24 > 31 Oktober 2015

Studie verwezenlijkt ter gelegenheid van de gezamenlijke economische zending onder het voorzitterschap van HKH Prinses Asrid, Vertegen- woordigster van ZM de Koning 24 > 31 oktober 2015 canada Agentschap voor buitenlandse handel Voorwoord

Als op één na grootste land qua oppervlakte biedt Canada heel wat mogelijkheden voor buitenlandse investeerders. Het grondgebied herbergt een indrukwekkende hoeveelheid energiebronnen, waardoor deze sector onmiskenbaar van strategisch belang is.

Canada is ook een innovatieve economie met toegespitste technologie in R&D. Een groot aantal domeinen, waaronder lucht- en ruimtevaart, biotechnologie, telecommunicatie en digitale animatie, trekken steeds meer internationale talenten aan. Het land wordt bovendien beschouwd als één van de gemakkelijkste 3 om zaken in te doen. v

Onze exporteurs tonen een stijgende interesse voor het westen van het land. Net als oorwoord de filmstudio’s van Vancouver, ook wel het Hollywood van het noorden genoemd, en de teerzanden, zijn ook de provincies Alberta en Brits-Columbia sterk aan het boomen. Ze worden door experts beschouwd als de economische locomotieven voor het Canada van morgen.

De gezamenlijke economische zending zal zich concenteren op West-Canada, meer specifiek Vancouver en Calgary. Met de verwachtte in voege treding van CETA, een ambitieus breed akkoord tussen de Europese Unie en Canada, lijkt de timing ideaal om de handelsdynamiek tussen beide landen nog te versterken.

Het is in deze context dat het Agentschap voor Buitenlandse Handel, in samenwerking met zijn gewestelijke partners “Flanders Investment & Trade”, “Brussel Invest & Export” en het “Agence wallonne à l’Exportation et aux Investissements étrangers”, deze zending organiseert. We zijn ervan overtuigd dat dit voor onze bedrijven de kans bij uitstek zal zijn om blijk te geven van hun knowhow, zodat ze al hun troeven op de West-Canadese markt zullen kunnen uitspelen.

Fabienne L’Hoost Marc Bogaerts Adjunct-directeur-generaal Directeur-generaal

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Executive summary

Deze studie opteert voor een nationale aanpak en bespreekt het hele land, ondanks het feit dat de gezamenlijke missie uitsluitend West-Canada aandoet. De aandacht van de lezer zal niettemin regelmatig op de provincies Alberta en Brits-Columbia gevestigd worden.

Als elfde grootste economie ter wereld kent Canada momenteel de sterkste groei van de G7-landen. Hoewel het jaar 2015 er minder goed uitziet als gevolg van de kwakkelende energieprijzen en de afnemende Chinese vraag, zou het BBP opnieuw aanknopen met een groei van meer dan 2% vanaf 2016. Alberta en Brits-Columbia 4 dragen respectievelijk met 18,7% en 12,4% bij aan dit BBP.

Afgeremd door de energiesector lijkt de inflatie in het land op dit moment eerder zwak. Om de economische vertraging sinds begin 2015 het hoofd te bieden heeft

summary de Canadese Nationale Bank beslist om haar monetaire politiek te versoepelen door de basisrente dit jaar al twee keer te laten dalen. Bijgevolg verzwakte de Canadese

cuti ve dollar ten opzichte van de Amerikaanse dollar en van de euro. Ex e

Als twaalfde exporteur en tiende importeur ter wereld is Canada sterk aanwezig op de internationale scène. Het land maakt onder meer deel uit van NAFTA, nog steeds de grootste vrijhandelszone. Het CETA-akkoord met de Europese Unie, dat in voege zou moeten treden vanaf 2016, zou de link met het Oude Continent moeten versterken en de bilaterale handel met 22,9% moeten laten stijgen.

De Canadese export en import groeiden allebei in 2014, met als resultaat een handelsoverschot ten opzichte van de rest van de wereld. De voornaamste partner van Canada zijn onbetwistbaar de Verenigde Staten, die goed zijn voor drie vierde van de Canadese handel. De Europese Unie staat op een tweede positie, gevolgd door China (in dalende mate) en Mexico. Merk op dat België de tiende klant was van Canada in 2014.

Er zijn talrijke stimulansen om te investeren in Canada. Meerdere studies portretteren het land als een ideale omgeving om zaken te doen. Het aantrekkelijk fiscaal regime, de concurrentiële prijzen, de hoogopgeleide, multiculturele

Agentschap voor buitenlandse handel werknemers en de toegespitste R&D worden vaak als voorbeeld aangehaald.

Verschillende uitzonderlijk competitieve sleutelsectoren zullen tijdens de gezamenlijke missie extra belicht worden. Deze studie behandelt er vijf van.

De energiesector neemt een kwart van de export voor haar rekening en ontleent haar succes aan gediversifieerde bronnen in het land, die de grootste buitenlandse investeringen aantrekken. Canada is ’s werelds vijfde petroleumproducent, voornamelijk dankzij het benutten van haar teerzanden. Het land bezet bovendien de 5 derde plaats voor hernieuwbare energiebronnen. Met name zonne- en windenergie zijn sterk in opkomst in Alberta en Brits-Columbia. Ex e cuti ve Vervolgens belichten we de ICT, filmindustrie en digitale media. Vancouver is het derde belangrijkste filmcentrum van Noord-Amerika en de Canadese studio’s summary worden geroemd om hun expertise in animatie en speciale effecten, met al verschillende grote successen van de hedendaagse cinema op hun conto.

Als achtste grootste farmaceutische markt verricht Canada ook pionierswerk in de life sciences. West-Canada ontwikkelde al revolutionaire medische apparaten, dankzij haar superieure onderzoeksinfrastructuur.

We analyseren eveneens de lucht- en ruimtevaartindustrie, die op strategische wijze bijdraagt aan de Canadese economie. Canada is wereldvermaard om haar productie van vliegtuigen, dankzij een toespitste R&D.

Tot slot staan we kort stil bij de verschillende transportnetwerken die het immense Canadese territorium moeten bedienen. Het aantal vervoerde reizigers en goederen gaat in stijgende lijn, net als de bijbehorende logistieke diensten.

Na enkele sleutelcijfers (deel 1) en een macro-economische analyse van het land (deel 2), zullen we de eerder aangehaalde vijf sectoren bekijken, waaronder de meest dynamische van West-Canada (deel 3). Enkele recente Belgische succesverhalen besluiten deze studie (deel 4).

Agentschap voor buitenlandse handel Agentschap voor buitenlandse handel Inhoud voorwoord 3 Executive summary 4 1. Canada in enkele cijfers 8 2. Economische gegevens 12 2.1 Kernindicatoren 14 2.1.1 BBP 14 2.1.2 Inflatie 22 2.1.3 Rentevoeten 26 2.1.4 Wisselkoers 29 7 2.1.5 Overheidsfinanciën 30

2.2 Buitenlandse handel 32 I nhoudstab e l 2.2.1 Handelsrelaties 32 2.2.2 Export 36 2.2.3 Import 38 2.2.4 Balans van de lopende rekening 40 2.3 Directe buitenlandse investeringen 42 2.3.1 De troeven van het land voor investeerders 42 2.3.2 De DBI in cijfers 45 2.4 Risicobeoordeling 48 2.4.1 Risicobeoordeling volgens de Credendo Group 48 2.4.2 Andere risico-indicatoren 50 3. Sectorale analyse 52 3.1 Energie 54 3.1.1 Fossiele energie 54 3.1.2 Hernieuwbare energie 60 3.2 ICT, film en digitale media 64 3.2.1 ICT 64 3.2.2 Film 67 3.2.3 Digitale media 70 3.3 Life sciences 74 3.3.1 Farmaceutische producten 74 3.3.2 Medische apparatuur 76 3.4 Lucht-en ruimtevaart 78 3.5 Transport 82 4. Recente succesverhalen 84 5. bronnen 92

Agentschap voor buitenlandse handel Agentschap voor buitenlandse handel 9

Canada 1 in enkele cijfers

Agentschap voor buitenlandse handel DEMOGRAFIE

2 officiële talen: Engels en Frans

35.749.600 inwoners op 1 april 2015

e 36 meest bevolkte land ter wereld

51% van de Canadezen heeft een universitair diploma

67% van de Canadezen zijn christenen

41,7 jaar is de gemiddelde leeftijd

81% van de Canadezen leven in een stad

6,8% bedraagt de werkloosheidsgraad canada

ECONOMIE e 11 economische macht ter wereld gemeten op BBP

0,68 EUR = 1 CAD, Canadese dollar (op 21 augustus 2015)

1,47 CAD = 1 EUR (op 21 augustus 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel GEOGRAFIE e 2 grootste land ter wereld, na Rusland

325 keer zo groot als België

8.891 km grens met de Verenigde Staten (de langste grens ter wereld tussen twee landen)

31.700 meren

9.970.610 km² (91% aarde en 9% water) 11 C anada in e n ke l

325 x cij fe rs

ECONOMIE POLITIEK e 11 economische macht ter wereld gemeten op BBP 1 grondwettelijke, federale monarchie met parlementair systeem

territoria: de territoria Noord-Oosten, Nunavut en Yukon 0,68 EUR = 1 CAD, Canadese dollar (op 21 augustus 2015) 3

provincies: Alberta, Brits-Columbia (bezocht tijdens de economische 1,47 CAD = 1 EUR (op 21 augustus 2015) 10 zending), Prins Edwardeiland, Manitoba, New-Brunswick, Nova Scotia, Ontario, Quebec, Saskatchewan en Newfoundland & Labrador

Agentschap voor buitenlandse handel Agentschap voor buitenlandse handel 13

Economische 2 gegevens

Agentschap voor buitenlandse handel canada 2 Economische gegevens

2.1 Kernindicatoren

2.1.1 BBP

Het Bruto Binnenlands Product (BBP) van een land Uitgedrukt in USD en gebruik makend van de gemid- kwantificeert de productie van rijkdom via haar eco- delde wisselkoers op de markt, bedroeg het Canadese nomische actoren (huishoudens, bedrijven en over- BBP 1.788 miljard USD in 2014. Voor 2015 zou dit heid). Het wordt vaak beschouwd als de belangrijk- dalen naar 1.595 miljard USD. Deze daling is te wijten ste indicator om de gezondheid van een economie aan de Canadese dollar die momenteel zwak staat ten in te schatten. Wij analyseren het Canadese BBP via opzichte van de Amerikaanse dollar (zie 2.1.4 Wis- 14 diverse invalshoeken. selkoers). Het nominale BBP in USD zou vanaf 2016 weer stijgen en meer dan 2.000 miljard USD moeten Nominaal BBP bedragen in 2019. Het Canadese BBP kent sinds 2009 een steeds toene- mende groei. Deze bedroeg 1.975 miljard CAD in 2014 Volgens het IMF, dat het BBP uitgedrukt in USD ge- ns gegeve en zou in 2015 de grens van 2.000 miljard CAD moeten bruikt als criterium, zou Canada de elfde grootste overschrijden (2.023 miljard CAD) volgens voorspel- economie ter wereld zijn. De Verenigde Staten staan lingen van de Economist Intelligence Unit (EIU). bovenaan de lijst van landen die het meeste rijkdom e Economisch

Nominaal BBP, in lopende prijzen (in miljarden dollar)

4.000 VOORUITZICHTEN 3.500

3.000

2.500

2.000

1.500

1.000

500 NOMINAAL BBP IN CAD NOMINAAL BBP IN USD 0 2011 2017 2015 2014 2013 2012 2010 2019 2016 2018 2007 2005 2020 2009 2006 2008

Bron: EIU (juli 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel produceren. Het podium wordt vervolledigd door Landenklassement volgens BBP China en Japan. (schattingen uit 2015, tegen lopende prijzen) BBP per capita Canada heeft de dertiende hoogste levensstandaard ter wereld, gemeten volgens het BBP per capita. De Rang LAND

EIU schat dat iedere inwoner in 2014 voor 50.322 USD 1 Verenigde Staten aan waarde had gecreëerd, en voorspelt dat de grens 2 China 15 van 60.000 USD doorbroken zal worden in 2020. 3 Japan Canada is bovendien het tweede hoogst scorende land Economisch e 4 Duitsland van de G7 in deze rangschikking, na de Verenigde Sta- ten. De top drie bestaat uit Luxemburg, Noorwegen en 5 Verenigd Koninkrijk

Qatar. Ook België maakt deel uit van de top 20, op een 6 Frankrijk gegeve ns zeventiende plaats. 7 Brazilië

Reële groei van het BBP 8 India De reële groei van het Canadese BBP versnelde in de 9 Italië afgelopen jaren, met 1,9% in 2012, 2,0% in 2013 en 2,4% in 2014. Volgens Consensus Economics heeft 10 Rusland Canada tussen 2010 en 2013 de grootste groei op- 11 Canada getekend van alle G7-landen, met een jaarlijks gemiddelde van 2,6%. 12 Zuid-Korea

13 Australië Economen zijn het erover eens dat de groei minder 14 Spanje sterk zal zijn in 2015. Tijdens de persconferentie op 15 juli 2015 naar aanleiding van de publicatie van 15 Mexico het verslag over de monetaire politiek van de Cana- 16 Indonesië dese Nationale Bank, verklaarde Stephen S. Poloz, de Gouverneur van de Bank, het volgende: “Sinds de 17 Nederland publicatie van ons laatste verslag in april kende de 18 Turkije wereldeconomie een teleurstellende groei, wat ons ertoe bracht om de schattingen voor de groei van 19 Saoedi-Arabië Canada in 2015 sterk naar beneden te herzien”. 20 Zwitserland

Bron: IMF (januari 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Landenklassement volgens BBP Waar de groei in het begin van dit jaar nog op 1,9% per capita (schattingen uit 2015, werd geschat, zal deze volgens de EIU uiteindelijk tegen lopende prijzen) niet meer dan 1,2% bedragen en zelfs slechts 1,1% volgens de Canadese Nationale Bank. Het verslag roept drie belangrijke factoren in om de herziening Rang LAND naar beneden te duiden: 1 Luxemburg > De Canadese petroleumproducenten hebben hun 16 2 Noorwegen vooruitzichten op lange termijn bijgesteld wat de 3 Qatar petroleumprijs betreft en hebben bijgevolg hun

4 Zwitserland investeringsplannen beperkt.

5 Australië > De Chinese economie helt over naar een ns gegeve 6 Denemarken tragere groei, hetgeen de Canadese export voor verschillende grondstoffen niet ten goede komt. 7 Zweden

e Economisch 8 Singapore > Ook de overige export is gedaald sinds begin

9 Verenigde Staten 2015, deels als gevolg van de vertraging van de Amerikaanse economie in het eerste trimester. 10 Ijsland Deze tendens werd echter niet bevestigd in het 11 Nederland tweede trimester.

12 Oostenrijk Ook de nationale economie heeft volgens de Natio- 13 Canada nale Bank momenteel een groei op twee snelheden. 14 Ierland De activiteiten gelieerd aan grondstoffen, al dan niet energiegerelateerd, kennen een vertraging, terwijl de 15 Finland rest van de economie een constante groei optekent. 16 Duitsland Het Canadese BBP is gekrompen in het eerste se- 17 België mester van 2015, maar de Nationale Bank verwacht 18 Verenigd Koninkrijk dat de groei zal hernemen in het derde en vierde se-

19 Nieuw-Zeeland mester en dat de economie weer op volle kracht is vanaf het eerste semester van 2017. De EIU schat Verenigde Arabische 20 de jaarlijkse groei op 2,3% in 2016 en 2,4% in 2017. Emiraten

Bron: IMF (januari 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Reële groei van het BBP, in %

3,2 2,6 2,0 1,2 3,4 3,0 1,9 2,0 2,4 1,2 2,3 2,4 2,3 2,2 2,0 17 0 2,7

1 Economisch e 2 VOORUITZICHTEN 3 2011 gegeve ns 2017 2015 2014 2013 2012 2010 2019 2016 2018 2007 2005 2020 2009 2006 2008

Bron: EIU (juli 2015)

Reële groei van het BBP en vooruitzichten voor de landen van de G7 in %

1 GROEI 2010 2013

2,6 2,2 2,2 2,7 2,0 1,8 1,7 2,6 1,5 0,9 1,0 1,0 0,5 0,5 GROEIVOORUITZICHTEN 0 2014 2016

1 Italië Japan Canada Frankrijk Duitsland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk

Bron: Consenus Economics (april 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

BBP per sector Het Noord-Amerikaanse classificatiesysteem (The De secundaire sector omvat alle activiteiten die als North American Classification System, NAICS) on- einddoel hebben om een natuurlijke grondstof tot derscheidt de verschillende goederen- en diensten- een afgewerkt product te verwerken. Deze sector groepen. De eerste wordt onderverdeeld in de pri- droeg 28,6% bij tot het Canadese BBP, een verho- maire en secundaire sector. De tertiaire sector komt ging met 3,2% ten opzichte van 2013. De vier be- overeen met de diensten. langrijkste activiteiten voor Canada zijn:

18 De primaire sector groepeert alle activiteiten voor > productie de exploitatie van natuurlijke rijkdommen zoals de > winning van delfstoffen, olie en gas landbouw, de veeteelt, de visserij en de bosbouw. > bouw Ze vertegenwoordigt 1,6% van het Canadese BBP in > nutsvoorzieningen (water, elektriciteit…) 2014, wat een daling ten opzichte van 2013 bete- ns gegeve kent. De EIU voorziet geen evolutie in de komende In 2014 droeg de productie 10,6% bij tot het jaren. nationale BBP, een stijging van 2,9%. e Economisch

Sectoriële samenstelling van het BBP, 2014

1,6% Landbouw, bosbouw, visserij en jacht

10,6% Productie

8,5% Mijnbouw, groeves, ontginning van petroleum en gas

7,2% Constructie

2,4% Openbare diensten

12,6% Immobiliëndiensten, verhuurdiensten

6,8% Financiën en verzekeringen

6,8% Gezondheidszorg en sociale assistentie

6,7% Openbare administratie

5,6% Groothandel

5,4% Detailhandel

5,3% Professionele diensten

5,2% Onderwijs

15,4% Andere diensten

Bron: Statistics Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Bijdrage aan het nationale BBP per sector en evolutie

Aandeel in Aandeel in Wijziging in Sector het BBP van het BBP van BBP tussen 2013 2014 2013/2014

primaire sector 1,8% 1,6% -6,3%

Landbouw, bosbouw, visserij en jacht 1,8% 1,6% -6,3%

Secundaire sector 28,4% 28,6% 3,2% 19

Productie 10,5% 10,6% 2,9%

Mijnbouw, groeves, petroleum- en gasontginning 8,1% 8,5% 6,6% Economisch e

Constructie 7,3% 7,2% 0,6%

Openbare diensten 2,5% 2,4% 0,4%

Tertiaire sector 69,8% 69,8% 2,4% gegeve ns

Immobiliëndiensten, verhuur- en leasingdiensten 12,5% 12,6% 2,8%

Financiën en verzekeringen 6,7% 6,8% 3,3%

Gezondheidszorg en sociale bijstand 6,8% 6,8% 1,7%

Openbare administratie 6,8% 6,7% 1,0%

Groothandel 5,5% 5,6% 4,9%

Detailhandel 5,4% 5,4% 3,5%

Professionele, wetenschappelijke en technische diensten 5,3% 5,3% 2,1%

Opleidingsdiensten 5,3% 5,2% 0,2%

Transport en opslag 4,1% 4,2% 4,5%

Informatie-industrie en culturele industrie 3,3% 3,2% 0,0% Administratieve diensten, ondersteunende diensten, afvalbeheer, 2,5% 2,5% 1,9% reinigingsdiensten Horeca 2,1% 2,1% 2,8%

Andere diensten (behalve de openbare administraties) 2,0% 2,0% 2,4%

Bedrijfsbeheer 0,7% 0,7% 0,6%

Kunst, evenementen en vrije tijd 0,7% 0,7% 0,6%

Totaal 100,0% 100,0% 2,4%

Bron: Statistics Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

De ontginning van mijnen, olie en gas kende de De twee provincies die bezocht worden naar aanlei- sterkste vooruitgang in 2014, zijnde 6,6%. Het jaar ding van de gezamenlijke economische missie, Al- 2015 zal geen gelijkaardig succes opleveren. Het berta en Brits-Columbia, bezetten respectievelijk de maandelijks BBP rapport van mei 2015 (gepubliceerd derde en vierde plaats, met 18,7% en 12,4%. Boven- in augustus) maakte duidelijk dat de sector al zeven dien toonden ze in 2014 de hoogste groei van alle opeenvolgende maanden achteruit ging. De olie- en Canadese provincies: 4,4% en 2,6%. gassector worden nader besproken in deel 3.1.1. Beide Westelijke provincies hebben een andere ver- 20 De tertiaire sector, waaronder de diensten, verte- deling van het BBP over de verschillende sectoren genwoordigen 69,8% van het nationale BBP. De be- dan het nationale profiel. langrijkste activiteiten draaien om onroerend goed (12,6% van het BBP). Zeven andere rubrieken dra- In Alberta is de energiesector zeer dominant. In het gen meer dan 5% bij aan het Canadese BBP: bijzonder de rubriek “Mijnbouw, olie- en gasontgin- ns gegeve ning” zorgde in 2014 voor 27,4% van het provinciale > financiën en verzekeringen BBP, een stijging van 7,9% ten opzichte van 2013. > gezondheidszorg en sociale bijstand De dienstensector vertegenwoordigde 52,6%, ver-

e Economisch > overheden sus 69,8% op nationaal niveau. > groothandel > detailhandel In Brits-Columbia vertegenwoordigde de tertiaire > professionele diensten, wetenschappelijk en sector zelfs 75,1% van het BBP in 2014. De rubriek technisch “onroerend goed, verhuur en leasing” droeg 17,7% > onderwijs bij, tegenover 12,6% op nationaal niveau.

BBP per provincie Ontario is de meest productieve provincie, met een output van 36,8% van het Canadese BBP. Quebec komt op een tweede plaats, met een belang van 19,1%.

Agentschap voor buitenlandse handel Bijdrage aan het nationale BBP per provincie en per territorium, 2014

36,8% Ontario 1,6% Newfoundland en Labrador 19,1% Quebec 1,6% New Brunswick 18,7% Alberta 0,3% Prins Edwardeiland 12,4% Brits-Columbia 0,2% Northwest Territories 3,7% Saskatchewan 0,1% Yukon 21 3,2% Manitoba 0,1% Nunavut 2,0% Nova Scotia Economisch e

Bron: Statistics Canada (2015) gegeve ns

Bijdrage aan het nationale BBP per provincie en per territorium en evolutie

Aandeel in het BBP Verschil in BBP Provincie/territorium in 2014 tussen 2013/2014 Ontario 36,8% 2,3% Quebec 19,1% 1,4%

Alberta 18,7% 4,4%

Brits-Columbia 12,4% 2,6% Saskatchewan 3,7% 1,4% Manitoba 3,2% 1,1% Nova Scotia 2,0% 1,6% Newfoundland en Labrador 1,6% -2,9% New Brunswick 1,6% 0,0% Prins Edwardeiland 0,3% 1,3% Northwest Territories 0,2% 6,8% Yukon 0,1% -1,2% Nunavut 0,1% 6,2% Totaal 100,0% 2,4%

Bron: Statistics Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

2.1.2 Inflatie

Het is de taak van de Canadese Nationale Bank om De Canadese Nationale Bank en de Canadese over- de monetaire politiek in goede banen te leiden en de heid namen het jaar 1991 als referentiewaarde, die economische en financiële welvaart van het Cana- sindsdien al vijf keer verlengd werd. Het huidige doel, dese volk veilig te stellen. Ze controleert de geldhoe- lopend tot eind 2016, is vastgelegd op 2%, zijnde het veelheid en het krediet om de waarde van de Cana- midden van de gebruikte vork van 1% tot 3%. dese dollar en de koopkracht te behouden. 22 De verzwakte groeiperspectieven in Canada hebben De bank moet onder andere de inflatie op een laag, het risico op dalende inflatie doen toenemen. De ge- stabiel en voorspelbaar niveau houden. Deze inflatie middelde jaarlijke stijging kwam uit op 1,9% in 2014, wordt vastgesteld in functie van de stijging van de maar zou verminderen tot 1,1% in 2015. Economen algemene consumptie-index gezien op 12 maan- verwachten dat de inflatie daarna opnieuw boven de ns gegeve den, wat de belangrijkste schatting is van levens- 2% uitstijgt, volgens de EIU vanaf 2016, volgens de duurte voor de Canadezen. Canadese Nationale Bank vanaf het eerste semester van 2017. e Economisch

Jaarlijkse inflatiegraad, in %

3,5 VOORUITZICHTEN 3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

2,2 2,0 2,1 2,4 0,3 1,8 2,9 1,5 1,0 1,9 1,1 2,2 2,2 2,1 2,0 2,0 0,0 2011 2017 2015 2014 2013 2012 2010 2019 2016 2018 2007 2005 2020 2009 2006 2008

Bron: EIU (juli 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Variatie per onderdeel Het maandelijkse verslag verschenen op 17 juli 2015 toont aan dat de algemene consumptie-index met 1,0% was gestegen in de 12 maanden voorafgaand aan juni 2015. Zeven van de acht voornaamste onderdelen zagen hun prijzen dalen. Dat er toch een algemene stijging was, viel voornamelijk toe te wijzen aan een prijsverhoging van de goederen gerelateerd 23 aan voedsel en onderdak.

De categorie “Transport” kende een deflatie (-2,6%), voornamelijk als gevolg van dalende energieprijzen (-9% in de loop van de afgelopen 12 maanden). De prijs voor mazout, benzine en gas slonk met respectievelijk 17,8%, 14,1% en 10,9%. Als we energie uit de index halen bedroeg de Canadese inflatie 2,1%.

Wij zijn de Canadese Nationale Bank. Wij engageren ons om de waarde van het geld te bestendigen door de inflatie op een laag en stabiel niveau te behouden. Slogan van de Canadese Nationale Bank

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Relatief belang van onderdelen in de algemene consumptie-index

26,8% Huisvesting

19,1% Transport

16,4% Voeding

13,1% Courante uitgaven, meubels, huishouduitrusting

10,9% Vrije tijd, opleidingen en lectuur

6,1% Kleding en schoenen 24 4,7% Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging

2,9% Alcoholische dranken en tabakproducten

Bron: Rapport IPC (juli 2015) ns gegeve

e Economisch Verschuiving van de onderdelen tussen juni 2014 en juni 2015

0 1,0% 1,0% 2,6% 3,4% 3,1% 2,2% 0,3% 1,3% 3,7%

3 Totaal lectuur Voeding Transport Huisvestin g tabakproducten Gezondheidszorg en Kleding en schoenen Vrije tijd, opleidingen, persoonlijke verzorging Alcoholische dranken en en huishoudinguitrusting Courante uitgaven, meubels

Bron: Rapport IPC (juli 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Variatie per provincie De prijzen zijn in 9 van de 10 provincies gestegen tussen juni 2014 en juni 2015. In Brits-Columbia evolueerden de prijzen met 0,8%, iets minder dan het nationale gemiddelde. Alberta daarentegen kende een sterke stijging van gemiddeld 1,7%.

Verschil in energieprijs tussen juni 2014 en juni 2015

Benzine -14,1%

Aardgas -10,9%

Mazout -14,4%

Elektriciteit +3,2%

Bron: Rapport IPC (juli 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

2.1.3 Rentevoeten

De Canadese Nationale Bank (Bank of Canada – BOC) De interventies in de monetaire politiek zijn toe- voert haar monetaire politiek door in te spelen op de komstgericht. De aanpassingen van de spilrente rentevoeten op korte termijn. hebben immers steeds met enige vertraging hun weerslag op de reële economie en ook hun gevolg Om dit te doen verhoogt of verlaagt de bank dag per voor de inflatie wordt pas na een tijdje merkbaar. dag de spilrente van de financieringen. Het gaat over 26 de basisrentevoet waartegen de financiële instan- De BOC stelt telkens haar vooruitzichten over de ties geld lenen voor één dag. De nationale bank legt evolutie van de economie en de inflatie bij, vooraf- een doelwaarde vast voor deze rentevoet, ook wel de gaand aan beslissingen over de spilrente. Ze heeft er spilrente genaamd. een gewoonte van gemaakt om op acht vastgelegde dagen per jaar aankondigingen te doen. In januari, ns gegeve Een wijziging van de spilrente heeft gevolgen voor april, juli en oktober wordt dan tegelijkertijd ook het het complete gamma aan interestvoeten op de trimestriële verslag over het monetaire beleid voor- markt zoals ze worden vastgelegd door de banken gesteld.

e Economisch en heeft dus ook gevolgen voor de kredietprijs van de consumenten, van immobiliën en bedrijven, evenals voor de interestvoeten van bankdepots en andere spaarproducten.

Agentschap voor buitenlandse handel Kalender met aankondigingen van de Canadese Nationale Bank voor 2015 en 2016

Datum Publicatie

21 januari 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid

4 maart 2015 Spilrente

15 april 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid 27

27 mei 2015 Spilrente Economisch e

15 juli 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid

9 september 2015 Spilrente gegeve ns 21 oktober 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid

2 december2015 Spilrente

20 januari 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

9 maart 2016 Spilrente

13 april 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

25 mei 2016 Spilrente

13 juli 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

7 september 2016 Spilrente

19 oktober 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

7 december 2016 Spilrente

Bron: BOC (augustus 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Met het oog op de slabakkende wereldconjunctuur rendementscurve en een depreciatie van de Cana- en in lijn met verschillende andere centrale banken dese dollar. besloot de Canadese Nationale Bank om haar monetair beleid in 2015 te versoepelen. De Canadese Nationale Bank kondigde op 15 juli een nieuwe daling van 0,25% aan. De fincancieringsren- In januari verlaagde ze de spilrente met 25 basis- tevoet bedraagt sindsdien 0,50%. Volgens de Cana- punten als “verzekering tegen het risico dat de te- dese Nationale Bank is “een nieuwe versoepeling van rugkeer naar een economie op volle kracht, met een de monetaire politiek noodzakelijk om de economie 28 stabiele inflatie van 2%, niet al te zeer op zich zou te ondersteunen zodat deze opnieuw haar volledige laten wachten”, aldus Stephen S. Poloz, gouverneur potentieel kan benutten en om de inflatie op een van de Canadese Nationale Bank. Deze beslissing duurzaam niveau te houden.” vertaalde zich in een dalende rentevoet over de hele ns gegeve e Economisch

Spilrente, in%

1,50

1,25 21 januari 2015 15 juli 2015 1,00

0,75

0,50

0,25

0,00 Jul 2014 Mei 2015 Okt 2014 Mei 2014 Jul 2015 Apr 2015 Apr 2014 Feb 2015 Feb 2014 Dec 2014 Sep 2014 Jun 2015 Jun 2014 Nov 2014 Jan 2014 Aug 2015 Aug 2014 Jan 2015 Maa 2015 Maa 2014

Bron: BOC (augustus 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel 2.1.4 Wisselkoers

Tussen de zomer van 2014 en 2015 verloor de Canade- volgende verlagingen van de spilindex. Ze kan mede se dollar op één jaar tijd 20% van haar waarde ten op- verklaard worden door de aanhoudende daling van de zichte van de Amerikaanse buur. De munt kwam eind prijs per vat olie, dat eind augustus voor de eerste keer januari 2015 terecht onder de grens van 0,80 USD. sinds 2009 de 40 USD naderde. Na een stagnatie en een korte inhaalbeweging tussen midden-april en midden-mei, is de Canadese dollar 1 CAD was 0,65 EUR waard in maart 2014, haar laag- 29 weer aan het zakken ten opzichte van de Amerikaanse ste niveau ten opzichte van onze munt sinds november dollar. 1 CAD was eind augustus 2015 nog 0,76 USD 2009. De Canadese dollar steeg vervolgens tot 0,75 waard, het laagste niveau van het voorbije decennium. EUR in april 2015. Nadien keerde de trend weer om en Economisch e heeft de CAD op vier maanden tijd 10% verloren. Een Deze depreciatie van de Canadese dollar vindt haar Canadese dollar werd verhandeld aan 0,68 EUR op 21

oorsprong in de monetaire versoepeling van de Cana- augustus 2015, zijnde dezelfde prijs als een jaar ge- gegeve ns dese Nationale Bank, meerbepaald in de twee opeen- leden.

Wisselkoers van de Canadese dollar (CAD) t.o.v. de euro (EUR) en de Amerikaanse dollar (USD), augustus 2014 tot augustus 2015

0,95

0,90

0,85

0,80

0,75

0,70

0,65 CAD/USD CAD/EUR 0,60 Jul 2015 Mei 2015 Okt 2014 Apr 2015 Feb 2015 Dec 2014 Sep 2014 Jun 2015 Nov 2014 Jan 2015 Aug 2014 Maa 2015

Bron: BOC (augustus 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

2.1.5 Overheidsfinanciën

Begrotingsevenwicht Overheidsschuld De Canadese overheid registreerde elf opeenvol- Canada heeft de laagste graad van federale over- gende budgetoverschotten tot 2007-2008. Om het heidsschuld ten opzichte van het BBP van de landen hoofd te bieden aan de wereldwijde economische van de G7 en één van de laagste van de geïndustria- en financiële crisis zette het toen een aanzienlijk liseerde G20-landen. Ze bedroeg 37,3% voor het jaar relanceprogramma in werking. 2014-2015. 30

De Minister van Financiën, Joe Oliver, kondigde in Op provinciaal niveau kent Quebec de zwaarste april aan opnieuw een federaal budgettair overschot overheidsschuld, met 50,1% van het BBP. In de laat- te zullen boeken voor het fiscaal jaar 2015 (dat ste 40 jaar werd er slechts zes keer een budget in zich uitstrekt van maart 2015 tot april 2016), na evenwicht of met een licht surplus genoteerd, terwijl ns gegeve zes opeenvolgende jaren van overheidstekorten. de cijfers 34 keer in het rood gingen. Ontario, eco- Het begrotingssaldo evolueerde van een tekort van nomisch gezien de tweede belangrijkste provincie, 55,6 miljard CAD naar een verwacht overschot van kent een schuldgraad van 38,4%.

e Economisch 1,4 miljard CAD. Voor de komende jaren wordt een budgettair evenwicht verwacht. Brits-Columbia en Alberta horen dan weer tot de beste leerlingen van de klas. De eerste heeft een Canada’s Economisch Actieplan 2015 bouwt voort ratio van 16,9%, terwijl de tweede zelfs van een op een gezond fiscaal beheer en op lage belastingen overschot geniet van 2,9% van het BBP (gegevens om de gezinnen en bedrijven te ondersteunen. van 31 maart 2014).

Onze overheid houdt haar belofte om het federale budget in evenwicht te brengen. We zijn nu in staat om ook onze belofte te ver- wezenlijken om de Canadese families te helpen hun budget in evenwicht te brengen. Stephen Harper, Eerste Minister (Economisch Actieplan van 2015, gepubliceerd op 21 april 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Begrotingssaldo, in miljard CAD

1,4 1,7 2,6 2,6 4,8 0 5,2 2,0

4 31 VOORUITZICHTEN 6 Economisch e 2016-2017 2017-2018 2014-2015 2013-2014 2015-2016 2018-2019 2019-2020 gegeve ns

Bron: Ministerie van Financiën (2015)

Federale publieke schuld, in % van het BBP

140

120

100

127,3 110,4 87,4 81,0 79,7 49,7 37,3 0 Italië Japan Canada Frankrijk Duitsland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk

Bron: IMF (april 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada 2 Economische gegevens

2.2 buitenlandse handel

2.2.1 Handelsrelaties

Canada is internationaal gezien een onvermijdelijke meer in het afschaffen van 99% van de douanerechten. handelspartner. Volgens de Wereldhandelsorganisatie Volgens de schattingen zou het akkoord de Euro-Cana- was het land in 2014 de twaalfde goederenexporteur dese handel met 22,9% (of 25,7 miljard euro) laten toe- en de tiende goederenimporteur ter wereld, waarmee nemen, het Europese BBP met 12 miljard euro en dat het een plaats hoger staat dan het voorgaande jaar. Ter van Canada met 8 miljard euro per jaar. vergelijking, België bezette de dertiende plaats in beide 32 klassementen. In oktober 2013 werd een politiek akkoord gesloten. De onderhandelaars hebben hun werk vervolgens verdergezet Canada is lid van de G7, de G20, de Wereldhandelsor- en het einde van de onderhandelingen werd aangekondigd ganisatie (WHO), de Noord-Atlantische Verdragsorga- op de top EU-Canada van 26 september 2014. De tekst nisatie (NAVO), de Asia-Pacific Economic Cooperation van het akkoord is nog niet bindend op gebied van inter- ns gegeve (APEC), de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), nationaal recht gezien de Europese Commissie en Canada de Organisatie voor Economische Samenwerking en nog bezig zijn met hun juridisch onderzoek. Daarna wordt Ontwikkeling (OESO), de Verenigde Naties (VN), de de tekst ter goedkeuring voorgelegd aan de Europese

e Economisch Commonwealth en de Organisation internationale de la Raad en het Europese Parlement. Het CETA-akkoord zou Francophonie. in de loop van het jaar 2016 van kracht moeten worden.

Canada heeft niet minder dan 44 vrijhandelsakkoorden Acht doelstellingen in het kader van de overeenkomst zijn: gesloten, die samen de helft van de wereldeconomie 1. Het schrappen van douanerechten vertegenwoordigen en bijna een kwart van alle landen 2. Het toelaten dat EU-bedrijven aan Canadese open- ter wereld aangaan. bare aanbestedingen deelnemen 3. Het versterken van de samenwerking in reglemente- De Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst, af- ring gekort NAFTA, is van kracht sinds 1 januari 1994 en be- 4. Het beschermen van innovaties en traditionele Eu- helst de grootste vrijhandelszone ter wereld. De markt ropese producten van de Verenigde Staten, Canada en Mexico is goed voor 5. Het vereenvoudigen van de handel in diensten ongeveer 480 miljoen inwoners. 6. Het aanmoedigen en beschermen van investeringen 7. Het verzekeren van een succesvolle samenwerking op CETA (Comprehensive Economic and Trade Agreement, lange termijn in het Nederlands “Alomvattend economisch en com- 8. Het beschermen van de democratie, de consumenten mercieel akkoord”) is het verdrag dat momenteel on- en het milieu derhandeld wordt tussen de Europese Unie en Canada. Voor meer informatie over het CETA-akkoord kan u te- De objectieven van dit akkoord zijn het stimuleren van recht in de reglementeringsstudie “Exporteren naar Ca- handel, het versterken van de economische relaties en nada”, gepubliceerd door het Agentschap voor Buiten- het creëren van werkgelegenheid. CETA voorziet onder landse Handel.

Agentschap voor buitenlandse handel Vrijhandelsakkoorden van Canada

Lopende vrijhandelsakkoorden

Canada - Korea (sinds 1 januari 2015)

Canada - Honduras (sinds 1 oktober 2014)

Canada - Panama (sinds 1 april 2013)

Canada - Jordanië (sinds 1 oktober 2012)

Canada - Colombia (sinds 15 augustus 2011)

Canada - Peru (sinds 1 augustus 2009)

Canada - Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) (sinds 1 juli 2009)

Canada - Costa Rica (sinds 1 november 2002)

Canada - Chili (sinds 5 juli 1997)

Canada - Israëlische Staat (sinds 1 januari 1997) 33

Canada - Verenigde Staten - Mexico: NAFTA (sinds 1 januari 1994) Economisch e Afgesloten onderhandelingen vrijhandelsakkoorden

Canada - Europese Unie: CETA (5 augustus 2014)

Canada - Oekraïne (14 juli 2015) gegeve ns

Lopende onderhandelingen CETA

Canada - Guatemala, Nicaragua en El Salvador

Canada - India

Canada - Japan

Canada - Caribbean Community (CARICOM)

Canada - Marokko

Canada - Dominicaanse Republiek

Canada - Singapore

Canada - Trans-Pacific Partnership

Modernisering van het vrijhandelsakkoord tussen Canada en Costa Rica

Voorafgaande onderhandelingen

Verkennende onderhandelingen over de handelsrelaties tussen Canada – MERCOSUR

Verkennende onderhandelingen over de handelsrelaties tussen Canada – Turkije

Verkennende gesprekken met het oog op de onderhandeling van een vrijhandelsakkoord tussen Canada en de Filipijnen

Verkennende gesprekken met het oog op de onderhandeling van een vrijhandelsakkoord tussen Canada en Thailand

Bron: www.international.gc.ca/international/index.aspx?lang=eng (augustus 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

De EU-CANADA-OVEREENKOMST heeft een groter bereik dan het transatlantisch partnerschap. Jayson Meyers, Voorzitter van de Exportvereniging van Canada (L’Echo, 8 mei 2015)

Een handelsbalans in evenwicht Sinds 2009 kennen de Canadese goederenexport en van de import – is gedaald met 0,9% in 2014 om zich -import een gelijkaardige evolutie. Volgens Statistics op 0,98 te vestigen (referentiejaar 2007). Canada, steeg de uitvoer in 2014 met 10,3% en de 34 uitvoer met 7,8% (in CAD). Daar waar de handelsbalans van Canada tegenover de rest van de wereld in 2013 een tekort vertoonde, De volumes zijn respectievelijk gegroeid met 5,3% en sloeg dit in 2014 om naar een overschot. De som- 2,2% terwijl de prijzen stegen met 4,8% en 5,4%. De bere vooruitzichten van de energiesector zouden handel van Canada met de rest van de wereld – met echter nieuwe handelstekorten kunnen veroorzaken ns gegeve andere woorden de waarde van de export ten opzichte in 2015 en 2016. e Economisch

Stroom van de handel in goederen, in miljard USD

600

500

400

300

200

100 UITVOER VOORUITZICHTEN INVOER 0 2011 2017 2015 2014 2013 2012 2010 2019 2016 2018 2007 2009 2008

Bron: EIU (juli 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Handelsbalans van goederen, in miljard USD

50 VOORUITZICHTEN 40

20 35 10

42,440,9 0,6 4,4 3,3 4,1

0 5,9 9,4 11,2 7,0 7,3 11,7 0,3 Economisch e

20 gegeve ns 2011 2017 2015 2014 2013 2012 2010 2019 2016 2018 2007 2009 2008

Bron: EIU (juillet 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

2.2.2 Export

Per land Per product De Verenigde Staten zijn de belangrijkste klant van Een kwart van de Canadese exportomzet wordt ge- Canada, goed voor drie kwart (76%) van de export. genereerd door energieproducten. Olie is goed voor De EU komt in 2014 op een tweede plaats met 8%, 72% hiervan en zorgt ook voor 18% van de totale gevolgd door China (4%), Japan (2%) en Mexico export. Gas en geraffineerde aardolieproducten ver- (1%). België staat op de tiende positie wereldwijd tegenwoordigen respectievelijk 14% en 9% van de 36 (0,7%) en op de vierde plaats binnen de EU (9,1%), Canadese energie-gerelateerde export. na het Verenigd Koninkrijk (derde klant ter wereld, tussen China en Japan), en nek aan nek met Neder- De energie-gerelateerde export verhoogde in 2014 land en Italië. met 13,5%, als gevolg van een stijging van de volumes met 3,8% en van de prijzen met 9,4% op een ns gegeve De verkoop aan de Verenigde Staten steeg met 12% jaar tijd. De prijsdaling werd nochtans afgezwakt in 2014 ten opzichte van 2013 om de kaap van 400 door een koersdaling voor olieproducten in de loop miljard CAD te overschrijden. De verkoop aan de EU van het tweede semester 2014.

e Economisch sprong zelfs met 15%. Deze verhogingen werden wel deels geneutraliseerd door de dalende export naar Naast de dominerende energie-uitvoer nemen nog China (-5%). drie andere categorieën elk 10% van het geëxpor- teerde volume voor hun rekening: auto’s en hun on- De stijgende verkoop aan Europa is voornamelijk derdelen, consumptiegoederen (voornamelijk farma toe te schrijven aan Italië, het Verenigd Koninkrijk en voeding), metalen en niet-metaalhoudende mi- en België, volgens de Canadese Statistiekdienst. De nerale producten. export naar ons land steeg met 39% in 2014 (versus 6% in 2013), één van de grootste stijgingen van de klanten in de top 10. Per provincie 36% van de door Canada geëxporteerde goederen Gebaseerd op het communautaire concept teke- zijn afkomstig van Ontario. Alberta en Brits-Colum- nen de gegevens van Eurostat een voorzichtigere bia bezetten respectievelijk de tweede en vierde groei af van de Canadese export naar België in 2014 plaats, met 25% en 7%. (4,5%). Deze cijfers worden uitgebreid voorgesteld in het document “Handelsrelaties van België met Voor de energie-gerelateerde producten draagt Al- Canada”, uitgegeven door het Agentschap voor Bui- berta het leeuwendeel bij, met 67,8% van de export. tenlandse Handel.

Agentschap voor buitenlandse handel Uitvoer per land (2014)

76% Verenigde Staten

8% Europese Unie

4% China

2% Japan

1% Mexico

9% Rest van de wereld

Bron: Statistics Canada (2015)

Export per product (2014), volgens het classificatiesysteem van de Noord-Amerikaanse producten (SCPAN)

Energieproducten

18% Petroleum en bitumen

3% Aardgas, vloeibaar aardgas en verwante producten 37 2% Geraffineerde petroleumproducten voor brandstoffen

1% Elektriciteit

1% Andere energieproducten Economisch e

Niet-energetische producten

14% Voertuigen en onderdelen voor voertuigen

11% Consumentengoederen gegeve ns

11% Metaalproducten en niet-metalen minerale producten

7% Bosbouwproducten, constructie-en verpakkingsmateriaal

7% Industriële en eenvoudige chemische producten, producten uit plastic of rubber

6% Landbouw- of visserijproducten, voedingswaren in tussenstadia van verwerking

6% Machines, materiaal en industriële onderdelen

5% Materiaal en onderdelen voor elektriciteit en elektronica

4% Vliegtuigen en ander materiaal of onderdelen voor transport

4% Ertsen en niet-metaalhoudende mineralen

Bron: Statistics Canada (2015)

Export per provincie (2014)

36% Ontario

25% Alberta

15% Quebec

7% Brits-Columbia

7% Saskatchewan

3% Manitoba

3% Newfoundland en Labrador

3% New Brunswick

1% Anderen

Bron: Statistics Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

2.2.3 Import

Per land Per product Ook wat betreft de invoer lopen de Verenigde Sta- Canada importeert ieder jaar het equivalent van 100 ten op kop: 67% van alle goederen die de Canadese miljard USD aan consumptiegoederen waardoor grens oversteken is van het grote buurland afkom- deze sector op de eerste plaats komt te staan. In stig. De Europese Unie (9%) en China (7%) komen deze enorme categorie vinden we het volgende terug: respectievelijk op de tweede en derde plaats. Mexico > schoonmaakproducten, huishoudelijke apparaten, 38 en Japan vervolledigen opnieuw de top vijf. net als diverse goederen en benodigdheden > voeding, dranken en tabaksproducten België staat op de dertiende plaats wereldwijd > kledij, schoenen en textielproducten (0,6%) en op een zesde plaats binnen de EU (6,4%), > farmaceutische producten en medicijnen achter Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Italië, ns gegeve Frankrijk en Nederland. De tweede grootste categorie bestaat uit wagens en onderdelen: Volgens de Canadese handelsstatistieken steeg de > banden, motoren en auto-onderdelen

e Economisch import met 8% in 2014. De stijging was te wijten aan > auto’s en lichte vrachtwagens een groei van 12% vanuit de Verenigde Staten en 9% uit de EU. De aankoop van Belgische producten Het podium wordt vervolledigd door elektrisch en steeg met 25% in 2013 en met 13% in 2014. elektronisch materiaal. Deze drie productgroepen vertegenwoordigen samen 50% van de Canadese import.

Per provincie Ontario is goed voor 58% van de nationale import. Brits-Columbia en Alberta vertegenwoordigen respectievelijk 9% en 6% van de Canadese aankopen, goed voor de derde en vierde plaats.

Agentschap voor buitenlandse handel Import per land (2014)

67% Verenigde Staten

9% Europese Unie

7% China

3% Mexico

2% Japan

12% Rest van de wereld

Bron: Statistics Canada (2015)

Invoer per product (2014)

39 21% Consumptiegoederen

18% Voertuigen en onderdelen voor voertuigen Economisch e 12% Elektronisch en elektrisch materiaal en onderdelen

10% Machines, materiaal en industriële onderdelen

9% Metaalproducten en niet-metaalhoudende mineralen

9% Industriële en enkelvoudige chemische producten, producten uit plastic of rubber gegeve ns

9% Energieproducten

4% Bosbouwproducten, constructie- en verpakkingsmateriaal

3% Vliegtuigen, ander materiaal en onderdelen voor transport

3% Landbouw- en visserijproducten, voedingswaren in tussenstadia van productie

2% Ertsen en niet-methaalhoudende mineralen

Bron: Statistics Canada (2015)

Import per provincie (2014)

58% Ontario

15% Quebec

9% Brits-Columbia

6% Alberta

4% Manitoba

3% New Brunswick

2% Saskatchewan

2% Nova Scotia

1% Anderen

Bron: Statistics Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

2.2.4 balans van de lopende rekening

De balans van de lopende rekening, het saldo van buitenlandse sector. De exportdaling van de energie- de geldstromen van het land als gevolg van haar gerelateerde sector zal het deficit op de lopende internationale transacties van goederen, diensten, rekening nog versterken, van 2,1% van het BBP in overdrachten en inkomsten, is sinds 2009 sterk 2014 naar 3,4% in 2015. Maar de waardedaling van negatief. Niet één onderdeel kende een surplus. In de CAD zou vervolgens positief moeten uitpakken 2014 vond de enige uitzondering plaats, met name voor de exporterende bedrijven, waardoor het tekort 40 de licht positieve goederenbalans. op de balans van de lopende rekening de komende jaren volgens berekening van de EIU zou moeten De ineenstorting van de olieprijzen en de zwakke verminderen tot 1,5% van het BBP in 2019. Canadese dollar zijn bepalende factoren voor de ns gegeve e Economisch

Bijdrage van de verschillende onderdelen aan de balans van de lopende rekening, in miljard USD aan constante prijzen

60 VOORUITZICHTEN 40

0 GOEDERENBALANS 20 DIENSTENBALANS 40 INKOMSTENBALANS

60 TRANSFERBALANS BALANS VAN DE LOPENDE REKENING 80 2011 2017 2015 2014 2013 2012 2010 2019 2016 2018 2007 2009 2008

Bron: EIU (juli 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel 41

Agentschap voor buitenlandse handel canada 2 Economische gegevens

2.3 directe buitenlandse investeringen

2.3.1 dE troeven van het land voor investeerders

Het Canadese Ministerie van Buitenlandse Zaken, Hooggekwalificeerde werknemers Handel en Ontwikkelingssamenwerking (www.inter- Canada heeft het grootste arsenaal aan gekwalifi- national.gc.ca) helpt de Canadese ondernemingen ceerde werknemers van alle OESO-landen. De helft en organisaties om wereldwijd te opereren. Bovendien van de bevolking op werkgerechtigde leeftijd genoot moedigt Canada buitenlandse investeringen aan en een hogere opleiding. Het onderwijssysteem telt een biedt het een resem concurrentiële voordelen. De slo- honderdtal universiteiten, die studenten en onder- 42 gan “Investeren in Canada om uit te blinken in de hele zoekers uit de hele wereld aantrekken. wereld” vat de gevoerde koers samen, waarvan de 7 krachtlijnen hierna volgend worden toegelicht: Drie Canadese grootsteden prijken op het lijstje van tien steden met het meest beperkte risico ter wereld Een gastvrij ondernemingsklimaat wat betreft het aanwerven, tewerkstellen en her- ns gegeve Volgens verschillende gerenommeerde bronnen zo- plaatsen van werknemers, volgens het consultancy als Forbes Magazine en Bloomberg zou Canada het bureau Aon Hewitt. meest gunstige land van de G20 zijn om zaken mee

e Economisch te doen. Ook de EIU is het hiermee eens en voorspelt In april 2013 richtte de overheid een “start-up visa dat Canada de titel van beste plaats om zaken te programma” op, met als doel het recruteren en on- doen binnen de G7 zal behouden voor ten minste de dersteunen van immigranten om nieuwe innovatieve komende vijf jaar. Deel 2.4 bespreekt het risico ge- entiteiten op de rails te krijgen in Canada. Het land relateerd aan handel en investeringen met Canada. voert een selectieve immigratiepolitiek.

Klassement van de G7-landen in De tien grootsteden met het meest functie van hun ondernemingsklimaat beperkte risico gerelateerd aan voor de periode 2015-2019 personeelszaken, 2013

1 Canada Rangschikking Stad Index 2 Verenigde Staten 1 New York 67 3 Verenigd Koninkrijk 2 Singapore 70 4 Duitsland 3 Toronto 72 5 Frankrijk 4 Londen 73 6 Japan 5 Montreal 73 7 Italië 6 Los Angeles 74 7 Kopenhagen 76

Bron: EIU (mei 2015) 8 Hong Kong 76 9 Zürich 77 10 Vancouver 78

Bron: Aon Hewitt 2013

Agentschap voor buitenlandse handel De meeste Canadese arbeidskrachten zijn boven- den van de Verenigde Staten. dien meertalig en staan erom bekend goed in een internationale context te kunnen werken. Canadese Eens CETA in werking zal treden openen zich ook de werknemers genieten van een uitmuntende reputa- poorten naar de EU, een dynamische markt die bijna tie voor het op tijd en binnen de voorziene budgetten de helft van de wereldproductie aan goederen en afleveren van projecten. diensten genereert (zie deel 2.2).

één van de meest performante Een lage belastingsdruk 43 economieën Dankzij de verschillende belastingverlagingen voor Zoals via verschillende indicatoren aangetoond in bedrijven die de overheid sinds 2006 doorvoerde, deel 2.1 is Canada een sterke en stabiele economie. heeft Canada momenteel de tweede laagste belas- Economisch e Het land tekende de grootste economische groei op tingsdruk van de G7-landen. De federale inkomsten- van de G7 in het decennium 2004 tot 2013. Voor het belasting voor bedrijven bedraagt 15%. In combina-

zevende opeenvolgende jaar heeft het Wereld Eco- tie met de provinciale komt de werkelijke belasting gegeve ns nomich Forum het Canadese banksysteem ook als uit op gemiddeld 26,3%. het meest betrouwbare ter wereld bestempeld. Volgens de door KPMG uitgevoerde studie “Competi- Een uitzonderlijke toegang tot tive Alternatives (2014)”, zijn de operationele kosten markten van Canada de op één na laagste binnen de G7, na Dankzij haar deelname aan NAFTA biedt Canada aan Duitsland, maar wel 7,2% onder deze van de Verenig- investeerders toegang tot een markt van 480 miljoen de Staten. Deze concurrentiepositie heeft Canada consumenten. Van de 20 grootste Canadese steden voornamelijk in de digitale sector, R&D en de ver- zijn er 16 gevestigd op minder dan anderhalfuur rij- vaardiging van goederen en diensten voor bedrijven.

Belastingstarief voor bedrijven in 2015

10 32,1% 27,5% 34,3 % 26,3% 30,2% 34,0% 39,0% 0 20,0% Italië België Japan Staten Canada Frankrijk Verenigd Koninkrijk Duitsland Verenigd e

Bron: OESO (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Een concurrentiële kop in het stimuleren van de economische groei R&D-omgeving door een innovatie-gerichte aanpak. Canada ondersteunt innovatie in de privé-sector via verschillende kanalen: Een hoge levensstandaard > het Scientific Research and Experimental Deve- De levenskwaliteit is een zeer belangrijke factor voor lopment Tax Incentive Program (SR&ED) buitenlandse investeerders die zich in het land vesti- > fiscale stimulansen vanuit de regio’s gen. Canada is één van de meest multiculturele lan- > gerichte steun voor bepaalde sectoren (automo- den ter wereld, met gerenommeerde universiteiten en 44 biel, lucht- en ruimtevaart,…) een universeel systeem van gezondheidszorg. De ste- > innovatiestimulerende steunprogramma’s bij den in het land zijn divers, proper en uitnodigend. De KMO’s steden bieden een brede waaier aan ontspannings- > regionale centra met aantrekkelijke voorwaarden mogelijkheden, maar zijn bovenal veilig, wat veel zegt > een efficiënte bescherming op intellectuele over de grote sociale stabiliteit binnen het land. ns gegeve eigendom > een open concurrentie voor het inzetten van digi- Volgens de “Beter Leven Index” (Better Life) van de tale informatie- en communicatietechnologieën OESO kent Canada de hoogste levenskwaliteit bin-

e Economisch > transparantie bij het toewijzen van overheidsop- nen de G7, en de tweede hoogste van de de G20. Op drachten wereldvlak zou het zelfs op een derde plaats komen, > openheid voor immigratie van hooggekwalificeer- volgens een HSBC-enquête gehouden onder expats. de personeelsleden > de laagste R&D-kosten binnen de G7, zelfs 10,7% lager dan in de Verenigde Staten Algemene levenskwaliteit van expats Een internationale studie toonde de positieve bij-

drage van dit innovatiestimulerende beleid aan. De 1 Hong Kong Information Technology and Innovation Foundation 2 Australië (ITIF) en de Kaufmann Foundation lanceerden een 3 Canada mondiale index van het innovatiebeleid. In het rap- 4 Nederland port worden acht sectoren besproken waarin inno- 5 Verenigde Arabische Emiraten vatie de economische groei stimuleert. Vervolgens 6 Verenigde Staten wordt elk land gerangschikt op basis van hun pres- 7 Saoedi-Arabië taties ten opzichte van het gevoerde beleid. Canada 8 Verenigd Koninkrijk bevindt zich bij de beste leerlingen in zeven van de

acht sectoren. Daarmee staat het binnen de G7 op Bron: HSBC (2012)

Agentschap voor buitenlandse handel 2.3.2 dE DBI in cijfers

We spreken over directe buitenlandse investerin- da een belangrijke groei van zowel binnenkomende gen (DBI) als een onderneming minstens 10% van (van het buitenland naar Canada) als van uitgaande het kapitaal van een buitenlandse onderneming (van Canada naar het buitenland) Directe Buiten- verwerft om er controle over uit te oefenen en het landse Investeringen. De binnenkomende voorraad beheer ervan te beïnvloeden. Deze operaties worden bedroeg 732 miljard CAD in 2014, twee keer meer meestal in twee grote groepen onderverdeeld: de dan in 2004 (379 miljard CAD). De uitgaande DBI 45 zogenoemde “greenfield”-investeringen, die als be- kenden een even indrukwekkende stijging, van 449 doeling hebben een nieuwe onderneming op te rich- miljard CAD in 2004 naar 829 miljard CAD in 2014. ten, en de “brownfield”-investeringen of overnames Economisch e die ernaar streven de controle over een bestaande De binnenkomende DBI-stroom werd groter dan de onderneming over te nemen. uitgaande in 2013. Deze positieve balans werd be-

vestigd in 2014 en zou de komende jaren bestendigd gegeve ns In de loop van het afgelopen decennium kende Cana- blijven.

Stroom van Directe Buitenlandse Investeringen in miljard lopende USD

120 VOORUITZICHTEN 100

0 BINNENKOMENDE DBI

20 UITGAANDE DBI

BALANS 2011 2017 2015 2014 2013 2012 2010 2019 2016 2018 2007 2005 2009 2006 2008

Bron: EIU (juli 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Binnenkomende DBI Het landenklassement wordt aangevoerd door de 29% van de binnenkomende DBI zijn gericht op de Verenigde Staten, die de helft van de Directe Buiten- productiesector, voornamelijk de bereiding van deri- landse Investeringen voor hun rekening nemen. Daar- vaten van petroleum en steenkool, metaalproducten, na volgen drie Europese landen: Nederland (9,4%), chemische producten en voedingsproducten. Op de Luxemburg (7,3%) en het Verenigd Koninkrijk (6,6%). tweede plaats komt de mijnbouw en de petroleum- en België bezet de elfde plaats, met 0,8% van de DBI in gasontginning. Investeringen in bedrijfsbeheer volgen Canada. op een derde plaats. 46

Binnenkomende DBI per continent, 2014 ns gegeve

50,6% Noord-Amerika

34,3% Europa

11,7% Azië en Oceanië

e Economisch 2,7% Centraal- en Zuid-Amerika

0,6% Afrika

Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken, Handel en Ontwikkelingssamenwerking Canada (2015)

Binnenkomende DBI per sector, 2014

29% Productie

21% Mijnbouw en ontginning van petroleum en gas

17% Management van maatschappijen en bedrijven

12% Financiën en verzekeringen

8% Groothandel

5% Detailhandel

8% Andere sectoren

Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken, Handel en Ontwikkelingssamenwerking Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Uitgaande DBI De Verenigde Staten zijn de belangrijkste bestemming op de financiële en verzekeringssector. De sector die voor de Canadese DBI, met een aandeel van 42,2%. onder meer activiteiten in mijnbouw en koolwater- Europa in haar geheel trekt een kwart aan. België ont- stoffen bevat komt op een tweede plaats met 18%, ving 0,1% en bevindt zich zo op de 34ste plaats. gevolgd door diensten aan bedrijven met 15%. De productie trekt 8% van de uitgaande DBI aan, voorna- Voor de uitgaande DBI richt Canada zich voornamelijk melijk dan in chemie en voeding.

Uitgaande DBI per contintent, 2014 Economisch e

62,5% Noord-Amerika gegeve ns

23,1% Europa

8,4% Azië en Oceanië

5,8% Centraal- en Zuid-Amerika

0,2% Afrika

Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken, Handel en Ontwikkelingssamenwerking Canada (2015)

Uitgaande DBI per sector, 2014

38% Financiën en verzekeringen

18% Mijnbouw en ontginning van gas en petroleum

15% Management van maatschappijen en bedrijven

8% Productie

4% Immobiliëndiensten, verhuurdiensten en leasing

4% Informatie-industrie, culturele industrie

3% Transport en opslag

3% Openbare diensten

7% Andere sectoren

Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken, Handel en Ontwikkelingssamenwerking Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada 2 Economische gegevens

2.4 Risicobeoordeling

2.4.1 Risicobeoordeling volgens de Credendo Group

Delcredere|Ducroire, Belgisch openbaar kredietverze- Zowel voor exporttransacties met kortlopend krediet keraar en lid van de Credendo Group, verzekert bedrij- als voor transacties met middellang/langlopend kre- ven en banken tegen politieke en commerciële risico’s diet kan de Credendo Group in “open account” dek- van internationale handelstransacties die vooral be- king verlenen tegen het politieke en het commerciële trekking hebben op uitrustingsgoederen, industriële risico, d.w.z. zonder dat een bankgarantie vereist is, projecten, aannemingswerken en diensten aan on- en zonder verdere bijzondere voorwaarden. De maxi- 48 dernemingen. Daarnaast werkt de Credendo Group male dekking werd door de Credendo Group voor het voor deze risico’s samen met banken op basis van land vastgelegd op 2.250 miljoen EUR voor de korte risk-sharingschema’s. In het kader van die activiteit termijn en de speciale transacties en op 2.250 mil- stelt de Credendo Group een landenrangschikking op joen EUR voor de middellange/ lange termijn en de volgens het risico dat ze voor de investeerders inhou- investeringen. ns gegeve den. Voor Canada zijn de conclusies zowel op politiek als op commercieel vlak uitstekend. Conform de OESO-regeling is de maximale aflos- singstermijn voor transacties op middellange en

e Economisch Uitvoerbewegingen lange termijn naar Canada vastgesteld op 5 jaar. Fi- De “politieke risico’s” waaraan investeerders in Ca- nancieringen van concessionele aard zijn uitgesloten. nada worden blootgesteld zijn miniem, zowel op korte, middellange en lange termijn als voor de speciale Directe investeringen transacties (klasse 1 op 7). Met “politieke risico’s” De Credendo Group verzekert de investeringen in dit bedoelt men alle gebeurtenissen in het buitenland land tegen het risico op oorlog, het risico op ontei- die voor de verzekerde of debiteur overmacht vormen gening, willekeurige overheidsmaatregelen en het zoals oorlogen, revoluties, natuurrampen, deviezen- transferrisico i.v.m. de betaling van de dividenden schaarste en willekeurige overheidsmaatregelen. of de repatriëring van kapitaal. Die risico’s kunnen afzonderlijk worden verzekerd, maar ook in alle mo- Het “commerciële risico” situeert zich in klasse A, gelijke combinaties. Alle aanvragen worden geval d.w.z. een zeer laag risico. Het gaat om het risico per geval behandeld op basis van een gedetailleerde dat de buitenlandse privédebiteur in gebreke blijft, analyse. nl. dat hij niet aan zijn verplichtingen kan voldoen of dat hij er zich aan onttrekt zonder wettige reden. Het Het risico op oorlog omvat zowel het risico op een commerciële risico wordt niet alleen bepaald door extern conflict als het risico op binnenlands politiek de microsituatie van de debiteur zelf, maar ook door geweld. Het binnenlands politieke geweld omvat, op macro-economische systeemgebonden factoren zijn beurt, het extreme geval van een burgeroorlog, die de betalingscapaciteit van het geheel aan debi- maar ook de risico’s op terrorisme, burgeroproer, teuren in een land beïnvloeden. sociaal-economische conflicten en raciale en etni-

Agentschap voor buitenlandse handel 49 Economisch e gegeve ns

sche spanningen. Canada haalt hiervoor de beste 1 op 7 boekt Canada het best mogelijke resultaat. score van 1 op 7. Het transferrisico is het risico dat voortvloeit uit een Het risico op onteigening en willekeurige overheids- gebeurtenis of een beslissing van de buitenlandse maatregelen heeft niet enkel betrekking op de ri- overheid die de transfer van het bedrag van de door sico’s op onteigening en het niet-nakomen van de de debiteur betaalde vordering verhindert. Met een contractuele verbintenissen door de overheid, maar score van 1 op 7 rangschikt het land zich in de cate- ook op de risico’s die verband houden met de (slech- gorie van zeer lage risico’s. te) werking van het gerechtelijke apparaat en de po- tentiële negatieve gedragswijzigingen ten aanzien Meer informatie is beschikbaar op van buitenlandse investeerders. Met een score van www.credendogroup.com.

Agentschap voor buitenlandse handel canada

2.4.2 Andere risico-indicatoren

Tal van instellingen maken inschattingen van de risico’s van zakendoen in een land. We geven hier slechts een selectie van de bekendste.

> Volgens de “Global Competitiveness Report 2014- > In de “Ease of Doing Business 2014” van de We- 2015” van het World Economic Forum staat Ca- reldbank, die onderzoekt hoe makkelijk handelsre- 50 nada op een 15e plaats van de 148 staten die laties onderhouden kunnen worden, bezet Canada gerangschikt worden op basis van hun concur- de 16e plaats op 185 landen, terwijl België op de rentiekracht. Daarmee doet het even goed als het 42ste plaats staat. Canada is het tweede beste land voorgaande jaar. België bezet de 18e positie. De om een bedrijf op te starten, na Nieuw-Zeeland. drie meest problematische factoren om zaken te ns gegeve doen zijn toegang tot financiering, belastingsta- > Canada heeft een ‘Triple A’-kredietstatus met sta- rieven en de bureaucratie. biele perspectieven bij de drie belangrijkste kre- dietbeoordeelaars (rating agencies) Standard and

e Economisch > Het land is als 14e geplaatst op 138 landen op het Poor’s, Moody’s en Fitch. Slechts zeven andere vlak van gemak om handel mee te drijven, aldus landen genieten dezelfde status. het “Global Enabling Trade Report 2014” van het World Economic Forum. Het bevindt zich daarmee > Volgens de EIU is Canada van de G7-landen het tussen twee andere economische grootmachten: meest aangewezen land om zaken te doen de Japan en de Verenigde Staten. België volgt op de komende vijf jaar (2015-2019). Het gaat de Ver- 20ste plaats. Het rapport onderstreept dat de Ca- enigde Staten en het Verenigd Koninkrijk vooraf. nadese markt één van de meest toegankelijke is van de ontwikkelde economieën. 89,4% van de > Volgens Bloomberg is Canada in 2014 het beste goederen die het land betreden zijn vrij van dou- land om zaken te doen van de hele G20. Wereldwijd anerechten. moet het zelfs enkel Hong Kong laten voorgaan op een lijst van 157 landen. Het land scoort hoog in > Volgens de “Economic Freedom Index 2015” van alle zes de categorieën, meerbepaald de kwaliteit de Heritage Foundation staat Canada op een zesde van het lokale klantenbestand zoals koopkracht plaats van 177 landen met een score van 79,5 en (1ste plaats), lage verborgen kosten zoals corrup- staat zo geboekstaafd als “mostly free”. Het bevindt tie, inflatie (1ste plaats) en de mate van economi- zich daarmee ruim boven het wereldgemiddelde. sche integratie in de wereldeconomie (3de plaats).

Agentschap voor buitenlandse handel 51

Agentschap voor buitenlandse handel Agentschap voor buitenlandse handel 53

Sectorale 3 analyse

Agentschap voor buitenlandse handel canada 3 sEctorale analyse

3.1 energie

Energie is van kapitaal belang voor de Canadese Canada behoort ook tot de selecte groep geïndus- economie. In 2014 genereerden de activiteiten van trialiseerde landen met een netto-uitvoer aan ener- deze sector 9,8% van het nationale BBP. Voor de gie. Daar waar de andere leden van de G7 op korte provincie Alberta steeg dat cijfer zelfs tot 30,2%. termijn echter voor hoge risico’s staan qua energie, kan Canada bovendien enorm grote en uitzonderlijk Canada geldt als één van de belangrijkste producen- gediversifieerde energiebronnen blijven bieden: pe- ten én verbruikers van energie per inwoner ter we- troleum, gas, hydro-elektriciteit, kernenergie, zon- reld. De productie en het gebruik van betrouwbare en ne-energie, windenergie, biomassa, energie uit golf- 54 duurzame energiebronnen bieden dus heel wat uit- slag, … Dankzij dit potentieel trekt Canada projecten dagingen, maar tegelijkertijd ook veel mogelijkheden van wereldniveau aan, afkomstig van buitenlandse voor de Canadezen. investeerders, waaronder grote multinationals. e analys

e ctoral 3.1.1 fossiele energie Se

Petroleum Statistics Canada brengt maandelijks een rapport Volgens de US Energy Information Agency was Ca- uit over de beweging van ruwe petroleum binnen de nada in 2014 de 5de grootste producent van petro- Canadese economie. De vooruitzichten betreffen zo- leum, met 4,3 miljoen vaten per dag. Dit volume ver- wel de nationale productie als de invoer. Het verbruik tegenwoordigt 5% van de wereldproductie. Op flinke verwijst naar de leveringen aan de Canadese raffina- afstand van het trio Verenigde Staten, Saoedi-Ara- derijen en de export. bië en Rusland staat Canada hiermee op hetzelfde niveau als China en de Verenigde Arabische Emira- Het rapport vermeldt een productie van 202,3 mil- ten. Het land herbergt bovendien 10,2% van de olie- joen m³ in 2013 en 217,9 miljoen geproduceerde m³ reserves van onze planeet, goed voor 172,5 miljard in 2014, goed voor respectievelijk 3,49 miljoen vaten vaten ruwe petroleum. en 3,76 miljoen vaten per dag. Deze cijfers liggen aanzienlijk lager dan de cijfers van de internationale Nog volgens diezelfde bron was Canada ook de 1ste instanties. Volgens de CAPP (Canadian Association uitvoerder ter wereld van ruwe petroleum en van of Petroleum Producers) zou de productie van pe- condensaten in 2013, met 2,7 miljoen vaten per troleum (enkel in ruwe versie) 3,9 miljoen vaten per dag. Deze producten vertegenwoordigen 18% van de dag moeten bereiken in 2015 en stijgen van 4,6 mil- Canadese export in 2014. Het Internationaal Ener- joen vaten per dag in 2020 naar 5,3 miljoen vaten gieagentschap verwacht dat de wereldwijde vraag per dag in 2030. naar petroleum een groei van 14,1% zal kennen tussen 2013 (90 miljoen vaten per dag ) en 2035 (102,8 De verdeling per provincie toont het overwicht van miljoen vaten per dag). Alberta, dat in 2014 voor 77,4% van de totale nationale productie van het zwarte goud zorgde.

Agentschap voor buitenlandse handel Productie van ruwe petroleum en andere vloeibare brandstoffen, in miljoen vaten/dag

10 VERENIGDE STATEN 8 SAOEDI ARABIË 55 6 RUSLAND

4 CHINA Se 2 CANADA ctoral e VAE 0 2011 1991 1981 1979 1997 1987 2013 1995 1985 1993 2001 1983 1999 1989 2007 analys e 2005 2003 2009

Bron: US Energy Information Agency (2015)

Flux van ruwe petroleum en equivalente producten, in duizenden m³

25.000

20.000

15.000 PRODUCTIE 10.000 INVOER

5.000 LEVERING AAN RAFFINADERIJEN

UITVOER 0 Mei 2011 Feb 2011 Nov 2011 Mei 2015 Mei 2014 Mei 2013 Mei 2012 Mei 2010 Aug 2011 Feb 2015 Feb 2014 Feb 2013 Feb 2012 Nov 2014 Nov 2013 Nov 2012 Nov 2010 Aug 2014 Aug 2013 Aug 2012 Aug 2010

Bron: Statistics Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Petroleumproductie per provincie, in miljoen m³

250

200

56 150 ANDERE*

ONTARIO

100 MANITOBA NOORDWESTELIJKE GEBIEDEN

BRITS COLUMBIA e analys

50 ATLANTISCHE PROVINCIES

SASKATCHEWAN e ctoral ALBERTA Se 0 2011 2014 2013 2012 2001 2010 2007 2005 2004 2003 2002 2000 2009 2006 2008

(*) Ingevolge de bepalingen van de wet op statistieken wordt de verdeling per provincie niet gespecifieerd voor 2013 en 2014. Enkel de cijfers van Alberta zijn beschikbaar.

Bron: Statistics Canada (2015)

De teerzanden van Alberta Sinds enkele jaren hebben de niet-conventionele 97,5% van de totale petroleumreserves van Canada koolwaterstoffen het klassieke petroleum van de (167,2 miljard van de 172,5 miljard beschikbare vaten). troon gestoten in Canada, met name dankzij de teerzanden. Deze dragen sindsdien voor meer dan de De teerzanden kunnen op twee manieren worden helft bij aan de petroleumrijkdom van het land en ver- ontgonnen, in functie van de diepte van de voorraden snelden de productiegroei die de laatste twee decen- onder het aardoppervlak: via traditionele mijnbouw of nia plaatsvond. via boringen.

De teerzanden bestaan uit compact, viskeus bitumen, Deze industrie is met 514.000 direct of indirect ver- gemengd met zand, klei en water en vormen de 3de wante banen één van de belangrijkste werkgevers van grootste geëxploiteerde of bewezen voorraad ter we- het land. Tot hiertoe werd er al voor zo’n 217 miljard reld van het zwarte goud. Bovendien zijn ze goed voor CAD geïnvesteerd, waarvan 33 miljard in 2013.

Agentschap voor buitenlandse handel De teerzanden dragen sterk bij tot de welvaart van teerzanden werden herzien en niet minder dan 60 de streek. Alberta produceerde 1,9 miljoen vaten per miljard CAD aan investeringen werden uitgesteld. De dag in 2013 en 2,2 miljoen vaten in 2014. Dit volume productiekosten van petroleum op basis van teer- zou nog 5 keer zo groot moeten worden in de komen- zand liggen aanzienlijk hoger dan de kosten bij klas- de 25 jaar, volgens de voorspellingen van de CAPP. sieke exploitatie.

Sinds enkele maanden heeft deze euforie echter een Het nieuwe project Fort Hills, waar ook het Belgische deuk gekregen. Volgens het studiebureau Wood Mc- bedrijf Cofely Fabricom (zie 4. Recente succesver- 57 Kenzie werden talrijke exploitatieprojecten bevroren halen) bij betrokken is, omvat een investering van als reactie op de val van de petroleumkoersen sinds 13 miljard CAD en zou desondanks toch begin 2017 de zomer van 2014. De ambities gebaseerd op de starten zoals initieel voorzien. Se ctoral e analys e Productie van petroleum via de teerzandenindustrie in Alberta, in miljoen vaten per dag

5 VOORUITZICHTEN 4

2 MIJNBOUW

1 BORINGEN

TOTALE PRODUCTIE 0 2011 2017 2015 2013 2021 2019 2027 2007 2025 2023 2005 2029 2009

Bron: Le Monde/Canadian Association of Petroleum Producers (2015)

De teerzanden vormen een strategische voorraad voor Canada, Noord-Amerika en de wereldmarkt. Canada gaat de uitdagingen aan die verbonden zijn aan de exploitatie van deze oliebronnen en engageert zich op politiek vlak om op een verantwoorde manier te ontginnen, door de toepassing van alle reglementering en door gebruik te maken van technologische innovaties. Bron: CAPP

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Gas Volgens het US Energy Information Agency was Ca- lent van 145,79 miljard m³. nada in 2012 de 4de grootste producent ter wereld van aardgas, met 5.129 miljard voet³, wat overeen Daarnaast publiceert Statistics Canada maandelijks komt met 145,3 miljard m³. Daarbij moet Canada een verslag van het transport en de distributie van de twee reuzen uit deze sector laten voorgaan, met aardgas. Net zoals voor het petroleum zijn de cijfers name de Verenigde Staten en Rusland. Canada ver- in dat verslag beduidend bescheidener dan die van tegenwoordigt 4,7% van de wereldproductie, ver- de internationale instanties. 58 gelijkbaar met het niveau van Iran, China en Qatar. Daarnaast was het land ook de 4de grootste uitvoer- De algemene tendensen zijn echter gelijkaardig: na der ter wereld, met 4.118 miljard voet³. een daling in 2012 en 2013 (ten opzichte van 2011), steeg de Canadese productie van aardgas opnieuw

e analys Volgens CAPP en het Internationaal Energieagent- in 2014. Deze groei bedroeg 4,1% volgens de natio- schap zou Canada 14,1 miljard voet³ per dag aan nale gegevens. De bijdrage van de provincie Alberta

e ctoral aardgas hebben geproduceerd in 2013, het equiva- is ook hier doorslaggevend met 71,2% in 2014. Se

Productie van aardgas in miljarden m³

160

140

120

100

ANDERE 60 NOVA SCOTIA

SASKATCHEWAN 40 BRITS COLUMBIA, YUKON EN NOORDWESTELIJKE 20 GEBIEDEN

ALBERTA 0 2011 2014 2013 2012 2010

Bron: Statistics Canada (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Productie van aardgas, in miljard kubieke voet

25.000

20.000 VERENIGDE STATEN

RUSLAND 15.000 IRAN 10.000 CANADA 59 5.000 QATAR

CHINA 0 Se ctoral e 2011 1991 1981 1979 1997 1987 1995 1985 1993 2001 1983 1999 1989 2007 2005 2003 2009 analys e Bron: US Energy Information Agency (2015)

Kernenergie Canada was gedurende vele jaren de grootste produ- wereld bevinden. Algemeen gezien ligt het effectieve cent van uranium, waarbij het tot 22% van de wereld- uraniumgehalte van deze voorraden 10 tot 100 hoger productie voor zijn rekening nam. Sinds 2009 staat dan gemiddeld. Recordhouder is de mijn McArthur het land op de 2de plaats, na Kazachstan. River, waarvan de gemiddelde uraniumconcentratie 18% bereikt. Deze site is bovendien de grootste ter In 2013 werd er 9.332 ton uranium geproduceerd, met wereld wat productie betreft en zorgt op zijn eentje een geschatte waarde van 1,2 miljard CAD. Deze ac- voor meer dan 80% van de Canadese activiteit in deze tiviteit zou beduidend moeten toenemen vanaf 2015, sector. sinds de ingebruikname van de nieuwe mijn Cigar Lake. Bijna 85% van het Canadese uranium wordt uitgevoerd, naar de Verenigde Staten, Europa en Azië. De Op 1 januari 2012 kende Canada een reserve van resterende productie wordt aangewend voor de CAN- 490.000 ton uranium, goed voor 9% van de totale DU-reactoren. Dat zijn kernreactoren die werken op wereldreserves. Enkel de voorraden van Australië, Ka- natuurlijk uranium en op dit moment zorgen voor 15% zachstan en Rusland zijn nog groter. van de verbruikte elektriciteit in Canada.

De Canadese reserves situeren zich voornamelijk in Volgens de World Nuclear Association zou in de toe- het noorden van de provincie Saskatchewan, waar komst de rol van Canada in de wereldwijde vraag naar zich de belangrijkste hoogwaardige voorraden ter uranium toonaangevend moeten blijven.

Agentschap voor buitenlandse handel canada

3.1.2 hErnieuwbare energie

Om tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar Canada staat volgens het Internationaal Energie- energie en tegelijkertijd de milieu-impact van de agentschap derde op de wereldranglijst voor her- broeikasgassen te verlagen heeft Canada geen an- nieuwbare energie. 65% van de geproduceerde ener- dere keuze dan te diversifiëren in zijn energiebron- gie is al afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen nen. Hierbij wordt vooral gemikt op de elektriciteits- (gegevens uit 2012) en dit aandeel stijgt jaar na jaar. sector, gezien Canada de 6de grootste verbruiker van 60 elektriciteit ter wereld is. De belangrijkste Canadese bron van hernieuwbare energie is de elektriciteit uit waterkrachtcentrales. De ontwikkeling van duurzame technologieën is dan Andere bronnen zoals biomassa en de energie af- ook een prioriteit voor Canada. De regering onder- komstig uit golfslagbewegingen dragen verder bij

e analys steunt de opkomende “bio-economie” via zijn beleid tot een versterking van het aandeel groene energie en via gerichte stimulerende maatregelen, van be- in de totale elektriciteitsproductie. De snelst groei-

e ctoral lastingverlagingen en sensibiliseringsprogramma’s ende groene bronnen zijn wind- en zonne-energie. Se tot een reglementering die de markt moet ondersteunen. In verschillende provincies wordt de ontwikkeling van de sector aangedreven door belangrij- Zonne-energie ke engagementen op lange termijn voor de aankoop Volgens CanSIA, de koepelvereniging van de zonne- van schone energie. industrie in Canada (www.cansia.ca), bezit het land de benodige grondstoffen en aantal zonne-uren om Over heel het land lopen projecten om natuurlijke met succes fotovoltaïsche zonne-energiecentrales energiebronnen te ontsluiten en steeds meer bui- te bouwen en te exploiteren, zelfs op het niveau van tenlandse investeerders vinden de weg naar Canada. de wereldleiders in deze sector. Het land biedt hen inderdaad talrijke mogelijkheden over de volledige productieketen: technologische Het potentieel aan fotovoltaïsche zonne-energie ontwikkeling, aanvoer van brandstoffen, productie, is aanzienlijk gestegen. In 2013 bedroeg de totale opslag en distributie. geïnstalleerde capaciteit 1.210 MW. Volgens de voorspellingen van CanSIA zal de Canadese markt een “Investeren in Canada” vat de concurrentiële voor- aanzienlijke groei blijven kennen en tegen 2025 haar delen van Canada op het gebied van hernieuwbare capaciteit kunnen verdrievoudigen. Omdat het een energie samen in vier punten: relatief nieuwe technologie is hangt de performantie > de rijkdom aan natuurlijke grondstoffen van deze fotovoltaïsche systemen vooral af van de > een uitgestrekte regionale en binnenlandse markt R&D in deze materie. Daarom beschikt Canada over > genereuze federale en gouvernementele talrijke onderzoeksinstituten en performante centra incentives voor het testen van nieuwe materialen. > toegespitste R&D en innovatie

Agentschap voor buitenlandse handel Windenergie Volgens CanWEA, de Canadese vereniging van wind- Het doorvoeren van deze strategie zal zorgen voor: energie (www.canwea.ca), kende deze energietak > verschillende investeringen voor in totaal 79 mil- in 2014 een bliksemsnelle vooruitgang, dankzij 37 jard CAD, die van Canada een belangrijke wereld- opgestarte projecten waardoor het totale geïnstal- speler zullen maken binnen de industrie van wind- leerde vermogen steeg met 1.871 MW. Er werden energie, waarvan de waarde op 1,8 miljard CAD windmolenparken gebouwd in Ontario, Quebec, Al- wordt geschat. berta, Nova Scotia en op Prince Edward Island. > de creatie van minimum 52.000 kwalitatieve en 61 voltijdse banen, waarvan veel in landelijke gebie- Canada komt daarmee op de 5de plaats wereldwijd den wat betreft nieuwe windenergiecentrales. Het jaar > 165 miljoen CAD jaarlijkse inkomsten via de ge- Se ctoral e 2014 werd afgesloten met een totale capaciteit van meenten bijna 9.700 MW. Dit komt overeen met ongeveer 4% > een bijkomende productiecapaciteit aan schone analys e van de totale energiebehoefte van het land, goed energie van 55.000 MW, die de elektriciteitsnet- voor de energievoorziening van meer dan 2 miljoen werken kan consolideren en stroomonderbre- Canadese huishoudens. kingen kan voorkomen > een stabilisatie van de elektriciteitsprijzen De doelstelling is om tegen 2016 een capaciteit van > ongeveer 17 megaton minder uitgestote broei- 12.000 MW te bereiken en minimum 20% van de to- kasgassen in Canada. tale energieproductie uit wind te halen tegen 2025.

Totale capaciteit in Canada (juni 2015)

0,9 MW

9,2 MW

489 MW 10.204 MW 1471 MW

258 MW 2883 55 MW MW

221 MW 204 3927 294 MW MW MW 392 Bron: CANWEA (juni 2015) MW

Agentschap voor buitenlandse handel canada

In Alberta (Bron: CanWEA) De windenergie-industrie is goed uitgebouwd in Het document “WindVision 2025: A Strategy for Al- Alberta en neemt een steeds belangrijkere plaats berta” van CanWEA stelt twee beleidsvernieuwingen in op de elektriciteitsmarkt, omdat zij schone en voor die de windenergie-industrie moeten helpen hernieuwbare energie biedt in aanvulling op andere om volgende obstakels te overwinnen: energiebronnen en zo bijdraagt aan de diversificatie van de productiemethodes in deze provincie. > een norm over schone energie die zou opleggen dat de elektriciteit verkocht door particuliere be- 62 Het eerste commerciële windmolenpark van Cana- drijven een maximale uitstoot van broeikasgas- da, vandaag in handen van TransAlta, werd in 1993 sen mag teweegbrengen, uitgedrukt in aantal ton gebouwd in Cowley Ridge ten zuiden van Alberta. koolstofdioxide per megawattuur Alberta heeft de 3de grootste windenergieproductie

e analys van Canada, goed voor 1.471 MW. De windmolenpar- > een stijging van 15 CAD per ton op de koolstof- ken produceren voldoende om 625.000 gemiddelde prijs, opgelegd aan grote vervuilers volgens het

e ctoral huishoudens van elektriciteit te voorzien. reglement van Alberta op de uitstoot van speci- Se fieke gassen (Specified Gas Emitters Regulation) In Alberta is de elektriciteitsmarkt vrij en ongeregu- leerd, waardoor eender wie er aan de slag kan, op De regering van Alberta werkt ook aan een strategie voorwaarde dat het project voldoende inkomsten over hernieuwbare en vervangende energie, die de genereert om de rentabiliteit ervan te verzekeren. Er provincie moet toelaten om in de running te blijven is echter een blijvende onzekerheid over de elektri- voor investeringen in de windmolensector. Alberta is citeitsprijs, waardoor de financiering en uitwerking goed geplaatst om profijt te halen uit zijn aanzien- van projecten steeds moeilijker wordt. lijke windenergiebronnen, zijn gespecialiseerde arbeiders en de ervaring van onafhankelijke elektrici- teitsproducenten. Deze windenergie kan niet alleen zorgen voor grote hoeveelheden bijkomende schone elektriciteit voor de inwoners van Alberta, maar ook voor het stimuleren van de economie in landelijke gebieden én voor een vermindering van de uitgesto- ten broeikasgassen.

Agentschap voor buitenlandse handel In Brits-Columbia (Bron: CanWEA) Dankzij het immense potentieel aan windenergie kan van Brits-Columbia heeft aangekondigd de “meest Brits-Columbia al voldoen aan de stijgende energie- ecologische LNG” ter wereld te willen produceren, vraag binnen de uitstootvrije elektriciteitsproduc- waarmee zo veel mogelijk schone energie zal wor- tie. Tegelijkertijd biedt de industrie nieuwe banen en den gebruikt om de LNG-fabrieken van elektriciteit te voordelen aan de lokale leefgemeenschappen. voorzien. Daarnaast worden ook toekomstmogelijk- heden gecreëerd voor onafhankelijke elektriciteits- Het eerste windmolenpark van deze provincie werd producenten. 63 geopend in november 2009. Vandaag telt Brits-Co- lumbia een totale actieve windenergieproductie van Het document “WindVision 2025: A Strategy for bijna 500 MW, de 4de grootste van Canada, waarmee British Columbia” van CanWEA toont aan dat Brits- Se ctoral e voor 2% aan de totale energiebehoefte wordt voldaan. Columbia meer elektriciteit moet genereren om te voldoen aan haar behoeften. Daarnaast beantwoordt analys e De energiebehoeften van Brits-Columbia zouden te- de windenergie volledig aan de huidige doelstellingen gen het einde van het decennium stijgen, met name van de provincie wat betreft schone energie en aan de als gevolg van de uitbreiding van de gas- en mijn- vraag van de burgers voor de productie van duurzame sectoren en van nieuwe installaties voor vloeibaar elektriciteit, met weinig uitval en zonder uitstoot. aardgas (LNG – Liquified Natural Gas). De regering

Windenergie in cijfers voor Alberta en Brits-Columbia (december 2014)

Alberta Brits-Columbia Aantal actieve windmolenparken 37 5 Aantal windmolens 941 217 Totaal actief vermogen (MW) 1.471 489 Gemiddeld vermogen per windmolen (MW) 1,49 2,25

Bron: CanWEA (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel canada 3 sectoriale Analyse

3.2 ict, film en digitale media

3.2.1 ICT

De ICT Branch (informatie- en communicatietech- in dienst hadden. nologie) stelde in oktober 2014 een profiel op van de Canadese sector. Het NAICS (North American Indus- De sector is goed voor ongeveer 531.000 banen, of try Classification System – Noord-Amerikaans clas- 3% van de nationale tewerkstelling. In de onderlig- sificatiesysteem voor industrie) identificeert vier gende sectoren zijn software en informaticadien- onderliggende sectoren: sten goed voor 61,7% van deze tewerkstelling, die 64 een stijging van 4,7% telde in 2013. De werknemers binnen de ICT-sector zijn hoog opgeleid. In 2013 had Productie van ICT 47,2% van deze groep een universitair diploma be- > Informaticamateriaal en toebehoren haald. Daarnaast behoren deze werknemers tot de

e analys > Communicatiemateriaal best betaalde personeelsleden, met een inkomen > Audio- en videomateriaal dat gemiddeld 48% hoger ligt dan het doorsnee in-

e ctoral > Elektronische componenten komen van een Canadese werknemer. De onderlig- Se > Magnetische en optische dragers gende sectoren software en informaticadiensten evenals de productie van communicatiemateriaal ICT-groothandel kunnen qua lonen de hoogste cijfers optekenen.

Software- en informaticadiensten De gegenereerde inkomsten stegen in 2013 met > Software-ontwikkelaars 2,7% naar 160 miljard CAD, een groei die voorname- > Ontwikkelaars van informaticasystemen en lijk te danken valt aan de sector software en infor- aanverwante diensten maticadiensten (+5,6%). Tussen 2007 en 2013 kon > Gegevensverwerking, hosting en aanverwante een forse groei van 19,8% worden geregistreerd, diensten waarbij de inkomsten stegen van 133,4 miljard CAD > Herstelling en onderhoud van elektronica en van naar 159,9 miljard CAD. De onderliggende sector van precisiemateriaal de productie kende een aanzienlijke achteruitgang van 46,1%, terwijl de andere sectoren vooruitgang Communicatiediensten boekten.

De ICT-sector droeg met 65 miljard CAD voor 4,4% De ICT-sector telt ongeveer 37.000 ondernemin- bij aan het Canadese BBP in 2013. gen en bestaat vooral uit kleine bedrijfjes, waarvan 87,6% actief in software en informaticadiensten. De sector blijft de grootste afnemer van R&D-dien- In 2013 telden 32.000 van deze bedrijven (86% van sten in Canada. In 2013 bedroegen uitgaven in deze het totale aantal) minder dan 10 werknemers, terwijl richting 5 miljard CAD, ofwel 31,8% van de totale slechts 80 bedrijven meer dan 500 personeelsleden privé-uitgaven aan R&D in het hele land.

Agentschap voor buitenlandse handel Inkomsten per onderliggende sector, in miljard CAD

Communicatiediensten

Software en informaticadiensten

Groothandel

Productie

200 65

150 Se

100 ctoral e

50 analys e

0 2011 2013 2012 2010 2007 2009 2008

Bron: Industry Canada, Canadian ICT Statistical Overview

BBP per onderliggende ICT-sector (2013)

47% Communicatiediensten

39% Software en informaticadiensten

8% Groothandel

6% Productie

Bron: Industry Canada, Canadian ICT Statistical Overview

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Export De exportcijfers van de Canadese ICT-sector be- Deze laatste kenden overigens een achteruitgang droegen 21,8 miljard CAD in 2013, een daling van van 39,8% tegenover 2007. De ICT-goederen die in 14,8% tegenover 2007. Canada geproduceerd worden blijven gericht op de export, voor 81%. Twee derde daarvan gaat naar de Software en informaticadiensten, evenals de com- Verenigde Staten (66,4% in 2013) en 10,6% is be- municatiediensten, stegen in diezelfde periode, met stemd voor de EU. respectievelijk 25,0% en 11,1%. ICT-diensten maken 66 momenteel de helft uit van de gehele sector (11,6 miljard CAD), waarbij ze de ICT-producten ter waarde van 10,6 miljard CAD voorafgaan. e analys e ctoral Se

ICT-uitvoer, in miljard CAD

30 25,6 25,2 22,7 22 22,3 21,8 20,6 20

GOEDEREN

10 SOFTWARE EN INFORMATICADIENSTEN COMMUNICATIEDIENSTEN

TOTAAL 0 2011 2013 2012 2010 2007 2009 2008

Bron: Industry Canada, Canadian ICT Statistical Overview

Agentschap voor buitenlandse handel 3.2.2 Film

De studie “Global Entertainment and Media Outlook Columbia, is dynamisch en goed ontwikkeld in Ca- 2014-2018” van PricewaterhouseCoopers voorziet nada. Vancouver, bijgenaamd het Hollywood van het dat de wereldwijde uitgaven voor de filmindustrie te- Noorden, is het derde grootste filmcentrum van het gen 2018 zullen stijgen tot 112,6 miljard USD. Noord- Noord-Amerikaanse continent, na Los Angeles en Amerika blijft de grootste afzetmarkt voor dit soort New York. De stad dient met 250 draaidagen per jaar entertainment, met 43,7 miljard CAD aan uitgaven. al lang als decor voor televisieseries (X-files, Star- 67 gate,…) en films (Scary Movie, Twilight, I Robot, …). De CMPA of Canadian Media Production Association (www.cmpa.ca) analyseerde het profiel van de Ca- In de laatste 5 jaren steeg het aantal langspeelfilms Se ctoral e nadese filmsector voor de periode 2013-2014. dat uitkwam in de zalen, terwijl het aantal producties afnam (84 in 2014, tegenover 108 in 2013). analys e In 2014 brachten de Canadese producties inkomsten tot 5,9 miljard CAD op en stelden ze meer dan Het gemiddelde budget van Engelstalige producties 125.000 mensen te werk. steeg tot 7 miljoen CAD (tegen gemiddeld 4 miljoen in het voorbije jaar), terwijl het budget van Fransta- De sector van de onafhankelijke producties, voor- lige producties stabiel bleef met ongeveer 2,8 mil- namelijk gevestigd in Ontario, Quebec en Brits- joen CAD.

Inkomsten van de Canadese producties

2013 2014 Aandeel Groei Aantal (in miljoen (in miljoen in 2014 banen CAD) CAD) Onafhankelijke televisieproducties 2.230 2.290 39% 2,7% 49.100 Buitenlandse producties en productiediensten 1.740 1.830 31% 5,2% 39.100 Binnenlandse radioproducties 1.400 1.360 23% -2,9% 29.200 Filmproducties 361 376 6% 4,2% 8.100 Totaal 5.731 5.856 100% 2,2% 125.500

Bron: CMPA (2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Canadese incentives… Langspeelfilms zijn dure producties met een hoog risico. De financiering is doorgaans afkomstig van verschillende bronnen. De bijdrage van buitenlandse investeerders is aanzienlijk gestegen van 16% naar 30% van het totale budget, in de periode 2010-2014.

De industrie kan zich ook ontwikkelen dankzij de 68 steun van de federale, provinciale en lokale regeringen. Deze moedigen de investeringen door Canade- se en buitenlandse investeerders aan via belasting- kredieten, die in 2014 goed waren voor 27% van het totale budget.

> Op federaal niveau laat een belastingkrediet de bedrijven toe om 25% te besparen op de toegelaten personeelskosten, voor een maximum van 15% van de totale productiekost. Een belastingkrediet voor diensten in de Canadese filmproductie ten belope van 16% van de toegelaten personeelskosten in Canada is eveneens voorzien, zonder maximumbedrag.

> In Alberta biedt het mediafonds subsidies aan die 25% tot 30% van de toegelaten productiekosten dekken.

> In Brits-Columbia laat het belastingkrediet ter bevordering van de filmindustrie de bedrijven toe om 35% van de toegelaten personeelskosten terug te vorderen, met een maximum van 21% van de totale productiekosten. Dit gaat gepaard met een regionaal krediet, een krediet voor “uitgestelde plaatsing” en een opleidingskrediet. Het belastingkrediet op de productiediensten laat

Agentschap voor buitenlandse handel bedrijven toe om 33% van de personeelskosten van buitenlandse bedrijven kunnen genieten van dit terug te vorderen, zonder maximumbedrag. Een fiscaal voordeel, behalve televisiedistributiebedrij- regionaal krediet en een krediet voor afgelegen ven en bedrijven waarvan het hoofddoel de ontwik- locaties zijn eveneens mogelijk. keling en productie van audiovisuele werken is.

De participatieve financiering, ook wel gekend als De productie moet een audiovisueel werk zijn dat socio financement of crowdfunding, is een nieuwe onder één van volgende categorieën valt: tendens in de sector. Daarbij wordt beroep gedaan op 69 een groot aantal personen om een bijdrage te leveren > een fictiefilm (lange, gemiddelde en korte en op die manier fondsen binnen te halen voor uit- duurtijd), een documentaire of een animatiefilm eenlopende doeleinden (kunsten, nieuwe technolo- voor bioscopen Se ctoral e gie, gezondheid, welzijn …). Het CMF (Canada Media > een animatieserie voor televisie Fund) lanceerde in 2013 een website voor participa- > een documentaire voor televisie analys e tieve financiering ten behoeve van de Canadese pro- > een langspeelfilm voor televisie ducenten: crowdfunding.cmf-fmc.ca/fr. Zij hebben > een kinder- of jeugdreeks momenteel een dertigtal crowdfunding platforms in hun beheer. De nieuwe, strengere wet op de tax shelter werd van kracht op 1 januari 2015, na goedkeuring door de EU. Alle kaderakkoorden die sinds die datum werden … en Belgische ondertekend zullen onderworpen zijn aan deze nieu- De productie van een film vereist aanzienlijke finan- we wet. De oude wet blijft van toepassing voor alle ciële middelen. Een van de financieringsbronnen in akkoorden ondertekend vóór 1 januari 2015. België voor de productie of coproductie van films is het systeem van de tax shelter. Het betreft een fis- Voor meer informatie kan u terecht op deze site: cale stimulans die in 2004 door de federale regering www.taxshelter.be. werd gelanceerd met de bedoeling de productie van audiovisuele en cinematografische producties aan te moedigen.

Een bedrijf dat wenst te investeren door een audiovisuele productie te steunen kan via dit mechanisme genieten van een fiscale vrijstelling van 310% op het geïnvesteerde bedrag. De wetgever beperkt op die manier het financiële risico voor de investeerders. Alle binnenlandse bedrijven en Belgische afdelingen

Agentschap voor buitenlandse handel canada

3.2.3 digitale media

De consumenten zijn getuige geweest van een ex- In 2012 droegen de 329 videogamestudio’s van Cana- plosie in het media-aanbod, aangedreven door de da voor meer dan 2,3 miljard CAD bij aan het BBP van opkomst van internet en het groeiende succes van het land. Met 16.500 voltijdse werknemers is de Cana- smartphones en andere met internet verbonden dese videogamesindustrie de 3de grootste ter wereld. apparaten. Deze digitale wereld geeft aan enter- tainmentbedrijven en media de mogelijkheid om de Een paar Canadese titels die het meeste succes ken- 70 gebruikers telkens weer nieuwe ervaringen voor te den zijn onder meer “Assassin’s Creed” (Ubisoft), stellen, die tegemoet komen aan hun behoeften en “Mass Effect” (EA/BioWare) en “FIFA Soccer” (EA immer evoluerende verwachtingen. De inhoud wordt Sports). steeds mobieler, gepersonaliseerder en toegankelij-

e analys ker via tal van kanalen en toestellen. Animatie en digitale effecten

e ctoral De Canadese digitale media is aan een steile opmars Animatie en digitale effecten liggen aan de basis Se bezig. Canada wordt gezien als een van de wereldlei- van de wereldwijde groei van de filmindustrie. De ders in de ontwikkeling van videogames, animatie- 20 meest succesvolle films aller tijden hebben hun spelletjes en visuele effecten. De sector breidt zich succes mede te danken aan visuele effecten of aan ook uit naar domeinen als website development, social hoogstaande animaties. Tegenwoordig kunnen de networking, onderwijs, gezondheidszorg en reclame. visuele effecten van een langspeelfilm tot 30% van het totale productiebudget opslorpen. De media-industrie stelt 50.000 mensen te werk en genereert een jaarlijkse inkomst van rond de 7,5 mil- De special effects en de animaties zijn steeds geso- jard CAD. Het land is dan ook één van de belangrijkste fisticeerder en omvatten uiteenlopende technieken. investeringsbasissen voor de bedrijven uit de sector. Het is een complex werk, waarvoor specialisten op verschillende gebieden nodig zijn: belichting, ka- drering, … De bedrijven in deze sector hangen gro- Videogames tendeels af van projecten van grote filmstudio’s, De Canadese industrie voor videogames beschikt waardoor de personeelsbehoeften onvoorspelbaar over nieuwe technologieën en platformen, die tel- zijn en sterk kunnen variëren. kens heel wat ontwikkelingsmogelijkheden bieden voor buitenlandse investeerders. Canada is een De Canadese sector is op internationaal niveau ge- vooraanstaande speler in de wereldwijde industrie kend voor zijn creativiteit en zijn innovatieve karak- van videogames, zowel qua omvang van de sector ter. Heel wat bedrijven uit Canada waren betrokken als wat betreft de budgetten van de gebruikte bron- bij succesvolle films en zelfs bij oscarkandidaten, nen en het aanwezige talent. zoals “Life of Pi”, “The Amazing Spider-Man” en

Agentschap voor buitenlandse handel “Pacific Rim”. De Canadese studio’s zijn ook bijzon- … en concurrentiële prijzen der aanwezig in de productie van commerciële re- Canada biedt de laagste exploitatiekosten en het clame, van populaire tv-series zoals “Game of Thro- meest aantrekkelijke fiscale kader van alle G7-lan- nes”, “The Walking Dead” en “Falling Skies”, en van den voor wat betreft digitaal entertainment. De ont- tekenfilmseries voor kinderen zoals “Ninja Turtles” wikkelingsstudio’s voor videogames in Canada geen “My little pony”. nieten algemeen gesproken een voordeel van 23,8% tegenover hun tegenhangers in de Verenigde Staten, Tot de belangrijkste studio’s in Brits-Columbia en an- volgens een studie van KPMG. 71 dere westelijke provincies horen: BioWare (EA), Cap- com, DeNA, Digital Domain 3.0., Disney Interactive, Deze voordelen zijn onder meer het gevolg van de Electronic Arts (EA), GameHouse, GREE, Hothead financiële stimulansen die worden aangeboden aan Se ctoral e Games, Image Engine, Kabam, Kixeye, Microsoft de digitale bedrijven in het land. Game Studios, Method Studios, Moving PictureCom- analys e pany, Namco Bandai Games, Next Level Games, Relic Een eerste reeks maatregelen zijn aanzienlijke fi- Entertainment (SEGA), Prime Focus World, Rainma- nanciële stimulansen in het kader het programma ker Entertainment, Satellite Animation Studios, Sony voor wetenschappelijk onderzoek en experimentele Pictures Imageworks, United Front Games… ontwikkeling (RS&DE) van Canada. Deze vergoeden bedrijven die de wetenschappelijke aspecten en de technologie verbonden aan de gamesindustrie voor- Dankzij talent… uit stuwen. Canada telt een aantal internationaal gerenommeerde opleidingscentra voor digitale media, ani- Een tweede reeks maatregelen gaat uit van ver- matie, videogame development en visuele effecten. schillende provincies, die bedrijven welke aan de Elk jaar komen er duizenden talentvolle afgestu- toelatingscriteria beantwoorden vergoedbare belas- deerden bij op de arbeidsmarkt waar al veel ervaren tingkredieten bieden voor digitale interactieve mul- werkkrachten actief zijn in de Canadese digitale in- timediaproducten, in functie van het aantal mede- dustrie. werkers en de uitgaven in marketing en distributie. In Brits-Columbia zijn er drie gekende types belas- L’École des arts numériques, de l’animation et du tingkrediet: design de Montreal (Centre NAD), OCAD University in Ontario, Sheridan College in Toronto, het Centre > het belastingkrediet voor visuele effecten of for Digital Media en de Emily Carr University of Art digitale animatie, dat bedrijven toelaat om and Design in Vancouver zijn slechts enkele van de 17,5% terug te vorderen van de toegelaten talrijke scholen actief in de digitale media die voor- personeelskosten direct gelinkt aan activiteiten aanstaande opleidings- en researchprogramma’s in digitale animatie of visuele effecten, zonder aanbieden. maximumbedrag

Agentschap voor buitenlandse handel canada

> het belastingkrediet voor interactieve digitale media, waarmee bedrijven tot 17,5% van de toegelaten personeelskosten kunnen terugvorderen > het belastingkrediet van het “kapitaalrisicopro- gramma”, waarmee bedrijven 30% van de aankoop van aandelen van een EBC (eligible business corporation) kunnen terugvorderen.

Het succes van Vancouver Vancouver wordt beschouwd als koploper op gebied van speciale effecten en 3D-animatie. Een dertigtal

e analys studio’s beheersen de totale markt en stellen ongeveer 5.000 personen te werk. Filialen van Europese

e ctoral en Amerikaanse reuzen als Sony Picture Image- Se works, Pixar en Motion Picture Company zijn er gevestigd naast onafhankelijke lokale bedrijven, oorspronkelijk opgericht voor post-productiewerk.

Sinds de opening in Vancouver in 2009 heeft Sony hier onder meer ”The Smurfs” en “The Amazing Spider-man” gerealiseerd. De studio-oppervlakte werd intussen verdubbeld en biedt plaats aan 4.000 artiesten, tegenover amper een twintigtal in 2009.

Vancouver is een onweerstaanbare bestemming voor de Hollywoordstudio’s, dankzij de 3 “ T’s”: talent, tax credit en time zone – dezelfde als die in Los Angeles. Jason Dowdeswell, Directeur bij Sony Pictures Imageworks (september 2012)

Agentschap voor buitenlandse handel 73

Canada has demonstrated a deep understanding of the digital media and game industries. ...This makes it a perfect choice for our first step forward in establishing our global network. ...thanks to its great talent pool, leading-edge academic and research institutions and pro-business federal and provincial governments. Hajime Nakatani, Voorzitter van Namco Bandai Studios Inc. (april 2013)

Agentschap voor buitenlandse handel canada 3 sectorale Analyse

3.3 life sciences

Canada speelt ook een leidende rol op het gebied van centratiepolen rond grote steden in Ontario, Quebec life sciences. Het stijgende aantal migranten, vooral en in Brits-Columbia. De provincie Alberta is vooral in de westelijke provincies, en de veroudering van de actief in de biotechnologie (voor bijvoorbeeld gezond- bevolking laten de vraag naar gezondheidszorg toe- heidszorg en landbouw) en de medische technologie. nemen. Hierna volgen enkele analyses van de onderliggende De activiteiten gelinkt aan life sciences zijn verspreid sectoren farmaceutische producten en medische ap- over het hele land, maar er zijn toch bepaalde con- paratuur. 74

3.3.1 farmaceutische producten e analys

De Canadese farmaceutische industrie stelde in 2013 van de verkoop op voorschrift. De andere verkochte

e ctoral bijna 27.000 personen te werk en telde 490 bedrijven. producten zijn generische geneesmiddelen. De ver- Se De waarde van de nationale jaarlijkse productie aan schillende regeringen kwamen tussen voor 42% van farmaceutische producten bedroeg 7,7 miljard CAD de uitgaven aan geneesmiddelen, de rest viel ten tussen augustus 2013 en augustus 2014. laste van de verzekeringen en van particulieren.

Een deel van deze bedrijven is actief in R&D, met het Meer dan de helft van de Canadese geneesmidde- oog op de commercialisatie van gepatenteerde in- len zijn bestemd voor de export, voornamelijk naar noverende of verbeterde producten, terwijl anderen de Verenigde Staten. 62,3% van de nationale markt zich focussen op de verbetering van generische ge- wordt bevoorraad via de invoer, waarvan 43% af- neesmiddelen. Daarnaast is er ook een nieuwe on- komstig uit de Europese Unie en 33% uit de Verenig- derliggende sector in opkomst die zich richt op bio- de Staten. Tussen 2001 en 2012 steeg de waarde logische producten. van de farmaceutische uitvoer en invoer in Canada met respectievelijk 136% en 93%. Tussen 2001 en 2013 verdubbelde nagenoeg de verkoop van geneesmiddelen op Canadees grondgebied. De tien grootste namen ter wereld uit de farmaceuti- In 2013 vertegenwoordigde de verkoop een bedrag sche sector zijn in Canada aanwezig met activiteiten van 22,0 miljard CAD, goed voor 2,5% van het ver- in R&D, productie, marketing en productontwerp. kochte volume ter wereld, waardoor Canada als 8ste Volgens Industry Canada worden zij aangetrokken grootste geneesmiddelenmarkt gerangschikt staat. door de R&D infrastructuur van zeer hoge kwaliteit, door de aanwezigheid van voldoende hoog opgeleide 89% van deze verkopen gebeurt via detailhandels en arbeidskrachten, een eenvoudige toegang tot grote 11% via de ziekenhuizen. De merkproducten waren afzetmarkten en door de financiële steun van de goed voor 76% van de totale verkoop en voor 37% openbare sector.

Agentschap voor buitenlandse handel Verkoop van geneesmiddelen in Canada (in miljard CAD)

5 75

15,2 16,3 17,6 19,5 20,4 21,8 22,1 21,6 21,6 22,0 0 Se 2011 2013 2012 2010 2007 2005 2004 2009 2006 2008 ctoral e

Bron: Statistics Canada (2014) analys e

Canadese handel in farmaceutische producten (in miljard CAD)

4 EXPORT

2 IMPORT HANDELSTEKORT 0 2011 2013 2012 2010 2007 2005 2004 2009 2006 2008

Bron: Statistics Canada (2014)

De farmaceutische industrie geniet namelijk van financiering van meerdere honderden miljoenen CAD openbare steun via de CIHR (Canadian Institutes of toe en ondersteunt meer dan 14.000 onderzoekers Health Research), het overheidsfonds belast met in- en stagiaires. vesteringen in deze sector. De CIHR kent jaarlijks een

Agentschap voor buitenlandse handel canada

De farmaceutische R&D-sector is bijzonder inten- stamcellen, regeneratieve geneeskunde, genomica sief en staat op de tweede plaats na de ICT. In 2014 en de technologie van antistoffen. stonden 20 farmaceutische en biotechnologische bedrijven op de lijst van de 100 ondernemingen die In de westelijke provincies bevinden zich het Centre in Canada het meest aan R&D spendeerden. for Drug Research and Development in Brits-Colum- bia, dat zich bezighoudt met het commercialiseren De uitstekende reputatie van het Canadese onder- van universitair onderzoek en Genome Alberta, een zoek situeert zich vooral op het gebied van car- openbare instelling zonder winstbejag dat onder- 76 diovasculaire problemen, metabolisme, neurowe- zoeks- en samenwerkingsprojecten op gebied van tenschappen, oncologie, infectieziekten, vaccins, genomica lanceert, financiert en beheert. e analys 3.3.2 mEdische apparatuur e ctoral

Se De Canadese industrie van medische apparatuur is De medische instrumenten afkomstig uit West- zeer dynamisch en houdt zich bezig met het ont- Canada omvatten onder meer: werpen en produceren van apparatuur die de laat- > een reductiemiddel voor de behandeling van re- ste toepassingen uit andere sectoren integreren, fractaire angina, de trans-catheter-klep en het zoals biotechnologie, hoogtechnologisch materiaal, weefsel Peri Patch MC, ontworpen en geprodu- micro-elektronica, telecommunicatie en software- ceerd door Neovasc Inc. (Vancouver) ontwikkeling. > de systemen voor digitale radiografie van Imaging Dynamics Company, Ltd. (Calgary) De Canadese markt kan in volgende segmenten > de C-leg, een knieprothese die wordt gecontro- worden opgedeeld (in % aandeel van de totale ver- leerd via een microprocessor, ontwikkeld door kopen): een Canadese ingenieur aan de Universiteit van > diagnoseapparatuur (25,8%) Alberta > verbruiksgoederen (15,3%) > hulpmiddelen voor patiënten (12,3%) Deze onderliggende sector omvat 1.500 bedrijven > orthopedische producten en prothesen (11,8%) en stelt 35.000 mensen te werk. Nordion, Novadaq > orthodontologische producten (6,9%) Technologies, Titan Medical en enkele gerenom- > overige producten (27,8%), met onder andere meerde multinationals (Baxter, Johnson & Johnson, rolstoelen, oftalmologische instrumenten, Zimmer Medtronic en Roche) zijn allemaal vertegen- anesthesietoestellen, dialyseapparaten, woordigd in Canada. De industrie wordt in absolute bloeddrukmeters, endoscopietoestellen, aantallen gedomineerd door kmo’s, terwijl de multi- ziekenhuisuitrusting, … nationals de grootste marktaandelen hebben.

Agentschap voor buitenlandse handel De 10 belangrijkste markten voor medische instrumenten (2012)

Rangschikking Land Geschatte verkoop (in miljard USD) Marktaandeel (in %) 1 Verenigde Staten 118,9 36,3 2 Japan 32,4 9,9 3 Duitsland 23,1 7,0 4 China 14,1 4,3 5 Frankrijk 13,5 4,1 77 6 Groot-Brittannië 9,9 3,0

7 Italië 8,6 2,6 Se ctoral e 8 Rusland 6,8 2,1 9 Canada 6,8 2,1

10 Brazilië 5,3 1,6 analys e Wereldtotaal (67 landen) 327,7 100,0

Bron: Espicom, The World Medical Market Book 2013 / Investir au Canada

De wereldmarkt van medische instrumenten, die besteden dan ook gemiddeld 12% van hun jaarlijkse grotendeels in handen is van de Verenigde Staten, inkomsten aan de ontwikkeling, het op punt stel- werd in 2012 geschat op 327,7 miljard USD. Cana- len en commercialiseren van nieuwe producten. Er da staat op de 9de plaats met 6,8 miljard USD, een wordt heel wat researchwerk verricht in de Canadese marktaandeel van 2,1%. universiteiten, instituten, technologie-incubators en ziekenhuizen. In 2012 bedroeg de Canadese uitvoer van deze sector 1,8 miljard CAD (volgens de schattingen 1,9 mil- Zo concentreert het Medical Image Analysis Labora- jard in 2013) en de invoer 5,4 miljard CAD. tory van de Simon-Fraser University in Brits-Colum- bia zich op de ontwikkeling van nieuwe technologie Dankzij NAFTA hebben de Canadese bedrijven een voor beeldanalyse van de hersenstructuren. Het Al- belastingvrije toegang tot de grootste markt voor berta Centre for Advanced Micro Nano Technology medische instrumenten ter wereld. De Verenigde Products is een ander voorbeeld uit West-Canada. Staten zijn dan ook de belangrijkste handelspart- Dit centrum biedt zijn klanten via hun kantoren in ner van Canada, goed voor 50,9% van de invoer en Edmonton en Calgary toegang tot uitrusting, instal- 64,7% van de uitvoer van medisch materiaal. China laties en kennis van wereldniveau, evenals toegang en Duitsland zijn de 2 volgende handelspartners. tot een heel netwerk van organisaties die de ontwikkeling van microtechnologie en nanotechnologie on- Innovatie is essentieel voor deze sector. De bedrijven dersteunen.

Agentschap voor buitenlandse handel canada 3 sectorale Analyse

3.4 lucht- en ruimtevaart

De Canadese lucht- en ruimtevaartindustrie draagt gericht op R&D. In 2014 werd hierin 1,8 miljard op aanzienlijke en strategische wijze bij aan de natio- CAD geïnvesteerd, een stijging van 60% op tien nale economie. Industry Canada en AIAC (Aerospace jaar tijd. De intensiteit van de R&D ligt in deze Industries Association of Canada - www.aiac.ca), sector 5 keer zo hoog als het gemiddelde in de hele werkten samen aan het in 2015 verschenen rapport productiesector. Canada rangschikt zich op een 3de “The State of the Canadian Aerospace Industry”. plaats wereldwijd wat betreft de concentratie aan lucht- en ruimtevaartgerelateerde R&D. In 2014 droeg de sector voor 29 miljard CAD bij aan 78 het Canadese BBP en genereerde het 27,7 miljard Het land staat ook op de 3de plaats ter wereld voor CAD, waarmee Canada 5de staat op de OESO-ranglijst de productie van burgervliegtuigen. De geschatte van lidstaten. De 700 bedrijven actief in de lucht- en groei van deze activiteit wordt geschat op 22% ruimtevaartindustrie stellen rechtstreeks 76.000 voor de periode 2014-2021 – ter vergelijking: op

e analys mensen te werk, waarvan 43% in de productie en wereldniveau bedraagt deze slechts 11%. Bovendien 30% als onderzoeker, technicus of ingenieur. staat Canada: e ctoral

Se De activiteiten in de sector zijn als volgt verdeeld: > 1ste in de productie van vluchtsimulators, helikop- termotoren en turbopropellers > Productie: 73% > 2de in de productie van business jets en regionale > Onderhouds-, herstel- en revisiediensten (OHR): vliegtuigen 27% > 3de in de productie van vliegtuigen in het algemeen en motoren voor de burgerluchtvaart Deze twee onderliggende sectoren kenden een aanzienlijke groei in het voorbije decennium met 80% van de Canadese lucht- en ruimtevaartproduc- respectievelijk 29% en 37% tussen 2004 en 2014. tie wordt uitgevoerd, voornamelijk naar de Verenigde Staten (62%), Europa (23%) en Azië (8%). De klan- West-Canada draagt voor 14% bij aan het directe ten komen uit zeer uiteenlopende subsectoren. BBP via de productie, waarvan de meeste activiteiten zich concentreren in Ontario. De verschillende OHR- 57% van de uitvoer heeft te maken met de toeleve- diensten zijn in deze regio dan weer goed voor 44% ringsketen (motoren, landingsgestellen, avionica - van het BBP. toegepaste elektronica in de luchtvaart - en andere onderdelen). Vliegtuigen en helikopters zijn goed De lucht- en ruimtevaartsector is in Canada sterk voor 39% en de simulatoren staan voor 4%.

Agentschap voor buitenlandse handel Aandeel in het directe BBP Uitvoer van de lucht- en van de Canadese lucht- en ruimtevaartindustrie per ruimtevaartindustrie, per regio continent (2014)

Regio Productie OHR-diensten Quebec 56% 18% Ontario 23% 24% Westelijke provincies 14% 44% 79 Atlantische provincies 7% 14% Se ctoral e

Bron: Industry Canada (2014) analys e

62% Verenigde Staten

23% Europa

8% Azië

7% Rest van de wereld

Bron: Statistics Canada (2014)

Uitvoer van de lucht- en ruimtevaartindustrie per productcategorie (2013)

39% Vliegtuigen en helikopters

4% Simulatoren

57% Supply Chain

28% Motoren

7% Landingsgestellen

9% Avionica

13% Andere onderdelen

Bron: Statistics Canada (2014)

Agentschap voor buitenlandse handel canada

Canada is wereldwijd vermaard voor zijn Sterkste punten van Canada luchtvaartopleidingen met 2.000 scholen die een (producten en diensten) op lucht- en pilotenopleiding aanbieden. De geografie van het ruimtevaartgebied: land en zijn gevarieerde klimaat bieden immers een geschikte omgeving om de vereiste vaardigheden > Commerciële vliegtuigen en business jets als piloot te verwerven. > Helikopters > Vliegtuigen voor gewoon luchtverkeer en voor vrachtverkeer 80 > Vliegtuigmotoren > Avionica > Vliegtuigonderdelen > Vluchtsimulatoren

e analys > Systemen voor het landingsgestel > Hoogwaardige productie van composietmateriaal

e ctoral > Onderhouds-, herstel-, en revisiediensten voor Se cellen, motoren en onderdelen > Diensten in verband met satellieten, robotica en de ruimtevaartindustrie

Bron: Investir au Canada – Industrie aérospatiale (2014)

Belangrijkste bedrijven in de Westelijke provincies:

> Asco Aerospace Canada Ltd > Avcorp > Boeing Canada > Cascade aerospace (IMP Group) > Vector Aerospace (Airbus Group) > General Dynamics Canada > Magellan Aerospace > MDA > Pratt & Whitney Canada (P&WC) > StandardAero > Viking Air Ltd

Bron: Investir au Canada – Industrie aérospatiale (2014)

Agentschap voor buitenlandse handel 81

Agentschap voor buitenlandse handel canada 3 sectorale Analyse

3.5 transport

De Canadese sector van goederentransport, opslag Wegtransport en logistieke diensten komt overeen met code 48-49 De subsector van het vrachtwagenvervoer omvat van het NAICS (North American Industry Classificati- een groot aantal kleinere transporteurs die in on- on System). In 2014 vertegenwoordigde deze sector deraanneming werken en eigenaars die voor eigen 4,2% van het BBP (een stijging van 4,5% tegenover rekening rijden. Daarnaast zijn er ook grotere bedrij- 2013), bijna 700.000 banen en meer dan 9 miljoen ven die over een wagenpark beschikken en volledige CAD aan investeringen. logistieke diensten aanbieden.

82 De vraag naar transport, opslag en logistieke dien- Spoorwegtransport sten komt vanuit alle sectoren van de Canadese De Canadian National Railway Company (CN) en het economie. Zij is daarom rechtstreeks afhankelijk van spoorwegbedrijf Canadian Pacific (CP) staan in voor de economische activiteiten en de structuur van de het grootste deel van het binnenlandse spoorweg-

e analys handelstransacties in het land, zowel intern, grens- transport. Ze bieden diensten aan als multimodaal overschrijdend (met de Verenigde Staten) als inter- vervoer, logistiek en douaneafhandeling.

e ctoral nationaal. Se Het totale volume aan getransporteerde goederen Het binnenlandse transport van goederen gebeurt via het spoornetwerk steeg met 2,3% in 2013, goed voornamelijk per vrachtwagen en per trein, terwijl voor 300,4 miljoen ton, vooral te danken aan de uit- het internationale transport vooral via de lucht- en voer van energieproducten. zeevaart verloopt. Transport over zee Vancouver is de grootste Canadese haven voor de internationale containerhandel. De haven neemt 54% van het nationale totaal voor zijn rekening en loopt daarmee ruim voor op Montreal (29%), Halifax (9%) en Prince Ruper (7%).

Canada is bijzonder goed geplaatst om de handelsopportuniteiten ten volle te benutten die de verschillende zich ontwikkelende economieën bieden, en het land is ook een toegangspoort tot Noord-Amerika. Het binnenlandse transportnetwerk is goed ontwikkeld en er worden uiteenlopende diensten aangeboden. Naast het efficiënte transportnetwerk zorgen ook de toegangshavens en de zogenaamde handelscorridors voor een optimale competitiviteit. Statistics Canada (oktober 2013)

Agentschap voor buitenlandse handel Luchtvracht Het vliegtuigtransport wordt in Canada vooral ge- verhoging op rij sinds de economische vertraging van bruikt voor bederfelijke producten, waardevolle goe- 2009. Het totale volume van geloste en ingeladen lucht- deren of dringende bestellingen. Niet minder dan 11 vracht op de Canadese luchthavens steeg met 2,7%. luchtvaarttransporteurs bedienen Noord-Canada, dat van deze leveringsmethode afhankelijk is om het Hoewel de sector van het binnenlandse verkeer de hele jaar door bevoorraad te kunnen worden. grootste blijft (60% van het personenvervoer en 43% van het goederentransport), kende het internatio- 83 In 2014 steeg het passagiersverkeer met 5,4%, de 5de nale verkeer de sterkste groei. Se ctoral e

Luchtverkeer in Canada, 2014 analys e

Aantal passagiers Vracht In miljoenen Groei Groei In ton Groei 2013/2014 2009/2014 2013/2014 Binnenlandse sector 78,9 4,9% 22% 480.000 2,8% Grenssector 26,0 5,3% 26,5% 230.000 -1,9% (Verenigde Staten) Internationale sector 25,7 7,1% 31,4% 390.000 5,3% Totaal 130,6 5,4% 24,6% 1.100.000 2,7%

Bron : Statistics Canada (2015)

Meer informatie is te vinden op de websites van volgende organisaties:

> Office des transports du Canada (OTC): www.otc-cta.gc.ca/fra > Air Transport Association of Canada (ATAC): www.atac.ca > Association des chemins de fer du Canada (ACFC) : www.railcan.ca > Alliance canadienne du camionnage: www.cantruck.ca > Canadian Shipowners Association (CSA): www.shipowners.ca > Supply Chain Management Association (SCMA): www.sclcanada.org

Agentschap voor buitenlandse handel Agentschap voor buitenlandse handel 85

Recente 4 succesverhalen

Agentschap voor buitenlandse handel canada 4 rEcente succesverhalen

asco

SECTOR: LUCHTVAART

Als tweede grootste Belgische luchtvaartbedrijf ont- Asco Aerospace Canada Ltd werd in 2003 opgericht wikkelt, produceert en assembleert Asco metalen om dichter bij zijn klanten te komen. Vanuit Vancou- hoge precisie componenten. Dankzij zijn specialisa- ver werkt dit filiaal voornamelijk als onderaanne- tie in harde metalen zoals titanium werd het bedrijf mer van Boeing, waarvan de fabrieken in Seattle op wereldleider in onder meer de rails waarop de vleu- slechts enkele uren afstand liggen. 86 gelkleppen in de vleugels bewegen, in landingsgestellen en in dragende onderdelen van de motoren. Het filiaal heeft 160 medewerkers die in een mo- derne infrastructuur onder andere onderdelen voor Dit familiebedrijf vierde in 2014 zijn 60ste verjaardag. de Amerikaanse straaljager F-35 maken. In juli 2014

ve rhal e n Oorspronkelijk bouwde Asco vervangonderdelen was Asco Aerospace Canada laureaat voor de BASE s voor de gepantserde voertuigen van het leger. De (Bombardier Achieving Supplier Excellence) prijs van

e succ omschakeling naar de luchtvaart begon eind jaren Bombardier als erkenning voor de kwaliteit van de ’70 met de levering van onderdelen voor Airbus. De geleverde producten en de stipte leveringen.

c e nt knowhow van het bedrijf zorgde er daarna voor dat Re ze ook aan andere grote constructeurs konden le- www.asco.be veren (Boeing, Bombardier, Embraer, Dassault, …) voornamelijk voor de civiele industrie, maar ook voor militaire programma’s. Alles verandert heel De hoofdzetel van Asco is gevestigd in Zaventem, snel. Er zijn nieuwe maar de groep heeft ook drie filialen in het buiten- spelers gekomen en land: Asco Deutschland (in Gedern), Asco Aerospace de opdrachtgevers Canada (in Vancouver) en sinds 2015 Asco Aeros- “beknibbelen” steeds meer pace USA (in Stillwater, Oklahoma). Daarnaast zijn er om echte bodemprijzen ook verkoopbureaus in Brazilië en Frankrijk, evenals te verkrijgen. In deze een ontwerpafdeling in Seattle. De groep stelde in context hebben wij 2014 in totaal 1.383 personen te werk. onze redding te danken aan onze snelle Vorig jaar genereerde Asco een omzet van 307,9 reactietijden, onze miljoen EUR, goed voor een jaarlijkse groei van 6% flexibiliteit en ons en een nettowinst van 3,3 miljoen EUR. Met een door aanpassingsvermogen. de constructeurs goed gevuld orderboekje op zak Christian Boas, Afgevaardigd ambieert het bedrijf voor 2015 een omzet van 323,3 bestuurder van Asco miljoen EUR en een winst van 3,5 miljoen EUR. (L’Echo, 24 juni 2014)

Agentschap voor buitenlandse handel 87

Agentschap voor buitenlandse handel canada

cE+T POWER

SECTOR: ELEKTRICITEIT EN ELEKTRONICA

De groep CE+T Power is wereldleider op gebied van CE+ T Power ook elektrische stroomconversie. “Constructions Elec- aanwezig in Canada troniques + Télécommunication” werd in 1934 op- Als 100% Waals bedrijf is CE+T vooral naar het bui- gericht vlakbij Luik. Sinds de jaren ’60 specialiseerde tenland getrokken om dichter bij zijn klanten te het bedrijf zich in krachtige elektronica en ontwik- staan. Deze uitbreiding gebeurde zowel via handels- 88 kelde einde jaren ’80 de modular inverter (elektro- kantoren als via grote installaties met productie- en nische schakeling die gelijkstroom omzet in wis- R&D-capaciteit. selstroom – ook DC/AC-convertor of power inverter genoemd). CE+T is sinds 2007 aanwezig in Noord-Amerika via

ve rhal e n het filiaal CE+T America. De groep richt zich op de s Sinds meer dan 20 jaar concentreert de R&D zich Canadese industrie actief in telecom, transport,

e succ op de ontwikkeling van modular inverters in paral- elektriciteitsproductie en -distributie, petrochemi- lelschakeling, ontworpen na onderzoek door hoog- sche industrie en datacentra.

c e nt opgeleide ingenieursploegen en technici. Re In Canada worden CE+T Power-producten gebruikt CE+T Power geniet de steun van het Waals Gewest door Bell Canada, Rogers Telecom, TELUS, Hydro- via Meusinvest, van SRIW en voor onderzoek en ont- Quebec en BC Hydro. Het bedrijf is ook een technolo- wikkeling. Dankzij deze gebundelde krachten vanuit gisch partnerschap aangegaan met de Noord-Ameri- de openbare en privésector heeft CE+T een zeer kaanse groep Alpha Technologies uit Vancouver voor vooruitstrevende technologie op de markt kunnen de integratie van zijn modular inverters in de tele- brengen, waarvan producten zijn afgeleid met de comsector. Deze associatie ging gepaard met inves- hoogste duurzaamheid, het hoogste rendement en teringen in gemeenschappelijke projecten in België de hoogste flexibiliteit. waardoor ook hier nieuwe banen gecreëerd werden.

Agentschap voor buitenlandse handel

Een groeipercentage CE+T Power werd door het met twee cijfers… bureau Frost & Sullivan Het zakencijfer van de Belgische eenheid over- in 2014 erkend als schreed de 30 miljoen EUR in 2014, waarvan meer wereldleider in modular dan 81% via de export. Dankzij een wereldwijde inverters voor niet- 89 openheid en een erkende technologische expertise hernieuwbare energie. kon CE+T Power een uitvoerstijging van 7% opteke- Op dit moment zijn we er nen (berekend op driejaarlijkse basis). Re ons van bewust dat onze c e nt technologie in Canada

Het geconsolideerde zakencijfer voor Canada be- nog veel kan bijdragen, succ e draagt 2,3 miljoen CAD voor 2014. Dit zou in 2015 want de behoefte s moeten oplopen tot 4,5 miljoen CAD; en het lijkt er aan een verzekerde ve rhal e n op dat deze schatting zich zal concretiseren, gezien energietoevoer voor het veelbelovend begin van het jaar. kritische toepassingen blijft toenemen. Het In België en Luxemburg telt het bedrijf een honderd- implementeren van tal medewerkers, met daarnaast nog zo’n 60 perso- informatica op alle neelsleden in de installaties in India, China en de VS. domeinen vereist meer Samen met zijn industriële partners, de universi- energie, maar ook een teiten, verschillende onderzoekscentra en de steun verzekerde voeding van van het Waals Gewest kan CE+T zeer performante deze uitrusting via DC/AC oplossingen voorleggen, zowel qua volume als qua inverters, waarvan de efficiëntie, om zo zijn leiderspositie te behouden. beschikbaarheidsgraad 99,9999% moet bedragen. www.cet-power.com Daarom investeren we in onze uitbreiding van CE+T America, binnen de NAFTA Bron: Xavier Bartholomé, Marketing Manager zone. CE+T Power Olivier Bomboir, Directeur Business Development van CE+T Power

Agentschap voor buitenlandse handel canada Dankzij onze Europese ervaring kunnen wij nu werken op de enorme werf van Fort Hills. Michel Hanson, President van Cofely Fabricom Oil, coFELY-FABRICOM Gas & Power (L’Echo, 8 augustus 2015) SECTOR: ENERGIE

Cofely Fabricom is het Belgische filiaal van de Franse volgens het “plug and play”-principe, waarbij elek- groep Engie (voorheen GDF Suez), met hoofdzetel in trische uitrusting en instrumenten al voorgeïnstal- Brussel. Het bedrijf heeft meer dan 60 jaar ervaring leerd, bekabeld en voorgetest zijn. Ter plaatse hoeft en knowhow op gebied van technische installaties alles dan enkel nog worden aangesloten. (elektriciteit, instrumentatie, mechaniek, indus- 90 triële loodgieterij, automatisatie, process control, De opdracht omvat initieel de bouw van 80 modules, …). Tegenwoordig is de groep actief in 5 grote mark- voor een totaal bedrag van 15 à 16 miljoen USD. Daar- ten: infrastructuur, tertiaire sector, industrie, ener- mee is de activiteit van de fabriek minstens tot midden gie en olie & gas. 2016 verzekerd. Het twintigtal personeelsleden van

ve rhal e n het Canadese filiaal van Cofely Fabricom zijn alvast s Cofely Fabricom en haar filialen draaien samen een aan de slag. Zij zullen binnenkort vervoegd worden

e succ jaarlijks zakencijfer van 1,2 miljard EUR en stellen door een honderdtal arbeiders voor de uiteindelijke 7.300 personen te werk. Eén derde van de activitei- productie. 5 Belgische medewerkers gaan ter plaatse

c e nt ten gebeurt op internationaal niveau. om de Canadezen met hun expertise bij te staan. Re

In september 2013 opende Cofely Fabricom een fa- De West-Canadese fabriek rekent op een zakencijfer briek in Edmonton (provincie Alberta), dankzij een van 50 miljoen CAD in de komende jaren en hoopt investering van 20 miljoen CAD (ongeveer 14 mil- dat bedrag te verhogen naar 100 miljoen CAD binnen joen EUR). Hier zullen modulaire constructies wor- dit en 5 jaar. den gebouwd. Cofely Fabricom is hiermee niet aan zijn proefstuk toe. Al in de jaren ’80 begon de groep www.cofelyfabricom-gdfsuez.com in Gent en daarna in Hoboken dit soort modules te bouwen voor offshore sites van grote Europese pe- troleumbedrijven. Wij kunnen genieten van 30 jaar ervaring en een Dankzij een capaciteit van 140 modules per jaar bewezen operationele kreeg het Canadese filiaal deze zomer zijn eerste kwaliteit op dit gebied, contract te pakken bij het Koreaanse bedrijf SK E&C. waardoor we in staat Het betreft het exploitatieproject van de teerzanden zijn om onze modules op de site Fort Hills, zo’n 600 km ten noorden van “safely, on time, on Edmonton. Aandeelhouders zijn Suncor en Total. budget & every time” te leveren. Cofely Fabricom gaat voor deze reuzegrote open- Didier Lhuillier, luchtmijn complexe industriële modules bouwen CEO van Cofely Fabricom Inc. Canada (2014)

Agentschap voor buitenlandse handel EXMAR

SECTOR: GAS

Exmar is een Belgisch bedrijf met hoofdzetel in Ant- Het aardgas zal via een pijpleiding van West-Cana- werpen, dat gespecialiseerd is in het transport over da naar de installatie worden gevoerd om het daar zee van vloeibaar gas. De operationele activiteiten vloeibaar te maken. De initiële capaciteit bedraagt van Exmar kunnen in vier domeinen worden onder- 0,55 miljoen ton per jaar. Exmar zal verantwoor- verdeeld: delijk zijn voor het vloeibaar maken van het gas in 91 een drijvende fabriek van het type “Caribbean FLNG” > transport van liquified petrol gas (LPG): butaan, voor de verwerking van LNG – een wereldpremière. propaan, ammoniak Het LNG zal vervolgens van Canada naar Azië worden Re c e nt > transport van liquified natural gas (LNG - getransporteerd, waar de vraag naar koolwaterstof-

aardgas) fen bijzonder groot is. succ e > offshore-diensten (ontwerp, ontwikkeling, bouw s en beheer van installaties voor de verwerking, www.exmar.be ve rhal e n opslag en overslag van petroleum en gas) > andere diensten zoals het technische beheer van schepen, het verzekeren ervan…

De groep realiseerde in 2014 een zakencijfer van Exmar gaat zijn grote 384,5 miljoen USD, een daling van 5,3% tegenover ervaring in drijvende 2013. Toch ligt de winst hoger dan verwacht in de LNG-installaties loop van de eerste 6 maanden van 2015. De groep is inzetten om dit project optimistisch en verwacht ook goede resultaten voor te laten profiteren de rest van het jaar, in het bijzonder voor de LPG- van zijn goedkope activiteiten. en snelle technieken om gas vloeibaar te Exmar maakt deel uit van een internationaal consor- maken. De site is goed tium dat werkt aan een enorm project voor het vloei- beschermd, beschut tegen baar maken en transporteren van gas in Brits-Colum- ijswater en in perfecte bia, op de westelijke oever van de zeegeul Douglas overeenstemming met Channel. De drie hoofdrolspelers van dit project, dat de filosofie van Exmar. “Douglas Channel LNG” werd gedoopt, zijn de Franse Het is de ideale plaats groep EDF Trading Limited (filiaal van de reus EDF), om LNG te leveren aan de AtlasGas (Canadese specialist in energie-infrastruc- Aziatische markt. tuur) en Edemitsu Kosan, een Japanse raffinage- Bart Lavent, Managing director groep. De uiteindelijke beslissing over de investering van Exmar LNG Infrastructure in het project zal eind 2015 worden genomen. (L’Echo, 30 januari 2015)

Agentschap voor buitenlandse handel Agentschap voor buitenlandse handel 93

5 bronnen

Agentschap voor buitenlandse handel canada

onze partners

Flanders Investment & Trade www.flandersinvestmentandtrade.com

Brussel Invest & Export www.invest-export.irisnet.be

Agence wallonne à l’Exportation et aux Investissements étrangers www.awex.be

FOD Buitenlandse Zaken diplomatie.belgium.be

94 canadese bronnen

Foreign Affairs, Trade and Development Canada

bronn e n www.international.gc.ca

Statistics Canada www.statcan.gc.ca

Industry Canada www.ic.gc.ca

Bank of Canada www.bankofcanada.ca

Canadian Association of Petroleum Producers www.capp.ca

Canadian Association of Solar Energy www.cansia.ca

Canadian Wind Energy Association www.canwea.ca

Canadian Media Production Association www.cmpa.ca

Studie voor Téléfilm Canada: ”Survol de l’industrie canadienne du cinéma: 2012-2015” (auteur: Monique Lafontaine) www.telefilm.ca

Aerospace Industries Association of Canada www.aiac.ca

Agentschap voor buitenlandse handel internationale bronnen

World Trade Organisation www.wto.org

International Monetary Fund www.imf.org

Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling www.oecd.org

Wereldbank www.worldbank.org

Europese Commissie ec.europa.eu

Eurostat epp.eurostat.ec.europa.eu 95 Credendo Group www.credendogroup.com bronn e n

The Economist Intelligence Unit www.eiu.com

World Economic Forum www.weforum.org

International Energy Agency www.iea.org

U.S. Energy Information Administration www.eia.gov

World Nuclear Association www.world-nuclear.org

L’Echo www.lecho.be

Le Monde www.lemonde.fr

L’Express www.lexpress.fr

Classe Export www.classe-export.com

Le Moniteur du Commerce international www.lemoci.com

Zakenlunch georganiseerd door BECI op 9 juni 2015: Presentatie van de Canadese Ambassadeur in België en Luxemburg, Z.E. Denis Robert: ”Les raisons d’un partenariat florissant et fructueux” www.beci.be

Agentschap voor buitenlandse handel Agentschap voor Buitenlandse Handel Montoyerstraat 3 1000 Brussel Tel.: +32 2 206 35 11 www.abh-ace.be

FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Karmelietenstraat 15 1000 Brussel Tel.: +32 2 501 81 11 diplomatie.belgium.be

Flanders Investment & Trade Koning Albert II-laan, 37 1030 Brussel Tel.: +32 2 504 87 11 www.flandersinvestmentandtrade.com

Brussel Invest & Export Louisalaan, 500, bus 4 1050 Brussel Tel.: +32 2 800 40 00 www.invest-export.irisnet.be

Agence wallonne à l’Exportation et aux Investissements étrangers Saincteletteplein, 2 1080 Brussel Tel.: +32 2 421 82 11 www.awex.be

Hoewel alles in het werk werd gesteld om nauwkeurige en actuele informatie te geven, kunnen noch het Agentschap voor Buitenlandse Handel, noch zijn partners (Flanders Investment & Trade, Brussel Invest & Export en het Agence wallonne à l’Exportation et aux Investissements étrangers) verantwoordelijk worden gesteld voor fouten, weglatingen en leugenachtige verklaringen. Ze kunnen evenmin verantwoordelijk worden gesteld voor het gebruik of de interpretatie van de informatie in deze studie. Deze studie heeft niet de bedoeling advies te verstrekken.

PUBLICATIEDATUM: oktober 2015

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Marc Bogaerts GEDRUKT OP PAPIER MET EEN FSC-LABEL AUTEUR: Nicolas Preillon DEZE STUDIE IS OOK BESCHIKBAAR OP: www.abh-ace.be GRAFISCHE VORMGEVING EN UITVOERING: Oskar D Reproductie GEGEVENS (OF TEKST) IS TOEGELATEN MITS BRONVERMELDING

24 &gt; 31 Oktober 2015

24 > 31 Oktober 2015