Program Strategicznego Rozwoju Gminy Biszcza

Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Program strategicznego rozwoju Gminy Biszcza

LATA 2001-2011

BISZCZA 2001 r Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Siedziba Urzędu: Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Urząd Gminy Biszcza

23-425 Biszcza

Powiat biłgorajski

Tel. (0 84 )685 60 22, 685 60 23

Fax. ( 0 84 ) 6856 63 01

e mail. :[email protected] Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Wójt Gminy Biszcza Genowefa Tokarska

Tel. (084) 685 63 01

Z –ca wójta Henryk Kłało

Tel. (084) 685 60 23

Sekretarz Adam Wlaź

Tel. (084) 685 60 22

Skarbnik Lucyna Klimek

Tel. (084) 685 60 23

Zarząd Gminy Biszcza

Przewodniczący Zarządu Genowefa Tokarska

Wiceprzewodniczący Zarządu Henryk Kłało Marian Gałka Jan Mura Wiesław Mura Witold Socha Michał Szymanik Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Rada Gminy Biszcza:

Przewodniczący Rady Gminy:

Józef Buczek

Tel. (084) 685 60 22

Członkowie Rady Gminy:

Ćwikła Dariusz Gałka Marian Koszel Mariusz Leśniak Waldemar Mura Jan Mura Wiesław Pisarczyk Mieczysław Pudło Aniela Socha Wiktor Szymanik Michał Żyła Eugeniusz Zań Władysław Buczek Józef

Komisja Rewizyjna: Dajnowski Tadeusz Deryło Czesław Matys Janusz Pyć Aleksander Śmieciuch Eugeniusz Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tok formalno – prawny opracowania i przyjęcia

Programu Strategicznego Gminy Biszcza.

1. Uchwała nr ………… Rady Gminy Biszcza z dnia ………… w sprawie przystąpienia do sporządzenia ,,Strategicznego Programu Rozwoju Gminy Biszcza” na lata 2001 – 2011, zwanego: ,,Strategią Rozwoju Gminy Biszcza”. 2. Zawiadomienie Zarządu Gminy Biszcza znak ………., z dnia …………… o przystąpieniu do sporządzenia: ,,Strategii Rozwoju Gminy Biszcza”. 3. Zapoznanie Rady Gminy i Zarządu Gminy Biszcza z projektem ,,Strategii Rozwoju Gminy Biszcza” celem przyjęcia do realizacji w terminie do dnia …………. . 4. Uchwałą Rady i Zarządu Gminy Biszcza nr …………. z dnia ………… przyjęto przedłożoną STRATEGIĘ w formie dokumentu jako ,, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza” na lata 2001 – 2011.

¾ Pełne teksty w/w uchwały znajdują się w dokumentach Zarządu i Rady Gminy Biszcza. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Spis treści:

Wstęp 8 I. Diagnoza stanu istniejącego 12 1.1. Stan istniejący Gminy Biszcza. 14 1.1.1. Uwarunkowania przyrodniczo – geograficzne. 14 1.1.2. Powierzchnia i surowce naturalne gminy 17 1.1.3. Rys historyczny, zabytki i kultura w Gminie Biszcza 21 1.1.4. Ludność gminy 24 1.1.5. Infrastruktura i połączenia komunikacyjne 29 1.1.6. Bezpieczeństwo w gminie 31 1.1.7. Edukacja 32 1.1.8. Przedsiębiorstwa 35 1.1.9. Analiza budżetu gminy 38 1.1.10. Komunikacja społeczna i sposób zarządzania gminą 42 1.1.11. Analiza stanu gminy w aspekcie mocnych i słabych stron jak również zewnętrznych szans i zagrożeń 45 1.1.12. Atuty i bariery Gminy Biszcza 48 1.2. Gmina na tle powiatu. 52 1.2.1. Informacje o powiecie 52 1.2.2. Wielkość gminy na tle powiatu 52 1.2.3. Ludność gminy na tle powiatu 54 1.2.4. Ocena gminy przez powiat 55 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

II. Gmina Biszcza w przyszłości 57 2.1. Misja i cele Gminy Biszcza 58 2.1.1. Misja 58 2.1.2. Cele strategicznego programu rozwoju gminy Biszcza 58 2.2. Kierunki rozwoju Gminy Biszcza 62 2.2.1. Rolnictwo 62 2.2.2. Szkolnictwo 64 2.2.3. Sposób zarządzania w gminie Biszcza oraz procedura obsługi patenta 66 2.2.4. Środowisko w przyszłości 68 2.2.5. Rozwój gospodarki 69 2.2.6. Planowany budżet gminy 72

III. Strategie rozwoju 77 3.1. Zarządzanie strategiczne w gminie 78 3.2. Komunikacja społeczna w gminie 80 3.3. Promowanie gminy 84 3.4. Przegląd planowania projektu 85 3.5. Plan zadań projektu 90 3.6. Realizacja projektów inwestycyjnych 93 3.7. Realizacja celów 97 3.8. Efekty osiągania celów strategii 106 3.9. Monitoring i kontrola kosztów projektu 107 3.10. Monitorowanie i ocena strategii 110 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Podsumowanie 112

Bibliografia 115

Spis wykresów tabel i rycin: 117 Wykresy 117 Tabele 117 Ryciny 119

Załączniki 120 Załącznik nr 1 120 Załącznik nr 2 124 Załącznik nr 3 128 Załącznik nr 4 129 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Wstęp Istota i cel strategicznego programu rozwoju Reforma administracyjna kraju wdrożona od 1 stycznia 1999 roku wprowadziła nowy podział administracyjny i nowe szczeble samorządowe: samorząd gminny, samorząd powiatowy i samorząd wojewódzki. Utworzone nowe, duże województwa sa utożsamiane z regionami. Stąd też polityka rozwoju województw jest utożsamiana z polityką wewnątrz regionalną1. Ustawą z dnia 5 czerwca 1998 roku2 samorząd województwa został zobowiązany do określenia strategii rozwoju województwa z uwzględnieniem celów podanych w rozdziale 2 art. 11 ust 1 w/w ustawy. Cele te zostały uwzględnione w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego. Strategia rozwoju regionu określana jest jako koncepcja działania zmierzająca do zrównoważonego i długotrwałego rozwoju regionu, przedstawiona w formie zwartego dokumentu zawierającego procedury osiągania zamierzonych celów. Strategia nie wchodzi na pole bieżących działań samorządowych jakim sa gminy, określonym prawem, w tym art. 14 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa.

1 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego. 2 Dziennik Ustaw nr 91 z dnia 18 lipca 1998 roku o samorządzie województwa. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Programy strategiczne nigdy nie będą stanowiły zbioru zamkniętego zarówno w województwie jak też na poziomie lokalnego rozwoju, do którego zaliczane są gminy. Strategia stanowi podstawę w podejmowaniu wszelkich decyzji, z których poważna część winna być objęta kontraktem wojewódzkim i wnioskami projektowymi na dofinansowanie zadań inwestycyjnych z funduszy ochrony środowiska oraz przedakcesyjnych i strukturalnych Unii Europejskiej a dotyczących programowania działań wspierających długofalowy rozwój całego województwa. Strategia a lokalny rozwój gospodarczy gminy Strategia rozwoju Gminy Biszcza jest dokumentem opracowanym w związku z wdrożeniem reformy administracyjnej kraju od 01.01.1999 roku. Strategia służy samorządowi lokalnemu do aktywnego oddziaływania na długotrwały rozwój gospodarczy. Lokalny rozwój gospodarczy jest procesem, dzięki któremu samorząd podnosi jakość życia swoim mieszkańcom, tworząc tym samym ,,nową społeczność” i pobudzając postęp gospodarczy oddziałujący w sposób bezpośredni na cały region, województwo i pośrednio na kraj. Proces ten można przewidzieć, planować i wdrażać zarówno przez sektor publiczny jak i prywatny. Samorząd i Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza społeczność dzięki spójnym działaniom o programom przyśpieszą osiągnięcie wyznaczonego celu. Sporządzony dokument strategii rozwoju gminy pt. ,,Program Rozwoju Gminy Biszcza” obejmuj acy lata 2001 – 2011 zawiera m. in.: ¾ diagnozę stanu istniejącego gminy, ¾ analizę szans i zagrożeń w oparciu o mocne i stałe strony, ¾ określony cel strategiczny i cele pośrednie, ¾ określenie sposobu realizacji założonych celów, z wyszczególnieniem roli poszczególnych podmiotów, wskazanie mechanizmów monitorowania i uzupełnienia lub poszerzenia wdrażanej strategii. Przy konstruowaniu niniejszego dokumentu zastosowano następujące metody badawcze: ¾ analiza dokumentacji; przeanalizowano dokumenty na podstawie, których funkcjonuje gmina ¾ wywiad; przeprowadzono wywiady z pracownikami Urzędu Gminy w celu określenia szans, uciążliwości, atutów i barier w gminie, ¾ studia literaturowe; ¾ dane statystyczne; Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

¾ warsztaty robocze. Opis stanu istniejącego został sporządzony na podstawie bieżących informacji pisemnych i ustnych uzyskanych w Urzędzie Gminy Biszcza oraz na warsztatach roboczych zorganizowanych w marcu 2000, w których udział wzięli: członkowie Zarządu, Rady Gminy, pracownicy urzędu, kierownicy jednostek firm i zakładów funkcjonujących na terenie gminy oraz przedstawiciele sołectw. W czasie warsztatów powołano zespoły, które opracowały niezależne analizy SWOT tematycznie związane z nazwa zespołu. Powołano 4 zespoły w zakresie: I. rozwoju infrastruktury, rolnictwa i ochrony środowiska , II. edukacji, kultury, ładu i porządku publicznego, III. rozwoju przedsiębiorczości, IV. spraw budżetowo – finansowych. Skład poszczególnych zespołów został zamieszczony w załączniku nr 1. Materiały uzupełniono w lutym 2001 roku. Dokument powstał na bazie opracowań własnych autorów na podstawie zebranych informacji oraz po Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza zapoznaniu się z literaturą fachową związaną z wymogami formalnymi jakie powinien on spełniać. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Diagnoza stanu

istniejącego.

Gmina Biszcza położona jest w południowej części powiatu biłgorajskiego. Obecnie gmina zajmuje powierzchnię ok. 107 km2, jest zamieszkiwana przez ok. 4 tys. mieszkańców. Cała gmina znajduje się w zlewni rzeki Tanwi, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza jednej z najczystszych rzek w Polsce. Otoczona kompleksami leśnymi Puszczy Solskiej i centralnie oddalona od głównych, uczęszczanych dróg województwa lubelskiego, posiada bardzo specyficzny mikroklimat pozwalający na rozwój dziedzin związanych z lecznictwem, wypoczynkiem i turystyką. Położenie na uboczu szlaków turystycznych czyni gminę szczególnie atrakcyjną dla osób poszukujących ciszy, spokoju, pejzaży z lipą klonem czy sosną.

W jej skład wchodzi 8 wsi i tyleż sołectw. Sa to następujące wsie: Biszcza, Budziarze, Bukowina, Gózd Lipiński, Suszka, Wola Kulońska, Wólka Biska, Żary. Zaczynając od północy i idąc zgodnie ze wskazówkami zegara gmina Biszcza graniczy z gminami woj. lubelskiego: Biłgoraj, Księżpol, Tarnogród, Potok Górny oraz Kuryłówka i Harasiuki – woj. podkarpackie.

1.1. Stan istniejący Gminy Biszcza.

1.1.1 Uwarunkowania przyrodniczo – geograficzne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Obszar gminy należy do następujących jednostek geograficznych: ¾ Kotlina Sandomierska (zbudowanej głównie z utworów piaszczystych i organicznych), ¾ Płaskowyż Tarnogrodzki. Warunki geograficzne są odzwierciedleniem budowy geologicznej. Geologicznie teren należy do Zapadliska

Przedkarpackiego. Jest to obszar zawierający iły krakowskie o miąższości do 1000 metrów. Gmina w swojej południowej części (Bukowina, Biszcza) posiada korzystne warunki naturalne do produkcji rolnej. Występują tutaj gleby pseudobielicowe powstałe z utworów gliniastych. Na terenie gminy nie występują jeziora. System wodny tworzy rzeka Łazobna przepływająca wzdłuż wsi Bukowina i Biszcza oraz rzeka Tanew przepływająca przez północną część gminy. Żadna z rzek nie ma uregulowanego koryta. Istniejący wodociąg komunalny korzysta z wody podziemnej dobrej jakości pod względem bakteriologicznym, natomiast następuje konieczność odżelazienia i odmaganienia. Z surowców mineralnych występują udokumentowane złoża gazu ziemnego przydatne do eksploatacji po zamontowaniu urządzeń uzdatniających. Badania Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza hydrologiczne przeprowadzone w odwiertach, w których nie było złóż gazu, potwierdzają obecność wód bogatych w jod i magnez. Mogą być one wykorzystane w lecznictwie, lecznictwie po uzdatnieniu do produkcji wody mineralnej.

Klimat, fauna i flora. Specyficzny mikroklimat w rejonie rzeki Tanew i kompleksy leśne do niej przyległe, stanowią bardzo atrakcyjne walory turystyczne i zdrowotne. Czyste środowisko, cisza, atrakcyjne tereny i zdrowa żywność mogą zadecydować o wyborze właśnie tego regionu na wypoczynek. Gmina położona jest na Równinie Puszczańskiej i terenie Puszczy Solskiej. To położenie geograficzne zadecydowało o specyfice panującego klimatu. Warto wspomnieć, iż jest to jeden z najcieplejszych regionów Polski ze średnią temperaturą lata 200C. Długie, gdyż okres wegetacyjny wynosi 220 dni, gorące lata i mroźne zimy powinny stać się dewizą regionu dla przyciągnięcia turystów. Równina Puszczańska i Puszcza Solska wraz z wijącymi się potokami tworzą niepowtarzalny pejzaż otoczenia. Drzewostan lasów tworzą dęby, jodły, buki, lipy i brzozy z przewagą borów sosnowych./ Natomiast doliny rzek otaczają Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza olchy. Malownicze lasy dostarczają charakterystycznych dla siebie kwiatów i owoców pobliskim mieszkańcom. Dzięki bogatej ściółce możliwe jest przetrwanie łosi, saren i dzików. Spacerując leśnymi ścieżkami w pobliżu rozlewisk napotykamy poogryzane drzewa, co świadczy o zamieszkiwaniu bobrów. Spotykamy również ślady kun i wydr, które upodobały sobie tutejszy klimat. Czyste i urozmaicone środowisko sprzyja warunkom bytu wielu gatunków ptactwa. Najczęściej obserwować można bażanty i kuropatwy, chociaż spotykamy tu rzadkie okazy bociana czarnego. Umiejętność obcowania z przyrodą i cierpliwość obserwatora czynią krajobraz równiny bardzo atrakcyjnym.

1.1.2. Powierzchnia i surowce naturalne gminy.

Powierzchnia poszczególnych miejscowości w gminie. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Wykres uwidacznia dysproporcje powierzchni istniejące pomiędzy poszczególnymi wsiami.

Wykres 1.1.: Struktura użytkowania gruntów w poszczególnych miejscowościach.

Biszcza 10% 4% Suszka 42% Wola Kul. 20% Wólka Biska Gózd Lip. Bukowina Budziarze 12% 4% 2% 6% Żary

Źródło: Opracowanie własne.

Na obszarze gminy dominującą gałęzią gospodarki jest rolnictwo wykorzystujące 6 741 ha gruntów rolnych. Południowa część gminy posiada gleby dobrej jakości III i IV klasy bonitacyjnej. Pozostały obszar gminy to gleby stałe, piaszczyste V i VI klasy bonitacyjnej. Klasy bonitacyjne zostały przedstawione w tabeli 1.1. str.18. Kolejna tabela 1.2. na str. 19 przedstawia strukturę użytkowania gruntów gminy w poszczególnych miejscowościach. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.1.: Klasy bonitacyjne gruntów ornych w poszczególnych miejscowościach Gminy Biszcza Lp. Miejscowość Klasa gruntu III a III b IV a IV b V VI 1. Biszcza 110,7 301,0 1 678,6 751,5 342,2 73,0 2. Budziarze - - 3,0 24,0 186,5 116,0 3. Bukowina 383,5 812,8 496,2 144,8 52,6 18,8 4. Gazd Lipiński - - 7,4 94,0 344,6 168,7 5. Suszka - - - 0,3 33,5 19,5 6. Wola Kulońska - 2,8 40,1 87,4 46,6 3,7 7. Wólka Biska - - - 18,1 118,7 52,4 8. Żary - - - 17,3 101,4 86,3

Źródło: Opracowanie własne Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.2.: Struktura użytkowania gruntów gminy w poszczególnych miejscowościach. Lp. Miejscowość Pow. Użytki Grunty Sady Lasy, Tereny Nieużytki Wody ogółem rolne orne w [ha] grunty leśne komunik. grunty w [ha] w [ha] w [ha] w [ha] w [ha] drogi w [ha] pozostałe w [ha] 1. Biszcza 4 595,81 3 260,50 2 529,70 1,83 1 067,90 128,42 100,72 38,27 2. Budziarze 1 108,39 329,50 219,20 743,50 16,60 15,61 3,18 3. Bukowina 2 146,26 1 908,70 1 507,40 21,87 99,27 48,25 78,26 11,78 4. Gazd Lipiński 1 249,76 614,70 449,80 565,79 30,66 31,31 7,30 5. Suszka 593,36 53,00 34,00 520,00 4,00 2,45 14,00 6. Wola Kulońska 192,26 180,60 115,10 0,16 0,77 5,11 4,94 0,84 7. Wólka Biska 420,92 189,20 105,40 201,50 11,10 7,86 11,26 8. Żary 424,15 205,50 142,20 165,40 8,88 13,00 31,87 Razem w 10 731 6 741 5 103 24 3 364 253 254 119 zaokrągleniu Źródło: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Ilość i wielkość gospodarstw. Gmina Biszcza jest gminą typowo rolniczą. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego na jej terenie wynosi 9,70 ha

Tabela 1.3.: Powierzchnia gospodarstw rolnych. Powierzchnia Stan 31.12.1999 gospodarstwa Do 5, 00 ha 246 5,01 – 10,00 ha 424 10,01 – 20,00 ha 100 20,01 – 50,00 ha 10 Powyżej 50,01 ha 1

Źródło: Opracowanie własne.

Surowce naturalne

Na terenie gminy znajdują się niewykorzystane złoża gazu ziemnego oraz wód mineralnych. Gmina posiada atest o przydatności wody podziemnej zalegającej w pobliżu koryta rzeki Tanew dla celów Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza leczniczych rozlewnictwa. Opinia ta została załączona do dokumentu. (Załącznik nr 2)

1.1.3. Rys historyczny, zabytki i kultura w Gminie Biszcza.

Rys historyczny Początki wsi Biszcza datuje się od przełomu XV/XVI wieku. Wtedy to Biszcza wchodziła w skład dóbr Zamojskich i Starostwa Krzeszowskiego. Podczas pierwszego rozbioru Polski Biszcza znajdowała się w województwie lubelskim, które znajdowało się pod zaborem austriackim. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego weszła w jego skład, a następnie w 1815 roku w skład Królestwa Polskiego. Po roku 1831 miejscowość Biszcza należała do Guberni Lubelskiej. Rok 1863 wpisał się w historię Polski Powstaniem Styczniowym, w którym brali udział mieszkańcy wsi, o czym świadczą kopce zbiorowych mogił na terenie wsi Biszcza i Bukowina. Rok 1893 przyniósł utratę autonomii Królestwa i Biszcza znalazła się pod zaborem rosyjskim w, tzw. Przywiślańskim Kraju. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

W roku 1864 powstała gmina Biszcza, której powierzchnia była zbliżona do obecnej. Podczas wojen wieś wielokrotnie była tak pod okupacją niemiecką jak i rosyjską. W latach 1940 – 1944 władzę w gminie sprawowała komisja powołana przez Komitet Nacjonalistów Ukraińskich. W tym okresie władza współpracowała z Niemcami, a językiem urzędowym został język ukraiński. Życie w gminie biegło spokojnie biorąc pod uwagę, iż był to okres wojenny aż do listopada roku 1942, kiedy miały miejsce aresztowania Żydów. Więźniów przewieziono do Tarnogrodu gdzie zostali rozstrzelani. Gminę Biszcza dotknęła również akcja wysiedleńcza związana z tworzeniem Niemieckiego Okręgu Osiedleńczego wokół Zamościa. Po wojnie życie w gminie powracało powoli do normy. Na mocy układu pomiędzy rządem TRJN Rzeczpospolitej Polskiej i ZSRR o wzajemnej wymianie ludności obszar gminy opuściło ok. 1 000 osób pochodzenia ukraińskiego. Powoli wracały osoby wysiedlone i wywiezione na pracę do Niemiec ( powróciło 359 osób). Stan ludności po II Wojnie Światowej wynosiło około 4 400 osób. Na terenie gminy do dnia dzisiejszego nie miały miejsca masowe zorganizowane migracje. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Obecnie siedziba gminy znajduje się we wsi Biszcza. (Biszcza nie była siedziba gminy w latach 1976 – 1982).

Zabytki ¾ Kościół pod wezwaniem Ofiarowania Najświętszej Marii w Bukowinie Powstał najprawdopodobniej w miejsce drewnianej kapliczki wybudowanej około roku 1637 przez profesorów Funduszu Akademii Zamojskich. Kaplica ta była zapewne prowizoryczna, gdyż wkrótce jej stan był tak zły, że nie nadawała się do remontu. W 1676 roku została poświęcona nowa kaplica służąca głównie przebywającym w Bukowinie profesorom. W obecnym stanie rzut poziomy tworzy prawie kwadratowa kruchta, szersza prostokątna nawa i węższe prezbiterium zamknięte trójbocznie. Ołtarze i ambona sa barokowe z 1900 roku zdobione malowidłami malowidłami z około 1918 roku wykonanymi przez Błażeja Tychanowicza z Bukowiny. ,,….Drewniany kościół filialny z wyposażeniem wnętrz, z otaczającym go drzewostanem, drewnianym ogrodzeniem i skarpa wzgórza, na którym stoi, jako charakterystyczny obraz Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza polskiego budownictwa drewnianego z XVIII w ” został wpisany do rejestru zabytków. ¾ Obrazy znajdujące się w Kościele W kościele znajdują się cztery obrazy z połowy XVII w jako przykład wczesnobarokowego malarstwa polskiego. Zostały one uznane za zabytkowe na mocy rozporządzenia w 1951 roku i wpisane do księgi zabytków. Są to: 1. Adoracja trójcy Świętej przez zakonników, 2. Adoracja Matki Boskiej z Dzieciątkiem, z widokiem na Zamość, 3. Ofiarowanie Marii w Świątyni, 4. Nawiedzenie. ¾ Cmentarz przykościelny Otoczony jest drewnianym ogrodzeniem z tarcic. Na nim znajduje się kapliczka z rzeźbą ludową Chrystusa Frasobliwego z XIX wieku. Całość uzupełnia dzwonnica z 280 kg dzwonem odlanym pod koniec XIX wieku w Warszawie. W 1899 roku dzwon otrzymał imię ,,Józef Oblubieniec Najświętszej Marii Panny”. ¾ Budownictwo Na terenie gminy spotykamy odnowione i zadbane domy z początku wieku. Są one wkomponowane w krajobraz Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza miejscowości i tworzą niepowtarzalny klimat okolicy. Całości dopełniają kapliczki napotykane podczas spacerów w zagajnikach i przy drogach. Kultura Pomimo znacznej odległości od dużych ośrodków kulturalnych na terenie gminy funkcjonują organizacje wokalno taneczne kultywujące tradycje regionalne. Na terenie gminy działają trzy koła gospodyń wiejskich, przy których swoją siedzibę mają zespoły. W Biszczy I działa zespół śpiewaczy ,,Rutyna” powstały w 1960 roku. Aktywnie funkcjonuje również zespół z Biszczy II, który w 2000 roku zajął czwarte miejsce w VI Wojewódzkim Konkursie Piosenki Partyzanckiej w Aleksandrowie. Repertuary zespołów tworzą najczęściej pieśni ludowe, patriotyczne i religijne. Zespół ,,Bab Gózdzieńskich” z siedzibą w Goździe Lipińskim swój repertuar powiększył o widowiska obrzędowo kabaretowe oparte na tutejszych obyczajach. Koła gospodyń energicznie wspierają przygotowywanie imprez lokalnych oraz tworzą życie kulturalne wsi. Dzięki nim tradycja jest stałym elementem życia kulturalnego gminy. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Młodsze pokolenie ma możliwość zaprezentowania swoich umiejętności w zespołach: • ,,Klaps” • ,,Pląs” • ,,Zmierzch” • ,,MGM” ,,Klaps” działający przy Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Biszczy I często prezentuje się poza gminą. Nagrody oraz wyróżnienia na festiwalach świadczą o wysokim poziomie artystycznym prezentowanych utworów.

„Zmierzch” prowadzony przez księdza wikariusza uświetnia msze niedzielne oraz uroczystości kościelne. Jego repertuar tworzą pieśni religijne.

„Pląs” jest zespołem, w którym możliwe jest rozwijanie umiejętności ruchowych. Obok tańców ludowych zespół prezentuje układy taneczno-gimnastyczne.

„MGM” to zespół rockowy od niedawna działający na terenie gminy. Zaprezentował się on w czasie festynu „Żyj zdrowo na sportowo”. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Uroczystości gminne o charakterze patriotycznym i religijnym uświetniane są przez szwadron ułanów im. 3 Pułku Ułanów Śląskich. W domu jednego z mieszkańców istnieje, udostępniany zwiedzającym, zbiór militariów głównie z II wojny światowej.

W gminie obserwujemy zróżnicowanie aktywności mieszkańców. Część mieszkańców cechuje brak inicjatyw niemniej większość wskazuje wysoką aktywność społeczną, w tym również związana z kultywowaniem tradycji ludowych. Osoby prężne, pomysłowe mogą realizować swoje zainteresowania. Nagłośnienie nietypowych imprez lokalnych może przyciągnąć uwagę mieszkańców województwa i wypromować gminę.

1.1.4. Ludność gminy.

Na terenie gminy zamieszkuje 4 157 osób. Większość z nich zatrudnionych jest w rolnictwie. Poza rolnictwem pracuje 176 osób, co stanowi 5% ogółu mieszkańców. Około 7% społeczeństwa jest zarejestrowana w Urzędzie Pracy i posiada Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza status bezrobotnego. Nie jest możliwe określenie bezrobocia ukrytego z powodu rolniczego charakteru gminy. Średnia gęstość zaludnienia w gminie Biszcza wynosi 39os/km. Poniższy wykres ilustruje liczbę mieszkańców w poszczególnych miejscowościach.

Wykres 1.2.: Gęstość zaludnienia w poszczególnych miejscowościach na 1 km2 wg stanu na 31.12.2000.

Biszcza Bukowina Budziarze Gózd Lip. Wólka Biska Wola Kul Żary Suszka

Źródło: Opracowanie własne

Struktura urodzeń gminy Biszcza Poniższy wykres obrazuje zmiany w ilości urodzeń w latach 1996 – 1999. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Wykres 1.3.: Urodzenia w latach 1996 – 1999.

30 kobiety 25 20 mężczyźni 15 10 mężczyźni 5 kobiety 0 1996 1997 1998 1999

Źródło: Opracowanie własne

Jak wynika z przedstawionego wykresu nie występują znaczne dysproporcje co do liczby urodzeń w poszczególnych latach. Także nie ma znacznej różnicy pomiędzy liczbą urodzonych kobiet i mężczyzn. 1.1.5. Infrastruktura i połączenia komunikacyjne.

W poniższej tabeli nr. 1.4. przedstawiono nakłady inwestycyjne na infrastrukturę techniczną gminy w latach 1997 – 1999. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.4.: Nakłady inwestycyjne w latach 1997 – 1999.

Lp. Nazwa zadania Poniesione nakłady w roku 1997 1998 1999 1. Drogi 216 755 57 440 319 039 2. Wodociągi 28 280 9 962 - 3. Kanalizacja 1 951 647 370 370 - 4. Oczyszczalnie ścieków 115 985 810 051 168 532 5. Telefonizacja - - - 6. Szkoły - 55 600 18 166 7. Straże 195 651 11 000 3 000 Razem 2 508 318 1 314 423 508 737 Źródło: Opracowanie własne. Przez teren Gminy Biszcza nie przechodzi żadna droga o znaczeniu międzynarodowym. Główny układ komunikacyjny tworzą drogi o znaczeniu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka Nr 863 relacji Kopki – Cieszynów stanowiąca najkrótsze połączenie do przejścia granicznego w Hrebennym. Ważnym węzłem komunikacyjnym są drogi powiatowe, których stan techniczny w większości jest niezadowalający. Na terenie gminy jest ich 8, stanowią one dobre połączenie z gminami sąsiednimi. Sieć uzupełniającą stanowią drogi Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza gminne na długości 22,5 km są one w dostatecznym i dobrym stanie technicznym. Na terenie gminy 90% miejscowości posiada połączenie drogowe nawierzchni twardej. Większość dróg twardych pokryta jest regularną siecią komunikacji zbiorowej. Na terenie gminy znajdują się dwie stacje paliw CPN w miejscowości Biszcza przy drodze powiatowej Nr 48519 oraz we wsi Bukowina.

1.1.6. Bezpieczeństwo w gminie Nad stanem bezpieczeństwa publicznego czuwa Komisariat Policji w Tarnogrodzie. Na terenie gminy powołano Rewir Dzielnicowy składający się z dwu policjantów tzw. dzielnicowych. Pełnią oni służbę w określone dni tygodnia, w swoim rejonie, czyli na terenie całej Gminy Biszcza. W siedzibie rewiru pełnią natomiast dwa jednogodzinne dyżury. Do zadań policjantów – dzielnicowych należy rozpoznawanie spraw, współpraca z mieszkańcami gminy, przyjmowanie interwencji i przekazywanie wszystkich ważniejszych spraw zespołom powołanym w komisariacie. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Należy stwierdzić, że tak ustalona praca policji jest niewystarczająca i nie zabezpiecza bezpieczeństwa mieszkańców gminy. Zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim mieszkańcom powinno wzrosnąć szczególnie ze względu na chęć rozwoju turystyki.

1.1.7. Edukacja. Obecnie na terenie gminy funkcjonują trzy Szkoły Podstawowe: • SP. Biszcza – do obwodu tej szkoły należą miejscowości: Biszcza, Wólka Biska, Żary, Budziarze i Suszka, • SP. Bukowina – do obwodu tej szkoły należą: Bukowina i Wola Kulońska, • SP. Gózd Lipiński – do obwodu tej szkoły należy tylko Gózd Lipiński. Na bazie obiektów SP. w Biszczy utworzone zostało również Gimnazjum. Poniższa tabela przedstawia liczbę uczniów uczęszczającą do poszczególnych szkół. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.5.: Zestawienie liczby uczniów w poszczególnych szkołach.

Szkoła Podstawowa Rok szkolny 1999/2000 2001/2002 Biszcza 291 232 Bukowina 131 107 Gózd Lipiński 84 74 Gimnazjum 81 150 Razem 587 563 Źródło: Opracowanie własne.

Ważnym czynnikiem coraz częściej decydującym o rozwoju obszarów wiejskich jest kapitał ludzki. Poniższa tabela 1.8 przedstawia poziom wykształcenia w poszczególnych wsiach w Gminie Biszcza. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.6.: Wykształcenie kobiet i mężczyzn.

Nazwa Poziom wykształcenia kobiet miejscowości Bez Podstawowe Zasadnicze Średnie Niepełne Wyższe wykształc. wyższe Biszcza I 98 175 58 88 3 28 Biszcza osiedle 32 49 39 44 0 3 Biszcza II 74 173 74 83 1 13 Bukowina I 38 313 38 65 4 4 Bukowina II 36 139 29 71 0 16 Gózd Lipiński 91 165 67 57 2 3 Wólka Biska 10 41 12 3 0 0 Żary 1 16 1 3 0 1 Budziarze 4233200 Suszka Wola Kulońska 8 27 5 10 0 0 Razem 392 939 326 426 10 68

Źródło: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Nazwa Poziom wykształcenia mężczyzn miejscowości Bez Podstawowe Zasadnicze Średnie Niepełne Wyższe Ogółem wykształc. wyższe Biszcza I 98 145 98 65 0 9 415 Biszcza osiedle 34 55 46 14 0 1 150 Biszcza II 82 152 107 41 3 5 390 Bukowina I 30 127 61 29 0 5 252 Bukowina II 30 127 67 55 0 4 283 Gózd Lipiński 73 162 98 27 1 1 362 Wólka Biska 8 41 21 1 0 0 71 Żary3 13920027 Budziarze 4 22720035 Suszka Wola Kulońska 3 21 11 1 0 0 36 Razem 365 865 525 237 4 25 2021 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1.1.8. Przedsiębiorczość.

Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie gminy wynosi 145 wg systemu REGON. Najczęściej spotykana forma prawna prowadzonej działalności to spółka cywilna i osoba prawna. Najwięcej zarejestrowanych podmiotów gospodarczych to: ¾ handel artykułami przemysłowymi i spożywczymi, ¾ usługi rzemieślnicze, ¾ usługi tartaczne, ¾ transport, ¾ skup i przerób gryki, ¾ usługi budowlane i instalatorskie, ¾ mechanika pojazdowa.

Stopień zaspokojenia potrzeb na instytucje, zakłady i punkty usługowe, z których korzystają mieszkańcy gminy przedstawia tabela 1.7. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.7.: Stopień zaspokojenia potrzeb na instytucje, zakłady i punkty usługowe, z których korzystają mieszkańcy gminy Lp. Nazwa instytucji Ilość Wystarczający Nie Brak w gminie wystarczający 1. Poczta 1 Tak 2. Banki 1 Tak 3. Szkoły podstawowe 3 Tak 4. Gimnazja 1 Tak 5. Szkoły zawodowe - Tak 6. Szkoły średnie - Tak 7. Ośrodki zdrowia 1 Tak 8. Apteki 1 Tak 9. Telefony 2 Tak – 3 do użytku publicznego 10. Telefony wiejskie 572 Tak – 200 11. Świetlice, domy kultu. 1 Tak 12. Biblioteki 3 Tak 13. Przystanki autobusowe 18 Tak 14. Punkty napraw 15. Sprzętu rolniczego 3 Tak – 2 16. Sprzętu RTV 1 Tak – 2 17. Sprzętu AGD - Tak – 2 18. Instalacji elektrycznej 3 Tak – 2 Zakłady usługowo wytwórcze 19. Budowlano - remontowe 3 Tak 20. Mechaniki pojazdowej 2 Tak 21. Krawieckie 1 Tak 22. Ubojnie – masarnie - Tak 23. Piekarnie 1 Tak 24. Sklepy 22 Tak 25. Targowiska - Tak 26. Stacje benzynowe 2 Tak 27. P – poż.5Tak 28. Policja 1/2 Tak Źródło: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Gmina Biszcza jest ukierunkowana na produkcję rolną. W związku z tym przeanalizowano punkty skupu rozmieszczone na jej terenie.

Tabela 1.8.: Punkty skupu artykułów rolniczych. Lp. Nazwa instytucji Ilość Wystarczający Nie Brak wystarczający w gminie 1. Mleka 6Tak 2. Żywca -Tak – 2 3. Zbóż (magazyny) 1Tak – 2 4. Buraków cukrowych -Tak 5. Owoców i warzyw 1Tak - 3 6. Zioła -Tak 7. Miód pszczeli 2Tak 8. Kaszarnie 23 Tak 9. Rozlewnie miodu 3Tak Źródło: Opracowanie własne

Z przedsiębiorczością związany jest rynek pracy. W gminie utrzymuje się stały poziom bezrobocia wynoszący średnio 8 – 10%. W najbliższej przyszłości tj. trzech lat brak jest szans na powstanie wielu nowych miejsc pracy. Poprawę sytuacji zapewni ożywienie wielu nowych miejsc pracy. Poprawę sytuacji zapewni ożywienie gospodarcze kraju a co za tym idzie i regionu. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1.1.9. Analiza budżetu gminy.

Poniższa tabela 1.10. na str. 39 przedstawia plan i jego realizację na przestrzeni trzech lat. Celem takiego zestawienia było porównanie poszczególnych planów do roku 2000 i uwidocznienie zmian finansowych związanych z realizacją poszczególnych zadań.

Dochody na 1 mieszkańca w Gminie Biszcza.

Tabela 1.9.: Dochód na 1 mieszkańca w Gminie Biszcza. Lp. Rok Ilość Dochód ogółem Dochód na 1 mieszkańców mieszkańca 1. 1997 4 194 4 871 857 1 161,6 2. 1998 4 157 3 976 858 956,7 3. 1999 4 086 4 174 047 1 021,5 4. 2000 4 044 4 444 766 1 099,1 Źródło: Opracowanie własne Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.10.: Realizacja planu i wykonania budżetu Gminy Biszcza w latach 1997 – 2000

1997 1998 1999 % zmian Wyszczególnienie Plan planu roku ’97 do plan wykonanie plan wykonanie plan wykonanie 2000 2000 Dochody ogółem, w tym: 5 083 4 871,8 4 036,5 3 976,8 4 215,3 4 174,0 4 564,8 -10,21 1. dochody własne 750,0 323,8 696,9 675,0 823,6 810,3 665,4 -11,28 2. udziały w podatkach 329,0 323,8 377,0 374,5 282,0 282,0 312,0 -5,17 3. ze źródeł poza budżet 1 559,3 1 364,4 429,3 400,9 151,5 134,8 70,0 -95,51 4. dotacje celowe 693,4 693,4 492,7 485,8 471,9 460,2 881,3 27,10 5. subwencje 1 752,1 1 752,1 2 040,6 2 040,6 2 486,3 2 486,7 3 636,1 107,53 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1997 1998 1999 Plan % zmian Wyszczególnienie planu roku wykonanie wykonanie wykonanie plan plan plan 2000 ’97 do 2000 Wydatki ogółem, w tym: 5 503,8 5 1946,1 4 246,9 4 193,5 3 890,1 3 844,5 4 359,6 -20,79 1. wydatki bieżące z tego: 2 656,3 2 629,7 2 990,6 2 983,1 3 390,0 3 356,3 3 775,1 42,12 9 wynagrodzenie ogółem 1 063,4 1 058,8 129,4 1 289,9 1 796,6 1 796,6 2 052,7 93,03 w tym nauczycieli 687,4 684,7 831,1 831,1 1 195,4 1 195,4 1 396,5 103,16 9 pochodne od wynagrodzeń 499,8 497,8 615,3 615,3405,1 406,9 405,9 406,2 18,73 w tym nauczycieli 329,2 327,7 405,1 1 077,9 271,5 271,5 280,3 -33,58 9 pozostałe wydatki bieżące 1 093,1 1 073,3 1 084,9 1 210,4 1 153,8 1 153,8 1 316,2 10,95 2. wydatki inwestycyjne 2 847,5 2566,4 1 256,4 500,0 488,2 488,2 584,5 -79,47

Źródła: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1. 11.: Realizacja zadań inwestycyjnych w latach 1997-2000 w tyś zł.

Koszt Środki Środki Środki od Lp. Nazwa zadania Kredyt Czas realizacji zadania własne pomocowe ludności

Kanalizacja Biszcza III etap, spłata 1. 2 322,0 358,2 1 283,3 249,5 431,0 1997-1998 zobowiązań II etapu 2. Oczyszczalnie przyzagrodowe w Bukowinie 1 134,1 282,1 282,4 159,6 410,0 1997-1998

3. Inwestycje drogowe 777,8 322,7 429,8 25,3 _ 1997-2000

4. Dom Ludowy w Bukowinie 201,6 97,4 104,2 _ _ 1997-2000

5. Inwestycje oświatowe 273,8 73,8 200,0 _ _ 1998-1999

6. Wodociąg Żary - Budziarze 200,0 35,0 130,0 35,0 _ 2000-2001

Razem 4 909,3 1 169,2 2 429,7 469,4 841,0

Źródło: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1.1.10. Komunikacja społeczna i sposób zarządzania Gminą.

Obsługą Urzędu objęto wszelkie zadania własne należące do kompetencji gminy, zadania zlecone administracji rządowej i zadania powierzone przez Starostwo Powiatowe w Biłgoraju w zakresie budownictwa, geodezji i ewidencji gruntów. Do realizacji w/w zadań w strukturze organizacji urzędu przyjęto 16 stanowisk pracy. Nie stosuje się podziału stanowisk na wydziały czy referaty, stąd nie ma w strukturze Urzędu tj. wójtowi, jego zastępcy sekretarzowi i skarbnikowi. Większość stanowisk pracy jest samodzielna i obejmuje niejednokrotnie zadania z różnych dziedzin administracji. Wykaz poszczególnych stanowisk pracy przedstawia się następująco: 1. wójt, 2. z-ca wójta, 3. sekretarz, 4. skarbnik, 5. inspektor ds. księgowości podatkowej, 6. inspektor ds. księgowości budżetowej, 7. inspektor ds. wymiaru podatków, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

8. inspektor ds. rolnictwa i ochrony środowiska a także kasjer Urzędu, 9. inspektor ds. obsługi Rady i Zarządu Gminy oraz działalności gospodarczej i promocji gminy, 10. inspektor ds. kancelaryjno – biurowych, osobowych, zdrowia, kultury i turystyki, 11. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego, 12. inspektor ds. wojskowych, p. poż., obrony cywilnej i sportu, 13. inspektor ds. budownictwa, architektury i drogownictwa, 14. inspektor ds. gospodarczych i społecznych, 15. geodeta gminny,

16. radca prawny (1/4 etatu). Ponadto powołane są trzy jednostki pomocnicze i zakład budżetowy. Jednostki pomocnicze to: o Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Biszczy zatrudniający kierownika i dwu pracowników socjalnych, o Gminny Ośrodek Kultury w Biszczy obejmujący również bibliotekę i zatrudniający dyrektora na ½ etatu oraz dwie bibliotekarki i instruktora, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

o Gminny Zespół ds. Oświaty w Biszczy zatrudniający kierownika, którym jest zastępca wójta, główną księgową i kierowcę. Zakładem budżetowym jest Zakład Gospodarki Komunalnej zatrudniający kierownika, główną księgową, dwóch konserwatorów i dozorcę wysypiska. Obsługa interesantów odbywa się poprzez bezpośredni kontakt z właściwym pracownikiem referatu lub przez skierowanie interesanta z sekretariatu Urzędu do pracownika kompetentnego do obsługi interesanta.

Ilość zatrudnionych pracowników jest minimalna i niezbędna do właściwej obsługi interesantów. W związku ze stale rosnącą ilością zadań przekazywanych do realizacji gminom większość stanowisk pracy jest przeciążona, a łączenie zadań przez wiele stanowisk pracy z różnych dziedzin dodatkowo utrudnia pracę. Dla częściowego usprawnienia pracy urzędu Zarząd Gminy podjął decyzję o sukcesywnej komputeryzacji poszczególnych stanowisk pracy. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1.1.11. Analiza stanu gminy w aspekcie mocnych słabych stron jak również zewnętrznych szans i zagrożeń.

Wyniki analizy SWOT, czyli mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń związanych z rozwojem gospodarczo – społecznym Gminy Biszcza obrazuje poniższa tabela 1. 12.

Tabela 1.12.: Analiza SWOT Gminy Biszcza.

Aktywizacja ekonomiczna gminy

Mocne strony Słabe strony & dobra sieć dróg dojazdowych do pól ' brak zakładów przetwórstwa rolno i gospodarstw we wsiach, - spożywczego, & złoża wód mineralnych mineralnych i gazu ziemnego, ' brak wypracowanych metod w organizowaniu przedsiębiorczości, & rozwinięta infrastruktura techniczna, ' niski stopień gazyfikacji w gminie, & gmina zwodociągowana w 98%,

& telefonizacja gminy w 80%,

& gmina skanalizowana w 50%,

Szanse Zagrożenia & dobry stan dróg powiatowych i ' brak polityki państwa w zakresie gminnych, tworzenia miejsc pracy,

& złoża wód o wysokiej przydatności ' migracje ludności, do produkcji wody mineralnej ' rosnące bezrobocie Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Rozwój turystyki i agroturystyki

Mocne strony Słabe strony

& dobra infrastruktura techniczna, ' brak oczyszczalni ścieków, ' obniżenie poziomu wykształcenia & gmina zwodociągowana w 90%, na wsi, & telefonizacja gminy 80%, ' brak ścieżek rowerowych, & gmina skanalizowana w 50%, ' brak wcześniej przygotowanych alternatywnych form wypoczynku & dobra baza lokalowa, ' niewykorzystany ośrodek & czyste środowisko naturalne, wypoczynkowy w Żarach, & atrakcyjne warunki ' niskie dochody własne gminy, turystyczno – rekreacyjne,

& środowisko życia wielu gatunków ptaków i roślin,

& właściwości lecznicze mikroklimatu Tanwi Szanse Zagrożenia

& duża odległość od miast (dobre ' zanik kultywowania tradycji warunki do wypoczynku), i kultury regionalnej przez młodzież, & nawiązanie stosunków partnerskich i gospodarczych ' brak korzystnych połączeń z inwestorami zagranicznymi, komunikacyjnych z aglomeracjami miejskimi oraz & promocja regionu o zasięgu województwem, krajowym, ' rosnąca konkurencja na & współpraca z gminami krajowym rynku ościennymi w celu zwrócenia agroturystycznym, na specyfikę klimatu ' silna konkurencja ze strony pobliskiego Tarnogrodu, Zwierzyńca, Krasnobrodu Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Rozwój rolnictwa

Mocne strony Słabe strony

& małe rozdrobnienie gospodarstw, ' brak punktów skupu żywca, owoców i warzyw, & wysoka produkcja mleka, & wysokie usprzętowienie gospodarstw, ' mała ilość miejsc pracy poza rolnictwem, a w związku z tym & rozwinięta uprawa gryki wraz z zahamowany odpływ przetwórstwem, posiadaczy małych gospodarstw, & duże skupisko pasiek pszczelich,

& duża obsada bydła mlecznego,

& dobre gleby zmelirowane w 70% zmeliorowane,

& duża infrastruktura sanitarna,

Szanse Zagrożenia & współpraca z organizacjami ' duże odległości od punktów skupu unijnymi ' brak długofalowej polityki rolnej

Źródła: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1.1.12. Atuty i Bariery Gminy Biszcza.

1. Określenie istotności poszczególnych czynników. Waga liczbowa określająca istotność atutu, była przyznana w skali od 1 do 5, kolejne stopnie skali oznaczają: 1) mało ważny waga [1], 2) przeciętnie ważny waga [2], 3) ważny waga [3], 4) bardzo ważny waga [4], 5) kluczowy waga [5].

Czynniki, które uzyskały ocenę 1 lub 2, o ile nie towarzyszył im wektor narastający, zostały usunięte z listy uwarunkowań strategicznych jako nie mające znaczenia strategicznego.

2. Określenie dla czynników zmian w czasie. Tendencję zmian danego czynnika w czasie opisuje jeden z pięciu możliwych stanów ( oznaczonych odpowiednio skierowanymi strzałkami): 1) gwałtownie narastający Ï 2) narastający Ò 3) stabilny Î Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

4) malejący Ô 5) gwałtownie malejący Ð W wypadku czynników, których zmienność jest możliwa w tym momencie do prawidłowego oszacowania, albo, które zależą od przebiegu planowych przez nas procesów, zamiast strzałki - wektora w odpowiedniej rubryce pojawi się znak zapytania.

Oto przykład oznaczenia czynników. Wektor Istotność czynnika Lp. Opisz czynnika Tendencji 12345 Środowisko naturalne 1. całej gminy czyste v Ï ekologicznie 2. Dobra infrastruktura v Ò techniczna i socjalna

Należy to odczytać następująco: pierwszy czynnik jest kluczowy i jego znaczenie będzie gwałtownie rosło. Drugi czynnik jest bardzo ważny i znaczenie będzie systematycznie rosło. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Atuty Gminy Biszcza. Tabela 1.13.: Atuty Gminy Biszcza. Istotność czynnika Opis czynnika Wektor Lp. 12345tendencji 1. Bardzo dobry stan środowiska v Ï 2. Dobre połączenie v Ï komunikacyjne 3. Duży potencjał gospodarstw v Ò rolnych 4. Wykorzystanie walorów wody v Ò pitnej 5. Duże rezerwy do rozwoju małej v Ï i dużej przedsiębiorczości 6. Wysoki potencjał ludzki w v Ï wieku produkcyjnym 7. Dobrze rozwinięta gospodarka v Î leśna 8. Duża ilość dobrze rozwiniętych Ò gospodarstw o charakterze v towarowym 9. Dbałość o kultywowanie v Î tradycji 10. Dobry potencjał ochrony v Î zdrowia 11. Wykorzystanie położenia Ò geograficznego do rozwoju v agroturystyki i ekoturystyki 12. Bardzo dobra infrastruktura v Ò komunalna 13. Środowisko życia wielu v Î gatunków ptaków i roślin 14. Bogata i nietypowa szata v Î roślinna 15. Bogactwo runa leśnego v Î (jagody, grzyby) Źródło: Opracowanie własne.

Bariery Gminy Biszcza. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.14.: Bariery Gminy Biszcza. Istotność czynnika Wektor Opis czynnika Lp. 12345tendencji

1. Niezadowalająca infrastruktura v Ô techniczna 2. Zły stan niektórych dróg v Ô

3. Brak ciągów pieszo - v Î rowerowych 4. Sieć utwardzonych dróg v Ô gminnych 5. Perspektywy dla rozwoju firm zajmujących się wykorzystaniem v Î surowców mineralnych 6. Całodobowa opieka lekarza v Î rodzinnego 7. Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości v Ô

8. Istnienie barier architektonicznych v Î architektonicznych jednostkach administracji lokalnej 9. Brak przydomowych v Î oczyszczalni ścieków 10. Tylko jeden szlak turystyczny ( czarny) przechodzący przez v Î Budziarze 11. Brak ścieżek rowerowych na v Î terenie lasów 12. Brak wcześniej przygotowanych alternatywnych form v Î wypoczynku 13. Brak specyficznego wyróżniającego czynnika na v Î terenie powiatu Źródło: Opracowanie własne.

1.2. Gmina na tle powiatu. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1.2.1. Informacje o powiecie.

Powiat biłgorajski położony jest w południowej części województwa lubelskiego, na pograniczu Wyżyny Lubelskiej i Kotliny Sandomierskiej. Składa się z 14 gmin, jego powierzchnia wynosi 1 331 km2. Jest to typowy powiat rolniczy, gdzie użytki rolne stanowią 56,5% a lasy 38% całej powierzchni. Krajobraz i klimat kształtują tu lasy Puszczy Solskiej, rzeka Łada i Tanew oraz pagórkowaty teren Roztocza.

1.2.2. Wielkość gminy na tle powiatu.

W skład powiatu wchodzą: 1. gmina Biłgoraj, 2. gmina Turbin, 3. gmina Łukowa, 4. gmina Księżpol, 5. gmina Józefów, 6. gmina Tarnogród, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

7. gmina Tereszpol, 8. gmina Obsza, 9. gmina Potok Górny, 10. gmina Frampol, 11. gmina Biszcza 12. gmina Goraj, 13. gmina Aleksandrów, 14. miasto Biłgoraj. Gmina Biszcza jest, 11 pod względem obszaru w powiecie. Poniższy wykres przedstawia wielkość poszczególnych gmin na tle powiatu. Liczby umieszczone na osi odciętych są zgodne ze spisem gmin przedstawionym powyżej. Kolorem żółtym zaznaczono gminę Biszcza. Wykres 1.4.: Wielkość poszczególnych gmin na tle powiatu w km

300

250 200

150 km 100

0 1234567891011121314

Źródło: Opracowanie własne na podstawie załącznika nr 3. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1.2.3. Ludność gminy na tle powiatu.

Powiat biłgorajski zamieszkuje ponad 84 000 mieszkańców. Poniższy wykres przedstawia rozmieszczenie mieszkańców z uwzględnieniem podziału na gminy. Liczby umieszczone na osi odciętych są zgodne ze spisem gmin przedstawionym powyżej. Kolorem żółtym zaznaczono gminę Biszcza.

Wykres 1.5.: Liczba mieszkańców w poszczególnych gminach w tys. osób.

Mieszkańcy w tys. 30

0 1234567891011121314

Źródło: Opracowanie własne na podstawie załącznika nr 4.

1.2.3. Ocena gminy przez powiat. Gmina Biszcza jest jedną z powierzchniowo mniejszych gmin na terenie powiatu. Warunki jakie posiada sprawiły Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza jednak, iż jej rozwój przebiega dynamicznie. Jest gminą posiadającą dobre drogi, w dużej części skanalizowaną, zwodociągowaną. Mikroklimat rzeki Tanew oraz zasoby wód mineralnych spowodowały, że rozwój agroturystyki na jej terenie stał się priorytetowy dla powiatu Biłgorajskiego.

Wykonanie założonych inwestycji umocni pozycję gminy na tle powiatu.

Ocena rozwoju lokalnego Gminy Biszcza przez powiatowe władze samorządowe została przedstawiona w ujęciu szans i możliwości oraz zagrożeń zagrożeń przeszkód.

Szanse i możliwości: • wyjątkowo atrakcyjne położenie gminy, • niezwykle wysoka mineralizacja wód powierzchniowych ze zdecydowaną przewagą jonów sodu (Na+) i chloru (Cl-) nadających się do bezpośredniego rozlewnictwa, • małe rozdrobnienie gospodarstw, • dobra i bardzo dobra infrastruktura, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

• dobra współpraca pomiędzy zarządem lokalnym gminy, • możliwość rozwoju turystyki i agroturystyki i szczególnie miejscowościach położonych nad Tanwią, • w możliwość rozwoju przedsiębiorczości związanej z produkcją kaszy gryczanej • wykorzystanie własnych produktów, owoców i warzyw dla rozwoju przemysłu przetwórczego, • wykorzystanie przygotowanej infrastruktury gminy dla rozwoju przedsiębiorczości rolno – spożywczej.

Zagrożenia i przeszkody: • wysokie koszty inwestycji np.: budowy uzdrowiska, • brak zakładów przetwórstwa owoców miękkich miękkich warzyw, • brak inicjatyw wśród młodych mieszkańców gminy w kierunku rozwoju przedsiębiorczości, • brak promocji gminy w województwie, • malejące dochody własne ludności wiejskiej oraz rosnące bezrobocie, • brak polityki państwa dla rozwoju gospodarstw wielkotowarowych, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

• małe zainteresowanie inwestorów zewnętrznych rozwojem przedsiębiorczości na terenie gminy.

2.1 Misja i cel Gminy Biszcza.

2.1.1 Misja.

Misją Gminy Biszcza jest tworzenie warunków dla rozwoju gospodarki i wzrostu poziomu cywilizacyjnego całej społeczności gminnej.

2.1.2 Cele strategicznego programu rozwoju Gminy Biszcza.

Strategiczny program rozwoju Gminy Biszcza opracowany został zgodnie z podstawowymi zasadami planowania strategicznego, do których należy: • analiza wewnętrznej i zewnętrznej sytuacji gminy, • określenie kluczowych zadań mających wpływ na rozwój gminy, • określenie wskaźników realizacji celów, • ustalenie programu realizacji działań. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Opierając się na przyjętych zasadach określono cel główny (nadrzędny) w brzmieniu:

Tworzenie nowych miejsc pracy poprzez rozwój przedsiębiorczości przy wykorzystaniu położenia geograficznego gminy i wód bogatych w jód i magnez w celu zrównoważenia poziomu życia wszystkich jej mieszkańców.

Przy tworzeniu celu strategicznego dla gminy ważne było, aby był on spójny z celem strategicznym województwa lubelskiego, który zakłada osiąganie trwałego rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez wykorzystywanie geograficznego położenia regionu jako platformy współpracy krajów Europy wschodniej i zachodniej. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Natomiast celem operacyjnym jako do osiągnięcia celu głównego uznano: Aktywizację ekonomiczną obszaru całej Gminy Biszcza poprzez: ¾ rozwój turystyki i agroturystyki z zachowaniem ochrony środowiska, ¾ rozwój infrastruktury związanej z wypoczynkiem, ¾ budowa sanatorium opartego na zastosowaniu właściwości leczniczych wód mineralnych, ¾ budowa zbiornika retencyjnego w Żarach.

Aby osiągnąć cel generalny strategicznego Programu Rozwoju Gminy Biszcza zostały określone cele cząstkowe. Ich realizacja przyczyni się do osiągnięcia zamierzonego rezultatu i pozwoli ocenić czy podejmowane działania pozwolą zrealizować cel główny, czy też nie.

Cele cząstkowe zostały podzielone na dwie grupy i sformułowane następująco: Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

I. Aktywizacja ekonomiczna gminy • rozwój inwestycji na rzecz spójności społeczno – gospodarczej z lokalnymi sąsiednimi samorządami oraz województwem, • przygotowanie kadry menedżerskiej dla małej i średniej przedsiębiorczość, przy wykorzystaniu dobrej bazy lokalowej, • wspieranie i rozwój infrastruktury technicznej i ekonomicznej dla strukturalnych przemian na wsi, tzn. wzrost rolniczych gospodarstw towarowych, • rozwój przedsiębiorczości związanej ze zbytem i przetwórstwem owoców i warzyw o zasięgu ponadlokalnym,

II Rozwój turystyki i agroturystyki • wykorzystanie mikroklimatu rzeki Tanwi, • rozwój społecznych, kulturalnych gospodarczych powiązań kooperacyjnych w celu integracji przy równoczesnej ochronie własnych zachowań zwyczajowych, kulturowych ludności oraz przemian demograficzno – osadniczych całej gminy, • promocja związana z zasobami wód leczniczych, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

• wspieranie przedsiębiorczości i usług opartych na innowacyjności obejmującej wykorzystanie zasobności gminy tj. atrakcyjne położenie, bogactwo własnych produktów (miód pszczeli i gryka), dobrą i bardzo dobrą bazę lokalową.

2.2 Kierunki rozwoju Gminy Biszcza.

2.2.1 Rolnictwo.

Powierzchnia gruntów gruntów gminie wynosi 10 731 h. Obecnie obserwuje się tendencję zmian sposobu zagospodarowania poszczególnych użytków, którą przedstawia poniższa tabela 2.1. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 2.1.: Przewidywana struktura użytkowania gruntów w Gminie Biszcza na lata 2002 – 2010.

Pow. Użytki rolne [ha] Lasy i Pozostałe ogólna Rok grunty grunty gruntów Grunty Pastwiska Razem Sady Łąki leśne [ha] [ha] rolne trwałe 2002 10 731 6 725 5 095 24 960 646 3 380 626 2003 10 731 6 731 5 090 24 957 642 3 392 626 2004 10 731 6 701 5 085 24 952 640 3 404 626 2005 10 731 6 691 5 085 24 947 635 3 414 626 2006 10 731 6 681 5 082 24 944 631 3 424 626 2007 10 731 6 671 5 082 24 940 625 3 434 626 2008 10 731 6 661 5 092 24 940 615 3 444 626 2009 10 731 6 651 5 082 24 930 615 3 454 626 2010 10 731 6 641 5 072 24 930 615 3 464 626 Źródło : Opracowanie własne.

Prognozuje się, że zmianie ulegnie liczba gospodarstw rolnych, jak również ich średnia powierzchnia. Według dotychczasowych obserwacji przewiduje się, że liczba gospodarstw rolnych w przyszłości będzie wynosić: • 725 w roku 2005, • 670 w roku 2010. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Wraz ze zmianą liczby gospodarstw rolnych zmianie ulegnie również średnia powierzchnia gospodarstwa, i będzie wynosić: • 10,03 ha w roku 2005, • 15,00 ha w roku 2011. Szacuje się, że gospodarstwa rolne będące zakładami rolnymi nastawione zostaną głównie na: produkcję gryki, zbóż, ziemniaków, w mniejszym stopniu zaś na produkcję tytoniu oraz pozostałych upraw rolniczych. Rolniczych uprawach dominować będą ziemniaki, warzywa i owoce jagodowe. Powierzchnię użytków rolnych w poszczególnych miejscowościach przedstawia tabela 2.2. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 2.2.: Prognozy powierzchni użytków rolnych w poszczególnych Miejscowościach. 2005 2010 Miejscowość Grunty Użytki rolne w Użytki Grunty orne w [ha] rolne w [ha] orne w [ha] [ha] Biszcza I 1 780 1 363 1 775 1 361 Biszcza osiedle Biszcza II 1 471 1 162 1 461 1 160 Budziarze 319 218 312 215 Bukowina I 908 697 908 697 Bukowina II 1 000 810 995 810 Gózd Lipiński 600 445 592 442 Suszka 53 34 48 31 Wola Kulońska 181 115 181 115 Wólka Biska 179 103 174 103 Żary 200 138 195 138 Razem: 6 691 5 085 6 641 5 072 Źródło: Opracowanie własne.

Przewiduje się, że w przyszłości zostanie zalesiona znaczna część gruntów V i VI klasy botanicznej.

2.2.2. Szkolnictwo.

Ilość szkół w okresie do 2008 roku na terenie gminy nie ulegnie zmianie. Natomiast będzie potrzeba obniżenia stopnia organizacji: Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

• SP. w Gwoździe Lipińskim do klas I – III w roku szkolnym 2002/2003 • SP. w Bukowinie do klas I – III w roku szkolnym 2003/2004. Zestawienia dokonane na podstawie uzyskanych informacji, przedstawionych w tabeli 2.3. pozwalają na stwierdzenie, iż liczba dzieci w wieku szkolnym będzie systematycznie malała. Spowoduje to powstanie problemu z zagospodarowaniem obiektów szkolnych. Aby poprawić sytuację ekonomiczną oświaty przewiduje się wykorzystanie budynków szkolnych jako domów dziennej i tygodniowej opieki społecznej lub też jako bazy noclegowej dla rozwijającej się turystyki i agroturystyki. Tabela 2.3.: Zestawienie liczby uczniów w poszczególnych szkołach.b Rok Szkoła Podstawowa Razem szkolny Biszcza Bukowina Gózd Lip. Gimnazjum 2001/2002 224 94 71 226 615 2002/2003 192 80 66 232 570 2003/2004 180 69 59 237 545 2004/2005 163 58 57 225 503 2005/2006 142 58 58 204 462 2006/2007 137 60 60 176 433 Źródło: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

2.2.3. Sposób zarządzania w Gminie Biszcza oraz procedura obsługi interesanta.

Proces zmian w administracji publicznej musi zacząć się od jej wnętrza, reorganizacji oraz zmiany poziomu wykształcenia jej pracowników. Pracowników związku z tym w interesie gminy leży, aby patent był zadowolony z obsługi w urzędzie. Aby cel ten uzyskać należy poinformować interesanta, w jaki sposób i gdzie ma pozyskać informacje i niezbędne dokumenty. Dużym ułatwieniem będzie zastosowanie niżej przedstawionego schematu obsługi patenta. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

2.2.4. Środowisko w przyszłości.

Obszar gminy Biszcza należy do jednych z najmniej skażonych obszarów na terenie Polski ( część obszaru gminy wchodzi w skład kompleksów leśnych Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich ). Dużym zagrożeniem dla czystego środowiska jest nasilający się w regionie ruch samochodowy i związane z nim zwiększenie emisji spalin oraz podniesienie poziomu hałasu. Aby zminimalizować to szkodliwe oddziaływanie należałoby zadrzewić lub częściowo zalesić pasy biegnące wzdłuż arterii drogowych usytuowanych w obszarze Gminy Biszcza, a przynależących do obszarów chronionych. Naturalnie utworzona bariera spowoduje wytłumienie hałasu oraz będzie stanowić filtr dla spalin. W przyszłości Gmina Biszcza planuje budowę zbiornika retencyjnego „ Biszcza – Żary”, który zapewni stałe nawodnienie użytków rolnych, położonych w okolicy zbiornika. Lepsze nawodnienie spowoduje wzrost i znaczna polepszenie jakości otrzymywanych plonów. Zbiornik retencyjny przyczyni się do wzrostu poziomu wód gruntowych w jego otoczeniu oraz m.in. do likwidacji Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

zagrożenia pożarowego dla położonych w tym rejonie rezerwatów leśnych i zabudowań mieszkalnych. Efektem wyżej wymienionych przedsięwzięć będzie: • zachowanie czystego i zdrowego mikroklimatu regionalnego, głównie w obszarze Gminy Biszcza i Gminy Księżpol , • tworzenie stałych miejsc pracy w usługach związanych z agroturystyką, rekreacją i wypoczynkiem, • wzrost produkcji zdrowej żywności w związku z tworzeniem się zagłębia agroturystycznego obejmującego także gminy Księżpol, Tarnogród, Biłgoraj.

2.2.5. Rozwój gospodarki.

Rozwój placówek handlowych i usługowych w gminie winien być usytuowany głównie przy drodze numer 863 prowadzącej przez Stalową Wolę, Tarnogród, Tomaszów Lubalski do przejścia granicznego w Hrebennem. Ponadto w latach ( 2001 – 2005), po wybudowaniu zbiornika retencyjnego w miejscowościach Biszcza i Żary, w Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza rejonie tym nastąpi rozwój handlu, gastronomii, bazy noclegowej i związanych a z tym różnego typu usług. Przeprowadzenie planowanych zadań inwestycyjnych takich jak: budowa dróg, oczyszczalni ścieków, itp. Przyczyni się do spadku bezrobocia w gminie. Powstanie około 50 nowych miejsc pracy w działalności turystycznej i agroturystcznej w ciągu trzech lat. Spowoduje to tym samym rozwój gospodarczy gminy oraz poprawę bytu jej mieszkańców. W związku z ograniczeniem powierzchni małych gospodarstw rolnych przewiduje się powstanie gospodarstw agroturystycznych, produkujących znacznej mierze żywność na własne potrzeby. Istnieje realna szansa dla mieszkańców gminy na utworzenie Stowarzyszenia lub Związku Agroturystycznego wspólnie z miastem – gminą Tarnogród. Wykorzystując swoje uwarunkowania geograficzne, klimatyczne oraz historyczne i kulturowe gmina ma szanse być wyjątkową na tle powiatu. Potencjalną szansą na powstanie nowych miejsc pracy i wzrost gospodarczy będzie wykorzystanie zasobów źródła wody, o wskaźniku identycznym jak dla wody mineralnej, do utworzenia Zakładu Produkcji Wody Mineralnej np. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

„Biszczanka”, która pomoże również w promocji regionu i gminy. Program rozwoju lokalnej przedsiębiorczości może zostać oparty na bazie uprawianej gryki i miodu pszczelego.

Odpady stałe i ścieki. Na terenie miejscowości Biszcza jest zlokalizowane wysypisko śmieci. Pojemność istniejącego wysypiska pozwala przypuszczać, że do roku 2010 gmina nie będzie miała kłopotu ze składowaniem odpadów. W następnych latach gmina będzie korzystała z dużego wysypiska śmieci zlokalizowanego w miejscowości Korczów w Gminie Biłgoraj. W tym celu został utworzony Związek Komunalny „Tanew”, którego gmina Biszcza jest członkiem. Aby powiększyć możliwości składowe ww. wspólnego wysypiska konieczna jest jego modernizacja w celu właściwej utylizacji odpadów stałych oraz ponownego ich wykorzystania – recyklingu. W gminie jest jedyna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 480 m3/d zlokalizowana w miejscowości Biszcza. Zdolności przerobowe oczyszczalni są jednak niewystarczające dla potrzeb gminy, w związku z tym planuje Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza się dalszą rozbudowę przydomowych oczyszczalni ścieków w miejscowościach Budziarze, i Suszka oraz budowa oczyszczalni w Bukowinie i Goździe Lipińskim o przepustowości rzędu 200m3/d. wykonanie planowanych inwestycji pozwoli na utrzymanie odpowiedniej czystości wód powierzchniowych powierzchniowych i podziemnych. Ponadto budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Bukowina, Wola Kulońska, Gózd Lipiński, Wólka Biska i Żary znacznie poprawi stan wód powierzchniowych.

2.2.6. Planowany budżet gminy.

Budżet Gminy Biszcza na lata 2001 – 2008 przedstawia tabela 2.4. Na inwestycje w 2001 roku przeznaczono 15,08% dochodów ogółem, które będą stanowiły 15,26% wydatków ogółem. Natomiast na oświatę planowane są wydatki na poziomie 53% dochodów gminy. Poziom wydatków na oświatę gmina planuje utrzymać do roku 2010. W związku z tym gmina nie będzie mogła realizować żadnych inwestycji infrastrukturalnych ze środków własnych. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 2.4.: Plan budżetu Gminy Biszcza na lata 2001 – 2008 w tyś. zł. Rok Wyszczególnienie Lp. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

I. Dochody ogółem w tym: 5 040 9 750 10 745 11 760 7 650 8 470 9 250 9 890

1. dochody własne w tym: 1 140 1 300 1 545 1 580 1 600 1 770 1 875 2 065 • podatek rolny 360 380 400 440 500 550 580 600 • podatek od nieruchomości 150 200 250 300 400 500 600 800 • wpływy od ludności 65 220 340 360 150 190 270 380 2. Środki pomocowe 350 4 550 4 900 5 580 1 100 1 500 1 895 1 875 3. Dotacje celowe 450 500 550 600 650 700 730 750 4. Subwencje ogólne 3 100 3 400 3 750 4 000 4 300 4 500 4 750 5 200

II. Wydatki ogółem w tym: 4 980 10 350 11 445 12 360 7 200 8 020 8 800 9 440

1. wydatki bieżące 4 220 4 450 4 800 5 200 5 520 5 800 6 000 6 300 2. wydatki inwestycyjne 760 5 900 6 645 7 160 1 680 2 220 2 800 3 140 • na infrastrukturę techniczną 480 5 730 6 125 7 160 780 1 420 2 300 3 140 • na infrastrukturę edukac. 280 170 520 - 900 800 500 -

Planowany kredyt - 600 700 600 - - - - Spłata kredytu 60 - - - 450 450 450 450 Źródło: Opracowanie własne. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Gmina Biszcza planując przeprowadzenie inwestycji infrastrukturalnych ubiega się i ubiegać się będzie w przyszłości o środki na ich pokrycie pochodzące ze źródeł pozabudżetowych. Uzyskanie tych środków uzależnione jest od stanu przygotowania zarządu do wykorzystania tych środków. Poniżej przedstawiono źródła pozyskiwania środków. Od których należą m. in.: • Kontakty wojewódzkie i środki budżetu Państwa, • Bank Światowy, • Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, bierze ona udział w finansowaniu na terenach wiejskich budowy wodociągów, kanalizacji i dróg. Warunkiem koniecznym do skorzystania ze środków ARiMR jest zgromadzenie odpowiedniej ilości środków własnych np.: w 1999 roku należało udokumentować środki na pokrycie 60% wartości inwestycji przy budowie drogi gminnej. • Fundusze i środki pomocowe, Z EkoFundusz, Udziela wsparcia finansowego wyłącznie w formach bezzwrotnych dotacji. Wysokość dotacji dla władz samorządowych może sięgać 50%. Fundusz za Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

priorytetowe uznał: ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu, ograniczenie transgranicznego transportu zanieczyszczeń powietrza, zmniejszenie zanieczyszczenia Bałtyku, ochronę zasobów wód pitnych orza różnorodności biologicznej. · Fundacje wspierające rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA, Fundusze przeznaczone są na rozwój obszarów wiejskich oraz przygotowanie Polskiego rolnictwa i wsi na integrację z Unią Europejską, Program Aktywizacji obszarów Wiejskich, Jest on realizowany przy udziale Banku Światowego i środków pochodzących z budżetu Państwa Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Uzyskanie tych funduszy warunkuje realizowanie inwestycji związanych z infrastrukturą jak również z oświatą o ochroną środowiska na wsi. • Banki komercyjne, Z reguły banki komercyjne oferują wyższe oprocentowanie i krótsze okresy odroczenia spłat kredytów. Niewątpliwą zaletą usług banków Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

komercyjnych jest szybsza i prostsza procedura przyznania kredytu.

W poniższej tabeli zaproponowano pozyskanie środków na planowane inwestycje na lata 2001 – 2008 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela2.5.: Pozyskanie środków na planowane inwestycje na lata 2001- 2008 w tyś zł. Koszt Środki Środki od Lp. Nazwa zadania Środki pomocowe Kredyt Czas realizacji zadania własne ludności 1. Don Ludowy Bukowina 520 450 - 70 - 2001 - 2002 2. Wodociąg Żary - Budziarze 220 85 100 35 - 2001 3. Droga Gminna Suszka – Wólka Biska 540 240 300 - - 2001 – 2002 4. Modernizacja szkoły Gimnazjum 150 50 100 - - 2001 5. Zbiornik wodny Biszcza - Żary 12.500 500 11.200 - 800 2002 – 2004 6. Kanalizacja Wólka Biska, Żary, Budziarze 1.980 200 1.100 280 400 2002 – 2003 7. Kanalizacja: Bukowina, Gózd Lip. Wola Kul. 3 595 455 1.900 540 700 2003 – 2004 8. Modernizacja kotłowni w szkołach 300 100 200 - - 2003 9. Modernizacja drogi gminnej w Bukowinie 360 40 280 40 - 2004 10. Budowa drogi lokalnej Biszcza II 200 60 120 20 - 2004 11. Budowa drogi lokalnej Biszcza II 0,3 km 100 20 80 - - 2004 12. Budowa drogi lokalnej do stadionu 0,7 km 180 80 100 - - 2005 13. Modernizacja szkoły w Bukowinie 700 280 350 70 - 2005 – 2006 14. Budowa chodników Żary, Biszcza I i II i inne 2.330 580 1.500 250 - 2005 – 2008 15. Stworzenie terenów rekreacyjnych nad Tanwią 1.500 300 1.200 - - 2005 – 2007 16. Modernizacja dróg gminnych 2.180 460 1.420 300 - 2006 - 2008 17. Budowa stadionu 1.000 250 750 - - 2007 – 2008 18. Budowa dróg gminnych 1.950 530 1.050 370 - 2006 – 2008 Razem 30.305 4.680 21.750 1.975 1.900 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

3.1. Zarządzanie strategiczne w gminie.

Koniecznym warunkiem w zarządzaniu strategicznym Gminy Biszcza na lata 2001 – 2011 będzie wybór celów. Bowiem istotą zarządzania strategicznego samorządów lokalnych jest ukierunkowaniem działalności organizacyjnej w gminie tak, aby wyznaczone w programie strategicznym cele były najlepiej i najskuteczniej realizowane, przy ekonomicznym wykorzystaniu wszystkich środków pieniężnych. W tym celu należy również dbać o utrzymanie odpowiednio wykształconej kadry pracowników, która będzie: • wyczerpująco i w sposób zrozumiały załatwiała swoich interesantów, • posiadała wiedzę w interpretacji dostosowania przepisów prawnych do potrzeb gminy, • posiadała bardzo dobrą orientację dotyczącą: gospodarki, możliwości rozwoju przedsiębiorczości, zabytków kultury, rekreacji i rozwoju bazy turystycznej, • każdy pracownik powinien opracować plany zadaniowe ( miesięcznie lub kwartalnie ), na Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

podstawie, których jego bezpośredni przełożony może ocenić jego efektywność i wydajność, • gmina powinna w krótkim okresie czasu tzn. już w roku 2001/2002 posiadać dostęp do Internetu mieć swoją stronę internetową z informacjami o gminie i jej potencjale gospodarczym, • księgowość powinna być bezwzględnie prowadzona w formie zapisów komputerowych, wymóg ten staje się szczególnie ważny w momencie przepływu środków Banku Światowego, Phare, NFOŚ, WFOŚ, oraz innych funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, • utworzenie dodatkowego stanowiska pracy realizującego w sposób profesjonalny wszelką pomoc bezrobotnym i przedsiębiorcom w celu realizowania pomysłów dla nowych lub już realizowanych przedsięwzięć. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

3.2. Komunikacja społeczna w gminie . Komunikacja społeczna w Gminie Biszcza może być realizowana w formach biernych i czynnych. Formy bierne obejmują jednokierunkową komunikację, w której mieszkańcy otrzymują informację o przebiegu i wynikach prac prowadzonych w ramach podejmowania decyzji przez samorząd. Do form biernych zalicza się m.in.: audycje radiowe i telewizyjne, artykuły prasowe, informacje zawarte w folderach, ulotkach, na tablicach informacyjnych, na plakatach, bilbordach, ogłoszeniach. Formy czynne obejmują dwukierunkową komunikację, gdzie mieszkańcy są odbiorcami informacji jednocześnie mogą reagować na przekazywane informacje, przedstawiając swoje propozycje oraz wyrażając swoje opinie i oceny. Do form czynnych zalicza się m.in.: • spotkania konsultacyjne, • spotkania reprezentacyjne, • warsztaty diagnostyczno – projektowe, • zebrania wiejskie, • forum społeczności lokalnej – spotkanie, w którym bierze udział kilkudziesięciu lub nawet kilkuset Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

mieszkańców, w czasie, którego wypracowuje się plany i koncepcje, nad którymi następnie dyskutuje się, zbiera opinie i wnioski, które powinny być wykorzystane przez władze samorządu gminy, • debaty publ8iczne, • ankiety, • Internet.

Najważniejsze i najsilniejsze konflikty związane z decyzjami dotyczącymi inwestycji komunalnych wynikają ze sprzecznych interesów różnych grup mieszkańców, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych. Najlepsza drogą do ich rozwiązania będzie znalezienie wspólnych celów, które mogą być kompromisem, (ale nie muszą) pomiędzy celami grup społecznych. Znajomość źródeł tych konfliktów, polegających na różnicy w sposobie interpretacji otaczającej rzeczywistości pozwoli skutecznie je rozwiązać. Badania ankietowe będą zaś użytecznym źródłem informacji o tych konfliktach. Taki sukcesywny i ciągły proces wspólnej pracy przedstawicieli władz i pracowników samorządowych Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza reprezentantami mieszkańców Gminy Biszcza wydaje się najwłaściwszą formą prowadzenia dialogu społecznego i szukania porozumienia wśród wszystkich grup społecznych, zawodowych i politycznych, nawet o bardzo sprzecznych interesach. Wypracowany w ten sposób kierunek to konsensus osiągnięty przez uczestników tego procesu dla poprawy życia wszystkich mieszkańców gminy.

Ryc. 3.1.: Proces komunikacji

Pracownicy Urzędu Gminy Otoczenie wewnętrzne

Urząd Gminy Otoczenie Biszcza wewnętrzne dalsze

Otoczenie wewnętrzne bliższe

powiat, sołectwa, stowarzyszenia, samorząd województwa przedsiębiorcy, szkoły, związki Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza administracja wojewódzka i organizacje społeczne, obiekty i rządowa użyteczności społecznej

Źródło: Opracowanie własne.

Obok normalnych zadań realizowanych przez gminę zachodzi konieczność zapewnienia jak najszybszego poziomu usług dla obywateli i podmiotów gospodarczych. Istotna grupa zadań dotyczy spraw związanych z integracją europejską, a zwłaszcza przygotowania się do absorpcji środków pomocowych z Unii Europejskiej i Banku Światowego. Programy Rozwoju Instytucjonalnego zapewnią Gminie Biszcza pełne wsparcie merytoryczne, doradcze, a także częściowo materialne dla zadań związanych z poprawą poziomu kształcenia np.: wyposażenie w sprzęt komputerowy. Niestety plan budżetowy wiejskiej Gminy Biszcza zakładany na lata 2000/2008 nie pozwala na ponoszenie stosunkowo wysokich kosztów na np.: szkolenia pracowników administracyjnych ani też na wyposażenie poszczególnych stanowisk biurowych w nowoczesny sprzęt komputerowo – biurowy. Na ten cel potrzebne będą środki zewnętrzne, które mogą pochodzić z budżetu Państwa, kontaktów wojewódzkich, Banku Światowego, Know How, itp.. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

3.3 Promowanie gminy.

1. Powołanie w strukturze urzędu stanowiska odpowiedzialnego za komunikację społeczną (KS). W tym celu należy opracować system przekazywania informacji na temat działalności urzędu przez poszczególne komórki organizacyjne do pracownika odpowiedzialnego za komunikację społeczną. 2. Usprawnienie przepływu informacji pomiędzy pracownikami a kierownictwem urzędu. 3. Informacja o realizowaniu zadań przez pracowników urzędu na tablicach informacyjnych w poszczególnych sołectwach i w gablotach Urzędu Gminy Biszcza. 4. Utrzymanie kontaktów bezpośrednich władz gminy z mieszkańcami. 5. Usprawnienie współpracy z mediami. 6. Promocja gminy na zewnątrz przez: ¾ umieszczenie informacji na temat gminy w mediach, ¾ utworzenie strony internetowej dla Gminy Biszcza, ¾ regularne wzmianki o gminie w prasie regionalnej. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

7. Promowanie osób przedsiębiorczych poprzez tworzenie możliwości nabywania wiedzy o przedsiębiorczości np.: utworzenie Klubu Przedsiębiorczości we współpracy ze starostwem powiatowym.

3.4. Przegląd planowania projektu.

Proces szczegółowego planowania ma za zadanie przypisywanie każdemu z celów odpowiednich mierników. Mierniki te określają stopień realizacji rozpatrywanego celu w każdym momencie jego realizacji. Dany miernik został tak umiejscowiony, aby Gmina Biszcza osiągnęła wyznaczony cel i w konsekwencji określony wynik ekonomiczny, co przedstawia tabela 3.1. Tabela 3.1. Cele i wyniki, których realizacja jest bezpośrednio uzależniona od gminy.

Mierniki stopnia a

Cele ł Uwarunkowania zewnętrzne osiągnięcia celów ród Ź mierników Poprawa i Lepszy stan dróg i ulic, niższe koszty modernizacja dróg i Ilość km rocznie UG transportu płodów rolnych ulic gminnych Poprawa i Dobre połączenie komunikacyjne z modernizacja dróg Ilość km rocznie UG powiatem i województwem powiatowych Budowa kanalizacji i Ilość przyłączy UG Gmina skanalizowana oczyszczalni ścieków rocznie Gmina Ilość przyłączy UG Sprawna sieć energetyczna zwodociągowana rocznie Zorganizowana Ilość indywidualnych UG Rozwinięte przetwórstwo i usługi Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

gospodarka odpadami umów wywozu rolno – spożywcze , poprawa śmieci warunków socjalno – bytowych mieszkańców Rozwinięta 6 – 8 gospodarstw do UG Ograniczenie migracji młodych ludzi agroturystyka 2003 roku

Mierniki stopnia a

Cele ł Uwarunkowania zewnętrzne osiągnięcia celów ród mierników Ź UG Tworzenie stanowisk pracy, opłacalna Gospodarstwa Wzrost dochodów na produkcja rolna, poprawa warunków towarowe jednego mieszkańca ekonomicznych mieszkańców Zalesienie słabych UG Szersza baz rekreacyjno - Ilość hektarów gruntów wypoczynkowa Ilość placówek w UG Spadek przestępczości wśród Dobra baza sportowa roku młodzieży, baza dla agroturystyki UG Zintegrowane społeczeństwo , Szeroka oferta wypromowana gmina, kultywowanie kulturalna tradycji historycznych Zadbane środowisko Likwidacja dzikich UG Czyste środowisko, rozwój naturalne wysypisk śmieci wypoczynku, rekreacji i agroturystyki Źródło: Opracowanie własne.

Każdy z wymienionych celów można osiągnąć etapowo: I. Etap: ¾ wspólna bieżą analiza potrzeb lokalnych II. Etap: ¾ analiza ( segmentacje ) potrzeb społecznych, ¾ określenie różnych możliwych sposobów działania ¾ ustalenie priorytetów dla realizowanych przedsięwzięć. III. Etap: ¾ wdrażanie przedsięwzięć priorytetowych, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

¾ ścisła współpraca z przedsiębiorcami i organizacjami pozarządowymi, ¾ stała i systematyczna nowelizacja sposobów przekazywania informacji. IV. Etap: ¾ ocena wyników realizowanych programów i przedsięwzięć ¾ ocena ekonomiczna rocznych wydatków budżetowych, ¾ ocena merytoryczna pracowników administracji i samorządu lokalnego w celu wyeliminowania negatywnych odchyleń, ¾ stałe i systematyczne komunikowanie się z otoczeniem społecznym, z którym muszą się komunikować władze administracyjne gminy.

Diagram ( ryc. 3.2.) przedstawia etapy planowania strategicznego gminie. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Kontrola Realizacja Instrumenty realizacji strategii stymulowania strategii rozwoju lokalnego

Wybór strategii Konsultacje optymalnej społeczne rozwoju gminy

Kryteria oceny Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Najważniejsze wpływ przy organizacji zadań strategicznych, planowych do osiągnięcia wyznaczonych celów operacyjnych mają : 9 czynniki wewnętrzne tzn. mocne i słabe strony gminy, szanse i zagrożenia gminy ( określenie w kolejnym rozdziale ), 9 czynniki zewnętrzne, których częścią składową są elementy otoczenia gminy jak niżej:

Ryc. 3.3.: Otoczenie gminy.

Inne gminy Prawo Gospodarka

Gminy i jej zasoby

Środowisko Środowisko społeczne przyrodnicze Rozwój przemysłu Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Inwestycje

Źródło: Opracowanie własne

3.5. Plan zadań projektu.

Projekt inwestycyjny należy rozumieć jako wydzieloną część całości programu strategicznego. Przygotowując do wdrożenia kolejne zadania inwestycyjne należy dokładnie je zaplanować. Projekty posiadają charakterystyczne wspólne cechy: ¾ projekt to zaplanowane odrębne przedsięwzięcie, zadanie, za którego realizację odpowiada specjalnie wyznaczona do tego osoba, ¾ projekt powinien być realny tzn. powinny być zabezpieczone środki finansowe na jego realizację, ¾ projekty zawierają wymierne parametry tzn. czas rozpoczęcia i zakończenia, szczegółowo określone cele. ¾ Projekt posiada granice koncepcyjne, geograficzne, organizacyjne.

Plan zadań stanowi szczegółowo rozpisany wykaz kolejnych zadań zawierający: Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1. Zwięzły opis zadań. 2. Horyzont czasowy trwania danego zadania. 3. Określenie jednostki odpowiedzialnej za realizację zadania. 4. Określenie wysokości niezbędnego budżetu. 5. Zdefiniowanie źródeł tego budżetu. Planowane zadania zostały przedstawione w tabeli 3.2. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 3.2.: Zadania inwestycyjne na lata 2000 – 2010. Udział Czas trwania zadania Przewidywany Zadanie: środków 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 koszt własnych 1. Dom Lukowy – Bukowina 520 000 450 000

2. Budowa wodociągu Żary – 220 000 85 000 Budziarze 3. Modernizacja szkoły, gimnazjum 150 000 50 000 w Biszczy 4. Budowa zbiornika wodnego 12 500 000 500 000 Biszcza – Żary 5. Budowa kanalizacji we wsiach: 1 980 000 200 000 Budziarze, Żary, Wólka Biska 6. Budowa kanalizacji we wsiach: Bukowina, Gózd Lipiński, Wola 3 595 000 455 000 Kulońska 7. Modernizacja kotłowni w szkołach 300 000 100 000

8. Modernizacja drogi gminnej w 360 000 40 000 Bukowinie 9. Modernizacja drogi gminnej w 200 000 60 000 Biszcza II Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Czas trwania zadania: Udział Przewidywany Zadanie: środków 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 koszt własnych 10. Budowa drogi lokalnej w 100 000 20 000 Biszcza I 11. Budowa drogi lokalnej do 180 000 80 000 stadionu 12. Modernizacja szkoły w 700 000 280 000 Bukowinie 13. Budowa chodników w Żarach, Biszcza i innych 2 330 000 580 000 miejscowościach 14. Zagospodarowanie terenów nad 1 500 000 300 000 Tanwią 15. Budowa drogi gminnej Suszka – 540 000 240 000 Wólka Biska 16. Modernizacja dróg gminnych 2 180 000 460 000 17. Budowa stadionu 1 000 000 250 000 18. Budowa dróg gminnych 1 950 000 530 000 Źródło: Opracowanie własne. Przyjęto koszty bieżące, szacunkowe na podstawie zebranych informacji. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

3.6. Realizacja projektów inwestycyjnych.

Kryteria tworzenia priorytetów inwestycyjnych dla Gminy Biszcza zwane dalej Wieloletnimi Planami Inwestycyjnymi określać będą kolejność inwestycji prowadzonych w gminie. Kryterium podstawowym przy opracowywaniu priorytetów dla realizowanych projektów inwestycyjnych winna być zgodność priorytetów i potrzeb inwestycyjnych. Do roku 2003 winna być przygotowana wieloletnia prognoza finansowa obejmująca lata 2003 – 2008 oraz wdrożony system komputerowego przebiegu finansowania inwestycji w gminie.

Proponowane kryteria przykładowe są następujące: A. Grupa kryteriów określających zbieżność inwestycji z celami strategicznymi gminy: 1. Czy inwestycja jest bezpośrednio związana z rozwojem turystyki, przedsiębiorczości, itp.? 2. Czy inwestycja jest związana z rozwojem gospodarczym w innych dziedzinach nie kolidującym z rozwojem turystyki, przedsiębiorczości, itp.? Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

3. Czy inwestycja dotyczy infrastruktury gospodarki wodno ściekowej? 4. Czy inwestycja dotyczy infrastruktury komunikacyjnej? 5. Czy inwestycja dotyczy innych elementów infrastruktury technicznej, istotnych dla rozwoju gospodarki w gminie? 6. Czy inwestycja dotyczy szeroko rozumianej edukacji? 7. Czy inwestycja dotyczy bezpośrednio poprawy warunków dla rekreacji? 8. Czy inwestycja bezpośrednio wpłynie na korzystny wizerunek i promocję gminy? 9. Czy inwestycja w inny sposób bezpośrednio przyczynia się do poprawy warunków życia mieszkańców?

B. Grupa kryteriów określających możliwości korzystnego finansowania w danym momencie, w szczególności – dofinansowania ze źródeł zewnętrznych: 1. Czy inwestycja jest dofinansowana ze środków zewnętrznych lub z miejscowych kapitałów prywatnych? Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

2. Czy inwestycja jest kredytowana na warunkach korzystniejszych, niż rynkowe? 3. Czy inwestycja po dokończeniu będzie generować dochody dla gminy? 4. Czy inwestycję poprzedza studium wykonalności? 5. Czy inwestycja jest w trakcie realizacji? (kryterium przejściowe). Aby ułatwić planowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego, przez pracownika Banku Światowego, został stworzony model cyklu projektu.

Ryc. 3.4.: Cykl projektu wg Bauma.

Identyfikacja

Ocena Przygotowanie

Realizacja Analiza i wybór

Źródło: Poradnik – Planowanie i realizacja inwestycji na obszarach wiejskich. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Identyfikacja Dotyczy pierwszego etapu realizacji przedsięwzięcia. Podejmowana jest decyzja przystąpienia do realizacji przedsięwzięcia 9 Przykładowa inwestycja: budowa drogi lokalnej do stadionu. Przygotowanie Obejmuje planowanie koncepcji przedsięwzięcia inwestycyjnego. Zostają zebrane oferty, informacje dotyczące sposobu wykonania, technologii 9 Informacje dotyczące drogi, kosztów Analiza i wybór Przegląd zebranych informacji w celu podjęcia decyzji, czy należy przystąpić do realizacji przedsięwzięcia. Analiza dotycz aspektów: technicznych, finansowych, ekonomicznych i społecznych, zarządczych, organizacyjnych. 9 Wybór nawierzchni, inwestora, który wykona drogę, wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za planowanie i realizację zadania Realizacja Niniejszy etap obejmuje działania związane z realizacją zadania zgodnie z wcześniej nakreślonym harmonogramem. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

9 Nadzór pracownika nad jakością i terminowością budowy drogi, sporządzanie raportów z przebiegu prac Ocena Ocenie podlega zrealizowane zadanie, aby móc porównać zakładane wyniki i osiągniętym efektem. Proces ten jest niezbędny do wychwycenia błędów i uzyskania informacji użytecznych przy opracowaniu przyszłych projektów. 9 Wnioski dotyczące kosztów, jakości, terminowości wybudowanej drogi.

3.7. Realizacja celów.

Kierując się Strategią Województwa Lubelskiego i wymienionymi tam szansami gmin położonych w rejonie tzw. ściany wschodniej, wskazującymi także na duże możliwości wykorzystania wysokich walorów środowiska naturalnego oraz rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z elementami podstaw rozwoju przemysłu rolno przetwórczego i turystyki rekreacyjno – wypoczynkowej. Swoje szanse winna wykorzystać również Gmina Biszcza. Realizacja wcześniej opisanych celów winna także stworzyć odpowiednie warunki do przygotowania Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza odpowiedniej kadry urzędniczej, młodzieży szkolnej w zakresie podstawowym i gimnazjalnym oraz ukierunkowania dalszego kształcenia poprzez lepsze warunki funkcjonowania szkół. Patrz diagram.

Ryc. 3.5.: Diagram obrazujący lepsze funkcjonowanie szkół. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Realizacja celów to etap wdrażania, sprawdzenia czy cele zawarte w strategii są realne. Strategiczny Program Rozwoju powinien być dokumentem ogólnie znanym i popieranym przez społeczeństwo lokalne oraz przedsiębiorstwa działające na terenie gminy. Promocja treści zawartych w dokumencie musi być przeprowadzana tak przed, jak i w trakcie realizacji wyznaczonych celów. Jedynie poparcie i zaangażowanie mieszkańców gwarantuje pomyślne wdrożenie projektu. Wdrażanie powinno wiązać się z takimi działaniami jak: ¾ instytucjonalizacja programu strategicznego, ¾ wsparcie organizacyjne i techniczne przez radę i urząd gminy, ¾ ustalenie więzi pomiędzy organizacjami a elementami planu strategicznego, ¾ promocja planu strategicznego wewnątrz i na zewnątrz gminy, ¾ pakiety zachęt i udogodnień dla inwestorów.

Wykonanie misji określonej w celu generalnym będzie możliwe poprzez konsekwentną realizację wyznaczonych, w programie strategicznego rozwoju gminy Biszcza, warunków i zasad do których należą: Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

I. Realizacja ponadlokalnych projektów inwestycyjnych wspólnych dla co najmniej jednej z gmin sąsiadujących: WYNIK · Niższe do poniesienia nakłady finansowe dla danego projektu przez gminę oraz realna szansa do uzyskania zewnętrznych środków pomocowych na realizowane zadanie.

II. Budowa tras i ścieżek rowerowych: WYNIK · Zwiększenie atrakcyjności turystycznej. · Szybszy rozwój turystyki i agroturystyki już w ciągu 3 lat. · Zapewnienie lepszych warunków do wypoczynku.

III. Wykorzystanie zasobów i bogactw naturalnych znajdujących się w obszarze gminy dla rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego w ciągu 5 lat: WYNIK · Likwidacja bezrobocia. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

· Zwiększenie atrakcyjności gminy dla inwestorów zewnętrznych. · Poprawa zamożności gminy i wszystkich jej mieszkańców,

IV. Opracowanie systemu informacyjnego i zarządzania w gminie: WYNIK · Uporządkowany i efektywniej wykorzystany czas pracy poszczególnych pracowników urzędu. · Przygotowanie biuletynu o procedurze załatwiania poszczególnych spraw w urzędzie gminy. · Informacja na tablicach ogłoszeń o przedsięwzięciach inwestycyjnych realizowanych przez urząd oraz ważniejszych aktach prawnych podjętych przez radę i zarząd wraz z interpretacją zrozumiałą dla mieszkańców gminy. · Wyznaczenie dnia lub kilku dni, w które urząd pracuje do godzin wieczornych tak, aby umożliwić obsługę osobom pracującym. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

V. Wydawanie lokalnej gazety. WYNIK · Bieżąca informacja o pracach zarządu i rady gminy między sesjami. · Informacje kulturalne. · Informacja o planach i poczynionych inwestycjach.

VI. Szeroka promocja gminy w informatorach turystycznych oraz informacji powiatowej, wojewódzkiej i krajowej: WYNIK · Promocja własnej rodzinnej zdrowej żywności miodu i gryki. · Rozwój małej przedsiębiorczości rodzinnej. · Większe zainteresowanie wypoczynkiem i turystyką w gminie. · Rozwój gastronomii z wykorzystaniem własnych rodzinnych tradycji kulturowych. VII. Rozbudowa i pełne wyposażenie w sprzęt audio wizualny oraz sportowy szkół podstawowych i gimnazjum. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

WYNIK · Poziom nauczania dostosowany do szkół wielkomiejskich. · Poprawa możliwości korygowania wad fizycznych u młodzieży np.: wada postawy. · Odpłatne wykorzystanie sal i boisk po godzinach lekcyjnych. · Poprawa sytuacji finansowej w dziale oświata i kultura. · Udostępnienie sal gimnastycznych i boisk sportowych w okresie wakacyjnym młodzieży z innych regionów Polski lub turystom. · Większe możliwości dla młodzieży szkolnej dalszego kształcenia.

VIII. Wykorzystanie Agencji Rozwoju Regionalnego do wypromowania gminy: WYNIK · Promocja gminy poza powiatem i województwem. · Wzrost zainteresowania gminą. · Wyznaczenie szlaków turystycznych przez obszar gminy (obecnie przebiega tylko jeden) Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

· Przyjazd pierwszych ,,letników”

IX. Budowa zbiornika wodnego Żary – Biszcza i sanatorium: WYNIK · Wpływ na wzrost atrakcyjności wypoczynkowej gminy i regionu. · Powstanie małych, rodzinnych przedsiębiorstw handlowych. · Powstanie stadnin koni. · Powstanie wypożyczalni rowerów, sprzętu wodnego.

X. Nawiązanie współpracy pomiędzy dziećmi i młodzieżą z innych regionów Polski i z zagranicy poprzez kontakty szkolne. WYNIK · Zaangażowanie grup młodych i przywiązanie ich do regionu, gminy, zapobiegnie odpływowi mieszkańców. · Chęć nauki języków i poszerzanie wiadomości, związany z tym wzrost poziomu nauczania. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

· Promocja regionu poprzez wymianę dzieci i młodzieży.

XI. Rozwój współpracy partnerskiej z sąsiadami spoza granic Polski: WYNIK · Wzrost działalności turystycznej i agroturystycznej w gminie. · Wzrost inicjatyw ludzi młodych do rozwoju przedsiębiorczości lokalnej. · Poprawa warunków społeczno – ekonomicznych i socjalnych mieszkańców gminy. · Stała integracja społeczeństwa lokalnego z władzami samorządowymi.

Wraz z rozwojem przedsiębiorczości należy również rozwijać inspiracje przedsiębiorczości wśród dzieci i młodzieży poprzez prowadzenie już od roku 2001 szkoleń edukacyjnych dla dorosłych wykraczających poza dotychczas zdobytą wiedzę szkolnego, by przygotować ich do nowoczesnej gospodarki rynkowej. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Zrealizowanie Strategicznego Programu Rozwoju Gminy Biszcza do roku 2010 będzie możliwe przy pełnym poparciu władz powiatowych i wojewódzkich, będą wszechstronnie wspierały rozwój miejscowej przedsiębiorczości, rozwój turystyki rekreacyjno – wypoczynkowej oraz poprawę dostępności komunikacyjnej gminy.

3.8. Efekty osiągania celów strategii.

Efektami celu strategicznego są te cele, których realizacja nastąpi po realizowaniu celów operacyjnych. Tak, więc efektami wynikającymi ze zrealizowania głównego celu strategii będą: • rozwinięta przedsiębiorczość w postaci średnich i małych firm, głównie w postaci zakładów usługowo wytwórczych opartych na własnych tradycjach regionalnych i zwyczajowych, • opłacalna produkcja rolna, • rozwinięta agroturystyka, • rozwinięte usługi turystyczne, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

• ochrona środowiska naturalnego terenów położonych w obrębie obszarów chronionych oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie, • systematyczny spadek bezrobocia a co za tym idzie poprawa sytuacji społeczno – ekonomicznej wielu rodzin zamieszkałych na terenie gminy, • kultywowanie tradycji historycznych,

3.9. Monitoring i kontrola kosztów projektu.

Monitoring i kontrola kosztów projektu stanowią jeden z podstawowych elementów warunkujących prawidłową realizację projektu. Aby monitoring mógł spełnić swoje zadanie projekt musi być realny. Tak monitoring jak i kontrola kosztów opierają się na informacji. Ważne jest aby było określone przed przystąpieniem do realizacji projektu kto zapewnia, jakie informacje i kiedy. Solidność i rzetelność przekazywanych wiadomości może zaważyć na jakości podejmowanych decyzji. Należy również zwrócić uwagę na dobranie stopnia szczegółowości przekazywanych informacji. Zbyt Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza szczegółowe sprawozdania nie są konieczne gdyż niepotrzebnie obciążają pracowników odpowiedzialnych za ich zbieranie a nie zostają w pełni wykorzystane. Szczegółowość powoduje niską przejrzystość i przydatność monitoringu przy podejmowaniu decyzji. Aby monitoring był czytelny i przejrzysty dobrze jest prowadzić go w kilku płaszczyznach: ¾ czasowej, ¾ wykonalności fizycznej, ¾ jakościowej, ¾ kosztowej. We wszystkich płaszczyznach można prowadzić monitoring dzieląc projekt względem czasu (np.: sprawozdania comiesięczne) lub etapów wdrażania projektu (np.: I etap wykonania obejmuje 5 km drogi). Sposób sprawozdawczości oraz forma (np.: częstsza ustna, rzadsza pisemna) powinny być ustalone przed rozpoczęciem wdrażania projektu.

Monitoring wykonalności czasowej Wykonalność czasową mierzymy porównując czas trwania prac do czasu zaplanowanego dla danego projektu. Czas jest Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza bardzo silnie skorelowany z wykonalnością fizyczną. Projekt powinien określać powiązanie zaawansowania robót, prac z czasem niezbędnym do ich wykonania.

Monitoring wykonalności fizycznej Przed rozpoczęciem monitoringu należy przygotować plan charakterystycznych momentów. Ułatwi ona nam trzymanie się harmonogramu i kontrolę projektu. Szczególnie ważne jest aby monitorować przyczyny odchyleń od planu tak pozytywne jak i negatywne. Odchylenia mogą wynikać z przyczyn zależnych ( np.: zbyt późne zamówienie materiałów powodujące przestoje) lub niezależnych (np.: niesprzyjające warunki atmosferyczne) od pracowników.

Monitoring jakościowy Wykonalność jakościowa w przeciwieństwie do wykonalności czasowej i fizycznej jest trudno mierzalna. Monitoring jakościowy opiera się na subiektywnym osądzie oraz kompetencji osób odpowiedzialnych za projekt. Pracownicy monitorujący np.: wykonanie inwestycji muszą znać specyfikację oraz normy związane z wdrażaniem projektu wynikających z rozbieżności pomiędzy rzeczywistością a Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza planami. Kompleksowa kontrola prowadzona przez osoby o wysokich kwalifikacjach znacznie podnosi koszty. Ważne jest aby w związku z tym koszty administracyjne wprowadzenia projektu nie były zawyżone.

Monitoring kosztowy Pozwala na wykonanie planu zgodnie z założonym budżetem. Skupia się on na kontroli faktur oraz wpłat. Ważne jest aby część należności została uiszczona po realizacji projektu. Projekt jest wewnętrznie zrównoważony gdy spełnia zależność: koszt dotyczący prac _ koszt pozostałych prac czas w jakim zrealizowano powyższe prace czas pozostałych prac

Zachowanie proporcji poniesionych kosztów pracy do czasu ich realizacji świadczy o poprawności merytorycznej projektu.

3.10. Monitorowanie i ocena strategii.

Corocznie w I kwartale będzie dokonywane przez Zarząd Gminy podsumowanie realizacji zadań strategii przypadających na poprzedni rok bieżący. Podsumowanie Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza realizacji strategii w roku ubiegłym będzie przekładane do oceny Radzie Gminy. W okresie jesiennym, podczas prac nad przyszłorocznym budżetem, będzie analizowany zakres zadań strategicznych na rok następny. Zadania wpisane w strategię będą miały priorytet w przyznawaniu finansowania. Zadania o charakterze inwestycyjnym będą porównywane z innymi planami inwestycyjnymi gminy w formule Wieloletnich Planów Inwestycyjnych, opisanych powyżej. Co dwa lata zostanie dokonana aktualizacja strategii, a co cztery lata zostanie zwołany Konwent Rozwoju Gminy, który wykona generalny przegląd dokonań strategicznych i zaproponuje aktualizację strategii, przedłużając ją o kolejne cztery lata w przyszłość. Takie uaktualnienie zostanie rozpatrzone i przyjęte przez Radę Gminy podobnie jak pierwsza strategia. Aby przyjęta strategia mogła być realizowana należy określić ,,ścieżki”, którymi należy dążyć. Należy również prowadzić ogólną politykę rozwoju gminy, jak i politykę w stosunku do poszczególnych sfer funkcjonalnych, tj. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza społecznej, gospodarczej, ochrony środowiska, infrastrukturalnej, przestrzennej. Opracowane plany muszą zawierać konkretne przedsięwzięcia realizacyjne z podaniem ich szczegółowego wykazu, terminu realizacji, a także niezbędnych środków finansowych i rzeczowych koniecznych do ich zrealizowania. Monitorowanie strategii służy, więc rozwiązaniu problemów. Jest ono ukierunkowanie na wykrywanie i zapobieganie problemom związanym z wdrażaniem strategii. Monitorowanie jest przedłużeniem i uzupełnieniem planowania strategicznego rozwoju Gminy Biszcza, a tym samym pozwala na zwiększenie zdolności władz samorządowych do szybszej i skuteczniejszej reakcji na zmiany zachodzące w otoczeniu gmin, jak i wewnątrz niej. Monitorowanie dotyczy nie tylko całości projektu, ale również poszczególnych zadań inwestycyjnych.

Przy wdrażaniu przedsięwzięcia poprawne i fachowe monitorowanie pozwoli uniknąć niektórych komplikacji, gdyż zostaną one przewidziane przed ich pojawieniem. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Podsumowanie. Strategia rozwoju Gminy Biszcza opracowana na lata 2001/2010 jest dokumentem określającym strategiczne cele podporządkowane misji wspomagania rozwoju społecznego i gospodarczego Gminy Biszcza. W podstawowej części tego dokumentu określone zostały kierunki działań adekwatne do aspiracji rozwojowych, słabych i mocnych stron oraz atutów i barier jako uwarunkowań zewnętrznych rozwoju Gminy Biszcza. Cele te zostały sformułowane w następujących częściach: I. Stan istniejący. II. Gmina w przyszłości. III. Strategia rozwoju. Sformułowany generalny (nadrzędny) cel strategiczny dla Gminy Biszcza, który określony został podczas warsztatów roboczych, kierunkuje działanie głównie na uaktywnienie najważniejszych potencjałów rozwojowych gminy w połączeniu z jej położeniem w województwie i kraju. Priorytety rozwojowe gminy uwzględniają likwidację słabych stron gminy, w tym zagrożeń oraz efektywne wykorzystanie mocnych stron, także szans, z uwzględnieniem konieczności Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza wsparcia finansowego przez fundusze przedakcesyjne oraz strukturalne Unii Europejskiej, pożyczki Banku Światowego, Phare, SAPARD, itp. Ponadto priorytety te warunkują jednoznacznie osiągnięcie celu generalnego. Cele wiodące (cząstkowe) uszczegóławiają wybór kierunków działań gminy, jakie w ramach wdrażania należy osiągnąć. Cele operacyjne określają zadania i grupy zadań konieczne do realizacji na rzecz rozwoju gminy spójnego z rozwojem województwa. Wszystkie cele strategiczne określone dla systematycznego i długofalowego rozwoju społeczno – gospodarczego oparte są w głównej mierze na wspomaganiu rozwoju gospodarki rynkowej, pomnażającej kapitał i upowszechniającej jego obrót, z możliwością dostępu całej społeczności regionu. Pozostawiono w niniejszym dokumencie swobodę wyboru działań do realizacji, zapewniając przy tym elastyczność wdrażania zadań rzeczowych w celu dywersyfikacji (urozmaicenia) struktury gospodarczej w gminie, zachodzącej pod wpływem zróżnicowanego wzrostu zamożności wszystkich jej mieszkańców jako szansy na wywołanie zmian w strukturze społecznej. Niezaprzeczalną wartością są także dobra dziedzictwa kulturowego, miejsca pamięci historycznej Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza i tradycji, stanowiące podstawę tożsamości cywilizacyjnej tutejszej społeczności lokalnej, lecz wymagające ochrony i odnowienia. Gmina Biszcza jest gminą bezpieczną ekonomicznie i atrakcyjna przyrodniczo. Dlatego też rozwój działalności gospodarczej winien być realizowany poprzez proekologiczny sposób zagospodarowania przestrzeni przyrodniczej. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Bibliografia

¾ M. E. Porter, Strategia konkurencji, PWE, Warszawa 1997, ¾ A. Witkorowska, Komunikacja i współpraca sektorów w gminie, MUNICIPOUM, Warszawa 2000, ¾ D. C. Wagner, Sterowanie rozwoju gospodarczego miast i gmin, MUNICIPOUM, Warszawa1999, ¾ Agrisystems LTD, Planowanie i organizacja inwestycji na terenach wiejskich, Brytyjski Fundusz Know How, Warszawa 2000, ¾ Informator Samorządowy Województwa Lubelskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, Atut Biuro Promocji, Zamość 2000, ¾ Rocznik Statystyczny Województwa Lubelskiego , Lublin1999, ¾ Rocznik Statystyczny Województwa Lubelskiego, Lublin 2000, ¾ Województwo Lubelskie – między wschodem a zachodem, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, Meritum 1999, Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

¾ Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, Rehema – Promocja 2000, ¾ Ziemia Lubelska, Pismo Samorządu województwa Lubelskiego.

Spis wykresów tabel i rycin:

Wykresy: Wykres 1.1.: struktura użytkowania gruntów w poszczególnych miejscowościach. 17 Wykres 1.2.: Gęstość zaludnienia w poszczególnych miejscowościach na 1 km2 wg stanu na 31.12.2000. 28 Wykres 1.3.: Urodzenia w latach 1996 – 1999. 28 Wykres 1.4.: Wielkość poszczególnych gmin na tle Powiatu w km2 53 Wykres 1.5.: Liczba mieszkańców poszczególnych gminach w tys. osób. 54 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabele: Tabela 1.1.: Klasy bonitacyjne gruntów ornych w poszczególnych miejscowościach Gminy Biszcza. 18 Tabela 1.2.: Struktura użytkowania gruntów gminy w poszczególnych miejscowościach. 19 Tabela 1.3.: Powierzchnia gospodarstw rolnych. 20 Tabela 1.4.: Nakłady inwestycyjne w latach 1997-1999. 29 Tabela 1.5.: Zestawienie liczby uczniów w poszczególnych szkołach. 32 Tabela 1.6.: Wykształcenie kobiet i mężczyzn. 33 Tabela 1.7.: Stopień zaspokojenia potrzeb na instytucje, zakłady i punkty usługowe, z których korzystają mieszkańcy gminy. 36 Tabela 1.8.: Punkty skupu artykułów rolniczych. 37 Tabela 1.9.: Dochód na 1 mieszkańca w Gminie Biszcza. 38 Tabela 1.10.: Realizacja planu i wykonania budżetu Gminy Biszcza w latach 1997 – 2000. 39 Tabela 1.11.: Realizacja zadań inwestycyjnych w latach 1997 – 2000 w tyś zł.41 Tabela 1.12.: Analiza SWOT Gminy Biszcza. 45 Tabela 1.13.: Atuty Gminy Biszcza. 50 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Tabela 1.14.: Bariery Gminy Biszcza. 51 Tabela 2.1.: Przewidywana struktura użytkowania gruntów gruntów w Gminie Biszcza na lata 2002-2010 62 Tabela 2.2.: Prognozy powierzchni użytków rolnych w poszczególnych miejscowościach. 64 Tabela 2.3.: Zestawienie liczby uczniów w poszczególnych szkołach 65 Tabela 2.4.: Planowany budżet Gminy Biszcza na lata 2001 – 2008 w tyś. zł.73 Tabela 2.5.: Pozyskanie środków na planowane inwestycje na lata 2001 – 2008 w tyś zł.76 Tabela 3.1.: Cele i wyniki, których realizacja jest bezpośrednio uzależniona od gminy. 85 Tabela 3.2.: Zadania inwestycyjne na lata 2000 – 2010. 91

Ryciny: Ryc. 2.1.: Schemat obsługi petenta w Urzędzie Gminy. 67 Ryc. 3.1.: Proces komunikacji. 82 Ryc. 3.2.: Diagram obrazujący etapy planowania w gminie. 88 Ryc. 3.3.: Otoczenie gminy. 89 Ryc. 3.4.: Cykl projektu wg Bauma. 95 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Ryc. 3.5.: Diagram obrazujący lepsze funkcjonowanie Szkół.98 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Załączniki

Biszcza, 29 marca 2000r. Załącznik nr 1: Zespół do spraw edukacji, kultury, ładu i porządku publicznego powołany na czas do opracowania strategii rozwoju miasta i gminy Biszcza.

Lp. Nazwisko i imię Adres Stanowisko Podpis Dyrektor 1. Zawada Irena Biszcza Szkoła Nieczytelny Podstawowa Dyrektor Gózd 2. Cichórz Bernadeta Szkoła Nieczytelny Lipiński Podstawowa Bibliotekarz Gminny 3. Sarzyńska Maria Biszcza Nieczytelny Ośrodek Kultury Inspektor 4. Rączka Genowefa Biszcza Nieczytelny Urząd Gminy Dyrektor 5. Dajnowska Anna Biszcza Nieczytelny Gimnazjum Nauczyciel – Gózd 6. Pyć Aleksander radny Szkoła Nieczytelny Lipiński Podstawowa

Biszcza, 29 marca 2000r. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Zespół do spraw budżetowo-finansowych powołany na czas do opracowania strategii rozwoju miasta i gminy Biszcza.

Lp. Nazwisko i imię Adres Stanowisko Podpis Przewodn. 1. Buczek Józef Biszcza 210 Nieczytelny Rady Gózd 2. Pych Edward Sołtys Nieczytelny Lipiński 27 3. Sołtys Czesław Biszcza 344 Sołtys Nieczytelny 4. Klimek Lucyna Biszcza 54 Skarbnik Nieczytelny Wólka Biska 5. Ćwikła Kazimierz Sołtys Nieczytelny 1 Wola 6. Borek Jan Sołtys Nieczytelny Kulońska 11 7. Mazurek Ewa Bukowina 62 Inspektor Nieczytelny 8. Tokarska Genowefa Biszcza 73 Wójt Nieczytelny

Biszcza, 29 marca 2000r. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Zespół do spraw rozwoju przedsiębiorczości powołany na czas do opracowania strategii rozwoju miasta i gminy Biszcza. Lp. Nazwisko i imię Adres Stanowisko Podpis Radny 1. Gałka Marian Biszcza Nieczytelny rolnik Wólka Radny 2. Mura Wiesław Nieczytelny Biska rolnik Dajnowski 3. Biszcza Radny Nieczytelny Tadeusz Wola Radny 4. Deryło Czesław Nieczytelny Kulońska rolnik Radny 5. Żyła Eugeniusz Biszcza Nieczytelny rolnik Prac. 6. Wlaź Adam Biszcza Nieczytelny Urzędu Radny 7. Mura Jan Biszcza Nieczytelny rolnik Pisarczyk 8. Bukowina Radny Nieczytelny Mieczysław Wólka Prac. 9. Kiesz Jan Nieczytelny Biska Urzędu

LISTA OBECNOŚCI Biszcza, 29 marca 2000r. Zespół do opracowania programu strategicznego rozwoju w Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

zakresie rozwoju infrastruktury, rolnictwa i ochrony środowiska powołany na czas do opracowania strategii rozwoju miasta i gminy Biszcza. Lp. Nazwisko i imię Adres Stanowisko Podpis Tadeusz Inspektor 1. Bukowina Nieczytelny Maciocha rolnik Kazimierz Radny 2. Bukowina Nieczytelny Kustrzyk rolnik Radny 3. Michał Szymanik Bukowina Nieczytelny rolnik Radny 4. Dariusz Ćwikła Gózd Lip. Nieczytelny rolnik Eugeniusz Radny 5. Bukowina Nieczytelny Śmieciuch rolnik Radny 6. Janusz Matys Biszcza Nieczytelny rolnik Waldemar Radny 7. Bukowina Nieczytelny Leśniak rolnik Radny 8. Mariusz Koszel Bukowina Nieczytelny rolnik Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Biuro Projektów Technicznych Branży Uzdrowiskowej „BALNEOPROJEKT” 02-729 Warszawa ul. Rolna 179 /181

Załącznik nr 2:

OPINIA NA TEMAT PRZYDATNOŚCI WÓD MINERALNYCH W REJONIE BISZCZY DLA CELÓW BALNEOLOGICZNYCH I ROZLEWNICZYCH

Gmina: Biszcza Powiat: Biłgoraj Województwo: lubelskie

Opracował Dyrektor

Mgr Kazimierz Dulski dr Mieczysław Kucharski Nr upr 040032

Warszawa, listopad 1999 r Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

1. WSTĘP

Niniejsza „Opinia …” opracowana na zlecenie Gminy Biszcza z dnia 25 października 1999 roku nr BAD.2222/21/99. Ma ona pomóc miejscowemu samorządowi w podjęciu ewentualnych dalszych kroków sprzyjających rozwojowi gospodarczemu regionu. Podstawowe dane archiwalne z wierceń uzyskano z Przemysłu Naftowego (PGN i G S A, Biuro Geologiczne Geonafta – Ośrodek Regionalny Krosno) przy okazji wierceń w poszukiwaniu gazu ziemnego.

3. PRZYDATNOŚĆ WÓD DO CELÓW BALNEOLOGICZNYCH.

Przegląd analiz wód mineralnych wskazuje, że są one typowe dla utworów trzeciorzędnych solanek podkarpackiej prowincji wodonośnej. Są to wody chlorkowo – sodowe, o zdecydowanej przewadze jonów Cl i Na, zawierające również farmakodynamiczne cenne składniki jak brom, jod i magnez. Według zestawienia ogólna mineralizacja waha się od poniżej jednego do powyżej pięciu procent. Tego typu wody, lub zbliżone używane są w wielu uzdrowiskach w Polsce np. Ciechocinek, Kołobrzeg, Świnoujście, Połczyn, Wieniec, Busko, Ustroń, Rabka, Iwonicz, Romanów, Konstancin. Zakres możliwości stosowania solanek jakie występują w rejonie Biszczy jest szeroki. Mogą być używane do kąpieli solankowych dla leczenia chorób reumatycznych, neurologicznych, ortopedyczno – urazowych, chorób dróg oddechowych, niedokrwienia kończyn dolnych, nerwic wegetatywnych. Solanki używane są też do inhalacji i do płukań. Istnieje również możliwość wykorzystania solanek w basenach, szczególnie dla zabiegów rehabilitacyjnych narządów ruchu. Dodatkowo mogą być wykorzystane dla celów rekreacyjnych. Trzeba jednak zaznaczyć, że sama obecność wód mineralnych nie stanowi o możliwościach powstania ośrodka lecznictwa balneologicznego. Konieczne jest stworzenie bazy noclegowej i zabiegowej ( sanatoria i zakłady przyrodnicze ). Koszty tworzenia są niestety bardzo wysokie i praktycznie bez ściągnięcia inwestorów z dużym kapitałem nie będzie to możliwe. Dla zachęcenia inwestorów konieczne są też walory krajobrazowe, łatwy dojazd, dobra infrastruktura komunalna (wodociągi, zrzut ścieków) odpowiednie warunki rekreacji w czasie wolnym od zabiegów. Możliwość rozwoju uzdrowiska hamuje również bardzo poważna sprawa zrzutu solanek pozabiegowych. Przy obecnych coraz bardziej zaostrzonych przepisach o ochronie środowiska problem ten stał się właściwie najważniejszym przy określeniu możliwości Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza powstania i rozwoju ośrodka balneologicznego wykorzystującego wody chlorkowo – sodowe (z jodem, bromem itd.). W istniejących uzdrowiskach sprawy te są rozwiązywane na ogół przez zrzut do ścieków powierzchniowych (Iwonicz, Romanów, Rabka, Konstancin, Ciechocinek, Połczyn). W najlepszym położeniu są uzdrowiska nadmorskie (Świnoujście, Kołobrzeg), gdzie rozcieńczone ściekami komunalnymi wody pozabiegowe nie odbiegają od ostatecznego a bliskiego odbiornika jakim jest morze Bałtyckie. Proponowane przed wieku laty uzyskiwanie soli z wód pozabiegowych nie zostało zrealizowane ze względu na bardzo wysokie koszty związane z dużym zużyciem energii. Uzdrowisko Ustroń w Beskidzie Śląskim korzysta obecnie, zresztą jako jedyne w Polsce, z możliwości zatłaczania solanek pozabiegowych do górotworu. Wody pozabiegowe wymagają jednak wstępnego podczyszczenia, głównie dla zlikwidowania możliwych skażeń bakteriobójczych. Analizując położenie Biszczy byłoby to chyba jednak możliwość pozbywania się wód pozabiegowych, niestety również niosąca za sobą pewne koszty, wyższe niż zrzut do powierzchniowych cieków. Reasumując: wody mineralne Biszczy kwalifikują się do uznania ich za wody lecznicze i mogą być wykorzystane do zabiegów balneologicznych. Przy pełnej analizie możliwości powstania uzdrowiska trzeba uwzględnić wszystkie wykazane wyżej zagadnienia a przede wszystkim wysokie koszta inwestycji zarówno podstawowych (sanatoria, zakłady przyrodolecznicze) jak i związanych z ochroną środowiska. Aby wystąpić o uznanie wód za lecznicze trzeba wykonać pełną analizę fizyko – chemiczną i bakteriologiczną.

3. PRZYDATNOŚĆ WÓD MINERALNYCH BISZCZY DLA ROZLEWNICTWA (BUTELKOWANE WODY MINERALNE).

Wysoka mineralizacja ze zdecydowaną przewagą jonów Na+ i Cl- w wodach mineralnych Biszczy nie pozwala zaliczyć ich do wód nadających się do bezpośredniego rozlewnictwa. Możliwe jest natomiast mieszanie silnie mineralizowanych wód z wodami zwykłymi o niskiej mineralizacji. Ten sposób wytwarzania wód mineralnych jest stosowany w wielu rozlewniach np. w rozlewni w Wysokie. Woda ta, gdzie proporcje wód zwykłych do silnie mineralizowanych są dobrze dobrane, uchodzi za jedną ze smaczniejszych, butelkowanych wód mineralnych w Polsce. Oczywiście wody nie mogą być zanieczyszczone bakteriologicznie i nie mogą posiadać wśród rozpuszczonych związków chemicznych takich, których obecność wyklucza Polska Norma dla butelkowanych wód mineralnych. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Dla prawidłowej oceny wód konieczne byłoby wykonanie pełnych analiz (z uwzględnieniem również związków azotowych, trujących metali jak arsen i chromi innych oraz pierwiastków śladowych. Według dotychczasowych analiz przy ewentualnej produkcji butelkowanych wód mogłaby być przydatna woda z przelotu 557– 584 m w otworze Biszcza 3 o typie chemicznym chlorkowo – sodowo – magnezowa (proporcjonalnie najwyższa zawartość magnezu w porównaniu do jonu chlorkowego i sodowego; głębsze poziomy mają niekiedy więcej magnezu w ilości bezwzględnej ale w niekorzystniejszej proporcji do jonów sodowego i chlorkowego. Planując ewentualne wykorzystanie wód do rozlewnictwa konieczne jest rozpoznanie możliwości zbytu tych wód w najbliższej okolicy (do kilkudziesięciu kilometrów). Przewóz wód na większe odległości powoduje zwiększenie ceny sprzedaży i obniżenie konkurencyjności.

Zał. Tabela analiz wód Biszczy. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Nazwa Interwał Oznaczenie chemiczne[g/l] Typ Typ Gęst. w Sucha Tw.og. Lp pH otworu opróbow. Cl’ Br’ J’ HCO3 CO3 SiO3 SO4 Fe’” Ca” Mg” K’+N’ genetc. chenicz. [g/cm3] poz.[g] N 123 56789101112131415171819202122 pow. HORYZONT I 1 Biszcza-1 324-327 4,7866 0,0189 0,0038 1,5102 0,1200 n.b. 0,0870 n.s 0,0320 0,0194 3,7404 Cl-Ca Cl-HCO3-Na 1,0070 8,43 9,20 80,0 HORYZONT I 1 Biszcza-1 509-512 20,9196 0,0745 0,0190 0,8542 0,4483 0,0640 0,5210 0,2675 12,9485 Cl-Ca Cl-Na 1,0264 7,13 36,00 120,0 pon. HORYZONT I 1 Biszcza-1 523-526 18,9694 0,0916 0,0177 0,5491 n.s n.b 0,0870 0,0000 0,2484 0,1896 11,9392 Cl-Ca Cl-Na 1,0223 7,28 31,98 70,0 2 Biszcza-3 577-584 23,0470 0,0772 0,03420 0,3661 n.s n.b 0,0640 n.s. 0,4409 0,4134 13,9148 Cl-Ca Cl-Na-Mg 1,0286 7,6 36,58 140,0 pow. HORYZONT II 1 Biszcza-2 690-692 28,5428 0,0970 0,0380 0,1220 0,300 n.b. 0,1408 n.s 0,5210 0,3404 17,4206 Cl-Ca Cl-Na 1,0342 8,66 47,37 135,0 HORYZONT II 1 Biszcza-1 695-700 29,1633 0,1326 0,0317 0,4881 n.s. n.b. 0,0922 0,0430 0,6412 0,3891 17,6644 Cl-Ca Cl-Na 1,1339 6,52 47,95 160,0 HORYZONT III 1 Biszcza-1 741-745 23,5789 0,0857 0,0253 1,0983 n.s. n.b. 0,167 0,0320 0,4969 0,3307 14,5824 Cl-Ca Cl-Na 1,0313 7,12 39,80 130,0 HORYZONT IV 1 Biszcza-1 756-760 28,8974 0,0889 0,0342 0,4881 n.s. n.b. 0,1511 0,0250 0,6252 0,3988 17,5303 Cl-Ca Cl-Na 1,0357 7,12 49,30 160,0 HORYZONT V 1 Biszcza-1 767-770 30,4930 0,1001 0,0355 0,6406 n.s n.b. 0,1614 0,0000 0,6813 0,4183 18,5608 Cl-Ca Cl-Na 1,0360 7,10 50,90 172,0 HORYZONT VI 1 Biszcza-2 809-814 30,8475 0,1246 0,0324 0,3966 n.s n.b. 0,0947 0,0000 0,7214 0,3648 18,729 Cl-Ca Cl-Na 1,0362 7,75 51,35 165,0 HORYZONT VII 1 Biszcza-3 834-836 33,6842 0,0895 0,0623 0,5492 n.s. n.b. 0,0012 0,0520 0,8817 0,3891 20,2825 Cl-Ca Cl-Na-Ca 1,0383 6,54 55,14 190,0 2 Biszcza-4 833-838 29,6952 0,309 0,0837 0,6102 n.s. n.b. 0,1102 0,0660 0,5932 0,5642 17,7397 Cl-Ca Cl-Na-Ca 1,0339 6,90 49,10 190,0 HORYZONT VIII 1 Biszcza-2 847-852 31,9113 0,1257 0,0330 0,4271 n.s. n.b. 0,0666 0,0000 0,9619 0,3648 19,1410 Cl-Ca Cl-Na 1,0374 7,20 53,15 195,0 2 Biszcza-3 842-849 33,3296 0,1473 0,0393 0,0458 n.s. n.b. 0,0384 0,0062 1,1623 0,3162 19,921 Cl-Ca Cl-Na-Ca 1,0354 6,85 55,79 210,0 3 Biszcza-3 856-865 30,4930 0,0304 0,0482 0,6712 n.s. n.b. 0,1345 0,0560 1,0402 0,4134 18,068 Cl-Ca Cl-Na-Ca 1,0358 7,20 50,92 215,0 4 Biszcza-4 846-849 27,479 0,0330 0,0507 0,0915 0,0300 n.b. 0,2139 n.s. 0,8657 0,3502 16,3476 Cl-Ca Cl-Na-Ca 1,0323 8,52 45,22 180,0 5 Biszcza-4 860-864 30,1384 0,0373 0,0685 0,6712 n.s. n.b. 0,0903 0,0075 0,8176 0,4766 18,0202 Cl-Ca Cl-Na-Ca 1,0363 6,58 50,02 200,0 HORYZONT IX 1 Biszcz-3 879-888 29,0747 0,1332 0,0533 0,1831 0,1200 n.b. 0,3202 n.s. 0,8417 0,3162 17,6582 Cl-Ca Cl-Na-Ca 1,0412 9,38 42,20 170,0 pon. HORYZONT IX 1 Biszcza-1 939-1050 20,5650 0,0697 0,0076 0,2898 n.s. n.b. 1,1384 0,0380 1,2024 0,4134 11,8052 Cl-Ca Cl-Na 1,0291 7,84 35,45 235,0 Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Załącznik nr 3: Wielkość poszczególnych gmin na tle powiatu. Powierzchnia Lp. Gminy powiatu biłgorajskiego w km2 1. Gmina Biłgoraj, 261 2. Gmina Turbin, 162 3. Gmina Łukowa, 149 4. Gmina Księżpol, 140 5. Gmina Józefów, 124 6. Gmina Tarnogród, 114 7. Gmina Tereszpol, 114 8. Gmina Obsza, 113 9. Gmina Potok Górny, 111 10. Gmina Frampol, 108 11. Gmina Biszcza, 107 12. Gmina Goraj, 67 13. Gmina Aleksandrów, 53 14. Miasto Biłgoraj. 21 Źródło: Informator Samorządowy Województwa Lubelskiego., Zamość 2000. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Załącznik nr 4: Rozmieszczenie mieszkańców z uwzględnieniem podziału na gminy. Liczba Lp. Gminy powiatu biłgorajskiego mieszkańców 1. Gmina Biłgoraj, 12 379 2. Gmina Turbin, 7 950 3. Gmina Łukowa, 4 717 4. Gmina Księżpol, 6 805 5. Gmina Józefów, 7 700 6. Gmina Tarnogród, 7 200 7. Gmina Tereszpol, 4 218 8. Gmina Obsza, 4 588 9. Gmina Potok Górny, 6 000 10. Gmina Frampol, 6 960 11. Gmina Biszcza, 4 200 12. Gmina Goraj, 4 787 13. Gmina Aleksandrów, 3 200 14. Miasto Biłgoraj. 27 000

Źródło: Informator Samorządowy Województwa Lubelskiego., Zamość 2000. Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza

Głównym modelatorem całości dokumentu pt.: „Strategiczny Program Rozwoju Gminy Biszcza na lata 2001 – 2011” jest PUH „KRYST – DAR” Biuro Doradczo – Konsultacyjne reprezentowane przez: • dr mgr inż. Krystynę Kowalczyk, • mgr inż. Annę Skałecką, • mgr inż. Dariusza Kowalczyk.