją o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, - pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. miesz- kańców. W województwie łódzkim roczną ocenę jakości powietrza za 2012 r. wykonano w dwóch strefach: 1. Aglomeracja Łódzka. 2. Strefa łódzka. Gmina Sędziejowice została zaklasyfikowana do strefy łódzkiej. Celem przeprowadzenia rocznej oceny jest: 1) klasyfikacja stref w oparciu o obowiązujące na dany rok kryteria; 2) uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń; 3) wskazanie wartości i obszarów przekroczeń wartości kryterialnych; 4) wskazanie potrzeb w zakresie niezbędnej modernizacji systemu monitoringu powietrza. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 50 – Poz. 1555

Rysunek 9. Podział województwa łódzkiego na strefy oceny z podziałem na ochronę zdrowia i ochronę roślin

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2012 r., WIOŚ w Łodzi

Ocenę jakości powietrza wykonano w dwóch strefach województwa łódzkiego według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia dla: benzenu C6H6, dwutlenku azotu NO2, dwutlenku siarki SO2, tlenku węgla CO, ozonu O3, pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszonego PM10, arsenu w pyle As(PM10), kadmu w pyle Cd(PM10), niklu w pyle Ni(PM10), ołowiu w pyle Pb(PM10), benzo/a/pirenu w pyle B/a/P(PM10) oraz kryteriów określo- nych w celu ochrony roślin w strefie łódzkiej dla: dwutlenku siarki SO2, tlenków azotu NOx, ozonu O3 określo- nego współczynnikiem AOT40. Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, do- puszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz w dyrektywie 2008/50/WE-CAFE. W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie można wydzielić następujące klasy stref: - klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i po- ziomów docelowych, - klasa B – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie prze- kraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, - klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe oraz dla ozonu, - klasa D1 – stężenia ozonu i współczynnik AOT40 nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, - klasa D2 – stężenia ozonu i współczynnik AOT40 przekraczają poziom celu długoterminowego. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 51 – Poz. 1555

Tabela 15. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokona- nej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia wg jednolitych kryteriów w ska- li kraju, zgodnych z kryteriami UE

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych substancji dla obszaru całej strefy Nazwa strefy

* SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 As Cd Ni BaP PM2,5

Strefa łódzka A A C A A A D2 A A A C C

*poziom celu długoterminowego Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2012 r.

Z danych zestawionych w tabeli 15 wynika, iż poziomy stężeń pyłu PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu kształ- towały się powyżej poziomu dopuszczalnego, co zadecydowało o klasyfikacji wynikowej C dla tych zanie- czyszczeń. Najwyższe stężenia BaP zanotowano na terenach, gdzie emisja niska z indywidualnego ogrzewania budynków jest dominująca. W sezonie grzewczym wielkości stężeń BaP były bardzo wysokie, natomiast w okresie letnim niskie. Stężenia pozostałych zanieczyszczeń tj. SO2, NO2, C6H6, CO oraz metali: Pb, Cd, Ni, As nie przekraczały wartości do- puszczalnych, dlatego tez klasą wynikową dla wymienionych zanieczyszczeń jest klasa A. W przypadku stęże- nia O3 odnotowano przekroczenia poziomu celu długoterminowego. Na terenie Gminy Sędziejowice występowały przekroczenia BaP, co prezentuje rysunek 10. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 52 – Poz. 1555

Rysunek 10. Obszar przekroczeń średniej rocznej wartości poziomu docelowego stężenia BaP w pyle PM10 w zachodniej części strefy łódzkiej w 2012 r.

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2012 r.

Tabela 16. Klasyfikacja strefy z uwzględnieniem poziomów dopuszczalnych pod kątem ochrony roślin

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych substancji dla obszaru całej strefy Nazwa strefy

SO2 NOx O3

Strefa łódzka A A A

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2012 r.

Dla substancji w powietrzu ze względu na kryteria ochrony roślin, podobnie jak w latach poprzednich, nie stwierdzono potrzeby wykonania programu ochrony powietrza w strefie łódzkiej. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 53 – Poz. 1555

Charakterystyka głównych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza mających wpływ na stężenia sub- stancji objętych roczną oceną jakości powietrza w strefie łódzkiej: „Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza w strefie łódzkiej jest emisja niska z indywidualnego ogrzewania lokali mieszkalnych w miastach (spalanie węgla kamiennego). Drugą co do znaczenia dla jakości powietrza grupą emisji jest emisja komunikacyjna z transportu kołowego. Największa emisja komunikacyjna zlokalizowana jest wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych miast. Nowym zagrożeniem dla jakości powie- trza jest budowa sieci Autostrad A1 i A2 oraz dróg szybkiego ruchu S8 i S14. W związku z przebiegiem przez województwo głównych krajowych szlaków komunikacyjnych, istotne znaczenie dla wielkości emisji komuni- kacyjnej ma tranzyt. Największe źródła emisji zawodowej to elektrownia opalana węglem kamiennym (pow. bełchatowski) oraz ciepłownie i elektro-ciepłownie miejskie opalane węglem kamiennym (pozostałe miasta).” Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2012 r.

Odory Odorami nazywa się lotne związki chemiczne organiczne i nieorganiczne wyczuwane przez receptory węchowe przy bardzo niskich stężeniach i rejestrowane przez mózg jako nieprzyjemne. (wg doc. dr hab. Zbigniewa Maklesa oraz dr inż. Magdaleny Galwas-Zakrzewskiej). Do źródeł wytwarzających gazy złowonne (odory) na terenie Gminy można zaliczyć: a) odory towarzyszące hodowli (składowanie bądź nawożenie obornikiem, gnojówką, gnojowicą), b) odory towarzyszące chemizacji w rolnictwie (wykonywanie oprysków), c) zbiorniki bezodpływowe (szamba), d) niezorganizowane źródła emisji z indywidualnych palenisk domowych, (np. spalanie odpadów z two- rzyw sztucznych, gumy w paleniskach domowych). W celu zapewnienia wysokiej jakości życia na terenie Gminy wynikającej m.in. z nieuciążliwej emisji złowon- nej, konieczne jest konsekwentne postępowanie zarówno mieszkańców (poprzez wyeliminowanie spalania odpadów, itp.), jak i władz Gminy m.in. poprzez: edukację ekologiczną mieszkańców, poszerzanie pasów zie- leni izolacyjnych wokół obiektów uciążliwych zapachowo. 7.2.2. Program operacyjny dla obszaru: Powietrze atmosferyczne

Cel strategiczny Zapewnienie dobrej jakości powietrza atmosferycznego

Osiągnięcie dobrej, a więc co najmniej normatywnej jakości powietrza na obszarze Gminy, będzie możliwe dzięki realizacji celów krótko- i długoterminowych. Cele krótkookresowe (do roku 2017) i długookresowe (do roku 2021): Ograniczenie niskiej emisji - Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii Działania ekologiczne: 1. Ograniczenie niskiej emisji z sektora komunalnego poprzez działania termomodernizacyjne budynków uży- teczności publicznej i budynków mieszkalnych. 2. Zmiana systemu ogrzewania na bardziej efektywny ekologicznie i energetycznie, w tym wymiana ogrzewa- nia węglowego na gazowe, olejowe lub inne bardziej ekologiczne. 3. Racjonalizacja wykorzystania i modernizacja istniejących systemów grzewczych w budynkach użyteczności publicznej. 4. Redukcja zanieczyszczeń pochodzących z transportu poprzez budowę oraz modernizację dróg i ciągów ko- munikacyjnych. 5. Promocja korzystania z publicznych środków transportu. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 54 – Poz. 1555

6. Zastępowanie węgla ekologicznymi nośnikami ciepła. 7. Promocja i wspieranie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 8. Upowszechnienie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach technicznych wykorzystania potencjału energetycznego i poszczególnych rodzajów OZE. 7.3. Hałas 7.3.1. Stan aktualny Hałas w środowisku to wszelkiego rodzaju niepożądane, nieprzyjemne i uciążliwe dźwięki w danym miejscu i czasie. Jest zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego charakteryzującym się różnorodnością źródeł i po- wszechnością występowania. Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na człowieka i środowisko naturalne są bardzo dotkliwe. 1. Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się: a) szkodliwym działaniem na zdrowie ludności, b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy, c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się, d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych, e) obniżeniem sprawności nauczania, f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi, g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki, h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną. 2. Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji: a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza, b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych, c) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składa- nych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne). 3. Hałas i wibracje powodują również ujemne skutki gospodarcze, takie jak: a) szybsze zużywanie się środków produkcji i transportu, b) pogorszenie jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym hałasem oraz zmniejszenie przy- datności obiektów położonych na tych terenach, c) absencję chorobową spowodowaną hałasem i wibracjami, z czym są związane koszty leczenia, przecho- dzenia na renty inwalidzkie, utrata pracowników, d) pogorszenie jakości wyrobów (niezawodności, trwałości), e) utrudnienia w eksporcie wyrobów nie spełniających światowych wymagań ochrony przed hałasem i wi- bracjami. Hałas pochodzenia antropogenicznego, dzieli się w zależności od sposobu powstawania, na hałas komunika- cyjny i przemysłowy. - Hałas przemysłowy jest to hałas stworzony przez źródła zlokalizowane wewnątrz i na zewnątrz obiek- tów budowlanych różnego typu. Bywa on najczęstszą przyczyną skarg ludności. Wynika to między in- nymi z faktu, że hałasy tego typu mają najczęściej charakter ciągły, często o bardzo dokuczliwym brzmieniu. Największymi źródłami są zakłady przemysłowe, wytwórcze i rzemieślnicze, - Hałas komunikacyjny pochodzi od środków transportu lotniczego, kolejowego i drogowego. Szczegól- nie narażone są tereny znajdujące się w pobliżu większych tras komunikacyjnych. Wynika to z dużej dynamiki wzrostu ilości środków transportu, zwłaszcza pojazdów samochodowych notowanego w Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 55 – Poz. 1555

ostatnich latach oraz wzmożonego ruchu tranzytowego (towarowego i osobowego) w komunikacji międzynarodowej. Podsystem monitoringu hałasu obejmuje zarówno emisję hałasu, jak i ocenę klimatu akustycznego. Ze względu na charakter zjawiska hałasu, pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych międzywojewódzkich nie są realizowane. Sieci regionalne wojewódzkie obejmują badania wykonywane w zależności od potrzeb w miej- scach o szczególnym zagrożeniu i obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich. Sieci lokalne obejmują pomiarami źródła przemysłowe i komunikacyjne. Hałas przemysłowy Dominującymi źródłami hałasu przemysłowego są: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, sprężarki, chłodnie, maszyny tartaczne, maszyny stolarskie, maszyny do plastycznej obróbki metalu, maszyny budowlane, węzły betoniarskie, sieczkarnie, specjalistyczne linie technologiczne, transport wewnątrzzakładowy oraz urządzenia nagłaśniające. Ze względu na rolniczy charakter Gminy Sędziejowice, brak jest na jej terenie znaczących źródeł hałasu prze- mysłowego. Niewielkie uciążliwości akustyczne mogą powodować zakłady produkcyjne, tartaki oraz gospo- darstwa rolne. Hałas komunikacyjny Podstawowym źródłem uciążliwości akustycznych dla środowiska na terenie Gminy Sędziejowice są hałasy komunikacyjne. Specyficznym hałasem komunikacyjnym jest hałas pochodzący z lotniska wojskowego, które usytuowane jest w ościennej gminie Buczek oraz znajdujących się na terenie gminy pojedynczych elektrowni wiatrowych. Na terenie Gminy Sędziejowice nie były wykonywane pomiary hałasu. Należy jednak podkreślić, że największa uciążliwość hałasu obserwowana jest na obszarach położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych, a w szczególności drogi wojewódzkiej Nr 481. Dodatkowo należy się spo- dziewać, że w najbliższych latach natężenie ruchu kołowego (w tym maszyn rolniczych) będzie wzrastać, co przyczyni się do zwiększenia natężenia hałasu w sąsiedztwie tych szlaków. Dopuszczalny poziom hałasu dla wskaźników długookresowych i krótkookresowych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowi- sku (Dz. U. z 2012 r. poz. 1109). Tabela 17. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N

Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty Drogi lub linie kolejowe1) i działalność będąca źródłem hałasu

LAeq N LAeq D Lp. Rodzaj terenu przedział czasu LAeq D LAeq N przedział czasu odniesienia przedział czasu przedział czasu odniesienia równy 1 odniesienia odniesienia równy 8 najmniej najmniej równy 16 godz. równy 8 godz. korzystnym korzystnej go- godzinom dnia dzinie nocy a) Strefa ochronna „A” uzdrowi- 1 ska 50 45 45 40 b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkanio- wej jednorodzinnej 2 61 56 50 40 b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 56 – Poz. 1555

dzieci i młodzieży2) c) Tereny domów opieki społecz- nej d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkanio- wej wielorodzinnej i zamieszka- nia zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej 3 65 56 55 45 c) Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe2) d) Tereny mieszkaniowo- usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej 4 miast powyżej 100 tys. mieszkań- 68 60 55 45 ców3)

Objaśnienia: 1) wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych; 2) w przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy; 3) strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z kon- centracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występu- ją dzielnice o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiej- ską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyj- nych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie dopuszczalnych po- ziomów hałasu w środowisku

Tabela 18. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LDWN i LN, które to wskaźniki mają zastosowa- nie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem

Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A w dB

Pozostałe obiekty Drogi lub linie kolejowe1) i działalność będąca źródłem hałasu

Lp. Rodzaj terenu LDWN LN LDWN LN przedział czasu przedział czasu odniesienia równy przedział czasu odniesienia równy odniesienia równy wszystkim dobom odniesienia równy wszystkim dobom wszystkim nocom w roku wszystkim nocom w roku

a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska 1 50 45 45 40 b) Tereny szpitali poza miastem

a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze 2 stałym lub czasowym pobytem 64 59 50 40 dzieci i młodzieży2) c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 57 – Poz. 1555

a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 3 b) Tereny zabudowy zagrodowej 68 59 55 45 c) Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe2) d) Tereny mieszkaniowo-usługowe

Tereny w strefie śródmiejskiej miast 4 70 65 55 45 powyżej 100 tys. mieszkańców3)

Objaśnienia: 1) wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych; 2) w przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy; 3) strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z kon- centracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występu- ją dzielnice o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiej- ską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyj- nych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie dopuszczalnych po- ziomów hałasu w środowisku

Inspekcja Ochrony Środowiska nie ma możliwości wydania decyzji o administracyjnej karze pieniężnej w przy- padku przekroczenia standardów jakości klimatu akustycznego. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowi- ska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 120, poz. 826, ze zm.), ochronie przed hałasem podlegają tereny, w związku z czym dopuszczalne poziomy hałasu muszą być dotrzymane na granicy terenu podlegającego ochronie akustycznej, a zatem ustalenie nie- przekraczalnej linii zabudowy nie zapewni dotrzymania standardów jakości środowiska w tym zakresie. Tereny wymagające ochrony akustycznej należy sytuować w takiej odległości od źródeł hałasu, która gwarantuje za- chowanie na tych terenach dopuszczalnych poziomów hałasu lub w odległości mniejszej przy zastosowaniach skutecznych środków ograniczających emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych. W związku z powyższym, zarządzający drogami zobowiązani są do podjęcia działań ograniczających uciążli- wości akustyczne, ale jeśli hałas powstaje w związku z eksploatacją drogi, nie przewiduje się wydania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu w środowisku. 7.3.2. Program operacyjny dla obszaru: hałas i wibracje

Cel strategiczny Ograniczenie uciążliwości hałasu na terenie Gminy

Cele krótkookresowe do roku 2017: 1. Ograniczenie emisji hałasu do środowiska. Cele długookresowe do roku 2021: 1. Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, w których sytuacja akustyczna jest korzystna. 2. Ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu w obszarach wzdłuż głównych dróg. 3. Wyeliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowia- da obowiązującym normom. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 58 – Poz. 1555

Działania ekologiczne: 1. Modernizacja i budowa nawierzchni dróg z infrastrukturą. 2. Rozbudowa i modernizacja lokalnego układu komunikacyjnego. 3. Utrzymanie i urządzanie istniejących dróg gminnych. 4. Przeprowadzenie edukacji ekologicznej oraz promowanie komunikacji zbiorowej, transportu rowerowego oraz proekologicznego korzystania z samochodów. 7.4. Promieniowanie elektromagnetyczne 7.4.1. Stan aktualny W aktualnym stanie prawnym można wyróżnić promieniowanie: a) jonizujące, występujące w wyniku użytkowania substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, przed którym ochrona unormowana jest w ustawie z 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe, b) niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, związane ze zmianami pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez źródła energetyczne i radiokomunikacyjne, przed którym ochronę reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska, w dziale VI pod nazwą „Ochrona przed polami elektromagnetycznymi”. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze wystę- powało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie. Do najważniejszych źródeł promieniowania należą: - stacje i linie energetyczne, - nadajniki radiowe i telewizyjne oraz CB-radio i radiostacje amatorskie, - stacje bazowe telefonii komórkowej, - wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji, - urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe, itp. Zgodnie z art. 3 pkt 18 u.p.o.ś przez pola elektromagnetyczne rozumie się pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Zgodnie z Ustawą, celem regulacji dotyczących pól elektromagnetycznych jest: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej lub na poziomie dopuszczalnych wartości, a w przypadku gdy normy są prze- kroczone, zmniejszenie emisji pól do poziomu dopuszczalnego. Wartości dopuszczalne natężenia pól elektro- magnetycznych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883), podając je osobno dla terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz dla miejsc dostępnych dla ludzi, zgodnie z art. 122 ust. 2 ustawy - Prawo ochrony środowiska. Owe dopuszczalne wartości są zgodne z reko- mendacjami Rady Europy oraz zaleceniami międzynarodowych organizacji zajmujących się kwestiami ochrony przed promieniowaniem. W zakresie promieniowania elektromagnetycznego dla człowieka istotne są mikrofale, radiofale i fale o bardzo niskiej częstotliwości (VLF), a także fale o ekstremalnie niskiej częstotliwości (FW). Ważna cechą pól elek- tromagnetycznych jest to, że ich natężenie spada wraz z rosnąca odległością od źródła, które je wytwarza. Promieniowanie niejonizujące uważa się obecnie za jedno z poważniejszych zanieczyszczeń środowiska. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych. Może powodować wystąpienie zaburzeń funkcji ośrodkowego ukła- du nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecnie prowadzone są także badania nad wpływem promieniowania elektromagnetycznego na powstawanie nowotwo- rów u człowieka. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 59 – Poz. 1555

Monitoring pól elektromagnetycznych polega na wykonywaniu w cyklu trzyletnim pomiarów natężenia skła- dowej elektrycznej pola w 135 (po 45 razy na rok) punktach pomiarowych rozmieszczonych równomiernie na obszarze województwa, w miejscach dostępnych dla ludności usytuowanych w: a) centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tysięcy, b) pozostałych miastach, c) terenach wiejskich. Dla każdej z powyższych grup terenów wybiera się po 15 punktów, dla każdego roku kalendarzowego. Pomia- ry wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 100 m od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne, dla za- kresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi w 2012 r. prowadził okresowe badania pól elektroma- gnetycznych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposoby prowadzenia badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisko (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). WIOŚ w Łodzi przeprowadził pomiary natężenia promieniowania elektromagnetycznego m.in. na terenach wiejskich w powiecie łaskim – w miejscowościach Rososza i Grabia. Pomiary na terenach wiejskich wykony- wane były w pobliżu zabudowań. Na powyższych stanowiskach pomiarowych, zarówno chwilowe wartości maksymalne natężenia pola, jak również średnie wartości dwugodzinne nie przekroczyły poziomu 0,3 V/m, czyli granicy czułości miernika. Badania przeprowadzono w 45 punktach zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludzi. Na terenie Gminy Sędziejowice w 2012 r. przeprowadzono badania poziomów pól elektromagnetycznych (PEM), których szcze- gółowe wyniki zaprezentowano w tabeli 19. Analiza wyników pomiarów na terenie województwa łódzkiego wykazała, że występujące w środowisku po- ziomy pól elektromagnetycznych w 2012 r. są mniejsze od poziomów dopuszczalnych. W latach 2008-2012 badania poziomu pól elektromagnetycznych na terenie województwa łódzkiego nie wyka- zały występowania przekroczeń poziomów dopuszczalnych (PEM 7-20 V/m dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz). Tabela 19. Wykaz punktów pomiarowych natężenia pola elektromagnetycznego w Gminie Sędziejowice w 2012 r.

Eśr Emax S Miejscowość Data Współrzędne geograficzne [V/m] [V/m] [W/m2] Rososza 2012.07.06 51°32’59,5”N 19°4’38,0”E <0,3 <0,3 <0,0002 Grabia 2012.01.10 51°31’27,8”N 18°58’54,1”E <0,3 <0,3 <0,0002

Źródło: Monitoring promieniowania elektromagnetycznego w woj. łódzkim w 2012 r., WIOŚ w Łodzi Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 60 – Poz. 1555

Rysunek 11. Rozmieszczenie punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w woje- wództwie łódzkim w 2012 r.

Źródło: Monitoring promieniowania elektromagnetycznego w woj. łódzkim w 2012 r., WIOŚ w Łodzi

Sieci i urządzenia wysokiego, średniego i niskiego napięcia Odbiorcy energii elektrycznej na terenie Gminy zaopatrywani są w energię elektryczną za pośrednictwem ma- gistralnych linii 15 kV, wyprowadzanych ze stacji 110/15 kV „Kozuby”, która zlokalizowana jest w miejsco- wości Kozuby. Obecnie zaopatrzenie w energię elektryczną jest wystarczające, jednak planowana jest sukce- sywna rozbudowa sieci elektroenergetycznej ze względu na rozbudowę sieci osadniczej. Instalacje radiokomunikacyjne Na terenie Gminy Sędziejowice zlokalizowane są maszty telefonii komórkowej w miejscowościach: Sędziejo- wice Kolonia, Brody, Pruszków i Wola Wężykowa. 7.4.2. Program operacyjny dla obszaru: Promieniowanie elektromagnetyczne

Cel strategiczny Ochrona przed działaniem promieniowania elektromagnetycznego

Dynamiczny postęp technologiczny obliguje do wyznaczenia celów i zadań także w obszarze promieniowania elekromagnetycznego. Pomimo braku dotychczasowych zidentyfikowanych przekroczeń dopuszczalnych norm w tym zakresie na terenie Gminy, nie jest wykluczone że do 2021 r. zjawisko to wystąpi. W związku z tym, cele krótko- i długoterminowe w analizowanym obszarze skoncentrowano na utrzymaniu promieniowania elek- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 61 – Poz. 1555 tromagnetycznego na bezpiecznym poziomie. Osiągnięcie tak postawionych celów jest uwarunkowane realiza- cją konkretnych działań ekologicznych. Cele krótkookresowe i długookresowe Zachowanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych norm. Działania ekologiczne: a) wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi (w tym zasad lokalizacji instalacji emitujących pola elek- tromagnetyczne z uwzględnieniem walorów krajobrazowych), b) wnikliwe prowadzenie postępowań w sprawie oceny oddziaływania planowanych przedsięwzięć, c) podnoszenie świadomości społeczeństwa o źródłach i stopniu oddziaływania pól elektromagnetycznych, d) ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska poprzez preferowanie niskokonflik- towych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego. 7.5. Poważne awarie i zagrożenia naturalne 7.5.1. Stan aktualny Zagrożenia naturalne Zagrożenie powodziowe Gmina Sędziejowice należy do gmin, w których występuje zagrożenie powodzią. Zagrożenie stwarza przede wszystkim rzeka Grabia. Lokalne wylewy spowodowane są zwiększeniem zasilania rzeki wodą roztopową. Najwyższe stany wody odnotowuje się w marcu. Do obszarów zagrożonych wystąpieniem powodzi należą miejscowości: Bilew , Grabno, Brody. Szacuje się, że powierzchnia terenów narażonych na wystąpienie powodzi wynosi 1455,70 ha. Szczegółowe zestawienie tere- nów zalewowych w Gminie Sędziejowice prezentuje tabela 20. Tabela 20. Tereny zalewowe w Gminie Sędziejowice

Lp. Obręb Powierzchnia terenów zalewowych (ha) 1 Bilew 175,37 2 Brody – Emilianów 84,11 3 Brzeski 53,64 4 Dobra 69,61 5 Grabia 54,37 6 Grabica 167,48 7 Grabno 52,35 8 Kozuby Stare i Nowe 67,79 9 Kustrzyce 61,47 10 Lichawa 64,53 11 Marzenin 60,19 12 Nicenia 138,76 13 Podule 140,98 14 Pruszków 66,16 15 Rososza 29,47 16 Sobiepany 58,93 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 62 – Poz. 1555

17 Wola Wężykowa 6,20 18 Zamość 104,29 Ogółem 1455,70

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice

Zgodnie z „Planem operacyjnym ochrony przed powodzią dla województwa łódzkiego” stopień zagrożenia powodzią w Gminie Sędziejowice jest średni (III). W związku z powyższym należy podejmować działania mające na celu zapewnienie ochrony przeciwpowodziowej proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, a także dą- żyć do ograniczenia lokalizacji nowych terenów zabudowy w pobliżu rzeki Grabi. Rysunek 12. Mapa zagrożenia powodziowego w województwie łódzkim

Źródło: Wojewódzki Plan Zarządzania Kryzysowego

Susze W przypadku analizowanego obszaru zjawisko suszy występuje sporadycznie i z reguły nie stanowi nadmier- nego zagrożenia dla zdrowia i życia, jednak w szczególnych przypadkach może być przyczyną strat material- nych, głównie na obszarach rolnych, związanych z działalnością człowieka. Pożary Skutkiem długotrwałej suszy mogą być również pożary lasów. Występujące na terenie Gminy Sędziejowice lasy, wchodzące w skład obszaru Nadleśnictwa Kolumna, zaliczone są do I kategorii zagrożenia pożarowego, oznaczającą duże zagrożenie pożarowe zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 63 – Poz. 1555 w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz. U. 2006 r. Nr 58, poz. 405, z późn. zm.) Oprócz suszy przyczynami pożarów lasów mogą być: uderzenia piorunów, podpalenia, sabotaż, zaprószenie ognia. Osuwiska Zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000” opracowaną przez Państwowy Instytut Geologiczny w 2008 roku na zlecenie Ministra Środowiska, na terenie województwa łódzkiego występują obszary predysponowane do występowania ruchów masowych. Jednak na terenie powiatu łaskiego, a więc i Gminy Sędziejowice, nie zidentyfikowano osuwisk oraz obszarów predyspo- nowanych do występowania ruchów masowych. Huragany, gradobicia i oblodzenia Prawdopodobieństwo powstania na terenie Gminy Sędziejowice, huraganów czy przejścia trąb powietrznych jest niewielkie. Nie można ich jednak wykluczyć. Bardziej prawdopodobne są silne wichury, których prędkość dochodzi do ponad 100 km/h. Trudno jest określić obszary zagrożeń związanych z silnymi wiatrami, dlatego ważne jest możliwie wczesne podjęcie działań profilaktycznych oraz poinformowanie społeczeństwa o istnieją- cym zagrożeniu. Z kolei intensywne, trwające do kilku dni, opady deszczu wiążą się z zagrożeniem powodzio- wym oraz katastrofalnymi zatopieniami. Deszcze przechodzące w deszcz ze śniegiem powodują niebezpieczną gołoledź, a osiadając na drzewach i infrastrukturze technicznej nadmiernie je obciążają i niejednokrotnie nisz- czą, powodując m.in. utrudnienia w komunikacji oraz awarie linii energetycznych, co paraliżuje pracę zakła- dów przemysłowych oraz znacznie utrudnia codzienne życie mieszkańców. Gradobicia, czyli intensywne opa- dy gradu, występujące najczęściej z burzami, są zjawiskiem coraz częstszym w okresie letnim, powodując do- tkliwe zniszczenia polonów i mienia. Trzęsienia ziemi Na obszarze Gminy Sędziejowice trzęsienia ziemi nie występują. Poważne awarie Zagadnienia związane z poważnymi awariami zostały uregulowane przede wszystkim w ustawie - Prawo ochrony środowiska (tytuł IV „Poważne awarie”). Definicja ustawowa określa poważną awarię jako „zdarze- nie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałą w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych sytuacji, prowadząca do natychmiasto- wego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnie- niem” (art. 3, ust. 23). Definicja ta jest zbieżna z Dyrektywą Seveso II (96/82/WE) oraz Konwencją z 1992 r. w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych. Awarie elektrowni jądrowych, gwałtowne pożary obiektów przemysłowych, ataki terrorystyczne Zakładem stwarzającym zagrożenie awarią przemysłową jest każdy zakład, na którego terenie znajdują się substancje niebezpieczne, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Ze wzglę- du na rodzaj i ilość substancji niebezpiecznych zakłady dzielimy, zgodnie z art. 248, ust. 1 u.p.o.ś., na: - zakłady o zwiększonym ryzyku – zakłady na których terenie znajdują się mniej niebezpieczne substan- cje lub ich ilość jest mniejsza, - zakłady o dużym ryzyku. Na terenie Gminy Sędziejowice nie występują zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Należy jednak podkreślić, że na terenie powiatu łaskiego zlokalizowane są zakłady, w których występują substancje niebezpieczne w ilościach mogących spowodować zagrożenie dla ludzi i środo- wiska poza swoim terenem – wg stanu na dzień 31.12.2010 r.: 1. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, ul. Matejki 16, 98-100 Łask - rodzaj substancji niebezpiecznych: amoniak, - maksymalna ilość: 0,5 Mg instalacja chłodnicza. 2. BIO-TECH LTD Sp. z o.o., Gorczyn 71, 98-100 Łask - rodzaj substancji niebezpiecznych: skroplony gaz ziemny (95% metanu), Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 64 – Poz. 1555

- maksymalna ilość: zbiornik 59,470 m3. 3. Jantoń Sp. z o. o., Chociw 225, 98-170 Widawa - rodzaj substancji niebezpiecznych: komponenty do produkcji farb, - maksymalna ilość: 30 Mg, zbiorniki z PCV i DPPL. Źródło: Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego, 2012

Transport substancji niebezpiecznych Poważne zagrożenie w powiecie łaskim i na terenie Gminy Sędziejowice stanowi transport substancji niebez- piecznych w ruchu drogowym. Usytuowanie na terenie Gminy Sędziejowice ważnych szlaków komunikacyj- nych, stanowi nie tylko potencjał rozwojowy Gminy, ale także zwiększa potencjalne możliwości wystąpienia zagrożeń związanych z transportem substancji niebezpiecznych. Na terenie Gminy transport substancji niebez- piecznych odbywa się drogą wojewódzką nr 481 relacji Wieluń – Łaski. Wśród innych zagrożeń, które mogą wystąpić na terenie powiatu łaskiego, a więc i Gminy Sędziejowice, mo- żemy wyróżnić: chemiczne (zagrożenie toksycznymi środkami przemysłowymi i innymi substancjami che- micznymi), biologiczne: epidemie, epizootie (plagi zwierzęce), epifitozy (choroby populacji roślinnej), awarie urządzeń infrastruktury technicznej (gazowe, energetyczne, wodociągowe), terrorystyczne (z wykorzystaniem broni, bomb, materiałów wybuchowych, środków chemicznych oraz biologicznych). 7.5.2. Program operacyjny dla obszaru: Poważne awarie i zagrożenia naturalne

Cel strategiczny Zapobieganie skutkom poważnych awarii i zagrożeniom naturalnym

Cele krótkookresowe do roku 2017: 1. Zapobieganie poważnym awariom. 2. Dysponowanie sprawnym systemem zapobiegawczo-interwencyjno-ratunkowym na wypadek wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej. 3. Wzrost świadomości społecznej w zakresie zapobiegania awariom i klęskom naturalnym i postępowania w przypadku ich wystąpienia. Cele długookresowe do roku 2021: 1. Minimalizacja ryzyka wystąpienia poważnej awarii. 2. Ochrona ludności przed skutkami poważnej awarii lub klęski żywiołowej. Działania ekologiczne: 1. Aktualizacja listy instalacji stanowiących potencjalne zagrożenia środowiska i życia ludzi na terenie Gminy. 2. Budowa i modernizacja infrastruktury pozwalającej na zwiększenie retencji wody w sposób techniczny i nietechniczny. 3. Współdziałanie i współpraca z jednostkami ratowniczymi, specjalistami i ekspertami w zakresie wystąpienia na terenie Gminy poważnych awarii przemysłowych i klęsk żywiołowych. 4. Utrzymywanie w gotowości sprawnego systemu zapobiegawczo-interwencyjno-ratunkowym na wypadek wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej. 5. Prowadzenie działań edukacyjno-informacyjnych dla mieszkańców Gminy o możliwościach zapobiegania i zasadach postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 65 – Poz. 1555

8. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody 8.1. Ochrona przyrody i krajobrazu 8.1.1. Stan aktualny Lasy Na terenie Gminy Sędziejowice lasy i grunty leśne zajmują powierzchnię 3449,9 ha, z czego część stanowią grunty leśne: a) publiczne – 2441,2 ha (70,8%), b) prywatne – 1008,7 ha (29,2%). Lasy Państwowe na terenie Gminy Sędziejowice znajdują się w zarządzie Nadleśnictwa Kolumna w Łasku, które podlega Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi. Według danych GUS z 2012 r. lesistość Gminy wynosiła 28,2% i była zdecydowanie wyższa niż lesistość w powiecie łaskim (21,3%) oraz w woje- wództwie łódzkim (21,2%). Największe obszary leśne występują w rejonie miejscowości Podule, Żagliny, Ko- zuby oraz Kamostek. Rysunek 13. Obszar działania Nadleśnictwa Kolumna w Łasku

Źródło: http://www.lodz.lasy.gov.pl/web/kolumna/informacjeogolne

Kwestie dotyczące ochrony przeciwpożarowej lasów regulują przepisy na szczeblu unijnym oraz krajowym. Wśród najważniejszych aktów prawnych poruszających tematykę przeciwpożarową lasów wyróżnić można: 1. Rozporządzenie Rady nr 2158/92 z dnia 23 lipca 1992 r. o ochronie lasów Wspólnoty przed pożarami: a) obowiązek klasyfikacji terytoriów wg stopnia ryzyka pożaru lasu, b) klasyfikacja obszaru musi odpowiadać podziałowi administracyjnemu, c) dofinansowanie działań państw członkowskich w zależności od stopnia ryzyka pożarowego, d) zobowiązanie państw członkowskich do stworzenia Krajowego Systemu Informacji o Pożarach Lasu. 2. Rozporządzenie nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i rady z dnia 17 listopada 2003 r. dotyczące moni- torowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego we Wspólnocie: a) zapewnienie ciągłości uregulowań i osiągnięć w zakresie ochrony przeciwpożarowej lasów należących do Wspólnoty, b) obowiązek gromadzenia i przekazywania do UE danych dotyczących pożarów lasu, c) rozwój systemu informacji o pożarach lasu i niezagospodarowanych terenach. 3. Rozporządzenie rady nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiej- skich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 66 – Poz. 1555

a) kategoryzacja zagrożenia pożarowego lasów wszystkich form własności dla wyodrębnionych podregio- nów, b) pomoc dotycząca wzmocnienia systemu ochrony przeciwpożarowej. Wśród aktów prawnych obowiązujących na szczeblu krajowym zaliczyć można: 1. Ustawę o lasach z dnia 28 września 1991 r. (art. 9, 13, 18, 26, 30). 2. Ustawę o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (art. 3, 4). 3. Ustawę o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003 r. (art. 55). 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad bezpieczeń- stwa przeciwpożarowego lasów określające: a) kategorie oraz stopnie zagrożenia pożarowego lasów, b) sposób zaliczania lasów do kategorii zagrożenia pożarowego lasów wraz z metodą oznaczania stopnia zagrożenia pożarowego, c) sposoby prowadzenia obserwacji lasów, d) wyposażenie punktów obserwacyjnych, e) parametry dróg leśnych – dojazdy pożarowe, f) rodzaje i sposoby wykonywania pasów przeciwpożarowych, g) wyposażenie baz sprzętu do gaszenia pożarów lasów. 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów: a) Rozdział 9 – Zabezpieczenie przeciwpożarowe lasów, § 34, 35, 40. 6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywa- nia robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzania i utrzymania zasłon odśnież- nych oraz pasów przeciwpożarowych. Wśród przepisów wewnętrznych można wyróżnić: 1. Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. 2. Instrukcję ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych. 3. Zarządzenia i decyzje Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.

Obiekty i obszary chronione Formami ochrony przyrody w myśl ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku W Polsce stosuje się następujące formy ochrony przyrody: parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronione- go krajobrazu, obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk NATURA 2000, ochro- nę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo-dokumentacyjne i użytki ekologiczne. Cztery pierwsze formy ochrony, tzn.: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu stanowiły krajową sieć obszarów chronionych, uzupełnionych przez obszary NATURA 2000 oraz formy uznaniowe (w świetle obec- nych przepisów prawnych mogą być powołane uchwałą rady gminy), obejmujące użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody. Park Krajobrazowy Na terenie Gminy znajduje się częściowo Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki. Całkowita po- wierzchnia parku wynosi 25 330 ha. Park obejmuje powiat sieradzki (gminy: Sieradz, Burzenin), wieluński (gm. Konopnica, Ostrówek), zduńskowolski (gm. Zapolice, Zduńska Wola), łaski (gm. Widawa, Sędziejowice), bełchatowski (gm. Rusiec). Przedmiotem ochrony jest dolina Warty i Widawki, dobrze wykształcone zbiorowi- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 67 – Poz. 1555 ska roślinności leśnej, torfowiskowej, szuwarowej, wodnej, łąkowej, kserotermicznej oraz liczne stanowiska chronionych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Obszar ma znaczenie dla Wspólnoty Grabia (PLH100021). Data utworzenia oraz podstawa prawna: 1. Uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej w Sieradzu Nr VIII/45/89 z dnia 14 września 1989 r. 2. Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego z dnia 31 lipca 1998 r. w sprawie określenia obszaru Parku Kra- jobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki (Dz. Urz. Woj. Sieradzkiego Nr 20, poz. 113). 3. Rozporządzenie Nr 9/2006 Wojewody Łódzkiego z dnia 11 stycznia 2006 r. w sprawie Parku Krajobrazo- wego Międzyrzecza i Widawki (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 20, poz. 194). 4. Rozporządzenie Nr 1/2008 Wojewody Łódzkiego z dnia 11 stycznia 2008 r. zmieniające rozporządzenie Wojewody Łódzkiego w sprawie Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki (Dz. U. Woj. Łódzkiego Nr 17, poz. 204). Plan ochrony: Rozporządzenie Nr 30/2006 Wojewody Łódzkiego z dnia 3 listopada 2006 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki Dz. urz. Woj. Łódzkiego Nr 380, poz. 2947. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Na terenie Gminy znajdują się trzy zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: 1. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Sędziejowice” – Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego z dnia 25 października 1995 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Wojewody Sieradzkiego z dnia 12 maja 1995 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny Dz. Urz. Woj. Sieradzkiego Nr 17, poz. 59, Rozporządzenie Nr 9/99 Wojewody Łódzkiego z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie wykazu aktów prawa miejscowego wydanych przez dotychczasowych wojewodów i nadal obowiązujących na obszarze województwa łódzkiego lub jego części (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 28, poz. 137). 2. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Luciejów” – Rozporządzenie Nr 48/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 8 sierpnia 2001 r. w sprawie uznania za zespoły przyrodniczo-krajobrazowe). 3. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Dolina Grabi” – Rozporządzenie Wojewody sieradzkiego z dnia 31 lipca 1998 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu oraz uznania za zespoły przyrodni- czo-krajobrazowe Dz. Urz. Woj. Sieradzkiego Nr 20, poz. 115, Rozporządzenie Nr 9/99 Wojewody Łódz- kiego z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie wykazu aktów prawa miejscowego wydanych przez dotychczaso- wych wojewodów i nadal obowiązujących na obszarze województwa łódzkiego lub jego części (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 28, poz. 137). Szczegółowe informacje na temat zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenie Gminy Sędziejowice za- wiera tabela 21. Tabela 21. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe na terenie Gminy Sędziejowice

Forma Sprawujący Data Pow. Opis własności, Nazwa nadzór Opis utworzenia (ha) lokalizacji rodzaj gruntów nad obszarem 110 - letni staro- drzew sosnowy na Leśnictwo siedlisku boru Zespół Przyrodni- Sędziejowice Skarb pań- Wojewódzki Kon- mieszanego wil- czo-Krajobrazowy 1995-10-12 13 oddz. 40 a 3, stwa/Lasy serwator Przyrody gotnego Bhw. Sędziejowice N-ctwo Ko- Państwowe Umowna nazwa lumna „Sędziejowicki” ZPK Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 68 – Poz. 1555

Forma Sprawujący Data Pow. Opis własności, Nazwa nadzór Opis utworzenia (ha) lokalizacji rodzaj gruntów nad obszarem rozległa wydma z towarzyszącymi jej źródłami wy- siękowymi i ocz- Placówka zamiej- kami wodnymi. Leśnictwo scowa w Sieradzu Pokrywające wy- Zespół Przyrodni- Luciejów oddz. Skarb pań- Łódzkiego Urzędu dmę drzewostany czo-Krajobrazowy 2001-08-08 139,93 415 d, f, g, h, i, stwa/Lasy Wojewódzkiego w o zróżnicowanej Luciejów 416, 417, 420, Państwowe Łodzi, Nadleśnic- mozaice siedlisk i 421, 422 two Kolumna bogatym aspekcie wiosennym runa leśnego pełnią funkcję lasów glebochłonnych

Obiekt leży na terenie gmin: całkowita Dobroń (411 Skarb pań- pow. Zespół Przyrodni- ha), Łask (1138 stwa/Lasy 4007 ha Wojewódzki Kon- naturalna dolina czo-Krajobrazowy 1998-07-31 ha), Widawa (1 Państwowe pow. w serwator Przyrody rzeki Dolina Grabi ha), Sędziejo- N-ctwo Ko- gminie wice (1587 ha) lumna 1587 ha oraz miasta Łask (870 ha)

Źródło: RDOŚ, Łódź

Rezerwaty przyrody Na terenie Gminy Sędziejowice znajdują się dwa rezerwaty przyrody: 1. Grabica - Rozporządzenie Nr 39/2007 Wojewody Łódzkiego z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Grabica”, Rozporządzenie NR 26/2000 Wojewody Łódzkiego z dnia 31 lipca 2000 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 243, poz. 2250). 2. Jodły Łaskie im. Stanisława Kostki Wisińskiego – Wybitnego Leśnika - Zarządzenie Nr 5/2013 Regionalne- go Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 12 marca 2013 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jodły Ła- skie im. Stanisława Kostki Wisińskiego - Wybitnego Leśnika” (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego poz. 1644), Zarzą- dzenie Nr 31/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 2 czerwca 2010 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jodły Łaskie im. Stanisława Kostki Wisińskiego - Wybitnego Leśnika”, Rozporządzenie Nr 36/2007 Wojewody Łódzkiego z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jodły Łaskie” (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 243, poz. 2247), Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnic- twa z dnia 9 października 1991 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (MP Nr 38, poz. 273 z 1991 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 69 – Poz. 1555

Tabela 22. Rezerwaty przyrody na terenie Gminy Sędziejowice

Nazwa Rodzaj Opis chronionego Właściciel/Zarządca Pow. (ha) Plan ochrony rezerwatu rezerwatu obiektu /Użytkownik

torfowiska przej- Zarządzenie Nr 21/2013 Regionalnego ściowe i niskie Dyrektora Ochrony Środowiska w Skarb Państwa/Lasy oraz eutroficzne Łodzi z dnia 25 czerwca 2013 r. w Grabica torfowiskowy 8,51 Państwowe/N-ctwo bagna z rzadkimi i sprawie ustanowienia planu ochrony Kolumna chronionymi rośli- dla rezerwatu przyrody „Grabica” nami (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego poz. 3597)

ekosystem leśny z Zarządzenie Nr 18/2013 Regionalnego udziałem jodły Dyrektora Ochrony Środowiska w Jodły Łaskie przy północnej Łodzi z dnia 25 czerwca 2013 r. w im. Stanisława Skarb Państwa/Lasy granicy zasięgu z sprawie ustanowienia planu ochrony Kostki Wisiń- leśny 58,39 Państwowe/N-ctwo licznymi pomni- dla rezerwatu przyrody „Jodły Łaskie skiego – Wybit- Kolumna kowymi okazami im. Stanisława Kostki Wisińskiego – nego Leśnika dębów, jodeł i Wybitnego Leśnika” (Dz. Urz. Woj. sosen Łódzkiego poz. 3594)

Źródło: RDOŚ, Łódź

Pomniki przyrody Zgodnie z art. 40 ust. 1 ww. ustawy „Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmia- rów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”. Na terenie Gminy Sędziejowice znajduje się 25 pomników przyrody, których szczegółowy wykaz zawiera tabe- la 23. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 70 – Poz. 1555

Tabela 23. Pomniki przyrody na terenie Gminy Sędziejowice

Nazwa pomnika Data Obwód przyrody (jak w utworzenia Opis pomnika na wys. Obręb Nr działki Forma Sprawujący Lp. Miejscowość Opis lokalizacji akcie prawnym pomnika przyrody 1,3 m ewidencyjny ewidencyjnej własności nadzór o ustanowieniu) przyrody (cm)

Sędziejowice, park Kasztanowiec Kasztanowiec zwyczaj- 24 (obecnie własność Wojewódzki Kon- 1 1998-11-24 315 Sędziejowice Sędziejowice przy Zespole Szkół zwyczajny ny 25/1) prywatna serwator Przyrody Rolniczych

Sędziejowice, park własność Wojewódzki Kon- 2 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 340 Sędziejowice Sędziejowice 25 wiejski prywatna serwator Przyrody

24 (obecnie Sędziejowice, park własność Wojewódzki Kon- 3 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 310 Sędziejowice Sędziejowice 25/1) wiejski prywatna serwator Przyrody

24 (obecnie Sędziejowice, park własność Wojewódzki Kon- 4 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 320 Sędziejowice Sędziejowice 25/1) wiejski prywatna serwator Przyrody

43 (obecnie własność Wojewódzki Kon- 5 Jesion wyniosły 1998-02-03 Jesion wyniosły 283 Grabno Grabno Grabno 4 43/4) prywatna serwator Przyrody

43 (obecnie własność Wojewódzki Kon- 6 Jesion wyniosły 1998-02-03 Jesion wyniosły 296 Grabno Grabno Grabno 4 43/4) prywatna serwator Przyrody

43 (obecnie własność Wojewódzki Kon- 7 Jesion wyniosły 1998-02-03 Jesion wyniosły 343 Grabno Grabno Grabno 4 43/4) prywatna serwator Przyrody

Wola Wężyko- 149 )obecnie Wola Wężykowa, własność Wojewódzki Kon- 8 Wiąz szypułkowy 1998-02-03 Wiąz szypułkowy 375 Wola Wężykowa wa 148/6) park zabytkowy prywatna serwator Przyrody

Wola Wężyko- 151 (obecnie Wola Wężykowa, własność Wojewódzki Kon- 9 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 500 Wola Wężykowa wa 151/4) pole, obok parku prywatna serwator Przyrody

99/6 (obecnie Pruszków, park własność Wojewódzki Kon- 10 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 340 Pruszków Pruszków 99/9) zabytkowy prywatna serwator Przyrody

99/6 (obecnie Pruszków, park własność Wojewódzki Kon- 11 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 380 Pruszków Pruszków 99/9) zabytkowy prywatna serwator Przyrody Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 71 – Poz. 1555

Nazwa pomnika Data Obwód przyrody (jak w utworzenia Opis pomnika na wys. Obręb Nr działki Forma Sprawujący Lp. Miejscowość Opis lokalizacji akcie prawnym pomnika przyrody 1,3 m ewidencyjny ewidencyjnej własności nadzór o ustanowieniu) przyrody (cm)

99/6 (obecnie Pruszków, park własność Wojewódzki Kon- 12 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 370 Pruszków Pruszków 99/9) zabytkowy prywatna serwator Przyrody

99/6 (obecnie Pruszków, park własność Wojewódzki Kon- 13 Jesion wyniosły 1998-02-03 Jesion wyniosły 360 Pruszków Pruszków 99/9) zabytkowy prywatna serwator Przyrody

99/6 (obecnie Pruszków, park własność Wojewódzki Kon- 14 Wiąz szypułkowy 1998-02-03 Wiąz szypułkowy 370 Pruszków Pruszków 99/9) zabytkowy prywatna serwator Przyrody

Grupa drzew 4 310, Grupa drzew 4 Wiązy 99/6 (obecnie Pruszków, park własność Wojewódzki Kon- 15 Wiązy szypułko- 1998-02-03 330, Pruszków Pruszków szypułkowe 99/9) zabytkowy prywatna serwator Przyrody we 310, 270 Grupa drzew 6 Dębów 460, szypułkowych - 1 Dąb - Grupa drzew 6 530, Pruszków, przy OCHRONA ZNIESIO- Skarb Wojewódzki Kon- 16 Dębów szypuł- 1998-02-03 530, Pruszków Pruszków 105 drodze Sędziejowice NA! (Rozporządz. Woj. Państwa serwator Przyrody kowych 450, - Widawa Łódzkiego z dn. 415, 520 19.12.2000 r.) Dąb szypułkowy - prace pielęgnacyjno-lecznicze Marzenin, teren Parafia rzym- Wojewódzki Kon- 17 Dąb szypułkowy 1998-02-03 320 Marzenin Marzenin 678 prowadzone w roku przykościelny sko-katolicka serwator Przyrody 2006 Dąb szypułkowy - prace pielęgnacyjno-lecznicze Marzenin, teren Parafia rzym- Wojewódzki Kon- 18 Dąb szypułkowy 1998-02-03 330 Marzenin Marzenin 678 prowadzone w roku przykościelny sko-katolicka serwator Przyrody 2006 Dąb szypułkowy - prace pielęgnacyjno-lecznicze Marzenin, teren Parafia rzym- Wojewódzki Kon- 19 Dąb szypułkowy 1998-02-03 380 Marzenin Marzenin 678 prowadzone w roku przykościelny sko-katolicka serwator Przyrody 2006 Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 72 – Poz. 1555

Nazwa pomnika Data Obwód przyrody (jak w utworzenia Opis pomnika na wys. Obręb Nr działki Forma Sprawujący Lp. Miejscowość Opis lokalizacji akcie prawnym pomnika przyrody 1,3 m ewidencyjny ewidencyjnej własności nadzór o ustanowieniu) przyrody (cm)

Wola własność Wojewódzki Kon- 20 Lipa drobnolistna 1998-02-03 Lipa drobnolistna 400 Wola Marzeńska 248/9 Wola Marzeńska Marzeńska prywatna serwator Przyrody

Żagliny, teren leśny Lasy Pań- Wojewódzki Kon- 21 Dąb szypułkowy 1998-02-03 Dąb szypułkowy 410 Żagliny Żagliny oddz. 40 A3 N - stwowe serwator Przyrody ctwo Kolumna Sędziejowice, przy 35 Lip drobno- Powiatowy Wojewódzki Kon- 22 2004-03-31 35 Lip drobnolistnych Sędziejowice Sędziejowice 129 drodze powiatowej listnych Zarząd Dróg serwator Przyrody Nr 37294 Wydział Środowi- ska i Rolnictwa Kasztanowiec Kasztanowiec zwyczaj- własność Urzędu woje- 23 2004-03-31 280 Brody Brody Emilianów 405 Brody Emilianów 1 a zwyczajny ny prywatna wódzkiego w Łodzi, Delegatura w Sieradzu Wydział Środowi- ska i Rolnictwa własność Urzędu woje- 24 Klon jawor 2004-03-31 Klon jawor 285 Brody Brody Emilianów 405 Brody Emilianów 1 a prywatna wódzkiego w Łodzi, Delegatura w Sieradzu Wydział Środowi- ska i Rolnictwa własność Urzędu woje- 25 Wierzba biała 2004-03-31 Wierzba biała 350 Brody Brody Emilianów 405 Brody Emilianów 1 a prywatna wódzkiego w Łodzi, Delegatura w Sieradzu Źródło: RDOŚ, Łódź Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 73 – Poz. 1555

Użytki ekologiczne Użytki ekologiczne są to chronione pozostałości ekosystemów, które służą zachowaniu różnorodności biolo- gicznej. Do użytków ekologicznych zaliczyć można między innymi: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew, kępy krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, siedliska przyrodnicze, jak również stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin i zwierząt. Obszary te charakteryzują się nie- wielką powierzchnią i posiadają mniejsze walory przyrodnicze w porównaniu z rezerwatami przyrodniczymi. Organem ustanawiającym użytki ekologiczne jest rada gminy, w odpowiedniej uchwale podając nazwę, po- wierzchnię, położenie oraz zakazy dotyczące obiektu. Na terenie Gminy Sędziejowice znajduje się dwa użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 1,5 ha. Tabela 24. Użytki ekologiczne na terenie Gminy Sędziejowice

Rodzaj użytku Obowiązująca podstawa prawna wraz z oznaczeniem miejsca Opis lokalizacji ekologicznego ogłoszenia aktu prawnego Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego z dnia 3 marca 1993 r. Od Łęgu Widawskiego do Jam- odcinek rzeki w sprawie uznania za użytek ekologiczny Dz. Urz. Woj. Sie- borku w gm. Dobroń radzkiego Nr 5, poz. 13 Zamość na terenie Parku Krajo- Rozporządzenie Wojewody sieradzkiego z dnia 13 maja 1998 r. brazowego Międzyrzecza Warty i torfowisko w sprawie uznania za użytki ekologiczne Dz. Urz. Woj. Sieradz- Widawki przy drodze wojewódz- kiego Nr 11, poz. 39 kiej 481

Źródło: RDOŚ, Łódź

Zarządzanie terenami, na których znajdują się użytki ekologiczne zależy od tego, kto jest właścicielem nieru- chomości, na której znajduje się obiekt chroniony. Należy jednak podkreślić, że użytki ekologiczne tworzone są zazwyczaj w terenach należących do Skarbu Państwa, przez co opieka nad nimi jest ułatwiona. W przypad- ku, gdy użytki tworzone są na terenach leśnych, zarządzaniem zajmuje się nadleśnictwo. Istnieją również sytu- acje, gdy teren objęty ochroną należy do gminy. Sytuacje, kiedy użytek ekologiczny należy do osoby prywatnej należą do rzadkości. Możliwe jest odkupywanie obiektów chronionych przez Skarb Państwa lub gminę w celu ochrony użytku lub stosowanie zwolnień podatkowych. W celu dbania o obiekty cenne przyrodniczo możliwe jest także wykupywanie bądź dzierżawienie cennych przyrodniczo miejsc przez organizacje lub stowarzyszenia zajmujące się ochroną środowiska, jak również roztaczanie opieki nad obiektami chronionymi przez szkoły, harcerzy, itp. Zabiegi ochronne powinny być wykonywane wtedy, kiedy są niezbędne. Cel wykonywania takiego zabiegu powinien być precyzyjnie określony oraz znajdować uzasadnienie w obecnym stanie przyrody. W przypadku lasów, zadrzewień, torfowisk, zbiorników wodnych, cieków wodnych powinna dominować ochrona bierna, a więc zabezpieczenie nienaruszalności i ochrona przed oddziaływaniem zewnętrznym. W przypadku torfowisk oraz terenów bagiennych należy zapewnić zachowanie stosunków wodnych oraz zapobie- gać podejmowaniu w pobliżu działań wpływających na stosunki wodne (np. rozległe zręby zupełne w lasach). Istotne jest, aby uwzględniać obiekty chronione w ewidencji gruntów oraz w miejscowych planach zagospoda- rowania przestrzennego. Źródło: Koreleski K., Zasady tworzenia i zarządzania użytkami ekologicznymi w Polsce, Infrastruktura i eko- logia terenów wiejskich, Kraków 2005

Tereny zieleni urządzonej Tereny zieleni definiuje się jako tereny wraz infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi zwią- zanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzysząca uli- com, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 74 – Poz. 1555

Na terenie Gminy Sędziejowice zlokalizowanych jest sześć parków podworskich w miejscowościach: Grabno, Pruszków, Wola Wężykowa, Brzeski, Podule, Wola Marzeńska oraz park wiejski w Sędziejowicach. Na terenie Gminy znajdują się również cztery cmentarze usytuowane w Grabnie, Marzeninie, Sędziejowicach oraz Zamo- ściu. Znaczenie zieleni dla funkcjonowania Gminy jest nieocenione. Zieleń nie tylko modyfikuje lokalne warunki klimatyczne, ale także oczyszcza atmosferę z zanieczyszczeń stałych i gazowych, reguluje stosunek CO2 i O2 w atmosferze, wytłumia hałas oraz stanowi miejsce wypoczynku i rekreacji. Rola terenów zielonych wiąże się z kształtowaniem warunków przestrzennych i zdrowotnych oraz bezpośrednio wpływa na walory estetyczne kra- jobrazu. Obszar natura 2000 Na obszarze Gminy znajduje się obszar Natura 2000 PLH100021 Grabia. Ogólna powierzchnia tego obszaru na terenie województwa łódzkiego wynosi 1 670,5 ha. Rysunek 14. Obszar Natura 2000 na terenie Gminy Sędziejowice

Źródło: natura2000.eea.europa.eu

„Obszar obejmuje środkowy i dolny bieg Grabi wraz z przylegającymi ekosystemami łąkowymi i leśnymi, charakterystycznymi dla niewielkich rzek nizinnych Polski. Teren objęty granicami obszaru ciągnie się wzdłuż rzeki od miejscowości Kolonia Karczmy do ujścia, a jego granice wyznacza terasa zalewowa. Długość Grabi objętej granicami obszaru Natura 2000 wynosi około 50 km, co stanowi nieco ponad połowę całkowitej długo- ści rzeki wynoszącej 81,1 km. Źródła Grabi zlokalizowane są w okolicy wsi Dziwle na wysokości 229 m n.p.m.”. Wartość przyrodnicza i znaczenie „Obszar ważny jako ostoja naturalnych siedlisk związanych z doliną rzeczną (zidentyfikowano ich tu 4 typy). Występują dobrze zachowane lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, niżowe łąki użytkowane eksten- sywnie oraz starorzecza o różnym stopniu lądowacenia. Obszar ma duże znaczenie dla zachowania populacji bezkręgowców wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Wzdłuż całego biegu rzeki objętej obszarem występuje liczna populacja ważki Ophiogmphus cecilia. Grabia według danych litereturowch (Pie- chocki 1969) jest ważną ostoja populacji skójki gruboskorupowej Unio crassus. Starorzecza i odcinki lenitycz- Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 75 – Poz. 1555 ne Grabi są także ważną ostoją zatoczka łamliwego Anisus vorticulus. Obszar ważny jako istotna w Polsce środkowej ostoja ryb z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: kozy złotawej, minoga ukraińskiego, piskorza i kozy. Dolina Grabi ze względu na bardzo dobre rozpoznanie faunistyczne hydrofauny jest ważnym obiektem ze względów dydaktycznych i naukowych.” Zagrożenia „Zagrożenia dla terenów doliny Grabi objętej obszarem jest rozwój infrastruktury komunikacyjnej związany z budową trasy S8, która przecina dolinę rzeki w dwóch miejscach. Wydaje się jednak, że przy dobrym zaplano- waniu rozwiązań technicznych wpływ tego elementu nie będzie istotnie wpływał na cenne siedliska i gatunki. Negatywny wpływ o nierozpoznanym dokładnie znaczeniu ma wyraźnie zauważalny w całym obszarze zanik tradycyjnej gospodarki pastwiskowo-łąkarskiej. Innym negatywnym czynnikiem, którego skutki trudno prze- widzieć w chwili obecnej jest wzrastająca presja związana z rekreacyjnym (działki rekreacyjne) wykorzysta- niem terenów wzdłuż doliny rzecznej.”. Źródło: natura2000.gdos.gov.pl

Korytarze ekologiczne Przez obszar Gminy Sędziejowice przebiega południowo-centralny korytarz ekologiczny o randze krajowej. Rysunek 15. Korytarze ekologiczne w województwie łódzkim

Źródło: Program ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego

Fauna Rozmieszczenie siedlisk i ostoje zwierząt ściśle pokrywają się z rozmieszczeniem szaty roślinnej na terenie Gminy Sędziejowice. „Ze względu na prowadzone w latach dwudziestych XX w. badania prof. L. K. Pawłow- skiego nad fauną rzeki Grabi poziom wiedzy na temat hydrofauny Gminy Sędziejowice jest bardzo wysoki. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 76 – Poz. 1555

Grabia jest najlepiej poznaną pod względem zoologicznym rzeką w Polsce. W wyniku tych badań stwierdzono występowanie tu aż 800 gatunków zwierząt, w tym 80 odkrytych po raz pierwszy w Polsce. Dwa gatunki oka- zały się nowymi dla nauki. Z tego też względu świat zwierzęcy tej rzeki i jej dopływów można określić jako niezwykle różnorodny. Najliczniejszą grupa zwierząt w dorzeczu Grabi są wrotki, które zasiedlają ten teren w liczbie 270 gatunków. W wodach Grabi żyje blisko 30 gatunków ryb m.in. szczupaki, węgorze, brzany, certy. Na okalających rzekę łąkach i polach w okresie od wiosny do jesieni występują liczne ptaki zarówno lęgowe, jak i przelotne.” Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sędziejowice

8.1.2. Program operacyjny dla obszaru: Ochrona przyrody i krajobrazu

Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bioróż- Cel strategiczny norodności oraz utrzymanie istniejących form ochrony przyrody

Cele krótkookresowe do roku 2017: 1. Zrównoważona gospodarka leśna. 2. Zachowanie bioróżnorodności zwłaszcza na terenach chronionych. Cele długookresowe do roku 2021: 1. Utrzymanie i ochrona obszarów o wysokich warunkach przyrodniczych. 2. Utrzymanie bioróżnorodności poprzez ochronę gatunkową roślin i zwierząt. 3. Powiązanie polityki środowiskowej z planowaniem przestrzennym. Działania ekologiczne: 1. Inwentaryzacja i waloryzacja obszarów cennych przyrodniczo. 2. Prowadzenie gospodarki leśnej uwzględniającej wymogi ochrony prawnej konkretnych obszarów przyrodni- czych. 3. Ochrona lasów na terenie Gminy oraz tworzenie nowych obszarów leśnych poprzez zalesianie gruntów rol- nych o niskiej bonitacji. 4. Racjonalne gospodarowanie cennymi zasobami przyrodniczymi Gminy. 5. Utrzymywanie istniejących form ochrony przyrody. 6. Tworzenie nowych form ochrony przyrody. 7. Promocja walorów przyrodniczych Gminy. 8.2. Gleby 8.2.1. Stan aktualny Jakość gleb na terenie Gminy w istotny sposób wpływa na jej potencjał. Gleby dobrej jakości oznaczają nie tylko zdrowe i wysokie plony, ale także warunkują prawidłowy rozwój człowieka, gdyż wraz z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarczają odpowiedniej ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, wita- min, substancji mineralnych, niezbędnych do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z po- żywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju. Jakość gleb ma wpływ na rozmieszenie upraw rolniczych, ale zależy ona również od odpowiedniej wilgotności, nawożenia mineralno-organicznego, warunków termicznych oraz opadów atmosferycznych. Gmina Sędziejowice ma charakter typowo rolniczy. Na terenie Gminy przeważają gleby średnie IV klasy boni- tacyjnej (gleby orne średniej jakości) oraz gleby III klasy występujące w Sędziejowicach, Sobiepanach, Woli Wężykowej, Pruszkowie, Podulach oraz Brzeskach. Skałami macierzystymi tych gleb są osady zlodowacenia środkowopolskiego, które stanowi glina zwałowa moreny dennej. Ponadto przeważają mady o zróżnicowanym charakterze, deluwia, torfy i mursze. W glebach wytworzonych z glin przeważa typ bielicowy. Pojawiają się także gleby brunatne oraz śladowe ilości czarnych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 77 – Poz. 1555 ziem. W glebach powstałych z piasków dominują gleby brunatne wyługowane. Największą wartość rolniczą mają gleby brunatne i czarne ziemie wytworzone z gliny zwałowej, ponieważ zawierają składniki pokarmowe roślin oraz próchnicę, przez co idealnie nadają się dla roślin o wysokich wymaganiach glebowych. Ten rodzaj gleb występuje w miejscowościach: Brzeski, Pruszków, Wrzesiny i Kustrzyce. Gleby te zajmują powierzchnię 1712 ha, co stanowi ok. 22,25% powierzchni Gminy. Drugą pod względem jakościowym są gleby IV klasy bonitacyjnej. Zajmują one największy obszar Gminy – 2729 ha, co w ujęciu procentowym daje 34,9% po- wierzchni Gminy. Gleby bielicowe wytworzone z glin zwałowych przy dobrym nawożeniu mogą zaowocować wysokiej jakości plonami. Ten rodzaj gleb występuje na większości terenów, poza wsią Zamość. Przeważa tu kompleks żytni bardzo dobry oraz dobry. W glebach powstałych z piasków największą wartość mają piaski gliniaste: iły, gliny, pyły. Spotyka się tu gle- by brunatne, bielicowe oraz czarne ziemie. Najbardziej wartościowe dla rolnictwa są czarne ziemie, a gleby brunatne i bielicowe mają zbliżone do siebie właściwości. Gleby te nie zajmują większych obszarów, tworzą jedynie niewielkie plamy pośród gleb wytworzonych z glin lub piasków całkowitych. Gleby brunatne wyługo- wane są bardzo lekkie, zbyt przepuszczalne, okresowo za suche, mocno zakwaszone. Zaliczane są do komplek- su słabego żytniego i V klasy. Nadają się przede wszystkim pod uprawę żyta i łubinu. Na terenie miejscowości Marzenin i Zamość występują czarne ziemie i piaski murszaste o nieuregulowanych właściwościach wodnych. Gleby te są okresowo podmokłe i nadają się pod uprawę roślin o niewielkich wymaganiach glebowych (głów- nie roślin pastewnych). Gleby tej klasy zajmują około 1713 ha, co stanowi 23,4% powierzchni Gminy. Na terenie Gminy Sędziejowice wzdłuż rzeki Grabi przeważają mady piaszczyste brunatne o niewykształco- nym profilu, suche i ubogie w składniki pokarmowe roślin. Są to gleby zaliczane do klasy VI kompleksu żyt- niego najsłabszego. Ponadto występują w mniejszych ilościach mady o składzie mechanicznym piasków słabo- gliniastych (gleby żytnio-ziemniaczane), mady pyłowe na luźnych piaskach oraz piaski gliniaste na luźnych piaskach. W dolinie rzeki dominują użytki zielone, takie jak: gleby torfowe, torfowo-mułowe, mady piaszczyste oraz gleby łąkowe, położone w środkowej części doliny. Na terenie Gminy Sędziejowice przeważają gleby o charakterze lekko kwaśnym, kwaśnym oraz bardzo kwa- śnym. Gleby o wysokim stopniu zakwaszenia są ubogie w składniki pokarmowe roślin, zawierają niewiele fosforu, magnezu oraz potasu. Na stan gleb na terenie Gminy Sędziejowice wpływają głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego: - nadmierne nawożenie, które może prowadzić do zatrucia metalami ciężkimi i substancjami toksyczny- mi obecnymi w nawozach. Działalność zakładów produkcyjno-usługowych, w wyniku której do gleb mogą przedostawać się szkodliwe substancje, - erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów, - komunikacja i transport samochodowy, przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych. Ponadto ogromne szkody w glebie wyrządzają: składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczo- nych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba. Badania chemizmu gleb Monitorowanie chemizmu gleb ornych prowadzone jest w systemie monitoringu krajowego przez Instytut Uprawy Nawożenia u Gleboznawstwa w Puławach. Badania prowadzone są cyklicznie, w okresach pięciolet- nich (ostatnio w 2010 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 78 – Poz. 1555

Rysunek 16. Rozmieszczenie punktów pomiarowo-kontrolnych na terenie województwa łódzkiego

Źródło: Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2010-2012

Na obszarze Gminy Sędziejowice nie zlokalizowano punktów badawczych. W powiecie łaskim badania chemi- zmu gleb zostały przeprowadzone w miejscowości Wola Bałucka (gm. Łask) oddalonej od Sędziejowic o ok. 10 km. 8.2.2. Przeobrażenia gleb i przekształcenia powierzchni ziemi Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb związane są przede wszystkim z: - rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej, - intensywnej melioracji gleb, - trasami komunikacyjnymi. Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzanie i ubicie podłoża, zdję- cie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów i wyrównań. Ważną rolę odgrywa emisja zanieczyszczeń powietrza i opad zanieczysz- czeń oraz procesy chemicznego degradowania gleb przez niewłaściwie prowadzoną gospodarkę ściekową i odpadową. W obszarach dolinnych źródłem zanieczyszczeń gleb są wylewy rzek, zwłaszcza tych, które prowa- dzą wody zanieczyszczone. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 79 – Poz. 1555

8.2.3. Program operacyjny dla obszaru: Gleby

Cel strategiczny Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją

Cele krótkookresowe do roku 2017: 1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych. 2. Ograniczenie degradacji chemicznej i fizycznej gleb i gruntów. 3. Ochrona gleb przed niewłaściwą agrotechniką i nadmierną intensyfikacją produkcji rolnej oraz nadmiernym stosowaniem środków ochrony roślin i nawozów. Cele długookresowe do roku 2021: 1. Zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej oraz poziomu zanieczyszczenia. 2. Ograniczenie degradacji gleb spowodowanej ich rolniczym wykorzystaniem. 3. Uaktualnienie informacji o jakości oraz zanieczyszczeniu gleb i gruntów na obszarze gminy. 4. Inwentaryzacja terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych.

Działania ekologiczne:

1. Upowszechnianie i praktyczne wdrażanie zasad „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”. 2. Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego. 3. Rekultywacja, ochrona i poprawa jakości gruntów rolnych. 8.3. Surowce mineralne 8.3.1. Stan aktualny Na terenie Gminy Sędziejowice w miejscowości Żagliny występują czwartorzędowe złoża piasków kwarco- wych. Złoże nie jest eksploatowane ze względu na położenie w terenach zalesionych. Szczegółowe informacje dotyczące tego złoża prezentuje tabela 25. Tabela 25 Charakterystyka złoża na terenie Gminy Sędziejowice Nazwa złoża Żagliny Id 2671 Nadzór górniczy Okręgowy Urząd Górniczy - Kielce Kopaliny wg NKZ Złoża piasków do betonu komórkowego Forma złoża wydma Stan zagospodarowania Złoże rozpoznane wstępnie Grupa złoża I Stratygrafia stropu i spągu czwartorzęd Powierzchnia złoża 51,22 ha Nr decyzji zatwierdzającej zasoby geologiczne KZK/012/S/2290/3528/70/76 Zasobność 2052 tys. m3 Źródło: geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/MIDASGIS/

Awarie mogące się wydarzyć podczas eksploatacji złóż należą do zdarzeń losowych, przez co nie można prze- widzieć zasięgu ich oddziaływania oraz zagrożeń będących ich następstwem. W celu zapobiegania i przeciw- działania awariom oraz ich potencjalnym skutkom istotne jest stosowanie rozwiązań technicznych ograniczają- cych ryzyko ich wystąpienia. Należy podkreślić, że zapobieganie awariom oraz likwidacja skutków odbywa się w oparciu o obowiązujące przepisy prawa geologicznego i górniczego. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 80 – Poz. 1555

8.3.2. Program poprawy w polu: Ochrona zasobów kopalin

Cel strategiczny Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż

Cele krótkookresowe do roku 2017: Ochrona złóż nieeksploatowanych poprzez uwzględnienie ich w planach zagospodarowania przestrzennego. Cele długookresowe do roku 2021: Minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko przy eksploatacji złóż Działania ekologiczne: Ochrona złóż nieeksploatowanych 9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii 9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych

Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i pod- Cel długookresowy ziemnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne

Osiągnięcie założonego celu, wynikającego bezpośrednio z Polityki Ekologicznej Państwa, będzie możliwe w przypadku podjęcia działań przez podmioty gospodarcze funkcjonujące na terenie Gminy, zużywające na cele produkcyjne znaczne zasoby wody, a także przez jednostki komunalne, gospodarujące gminną infrastrukturą techniczną. Zgodnie z danymi GUS, zużycie wody przez wszystkich korzystających (zarówno na cele konsumpcyjne, jak i produkcyjne) systematycznie spada. To pozytywne zjawisko może wynikać zarówno z coraz wyższych jed- nostkowych cen wody, opomiarowania zużycia, jak i wzrostu świadomości mieszkańców i wykształcenia na- wyków związanych z racjonalnym gospodarowaniem wodą. W celu dalszego zmniejszenia wodochłonności w strefie gospodarki, zakłady korzystające ze środowiska – pobierające wodę, surowce i energię powinny stosować najlepsze dostępne techniki (BAT). Istotne jest wdra- żanie systemów zarządzania środowiskowego w zakładach (normy ISO 14000), wprowadzanie zasad Czystej Produkcji oraz przystępowanie do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska. Oszczędne gospodarowanie wodą ma istotne znacznie dla środowiska naturalnego, a skala oszczędności zależy w głównej mierze od świadomości ekologicznej i determinacji mieszkańców Gminy. Proekologiczne rozwiąza- nia powinny być także stosowane w budynkach użyteczności publicznej usytuowanych na terenie Gminy Sę- dziejowice. Dotychczasowe doświadczenia (zebrane przez Witolda M. Lewandowskiego w opracowaniu pt. „Proekologiczne odnawialne źródła energii”), wskazują że najważniejsze oszczędności wody uzyskuje się dzięki: a) „zainstalowaniu indywidualnych liczników wody w gospodarstwach domowych, b) zastąpieniu tradycyjnych spłuczek o dużej pojemności rozwiązaniami o innej konstrukcji, umożliwiają- cymi 2-3 krotne zmniejszenie zużycia wody, c) zastąpieniu zaworów dławicowych zaworami, np. kulowymi, które mają mniejsze opory przepływu i nie wymagają wymiany uszczelek, d) stosowaniu w bateriach umywalkowych, prysznicowych i kuchennych mieszaczy, które napowietrzają wodę, zwiększają jej efektywną objętość i tym samym zmniejszają jej pobór, e) zastąpieniu wanien kabinami prysznicowymi, w których pobór wody jest 3-4 razy mniejszy, f) zmianie systemu mycia w umywalkach i zlewozmywakach – nie pod bieżącą wodą, g) instalowaniu pralek i zmywarek o małym poborze wody”. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 81 – Poz. 1555

Cele krótkookresowe i kierunki działań: 1. Zmniejszenie zapotrzebowania na wodę w przemyśle i rolnictwie. 2. Wprowadzanie zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle. 3. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyło- wych. 4. Wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych (moderni- zacja urządzeń, instalacja liczników wody). 5. Prowadzenie działań edukacyjno-informacyjnych, zarówno dla mieszkańców Gminy, jak i podmiotów go- spodarczych w zakresie konieczności i możliwości oszczędzania wody. Efekty wynikające z racjonalizacji zużycia wody: a) zwiększenie regionalnych zasobów wodnych, b) przywrócenie równowagi w środowisku wodnym, c) ograniczenie deficytów wody, d) zmniejszenie ilości wytwarzanych ścieków, a tym samym poprawa jakości wód, e) ograniczanie marnotrawstwa wody, f) ograniczenie nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych. 1. 9.2. Zrównoważone wykorzystanie energii

Cel długookresowy Zmniejszenie zużycia energii na cele produkcyjne i komunalno-bytowe

Do realizacji założonego celu, ze względu na wzrastające ceny energii, będą dążyć zarówno przedsiębiorcy, jak i władze oraz mieszkańcy Gminy Sędziejowice. Zmniejszenie zużycia energii jest bowiem jedynym sposobem ograniczenia wydatków związanych z pozyskaniem energii elektrycznej, jak i cieplnej. Jednym z warunków rozwoju współczesnego świata jest dążenie do zmniejszenia zużycia energii w różnych procesach. Dotyczy to także procesów, które służą do utrzymania komfortu klimatycznego i komfortu użytkowania w budynkach: ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, podgrzewania wody wodociągowej. Niżej wymienione fakty, mówiące, że:  zasoby paliw są ograniczone,  dostępność do paliw jest coraz trudniejsza,  z uwagi na powyższe, ceny paliw będą miały tendencję wzrostową,  należy ograniczać zanieczyszczenie środowiska produktami procesów spalania, świadczą o znacznej roli działań zmierzających do oszczędzania energii i jej efektywnego wykorzystania. W Polsce w wyniku przyjętej polityki społeczno-gospodarczej energia nie była szanowana, a w społeczeństwie zanikał nawyk oszczędnego jej użytkowania. Po roku 1990, wraz z wprowadzeniem gospodarki rynkowej, na- stąpiło urealnienie cen nośników energii, co zmusiło jej odbiorców do szukania rozwiązań dających oszczędno- ści w tym zakresie. Ochrona środowiska poprzez zmniejszenie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem obniżenia po- ziomu życia ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją z ogrzewania mieszkań, oświetlania ich i korzystania z coraz nowocześniejszych urządzeń gospodarstwa domowego oraz zaprzestaniem z korzysta- nia ze środków transportu. Energię można bowiem zaoszczędzić następującymi metodami: a) modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania, jak i transpor- tu, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 82 – Poz. 1555

b) wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie, rolnictwie i gospodar- stwach domowych, c) promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem zachęcających do osz- czędzania bodźców ekonomicznych. Działania mające na celu racjonalizację zużycia energii będą w głównej mierze prowadzone przez podmioty gospodarcze, m.in. poprzez stosowanie energooszczędnych technologii produkcji, władze samorządowe pra- gnące minimalizować rachunki związane z dostawami paliw i energii elektrycznej na potrzeby infrastruktury publicznej. Zadaniem władz samorządowych będzie ponadto organizacja działań edukacyjnych i informacyj- nych z zakresu upowszechniania metod racjonalizacji zużycia energii. Zrównoważone wykorzystanie energii dotyczy nie tylko przemysłu, energetyki i budownictwa, ponieważ także indywidualne gospodarstwa domowe mają ogromne możliwości ochrony środowiska poprzez energooszczędne budownictwo, energooszczędne systemy ogrzewania oraz oszczędzanie energii elektrycznej oraz oświetlenia. Przykładowe rozwiązania generujące oszczędności związane z oświetleniem obejmują: a) korzystanie z optymalnej liczby punktów świetlnych, rozmieszczonych na właściwej wysokości i odle- głości od miejsca pracy lub wypoczynku, b) odpowiedni dobór rodzaju oświetlenia w danych warunkach pracy, c) utrzymanie powierzchni żarówek i osłon odblaskowych we właściwej czystości, d) stosowanie samoczynnych wyłączników czasowych i włączników reagujących na ruch lub dźwięk do sterowania oświetleniem pomieszczeń mieszkalnych, klatek schodowych ulic, a nawet wystaw sklepo- wych. Cele krótkookresowe i kierunki działań: 1. Restrukturyzacja gospodarki w kierunku ograniczania produkcji energochłonnej. 2. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle, energetyce i gospodarce komu- nalnej. 3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych oraz obiektach mieszkalnych, usługowych i przemysłowych. 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków, szczególnie nowobudowanych. 5. Racjonalizacja zużycia i oszczędzania energii przez społeczeństwo Gminy. 6. Stymulowanie i wspieranie przedsięwzięć w zakresie zmniejszania zużycia energii. Efekty wynikające ze zmniejszenia energochłonności gospodarki obejmują: a) zmniejszenie eksploatacji zasobów naturalnych, b) spadek zużycia paliw, c) zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza, d) ograniczenie kosztów ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniami, e) zmniejszenie negatywnych oddziaływań zanieczyszczeń powietrza na środowisko, f) zmniejszenie kosztów produkcji energii. 9.3. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych

Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii, co Cel długookresowy najmniej do poziomu 15% w 2020 r.

Powyższy cel sformułowano w oparciu o zapisy „Polityki Energetycznej Polski do 2030 r.” (przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. uchwałą nr 202/2009) w zakresie rozwoju wykorzystania OZE. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 83 – Poz. 1555

Do korzyści wynikających ze stosowania odnawialnych źródeł energii można zaliczyć zmniejszenie negatyw- nego wpływu energetyki na środowisko naturalne. Dotyczy to przede wszystkim likwidacji tzw. niskiej emisji, która jest niezwykle uciążliwa dla środowiska naturalnego. Poza tym nie można zapomnieć, że mniejsza emisja przyczynia się do znaczącej poprawy jakości życia mieszkańców danego regionu. Gmina Sędziejowice posiada możliwości w zakresie wykorzystania lokalnych i odnawialnych źródeł energii, które określone zostały w „Założeniach do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Sędziejowice 2008-2025”. Energia wodna Na terenie Gminy działają aktualnie dwie elektrownie wodne na rzece Grabi: Nowe Kozuby i Brzeski. Energia wiatru Gmina Sędziejowice położona jest w III strefie energetycznej wiatru. Strefa ta charakteryzuje się dość korzyst- nymi warunkami wiatrowymi – energia wiatru 500–750 na wysokości 10 m oraz 750–1000 na wysokości 30 m. W obrębach Przymiłów, Grabia, Brzeski, Sobiepany, Podule, Pruszków, Dobra, Sędziejowice i Żagliny istnieje możliwość lokalizacji farm wiatrowych. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzen- nego gminy Sędziejowice zaleca się zgrupowanie elektrowni wiatrowych. Obecnie na etapie budowy i funkcjonujących jest kilkanaście elektrowni wiatrowych. Energia słoneczna (kolektory słoneczne, ogniwa fotowoltaiczne) Przyjmuje się, że energia słoneczna powinna stanowić jedno z głównych alternatywnych źródeł energii. Szcze- gólnie latem może być wykorzystywana do podgrzewania wody użytkowej, suszenia płodów rolnych, w tym np. biomasy wykorzystywanej do spalania. Preferowanym kierunkiem rozwoju energetyki słonecznej jest insta- lowanie indywidualnych kolektorów na domach mieszkalnych i budynkach użyteczności publicznej należących do Gminy Sędziejowice. Możliwe jest także wykorzystywanie ogniw fotowoltaicznych do zasilania znaków ostrzegawczych ustawionych na drogach przebiegających przez omawiany obszar, co dodatkowo poprawi bez- pieczeństwo osób poruszających się tymi szlakami komunikacyjnymi. Coraz korzystniejsze ceny kolektorów i większa świadomość społeczna w zakresie wykorzystania energii słonecznej może przyczynić się do dyna- micznego wzrostu energii pozyskiwanej z tego źródła. Energia z biomasy i biogazu Ze względu na rolniczy charakter Gminy można stwierdzić, że Gmina dysponuje potencjałem wykorzystania biomasy i biogazu. W związku z powyższym istnieje możliwość rozwoju źródeł ciepła bazujących na tym pa- liwie. W celu określenia potencjału wykorzystania biomasy m.in. z lasów, słomy, siana, drewna odpadowego oraz biogazu (np. rolniczego) należy zaktualizować „Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elek- tryczną i paliwa gazowe Gminy Sędziejowice 2008-2025”. Cele krótkoterminowe: 1. Sukcesywne zwiększenie udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii. 2. Pozyskanie pozabudżetowych środków finansowych na finansowanie inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii. 3. Działalność edukacyjno-informacyjna w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Cel długoterminowy: Zrównoważone wykorzystanie energii. Działania ekologiczne: aktualizacja „Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Sędzie- jowice 2008-2025” 9.4. Zrównoważone wykorzystanie materiałów

Cel strategiczny Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 84 – Poz. 1555

Priorytetowym celem w zakresie zrównoważonego wykorzystania zasobów jest „zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko spowodowanego wykorzystywaniem zasobów w sytuacji wzrostu gospodarcze- go-koncepcja zwana rozdzieleniem (decoupling). W praktyce oznacza to zredukowanie oddziaływania na śro- dowisko będącego skutkiem wykorzystywania zasobów, przy jednoczesnej poprawie ogólnej wydajności zaso- bów w obszarze gospodarki”. Źródło: „Strategia tematyczna w sprawie zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych”

Realizacja założonego celu jest uwarunkowana podjęciem proekologicznych działań przez zakłady produkcyj- ne funkcjonujące na terenie Gminy Sędziejowice. Motywację do podjęcia działań w tym zakresie stanowią coraz wyższe koszty zakupu materiałów oraz utylizacji odpadów poprodukcyjnych, w związku z czym działa- nia ograniczające materiałochłonność oraz odpadowość produkcji przełożą się na konkretne oszczędności przedsiębiorstw. Zadaniem władz samorządowych oraz organów publicznych będzie natomiast informowanie, wspieranie i mo- nitorowanie działań podejmowanych przez zakłady produkcyjne w zakresie ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji oraz kontrola zgodności tych działań z obowiązującymi przepisami prawa. Cele krótkookresowe oraz kierunki działań: 1. Ograniczenie odpadowości produkcji na skutek zmniejszenia liczby wadliwych wyrobów. 2. Poprawa efektywności produkcji na skutek zastosowania nowoczesnych i oszczędnych technologii pro- dukcji. 3. Zwiększenie recyklingu i odzysku materiałowego i energetycznego w zakładach produkcyjnych. 4. Minimalizacja oddziaływania działalności produkcyjnej na środowisko naturalne (ograniczanie masy odpadów i zużycia wody oraz emisji zanieczyszczeń i hałasu). 10. Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych 10.1. Zagadnienia ochrony środowiska w ujęciu sektorowym Na terenie Gminy Sędziejowice rolnictwo jest jedną z podstawowych form działalności gospodarczej i źródłem utrzymania większości mieszkańców. Obecność Polski w strukturach UE stwarza ogromne możliwości, bo- wiem jedną z fundamentalnych zasad Wspólnoty jest swoboda przepływu towarów (w tym m.in. płodów rol- nych, przetworów, itp.), z drugiej zaś strony wymusza zmiany mające na celu podniesienie konkurencyjności rodzimej produkcji. W przypadku zaś zmian niezbędne jest, aby uwzględniały one aspekty ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Należy zauważyć, że walory przyrodnicze obszarów wiejskich tworzą doskonałe warunki dla rozwoju rolnic- twa ekologicznego w związku z coraz większym zainteresowaniem i zapotrzebowaniem na żywność ekolo- giczną. Rolnictwo ekologiczne jest ważnym czynnikiem zwiększającym zatrudnienie na wsi, dostarcza nowych miejsc pracy oraz daje rolnikom dodatkowe źródło dochodu. Do pożądanych, planowanych do osiągnięcia cech zrównoważenia sektora rolnictwa należą: a) optymalne wykorzystanie potencjału biologicznego gleb, poprzez dostosowanie rodzaju produkcji do ja- kości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zalesienie nieprzydatnych dla rolnictwa oraz zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych przekazywanych na inne cele, zwłaszcza gruntów wysokich klas bonita- cyjnych, b) podniesienie dochodowości gospodarstw rolnych dzięki poprawie jakości produkcji rolniczej, c) powszechne wdrożenie dobrych praktyk rolniczych, zwłaszcza w zakresie stosowania nawozów mineral- nych i chemicznych środków ochrony roślin, nawożenia i gospodarowania obornikiem i gnojowicą, re- gulacji stosunków wodnych, mechanizacji prac polowych, d) wprowadzenie na szeroką skalę rolnictwa ekologicznego i rozwój agroturystyki, e) rozwój infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich w szczególności infrastruktury związanej z ochroną środowiska. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 85 – Poz. 1555

10.1.1. Przemysł Emisja zanieczyszczeń do powietrza i wód, degradacja powierzchni ziemi i krajobrazu, emisja hałasu, możli- wość wystąpienia awarii może negatywnie wpłynąć na stan środowiska naturalnego. Zgodnie z zasadą „zanie- czyszczający płaci”, przedsiębiorcy powinni ponosić całkowitą odpowiedzialność za podejmowane działania mogące pogorszyć stan środowiska przyrodniczego. Istotne jest, aby sprawcy zanieczyszczeń i przekształceń nie ograniczali się do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia wymogów określonych w pozwoleniach na ko- rzystanie ze środowiska, ale zmierzali do zapobiegania i minimalizacji negatywnych oddziaływań. Na terenach przewidzianych do zagospodarowania w ramach produkcji przemysłowej, usług i handlu proponu- je się wprowadzenie następujących zasad zrównoważonego rozwoju: 1) zasada zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń; 2) zasada utrzymania i ochrony istniejących zasobów środowiska przyrodniczego; 3) zasada racjonalnego zagospodarowania powierzchni ziemi przy zachowaniu wysokiego udziału terenów zielonych; 4) zasada stosowania najlepszej dostępnej techniki (BAT), w tym technologii energooszczędnych z maksy- malnym wykorzystaniem energii odpadowej oraz energii odnawialnej; 5) zasada ograniczania ryzyka wystąpienia poważnej awarii oraz jej skutków dla ludzi i środowiska. 10.1.2. Transport Jednym z atutów Gminy powinien być dobry układ komunikacyjny wraz z rozwiniętym systemem lokalnego transportu zbiorowego. Z uwagi na zwiększający się ruch pojazdów proponuje się następujące cele dla zrów- noważenia sektora transportu dla Gminy Sędziejowice: 1. Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego poprzez: a) uzyskanie przez wszystkie eksploatowane środki transportu parametrów w zakresie walorów użytkowych oraz w zakresie oddziaływania na środowisko, jakie będą w tym czasie obowiązywały w Unii Europej- skiej, b) doprowadzenie ogólnej przepustowości szlaków i węzłów infrastruktury transportowej, a także jej roz- mieszczenia przestrzennego, do stanu w pełni odpowiadającego rzeczywistym potrzebom przewozowym, eliminującego zarówno „zatory” transportowe, jak i zbyt mały stopień wykorzystania stworzonego po- tencjału oraz ewentualne, związane z takim zjawiskiem straty, c) poprawę stanu istniejących dróg i ulic (w zależności od konieczności – poprzez ich przebudowę, utwar- dzenie, modernizację, poszerzenie). 2. Usprawnienie i wzmocnienie połączeń komunikacyjnych Gminy. 3. Rozwój komunikacji zbiorowej oraz poprawa warunków podróżowania. 10.1.3. Gospodarka komunalna i budownictwo Zamierzenia w zakresie uzyskania docelowych cech zrównoważenia gospodarki komunalnej i budownictwa obejmują: 1. Spełnienie wszystkich wymagań wynikających z przepisów prawa krajowego i regulacji Unii Europejskiej, a także określonych regułami racjonalności i dobrej praktyki gospodarowania, dotyczących stanu infrastruktu- ry technicznej gospodarki komunalnej w zakresie: uzdatniania wody do picia, oczyszczania i odprowadzania ścieków, zagospodarowania odpadów, ograniczania emisji ze spalania w lokalnych kotłowniach, opomiaro- wanie zużycia wody i ciepła, zmniejszenie strat przesyłowych wody i ciepła. 2. Tworzenie bądź utrzymanie ładu przestrzennego w Gminie, obejmującego zachowanie właściwych relacji pomiędzy terenami zabudowanymi i terenami otwartymi, zaplanowany, zharmonizowany z krajobrazem kształt architektoniczno-urbanistyczny pojedynczych budynków i ich zespołów, dbałość o czystość i porzą- dek. 3. Całkowite wyeliminowanie samowoli budowlanej. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 86 – Poz. 1555

4. Szerokie wdrażanie tzw. dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych (organizacja zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jakość, a zwłaszcza uciążliwość dla środowiska, maszyn i urządzeń oraz środków transportu, porządkowanie i rekultywacja zajętego terenu po zakończeniu inwestycji, itp.), skuteczne wspierane nadzorem inwestorskim i administracyjnym w pełni wykorzystującym zalecenia zawar- te w wykonanych ocenach oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko. 10.1.4.Turystyka i rekreacja Gmina Sędziejowice jest gminą rolniczą, jednak ze względu na walory przyrodnicze i kulturowe istnieją tu możliwości rozwoju funkcji rekreacyjnych, zwłaszcza turystyki weekendowej. Jedną z możliwości uzyskania przez rolników dodatkowych dochodów ze źródeł pozarolniczych jest agrotury- styka, która pozwoliłaby na wykorzystanie istniejących zasobów mieszkaniowych oraz bezpośrednie zagospo- darowanie produkowanej przez rolników żywności. Możliwe jest także zorganizowanie różnych form wypo- czynku dla zorganizowanych grup młodzieży szkolnej, w tym połączonych z terenowymi zajęciami edukacyj- nymi z zakresu ochrony przyrody i poznania dziedzictwa kulturowego z tego regionu. Ruch turystyczny na analizowanym obszarze, zwłaszcza w okresie letnim, może wpływać w znacznym stopniu na środowisko naturalne, dlatego należy podejmować działania mające na celu ograniczenie negatywnego od- działywania na środowisko. Planowane do uzyskania, docelowe cechy zrównoważenia sektora rekreacji i turystyki obejmują: 1. Optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych Gminy do celów rekreacji i turystyki. 2. Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej na terenie Gminy. 3. Wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacją i sportem. 4. Wspieranie rozbudowy szlaków pieszych, konnych i rowerowych. 5. Kontynuacja i wdrażanie programów wspierających rozwój rekreacji i sportu mieszkańców, organizacja turniejów i zawodów sportowych. 6. Wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacja i sportem. 7. Rozszerzanie edukacji ekologicznej o przyrodę Gminy. 8. Ochrona dziedzictwa kulturowo-historycznego (program ochrony zabytków). 10.1.5. Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska Cele krótkoterminowe i kierunki działań: 1. Uwzględnianie w przetargach organizowanym przez administrację samorządową wymogów ekologicznych, o ile jest to ekonomicznie uzasadnione. 2. Kształtowanie równoprawnych warunków konkurencji przez pełne stosowanie zasady „zanieczyszczający płaci” wraz z uwzględnieniem kosztów zewnętrznych. 3. Wspieranie powstawania i zachowania tzw. „zielonych” miejsc pracy, w szczególności w: ochronie przyro- dy, odnawialnych źródłach energii, działaniach na rzecz oszczędzania zasobów (zwłaszcza energii i wody). 4. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym. 11. Edukacja ekologiczna Zgodnie z przepisem art. 77 z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo Ochrony Środowiska problematykę ochrony środowiska uwzględnia się w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół. Obowiązkiem tym ustawodawca objął również organizatorów kursów prowadzących do uzyskania kwa- lifikacji zawodowych. Konstytucyjnych podstaw dla realizacji edukacji ekologicznej należy upatrywać w zasa- dzie zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r.) oraz w generalnym obowiązku każdego obywatela do dbałości o stan środowiska oraz odpowiedzialności za spowo- dowane przez siebie jego pogorszenie określonym w art. 86 Konstytucji RP. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 87 – Poz. 1555

11.1. Dotychczasowa edukacja ekologiczna Obecnie edukacja ekologiczna na terenie Gminy Sędziejowice prowadzona jest przede wszystkim w formal- nym systemie kształcenia. Ponadto, w związku z wejściem w życie nowej ustawy o utrzymaniu czystości i po- rządku w gminach, Gmina Sędziejowice prowadzi kampanię informacyjno-edukacyjną na rzecz zmniejszenia ilości odpadów, a także akcje sprzątanie świata, odbywają się festyny ekoedukacyjne dla dzieci i dorosłych, które przyczyniają się do zwiększania wrażliwości ekologicznej mieszkańców. 11.2. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia. Rozporządzenie Ministra Edukacji Naro- dowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI). Dzieci i młodzież są najbardziej podatną grupą, szybko przyswajającą nowe, pożądane wzorce zachowań. Z kolei na kształcenie postaw ekologicznych tej grupy ma wpływ wiele czynników, takich jak: rodzina, proces nauczania i wychowania, zajęcia pozaszkolne, środki masowego przekazu, grupa rówieśnicza. Od poziomu wiedzy społeczeństwa natomiast uzależniona jest właściwa i skuteczna ochrona środowiska naturalnego. Dlate- go właśnie tak ważna jest obecność edukacji ekologicznej w programie nauczania placówek oświatowych. Na terenie Gminy Sędziejowice aktywnie prowadzone są działania mające na celu edukację i promowanie dzia- łań proekologicznych. Są to działania skierowane w głównej mierze do dzieci i młodzieży, a poprzez nie do osób dorosłych. Działania te są aktywnie wspierane przez Gminę np. poprzez zapewnienie materiałów pomo- cowych, nagród, itp. 11.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wie- dzy na temat otaczającego ich środowiska, a także możliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Zachowania obserwowane w społeczeństwie wskazują jednak, że poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania prokonsumpcyjne dominują nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form są nadal bardzo istotne. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażo- wanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie śro- dowiska, możliwościach prawnych uczestniczenia w podejmowaniu decyzji mających wpływ na obecny i przy- szły stan. Proponowane działania w ramach edukacji dla mieszkańców Gminy Sędziejowice obejmują także: - organizację szkoleń, wykładów i seminariów dla zainteresowanych osób, - opracowanie i wdrożenie programów doradczych z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpada- mi, w tym także możliwości wdrażania technik odzysku odpadów, - współpracę z klubami ekologicznymi oraz ośrodkami doradczymi, - działania promocyjne, - doradztwo indywidualne. 11.4. Cele w zakresie edukacji ekologicznej Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa Gminy, kształtowa- Cel strategiczny nie postaw proekologicznych jego mieszkańców oraz poczucia odpowie- dzialności za jakość środowiska

Cele krótkookresowy do roku 2017: 1. Prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 88 – Poz. 1555

2. Kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa gminy w odniesie- niu do środowiska. Cel długookresowy do roku 2021: 1. Kontynuacja i rozszerzanie działań edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony środowiska przyrodni- czego. 12. Aspekty finansowe realizacji programu 12.1. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji zadań

Dobry stan wód powierzchniowych i podziemnych. Racjonalizacja Cel strategiczny ich wykorzystania oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom Gminy wody pitnej odpowiedniej jakości Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Rozwój systemów kanalizacyjnych oraz 1 modernizacja istniejącej sieci kanaliza- do 2021 wg kosztorysów Gmina cyjnej Budowa sieci kanalizacji sanitarnej z 1a przykanalikami i przepompowniami 2013-2015 5 046 726 Gmina w miejscowości Lichawa Budowa sieci kanalizacyjnej i wodocią- 1b gowej w miejscowości Sędziejowice- 2014-2017 1 600 000 Gmina Kolonia Budowa sieci kanalizacji sanitarnej dla 1c miejscowości Pruszków i Wola Ma- 2012-2016 7 200 000 Gmina rzeńska Rozwój systemów wodociągowych oraz 2 modernizacja istniejącej sieci wodocią- do 2021 wg kosztorysów Gmina gowej Przebudowa wodociągu na ul. Leśnej 2a 2014-2015 800 000 Gmina w Sędziejowicach Wspieranie rozwoju lokalnych syste- mów oczyszczania ścieków bytowych Gmina, właściciele nieru- 3 zadanie ciągłe - poprzez wyposażanie nieruchomości w chomości przydomowe oczyszczalnie ścieków Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń Gmina, 4 do 2021 - odprowadzanych do wód podmioty gospodarcze Budowa szczelnych zbiorników na gnojowicę/gnojówkę oraz płyt oborni- podmioty gospodarcze, 5 do 2017 - kowych w gospodarstwach rolnych właściciele nieruchomości prowadzących hodowlę i chów zwierząt Weryfikacja obszarów zagrożonych Okręgowe Stacje Che- 6 zanieczyszczeniem azotu pochodzących do 2017 - miczno-Rolnicze, Dyrek- ze źródeł rolniczych tor RZGW Działania podejmowane w celu ograni- czenia dopływu zanieczyszczeń związ- 7 do 2017 - ODR, WIOŚ, Gmina kami azotu pochodzących ze źródeł rolniczych Prowadzenie monitoringu wód po- 8 zadanie ciągłe - WIOŚ wierzchniowych i podziemnych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 89 – Poz. 1555

Cel strategiczny Zapewnienie dobrej jakości powietrza atmosferycznego Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Ograniczenie niskiej emisji z sektora komunalnego poprzez działania termo- 1 modernizacyjne budynków użyteczno- do 2021 - Gmina, mieszkańcy ści publicznej i budynków mieszkal- nych Zmiana systemu ogrzewania na bardziej efektywny ekologicznie i energetycznie, Gmina, mieszkańcy, pod- 2 w tym wymiana ogrzewania węglowego do 2021 - mioty gospodarcze na gazowe, olejowe lub inne bardziej ekologiczne Modernizacja systemu grzewczego 2a 2014 300 000 Gmina w ZSO Nr 1 w Sędziejowicach Redukcja zanieczyszczeń pochodzących z transportu poprzez budowę oraz mo- Zarządcy dróg, Powiat, 3 zadanie ciągłe - dernizację dróg i ciągów komunikacyj- Gmina nych Zastępowanie węgla ekologicznymi Gmina, mieszkańcy, pod- 4 zadanie ciągłe - nośnikami ciepła mioty gospodarcze Aktualizacja „Założeń do planu zaopa- 5 trzenia w ciepło, energię elektryczną i 2014 10 000 Gmina paliwa gazowe Gminy Sędziejowice…” Promocja korzystania z publicznych 6 zadanie ciągłe - Gmina, Powiat środków transportu Gmina, Powiat, Marsza- Promocja i wspieranie wykorzystania łek, Wojewoda, Prywatni 7 zadanie ciągłe - odnawialnych źródeł energii inwestorzy, Organizacje pozarządowe Upowszechnienie informacji o roz- mieszczeniu i możliwościach technicz- Gmina, Powiat, Prywatni 8 nych wykorzystania potencjału energe- zadanie ciągłe - inwestorzy tycznego i poszczególnych rodzajów OZE Cel strategiczny Ograniczenie uciążliwości hałasu na terenie Gminy Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Modernizacja i budowa nawierzchni Zarządcy dróg, Powiat, 1 zadanie ciągłe - dróg z infrastrukturą Gmina Remont drogi gminnej w miejscowości 1a 2014 300 000 Zarządcy dróg, Gmina Dobra Przebudowa drogi gminnej Nr 119008E Granica gm. Zapolice - Wrzesiny - 1b 2012-2015 1 300 000 Zarządcy dróg, Gmina Marzenin na odcinku od km 0 + 000 do km 2 + 624 Przebudowa i remont dróg rolniczych 1c 2012 - 2015 - Zarządcy dróg, Gmina i dojazdowych do gruntów rolnych

1d Budowa i przebudowa dróg wewnętrz- 2014 - 2015 300 000 Zarządcy dróg, Gmina Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 90 – Poz. 1555

nych w miejscowości Sędziejowice - Kolonia Rozbudowa i modernizacja lokalnego Zarządcy dróg, Powiat, 2 zadanie ciągłe - układu komunikacyjnego Gmina Budowa chodnika w ciągu drogi powia- Zarządcy dróg, Powiat, 2a 2015 500 000 towej w miejscowości Marzenin Gmina Utrzymanie i urządzanie istniejących 3 zadanie ciągłe - Gmina dróg gminnych Przeprowadzenie edukacji ekologicznej oraz promowanie komunikacji zbioro- Gmina, Powiat, Zarządcy 4 wej, transportu rowerowego oraz proe- zadanie ciągłe - dróg, kologicznego korzystania z samocho- dów Cel strategiczny Ochrona przed działaniem promieniowania elektromagnetycznego Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Wprowadzenie do miejscowych pla- nów zagospodarowania przestrzenne- go zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi 1 do 2017 - Gmina (w tym zasad lokalizacji instalacji emitujących pola elektromagnetyczne z uwzględnieniem walorów krajobra- zowych) Wnikliwe prowadzenie postępowań w 2 sprawie oceny oddziaływania plano- zadanie ciągłe - Gmina, RDOŚ wanych przedsięwzięć Podnoszenie świadomości społeczeń- WIOŚ, Wojewoda, Mar- 3 stwa o źródłach i stopniu oddziały- zadanie ciągłe - szałek, Powiat, Gmina wania pól elektromagnetycznych Ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska po- Gmina, Powiat, Zarządcy 4 przez preferowanie niskokonflikto- zadanie ciągłe - nieruchomości wych lokalizacji źródeł promienio- wania niejonizującego Zapobieganie skutkom poważnych awarii i zagrożeniom Cel strategiczny naturalnym Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Aktualizacja listy instalacji stanowią- 1 cych potencjalne zagrożenia środowi- do 2017 - WIOŚ ska i życia ludzi na terenie Gminy Budowa i modernizacja infrastruktury Jednostki administracji pozwalającej na zwiększenie retencji rządowej w wojewódz- 2 do 2017 - wody w sposób techniczny i nietech- twie łódzkim, niczny Gmina Współdziałanie i współpraca z jed- nostkami ratowniczymi, specjalistami 3 i ekspertami w zakresie wystąpienia zadanie ciągłe - Gmina, OSP, Policja na terenie Gminy poważnych awarii przemysłowych i klęsk żywiołowych Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 91 – Poz. 1555

Utrzymywanie w gotowości sprawne- go systemu zapobiegawczo- Gmina, Powiat, OSP, 4 interwencyjno-ratunkowym na wypa- zadanie ciągłe - Policja dek wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej Budowa budynku strażnicy OSP 4a do 2016 310 000 Gmina w Grabi - kontynuacja Zakup samochodu pożarniczego typu 4b 2014 700 000 Gmina średniego dla OSP Bilew Prowadzenie działań edukacyjno- informacyjnych dla mieszkańców Gminy o możliwościach zapobiegania 5 zadanie ciągłe - Gmina, OSP, Policja i zasadach postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej Cel strategiczny Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Ochrona zasobów złóż nieeksploato- przedsiębiorstwa będące 1 zadanie ciągłe - wanych właścicielem terenów

Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych Cel strategiczny z uwzględnieniem bioróżnorodności oraz utrzymanie istniejących form ochrony przyrody Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Inwentaryzacja i waloryzacja obsza- 1 zadanie ciągłe - Gmina rów cennych przyrodniczo

Prowadzenie gospodarki leśnej Nadleśnictwo Kolumna w uwzględniającej wymogi ochrony Łasku, 2 zadanie ciągłe - prawnej konkretnych obszarów przy- Właściciele lasów pry- rodniczych watnych Ochrona lasów na terenie Gminy oraz Właściciele gospodarstw tworzenie nowych obszarów leśnych 3 zadanie ciągłe - rolnych, Nadleśnictwo poprzez zalesianie gruntów rolnych o Kolumna w Łasku, Powiat niskiej bonitacji Racjonalne gospodarowanie cennymi 4 zadanie ciągłe - Gmina zasobami przyrodniczymi Gminy Utrzymywanie istniejących form 5 zadanie ciągłe - RDOŚ ochrony przyrody Tworzenie nowych form ochrony 6 zadanie ciągłe - Gmina, RDOŚ przyrody Promocja walorów przyrodniczych 7 zadanie ciągłe - Gmina Gminy Cel strategiczny Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Upowszechnianie i praktyczne wdra- zadanie 1 żanie zasad „Kodeksu dobrej praktyki Gmina, Powiat, ODR ciągłe rolniczej” - Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 92 – Poz. 1555

Wspieranie i promowanie rolnictwa zadanie 2 - Gmina, ODR ekologicznego ciągłe Rekultywacja, ochrona i poprawa zadanie 3 - Gmina, Powiat jakości gruntów rolnych ciągłe Cel strategiczny Doskonalenie systemu gospodarowania odpadami Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Realizacja zapisów Planu Gospodarki Gmina, mieszkańcy, pod- 1 Odpadami dla Województwa Łódz- do 2020 - mioty gospodarcze kiego Gmina, mieszkańcy, pod- 3 Systematyczne usuwanie azbestu do 2032 5000000 mioty gospodarcze, Powiat Prowadzenie kampanii edukacyjno- 4 informacyjnej w zakresie postępowa- zadanie ciągłe - Gmina, Powiat, WIOŚ nia z odpadami Kontrola podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, 5 zadanie ciągłe - WIOŚ, Gmina, Powiat transportu, odzysku i unieszkodliwia- nia odpadów 6 Likwidacja „dzikich wysypisk śmieci” zadanie ciągłe 300000 Gmina Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych Cel strategiczny i podziemnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne Lata Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Koszt realizacji i współpracująca Wdrażanie technologii wodooszczęd- 1 zadanie ciągłe - Przedsiębiorcy nych w przedsiębiorstwach Analiza zużycia wody podziemnej 2 przez mieszkańców, rolnictwo i dzia- zadanie ciągłe - Gmina łalność gospodarczą Modernizacja sieci wodociągowej w 3 celu ograniczenia strat wody na etapie zadanie ciągłe 100000 Gmina przesyłu

Propagowanie zachowań sprzyjają- Gmina, cych oszczędzaniu wody przez działa- Placówki oświatowe, 4 nia edukacyjno-promocyjne (akcje, zadanie ciągłe - kampanie skierowane do wszystkich Regionalne Centrum Edu- grup społecznych) kacji Ekologicznej Zmniejszenie zużycia energii na cele produkcyjne Cel strategiczny i komunalno-bytowe Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Wdrażanie technologii energoosz- 1 zadanie ciągłe - Przedsiębiorcy czędnych w przedsiębiorstwach Zastąpienie tradycyjnych lamp ulicz- 2 zadanie ciągłe - Gmina nych lampami energooszczędnymi Gmina, mieszkańcy, pod- Termomodernizacja budynków na 3 zadanie ciągłe - mioty gospodarcze terenie Gminy

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 93 – Poz. 1555

Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu Cel strategiczny energii, co najmniej do poziomu 15% w 2020 r. Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Zastępowanie węgla ekologicznymi Gmina, Mieszkańcy, 1 zadanie ciągłe bd nośnikami ciepła Podmioty gospodarcze Promowanie wykorzystania odnawial- Gmina, Organizacje poza- 2 nych źródeł energii w gospodarstwach zadanie ciągłe - rządowe, Powiat domowych na terenie Gminy Cel strategiczny Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Wdrażanie technologii małoodpado- 1 zadanie ciągłe - Podmioty gospodarcze wych w przedsiębiorstwach Ograniczenie materiałochłonności 2 zadanie ciągłe - Podmioty gospodarcze produkcji Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa Gminy, Cel strategiczny kształtowanie postaw proekologicznych jego mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska Jednostka realizująca Lp. Nazwa zadania Lata realizacji Koszt i współpracująca Promocja walorów przyrodniczych Gmina, Nadleśnictwo 1 Gminy, w tym publikacje stronach zadanie ciągłe - Kolumna w Łasku internetowych Organizowanie prelekcji i warsztatów z zakresu edukacji ekologicznej dzieci Gmina, Placówki oświa- i młodzieży szkolnej, m.in. w zakresie 2 zadanie ciągłe - towe, Nadleśnictwo Ko- prawidłowej gospodarki odpadami, lumna w Łasku ochrony powietrza, ochrony przyrody, itp. Organizowanie konkursów międzysz- 3 zadanie ciągłe - Placówki oświatowe kolnych o tematyce ekologicznej Informowanie mieszkańców o stanie środowiska i podejmowanych działa- 4 niach na rzecz jego ochrony (informa- zadanie ciągłe - Gmina cje umieszczane na stronie interneto- wej gminy) Udział społeczeństwa w rozpoznaniu cennych zasobów przyrodniczo- 5 zadanie ciągłe - Gmina, szkoły środowiskowych (konkursy fotogra- ficzne, itp.)

Źródło: Opracowanie własne Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 94 – Poz. 1555

13. Analiza możliwości realizacji planowanych zadań w oparciu o ocenę infrastruktury gminy, orga- nizację wewnętrzną i zarządzanie ochroną środowiska w gminie oraz sytuację finansową wraz z listą podmiotów do których kierowane są obowiązki ustalone w programie Sprawna i skuteczna realizacja planowanych zadań w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Sędzie- jowice umożliwi osiągnięcie założonych celów, określonych w ramach kilku istotnych priorytetów. Aby to osiągnąć, Gmina musi jednocześnie dysponować zasobami: finansowymi, organizacyjnymi oraz infrastruktu- ralnymi. Zasoby finansowe Realizacja zadań Programu Ochrony Środowiska wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych, jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe między innymi dzięki stworzeniu spraw- nego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet Gminy. Realizacja inwestycji w zakresie ochrony środowiska może być wspierana za pomocą funduszy zewnętrznych pozyskiwanych w formie dotacji bezzwrotnej lub preferencyjnej pożyczki. Źródłem finansowania inwestycji z zakresu infrastruktury przyczyniającej się do ochrony środowiska, mogą być fundusze Unii Europejskiej, WFOŚiGW, NFOŚiGW, Bank Ochrony Środowiska S.A, EkoFundusz oraz Fundusz Ochrony Gruntów Rol- nych. Zasoby organizacyjne Realizacja planowanych inwestycji, oprócz zabezpieczenia odpowiedniego finansowania, wymaga również właściwej organizacji wewnętrznej. Ponadto problem ochrony środowiska na analizowanym obszarze odgrywa kluczową rolę na etapie opracowywania dokumentów planistycznych. Cele i zadania w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska zostały ujęte w opracowanych planach i strategiach, obowiązujących na terenie Gminy Sędziejowice. Cele zawarte w tych dokumentach są sukcesywnie realizowane przez poszczególne Referaty Urzędu Gminy Sędziejowice oraz przedsiębiorców i inne jednostki, w szczególności w zakresie edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży oraz rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej Gminy. Gmina Sędziejowice dysponuje odpowiednio przygotowanym zasobem organizacyjnym, umożliwiającym skuteczną i sprawną realizację zapla- nowanych zadań. Zasoby infrastrukturalne Zadania planowane do realizacji w ramach poszczególnych priorytetów i celów, zostały określone z uwzględ- nieniem obecnych zasobów infrastrukturalnych Gminy oraz realnych możliwości ich potencjalnej rozbudowy. W związku z czym, można przyjąć, iż z punktu widzenia zasobów infrastrukturalnych, realizacja planowanych zadań jest możliwa. Analizując możliwość zastosowania przedstawionych rozwiązań na podstawie uwarunkowań dotyczących ist- niejącej infrastruktury, organizacji i zarządzania ochroną środowiska oraz sytuacji finansowej Gminy, stwier- dzono, że wszystkie zaproponowane przedsięwzięcia są możliwe do zrealizowania uwzględniając następują- cych warunki: - etapowość wdrażania przewidzianych do realizacji zadań, - powołanie zespołu konsultacyjnego, którego zadaniem byłby nadzór w zakresie wdrażania, realizacji oraz monitoringu funkcjonowania programu, - pozyskanie dodatkowych środków finansowych na realizację przewidzianych w planie zadań inwesty- cyjnych i pozainwestycyjnych. Pomimo, iż analizowana jednostka samorządu terytorialnego posiada niezbędne zasoby, sprawną i skuteczną realizację planowanych zadań mogą uniemożliwić następujące czynniki: - zmiana uwarunkowań prawnych, mających wpływ na zmianę zakresu obowiązków dla władz gminy oraz mających wpływ na jego sytuację finansową, - niewłaściwe zarządzanie wdrażaniem Programu, monitorowanie efektów, brak korekt i uprzedzania ewentualnych zagrożeń, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 95 – Poz. 1555

- nieumiejętność pozyskania funduszy na realizację zamierzonych działań, - brak koordynacji pomiędzy gminami, a także brak współpracy ponadregionalnej w zakresie niektórych działań, - wystąpienie nagłych, nieprzewidzianych awarii lub klęsk, które spowodują konieczność innego rozdy- sponowania środków finansowych. Podmioty, do których kierowane są obowiązki ustalone w Programie Opracowane w Programie ochrony środowiska dla Gminy Sędziejowice cele i wytyczone działania w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy wymagają określenia podmiotów do których adresowane są obowiązki wynikające z realizacji tych celów i działań. Są to grupy podmiotów, których zadaniem jest: - organizacja i zarządzanie programem, - realizacja celów i zadań określonych w programie, - nadzór i monitoring realizacji programu. Ponadto określono również obowiązki dla podmiotów korzystających ze środowiska w celu ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska. Bardzo istotną rolę w realizacji programu odgrywają mieszkańcy Gminy. W związku z tym, do tej grupy społeczeństwa kierowane są zadania. Realizacja zadań i celów określonych w programie kierowana jest także do administracji samorządowej i rzą- dowej, jednostek pozarządowych i przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych, prowadzących działalność na terenie Gminy, a w szczególności do: - Samorządu Gminy Sędziejowice, - Starostwa Powiatowego w Łasku, - Samorządu Województwa Łódzkiego, - Nadleśnictwa Kolumna w Łasku, - Właścicieli lasów prywatnych, - Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych, - Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej, - przedsiębiorstw budowlanych, - przedsiębiorstw energetycznych, - przedsiębiorstw transportowych, - podmiotów gospodarczych, - mieszkańców. 14. Zarządzanie w Programie Ochrony Środowiska 14.1. Struktura zarządzania środowiskiem Polityka ekologiczna realizowana jest na mocy wielu ustaw, wśród których najważniejsze to: Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, Prawo geo- logiczne i górnicze, Prawo budowlane. Instrumenty realizacji programu ochrony środowiska wynikające z zapi- sów ustawowych można podzielić na: prawne, finansowe, społeczne, polityczne i strukturalne. Instrumenty polityczne Do najważniejszych instrumentów politycznych należy: Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016, Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego oraz Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego; Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 96 – Poz. 1555

Instrumenty prawne Wśród instrumentów prawnych wyróżnić można: a) pozwolenie wodnoprawne, b) decyzję o emisji do powietrza, c) decyzję dotyczącą hałasu, d) decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, e) decyzję dotyczącą gospodarowania odpadami. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych m.in.: opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjna kara pieniężna. Źródłami pozyskiwania środków na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska są także: - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - emisja obligacji komunalnych, - budżet powiatu, - budżet gminy, - EkoFundusz, - kredyty bankowe, - fundusze unijne (strukturalne, programy pomocowo-operacyjne, pozostałe instrumenty finansowe unij- ne wspomagające ochronę środowiska np. Fundusz LIFE+). Instrumenty społeczne Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy: a) wewnętrzne, czyli dotyczące działań samorządów i realizowane poprzez działania edukacyjne, b) zewnętrzne – polegające na budowaniu komunikacji społecznej (konsultacje, debaty publiczne, kampa- nie edukacyjne). Instrumenty strukturalne Są to przede wszystkim strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. 14.2. Struktura zarządzania Programem Zarządzanie Programem ochrony środowiska powinno odbywać się w strukturze zadaniowo-instrumentalnej, obejmując wszystkie jednostki organizacyjne świadomie uczestniczące w jego realizacji. Do podmiotów uczestniczących w organizacji i zarządzaniu Programem ochrony środowiska należą: - Wójt Gminy Sędziejowice, - Rada Gminy Sędziejowice. Do grupy podmiotów monitorujących przebieg realizacji i efekty programu należą: - WIOŚ, PSSE, IMGW, RZGW, - Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, - Podmioty gospodarcze (w określonym zakresie), - Jednostki naukowo-badawcze (na zlecenia w określonym zakresie), - Podmioty finansujące realizację zadań. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 97 – Poz. 1555

Do grupy podmiotów kształtujących społeczną obudowę Programu ochrony środowiska należą: - lokalne media, - szkoły (system edukacji ekologicznej), - organizacje pozarządowe funkcjonujące na obszarze Gminy. Do grupy podmiotów bezpośrednio realizujących Program ochrony środowiska należą: - podmioty gospodarcze realizujące zadania własne, - samorząd gminny realizujący zadania publiczne w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Odbiorcami Programu ochrony środowiska jest społeczeństwo gminy, które dokonuje jego oceny: akceptacji lub krytyki zaplanowanych działań oraz uczestniczy w negocjacjach rozwiązujących konflikty na tle lokalizacji inwestycji lub przeznaczenia określonych terenów. 15. Monitoring programu i środowiska Realizatorem Programu Ochrony Środowiska dla Gminy jest Wójt. Proponuje się wyznaczenie przez Wójta osoby odpowiedzialnej za wdrażanie Programu Ochrony Środowiska (Kierownika Programu). Osoba ta pełni- łaby rolę koordynatora pomiędzy samorządem lokalnym, organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorstwami i instytucjami monitorującymi stan środowiska. Byłaby także odpowiedzialna za monitorowanie efektów Pro- gramu Ochrony Środowiska i uruchamianie procedur korygujących. Za realizację poszczególnych zadań odpowiadać będą osoby lub jednostki organizacyjne, które po zakończeniu prac nad zadaniami zobowiązane będą do sporządzenia sprawozdania z wykonania zadania, obejmujące m.in. przedmiot i poniesione nakłady. Podstawą zarządzania Programem Ochrony Środowiska będzie stałe monitorowanie uzyskiwanych efektów stwierdzanych jako poprawa jakości środowiska, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz skutki podejmowa- nych działań. W celu monitorowania stanu środowiska proponuje się zastosowanie wskaźników stanu środowi- ska, oddziaływania na środowisko oraz wskaźników reakcji na złą jakość środowiska albo na nadmierne od- działywania. Przydatne jest pokazywanie tendencji zmian poszczególnych wskaźników w latach. Zgodnie z Prawem ochrony środowiska, co dwa lata będzie sporządzany przez Kierownika Programu raport szczegółowy z wykonania Programu Ochrony Środowiska, a dotyczący szczególnie działań, które są związane z likwidacją przekroczenia przepisów prawa, wynikami monitorowania jakości środowiska, konieczności wprowadzenia korekt do Programu, itp. Raporty szczegółowe winny być przedstawiane na posiedzeniach Rady Gminy. Wskazane jest by korekty Programu Ochrony Środowiska były wprowadzane w drodze uchwały Rady Gminy. Pierwszy raport zostanie przygotowany do 31 grudnia 2015 r., a następny na koniec 2017 r. Podczas opracowywania raportu należy wykorzystać wyniki badań prowadzonych w ramach: Państwowego Monitoringu Środowiska, informacje zawarte w raportach i publikacjach Wojewódzkiego Inspektoratu Ochro- ny Środowiska w Łodzi, a także Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi, jak również in- formacje z pozostałych podmiotów, które zajmują się kwestiami ochrony środowiska na terenie Gminy Sędzie- jowice. W związku z powyższym, podstawowe działania mające na celu kontrolę wdrażania programu obejmują: a) sporządzenie raportu co dwa lata, oceniającego postęp wdrażania programu ochrony środowiska, b) aktualizację celów krótkoterminowych na następne dwa lata, c) aktualizację polityki długoterminowej co cztery lata. Nadzór i kontrola przebiegu realizacji i efektów wdrażania programu prowadzona będzie przez: - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, - Wojewódzką i Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, - Starostwo Powiatowe w Łasku, - Urząd Gminy Sędziejowice. Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 98 – Poz. 1555

W tabeli 26 przedstawiono propozycje wskaźników monitorowania celów Programu Ochrony Środowiska. Tabela 26. Propozycje wskaźników monitorowania celów Porównanie ze stanem wyjściowym, Cele Wskaźniki dokonywane w trakcie sporządzania raportu Dobry stan wód powierzchniowych Skanalizowanie Gminy (%) i podziemnych. Długość sieci kanalizacyjnej (km) Racjonalizacja ich wykorzystania Liczba przyłączy (szt.) oraz zapewnienie wszystkim Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków mieszkańcom Gminy wody pitnej odpowiedniej jakości (%) Ochrona powierzchni ziemi i gleb Liczba spotkań promujących rolnictwo ekologiczne przed degradacją Liczba budynków użyteczności publicznej podda- nych termomodernizacji Zapewnienie dobrej jakości powie- Jakość powietrza atmosferycznego (klasa) trza atmosferycznego Ilość instalacji wytwarzających energię cieplną ze źródeł odnawialnych (szt.) Ilość azbestu na terenie Gminy (Mg) Doskonalenie systemu gospodaro- Ilość odpadów komunalnych przypadająca na 1 wania odpadami mieszkańca (Mg/rok) Ilość odpadów zebranych selektywnie (Mg) Zachowanie walorów i zasobów Liczba pomników przyrody (szt.) przyrodniczych z uwzględnieniem Liczba pomników przyrody (poj. drzewa) poddanych bioróżnorodności oraz utrzymanie zabiegom pielęgnacyjnym (szt.) istniejących form ochrony przyro- Liczba użytków ekologicznych (szt.) dy Liczba gospodarstw agroturystycznych (szt.) Wskaźnik lesistości Gminy (%) Zwiększenie świadomości ekolo- Liczba przeprowadzonych akcji edukacyjnych gicznej społeczeństwa Gminy, (szt./rok) kształtowanie postaw proekolo- gicznych jego mieszkańców oraz Długość ścieżek przyrodniczych (km) poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska Powierzchnia terenów zagrożonych ponadnorma-

Ograniczenie uciążliwości hałasu tywnym hałasem (ha) na terenie Gminy Liczba źródeł uciążliwości akustycznej Liczba źródeł emisji pól elektromagnetycznych i Ochrona przed działaniem pro- obszarów objętych oddziaływaniem pól mieniowania elektromagnetyczne- Poziom pól elektromagnetycznych w wybranych go obszarach na terenie Gminy Liczba instalacji stanowiących potencjalne zagroże- nia środowiska i życia ludzi Długość rowów poddanych melioracji (km) Zapobieganie skutkom poważnych awarii i zagrożeniom naturalnym Liczba działań edukacyjno-informacyjnych dla mieszkańców Gminy o możliwościach zapobiegania i zasadach postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej w ciągu roku Efektywne wykorzystywanie eks- Liczba wyeliminowanych nielegalnych eksploatacji ploatowanych złóż kopalin Liczba wdrożonych technologii wodooszczędnych w Racjonalizacja gospodarowania przedsiębiorstwach w ciągu roku zasobami wód powierzchniowych i Wielkość zużycia wody przez mieszkańców w ciągu podziemnych na cele przemysłowe roku (m3/osoba) i konsumpcyjne Długość zmodernizowanej sieci wodociągowej w Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 99 – Poz. 1555

ciągu roku (km) Liczba działań edukacyjnych propagujących zacho- wania sprzyjające oszczędzaniu wody Zmniejszenie zużycia energii na Liczba budynków poddanych termomodernizacji w cele produkcyjne i komunalno- ciągu roku bytowe Liczba lamp energooszczędnych na terenie Gminy Wzrost udziału odnawialnych źró- Liczba działań edukacyjno-promocyjnych o tematy- deł energii w finalnym zużyciu ce związanej z odnawialnymi źródłami energii energii, co najmniej do poziomu Liczba kolektorów słonecznych na budynkach uży- 15% w 2020 r. teczności publicznej Zmniejszenie materiałochłonności i Liczba przedsiębiorstw wdrażających technologie odpadowości produkcji małoodpadowe Źródło: Opracowanie własne Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 100 – Poz. 1555

16. Spis tabel Tabela 1. Długość sezonu grzewczego oraz średnia miesięczna temperatura na obszarze Gminy Sę- dziejowice Tabela 2. Struktura gruntów na terenie Gminy Tabela 3. Ludność według ekonomicznych grup wiekowych na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012 Tabela 4. Wskaźniki modułu gminnego Tabela 5. Migracje na pobyt stały według płci, typu i kierunku na terenie Gminy Sędziejowice w la- tach 2006-2012 Tabela 6. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Sędziejowice w latach 2006-2012 Tabela 7. Podmioty gospodarcze – wskaźniki Tabela 8. Struktura gospodarstw na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 9. Struktura upraw na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 10. Pogłowie zwierząt gospodarskich na terenie Gminy Sędziejowice w 2010 r. Tabela 11. Wyposażenie Gminy Sędziejowice w infrastrukturę techniczną w latach 2006-2012 Tabela 12. Zestawienie dróg gminnych na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 13. Odpady komunalne w Regionie II Tabela 14. Wyniki badań wody podziemnej w ujęciu w miejscowości Pruszków - wodociąg wiejski - studnia nr 1 - stan na 9.10.2012 r. Tabela 15. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej do- konanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia wg jednoli- tych kryteriów w skali kraju, zgodnych z kryteriami UE Tabela 16. Klasyfikacja strefy z uwzględnieniem poziomów dopuszczalnych pod kątem ochrony roślin Tabela 17. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N Tabela 18. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LDWN i LN, które to wskaźniki mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem Tabela 19. Wykaz punktów pomiarowych natężenia pola elektromagnetycznego w Gminie Sędziejo- wice w 2012 r. Tabela 20. Tereny zalewowe w Gminie Sędziejowice Tabela 21. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 22. Rezerwaty przyrody na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 23. Pomniki przyrody na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 24. Użytki ekologiczne na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 25 Charakterystyka złoża na terenie Gminy Sędziejowice Tabela 26. Propozycje wskaźników monitorowania celów Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 101 – Poz. 1555

17. Spis rysunków Rysunek 1. Położenie Gminy Sędziejowice na tle województwa łódzkiego i powiatu łaskiego Rysunek 2. Położenie geograficzne Gminy Sędziejowice Rysunek 3. Złoże piasków kwarcowych na terenie Gminy Sędziejowice Rysunek 4. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego Rysunek 5. Zagospodarowanie przestrzenne Gminy Sędziejowice Rysunek 6. Mapa regionu II województwa łódzkiego Rysunek 7. Punktowe źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych zlewni Warty Rysunek 8. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCW badanych na terenie województwa łódzkiego w 2011 r. Dorzecze Odry Rysunek 9. Podział województwa łódzkiego na strefy oceny z podziałem na ochronę zdrowia i ochro- nę roślin Rysunek 10. Obszar przekroczeń średniej rocznej wartości poziomu docelowego stężenia BaP w pyle PM10 w zachodniej części strefy łódzkiej w 2012 r. Rysunek 11. Rozmieszczenie punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w woje- wództwie łódzkim w 2012 r. Rysunek 12. Mapa zagrożenia powodziowego w województwie łódzkim Rysunek 13. Obszar działania Nadleśnictwa Kolumna w Łasku Rysunek 14. Obszar Natura 2000 na terenie Gminy Sędziejowice Rysunek 15. Korytarze ekologiczne w województwie łódzkim Rysunek 16. Rozmieszczenie punktów pomiarowo-kontrolnych na terenie województwa łódzkiego

18. Spis wykresów Wykres 1. Średnia miesięczna temperatura na terenie Gminy Sędziejowice Wykres 2. Struktura ludności na terenie Gminy Sędziejowice - stan na 30.09.2013 r. Wykres 3. Struktura demograficzna Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012 Wykres 4. Przyrost naturalny na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012 Wykres 5. Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w Gminie Sędziejo- wice w latach 2006-2012 Wykres 6. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wg płci na terenie Gminy Sędziejowice w latach 2006-2012 (%) Wykres 7. Struktura działalności gospodarczej w Gminie Sędziejowice w 2010, 2011 i 2012 roku wg sekcji PKD 2007