Bijlagen 352 2 Tweede Kamer u Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischen uard ten aanzien van Duitschland.

352. Additional memorandum of the Netherlands Government with regard to the demarcation of the future Netherlands­ German frontier and related problems. BRIEF VAN DEN MINISTER VAN BU1TENLANDSCHE ZAKEN. The Hague, 25th January 1947.

Den Heere Voorzitter van de Tweede Kamer In their Memorandum of 5th November 194G the Royal der Staten-Generaal. Netherlands Government formulated their point of view with regard to the demarcation of the future Netherlands-German frontier and related problems. 's-Gravenhage, den 25sten Januari 104ï At that time no decision had been taken as to the procedure to be followed for the consideration of the German problem; thereforo Her Majesty's Government were of the opinion that Ten vervolge op den brief van den Minister van Buiten­ a succinct exposé of their views would suffice in these circum­ landsche Zaken a.i., Directie Politieke Zaken, no. 94641/7040 stances. G.S., van 5 November 1940 heb ik de eer U Hoogedelgestrenge hiernevens te doen toekomen het aanvullend memorandum met By their note of 7th January 1947 the Council of Foreign betrekking tot de vaststelling van de toekomstige Nederlandsch­ Ministers, however, invited Her Majesty's Government to Duitsche grens en aanverwante problemen, hetwelk heden te communicate in writing to the Deputies for Germany their Londen is aangeboden aan de vertegenwoordigers voor Duitsch­ views on those aspects of the German problem which are of land van den Raad van Ministers van Buitenlandsche Zaken. interest to the Netherlands. Tevens gelieve U hierbij aan te treffen een Nederlandsche vertaling van het memorandum. Ik moge U Hoogedelgestrenge Her Majesty's Government consequently deern it opportune verzoeken deze bescheiden wel te willen doen ronddeelen aan to give further information, mostly of a technical nature, regar­ de leden van de Tweede Kamer der Staten ­Generaal en de ding the questions raised in their aforenientioned Memorandum daarbij behoorende kaarten ter inzage te doen leggen ter griffie of 5th November. van de Kamer. ')

De Minister van Buitenlandsche Zaken, W. VAN BOETZELAER. I. Historical aspects of the Netherlands-German 1) Nedergelegd ter griffie, ter inzage van de leden. frontier region.

In a historical examination of the frontier between the Nether­ lands and Germany, as well as the modifications now proposed in it, a distinction must first of all be made between the parts of the frontier south and north of the Rhine — or. more exactly, CONTENTS. south and north of the old boundariea of the Duchy of Cleves or the present Rhine province, near Emmerich. Introduction 11

I. Historical Aspects of the Netherlands-German frontier In the northern part, along the German provinces of West­ phalia and Hanover, the frontier lias remained practically un­ region 11 altered for a long time past; the garrisons which the Netherlands maintained for a considerable time in a number of fortresses in II. Economie desiderata 12 East-Frisia and Cleves did not produce any lasting results. If, nevertheless, modifications in this part of the frontier, ­too, III. Description of the situation obtaining in the Nether­ are historically justifiable — and it is only the historical aspect lands-German frontier regions, with regard to water that is under consideration here — this is on the following drainage and supply, reclamation, and land and ground: water Communications, with the rectifications proposed lt is only in the recent past — since Bismarck — that the by the Netherlands Government 14 frontier lias assumed an absolute, culturally and eeonomically exelusive, character as a result of wich abuses have not made .4. Catchmcnt areas of variou* riven and strcams 14 themselves feit until recent times. Going from north to south. the'situation may be elucidated as B. Observation roncerning the rail, road and water follows: 1. In the Kms estuary Germany used to claim absolute Communications in the Netherlands-Gcrman sovereignty over this river on the strength of a charter the frontier area 21 authenticity of which is extremely dubious — a situation never accepted by the Netherlands, The island of Borkum, situated C. Summary 21 between the two arms of the Kms estuary. was practically un­ inhabited in olden times. Now, however. Borkum controls the Annex B 22 approach also to the Netherlands ahore of the Kms. The Netherlands project* ainiing at the damming in of the Dollart, (Annexes A and C—H consist of maps, affixed to this the improvement of the Eins estuary and the Bafeguarding of Memorandum.) the defence of the country, call for the modifications as proposed.

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 1946—1947. 12 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en eoononiischen aard ten aanzien van Duitschland.

2. The Bourtange pent moor constituted a natural boun­ had to be spared in some degree at lenst. For all these losses, dary in former days, when for strategie reasons is was artifi­ renl or fnncied Prussia had to find coinpensation in the Bhine­ ciaüy kept in a barren state. The reclamations, however, of the land, so that little remained to coinpensate the Netherlands. laai lif'tv years have complefcely changed tbis sitnation. A fron­ But then, there was no question of any eonsidered weighing of tier that used to serve its purpose lias now becomo fortuitous interests in the tcnse atmosphere of the Congress of Vienna. and inoonvenient. 3. The territory of the County of Bentheim. Here the non­ exclusive character of the frontier made itself strongly feit in The 1815 delimitation, which has thus remained in force until former days; tliis distriet, geographically entirely dependent on the present time, is based on the i'ollowing principles: the Netherlands has from ancient times been closely assoeiated 1. Prussia retains the Cleves district; only its exclaves in with this country in every respect. Netherlands territory are ceded, in addition to which a slight 4. The pockets of Vreden and AnhoH owe their origin to the improvcment is ma.de in the frontier contour. This deep dent presence "I a bishopric and of an independent manor, both of in Netherlands territory, which owes its origin to the vicissi­ which had more or less escaped the general course of territoria! tudes of medieval history, was thus perpetuated. delimitation, and which as a resnlt bad survived as incurvations 2. The Netherlands are confirmed in the possession of the into Netherlands territory. lt is the vicissitudes of medieval previously Netherlands territories, with the exception of a roun­ politieal history which are responsible for these minor anomalies, ding-off at Aix la Chapelle, which is disadvantageous to the which require rectification in the interest of a straightening of Netherlands. the boundary line. 3. The river Meuso is brought entirely within Netherlands In all these cases, therefore, it is a question of rectifying the territory; for this purpose the Dutch territories east of the existing frontier, not of introducing fundamental changes. Meuse are joined togetber by means of a strip of land, from three to four kilometers wide, along the east bank of the river, it being expressly stipulated that the towns of Sittard and Sus­ The Southern part of the frontier, along the German Bhine teren are to be included within Netherlands territory. province, presents (]uite a different aspect. Here the frontier To this settlement the Netherlands at the time had to agree; as sucli is of mueh later date, having been fixed under the protests, such as were made with regard to details and parti­ settlement of the Congress of Vienna of 1815. Consequently, culars, proved unavailing. this frontier cannot be dissociated from the historical fortuities For all this, it is obvious that this frontier, along the German of the Congress of Vienna, and it has no greater historical Bhine province, has mueh less historical authority than that authority than these historical fortuities — and the fact that along the provinces of Westphalia and Hanover. The frontier it has remained unaltered since. in this southern part of the country is tbc result of a politieal The present German Bhine province and the adjoining Nether­ compromise whose contents were largcly determincd by alion lands provincie of Limburg form one of the classic borderlands, factors. one of the most frequently disputed territories in the world. In the middle ages no definite grouping was reached here. The Eighty Years' War and the Thirty Years' War achieved no more After what has been said the modifications proposed in the than a Bort of prelhninary settlement for these territories. For southern part of the frontier will hardly require individual his­ Francé these areas (in so far as they had remained German) torica! elucidation. They are briefly summarized below, so as formed a sphere of influenee. The Bavarian house of Wittels­ to verify that not one of them oversteps the bounds of histori­ bach exercised eentrol over them, under tbis French influenee. cal tradition. On the Netherlands frontier, in Cleves, afterwards also in Upper 1. A rounding-off of Dutch territory near tbc area of the old Guelders and in Meurs, Prussia had ensconced berself. On the Duchy of Cleves, near the towns of Cleves and Emmerich part of the Netherlands this sitnation Mas not eonsidered (which are not themselves affected by the Netherlands de­ dangerous in those days. Tbere was no foreseeing that one day mands). In this way a very troublesome sharp inward bend of an aggressive Germany would form round this Prussian nucleus. the Netherlands border will be straigthened. This is a territory In 1702—95 a revolutionary France seized these Hhine pro­ where the politieal frontier constitutes only to a minor extent vinces andreplaced the previous politieal chaos by a botter order. a social dividing line. When, after the downfall of Napoleon, a new settlement of 2. A rounding-off of irregular frontier contours in the neigh­ Europe was being worked out, the Bhine provinces were bourhood of Boermond and of Sittard. The principles which had regarded by the victorious powers as a territory to be disposed guided the Congress of Vienna in hurriedly formulating its views of as they saw fit, n complex available for supplementing one were bound to lead to unfortunate results in the present in­ state or compensating another, tbere being no necessity to take stance. ft may safoly be assumed that a delimitation taking account of anv acquired rights. The result bears the stamp better account of the interests of both eountries would have of this. led, in this instance as well as in that referred to above, to a From the very outset it was a foregone conclusion that the frontier contour closely resembling that now proposed. Netherlands, risen again under the Prince of Orange, would be 3. A modification of the frontier in the vicinity of 's-Her­ accorded an incrcase of territory. For this purpose the Prince of togenrade and Aix la Chapelle (which latter town is not affec­ Orange had cxprossed a wish not only for the restoration of the ted). This is a rectification of the departure which had been territory along the Meuse that had previously been Dutch (Venlo, made from the historical frontier in 1815. Maastricht O.S.), but also for the incorporation of Belgium, as well as the eovering of this flank by tbc incorporation of part of the Bhineland, in particular the fortress of Jülich with the BUT­ Summing up, it may said that the modifications of the frontier rounding district. At first the allies agreed on the point that proposed by the Netherlands are in agrcement with the histori­ the Netherlands should be accorded a su.itablo incrcase of terri­ cal development of that frontier and that these proposals aim tory in the Bhineland, with an appropriate boundary-line. But only at such ailterations as will either serve to rectify former wliile Britain, and also Austria, would have accorded to the mistakes and oinissions, or are required by new factors that Netherlands the entire Bhineland belon Cologne, Prussia de­ have come into play. Moreover, a consistent cndeavour has been murred to this ; it was for Prussia that the remaining part of the made to do f uil justice to the historical weight of situations Bhine provinces had been destined — togetber with the respon­ that are of long standing, especially in regard to the nortbern sibility for tlie defence of this territory agninst Franco —, but part of the frontier. she was unwilling to accept tbis accretion unless it was suffi­ ciently extensive. There were other factors, too, that affected the issue of tbc negotiations. For Hanover there had been plan­ ned an increase of territory by the incorporation of areas which had previously been partly Prussian, This required compensa­ tion. An even greater measure of compensatioii was demanded, II. Economie desiderata. because Prussia had been obliged to Burrender part of the Polish territories, she had previously acquired; and to an equal extent The wishes of Her Majesty's Government in the economie because Saxony (which Prussia had desired to annex bodily) sphere may be distinguished in desiderata of a general economie character and demands of a more specified nature. 352 2 13 Memorandum betreffende verlangens van territoria!' i il economischen aard ten aanzien van Duitschland.

As t<> the genera! desiderata the Netberlands Government do In order to complete this picture it should be recalled that not (leem it necessary. in the present stage of the investigatii n the above does not only refer to traffic problems as such, 'but of the German problem, to enter into further details. However, also to the multilateral commercial transactions connected there­ they wish to emphasize that these demands are to he considered with. All these questions should be fully considered if the Nether­ of the greatest unportance. These questions are of importance lands are to have a reasonable chance of recoverj. not only for the future peace-treatv; they also require immediate Nevertheless Her Majesty's Government realize that the flow attention. The questions here referred to should be taken up of traffic between their country and Germany lias been disrup­ at the earliest opportunity in order to ensure that the régime, ted and will not soon reach its former level again. Thej are now in force in occupied Germany, be adapted as soon as furthermore convinced that the economie relation between the possible to the system aimed at in the peace-treaty. This applies Netherlands and Germany should not be one of dependence. particularly to sections 2 and 4 of Appendix I of the Memo­ For that reason more. specific demands have been made as well. randum of 5th November 1946. The problems concerning unfair These mainly amount to the following. In view of the exep­ competition of German seaports and the monetary régime tioiially rapid increase in population, expansion of the national require immediate attention, whereas the problems connected industry is imperative, requiring in its turn a wider coal-basis. with the German canal system are of a less urgent nature. Moreover, a more adequate supply of fertilizer will in future be For a just appreciation of seetions 2 and 4 account should be indispensable for Netherlands agriculture. The more specific taken of the probability that economie activitv in Germany, claims refer to these two questions. for many years to come, will be on a low level, considerably In the memorandum quoted above it lias already been stated lower than in the period between the two wars. It is especially that detailed considerations ­which might arise from a further for this reason that the Netherlands Government wish to lay study of this matter may be submitted at a later date. Without particular stress to their claims. For under such circum­ entering at this moment into all the details that require further stances a system of discrimination regarding the Netherlands consideration the Netherlands Government, for the purpose of interests will be even less bearable than would be the case in a elucidating their memorandum, deern it desirable at ihis point period of a relativelv high level of prosperity. to deal more fully with some of these questions. This may be illustrated with a few figures. In 1924 the total As regards the mines in actual exploitation, the question at amount of goods, transported from and to the Rhine-Euhr area, issue is not exclusively eoncerned with the transfer of the con­ was 28.757.600 tons, of which 17.462.000 tons, or 60.7 per cent, cessions and of the mines themselves, but also with everything passed the Netherlands-German frontier in transit with trans­ connected therewith, such as the plants manufacturing by-pro­ shipment. In 11)37 these figures were respectively 0-l.2n7.KOO ducts, possible harbour equipment and other traffic apparatus tons, 84.272.600 tons and 58.4 per cent. From these figures il forming part of the concern, while the production of the mines is appears in the first place that in consequence of the incriminated to include not only the coal, coke and briquettes, but also all by­ German measures the Netherlands share of this trade declined products. The transfer of the concessions, of the sites of the not inconsiderably; hut these figures further prove th it the mines, and of everything connected therewith, is (o take place amount of the transit trade was greatly influenced by inter­ without any compensation. national trade fluctuations and the activities of German industry It has already heen pointed out that the capitail invested by in consequence of interaal German measures, in which rearma­ the Netherlands should be regarded as preferential with respest ment played an important róle. As the fixed purpose of the not only to established shareholders, bui to existing creditors Allied Nations will permanently eliminate a rearmament policy as well. Such arrangement would be required pending a settle­ in Germany and in view of the desolate condition of German ment with regard to the German owners. In this connection the industry, it will be necessary for a considerable time to reckon Netherlands Government wish to refer to paragraphs 10 and 19 with transport figures lying well below the 1924 level. of Chapter II of their Memorandum of 14th January 1917. They Consequently the seope and character of one of the great wish to avail themselves of this opportunity to point out that sources of Netherlands prosperity will undergo a permanent the Netherlands have a direct financial interest in sevcral of the change. Therefore, the Netherlands may expect more than ever mines and concessions claimed. Besides these the Netherlands before that as regprds commercial and traffic policy their have many other pre-war investments in the German mining interests will be fully taken into account. industry in general. It might be considered whether these rights In times of peace the prosperity of the Netherlands was for eould be exchanged for German property rights in the mines a considerable part due to their international position, i.e. referred to in the Memorandum of 5th November, 1946. In this overseas traffic and traffic with the hinterland. During the lasl way a definite settlement of this intrieste problem could be war German agression caused the Netherlands to be cut off for facilitated. Especially in the case of the mines now in exploi­ five years from their overseas trade. in addition to which severe tation the question of ownership would be simplified on the looting took place. Af ter the unconditional surrender of Germany expiry of the envisaged period of forty to fifty years, as these the Netherlands. mostly as a result of the chaos left by the mines might as a result of such an exchange, prove to be partly Hitler régime, are largely shut off from the continent and in or entirely Netberlands property. particular from the natural hinterland. Although the Nether­ As regards the Netherlands claim that the production of the lands fully realize the difficulties which the Great Powers mines covered by this arrangement will be regarded in all eneounter in the occupation of Germany, yet Her Majesty's respects as the produce of Netherlands soil, Her Majesty's Go­ Government feel bound to point out the consequences of these vernment wish to state that, in so far as the coal should prove elementary facts. not to be required to cover Netherlands needs, it will be sold For a reasonable recovery <>f Netherlands prosperity it is in the world market or in Germany within the limits of pos­ essential that free aeeess to the country's natura] hinterland sible international coal-agreements. be once more nssured, and in particular under conditions ex­ As the management, economically as well as technically, will eluding all discrimination. This does not mean that the Nether­ be exclusively a Netherlands concern, it should be assured that lands demand any preferential treatment; they do demand tlie Germany or any German „Land" eoncerned shall not in any free use of the Tüiine. not only in a; technical sense, but in a way use its rights as a sovereign state to discrinnnate against mannor fitting into the framework of modern economie traffic, Netherlands interest. The concessions, not in actual exploita­ i.e. as regards tariffs, and measures of monetary and commercial tion, are demanded for an indefinite period of time. as only on policy. They are also of opinion that they may claim for the such a basis it may be expected that the considerable capital Netherlands raihvays their due place in international traffic, and investment, necessary for the future, will be justified. For this the satne is expected as regards road traffic. In this connection reason special arrangements will be required for these conces­ it may be recalled that the Netherlands hinterland geogra­ sions to the effect that Netherlands interests shall in no way phically extends to the Danubian countries. For this reason the be discriminated against. Moreover, it will have to be stipulated Netherlands feel justified in their demand that transit-traffie that the Netherlands managing authorities shall be enabled to through Germany in both direetions should be open to them obtain, on a reasonable basis, all facilitics necessary for the ex­ without any discrimination, and that this be also taken into ploitation and storage, the transport and salc of the products accound in the policy of other than German Northsea ports. In and by-produets. The ^axes to he levied in Germany should be this connection the Netherlands Government trust that in the imposed on the mines under referenee (mines now in exploita­ policy to be applied to the port of Trieste adequate consideration tion as well as mines not vet in exploitation) only to the extent he given to Netherlands interests. necessary to make them contribute their reasonable share in the I 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en eeonomischen aard ten aanzien van Duitschland. local public expenses; taxes levied to cover German war and Prussian East-Frisia two main channels are found, of reparation debts are to be excluded. which the one to the east, the „Oostfriesche Gaatje", is The Netherlands demands regarding the German mining in­ follovved and maintained chiefly by the incoining tide, the one dustry will also have to be judged in tbc light of the recovery to the west, the ,,Bocht van Watum", by the outgoing tide. and expansion of this industry in Germany itself. The existeiice of several channels, kept frec by the main tidal, lt may finally be reealled that the , .Gèwerkschaft Sophia currents, is a nornial feature of wide river estuaries. In places Jacoba" is entirely owned by a Netherlands company, viz. the where these channels meet, the currents lose impetus, causing ,,Nederlandsche Maatschappij tot Ontginning van Steenkolen­ deposits of sand to be formed, in the shapo of sills which may velden". The Xetherlands property rights in these mines were constitute an impediment to shipping. This is for example the established in the Credit and Coal Treaty, concluded between case at a point slighty westward of the Dollart. where the the Xetherlands and Germany on llth May, 1920. The question ,. Bocht van Watum" and the „Oostfriesche Gaatje" meet. will have to be considered in how far this treaty needs The Germans, taking their own measures, have, by dredging, amplification or revision. removed the sill at the entrance of the „Oostfriesche Gaatje". This they did to aid the shipping of landen; whieh passed through the „Oostfriesche Gaatje". The dredging interfered with the natural flow of the water, the more so as the Germans several times deposited the dredgings in the „Bocht van Wa­ tum", clearly with the intention to decrease its capacity. III. Description of the situation obtaining in the Netherlands­ To the detriment of the capacity and depth of the latter waterway the inflow and oütflow of water through the „Oost­ German frontier reglons, with regard to water drainage and friesche Gaatje" was increased. It is on the „Bocht van Wa­ supply, reclamation, and land and water Communications, with tum" that the Netherlands port of Delfzijl is situated. As a the rectifications proposed by the Netherlands Government. result of the German dredging the access to this port was impeded by silting. Ships bound for Delfzijl with a draught of more thans six metres have therefore in various periods heen .1. Catchment areas of various rivers and streame. compelled to sail up the ..Oostfriesche Gaatje" as far as the COnfluance with the ..Bocht van Watum" (Bovenhondton), 1. Catchment o.rea of the Ems. and then in the opposite direction through the latter waterway to Delfzijl. The frontier between the Netherlands and Germany in the Without undertaking works the fairwav to Emden cannot be area of the Ems estuary has nut previously been established kept in a satisfactory condition for heavydraught vessels. It by treaty. The frontier treaty concluded on July 2nd 1824. cannot. however. be countenaneed that the access to the Ger­ at Meppen, between the Netherlands and Hanover, fixed the man port of Emden is improved to the detriment of the access frontier between the two countries only in the Dollart as far to the Netherlands port of Delfzijl, especially as it is by no as the Ems. The Ems estuary provides access for shipping to means impossible to combine the interests of both. the Netherlands port of Delfzijl and to the German port of To this end it is sufficiënt that the „Oostfriesche Gaatje" be Einden, situated further up the estuary. The fact that the dispensed with as an access to the port of Emden, and that the frontier and the rights of either country with regard to the Ems „Bocht van Watum" be assigned as such, both for Einden and estuary have nol been defined, has of necessity given rise to for Delfzijl. The works to be executed should then serve to difficulties, increasing in proportion to the expansion of shipping increase the capacity of this channel and decrease the capacity and the resulting higher demands on the navigability of these of the „Oostfriesche Gaatje". waters. There is another circumstanee which increases the desirability Prussia, which took Hanover's place as a party to the of the execution of works in aid of navigation, nainelv the land­ treaty after the annexation of' the latter country, did not reclamation in the form of the diking of accretions, planned by respond to attempts by the Netherlands to arrive at a solution the Netherlands. acceptable to both parties. For centuries past the Eins estuary has been the scène of a Eelying on her might, Prussia considered tiie whole area of process of sanding and silting up, followed by diking. The area the Ems estuary as belonging to her jurisdiction. She even went of the Dollart in particular has been very eonsiderably reduced so far as to execute, without consultation, works on the Nether­ by siu-cessive endikings. Up to the present the practice has lands tide to the west of the Dollart frontier line. on unques­ been to defer diking until by silting up, often with artificial aid, tionably Xetherlands territory. the grounds had nearly reached the level of mean high tide. By It is clear that it is desirable to arrive at a definition of the this means polders have come into being with a layer of clay frontier in the Ems estuary and to a deliniitation of the rights several meters thick. Agriculture does not require a layer of clay and obligations of the two countries. of such depth; in fact modern views in agriculture even tendto This problem concerns not only shipping, hut also reclamation consider that a layer of clay of great thickness may be attended and drainage. The forination and maintenance of an easy access with disadvantages. When a thinner layer is considered suffi­ lor sea-going vessels to the ports of Delfzijl and Einden is elosely ciënt, diking can already be commenced when the grounds are bound up with the furtherance of reclamation. from one to two metres below high tide, at a much earlier stage The luns is a rivir with a restricted catehmenl area. Not [ar therefore, which implies that the new polder has to be drained to the east of Kinden this small ri\er dehouehes intO a suddenU' by pumping. widening estuary. containing several channels, which enter the The present stage of the Dollart is such that if not the whole sea on either side of the islaiul of Borkum. The discharge of the of it. then at any rate the southern half. can be diked to Ems contributes very little to the formation and maintenance advantage, of tluse channels; tnej are chiefly determined by tidal actiën. As long as the present frontier is maintained. which by a The nornial tidal range at Delfzijl amounts to C.2.78 nieters straight line divides the Dollart into a large Netherlands and a (at spring-tide 3.85 meters, at neap-tide 2.15 nieters i. Not small German part, an economically satisfactory seheme for counting the discharge of the river Ems itself, high tide raises reclamation cannot be pursued. Tt is therefore essential that the level of the entire Ems estuars bv a luyer of water '2 to 8.5 the frontier between the two countries here be moved east­ meters in depth, which volume is discharged into the sea at wards, in such a way that the whole of the Dollart becomes the gubsequenl ebb. The volume of water which flows through Netherlands territory. a given profile at incoming tide (landwards) and outgoing tide The reclamation of the Dollart. even if initially it will probably (seawards) is then determined by the floodwater Btorage capa­ be restricted to somewhat more than half of the area, has a city of the basin situated to the landward of the profile. direct influence on the capacity of the currents in the channels in the tidal interpla\ which fills and empties the estuary the of the Ems estuary by reducing the flood-water storage capacity. extensive basin formed by the Dollart has an important part. This reclamation is a phase in the development of the Ems From the preceding it is clear that to the seaward the influence estuary, which will be succeeded by further decreases in the of the Dollart is increasingly diminished. storage capacity, gradual decreases occasioned by natural san­ The Ems estuary seaward of the Dollart lias several chan­ ding and silting up, and sudden decreases, when further reclama­ nels. Between the Netherlands province of Groningen and the tions are carried out. Bijlagen 352 2 Tweede Kamer 15 M( orandum betreffende verlangens va» territorialen scononnschen aard ten aanzien van Duitschland.

This process, partly natural, partly artificial, combined with Germany receives the right, as long as the dik< is part of the the superior standards of navigability imposed by sea-going coasial defence, to execute works in a strip of the width 'of vessels, necessitates tlie drawing up of a plan, guaranteeing 500 metres from the toe of the dike, in order to profeet it against a single, regular waterway of sufficiënt wiath and defth front the sea. In this way Germany would be enabled to have full the sea to Delfzijl and Einden. The flow-capacity of this water­ responsibility for the protection against the sea of the country way will have to increase to the seaward. To the SOUth and west behind, which remains German territory. To the east of the this improved estuarv of the Ems is bordered by the dike along Dollart, however, the frontier would have to be moved east­ tlie Netherlands provinoe of Groningen and the proposed dike wards, in order that along the landside of the eastern Dollart­ of the future Dollart polder; along the north and east sides a dike a projected discharge canal for the Dutch area from Wester­ dam will have to be constructed which joins the Germarj coast wolde to the Ems be situated entirely in Netherlands territory. near the Knock, and passes from there through the mouth of the This canal will have to be constructed in eonsequence of the . .Oost-Friesche Gaatje" aeross the Paap and the Hond east of „impoldering" of the Dollart. the Doekegat. The distance between this dam and the Groningen For this purpose it is necessary that the ,,Kanalpolder" and dike should gradually increase seawards. Between this dam and a corresponding strip of land north of it up tothe Ems be added the Groningen dike a single channel should then be fornied. t<> the Netherlands. This enlargenient of Netherlands territory This involves dredging, and works to direcl the currents. will be compensated by a westward readjustment of the frontier Further, it may he necessary to deepen the Ems above Einden further south, where a more rational demarcation is proposed. by dredging, to reduce the resistanee to the incoming flood and as indicated on the map (Annex A) by a red blocked line. increase the capacity in this way. The works for the improvement of the mouth of the lans will The exeeution of this plan will have to be preceded by have to be carried out at a more moderate rate, in order to further study and observation. allow the shipping channel sufficiënt time to adjust itself to It should be remarked that it is not only the interests of the new situation. Delfzijl which suggest that of the two existing channels the one The eost of these works. apart from the cosj of the i ndikings to the west should be chosen as the future permanent fairway, and of the drainage of Westerwolde, will have t<> be borne by Germany. It should be recalled that Germany at ar. earlier but that also from the point of view of rationa! river control Btage bas not seen fit to co-operate in a solution of the problem the channel formed by the ebb is indicated as the only future acceptable to both parties. Once it is admitted as reasonable channel. that the main fairway to the German port of Emden should In the navigation-route thus formed between two dikes a likewise give access to Delfzijl, improvement of the access \" state of equilibrium can be achieved. which will only requirc Emden, situated further upstream, is possible only by the regular maintenancc dredging on a modest scale. Such is not simultaneous improvement of the access to Delfzijl. If instead the case, however, in the area where the eastern dam termi­ of tbe ,.Bocht van Watum", which passos Delfzijl, the „Oost­ nates. Here, in addition to the new river bed, a large floodwater friesche Gaatje" were designated as the main fairway, this storage basin will be maintained; this will fulfil the function in would certainly not result in economization either witli regard respect of the region lying further seaward as bas hitherto to tbe planned improvements themselves or to the subsequent been carried out by the Dollart. Here likewise the currents upkeep of the works. will lose impetus, and irregularities will oceur in flow at the Although the ,,impoldering" of the Dollart will have a ven point where the extended Ems suddenly debouches into a wide marked influenee on the navigability of the channels in the Ems bed. If the plans for improvement here outlined are executed, estuarv, it should not be assumed that the „impoldering" alone care should be taken that where the extended Ems debouches, necessitates the improvement of the fairway. If the access to the main channel be given a sufficiënt extra-depth to ensure Emden is to be kept in a servioeable condition, it is inevitable that the sills resulting from the irregularities in the flow do not that drastic improvements will eventually be necessary. Though impede navigation. The pocket which is formed between the the „impoldering" of the Dollart, desirable as it is from the dike to be constructed and the East Frisian coast will at first Netherlands point of view. may tender the neeossitv of the rapidly decrease in depth through sarul-deposits, and then improvement of the river mouth more pressing, it should l>e gradually silt up. This is a process of many years duration, borne in mind that it is after all an integral part of the plan which can somewhat be accelerated by artificial means. Finally of improving the river estuarv. ..impoldering" will be necessary, not only for the purpose of In February 1946 imutdations took place which caused water reclamation, but likewise for the maintenance of a good fairway. from tl'.e eatchment area of the Ems to overflow into that of The extension of a regular river-bed of the Ems is therefore the Westerwoldsche A. An investigation of these inundations a matter which must be envisaged in the future. has revealed the fact that the improvement of the dike along In the past Germany bas always proved to be reluctant to the lower Ems (the stretch of the river ending at Herbrum, co-operate in the task of attending jointly to the navigation to where the flood makes its influenee feit) was not completed Delfzijl and Emden, and she lias always arrogated to herself up to Herbrum. It does not reach further than a little below the suprcmacy in the region of this estuarv, for the sole purpose the township of Rhede. The attached report of the Department of protecting the (ierman military and trade interests. of Public Works of the province of Groningen of May, 1946, If the Netherlands are to feel assured that their interests (Annex B) contains valuable information on this point. The will be properly seen to, and that a solution be reached which conclusion of this report shows what will happen in the Nether­ will benefit both countries, it will be necessary that from the lands frontier districts in case Germany proves unwilling or point where, in order to form a single channel passing Delfzijl, unable to carry out the necessary improvements of the Ems. a dam will join the East Frisian coast, the mouth of the Ems Concern about this possibility bas given rise to the questiou does not remain in German bands, but becomes Netherlands whether the Netherlands frontier should he moved slightly territory. This will guarantee the use of the river mouth in both further eastward. the Netherlands and the German interests. It seems advisahle that experts be appoinied. who should In order to carrv out the future ,,impoldering" to the east conduct a detailed investigation of the local situation and for­ of the new channel it is necessary that the Netherlands have raulate a conclusion. the authority to join new dikes to the existing East Frisian If this conclusion points to the desirability of determining dike, and that, so as to execute the works needed for the the frontier in accordance with the proposals of the Nether­ ..impoldering", they be empowered to occupy at a given time, lands Government, who were here led by considerations of a and not pcrmancnthj, certain pieces of land on the German minimum access of German poj)ulation, it should further be bank, for the purpose of constructing labourers encainpments borne in mind that the German region to be ceded is drained and storage yards, and taking other measures needed for the by the Süd-Nordkanal, which discharges into the Rütenbrock exeeution of the works. Harenkanal (vide ma]) Annex C). This water could not be di.-­ From a further study of this problem it would not appear charged via the Netherlands. necessary that the East Frisian dike itself be in Netherlands Begulations would have to he made, authorizing the Nether­ hands. The new frontier inight be drawn outside the toe of the lands to discharge a quantity of water derived from territory dike, with the result that the dike itself remains German to be ceded by Germany, into tbe Eins. German) will then have territory. For the purpose of the upkeep of the dike and its to take measures for an adequate discharge through the last­ defence against the sea it might further be laid down that mentioned canal. This question should also studied b\ experts.

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 1946—1947. 16 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischer! aard ten aanzien van Duitschland

From the map indicating density of population (Annex D) Furthermore, after the frontier correction there would be no ii appears that in the Netherlands the number of farmers difficulty in diverting water from the Vecht near Frenswegen actuallv resident in the new polders is at present not large, and for the afore-mentioned canal-feed. that is providing that the hns ii slow rate of increase. The same applies to the contiguoua Vecht is aible to supply a sufficiënt quantity, a matter about (lerman territory. which further data should be obtained. While no complete data of the region concerned are available These points, too, would have to be investigated by experts. to the Netherlands, it is not at present thought desirable to c. The Canal from Coevorden to Alt e Picardie, a small ship move the Netherlands frontier as far as the western dike of ping canal intersecting the region belonging to the drainage the Ems. This might call for consultations between the two areas of the Vecht, the Schoonebekerdiep, and the Laarwolder­ countries concerning the execution of river-works and the con­ wetering, would, according to the proposed frontier corrections, struction of a canal, while the frontier in that case would intcr­ be entirely in Netherlands territory. It is one of the four canals sect existing road and water Communications and cut off forming the subject of the treaty of Berlin of 12th October German towns on this bank from their hinterland. 1876 — the other canals being that between the IToogeveensche­ The suggested study of this question by experts should there­ vaart and Schöningsdorf abovementioned, the Rütenbrock-Ha­ fore not be taken to mean that the Netherlands are a priori renkanal and the Overijssel canal from Almelo to Nordhorn to eonvinced of the desirability of the frontier being moved stil! be referred to below. The Coevorden-Picardie canal ends in the further to the east. Tt is the lack of adequate information that Coevorden­ Vecht canal. which is administered and madntained prompts the suggestion of an investigation by experts, to pre­ by the provincial authorities of Overijssel. vent that the present proposals should create new problems of drainage and communication. ,3. Catchment aren of the OvcrijsselscJic Vecht. ii. In consequence of the frontier corrections proposed by 2. Catchment area of the Sclwonebekerdiep, the Netherlands Government the Overijsselsche Vecht would a. The whole of this catchment area (vide Annex E) would, belong to the Netherlands up to a point a few kilometers bclow as a result of the proposed frontier corrections, come within Nordhorn. This would enable the regularization of the river, Netherlands territory, whioh would greatly simplify the which here follows a very rambling course, to be carried out as far as the future frontier. One of the results will be that the arrangement made in August 1929 between the Netherlands sand content in its discharge will be greatly reduced. For it is at Catchment Board „Schoonebekerdiep" and the German ,,Kreis this point, above Emlicheim, that the river flows through a wide Bentheim" in regard to the maintenance of the stream. sand tract, where new channels form at every flood, causing the Thus the diffieulties frequently encountered hitherto in the river to carry along considerable quantities of sand. This is then matter of discharge, which are due to detective maintenance deposited in the Overijssel part of the river where it causes great on the part of Germany, could be prevented. damage and inconvenience to the farmers. In the spring of 1946, The l'act that the hindrance caused by the water will greatly after the great discharge of February, this was experienced once increase with a more intensive exploitation of the peat district, again. renders it urgently necessary for the cnUre peat territory to be placed under Netherlands administration. Indeed, the area Another advantage of bringing the Vecht under Netherlands under consideration forms in everv respect a single geographical administration to a point further upstream is that the control covers a larger area, so that the improvemente can be adequa­ unit with the contingent peat areas in Netherlands territory. telv timed. It need not then bo feared that the amehorations This is another reason to bring the whole of this peat district undertaken in Netherlands territory will prove insufficiënt, and as far as the watershed between the watercourses west of the untimely widening will not bc necessary. Tn this connection it present frontier and the Ems, under Netherlands control. The should be remarked that the possibility will arise to discharge new frontier line proposed by the Netherlands Government flood water from the Vecht via the sluice at Frenswegen into the closely follows the border of the peat area, the latter corres­ Süd-Nordkanal and thence to the north either to the Ems or to ponding roughly to the watershed. the Stadsk-anaal, b. For the purpose of feeding the shipping canah in the pro­ />. The Laarwolderwetering drains an area on the right bank vince of Drenthe, which at present, in the high south-eastern of the Vecht, 1740 hectares of which are at present in German part of that province, have to be fed by water naturally drained territory, while 154 hectares are situated in the Netherlands ïnto (hem from the surrounding country, it will be possible, township of Gramsbergen. It borders on the catchment areas of after the frontier corrections, t<> make use of water from the Klinken vlier, Ileege and Mars. On the map f Annex F) this area, Ems near Haneken-fahr, from where it eau be led via the Ems­ the Laarwolderbroek, is indicated by hatching. The Laar­ Vecht canal and the Süd-Nordkanal, through a branch-canal wolderwetering passes through a siphon under the canal from near Schöningsdorf, into the uppermost reach of the Hooge­ Coevorden to Alte Picardie, and discharges via the Coevorden veensche Vaart. drainage canal, into the Vecht, below the weir at Ane. When The following canals are fed from the Hoogeveensche Vaart: the Vecht is high, all the Laarwolderbroek is flooded. Bome­ the Compascuum canals, the Scholtenscanal, the Linthorst times by way of the small Netherlands area of 154 hectares. Homan canal. the Coevorden-Zwinderen canal and the Stieltjes Moreover, the catchment area of the Meene is endangered, on eanal; where as from the Compascuum canals water may either side of the drainage canal. On the other hand a high level also be brought to the upper reaches of the Stadskanaal and of the Coevorden drainage canal may cause the water to flow (lic Westerwold canals. which canals may also be fed, via the in the opposite direction if the gates are not closed in time. Rütenbrock-Harenkanal, with water from the Süd-Nordkanal. Some years ago plans were mede to turn the Laarwolderbroek This method of feeding the canals was more ilian once applied into a polder. The proposed frontier correction has the advan­ during the German occupation, as well as shortly after the tage of enabling the whole area to be united under one admini­ liberation. stration so that the Netherlands interests can receive due A provisional arrangement lias aow been made with tlie attention. ,,Links-Emsi8chen Kanalgenossenschaft" at Meppen to con­ tinue tliis method of feeding. c. The catchment area of Holthemc is concerned by the In view of the diffieulties arising in connection with the frontier corrections because the German grounds on the left bank water distribution it is desirable that the Süd-Nordkanal, at any of the Vecht, immediately above the present frontier, are rate, shall come under Netherlands administration. repeatedly flooded as a result of the ne^leeted eondition of Tn connection with the above it will be of importance to the dikes along this part of the Vecht. lts area comprises nrrive at a proper Bettlement as to the times and quantities <>f 1905 hectares. the intake of water, sinee the Ems is a rain-fed river holding The water then flows into Netherlands territory at two places only a moderate amount of water in the dry season. Aai added slightly above the weir at Tlaandrik. When the Vecht is very difficulty is that at Haneken-fahr there is also a reach of the high, moreover, the stop-block sluice at Leemgraven is opened Dortmund-Ems canal to be fed. This canal is of considerable to prevent levels in the lower reaches rising too high. In that importance for German shipping, s>> that. unless definite case extensive areas are flooded. arrangements are made, a cession of wat er cannot be expected In accordnnce with the treaty of TTanover of 1824 the inun­ nntil the Dortmund-Ems canal has been fully supplied. dation water would bo permitted to flow from German to 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischer) aard ten aanzien van Duitschland.

Netherlands territory at the Ruwe Slinger, near frontier degree by floods of water from Germany and an inl'lnx of Simd. Ktone 122. On the other hand a watereourse would be dug on This sand derives from the banks of streams in sandy reaches Qerman territory more or loss parallel to the frontier to prevent that are not protected from scouring by bank revetment. That hindrance by flooding of the Netherlands territory in slimmer. the damage caused by the sand can be very severe will be Insufficiënt observance of the regulations of this treaty has evident from the statement that its clearance oost El. 110.000 led to frequent difficulties between the population on either side in 1942—194.°. and is estimated at fl. 17Ó.00O i„ 1946—1947. of the frontier. The absence of a watereourse and the unsatis­ It will therefore be necessary to obligate the German authorities faotory eondition of the German dikes caused an overflow of to fix their banks and to keep them in good eondition. water into Netherlands territory near the Eggengoor. The Netherlands farmers then dammed off the Eggengoor. 7. Catchment area of the Berkel. (vide Annex G.) As a result of investigations a treaty was concluded on The Berkel has its source in the neighbourhood of Coesfeld 17th October 1905. The provisions included the digging on and flows past Stadtlohn and Vreden to the Netherlands frontier Netherlands territory of the ,,Rand" and the ,.Midden" water­ near Rekken-Eibergen. The catchment area of the Berkel covers eourse, discharging the inundation water of the Qerman area 41.200 hectares in Germany, which does not include the catch­ near the Koningsbrug back into the Vecht below the weir at ment areas of the Slinge, Ramsbeek, Batumsche Beek, Wel­ Ane. A certain length of Ihe dam round the Eggengoor would lingbeek and Beurzer or Herdensche Beek. Germany does not be removed, while a maximum leve! was determined for the contribute to the defrayal of the cost of discharge of Berkel road from Poffershut to Leemgraven. On her part Qermany water in the Netherlands. undertook to improve the Vecht dikes, so as to make them The Ramsbeek is a tributary of the Berkel. It has its source capable of containing the highest summer f lood. in the Netherlands, then flows through German territory, con­ Tbc result is that in case of winterfloodings in this German tinuing in Netherlands territory to join the Berkel. When the area the water may be diseharged into the Netherlands catch­ llamsbeek had to be improved, Germany partieipated, and as ment area of Holtheme. Formerly inundations in winter were the lower reaches had to be widened in the interests of Germany, considered less objectionable, but now that fertilizer is being they paid part of the cost. The Landrat of Ahaus pays annually increasingly applied the farmers object to inundations in a certain sum to the Catchment Board of the Berkel for the winter as mucli as in summer. Tf the whole area becomes maintenance of the stream in Netherlands territory. The part Netherlands territory it will be possible here to set up a Cateh­ of the catchment area situated iu Germany of the Beurzer or ment Board which would administer a considerable district and Herdensche Beek, with an area of 1460 hectares, and the hasin be able to combine the various interests. of the Batumsche Beek, with an area of 2140 hectares, which makes 3600 hectares altogether, drains into the district of d. Area o/ the Radewijkerbeek. Boven-Slinge of the catchment area of the Berkel. For some considerable time negotiations have been proceeding Furthermore, the district of the Boven-Slinge receives from with regard to this area. The international rights and obligations Germany the water of the Wellingbeek, for the maintenance of have been laid down by the frontier treaty coneluded on which stream in Netherlands territory the Wellingbach Genossen­ 2nd July 1824 at Meppen between the Netherlands and schaft pays annually a sum to the district of the Boven-Slinge. Hanover. For some three kilometers the smal] stream marks Any alteration in conditions in the German upper reaches may the frontier, from stone 113 to stone 116. The catchment area have an adverse effect on the Netherlands part; lience it is comprises 6080 hectares of German and 2830 hectares of necessary to come to an arrangement. Netherlands territory. Corrections are necessary, and it would 8. Catchment area of the Oude IJssel. (vide Annex G.) be of importance to have the entire watereourse maler Nether­ lands administration. The Oude IJssel, including its main tributary, the Aastrang, has in Germanj a catchmenl basin with a total area of 72.000 e. The Dinlal is a tributary of the Vecht, entering the hectares, of which some 41.600 hectare­, belong to the area Netherlands near Losser and passing back into Germany at of the Aastrang and 30.400 to that of the Oude [Jssel. Ootmarsum to flow into the Vecht eight kilometers further on In the Netherlands the basin comprises c. 38.000 hectares. near Neuenhaus. The proposed frontier corrections would add Reclarnation works in Germany necessitate widening of the the region downstream to Netherlands territory so thal from Oude IJssel in the Netherlands. The divided administration Losser the river would be under a single administration. The constantly leads to difficulties. When the weirs are removed Dinkel discharges badly polluted water from Germany. in Germany this lias t,> be done ai once as well in the Nether­ 4. Catchment area of the Reggc. lands in order to prevent flooding. The last sentence of para­ graph 7 also applies here. The Catchment area of the ltterbeek and the Eendenbeek constitutes part of the catchment area of the Eegge. On account 9. Catchment area of the Rhine. (vide Annex G.) of the reclarnation works in the area of these streams the The Netherlands area administered by the Netherlands Catch­ Catchment Board of the Begge is obliged tohave fairly extensive ment Board ..Nijmegen—Duitsche grens" receives via the widening works carried out in the watercourses in their district. Meer the superfluous water of the German ..Cleve—Landes­ An advantage of the proposed frontier eorrection is that this grenze" Catchment Board. In behalf of the drainage of the two area would then belong in its entirety to the Netherlands and catchment areas a pumping station was built at Nijmegen on could be joined on to the catchment area of the Regge so thae joint account, the cost of running being defrayed by the two the whole scheme would be controlled byone authority. boards in a fixed ratio of three to seven. The occasional complications arising out of this situation can be avoided if this 5. Otlier catchment areas on the Overijssel border. catchment area is not intersected l>\ the Netherlands—German Besides the areas alrcady mentioned, the entire catchment f routier. areas of the Van Royenswijk, the Overijssel canal between There are dikes along the left bank ui' the Rhine from Xanten Bergentheim and De Haandrik, and the Bruchterbeek will to the Netherlands border, the maintenance of which is of come under Netherlands control. This is an advantage from a major importance to the Netherlands low territory east of point of view of hydraulics, as then sucb happenings as the Nijmegen. When the Germans pierced the dikes in the vicinity untimely development of areas in the upper reaches can be of Wissel and Griethuizen in the winter of 194 1—191") for pur­ prevented. poses of war, the Netherlands polders of Circul van de (>->\, As regards the feed of the canals in the Netherlands in the Millingen, De Duffelt and Zeeland, i.e. 3265 hectares, were provinces of Groningen, Drenthe and Overijssel experts will inundated. To drain this water again, it was necessary to pierce have to ascertain in what way and at whose expense provision tbc dikes of these polders in two places. will have to be made on German territory to ensure the feed Along the right bank of the Rhine, downstream from Wezel, of thosc canals, to the promotion of the Duteh interests and there are also dikes of great importance to the Netherlands; without injuring existing German rights. the Bislicher dike and Hettersche dike are notorious. fn the last century this dike broke several times, which resulted in a 6. Catchment area of the Schipbeek, (vide Annex G.) large portion of the Gelderland ,.Achterhoek" and the „Graaf­ The area of the Schipbeek, comprising 18900 hectares in the Bchap ' being inundated. It is in the interests both of the Nether. Netherlands, is afflicted almost annually and in an inereasing lands and Germany that the Spijksche spill-way should be closed. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischer! aard ten aanzien van Duitschland.

When this spill-way operates, portions both of Netherlands and rnill. The district supervised by the Catclnnent Board of the of German territory are flooded. The obvious advantages to Niers eomprises only 171 hectares. Germany notwithstanding, long negotiations were necessary In Germanv the whole catchment area of the Niers is in tlie before the Germans withdrew their opposition to the spillway hands of a „Wasser­ und Boden verband", which bears the being closed. name of Niersverband. This body is charged with the upkeep of For a distance of eight kilometers near Lobith the Rhine marks the watercourses and the purification of the waste water. the frontier. The supervision of the Netherlands Customs anti Although it eannot be denied thait the Niersverband has done River Polier is confined to half the width of the river. good work as to drainage and purification, in Germany of eourse, The German half of the river and the German bank are out­ this does not alter the faet that the water of the Niers which is side the bounds of Netherlands authority. rriiis provides n drained off into the Netherlands regularly canses the formation source of difficulties and opportunities for smuggling. The fron­ of shallows and has, moreover, several tinies given rise to out­ tier wil] always have t<> cut a river at right angles if sucli breaks of infectious eattle-plagues, with which is associated the difficulties are t<> be avoided on u river with so much traffic frequency of tubereulosis in the environs of Gennep. as the Rhine has. The present eondition of the Niers in the Netherlands, apart The water of the Rhine will be of increasing importance in from the impurity of the water, is indeed most unsatisiactory. the water-economj of the Netherlands. In the first place, as a Owing to the many works of improvement on German territory, result of the exhaustion of the fresh water store of the dunes the lower Niers has in a limited period to drain off far more and the increasing consumption of water, the population of the water than it was originally intended to do and more than is in Western part of the Netherlands, i.e. half the entire population the interest of the Netherlands. of the country, will eventually have to derive their drinking­ As the Netherlands section is encumbered with water from water directly or indirectly from the Rhine. Moreover, the a very largo German area, this will necessitate constant im­ water of the Rhine will have to be employed in the effort to provements in the Netherlands. It is recommended that experts combat the constantly increasing salinity of the Netherlands from both countries shall investigate in how far it is right to polder water. The interests of the fresh water fisheries must charge the remainder of the Niersverband in Germany with a also be ensured. smaller or greater part of the rost of upkeep and improvement As a result of the increasing industrialization in Germanv of the Niers in the Netherlands. and the accompanying intensification of the working of the coal­ mines in the Etuhr and Rhineland, which throw off salf mine­ h. The Eckehche Beek. water, the Rhine has become increasipgly polluted by chlorine during the last decades. This stream (called in its upper reacties in Germany „Spa­ Pollution by other waste products, such as the decomposition nische Ley") eomprises a catchment aera of some 7110 hec­ tares, 3140 hectares of which are in the Netherlands. products of phenols from coke-works and those of fuel oil, and also bacteriological contamination by refuse of the constantly Just above Bleyenbeek Castle the Horstcrbeek, named .,11 fil­ growing human community — especially in industrial districts mer Leitgraiben" in Germany, branches off from the Eckelsche Beek to the North. — constitute a continually increasing danger to the utilizability of Rhine water. Therefore, provisions will have to be made to The Eckelsche Beek and the Horsterbeek were hnproved in prevent further pollution and ultimatelj to enhance the quality accordance with an agreement made between the district coun­ eil of Bergen and the 11 ülmor-Heido-Genossenschaft on 28th of Rhine water. April 1938. The two Governments later expressed their approval of this agreement. 10. Botder streams. (vide Annex G.) In this agreement the necessary provisions were made as to The border streams Dambeek and Millinger Landwehr need the execution and financing of the new works, as to the future no special comment. upkeep of the works, the operating of the weii-s, the institution What is known as the frontier canal, flows from frontier of building­ and inspection ronmiittees. the times of the inspee­ stone 710. also Nortb of Emmerik, to frontier stone 702. along t ions, etc. the Netherlands—German frontier for about 9 kilometers. From Consequent!}. the district of liergen defrayed the eost of the frontier stone 702 to 661 this watercourse is entirelj on German clearing and improvement of 4.3 kilometers of the lower eourse territorj and is called there De Wild. and trom the latter stone of the Eckelsche Beek, that is from the Maas up to one kilo­ to its eonfluence with the Oude Rijn it is entirely on Nether­ meter below the bridge to Blyenbeek Castle, and supplied the lands territory. The stream is inspected 1>\ representatives land in the Netherlands needed for enlarging the rest of the from the Netherlands and Germanv jointly. The water-course water discharges. The improvement of the water-courses above referred to in this paragrapb is maintained by Netherlands and the afore-mentioned points at Bleyenbeek Castle was made at German owners of adjacent land. each accounting for half the the expense of the Hülmer-Heide Genossenschaft. The district width. The l'aet that the German half is not properlj main­ of Bergen, however, is wholly responsible for the upkeep on tained, is injurious to Netherlands interests. Netherlands territory. In making this improvement in the drainage an enlargement 11. Catchment area of the Maas. of the catchment of the Eckelsche Beek has taken place on German territory. The map (Annex H) gives a aurvey of the catchment areas of According to the proposed new frontier line (drawn green streams that join the .Maas on Netherlands territory. The cateh­ line) only a smaül part. wooded grourids, is added. According to menl area of eac-h stream is indieated by various eolours. A the alternative proposal, as indieated by the green broken line. description of each of these areas follows. practically the whole catchment area will be added to the ii. The Niets. Netherlands, which sufficiently obviates all difficulties. If the proposal indieated by the drawn green line be aeeepted, The total catchment area of the Niers eomprises 125.235 hec­ a further arrangement for the upkeep of the watercourses will tares, 2055 of which are situated in the Netherlands. have to be included in the Peace Treaty. In the Netherlands the Niers has a length of 7400 metres. The last agreement between the Netherlands and Germany c The Oeldernsch-Niers Canal. concerning the improvement and maintenance of the lower Niers and the Geldernsch-Niers canal was made on May 16th 1895 The Geldernsch-Niers Canal, a watercourse through whioh (Act <>f 2nd December 1895). This included the necessary pro­ near the town of Gcldern part of the water of the Niers is visions as lo the extent and the maintenance of the works, as to drained to the Maas below Arcen, was built in 1770 as a the level-marks, the inspection committees, also as to the Gen­ result of the ,.Niers Ordnung" of 6th March 1769, laid down nep and Viller milis. by mutual arrangement between the Governments concerned. The Catchment Board of the Niers. founded by the decree 4805 Hectares drain straight into this canal, 1285 hectares of the States of Limburg of 7th November 1878. was bj the of which are on Netherlands territory. The Niers treaty of 16th decree of those States of 9th November 1897 charged with the May 1895, already mentioned in dealing with the river Niers, upkeep of the Netherlands hall' of the demarcating section as also concerns this canal. In Artiele 9 of this treaty it is laid well as with the stretch under the supervision of the Catchment down that the discharge into this canal may amount to at Board between the mouth of the Kendelbeek and the Gennep most 7 cubic meters. Bijlagen 352 2 Tweede Kamer 19 Memorandum betreffende verlangens van territoriale!) en economischen aard ten aanzien van Uuitsehland.

The treaty lays the obligation upon the Netherlands Govern­ This fact proves the desirability, from considerations of ment of the upkccp according to certain dimensions and levels drainage, of joining the largest possible portion of this catchfnent of the first fifteen hnndred meters of the canal, beginning area to the Netherlands. at the Prussian border. The remaining part in the Netherlands Frontier correction according to the Memorandum <>f Novem­ lias to be maintained by the district of Bergen. ber 5th 1946 (green line) results in au increase of the catchment This canal frequently discharges polluted water fi'om the area in the Netherlands t<> circa 7.000 hectares. contaminated Niers. This pollution wil! have tot be dealt witli The same applies to this stream as was suggested for the by a further arrangement. Niers at the end of a.

d. The Lingsfortcr or Sandhoeksche Beek. ƒ. The Roer. The, main branch of this stream, called the Straelener Lei­ The Roer has a catchment area of 219,190 hectares, of which graaf, rises in Germany in tlie neighbourhood of Herungen. only 6,000 hectares are in the Netherlands. The length of the Flowing to the North it receives Bome tributaries and, at stone part of the river in the Netherlands is 19,800 meters. 484, reaches the Netherlands frontier. Slightly north of the The water of the Roer that flows into the Netherlands is con­ frontier. on the left, the main Netherlands tributary is siderably polluted, carrying along at substantial quantity of solid received ftnd trom here on the stream bears ttie name of the matter, which causes appreciable pollution of the Maas and the Lingsfortcr or Sandhoeksche Beek ; il flowa into the Maas need of regular dredging, at considerable expense. near Arcen. The maintenance of the banks of this river, which is in the The catcliment area of this stream comprises, according to hands of' the owners of' adjacent land, with the district councils available data, 5770 hectares, 1025 of which are in the Nether­ supervising, is generally verj eostly. as the bed and the banks lands. consist of iiiielv granular materiaü and are therefore very easily The Lingsforterbeek and the Straelener Leigraaf were im­ washed away. In 1944 and 1945. in particular, the banks of the proved in 1931 and 1932, mainly in behalf of the low country Roer on Netherlands territory were extensively eroded as a in Germany. under an agreement made between the district result of circumstances created by the war. First, shortage of councils of Arcen and Velden and the Straelener Veengenossen­ labour had made it impossible properly to maintain the „bat­ schaft on 26th ­lune 1981. This agreement was subsequently werken" (bank revetment consisting of a kind of vvattle work confirined officially by the respective Government8. in the bank aipproximately at water level, with, f.i., gravel on The agreement contained the necessary arrangements con­ top), later on there was evacuation and the lying of mine-fields cerning the execution and defrayal of cost of the new works | along the banks of the Roer. required for future maintenance, the operation of the weirs, As a result of the above-mentioned facts tbc existing „bat­ the institution of building and inspection committees, specifi­ werken" have been washed away in many places and here and cation of the times of inspection, etc. there the Roer has not inconsiderably moved. Accordingly, it Regarding the cost of the works of improvement, it was 1 would be a very difficult problem to repair the banks of the specified that 72 % should bc bome by Germany and j Roer in our country at the present moment, especially becamse the rest by Arcen and Velden. As for the maintenance of the j the cost involved would in manv places be higher than the value water-courses, it was laid down that the district council referred of the grounds to be protected. to will be responsible for the maintenance of the Zandhoeksche As the frontier runs at present, it would not solve the pro­ Vonder as far as the niill of the castle of Arcen, and the Veen­ blem to estabüsh a catchment board; the area would be too genossenschaft from the frontier to Vonder. Hence the German small. The Memorandum of 5th November specifies an exten­ party interested is compelled to maintain a part of the water­ sion of about 3,000 hectares, but even then the area would be courses on Netherlands territory, the reason being that otherwise mucb too small to defray the high cost of maintenance, for it there would be a discrepancy between the apportioning of the must not be forgotten that the part of the Roer to be maintained cost of maintenance and the ratio of the interests of the two would then be increased by half. parties. What was suggested with regard to the Niers also applies to According to the frontier suggested in the Memorandum of the Roer, an arrangement being moreover necessary to prevent 5th November an insignificant portion (400 or 500 hectares) of the discharge of polluted water from Germany through the Roer the German catchment area would be joined on to the Nether­ to the Netherlands. lands. The same applies to this stream as was suggested for the ;/. The Worm. Niers at the end of u. The Worm comprises a catchment area of approxiinately 42 000 hectares, about 3 000 of which are in the Netherlands. e. The Swalm. From Kerkrade to Rimburg the Netherlands-German frontier This river has a catchment area of about 25,400 hectares. follows this river. 23,340 hectares are in German territory, the rest (2,060 hec­ In its upper reaches it is badly polluted by the mining in­ tares) are in Netherlands territory. The length of the pari of the dustries in the district of Aachen and Kohlscheid. Also Nether­ river in the Netherlands is 9,7 kilometers. lands colheries, notably the Dominiale, the Willem Sophie, the In 1937 a rough survev was made of the Swalm between the Julia and the Wilhelmina carry polluted water to the Worm via frontier and the point where it flows into the .Maas. with the the Asselderbeek and Strijthagenerbeek. object of incrcasing the discharge capacity of this river by About 1935 the Kulturamt of Aix la Chapelle were making clearing the existing bed and cutting off some awkward bends. plans for the amelioration of the Worm. These plans were more This work was completed before the war. than once referred to by Germans during discussions with the In connection with improvement works in the Swalm in competent Netherlands Authorities on joint improvement of the German territory, the Germans approached the district council Roodebeek. Mostly, however, this was confined to some general of Swalmen in 1941, with a view to deepening the river and observations or the exchange of data. During a discussion in Aix shortening the bend on Netherlands territory near the Nether­ la Chapelle in 1937 it was intimated by tiie Germans that in lands-German border, so that this part of the river would be their opinion it was not necessary to improve the part of the co-ordinate with the pari in Germany. Worm that constitutes the fruntiei'. With the exception of the straighteiiing ol' the bend, these This does not detract from the fact, however, that much works were carried out by Swalmen in 1942. hindrance has been experienced in the Netherlands for many As regards the amelioration works in Germany, the Gennans years from the neglect and pollution of the frontier portion of consulted the Netherlands bodies concerned very infrequenth the Worm, and also of pollution of the Roer and Maas by con­ and in some cases not at all. The object of the work­. carried out taminated water from the Worm. so that steps should be taken by Swalmen was only to restrict to a minimum the water to ensure improvement on a large scale and measures to keep hindrance caused by the improvement works on German terri­ down the continually increasing pollution of the Worm both by tory. They were, there f ore, obviously only carried out on n German and Netherlands industries. limited scale. The cost of these works should have been defrayed Seeing that. to judge by the experience of the last decades. by the Germans. as they were not ineurred as a result of nalural co-operation by the German authorities cannot be counte.d on, COnditions in the catchment area concerned. a frontier correction as indicated by the broken green line,

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 1946—1947. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territoriale!) en economischer) aard ten aanzien van Duitschland.

would provide the best solution. But even then a supplemen­ Vlootbeek through the Netherlands section of the Vlootbeek to tary arrangement to prevent the discharge of polluted water the Maas. The remaining quantity (3 cubic meters per second) Erom the short upper reaches of the Worm remaining German, was to be discharged via the Vlootgraaf to the Jonge Worm will be necessary. below tbc Wolfhagener mill. To bring this about, a dividing Finally, in the case of the Worm, too, closer investigation by work would be built approximately at the present junction near experts should follow; furthermore the same remarks apply here frontier stone 353, which would bc constructcd in suchamanner as were made regarding the Niers. that the desired distribution of water would be automatically achieved. The existing connecting channel between the Vloot­ /,. The Vlontbecl;. beek and Vlootgraaf near the junction would not be put out of The Vlootbeek comprises a catchment area of circa 13,360 commission, but the latter branch would bc adapted to take the hectares; some 9000 hectares are on Netherlands territory, the water to be discharged to the Jonge Worm. remaining 4,300 hectares on German territory. The arrangement just sketched would have provided for both This stream originates in Germany as the confluence of two parties an adequate improvement of the situation, and it was watercourses. The southern branch starts at the Luckermolen, accepted in principle by the Catchment Board of the Vlootbeek. whicb is situated on the Jonge Worm, slightly downstream Owing to war conditions, however, no agreement nas as yet fro)n Heinsberg, and flows north-west along Kirchhoven. The been drawn up between the parties, and. considering present northern branch issues from the left bank of the Jonge Worm conditions in Germany, it is not likely that this will be done in near the small village of Theberath. Until some years ago this the near future, and the projected works put into execution. branch regularly received water from the Jonge Worm through If Netherlands territory is extended aceording to the proposed a slnicu built in the left bank of this river. Aceording to data new frontier (drawn green line), practicaily the entire catch­ provided by the German authorities, at high water 1.6 cubic ment area of the Vlootbeek becomes Netherlands territory, and meters per second was discharged by this sluice to the Moot­ in that case an agreement on this point with the Germans is beek. Thus, in a more or less clandestine manner, water from superfluous and the works can be carried out by the Nether­ the catchment area of the Worm was carried to the Vlootbeck. lands. When the exact frontier-line is decided upon, care will Originally tlüs water was pure, later it was increasingly polluted have to be taken to avoid repeating the error of constructing an by mining industries discharging into the Worm. intake-sluice on the Jonge Worm at Theberath. Immediately before reaching the Netherlands frontier the The difficulties experienced with the Vlootbeek have been Vlootbeek is joined on the left by the Waldfeuchterbeek. At deliberately discussed so extensively, in order to show by means frontier stone 353 it reaches the Netherlands frontier and here of an illustration of actual conditions how important it is *o divides into a western and an eastern branch. The western make the borderline coincide as far as possible with tbc water­ branch is the main stream; it continues on Netherlands territory sheds, to avoid future difficulties. under the name of Vlootbeck. passing through the boroughs of Posterholt, St. Odiliënberg, Montfort, Maasbracht and Linne i. The Roodebeek. to the Maas. The eastern branch, named the Vlootgraaf, follows the The Boodebeek is a tributary of the Geleenbeek and joins the Netherlands-German frontier to frontier stone 354 and then Vloedgraaf and the Geleenbeek near Oud-Boosteren. At the flows entirely through German territory to the Jonge Worm, confluence it has a catchment area of circa 16,600 hectares. It issuing into the latter near the Wolfhagener mill. belongs to the Catchment Board of the Geleenbeek and Molen­ Bj order of the Catchment Board of the Vlootbeek and its beek and their tributaries, and was improved by this board in tributaries plans ware made as long ago as in 1883 for improving 1936 and 1937 from the confluence at Oud-Eoosteren to the the stream referred to. These plans were carried oul in 1893 and point where it follows the border near frontier stone 310. 1894. They were drawn up on too modest a scale, however, to Upstream from frontier stone 310 the stream continues to bring about adequate amelioration. follow the frontier as far as Tüddern where it enters German Moreover. it was then assumed that at frontier stone 353 the territory, to re-enter Netherlands territory bevond Süsterseel water would be eqnally distributed to the Vlootbeck and Vloot- in the district of Jabeek. Slightly west of the Schinveld-Gangelt graaf. But this could not be effect ed without the co-operation road it finally leaves Netherlands territory. of the German authorities. Accordhigly, all that was done was In connection with re-allotments made by Germany near to clear the Vlootgraaf, with the result that the Vlootbeek Scherpenseel, Tevercn, Gielrath and Gangelt, a plan of im­ continually received more water to discharge than had been provement of the upper reaches of the Boodebeek was projected allocated 'to it in the amelioration plans. Difficulties were in­ as early as in 1929 by tbc Landeskulturamt at Düsseldorf. This creased by the fact that the water discharged into the Vloot­ plan was never put into execution, however, because the Boode­ beek from the Jonge Worm via the sluice at Theberath, be­ beek could not cope with the greater discharge in its lower oame increasingly polluted, owing to which the Vlootgraaf courses. gradually silted iip and the Vlootbeek had to find room for Moreover, seeing that, as stated above, the middle couree of practicaily the entire discharge. Added to this there was the the Boodebeek meanders through German and Netherlands fact that'owing to the improvemcnt of the drainage of exten­ territory alternately, and also for a considerable distance forms sive arcas on German territory, the water had to be drained tbc borderline between the two countries, offective improve­ off in much larger quantities and considerably more rapidly ment could only be made if both countries co-operated. In 1935, thans had previously been the case. after various discussions between the Provincial Department of This state of affairs had for many years been unsatisfactory Public Works of Limburg and the German authorities, it was to the cachment board, but in the absence of German eo-opera­ agreed that the Germans should make a plan for the improve­ tion it was at that stage not poesible to improve it. it was not ment of the Boodebeek from the village of Stahe (1)9) to fron­ until it became in their own interest to do so that the Germans tier stone 310 below Isenbrück. When the plans were completed showed any inclination to discuss the matter; namely, in con­ they were examined by the Netherlands authorities, and after nection with the improvement works of the Waldfeuchterbeek having been slightly modified, they were approved by both in the years 1932—1935 and. more particularly, when amelio­ parties; at the same time agreement was reached as regards the ration plans were made in 1937 for draining and cultivating the cost, on a basis of the ratio of the extent of the catchment-areas Kirchhovener Bruck. As a resul! of the improvement works on the territories of each country. It was also decided, in order carried out by the Germans in the Jonge Worm and the removal to avoid settlement in cash, that each of the two parties would of the sluice at Theberath, in consequence of which the Vloot­ carry out that port ion of tbc operations in agreement with his be< k nu longer had to deal with water from the Jonge Worm, share, which meant that the Catchment Board of the Geleen­ conditions were somewhat improved for the Kirchhovener Bruck, beek and Molenbeek would carry out tbc improvement works but complete drainage could only be effected if the downstream of the Pioodebcek from frontier stone 310 to approximately two watercourses were adequately improved and the water effec­ hundred meters below where it crosses the Kleinbahn at Tüd­ dern. and the section of the Boodebeek upstream from there tively distributed to the Vlootbeek and Vlootgraaf near frontier would be dealt with by the German Kreiskommunalverband. stone 353. After discussions between the Netherlands and Ger­ man authorities, the basis was finally laid for an arrangement The execution of these extensive improvement works was bj which a quantity of at most 0.8 cubic nieters per second laid down in a draft agreement, which was approved in 1948 by would be directed from the German catchment area of the both parties. Owing to war conditions this agreement was never 352 2 21 Memorandum betreffende verlangens van territoriale! en economischeu aard ten aanzien van Duitschland. definitely concluded, nor could it be sancjtioned by the two I order to investigate the present situation with regard to road Governments by an official treaty. I and water Communications, the exact delimitations of the plots The Nethcrlands share in the projected works was completed of land and town and village dwellings, has prevented the in the years of ocoupation. IJp to the present the German share proposed frontier from being defined with a reasonable degree in the works agreed on has not been started. of certainty. The Netherlands Governments' proposals and the The correction of the frontier in accordance with the Govern­ demarcation-line on the map accompanying the in should there­ ment Memorandum wil] bring the entire catchment-area within fore not be regarded as definite. The later, definite projocts, Nethcrlands territory, which must 1»' considered of great im­ based on the findings of experts, will have to leave room for portance to the further exeeution of the works, especially con­ modifications, if new drrors of detail such a adhere to the sidering the value of the improvemenl of the Roodebeek lor the present frontier are to be avoided. Netherlands communities of Jaheek, Schinveld and Brunssum. As a general rule il may bc said that satisfactory development of a frontier district is promoted if the following obsorvations 13. Oltscrvations concerning the rail, road and water Communi­ are taken into account with regard to traffic: cations in the Netherlands-German fronticr area. 1. The shortest communication route between two commu­ For a long time past the need has been feit for a direct railway tiities near the border <>n the same side, should not be inter­ and trunk road to connect the Geldersche Achterhoek and sected by the frontier. Limburg. The distance between Gennep (North Limburg) and 2. On both sides of the frontier adequate connecting roads, Doetinchem (a rising industrial town) is, as the crow flies, | roughly parallel to the frontier must be either present or capable 37 kilometers. By rond, via Nijmegen, Arnhem and Doesburg, of being constructed. it is 68 kilometers. By rail the distance is equally longer than I . is desirable. 3. The main connecting roads should be at some distance It seems desirable that ihis problem, of whieh no satisfactory I from the frontier (not less than 500 metres, preferably one to solution can be found on Netherlands fcmtory, be studied by j two kilometers), on account of the following f acts; frequently experts. : regulations are in forco prohibiting the transport of certain The development of the Ge'dersche Achterhoek, where con­ | within a distance of 500 metres Erom the frontier; roads of that ditions both from the point of view of soil and population are ', type have to be under constant customs supervision; and a road, highly suitable for the establishment of industries, is being | skirting the frontier too elosely, attracts traffic on one side only, held back because a narrow strip of German territory separates I and is therefore less economical. this region from the Rhine, the main traffic route for ïnass­ To railways the same considerations apply as to roads. though produced articles. At present the route goes via Doesburg, on therc is less objection to a railway skirting the frontier for a the smallest branch of the Rhine, the IJssel, which receives ; short distance, as a moving train offers Eewer opportunities Eor no more than the ninth part of the water of the Rhine. smuggling. The IJssel is not navigable to large vessels, while the towage is higher. Of the catchment areas concerned scarcely any is entirely Similar considerations apply with regard to the corrections in within Netherlands territory; moreover the water of these areas i 1 io south of the country. In dctermining the new frontier care ' always flowes towards the lower-lying Netherlands. These areas; must be taken that neither in the future Nethcrlands territory, which are frequently too small to allow for the etablishment of nor in the region that will remain German, dwellings are cut i catchment boards, experience hindrance by abnormal discharges off from the land cultivated by the residents. Furthermore the of the German regions further upstream. As already nientioned, requirements of customs control will have to be considered. improvements in the water-discharge havo frequently been made A frontier line passing through a village street is an inducement i in Germany, necessitating works in the Xetherlands, without the to smuggling. The same applies to roads. It should be carefully Germans contributing in the costs (e.g. in the Niers, the Vloot­ examined (which thus far has not been possible) whether beek, the Swalm. etc.); or pollutions have been tolerated that roads, which naturally belong to Nctherlands territory, are not caused hindrance downstream (polluted watei of the Jonge excluded. A great deal of preliminary investigation as to details Worm, which was discharged into the Vlootbeek; pollution of remains to be done. the Worm and Roer; water from the Niers causing cattle Cases involving difficulties of this kind have been reported: ; diseases owing to pollution near Goch). 1. near Anholt, where the proposed frontier passes through The disadvantages of the low level of the Netherlands are feil the reservation of the Prinee of Salm-Salm. when in a neighbouring country changes are effected in the slopo 2. near Dinxperlo, where the present frontier follows a streel. of watercourses, e.g. By cutting bends, widening, by discharges and where the proposed new frontier cuts off a number of of polluted water and by accelerating the discharge <>\' precipi­ dwellings from the fields cultivated by the inhabitants. These tation by the drainage of marshes, deforestation of ln'llv areas, grounds extend as far as the Aastreng, a tributary of the Oude i etc. IJssel. A further investigation of the local situation will have None of the proposed frontier corrections allows for the fron­ to decide in how far it is desirable or advisable to move the : tier to coincide with the watersheds. Hence in the Peace Treaty frontier further eastward. in cvery case a clause will have to be included, prescribing 3. In the neighbourhood of Aalten another kind of difficulties settlement of the remaining problems. In general the following is being encountered. The medical care of the Germans living stipulations should be made: across the frontier is in that district largely in the hands of 1°. The water-discharge of those catchment areas that are Netherlands physieians, residing at Aalten. The seattered situated in both countries shall be so regulated as to prevent Germari population has of old strong family and trade connec­ inundations and high water levels detrimental to agriciiltuiv ;,s tions with their Nethcrlands ncighbours. Here too a local inves­ well as the discharge of polluted or chemically or bactcriologi­ tigation will be needed, in order to arrive at a well-founded calhj contaminated water from the one country to the other. opinion. Existing causes of such pollution shall be removed to the satis­ 4. With regard to shipping Communications it should be Eaction of the Netherlands. remarked that an easterly extension of the Twentho canal on Measures shall be taken to preven! sand contents in dis­ German territory to the Dortmund-Ems canal and therefore charges reaching undue proportions. also to the Mittellandkanal would provide a good east-west 2°. The cost of improvements and maintenance of fche water­ communication, navigable to large ships, between the Nether­ courses, and other works, serving exclusively the discharge of lands watervvays and the German canal system, whieh will be water from one of the two countries shall be defrayed by thal of importance to both countries. A frontier correction is not country, irrespective of the country in whieh the works are needed for this purpose; what is needed is the co-opcration of actually carried out. Germany for the construction of the required reach of canal 3°. The Nethc-rlands therefore shall defray only the COBt of on German territory. such works in their territory as are necessitated by the natural state of flow and discharge of the catchment-areas concerned, C. Summarij. the remaining costs being borne by the two countries in propor­ The above remarks make it clear that the difficulty of sending tion to the extent of the catchment-areas in each of the coun­ to Germany officials of the Government service concerned. in tries. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territoriale!! en economischer) aard ten aanzien van Duitschland.

Between the bodiee governing the watercourses tliat intersect 9. ff Germany for the maintenance of the shipping channel the frontier, agreements shall be concluded not later than between Emden and the Knock, — where the frontier passes Ist January 1950 regulating the extent, defrayal of costs, and through the middle of the channel —, desires to carry out execution of improvements, the future maintenance of the works on the Netherlands banks, she requires for that purpose works, the operation of weirs and sluices, the institution of the permission of the Netherlands. In this stretch Germany is construction and inspection committees, the times of inspec­ entitled to carry out dredging in the channel also on Nether­ tions, etc. The inspection committees shall consist of four lands territory. members, a representative for each government and for each 10. The Netherlands and Germany will jointly determine of the parties to the local agreement. In alternate years the government representative of each country shall be chairman the regulations applicable to the navigation in the area where of the' committee. the frontier passes through the middle of the channel. These regulations shall conform as closely as possible to those in forco As regarde the problem of the pollution of Rhine water by in the parts of the estuary situated in Netherlands territory. industrial plants or otherwise, it should be determined that Ger­ many shall undertake to co-operate in a solution to the effect 11. The Netherlands are entitled to construct one or more that new sources of pollution or increase in the existing sonrces bridges across the Ems in their territory. They undertake, in are prevented, while it shall be attempted to reduce effectively, doing so, fully to observe the interest» of shipping. or. it possible, to eliminate, the existing ])ollutions. 12 With regard to the shipping communication between With respect to the possiblities of reclamation and the resul­ the German canal system and the Netherlands Twenthekanaal ting problems of discharge a number of regulations are proposed reference may by made to B, par. 4 above. below. A detailed study reveals the desirability of including in the Netherlands the „Kanalpolder" east of the Dollart, of excluding the main dike east of the proposed frontier, and of moving the frontier slightly westward south of the Dollart. The total area is scarcely attected by these alterations. Apart froni the demarcation of the frontier the main points ANNEX B. to be laid down in order to arrive at a fair settlement of the Bituation in the Ems estuary are as follows: 1. The Netherlands shall possess the right to reclaim land in Note on the causes of the flooding of Netherlands territory the Ems estuary inside Netherlands territory. in the district of Bellingwolde by water from the Ems 2. Gennany agrees that the dikes to be constructed for the in February 1946. reclamations referred to sub 1, are joined to the main dikes in Germun territory. On 12th February 1940 the water level on the Eastern side 3. If, for the carrying out of the reclamations, of works to of the frontier near the Rhederveld became so high that the aid sedimentation, the Netherlands require certain pieces of water overflowed in three places the Eastern quay of the main land for the housing of labourers and other personnel, storage canal of the Oud-Ilhederveld, which runs parallel to the frontier of equipment, materials, earth, and other requirements, Ger­ at a short distance from it. The quay soon gave way at these many places at the disposal of the Netherlands the area desired three places and a considerable quantity of water thus flowed of the locality indicated bj the Netherlands for the duration of into the main canal. The watei here and in the communicating the work. at a rental, calculated in accordance with the rental third reach of the Ruiten-A canal, which was already above of arabic or pastural land of a BÏmilar nature in the neighbour­ its usual level by a discharge from upper reaches as a result hood. The Netherlands shall make known their wishes in this of copious rains, rosé so high that low-lying fields were in respect at least six months in advance. danger of inundation. The highest level was recorded on 14th February and was 2.76 m above Norinal Amsterdam Level; 4. Germany receives the right to execute and maintain (Normal canal level is 2.38 m + Normal Amsterdam Level). works on main dikes situated in German territory, within a On German territory the water was about 50 cm higher and strip of the width of .500 meters from the toe of the dike, solong must therefore have been circa 3.30 m above Normal Amsterdam as these dikes are part oi' the coastal defence; exclusively, level. however, for coastal defence against the sea or the discharge of On 14th February the water beyond the frontier, seven kilo­ water from grounds situated behind these dikes. meters further to the North, rosé so high that Netherlands 5. The Netherlands will carry out in their territory the works territory was again in danger of flooding. This was prevented necessary to obtain a satisfactory access to shipping bound for just in time by throwing up a quay along the frontier between Kinden. These works will be based on plans of improvement, frontier stones 180 and 187. drawn up in consultation with Germany, and which will be Water from Germany has flowed into the Netherlands on guided by the principle that the main channel for shipping in several previous occasions. What are known as (leidijken) the estuary passes the port of Delfzijl. The cosl of these im­ (training dykes) were thrown up along, or at a short distance provements shall be defrayed by Germany. from, the frontier to hold this water. It was invariably super­ fi. The maintenance of the channel, in so far as it is situated fluous rainwater, which could not be discharged to the Ems in Netherlands territory, (dredging, mantenance of longitudinal in sufficiënt quantities. Although the drainage of the area dams, groynes, etc.) together with the ereetion and mainte­ between the frontier and the Ems is only moderately adequate nance of lighthouses, buoys and beacons, is undertaken by the by Netherlands staudards, of late years some improvement has Netherlands, Germany bearing half the cost. The maintenance admittedly been effected, for instance, by the construction of <>!' the channel between Fanden and the Knock, where the several drainage canals, as the Walchumer Schlot and Brualer frontier passes trough the middle of the channel, together with Schlot. the ereetion and maintenance of lighthouses, buo} S and beacons. It was at once clear from the very high level recorded in will be undertaken and defrayed b) Germany. February 1946 that the floods were then due to other causes besides the impediment of discharge to the Ems. An ensuing 7. Pilotage of shipping. bound for or departing from Nether­ investigation comprised the inspection of the land on the lands ports on the Ems, is undertaken by the Netherlands; that western side of the Ems between Weener and Haren, and of shipping bound for or departing from the German ports enquiries were made at the Wasserwirtschaftsamten at Meppen on the Ems is undertaken by Germany. The German pilotage and Leer. dues shall not be lower than the Netherlands pilotage dues. Fiom the data acquired it proved that in the earlier part of 8. Dredgings, derived from harbours of outfall-channels, shall February the Ems had reached a higher level than ever before only be deposited in Netherlands territory in the delta, in such as a result of very heavj rains. At an observation point in the places where. in the opinion of the Netherlands. this can be area of the upper reaches. in five days a rainfall of 160 mm had permitted with a view to navigation. In addition the Nether­ been recorded, 71 mm being registered for the last day. The lands may make further Btipulations concerning the method of dimeneions of the Ems are not large enough to be able to take depositing, or may demand the discharge by pipeline into the such quantities of water. At Lingen the level was 0.98 m higher „Oostfriesche Gaatje", which will then have been elosed. than the highesl level recorded so far, which was in 1881. Bijlagen 352 2 Tweede Kamer 23 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischen aard ten aanzien van Duitschland.

As far as some distance below Rhede, the Ems has practically water still further. Firstly, the Ems dike South-east of Heede no dikes. It is only at a few places, where inhabited districta broke in two places North-west of the lock at Bollingerfahr. would be affected by high water levels, that sections of diking This lock is outside the dike and is entirely surrounded by have come to be built joining on to higher grounds, as at Heede. water at high river levels. According to information received Along some portions there are quays to proteet oultivafced land the water first overflowed the dike at the places where the during the summer from slight rises in the river level. At high breaches occured subsequently. As the dike is constructed of water large areas are then frequently under water, which is sand, it soon gave way. 1 eventually held by high grounds at various distances from til' The water from the Ems poured through the two breaches river. The continuous dikes start near Brual, about geven kilo­ in the dike, through the western part of the village of Heede, meters downstream from the lowest lock and weir in the Ems where it flooded the roads from there to the South and to Bour­ at Herbrum, which is the farthest point where the tidal in­ tange, flowing into the district South of Ehede and raising the fluence is feit. According to information received these dikes water level there. have been improved during the last decades and are proof agahut all stormfloods. In the second place, the high water level in Rhede is also In the course of the investigation it was ascertained that the attributed to the road built there some years ago from there to water flowing over the frontier came, directly or indirectly, from Borsum in the South-east. The latter village is situated on high the district South of Rhede. Most of this area, which is not ground in low country and, before the road was constructed, was protected by dikes, is fairly low, and is flooded quite frequently. entirely surrounded by water when the level of the Ems was In the first place, the water level in this area was higher than high. Some water syphons have been made in the road referred ever before because the river rosé higher than it ever had been. to. It is assumed that these are not large enough to cope with But, presumably, other causes also contributed to force up the the quantities of water that were then to be discharged.

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 1946—1947. 21 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorinlen en economischen aard ten aanzien van Duitschland.

2. Het Bourtangcr veengebied vormde vroeger een natuur­ lijke grens, toen het, uit strategische overwegingen, kunstmatig in woesten toestand werd gehouden. De ontginningen van de laatste vijftig jaar hebben hierin grondige verandering gebracht. De voorheen doelmatige grens is nu willekeurig en storend Aanvullend memorandum van de Nederlandsche Regeering geworden. 3. Het gebied van het zg. Nedcr-graafschap Bentheim. Hier met betrekking tot de vaststelling van de toekomstige Neder­ deed het niet-exclusieve karakter der grens zich voorheen gelden; landsch-Duitsche grens en aanverwante problemen. dit land, geografisch geheel op Nederland aangewezen, was van­ ouds daarmede in alle opzichten nauw verbonden. 25 Januari 1047 4. De inhammen van Vreden en van Anholt waren veroor­ zaakt door de aanwezigheid van een geestelijk stift en van een vrije heerlijkheid, die zich beide min of meer aan den alge­ meenen gang der territoriale vorming hadden onttrokken en In Haar memorandum van 5 November 1946 heeft de Neder­ hierdoor als insprongen in het Nederlandsche Staatsgebied waren landsche Regeering Haar standpunt kenbaar gemaakt ten aan­ blijven voortbestaan. Grillen der middeleeuwsche politieke ge­ schiedenis hadden deze kleine anomalieën veroorzaakt, die in zien van de toekomstige Nederlandsch-Duitsche grenslijn en het belang van een regelmatig grensbeloop opgeheven verdienen aanverwane problemen. te worden. In al deze gevallen betreft het dus rectificaties van de van­ Te dien tijde was nog geen beslissing getroffen met betrek­ ouds bestaande grens, geen wijziging daarvan in hoofdtrekken. king tot de procedure, die gevolgd moest worden bij de beschou­ Het zuidelijke gedeelte der grens, langs de Duitsche Eijn­ provincie, biedt een heel ander beeld. Hier is de grens als zoo­ wing van het Duitsche vraagstuk; derhalve was Hr. Ms. Eegee­ danig veel jonger, vastgesteld krachtens de bepalingen van het ring van oordeel, dat in die omstandigheden een beknopte congres van Weenen van 181.5. Deze grens kan dan ook niet uiteenzetting van Haar standpunt voldoende zou zijn. worden losgemaakt van de historische toevalligheden van het Weensche congres en heeft geen grooter historisch gezag dan die historische toevalligheden — en het feit dat ze nadien De Eaad van Ministers van Buitenlandsche Zaken echter gedurende ruim een eeuw ongewijzigd is gebleven. heeft bij nota van 7 Januari 1947 Hr. Ms. Eegeering uitge­ De huidige Duitsche Rijnprovincie en de aangrenzende Neder­ noodigd aan de Vertegenwoordigers voor Duitschland schriftelijk landsche provincie Limburg, vormen een van de klassieke grens­ mededeel ing te doen van Hare zienswijze ten aanzien van de j landen, van de meest betwiste gebieden der wereld. In de aspecten van het Duitsche probleem, die voor Nederland van middeleeuwen is het hier niet tot een definitieve groepeering gekomen. De Tachtigjarige en de Dertigjarige oorlog lieten deze belang zijn. gebieden in een soort voorloopigen staat achter. Voor 'Frankrijk vormden deze gebieden (voor zoover zij Duitsch waren gebleven) Hr. Ms. Eegeering acht derhalve het oogenblik gekomen een invloedssfeer. Het Beiersche huis Wittelsbach had er, nadere inlichtingen te verstrekken, voornamelijk van techni­ onder dien Franschen invloed, het overwicht. Tegen het Nedor­ schen aard, met betrekking tot de vraagstukken opgeworpen in landsche gebied aan, in Kleef, later ook in Opper-Gelder en in Meurs, had Pruisen zich vastgezet. Van Nederlandschen kant Haar bovenvermeld memorandum van 5 November. werd dit toen niet als een gevaar aangevoeld. Men kon niet vermoeden, dat eenmaal een aggressief Duitschland zich om dien Pruisischen kern zou vormen. In 1792—95 heeft het revolutionnaire Frankrijk zich van deze Rijnlanden meester gemaakt en den vroegeren staatkundigen I. Historische aspecten van het Nederlandsch-Duitsche chaos door een betere orde vervangen. Toen nu bij den onder­ gang van Napoleon de nieuwe ordening van Europa op het pro­ grensgebied. gram stond, werden de Rijn-landen door de overwinnende mach­ ten beschouwd als een gebied te hunner vrije 'beschikking, een De historische beschouwing van de grens tusschen Nederland complex, dat voor aanvullings­ en compensatie-doeleinden kon en Duitschland en tevens van de daarin voorgestelde verande­ worden gebruikt en waar geen rekening met verkregen rechten ringen, dient een prealabel onderscheid te maken ten aanzien behoefde te worden gehouden. Het resultaat draagt hiervan de van de grensgedeelten ten zuiden en ten noorden van den Rijn sporen. (nauwkeuriger uitgedrukt: ten zuiden en ten noorden van de xVl dadelijk stond het vast, dat het onder den Oranjevorst her­ oude begrenzing van het hertogdomKleef of wel de huidige Rijn­ rezen Nederland een gebiedsuitbreiding zou krijgen. De Oranje­ provincie, nabij Emmerik). vorst had hiertoe gewenscht: niet alleen teruggave van hetgeen in 'het noordelijk gedeelte, langs de Duitsche provincies Nederland vroeger langs de Maas had bezeten (Venlo, Maas­ Westfalen en Hannover, is de grens sedert langen tijd nagenoeg tricht c.s.), maar aanvulling met België èn dekking door een ge constant gebleven; de militaire bezettingen, die Nederland in deelte van het Rijnland, met name de vesting (Suiik, en een enkele Oost-Friesche en Kleefsche vestingen geruimen tijd lang territoir ter omgeving daarvan. Aanvankelijk werden de ver­ handhaafde, leidden niei tot blijvende gevolgen. Zoo desalniette­ bondenen het erover eens, dat Nederland een passende gebieds­ min wijzigingen ook in dit grensgedeelte historisch zijn te uitbreiding in hel Rijnland zou verkrijgen, met een behoorlijke rechtvaardigen (en alleen hel historisch aspect wordt hier grenslijn. .Maar terwijl Engeland en ook Oostenrijk aan Neder­ besproken), heeft dit de volgende reden. Eersl in het jongste land het geheele Rijnland beneden Keulen hadden willen toe­ verleden — sedert Bismarck — heeft de grens een absoluut, kennen, maalde Pruisen daartegen bezwaren: aan Pruisen was cultureel­ en economisch-uitsluitend, karakter verkregen (waar­ het resteerende gedeelte der Rijnprovincies — met den last tot dooi' misstanden eerst in den jongsten tijd voelbaar zijn ge­ verdediging daarvan tegen Frankrijk — toegedacht, maar hei worden). wenschte dezen aanwas alleen te aanvaarden bij een voldoende Van noord naar zuid gerekend laat een en ander zich aldus uitgebreidheid. Andere factoren kwamen de onderhandelingen toelichten. nog verder beïnvloeden. Aan Hannover was een gebiedsuitbrei­ 1. In de Eemsmonding pretendeerde Duitschland op '.'rond ding toegedacht met gebieden die deels te voren Pruisisch waren van een akte, waarvan de authenticiteit hoogst dubieus is. de geweest. Dit vereischte compensaties. In nog ruimer mate wer­ uitsluitende heerschappij ie bezitten over dien stroom, een voor den de/e verlangd doordat Pruisen een deel van het Poolsche Nederland onaanvaardbare toestand. Hel eiland Borkum, tus­ gebied, dat het vroeger verworven had, moest prijs geven; en schi n de beide stroomingen der Eemsmonding gelegen, was oud­ evenzeer door het feit, dat Saksen (hetwelk­ Pruisen geheel voor tijds bijna onbewoond. Thans beheerseht dit Borkum deli toegang zich begeerd had) nog eenigszins gespaard moest worden. Voor ook tot den Nederl.mdseiien Eeiiïsoover. De Xederlandsclie plan­ al deze ware en vermeende verliezen diende Pruisen compensa­ nen tot indijking van den Dollart, tot verbetering van den Eems­ tie in het Rijnland te vinden. Er was, in de geladen sfeer van mond ­'M tol hei veiligstellen der landsverdediging vereischen het Weensche congres, ook geen sprake van een rustige be­ thans de modificaties zooals voorgesteld. langen-afweging. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischen aard ten aanzien van Duitschland,

De regeling van 1815, die dns tot heden van kracht is geble­ bereiken, dat het regime, dat thans in liet bezette Duitschland ven, steunt op de volgende principes: geldt, zoo snel mogelijk wordt aangepast bij het stelsel, dat 1°. Pruisen behoudt het land van Kieef; alleen de exclawn voor het vredesverdrag wordt nagestreefd. Dit geldt in het daarvan in Nederlandsch grondgebied worden afgestaan en ver­ bijzonder de punten 2 en 4 van Bijlage 1 van het Memorandum der wordt het grensbeloop iets verbeterd. Deze diepe insprong van 5 November 1946. De problemen, de om i concun in hei Nederlandsche gebied, door den grilligen loop der middel­ der Duitsche zeehavens en het monetaire regime betreffende, eeuwsche geschiedenis veroorzaakt, werd dus bestendigd. vereischen onmiddellijke aandacht, terwijl de vraagstukken, die met het Duitsche kanalenstelsel verband houden, daarentegen 2°. Nederland wordt gehandhaafd in het bezit van de voor­ een minder dringend karakter dragen. heen Nederlandsche gebieden, behoudens eenige voor Neder­ Voor een juiste beoordeeling van de punten 2 en 4 moet er­ land nadeelige afronding bij Aken. mede worden rekening gehouden, dat het peil van economische 3°. De rivier de Maas wordt geheel binnen Nederland ge­ werkdadigheid in Duitschland zich nog gedurend jaren bracht; hiertoe worden de Nederlandsche gebieden dooreen op een laag niveau zal bewegen en vvel aanzii üii::; I strook van 3 ïi 4 km breedte langs de oostzijde van dien stroom in de periode tusschen de beide oorlogen het geval was. Het is onderling verbonden, terwijl uitdrukkelijk bepaald was, dat de vooral om die reden, dat de Nederlandsche Regeering haar plaatsen Sittard en Susteren binnen Nederland zouden vallen. wenschen met zoo grooten nadruk naar voren brengt. Immers, Nederland heeft dit destijds moeten aanvaarden; protesten cndei­ zulke omstandigheden is een systeem van aatie ten aanzien van onderdeelen en bijzonderheden — zooals er nog ten opzichte van de Nederlandsche belangen nog minder dragelijk, wel zijn geuit — bleven vruchteloos. dan in een periode van een relatief hoog welvaartspeil aanvaard Met dat al is het duidelijk, dat deze grens, langs de Duitsche zou kunnen worden. Rijnprovincie, een veel geringere mate van historisch gezag Met een enkel cijfer kan dit nader worden geïllustreerd. In heeft dan die langs de procincies Westfalen en Hannover. De 1924 bedroeg het totaal vervoer van en naar het Bijn-Buhr­ grens in dit zuidelijke gedeelte is het resultaat van een politiek gebied 28 757 600 ton. waarvan 17 462 000 ton in den vorm van compromis, welks inhoud in overwegende mate door factoren van doorvoer met overlading de Nederlandsch-Duitsche grens pas­ geheel vreemden aard werd bepaald. seerde of 60,7 % van het totaal, in 1937 beliepen deze' cijfers De wijzigingen in het zuidelijk grensgedeelte voorgesteld, resp. 64 207 800 ton, 34 272 600 ton en ,".:». 1 %. i'it deze e behoeven na het voorafgaande nauwelijks nog individueele histo­ blijkt in de eerste plaats, dat ten gevolge van de geïncrimine rische toelichting. Ze worden hier kort opgesomd, als om te Duitsche maatregelen hel Nederlandsche aai aan­ verifieeren, dat geen enkele ervan buiten het kader der histo­ zienlijk achteruitging, doch verder blijkt uit deze cijfers, dat de rische overlevering treedt. omvang van het transitoverkeer in sterke mate werd beïnvloed 1°. Afronding van het Nederlandsche grondgebied bij het door de internationale conjunctuur en de bedrijvigheid van de territoir van het oude hertogdom Kleef, bij de steden Kleef en Duitsche industrie op grond van interne Duitsche maatregelen, Emmerik (die zelve buiten de plannen blijven). Hierdoor wordt waarbij de herbewapening een groote rol speelde. Waar de be­ een zeer hinderlijke inspringing der Nederlandsche grens weg­ wapemngspolitiek in Duitschland uit, hoofde van het onwrikbare gewerkt. Hier was een gebied, waar de politieke grens slechts geallieerde doel blijvend geëlimineerd zal worden, moet mede in verminderde mate een maatschappelijke grens vormde. in verband met de desolate positie van de Duitsche industrie . 2°. Afronding van onregelmatige grensbeloopen in de nabij­ voor gcruimen tijd met vervoerscijfers worden gerekend, welke heid van Roermond en Sittard. De beginselen waarnaar het beneden het peil van 1924 zullen liggen. Weensche congres inderhaast zijn standpunt geformuleerd had, Een van de groote welvaartsbronnen van Nederland zal moesten hier tot ongelukkige gevolgen leiden. Men mag aan­ derhalve blijvend in omvang en karakter veranderen. Daarom nemen, dat een meer op wederzijdsche belangenafweging ge­ mag Nederland nu meer dan ooit verwachten, dat op verkeers­ richte grensafbakening hier zoowel als in het vorig geval tot politiek­ en handelspolitiek gebied ten volle met zijn belangen een ander beloop gekomen zou zijn, in den trant als thans wordt wordt rekening gehouden. voorgesteld. In vredestijd was de welvaart van Nederland voor een belang­ t rijk deel aan zijn internationale positie te danken, t.w. het ver­ 3°. Wijziging der grens in de nabijheid van 's-Hcr ogenrade keer overzee en het verkeer met het achterland. Gedurende den en Aken (welke laatste stad onaangeroerd blijft). Hier wordt afgeloopen oorlog had de Duitsche agressie ten gevolge, dat teruggekomen op de afwijking, die men zich in 1815 van de historische grens veroorloofd had. Nederland gedurende 5 jaren afgesloten werd van het overzeesche ver-keer, waarbij kwam een vrijwel volledige leegplundering van Samenvattend kan men dus zeggen, dat de door Nederland liet land. Na de onvoorwaardelijke capitulatie van Duitschland voorgestelde grenswijzigingen overeenstemmen met de histo­ wordt Nederland, in hoofdzaak door de door het Hitler-regime rische ontwikkeling der grens en van het historisch overge­ achtergelaten chaos, voor een groot deel van het continent af­ leverde grensbeloop slechts die veranderingen nastreven, die hetzij strekken tot rectificatie van vroeger begane fouten of gesloten en wel in het bijzonder van zijn natuurlijk achterland. omissies, hetzij vereischt worden door de nieuw in het spel ge­ Hoewel Nederland zich daarbij volledig rekenschap geeft van de brachte factoren. Daarbij is ernaar gestreefd, aan het historisch moeilijkheden, waarmede de groote mogendheden bij de bezet­ gezag van hetgeen lang heeft bestaan, vooral ten aanzien van ting hebben te kampen, zoo voelt de Nederlandsche Begeering het noordelijk gedeelte der grens, vol recht te doen weder­ zich niettemin verplicht met grooten nadruk te wijzen op de varen. consequenties van deze elementaire feiten. Voor een redelijk herstel van de welvaart van Nederland is absoluut noodzak-elijk het openen van alle wegen, die er toe kunnen leiden, dat Nederland niet alleen weer toegang krijgt tot zijn natuurlijk achterland, doch vooral, dat dit onder voorwaar­ den kan geschieden, waarbij iedere discriminatie wordt uitge­ sloten. Nederland vraagt daarbij in het wezen der zaak­ geen II. Economische desiderata. enkele preferentie. Het vraagt den vrijen Rijn, niet alleen in technisch opzicht doch op een wijze, die past in het kader van het moderne economische verkeer, d.w.z, wat tarieven, handels­ De desiderata, die Nederland op economisch gebied heeft politieke en monetaire maatregelen betreft. Het meent er ook gestild, kunnen worden onderscheiden in desiderata van alge­ aanspraak op te mogen maken, dat zijn spoorwegen de hun meen handelspolitieke'! aard en meer gespecificeerde eischen. toekomende plaats in het internationale verkeer krijacn en het In het tegenwoordige stadium van het onderzoek­ van het verwacht hetzelfde ten aanzien van let verkeer over de land­ Duitsche probleem acht de Nederlandsche Begeering het, wat wegen. Daarbij komt, dat het achterland van Nederland zich de algemeene desiderata betreft, niet noodzak-elijk in verdere geographisch ook uitstrekt tot de Donaulanden. Alleen al om details af te dalen. Wel acht zij het noodzakelijk er nog eens die redenen mag Nederland met reent verlangen, dal Int tran­ met nadruk op te wijzen, dat deze algemeene wenschen voor : sito-verkeer door Duitschland naar beide richtingen zond r haar van de allergrootste beteeki i . Deze punten zijn niet discriminatie voor Nederland openstaat en dat daarmede ook bij alleen van belang voor het toekomstige vredesverdrag, zij vragen de havenpolitiek van andere dan de Duitsche Noordzeehavens ook onmiddellijk aandacht. De hier bedoelde vraagstukken wordt rekening gehouden. In dit verband meent de Nederland­ zullen thans ter hand moeten worden genomen, ten einde te. sche Begeering ook te mogen verwachten, dat bij de haven­ 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischer) aard ten aanzien van Duitschland. politiek, welke te Triest zal worden gevoerd, niet het Neder­ gelegd, dat geen enkele discriminatie ten koste van de Neder­ landsche belang op adequate wijze worde rekening gehouden. landsche belangen plaats vindt, doch voorts zal moeten vast­ Ten einde het beeld te eonipleteeren wordt hier nog in her­ staan, dat het Nederlandsche beheer alle voor de exploitatie en innering gebracht, dat het in deze beschouwingen niet alleen opslag, het vervoer en den afzet van de producten en hulp­ gaat om zuivere verkeersvraagstukken, doch ook om de daarbij stoffen noodzakelijke faciliteiten op een redelijke basis zal betrokken handelstransacties van multilateralen aard. Al deze kunnen verkrijgen. De in Duitschland te heffen belastingen punten dienen in vollen omvang bezien te worden, wil er weer zullen zoowel voor de thans in exploitatie zijnde mijnen, als een redelijke kans voor Nederland geboden worden. voor de nog niet in exploitatie zijnde mijnen, alleen in zoover Niettemin is Hr. Ms. Begeering er van overtuigd, dat de mogen drukken, als noodig is om deze haar redelijk aandeel in lijn in het verkeer met Duitschland onderbroken is en niet de plaatselijke publieke kosten te doen bijdragen; belastingen, spoedig weer het oude peil zal bereiken. Eveneens is Xederland die geheven worden ter dekking van de op Duitschland druk­ er van overtuigd, dat de economische verhouding met Duitsch­ kende oorlogs­ of reparatielasten moeten uitgesloten zijn. land er geen van afhankelijkheid mag zijn. Daarom zijn er ook Het door Nederland met betrekking tot den mijnbouw ge­ meer gespecificeerde eischen gesteld. Deze komen er in hoofd­ vraagde zal ook moeten worden beoordeeld in het licht van den zaak o]) neer, dat Nederland, gezien zijn uitzonderlijk groot wederopbouw en uitbreiding van den mijnbouw in Duitschland. bevolkingsaccres, tot verdere industrialisatie zal moeten over­ Ten overvloede wordt er nog eens op gewezen, dat de gaan, waarvoor een breedere kolenbasis noodig is. Voor den „üewerkschaft Sophia Jacoba" voor 100 pet. toebehoort aan Nederlandschen landbouw is op langen termijn gezien een betere een Nederlandsche naamlooze vennootschap, de „Nederlandsche voorziening van meststoffen onvermijdelijk. Op beide punten .Maatschappij tot Ontginning van Steenkolenvelden". De Neder­ zijn de meer gespecificeerde eischen gericht. landsche rechten op deze mijnen zijn vastgelegd bij het tus­ In het hierboven aangehaalde memorandum werd reeds tot schen Nederland en Duitschland op 11 Mei 1920 gesloten uitdrukking gebracht, dat overwegingen omtrent bijzondere crediet­ en steenkolenverdrag. Overwogen zal nog moeten worden punten, die hij nader onderzoek van deze zaak zouden kunnen in hoeverre dit verdrag aanvulling of wijziging behoeft. rijzen, in een later stadium zullen kunnen worden voorgelegd. Zonder thans reeds in te gaan op alle details, die nadere over­ weging behoeven, acht de Nederlandsche Regeering het reeds nu gewenscht op enkele punten ter verduidelijking van haar memo­ randum nader in te gaan. Wat de mijnen betreft, die thans in exploitatie zijn, zoo gaat het hier niet uitsluitend om de overdracht der concessies en van III. Beschrijving van den Waterstaatkundigen toestand de eigenlijke mijnen, maar ook om alles wat daarmede annex langs de Nederlandsch-Duitsche grens en de daarin is, zooals de bedrijven tot het winnen van nevenproducten, gewenschte veranderingen. eventueele haven­ en andere tot het bedrijf beboorende verkeers­ inrichtingen, terwijl onder de productie der mijnen niet alleen A. Stroomgebieden van diverse rivieren en beeken. de geproduceerde steenkolen, cokes en briketten, maar ook alle bijproducten belmoren. De overdracht van de con­ 1. Stroomgebied van de Ecms. cessies, mijnzetels en alles wat daarmede verband houdt, zal De grens tusschen Nederland en Duitschland in het gebied zonder tegenprestatie dienen te geschieden. van de Eemsmonding is thans niet bij tractaat vastgelegd. Er werd reeds op gewezen, dat het kapitaal geïnvesteerd door Bij het op 2 Juli 1824 te Meppen gesloten grenstractaat tus­ Nederland als preferenl zal moeten worden beschouwd, niet schen Nederland en Hannover werd de grenslijn tusschen beide alleen tegenover de oude aandeelhouders, doch ook tegenover de landen slechts vastgesteld in den Dollart tot de Eems. bestaande crediteuren. Een dergelijke regeling zal noodig zijn in De Eemsmonding vormt den toegang voor de scheepvaart afwachting van een beslissing, genomen met betrekking tot de. naar de Nederlandsche haven van Delfzijl en naar de verder Duitsche eigenaren. In dit verband veroorlooft de Nederlandsche binnenwaarts gelegen Duitsche haven van Emden. Het is begrij­ Regeering zich te verwijzen naai' de punten 10 en 19 van Hoofd­ pelijk, dat het feit, dat de grenslijn en de wederzijdsche bevoegd­ stuk 11 van haar memorandum van 14 Januari 1917. Zij heden ten aanzien van de Eemsmonding niet waren vastgelegd, maakt van deze gelegenheid tevens gebruik­ er op te wijzen, tot moeilijkheden aanleiding moest geven, grooter wordende dal Nederland bij verschillende der geclaimde mijnen en naarmate de zeevaart toenam en hoogere eischen stelde. concessies een direct financieel belang heeft:. Daarnaast Pruisen, welk land, nadat het Hannover had ingelijfd, als heelt Nederland nog vele andere vóór-oorlogsche investaties in contractant in diens plaats kwam, verleende geen medewerking den Duitschen steenkolenmijnbouw in het algemeen. Overwogen bij pogingen van Nederlandsche zijde ondernomen om tot een zou kunnen worden deze rechten in te wisselen tegen Duitsche voor beide partijen aanvaardbare oplossing te geraken. eigendomsrechten in de bij het Memorandum van 5 November Steunende op zijn machtspositie heeft Pruisen het geheele 1946 bedoelde mijnen. Hierdoor zou een definitieve regeling van gebied van de Eemsmond als onder zijn gezag staand beschouwd. deze ingewikkelde materie vergemakkelijkt kunnen worden. Dit Het is zelfs zoover gegaan, dat het zonder overleg werken heeft zou vooral bij de thans in exploitatie zijnde mijnen de regeling aangelegd op den Nederlandschen oever aan de westzijde van de van de bezitsverhoudingen na afloop der periode van 40 of 50 grenslijn door den Dollart, waarbij het ongetwijfeld op Neder­ jaar vereenvoudigen, omdat deze mijnen bij een dergelijken landsen gebied kwam. ruil wellicht geheel of gedeeltelijk Nederlandsch eigendom zou­ Het is duidelijk, dat het noodig is om in de Eemsmonding tot den kunnen blijken te zijn. een grenslijn te komen en tot een afbakening van de weder­ Met betrekking tot den Nederlandsehen eisch, dat de pro­ zijdsche bevoegdheden en verplichtingen. ductie der mijnen, welke onder deze regeling zullen vallen, in Bij dit probleem zijn niet alleen scheepvaartbelangen betrok­ elk opzicht beschouwd zal moéten worden als productie van ken, doch tevens die van landaanwinning en afwatering. De vor­ Nederlandschen .bodem, zoo stelt de Nederlandsche lieseering ming en instandhouding van een goeden toegang voor zeesche­ ei­ prijs op te verklaren, dat voor zoover de kolen niet voor de pen naar de havens van Delfzijl en Emden hangt ten nauwste Nederlandsche consumptie zouden blijken noodig te zijn, afzet samen met de bevordering van de landaanwinning. op de wereldmarkt of in Duitschland zal geschieden binnen de De Eems is een rivier met, een klein stroomgebied. Even be­ en van mogelijke internationale regelingen op het gebied oosten Emden loopt deze kleine rivier uit in een plotseling van de kolenverzorging. breed wordenden mond, waarin verschillende geulen voorkomen, Waar hel beheer, zoowel economisch als technisch, geheel die aan weerszijden van hef eiland Borkum in zee uitmonden. een Nederlandsche aangelegenheid zal zijn, /.al moeten vasi­ De afvoer van de Eems draagt aan de vorming en instandhou­ Btaan, dat Duitschland (c.q. een Duitsch Land) van zijn sou­ ding van deze geulen slechts zeer weinig bij; in hoofdzaak wor­ vereiniteitsrechten geen enkel gebruik mag maken, dat zou den zij door de werking van eb en vloed beheerscht. neerkomen op een discriminatie ten koste van Nederlandsche Het normale getijverschil bedraagt te Delfzijl ongeveer belangen. De niet in exploitatie zijnde concessies worden voor 2,73 m (bij springtij 3,35 m, bij doodtij 2,15 in). Wanneer de onbepaalden tijd gevraagd, daar alleen op die basis kan worden afvoer van bovenwater door de Eems wordt verwaarloosd, wordt verwacht, dat de aanzienlijke kapitaalinvestatie, die voor de bij vloed eer, schijf water ter dikte van 2 a 3,5 m over het ge­ toekomst noodzakelijk zou zijn, verantwoord is. Daarom zal ook heele oppervlak van de Eemsmonding aangevoerd, welke bij de daarvoor in (aai bijzondere regeling moeten worden vast­ daaropvolgende eb weer naar zee wordt afgevoerd. De hoeveel­ Bijlagen 352 2 sweede Kamer 27 Memorandum betreffende verlangens van territoriulen en economischer) aard ten aanzien van Duitsonland. heid water, die door een bepaald profiel stroomt bij vloed (land­ verschuiven, zoodanig, dat de geheele Dollart Nederlandse!) waarts) en bij eb (zeewaarts) wordt dan bepaald door de vloed­ territoir wordt. > berging van de kom, die landwaarts van dat profiel is gelegen. De indijking van don Dollart, zij het, dat deze waarschijnlijk Bij het spel van vullen bij vloed en ledigen bij eb speelt de aanvankelijk tot ruim de helft der oppervlakte zal worden be­ uitgebreide kom, die door den Dollart wordt gevormd, een groote perkt, heeft door de vermindering van borging van vloedwater rol. Uit liet voorgaande volgt, dat de invloed van den Dollart direct en invloed op het vermogen van de stroomen in de ge-ulen verder zeewaarts naar verhouding geringer wordt. van de Eemsmonding. Deze indijking is een phase in den ont­ ])p Eemsmonding vertoont zeewaarts van den Dollart ver­ wikkelingsgang van de Eemsmonding, die dooi' verdergaande schillende geulen. Tussehen de Nederlandsche provincie Gro­ achteruitgang van de bergingskom voor vloedwater zal worden ningen en het Pruisische Oost-Friesland worden twee hoofd­ gevolgd, langzame achteruitgang dooi' natuurlijke opzanding en geulen aangetroffen, waarvan de oostelijke (het Oostfriesche aanslibbing met plostelinge stooten, wanneer tot verdere in­ Gaatje) in hoofdzaak door don vloedstroom wordt gevolgd en in polderingen wordt overgegaan. stand gehouden, de westelijke (de Bocht van Watum) door den Dit deels natuurlijke, deels kunstmatige proces gepaard aan ebstroom. het stellen van hoogere eischen voor de bevaarbaarheid met zee­ Dit verschijnsel van meer geulen, die door de verschillende schepen, maakt het noodzakelijk­ een plan te ontworpen, dat een getijstroomen in stand worden gehouden, is normaal voor wijde enkelen, regelmatige», voldoend breeden en diepen vaarweg uit riviermondingen. Op de plaatsen waar deze geulen elkander ont­ zee naar Delfzijl en Emden waarborgt. Deze vaarweg zal zee­ moeten ontstaan stroom verlammingen, die aanleiding geven tot waarts in afvoerend vermogen moeten aangroeien. Aan de Zuid­ zandnederzettingen, die drempels vormen, welke voor de scheep­ en Westzijde wordt de Eemsmonding in haar verbeterden vorm vaart hinderlijke ondiepten kunnen opleveren. Dit is o.m. het begrensd door den dijk langs do Nederlandsche provincie geval bij het punt even westwaarts van den Dollart, waar de Groningen en don toekomstigen dijk langs den ingepolderde» Bocht van Watum en het Oostfriesche Gaatje samenkomen. De Dollart; langs de Noord­ en Oostzijde moet een dam worden Duitsehers hebben hier ingegrepen en hebben de drempel in den gelegd, die aan de Duitsche luist aansluit ongeveer bij de Knock mond van het Oostfriesche Gaatje door baggerwerk opgeruimd. on vandaal­ door den mond van het Oostfriesche Gaatje over de Zij deden dit ten behoeve van de scheepvaart op Einden, die het Paap en de Hond beoosten het Doekegat doorloopend. Do Oostfriesche Gaatje volgde. Dit baggerwerk stoorde de natuur­ breedte tussehen dozen dam en den Groningschen dijk moot lijke waterbeweging, te meer daar de Duitsehers eenige malen de geleidelijk naar zoo grooter worden. Tussehen dezen dam en uitkomende specie in de Bocht van Watum deponeerden, blijk­ don Groningschen dijk moot dan oen enkele geul worden ge­ baar met de bedoeling om deze in vermogen te doen achteruit­ vormd. Hierbij moet baggerwerk worden uitgevoerd en moeten gaan. stroomleidende werken worden aangelegd. Verder zal het wel­ Ten koste van het vermogen en van de diepte van laatstge­ licht noodig zijn. dat de Eeius boven Einden nog door bagger­ noemd vaarwater werd de aan­ en afvoer van het water door werk wordt verdiept om don intredende)) vloedstroom minder het Oostfriesche Gaatje bevorderd. Aan de Bocht van Watum weerstand te bieden en zoo liet vermogen te vergrooten. ligt de Nederlandsche haven van Delfzijl. De toegang naar deze Aan de uitwerking van dit plan zal nadere bestudeering en haven werd als gevolg van het Duitsche baggerwerk door ver­ waarneming moeten voorafgaan. zanding bemoeilijkt. Voor Delfzijl bestemde schepen van grooter Opgemerkt zij nog. dat niet alleen do belangen van Delfzijl diepgang dan 0 m zijn dientengevolge in verschillende perioden ertoe leiden do westelijke van do twee bestaande geulen te gedwongen geweest het Oostfriesche Gaatje te bevaren tot de kiezen voor do blijvende richting van het vaarwater, doch dat samenkomst met de Bocht van Watum (Bovenhondton) en dan ook uit rivierkundig oogpunt deze door don ebstroom gevormde in omgekeerde richting van laatstgenoemd vaarwater naar Delf­ geul als toekomstige eenige geul is aangewezen. zijl. In den zoo govormden tussehen twee dammen begrensden Zonder uitvoering van werken is het vaarwater naar Emden scheepvaart weg kan een evenwichtstoestand worden bereikt, voor diepgaande schepen niet in voldoenden staal ie houden. die alleen regelmatig onderhoudsbaggerwerk op bescheiden Het is echter niet toelaatbaar, dat de toegang naar de Duitsche schaal vereischt. Dit is echter niet ln-t geval op de plaats waar haven Emden wordt verbeterd ten koste van die naar de Neder­ de rechterdam eindigt. Hier wordt naast het nieuwe Eemsbed landsche haven van Delfzijl, temeer, daar zi".v wel beider be­ een groote vloedbergingskom in stand gehouden, die voo) 'net langen tegelijk' kunnen worden gediend. Daartoe is slechts meer zeewaarts gelogen gebied eenzelfde rol gaat spelen als tot noodig, dat niet het Oostfriesche Gaatje als toegang voor Emden nu too do Dollart vervulde. Ook hier zullen stroomverlammingen blijft aangewezen, maai' dat de Bocht van Watum zoowel voor en onregelmatigheden optreden op do plaats, waar de verlengde Delfzijl als voor Emden den toegang vormt. De uit te voeren Eems plotseling in een wijd lied komt. werken moeten dan de strekking hebben het vermogen van deze geul te vermeerderen en het vermogen van bot Oostfriesche Bij het hiervoor bedoelde verbeteringsplan mooi nagestreefd Gaatje te verminderen. worden bij de uitmonding van do verlengde Eems een zoodanige Er is nog een omstandigheid, die tot uitvoering van werken overmaat van diepte in de hoofdgeul te vormen, dat de drempels, ten behoeve van do scheepvaart noopt en wel de door Nederland die bier tengevolge van de onregelmatigheid in bol stroombeeld ontstaan, niet hinderlijk zijn voor do scheepvaart. beoogde landaanwinning door indijking van aanwassen. In de Eemsmonding is reeds sinds eeuwen een proces van De zak, die tussehen den aan te leggen dam on de Oostfriesche aanzanding en opslibbing, gevolgd door indijking, aan den gang. kust wordt gevormd, zal aanvankelijk door aanzanding in diepte Met name is de Dollart door achtereenvolgende indijkingen zeer snel afnemen en vervolgens langzamerhand opslibben. Met dit belangrijk in oppervlakte verminderd. Tot nu toe werd met de proces is een verloop van tientallen jaren gemoeid. Kunstmatig indijking gewacht tot de gronden door opslibbing, die veelal kan dit proces eenigszius worden versneld. Ook bier zal tenslotte kunstmatig werd bevorderd, het peil van gemiddeld hoogwater inpoldering, niet alleen voor landaanwinning, maar evenzeer nagenoeg hadden bereikt. Op deze wijze zijn polders met een voor instandhouding van een goeden scheepvaartweg, noodig kleilaag van enkele meters dikte ontstaan. Ten behoeve van den zijn. De verlenging van oen regelmatig rivierbed van de Koms landbouw was een zoo dikke kleilaag niet voreiseht ; naar de in zeewaartsche richting is dus in do toekomst te voorzien. tegenwoordige inzichten op landbouwgebied brengt groote dikte Duitschland heeft in het verleden steeds gebrek aan mede­ eener kleilaag zelfs nadeelon met zich mede. Wanneer met een werking getoond om gemeenschappelijk de vaart op Delfzijl minder dikke laag wordt volstaan, kan tot bedijking reeds en Emden te behartigen en heeft zich steeds de suprematie in worden overgegaan, wanneer de gronden nog bijv. 1 a 2 m dit mondingsgebied aangematigd, zulks alleen ter bescherming 1 eneden hoogwater liggen, dus op voel vroeger tijdstip, waarbij van de Duitsche militaire on handelsbelangen. de nieuwe polder wordt bemalen. Wil Nederland er van verzekerd zijn, dat met zijn belangen De Dollart verkeert thans in oen stadium, waarin hij. zij het wordt rekening gehouden en dat een voor beide landen goede nog niet geheel, doch tenminste reeds voor de zuidelijke helft oplossing word! verkregen, dan is het noodig, dat de Eems­ met vrucht kan worden ingedijkt. monding van do plaats, waar voor de vorming van een enkele Bij de handhaving van de bestaande grenslijn, die met oen Bcheepvaartgeul langs Delfzijl een dam moet aansluiten aan do rechte lijn den Dollart in een groot Xodorlandsoh on oen klein Oostfriesche kust. niet in Duitsche handen blijft, doch Neder­ Duitsch gedeelte verdeelt, is oen economische bedijking op landsch wordt. Hierdoor zal de bruikbaarheid van do rivier­ Nederlandse!) gebied niet uit te voeren. Het is daarom nood­ monding zoowel voor de Nederlandsc-he als voor do Duitsehe zakelijk de grens tussehen beide landen hier naar het Oosten te belangen verzekerd worden.

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 194G—1947. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischen aard ten aanzien van Duitschland.

Voor de toekomstige inpoldering aan de Oostzijde van de onderzoeken en daarna een gemeenschappelijke conclusie op nieuwe vaargeul is het noodig, dat Nederland de bevoegdheid te stellen. heeft nieuwe dijken aan te sluiten aan den bestaanden Oost­ Indien deze conclusie er toe leidt de nieuwe grens te laten frieschen dijk en dat Nederland de bevoegdheid verkrijgt ten zooals zij door de Nederlandsche Begeering, ter bereiking van behoeve van de uit te voeren inpolderingswerken te zijner tijd een minimum aan over te nemen bevolking, is voorgesteld, moet en niet permanent, over eenige stukken lands op den Duitschen er nog rekening mede worden gehouden, dat het Süd-Nordkanal oever te beschikken voor vestiging van arbeiderskampen, op­ de afwatering van het thans nog Duitsche gebied dient en slagplaatsen van materieel en verder voor de uitvoering noodige afwatert langs het Bütenbrock-Haren kanaal (zie kaart bijlage vestigingen. C). Nederland kan dit water niet verwerken. Nader zal moeten Bij nadere beschouwing is het niet noodig, dat de Oost­ worden bepaald de bevoegdheid van Nederland om een hoeveel­ friesche dijk zelve in Nederlandsche handen komt. De nieuwe heid water afkomstig uit het tot dusverre nog Duitsche gebied grens zou langs de buitenteen van den dijk kunnen worden ge­ naar de Eems af te voeren. Duitschland zal dan laatstgenoemd trokken, zoodat de dijk in Duitsche handen blijft. Ten behoeve kanaal voor den afvoer geschikt moeten maken. Ook dit punt van het onderhoud en de verdediging van den dijk tegen de zee zal door experts zijn te onderzoeken. kan verder worden bepaald, dat Duitschland het recht verkrijgt, Uit het bevolkingskaartje (bijlage D) blijkt, dat in de nieuw zoolang de dijk zccwercnd is, op een strook van 500 m breedte ingepolderde gebieden in Nederland, het aantal grondgebruikers, uit den dijksteen werken ten behoeve van de zeewering uit te dat zich daar metterwoon vestigt, slechts langzaam toeneemt voeren. Op deze wijze zou Duitschland de volledige verant­ en op het oogenblik nog niet groot is. Hetzelfde geldt voor het woordelijkheid voor de zeewering van het achterliggende Duitsch overeenkomstige Duitsche gebied. blijvende land kunnen blijven dragen. Dezerzijds wordt voorshands (zoolang nog geen volledige ter­ reinkennis ter beschikking staat) geen groote aantrekkelijk­ Aan de Oostzijde van den Dollart daarentegen zou de grens heid gezien in het uitzetten van de Nederlandsche grens tot verder oostelijk moeten worden verplaatst, opdat langs de land­ den linker Eemsdijk, waardoor voor het maken van rivierwerken zijde van den Oostdijken Dollartdijk een uitwateringskanaal voor en een kanaal overleg noodig kan worden en bovendien ver­ het Nederlandsche gebied in Westerwolde naar de Eems geheel bindingswegen doorsneden worden en de Duitsche plaatsen aan op Nederlandsch gebied kan komen te liggen. Dit kanaal moet den linkeroever van hun achterland worden afgesneden. Het als gevolg van de Dollartinpoldering worden aangelegd. Hier­ boven voorgestelde overleg beteekent dus niet, dat Nederland voor moet de „Kanalpolder" en een overeenkomstige strook ten a priori deze verlegging wenschelijk acht. Gebrek aan gegevens Noorden daarvan tot aan de Eems bij Nederland gevoegd wor­ doet echter aanbevelen een deskundig onderzoek te bevorderen, den. Dit geeft een uitbreiding van Nederlandsch grondgebied, hetwelk een oplossing voor de toekomst geeft, met waarborgen, welke gecompenseerd wordt door een rationeele grens meer dat geen waterstaatkundige moeilijkheden met de nieuwe voor­ Zuidwaarts, Westwaarts te verleggen. Een en ander is met een stellen geboren worden. roode bloklijn op de kaart (bijlage A) aangegeven. De werken van verbetering van den Eemsmond zullen niet in te snel tempo moeten worden uitgevoerd om een geleidelijk 2. Stroomgebied van het Schoonebekerdiep, aanpassen van de scheepvaartgeul aan den nieuwen toestand te verkrijgen. ii. Dit stroomgebied (zie bijlage E) zou na de grenscorrectie De kosten van dit werk, buiten de kosten der indijkingen en gehjee} binnen Nederland komen te Jiggen, waardoor de in die van de afwatering van Westerwolde, moeten door Duitsch­ Augustus 1929 getroffen regeling tusschen het Nederlandsche land worden gedragen. In de eerste plaats moet in het oog waterschap „het Schoonebekerdiep" en de Duitsche „Kreis worden gehouden, dat Duitschland in een vroeger stadium heeft Bentheim ' in zake het onderhoud belangrijk zou kunnen ver­ verzuimd mede te werken aan een voor beide partijen redelijke eenvoudigd worden. oplossing. Wanneer eenmaal de billijkheid is erkend, dat de Aldus zouden de herhaaldelijk ondervonden moeilijkheden bij hoofdvaarweg naar de Duitsche haven Emden tevens toegang de afstrooming, welke gedeeltelijk een gevolg zijn van onvol­ naar Delfzijl moet geven, is verbetering van den toegang naar doende onderhoud door Duitschland, voorkomen kunnen worden. bet meer landinwaarts gelegen Emden alleen mogelijk door Daar de wateroverlast bij een voortschrijdende exploitatie tegelijkertijd den toegang naar Delfzijl te verbeteren. Wanneer der venen sterk zal toenemen, is het dringend noodzakelijk, dat inplaats van de Bocht van Waturn, die langs Delfzijl loopt, het gelieelc veengebied onder Nederlandsch beheer komt. Het het Oostfriescho Gaatje als hoofdgeul zou worden aangewezen, betreffende veengebied vormt ook overigens in alle opzichten dan zou dit voor de verbeteringsplannen of voor het latere onder­ één geheel met de op Nederlandsch gebied liggende venen. Dit houd zeker geen besparing geven. is een reden te meer om dit veengebied tot de waterscheiding tusschen de wateren bewesten de huidige Rijksgrens en de Eems Hoewel de inpoldering van den Dollart een plotselingen in­ onder Nederlandsch beheer te stellen. Op deze wijze staat al vloed zal hebben op de bevaarbaarheid van de geulen in de het niet rechtstreeks op de Eems afstroomend water onder Eemsmonding, mag niet worden gesteld, dat alleen deze inpol­ Nederlandsche controle. De door de Nederlandsche Begeermg dering de verbetering van het vaarwater noodzakelijk maakt. voorgestelde nieuwe grenslijn volgt zoo goed mogelijk de grens Op den duur is een ingrijpende verbetering, wil men den toe­ van het veengebied. Deze komt ongeveer met de waterscheiding gang naai­ Emden in bruikbaren staat houden, niet te ontgaan. overeen. De voor de Nederlandsche belangen zoo gewenschte inpoldering van den Dollart mag de noodzaak van het verbeteringswerk a-m den riviermond bespoedigen, zij is tevens een onderdeel van het b. Voor voeding van de scheepvaartkanalen in Drenthe, wel plan tot regulariseeren van den riviermond. ke thans in het hooge Zuidoostelijk deel dezer provincie op na­ tuurlijke wijze gevoed moeten worden door het water van de er Bij nadere studie van de Eems, op grond van de in Februari op afstroomende terreinen, kan na de grenscorrectie gebruik 104(5 plaatsgevonden hebbende overstroomingen, welke water worden gemaakt van water uit de Eems bij Haneken-fii.hr, dat van het stroomgebied van de Eems brachten op dat van de door eenvoudige afstrooming via het Eems-Vechtkanaal en het Westerwoldsche A, is komen vast te staan, dat de dijkverbetering Süd-Nordkanaal door een zijtak bij Schöningsdorf in het boven­ langs de beneden Eems (het gedeelte dat onder invloed van ste pand van de Hoogeveensche Vaart kan worden gebracht. den vloed in de Eems staat en eindigt bij Herhrum) niet tot De van de Hoogeveensche Vaart uit te voeden kanalen zijn de Herbrum is voltooid. Zij reikt niet verder dan tot even beneden Compascumnkanaleu, Scholtenskanaal, Linthorst Homankanaal, het plaatsje Rhede. Tiet hierbij gevoegde ra].port van den K anaal Coevorden-Zwinderen en Stieltjeskanaal, têrwiü van Provincialen Waterstaat van Groningen van Mei 1946 (bijlage de Compascuumkanalen nog water kan worden gevoerd naar de B) geeft daaromtrent waardevolle inlichtingen. Het slot van dit bovenpanden van het Stadskanaal en de Westerwoldsche ka­ rapport geeft een inzicht over de gevolgen voor Nederland, nalen, die ook via het Haren-Rütenbrockkanaal met water van wanneer Duitschland niet bij machte is of om andere reden niet het Süd-Nordkanaal kunnen worden gevoed. overgaat tot verbetering van de Eems. Gedurende de Duitsche bezetting heeft deze wijze van voe­ Deze vrees geeft aanleiding tot de vraag of het aanbeveling ding meerdere malen plaats gevonden en ook aanvankelijk na verdient dr grens van Nederland nog meei Oostwaarts te ver­ de bevrijding. leggen. Thans is er een voorloopige regeling getroffen met de ,,Links- Het verdient aanbeveling, dat deskundigen worden aange­ Emsischen Kanalgenossenschaft ' te Meppen om deze wijze van wezen om dezen waterstaatkundigen puzzle tot in details te voeding te bestendigen. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischen aard ten aanzien van Duitscbland.

In verband niet de moeilijkheden bij de water verdeeling is het standkoming der grenscorrecties zal hier het voordcel hebben, gewensoht, dat ten minste het Süd-Nordkanaal in Nederlandsehe dat dit geheele gebied in één hand komt en in zijn geheel fce­ banden komt. heerscht kan worden op zoodanige wijze, dat de Nederlandsehe Het is daarbij van veel be];mg te achten, dat liet tijdstip van belangen in de eerste plaats beschermd worden. inlating en de hoeveelheid af te tappen water behoorlijk worden vastgelegd, omdat de Eenis een regenrivier is, die juist in het c. Het waterschap Holthcme heeft belang bij de voorgestelde drooge jaargetijde over een matige hoeveelheid water beschikt, grenscorrecties omdat de Duitsche landen op den linker Vecht­ waarbij nog als bezwarende omstandigheid valt op te merken, oever, onmiddellijk stroomopwaarts van de thans geldende grens dat te Haneken-fahr ook een pand van het Dortmund-Eems­ herhaaldelijk onder water komen ten gevolge van den slechten kanaal moet worden gevoed, welk kanaal voor de Duitsche toestand van de waterkeeringen langs dit gedeelte' van de Vecht. scheepvaart van veel belang is, zoodat op vrijwillige beschik­ liet omvat een gebied van 1965 ha. baarstelling van Eemswater ten behoeve van de voeding der Het water stroomt dan op Nederlandsch gebied op een twee­ Drentsche kanalen slechts valt te rekenen nadat het Dortmund­ tal plaatsen even boven de stuw te Haandrik over de oevers, Eemskanaal zijn portie heeft gehad. terwijl bij zeer hoog water voor ontlasting van het lager gelegen Voorts kan na de grenscorrectie zonder meer water aan de ïiviergedeelte de schotbalksluis boven Leemgraven geopend Vecht werden onttrokken bij Frenswegen, voor dezelfde kanaal­ wordt. In dat geval stroomen uitgestrekte terreinen onder voeding als hiervoren vermeld, indien althans het debiet van de water. Vecht daartoe voldoende groot is, waaromtrent nadere gegevens Volgens het tractaat van Hannover van 1824 zou bij de lïuwe op dit oogenblik nog ontbreken. Ook deze punten zijn door ex­ Slinger — d.i. nabij grenspaal 122 — het veldwater van het perts te onderzoeken. Duitsche gebied over Nederlandsch gebied mogen afvloeien. Daarentegen zou op Duitsch gebied ongeveer evenwijdig aan de e. Het kanaal van Coeoordc» naar AUe-Picardie, een klein grens een waterleiding gegraven worden om overlast op Neder­ scheepvaartkanaal, dat de streek doorsnijdt die tot de afwate­ landsch gebied van water uit Duif schland in den zomer te voor­ ringsgebieden van de Vecht, het Schoonebekerdiep en de Laar­ komen. De onvoldoende naleving van het genoemde tractaat wolderwctering behoort, komt geheel onder Nederlandschen in­ is aanleiding geweest tot vaak voorkomende oneenigheden onder vloed. Dit kanaal behoort, evenals het reeds genoemde kanaal de bewoners ter weerszijden van do grens. Het niet aanwezig Hoogeveensche Vaart-Schöningsdorf, het kanaal Haren-Rüten­ zijn van de waterleiding en de onvoldoende en ongeregelde be­ broek en het later te noemen Óverijsselsche kanaal van Almelo dijking op Duitsch gebied waren oorzaak, dat nabij het Eggen­ naar Nordhorn, tot de vier kanalen waaromtrent het tractaat goor water Nederlandsch gebied binnenkwam. De Nederlandsehe van Berlijn van 12 October 1876 werd gesloten en het mondt uit boeren legden daarop om het Eggengoor een dam. in het Coevordcn-Vechtkanaal, dat in beheer en onderhoud is Als gevolg van een ingesteld onderzoek kwam het grond­ bij de provincie Overijssel. tractaat van 17 October 1905 tot stand. Bierbij werd o.a. over­ eengekomen, dat op Nederlandsch gebied werden gegraven een 3. Stroomgebied van de Óverijsselsche Vecht. Rand­ en een Middenwaterleiding, welke het veldwater van Duitsch gebied bij de Koningsbrug beneden de stuw te Ane a. De Óverijsselsche Vecht komt, bij volgen der door de weer op de Vecht loosden. De dam om het Eggengoor zou over Nederlandsehe Regeering voorgestelde grenscorrectie, tot enkele een zekere lengte worden afgegraven, terwijl de maximum kilometers stroomafwaarts van Nordhorn, in Nederlandsehe hoogte van een gedeelte van den weg van Poffershut naar Leem­ handen. Dit biedt de gelegenheid de normalisatie van deze ri­ graven werd vastgelegd. Aan den anderen kant zou Duitschland vier, die hier een zeer grilligen loop heeft, door te trekken tot er voor zorgen, dat de dijken op haar gebied zoover zouden aan de toekomstige Eijksgrens. Dit zal o.m. ten gevolge hebben, dat de groote zandafvoer beteugeld kan worden. Immers stroomt worden opgehoogd, dat zij den hoogsten zomervloed konden de Vecht hier, stroomopwaarts van Emlicheim, door een groote keer en. zandvlakte, waar zich bij elk hoog water nieuwe geulen vormen, Het gevolg van een en ander is, dat in den winter in Duitsch­ die dan aanleiding geven tot meevoeren van belangrijke hoeveel­ land water over de oevers kan loopen en dit het Nederlandsehe neaen zand. net zand komt in het Óverijsselsche deel der rivier waterschap Holtheme kan binnenstroomen. Vroeger bestond tot nederzetting en geeft aldaar telkens aanleiding tot groote tegen winteroverstrooiningen minder bezwaar, doch sinds de schade en ongerief voor de landbouwende bevolking. Ook in het toeneming van het gebruik van kunstmest zijn zoowei winter­ voorjaar van 1946, na den grooten afvoer van Februari, heeft bevloeiingen als zomeroverstroomingen voor do landbouwende zich dit onaangename verschijnsel weer voorgedaan. bevolking nadeelig. Als het geheele gebied in Nederlandsehe handen is, kan hier een waterschap opgericht worden, dat de Een ander belang, dat gediend wordt door net zoover moge­ lijk onder Nederlandsch beheer brengen van de Vecht, is, dat belangen combineert. men dit grootere gebied kan controleeren en de verbeterings­ d. Gebied van de Radewijkerbeek. Hierover bestaan reeds werken zoo goed mogelijk kan synchroniseer en, zoodat de vrees sedert geruimen tijd onderhandelingen. De internationale rechten Kan worden beperkt, dat de ten behoeve van de Vechtver­ en verplichtingen zijn omschreven in bet grenstractaat van betering genomen maatregelen op Nederlandsch gebied niet vol­ Meppen van 2 Juli 1824 tusschen de Staten Nederland en doende zouden zijn en hier niet eerder dan noodig is tot nieuwe Hannover. Het riviertje vormt de grens over rond 3 km, nl. verruimingen zal moeten worden overgegaan. Te dezen zij ook van grenspaal 113 tot 116. In Duitschland behooren 6030 ha, in nog gewezen op de zich openende gelegenheid tot aftappen Nederland 2330 ha tot het stroomgebied. Rectificaties zijn san hoog Vechtwater via de sluis te Frenswegen naar het Süd­ noodig en het is van belang, dat het beheer over de geheele Nordkanaal en dan naar het Noorden en wellicht naar den boek in Nederlandsehe handen is. benedenloop van de Eems of naar het Stadskanaal. e. De Dinkel is een zijrivier van de Vecht, die bij Losser b. De Laarwoldcrwetering is de afwatering van een gebied Nederland binnenkomt en bij Ootmarsum weer verlaat om zich op den rechter Vechtoever, waarvan 1740 ha over de tegen­ 8 km verder bij Neuenhaus in de Vecht te storten. Door de woordige grens heen ligt en 154 ha in de gemeente Grams­ voorgestelde grenscorrectie komt het benedengedeelte van de bergen. Het grenst aan het waterschap Klinkenvlier, ETeege en rivier op Nederlandsch territoir, zoodat de rivier beneden Losser Mars. Op bijlage 1"' is het gebied van liet Laarwolderbroek met in één hand komt. een arceering aangegeven. De Laarwolderwetering brengt zijn De Dinkel voert uit Duitsch gebied sterk vervuild water af. water, onder het kanaal Coevorden—Alte Picardie dooi' via het Coevordens-afwateringskanaal op de Vecht beneden de stuw van 4. Stroomgebied van de Rcggo­. Ane. Bij zeer hooge Vechtstanden overstroomt het geheele ge­ bied van het Laarwolderbroek, en wel soms gedeeltelijk via het Het gebied van de Itterbeek en de Eendenbeek behoort tot e\'ongenoemde Nederlandsehe hoekje van 154 ha. Bovendien het stroomgebied van de Regge. Door de ontginningswerken in ontstaat er gevaar voor het waterschap de Meene (aan weers­ het gebied van deze bceken is het waterschap de Regge genood­ zijden van het afwateringskanaal). Omgekeerd is het mogelijk, zaakt vrij omvangrijke verruimingswcrken in haar gebied uit dat bij hooge standen op het Coevordens-afwateringskanaal liet te voeren. Een voordcel van de hier voorgestelde grenscorrectie water den anderen kant opstroomt, als de schuiven hier niet is, dat dit gebied geheel tot Nederland zal komen te behooren, tijdig gesloten worden. Reeds eenige jaren geleden zijn plannen waardoor het aan het waterschap de Hegge kan worden toe­ opgeworpen om het Laarwolderbroek in te polderen. De tot­ gevoegd en alles dus in één hand kan komen. 80 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en eeonomisehen aard ten aanzien van Duitschland.

waterschap Cleve—Landesgrenze. Ten behoeve van de ont­ 5. Overige stroomgebieden aan de Overijsselsche grens. watering van beide waterschappen is bij Nijmegen voor gezamen­ Behalve de reeds genoemde gebieden komen nog de volledige lijke rekening een gemaal gesticht, waarvan de exploitatie door stroomgebieden van de Van Royenswijk, het Overijsselsen de beide waterschappen naar een vaste verhouding (3:7) wordt kanaal tusschen Bergentheim en de Haandrik en de Bruchter­ bekostigd. Complicaties, welke af en toe voorkomen, zouden beek geheel onder Nederlandsch bestuur. Dit is een waterstaat­ worden vermeden, wanneer dit stroomgebied niet werd door­ kundig voordeel, omdat men dan verrassingen als liet ontijdig sneden door de Nederlandsch-Duitsche grens. ontginnen van bovenstroom gebieden kan voorkomen. Langs den linkeroever van den Rijn in Duitschland vanaf Ten aanzien van de voeding der in Nederland liggende kanalen Xanten tot aan de Nederlandsche grens liggen dijken, bij het in Groningen, Drenthe en Overijssel /uilen experts een onder­ onderhoud waarvan het Nederlandsche lage gebied ten oosten zoek moeten instellen op welke wijze en ten wiens laste maat­ van Nijmegen groot belang heeft. regelen op Duitsch gebied moeten worden genomen om de Toen de Duitschers in den winter van 1944/'45 de dijken in voeding dier kanalen zoodanig te verzekeren, dat de Neder­ de omgeving van W'issel en Griethausen in verband met de landsche belangen bevorderd en de erkende Duitsche niet ge­ oorlogshandelingen doorstaken, liepen de Nederlandsche polders schaad zullen worden. Circul van de Ooy, Millingen, De Buffelt en Zeeland, totaal 3205 ha, onder water. Om dit water weer te loozen was het C). Stroomgebied van de Schipbeek. (Zie bijlage G) noodig de dijken van genoemde polders op twee plaatsen even­ eens door te steken. liet waterschap van de Schipbeek, in Nederland 18 900 ha omvattende, wordt bijna jaarlijks en in toenemende mate be­ Langs den rechteroever van den Rijn, benedenstrooms van zocht door overstroomingen met uit Duitschland afkomstig Wezel liggen eveneens dijken, waarbij Nederland groot belang water en invloeiing van zand. Dit zand is afkomstig van beek­ heeft. o.m. de Bislicher dijk en de Hettersche dijk zijn in dit oevers in zandige terreinen, welke niet door oeververdediging opzicht berucht. In de vorige eeuw is deze dijk eenige malen tegen uitschuren beschermd zijn. Hoe zwaar de zandplaag is, doorgebroken, hetgeen tot gevolg had, dat een groot gedeelte blijkt uit een opgave, dat in 1942—43 de opruiming f 110 000 van den Gelderschen Achterhoek en van de Graafschap onder water kwam. Het is een gemeenschappelijk Nederlandsch en heeft gekost en de opruiming in 1946-—47 geraamd wordt op Duitsch belang, dat de Spijksche overlaat bij Lobith wordt ge­ f 175 000. Bet zal daarom noodig zijn de Duitsche beheerders | sloten. Wanneer deze overlaat werkt, wordt hierdooi zoowel een te verplichten hun oevers vast te leggen en behoorlijk te onder­ gedeelte van het Nederlandsche als een gedeelte van het houden. Duitsche gebied overstroomd. 7. Stroomgebied van de Berkel (Zie bijlage G) Ondanks het ook voor Duitschland evidente belang zijn lange De Berkel ontspringt in de omgeving van Coesfeld en stroomt onderhandelingen noodig geweest alvorens van Duitsche zijde langs Stadlohn en Vreden naar de Nederlandsche grens bij geen bezwaren meer werden gemaakt tegen een eventueele Rekken-Eibergen. Het stroomgebied van de Berkel in Duitsch­ ! watervrijmaking van dezen overlaat. land omvat 41 '200 ha. waarin niet zijn begrepen de stroom­ _ De Rijn bij Lobith is over 8 km grensrivier. Het toezicht der Nederlandsche douane en rivierpolitie is beperkt tot de helft gebieden van Slinge, Ramsbeek, Ratumsche beek, Wellingbeek der rivier. en Beurzer of Herdensche beek. Duitschland draagt niet bij in de kosten voor afvoer van Berkelwater in Nederland. De Duitsche rivierhelft en de Duitsche oever onttrekken zich Als zijriviertje van de Berkel is de Ramsbeek aan te merken. ; aan het Nederlandsche toezicht. Dit levert een bron van moei­ Zij ontstaat in Nederland, stroomt dan een gedeelte over lijkheden en een gelegenheid tot smokkelen. De grens zal steeds Duitscb gebied om vervolgens weer op Nederlandsch gebied j een rivier haaks moeten kruisen, als men bij het intensieve verkeer als op den Rijn zulke bezwaren wil ontgaan. verder te stroomen naar de Berkel. Toen de Ramsbeek moest vulden verbeterd, heeft Duitschland hierin meegewerkt en aan­ In de toekomst zal het water van den Rijn een voortdurend gezien het benedenstroomsche gedeelte een extra verruiming in belang toenemende rol gaan vervullen in de waterhuishouding moest ondergaan in verband met Duitsche belangen, hierin van Nederland. mede betaald. Voor het onderhoud van de beek op Neder­ In de eerste plaats zal, als gevolg van de uitputting van den landsch gebied betaalt de Landrat van Ahaus elk jaar een zoetwatervoorraad van de duinen en van het toenemende water­ verbruik, de bevolking van westelijk Nederland, d.i. de helft bedrag aan bet waterschap van de Berkel. van de geheele Nederlandsche bevolking, haar drinkwater in de Op de afdeeling Boven-Slinge van het waterschap van de toekomst direct of indirect aan den Rijn moeten ontleenen. Berkel watert al' het in Duitschland gelegen gedeelte van het stroomgebied van de Beurzer of Herdensche beek met een | Daarnaast zal het Rijnwater worden gebruikt in den strijd tegen de steeds voortschrijdende verzouting van de Nederland­ oppervlakte van 1400 ha en van het stroomgebied van de j sche boezem­ en polderwateren. Voorts moet het behoud van Ratumsche beek met een oppervlakte van 214(1 ha. dus in totaal den vischstand worden verzekerd. een oppervlakte van 3600 ha. Ten slotte ontvangt de afdeeling Boven-Slinge van uit Duitsch­ AD gevolg van de toenemende industrialisatie in Duitschland en de daarmede samenhangende meer intensieve exploitatie van land bet water van' de Wellingbeek. waarover bet W'ellingbach j de kolenmijnen in het Hoergebied en in het Rijnland, welke Genossenschat't jaarlijks een bedrag ten behoeve van het onder­ zout mijnwater opleveren, is de verontreiniging door chloor in houd van deze beek op Nederlandsch gebied aan de afdeeling i de laatste decaden sterk toegenomen. Boven-Slinge betaalt. Wijzigingen in het regime van den boven­ Ook de verontreiniging door andere afvalproducten, b.V. af­ loop kunnen nadeelige gevolgen hebben in het Nederlandsch braakproducten der phenolen, afkomstig van de eokesfabrieken gedeelte, waarom het noodzakelijk is een regeling te treffen. en de afval van stookolie alsmede bacteriologische verontreini­ 8. Stroomgebied oan den Ouden Ussel (Zie bijlage G) ging door afvalstoffen van de vooral in de industriegebieden ! steeds groeiende menschelijke samenleving, vormen een voort­ De Oude [Jssel met zijn voornaamsten zijtak, de Aastrang, durend grooter wordend gevaar voor de bruikbaarheid van het heeft in Duitschland een stroomgebied met. een gezamenlijke Rijnwater. oppervlakte van 72 000 ha, waarvan rond 41 000 ha behoort tot Daarom zou ecu regeling gewenscht zijn, waardoor verdere het stroomgebied van de A.astrang en 80 400 ha tot het stroom­ I verontreiniging wordt voorkomen en op den duur verbetering gebied van den Ouden Ussel. van de qualiteit van het Rijnwater zal worden verkregen. In Nederland omvat bet stroomgebied ongeveer .'18 000 ha. Ontginningen in Duitschland maken verruiming van den Ouden 10. Grensriviertjefi. (Zie bijlage G) Ussel in Nederland noodzakelijk. Ook bet gesplitste beheer geeft ! herhaaldelijk moeilijkheden. Trekt men in Duitschland d< De grcnsriviertjes Dambeek en Millinger Landwehr verdienen stuwen, dan moet men in Nederland onmiddellijk volgen om geen speciale vermelding. overstroomingen te voorkomen. Vanaf grenspaal 710, ten noorden van Emmerik tot aan Hiervoor geldt hetzelfde als aan het slot van punt 7 opge­ grenspaal 702 stroomt over een lengte van ongeveer 9 km het merkt. z.g. grenskanaal langs de Nederlandsch-Duitsche grens. Vanaf grenspaal 702 tot aan grenspaal 061 is deze watergang onder 9. Stroomgebied run den Rijn. (Zie bijlage G) den naam De Wild geheel op Duitscb gebied en vanaf laatst­ Het Nederlandsche waterschap Nijmegen.—Duitsche grens genoemden grenspaal tot aan de uitmonding in den Ouden Rijn ontvangt via de .Meer het overtollige water van het Duitsche geheel op Nederlandsch gebied gelegen. De beek wordt door Bijlagen 352 2 Tweede Kamer 31 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economisehen aard ten aanzien van Duitschland. vertegenwoordigers uit Nederland en Duitschland gezamenlijk Dientengevolge bekostigde de gemeente Bergen de opschqo­ geschouwd. ning en verbetering van den benedenloop van de Eckelsche beek De watergang genoemd in deze paragraaf moet worden onder­ over een lengte van 4.3 km. dit is van de Maas af tot 1 km. houden door de aanliggende Nederlandsche en Duitsche eige­ beneden de brug naar het Kasteel Bleyenbeek en verschafte in naren, elk voor de helft van de breedte. Het niet onderhouden Nederland het terrein noodig voor de verruiming van de rest van de Duitsche helft bezorgt overlast aan de Nederlandsche van de waterlossingen. De verbetering der waterloopen boven belangen. het ovengenoemde punt bij het kasteel Bleyenbeek geschiedde geheel voor rekening van de Hulmer-Heide-Genossenschaft. 11. Stroomgebied van de Maan. Voor het onderhoud op Nederlandsch gebied moet echter de gemeente Bergen volledig zorg dragen. Kaart bijlage H geeft een overzicht van de stroomgebieden Bij deze verbetering van de afwatering heeft op Duitsch ge­ van beken, welke op Nederlandsch gebied in de Maas uitmonden. bied een vergrooting van het stroomgebied van de Eckelsche Door verschillende kleuren is het bij elke beek behoorend stroom­ beek plaats gehad. gebie i aangeduid. Een beschrijving van elk der gebieden volgt Volgens de voorgestelde nieuwe grenslijn (volle groene lijn) hier. wordt slechts een klein gedeelte, boschrijke monden, toegevoegd. Volgens de-groen gestreepte variant /al practisch ook liet ge­ n De Nicrs. heele stroomgebied bij Nederland komen, waardoor voldoende Let stroomgebied van de Niers is in totaal groot 125 235 ha, aan de bezwaren wordt tegemoet gekomen. waarvan 2055 ha in Nederland zijn gelegen. Bij aanhouden van de volle groene lijn zal het vaststellen van De Niers heeft in Nederland een lengte van 7400 ni. een nadere regeling van hel onderhoud der waterloopen in het Laatstelijk werd op 16 Mei 1895 (wet van 2 December 1895) Vredesverdrag nader moeten worden geregeld tusschen Nederland en Duitschland een overeenkomst gesloten e. (lcldeniseh-Niersl'anaal. betreffende de verbetering en het onderhoud van de Beneden­ j Niers en het Geldernsch-Nierskanaal. Hierin werden de noodige ; Het Geldemsch-Nierskanaal, een waterleiding waardoor bij de bepalingen omtrent de afmetingen en het onderhoud der werken, j stat'1 Geldern een deel van het water van de Niers zijdelings omtrent de hoogtemerken en de Schouwcommissiën, alsmede wordt afgevoerd naar de Maas beneden Arcen, werd in 1770 omtrent de üenneper­ en de Villersche molens opgenomen. gegraven als uitvloeisel van de ..Niers-Ordnung" van (j Maart Aan het Waterschap de Niers, opgericht bij besluit der Staten 1769, vastgesteld in gemeen overleg tusschen de betrokken van Limburg van 7 November 1878. is bij besluit van die Staten toenmalige landsregeeringen. van 9 November 1897 het onderhoud zoowel van de Neder­ Op dit kanaal wateren rechtstreeks 4805 ha af, waarvan landsche helft van het grensscheidende gedeelte als van het 1285 ha op Nederlandsch gebied liggen. Het Nierstractaat van riviervak tusschen den mond van de Kendelbeek en de Genneper 10 Mei 1895, reeds genoemd bij de rivier de Niers, heeft mede op dit kanaal betrekking. Bij artikel 9 van dit tractaat is vast­ molen opgedragen. Het Waterschap van de Niers omvat slechts s 171 ha. gelegd, dat de afvoer door dit kanaal ten hoogste 7 m mag In Duitschland is het geheele stroomgebied van de Niers bedragen, vereenigd in een ,,Wasser­ und Bodenverband", dat den naam liet tractaat legt aan de Nederlandsche Regeering de ver­ draagt van Niersverband. Dit lichaam is belast met de zorg voor plichting van het onderhoud op volgens bepaalde afmetingen liet onderhoud van de waterloopen en de zuivering van het en peilen van de eerste 1500 m lengte van het kanaal, gerekend afvalwater. van de Pruisische grens af. Het overige gedeelte in Nederland Hoewel niet ontkend kan worden, dat het Niersverband op is in onderhoud bij de gemeente Bergen. afwaterings­ en zuiveringsgebied, uiteraard in Duitschland, goed Dit kanaal voert dikwijls verontreinigd water af, dat uit de werk heeft verricht, neemt dit intussehen niet weg, dat het vervuilde Niers afkomstig is. Deze vervuiling zal door een naar Nederland afgevoerde Nierswater in Nederland geregeld nadere regeling moeten worden tegengegaan. tot verondieping leidt en voorts eenige malen aanleiding heeft gegeven tot het ontstaan van besmettelijke veeziekten, waar­ d. De Lingsforter <>ƒ Zandhoeksche heel;. mede in verband wordt gebracht het veelvuldig voorkomen van De' hoofdtak van deze beek, de Straelener Leigraaf geheeten, tuberculose in de omgeving van Gennep. ontspringt in Duitschland in de buurt van Herungen. Noord­ De huidige toestand van de Niers in Nederland is — afge­ waarts gaande neemt zij enkele zijtakken op en bereikt bij scheiden van de onzuiverheid van het water — dan ook zeer paal 4S4 de Nederlandsche grens. Even benoorden de grens onbevredigend. Door de vele verbeteringswerken op Duitsch wordt aan de linkerzijde de voornaamste Nederlandsche zijtak gebied moet de beneden-Niers nl. in korten tijd veel meer water opgenomen, waarna de beek den bovenvermelden naam draagt; afvoeren dan waarvoor zij oorspronkelijk bestemd was en waarbij zij stroomt bij Arcen in de Maas. Nederland weinig of geen belang heeft. Het stroomgebied van deze beek omvat volgens de beschik­ Aangezien het Nederlandsche gedeelte bezwaard wordt met bare gegevens 5770 ha. waarvan 1625 ha in Nederland. water van een zeer groot Duitsch gebied, zal dit hernieuwde De Lmgsforterbeek en de Straelener Leigraaf werden in 1931 verbeteringen in Nederland noodzakelijk maken. Aanbevolen en 1932 verbeterd, voornamelijk ten behoeve van de lage ter­ wordt door wederzijdsche experts te doen nagaan in hoeverre reinen op Duitsch gebied, ingevolge een overeenkomst, gesloten het juist is het overblijvende deel van het Niersverband in tusschen de gemeenten Arcen en Velden en de Straelener Veen­ Duitschland te belasten met een kleiner of grooter deel van de genossejischaft op 26 Juni 1932. Deze overeenkomst is later onderhouds­ en verbeteringskosten van de Niers in het Neder­ officieel door de Begeeringen gesanctionneerd. landsche deel. Tn deze overeenkomst werden de noodige bepalingen opge­ nomen betreffende de uitvoering en bekostiging der nieuwe b. De Eckelsche heel:. werken, betreffende het toekomstige onderhoud, de bediening der stuwen, de instelling van bouw­ en schouwcommissiën, de Deze beek (in haai­ bovenloop in Duitschland ,,Spanische tijdstippen der te voeren schouwen, enz. Ley" genoemd) omvat een stroomgebied van ongeveer 7110 ha. Omtrent de kosten der verbeteringswerken werd bepaald, dat waarvan 3240 ha in Nederland. hiervan 72 % ten laste van de Duitsche belanghebbenden en de Even boven het kasteel Bleyenbeek takt uit de Eckelsche rest ten laste van Arcen en Velden zou worden opgenomen. Ten beek aan de Noordzijde de Horsterbeek af, in Duitschland ,,Hul- aanzien van het onderhoud der waterloopen werd vastgelegd, mer Leitgraben" genoemd. dat de genoemde gemeente aansprakelijk zal zijn voor het onder­ De Eckelsche­ en de Horsterbeek werden omstreeks 1933 houd van de Zaudhoeksche Vonder tot aan den molen van het verbeterd ingevolge een overeenkomst, gesloten tusschen de kasteel Arcen, de Veengenossenschaft van de landsgrens tot gemeenten Bergen en de Hulmer-Heide-Genossenschaft op 28 evengenoemde Vonder. Dientengevolge is de Duitsche belang­ April 1933. De beide Regeeringen hebben later hun instemming hebbende verplicht een gedeelte der waterloopen op Neder­ met deze overeenkomst betuigd. landsch territoir te onderhouden, zulks op grond van het feit. Tn deze overeenkomst werden de noodige bepalingen getroffen dat de verdeeling der onderhoudskosten anders niet in overeen­ betreffende de uitvoering en bekostiging der nieuwe werken, de stemming zou zijn met de verhouding der wederzijdsche belan­ bediening van de stuwen, de instelling van bouw­ en schouw­ gen. Op een later voorstel van Duitsche zijde om die onder­ commissiën, de tijdstippen van de te voeren schouwen e.d. houdsplicht af te koopen is de gemeente niet ingegaan.

Handelingen der Statcn-Gencraal. Bijlagen. 1946—1947. 32 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territoria] en econoinischen aard ten aanzien van Duitschland.

Volgens de voorgestelde nieuwe grenslijn zal een onbeieeke­ zijn om de groote onderhoudskosten te dragen, want niet ver­ nend gedeelte f400 a 500 ha) van het Duitsche stroomgebied bij geten moet worden, dat ook het te onderhouden Roergedeelte Nederland worden gevoegd. dan met de helft zou toenemen. Op deze beek is hetzelfde van toepassing als onder a voor de. Ook op de Eoer is van toepassing hetgeen ten aanzien van de Niers is voorgesteld. Niers is in overweging gegeven, waarbij ook een regeling noodig zal zijn om den afvoer van vervuild water langs de Roer uit i'. Dr Swalm, Duitschland naar Nederland in de toekomst te voorkomen. De rivier heeft een stroomgebied van circa 25.400 ha. Hier­ ;/. Dr Worm. van zijn '28.340 ha op Duitsch gebied gelegen, de overige 2.000 ha liggen op Nederlandsch gebied. De rivier heeft in ons land De Worm omvat een stroomgebied van circa 42.000 ha, waar­ een Lengte van 0.7 km. van ongeveer 3000 ha in Nederland. Tn 1037 werd een globale opname gemaakt van de Swalm Deze rivier vormt van Kerkrade tot Rimburg de grens tus­ tusschen de Nederlandsch-Duitsche grens en de uitmonding in schen Nederland en Duitschland. de Maas, met de bedoeling door opschooning van de bestaand­' Tn haar bovenloop wordt zij dooi' de mijnindustrieén in het bedding en door het afsnijden van eenige hinderlijke bochten gebied van Aken en Kohlscheid in sterke mate verontreinigd. het afvoervermogen van deze rivier te vergrooten. Dit werk is Ook Nederlandsehe mijnen, t.w. de Domaniale, de Willem nog vóór den oorlog uitgevoerd. Sophie. de Juliana en de Wilhelmina brengen verontreinigd fn verband niet de verbeteringswerken van de Swalm op water via de Asselder­ en Strijthagenerbeek op de Worm. Duitsch grondgebied werden tijdens de bezetting in HM 1 van Rond 1935 waren bij het Kulturamt te Aken plannen in be­ Duitsche zijde bij het gemeentebestuur te Swalmen stappen werking tot verbetering van de Worm. Meer dan eens zijn van ondernomen tot bet verdiepen van den rivierbodem en het af­ Duitsche zijde tijdens besprekingen met den Provincialen Water­ snijden van een bocht op Nederlandsch gebied nabij de Neder­ staat inzake de gemeenschappelijke verbetering der Roodebeck landsch-Duitsche grens, teneinde op deze wijze een behoorlijke deze plannen tot verbetering van de Worm ter sprake gekomen. aansluiting ie verkrijgen aan de werken op Duitsch gebied. In het algemeen bleef dit echter beperkt tot eenige algemeene Met uitzondering van dit laatste werk werden evengenoemde beschouwingen of het uitwisselen van gegevens. Wel werd tij­ werken door de gemeente Swalmen in 1942 uitgevoerd. dens een bespreking in 1937 te Aken van Duitsche zijde te Terzake van de verbeteringswerken op Duitsch gebied is door kennen gegeven, dat naar haar oordeel de verbetering van het de Duitsche instanties weinig of geen overleg met de Neder­ grensscheidende gedeelte van de Worm niet noodig was. landsche belanghebbenden gepleegd. De door de gemeente, Zulks neemt evenwel niet weg, dat aan Nederlandsehe zijde Swalmen uitgevoerde werken hadden slechts tot doel, om den reeds jarenlang veel hinder wordt ondervonden van de verwil­ wateroverlast, welke zij van de verbeteringswerken op Duitsch dering en vervuiling van het trrensscheidende gedeelte van de gebied ondervond, zooveel mogelijk te beperken. Daarom ge­ Worm en tevens van de vervuiling van de Roer en de Maas door schiedden zij uiteraard slechts op beperkte schaal; de kosten verontreinigd water afkomstig van de Worm, zoodat verbete­ dezer werken moesten, daar zij niet een gevolg waren van den ring op groote schaal en maatregelen tot het stellen van paal en natuurlijken toestand van het betrokken stroomgebied, feitelijk perk aan de steeds voortschrijdende vervuiling van de Worm. ten laste van de Duitsche belanghebbenden komen. zoowel van Nederlandsehe als van Duitsche zijde, niet mogen Uit dit feit volgt de wenschelijkheid om uit waterstaatkundige uitblijven. overwegingen een zoo groot mogelijk gedeelte van het stroom­ Aangezien, te oordeelen naar de ervaringen der laatste tien­ gebied in Nederland op te nemen. tallen jaren, ten deze op de medewerking der Duitsche instanties Gebiedsuitbreiding volgens het Regeeringsmemorandum niet te rekenen valt, zal thans een regeling getroffen moeten (groene lijn') geeft een vergrooting van het in Nederland gelee .n worden ter vermijding van den afvoer van vervuild water van stroomgebied tot ongeveer 7000 ha. den bovenloop van het Duitsch blijvende gedeelte van de Worm. ()]) deze beek is hetzelfde van toepassing als onder a voor de Overigens worde ook voor de Worm het nader onderzoek door Niers is voorgesteld. Nederlandsehe experts gevolgd door een onderzoek' van weder­ zijdsehe deskundigen en gelden dezelfde beschouwingen als voor f. De Hoer. de Niers zijn opgesteld. De Koer heeft een stroomgebied van 219 190 ha, waarvan slechts (3000 ha in Nederland liggen. De lengte der rivier op h. De, Vlootbeek. Nederlandsch grondgebied bedraagt 19 800 m. Het roerwater, dat Nederland binnenstroomt, is aanmerkelijk De Vlootbeek omvat een stroomgebied van circa 13.360 ha; vervuild en voert vrij aanzienlijke hoeveelheden vaste stoffen hiervan liggen ruim 9000 ha op Nederlandsch, de overige 4300 mede, hetgeen aanleiding geeft tot beteekenende vervuiling van ha op Duitsch gebied. het Maaswater en tot regelmatig terugkeerende vrij kostbare Deze beek ontstaat in Duitschland uit de samenvloeiing van baggerwerken. twee takken. De zuidelijke tak begint op den. Luckermolen, Het onderhoud van de oevers van deze rivier, welk onderhoud welke is gelegen op de Jonge Worm, even stroomafwaarts van berust bij de aanliggende oevereigenaren met de gemeenten als Heinsberg en stroomt in noordwestelijke richting langs Kirch­ toezichthebbend bestuur, is hier in het algemeen zeer kostbaar, hoven. De noordelijke tak begint op den linkerover van de Jonge omdat de bodem en de oevers uit fijnkorrelig materiaal bestaan Worm nabij het gehucht Theberath. Tot voor eenige jaren ont­ en daardoor zeer gemakkelijk in beweging komen. Vooral in 1944 ving deze tak regelmatig water uit de Jonge Worm door middel en 1945 hebben de uitspoelingen van de Roeroevers op Neder­ van een sluisje, gebouwd op den linkeroever van deze rivier. landsch gebied door oorlogsmaatregelen bijzonder groote afme­ Volgens de van Duitsche zijde verstrekte gegevens werd bij tingen aangenomen. Eerst had gebrek aan werkkrachten het be­ hoogc afvoeren door deze sluis 1,6 m'/sec. naar de Vlootbeek hoorlijk onderhoud der batwerken (een oeververdediging be­ afgevoerd. Aldus werd op min of meer clandestiene wijze, water staande uit een soort tuinen in den oever omtrent den water­ uit het stroomgebied van de Worm op de Vlootbeek gebracht. spiegel met daarboven bijv. grind) onmogelijk gemaakt, lcter Oorspronkelijk was dit water zuiver, later werd het in steeds volgden de evacuatie en het leggen van mijnenvelden langs de toenemende mate door de op de Worm loozende mijnindustrieén Boeroevers. verontreinigd. Tengevolge van een en ander zijn de bestaande batwerken op Onmiddellijk vóór het bereiken van de Nederlandsehe grens vele plaatsen geheel weggespoeld en heeft de Roer zich hier en neemt de Vlootbeek ter linkerzijde de Waldfeuchterbeek op. daar tientallen meters verplaatst. Het weder herstellen van de Bij grenspaal 353 bereik-t zij de Nederlandsehe grens en zij Roeroevers in ons land is dan ook op dit oogenblik een moeilijk splits! zich op dit punt in een westelijke en een oostelijke tak. probleem, vooral, omdat de kosten daarvan op vele plaat ­en De westelijke tak vormt de hoofdbeek; zij stroomt over Neder­ hooger zouden zijn dan de waarde der te beschermen overper­ landsch gebied verder onder den naam Vlootbeek, en we! achter­ ceelen '>i' perceelsgedeelten. eenvolgens door de gemeenten Posterholt, St. Odiliénberg. Het oprichten van een waterschap kan, zooals de Neder­ Mout fort. Maasbracht en Linne naarde Maas. landsche grens thans loopt, geen oplossing brengen: de opper­ De oostelijke tak. Vlootgraaf genaamd, volgt de Nederlandsch­ vlakte zou te kdein zijn. De grenslijn voorgesteld in het Memo­ Duitsche grens tot grenspaal 354 en stroomt vervolgens geheel randum van 5 November zou een uitbreiding geven van rond over Duitsch gebied naar de Jonge Worm <>m bij den Wolfha­ 3000 ha. maar ook dan nog zou de oppervlakte veel te gering gener molen in laatstgenoemde rivier uit te monden. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territoriale!) en economischer) aard ten aanzien van Duitschland.

In opdracht van het Waterschap van de Vlootbeek met zij­ takken werden reeds in L888 verbeteringsplannen voor bedoelde i. De Roodebecl;. * beek opgemaakt. Deze plannen kwamen in de jaren 1898 en 189-1 De lioodebeek is een zijtak van de Geleenbeek en vloei! nabij tol uitvoering. De opzet van deze plannen was echter te be­ Oud-Eoostoren samen met de Vloedgraaf en de Geleenbeek. Op scheiden om een afdoende verbetering tot stand te brengen. het punt van samenvloeiing heeft zij een stroomgebied van on­ geveer 16.600 ha. Zij behoort tot het Waterschap van de Geleen­ Bovendien is daarbij uitgegaan van de aanname, dat bij en Molenbeek met zijtakken en is door dit waterschap in de grenspaal 353 het water gelijkelijk over Vlootbeek en Vlootgraaf jaren 1986 en 1937 van het punt van samenvloeiing te Üud­ zou worden verdeeld. Dit kon evenwel zonder medewerking van Boosteren tot het punt, waarzij bij grenspaal 810 de grensschei­ de Duitsche instanties niet worden verkregen. Verder dan tor ding vormt tusschen Nederlanden Duitschland, verbeterd. een opschooning van de Vlootgraaf is het dan ook nimmer ge­ Stroomopwaarts van grenspaal 310 blijft de beek grensschei­ komen en het gevolg was, dat de Vlootbeek steeds meer water dend tot de gemeente Tüddern, waarna zij op Duitsch grond­ kreeg af te voeren dan haar volgens de verbeteringsplannen was gebied komt en voorbij Süsterseel onder de gemeente Jabeek toegedacht. De moeilijkheden verergerden nog, doordat het weer Nederlandsch gebied betreedt. Even ten westen van den water, dat de Vlootbeek via de sluis bij Theberath uit de Jonge weg Schinveld—Oangelt verlaat zij tenslotte weer liet Neder­ Worm werd toegevocrd, meer en meer werd verontreinigd, waar­ landsch grondgebied. door de Vlootgraaf allengs dichtslibde en de Vlootbeek vrijwel In verband niet de door Duitschland nabij Scherpenseel den geheelen afvoer voor haar rekening moest nonen. Daar Tevoren, Gielrath en Gangeltuitgevoerde ruilverkavelingen werd kwam nog bij, dat het water tengevolge van de verbetering van reeds in 1929 voor den bovenloop der lioodebeek door het Lands­ de afwatering van omvangrijke op Duitsch gebied gelegen com­ kulturamt te Düsseldorf een verbeteringsplan opgemaakt. Dit plexen in grootere hoeveelheden en aanzienlijk sneller dan voor­ plan kwam echter niet tot uitvoering, omdat de lioodebeek in heen tot afvoer moest worden gebracht. haar benedenloop den hoogeren waterafvoer niet kon verzetten. Voor het Waterschap was deze toestand reeds sinds jaren Aangezien verder, zooals boven reeds gezegd, de Eoodebeek in onbevredigend, doch door gebrek aan medewerking van Duitsche haar middenloop nu eens op Duitsch gebied, dan weer op het zijde trad hierin voorshands geen verbetering op. Eerst toen de Nederlandsch gebied stroomt en ook over aanzienlijke lengte de Duitschers belang kregen bij de verbetering op hun gebied, n } grens tusschen beide landen vormt, was een afdoende verbete­ in verband met de vorbeteringswerken van de Waldfeuchterbeek ring van deze beek slechts met medewerking van beide landen in de jaren 1982—1935 en in het bijzonder, toen in 1037 ver­ mogelijk. In 1935 w-erd na verschillende besprekingen tusschen beteringsplannen werden uitgewerkt voor drooglegging en culti­ den Provincialen Waterstaat van Limburg en de Duitsche in­ veering van het Kirchhovener Bruck, werd van Duitsche zijde stanties overeengekomen, dat van Duitsche zijde een verbete­ meer neiging getoond tot nader overleg. Ten gevolge van de door ringsplan zou worde)) opgemaakt van de lioodebeek van het de Duitschers uitgevoerde verbeteringswerken van de Jonge gehucht Statie (D 9) tot grenspaal 310 beneden Isenbrück. Na Worm en het verwijderen van de sluis bij Theberath, waardi het gereedkomen van de plannen zijn deze van Nederlandsche geen water uit de Jonge Worm meer naar de Vlootbeek ten zijde onderzocht en na het aanbrengen van verschillende wijzi­ gingen beiderzijds goedgekeurd ; daarbij werd tevens overeen­ afvoer werd gebracht, was de toestand voor het Kirchhovener 1 Bruck wel verbeterd, doch de volledige drooglegging kon slechts stemming inzakt de kosten verkregen, op basis van de ver­ worden bereikt door een afdoende verbetering der beken stroom­ houding van de grootte der stroomgebieden op ieders gebied. afwaarts en een behoorlijke verdeeling van het water over Vloot­ Voorts werd besloten, ten einde verrekening in geld te ver­ mijden, dat ieder der beide partijen dat deel van de werken zou beek en Vlootgraaf nabij grenspaal 353. Als gevolg van bespre­ uitvoeren, hetwelk met zijn aandeel zou overeenkomen, hetgeen kingen tusschen de Nederlandsche en Duitsche instanties kwam hierop neerkwam, dat liet waterschap van de Geleen­ en Molen­ tenslotte in beginsel een regeling tot stand, volgens welke uit beek de verbeteringswerk-en van de Eoodebeek zou uitvoeren van het Duitsch stroomgebied van de Vlootbeek een hoeveelheid 3 grenspaal 310 tot ongeveer 200 m beneden de kruising met do van ten hoogste 0,8 m /sec. langs de Vlootbeek over Neder­ Kleinoahn te Tüddern en het stroomopwaarts daarvan gelegen landsch gebied naar de Maas zou worden geleid. De res­ 3 gedeelte der Eoodebeek door de Duitsche Kreiskommunalver­ teerende hoeveelheid (3 m /sec.) zou via de Vlootgraaf band zou worden uitgevoerd. naar de Jonge Worm beneden den Wolfhagenermolen wor­ De uitvoering van deze omvangrijke verbeteringswerken werd den afgevoerd. Om dit te bereiken zou ongeveer ter plaatse vastgelegd in een ontwerp-overeenkomst, welke in 1943 de goed­ van het bestaande verdeelpunt bij grenspaal 353 een verdeel­ keuring van beide partijen verwierf, In verband met de oorlogs­ werk worden gebouwd, en zoodanig ingericht, dat de gewenschte omstandigheden is deze overeenkomst niet definitief gesloten, waterverdeeling automatisch zou worden verkregen. De bij het noch door de beide Begeeringen gesanctionneerd kunnen worden verdeelpunt bestaande verbinding tusschen Vlootbeek en Vloot­ door een officieel tractaat. graaf zou bij deze oplossing niet worden opgeheven doch laatst­ Het Nederlandsche aandeel in de voorgenomen werken kwam genoemde tak zou worden geschikt gemaakt voor de naar de in de bezettingsjaren gereed. Van Duitsche zijde werd tot heden Jonge Worm af te voeren hoeveelheid water. nog niet met de uitvoering van haai­ aandeel in de overeenge­ De uitvoering van de even uiteengezette regeling zou voor komen werken begonnen. heide partijen een afdoende verbetering van den waterstaat­ De uitbreiding van het Nederlandse!) gebied volgens het kundigen toestand hebben medegebracht. Deze regeling werd Memorandum der Eegeering zal het geheele stroomgebied binnen dan ook door het Waterschap van de Vkxjtbeek in beginsel de Nederlandsche grenzen brengen, hetgeen voor de verdere tot­ aanvaard. standkoming der werken, vooral in verband niet de belangen van het huidige Nederlandsche gebied bij de verbetering van de Tengevolge van de oorlogsomstandigheden is echter tot dus­ Eoodebeek onder de gemeenten Jabeek. Schinveld en Brims­ verre nog geen overeenkomst tusschen de partijen tot stand ge­ sum, van groote beteekenis moet worden geacht. komen, en het is, gezien de toestanden in Duitschland, ook niet te verwachten dat dit spoedig zal geschieden, en de ontworpen B. Opvierkingen over de verkeerswegen in het werken ten uitvoer worden gelegd. Nederlandsch-Duitschc Grensgebied. Bij uitbreiding van het Nederlandsen gebied volgens het Reeds geruimen tijd wordt de behoefte gevoeld aan een Memorandum (groene volle lijn) komt vrijwel het geheeie spoorweg en een autoweg, rechtstreeks tusschen den Gelder­ stroomgebied van de Vlootbeek op Nederlandse!) territoir; in schen Achterhoek en Limburg. De afstand tusschen Gennep dat geval is een overeenkomst terzake met de Duitschers over­ (N.Limburg) en Doetinchem (industriestadje in opkomst) is bodig en kunnen de noodige werken worden uitgevoerd. Er zal as the crow flies 37 km. Langs den weg over Nijmegen, Arn­ bij de gedetailleerde vaststelling van de grenslijn echter voor hem en Doesburg 68 km. Langs den spoorweg is de afstand moeten worden gewaakt, dat niet opnieuw een misstap door het op gelijke wijze langer dan gewenseht is. maken van een inlaatsluisje aan de Jonge Worm bij Theberath Aanbevolen wordt dit vraagstuk, dat op Nederlandsch ge­ kan ontstaan. bied niet bevredigend kan worden opgelost, door experts te. Met voorbedacht is het verloop van de moeilijkheden bij de doen bestudeeren. Vlootbeek ondervonden, hiervoren zoo uitvoerig uiteengezet, ten­ De ontwikkeling van den Gelderschen Achterhoek, waar einde door een geval uit de practijk aan te toonen, van hoeveel bodem en bevolking zeer geschikt zijn voor industrievestiging, belang het is, ter vermijding van moeilijkheden, de grenslijn wordt tegengehouden omdat dit landsdeel door een smalle zooveel mogelijk te doen samenvallen met de waterscheidingen. strook Duitsch gebied wordt geseheiden van den Eiju, aan­ en 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territoriale en econornischen aard ten aanzien van Duitschland. afvoerweg voor massa-artikelen. Thans gaat de weg over Does­ dien zij over korten afstand vrij dicht langs de grens loopt, daar burg, aan den kleinsten Rijntak, den IJssel, welke slechts 1/9 een rijdende trein minder gelegenheid tot smokkelen biedt.' van het water van den Rijn ten afvoer krijgt. De JJssel is Vrijwel geen enkel stroomgebied valt geheel binnen Nederland niet bevaarbaar voor groote schepen, terwijl de sleeploonen en bovendien is Nederland steeds de water-ontvangende partij liooger zijn. met onbeteekenende stroomoppervlakten op Nederlandsch gebied Hetzelfde geldt voor de verbindingswegen in het Zuiden des (onvoldoende draagkracht tot het vormen van een waterschap), lands. Met zorg moet worden nagegaan hoe de ontworpen doch veelal met overlast van bijzonderen afvoer van boven- nieuwe grens is te leggen, dat. noch voor het toekomstige waarts gelegen gronden. Op Duitsch gebied zijn — zooals Nedeflandsche gebied. noch voor het blijvende Duitsch gebied uiteengezet — meermalen verbeteringen in den waterafvoer de grenslijn behuizingen afsnijdt van het land. dat door den be­ aangebracht, die werken op Nederlandsch gebied noodig maak­ woner wordt bewerkt. Verder speelt hier de douanebehandeling ten, zonder dat hiervoor in de kosten daarvan werd mee­ een groote rol. Grenzen door dorpstraten zijn een uitnoodi­ betaald (b.v. bij de Niers, de Vlootbeek, de Swalm, enz.) of ging tot smokkelarij. Zoo is het ook met wegen. Met zorg moet beiden vervuilingen toegelaten, die benedenstrooms overlast worden nagegaan (hetgeen den Nederlanders tot dusver niet veroorzaakten (vervuiling van de Jonge Worm, die op de Vloot­ mogelijk was) of wegen, welke uiteraard in het Nederlandsch beek werd afgelaten, vervuiling van Worm en Roer, veeziekten gebied thuis behoor en, niet worden buitengesloten. Dat hier verspreidend water van de Niers wegens vervuiling bij Goch). nog veel in detail dient te worden onderzocht, staat vast. De groote bezwaren van de lage ligging' van Nederland wor­ Gevallen als bovenstaande zijn reeds gesignaleerd: den ondervonden wanneer in de nabuurlanden veranderingen 1. Bij Anholt. waar de ontworpen grens loopt door het worden uitgevoerd in het verhang der waterloopen, bijv. door Natuurreservaat van den Vorst van Salm-Salm. boch taf snij dingen, door vergrooting van de dwarsprofielen, door afvoer op die wateren van vervuild water en door versnelling '2. Bij Dinxperlo, waar de grens dooi' een straat Loopt, van den (natuurlijken) afvoer van het hemelwater door droog­ wordt een aantal woningen gevoegd bij Nederland, waarvan making van moerassen, ontbossching van heuvelgebieden, enz. de grond afgesneden wordt. Deze gronden reiken tot de Aastrang, zijriviertje van den Ouden LTssel. Nader plaatselijk Het is bij geen enkele der voorgestelde grenswijzigingen onderzoek- zal moeten uitmaken hoever grensuitzetting ge­ mogelijk de grens geheel langs de waterscheidingen te leggen. wenscht en toelaatbaar is. Daardoor zal in liet Vredesverdrag steeds een bepaling moeten worden opgenomen, die regeling der overblijvende vraagstuk­ 8. In de omgeving van Aalten doen zich weer andere moeilijk­ ken voorschrijft. Hierbij zou in het algemeen zijn te bepalen: heden voor. Paai geschiedt de medische verzorging van de over 1°. dat de waterafvoer in de, in heide landen gelegen, stroom­ de grens wonende Duitschers voor een belangrijk deel door gebieden op zoodanige wijze zal worden verzekerd, dat over­ Nederlandsche artsen, die in Aalten gevestigd zijn. De verspreide stroomingen en voor den landbouw nadeelige hooge water­ Duitsche bevolking heeft van ouds sterke familie­ en zakenrela­ standen en de afvloeiing van hinderlijk vervuild of chemisch ties mei luiii Nfederlandsche buren. Ook hier zal plaatselijk of bacieriologiscii verontreinigd water van het eene naar het onderzoek gewenseht zijn, alvorens over dit punt een gegrond andere land worden voorkomen; bestaande bronnen van die ver­ oordeel kan worden gevestigd. ontreiniging moeten ten genoegen van Nederland worden weg­ Ten aanzien van de scheepvaartwegen valt op te merken, dat, genomen. door het Twenthekanaal in oostelijke richting op Duitsch gebied dooi1 te trekken naar het Dortmund—Eemskanaal en daardoor Maatregelen moeten worden genomen om hinderlijken zand­ tevens naai' lu-l Mittellandkanaal, een goede, voor groote aanvoer zooveel mogelijk te verwijderen. schepen bevaarbare, oost-west verbinding tusschen de Neder­ 2°. dat de kosten van de verbeteringen en het onderhoud landsche vaarwegen en liet Duitsche kanaalstelsel wordt ver­ van de af voermiddelen, welke uitsluitend den afvoer van kregen, wat voor beide landen van belang kan zijn. water uit een der landen dienen, onverschillig in welk land de Een grensverbetering is hiervoor niet noodig, wel de mede­ werken overigens worden uitgevoerd, ten laste zijn van het werking van Duitschland voor de totstandkoming van het daar­ betrokken land; voor noodige kanaalvak op Duitsch gebied. 3°. dat derhalve Nederland slechts de kosten zal dragen voor die werken op haar territoir, welke noodig zijn als gevolg G. Conclusies­ van den natuurlijken toestand van toe­ en afvloeiing der be­ trokken stroomgebieden, terwijl de beide landen naar verhou­ Op grond van bovenstaande toelichtingen mag worden vast­ ding van de grootten der stroomgebieden, in elk land de overige gesteld, dat de moeilijkheid om booge zoowel als lage YVater­ kosten dragen. staatsambtenaren naar Duitschland te /.enden voor onderzoekin­ gen van den tegenwoordigen staat van de vaar­ en afvoerwegen, Tusschen de wederzijdsche beheerders der waterloopen, welke naar de juiste perceelsgrenzen en de stad­ en dorpsbebouwingen, de grens snijden, worden vóór 1 Januari 1950 overeenkomsten het onmogelijk" heelt gemaakt de ontworpen grenslijn nauwkeurig gesloten, welke bepalingen moeten bevatten betreffende om­ vast te stellen. .Men kan dus de lijn op Je kaait en de ontworpen vang der verbeteringswerken, de kosten en de uitvoering daar­ voorschriften slechts als een beginselbesluit aanzien. Latere uit­ van, betreffende het toekomstige onderhoud der werken, de werking in overleg tusschen de bevoegde experts zal op vele bediening van stuwen en sluizen, de instelling van bouw­ en plaatsen eenige verschuiving moeten mogelijk maken, indien men schouwcommissies, de tijdstippen van de uit te voeren schou­ nieuwe detailfouten als de bestaande grens aankleven, wil voor­ wen en dergelijke. De schouwcommssies zullen bestaan uit komen. vier leden, waartoe behooren een vertegenwoordiger van elk der beide staten en van elk der partijen bij de plaatselijke over­ In het algemeen wordt een goede ontwikkeling' van een grens­ eenkomst. Voorzitter der commissie is telkens een vertegen­ gebied bevorderd, indien aan de volgende voorwaarden t.a.v. bet woordiger van elk der Regeeringen en wel jaarlijks afwisselend verkeer wordt voldaan: van beide landen. 1. De kortste verbindingsweg tusschen twee plaatsen nabij de grens mag deze grens niet snijden, indien de plaatsen aan Ten aanzien van het vraagstuk van de verontreiniging van het dezelfde zijde van de grens liggen. Rijnwater door industrieën of anderszins zal zijn te bepalen, 2. Ter weerszijden van de grens moeten behoorlijke door­ dat Duitschland zich verplicht mede te werken aan een oplos­ gaande verbindingen ongeveer evenwijdig aan de grens aanwezig sing, waarbij nieuwe bronnen van verontreiniging of vergrooting zijn of kunnen worden gemaakt. van de bestaande bronnen is uitgesloten, terwijl er naar wordt :-i. De belangrijke doorgaande wegen mogen niet op korten gestreefd de bestaande verontreiniging door doelmatige middelen afstand (niet minder dan 500 m. liefst 1 a 2 km] van de grens te verminderen of zoo mogelijk op te heffen. loopen, zulks voornamelijk wegens het veelvuldig voorkomend Ten aanzien van de landaanwinningsmogelijkheden en de verbod tol vervoer van sommige goederen binnen een afstand daaruit voortvloeiende afwateringsproblemen worden bieronder van 500 in van de grens, de voortdurend noodzakelijke controle een reeks bepalingen voorgesteld. Nadere studie doet de wen­ op dergelijke wegen en omdat een weg, welke te dicht langs de schel ijkheid duidelijk worden om de ten oosten van den Dollard grens loopt, slechts aan één zijde verkeer aantrekt en dus min­ gelegen ,,Kanalpolder" binnen Nederland te trekken, den zeedijk der economisch is. ten oosten van de ontworpen grens buiten te sluiten en ten Ten aanzien van de spoorlijnen geldt hetzelfde als voor ge­ zuiden van den Dollard de grens eenigszins westwaarts te wone wegen, echter is het voor een spoorlijn geen bezwaar in­ leggen. De totale oppervlakte wordt hierbij weinig beïnvloed. Bijl agen 352 2 Tweede Kamer 35 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischer! aard ten aanzien van üuitschland.

De hoofdpunten, die, behalve de ligging van de grens, voor de regeling van zaken bij de Eemsmonding moeten worden vast­ gelegd, zijn de volgende: 1. Nederland heeft te allen tijde het recht tot inpoldering in de Eemsmonding binnen het Nederlandsche territoir over te gaan. BIJLAGE B. 2. Duitschland gedoogt, dat de voor de onder 1 genoemde inpolderingen te maken dijken worden aangesloten aan zee­ dijken op Duitsch gebied. 3. Indien het voor de uitvoering van de inpolderingen of landaanwinningswerken voor Nederland noodig is over terrein voor huisvesting van arbeiders en ander personeel, opslag van werktuigen, materiaal of grond, en andere behoeften te be­ Nota betreffende de oorzaken van het overstroomen van schikken, dan stelt Duitschland de daarvoor door Nederland Nederlandsch grondgebied in de gemeente Bellingwolde gewenschte oppervlakte of door Nederland aan te wijzen plaats in Februari 1946 door water uit de Eems. beschikbaar voor den duur van het werk tegen een huurprijs, berekend naar de pachtwaarde van landbouwland of weide­ grond van overeenkomstigen aard in de omgeving. Nederland De waterstand aan de Oostzijde van de Bijksgrens bij het zal ten minste zes maanden van te voren zijn wenschen ter Khederveld werd op 12 Februari 1940 zoo hoog, dat het water zake kenbaar maken. de oostelijke kade van de op geringen afstand evenwijdig aan de grens loopende hoofdwijk van het Oud-Rhederveld op een 4. Duitschland heeft de bevoegdheid om over een strook drietal plaatsen overstroomde. De kade brak op deze plaatsen van 500 m breedte, gemeten uit den teen, ten behoeve van op spoedig door en een vrij groote hoeveelheid water vloeide zoo­ Duitsch territoir gelegen zeedijken en zoolang deze dijken nog doende in de hoofdwijk. De waterstand hier en in het daarmee als eerste waterkeering dienst doen, werken aan te leggen en gemeen liggende derde pand van het Buiten A-kanaal, welke te onderhouden, echter uitsluitend ten behoeve van de zee­ door den afvoer van boven als gevolg van den overvloedigen wering of van de afwatering van achtergelegen gronden. regen toch reeds boven peil was, werd zoo hoog, dat laag­ 5. Ten behoeve van de scheepvaart op Emden zal Neder­ gelegen landerijen dreigden te overstroomen. De hoogste stand land op zijn territoir de noodige werken uitvoeren ter verkrij­ trad 14 Februari op en was 2,76 + N.A.P. (normaal K.P. is ging van een voor de scheepvaart voldoenden toegangsweg. 2,38 + N.A.P.), terwijl het water op Duitsch gebied ca. 50 cm Aan deze werken zullen na overleg met Duitschland op te hooger stond, waar de stand dus ongeveer 3,30 m + N.A.P. maken verbeteringsplannen ten grondslag liggen, die ervan uit­ moet hebben bedragen. gaan, dat de hoofdgeul voor de scheepvaart tevens langs de üp 14 Februari werd het water over de grens zeven kilometer haven van Delfzijl loopt. Deze verbeteringswerken komen ten noordelijker zoo hoog, dat opnieuw overstrooming van Neder­ laste van Duitschland. landsch gebied dreigde, hetgeen nog juist op tijd voorkomen 6. Het onderhoud van de vaargeul, voor zoover geheel op kon worden door langs de grens tusschen de grenspalen 186 Nederlandsch gebied gelegen (baggerwerk en _ onderhoud lei­ en 187 een kade te laten opwerpen. dammen, kribben, enz.), alsmede de bebakening en kustver­ Ook vroeger is meerdere malen water uit Duitschland over lichting daarvan geschiedt door Nederland. Duitschland draagt de grens van Nederland binnengestroomd. De zgn. leidijken de helft in de kosten hiervan bij. Het onderhoud van do vaar­ langs of on eenigen afstand van do grens werden opgeworpen geul voor het gedeelte tusschen Emden en de Knock, waar de om dit water te keeren. Dit was steeds overtollige neerslag, grens door het midden van de geul loopt, alsmede de bebake­ welke niet voldoende naar de Eems kon afvloeien. Hoewel de ning en kustverlichting, geschiedt door Duitschland op zijn afwatering van het gebied tusschen de grens en de Eems volgens kosten. Nederlandsche begrippen nog maar aan matige eischen voldoet, is daarin o.a. door het graven van verschillende afwaterings­ 7. Beloodsing van voor Nederlandsche havens aan de Eems kanalen als Walchumer Schlot en Brualer Schlot gedurende de bestemde of vandaar vertrekkende schepen geschiedt door laatste jaren wel eenige verbetering tot stand gebracht. Nederland, die van voor Duitsche havens aan de Eems be­ Uit den zeer hoogen stand, die in Februari optrad kon reeds stemde of vandaar vertrekkende schepen door Duitschland. dadelijk worden vastgesteld, dat thans ook andere oorzaken De Duitsche loodstarieven mogen niet lager zijn dan de dan belemmering van afstrooming op de Eems in het spel Nederlandsche. moesten zijn. 8. Baggerspecie, afkomstig van havens of ontwaterings­ Een ingesteld onderzoek heeft omvat het verkennen van het geulen, mag alleen op Nederlandsch gebied in de delta worden terrein aan de Westzijde van de Eems tusschen Weener en gestort en wel op die punten, waar dit naar het oordcel van Haren, terwijl bij de Wasserwirtschaftsamten te Meppen en Nederland met het oog op de scheepvaart kan worden toege­ Leer informaties werden ingewonnen. laten. Daarbij kan Nederland verdere voorwaarden betreffende Uit de verkregen inlichtingen is gebleken, dat de Eems in de wijze van storting stellen, eventueel het opspuiten hiervan de eerste helft van Februari 1940 een hoogeren stand heeft be­ in het dan afgesloten Friesche Gaatje voorschrijven. reikt dan ooit te voren, als gevolg van den zeer hevigen regen­ 9. Indien Duitschland ten behoeve van de instandhouding val. Op een waarnemingspunt in het gebied van den bovenloop en het onderhoud van de scheepvaartgeul op het gebied tus­ is in vijf dagen een neerslag van 100 man geregistreerd, waarvan schen Emden en de Knock, waar de grens over het midden den laatsten dag 71 mm. Voor het verwerken van dergelijke van de geul ligt, op den Nederlandschen oever werken wil aan­ hoeveelheden water heeft de Eems onvoldoende afmetingen. Bij leggen, behoeft het daarvoor de toestemming van Nederland. Lingen werd een waterstand genoteerd, welke 0.98 m hooger Duitschland is bevoegd in dit gedeelte ook op Nederlandsch was dan den tot na hoocst bekende stand in 1881. gebied baggerwerken in de vaargeul uit te voeren. Tot op eenigen afstand beneden TUiede heeft de Eems vrijwel geen dijken. Slechts op enkele,plaatsen, waarbij hoofere water­ 10. Nederland en Duitschland zullen gezamenlijk de regle­ standen bewoonde gebieden overlast van water zouden onder­ mentaire bepalingen vaststellen, geldende voor de scheepvaart vinden, zijn in den loop der tijden dijksvakken gemaakt, aan­ op het gebied waar de grens door het midden van de vaargeul sluitende bij hooger gelegen gronden, zooals bij Heede. Ook loopt. Deze bepalingen zullen zich zoo nauw mogelijk aan­ zijn langs enkele gedeelten kaden aanwezig om in cultuur ge­ sluiten aan die betreffende het op Nederlandsch gebied gelegen brachte gronden gedurende den zomer tegen iets hoofere rivier­ gedeelte van de monding. standen te beschermen. Bij hoog water stroomen dan ook irroote 11. Nederland heeft het recht over de Eems op zijn ge­ gebieden telkenmale onder water, dat dan verder wordt gekeerd bied een of meer bruggen te leggen. Het verbindt zich daarbij door de op varieerendon afstand van de rivier ïeleaen" hooge volledig rekening te houden met de scheepvaartbelangen. gronden. Ongeveer bij Brual, ca. 7 km stroomafwaarts van de benedenste sluis en stuw in de Eems hij TTerhrum. tot waar 12. Ten aanzien van de scheepvaartverbinding tusschen bet de vloed binnendringt, beginnen de doorloopendo dijken. Deze Duitsche kanalennet en het Nederlandsche Twenthekanaal, zijn volcens ontvangen inlichtingen de laatste decennia ver­ moge verwezen worden naar B, paragraaf 4, hierboven. bel erd en tegen alle stormvloeden bestand.

Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen. 1946—1947. 352 2 Memorandum betreffende verlangens van territorialen en economischen aard ten aanzien van Duitschland.

Bij het onderzoek is komen vast te staan, dat het water dat Het water uit de Eems heeft zich door de beide gaten in over de Rijksgrens is gevloeid, direct of indirect uit het gebied den dijk een weg gebaand door het westelijke gedeelte van het ten Zuiden van Bhede gekomen is. Dit gebied, dat niet door dorp Heede, waar het de wegen vandaar naar het Zuiden en dijken is beschermd, ligt grootendeels vrij laag en loopt vrij naar Bourtange overstroomde, is zoo in het gebied ten Zuiden vaak onder. In de eerste plaats doordat de rivier thans hooger is van Rhede terecht gekomen en heeft hier den waterstand dus geweest dan ooit te voren, is de waterstand in dit gebied ook verhoogd. hoger geweest dan voorheen. Doch vermoedelijk zijn er nog Verder wordt in Bhede de hooge waterstand ook nog geweten eenige andere oorzaken, die hefc water er nog meer hebben aan den eenigen jaren geleden aangelegden weg van daar in opgezet. De eerste is, dat de Eemsdijk ten Zuidoosten van zuidoostelijke richting naar Borsum. Laatstgenoemd dorpje ligt Heede op twee plaatsen, noordwestelijk van de sluis bij Bollin­ op een hoogte in het omringende laaggelegen gebied en was gerfahr is doorgebroken. Deze sluis ligt buiten den dijk en is voordien bij hooge Eemsstanden geheel door water omgeven. bij hogen rivierstand geheel door water omgeven. Volgens ont­ In genoemden weg zijn eenige waterdoorlaten gemaakt. Ver­ vangen mededeelingen is het water ter plaatse van de dijkbreu­ moed wordt, dat deze voor de thans voorgekomen hoeveelheden ken eerst over den dijk gestroomd. Daar deze uit zand bestaat, water onvoldoende geweest zijn. is het spoedig tot doorbreken gekomen.