DOCSLIB.ORG

Ilirik U Marcelinovoj Kronici

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Ilirik U Marcelinovoj Kronici Ekonomska i ekohistorija Hrvoje Gračanin - ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI Kronika komesa Marcelina kao izvor za društvenu i gospodarsku povijest te ekohistoriju kasnoantičkog Ilirika ILLYRICUM IN MARCELINE’S CHRONICLE Chronicle of comes Marcellinus, as a source for social and economic history, as well as ecohistory of late antique Illyricum Hrvoje Gračanin Primljeno: 3. 2. 2004. Odsjek za povijest Prihvaćeno: 23. 7. 2004. Filozofski fakultet Rad ima dvije pozitivne recenzije Sveučilište u Zagrebu UDK/UDC 94(398)(093) Ivana Lučića 3 94(36)(093) HR-10000 Zagreb 930-05 Marcellinus Republika Hrvatska Izvorni znanstveni rad Original scientific paper Sažetak Autor analizira vijesti iz “Kronike” šestostoljetnoga kroničara komesa Marcelina koje se odnose na društvene i gospodarske prilike na širem prostoru Iliričke prefekture u kasnoantičkom razdoblju. Kroničarevi podaci osvjetljavaju različite aspekte života u iliričkim i susjednim pokrajinama s posebnim obzirom na barbarske provale, od Huna preko Ostrogota i Bugara do Slavena, te na prirodne katastrofe koje su i te kako mogle pogoršati postojeću krizu. Pozornost je posvećena i ulozi vojske te vjerskim prilikama u Iliriku. Ključne riječi: Komes Marcelin, Ilirička prefektura, Tračka dijeceza, Huni, Ostrogoti, Bugari, Slaveni, prirodne katastrofe, depopulacija, ilirička vojska, iliričko pravovjerje Key words: Comes Marcellinus, prefecture of Illyricum, diocese of Thracia, Huns, Ostrogoths, Bulgars, Slavs, natural disasters, depopulation, Illyrian military, Illyrian orthodoxy Uvod Još otkako su za cara Marka Aurelija Antonina (161. - 180.) germanska plemena provalila u Panoniju, Rimsko se Carstvo branilo u podunavskim pokrajinama. Kriza se ponovila u III. stoljeću kad je došlo do potpunoga sloma limesa na Dunavu. Nakon desetljeća teških borbi protiv raznih barbarskih naroda koji su probili dunavsku granicu Carstvo je uglavnom uspjelo sačuvati pozicije. Sporadične borbe nastavile su se tijekom 4. stoljeća. Preokret je nastupio s razdobljem koje se u historiografiji uvriježilo nazivati velikom seobom naroda, iako se zapravo radilo o završnoj fazi dugotrajnih pokreta različitih plemena sa sjevera prema jugu i s istoka prema zapadu. Najžešći su pritisak najprije osjetile podunavske oblasti i činilo se da se ondje rješava sudbina Carstva (376. - 382.). Neposredna je opasnost uskoro bila privremeno stišana, ali je rimsko Podunavlje ostalo kriznim žarištem i čekala su ga stoljeća iskušenja. EKONOMSKA I EKOHISTORIJA Volumen 1, Broj 1, str. 9 - 36 10 Hrvoje Gračanin - ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI Najveći dio tog prostora obuhvaćala je od početka 4. stoljeća prostrana oblast poznata pod nazivom Ilirik. Kronika komesa Marcelina,1 koja kronološki pokriva razdoblje od 379. do 534. godine, pruža niz korisnih podataka koji mogu dodatno rasvijetliti situaciju u Podunavlju u tom burnom vremenu. 1. Komes Marcelin i njegovo djelo Marcelin spada u skupinu neznatnijih spisatelja iz antike i stoga je malo toga poznato o njemu. Osim same Kronike, jedini izvor podataka o Marcelinu i njegovu djelu bilješke su kroničareva suvremenika, šestostoljetnog učenjaka i nekadašnjeg tajnika ostrogotskih kraljeva Italije Flavija Magna Aurelija Kasiodora Senatora, koji ga u priručniku pod nazivom Institutiones divinarum et saecularium litterarum spominje dva puta, i to u poglavljima “O kršćanskim povjesnicima” (de historicis christianis) i o “Svjetopiscima koje moraju čitati redovnici” (cosmographos legendos a monachis).2 Nije poznato ni vrijeme ni mjesto Marcelinova rođenja. Najplauzibilnijom se čini hipoteza da je bio približni istodobnik cara Justinijana I., što bi značilo da se rodio oko 480. godine.3 Kasiodor izričito kaže da je bio “Iliričanin”,4 odnosno podrijetlom s prostora Iliričke prefekture, a Marcelin potvrđuje da mu je Ilirik bio domovina svojim posebnim zanimanjem za tamošnje događaje i ljude. O njegovoj obitelji također se ništa ne zna. Svakako je bez uporišta umovanje da je bio u rodu s glasovitim vojskovođom Marcelinom iz Dalmacije,5 jer kroničar niti daje naznake srodstva (a to je stvar koju zacijelo ne bi propustio spomenuti) niti pokazuje posebno zanimanje za njega (s.a. 468) ili njegova nasljednika u časti i nećaka Julija Nepota (s.a. 474.2, 475.2, 480.2). Unatoč, po svemu sudeći, nepovlaštenoj mladosti pokrajinca s prostora koji su bili pod neprestanom prijetnjom barbarskih upada (kako svjedoči i sama Kronika), Marcelin je stekao solidno obrazovanje. Izričaj mu pokazuje brojne karakteristike kasnoantičke latinštine, kao i jasan utjecaj grčkoga.6 Njegovo poznavanje grčkog jezika dodatno potvrđuje činjenica što je u sastavljanju Kronike rabio grčke izvore. Sama dvojezičnost nije bilo ništa neuobičajeno za lingvističko pograničje između Ilirika i Trakije, odakle je potjecao. Nemoguće je točno i nedvojbeno utvrditi koje je profesionalne dužnosti obavljao Marcelin prije nego što je postao Justinijanov kancelarij, o čemu svjedoči Kasiodor.7 Možda je bio vojni službenik te sudjelovao u vojnim pohodima s kraja 5. i početka 6. stoljeća, poput neuspješne vojne protiv Bugara (s.a. 499.1) ili rata protiv Perzijanaca (s.a. 502.2, 503, 504), jer se čini da je imao snažne veze u vojsci.8 Iako je to manje vjerojatno, mogao je biti i činovnik u nekoj od 1 Koristim izdanje Kronike koje je priredio Theodor Mommsen (Marcellini comiti chronicon, MGH AA XI, Berlin 1894.). 2 Casiod. Inst. 1.17.1-2, 1.25.1 (ed. R. A. B. Mynors, Oxford 1937.). 3 Usp. Croke 2001., 20. Justinijan se rodio oko 482. (PLRE II, Iustinianus 7, 645). 4 Marcellinus Illyricianus, “Iliričanin Marcelin” (Casiod. Inst. 1.17.2). 5 Holder-Egger 1877., 49-50. 6 Usp. Mommsen 1894., 57-59. 7 (...) qui adhuc patricii Iustiniani fertur egisse cancellos, ”koji je još, kažu, vodio ured patricija Justinijana” (Casiod. Inst. 1.17.2). 8 Croke 2001., 20-21, 23, 24. EKONOMSKA I EKOHISTORIJA Volumen 1, Broj 1, str. 9 - 36 Ekonomska i ekohistorija 11 Hrvoje Gračanin - ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI Slika 1: Karta Zapadnog Ilirika civilnih službi, primjerice u uredu prefekta pretorija Istoka čije je sjedište bilo u Carigradu.9 S nešto više sigurnosti može se pretpostaviti da je u istočnorimsku carsku prijestolnicu došao na prijelazu stoljeća, dakle oko 500. godine, jer otada događaji koje opisuje u Kronici upućuju na autorovo osobno iskustvo ili izravan dodir s očevicima.10 I prije nego što ga je Justinijan uzeo u službu, Marcelin je najveći dio vremena proveo u Carigradu jer o mjesnim događajima izvješćuje mnogo redovitije.11 Ipak, kao što je već naznačeno, moguće je da je 503. i 504. bio sudionik pohoda protiv Perzijanaca, pogotovo ako je to razlog što pod tim godinama izvješćuje samo o tom ratu (s.a. 503, 504). Možda je u tom razdoblju obavio i putovanje po Svetoj Zemlji koje spominje Kasiodor,12 s kojeg je zapažanja iskoristio u spisateljskome radu.13 Moguće je i da je 505. godine bio uključen u nesretni pohod Sabinijana mlađeg, što je pod tom godinom također jedina vijest (s.a. 505). Presudni trenutak u Marcelinovoj karijeri i životu nastupio je njegovim ulaskom u krug Justinijanovih suradnika. Kasiodor priča da je Marcelin bio Justinijanov kancelarij dok je on bio patricij.14 Pravo na kancelarija Justinijan je stekao kao dvorski vojni zapovjednik (magister militum praesentalis), što znači da je terminus ante quem za početak Marcelinova službovanja kod budućega cara 520. godina. Tomu ne proturječi ni Kasiodor, iako Marcelinovu službu 9 Demandt 1989., 246. 10 Croke 2001., 22. 11 Usp. a 506, 507.1-2, 509.1-2, 510.1, 511, 512.2-7, 514.1, 515.2-4, 515.6, 516.3, 519.3, 520. 12 (...) itineris sui tramitem laudabiliter percurrit, “hvalevrijedno je prešao stazu svoga putovanja” (Casiod. Inst. 1.17.1). 13 Croke 2001., 24. 14 Casiod. Inst. 1.17.2. EKONOMSKA I EKOHISTORIJA Volumen 1, Broj 1, str. 9 - 36 12 Hrvoje Gračanin - ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI kronološki veže uz Justinijanov patricijat. Tako se razdoblje kroničareva rada u Justinijanovu uredu, zajedno s izvjesnim Marcijanom,15 može smjestiti u godine od 520. do 527., to jest do Justinijanova dolaska na prijestolje kad mu kancelarij više nije bio potreban. Marcelinu je kao kancelariju bila povjerena briga o tekućim uredovnim poslovima poput organizacije službenih prijama i nadzora nad predavanjem podnesaka. Kako je kancelarij bio činovnik čije je imenovanje u cijelosti počivalo na diskrecijskome pravu njegova nadređenog, može ga se smatrati pouzdanikom koji je bio upućen u povjerljive poslove svoga poslodavca i kojemu su prema potrebi bile zadavane i druge dužnosti. Tako je Marcelin možda imao udjela u vojnoadministrativnim poslovima.16 Širenjem zadaća i ovlasti došlo je do uzdizanja statusa kancelarija te su u 6. stoljeću to ljudi senatorskog dostojanstva, comites i katkada viri clarissimi, kao što pokazuje primjer samog Marcelina (Praefatio).17 Marcelin je 527. godine prestao biti kancelarij. To uostalom potvrđuje Kasiodor koji Marcelinovo službovanje izričito smješta u vrijeme Justinijanova patricijata. Nije poznato čime se Marcelin bavio od 527. do 534. kad je objavio nastavak Kronike. Možda je tada napisao ostala djela koja spominje Kasiodor.18 Svakako je moguće da je carevom voljom zaslužni bivši kancelarij zauzeo mjesto u carigradskome senatu kao novi vir clarissimus, iako dodjeljivanje senatorske časti nije u to doba bilo nužno povezano s pravim senatskim članstvom.19 Nakon okončanja službe i nakon što je postao pripadnikom senatorskog staleža (ordo senatorius) Marcelin se u uvjetima nesumnjivo poboljšana imovinskog stanja mogao u cijelosti posvetiti učenoj dokolici. Privrženost,
Load more

Recommended publications
  • Cronologia Atacurilor Transdanubiene ªi Analiza Componentelor Etnice ªi Geografice
    EPOCA ROMANĂ TÂRZIE ŞI CRONOLOGIA ATACURILOR TRANSDANUBIENE. ANALIZA COMPONENTELOR ETNICE ŞI GEOGRAFICE (partea întâi, de la 469 la 565) Eugen S. Teodor Introducere Autorul are a explica, de la început, intruziunea sa într-un domeniu – critica izvoarelor istorice – aflat dincolo de limitele competenţei sale reale; evident, ar fi fost de preferat să nu fie necesar, dar preocuparea istoricilor şi filologilor pentru mărturiile cronicarilor antici pare să se fi stins după publicarea pasajelor din Fontes. Probabil lipseşte provocarea. Oricum, un arheolog găseşte suficiente motive pentru a trece linia, cu orice risc. Pe măsură ce trec anii, contrastul între ceea ce sugerează izvoarele vechi, descriind evenimentele de la Dunăre, şi ceea ce arheologia a putut evidenţia, în peste jumătate de secol de cercetări, creşte continuu, invers proporţional cu speranţa că noi descoperiri vor face lucrurile mai clare. Nu am să intru aici în substanţa problemei, fiindcă arheologii în general o ştiu, iar interesul celorlalţi în materie este probabil destul de scăzut. Scopurile acestei lucrări sunt destul de exacte: în primul rând se va face o nouă lectură a textelor de referinţă pentru mişcările de populaţie la Dunărea de Jos şi Dunărea de Mijloc, dinspre finalul secolului al V-lea până la începutul veacului al VII-lea, comentându-se tot ce ar putea fi interesant pentru identificarea populaţiilor amintite de texte, cât şi pentru ipotetica lor poziţionare geografică şi consistenţa lor demografică; scopul final, „lucrativ”, este stabilirea unei „expectaţii arheologice”, respectiv din ce moment anume ar fi posibil să identificăm urme materiale ale unor populaţii în migraţie şi aproximativ în ce areale. Datorită dimensiunilor considerabile ale materialului, studiul va fi publicat probabil în trei secvenţe: aici evenimentele de la 469 la 565, într-o etapă imediat următoare evenimentele de la 565 la 626, pentru a încheia cu un material concluziv.
    [Show full text]
  • Epoca Romană Târzie Şi Cronologia Atacurilor Transdanubiene
    EPOCA ROMANĂ TÂRZIE ŞI CRONOLOGIA ATACURILOR TRANSDANUBIENE. ANALIZA COMPONENTELOR ETNICE ŞI GEOGRAFICE (partea întâi, de la 469 la 565) Eugen S. Teodor Introducere Autorul are a explica, de la început, intruziunea sa într-un domeniu - critica izvoarelor istorice - aflat dincolo de limitele competenţei sale reale; evident, ar fi fost de preferat să nu fie necesar, dar preocuparea istoricilor şi filologilor pentru mărturiile cronicarilor antici pare să se fi stins după publicarea pasajelor din Fontes. Probabil lipseşte provocarea. Oricum, un arheolog găseşte suficiente motive pentru a trece linia, cu orice risc. Pe măsură ce trec anii, contrastul între ceea ce sugerează izvoarele vechi, descriind evenimentele de la Dunăre, şi ceea ce arheologia a putut evidenţia, în peste jumătate de secol de cercetări, creşte continuu, invers proporţional cu speranţa că noi descoperiri vor face lucrurile mai clare. Nu am să intru aici în substanţa problemei, fiindcă arheologii în general o ştiu, iar interesul celorlalţi în materie este probabil destul de scăzut. Scopurile acestei lucrări sunt destul de exacte: în primul rând se va face o nouă lectură a textelor de referinţă pentru mişcările de populaţie la Dunărea de Jos şi Dunărea de Mijloc, dinspre finalul secolului al V-lea până la începutul veacului al VII-lea, comentându-se tot ce ar putea fi interesant pentru identificarea populaţiilor amintite de texte, cât şi pentru ipotetica lor poziţionare geografică şi consistenţa lor demografică; scopul final, "lucrativ", este stabilirea unei "expectaţii arheologice", respectiv din ce moment anume ar fi posibil să identificăm urme materiale ale unor populaţii in migraţie şi aproximativ în ce areale. Datorită dimensiunilor considerabile ale materialului, studiul va fi publicat probabil în trei secvenţe: aici evenimentele de la 469 la 565, într-o etapă imediat următoare evenimentele de la 565 la 626, pentru a încheia cu un material concluziv.
    [Show full text]
  • A Prosopographical Approach to Medieval Eurasian Nomads
    View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk brought to you by CORE provided by SZTE OJS Journals (University of Szeged / Szegedi Tudományegyetem) AGUSTÍ ALEMANY A Prosopographical Approach to Medieval Eurasian Nomads AGUSTÍ ALEMANY The major prosopographical works devoted to Eurasian empires include entries relating to “per- sons from outside the frontiers” of some relevance to these historical periods (or at least men- tioned by the sources), steppe nomads among them. However, the latter are paid secondary atten- tion, since the main objective of these works is often the study of the ruling elites (“Führungsschichten”) of the aforesaid empires. This paper discusses the usefulness, viability and methodology of prosopographical research collecting biographical data about Inner Asian and, more concretely, Medieval Eurasian nomads. In the last century – and especially in the last decades – several major works have been produced, dealing with the prosopography of the Roman (PIR1), Late Roman (PLRE2), Byzantine (PBE3, PBW4, PmbZ5, PLP6, EPLBHC / ΕΠΛΒΙΠ7), Paper funded by the Research Project FFI2014-58878P (Spain). 1 Prosopographia Imperii Romani saec. I. II. III, vols. I–VIII, ed. E. Groag, A. Stein, L. Petersen, K. Wachtel, M. Heil, W. Eck & J. Heinrichs, Berlin 1933–20152 (erste Auflage: vols. I–III, ed. E. Klebs, H. Dessau & P. de Rohden, Berlin 1897–1898). 2 The Prosopography of the Later Roman Empire, vol. I A.D. 260–395, ed. A.H.M. Jones, J.R. Martindale & J. Morris, Cambridge 1971; vols. II. A.D. 395–527 & III. A.D. 527– 641, ed. J.R. Martindale, Cambridge 1980–1992. 3 The Prosopography of the Byzantine Empire, vol.
    [Show full text]
  • Ekonomska I Ekohistorija
    View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk brought to you by CORE Ekonomska i ekohistorija 9 Hrvoje Gračanin - ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI Kronika komesa Marcelina kao izvor za društvenu i gospodarsku povijest te ekohistoriju kasnoantičkog Ilirika ILLYRICUM IN MARCELINE’S CHRONICLE Chronicle of comes Marcellinus, as a source for social and economic history, as well as ecohistory of late antique Illyricum Hrvoje Gračanin Primljeno: 3. 2. 2004. Odsjek za povijest Prihvaćeno: 23. 7. 2004. Filozofski fakultet Rad ima dvije pozitivne recenzije Sveučilište u Zagrebu UDK/UDC 94(398)(093) Ivana Lučića 3 94(36)(093) HR-10000 Zagreb 930-05 Marcellinus Republika Hrvatska Izvorni znanstveni rad Original scientific paper Sažetak Autor analizira vijesti iz “Kronike” šestostoljetnoga kroničara komesa Marcelina koje se odnose na društvene i gospodarske prilike na širem prostoru Iliričke prefekture u kasnoantičkom razdoblju. Kroničarevi podaci osvjetljavaju različite aspekte života u iliričkim i susjednim pokrajinama s posebnim obzirom na barbarske provale, od Huna preko Ostrogota i Bugara do Slavena, te na prirodne katastrofe koje su i te kako mogle pogoršati postojeću krizu. Pozornost je posvećena i ulozi vojske te vjerskim prilikama u Iliriku. Ključne riječi: Komes Marcelin, Ilirička prefektura, Tračka dijeceza, Huni, Ostrogoti, Bugari, Slaveni, prirodne katastrofe, depopulacija, ilirička vojska, iliričko pravovjerje Key words: Comes Marcellinus, prefecture of Illyricum, diocese of Thracia, Huns, Ostrogoths, Bulgars, Slavs, natural disasters, depopulation, Illyrian military, Illyrian orthodoxy Uvod Još otkako su za cara Marka Aurelija Antonina (161. - 180.) germanska plemena provalila u Panoniju, Rimsko se Carstvo branilo u podunavskim pokrajinama. Kriza se ponovila u III. stoljeću kad je došlo do potpunoga sloma limesa na Dunavu.
    [Show full text]
  • Ilirik U Marcelinovoj Kronici. Kronika Komesa Marcelina Kao Izvor Za
    Ekonomska i ekohistorija 9 Hrvoje Gračanin - ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI ILIRIK U MARCELINOVOJ KRONICI Kronika komesa Marcelina kao izvor za društvenu i gospodarsku povijest te ekohistoriju kasnoantičkog Ilirika ILLYRICUM IN MARCELINE’S CHRONICLE Chronicle of comes Marcellinus, as a source for social and economic history, as well as ecohistory of late antique Illyricum Hrvoje Gračanin Primljeno: 3. 2. 2004. Odsjek za povijest Prihvaćeno: 23. 7. 2004. Filozofski fakultet Rad ima dvije pozitivne recenzije Sveučilište u Zagrebu UDK/UDC 94(398)(093) Ivana Lučića 3 94(36)(093) HR-10000 Zagreb 930-05 Marcellinus Republika Hrvatska Izvorni znanstveni rad Original scientific paper Sažetak Autor analizira vijesti iz “Kronike” šestostoljetnoga kroničara komesa Marcelina koje se odnose na društvene i gospodarske prilike na širem prostoru Iliričke prefekture u kasnoantičkom razdoblju. Kroničarevi podaci osvjetljavaju različite aspekte života u iliričkim i susjednim pokrajinama s posebnim obzirom na barbarske provale, od Huna preko Ostrogota i Bugara do Slavena, te na prirodne katastrofe koje su i te kako mogle pogoršati postojeću krizu. Pozornost je posvećena i ulozi vojske te vjerskim prilikama u Iliriku. Ključne riječi: Komes Marcelin, Ilirička prefektura, Tračka dijeceza, Huni, Ostrogoti, Bugari, Slaveni, prirodne katastrofe, depopulacija, ilirička vojska, iliričko pravovjerje Key words: Comes Marcellinus, prefecture of Illyricum, diocese of Thracia, Huns, Ostrogoths, Bulgars, Slavs, natural disasters, depopulation, Illyrian military, Illyrian orthodoxy Uvod Još otkako su za cara Marka Aurelija Antonina (161. - 180.) germanska plemena provalila u Panoniju, Rimsko se Carstvo branilo u podunavskim pokrajinama. Kriza se ponovila u III. stoljeću kad je došlo do potpunoga sloma limesa na Dunavu. Nakon desetljeća teških borbi protiv raznih barbarskih naroda koji su probili dunavsku granicu Carstvo je uglavnom uspjelo sačuvati pozicije.
    [Show full text]