1 GİRİŞ: I. TARİHÇE Kütahya'nın Kuruluş Dönemi Kesin Olarak

GİRİŞ: I. TARİHÇE Kütahya’nın kuruluş dönemi kesin olarak tarihlendirilememekle beraber M.Ö. 1500 yıllarında ilk yerleşimlerin gerçekleştiği varsayılmaktadır. Ünlü masalcı Ezop’un ve Evliya Çelebi’nin doğduğu yer olarak bilinen Kütahya’nın eski çağlardaki adı “Kotis’in şehri” anlamına gelen Kotiaion’dan gelmektedir. Antik çağlarda sırası ile Hitit, Frigya, Lidya, Pers, Makedonya, Bitinya ve Bergama uygarlıklarının egemenliği altına girmiş olan yöre daha sonra Roma İmparatorluğu hakimiyetine geçmiş ve Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasının ardından da Bizans (Doğu Roma) topraklarına dahil olmuştur. Böylece bölge, Hıristiyanlığın önemli merkezlerinden biri haline gelmiş ve bu dönem 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Anadolu Selçuklu Devleti'nin ilk hükümdarı olan Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın kardeşi Melik Mansur tarafından 1074 yılında fethedilinceye değin devam etmiştir. Haçlı Seferleri esnasında çeşitli zamanlarda Bizanslılar tarafından ele geçirilen bölge Germiyanoğlu Beyliği hakimiyetinin ardından Osmanlı İmparatorluğu topraklarına dahil olmuştur.

II. COĞRAFİ YAPI Kütahya İli, Ege Bölgesinin kuzeydoğusunda, İç Batı Anadolu bölümünde yer almaktadır. Ege Bölgesi’ni İç Anadolu Bölgesi’ne bağlayan bir geçiş alanı niteliğindeki il, 38°70’ ve 39°80’ kuzey enlemleri ile 29°00’ ve 30°30’ doğu boylamları arasında bulunmaktadır. İl, toplam 11.875 km2’lik yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1,5’ini oluşturmaktadır. Kütahya İli, kuzeyden ve kuzeybatıdan Bursa’nın İnegöl, Keles ve Orhaneli; kuzeydoğudan Bilecik’in Bozüyük; doğudan Eskişehir’in Merkez ve Seyitgazi; güneydoğudan Afyon’un İhsaniye, Merkez ve Sincanlı; güneyden Uşak’ın Banaz ve Merkez; güneybatıdan Manisa’nın Demirci ve Selendi, batıdan ise Balıkesir’in Dursunbey ve Sındırgı ilçeleri ile çevrilidir. İl sınırları içerisinde toplam 520 köy, 75 belediye ve Merkez İlçe ile beraber 13 ilçe bulunmaktadır. Kasaba ve ilçe belediyelerinin toplam sayısı 75’dir. Kütahya’nın ilçeleri; Merkez, Altıntaş, Aslanapa, Çavdarhisar, Domaniç, Dumlupınar, Emet, Gediz, Hisarcık, Simav, Şaphane, Pazarlar ve Tavşanlı

1 olmaktadır. Genelde toplu yerleşim yapısına sahip olan Kütahya’da 150 adet “köyaltı yerleşim yeri” vardır. İl topraklarının yarıdan fazlası dağlık kesimlerden, yaklaşık üçte birlik bölümü platolardan ve geriye kalan yerler de ovalardan oluşmaktadır. İl sınırları içerisinde yer alan önemli dağlar ve bu dağların yükseklikleri şöyledir: Akdağ 1.300 m, Eğrigöz Dağı 1.931 m, Yellice Dağı 1.764 m, Gümüşdağ 1.901 m, Yeşildağ 1.533 m, Türkmen Dağı l.826 m, Şaphane Dağı 2.120 m, Muratdağı 2.308 m ve Simav Dağları 1.800 m. İlde bulunan başlıca akarsular ise Koca Çay, Porsuk, Felent, Emet ve Kocasu çayları ile Gediz ırmağıdır. Doğal oluşum özelliğinde göl bulunmayan ilde Ağaçköy Regülatörü, Enne, Kayaboğazı, Çavdarhisar, Söğüt, Porsuk ve Beşkarış Baraj Gölleri ile Çerte, Gümele, Yenice ve Kuruçay Göletleri yapay göller olarak sulama ve diğer amaçlara yönelik olarak hizmet vermektedir.

İldeki tek doğal göl olan Simav Gölü DSİ’nce 1967 yılında sahada açılan drenaj kanalları ile kurutulmuş olup, göl alanındaki 5 km2’lik araziler Toprak Reform Müdürlüğünce çevredeki köy halkına tarımsal amaçlı kullanılmak üzere kiraya verilmiştir. Simav Gölcük yayla merkezinde bir adet tabii göl mevcuttur.

Göletlerin ve barajların beslendiği kaynaklar, su alma yapısından itibaren derinlikleri, alan ve hacmi aşağıda verilmiştir.

Tesisin Akarsu Ortalama Derinliği(m) Göl Alanı Hacmi Adı Adı (km2) (m3) Kış İlkbahar Yaz Sonbahar Keçiboğazı Koca 10,65 9,52 6,69 6,59 3,84 37840000 Çavdarhisar Bedir 28,51 26,49 22,11 25,94 3,06 34000000 Enne Dereboğazı 8,38 7,14 3,84 7,22 0,94 Ter.Sant.Kul. Söğüt Ilgın 10,97 10,22 7,84 7,89 0,15 900000 Yenice Kavacık 14,43 15,35 14,41 13,09 0,12 1068000 Çerte Evkaya 9,55 9,86 8,74 8,86 0,35 350000 Kuruçay Kuruder 8,65 10,47 9,54 7 0,18 1332000 Gümele Combut 8,85 9,13 7,94 4,42 0,31 2625000 Pullar Akpınar 2 3,05 780000

İl sınırları içerisinde yer alan akarsulara ilişkin veriler aşağıda sunulmaktadır.

2 İldeki Akarsular

Akarsuyun Adı İl Sınır İçindeki Uzunluğu (Km) Debi (m3sn) Felent çayı 35 0,560 Porsuk çayı 60 10.260 Oysu çayı 41 1.000 Kureyşler çayı 23 1.000 Kokar çayı 50 1.000 Murat çayı 45 2.500 Gediz çayı 45 82.500 Emet çayı 90 130 Bedir çayı 36 8.430 Tavşanlı çayı 65 8.000 Hamza bey çayı 45 31,46

Kütahya’daki önemli ovalar arasında Kütahya, Aslanapa, Altıntaş, Tavşanlı, Örencik ve Simav Ovaları bulunmaktadır.

İlde toplam 13 ilçe bulunmaktadır. Bu ilçelerin sahip oldukları yüzölçümleri aşağıda sunulmaktadır.

Merkez İlçe : 2.461 km2 Gediz : 1.441 km2 Altıntaş : 947 km2 Hisarcık : 373 km2 Aslanapa : 781 km2 Pazarlar : 159 km2 Çavdarhisar : 200 km2 Simav : 1.561 km2 Domaniç : 536 km2 Şaphane : 238 km2 Dumlupınar : 276 km2 Tavşanlı : 1.908 km2 Emet : 1.096 km2

III. DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER, SOSYAL VE KÜLTÜREL YAPI İklim ve Bitki Örtüsü Kütahya ilinin iklim yapısı Ege, Marmara ve İç Anadolu iklimleri arasında bir “geçiş iklimi” özelliklerini sergilemektedir. İlde, İç Anadolu karasal ikliminin sıcaklık özellikleri ile Marmara İklimi’nin yağış özellikleri bir arada bulunmaktadır. Kış mevsimlerinde soğuk ve kar yağışlı hava koşulları görülmekte, sık sık don olayına rastlanmaktadır. Aşırı sıcakların görülmediği yaz aylarında yaz kuraklığı da seyrek olarak gerçekleşmektedir. İklim ve sıcaklık şartları bakımından her üç bölgenin özelliklerini taşır. Sıcaklık şartları İç Anadolu, yağış şartları Marmara

3 Bölgesi tesiri altındadır.Kütahya’nın batı kesimlerinde, Gediz ve Simav Ovalarında ortalama denizden yüksekliğin nispeten düşük olmasından dolayı daha yumuşak iklim özellikleri bulunmaktadır. Kütahya İlinde yağışlar İlkbahar ve sonbahar ile kış aylarında görülmekte olup yazları genellikle kurak geçmektedir. Ortalama yıllık yağış miktarı 491 mm ile 683 mm arasında değişmektedir. En fazla yağış Simav’da, en az yağış Tavşanlı İlçesindedir. Özellikle II. Alt Bölgede yağışın yıl içerisinde dağılımı yıllar itibarıyla farklılık gösterdiğinden, bazı yıllar tarımsal üretimi kısıtlayıcı en önemli faktör yağış olmaktadır. Kütahya Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ölçüm değerlerine göre yıllık sıcaklık ortalaması 10,6 °C’tır. Kütahya’da en soğuk geçen aylar Ocak ve Şubat, en sıcak geçen aylar ise Temmuz ve Ağustos aylarıdır. İlde en fazla yağış, Aralık ve Ocak, en az yağış ise Temmuz ve Ağustos aylarında görülür. Yıllık yağış ortalaması 546,6 mm dir. Kütahya’da yıllık ortalama rüzgar hızı 1.6 m/s olup, hakim rüzgar kuzeybatı istikametindedir. En kuvvetli rüzgar hızı 24.8 m/s ile kuzeybatı rüzgarı (lodos) olmaktadır. Ayrıca, kuzeyden esen Yıldız ve güneybatıdan esen Lodos da etkili olmaktadır. Deniz seviyesinden ortalama 969 m yüksekliğe sahip olan Kütahya iline ait meteoroloji ölçüm sonuçları aşağıda sunulmaktadır.

Kütahya ve İlçelerinin İklim Verileri Meteorolojik Elemanlar METEROLOJİK ÖLÇÜM İSTASYONLARI DOMANİÇ GEDİZ KÜTAHYA SİMAV TAVŞANLI Ortalama Yağış Miktarı mm 557.0 537.0 751.0 480.0 En Hızlı Hızı m/san 21.4 27.6 24.6 20.8 Rüzgar Yönü SSW S SW SSE Günlük En Çok Yağış Miktarı mm 36.9 32.7 46 31 *Dakika ' 48 3 25 3 33 Enlem *Derece ° 39 39 39 39 39 En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı cm 929 30 8 *Dakika ' 37 24 58 24 30 Boylam *Derece ° 29 29 39 29 29 Ortalama Rüzgar Hızı m/san 2,4 1,6 1,3 1,8 En Hızlı Rüzgarların Yönü ve Hızı m/san SSW-21,4 S-27,6 SW-24,6 SSE-20,8 Ortalama Güneşlenme Müddeti 6.24 6 6.36 Rasat Süresi gün 365 365 365 365 Ortalama Sıcaklık ° 13 10.9 12 11.6 En Yüksek Sıcaklık ° 40.5 35.5 36.4 39.2 En Düşük Sıcaklık ° -9.1 -10.6 -8.9 -13.7 Ortalama Nisbi Nem % 62 64 60 65 4 En Düşük Nisbi Nem % 16 19 11 6 Ortalama Bulutluluk 3.9 4.1 4.2 4.9 Ortalama Açık Gün Sayısı 154 139 150 117 Ortalama Kapalı Gün Sayısı 64 65 83 101 Ortalama Karla Örtülü Gün Sayısı 11 49 30 34 Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Gn. Md.2003

Genellikle engebeli yer şekillerinin bulunduğu ilde özellikle kuzey, batı ve güney kesimler ormanlık alanlar açısından oldukça zengindir. İlin doğal bitki örtüsünü oluşturan bitki gruplarını dört ana grupta sınıflandırmak mümkündür: • İğne yapraklı Ormanlar • Stepler (Bozkırlar) • Meşe çalılıkları ve Ormanlar • Söğüt ve Kavak dizileri Domaniç ve Merkez ilçelerde Kızılçam ve Karaçam ormanları, iç kesimlerde Mazı Meşesi, Saçlı Meşe ve Lübnan Meşesi’nden oluşan meşe ormanları, Emet ve Tavşanlı da Ardıç ve Karaçam ormanları, Gediz ve Simav’da Kestane, At Kestanesi ve Kızılçam ormanları yaygındır. Kuru orman alanlarının bir bölümünde görülen Kızılçam toplulukları ile kimi maki türleri, bitki örtüsünün ayrı bir özelliğini oluşturur. Ege ve Marmara kıyılarında olduğu gibi, kızılçamların altını, akça ağaç, sakız ağacı ve katran ardıcı gibi maki türleri kaplar.

Demografik Özellikler

Cumhuriyetin ilanını müteakiben vilayet statüsüne kavuşan Kütahya ili nüfus büyüklüğü bakımından 81 il içinden binde 0.96 ile 34. sırada, orta büyüklükte bir il durumundadır. İlk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında Kütahya’daki toplam nüfus 303.641 olarak tespit edilmiştir. İlk sayımda nüfus artış hızı ‰ 16.93 olarak gerçekleşmiştir. İldeki nüfus artışı yıllar itibariyle yükselen bir trend izlemiş, ancak 1955 nüfus sayımında ani bir düşüş göstererek 330.978’ne gerilemiştir. 2000 Yılında yapılan son nüfus sayımında Kütahya il nüfusu 656.903 kişi olarak tespit edilmiştir.

1927 Yılında Kütahya ili ülke nüfusu içinde % 2.2’lik bir paya sahip iken 2000 yılında yaklaşık % 1’lik bir paya sahiptir. Bu da Kütahya ilinin nüfus artış hızının ülke ortalamasından daha düşük olduğunu göstermektedir.

İl nüfusunun yüzde 25,4’ü il merkezinde, yüzde 23,2’i ilçe merkezlerinde, yüzde 51,4’ü de bucak ve köylerde yaşamaktadır.

Nüfus Artış Hızları

Sayım Yıllarına Göre Ülke ve İl Nüfusu ile Yıllık Nüfus Artış Hızları

YILLAR TÜRKİYE (1) KÜTAHYA (2) Pay (%)

Nüfus Artış Hızı (%) Nüfus Artış Hızı (‰) (2) / (1) 1927 13.648.000 - 303.641 - 2.22 1935 16.158.018 21.10 347.682 16.93 2.15 1940 17.820.950 19.59 359.890 6.90 2.1 1945 18.790.174 10.59 384.625 13.29 2.4 1950 20.947.188 21.73 422.815 18.93 2.1 1955 24.064.763 27.75 330.978 18.36 1.37 1960 27.754.820 28.53 367.753 21.07 1.32 1965 31.391.421 24.63 398.081 15.85 1.26 1970 35.605.176 25.19 439.967 20.01 1.23 1975 40.347.719 25.01 470.423 13.39 1.16 1980 44.736.957 20.65 497.089 11.03 1.11 1985 50.664.458 24.08 543.384 17.81 1.07 1990 56.473.035 21.71 578.020 12.36 1.02 2000 67.803.927 18.28 656.903 12.79 0.96

Kaynak : DİE “2000 Genel Nüfus Sayımı- Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri”,2002

Tablodan da görüldüğü gibi, il nüfusunun gelişme dinamiğinin zayıf olduğu ve 1927-2000 döneminde Kütahya nüfusunun gelişimi, yaklaşık 5 katını aşan ülke nüfusundaki gelişiminin çok gerisinde kalmıştır. Bu dönemde ülke nüfusu % 397 artarken, Kütahya'da artış oranı % 116 olmuştur. İl nüfusundaki bu yavaş gelişimin en önemli nedenlerinden biri,1953 yılında Kütahya'ya bağlı Uşak İlçesinin bağımsız bir il oluşudur. Uşak ilçesinin ayrılması ile il nüfusu 1955 yılında (1950 yılına göre) %22 azalmıştır. İl nüfusunun ülke içindeki payı 1927 yılında %2.22 iken bu oran 2000 yılında % 0,97 düzeyine gerilemiştir.

Kütahya nüfusunun gelişimi artış hızı açısından incelendiğinde; ildeki nüfus artış hızının, her dönemde Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Nitekim ilde en yüksek yıllık nüfus artış hızı binde 21,07 ile 1955- 1960 döneminde ve en düşük yıllık nüfus artış hızı ise binde 6,9 ile 1935-1940 döneminde gerçekleşmiştir.

Nüfusun 318.869’u şehirlerde, 338.034’ü ise kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Kütahya’da şehirleşme oranı % 49 (Türkiye genelinde % 65, Ege Bölgesinde % 62), yıllık nüfus artış hızı ‰ 12,81, kilometrekare başına düşen kişi sayısı ise 55’tir. Kütahya ili şehirleşme oranının, nüfus yoğunluğunun ve yıllık nüfus artış hızının hem Ege Bölgesi ortalamalarından hem de Türkiye değerlerinden düşük olduğu görülmektedir.

İl nüfusunun yerleşim merkezlerine göre dağılımı, yıllık nüfus artış hızı ve km²’ye düşen kişi miktarı (nüfus yoğunluğu) ise aşağıdaki tabloda verilmektedir.

İlçe Nüfusları ile Yıllık Nüfus Artış Hızları ŞEHİR KÖY TOPLAM Yüzölçümü NÜFUS Artış Artış Artış (Km2) YOĞUN. Nüfus Nüfus Nüfus İlçe Adı Hızı(*) Hızı(*) Hızı (*) (Kişi/Km2) Merkez 166.665 24,11 41.240 -9,25 207.905 16,55 2.461 84 Altıntaş 6.375 12,89 18.896 -3,39 25.271 0,47 947 27 Aslanapa 2.348 4,93 10.746 -20,45 13.094 -16,35 781 17 Çavdarhisar 4.687 14,97 8.851 2,48 13.538 6,63 200 68 Domaniç 4.673 16,40 14.887 -18,89 19.560 -11,52 536 36 Dumlupınar 3.310 -7,25 2.184 -40,69 5.494 -21,91 276 20 Emet 19.350 45,74 26.644 1,59 45.994 17,86 1.096 42 Gediz 19.375 29,65 58.108 10,58 77.483 15,02 1.441 54 Hisarcık 6.321 42,21 14.581 19,68 20.902 25,97 373 56 Pazarlar 5.455 34,94 6.954 16,31 12.409 24,08 159 78 Simav 28.415 56,73 75.348 13,18 103.763 23,35 1.561 66 Şaphane 4.671 19,45 7.044 9,55 11.715 13,38 238 49 Tavşanlı 47.224 21,16 52.551 -9,97 99.775 3,57 1.908 52 TOPLAM 318.869 27,10 338.034 0,97 656.903 12,81 11.977 55

(*) Yıllık Nüfus Artış Hızını kapsamakta olup "Binde" olarak ifade edilmektedir. Kaynak: DİE, "2000 Genel Nüfus Sayımı" Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, 2002

Kütahya iline bağlı (Merkez ilçe hariç) 12 ilçe içerisinde Simav ilçesi 103.763 nüfusu ile en fazla nüfusa, Dumlupınar ilçesi ise 5.494 nüfus ile en az nüfusa sahip olan ilçedir. Merkez ilçe toplam il nüfusun yaklaşık %32'sini kapsamakta olup, Simav, Tavşanlı ve Gediz ilçelerinin il nüfusu içindeki toplam payı da %43'dür. İlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi Binde 25,97 ile Hisarcık iken, en az olan ilçesi Binde -21.91 ile Dumlupınar ilçesidir. Kütahya Simav ilçesi şehir nüfusu artış hızı Binde 56,73 ile ilk sırada yer alırken bunu Binde 45,74 ile Emet ve Binde 42.21 ile Hisarcık ilçelerinin izlediği görülmektedir. Şehir nüfus artış hızının en az olduğu ilçe Binde -7,25 ile Hisarcık olup, il köy 7

nüfusunun Merkez, Altıntaş, Aslanapa, Domaniç, Duplupınar ve Tavşanlı ilçelerinde azalmakta olduğu dikkati çekmektedir. İl nüfus yoğunluğu açısından ise, il genelinde 55 ve en yüksek il merkezinde 84 iken, en az yoğunluğa sahip Aslanapa ilçesinde ise 17 kişidir. Bunun yan sıra yüzölçümü büyüklüğüne göre ilk sıralarda yer alan Tavşanlı ve Simav ilçelerinde ise nüfus yoğunluğu sırasıyla 52 ve 66 kişidir.

Türkiye, Bölge ve Kütahya il nüfusunun yerleşim yerlerine göre dağılımı Tablo 10'da verilmektedir.

Ülke ve Ege Bölgesi ile Karşılaştırmalı Nüfus Göstergeleri Yıllık Nüfus Artış Hızı Nüfus Toplam Nüfus Şehir Köy (binde) Yoğunluğu 1990 2000 1990 2000 1990 2000 Toplam Şehir Köy 1990 2000

Kütahya 577.905 656.903 243.151 318.869 334.754 338.034 12,81 27,10 0,97 48 55

Ege 7.594.977 8.950.972 4.344.471 5.516.663 3.250.506 3.434.309 16,42 23,88 5,50 96 113

Türkiye 56.473.035 67.853.315 33.656.275 44.099.956 22.816.760 23.753.359 18,35 27,02 4,02 73 88

Kaynak: Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, 2001

1990 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre şehir nüfusu 243.151, köy nüfusu 334.754 ve toplam nüfus da 577.905 olarak belirlenmiş olan Kütahya’da kentleşme oranı %42’dir. Bu oranın 2000 yılı nüfus sayım sonuçlarından elde edilen oranla karşılaştırıldığında (%49), nispeten düşük olduğu, dolayısı ile de kentleşme sürecinin halen devam etmekte olduğu görülmektedir.

2000 Genel Nüfus Sayımına göre Kütahya ili nüfusunun 318.869'u (%48,5) il ve ilçe merkezlerinde (şehirlerde), 338.034'ü de (%51,5) bucak ve köylerde yaşamaktadır. İlde köy nüfusunun şehir nüfusundan fazla olduğu görülmektedir.

1927 yılında Kütahya ilinde %17,27 olan şehirde yaşayan nüfusun payı 1950 yılına kadar sürekli bir azalış göstermiş olup, 1955 yılından sonra ise sürekli bir artış olduğu 1955 yılında % 16,7'ye, 1980 yılında % 32,6'ya ve 2000 yılında % 48,5'e ulaşmıştır.

1985 yılı itibariyle Türkiye nüfusunun %53'ü, Ege Bölgesi'nin %54,8’i ve Kütahya il nüfusunun % 36,7'si kentsel nüfus içinde yaşamaktadır. 2000 yılı Genel Nüfus Sayımına göre, il şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki payının % 48,5 ile Ege Bölgesi (% 61,6) ve Türkiye (% 65.0) ortalamasının gerisinde olduğu görülmektedir.

2000 yılı itibariyle, ilde toplam 152.276 hane halkı bulunmakta ve bu hane halkının % 52'si şehirlerde yaşamaktadır. İl genelinde ortalama hane halkı büyüklüğü 4,3 kişidir. Çavdarhisar ve Dumlupınar ilçe merkelerinde 5,8 kişilik ortalama hane halkı büyüklüğü ile en yüksek, Tavşanlı ilçe merkezi 3,7 kişilik ortalama hane büyüklüğü ile en düşük değere sahiptir. İl genelinde hane halkının %72'si kendi evinde oturmakta olup, bu oran il merkezinde % 55, ilçe merkezinde %58 iken, köylerde bu oran % 90'a yükselmektedir.

Ege Bölgesi İllerinin Net Göç Hızları (1995-2000) 2000 Net Göç İller İç Göç Dış Göç Net Göç Nüfusu+ Hızı(‰) Afyon 7.286.213 35.636 52.252 -16.616 -22,5 Aydın 857.507 76.570 55.017 21.553 25,5 Denizli 773.169 57.412 42.207 15.205 19,9 İzmir 3.078.981 306.387 186.012 120.375 39,9 Kütahya 603.765 38.553 39.617 -1.064 -1,8 Manisa 1.149.708 76.526 72.839 3.687 3,2 Muğla 632.850 80.782 37.861 42.921 70,2 Uşak 297.112 18.807 20.865 -2.058 -6,8 Ege Bölgesi 14.679.305 690.673 506.670 184.003 12,6 Türkiye 60.752.995 4.788.193 4.788.193 0 0,0

*Daimi İkametgah nüfusu ve göç eden nüfus, 5 ve daha yukarı yaş için verilmiştir. Kaynak: DİE

Türkiye geneli itibariyle (81 il) 1995-2000 döneminde net göç hızı açısından 58 il göç vermekte olup, Ardahan, Bartın ve Sinop göç veren iller arasında ilk üç sırayı oluşturmaktadır. Buna karşılık 23 il ise göç almakta olup, ilk sırada yer alan iller ise Tekirdağ, Muğla ve Antalya'dır. Kütahya ili aynı dönemde net göç hızı açısından Türkiye geneline göre en çok göç veren iller arasında 58. ve bölge illeri içerisinde ise 3. sırada yer almıştır. Kütahya ve Ege illerinin net göç ve hızları Tablo 11'de verilmektedir.

2000 Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre, 0-4 yaş grubu hariç, Kütahya ili daimi ikametgah nüfusu 603.765 olup, 1995-2000 döneminde Kütahya iline göç edenlerin sayısı 38.553, Kütahya'dan diğer illere göç edenlerin sayısı ise 39.617’dir. 1995-2000 döneminde Kütahya ilinin net göç miktarı 1.064, net göç hızı ise binde -1,8’dir. İlin aynı dönemde yurtdışından aldığı göç ise 1.794 kişidir. Ege Bölgesinde Afyon, Kütahya ve Uşak illeri göç vermekte olup, Kütahya ili, nüfusuna oranla en fazla göç veren iller arasında Bölge ve Türkiye sıralamasına göre orta sıralarda yer almaktadır. Ege Bölgesi illerinden Afyon ilinin binde - 22,5 ile en yüksek ve Kütahya ilinin ise binde -1,8 ile en düşük göç hızına sahip olduğu görülmektedir.

1990 yılı nüfus sayım sonuçlarına göre, Kütahya ilinin net göç hızı ‰ - 9’dir. Bu göç hızı ile Kütahya, Ege Bölgesi’nde bulunan iller arasında Afyon’dan sonra en fazla göç veren il durumundadır.

Cinsiyet ve Yaş Yapısı

Kütahya’da ki erkek nüfusun kadın nüfusa oranının, ülke genelinden çok farklı olmadığı görülmektedir. 1927-1950 döneminde erkek nüfusun büyüklüğü kadın nüfusun büyüklüğünden daha azdır. İlde 1927 yılında her 100 kadın için 86 erkek bulunmakta iken erkek nüfusun kadın nüfustan daha hızlı artması nedeniyle 1955 yılında her 100 kadın için 101 erkek bulunmaktadır. Bu yıldan sonra artma eğilimine giren cinsiyet oranı, 1975 yılında 106 değerini almıştır. 2000 yılında Kütahya ilinde her 100 kadın için 102 erkek bulunmaktadır.

Türkiye ve Kütahya’da Cinsiyet Oranı (%), ((Erkek Nüfus/Kadın Nüfus)*100)

TÜRKİYE Cinsiyet KÜTAHYA Cinsiyet Sayım Yılı Toplam Erkek Kadın Oranı (%) Toplam Erkek Kadın Oranı (%) 1927 13.648.270 6.563.879 7.084.391 92,65 303.641 140.603 163.038 86.24 1935 16.158.018 7.936.770 8.221.248 96,54 347.682 165.072 182.610 90.40 1940 17.820.950 8.898.912 8.922.038 99,74 359.890 168.140 191.750 87.69 1945 18.790.174 9.446.580 9.343.594 101,10 384.625 185.525 199.100 93.18 1950 20.947.188 10.572.557 10.374.631 101,91 422.815 208.239 214.576 97.05 1955 24.064.763 12.233.421 11.831.342 103,40 330.978 166.682 164.296 101.45 1960 27.754.820 14.163.888 13.590.932 104,22 367.753 186.299 181.454 102.67 1965 31.391.421 15.996.964 15.394.457 103,91 398.081 200.954 197.127 101.94 1970 35.605.176 18.006.986 17.598.190 102,32 439.967 224.041 215.926 103.76 1975 40.347.719 20.744.730 19.602.989 105,82 470.423 242.340 228.083 106.25 10

1980 44.736.957 22.695.362 22.041.595 102,97 497.089 251.251 245.838 102.20 1985 50.664.458 25.671.925 24.992.533 102,72 543.384 273.694 269.690 101.48 1990 56.473.035 28.697.047 27.775.988 103,32 578.020 289.866 288.154 100.59 2000 67.803.927 34.346.735 33.457.192 102,66 656.903 332.259 324.644 102.35

Kaynak : DİE, Genel Nüfus Sayımı, 2000

Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Dağılımı

Bir toplumun yaş ve cinsiyet dağılımını değerlendirmek için kullanılan görsel araçlardan biri yaş piramididir. İdeal görünümü yukarı doğru yavaş yavaş incelen, her üst basamağı bir öncekinden daha kısa olan yaş piramidinin gelişmiş ve gelişmemiş ülkelerde görünümü farklıdır. Türkiye geneli için yaş piramidinin görünümü gelişmiş ülkelerin piramidine benzemektedir

Şekil 1. Türkiye’de Yaş Piramidi Kütahya ilinin 2000 yılındaki yaş piramidi Türkiye’nin yaş piramidiyle karşılaştırıldığında benzer özellik göstermektedir.

Kütahya’da Yaş Piramidi

Kütahya ilinin 2000 yılındaki yaş piramidinin en önemli özelliği 15 yaşından küçük kuşaklarda yaş küçüldükçe o kuşakların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğurganlık hızının azaldığı durumlarda görülür. Genel olarak, 2000 yılındaki nüfus yaş piramidi gelişmiş ülkelerin piramidine benzer bir yapı göstermektedir.

Doğurganlık

Türkiye’de doğurgan çağdaki (15-49 yaş) kadın başına düşen ortalama çocuk sayısı 1945-1960 döneminde sürekli artarken, 1960 yılından sonra sürekli bir azalma göstermektedir. Kütahya ise aynı dönemde bir artış yaşanırken, azalma ancak 1970 yılından itibaren başlamıştır. Türkiye’de 1960 yılında doğurgan çağdaki her 1000 kadına 698 çocuk düşerken Kütahya’da ise 603 çocuk düşmüştür. 2000 yılında her 1000 kadına Türkiye’de 362 çocuk düşerken Kütahya’da 303 çocuk düşmektedir.

Türkiye’de doğurganlık döneminin sonu olan 45-49 yaştaki her kadın 1970 yılında ortalama 5,2 çocuk dünyaya getirmiş iken Kütahya’da ise ortalama 4,2 çocuk dünyaya getirmiştir. 2000 yılında aynı yaş grubundaki kadınlar Türkiye’de ortalama 3,9 çocuk dünyaya getirmiş iken, Kütahya’da ortalama 3,2 çocuk dünyaya getirmişlerdir. Diğer bir ifadeyle 2000 yılında doğurganlık döneminin sonu olan “45-49” yaşındaki bir kadın için ortalama çocuk sayısı Türkiye’de 3,9 iken Kütahya’da ise 3.2’dir.

Türkiye’ de ve Kütahya’da köylerde bulunan 15-49 yaş grubundaki kadınların il merkezleri ve ilçe merkezlerinde bulunan aynı yaş grubundaki kadınlardan daha fazla doğurduğu görülmektedir. Bu durum gerek Türkiye genelinde gerekse Kütahya’da köylerde bulunan özellikle 20-29 yaş grubundaki kadınların, il merkezi ve ilçe merkezlerinde bulunan aynı yaş grubundaki kadnlara göre daha yüksek doğurganlık düzeyine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Türkiye’de il merkezlerinde 15-49 yaş grubundaki bir kadın 2,2 çocuk doğurken, Kütahya il merkezinde bir kadın 1.81 çucuk doğurmaktadır. Türkiye’de ilçe merkezlerinde aynı yaş grubundaki bir kadın 2,6 çocuk

doğururken Kütahya’da ilçe merkezlerinde 2,04 çocuk doğurmaktadır. Türkiye genelindeki köylerde aynı yaş grubundaki bir kadın 3 çocuk doğurken, Kütahya’da köylerde 2,48 çocuk doğurmaktadır. Türkiye’de 2000 yılında doğurganlık hızı 2,5 iken il genelinde 2,19 olarak gerçekleşmiştir.

2000 Yılında çocuk sahibi olmada ortalama yaş Türkiye genelinde 28.08 iken, İlde 26.49 olarak gerçekleşmiştir. Kütahya’da çocuk sahibi olmada ortalama yaş gitgide yükselmektedir.

Kadının eğitim durumuna göre çocuk sayısı değişmektedir. 12 yaş ve üzeri kadınların (Evli, Eşi Ölmüş, Boşanmış) dünyaya getirdikleri çocuk sayısı Türkiye’de 3,2, Kütahya’da 2,7’dir. Okuma yazma bilmeyen kadınların (Evli, Eşi Ölmüş, Boşanmış) dünyaya getirdikleri çocuk sayısı Türkiye’de 5,2 Kütahya’da 3,9 iken, yükseköğretim mezunu olan kadınların dünyaya getirdikleri çocuk sayısı Türkiye’de 1,3, Kütahya’da ise 2,57’dir

Türkiye ve Kütahya’da Eğitim Durumuna Göre 12+ Yaşındaki Kadınların (Evli, Eşi Ölmüş, Boşanmış) Dünyaya Getirdikleri Çocuk Sayısı, 2000

TÜRKİYE KÜTAHYA Canlı Canlı Doğan Ortalama Doğan Ortalama Kadın Çocuk Çocuk Kadın Çocuk Çocuk Eğitim Durumu Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı

Toplam 18.053.668 58.931.81 3,20 198.925 554.248 2,79

Okuma yazma bilmeyen 4.703.819 24.515.737 5,21 44.904 177.624 3,96 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 1.306.341 5.541.965 4,24 14.791 53.315 3,60

İlkokul mezunu 8.637.195 23.222.349 2,69 118.983 289.956 2,44 Ortaokul veya ortaokul dengi meslek okulu mezunu 1.000.270 2.007.143 2,01 7.171 13.605 1,90 Lise ve lise dengi meslek okulu Mezunu 1.632.569 2.585.509 1,58 9.222 14.429 1,56

Yükseköğretim Mezunu 750.681 1.027.555 1,37 2.023 5.206 2,57 Kaynak : DİE, Genel Nüfus Sayımı, 2000

Bebek Ölümlülüğü

Toplumun gelişmişlik düzeyini yansıtan önemli göstergelerden biri bebek ölüm hızıdır. Türkiye’de 1972 yılından sonra bebek ölüm hızında azalma gözlenmiştir. 1967 yılında 1000 canlı doğumdan Türkiye’de 150’si, Sivas’ta 178`i 13

bir yaşını doldurmadan ölürken, 1982 yılından sonra hızlı bir azalma soncunda 1997 yılında 1000 canlı doğumdan Türkiye’de 43’ü, Sivas’ta 40’ı bir yaşını doldurmadan ölmüştür.

Türkiye genelinde bebek ölümlülüğü, yerleşim yeri ve cinsiyete göre farklılık göstermektedir. İl merkezlerinde erkek bebeklerde ölüm hızı binde 43, Kütahya il merkezinde binde 45, kız bebeklerde Türkiye’de binde 39 iken Kütahya’da binde 40 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde ilçe merkezlerinde erkek bebeklerde ölüm hızı binde 41, Kütahya ilçe merkezlerinde binde 40 , kız bebeklerde Türkiye’de binde 39 iken, Kütahya’da binde 31’dir. Türkiye’de köylerde bebek ölüm hızı erkeklerde binde 47, kızlarda binde 45 olup, Kütahya’da erkeklerde binde 43, kız bebeklerde binde 38 olarak belirlenmiştir.

Ölümlerin Ölüm Yeri ve Daimi İkametgaha Göre Dağılımı

2005 Genel Toplam (Kişi) Kent Toplamı (Kişi) Merkez 880 792 Altıntaş 28 14 Aslanapa 16 7 Çavdarhisar 24 19 Domaniç 42 14 Dumlupınar 17 16 Emet 66 39 İlçe Gediz 136 77 Hisarcık 26 18 Pazarlar 42 24 Simav 281 106 Şaphane 40 22 Tavşanlı 402 234 Toplam 2 000 1 382

2005 Yılı Nüfus Göstergeleri

İlçe Adı DOĞUM EVLENME BOŞANMA ÖLÜM Merkez 3.350 1739 379 1334 Altıntaş 334 261 32 176 Aslanapa 176 103 0 97 Çavdarhisar 121 90 0 77 Domaniç 341 183 19 129 Dumlupınar 38 37 1 36 Emet 345 245 25 263 Gediz 903 554 87 355 Hisarcık 232 131 0 68 Pazarlar 93 89 0 59 14

Simav 1.060 627 73 568 Şaphane 93 80 6 58 Tavşanlı 1.471 871 127 637 TOPLAM 8.557 5010 749 3857

Hanehalkı Büyüklüğü

Türkiye ve Kütahya’da Yerleşim Yeri ve Hanehalkı Büyüklüğüne Göre Hanehalkı Sayısı, 2000

Toplam Yerleşik Toplam Hanehalkı Hanehalkı TÜRKİYE Nüfus Sayısı % Büyüklüğü Toplam 67.809.048 15.070.093 100 4,5 İl Merkezleri 29.415.236 7.344.751 48,7 4 İlçe Merkezleri 13.725.195 2.969.688 19,7 4,6 Bucak ve Köyler 24.668.617 4.755.654 31,6 5,2 KÜTAHYA Toplam 660.756 152.276 100 4,3 İl Merkezi 160.094 44.180 29 3,6 İlçe Merkezleri 149.679 35.645 23 4,2 Bucak ve Köyler 350.983 72.451 48 4,8 Kaynak : DİE, Genel Nüfus Sayımı, 2000

Türkiye’de hanehalkının yüzde 68’i, Kütahya’da yüzde 52’si şehirde yaşamaktadır. Türkiye genelinde ortalama hanehalkı büyüklüğü 4,5 Kütahya’da 4,3’tür. Hanehalkı büyüklüğü yerleşim yerlerine göre farklılık göstermektedir. İl merkezlerinde hanehalkı büyüklüğü Türkiye’de 4, Kütahya’da 3.2’dir. İlçe merkezlerinde Türkiye’de 4,6, Kütahya’da 4.2 iken; köylerde ortalama hane halkı büyüklüğü Türkiye’de 5,2, Kütahya’da ise 4.8’dir. (Tablo 16).Çavdarhisar ve Dumlupınar ilçe merkezleri 5.8’lik ortalama hanehalkı büyüklüğü ile en yüksek, Tavşanlı ilçe 3.7’lik ortalama hanehalkı büyüklüğü ile en düşük değere sahiptir.

Göçler

İlin üç gruptaki nüfus yaş yapısı ise, 00-14 yaş grubunda 167.539 kişi (%29,6), 15-59 yaş grubunda 418.712 kişi (%63,7), 60+ yaş grubunda ise 70.652 kişi (%10,8) bulunmaktadır.

Türkiye geneli itibariyle (81 il) 1995-2000 döneminde net göç hızı açısından 58 il göç ermekte olup, Ardahan, Bartın ve Sinop göç veren iller arasında ilk üç sırayı oluşturmaktadır. Buna karşılık 23 il ise göç almakta olup, ilk 15

sırada yer alan iller ise Tekirdağ, Muğla ve Antalya'dır. Kütahya ili aynı dönemde net göç hızı açısından Türkiye geneline göre en çok göç veren iller arasında 58. ve bölge illeri içerisinde ise 3. sırada yer almıştır. Kütahya ve Ege illerinin net göç ve hızları aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Ege Bölgesi İllerinin Net Göç Hızları (1995-2000)

İller 2000 Nüfusu+ İç Göç Dış Göç Net Göç Net Göç Hızı(‰)

Afyon 7.286.213 35.636 52.252 -16.616 -22,5 Aydın 857.507 76.570 55.017 21.553 25,5 Denizli 773.169 57.412 42.207 15.205 19,9 İzmir 3.078.981 306.387 186.012 120.375 39,9 Kütahya 603.765 38.553 39.617 -1.064 -1,8 Manisa 1.149.708 76.526 72.839 3.687 3,2 Muğla 632.850 80.782 37.861 42.921 70,2 Uşak 297.112 18.807 20.865 -2.058 -6,8 Ege Bölgesi 14.679.305 690.673 506.670 184.003 12,6 Türkiye 60.752.995 4.788.193 4.788.193 0 0,0

*Daimi İkametgah nüfusu ve göç eden nüfus, 5 ve daha yukarı yaş için verilmiştir. Kaynak: DİE+

Sosyal Yapı: Eğitim ve Sağlık Bir ilin sosyal alt yapısı, söz konusu ilin kalkınmışlık düzeyinin başlıca göstergeleri arasında yer almaktadır. Eğitim altyapısı nitelikli eleman yetiştirme yönünden, sağlık altyapısı ise sağlıklı bireylere sahip olma açısından büyük önem arz etmektedir.

- Eğitim İl genelinde toplam 419 okulda 95.516 öğrenci, 5.309 öğretmen nezaretinde eğitim öğretim faaliyetleri sürdürülmektedir. İlde okur-yazar oranı % 98’dir. Kütahya ve Türkiye’de Okullaşma Oranları Okullaşma Birimi (Eğitim) Kütahya % Türkiye % Okulöncesi 17 27 İlköğretim 99.9 98,2 Ortaöğretim 59.5 63

2006 – 2007 öğretim yılında okullaşma oranları okul öncesinde %17, ilköğretimde % 99,9, ortaöğretimde (genel + mesleki ve teknik liseler) %59,5 olarak gerçekleşmiştir.

Okullarımız Branş (türü) Adet Bağımsız anaokulu 6 Kamuya ait ilköğretim okulu 337 Özel ilköğretim okulu 8 Kamuya ait lise ve dengi okul 65 Özel lise 3 Genel Toplam 419

Ortaöğretim seviyesinde hem genel olarak liseler, hem de mesleki ve teknik liseler bulunmaktadır. Lise ve dengi okulların 32’si genel, 36’si mesleki- teknik ortaöğretim okullarıdır. Genel liselerde okullaşma oranı % 87, mesleki teknik liselerde % 84’tür.

Kütahya ilinde kademelere göre öğrenci, öğretmen ve öğretmen başına düşen öğrenci verileri aşağıda sunulmaktadır. Eğitim Kademelerine Göre Okul, Öğrenci, Öğretmen Sayıları (2006-2007 Öğretim Yılı) Öğretmen Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Dağılımı Dağılımı Öğrenci Sayısı Okul Türü Adet Adet Kütahya Türkiye Okul Öncesi 4.232 275 15,38 21,33 İlköğretim 66.730 3.424 22 26 Ortaöğretim 24.554 1.610 16 20 Genel Toplam 95.516 5.309

İlköğretim okullarında bulunan derslik sayısı 3.086 ortaöğretim okullarında bulunan derslik sayısı 1.017’dir. Eğitim Kademelerine Göre Derslik Sayıları (2006-2007 Öğretim Yılı) Öğrencilerin Eğitim Derslik Başına Düşen Gördükleri Yerlerin Öğrenci Sayısı Oranı (%) Derslik Durumu Kütahya Türkiye Şehir Köy İlköğretim 3.086 22 37 66 34 Ortaöğretim 1.017 24 25 97 3 Toplam 4.103

Yaygın Eğitim Faaliyetleri (2006-2007 Öğretim Yılı) Yaygın Eğitim Faaliyetleri Açılan Kurs Sayısı 19 Prat. Kız Sanat Okulu Katılan Kursiyer Sayısı 1527 Öğretmen Sayısı 19 Açılan Kurs Sayısı 7 Mesleki Eğitim Merkezi (Erkek Teknik) Katılan Kursiyer Sayısı 151 Öğretmen Sayısı 15 Açılan Kurs Sayısı 666 Halk Eğitim Merkezi Katılan Kursiyer Sayısı 14814 Öğretmen Sayısı 314 Açılan Kurs Sayısı 32 Mesleki Eğitim Merkezi (Ç. ve Y.E. Gn. Katılan Kursiyer Sayısı Müd.) 667 Öğretmen Sayısı 22 Açılan Kurs Sayısı 407 Mesleki Kurslar (3308 Sayılı Yasaya Katılan Kursiyer Sayısı Göre) 3846 Öğretmen Sayısı 234

İlde bulunan Dumlupınar Üniversitesi 3 Temmuz 1992 tarih ve 3837 sayılı kanunla kurulmuştur. 4 Fakülte ve 2 Enstitünün kuruluşu da aynı kanunda yer almıştır. Daha önce Anadolu Üniversitesine bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmekte olan Kütahya İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ve Meslek Yüksekokulu Üniversite’nin temelini oluşturmuştur. Dumlupınar Üniversitesi’ne bağlı olarak 7 fakülte, 22 yüksekokul bulunmaktadır.

Yüksek Öğretim Kurumlarında Öğretim Elemanları, Öğrenci Ve Mezun Olanlar (2006)

Erkek 14198 Öğrenci Kız 11234 Toplam 25432 Erkek 2988 Mezun Olanlar Kız 2733 Toplam 5721 18

Profesör 28 Öğretim Üyesi Doçent 15 Yardımcı Doçent 220 Araştırma Görevlisi 299 Öğretim Elemanları Uzman 5 Öğretim Yardımcıları Çevirici Eğitim-Öğretim Planlamacısı Öğretim Görevlisi 208 Okutman 56 Fakülte Sayısı 7 Yüksekokul Sayısı 22

2006-2007 Eğitim-Öğretim yılı itibarı ile Dumlupınar Üniversitesi bünyesinde 7 Fakülte, 3 Yüksekokulu, 13 Meslek Yüksekokulu ve 3 Enstitü’de toplam 31.153 öğrenci ve 831 öğretim elemanı bulunmaktadır.

- Sağlık Kütahya’da Sağlık Bakanlığına bağlı toplam 11 hastane bulunmaktadır. İlde faaliyet gösteren hastanelerinin yatak sayısı 1681’dir. Özel hastane ve üniversite hastanesinin bulunmadığı Kütahya’da 185’i uzman, 243’i pratisyen olmak üzere toplam 428 hekim görev yapmaktadır. Uzman hekim başına düşen nüfus 3016, pratisyen hekim başına düşen nüfus 2.296, diş hekimi başına düşen nüfus da 21.463 kişidir. İlin genel sağlık verileri aşağıda sunulmaktadır. Tablo 12: Genel Sağlık Bilgileri

Sağlık Bakanlığına Bağlı İlimiz Sağlık Kurumları Birim Adet Hastane 11 Ağız Diş Sağlığı Merkezi 1 Sağlık Ocağı 117 Sağlık Merkezi 1 Verem Savaş Dispanseri 4 Köy Sağlık Evi 186 Ana Çocuk Sağlığı Aile Pln. Merkezi 2 Halk Sağlığı Laboratuarı 4 112 Acil Sağlık Hiz. İst. 14

Kütahya’da hizmet vermekte olan sağlık personeli sayıları ile sağlık personeli düşen nüfusa ilişkin veriler aşağıda sunulmaktadır.

Sağlık Personeli, Sağlık Personeli Başına Düşen Nüfus Sağlık Personeli Nüfus Başına Düşen Sağlık Personeli Unvan Adet Unvan Kişi Uzman Doktor 185 1 Uzman Hekime Düşen 3.016 Pratisyen Doktor 243 1 Pratisyen Hekime Düşen 2.296 Toplam Doktor 428 1 Hekime Düşen 1.303 Sağlık Memuru 556 1 Sağlık Memuruna Düşen 1.004 Diş Tabibi 26 1 Diş Tabibine Düşen 21.463 Hemşire 677 1 Hemşireye Düşen 824 Ebe 441 1 Ebeye Düşen 1.265 Diğer Sağlık Personel 48 Genel Toplam 2.176

D. Kültürel Yapı 1078’de Anadolu Selçuklu devleti tarafından fethedilerek Türk-İslam hakimiyetine giren Kütahya, yaklaşık 130 yıl Germiyanoğulları Beyliği’nin merkezi olmuş ve bilahare Osmanlı Devleti bünyesinde yaklaşık 400 yıl boyunca Anadolu Beylerbeyliği’nin merkezi olarak kalmıştır. Yüzyıllarca Anadolu’daki önemli merkezlerden birisi olmanın sonucu olarak Kütahya şehri, kasabası, köyü Türk-İslam kültürünün adeta birer mührü olan ve birbirinden güzel sanat eserleriyle donatılmış; camilerle, medreselerle, han ve hamamlarla, çeşmelerle süslenmiştir. Ayrıca geçmişte önemli medeniyetlerin beşiği olan Kütahya’da ve Frig ve Roma dönemlerine ait tarihi ve arkeolojik değeri yüksek eserler bulunmaktadır. Kütahya ili; kültürel ve tarihi zenginlikleriyle, çinicilik, yöresel giyim, halıcılık ve diğer el sanatlarıyla, mimari yapısı ve folklorik değerleriyle özellikli bir ilimizdir. Antik çağlardan gelen oldukça zengin bir tarihsel – kültürel mirasa sahip olan Kütahya ilinde bu eserlerin sergilenmekte olduğu çeşitli müzeler ve arkeolojik alanlar bulunmaktadır. İlimizde; arkeoloji müzesi, çini müzesi ve Kossuth (Macar evi) müzesi olmak üzere 3 müze; 1 adet antik kent, Aizanoi antik kenti ; “Germiyan sokağı” gibi sivil mimarinin canlı örnekleri bulunmaktadır. İlimizde bulunan 3 müze ve Aizanoi ören yerini 2006 yılı 33.222 kişi ziyaret etmiştir Kütahya, sahip olduğu doğal güzellikler, tarih ve kültür zenginliği ve taşıdığı termal kaynaklar ile ülkemizde turizm potansiyeli en yüksek olan

illerimizden birisidir. Büyük bir potansiyel mevcut olmakla birlikte turizm gelişmemiş ve oldukça düşük seviyede kalmıştır. Kütahya sahip olduğu zengin turizm kaynaklarına rağmen yeterli konaklama imkanına sahip değildir. İlimizde bulunan termal ve konaklama tesisleri günümüz şartlarında eski ve yetersiz kalmıştır. Kültür ve turizm bakanlığından işletme belgeli 4 tesisin toplam yatak kapasitesi 588 adettir. Yatırım belgeli 7 adet tesis olup, yatak kapasiteleri 1.127’dir. Kütahya, ülkemizde 7 termal turizm merkezine sahip tek ildir. İl genelinde 18 adet halk ve çocuk kütüphanesi, 1 gezici kütüphane ve 1 güzel sanatlar galerisi vardir. Kültür ve turizm müdürlüklerine bağlı bir kitap satış mağazası bulunmaktadır. İldeki kütüphanelerin toplam kitap sayısı 147.879 adettir. Kütahya merkez ve ilçelerinde toplam 1.345 adet tescilli taşınmaz kültür varlığı bulunmaktadır. İlimiz ile ilgili önemli tarihi ve külterel değerler; Meşhur Türk Seyyahı Evliya Çelebi ve Divan Edebiyatının kurucularından Şair Şeyhi Kütahya’lıdır. Dünyada ilk toplu iş sözleşmesi 13 temmuz 1766 tarihinde Kütahya’da fincancı ustaları ile kalfalar arasında yapılmıştır. Dünyanın bilinen ilk ticaret borsa binası Çavdarhisar-Aizanoi antik kentindedir. Dünyadaki ayakta kalmış en sağlam Zeus Tapınağı Çavdarhisar- Aizanoi’dedir. Kütahya Germiyan’a 130 yıl başkentlik, Anadolu Beylerbeyliği’ne 400 yıl merkezlik yapmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin temelinin atıldığı Başkomutan Meydan Muharebesi Kütahya Dumlupınar ve Zafertepe -Çalköy’de yapılmıştır. İlin kültürel dokusunda çini sanatının oldukça önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Kütahya'nın Türk çini sanatındaki önemi 13. yy.dan beri varlığını sürdüren bir üretim merkezi olmasından kaynaklanmaktadır. Osmanlı devleti'nin duraklama devrinin ardından çini üretiminin İznik yöresinde azalmış, ancak Kütahya'da bu sanat günümüze kadar canlılığını devam ettirmiştir.

Kütahya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğünde 28 fahri antrenör, 3 kadrolu antrenör ve 2 sözleşmeli antrenör olmak üzere toplam 33 antrenör, toplam 23 branşta görev yapmaktadır.

Kütahya Bölgesine bağlı toplam 540 hakemden 1’i uluslararası, 40’ı ulusal, 143’ü il, 356’sı ise adaydır.

Kütahya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğüne bağlı kulüplerin sayısı 124 olup, ülke genelinde yüzde 1,81’lik, Ege Bölgesinde ise yüzde 10.68’lik bir paya sahiptir. Kütahya’daki kulüplerin yüzde 3.22’sini ihtisas, yüzde 26.61’ini müessese, yüzde 2.41’ini okul ve yüzde 67.74’unu spor kulüpleri oluşturmaktadır.

Türkiye, Ege Bölgesi, Kütahya, Uşak ve Afyon’daki Kulüplerin Dağılımı

Askeri İhtisas Müessese Spor Kulübü Okul Klb.

Sayı Oran Sayı Oran Sayı Oran Sayı Oran Sayı Oran Toplam Türkiye 12 0.17 564 8.24 1136 16.60 4729 69.11 401 5.86 6842 Ege Bölgesi 3 0.25 102 8.77 218 18.77 760 65.49 78 6.71 1161 Kütahya - - 4 3.22 33 26.61 84 67.74 3 2.41 124 Uşak - - 5 5 11 11 55 55 29 29 100 Afyon - - 3 4.83 23 37.09 23 37.09 13 20.96 62 Kaynak : Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü, 2005

Kütahya, sporcu sayısı bakımından Türkiye’de 51’inci, Ege bölgesinde ise İzmir, Manisa, Denizli, Aydın, Afyon ve Muğla’dan sonra 7’inci İl’dir.

Kütahya’da toplam lisanslı sporcu sayısı 5821 olup, bunun 1553’ü bayan, 4268’si erkektir. Kütahya’da 1011 faal sporcudan 299’u bayan, 712’si erkektir. Faal sporcular Türkiye genelinin yüzde 0.59’luk, Ege Bölgesinin ise yüzde 2.6’lik kısmını oluşturmaktadır.

Türkiye, Ege Bölgesi, Kütahya-Afyon ve Uşak Lisanslı-Faal-Sporcu Kartlı Sporcu Sayıları

Lisanslı Sporcu Faal Sporcu Sporcu Kartlı Sporcu Yerleşim Yeri Bayan Erkek Toplam Bayan Erkek Toplam Bayan Erkek Toplam Türkiye 252.363 667.809 920.172 52.374 116.750 169.124 13.205 Ege Bölgesi 36.490 82.044 118.534 12.444 26.306 38.750 805 1473 2276 Kütahya 1553 4268 5821 299 712 1011 85 115 200 Uşak 1566 4053 5619 267 687 954 28 25 53 Afyon 2917 6452 9369 1437 2647 4084 241 404 645 22

Kaynak : Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 2005

Kütahya’da 200 kartlı sporcunun 85’i bayan, 115’i erkektir. Kütahya’da ki gerek lisanslı, gerek faal ve gerekse sporcu kartlı sporcular Türkiye genelinin yüzde 0.63’lük, Ege Bölgesinin ise yüzde 4.40’lık kısmını oluşturmaktadır.

Kütahya’da mahalli lig müsabakaları, ferdi müsabakalar, grup müsabakaları, deplasmanlı lig müsabakaları, profesyonel futbol müsabakaları, okul spor faaliyetleri ve ilde yapılan Türkiye Şampiyonaları; İl merkezinde bulunan 1 spor salonu, 1 stadyum, 1 çim yüzeyli futbol sahası, 1 toprak zeminli futbol sahası, , 1 kapalı yüzme havuzu, 1 tenis kortu ve Tavşanlı, Gediz Emet, Simav İlçelerindeki spor salonları, Tavşanlı, Gediz, Simav, Emet, Seyitömer, Alayunt, Domaniç, Dumlupınar, Çavdarhisar, Yeşilçay İlçe futbol sahalarında organize edilmekte olup, yılda ferdi müsabakalar dışında 600 takım müsabakası yapılmaktadır.

IV. DOĞAL KAYNAKLAR İlin en önemli doğal zenginliklerinden biri de maden kaynaklarıdır. Madenlerin tür olarak çeşitliliği ve rezerv olarak zenginliği ile Kütahya, ülkemizin önde gelen illeri arasındadır. İlin sosyal ve ekonomik kalkınma sürecinde önemli rol oynamış olan maden kaynakları arasında kömür, bor, antimuan ve manyezit olmak üzere bir çok maden yatağına ve/veya maden zuhuruna sahip olup, bu özelliği ile madencilik sektöründe ve ülke ekonomisinde çok önemli bir yer tutar. Kütahya yöresinde bulunan krom, kaolen, feldispat, dolomit, talk, alunit (şap), gümüş ve mermer en önemli yer altı kaynaklarındandır. M.T.A. Kütahya yöresindeki yer altı kaynaklarını belirlenmesine yönelik yaptığı envanter çalışmalarına göre; 232 yerde 34 maden cinsinin bulunduğu belirtilmektedir. Oldukça zengin maden rezervleri ve enerji kaynaklarına sahip olan Kütahya ilinde bu doğal kaynakların değerlendirilebilmesi amacı ile büyük ölçekli kamu yatırımları gerçekleştirilmiştir.

Maden Varlığı Endüstriyel Hammaddeler

Maden Varlığı (Devam)

Kaynak: Kütahya Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara 2001.

İl sınırları dahilinde bulunan zengin yer altı doğal kaynaklarının işlenip değerlendirilmesi amacı ile kurulmuş olan başlıca madencilik kuruluşları arasında aşağıdakiler yer almaktadır.

İlde Bulunan Önemli Madenlerin Rezerv ve Üretim Değerleri Kütahya İli Önemli Madenlerinin Rezerv ve Üretim Değerleri Maden Cinsi Rezervi 2006 Yılı Üretimi Antimuan 392.000 Ton 355 Ton Bortuzu 832.679.483 Ton Ham Cevher 1.016.875 Ton Konsantre Cevher 455.788Ton Borik Asit Üretimi 105.768Ton Kaolen+Refrakter Kil 2.985.541 Ton 50 Ton Manyezit 40.876.492 Ton 24.691 Ton Kömür 8.000.000 Ton 32.468 Ton Feldispat 38.442.500 Ton 226 Ton Krom 112.700 Ton 1.061 Ton Dolomit - 67.675 Ton Talk - 1.940 Ton Mermer 55.000.000 M³ 1.731 M³ Demir 17.640.000 Ton - Kurşun-Çinko 1.215.120 Ton - Manganez 316.200 Ton -

İlimiz Türkiye’de 7 tane termal turizm merkezi’ne sahip olan tek il’dir. ¾ Kütahya- Ilıca Kaplıcaları, ¾ Gediz – Ilıcasu Kaplıcaları, ¾ Gediz – Muratdağı Kaplıcaları, ¾ Emet - Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları, ¾ Simav – Eynal, Çitgöl, Naşa Kaplıcaları, ¾ Hisarcık Esire ( Sefaköy) Kaplıcaları ile , ¾ Tavşanlı-Göbel Kaplıcalarıdır. Bunların dışında başta Yoncalı Kaplıcaları olmak üzere birçok yerde kaplıca mevcuttur.

Yeraltı Su Kaynakları 2006 yılında kütahya şehir su ihtiyacı kayıplar hariç 365.00 lt/sn., 2035 yılında ise 810.00 lt/sn. olarak öngörülmektedir. Kayıpları önlemeye yönelik şebeke yenileme çalışmaları devam etmektedir. Mevcut su kaynaklarının kapasitesi 1.095 lt/sn'dir. Buna göre Kütahya’nın içme ve kullanma suyu yeterlidir ve il merkezinde 2035 yılına kadar su sıkıntısı beklenmemektedir. Ayrıca Türkmen dağından çıkan incik suyu şehre getirilerek, mahallelerde yapılan incik çeşmeleri ile içme suyu olarak kullanılmaktadır.

Kütahya İli Yer Altı Suları

TAHSİS EDİLEN SU MİKTARI (hm3/yıl) BELGELİ İşletme Sulama İçme Havza Rezervi DSİ Top.Su Kul.ve Toplam No Sıra No OVA ADI VE ÜNİTELERİ hm3/yıl Koop. Sanayi Sulama Çekilen ALTINTAŞ 13-01 1 1)Alıncık-Oysu-Akçaköy 0,5000 - - - - 2) Altıntaş güneyi- 12-02 Dumlupınar 2,5000 - 0,0822 0,0255 0,1077

12-03 3) Altıntaş doğusu 1,0000 - - - - 4) Altıntaş kuzeyi 12-04 (Çaltepe-Aykırıkçı) 5,0000 - 1,5613 0,0040 1,5653 5) Aslanapa doğusu 12-05 (Gökçeler-Üçhöyük) 3,5000 1,0000 0,8867 - 1,8867 6) Aslanapa güneyi 12-06 (Çalköy-Aslıhanlar) 1,5000 1,0000 - 0,1446 1,1446 7) Aslanapa kuzeyi 12-07 (Yalnızsaray-Gelinkaya) 1,5000 - - - - ÇAVDARHİSAR- 03-14 2 ÖRENCİK 36,0000 10,6000 1,7412 0,0020 12,3432

03-12 3 EMET-HİSARCIK OVASI 10,0000 - 4,6750 0,0100 4,6850

05-01 4 GEDİZ OVASI 17,0000 - 4,4400 0,0073 4,4473

05-03 5 SİMAV GÜNEYİ(Pazarlar) 3,0000 - 1,2167 0,0070 1,2237 KÜTAHYA-KÖPRÜÖREN 12-08 6 a-Kütahya Ovası 62,0000 1,2500 32,3011 0,4161 33,9672

03-16 b-Köprüören Ovası 7,5000 4,8400 0,3202 0,0188 5,1790 SİMAV ve KIRAVADİ 03-01 7 a-Simav Ovası 16,0000 6,4600 8,1082 0,0100 14,5782

03-02 b-Kıravadi Ovası 11,5000 5,5400 0,1560 - 5,6960

03-15 8 TAVŞANLI 10,0000 - 2,0849 - 2,0849

03-17 9 DOMANİÇ 1,0000 - - - -

KÜTAHYA İLİ TOPLAMI 189,5000 30,6900 57,5735 0,6453 88,9088

Kaynak: Devlet Su İşleri

Yerüstü Su Kaynakları

Felent Çayı: Köprüören Havzasının kuzeybatısından Şahmelek yöresinde doğar . Enne Baraj Gölüne ulaşır, daha sonra Kütahyanın kuzeyinden Porsuk çayına ulaşır. Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 0.56 m3/sn.’dir.

Porsuk Çayı: Porsuk Ovasının en önemli çayı Porsuk Çayıdır. Havza dışından doğan ve Çat Tepenin güneyinde havzaya giren Porsuk Çayı Havza dahilinde Güvezdere, Çaydere ve Değirmen dereyi alarak, Porsuk Baraj Gölü sahasına ulaşır. Porsuk Barajından çıktıktan sonra Karkın Deresi , Uludere ve Musaözü Deresini alarak havzayı terk eder. Kuzeybatıda bulunan Kocadere ve Güvenaz Dere Yeniköyde birleşir ve baraj gölü sahasına iner.

Murat Çayı (Oysu): Murat Dağının kuzeyinden doğar ve Gediz Çayına ulaşır. Uzunluğu 345 km. ortalama debisi 2,5 m3/sn.’dir.

Kureyşler Deresi : Yellice Dağının batı eteklerinden doğan küçük debili kaynaklardan oluşur. Kuzeyden gelen Mantarlık, Kuruçayır, Oluklu , Eyrek ve Güven derelerini içine alarak Kureyşler Köyüne ulaşır.Bu noktadan sonra Çukurcaada Köy Boğazından Porsuk Çayına ulaşır. Debisi 0,178 m3/sn.’dir .

Kokar Çay : Dumlupınar İlçesi civarında başlar , Kızılca ,Selkisaray ve Yıldırım Kemal İstasyonuna kadar batı-doğu yönünde akar .Daha sonra yön değiştirerek güneyden kuzeye akmaya başlar ve Beşkarış Köyünden ovaya ulaşır. Debisi 0,423 m3/sn.’dir .

Avşar Deresi : Allıören Köyünün 3 km. güneyindeki Karapınar ve Gökpınar kaynaklarından doğar.Çalköyün doğusunda ani bir dirsek çizerek kuzeye doğru akmaya başlar. Bu noktada Çatlak Deresi ismini alır. Karakaya ve Ürkmez Deresi ile birleşerek Avşar Deresi ismini alır. Genişler Köyü ve Altıntaş İlçesinin 2 km. kuzeybatısından Altıntaş Ovasına ulaşır. Debisi 0,026 m3/sn.’dir.

Gediz Çayı : Akaya Köyü civarından doğar ve Akyarmadenoğlu ve Dereoğlu Deresi ile birleşerek Ege Denizine ulaşır il sınırları içerisinde uzunluğu 45 km. ortalama debisi 82,5m3/sn.’dir.

Emet Çayı : Saruhanlar ve Aşıkpaşa Köyleri yakınındaki kaynaklardan oluşup Kocadere adını alır. Doğanyakası Deresi ile Kayaköy altında birleşip Emet Çayı adını alır . Hisarcık, Emet İlçelerinden geçerek Uluçam Köyü yakınlarından il topraklarını terk eder. Uzunluğu 90 km. ortalama debisi 130 m3/sn.’dir.

Bedir Deresi : Bedir Deresi güneybatı-kuzeydoğu yönünde akar. Yenisusuzun 1 km. kuzeyinden Çavdarhisardan geçerek Zobunun 1 km. kuzeydoğusundan akar. Barağı Deresi, İmam Deresi ve Çat Deresi ile birleşir. Ortalama debisi 130 m3/sn.’dir.

Tavşanlı Çayı : Esatlar Köyü yakınındaki kaynaklardan doğar. Gökler Köyünün 2 km. batısında Bedir Deresi ile birleşir, buradan kuzeye doğru akarak Tavşanlı Ovasına ulaşır. İl sınırları içindeki uzunluğu 65 km. ortalama debisi 8 m3/sn.’dir.

Simav Çayı : Gökçeler ve Muradınlar Köylerinin güneyinde Kalkan Çayının bittiği yerde başlar, Beciler Köyünden sonra il sınırlarını terk eder. İl sınırları içindeki uzunluğu 40 km. ortalama debisi 68 m3/sn.’dir.

Hamzabey Çayı (Kocaçay) : Naşa Kasabasının 5 km. güneyinden doğar. Bedirler Köyü yakınlarında il sınırlarını terk eder. daha sonra Emet Çayına dökülür. Uzunluğu 45 km. ortalama debisi 31,46 m3/sn.’dir.

Ormanlar : Kütahya’nın en önemli zenginliklerinden biri ormanlardır. İlin % 52’ sine tekabül eden 612.033 hektar ormanlık alanın % 86’sı koru, % 14’ ü baltalık ormanlardır. Koru ormanlarının ise % 55’ i normal koru, % 45’ i bozuk korudur. Ormanlık alanların; % 48’i karaçam, % 14’ü meşe, % 6’sı ardıçlık % 5’i kızılçam, % 1’i kayın kaplı olup, kalan % 25’lik alan ibreliler ve yapraklılardan oluşan karışık orman alanlarıdır. % 1’ lik bölümde ise sedir, göknar, kavak, kestane ve kızıl ağaç gibi türler bulunmaktadır. 2006 yıl sonu itibariyle 233 600 m3 endüstriyel odun 62 400 ster yakacak odun üretilerek satılmıştır.

Kütahya İli Orman Ürünleri Üretimi (M3) Ürün Cinsi 2005 Yılı Üretimi 2006 Yılı Üretimi Tomruk 125.900 129700 Maden Direği 29.000 27500 Tel Direği 8.400 7600 Sanayi Odunu 4.200 4700 Kağıtlık Odun 114.200 110100 Lif Yonga Odunu 70.700 74000 Sırık 0.900 700 Toplam 353.300 354.300

V. FİZİKİ ALTYAPI A. Ulaştırma Kütahya, İç Anadolu’yu Ege’ye, Marmara’yı Ege ve Akdeniz Bölgelerine bağlayan kara ve demiryollarının kavşağında yer almaktadır. İl ayrıca, kuzey – güney transit taşımacılığı güzergahı üzerinde bulunmaktadır. Kütahya’da sanayinin gelişmesi ve ilin sahip olduğu zengin maden yatakları nedeni ile yoğun karayolu taşımacılığı yapılmaktadır. İlde toplam 961 km karayolu ağı bulunmaktadır.

Yollar Karayolları Ağı Türü Km Devlet Yolu 529 Asfalt 538 İl Yolu 432 Sathi Kaplama 420 Toplam 961 Parke Yol 3 Toplam 961

Kütahya il merkezinin ilçelerine, komşu illere ve önemli merkezlere olan uzaklığı aşağıdaki tabloda verilmektedir. İl Merkezinin İlçelere ve Önemli Merkezlere Uzaklığı Önemli Merkezler Uzaklık (Km) İlçe Adı Uzaklık (Km) Ankara 311 Altıntaş 47 İstanbul 360 Aslanapa 38 İzmir 334 Çavdarhisar 58 Uşak 141 Domaniç 88 Manisa 316 Dumlupınar 80 Balıkesir 227 Emet 97 Bursa 179 Gediz 91 Bilecik 110 Hisarcık 108 Eskişehir 78 Pazarlar 126 Afyon 96 Simav 142 Adana 669 Şaphane 129 Edirne 588 Tavşanlı 50 Kaynak: TC Karayolları Genel Müdürlüğü

İlin komşu illere olan uzaklığı aşağıda sunulmaktadır. Afyon ______97 Eskişehir _____ 78 Balıkesir ____ 222 Manisa ______193 Bilecik _____ 110 Uşak ______144 Bursa ______178

İlin en yakın metropole olan uzaklığı: ___ Bursa:178 km. İl merkezi ile ilçeler arasındaki mesafeler aşağıdaki gibidir:

Altıntaş 47 km Gediz 91 km Aslanapa 38 km Hisarcık 108 km Çavdarhisar 58 km Pazarlar 126 km Domaniç 88 km Simav 142 km Dumlupınar 80 km Şaphane 129 km Emet 97 km Tavşanlı 50 km

Kırsal bölgelerinde yaşayan kişi sayısının 328.736 olduğu Kütahya ilinde bu bölgelerdeki toplam asfalt yol uzunluğu 3.838 kilometreyi bulmaktadır. Bu yolların 2.487 km.si I. derece öncelikli yol, 1.351 km’si ise II. derece öncelikli yoldur. İlin kırsal yerleşim bölgelerinde toplam asfalt yol oranı % 52’dir. Köy Yolları Türü Km % Asfalt 2.011 52 Stabilize 1.326 35 Tesviye 501 13 Toplam 3.838 100

Kütahya ilinde kayıtlı 52.314 adet özel otomobil bulunmaktadır. İlde 1.000 kişiye düşen özel otomobil sayısı 80’dir. 100 kişiye düşen motorlu kara taşıtı sayısı ise 10,3’tür.

Otomobil 52314 Otobüs 1349 Minibüs 3834 Kamyonet 12099 Kamyon 6040 Motorlu Araç Sayıları 2006 Traktör 24286 İş Makinaları 145 Motosiklet 19203 Jeep 436 Diğer 630 Toplam 120336

Demiryolları açısından da bir kavşak özelliğine sahip olan Kütahya’da maden kaynaklarının zengin olması sonucu, demiryolu taşımacılığı önem kazanmıştır. İl, Eskişehir üzerinden kuzeye ve doğuya, Balıkesir üzerinden batıya, Afyon üzerinden güneye ve İç Anadolu’ya bağlanmaktadır. Kütahya il sınırları dahilinde toplam 225 km demiryolu hattı bulunmaktadır. Demiryolu bağlantısı olan ilçeler Tavşanlı ve Dumlupınar’dır.

Havaalanı ve limanın bulunmadığı Kütahya’ya Uşak (144 km), en yakın liman ise İzmir (334 km)’dir. Altıntaş ilçesinde bölgesel nitelikte havaalanı yapımı kapsamında ön etüd çalışmaları devam etmektedir. B. Haberleşme Kütahya ili sınırları içindeki bütün yerleşim birimlerinde şehirlerarası ve uluslararası otomatik telefon görüşmesi yapılabilmektedir. Kütahya il ve ilçelerinde toplam 177 adet haberleşme santrali kurulu bulunmaktadır. Bu santrallerin toplam kapasitesi; 111.051 şehir, 60.642 köy olmak üzere toplam 171.793’dir. Abone Sayısı Şehir 104.430 Köy 54.120 Toplam 158.550

2006 sonu itibariyle il merkezinde 135 adet internet cafe bulunmaktadır. Posta hizmetleri, 13 merkez ve 12 şubede 10 kadrolu, 207 sözleşmeli ve 4 geçici işçi olmak üzere toplam 221 personel ile yürütülmektedir. İl genelinde 4 adet TV yayını, 10 adet radyo yayını vardır. İl genelinde; 18 günlük, 12 haftalık, 1 haftada iki günlük ve 1 adet onbeş günde yayımlanan yerel gazete bulunmaktadır. C. İçme Suyu Şebekeli içmesuyu olan köy sayısı 519 ‘dur.

Köy İçme suları Yeterli Suyu Olan Köy Sayısı 481 Yetersiz Suyu Olan Köy Sayısı 39 Susuz Köy ve Mahalle Sayısı - Suyu Yetersiz Mahalle Sayısı 3

D. Enerji Kütahya’da Seyitömer ve Tunçbilek Termik Santralleri ile Kayaköy Hidroelektrik Santralinde elektrik enerjisi üretilmektedir. Aşağıda bu santrallerde üretilen elektrik enerjisi miktarına ilişkin veriler sunulmaktadır. Elektrik Enerjisi Üretim Miktarları 2006 yılında üç elektrik santralında üretilen enerji miktarı 4.1 milyar kw saat’tir.

Elektrik Santralleri Üretim İşletme 2005 Yılı 2006 Yılı Kurulu Kapasitesi Üretimi Üretimi Santralin adı Kapasite ( KWh) (KWh) (KWh) Seyitömer Termik Santralı 600 MW 5.256.000.000 3.455.120.000 2.986.695.000 Tunçbilek Termik Santralı 365 MW 3.197.400.000 1.210.455.200 1.148.408.950 Kayaköy Hidro- Elektrik Santralı 2.560 KW 7.200.000 9.539.019 10.108.287 Toplam 4.675.114.219 4.145.212.237

İl genelindeki elektrik tüketimi 2004 yılında 654.494 MWh iken, 2005 yılında % 14,60’lık artışla 766.346 MWh’a yükselmiş, 2006 yılında kesinleşmemekle beraber ( bir önceki yıla göra 2.41’lik bir artışla 785.311 MWh civarında olması beklenmektedir. Aynı dönem itibariyle sektörlere göre değişim yine bir önceki yıla göre ; meskenlerde % 8,95- resmi dairelerde % 7,86- sanayi işletmelerinde %3,39- tarımsal sulamada % 56,24- ticarethanelerde % 10,04-ve diğer abone grupları elektrik tüketiminde ise % 9,99’luk bir artışın olduğu dikkati çekmektedir.

Meskenler (kWh) 201.942.722 Resmi Daireler (kWh) 57.236.848 KİT'ler (kWh) 91.025.951 Köyler (kWh) Ticarethaneler (kWh) 66.317.309 Kullanıldı Küçük Sanayiler (kWh) 10.871.665 ğı Yerlere Büyük Sanayiler (kWh) 316.224.087 Göre 2006 Genel Aydınlatma (sokak, cadde, Park, Meydan) (kWh) Elektrik 24.237.012 Enerjisi Şantiyeler (kWh) 7.726.701 Tüketimi Hayır Kurumları (kWh) 941516 Tarımsal Sulamalar (kWh) 1.160.877 Çeşitli Tüketimler (kWh) 7.860.163 Net Tüketim (kWh) 785.544.853 Şebeke Kaybı (kWh) 30.331.813 Brüt Tüketim (kWh) 815.876.666

Tarım, Ormancılık, Balıkçılık (kWh) 1.472.256 Maden Kömürü ve Linyit Üretimi (kWh) 147.682.529 İktisadi Faaliyet Gıda, Meşrubat, İçki ve Tütün Sanayii (kWh) 20.166.375 Kollarına Göre Tekstil, Deri ve Giyim Sanayii (kWh) 17.300.401 2006 Elektrik Enerjisi Ağaç İşleri, Kağıt ve Bağımlı Benzer İşler (kWh) 16.150.182 Tüketimi Kauçuk, Lastik, Plastik Sanayii (kWh) 1.423.050 Kimya Sanayii (kWh) 1.298.108 Toprak ve Çimento Sanayii (kWh) 188.855.439 35

Demir, Çelik Sanayii (kWh) 1.960.362 Demir Dışı Metaller Sanayii (kWh) 0 Mak.Elektrikli Aletler ve Ulaşım Araçları Yap. (kWh) 284333 Organize ve Diğer Fabrikasyon Sanayii (kWh) 12.430.740 İnş. ve Bayındırlık (kWh) 4.781.791 İdare ve Kamu Hizmetleri (kWh) 51.733.681 Ticaret Turizm ve Diğer (kWh) 78.708.096 Ulaşım ve Haberleşme (kWh) 7.879.273 Genel Aydınlatma (kWh) 29.657.238 Mesken İçi Hizmet (kWh) 203.521.685

İldeki abone sayısı ise 2005 yılında 272.295 iken % 7,86’lık artışla 2006 yılında abone sayısı 295.524’e ulaşmıştır. 2004 yılında ilde kişi başına elektrik tüketimi 970 kwh iken 2005 yılında ise 1.128 kwh saate yükselmiştir. 2006 yılında 1.190 kwh civarında olacağı tahmin edilmektedir. İl genelindeki elektrik kayıp kaçak oranı 2005 yılında % 4.19 iken, 2006 yılında % 4.72’ ye çıkacağı tahmin edilmektedir.

İldeki Petrol Tüketimi LPG Tüketimi Kütahya’da 2000-2004 döneminde toplam sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) tüketimi yüzde 49,4 oranında azalmıştır.

Kütahya İlinde Yıllara Göre LPG Tüketimi ( Ton) Sektörler Toplam Yıllar Tüplü Oto Gaz Sanayi Isınma LPG Miktar % Miktar % Miktar % Miktar % 2000 71 760 14 418 20,1 8 112 11,3 49 079 68,4 152 0,2 2001 51 768 12 519 24,2 6 858 13,2 32 366 62,5 26 0,1 2002 59 614 11 923 20,0 6 056 10,2 41 627 69,8 8 0,0 2003 31 345 11 897 38,0 7 210 23,0 12 234 39,0 4 0,0 2004 36 304 12 618 34,8 10 793 29,7 12 883 35,5 10 0,0 2000-2004 Değişim -49,4 -12,5 33,0 -73,8 -93,4 Oranı % Kaynak : Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, 2004

Kütahya’da 2004 yılında toplam LPG tüketiminde sektörlerin payı incelendiğinde; yüzde 34,8 ile tüplü ilk sırada olup, onu yüzde 35,5 ile sanayi, yüzde 29,7 ile de oto gaz, takip etmektedir

ISINMA SANAYİ 0,0 TÜPLÜ 35,5 34,8

29,7 OTOGAZ

Kütahya İlinde Sektörlere Göre LPG Tüketimi, 2004 ( M. Ton )

Fuel-Oil, Benzin, Motorin Tüketimi Kütahya’da 2000-2004 döneminde türlere göre akaryakıt tüketimi değişim oranları incelendiğinde; süper benzin yüzde 5,2 , kurşunsuz benzin yüzde 51,2 oranında artarken, Fuel-Oil yüzde 93,3 , kalorifer yakıtı ise yüzde 84,8 oranında azalmıştır Normal benzinin Avrupa Birliği Standardı gereği 2003 yılından itibaren kullanımına tamamen son verilmiştir.

Kütahya İlinde Akaryakıt Türlerine Göre Fuel-Oil, Benzin, Motorin Tüketimi ( Ton) Değişim Akaryakıt 2000 2001 2002 2003 2004 Oranı Türleri (%) Normal Benzin 17.285 10.720 6.161 0 Kurşunsuz Benzin 5.777 5.005 6.066 6.707 8.732 51,2 Süper Benzin 6.584 3.810 7.192 10.936 6.924 5,2 Kalorifer Yakıtı 5.405 2.467 2.631 3.944 823 -84,8 Fuel-Oil 28.822 16.105 10.085 13.374 1.940 -93,3 Kaynak : Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, 2004

Türkiye Petrol Tüketimi LPG Tüketimi Ülkemizde 2000-2004 döneminde toplam sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) tüketimi yüzde 9,1 oranında azalmıştır .

Ülkemizde Yıllara Göre LPG Tüketimi ( Ton)

Sektörler Toplam Yıllar Tüplü Oto Gaz Sanayi Isınma LPG Miktar % Miktar % Miktar % Miktar % 2000 4 447 587 2 055 846 46,2 1 307 512 29,4 1 060 648 23,8 23 581 0,5 2001 3 884 200 1 763 664 45,4 1 282 752 33,0 810 149 20,9 27 635 0,7 2002 3 558 121 1 697 498 47,7 1 100 492 30,9 732 422 20,6 27 709 0,8 2003 3 506 198 1 712 084 48,8 1 116 415 31,8 650 124 18,5 27 575 0,8 2004 4 042 692 1 715 061 42,4 1 376 559 34,1 927 034 22,9 24 038 0,6 2000-2004 Değişim -9,1 -16,6 5,3 -12,6 1,9 Oranı % Kaynak : Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, 2004

Ülkemizde 2004 yılında toplam LPG tüketiminde sektörlerin payı incelendiğinde; yüzde 42,4 ile tüplü ilk sırada olup, onu yüzde 34,1 ile oto gaz, yüzde 22,9 ile de sanayi , takip etmektedir .

ISINMA SANAYİ 0,6 22,9 TÜPLÜ 42,4

34,1 OTOGAZ

Türkiye’de Sektörlere Göre LPG Tüketimi, 2004 ( M. Ton )

Fuel-Oil, Benzin, Motorin Tüketimi Ülkemizde 2000-2004 döneminde türlere göre akaryakıt tüketimi değişim oranları incelendiğinde; kurşunsuz benzin yüzde 29,4 oranında artarken, süper benzin yüzde 22,3 oranında , Fuel-Oil yüzde 96,3 , kalorifer yakıtı ise yüzde 53,4 oranında azalmıştır. Normal benzinin Avrupa Birliği Standardı gereği 2003 yılından itibaren kullanımına tamamen son verilmiştir.

Ülkemizde Akaryakıt Türlerine Göre Fuel-Oil, Benzin, Motorin Tüketimi ( Ton)

Değişim Akaryakıt 2000 2001 2002 2003 2004 Oranı Türleri (%) Normal Benzin 1.203.835 891.508 459.761 0 Kurşunsuz Benzin 1.404.257 1.529.543 1.628.461 1.711.521 1.816.703 29,4

Süper Benzin 1.066.745 735.555 952.623 1.143.022 754.205 -22,3

Kalorifer Yakıtı 1.462.981 1.079.457 1.132.627 1.044.125 712.622 -53,4

Fuel-Oil 4.508.481 4.147.523 3.509.324 3.244.627 3.156.428 -96,3

Kaynak : Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, 2004

Ege Bölgesinde Petrol Tüketimi LPG Tüketimi Ege Bölgesinde 2000-2004 döneminde toplam sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) tüketimi yüzde 24,9 oranında azalmıştır .

Ege Bölgesinde Yıllara Göre LPG Tüketimi ( Ton) Sektörler Toplam Yıllar Tüplü Oto Gaz Sanayi Isınma LPG Miktar % Miktar % Miktar % Miktar % 2000 759 790 309 024 40,7 137 733 18,1 311 443 41,0 1 591 0,2 2001 670 093 268 740 40,1 138 928 20,7 260 742 38,9 1 683 0,3 2002 626 938 259 222 41,3 135 070 21,5 231 501 36,9 1 149 0,2 2003 548 812 255 898 46,6 163 661 29,8 127 797 23,3 1 459 0,3 2004 570 275 263 412 46,2 214 701 37,6 90 346 15,8 1 814 0,3 2000-2004 Değişim -24,9 -14,8 55,9 -71,0 14,0 Oranı % Kaynak : Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, 2004

Ege Bölgesinde 2004 yılında toplam LPG tüketiminde sektörlerin payı incelendiğinde; yüzde 46,2 ile tüplü ilk sırada olup, onu yüzde 37,6 ile oto gaz, yüzde 15,8 ile de sanayi takip etmektedir.

SANAYİ ISINMA 15,8 0,3 TÜPLÜ

46,2

37,6 OTOGAZ

Ege Bölgesinde Sektörlere Göre LPG Tüketimi, 2004 ( M. Ton )

Fuel-Oil, Benzin, Motorin Tüketimi Ege Bölgesinde 2000-2004 döneminde türlere göre akaryakıt tüketimi değişim oranları incelendiğinde; kurşunsuz benzin yüzde 53,9 oranında artarken, süper benzin yüzde 6,7 oranında , Fuel-Oil yüzde 16,6 , kalorifer yakıtı ise yüzde 42,4 oranında azalmıştır. Normal benzinin Avrupa Birliği Standardı gereği 2003 yılından itibaren kullanımına tamamen son verilmiştir.

Ülkemizde Akaryakıt Türlerine Göre Fuel-Oil, Benzin, Motorin Tüketimi ( Ton)

Değişim Akaryakıt 2000 2001 2002 2003 2004 Oranı Türleri (%) Normal Benzin 263.178 190.646 100.201 0 Kurşunsuz Benzin 182.051 185.438 205.351 215.947 280.193 53,9

Süper Benzin 173.752 118.992 176.090 229.571 162.051 -6,7

Kalorifer Yakıtı 146.782 114.989 108.152 115.783 84.582 -42,4

Fuel-Oil 590.136 500.629 538.531 570.001 491.908 -16,6

Kaynak : Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, 2004

E. Evsel ve Endüstriyel Katı Atık Sistemi

Kütahya İli evsel atıkları 1992 yılınan beri Kütahya Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğüne bağlı özel sektör tarafından yürütülmektedir. Şehrimizde yaz aylarında ortalama 250-300 ton/gün , kış aylarında 500 – 600 ton/gün evsel atık toplanmaktadır.Toplanan bu atıklar şehrimize 7 Km. Uzaklıktaki, Turgutlar Köyü yolu üzerinde bulunan Yedigöller mevkiinde vahşi olarak depolanmaktadır.Söz konusu döküm sahası üzerinde jeolojik herhangi bir çalışma yapılmamıştır.

Bu sahada Kütahya Belediye Başkanlığınca ıslah ve geri kazanım çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalardan olarak döküm sahasının bir kısmının üzeri kapatılarak üzerine yetişkin çam ağaçları dikilerek geri kazanım sağlanmıştır.Bir kısmına ise belirli aralıklarla 4-5 metre derinlik açılarak 150 lik plastik borular dikilerek metan gazına karşı tedbir alınmıştır.

Ancak bu çalışmalara rağmen söz konusu döküm sahası ekenomik ömrünü doldurduğundan 2.nci bir döküm sahası tesbit çalışmaları yapılmış ve Merkez Perli Köyü Şabanözü mevkiinde bir yer tesbit edilerek bu sahada düzenli depolama , kompostlama ve geri dönüşüm merkezleri yapma çalışmaları devam etmektedir.

Bunun için İlçe Belediyelerle birlikte “ Kütahya İli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisi Yapma ve İşletme Birliği” adı altında bir birlik kurulmuştur. Bu birliğin amacı, Belediyelerin kendi başlarına yapamadıkları bazı yatırım gerektiren işleri birlik kanalıyla sağlamak ve söz konusu ilçelerde toplanan evsel katı atıkları ara istasyon oluşturularak adıgeçen ve yapılacak olan düzenli sahaya aktarmak ve bu sahada düzenli depolamak , kompostlamak , değerlendirmek , geri kazanım sağlamaktır.

Bu saha ile ilgili olarak , CED ve fizibilite çalışmaları halen devam etmektedir. Proje kapsamında düzenli depolama sahası , kompostlama tesisi , geri dönüşüm merkezleri ve ilçelerde ara istasyonlar planlanmaktadır.

Kütahya da tıbbi atık toplama merkezleri olarak, şehrimiz mücavir alanları içinde kalan , Hastaneler, Özel Tıp Merkezleri, Laboratuarlar, Sağlık Ocakları, Sağlık Evleri, Sağlık Revirleridir.

Bu merkezlerden “ Tıbbi Atık Yönetmeliğine” uygun olarak toplanan tıbbi atıklar ana çöp döküm sahasında tel örgü ile ayrılmış ayrı bir yere dökülüp üzerine kireç kaymağı atılarak kapatılıp imha edilmektedir.

Şehrimizde tıbbi atık yakma tesisi bulunmamaktadır.

Kütahya’da Çevre ve Orman Bakanlığından lisans alınmış tehlikeli atık bertaraf tesisi bulunmamaktadır. Zirai mücadele ilaçlarının ambalajları, sıvı gübre ambalajları , petrol ürünleri ambalajları , civa ve kadmiyum gibi ağır metal içeren piller , kullanılmış aküler gibi tehlikeli ve zararlı atıklar ya araziye gelişigüzel atılmakta veya evsel atıklarla birlikte depolanmaktadır.

F. Organize Sanayi Bölgeleri Kütahya I. Organize Sanayi Bölgesi Kütahya Merkez Organize Sanayi Bölgesi; 1973 yılında programa alınmış, 1980 yılında yer seçimi onaylanmış ve ön imar izni alınmıştır. 1986 yılında imar planları yapılarak onaylanan 165 hektarlık alanda 101 adet sanayi parseli vardır. 1992 yılına kadar bir işlem yapılmayan Organize Sanayi Bölgesinin 1992 - 1993 yılında kamulaştırması tamamlanmıştır. 1993 yılında altyapı projeleri hazırlanmış, 1994 yılında altyapı inşaat çalışmalarına, 1995 yılında da arsa tahsisine başlanmıştır. Kütahya Organize Sanayi Bölgesi toplam 2.213.100 m² üzerine kuruludur. 1.552.404 m² sanayi parselinde 103 adet parsel mevcuttur.

¾ 36 adet firmaya tahsis yapılmış üretime geçmiş, ¾ 24 adet firma inşaatı devam etmekte, ¾ 10 adet proje aşamasında, ¾ 13 adet parsel tahsise hazır durumdadır. Üretime geçen tesislerde toplam 2.200 kişi istihdam olunmaktadır. Kütahya II. Organize Sanayi Bölgesi İlimizin 5350 Sayılı Kanun İle Değişik 5084 Sayılı Yatırımları Ve İstihdamın Artırılması Hakkındaki Kanun kapsamına alınması nedeniyle yatırımcılara yeterli büyüklükte sanayi parseli temin ve 1. O.S.B.’de yeterli büyüklükte sanayi parseli bulunmaması nedeniyle 2.O.S.B. kurulması çalışmalarına başlanılmıştır. Bu amaçla O.S.B. yeri olarak Kütahya-Eskişehir karayolu üzeri Yıldız Entegre Tesisleri arkasında bulunan 4.020.000 m2’lik alan seçilerek fizibilite raporu hazırlanmış ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığına 2.O.S.B. yer seçimi için başvuruda bulunulmuştur. Yapılan başvuruya istinaden ön yer seçimi için 25-26.07.2005 tarihinde Bakanlık teknik elemanları arazide inceleme yapmışlar ve ön raporlarını vermişlerdir. Bu aşamadan sonra 22 kuruluşunda görüşleri alınarak kesin yer seçimi çalışmaları 15.12.2005 tarihinde yapılmıştır. Heyetçe 2. O.S.B. alanı olarak 320 hektarlık bir alan seçilmiş ve imar planı Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca tasdik edilmiştir. Bugün itibariyle OSB’de 17 adet yatırımcı yer tahsisi amacıyla dosya vermiş, 12 yatırımcıya yer tahsisi yapılmıştır. Şu anda parselasyon planlarının bitirilmesine çalışılmaktadır. Öte yandan altyapı çalışmaları devam etmektedir.

Gediz Organize Sanayi Bölgesi 1997 yılında Yatırım programına alınan Gediz Organize Sanayi Bölgesi, son iki yılda yaptığı atılımla inşaat çalışmalarını 2005 yılı sonunda bitirmiştir. Organize Sanayi Bölgesi, Kütahya-Uşak-İzmir Karayolu üzerinde bulunmakta olup, Gediz Şehir Merkezine 5 Km, Uşak Organize Sanayi Bölgesine 32 Km, Kütahya Organizeye 107 Km ve İzmir Limanına 230 Km mesafededir.Ayrıca yeniden açılan Uşak Hava Alanına 60 km mesafededir. Gediz Organize Sanayi Bölgesinde 103 hektar alanda 38 adet sanayi parselinden 17 adet parsel 13 yatırımcıya tahsis edilmiştir. Yatırımcılardan 1 tanesi kaba inşaatı bitirmiş, 6’sı kaba inşaat aşamasında, 6 firma da proje safhasındadır. Üretime geçen tesislerde toplam 780 kişi istihdam olunmaktadır.

Simav Organize Sanayi Bölgesi

Kütahya ilinin nüfus bakımından ikinci büyük ilçesi olan ve canlı bir ekonomik hayata sahip olan Simav ilçesinde Organize Bölgesi kurma çalışmalarına 1997 yılında başlanmıştır. 2006 yılı itibariyle Simav Organize Sanayi Bölgesinde yer seçimi yapılmış olup, belediye mücavir alanı içine alınmıştır. En son olarak O.S.B. alanı ile ilgili mülkiyet durumu çıkarılmış olup, kamulaştırmaya esas olmak üzere Sanayi ve Ticaret Bakanlığından şahıs mülkiyetindeki araziler için 25.08.2005 tarihinde kamu yararı kararı alınmıştır. Ayrıca gözlemsel jeolojik etüt ve jeoteknik etüt raporu hazırlanmış Bakanlıkça onaylanmıştır. Şu anda 1/5000, 1/1000’lik haritaların hazırlanmasına çalışılmaktadır. Tavşanlı Organize Sanayi Bölgesi

Kütahya ilinin nüfus açısından üçüncü büyük ve gelişme potansiyeli yüksek ilçelerinden biri olan Tavşanlı’da Organize Sanayi Bölgesi kurma çalışmalarına 1995 yılında başlanmıştır. Tüm Bakanlıklardan yer seçimi hakkındaki uygun görüşler alındıktan sonra kadastro işlemleri tamamlattırılmıştır. Tavşanlı Organize Sanayi Bölgesi olarak kurulacak toplam 170 hektar arazinin 884.204 m2 si hazineye, 4022 m2 si Çobanköy tüzel kişiliğine 900.259 m2 si şahıs mülkiyetine ait olan alanlar tespit edilmiştir. O.S.B.’nin yer seçimi yapılmış olup, alan Belediye Mücavir alanı içerisine alınmıştır. En son olarak O.S.B. alanı ile ilgili mülkiyet durumu çıkarılmış olup, kamulaştırmaya esas olmak üzere Sanayi ve Ticaret Bakanlığından şahıs mülkiyetindeki araziler için kamu yararı kararı alınmıştır. Ayrıca gözlemsel Jeolojik 43 etüt ve jeoteknik etüt raporu hazırlanmış Bakanlıkça onaylanmıştır. 1/5.000’lik imar planı ve 1/1.000’lik uygulama imar planları onaylanmıştır. 1. Etapta kamulaştırma çalışmaları devam etmekte olup şahıslara ait 49 parselden 43 adeti kamulaştırılmış olup,2 parselin alınması için çalışmalar devam etmekte 4 adet parsel anlaşma yolu ile alınamadığından mahkeme yolu ile kamulaştırılmasına çalışılmaktadır. Kamulaştırmayı takiben parselasyon projeleri hazırlanacaktır. Alt yapı avan projeleri hazırlanmış olup işlem sırası geldiğinde tasdike sunulacaktır. Yine osb alanı içerisinde 2 adet su kuyusu açılmış olup üretim izinleri alınmıştır. 2007 yılı içerisinde bölgede arsa tahsisi çalışmalarına başlanmasına çalışılmaktadır.

Simav Tarıma Dayalı İhtisas(Seracılık) Organize Sanayi Bölgesi: Simav ilçesinde termal kaynaklardan yararlanılarak yaygın olarak yürütülen seracılığın geliştirilmesi amacıyla toplam 1.500.000 m²’lik saha üzerinde Tarıma Dayalı İhtisas (Seracılık) O.S.B. kurulması çalışmalarına başlanılmıştır. Simav ilçesi Eynal Mevkii Muradınlar Mahallesinde Tarıma Dayalı İhtisas (seracılık) O.S.B. için fizibilite etüdü hazırlanmıştır. 19.09.2005 tarihinde ilçede Sanayi ve Ticaret Bakanlığı teknik elemanları ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı teknik elemanlarının katılımı ile ön yer seçimi etüd çalışmaları yapılmıştır. Ön yer seçimini takiben 02.05.2006 tarihinde 22 kuruluş temsilcilerinin katıldığı kesin yer seçimi çalışmaları tamamlanarak yaklaşık 50 hektarlık bir ala tarıma dayalı ihtisas OSB olarak seçilmiştir. Yer seçiminin Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca kesin olarak onaylana bilmesi için Çevre ve Orman Bakanlığının görüşü beklenmektedir. Şu anda bölge ile ilgili olarak ön çed raporu hazırlık çalışmaları devam etmekle birlikte 50 hektar büyüklüğündeki OSB alanının 13,5 hektarının toplu konut yapılmak üzere Simav Belediyesince ayrılması sonucu alanın tekrar 50 hektara tamamlanması amacıyla eski alanın bitişiğindeki yeni bir alan Sanayi ve Ticaret Bakanlığına teklif edilmiştir. Bu alanla ilgili ön yer seçimi komisyonu incelemelerini tamamlamıştır. Altıntaş ilçesinde de Organize Sanayi Bölgesi kurma çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca, Kütahya ilinde merkezde ve ilçelerde çeşitli iş kollarına dağılmış bir yapıda 13 küçük sanayi sitesi bulunmaktadır.

ı ı

ı ğ i s an l ş Adı ı ş

ı k te yeri yeri yeri Y ı Yeri Bo Dolu Dolu ş Alan İş İş İş Oran Say Dolulu Kurulu Faaliye Geçti Toplam Toplam Çal

Kütahya KSS Merkez 1 Kütahya 1966 4200 1969 60 60 - 100 189 Kütahya KSS Merkez 2 Kütahya 1973 25000 1977 160 160 - 100 640 Birlik KSS. Kütahya 1982 23805 1987 218 218 - 100 872 Gediz 1 KSS Gediz 1970 18000 1978 223 173 50 78 519 Gediz 2.Kısım KSS Gediz 1986 25000 1989 100 65 35 65 195 Tavşanlı 1.KSS Tavşanlı 1971 3188 1979 186 186 - 100 270 Tavşanlı 2.KSS Tavşanlı 1985 47000 1995 176 112 64 64 323 13000 Fatih KSS Kütahya 1984 0 1995 351 351 - 100 515 Ahi KSS Kütahya 1987 13520 1995 96 96 - 100 106 Kereste İmalatçı. KSS Kütahya 1991 70000 1995 35 35 - 100 48 Simav KSS Simav 1971 60000 1993 310 299 11 96 598 Emet KSS Emet 1976 32240 1996 42 42 - 100 82 Aslanapa KSS Aslanapa 1991 14817 2004 36 36 - 100 72 466.77 TOPLAM 0 1.993 1.883 160 92 4.429

VI.TEKNOLOJİ, SINAİ VE FİKRİ MÜLKİYET VE ARAŞTIRMA GELİŞTİRME Dumlupınar Üniversitesi’nin ve yakın illerdeki yüksek öğretim kurumlarının oluşturduğu araştırma ve geliştirme birikimi sanayicinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek düzeyde gelişmiştir. Dumlupınar Üniversitesi 1992 yılında kurulmuş olup, henüz genç bir üniversite olmasına rağmen bilimsel, teknolojik ve toplumsal sorumluluklarını yerine getirebilecek düzeyde alt yapısını tamamlamakta olup, sürekli gelişim içindedir. Dumlupınar Üniversitesi’nde ulusal ve uluslararası AR-GE faaliyetlerinin yürütülmesinde kurum ve kurumlararası koordinasyonu sağlayan ve Üniversite- Sanayi işbirliği çerçevesinde Teknopark ile ilgili çalışmaları yürüten PROJE YÖNETİM OFİSİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ, yerel - bölgesel gelişme amaçlı; Alternatif Enerji Kaynakları, Gelişim Stratejileri, Çevre Sorunları, Avrupa Birliği, Folklor, Tarih, Yabancı Diller Öğretimi ve Çini - Uygulama Merkezleri ile birlikte akademik bilgiyi toplumsallaştırmaya çalışan Sürekli Eğitim Merkezi (DPUSEM) bulunmaktadır. AR-GE birimleri akademik çalışmalarının yanı sıra; - Endüstriyel hammaddelerin fizibilite etütleri, - Tesis tasarımları,

- Bilgisayar yazılımları, - Elektrik-Elektronik ve haberleşme sistemleri, - Mekanik konstrüksiyon ve imalatı, - Seramik, cam, çimento ve refrakter malzemeleri, - Zemin etütleri ve inşaat teknikleri, - Yönetim, finans ve pazarlama, - Arkeolojik kazılar, - Kütahya’ nın turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, Konularında kamu-özel sektöre danışmanlık faaliyetleri sürdürülmektedir. Organize bölgeler ve küçük sanayi siteleri ile Kütahya ilçelerine yayılmış çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren sanayi kuruluşlarının bir kısmında araştırma geliştirme birimleri bulunmasına rağmen bunların bir teknopark veya merkezi araştırma geliştirme birimi yapısında yürütülmesi kaynakların etkin kullanımı açısından yararlı olacaktır. VII. EKONOMİK YAPI Kütahya İli ve İlçelerinin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Durumu 1970’li yıllara kadar gelişmenin temel göstergesi olarak görülen kişi başına gelir; toplumsal gelişmişliği yeterince açıklayamayan, yalnızca talep genişlemesini açıklayabilen dar kapsamlı bir göstergedir. Gerçekte gelişme kavramı; fiziki kapasite büyüklüğü ve gelir artışı gibi iktisadi gelişmeler yanında, bunların gelir grupları ve bölgeler arası dağılımı ile sosyal ve kültürel birikimlerin yansıtılabildiği toplumsal gelişme düzeyini ifade etmektedir. Bu anlayışla gelişme; ülkenin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapılarındaki ilerlemeyi kapsamakta ve bir bütün oluşturmaktadır. Bu bakımdan, illerin ve bölgelerin gelişmişlik sıralamasında; kişi başına düşen milli gelirin artırılması şeklinde özetlenebilecek iktisadi büyüme kavramıyla beraber, yapısal ve insani gelişmeyi içine alan ve ölçülebilen bütün sosyal değişkenleri de içeren bir “sosyo-ekonomik gelişme” ölçütü daha anlamlı olabilmektedir.

“İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”nda illerin sosyo- ekonomik gelişmişlik sıralamasını ve endeks değerlerini belirleyen temel faktörler; illerin sahip oldukları nüfus büyüklüğü, yüzölçümü yada şehirleşme oranı gibi bir takım yüzeysel büyüklükler olmayıp, sıralamayı belirleyen başlıca faktörler; illerdeki demografik yapının, işgücü talebinin, eğitimin ve sağlık hizmetlerinin, fiziki ve sosyal altyapı olanaklarının, üretim seviyesinin ve her şeyden önemlisi gelir düzeyinin il nüfusunun ihtiyaçlarını karşılamada sağladıkları başarıdır.

Bu amaçla,Kütahya ilinin sosyo-ekonomik yapısı, kişi başına gelir düzeyinin yanı sıra, diğer göstergeler (ekonomik, sosyal, kültürel) açısından da ele alınıp değerlendirilmiştir. 81 ilin yer aldığı 2003 Yılı Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması’nda, Kütahya ili 81 il içerisinde -0,20684 endeks değeri ile kırkıncı sırada yer almakta iken, bölge illeri içerisinde ise 7. sırada bulunmaktadır. Ege Bölgesi içerisinde ilk sırayı İzmir alırken, Afyon sonuncu sıradadır.

İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası (2003)

Sıra Sıra Sıra Sıra İl Adı Endeks İl Adı Endeks İl Adı Endeks İl Adı Endeks No No No No - 1 İstanbul 4,80772 21 Zonguldak 0,44906 41 Malatya 0,22627 61 Tokat -0,5901 - 2 Ankara 3,31483 22 Aydın 0,42025 42 Kırşehir -0,2287 62 Ordu 0,64489 - - 3 İzmir 2,5241 23 Sakarya 0,40404 43 Artvin 0,26018 63 Diyarbakır 0,66993 - - 4 Kocaeli 1,94329 24 Çanakkale 0,36924 44 Afyon 0,27246 64 Yozgat 0,71652 - - 5 Bursa 1,6789 25 Manisa 0,34165 45 Düzce 0,27995 65 Adıyaman 0,77647 - - 6 Eskişehir 1,10368 26 Konya 0,25254 46 Çorum 0,32761 66 Bayburt 0,80176 - - 7 Tekirdağ 1,05893 27 Karabük 0,21332 47 Osmaniye 0,33321 67 Kars 0,81944 - - 8 Adana 0,94901 28 Isparta 0,21187 48 K.Maraş 0,34968 68 Şanlıurfa 0,83158 - - 9 Yalova 0,93541 29 Hatay 0,19613 49 Niğde 0,35582 69 Iğdır 0,89089 - - 10 Antalya 0,9148 30 Uşak 0,16867 50 Giresun 0,36696 70 Batman 0,90456 - - 11 Kırklareli 0,86287 31 Burdur 0,14395 51 Kastamonu 0,37558 71 Gümüşhane 0,92501 - - 12 Denizli 0,71624 32 Samsun 0,08791 52 Tunceli 0,40003 72 Mardin 0,98944 - - 13 Muğla 0,71238 33 Kırıkkale 0,05851 53 Sivas 0,40597 73 Siirt 1,00644 - - 14 Bolu 0,6086 34 Nevşehir -0,07483 54 Kilis 0,41175 74 Ardahan 1,07318 - 15 Balıkesir 0,5654 35 Karaman -0,09852 55 Bartın -0,4155 75 Van 1,09297 - - 16 Edirne 0,56234 36 Elazığ -0,10131 56 Aksaray 0,45183 76 Bingöl 1,12469 - - 17 İçel 0,51934 37 Rize -0,1784 57 Sinop 0,48518 77 Hakkari 1,13956 - - 18 Bilecik 0,50429 38 Trabzon -0,18582 58 Erzincan 0,49288 78 Şırnak 1,13979 - - 19 Kayseri 0,47748 39 Amasya -0,18591 59 Çankırı 0,51917 79 Bitlis 1,15736 - - 20 Gaziantep 0,46175 40 Kütahya -0,20684 60 Erzurum 0,53286 80 Ağrı 1,28116 - 81 Muş 1,43956 Kaynak : DPT Coğrafi bölge tanımı çerçevesinde yapılan sıralama sonuçlarına göre, Ege Bölgesi 0,48296 endeks değeriyle Marmara Bölgesi'nden sonra ikinci sırada yer almıştır. Kütahya ili ise 1996 yılı araştırmasında 0,093397 endeks değeri ile ülke genelinde (76 il) 31. sırada ve Bölge illeri içerisinde 7. sırada yer alırken, 2003 araştırmasında -0,20684 endeks değeri ile 9 sıra gerileyerek ülke genelinde (81 il) 40. sırada ve Bölge illeri içerisinde yine 7. sırada yer almıştır. İzmir Ege Bölgesi illeri

47 içerisinde 1. ve ülke genelinde 3. olurken, Afyon Bölge içerisinde sonuncu ve ülke genelinde 44. olmuştur.

Araştırmanın diğer amaçlarından birisi de, eşdeğer gelişmişlik seviyesine sahip illerin belirlenmesi ve ülke genelinde homojen alanların saptanmasıdır. Yapılan çözümlemeler ve değerlendirmeler sonucunda ülke; farklı gelişmişlik düzeylerinde 5 ayrı gruba ayrılmıştır. Bu ayrıma göre birinci grupta 5, ikinci grupta 20, üçüncü grupta 21, dördüncü grupta 19 ve beşinci grupta ise 16 il yer almaktadır. Gelişmişlik endeksine göre kademeli il gruplarının dağılımı orijinal çalışmadan aynen alınarak aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları (2003)

1. İstanbul 1. Eskişehir 1. Konya 1. Osmaniye 1. Bayburt 2. Ankara 2. Tekirdağ 2. Karabük 2. 2. Kars 3. İzmir 3. Adana 3. Isparta Kahramanmaraş 3. Şanlıurfa 4. Kocaeli 4. Yalova 4. Hatay 3. Niğde 4. Iğdır 5. Bursa 5. Antalya 5. Uşak 4. Giresun 5. Batman 6. Kırklareli 6. Burdur 5. Kastamonu 6. Gümüşhane 7. Denizli 7. Samsun 6. Tunceli 7. Mardin 8. Muğla 8. Kırıkkale 7. Sivas 8. Siirt 9. Bolu 9. Nevşehir 8. Kilis 9. Ardahan 10. Balıkesir 10. Karaman 9. Bartın 10. Van 11. Edirne 11. Elazığ 10. Aksaray 11. Bingöl 12. Mersin 12. Rize 11. Sinop 12. Hakkari 13. Bilecik 13. Trabzon 12. Erzincan 13. Şırnak 14. Kayseri 14. Amasya 13. Çankırı 14. Bitlis 15. Gaziantep 15. Kütahya 14. Erzurum 15. Ağrı 16. Zonguldak 16. Malatya 15. Tokat 16. Muş 17. Aydın 17. Kırşehir 16. Ordu 18. Sakarya 18. Artvin 17. Diyarbakır 19. Çanakkale 19. Afyon 18.Yozgat 20. Manisa 20. Düzce 19.Adıyaman 21. Çorum Kaynak: DPT 2003

Tablodan da görüldüğü gibi Kütahya ili bu çalışmaya göre 3. derecede gelişmiş iller grubunun 15. sırasında yer almaktadır. Grupta yer alan illerin sosyo-ekonomik göstergelerine bakıldığında, genel olarak Türkiye ortalamasına yakın değerler aldıkları görülmektedir. Yine Ege Bölgesi illeri arasında yer alan illerden Uşak ve Afyon illeri de üçüncü derecede gelişmiş iller grubunda, İzmir ili birinci derecede gelişmiş iller grubunda, Denizli, Muğla, Aydın ve Manisa illeri ikinci derecede gelişmiş iller grubunda yer almakta olup, Ege Bölgesi'nin dördüncü ve beşinci derecede gelişmiş iller grubunda yer alan ili bulunmamaktadır. Kütahya ilinin de içinde yer aldığı orta dereceli gelişmişlik seviyesindeki üçüncü derecede gelişmiş illerin sahip oldukları ortak özellikler şöyle sıralanmaktadır;

Toplam nüfusun %19’unu oluşturan grup, ülke topraklarının %24’ünü kapsamaktadır. Genel olarak, kentlerde yaşayan nüfus oranı, nüfus artış hızı ve yoğunluğu ülke ortalamasının altındadır. 1990-2000 yılları arasında Kütahya ili grup içinde nüfusu azalan iller arasında yer almıştır.

Temel sosyal göstergelerden, nüfusun eğitim düzeyi ile ilköğretim ve liselerde okullaşma oranları ülke ortalamalarına yakındır. Okur-yazar nüfus oranı bazı illerde %87 olan ülke okur-yazar oranının altındadır.

Grubu oluşturan illerdeki nüfusun önemli bir bölümü geçimini tarımdan sağlamaktadır. Toplam istihdamın %63’ü tarım, %8'i sanayi ve %29'u da hizmetler sektöründe yer almaktadır.

Grupta tarım ağırlıklı ekonomik yapı hakim olmakla beraber, tarıma dayalı sanayi de gelişmiştir.

Üçüncü derecede gelişmiş iller grubunun GSYİH’dan aldığı pay %14,5 düzeyindedir. Grup genelinde, kişi başına düşen GSYİH değeri ülke ortalamasının altındadır.

Grubun toplam banka mevduatı içindeki payı %6,5 iken, toplam banka kredileri içindeki payı %5,3’tür.

Kırsal alana yönelik altyapı hizmetlerinden yararlanan nüfusun toplam nüfusa oranı, ülke ortalaması üzerinde bulunmaktadır,

Özet olarak; üçüncü derecede gelişmiş iller grubu, sosyo-ekonomik gösterge değerlerinin ülke ortalamalarına yakın olduğu orta derecede gelişmiş illerden oluşmaktadır.

Kütahya ilinin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi ilçeler itibariyle değerlendirildiğinde ise; Merkez ilçenin, Türkiye genelinde incelenen 872 ilçe içerisinde 58. sırada, il içerisinde ise birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Aslanapa ilçesi ise il içerisinde son sırada yer alırken, Türkiye genelinde 721. sırada bulunmaktadır. Kütahya'nın ilçeler itibariyle gelişmişlik sıralaması aşağıdaki tabloda verilmiştir.

İlçeler İtibarıyla Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2003)

Gelişmişlik 872 İlçe İçinde İl İçinde Gelişmişlik İlçe Adı Endeks Grubu Gelişmişlik Sıralaması Sıralaması Merkez 1,64375 2 58 1 Altıntaş -0,47960 4 587 11 Aslanapa -0,72882 5 721 13 Çavdarhisar -0,50739 4 603 12 Domaniç -0,42539 4 556 10 Dumlupınar -0,23004 3 452 6 Emet -0,21206 3 441 5 Gediz -0,07805 3 359 3 Hisarcık -0,37653 4 528 8 Pazarlar -0,38982 4 536 9 Simav -0,12338 3 387 4 Şaphane -0,26337 3 473 7 Tavşanlı 0,36059 3 215 2 Kaynak: İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), DPT.

Tablodan da görüleceği gibi, Merkez, Tavşanlı, Gediz ve Simav ilçelerine ait sosyo-ekonomik gelişmişlik endeks değerleri, Kütahya ili genel endeks değerinden (- 0,20684) daha iyi bir değere sahiptir. İl geneli sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi açısından 3. derecede yer alan iller arasında olmasına rağmen, Merkez ilçenin diğer ilçelere göre gelişmişlik düzeyi arasında önemli derecede farkın olduğu ve Merkez İlçenin 2. derecede gelişmişlik düzeyinde olduğu dikkati çekmektedir.

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)

Kütahya ili Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) rakamları incelendiğinde; 1987 yılında cari fiyatlarla 770.206 milyon TL olan il GSYİH’sının, 1987-2001 döneminde yıllık ortalama %125 oranında artış göstererek 2001 yılı itibariyle 1.446.533.281 milyon TL düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir.

GSYİH’daki artış sabit fiyatlarla (1987 üretici fiyatlarıyla) değerlendirildiğinde, 1987-2001 döneminde Kütahya GSYİH’sındaki 15 yıllık dönemdeki artışın % 8 ve yıllık ortalamanın ise % 0,53 düzeyinde olduğu dikkati çekmektedir.

İl GSYİH’sının yıllar itibariyle gelişme hızına baktığımızda; 1987-2001 döneminde, Kütahya ili GSYİH’sında cari fiyatlarla 1996 yılında (%106,5), sabit fiyatlarla yine aynı yılda (%12,3) en yüksek gelişme hızının yaşandığı ve 1999 yılında cari fiyatlarla (%44,4), 1988 yılında sabit fiyatlarla (%-11,6) en düşük gelişme hızının yaşandığı görülmektedir. Kütahya ili GSYİH’sının yıllar itibariyle gelişimi (cari ve sabit fiyatlarla) tabloda verilmiştir.

Kütahya İli GSYİH’sının Yıllar İtibariyle Gelişimi

Cari Fiyatlarla Sabit Fiyatlarla Yıllar Değer (Milyon TL) Gelişme Hızı (%) Değer (Milyon TL) Gelişme Hızı (%) 1987 770.206 - 770.206 - 1988 1.210.136 57,1 680.949 -11,6 1989 2.102.496 73,7 669.986 -1,6 1990 3.122.750 48,5 671.259 0,2 1991 5.364.752 71,8 706.902 5,3 1992 9.686.974 80,6 730.916 3,4 1993 16.945.452 74,9 781.313 6,9 1994 34.768.107 105,2 843.184 7,9 1995 67.368.751 93,8 848.147 0,6 1996 139.097.647 106,5 952.483 12,3 1997 227.969.822 63,9 887.217 -6,9 1998 400.350.265 75,6 879.653 -0,9 1999 577.960.795 44,4 852.098 -3,1 2000 926.917.967 60,4 863.686 1,4 2001 1.446.533.281 56,1 831.895 -3,7 Kaynak: DİE

GSYİH’nın Sektörel Dağılımı

Kütahya ili GSYİH’sının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde; 1987 yılı itibariyle (cari fiyatlarla) en yüksek payın %49,3 ile sanayi sektörüne ait olduğu ve bunu %16,2 ile tarım sektörü, %11,0 ile ulaştırma ve haberleşme ve %8,2 ile ticaret sektörünün izlediği görülmektedir.

1987-2001 döneminde sektör paylarının yıllar itibariyle gelişimine bakıldığında, tarım, sanayi, inşaat ve ticaret sektörlerinin GSYİH içindeki paylarında azalma olduğu, özellikle devlet hizmetleri sektörü payının ve ulaştırma ve haberleşme, serbest meslek ve hizmetler sektörleri payının arttığı izlenmiştir.

2001 yılında cari fiyatlarla 1.446,5 trilyon TL olarak gerçekleşen il GSYİH’sında en yüksek pay %47,1 (680,7 trilyon TL) ile sanayi sektörü sektörüne ait olup, bunu %15,9 (229,5 trilyon TL) ile ulaştırma-haberleşme sektörü, %12,9 (185,9 trilyon TL) ile tarım sektörü, %9,1 (132,0 trilyon TL) ile devlet hizmetleri, %6,2 (89,6 trilyon TL) ile ticaret ve %3,1 (44,5 trilyon TL) ile inşaat sektörü izlemiştir.

Kütahya ili GSYİH’sına 2001 yılı itibariyle daha alt sektörler bazında bakıldığında; ilk sırada yer alan sanayi sektörü hasılası il hasılası içinde 680,7 trilyon TL ile önemli bir pay almakta olup, bu hasılanın %45'i (307,7 trilyon TL) madencilik ve taşocakçılığı, %42'si (287,9 trilyon TL) elektrik, gaz,su ve %12'si de (85,1 trilyon TL)

51 imalat sanayi hasılası oluşturmaktadır. il hasılasında ikinci sırada yer alan ulaştırma ve haberleşme sektörü hasılası ise 206,1 trilyon TL'dir. Büyüklük açısından İlde üçüncü sırada olan ve 185,9 trilyon TL olarak gerçekleşen tarım sektörü hasılası içinde çiftçilik ve hayvancılık hasılasının payının %93,8 (174,4 trilyon TL), ormancılığın payının %5,6 (10,4 trilyon TL) ve balıkçılığın payının %0,6 (1,1 trilyon TL) olduğu görülmektedir.

İl GSYİH'sını büyüklük açısından alt sektörler itibariyle sıraladığımızda ise, ilk sırada %21,3 ile madencilik ve taşocakçılığı, ikinci sırada %19,9 ile elektrik, gaz, su, üçüncü sırada %15,9 ile ulaştırma ve haberleşme, dördüncü sırada %12,1 ile çiftçilik ve hayvancılık sektörlerinin yer aldığı dikkati çekmektedir. İl madencilik ve taşocakçılığı alt sektör hasılasının büyüklüğü üçüncü sırada bulunan tarım hasılasının yaklaşık 1,6 katı kadardır.

Kütahya ili gayri safi yurtiçi hasıla rakamlarının sektörel dağılımı sabit fiyatlara göre incelendiğinde; 2001 yılı itibariyle en yüksek payın yine % 47,5 ile sanayi sektörüne ait olduğu görülürken, bunu %15,5 pay ile tarım, %15,0 ile ulaştırma- haberleşme sektörü, %7,5 ile ticaret, %4,6 pay ile devlet hizmetleri ve %4,0 pay ile inşaat sektörlerinin izlediği dikkati çekmektedir. Kütahya ili GSYİH’sının sektörlere göre dağılımı 5 nolu şekil ile 56 nolu tabloda verilmektedir.

2001 Yılı Kütahya İli GSYİH'nın Sektörel Dağılımı 1. Tarım 2. Sanayi 1% 0% 9% 13% 3. İnşaat 1% 1% 4. Ticaret 3% 1% 5. Ulaştırma ve haberleşme

6. Mali kuruluşlar

7. Konut sahipliği 16% 8. Serbest meslek ve hizmetler 9. (Eksi) İzafi banka hizmetleri 11. Devlet hizmetleri 6% 46% 12. Kâr amacı olmayan özel 3% hizmet kuruluşları 14. İthalat vergisi

2001 Yılı Kütahya İli GSYİH’nın Sektörel Dağılımı

Kütahya İli GSYİH'nın Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (2001) Cari Fiyatlarla Sabit Fiyatlarla Gelişm Sektörler Değer Sektör Değer Sektör Gelişme e (Milyon TL) Payı (%) (Milyon TL) Payı (%) Hızı (%) Hızı (%) 1. Tarım 185.927.714 12,9 24, 128.815 15,5 -2,9 a. Çiftçilik ve hayvancılık 174.413.637 12,1 25, 114.168 13,7 -1,5 b. Ormancılık 10.440.485 0,7 18,3 13.818 1,7 - c. Balıkçılık 1.073.592 0,1 21, 829 0,1 - 2. Sanayi 680.656.232 47,1 78, 395.066 47,5 -0,6 a. Madencilik ve taşocakçılığı 307.657.667 21,3 67, 176.113 21,2 -0,7 b. İmalat sanayii 85.116.437 5,9 53, 61.135 7,3 - c. Elektrik, gaz, su 287.882.128 19,9 102 157.818 19,0 3,6 3. İnşaat 44.492.576 3,1 13,0 33.081 4,0 - 4. Ticaret 89.638.365 6,2 46, 62.511 7,5 -6,0 a. Toptan ve Perakende ticaret 74.512.929 5,2 44, 54.222 6,5 -6,6 b. Otel, lokanta hizmetleri 15.125.436 1,0 60,2 8.289 1,0 -2,2 5. Ulaştırma ve haberleşme 229.493.522 15,9 58, 124.994 15,0 -6,6 6. Mali kuruluşlar 12.572.787 0,9 21, 8.304 1,0 - 7. Konut sahipliği 44.447.522 3,1 46, 30.038 3,6 2,5 8. Serbest meslek ve hizmetler 21.742.112 1,5 60, 7.031 0,8 -1,9 9. (Eksi) İzafi banka hizmetleri 7.921.720 0,5 134 6.566 0,8 - 10. Sektörler toplamı (1-9) 301.049.109 89,9 57, 783.275 94,2 -3,3 11. Devlet hizmetleri 131.973.458 9,1 49, 38.367 4,6 0,6 12. Kâr amacı olmayan özel hizmet 570.427 0,0 111 579 0,1 8,4 kll 13. Toplam (10 + 11 + 12) 1.433.592.99 99,1 56, 822.221 98,8 -3,1 14. İthalat vergisi 12.940.287 0,9 11, 9.674 1,2 - 15. GSYİH (Alıcı fiyatlarıyla) (13+14) 1.446.533.28 100,0 56, 831.895 100, -3,7 Kaynak: DİE GSYİH’nın Bölge ve Türkiye İçindeki Yer

Kütahya ili gayri safi yurtiçi hasılasının Ege Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri incelendiğinde ise; 2001 yılı itibariyle ilde yaratılan hasılanın Ege Bölgesi hasılasının % 5,2’sini ve Türkiye hasılasının ise % 0,8’ini oluşturduğu görülmektedir. İl hasılası yıllar itibariyle Bölge hasılası içinde en yüksek paya % 6,2 ile 1987 yılında ve en düşük paya % 4,9 ile 1999 ve2000 yıllarında ulaşmıştır. Yine il hasılasının Türkiye hasılası içindeki en yüksek payı % 1,0 ile 1987 yılında ve en düşük payı da % 0,7 ile 1999 ve 2000 yıllarında olmuştur. Kütahya ili GSYİH’sının Türkiye ve Ege Bölgesi içindeki yeri tabloda verilmiştir.

Kütahya İli GSYİH’nın Türkiye ve Ege Bölgesi GSYİH’ sı İçindeki Yeri (Cari Fiyatlarla, Milyar TL) Türkiye (1) Ege Bölgesi (2) Kütahya (3) Pay (%) Yıllar Gelişme Gelişme Gelişme GSYİH GSYİH GSYİH (3)/(1) (3)/(2) Hızı ( %) Hızı ( % ) Hızı ( % ) 1987 74.722 - 12.392 - 770 - 1,0 6,2 1988 129.225 72,9 20.982 69,3 1.210 57,1 0,9 5,8 1989 227.324 75,9 36.659 74,7 2.102 73,7 0,9 5,7 53

1990 393.060 72,9 62.154 69,5 3.123 48,5 0,8 5,0 1991 630.117 60,3 97.282 56,5 5.365 71,8 0,9 5,5 1992 1.093.368 73,5 171.045 75,8 9.687 80,6 0,9 5,7 1993 1.981.867 81,3 303.406 77,4 16.945 74,9 0,9 5,6 1994 3.868.429 95,2 614.443 102,5 34.768 105,2 0,9 5,7 1995 7.762.456 100,7 1.210.816 97,1 67.369 93,8 0,9 5,6 1996 14.772.110 90,3 2.375.479 96,2 139.098 106,5 0,9 5,9 1997 28.835.883 95,2 4.408.195 85,6 227.970 63,9 0,8 5,2 1998 52.224.945 81,1 8.022.598 82,0 400.350 75,6 0,8 5,0 1999 77.415.272 48,2 11.722.004 46,1 577.961 44,4 0,7 4,9 2000 124.583.458 60,9 19.036.527 62,4 926.918 60,4 0,7 4,9 2001 178.412.438 43,2 27.863.436 46,4 1.446.533 56,1 0,8 5,2 Kaynak : DİE Kişi Başına GSYİH

Kişi başına düşen hasıla düzeyi açısından Kütahya ili incelendiğinde; 1987 yılında 1.586 $ olan kişi başına düşen GSYİH rakamının 1993 yılına kadar yükseldiği ve daha sonraki yıllar itibariyle inişli çıkışlı bir seyir izleyerek 2001 yılında 1.805 $ olarak gerçekleştiği görülmektedir. Yıllar itibariyle il kişi başına düşen hasıla rakamı en yüksek seviyesine 2.822 $’la 1996 yılında ulaşmıştır. İl kişi başına düşen GSYİH rakamları incelenen dönem itibariyle çoğu zaman Ege Bölgesi ve Türkiye değerlerinin altında kaldığı görülmektedir. 2001 yılında gerçekleşen 1.805 $ tutarındaki il kişi başına GSYİH rakamı ülke düzeyinin yaklaşık %84,1’i ve bölgenin ise yaklaşık %70,9 seviyesindedir. Ege Bölgesi kişi başına GSYİH değerinin (2.545 $), Türkiye kişi başına GSYİH değerinin (2.146 $) üzerinde yer aldığı görülmektedir. Kütahya ili kişi başına düşen GSYİH rakamının gelişimi Türkiye ve Bölge ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

Kütahya İli Kişi Başına Düşen GSYİH'sının Türkiye ve Ege Bölgesi İle Karşılaştırması Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Yıllar Gelişme Gelişme Gelişme Bin TL $ Bin TL $ Bin TL $ Hızı (%) Hızı (%) Hızı (%) 1987 1.422 - 1.629 1.763 - 2.021 1.384 - 1.586 1988 2.406 69,2 1.685 2.916 65,4 2.042 2.149 55,3 1.505 1989 4.141 72,1 1.933 4.976 70,6 2.323 3.691 71,8 1.723 1990 6.994 68,9 2.655 8.227 65,3 3.123 5.412 46,6 2.054 1991 10.996 57,2 2.603 12.605 53,2 2.984 9.213 70,2 2.181 1992 18.722 70,3 2.682 21.704 72,2 3.110 16.494 79,0 2.363 1993 33.314 77,9 2.981 37.720 73,8 3.375 28.623 73,5 2.561 1994 63.861 91,7 2.173 74.872 98,5 2.548 58.293 103,7 1.984 1995 125.924 97,2 2.727 144.703 93,3 3.133 112.194 92,5 2.429 1996 235.611 87,1 2.888 278.583 92,5 3.414 230.269 105,2 2.822 1997 461.522 95,9 3.021 524.910 88,4 3.436 358.527 55,7 2.347 1998 822.977 78,3 3.176 940.530 79,2 3.630 620.480 73,1 2.395 1999 1.203.124 46,2 2.847 1.355.615 44,1 3.208 883.732 42,4 2.091 2000 1.846.748 53,5 2.941 2.137.021 57,6 3.403 1.416.968 60,3 2.256 2001 2.600.082 40,8 2.146 3.082.460 44,2 2.545 2.186.192 54,3 1.805 Kaynak : DİE

2001 yılı itibariyle, kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla rakamının büyüklüğü bakımından Kütahya ili Türkiye genelinde 32. sırada yer alırken, Ege Bölgesi illeri içerisinde 6. sırada yer almıştır. 2001 yılı itibariyle, Ege Bölgesi illerinin bölge ve Türkiye kişi başına GSYİH sıralaması tabloda verilmiştir. Bölge İllerinin Kişi Başına GSYİH Sıralaması (2001)

Kişi Başına Düşen GSYİH Türkiye Bölge İller Bin TL Gelişme Hızı (%) ($) Sıralaması Sıralaması Türkiye 2.600.082 40,8 2.146 - - Ege Bölgesi 3.082.460 44,2 2.545 - - Afyon 1.526.851 41,1 1.263 55 8 Aydın 2.443.731 32,7 2.017 25 5 Denizli 2.583.609 46,5 2.133 22 4 İzmir 3.894.375 44,1 3.215 6 2 Kütahya 2.186.192 54,3 1.805 32 6 Manisa 2.978.180 44,1 2.459 15 3 Muğla 4.006.698 50,0 3.308 5 1 Uşak 1.739.187 35,3 1.436 50 7 Kaynak : DİE 2001

Kütahya İli Kişi Başına Düşen GSYİH Değişiminin Türkiye ve Ege Bölgesi İle Karşılaştırılması $

4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

2 87 90 91 9 93 94 95 98 99 00 01 9 9 9 9 0 19 1988 1989 1 19 19 1 1 1 1996 1997 19 19 20 2

Türkiye Ege Bölgesi Kütahya

Kütahya İli Kişi Başına Düşen GSYİH Değişiminin Türkiye ve Ege Bölgesi İle Karşılaştırılması

Bölge illerinden Muğla bölge içerisinde birinci Türkiye genelinde 5. olurken, Afyon bölge içinde sonuncu Türkiye genelinde 55. olmuştur.

Kütahya ili GSYİH’sının ilçeler itibariyle dağılımı incelendiğinde; GSYİH’ya en büyük katkıyı Merkez ilçenin yaptığı görülmektedir. Kütahya ili GSYİH’sının 1995 yılı itibariyle ilçelere göre dağılımı ve ilçeler sıralaması tabloda verilmiştir.

Kütahya İli GSYİH'nın İlçelere Göre Dağılımı (1995)

İl İçindeki Türkiye İçindeki GSYİH İlçe Adı Payı (%) (Milyar TL) Payı (%) Sıralaması Toplam 67.369 100,00 - 0,87 Merkez 31.353 46,54 1 0,40 Altıntaş 1.089 1,62 6 0,01 Aslanapa 813 1,21 8 0,01 Çavdarhisar 742 1,10 9 0,01 Domaniç 837 1,24 7 0,01 Dumlupınar 244 0,36 13 0,00 Emet 3.434 5,10 5 0,04 Gediz 6.628 9,84 3 0,09 Hisarcık 674 1,00 10 0,01 Pazarlar 440 0,65 12 0,01 Simav 5.327 7,91 4 0,07 Şaphane 483 0,72 11 0,01 Tavşanlı 15.306 22,72 2 0,20 Kaynak: DİE

DİE’nin ilçeler itibariyle değerlendirmeye imkan veren en son yayınladığı 1995 yılı verilerine göre; cari fiyatlarla 67,4 trilyon TL olarak gerçekleşen il GSYİH’sının %46,54’ü (31,4 trilyon TL) Merkez ilçeye ait olup, ülke GSYİH’sına yaptığı katkı ise %0,40’dır. Merkez ilçeden sonra %22,72’lik payla (15,3 trilyon TL) Tavşanlı ikinci sırada, %9,84’lük payla (6,6 trilyon TL) Gediz ilçesi üçüncü sırada, %7,91'lik (5,3 trilyon TL) payla Simav dördüncü sırada ve %5,10'luk payla (3,4 trilyon TL) Emet ilçesi beşinci sırada yer almıştır. İl GSYİH’sı içinde en düşük pay %0,36 ile (0,244 trilyon TL) Dumlupınar ilçesine aittir.

Kütahya ili GSYİH’sı büyüklük itibariyle değerlendirildiğinde; 2001 yılı itibariyle cari fiyatlarla 1.446,5 trilyon TL olan il GSYİH’sı Türkiye genelinde 28. sırada, Ege Bölgesi illeri içinde ise 6. sırada yer almaktadır.

Kütahya İli Fiyat Hareketleri Bir ilde fiyatlar genel seviyesinde meydana gelen değişiklikler, fiyat endeksleri (toptan, tüketici) yolu ile takip edilmektedir. Bu endeksler Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından hesaplanmakta, Türkiye geneli ve 19 seçilmiş il için her ay

açıklanmaktadır. Kütahya ili bu 19 il arasında yer almadığından fiyat hareketleri izlenememektedir.

KAMU GELİRLERİ VE HARCAMALARI

Kamu Gelirleri:

2002-2005 yılları arasında Kütahya ili konsolide bütçe gelirlerine bakıldığında belirgin artışlar olduğu görülmektedir . İlin konsolide bütçesinin büyük bir çoğunluğunu Özel Gelir ve Fonlar oluşturmaktadır. Ancak son yıllarda, vergi gelirlerinin yoğunluğu fazla olmakla birlikte yıllar itibariyle konsolide bütçe içindeki payı giderek çoğalmıştır.

Kütahya İli Konsolide Bütçe Gelirleri Tahsilatı (Cari Fiyatlarla YTL)

Konsolide Vergi Dışı Özel Gelir Yıllar Genel Bütçe Vergi Gelirleri Katma Bütçe Bütçe Normal Gelir ve Fonlar 2002 149.459.138.56 148.545.504,23 129.723.690.74 18.307.701.45 514.112.04 913.634.33 2003 206.951.909.7 203.691.427.25 186.503.797.55 16.395.531.90 792.097.80 3.260482.45 2004 287.864.569.65 283.089.708.00 261.724.878.00 21.364.830.00 4.774.861.65 2005 330.294.566.74 322.808.653.74 291.795.959.18 31.012.694.56 7.485.913.00

Kaynak: Kütahya Defterdarlığı Gelir Müdürlüğü

Kütahya ilinde 2002-2005 yılları konsolide bütçe gelirlerinin büyük bir kısmını oluşturan Özel Gelir ve Fonların tahakkuk ve tahsilat oranları göz önünde bulundurulduğunda, tahakkuk edilen verginin ortalama olarak ancak yüzde 88,4’lük kısmının tahsil edildiği görülmektedir Kütahya ilinde tahsil edilen verginin Türkiye’deki payı çok düşük olup, en fazla 2004 yılında binde 23’lük paya sahip olmuştur.

Kütahya İli Vergi Gelirlerinin Tahakkuk ve Tahsilatı (Cari Fiyatlarla, YTL)

Yıllar Tahakkuk ( 1) Tahsilat (2) Yüzde (2)/(1) Türkiye Tahsilatı İçindeki Payı

2002 150.739.275.08 129.723.690.74 86 % 0,20 2003 211.611.913.30 186.503.797.55 88 % 0,20 2004 290.789.192.20 261.724.878.00 90 % 0,23 Henüz bilgi 2005 328.943.483.68 291.795.959.18 89 bulunmamaktadır. Henüz bilgi 2002-2005 982.083.864.26 869.748.325.47 89 bulunmamaktadır. Kaynak : Kütahya Defterdarlığı Gelir Müdürlüğü

Ilçeler İtibariyle Vergi Gelirleri Kurumlar Gelir Basit Tahsilat 2006 Mükellef Tahakkuk Tahsilat Mükellef Tahakkuk Tahsilat Mükellef Tahakkuk (milyar Sayısı (milyar TL.) (milyar TL.) Sayısı (milyar TL.) (milyar TL.) Sayısı (milyar TL.) TL.) MERKEZ 1136 22.461.218,09 19.148.252,36 7429 84.152.137,51 78.068.610,79 2862 792.410,65 792.195,84 ALTINTAŞ 48 104.822,21 76.491,07 445 1.540.712,15 1.298.346,10 255 50.586,08 27.780,25 ASLANAPA 37 89.111,51 46.541,65 170 889.349,30 705.974,25 121 33.675,58 25.680,44 ÇAVDARHİSAR 22 23.873,11 9.033,11 131 655.911,90 513.861,26 184 14.479,33 11.269,06 DOMANİÇ 53 100.377,16 46.966,72 269 1.332.302,56 1.047.932,57 341 42.260,17 27.802,65 DUMLUPINAR 6 84,60 63 197.155,59 138.357,56 59 11.643,76 8.666,05 EMET 91 114.073,86 93.190,27 544 4.874.273,23 4.421.600,02 376 140.600,64 87.258,44 GEDİZ 198 1.863.692,78 680.477,52 1283 6.933.034,02 5.295.509,91 888 281.000,08 207.000,00 HİSARCIK 47 70.839,10 43.279,12 349 1.076.337,32 844.456,16 275 36.895,11 17.347,24 PAZARLAR 5 9.103,60 1.676,01 67 515.972,31 440.692,02 120 20.109,75 13.445,53 SİMAV 377 904.963,43 665.153,79 1410 9.173.115,13 7.879.781,49 1336 313.641,14 197.013,03 ŞAPHANE 16 117.532,78 85.201,43 120 850.351,20 641.074,88 104 8.744,28 8.330,56 TAVŞANLI 683 2.915.984,85 2.133.991,64 2703 34.773.503,46 33.318.273,49 1612 336.027,54 272.200,51 TOPLAM 2,719 28.775.677,08 23.030.254,69 14,983 146.964.155,68 134.614.470,5 8,533 2.082.074,11 1.695.989,6

Ödenek Türlerine Göre Kamu Giderleri

Bütçe (milyar TL.) 347.609.622,85 Toplam Kesin Hesap (milyar TL.) 347.609.622,85 Bütçe (milyar TL.) 347.609.622,85 Cari Personel Kesin Hesap (milyar TL.) 347.609.622,85 Bütçe (milyar TL.) Diğer Cari Kesin Hesap (milyar TL.) Bütçe (milyar TL.) 16.428.132,35 Toplam Kesin Hesap (milyar TL.) Bütçe (milyar TL.) 16.428.132,35 2006 Büyük Onarım Kesin Hesap (milyar TL.) 16.428.132,35 Yatırım Makina - Bütçe (milyar TL.) Teçhizat Kesin Hesap (milyar TL.) Bütçe (milyar TL.) Yeni Yapım Kesin Hesap (milyar TL.) Bütçe (milyar TL.) 5.662.322,97 Transfer Kesin Hesap (milyar TL.) 5.662.322,97 Bütçe (milyar TL.) 369.700.078,17 Genel Toplam Kesin Hesap (milyar TL.) 369.700.078,17

Kamu Harcamaları

2002-2005 yılları arasında Kütahya ili kamu harcamalarındaki değişim incelenecek olursa, 2003 yılı kamu harcamalarında yüzde 77’lik, 2004 yılında da yüzde 11’lik bir düşüşün olduğu görülmektedir. İlde yapılan kamu harcamalarında en

büyük payı Diğer cari giderleri alırken, yatırım giderleri ve transfer giderleri birbirlerine çok yakın oranlarda dağılmaktadır.

Yıllar itibariyle değerlendirildiğinde, 2002 ve 2003 yıllarında yüzde 77.6’lık paya sahip olan Cari giderleri 2004 yılında ilerleyerek yüzde 85.6’ya çıkmış ve 2005 yılında yüzde 92.1’lik bir paya sahip olmuştur. Yatırım giderleri 2002-2003 yılları arasında yüzde 103’lük bir pay alırken, 2004 yılında yüzde 96’lık bir pay alabilmiştir. Kütahya ilinde transfer giderleri 2002-2003 yılları arasında yüzde 45.1’lik pay alırken 2003-2004 yılları arasında gerileyerek yüzde 32.9’luk pay almıştır. Yine 2005 yılında gerileyerek yüzde 23.2 olmuştur.

Kütahya İli Genel ve Katma Bütçe Giderleri (YTL)

Giderler 2002 2003 2004 2005 Genel

Personel Bütçe Giderleri Katma 5.290.500,15 7.952.923,75 7.584.707,90 7.806.675,65 Bütçe Genel 174.503.402.840 224.856.829.900 262.507.952.100 285.004.885,01 Diğer Cari Bütçe Giderler Katma 259.836,14 684.249,30 1.349.915,80 1.495.005,20 Bütçe Genel 20.214.826.050 19.574.547.450 20.385.632.850 16.671.225,70 Yatırım Bütçe Giderleri Katma - 67.000,00 254.559,55 508.387,70 Bütçe Genel 12.328.135.640 27.304.799.200 8.298.173.150 3.567.224,43 Transfer Bütçe Giderleri Katma 68.602,50 411.820,10 267.489,90 467.615,77 Bütçe Genel 207.046.364.530 271.736.176.550 291.191.758.100 305.243.335,14 Bütçe Toplam Katma 5.618.938,79 9.115.993,15 9.456.673,15 10.457.684,32 Bütçe Not : Genel Bütçeli kuruluşların personel giderleri cari giderlerin içinde gösterilmiştir. Kaynak : Kütahya Defterdarlığı Muhasebe Müdürlüğü ve Katma Büt. İd.Saymanlık Müdürlüğü

Kamu Yatırım Harcamaları

Kütahya ili kamu yatırım harcamalarının gelişimi 1991-2005 dönemi itibariyle incelendiğinde, yatırım harcamaların da artış olmakla birlikte istikrarlı bir eğilimin olmadığı görülmektedir. Nitekim, 1992, 1996,1997 ve 2000 yılında kamu yatırım harcamalarında diğer yıllara göre önemli derecede artışların olduğu dikkati çekmektedir.

İlde yapılan kamu yatırım harcamalarının Ege Bölgesi ve Türkiye içindeki payına bakıldığında; 2005 yılı itibariyle cari fiyatlarla 43.178 Milyar TL olarak tahsis edilen il kamu yatırım harcamaları, Bölge yatırım harcamalarının % 4,34’ünü Türkiye genelinin ise %0,22’sini oluşturduğu görülmektedir. Kütahya ili kamu yatırım harcamaları 1991-2005 dönem toplamı itibariyle değerlendirildiğinde ise, Kütahya'da yapılan kamu yatırım harcamalarının Ege Bölgesi’nin % 4,69’unu, Türkiye genelinin ise % 0,28’ini oluşturduğu dikkati çekmektedir. 1991-2005 döneminde Kütahya ili kamu yatırım harcamalarının tutarı ve Ege Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri tabloda verilmiştir.

Kamu Yatırım Harcamalarının Gelişimi (Cari Fiyatlarla)

Türkiye (1) Ege (2) Kütahya (3) Pay (%) Değişi Değişi Yıllar Milyar Milyar Milyar Değişim m m (3)/(1) (3)/(2) TL TL TL (%) (%) (%) 1991 41.864 - 2.871 - 109 - 0,26 3,80 1992 75.404 80,12 6.183 115,36 256 134,86 0,34 4,14 1993 122.799 62,85 8.631 39,59 250 -2,34 0,20 2,90 1994 218.875 78,24 13.314 54,26 318 27,20 0,15 2,39 1995 312.039 42,56 27.438 106,08 546 71,70 0,17 1,99 1996 622.925 99,63 64.492 135,05 1.311 140,11 0,21 2,03 1997 1.346.981 116,23 120.247 86,45 3.049 132,57 0,23 2,54 1998 3.162.783 134,81 265.709 120,97 5.617 84,22 0,18 2,11 1999 4.611.469 45,80 336.707 26,72 8.772 56,17 0,19 2,61 2000 7.612.580 65,08 391.336 16,22 23.520 168,13 0,31 6,01 2001 8.197.996 7,69 476.898 21,86 41.292 75,56 0,50 8,66 2002 15.533.564 89,48 967.486 102,87 52.314 26,69 0,34 5,41 2003 16.009.223 3,06 989.761 2,30 44.486 -14,96 0,28 4,49 2004 16.093.343 0,53 855.694 -13,55 34.031 -23,50 0,21 3,98 2005 19.899.447 23,65 995.513 16,34 43.178 26,88 0,22 4,34 1991/200 5.522.28 93.861.292 - - 259.049 - 0,28 4,69 5 0 Kaynak: DPT İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü

Kamu Yatırım Harcamalarında Meydana Gelen Değiişim

400

300

) 200 im (% im ş i

ğ 100 De 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 -100

Türkiye Ege Kütahya

1991-2005 Yılları Arasında Kütahya İlinde Yapılan Kamu Harcamalarında Meydan Gelen Değişimin Türkiye ve Ege Bölgesi İle Karşılaştırılması

2005 yılı itibariyle 43.178 milyar TL olarak planlanan kamu yatırım harcamalarının %37,0’ını (15.969 milyar TL) eğitim sektörüne (Dumlupınar Üniversitesi ve Yurtkur), %23,3'ünü (10.040 milyar TL) sağlık sektörüne (Sağlık Bakanlığı ve SSK Başkanlığı), %13,9'u (6.000 milyar TL) ulaştırma sektörüne (TCK Genel Müd.) yapılan yatırım harcamalarının oluşturduğu görülmektedir. Aynı yıl enerji, turizm ve konut sektörlerine yönelik kamu yatırımı tahsis edilmemiştir.

2005 yılı itibariyle Kütahya ili kamu yatırım harcamalarının sektörlere göre dağılımı tabloda verilmiştir.

Kamu Yatırım Harcamalarının Sektörel Dağılımı (Cari Fiyatlarla)

Ege Türkiye (1) Kütahya (3) Pay (%) Sektörler Bölgesi (2) Milyar TL % Milyar TL % Milyar TL % (3)/(1) (3)/(2) Tarım 1.426.872 7,2 55.017 5,5 2.500 5,8 0,2 4,5 Madencilik 510.777 2,6 14.075 1,4 2.478 5,7 0,5 17,6 İmalat 634.315 3,2 134.005 13,5 3.400 7,9 0,5 2,5 Enerji 2.726.202 13,7 104.747 10,5 0 0,0 0,0 0,0 Ulaşım-Haberleşme 5.971.319 30,0 182.250 18,3 6.000 13,9 0,1 3,3 Turizm 101.787 0,5 11.891 1,2 0 0,0 0,0 0,0 Konut 379.628 1,9 2.334 0,2 0 0,0 0,0 0,0 Eğitim 2.535.985 12,7 190.562 19,1 15.969 37,0 0,6 8,4 Sağlık 1.556.541 7,8 81.605 8,2 10.040 23,3 0,6 12,3 Diğer 4.056.021 20,4 219.027 22,0 2.791 6,5 0,1 1,3 Toplam 19.899.447 100,0 995.513 100,0 43.178 100,0 0,2 4,3

Kaynak: DPT 2005

2005 yılı itibariyle, Kütahya'da kişi başına düşen kamu yatırım harcaması 61,7 milyon TL olarak gerçekleşirken, Ege Bölgesinde 102,7 milyon TL, Türkiye genelinde ise 267,8 milyon TL olmuştur. Kütahya ili kişi başına düşen kamu yatırım harcamaları bakımından Bölge ve Türkiye geneline göre alt sıralarda yer almaktadır.

DIŞ TİCARET : İthalat

Kütahya’da ithalat daha ziyade teknolojik ilerlemelerin sonucu üretilen makineler, bunların yedek parçaları ve diğer endüstriyel ürünler oluşturmaktadır. Ayrıca Devlet Planlama Teşkilatının teşvik tedbirlerinden yararlanan firmalarca yapılan değişik makine ve teçhizat ithalatı da mevcuttur. Öte yandan sanayiinin ihtiyacı olan hammadde ve kimyasal maddelerde ithal edilmektedir.

İlin Sektörlere Göre İthalat Durumu İTHALAT 2004 YILI SAYILARI Sektör Adı ABD Doları Euro Maden- Kimya Sanayi ürünleri 22.024.754 17.979.692 Mermer 5.912 4.480 Kauçuk ve PVC ürünleri 518.291 417.351 Cam ve Toprağa dayalı ürünler 6.879.718 5.357.969 Mobilya, Ağaç ürünler ve Kağıt 3.838.898 3.091.057 Keten, İp, Dokuma ürünler 314.572 252.241 Tıbbi, Optik, ölçme vs. aletler 1.341.127 1.027.534 Aydınlatma ürünleri 78.902 65.760 Makine ve Madeni Eşya 19.886.644 15.652.891 Gıda ürünleri 597.778 491.551 Diğerleri 15.538 12.713 TOPLAM 55.502.134 44.353.239 Kaynak: Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

Yıllar İtibariyle Kütahya, Ege Bölgesi Ve Türkiye’nin İhracatçı Firma Sayısı İle İhracat Değerlerinin Göre Dağılımı

İHRACATCI FİRMA SAYISI İHRACAT DEĞERİ (1000 $) YILLIK YILLIK İL ADI 2002 2003 2004 2005 2006 2002 2003 2004 2005 2006 AFYON 106 125 146 176 180 54.878 71.318 90.126 111.150 150.509 AYDIN 171 230 226 237 225 156.499 188.218 252.878 307.642 351.023 DENİZLİ 502 570 636 689 723 680.541 866.083 1.196.291 1.414.022 1.634.829 İZMİR 2979 3333 3639 3717 3842 2.778.163 3.474.812 4.110.043 4.641.079 5.443.522 KÜTAHYA 43 57 61 53 61 42.622 60.669 84.963 92.527 89.837 MANİSA 176 200 239 244 278 311.945 412.158 526.101 568.302 655.294 MUĞLA 133 163 196 175 168 39.624 58.370 79.808 95.410 122.562

UŞAK 106 106 134 151 153 47.284 61.738 83.156 94.582 111.187 EGE BÖLGESİ 4216 4784 5277 5442 5630 4.111.556 5.193.366 6.423.366 7.324.715 8.558.763 TÜRKİYE 31719 35587 39432 42138 44159 36.059.089 47.252.836 63.167.153 73.476.408 85.528.416 * İl Merkezinde kayıtlı firmaların ihracat rakamları Kaynak: Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı,

Kütahya İlinin İthalat durumu Ege Bölgesi içerisinde % 0,97 ve Türkiye % 0,06’sına karşılık gelmektedir.

İhracat

Kütahya’da ihracat daha ziyade maden, taş ve toprağa dayalı üretilen porselen, seramik, ateş tuğlası ürünleri ile orman ürünlerinden oluşmaktadır. Bunun yanında çeşitli kimya, makine, tekstil ve gıda ürünleri de ihraç edilmektedir.

İlin Sektörlere Göre İhracat Durumu İHRACAT 2004 YILI Sektör Adı ABD Doları Euro Madencilik 14.736.998 11.860.841 Mermer, Doğaltaş vb. süs eşyası 1.800.759 1.449.547 Çinicilik, Seramik ve Cam Sanayi 53.660.188 43.177.783 Kiremit ve Tuğla 12.373.523 9.978.658 Mobilya Sanayi 1.447.951 1.165.171 Tekstil Sanayi 260.519 211.662 Kimya Sanayi 382.275 312.003 Ambalaj ve Kağıt ürünleri 28.000 21.799 Makine ve Madeni Eşya 342.612 278.236 Gıda 40.465 33.042 TOPLAM 85.073.290 68.488.742 Kaynak : Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı 2004

Kütahya İlinin İhracat durumu Ege Bölgesi içerisinde % 1,34 ve Türkiye % 0,14’üne karşılık gelmektedir .

Yıllar İtibariyle Kütahya, Ege Bölgesi Ve Türkiye’nin İhracatçı Firma Sayısı İle İhracat Değerlerinin Göre Dağılımı

İhracatcı Firma Sayısı İhracat Değeri (1.000 $ ) Yıllık Yıllık İL ADI 2002 2003 2004 2005 2006 2002 2003 2004 2005 2006 AFYON 74 81 113 95 98 17.309 18.547 27.992 19.925 31.463 AYDIN 100 112 132 159 185 52.896 61.887 75.323 129.597 181.944 DENİZLİ 439 520 538 515 547 319.344 476.042 489.713 720.871 1.012.270 İZMİR 2.800 3.065 3.421 3.619 3.886 2.288.988 3.308.525 4.694.216 4.985.418 5.415.625 KÜTAHYA 38 32 38 49 52 32.189 31.530 54.818 65.190 68.047

MANİSA 162 198 239 245 268 221.231 268.180 352.571 424.129 517.492 MUĞLA 165 178 192 230 226 19.116 21.218 36.596 38.015 73.460 UŞAK 169 186 169 150 160 47.541 64.503 73.864 75.727 67.006 EGE BÖLGESİ 39.042 43.330 48.059 51.287 53.760 51.553.797 69.339.692 97.539.766 116.774.151 139.480.361 TÜRKİYE 39.042 43.330 48.059 51.287 53.760 51.553.797 69.339.692 97.539.766 116.774.151 139.480.361 * İl Merkezinde kayıtlı firmaların ithalat rakamları Kaynak: Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı,

İÇ TİCARET

Genel Durum

İl; Marmara, İç Anadolu, Akdeniz ile Ege Bölgeleri arasında ana ulaşım ağının merkezinde olup, ulaşım açısından önem taşıyan bir konumdadır. Kütahya ilinde; tarım ürünleri, orman ürünleri, maden istihracı (bor, linyit, manyezit), toprağa dayalı seramik (porselne, çini) gibi ürünler ticarete konu olan başlıca ürünler olarak sayabiliriz. Bunun yanı sıra ülkenin tek gümüş üretim tesisi ilde bulunmakta olup, gümüş ticaretinin önemli bir bölümü ilde gerçekleşmektedir.

2006 Yılında İl genelinde kamu sektörüne ait 616, özel sektöre ait 7.709 işyeri faaliyet göstermektedir. İl genelinde 368 yeni şirket kurulmuş, 172 adet şirket de kapanmıştır.

İl ticaret ve hizmetler sektöründe 2002 yılı itibariyle işyeri sayısının 9.172 ve istihdamın ise 17.965 kişi olduğu görülmektedir. Tablo 94’te 2002 yılı Genel Sanayi ve İşyeri Sayımı sonuçlarına göre Kütahya ilinde ticaret ve hizmetler sektöründe faaliyet gösteren işyeri sayıları ve istihdamın bölge ve Türkiye ile mukayeseli olarak verilmektedir.

Kütahya, Bölge ve Türkiye'deki Ticaret ve Hizmetler Sektöründeki İstihdam ve İşyeri Sayısı Türkiye Ege Bölgesi Kütahya FAALİYET KOLLARI İşyeri İşyeri İşyeri İstihdam İstihdam İstihdam Sayısı Sayısı Sayısı Otel, Lokanta, Kahvehane 548.193 174.818 107.143 36.308 4.334 1.858 Toptan ve Perakende Ticaret 2.049.454 867.691 338.195 137.326 13.631 7.314 TOPLAM 2.597.647 1.042.509 445.338 173.534 17.965 9.172 GENEL TOPLAM 6.483.894 1.881.400 1.012.959 311.439 51.336 17.973 Kaynak : DİE, 2002 Genel Sanayi ve İşyeri Sayım Sonuçları

İl ticaret ve hizmetler sektöründeki toplam işyeri sayısının % 79,7'si, toplam istihdamın % 75,9'u toptan ve perakende alt sektörün olup, yine aynı şekilde toplam

işyeri sayısının % 20,3'i ve toplam istihdamın % 24,1'si otel, lokanta, kahvehane alt sektöründe faaliyet göstermektedir.

İldeki toplam işyeri sayısı (17.973) ve istihdamın (51.336) içinde ticaret ve hizmetler sektörünün payı ise sırasıyla %51,0 ve %35,0 olduğu dikkat çekmektedir. Bu değerler bölgede işyeri sayısının % 55,7'sini, istihdamın % 44,0'ını ve Türkiye genelinde ise işyeri sayı olarak % 55,4'ünü ve istihdam olarak da % 40,1'ini oluşturmaktadır.

İl ticaret ve hizmetler sektöründe işyeri sayısı ve istihdamın bölge ve Türkiye içindeki yeri incelendiğinde ise, bölge içinde işyeri sayısının %5,3'ünü ve istihdamın %4,0'ını oluşturduğu ve Türkiye içindeki işyeri sayısı (%0,88) ve istihdamın (%0,69) ise küçük bir pay aldığı görülmektedir.

2001 yılı itibariyle, il ticaret sektörü gayri safi hasılası (cari fiyatlarla) 89.638 Milyar TL olup, bu hasılanın % 83,1’ini (74.513 Milyar TL) toptan ve perakende ticaret, %16,9’unu (15.125 Milyar TL) da otel ve lokanta hizmetleri oluşturmaktadır. Kütahya ili GSYİH’sı içinde ticaret sektörü % 6,2'lik pay ile 5. sırada yer almaktadır.

İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Kütahya, Bölge ve Türkiye'deki İstihdam ve İşyeri Sayısı TÜRKİYE EGE BÖLGESİ KÜTAHYA FAALİYET KOLLARI İşyeri İşyeri İşyeri İstihdam İstihdam İstihdam Sayısı Sayısı Sayısı Elektrik, Gaz, Su 57.626 1.707 8.366 240 1.528 36 İmalat 2.110.277 267.184 322.444 45.628 16.487 2.241 Madencilik ve Taşocakçılığı 71.432 2.496 12.012 529 3.248 51 Diğer Sos., Top. ve Kişisel Hiz. 222.482 101.340 32.803 18.052 1.497 984 Faal. Eğitim 78.770 6.699 12.155 1.066 561 75 Gayrimenkul Kiralama ve İş Faal. 327.263 94.883 49.593 16.737 1.346 577 İnşaat 229.540 37.865 24.852 6.149 1.564 243 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 176.212 21.344 17.973 3.219 785 206 Otel, Lokanta, Kahvehane 548.193 174.818 107.143 36.308 4.334 1.858 Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler 109.672 39.539 14.875 5.896 407 228 Toptan ve Perakende Ticaret 2.049.454 867.691 338.195 137.326 13.631 7.314 Ulaştırma, Depolama ve 526.134 277.263 72.548 40.289 5.948 4.160 Haberleşme Toplam 6.483.894 1.881.400 1.012.959 311.439 51.336 17.973 Kaynak : DİE, 2002 Genel Sanayi ve İşyeri Sayım Sonuçları

İldeki işyeri sayısı ve istihdamın Bölge ve Türkiye geneli içindeki yeri incelendiğinde ise; ildeki işyeri sayısı ve istihdam sırasıyla bölgenin % 5,8'ini ve %5,1'ini oluşturmaktadır. İlin Türkiye geneli içerisinde yeri ise, gerek işyeri sayısı (%

0,96) ve gerekse istihdam (% 0,79) açısından çok küçük bir kısmını meydana getirmektedir.

Kütahya ilindeki KOS işletmelerinin sayısı ve bu işletmelerin istihdam durumları, Ege Bölgesi ve Türkiye geneli ile mukayese edilerek tabloda verilmiştir.

KOS İşletmelerinde İşyeri Sayısı ve İstihdam Durumu

TÜRKİYE EGE BÖLGESİ KÜTAHYA ÖLÇEK İşyeri İstihdam % İşyeri İstihdam % İşyeri İstihdam % Küçük Ölçekli 194.546 721.469 77 33.911 121.073 77 1.203 3.379 76 1-9 186.574 545.809 58 32.492 89.829 57 1.168 2.688 60 10-49 7.972 175.660 19 1.419 31.244 20 35 691 15 Orta Ölçekli 2.247 213.676 23 392 36.640 23 12 1.085 24 50-99 1.405 97.356 10 256 18.020 11 7 449 10 100-199 842 116.319 13 136 18.620 12 5 636 14 TOPLAM 196.793 935.145 100 34.303 157.713 100 1.215 4.464 3 Kaynak : Kütahya İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması 2005

Kütahya ilinde KOS işletmelerinin yoğun olarak faaliyet gösterdikleri sektörler ise, gıda-içki ve tütün sanayi, orman ürünleri ve mobilya sanayi, metal eşya sanayi, dokuma giyim eşyası ve deri sanayidir. Bu dört sektörde faaliyet gösteren işyeri sayısı 1.114 olup, toplam KOS işletme sayısının % 92’sini oluşturmaktadır.

İl'de KOS İşletmelerinin Yoğun Olarak Faaliyette Bulundukları Sektörler SEKTÖRLER Adet % Gıda, İçki ve Tütün Sanayii 311 26 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii 284 23 Metal Eşya San. 267 22 Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayii 252 21

Kaynak : Kütahya İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması 2005

Kütahya ilinde KOS işletmeleri istihdamında ağırlığı olan 4 sektörde istihdam edilen kişi sayısı 4.170’dir . Bu sektörlerdeki KOS işletmeleri genelinde çalışanlar toplamının % 94’ünü teşkil etmektedir.

İlde KOS İşletmeleri İstihdamının Ağırlıklı Olduğu Sektörler

SEKTÖRLER Adet % Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii 1.028 23 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 1.021 23 Gıda, İçki ve Tütün Sanayii 1.011 23 Metal Eşya San. 716 16 Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayii 394 9 Toplam 4.170

Kaynak : Kütahya İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması 2005

BANKACILIK

2006 yılının ilk çeyreğinde kamusal sermayeli banka sayısı 19’a düşmüş, özel sermayeli banka sayısı 2 adet katılım bankasıyla birlikte 19’a yükselmiştir.

Kütahya ili şube sayısı bakımından Giresun ili ile birlikte 31. sırada yer almakta olup, Türkiye genelinin % 0,61’ini oluşturmaktadır. 1997-2004 döneminde 15 banka şubesi kapanmıştır. İlde en fazla şubeye sahip banka 13 şubeyle Ziraat Bankası olup, bu bankayı 5'şer şube ile İş Bankası, Halk Bankası, Akbank, 3 şube ile Oyakbank, 2 şube ile Vakıflar Bankası ve 1'er şube ile diğer bankalar izlemektedir. Merkez ve birkaç ilçe dışındaki ilçelerde bankacılık sektörü yeterince gelişmemiş olup, yöre halkının bankacılık hizmetlerinden yararlanma düzeyi oldukça düşük seviyededir.

Kütahya İl ve İlçe Merkezlerindeki Banka Şubeleri

Banka Adı Merkez İlçe Şube Sayısı Diğer İlçe Şube Sayısı Ziraat Bankası 1 12 Halk Bankası 1 3 Vakıflar Bankası 1 1 İş Bankası 1 4 Akbank 1 3 Şekerbank 1 Garanti Bankası 1 Yapı Kredi 1 Deniz Bank 1 Finansbank 1 Kuveyt Türk 1

Oyak Bank 2 1 BankAsya 1 Toplam 14 24

Kaynak: Bankalar Birliği 2006

Ege Bölgesindeki İllere Göre Banka Şube Sayıları Bölgeler 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ege 1.160 1.230 1.267 1.284 1.093 932 917 942 Afyon 68 70 71 72 65 52 51 51 Aydın 120 127 131 131 111 85 86 88 Denizli 101 101 100 103 90 72 72 76 İzmir 541 578 603 613 523 471 461 472 Kütahya 52 56 54 55 46 37 36 37 Manisa 129 135 138 138 113 89 87 89 Muğla 112 125 132 134 112 98 98 102 Uşak 37 38 38 38 33 28 26 27 Kaynak : Türkiye Bankalar Birliği 2006

Kişi Başına Mevduat ve Kredi, Banka ve Şube Başına Nüfus (2004)

Kişi baş. mevd. Kişi baş. kredi Banka baş. nüfus Şube baş. nüfus (Milyar TL) (Milyar TL) (Kişi) (Kişi) İzmir 3,1 1,4 131.284 7.510 Manisa 1,0 0,6 88.343 14.889 Aydın 1,6 0,6 62.486 11.361 Denizli 2,0 1,2 47.045 11.761 Afyon 0,9 0,5 61.022 16.751 Muğla 2,6 0,8 50.147 7.375 Kütahya 0,8 0,3 69.077 18.670 Uşak 2,2 0,5 22.595 12.553 Türkiye 2,6 1,2 1.485.417 11.773 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 2006

Mevduat

Kütahya ili mevduatının gelişimine yıllar itibariyle baktığımızda, gerek bölge gerekse ülke içindeki payının (2004 yılı hariç) arttığı görülmektedir. 2000 yılı itibariyle Kütahya ili mevduatının Ege Bölgesi mevduatı içindeki payı % 2,54, Türkiye mevduatı içindeki payı % 0,25 iken 2004 yılı itibariyle Bölge içindeki payı % 2,66’ya, Türkiye genelinde ise % 0,28’a yükselmiştir. Kütahya ili banka mevduatının gelişimi Ege Bölgesi ve Türkiye mevduatı ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

Kütahya İli Toplam Banka Mevduatının Gelişimi (Milyar TL) Mevduat türü 2000 2001 2002 2003 2004 Tasarruf Mevduatı 46.477 76.146 90.140 123.524 167.934 Resmi Kuruluşlar Mevduatı 7.217 9.223 19.171 30.101 32.725 Ticari Kuruluşlar Mevduatı 10.504 24.954 26.620 61.989 52.272 Bankalar Mevduatı 163 0 2 0 Döviz Tevdiatı 85.160 176.755 232.346 222.870 260.468 Diğer Mevduat 11.447 9.064 25.693 33.975 14.229 Altın Depo Hesapları 00 00 0 Toplam (Kütahya) 160.806 296.205 393.970 472.461 527.628 Ege Bölgesi 6.331.139 11.133.743 14.297.799 16.127.215 19.867.746 Türkiye (*) 63.648.625 109.443.578 135.461.293 135.461.293 187.293.849 Ege B./Türkiye (%) 9,95 10,17 10,55 11,91 10,61 Kütahya/Ege Böl. (%) 2,54 2,66 2,76 2,93 2,66 Kütahya/Türkiye (%) 0,25 0,27 0,29 0,35 0,28 (*): Kıbrıs ve Yabancı Ülkeler mevduatı dahil edilmemiştir. Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 2006.

Kütahya ili mevduatının yıllar itibariyle türlerine göre dağılımına bakıldığında, ilk sırada döviz tevdiatının olduğu ve bunu tasarruf mevduatının takip ettiği görülmektedir.

Kütahya'da 2004 yılı itibariyle 527.628 milyar TL’lik banka mevduatı gerçekleşmiş olup, bu tutar Ege Bölgesi mevduatının % 2,66’sını oluştururken Türkiye toplam banka mevduatının % 0,28 gibi düşük bir bölümünü oluşturmaktadır. Mevduatın türlerine göre dağılımı Ege Bölgesi ve Türkiye mevduatı ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

Toplam Banka Mevduatının Türlerine Göre Dağılımı 2004 (Milyar TL)

Türkiye* (1) Ege (2) Kütahya (3) Pay (%) Mevduat Türü 2004 % 2004 % 2004 % (3)/(1) (3)/(2) Tasarruf Mevduatı 62.522.629 31.7 9.616.143 48.4 167.934 31.8 0.3 1.7 Resmi Kuruluşlar Mevduatı 6.397.044 3.2 535.537 2.7 32.725 6.2 0.5 6.1 Ticari Kuruluşlar Mevduatı 22.905.479 11.6 1.551.592 7.8 52.272 9.9 0.2 3.4 Bankalararası Mevduat 6.328.445 3.2 1.526 0.0 0 0.0 0.0 0.0 Döviz Tevdiat Hesabı 85.203.368 43.2 7.743.093 39.0 260.468 49.4 0.3 3.4 Diğer Kuruluşlar Mevduatı 13.880.038 7.0 419.102 2.1 14.229 2.7 0.1 3.4 Madenler Depo Hesapları 156.859 0.1 752 0.0 0 0.0 0.0 0.0 197.393.86 19.867.74 Toplam 100 100 527.628 100 0.3 2.7 2 6 (*): Kıbrıs ve Yabancı Ülkeler mevduatı dahil edilmemiştir. Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 2005

Tablodan da görüleceği gibi, 2004 yılı itibariyle il mevduatının %49,4’ünü (260.468 milyar TL) döviz tevdiatından, %31,8’i tasarruf mevduatı (167.934 milyar

TL) oluşurken %9,9’u (52.272 milyar TL) ticari kuruluşlar mevduatı ve %6,2’si (32.725 milyar TL) resmi kuruluşlar mevduatı kalemlerinden oluşmuştur. Kütahya ili tasarruf mevduatının toplam mevduata oranının Ege Bölgesi ve Türkiye oranının altında olduğu görülmektedir.

2004 yılı itibariyle, Kütahya ili kişi başına düşen banka mevduatı 763.1 milyon TL (571 $) olup, 2.082,4 milyon TL (1.558 $) olan Ege Bölgesi kişi başına düşen banka mevduatının yaklaşık %37'si ve Türkiye kişi başına düşen banka mevduatının ise yaklaşık % 30'u kadardır. Kütahya ili kişi başına düşen banka mevduatının gelişimi Türkiye ve Ege Bölgesi illeri ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

Kütahya İli Kişi Başına Düşen Banka Mevduatının Türkiye ve Bölge İlleri İle Karşılaştırması 2000 2001 2002 2003 2004 Milyon Milyon Milyon Milyon $ $ Milyon TL $ $ $ TL TL TL TL Afyon 288,0 429 537,2 371 743,2 453 815,0 585 951,7 712 Aydın 497,9 741 877,7 607 1.118,1 682 1.251,9 899 1.633,5 1.222 Denizli 642,0 956 1.197,3 828 1.496,8 913 1.673,7 1.201 2.003,5 1.499 İzmir 1.117,4 1.663 1.867,2 1.291 2.326,5 1.419 2.507,2 1.800 3.016,4 2.257 Kütahya 244,8 364 445,2 308 584,6 356 692,1 497 763,1 571 Manisa 336,5 501 537,2 371 691,8 422 824,0 591 966,9 724 Muğla 689,2 1.026 1.353,9 936 1.714,4 1.046 2.069,4 1.485 2.496,6 1.868 Uşak 725,2 1.080 1.254,7 867 1.565,8 955 1.682,5 1.208 2.249,2 1.683 Ege Böl. 708,3 1.054 1.225,4 847 1.548,2 944 1.718,1 1.233 2.082,4 1.558 Türkiye* 938,7 1.397 1.584,9 1.096 1.926,1 1.175 1.891,2 1.535 2.567,5 1.921 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği (*) Kıbrıs ve Yabancı ülkeler hariç

Tablodan da görüldüğü gibi, 2004 yılı itibariyle Kütahya ili kişi başına düşen banka mevduatı açısından Ege Bölgesi illeri (8 il) içerisinde son sırada yer almaktadır. Bölge illeri içerisinde 2.257 $’la İzmir ilk sırada yer almıştır. Bölge illeri toplam mevduatının, il milli gelirleri içindeki payı ve dönemsel değişimi ise Tablo 110'da verilmektedir. Mevduat / Milli Gelir Oranı Mevduat/Milli Gelir (%) 1990-2001 İller Dönemsel 1990 1995 1999 2001 Değişim (%) Türkiye 21,2 24,5 44,7 61,3 122,0 Ege Bölgesi 15,4 19,8 32,1 40,0 161,6 Afyon 15,9 22,8 23,5 35,5 122,0 Aydın 13,8 17,1 27,2 36,1 161,6 Denizli 17,1 23,5 33,3 47,0 174,9 İzmir 18,3 23,2 40,0 48,1 162,8 Kütahya 10,4 11,8 15,9 20,5 97,1 Manisa 8,1 9,7 16,3 18,1 123,5 Muğla 13,5 16,3 27,5 34,0 151,9

Uşak 26,4 37,3 56,5 72,5 174,6 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

Tablodan da görülebileceği gibi, il toplam mevduatlarının milli gelirleri içindeki payı 1990-2001 döneminde bölgenin bütün illerinde artmıştır. Ancak bu artış oranında Kütahya ili % 97,1 ile son sırada yer almıştır.

Kredi

Kütahya’da 2004 yılı itibarıyla 219 milyar TL banka kredisi verilmiş olup, bu miktar Ege Bölgesi banka kredisi miktarının yüzde 2,45’ini, Türkiye genelindeki banka kredilerinin de yüzde 0.20’sini oluşturmuştur (Tablo 111). Kredilerin dağılımına bakıldığında, Kütahya ilinde verilen kredilerin yüzde 16’lık bölümü ihtisas kredilerinden (tarım, gayrimenkul, mesleki, turizm ve diğer), yüzde 84,’lük bölümü ise ihtisas dışı kredilerden oluşmaktadır.

2004 yılı itibariyle Kütahya İli, kişi başına düşen banka kredileri açısından bölge illeri içerisinde son sırada yer almıştır. Bölge illeri içerisinde 1.381,4 milyon TL (1.034 $) kişi başına düşen banka kredisi ile İzmir ilk sırada olup, bu değer ile Türkiye değerinin üzerinde yer aldığı görülmektedir. Kütahya ili kişi başına düşen banka kredilerinin gelişimi Ege Bölgesi illeri ve Türkiye ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

2004 Yılı Toplam Banka Kredilerinin Türlerine Göre Dağılımı (Milyar TL)

Türkiye (1) Ege (2) Kütahya (3) Pay (%) Kredi Türleri 2004 % 2004 % 2004 % (3)/(1) (3)/(2) İhtisas Kredileri 9.518.695 9.2 1.202.050 13 35.871 16 0,04 0,40 - Tarım 3.847.082 3.8 615.208 6.9 13.070 6 0,01 0,15 - Gayrimenkul 130.943 0.1 51.438 0.6 65 0 0,00 0,00 - Mesleki 1.215.588 1.2 268.119 3.0 13.651 6 0,01 0,15 - Denizcilik 13.394 0.0 26 0.0 0 0 0 0 - Turizm 108.707 0.1 5.403 0.1 0 0 0 0 - Diğer 4.202.981 4.1 261.856 2.9 9.085 4 0,01 0,10 İhtisas Dışı Krediler 92.963.094 90.7 7.746.140 86.6 183.137 84 0,18 2,05 Toplam 102.481.789 100 8.948.189 100 219.008 100 0,21 2,45 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 2004

Yıllar İtibariyle Kredilerin Kütahya, Ege Bölgesi, Bölge İllerine Göre Dağılımı.

2000 2001 2002 2003 2004

Milyar TL Milyon $ Milyar TL Milyon $ Milyar TL Milyon $ Milyar TL Milyon $ Milyar TL Milyon $

Ege 2.994.114 4.457 2.737.096 1.892 3.310.223 2.019 5.987.417 4.297 8.948.189 6.696

Afyon 110.272 164 80.701 56 107.050 65 213.194 153 411.672 308

Aydın 144.513 215 97.895 68 121.780 74 290.463 208 621.014 465

Denizli 479.824 714 431.037 298 475.059 290 763.798 548 1.043.557 781

İzmir 1.805.329 2.687 1.826.626 1.263 2.257.811 1.377 3.780.349 2.713 5.092.545 3.811

Kütahya 72.071 107 29.327 20 30.471 19 153.413 110 219.008 164

Manisa 204.844 305 138.977 96 150.963 92 402.542 289 776.349 581

Muğla 137.019 204 101.672 70 124.485 76 294.110 211 621.536 465

Uşak 40.242 60 30.861 21 42.604 26 89.548 64 162.508 122

Türkiye 34.213.480 50.931 37.085.766 25.636 52.631.490 32.097 69.002.124 49.525 102.481.789 76.691 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 2004

Kütahya ili ve Ege Bölgesi illerinin toplam kredilerin milli gelirleri içindeki payına bakıldığında Denizli ili hariç bütün bölge illerde azalışların olduğu dikkati çekmektedir. Tabloda bölge illeri banka kredilerinin il milli gelirleri içindeki payları karşılaştırmalı olarak verilmektedir.

Kütahya İli Kişi Başına Düşen Banka Kredilerinin Türkiye ve Bölge İlleri İle Karşılaştırması 2000 2001 2002 2003 2004 Milyon Milyon Milyon Milyon $ $ $ Milyon TL $ $ TL TL TL TL Türkiye* 451,2 672 472,8 327 621,7 379 818,1 587 1.212,7 907 Ege Bölgesi 335,0 499 301,3 208 358,5 219 637,9 458 937,9 702 Afyon 135,7 202 98,4 68 129,3 79 255,1 183 487,9 365 Aydın 152,0 226 101,5 70 124,5 76 292,8 210 617,1 462 Denizli 564,5 840 500,8 346 545,2 332 865,7 621 1.168,3 874 İzmir 535,6 797 529,9 366 640,5 391 1.048,6 753 1.381,4 1.034 Kütahya 109,7 163 44,1 30 45,2 28 224,7 161 316,7 237 Manisa 162,6 242 109,3 76 117,7 72 311,1 223 594,8 445 Muğla 191,5 285 138,8 96 165,9 101 382,6 275 789,4 591 Uşak 124,9 186 94,8 66 129,5 79 269,3 193 483,6 362 *; Kıbrıs ve Yabancı ülkeler hariç - Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 2004

Aşağıdaki tablodan da görüldüğü gibi, kredi/milli gelir oranı içindeki dönemsel azalışın en fazla olduğu il % 63,2 ile Muğla olup, Kütahya ili ise 1990-2001 döneminde %61,5 ile ikinci sırada yer almıştır. Kredi/milli gelir oranı Türkiye genelinde de % 7 artarken, Ege Bölgesi'nde % 22,2 gerilediği dikkat çekmektedir.

Kredi / Milli Gelir Oranı Kredi/Milli Gelir (%) 1990-2001 İller 1990 1995 1999 2001 Dönemsel Değişim (%) Türkiye 17,1 15,5 19,0 18,3 7,0 Ege Bölgesi 12,6 12,1 12,4 9,8 -22,2 Afyon 9,1 7,8 8,1 6,5 -28,6 Aydın 10,1 5,3 6,3 4,2 -58,4 Denizli 11,7 17,7 21,5 19,7 68,4 İzmir 17,0 18,2 16,9 13,6 -20,0 Kütahya 5,2 3,2 4,7 2,0 -61,5

Manisa 6,8 4,5 5,5 3,7 -45,6 Muğla 9,5 4,0 5,7 3,5 -63,2 Uşak 10,0 6,3 8,3 5,5 -45,0 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

Kredi/Mevduat Oranı

Kütahya ili banka mevduatı ve kredi ilişkisi incelendiğinde; ilde ticari bankaların açtıkları kredilerin, toplam mevduata oranı 1997 yılında % 36.9 iken, bu oran 2000 yılında % 44,8 olarak en yüksek seviyesine ulaştıktan sonra 2004 yılında % 41,5’e inmiştir. Kredi/Mevduat oranı açısından, Ege Bölgesi ve Türkiye geneli ile karşılaştırıldığında, Kütahya ilinin orta sıralarda olduğu dikkat çekmektedir. Söz konusu bu durum, Kütahya ilindeki gerek işletmelerin gerekse bireylerin nakit ihtiyaçlarını karşılamada bankacılık kesimi kredi imkanlarını diğer bölge illerine göre yeterince kullanamadığı ortaya çıkmaktadır. Kütahya ili kredi/mevduat oranının Ege Bölgesi illeri ve Türkiye ile karşılaştırması tabloda verilmiştir.

Kredi/Mevduat Oranı

Yerleşim Yeri 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Türkiye 70,2 58,4 45,0 50,0 31,8 37,0 42,9 51,9 Ege 69,3 60,9 38,7 47,3 24,6 23,2 37,1 45,0 Afyon 53,4 49,2 34,6 47,1 18,3 17,4 31,3 51,3 Aydın 41,5 35,4 23,0 30,5 11,6 11,1 23,4 37,8 Denizli 131,4 95,3 64,6 87,9 41,8 36,4 51,7 58,3 İzmir 74,1 68,5 42,3 47,9 28,4 27,5 41,8 45,8 Kütahya 36,9 35,5 29,4 44,8 9,9 7,7 32,5 41,5 Manisa 67,5 57,0 33,6 48,3 20,4 17,0 37,8 61,5 Muğla 40,6 34,5 20,7 27,8 10,2 9,7 18,5 31,6 Uşak 27,7 23,6 14,6 17,2 7,6 8,3 16,0 21,5 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 2004 Kredi/Mevudat Oranlarındaki Değişim

100 90 80 70 60

% 50 40 30 20 10 0 97 00 01 04 9 998 999 0 0 002 003 0 1 1 1 2 2 2 2 2 Ege Bölgesi Kütahya Türkiye

1997-2004 Yılları Arasında Türkiye, Ege Bölgesi ve Kütahya’da Kredi/Mevduat Oranlarında Meydana Gelen Değişim

TEŞVİK DURUMU

12.05.2005 tarihinde kabul edilen ve 5084 sayılı Kanunda değişiklik yapan 5350 sayılı "Yatırımların ve İstihdamın Teşvikiyle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" ile 13 il daha kanun kapsamına alınmış olup, bu iller arasında Kütahya ilide bulunmaktadır. 09.07.2002 tarih ve 24810 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2002/4367 sayılı Bakanlar Kurulu kararı çerçevesinde Hazine Müsteşarlığı’ndan alınan “Teşvik Belgesi” kapsamında gerçekleştirilen yatırımlar için, yatırım veya işletme dönemlerini kapsayan aşağıdaki destek unsurları uygulanmaktadır;

a- Gümrük vergisi ve Toplu Konut Fonu İstisnası, b- Yatırım İndirimi, c- Katma Değer Vergisi İstisnası, d- Vergi, Resim ve Harç İstisnası, e- Kredi Tahsisi.

Yatırımın teşvik belgesi kapsamına alınabilmesi için kalkınmada öncelikli yörelerde yapılacak yatırımların, sabit yatırım tutarının asgari 200 milyar TL. normal ve gelişmiş yörelerde 400 milyar TL olması gerekmektedir. Finansal kiralama şirketleri aracılığıyla yapılacak yatırımlarda, finansal kiralama şirketleri için aranacak asgari sabit yatırım tutarı bu miktarların % 25’i kadardır.

Kütahya iline yönelik olarak genel teşvik sistemi kapsamında 1990-2005 (Ağustos) döneminde 266 adet teşvik belgesi düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında projelerin toplam yatırım tutarı 592 Trilyon TL ve istihdam kapasitesi ise 13.146 kişidir. Kütahya iline yönelik genel teşvik kapsamında sektörler itibariyle alınmış teşvik belgeli yatırımların dağılımı tabloda verilmektedir.

Kütahya İline Verilen Teşvik Belgelerinin Türkiye ve Ege Bölgesi İle Karşılaştırması (Milyar TL) Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Belge Toplam Belge Toplam Belge Toplam Yıllar İstihdam İstihdam İstihdam Sayısı Yatırım Sayısı Yatırım Sayısı Yatırım (Kişi) (Kişi) (Kişi) (Adet) Tutarı (Adet) Tutarı (Adet) Tutarı 1990 3.141 68.252 181.718 130 3.824 15.556 3 192 149 1991 1.775 95.510 171.520 180 6.695 13.666 8 141 375 1992 1.553 243.555 113.163 265 17.154 14.138 12 358 598 1993 3.051 771.050 198.386 528 69.203 29.192 27 1.782 1.888 1994 1.392 466.078 91.184 244 69.389 13.262 11 2.333 410 1995 4.955 5.135.757 375.893 1.008 854.145 70.601 28 36.641 2.107 1996 5.024 3.490.744 269.318 902 380.716 43.476 27 5.862 1.186 1997 5.144 5.433.165 335.408 884 685.827 51.295 32 22.314 1.928 1998 4.291 4.933.210 284.905 637 833.175 46.551 12 7.428 632 1999 2.968 7.403.142 193.234 519 1.042.155 31.036 18 121.593 1.130 2000 3.521 9.405.769 186.682 558 883.399 25.216 12 10.329 442 2001 2.155 11.757.820 107.255 347 1.280.820 18.009 7 5.956 218 2002 3.002 15.919.563 142.838 451 1.910.220 22.091 11 33.154 298 2003 3.876 25.690.635 181.851 590 2.675.150 26.767 14 67.538 630 2004 4.078 21.607.163 167.456 640 2.648.681 27.686 20 209.856 420 2005* 2.823 14.047.304 110.504 384 1.477.283 13.932 24 66.557 735 (*): 31.08.2005 tarihi itibariyledir. Kaynak: T.C. Hazine Müsteşarlığı, Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü

1990-2005 (Ağustos) döneminde, Kütahya iline düzenlenmiş teşvik belgeleri Ege Bölgesi’nin belge sayısı olarak % 3,2’sini, yatırım tutarı olarak % 4,0’ını oluştururken, Türkiye toplamının belge sayısı ve yatırım tutarı olarak yaklaşık % 0,5’ini oluşturmuştur.

Kütahya’da Kamu ve Özel Sektöre Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı (Milyon TL) SEKTÖRLER 2001 2002 2003 2004 2005 Belge Sayısı TARIM Toplam Yatırım İstihdam Belge Sayısı 2 3 1 4 MADENCİLİK Toplam Yatırım 1.406.495 10.621.745 2.529.000 6.724.172 İstihdam 55 160 10 60 Belge Sayısı 4 9 7 9 24 İMALAT Toplam Yatırım 4.088.983 27.043.583 53.068.689 140.980.008 541.712.138 İstihdam 93 243 345 269 3.099 Belge Sayısı 1 ENERJİ Toplam Yatırım 27.000.000 İstihdam - Belge Sayısı 1 2 4 10 20 HİZMETLER Toplam Yatırım 498206 6.110.000 4.059.734 68.635.029 27.994.054 İstihdam 70 55 125 141 587 Kaynak : T.C. Hazine Müsteşarlığı, Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü

2001-2005 döneminde Kütahya iline verilen yatırım teşvik belgelerinin sektörel dağılımı incelendiğinde (Tablo 92); tarım sektörüne hiç belge verilmediği ve yatırım teşvikleri noktasında en sonda yer alan sektör olduğu dikkat çekmektedir. Enerji sektörüne de son beş yıl içinde 1 adet belge verildiği dikkat çekmektedir. Madencilik sektörüne verilen teşvik belgelerinde ve yapılan yatırımlarda yıllar itibariyle değişiklikler gözlenmekle birlikte, madencilik sektöründe bir hareketliliğin olduğu görülmektedir. Hizmetler sektöründe ise son 5 yıllık süreç içerisinde toplam 37 adet belge verildiği ve 971 kişilik istihdam sağladığı anlaşılmaktadır. Kütahya ilinde en fazla yatırımı alan ve istihdamı sağlayan sektörün imalat sanayisi olduğu görülmektedir. İmalat sanayiinde son 5 yılda 53 adet belge verildiği buna mukabil 4049 kişilik istihdam olanağı sağladığı anlaşılmaktadır.

KOBİ teşvik sistemi uygulamasında ise, 1997-2005 (Ağustos) döneminde Kütahya iline toplam 27 adet teşvik belgesi düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında projelerin toplam sabit yatırım tutarı 684,6 Milyar TL ve istihdam kapasitesi 158 kişidir.

Kütahya İline Verilen Kobi Teşvik Belgelerinin Türkiye ve Ege Bölgesi İle Karşılaştırması (Milyar TL) Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Belge Sabit Belge Sabit Belge Sabit Yıllar İstihdam İstihdam İstihdam Sayısı Yatırım Sayısı Yatırım Sayısı Yatırım (Kişi) (Kişi) (Kişi) (Adet) Tutarı (Adet) Tutarı (Adet) Tutarı 1997 1.550 37.376 14.974 204 5.337 1.900 10 198 73 1998 1.171 33.189 12.117 78 2.158 740 5 139 22 1999 1.695 57.978 10.222 78 2.219 219 5 161 10 2000 1.229 49.100 5.587 44 1.551 88 2 24 - 2001 244 14.986 669 6 323 13 - - - 2002 382 63.725 1.484 34 8.725 164 - - - 2003 458 108.416 2.047 69 21.812 295 1 161 3 2004 416 109.513 2.960 47 16.018 386 4 2 50 2005* 142 44.352 1.623 18 6.763 118 - - - (*): 30.08.2005 tarihi itibariyledir. Kaynak: T.C. Hazine Müsteşarlığı, Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü

KOBİ kapsamında yine aynı dönem itibariyle, Kütahya iline düzenlenmiş teşvik belgeleri Ege Bölgesi’nin belge sayısı olarak % 4,7’sini, sabit yatırım tutarı olarak % 1,1’ini oluştururken, Türkiye toplamının belge sayısı olarak % 0,4'ünü ve sabit yatırım tutarı olarak % 0,1'ini oluşturmuştur.

İstihdam

2000 Genel Nüfus sayımı sonuçlarına göre ildeki 12 yaş ve üstü faal nüfusu 525.699 olup, toplam nüfusun %80,0’ını oluşturmaktadır. İstihdam edilen nüfusun (300.564), işgücü nüfusu (315.427) içindeki oranı erkek nüfus için %93,9, kadın nüfus için %97,3'dür.

İktisaden faal nüfusun iş kollarına göre dağılımı incelendiğinde ise; faal nüfusun tarımdaki payının %66,9, madencilik ve taşocakcılığındaki payının %3,0, imalat sanayi iş kolundaki payının %6,2, ticaret iş kolundaki payının %4,87, inşaat iş kolundaki payının %3,1 ve toplum hizmetleri iş kolundaki payının %12,4 olduğu görülmektedir. Aynı dönem itibariyle ilde işsizlik oranı %4,7'dir. Bu oran işgücündeki her 100 kişiden yaklaşık 4,7 kişinin işsiz olduğunu göstermektedir. Kütahya ili iktisaden faal nüfusun, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı, Türkiye ve Ege Bölgesi ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

Aşağıdeki tablodan da görüleceği üzere il aktif nüfusunun büyük çoğunluğu tarım sektöründe çalışmaktadır. Faaliyet kollarına göre Kütahya il aktif nüfusu oranları Türkiye ve Ege Bölgesi oranları ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe çalışanların oranının Bölge ve Türkiye oranlarının üstünde olduğu görülmektedir. İlde istihdam edilen kadın nüfusun yaklaşık %93'ü tarım sektöründedir. İmalat sanayi sektöründe çalışanların oranına baktığımızda ise, Türkiye ve Bölge oranlarının Kütahya ili sanayi sektöründe çalışan oranının yaklaşık 2 katı kadar olduğu görülmektedir.

Kütahya İli İktisadi Faal Nüfusunun Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (2000) Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Faaliyet Kolları İstihdam (%) İstihdam (%) İstihdam (%) Ziraat, Avcılık, Orm. ve Balıkçılık 12.576.827 48,4 1984851 50,5 201.087 66,9 Madencilik ve Taş Ocakçılığı 96.035 0,4 24507 0,6 9.051 3,0 İmalat Sanayii 3.276.173 12,6 505122 12,8 18.526 6,2 Elektrik, Gaz ve Su 98.152 0,4 14476 0,4 2.161 0,7 İnşaat 1.196.246 4,6 166315 4,2 9.301 3,1 Ticaret, Lokanta ve Oteller 2.512.777 9,7 397087 10,1 14.448 4,8 Ulaştırma, Haberleşme ve Depo. 853.255 3,3 118026 3,0 5.259 1,7 Mali Hizm., Sig., Aracı ve Yrdcı. 808.126 3,1 103813 2,6 3.257 1,1 Hiz. Toplum Hizm., Sos. ve Kişisel 4.545.535 17,5 614232 15,6 37.401 12,4 Hizm. İyi Tanımlanmamış Faaliyetler 34.015 0,1 3544 0,1 73 0,0 T O P L A M 25.997.141 100,0 3931973 100,0 300.564 100,0 Kaynak: DİE, "2000 Genel Nüfus Sayımı" Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri,

TÜİK verilerine göre 12 yaş ve üstü il nüfusunun % 66’ sı iktisaden faal nüfusu, % 34’ ü ise iktisaden faal olmayan nüfusu oluşturmaktadır. Faal nüfusun % 3’ ü işsizdir.

Faal Nüfusun İktisadi Faaliyet Alanı ( 12+ yaş) Alan % Tarım 66 Sanayi 7 Madencilik 5 Ticaret 4 İnşaat 3 Ulaştırma 3 Hizmet ve diğer 12

Sosyal Güvenlik: Kütahya ilinde sosyal güvenlik kuruluşlarına çalışan kişi olarak kaydı olan sayısı 109.165, emekli olarak kaydı olan sayısı 92.944 kişidir.

Bağ-Kur SSK Emekli Sandığı Toplam Yıllar Çalışan Emekli Çalışan Emekli Çalışan Emekli Çalışan Emekli 2007 30.103 14.956 50.918 66.666 28.144 11.322 109.165 92.944

11.708’i kamu ve 39.210’u özel sektör olmak üzere toplam 50.918 sigortalı bulunmaktadır.

İnşaat İstatistikleri Yapı ruhsatlarına göre kullanma amacına göre yapılacak yeni ve ilave yapılar Sıhhi ve Ticari Sınai sosyal Kültürel Dini İdari Diğer Toplam Ev Apartman Yapılar Yapılar yapılar yapılar yapılar yapılar Yapılar Yapı Sayısı 713 366 257 54 12 7 - 3 5 9 Daire Sayısı 353.596 77647 172692 59914 20284 14798 - 2094 3821 2346 TÜİK 2003 2006 Yılılnda Kütahya İl merkezinde 500, Altıntaş İlçe Merkezinde 13, Aslanapa İlçe Merkezinde 1, Çavdarhisar İlçe Merkezinde 6, Domaniç İlçe Merkezinde 18, Emet İlçe Merkezinde 33, Gediz İlçe Merkezinde 75, Hisarcık İlçe Merkezinde 21, Pazarlar İlçe Merkezinde 7, Simav İlçe Merkezinde 55, Şaphane İlçe Merkezinde 10, Tavşanlı İlçe Merkezinde 305, Akçaalan’da 4, Akdağ’da 13, Aliköy’de 1, Bahtıllı’da 18, Beyce’de 8, Çitgöl’de 8, Çukurca’da 7, Çukurköy’de 32,

Demirci’de 3, Gökler’de 2, Gümele’de 1, Güney’de 6, Gürağaç’ta 8, Gürlek’te 3, Hacıbekir’de 16, Hasanlar’da 1, Hisarbey’de 1, Karacahisar’da 2, Kuşu’da 4, Naşa’da 2, Öreyler’de 5, Seyitömer’de 1, Tepecik’te 8, Üzümlü’de 1, Yakuplar’da 2, Yaykın’da 3, Yemişli’de 5, Yeniköy’de 42, Yunuslar’da 2, Zafertepeçalköy’de 6 olmak üzere toplam inşaat ruhsatı 1,138 verilmiştir. Kütahya merkezde 2007 yılında verilen ruhsat adedi 385 olup, yapı kullanma izin belgesi 235 adettir.

Yapı kullanma izin belgelerine göre kullanma amacına göre tamamen veya kısmen biten yeni ve ilave yapılar

Sıhhi ve Ticari Sınai sosyal Kültürel Dini İdari Diğer Toplam Ev Apartman Yapılar Yapılar yapılar yapılar yapılar yapılar Yapılar Yapı Sayısı 497 248 204 30 5 3 1 - 4 2 Daire Sayısı 1.548 360 1.188 ------TÜİK 2003

B. Sanayi Kütahya’da sanayi sektörü, doğal kaynak potansiyelini değerlendirmeye yönelik olarak faaliyet gösteren maden, taş ve toprağa dayalı sanayi ağırlıklı bir yapıya sahiptir.

Madencilik ve Maden İşleme Sektörü Madencilik ve maden işleme sektörleri, ilin ekonomisine yön veren sektörler konumundadır. Madencilik ve maden işleme sektörlerinde faaliyet gösteren kamuya ait 11, özel sektöre ait 59 olmak üzere 70 işletme mevcuttur. Sektörün sağladığı toplam istihdam 9.184 kişidir. Kütahya, sahip olduğu zengin yeraltı zenginliği sebebiyle, adı madencilik sektörüyle birlikte anılan sayılı illerimizden birisidir. İlde madencilik, geçmişte olduğu gibi günümüzde de önemli bir ekonomik faaliyet sahası durumundadır. Madencilik sektörü ildeki işletmelerin en yaygın olarak yer aldığı sektör olduğu kadar, en fazla istihdam meydana getiren sektör konumundadır. Sektörün doğrudan ve dolaylı olarak sağladığı istihdam ve il ekonomisine sağladığı yüksek katma değer sebebiyle lokomotif rolü oynadığı bilinmektedir. Madencilik sektöründe faaliyette bulunan işletmelerin büyük çoğunluğu linyit kömürü, üretmektedirler. Sektörde üretilen diğer madenler ise kaolen, manyezit,

antimuan, gümüş ve kalsittir. Sektörde büyük ölçekli işletmeler kadar orta ve küçük ölçekli işletmelerde yer almaktadır. İstihdamın büyük bir bölümünü büyük ölçekli işletmelerde sürekli olarak istihdam işçiler oluşmaktadır. Madencilik sektöründe geçmişte sağlanan gelişmeler paralelinde ilde maden işleme sektöründe de gelişmeler kaydedilmiş ve bunun sonucu olarak da maden işleme sektörü ortaya çıkmıştır. Bu sebeple, daha önce sadece cevher üretmekte olan bazı işletmelerin cevher işlemeye yönelik yeni yatırımlarla kısmen entegre hale geldikleri gözlenmiştir. Bunun dışında maden işlemeye yönelik bağımsız işletmeler de sektörde faaliyete geçmiştir. Kütahya İlinde üretimi yapılan Maden-Endüstriyel Hammaddelerin 2004 yılı miktarları tabloda verilmiştir.

Kütahya İli Maden-Endüstriyel Hammaddeler Üretim Durumu Cinsi Üretim Yapan Firma Sayisi 2004 Yılı Üretim Miktarı Kamu Özel Altın - 1 - Antimuan - 1 - Barit - 1 - Bentonit - 2 - Bor Tuzları 1 - 126.978,98 ton Dolomit - 2 17.512 ton Feldispat - 3 - Grafit - 1 - Gümüş 1 - 500.294 ton Kalsit - 2 692.050 ton Kaolen - 2 - Kaolinit - 1 - Krom - 3 66.469,45 ton Maden Kömürü 7 20 15.011.252,70 ton Manyezit 1 5 414.707,81 ton Mermer - 10 3.851,40 m3 Şap 1 - - Talk - 4 2.568,72 ton Traverten - 1 4.912 m3

Kaynak: Maden İşleri Genel Müdürlüğü, 2005

Madencilik Sektörünün Oluşturduğu Katma Değer

Madencilik sektörünün Türkiye ve Ege Bölgesi içerisindeki yerini ve oluşturduğu katma değeri ortaya koymak açısından sektörde faaliyette olan işletme sayılarını ve oluşturulan katma değerin yer aldığı çizelgeler aşağıda verilmiştir.

Kütahya’da Madencilik Sektöründe Faaliyette Bulunan İşletmeler

Türkiye Ege Kütahya İşyeri sayısı 21.044 2.092 58 Devlet 15.180 495 06 Özel 5.864 1.597 52 Yıllık çalışanlar ortalaması 75.755 18.391 8.346 Devlet 49.935 13.494 7.030 Özel 25.820 4.897 1.316 Toplam yılda çalışılan işçi-saat 153.756.219 40.005.693 15.519.726 Devlet 101.788.288 28.457.829 12.582.684 Özel 51.967.931 11.547.864 2.937.042 Kaynak: Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Kütahya, 2000, DİE

Madencilik Sektörünün Oluşturduğu Katma Değer (1000 TL - 2000) Türkiye Ege Kütahya Sabit Sermaye Yatırımları 47.808.014.501 7.818.806.516 4.067.671.092 Devlet 37.466.592.407 5.773.482.257 3.085.358.983 Özel 10.341.422.094 2.045.324.259 982.312.109 Girdi 82.063.475.917 21.019.903.880 9.943.401.108 Devlet 46.981.143.629 12.478.766.075 5.888.423.546 Özel 35.082.332.288 8.541.137.805 4.054.977.562 Çıktı 495.968.130.690 145.574.968.588 60.694.224.756 Devlet 324.768.952.306 112.881.024.515 53.338.928.531 Özel 171.199.178.384 32.693.944.073 7.355.296.225 Katma Değer 413.904.654.773 124.555.064.708 50.750.823.648 Devlet 277.787.808.677 100.402.258.440 47.450.504.985 Özel 136.116.846.096 24.152.806.268 3.300.318 663 Kaynak: Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Kütahya, 2000, DİE

Kütahya ilinin madencilik yönünden zengin bir olması il GSYİH içindeki payının yüksekliğinden de görülmektedir. İl GSYİH içinde madencilik ve taşocakçılığı sekörünün payı (cari fiyatlarla) 1987 yılnda %27,6 iken bu oran 2001 yılında %21,3 olmasına rağmen hâlâ il ekonomisindeki hasıla içinde önemli bir yer tutmakta olup, bazı yıllar % 30'lar civarına da çıktığı dikkati çekmektedir.

İl madencilik ve taşocakçılığın il sanayi içindeki payı 2001 yılı itibariyle önemli bir (%45,2) yer tutmaktadır. 2001 yılı cari fiyatlarla 307.658 milyar TL olan Kütahya ili madencilik ve taş ocakçılığı hasılasının yıllar itibari ile gelişimi, bölge ve Türkiye içindeki payı tabloda verilmektedir.

İl Madencilik ve Taşocakçılığı Hasılasının Bölge ve Türkiye İçindeki Yeri (Cari Fiyatlarla-Milyar TL)

1987 1997 1998 1999 2000 2001 Kütahya (1) 212 51.076 89.777 107.325 183.538 307.658 Ege Bölgesi (2) 427 119.097 201.604 268.613 448.365 609.476 Türkiye (3) 1.475 336.889 563.270 863.737 1.422.903 2.135.427 Kütahya GSYİH % 27,6 22,4 22,4 18,6 19,8 21,3 (1)/(2) (%) 49,6 42,9 44,5 40,0 40,9 50,5 (1)/(3) (%) 14,4 15,2 15,9 12,4 12,9 14,4 (2)/(3) (%) 28,9 35,4 35,8 31,1 31,5 28,5 Kaynak: DİE

Kütahya ili madencilik ve taşocakçılığı hasılasının Ege Bölgesi içindeki payı 1987 yılında % 49,6 iken bu oran 2001 yılında küçük bir artış ile % 50,5 civarında, Türkiye içindeki payının ise % 14,4 olduğu görülmektedir. İl madencilik ve taşocakçılığı hasılası Ege Bölgesi'nin yaklaşık yarısını, Türkiye genelinin ise yedide biri kadar olduğu dikkati çekmektedir. Aynı şekilde bölgenin Türkiye içindeki payının ise 2001 yılı itibariyle % 28,5 olduğu görülmektedir.

Gıda Sanayi Gıda sanayinde faaliyet gösteren küçük, orta ve büyük ölçekli 364 işletme mevcuttur. Sektörde 1.665 kişi istihdam olunmaktadır.

Gıda İmalathane ve Fabrikaları Türü Adet Süt ve süt mamülleri 29 Et mamulleri 23 Un ve unlu mamuller 96 Ekmek fırını 123 Şekerli mamuller üreten işyeri 21 Kuruyemiş imalathanesi 25 Yemek Fabrikası 21 Tasnif dışı 36 Toplam 364

Gıda sanayi, büyük çoğunluğu un üretimi yapan işletmelerden oluşmaktadır. Süt işlemeye yönelik işletmeler ile yem üretimi yapan işletmeler sektörde faaliyet gösteren diğer işletmeler arasındadır. Ayrıca, gıda sektöründe, yörenin önemli bir tarımsal ürünü olan leblebinin işlenmesine yönelik olarak faaliyet gösteren ve genelde 1-5 işçi istihdam eden tesisler de yer almaktadır.

Orman Ürünleri Sanayi İlin 1.187.500 hektar alanının % 52’ si (612.592 ha) orman olmasına rağmen, orman ürünlerine dayalı sanayi fazla gelişmemiştir. Orman ürünleri ve mobilya sanayinde 46 işletme faaliyette bulunmaktadır. Ahşap doğrama, mutfak dolabı yonga levha üretilen sektörde faaliyette bulunan söz konusu işletmelerin sağladığı istihdam ise 632 kişidir. Orman sanayi, özel girişimciliğin öncülüğünde, çoğunluğu ahşap doğrama işleri yapan işletmelerden oluşmaktadır. Sektörde faaliyette bulunan diğer işletmeler arasında telefon direği emprenye işlemi yapan bir işletme ile bir de yonga levha üretimi yapan işletme bulunmaktadır. Söz konusu işletmeler kullandıkları hammaddenin büyük bir bölümünü ilin orman varlığından elde edilen emvalden karşılayabilmektedirler. C. Tarım Ve Hayvancılık İlin 1.187.500 ha mevcut alanının % 34’ü (409.488 ha) tarım arazisi, % 52’si (612.592 ha) orman ve fundalık, % 7’si (88.209 ha) çayır-mera, % 7’si de (78.611 ha) diğer arazilerden oluşmaktadır. Mevcut tarım arazisinin % 91’ inde fiilen tarım yapılmaktadır.

Tarım AlanOrmanARAZ ve FÇayr-Meraİ VARLIĞ ININ Di ğDAerĞ AraziILIM I 409488 612592 88209 78611 Tarım Alanı Diğ er Arazi 7% 409.488 Ha Çayır-M era %7 Orman ve Fundalık Tarım Alanı 612.592 Ha 34% Çayır-M era 88.209 Ha

Orman ve Diğ er Arazi Fundalık 78.611 Ha 52%

İldeki tarım alanlarının % 76,1’i tarla ürünleri arazisi, 13,5’ i nadas arazisi, % 1,7’si sebze arazi % 1,6’sı meyve arazisi ve % 7,1’i tarıma elverişli olduğu halde çeşitli nedenlerle kullanılmayan arazi, niteliğindedir.

Kütahya İli Arazi Varlığının İlçeler Üzerinden Dağılımı (hektar)

Kullanıla- TOPLAM Tarla Meyve mayan DİĞER İLÇE İLÇELER Nadas Sebze TARIM ÇAYIR ORMAN (Ekilen) ve Bağ Tarım ARAZİ ALANI ALANI Arazisi Merkez 75.728 6.901 641 1.566 2.944 87.780 25.593 120.593 23.644 257.610 Altıntaş 28.472 8.717 130 128 1.933 39.380 17.819 26.123 7.178 90.500 Aslanapa 22.943 3.000 0 22 212 26.177 1.513 37.967 243 65.900 Çavdarhisar 15.635 7.200 40 36 3.693 26.604 4.806 27.088 2.020 60.518 Dumlupınar 7.427 1.612 85 85 2.258 11.467 1.321 15.879 1.833 30.500 I.Alt Bölge 150.205 27.430 896 1.837 11.040 191.408 51.052 227.650 34.918 505.028 Gediz 32.764 4.720 875 2.279 231 40.869 9.999 74.050 20.482 145.400 Simav 50.878 5.576 1.420 948 2.229 61.051 5.449 79.860 13.125 159.485 Şaphane 4.601 90 1.303 80 2171 8.245 2.391 11.060 3.404 25.100 Pazarlar 4.159 130 936 178 12 5.415 1.200 3.237 763 10.615 II.Alt Bölge 92.402 10.516 4.534 3.485 4.643 115.580 19.039 168.207 37.774 340.600 Domaniç 7.781 3.000 128 93 1.770 12.772 11.465 35.610 2.053 61.900 Emet 18.716 4.950 156 614 4.650 29.086 2.500 35.288 108 66.982 Hisarcık 10.258 850 148 214 669 12.139 1.100 19.524 237 33.000 Tavşanlı 32.440 8.391 511 799 6.362 48.503 3.053 126.313 2.121 179.990 III.Alt Bölge 69.195 17.191 943 1.720 13.451 102.500 18.118 216.735 4.519 341.872 Genel 311.802 55.137 6.373 7.042 29.134 409.488 88.209 612.592 77.211 1.187.500 Toplam

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2005

Tarım yapılan 201.210 hektar tarım alanının sulanabilir olmasına rağmen 59.168 hektarı ( % 14,4) sulanabilmektedir. Kütahya İli Tarım Arazileri Sulamaları Devlet Sulaması (KHGM ve DSİ) 21.057 ha. Halk Sulaması 38.111 ha. TOPLAM 59.168 ha.

Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü

Sulanan alanların 38.111 hektarı halk sulaması şeklinde, 21.057 hektarı devlet sulaması şeklinde yapılmaktadır.

İlde toplam sulanabilir tarım arazisi 201.210 hektar olup, toplam tarım alanının %49,1’ini oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra toplam sulanan tarım arazisi 59.168 hektar olup, toplam sulanabilir arazinin % 29,4'ü kadardır. Toplam sulanan tarım alanının ilçeler itibariyle sıralaması ise; Altıntaş, Simav, Tavşanlı ve Merkez olarak sıralanmaktadır.

Kütahya’da 229 dekar örtü altı tarım alanı bulunmaktadır.

Tarımsal Hasıla

Kütahya ili Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) rakamları incelendiğinde, il GSYİH içerisinde tarım sektörü payı üçüncü sıradadır. GSYİH içinde tarım sektörünün payı (cari fiyatlarla) 1987 yılında % 16,2 iken, 2001 yılında % 12,9’a kadar gerilemiştir. Kütahya ili tarımsal hasılasının yıllar itibariyle gelişimi tabloda verilmektedir.

Kütahya İli Tarımsal Hasılasının Gelişimi, Bölge ve Türkiye Tarımsal Hasılası İçindeki Yeri (Milyar Tl - Cari Fiyatlarla)

FAALİYET KOLU 1987 1998 1999 2000 2001 - Çiftçilik ve Hayvancılık 104,4 74.309,5 108.348,6 139.197,2 174.413,6 - Ormancılık 20,0 4.096,5 5.122,7 8.790,9 10.440,5 - Balıkçılık 0,1 470,7 720,4 884,3 1.073,6 Kütahya Tarımsal Hasılası (1) 124,5 78.876,7 114.191,7 148.872,41 185.927,7 Kütahya GSYİH İçinde (%) 16,2 19,7 19,8 16,1 12,9 Ege Böl. Tarımsal. Hasılası. (2) 2.701 1.732.025 2.045.916 3.153.700 3.722.238 Türkiye Tarım Hasılası (3) 13.314 9.113.454 11.851.055 17.540.631 21.521.023 (1) / (2) (%) 4,61 4,55 5,58 4,72 5,00 (1) / (3) (%) 0,94 0,87 0,96 0,85 0,86 (2) / (3) (%) 20,29 19,01 17,26 17,98 17,30 Kaynak : DİE

Tablodan da görüldüğü gibi, cari fiyatlarla 1987 yılında 124,5 milyar TL olan Kütahya il tarımsal hasılası, 1987-2001 döneminde yaklaşık 1493 kat artarak 2001 yılında 185.927,7 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Ancak sabit fiyatlarla il tarımsal hasılası incelendiğinde aynı dönem (15 yıl) itibariyle yaklaşık olarak ortalama yıllık %0,23 düzeyinde bir artışın olduğu dikkati çekmektedir.

İl tarımsal hasılası içinde en yüksek payı çiftçilik ve hayvancılık sektörü oluşturmaktadır. 2001 yılı itibariyle (cari fiyatlarla) tarımsal hasıla içerisinde çiftçilik ve hayvancılık sektörünün payı % 93,8 olup, ormancılık sektörünün payı % 5,6 ve balıkçılığın payı ise % 0,6 gibi düşük bir düzeydedir.

Kütahya ili tarımsal hasılasının Ege Bölgesi ve Türkiye toplam tarımsal hasılası içerisindeki payları incelendiğinde ise; 1987 yılı Ege Bölgesi tarımsal hasılası içinde % 4,6 olan Kütahya'nın payı 2001 yılı itibariyle % 5,0 düzeyine yükseldiği ve yine Türkiye toplam tarımsal hasılası içinde % 0,94 olan Kütahya'nın payının 2001 yılı itibariyle % 0,86 düzeyine indiği görülmektedir. Aynı şekilde Ege Bölgesi'nin

toplam tarımsal hasılası 1987 yılında Türkiye tarımsal hasılası içinde % 20,3 iken 2001 yılında %17,3'e indiği dikkati çekmektedir.

Tarımsal Üretim ve Verimlilik

Bitkisel Üretim

Ortalama yıllık yağış miktarının 491-683 mm arasında olması ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik nedeniyle tarımsal üretimi kısıtlayıcı en önemli faktör yağış olmaktadır. Bitkisel üretim hububat üzerinde yoğunlaşmış olup, nadas+tahıl sistemi uygulanmaktadır. İl tarım arazisinin kullanım amaçlarına göre dağılımı tabloda verilmektedir.

İl Tarım Alanının Kullanış Amaçlarına Göre Dağılımı (Ha) (2004) Tarla Alanı Bağ/ Kullanılmayan İlçeler Sebzelikler TOPLAM Ekilen Nadas Bahçe Arazi Merkez 73.126 8.380 1.583 639 4.052 87.780 Altıntaş 28.728 8.717 32 0 1.903 39.380 Aslanapa 21.865 4.000 138 130 44 26.177 Çavdarhisar 15.685 7.140 38 50 3.691 26.604 Domaniç 6.683 3.000 70 128 2.891 12.772 Dumlupınar 7.511 1.875 72 86 1.923 11.467 Emet 19.674 5.000 642 144 3.626 29.086 Gediz 32.698 4.700 2.374 871 226 40.869 Hisarcık 9.907 1.050 216 143 823 12.139 Pazarlar 4.079 130 177 939 90 5.415 Simav 50.380 6.964 941 1.274 1.492 61.051 Şaphane 3.836 90 103 1.293 2.923 8.245 Tavşanlı 33.460 8.391 799 511 5.342 48.503 TOPLAM 307.632 59.437 7.185 6.208 29.026 409.488 Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü

Toplam Kütahya il alan içerisinde % 34,5’lik bölümü tarım alanı oluşturmaktadır. İl toplam tarım arazisinin % 89,6'lık gibi büyük bir bölümü (367.069 ha) tarla alanı olarak kullanılmakta olup, bu alanın % 16,2'si nadasa bırakılmaktadır. İl tarla alanının Merkez, Simav, Tavşanlı ve Gediz ilçelerinde daha geniş yer kapladığı görülmektedir.

Toplam tarım arazisi içerisinde % 1,75’lik pay ile sebze arazisi ikinci büyük alanı (Gediz, Merkez ve Simav), % 1,52 ile üçüncü büyük alanı bağ ve meyvelikler (Şaphane, Simav ve Pazarlar) oluşturmaktadır. İlde tarım arazisi olupta kullanılmayan arazinin payı ise % 7,1'dir.

Kütahya ili tarım alanlarının yaklaşık % 15’i ancak sulanabilmektedir. Buna bağlı olarak kuru şartlarda tarım yapılmaktadır.

Kütahya ilinde 2003 yılı itibariyle üretilen bitkisel ürünlerin üretim değeri toplamı 401.262 milyar TL. olup, bunun %62,0’ını (248.945 milyar TL) tarla ürünleri üretimi, %10,9’unu sebze ürünleri (43.765 milyar TL) ve % 27,1’ini (108.552 milyar TL) ise meyve ürünleri üretimi oluşturmaktadır.

Bitkisel üretim değeri, pazarlanan ürün değeri ile incelendiğinde ise, il bitkisel üretim değerinin 301.735 milyar TL’lık bölümünün pazarlandığı ve bunun %57,9’unu tarla ürünleri, %12,7’sini sebze ürünleri, % 29,4’ünü ise meyve ürünleri üretiminin teşkil ettiği görülmektedir.

Aşağıdaki tabloda 2003 yılı itibariyle Kütahya ili bitkisel üretim değerinin dağılımı, Türkiye ve Ege Bölgesi ile karşılaştırması verilmektedir.

Kütahya, Ege Bölgesi ve Türkiye'nin Bitkisel Üretim Değeri (2003) Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Üretim Pazarlanan Üretim Pazarlanan Üretim Pazarlanan

Ton Milyar TL Milyar TL (%) Ton Milyar TL Milyar TL (%) Ton Milyar TL Milyar TL (%) Tarla ürünleri 55.681.225 18.042.130 13.972.831 41,34 5.894.701 2.532.011 2.076.393 33,69 687.443 248.945 174.618 57,87 Tahıllar 30.658.000 9.463.460 6.490.380 46,45 3.044.346 888.271 597.488 28,78 530.679 162.200 109.633 62,78 Baklagiller 1.558.050 1.472.814 1.023.266 7,32 160.314 154.693 102.179 4,92 42.030 42.640 28.301 16,21 Endüstriyel Bitkiler 13.798.395 3.675.154 3.522.762 25,21 1.243.681 1.046.500 1.010.136 48,65 30.306 6.817 6.274 3,59 Yağlı Tohumlar 2.358.780 840.411 819.005 5,86 430.258 72.076 68.629 3,31 5.648 6.559 6.487 3,72 Yumru Bitkiler 7.308.000 2.590.291 2.117.417 15,15 1.016.102 370.471 297.962 14,35 78.780 30.730 23.922 13,70 Sebzeler 24.018.697 10.154.837 8.963.528 26,52 4.821.320 2.167.941 1.919.712 31,14 87.716 43.765 38.390 12,72 Yaprağı Yenen Sebzeler 1.696.600 911.685 802.869 8,96 346.865 196.503 173.982 9,06 13.920 7.436 6.651 17,32 Baklagil Sebzeler 709.000 640.201 528.888 5,90 128.701 121.513 101.309 5,28 4.223 3.667 3.009 7,84 Meyvesi Yenen Sebzeler 20.678.500 8.082.831 7.176.572 80,06 4.238.417 1.780.383 1.581.668 82,39 66.650 30.605 26.975 70,27 Soğansı, Yumru,Kök Sebz. 826.580 450.872 388.028 4,33 59.323 39.656 33.764 1,76 2.923 2.057 1.755 4,57 Diğer Sebzeler 108.017 69.249 67.172 0,75 48.014 29.885 28.989 1,51 0 0 0 0 Meyveler 14.010.370 12.508.780 10.867.446 32,15 2.928.514 2.575.208 2.167.980 35,17 90.920 108.552 88.727 29,41 Yumuşak Çekirdekliler 3.097.000 2.072.478 1.776.368 16,35 338.978 223.239 191.275 8,82 34.146 27.245 23.081 26,01 Taş Çekirdekliler 2.455.900 2.999.956 2.448.086 22,53 533.721 644.871 516.503 23,82 38.525 49.635 38.946 43,89 Turunçgiller 2.487.650 1.177.542 1.149.275 10,58 253.792 133.110 129.291 5,96 0 0 0 0 Sert Kabuklular 789.000 2.036.699 1.835.406 16,89 55.538 153.200 126.775 5,85 5.978 19.793 16.750 18,88 Üzümsü Meyveler 4.311.820 3.874.506 3.314.188 30,50 1.746.485 1.420.788 1.204.136 55,54 12.271 11.878 9.950 11,21 Çay 869.000 347.600 344.124 3,17 0 0 0 0,00 0 0 0 0,00 TOPLAM 93.710.292 40.705.748 33.803.805 100,00 13.644.535 7.275.160 6.164.085 100,00 866.079 401.262 301.735 100,00 Kaynak: DİE 2003

Kütahya ili bitkisel üretim değerinin yapısı incelendiğinde, Türkiye ve Ege Bölgesi’nden farklı bir yapının görülmediği anlaşılmaktadır. Yani, üretim değeri olarak Türkiye ve Ege Bölgesi'nde ilk sırada tarla ürünleri, ikinci sırada meyve ürünleri ve üçüncü sırada da sebze ürünleri yer alırken, aynı şekilde Kütahya ilinde de, ilk sırada tarla ürünleri, ikinci sırada meyve ürünleri ve üçüncü sırada da sebze ürünlerinin yer aldığı görülmektedir. Ancak pazarlanan ürün değeri açısından bölgede ilk sırada meyve ürünlerinin geldiği dikkati çekmektedir.

2003 yılı itibariyle Ege Bölgesi’nde pazarlanan bitkisel üretim değerinin % 33,7’sini tarla ürünleri, % 31,1’ini meyveler, % 35,2’sini sebzeler, Türkiye genelinde ise, % 41,3'ünü tarla ürünleri, % 32,2’sini meyveler, % 26,5'ini de sebzelerden oluştuğu görülmektedir.

Tarla Ürünleri Üretimi

Ege bölgesinde tahıl ve baklagil ekiliş alanı (hektar) ve üretim miktarı (ton) bakımından Kütahya ikinci sırada olup, tarla ürünleri ekilişlerinin çoğunluğunu tahıllar oluşturmaktadır.

TR3 Ege Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (ha)

İstatistiki Bölge Endüstri Yağlı Yumrulu Yem Tahıllar Baklagiller TOPLAM Birimleri Bitkileri Tohumlar Bitkiler Bitkileri TR31- TR310 İzmir 55.860 1.608 70.517 0 12.625 37.762 178.372 İZMİR 55.860 1.608 70.517 0 12.625 37.762 178.372 TR321 Aydın 45.405 562 86.815 3.100 587 20.340 156.809 TR32- TR322 Denizli 182.571 20.044 73.445 5.986 850 15.501 298.397 TR323 Muğla 68.032 9.458 19.852 6.765 5.695 10.413 120.215 TR3- AYDIN 296.008 30.064 180.112 15.851 7.132 46.254 575.421 TR331 Manisa 183.944 16.002 111.895 1.930 1.595 12.417 327.783 TR332 Afyonkarahisar 351.048 18.394 34.980 10.351 11.194 13.609 439.576 TR33- TR333 Kütahya 239.307 34.634 10.789 4.301 4.036 12.614 305.681 TR334 Uşak 135.204 48.613 9.000 11.611 33 8.541 213.002 MANİSA 909.503 117.643 166.664 28.193 16.858 47.181 1.286.042 *EGE BÖLGESİ 1.261.371 149.315 417.293 44.044 36.615 131.197 2.039.835 TR 3 % 9,40 11,90 32,13 6,81 12,54 19,98 11,61 **TÜRKİYE 13.413.600 1.255.150 1.298.694 647.050 291.900 656.500 17.562.894 Kaynak: * İl Müdürlüğü Verileri 2003 ** DİE - TARIMSAL YAPI 2003 Not:Alandaki farklılıklar 2. ürün ekilişlerinden kaynaklanmaktadır.

Kütahya'da bitkisel ürünler üretimi içerisinde değer ve miktar olarak ilk sırada tarla ürünleri üretimi yer almaktadır. İlin yıllar itibariyle önemli tarla ürünlerinin miktar olarak gelişimi tabloda verilmektedir.

İlin Yıllar İtibariyle Bazı Tarla Ürünleri Üretimi (Ton) ÜRÜN 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004(*) Buğday 287.450 342.328 347.957 314.816 349.086 362.663 482.458 Arpa 138.890 150.427 146.962 131.009 141.764 155.308 176.259 Mısır 8.121 8.987 9.060 10.177 9.468 8.106 - Darı 2.566 2.506 2.873 3.680 4.512 4.280 4.260 Nohut 26.121 29.910 27.098 25.295 31.620 31.334 31.563 Fasulye 4.893 5.085 4.764 5.701 2.750 5.872 6.245 Mercimek (Yeşil) 881 708 778 1.061 1.381 1.334 1.360 Fiğ 1.040 1.306 1.455 1.665 1.596 2.442 - Şeker Pancarı 334.002 281.383 307.857 242.284 258.367 27.678 245.672 Ayçiçeği 7.491 7.577 5.268 4.208 4.493 2.832 5.598 Haşhaş (Tohum) 2.291 2.640 314 961 548 2.796 - Soğan (Kuru) 43.096 44.037 43.377 43.035 38.274 25.560 - Sarımsak (Kuru) 1.487 2.164 1.949 2.109 1.969 1.502 - Patates 52.368 58.683 60.871 50.580 44.285 38.352 38.740 Hayvan Pancarı 7.202 9.728 12.963 9.793 11.880 13.366 10.408 Kaynak: DİE (*) İl Tarım Müdürlüğü Kütahya ili tarla ürünleri üretimi içerisinde miktar olarak ilk sırayı her zaman buğday ürünü almıştır. İlde buğday üretimi bütün ilçelerde yapılmakla birlikte Merkez, Simav, Tavşanlı, Gediz ve Altıntaş ilçelerinde daha yoğun (toplam üretimin yaklaşık % 70) yapılmaktadır. İlde buğday ürününden sonra en fazla üretimi yapılan ürünler ise şeker pancarı, arpa, patates ve nohut ürünlerinin olduğu görülmektedir.

İlde 2003 yılı itibariyle 687.443 ton tarla ürünleri üretilmiş ve üretilen bu ürünlerin toplam değeri 248.945 milyar TL’dir. Üretimin % 70,1’i pazarlanmış olup, pazarlanan üretimin değeri ise 174.618 milyar TL’dir.

İlde tarla ürünleri üretiminde ağırlıklı payı (üretim değeri olarak) tahıl ürünleri üretimi % 65,2 pay ile ilk sırayı almaktadır. Tarla ürünleri üretiminde tahıldan sonra ikinci ürün grubu % 17,1 pay ile baklagiller, üçüncü grubu % 12,3 pay ile yumru bitkiler, dördüncü grubu % 2,7 ile endüstri bitkileri ve beşinci grubu % 2,6 ile yağlı tohumlar teşkil etmektedir.

Yine değer olarak, tahılların içinde buğday % 73 ve arpa % 24, baklagillerin içinde nohut % 68 ve fasulye % 22, yumru bitkilerin içinde patates % 49, soğan (kuru) % 30 endüstriyel bitkilerin içinde haşhaş (kapsül) % 64 ve şeker pancarı % 35, yağlı tohumlar içinde ayçiçeği % 63 ve haşhaş(tohum) % 37 gibi paylara sahip olduğu ve yaygın olarak yapıldığı görülmektedir.

TR3 Ege Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton) İstatistiki Bölge Endüstri Yağlı Yumrulu Yem Bitkileri Tahıllar Baklagiller TOPLAM Birimleri Bitkileri Tohumlar Bitkiler Hasıl Silaj Yeşil Ot Kuru Ot TR31- TR310 İzmir 195.999 2.994 196.130 0 319.595 948.148 60.176 60.506 1.783.549 İZMİR 195.999 2.994 196.130 0 319.595 948.148 60.176 60.506 1.783.549 TR321 Aydın 202.717 874 273.618 8.490 12.573 330.449 23.097 122.445 974.263 TR32- TR322 Denizli 571.671 19.930 282.959 16.343 19.272 104.740 69.790 56.915 1.141.620 TR323 Muğla 184.562 15.460 48.353 7.850 126.665 102.973 129.918 10.790 626.571 TR3- AYDIN 958.950 36.264 604.930 32.683 158.510 538.162 222.805 190.150 2.742.454 TR331 Manisa 510.862 14.966 207.009 4.704 28.089 112.753 6.669 24.147 909.199 TR332 A.Karahisar 889.005 15.442 607.136 20.457 390.554 167.682 97.859 36.024 2.224.159 TR33- TR333 Kütahya 656.349 42.265 199.848 9.536 77.919 141.425 96.472 33.651 1.257.465 TR334 Uşak 312.893 46.604 63.238 5.436 560 26.100 23.595 7.376 485.802 MANİSA 2.369.109 119.277 1.077.231 40.133 497.122 447.960 224.595 101.198 4.876.625 *EGE BÖLGESİ 3.524.058 158.535 1.878.291 72.816 975.227 1.934.270 507.576 351.854 9.402.627 TR 3 % 11,57 10,16 12,35 6,93 13,34 - 18,28 13,90 15,28 ** TÜRKİYE 30.458.500 1.560.050 15.203.160 1.050.860 7.308.000 ***650.000 2.776.400 2.531.000 61.537.970 Kaynak: * İl Müdürlüğü Verileri 2003 ** DİE - TARIMSAL YAPI 2003 *** Hasıl Mısır üretim miktarıdır.

Kütahya ili tarla ürünleri üretiminin Ege Bölgesi ve Türkiye üretimi içerisindeki yeri 2003 yılı itibariyle aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Tablodan da görüldüğü gibi, Türkiye tarla ürünleri üretimi içerisinde ilde üretilen en önemli ürünler miktar olarak Darı (%61, Hayvan Pancarı (%8), Haşhaş (kapsül) ve haşhaş (tohum) (%5'er) olduğu görülmektedir. Ege Bölgesi tarla ürünleri üretimi içerisinde üretilen en önemli ürünler ise, Kuşyemi, Acı bakla (%100), Darı (%79), Fiğ (%41), Fasulye (%38), Hayvan Pancarı (%32), Nohut (%27) ve Mercimek(yeşil) (%25) olduğu dikkati çekmektedir.

Tarla Ürünleri Üretimi ve Kütahya'nın Ülke ve Bölge İçindeki Yeri

Türkiye (1) Ege Bölgesi (2) Kütahya (3) Üretim Pay (%)

Ürünler Verim Verim Verim Üretim Üretim Üretim Kg / Kg / Kg / (3)/(1) (3)/(2) Ton Ton Ton Ha. Ha. Ha. Toplam 55.681.225 - 5.894.701 - 687.443 - 1,23 11,66 Tahıllar 30.658.000 - 3.044.346 - 530.679 - 1,73 17,43 Buğday 19.000.000 2.099 1.663.290 2.248 362.663 2.253 1,91 21,80 Arpa 8.100.000 2.393 1.086.328 2.655 155.308 2.674 1,92 14,30 Çavdar 240.000 1.717 6.058 1.539 121 1.186 0,05 2,00 Yulaf 270.000 2.095 14.426 1.903 190 1.681 0,07 1,32 Kaplıca 8.200 1.079 0 0 0,00 0,00 Mısır 2.800.000 5.015 268.737 5.076 8.106 2.003 0,29 3,02 Darı 7.000 1.750 5.433 2.306 4.280 3.008 61,14 78,78 Pirinç 223.200 3.434 0 0 0,00 0,00 Kuşyemi 600 1.200 11 2.200 11 2.200 1,83 100,00 Mahlut 9.000 1.385 63 600 0 0 0,00 0,00 Baklagiller 1.558.050 - 160.314 - 42.030 - 2,70 26,22 Bakla 33.000 1.941 12.382 2.034 808 2.329 2,45 6,53 Bezelye 3.500 3.059 261 2.122 0 0 0,00 0,00 Nohut 600.000 959 115.900 1.032 31.334 1.155 5,22 27,04 Fasulye 250.000 1.548 15.446 1.311 5.872 1.520 2,35 38,02 Mercimek (Yeşil) 55.000 896 5.343 973 1.334 1.876 2,43 24,97 Mercimek 485.000 1.281 370 930 0 0 0,00 0,00 (Kırmızı) Börülce 2.400 800 2.039 759 1 1.000 0,04 0,05 Fiğ 121.000 487 5.917 235 2.442 509 2,02 41,27 Burçak 2.300 767 387 921 77 1.100 3,35 19,90

Buy 2.100 1.050 9 900 0 0 0,00 0,00 Mürdümük 3.750 1.071 2.260 765 162 2.250 4,32 7,17 Endüstriyel Bitkiler 13.798.395 - 1.243.681 - 30.306 - 0,22 2,44 Tütün 152.856 800 90.318 723 0 0 0,00 0,00 Şeker pancarı 12.622.934 40.141 852.065 41.174 27.678 35.668 0,22 3,25 Keten (lif) 55 220 0 0 0,00 0,00 Kenevir (lif) 800 1.231 1 500 1 500 0,13 100,00 Haşhaş (kapsül) 47.619 479 31.161 502 2.560 563 5,38 8,22 Pamuk (kütlü) 2.295.417 3.646 648.875 3.188 0 0 0,00 0,00 Pamuk (saf) 900.271 1.430 260.143 0 0 0,00 0,00 Anason 12.300 572 4.932 603 35 603 0,28 0,71 Kırmızı biber 40.000 4.000 2.414 2.131 30 5.000 0,08 1,24 Kimyon 20.000 667 2.645 650 0 0 0,00 0,00 Acı bakla 660 943 2 2.000 2 2.000 0,30 100,00 Şerbetçi otu 900 3.600 0 0 0,00 0,00 Yağlı Tohumlar 2.358.780 - 430.258 - 5.648 - 0,24 1,31 Susam 22.000 501 6.279 592 19 559 0,09 0,30 Ayçiçeği 800.000 1.475 17.091 786 2.832 746 0,35 16,57 Keten (tohum) 110 440 0 0 0,00 0,00 Kenevir (tohum) 80 123 1 1 500 1,25 100,00 Haşhaş (tohum) 52.000 523 34.025 2.796 614 5,38 8,22 Çiğit 1.307.920 2.077 364.074 0 0 0,00 0,00 Yerfıstığı 85.000 3.036 8.162 2.937 0 0 0,00 0,00 Soya 85.000 3.148 0 0 0,00 0,00 Aspir 170 680 0 0 0,00 0,00 Kolza 6.500 2.321 626 2.039 0 0 0,00 0,00 Yumru Bitkiler 7.308.000 - 1.016.102 - 78.780 - 1,08 7,75 Soğan (kuru) 1.750.000 21.341 148.335 18.612 25.560 15.510 1,46 17,23 Sarımsak (kuru) 98.000 8.522 7.606 4.574 1.502 9.447 1,53 19,75 Patates 5.300.000 27.257 818.867 28.811 38.352 18.492 0,72 4,68 Hayvan pancarı 160.000 47.059 41.294 53.979 13.366 51.211 8,35 32,37 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

İl tarla ürünleri veriminin bölge ve Türkiye geneline göre incelenmesi durumunda ise, Türkiye geneline göre, buğday, arpa, darı, kuş yemi, bakla, nohut ve mercimek (yeşil) gibi bir çok üründe il tarla ürünlerinin Türkiye değerlerinin üstünde olduğu, Ege Bölgesine göre ise, birkaç ürün haricinde çoğu üründe aynı verimliliğe sahip olduğu görülmektedir.

Manisa Alt Bölgesinde İllerinde Önemli Tarla Ürünlerinin Verim Ortalamaları (kg/da) Kütahya A.Karahisar Manisa Ürünler Uşak (kg/ha) *Ege Bölgesi **Türkiye (kg/ha) (kg/ha) (kg/ha) Buğday 275 228 230 241 262 209 Arpa 271 284 234 208 267 238 Mısır (Dane) 275 372 194 799 619 500 Nohut 115 105 96 93 103 95 Fasulye 157 116 155 101 135 154 Bakla 228 151 164 279 194 Yeşil Mercimek 178 108 86 53 94 89 Börülce 100 61 107 80 80 Tütün 40 43 73 69 61 Haşhaş (Kapsül) 74 66 43 26 52 10 Haşhaş (Tohum) 74 72 43 31 55 4.003 Şeker Pancarı 4.145 4.267 4.525 7.028 4.345 147 Ayçiçeği 129 84 121 97 116 50 Susam 63 44 42 64 67 304 Patates 1.840 3.629 1.697 2.157 2.871 2.718 Kaynak: * İl Tarım Müdürlükleri, 2003, ** DİE, TARIMSAL YAPI, 2003 4

Sebze Ürünleri Üretimi

TR3 Ege Bölgesinde Öncelikli Açıkta Sebze Ürünlerinin Ekiliş Alanları (ha) İstatistiki Bölge Lahana Pırasa Ispanak Marul Enginar Fasulye Bakla Bezelye Birimleri TR31 TR310 İzmir 1.226 1.084 2.190 1.115 955 2.542 516 1.077 TR31 İzmir Alt Bölgesi 1.226 1.084 2.190 1.115 955 2.542 516 1.077 TR321 Aydın 395 463 710 506 78 1.148 425 428 TR32- TR322 Denizli 112 194 278 184 0 642 84 57 TR323 Muğla 474 362 480 262 6 1.871 221 128 TR3 TR32 Aydın Alt Bölgesi 981 1.019 1.468 952 84 3.661 730 613 TR331 Manisa 1.385 315 870 368 15 673 181 113 TR332 Afyonkarahisar 279 410 172 119 0 1.100 1 0 TR33- TR333 Kütahya 202 436 327 155 0 483 70 0 TR334 Uşak 100 122 158 93 0 272 37 10 TR33 Manisa Alt Bölgesi 1.966 1.283 1.527 735 15 2.528 289 123 EGE BÖLGESİ 4.173 3.386 5.185 2.802 1.054 8.731 1.535 1.813 Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü 2003 TR3 Ege Bölgesinde Öncelikli Açıkta Sebze Ürünlerinin Ekiliş Alanları (ha) İstatistiki Bölge Kabak Barbunya Kavun Karpuz Patlıcan Domates Biber Hıyar Birimleri (sakız) TR31- TR310 İzmir 425 2.410 10.091 378 1.396 12.558 5.285 3.659 İZMİR 425 2.410 10.091 378 1.396 12.558 5.285 3.659 TR321 Aydın 82 960 3.427 439 1.308 3.402 1.770 719 TR32- TR322 Denizli 38 4.367 3.472 45 271 3.210 587 588 TR323 Muğla 466 3.543 3.014 276 1.456 4.899 1.621 683 TR3- AYDIN 586 8.870 9.913 760 3.035 11.511 3.978 1.990 TR331 Manisa 70 5.366 5.622 466 1.210 16.445 3.696 1.272 TR332 Afyon 0 442 208 24 160 850 393 2.336 TR33- TR333 Kütahya 48 537 357 74 4 1.400 628 298 TR334 Uşak 0 775 3.080 43 218 910 471 557 MANİSA 118 7.120 9.267 607 1.592 19.605 5.188 4.463 EGE BÖLGESİ 1.129 18.400 29.271 1.745 6.023 43.674 14.451 10.112 Kaynak :* İl Müdürlüğü Verileri -2003 Not : Örtü altı üretimleri dahil edilmemiştir.

Kütahya ili bitkisel ürünler üretimi içerisinde sebze ürünleri üretimi gelir kaynağı olarak son sırada yer almaktadır. İlde 2003 yılı itibariyle 87.716 ton sebze ürünleri üretilmiş ve bu ürünlerin toplam değeri 43.765 milyar TL’dir. Üretilen sebze ürünlerinin %87,7’si pazarlanmış olup, pazarlanan sebze ürünlerinin değeri 38.390 milyar TL’dir. İlin yıllar itibariyle önemli sebze ürünlerinin miktar olarak gelişimi tabloda verilmektedir. İlin Yıllar İtibariyle Bazı Sebze Ürünleri Üretimi (Ton) ÜRÜN 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004(*) Lahana(baş) 2.960 3.350 3.359 2.653 3.050 13.920 3.033 Ispanak 2.329 2.541 2.535 2.091 2.237 2.062 1.690 Pırasa 8.170 9.793 9.859 7.935 7.810 7.253 5.376 Fasulye 3.626 3.791 3.603 2.934 3.466 2.927 3.430 Bakla 978 1.054 1.147 882 1.304 1.019 - Bamya 64 107 52 43 44 31 - Kavun 12.582 13.025 12.642 10.916 11.025 8.116 - Karpuz 7.737 8.552 7.389 5.798 6.777 5.406 - Hıyar 4.865 7.544 7.225 6.881 8.755 8.516 4.536 Domates 27.867 30.447 38.900 36.840 37.196 33.532 31.329 Biber(sivri) 7.434 7.860 7.148 6.336 6.789 5.939 5.408 5

Soğan (taze) 1.240 1.239 1.183 1.023 991 954 1.099 Kaynak: DİE , (*) İl Tarım Müdürlüğü

İlde üretilen sebze ürünlerinin içerisinde ilk sırayı domates (Simav, Gediz, Merkez), lahana-baş (Merkez, Tavşanlı), hıyar (Tavşanlı, Gediz, Merkez), kavun, pırasa ve biber(sivri) gibi ürünlerin ilk sırayı aldığı görülmektedir. Tablo 141’de Kütahya ili sebze ürünleri üretiminin Ege Bölgesi ve Türkiye sebze ürünleri üretimi ile mukayeseli olarak verilmektedir.

Sebze Ürünleri Üretimi ve Kütahya'nın Ülke ve Bölge İçindeki Yeri (2003) Üretim (Ton) Üretim Pay (%) Ürün Adı Türkiye Ege Bölgesi Kütahya (1) (2) (3) (3)/(1) (3)/(2) Toplam sebze alanı (hektar) 817.852 161.264 5.522 0,68 3,42 Toplam üretim 24.018.697 4.821.320 87.716 0,37 1,82

Yaprağı yenen sebzeler 1.696.600 346.865 13.920 0,82 4,01 Lahana (baş) 629.000 118.720 3.126 0,50 2,63 Lahana (yaprak) 92.000 1.500 0 0,00 0,00 Enginar 28.000 14.471 0 0,00 0,00 Kereviz 17.800 11.813 0 0,00 0,00 Marul (göbekli) 190.000 51.486 1.205 0,63 2,34 Marul (kıvırcık) 150.000 8.074 272 0,18 3,37 Ispanak 220.000 55.386 2.062 0,94 3,72 Pırasa 305.000 81.384 7.253 2,38 8,91 Pazı 7.300 283 0 0,00 0,00 Semizotu 2.200 95 0 0,00 0,00 Tere 1.400 150 0 0,00 0,00 Dereotu 1.400 230 0 0,00 0,00 Nane 6.000 139 0 0,00 0,00 Maydanoz 45.000 2.487 2 0,00 0,08 Roka 1.500 647 0 0,00 0,00

Baklagil sebzeleri 709.000 128.701 4.223 0,60 3,28 Fasulye 545.000 81.523 2.927 0,54 3,59 Bakla 44.000 13.647 1.019 2,32 7,47 Bezelye 54.000 13.165 0 0,00 0,00 Barbunya fasulye 52.000 9.519 272 0,52 2,86 Börülce 14.000 10.847 5 0,04 0,05

Meyvesi yenen sebzeler 20.678.500 4.238.417 66.650 0,32 1,57 Bamya 35.500 15.063 31 0,09 0,21 Balkabağı 73.000 6.505 2.384 3,27 36,65 Kavun 1.735.000 402.330 8.116 0,47 2,02 Karpuz 4.215.000 902.374 5.406 0,13 0,60 Kabak (sakız) 295.000 40.045 890 0,30 2,22 Hıyar 1.780.000 368.017 8.516 0,48 2,31 Patlıcan 935.000 173.977 21 0,00 0,01 Domates 9.820.000 1 975.237 33.532 0,34 1,70 Biber (dolmalık) 420.000 60.404 1.815 0,43 3,00 Biber (sivri) 1.370.000 294.465 5.939 0,43 2,02

Soğansı,yumru ve kök sebzeler 826.580 59.323 2.923 0,35 4,93 Sarımsak (taze) 27.000 3.790 527 1,95 13,91 Soğan (taze) 220.000 31.595 954 0,43 3,02

Havuç 405.000 15.262 631 0,16 4,13 Turp (bayır) 20.000 5.834 676 3,38 11,59 Turp (kırmızı) 153.000 2.662 135 0,09 5,07 Yerelması 80 0 0 0,00 0,00 Şalgam 1.500 180 0 0,00 0,00

Diğer sebzeler 108.017 48.014 0 0,00 0,00 Karnabahar 108.000 48.014 0 0,00 0,00 Kuşkonmaz 17 0 0 0,00 0,00 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

Tablodan görüldüğü gibi, Türkiye sebze ürünleri üretimi içerisinde ilde üretilen önemli bir ürün bulunmamakla birlikte, Turp(bayır), Balkabağı, Pırasa ve Bakla gibi ürünlerin küçük paylar aldığı görülmektedir. Ege Bölgesi sebze ürünleri üretimi içerisinde üretilen en önemli ürünler ise, Balkabağı (%37), Taze Sarımsak (%14), Turp-Bayır (%12) ve Bakla (%7) 'dir.

İl sebze ürünleri üretiminde ağırlıklı payı (pazarlama değeri açısından) meyvesi yenen sebzeler (domates, hıyar, balkabağı) oluşturmaktadır. Toplam sebze ürünleri içerisinde (değer açısından) domatesin payı % 33, hıyarın payı %10, kavunun payı %9 pırasanın payı % 8 ve biberin (sivri) payı ise % 8 gibi bir düzeydedir. Meyvesi yenen sebzelere ait üretim değeri il sebze ürünleri üretiminin yaklaşık % 70’ini teşkil etmektedir.

Manisa Alt Bölgesinde İllerinde Önemli Sebze Ürünlerinin Verim Ortalamaları (kg/da)

Kütahya Manisa Ürünler A.Karahisar (kg/ha) Uşak (kg/ha) Ege Bölgesi (kg/ha) (kg/ha) Lahana 1.547 3.174 1.533 3.055 2.900 Pırasa 1.663 1.752 1.467 2.700 2.404 Ispanak 627 882 784 1.336 1.123 Marul 904 1.519 1.122 1.208 1.534 Fasulye 606 922 692 1.467 921 Bakla 1.460 100 722 969 889 Barbunya 567 843 841 Kavun 1.511 2.417 1.411 2.232 2.223 Karpuz 1.514 1.894 1.370 2.155 3.005 Kabak (Sakız) 1.203 1.888 1.577 1.921 2.189 Patlıcan 525 1.718 1.056 2.524 2.574 Domates 2.328 2.641 2.328 3.923 3.982 Biber 1.232 1.217 1.232 3.154 2.445 Hıyar 1.646 2.086 1.646 2.017 1.813 Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2003

Meyve Ürünleri Üretimi

Kütahya ili bitkisel ürünler üretimi içerisinde gelir kaynağı açısından ikinci sırada meyve ürünleri gelmektedir. İlde 2003 yılı itibariyle 90.920 ton meyve ürünleri üretilmiş ve bu ürünlerin toplam değeri 108.552 milyar TL’dir. İl bitkisel ürünler üretimi değerinin %27,1’ini oluşturan meyve üretim değeri içinde en yüksek payı % 45,7 ile taş çekirdekliler

7 almaktadır. İlin yıllar itibariyle önemli meyve ürünlerinin miktar olarak gelişimi tabloda verilmektedir.

İlin Yıllar İtibariyle Bazı Meyve Ürünleri Üretimi (Ton) ÜRÜN 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004(*) Armut 7.971 7.469 7.618 7.817 7.631 7.868 6.357 Ayva 985 991 1.013 1.002 1.172 1.255 1.294 Elma 22.677 24.317 24.538 23.969 25.530 24.909 21.164 Erik 7.108 5.821 5.585 5.654 3.497 4.993 5.046 Kayısı 205 255 198 300 219 307 270 Kiraz 2.668 4.473 1.908 4.174 1.895 7.763 7.098 Vişne 6.306 14.015 4.547 14.545 7.638 23.524 22.546 Ceviz 2.202 2.031 1.600 1.671 1.699 1.850 2.003 Kestane 1.672 1.672 1.768 2.554 2.476 3.068 3.068 Üzüm (hektar) 15.656 11.517 9.707 8.496 9.899 964 908 Kaynak: DİE, (*) İl Tarım Müdürlüğü

Kütahya ili meyve ürünleri üretimi içerisinde miktar olarak ilk sıraları elma(Gediz, Emet), vişne (Şaphane, Pazarlar), armut (Emet, Gediz) ve kiraz (Şaphane, Pazarlar) ürünleri almaktadır.

İl meyve ürünleri üretiminin Ege Bölgesi ve Türkiye üretimi içindeki yeri tabloda verilmektedir.

Meyve Ürünleri Üretimi ve Ağaç Sayısı (2003) Üretim Türkiye (1) Ege Bölgesi (2) Kütahya (3) Pay (%) Ürün Adı Ağaç sayısı* Üretim Ağaç sayısı Üretim Ağaç sayısı Üretim (3)/(1) (3)/(2) (Adet) (Ton) (Adet) (Ton) (Adet) (Ton)

Toplam 644.542.200 14.010.370 97.956.935 2.928.514 2.901.650 90.920 0,65 3,10

Yumuşak çekir. 58.606.000 3.097.000 6.593.110 338.978 860.720 34.146 1,10 10,07 Armut 12.240.000 370.000 1.918.044 41.603 202.950 7.868 2,13 18,91 Ayva 3.630.000 110.000 465.257 11.010 43.866 1.255 1,14 11,40 Elma 42.100.000 2.600.000 4.130.037 284.621 605.164 24.909 0,96 8,75 Muşmula 350.000 5.000 71.367 1.562 8.740 114 2,28 7,30 Yenidünya 286.000 12.000 8.405 182 0 0 0,00 0,00

Taş çekirdekliler 162.606.000 2.455.900 69.388.123 533.721 1.557.062 38.525 1,57 7,22 Erik 8.600.000 210.000 1.500.215 33.677 199.340 4.993 2,38 14,83 İğde 426.000 5.000 111.138 1.428 36.400 451 9,02 31,58 Kayısı 13.470.000 460.000 507.661 10.891 14.650 307 0,07 2,82 Zerdali 1.970.000 39.000 65.395 1.485 2.850 55 0,14 3,70 Kiraz 11.600.000 265.000 3.737.818 84.350 286.707 7.763 2,93 9,20 Kızılcık 1.270.000 11.900 65.161 806 56.003 531 4,46 65,88 Şeftali 15.450.000 470.000 3.306.510 92.473 40.357 901 0,19 0,97 Vişne 7.070.000 145.000 2.433.720 54.032 920.755 23.524 16,22 43,54 Zeytin 102.750.000 850.000 57.660.505 254.579 0 0 0,00 0,00

Turunçgiller 31.309.000 2.487.650 6.348.990 253.792 0 0 0,00 0,00 Limon 6.530.000 550.000 702.733 45.471 0 0 0,00 0,00 Portakal 13.090.000 1.250.000 2.110.209 94.205 0 0 0,00 0,00 Mandalina 10.580.000 550.000 3.482.346 112.540 0 0 0,00 0,00 Turunç 89.000 2.650 34.851 402 0 0 0,00 0,00

Altıntop 1.020.000 135.000 18.851 1.174 0 0 0,00 0,00

Sert kabuklular 373.025.000 789.000 6.096.707 55.538 428.568 5.978 0,76 10,76 Antep fıstığı 42.700.000 90.000 2.896.470 3.334 177.850 583 0,65 17,49 Ceviz 6.200.000 130.000 734.915 15.955 82.477 1.850 1,42 11,60 Badem 3.995.000 41.000 1.216.828 9.129 20.510 471 1,15 5,16 Fındık 317.800.000 480.000 3.605 6 3.605 6 0,00 100,00 Kestane 2.330.000 48.000 1.244.889 27.114 144.126 3.068 6,39 11,32

Üzümsü meyveler 18.996.200 4.311.820 9.530.005 1.746.485 55.300 12.271 0,28 0,70 Çilek 10.400 150.000 748 18.777 111 770 0,51 4,10 Dut 2.555.000 55.000 179.854 3.400 52.800 1.614 2,93 47,47 İncir 10.535.000 280.000 8.515.998 224.453 2.500 44 0,02 0,02 Keçiboynuzu 363.000 14.000 21.410 289 0 0 0,00 0,00 Muz 2.520 110.000 0 0 0 0 0,00 0,00 Nar 4.290.000 80.000 782.327 16.005 0 0 0,00 0,00 Trabzon hurması 750.000 15.000 27.185 394 0 0 0,00 0,00 Üzüm 530.000 3.600.000 161.943 1.483.121 964 9.843 0,27 0,66 Kivi 485.000 5.500 2.267 21 0 0 0,00 0,00 Ahududu 335 1.950 2 18 0 0 0,00 0,00 Avokado 18.200 370 964 7 0 0 0,00 0,00

Çay 0 869.000 0 0 0 0 0,00 0,00 (*) Toplam ağaç sayısı verilmiştir. Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

İlde meyve ürünleri üretiminde ağırlıklı payı (üretim değeri olarak) taş çekirdekliler ürünleri üretimi % 45,7 pay ile ilk sırayı almaktadır. Meyve ürünleri üretiminde taş çekirdeklilerden sonra ikinci ürün grubu % 25,1 pay ile yumuşak çekirdekliler, üçüncü grubu % 18,2 pay ile sert kabuklular ve dördüncü grubu ise % 10,9 ile üzümsü meyvelerin aldığı görülmektedir.

Kütahya ili meyve üretiminin Ege Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri incelendiğinde, ilin Türkiye geneli içerisinde önemli bir yer teşkil eden meyve ürünü olarak vişne (%16,2), iğde (%9,0) ve kızılcık (%4,5) görülmektedir. İlin, Ege Bölgesi içindeki payının ise, sert kabuklular payının %10,8 (antep fıstığı, ceviz, fındık, kestane), yumuşak çekirdekliler payının ise % 10,0 (ayva, armut, elma), taş çekirdekliler payının % 7,2 (kızılcık, vişne, iğde, erik) olduğu dikkati çekmektedir.

Yem Bitkileri Üretimi

Kütahya ilinde bitkisel üretimle beraber yürütülen hayvancılığın aile bütçesine olan önemli katkısından dolayı yem bitkileri üretimi yapılmakta olup, ilde yem bitkilerinin tarım alanı içindeki payı yaklaşık %4,8 düzeyindedir. İlde yem bitkileri içinde en fazla ekilişi yapılan ürünler; fiğ, Yonca, Mısır(dane) ve silaj-hasıldır. Aşağıdaki tabloda ilin yıllar itibariyle yem bitkilerinin ekiliş alanları, verim ve üretim durumu verilmektedir.

Yem Bitkilerinin Ekiliş, Verim ve Üreti Durumu

2002 2003 2004 Ekiliş Verim Üretim Ekiliş Verim Üretim Ekiliş Verim Üretim (Ha) (Kg/Da) (Ton) (Ha) (Kg/Da) (Ton) (Ha) (Kg/Da) (Ton) Yonca 3.769 1.848 69.674 3.854 1.982 76.385 3.846 881 33.868 Korunga 1.595 695 11.095 1.390 731 10.165 1.699 333 5.650 Fiğ 4.294 761 32.678 5.902 773 45.593 5.918 267 15.810 Mısır(dane) 4.570 297 13.575 3.550 275 9.750 3.451 268 9.261 Silaj-hasıl 2.057 5.568 114.600 3.185 4.456 141.925 3.374 4.547 153.422 Burçak 160 150 240 75 101 76 77 100 77 Triticale 690 357 2.465 797 345 2.750 759 325 2.468 H.Pancarı 239 5.325 12.752 251 5.057 12.692 241 4.319 10.408 Mürdük 201 120 241 141 115 162 102 120 122 Kuşyemi 5 300 15 5 300 15 5 300 15 TOPLAM 17.580 - - 19.150 --19.472 - - Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü

Kütahya ilinde yem bitkisi olarak çoğunlukla silaj-hasıl üretimi yapıldığı ve bunu yonca ve fiğ üretiminin izlediği görülmektedir. Yem bitkileri ekiminin Simav, Tavşanlı ve Merkez ilçelerinde daha yoğun yapılmaktadır.

003 yılı itibariyle ilde yetiştirilen yem bitkileri üretiminin ekilen alan ve üretim miktarı itibariyle dağılımı Türkiye, bölge ve il olarak karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

İl, Bölge ve Türkiye Yem Bitkileri Üretimi (2003) Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Ürünler Ekilen Üretim Ekilen Üretim Ekilen Üretim Alan (Ha) (Ton) Alan (Ha) (Ton) Alan (Ha) (Ton) Mısır (Hasıl) 318.733 650.000 40.973 161.076 4.047 36.196 Fiğ (Yeşil ot) 249.267 455.000 25.143 122.758 4.799 19.718 Fiğ (Kuru ot) - 370.000 68.030 7.446 Burçak (Yeşil ot) 1.576 1.400 122 0 0 0 Burçak (Kuru ot) - 1.000 - 229 - 0 Yonca (Yeşil ot) 290.000 2.100.000 27.657 544.046 3.239 39.237 Yonca (Kuru ot) - 1.800.000 - 230.964 - 17.427 Korunga (Yeşil ot) 108.000 220.000 3.067 8.249 1.329 5.132 Korunga (Kuru ot) - 360.000 - 7.219 - 2.806 Korunga (Dane) - 2.000 - 12 - 12 Toplam 967.576 - 96.962 - 13.414 - Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

Tablodan da görüldüğü gibi, ilde toplam 13.414 ha alanda yem bitkileri ekimi yapılmaktadır. Bunun yanı sıra toplam 64.087 ton yeşil ot, 27.679 ton kuru ot, 36.196 ton hasıl ve 12 ton dane yem bitkileri üretimi yapılmıştır.

2003 yılı itibariyle il yem bitkileri ekim alanının Türkiye ve Bölge içindeki payını incelediğimizde, il yem bitkilerinin Türkiye içindeki payının % 1,4 ve Ege Bölgesinde ise %13,8 olduğu dikkati çekmektedir.

Tarımsal Araç ve Gereç Durumu

Kütahya ili tarımsal alet ve makine varlığı incelendiğinde; 2003 yılı itibariyle ilde 19.997 adet traktöre karşılık, 19.328 adet tarım arabası, 17.822 adet kulaklı traktör pulluğu, 7.059 adet kültüvatör, 1.498 adet yağmurlama tesisi, 2.413 adet seyyar süt sağma makinası, 5.855 adet yayık makinası ve 3.430 krema makinası bulunmaktadır. Tabloda, 2003 yılı itibariyle Kütahya ilinde bulunan tarımsal araç ve gereç sayısı Ege Bölgesi ve Türkiye geneli ile mukayeseli olarak verilmektedir.

Tarımsal Alet ve Makinalar (2003) Miktar (Adet) PAY (%) Tarımsal Alet ve Makineler Ege Türkiye (1) Kütahya (3) Bölgesi (2) (3)/(1) (3)/(2) Karasaban 125.335 9.208 514 0,41 5,58 Hayvan pulluğu 233.708 62.484 3.652 1,56 5,84 Kulaklı traktör pulluğu 930.943 205.202 17.822 1,91 8,69 Ark açma pulluğu 54.421 18.666 227 0,42 1,22 Diskli traktör pulluğu 64.076 8.126 326 0,51 4,01 Diskli anız pulluğu (Vanvey) 37.960 6.122 524 1,38 8,56 Kulaklı anız pulluğu 26.536 6.364 2.166 8,16 34,04 Kültüvatör 421.455 50.586 7.059 1,67 13,95 Merdane 64.195 17.307 2.604 4,06 15,05 Diskli tırmık (Diskaro, Gobledisk vb.) 190.739 56.941 2.746 1,44 4,82 Dişli tırmık 348.911 76.692 4.976 1,43 6,49 Kombikürüm (Karma tırmık) 20.604 4.824 597 2,90 12,38 Ot tırmığı 63.944 6.011 1.250 1,95 20,80 Hay. Ve traktörle çekilen ara çapa makinesi 141.315 52.793 322 0,23 0,61 Traktörle çekilen hububat ekim makinası 89.441 8.899 3.085 3,45 34,67 Kombine hububat ekim makinası 162.763 12.295 1.929 1,19 15,69 Üniversal ekim makinası 66.216 35.829 345 0,52 0,96 Kimyevi gübre dağıtma makinası 314.660 59.231 2.164 0,69 3,65 Orak makinesi 64.434 10.005 3.018 4,68 30,16 Sapdöver harman makinası (Batöz) 193.963 21.080 4.290 2,21 20,35 Sap toplamalı saman yapma makinası 10.084 1.733 246 2,44 14,20 Saman aktarma-boşaltma makinası 9.218 2.176 982 10,65 45,13 Tınaz makinesi 16.627 859 323 1,94 37,60 Döven 46.417 4.455 234 0,50 5,25 Pancar sökme makinesi 9.606 1.352 431 4,49 31,88 Yem hazırlama makinaları 18.508 5.247 987 5,33 18,81 Sap parçalama makinası 12.170 5.480 110 0,90 2,01 Sırt pülverizatörü 580.927 189.459 10.349 1,78 5,46 Kuyruk milinden haraketli pülverizatör 229.497 43.893 957 0,42 2,18 Motorlu pülverizatör 72.618 17.884 519 0,71 2,90 Atomizör 103.812 45.055 380 0,37 0,84 Santrifüj pompa 92.359 23.175 966 1,05 4,17 Motopomp (Elektrik motorlu) 147.909 53.134 1.664 1,13 3,13 Motopomp (Termik motorlu) 197.888 46.981 2.817 1,42 6,00 Derin kuyu pompa 95.604 25.917 287 0,30 1,11 Yağmurlama tesisi 188.258 17.895 1.498 0,80 8,37 Damla sulama tesisi 124.036 28.376 228 0,18 0,80 Krema makinesi 253.086 10.762 3.430 1,36 31,87 Yayık makinesi 234.950 24.192 5.855 2,49 24,20 Süt sağma makinası (sabit) 5.618 1.459 276 4,91 18,92 Süt sağma makinası (Seyyar) 109.728 23.038 2.413 2,20 10,47

Tarım arabası(Römork) 966.596 193.705 19.328 2,00 9,98 Su tankeri (tarımda kullanılan) 171.469 51.952 777 0,45 1,50 Kepçe (Tarımda kullanılan) 21.441 5.173 113 0,53 2,18 Biçerdöver 11.721 728 61 0,52 8,38 Traktör 997.620 210.346 19.997 2,00 9,51 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

Gübre Kullanımı

Bitkisel üretimde verimliliği en çok ve direkt olarak etkileyen girdilerin başında gübre kullanımı gelmektedir. Üretim süresince zamanında, gereken miktar ve dozlarda, tekniğine uygun olarak kullanılan gübre yalnız ürün miktarını artırmakla kalmayıp elde edilen mahsulün kalitesini de iyileştirmektedir. Genel olarak kullanılan gübre miktar ve çeşidinde, bir yandan kendi fiyatı ve kullanıldığı ürün fiyatları etkili olurken, bir yandan da iklim ve toprak özellikleri ile bunlara bağlı olarak oluşan üretim deseni etkili olmaktadır.

2003 yılı itibariyle, Türkiye genelinde hektar başına kimyasal gübre kullanımı 375 kg ve Ege Bölgesinde hektar başına kimyasal gübre kullanımı 386 kg iken Kütahya ilinde hektar başına kimyasal gübre kullanımı 249 kg olmuştur.

2003 yılı itibariyle, Kütahya ili gübre kullanımının Türkiye ve Ege Bölgesi gübre kullanımı içindeki yeri tabloda verilmiştir.

Kütahya İli Gübre Kullanımının Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri (2003) Miktar (Ton) Pay (%) Kullanılan Türkiye Ege Kütahya Gübre (3)/(1) (3)/(2) (1) Bölgesi (2) (3) % 21 Azotlu 6.383.651 736.704 52.741 0,83 7,16 % 16-18 Fosforlu 3.211.457 370.897 35.093 1,09 9,46 % 48-52 Potaslı 167.233 40.496 475 0,28 1,17 Toplam 9.762.341 1.148.097 88.309 0,90 7,69

Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

2003 yılı itibariyle Kütahya ili kimyasal gübre kullanımı 88.309 ton olup, yaklaşık olarak Ege Bölgesi tüketiminin % 7,7’sini, Türkiye tüketiminin ise % 0,9’unu oluşturmaktadır. İlde kullanılan gübrelerin % 59,7’ini azotlu gübreler, % 39,7’sini fosforlu gübreler ve % 0,5’ini de potaslı gübreler oluşturmuştur.

Hayvansal Üretim ve Hayvan Varlığı

Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Varlığı

Kütahya ilinde hayvancılık il ekonomisi içinde önemli bir yere sahiptir. İlde tüm ilçelerde hayvancılık yapılmakla birlikte; Merkez, Simav, Aslanapa, Tavşanlı ve Gediz

12 ilçelerinde küçükbaş hayvancılık, Merkez, Tavşanlı, Simav, Gediz ve Altıntaş ilçelerinde büyükbaş hayvancılık yoğun olarak yapılmaktadır. Tabloda 2004 yılı itibariyle Kütahya hayvan varlığının ilçeler itibariyle dağılımı verilmektedir.

İlçeler İtibariyle Kütahya İlinin Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Varlığı (Adet)

KÜÇÜKBAŞ BÜYÜKBAŞ Tek Koyun Kıl Tiftik Saf Kültür Tırnaklılar İLÇELER Toplam Yerli Manda Toplam Yerli Keçisi Keçisi Kültür Melezi Merkez 61.422 7.380 18.000 86.802 11.655 11.400 2.500 471 26.026 1.527

Altıntaş 21.190 1.648 3.612 26.450 2.540 6.151 2.309 36 11.036 325 Aslanapa 35.150 9.550 2.400 47.100 2.560 3.560 2.183 2 8.305 888 Çavdarhisar 8.210 3.675 0 11.885 920 1.100 1.216 6 3.242 736 Domaniç 17.258 3.121 0 20.379 3.908 2.334 575 2 6.814 814 Dumlupınar 6.119 425 125 6.669 151 864 526 5 1.546 282 Emet 13.100 15.600 0 28.700 1.300 2.275 1.895 0 5.470 1.232 Gediz 22.300 19.900 0 42.200 4.115 7.675 30 0 11.820 2.920 Hisarcık 4.050 7.120 0 11.170 265 2.308 1.037 0 3.610 163 Pazarlar 2.200 1.500 0 3.700 568 1.032 130 0 1.730 510 Simav 51.760 21.980 0 73.740 2.745 13.460 6.957 78 23.240 2.310 Şaphane 11.582 4.711 0 16.293 524 1.013 200 0 1.737 821 Tavşanlı 34.460 9.200 0 43.660 3.325 14.000 6.664 388 24.377 1.340

TOPLAM 288.801 105.810 24.137 418.748 34.571 67.172 26.222 988 128.953 13.868

Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2004

Tablodan da görüldüğü gibi, 2004 yılı itibariyle il küçükbaş hayvan varlığının ilçeler itibari ile incelendiğinde; ilde toplam 418.748 adet küçükbaş hayvan varlığının olduğu ve bu varlığın ise, Merkez (%20,7) ilçenin ilk sırada yer aldığı ve yoğun olarak yapıldığı, bu ilçeyi Simav (%17,6), Aslanapa (11,2), Tavşanlı (%10,4) ve Gediz (%10,1) ilçelerinin takip ettiği görülmektedir. İldeki küçükbaş hayvanların % 25,3'ünü kıl keçisi, % 5,8'ını tiftik keçisi ve % 69,0'ı gibi büyük bir bölümünü de koyun oluşturmaktadır. İlde kıl keçisi yetiştiriciliği olarak, ilk sıralar da Simav, Gediz ve Emet ilçeleri gelmekte olup, Emet ve Hisarcık ilçelerinde yerli koyuna nazaran kıl keçisi yetiştiriciliğinin ön planda olduğu görülmektedir. Merkez ilçede yoğun bir şekilde tiftik keçi besisi yapıldığı dikkati çekmektedir.

Aynı yıl itibari ile büyükbaş hayvan varlığı açısından ilde toplam 128.953 adet büyükbaş hayvan varlığı olduğu ve ilk sırayı Merkez ilçenin (%20,2) aldığı görülmektedir. Bu ilçeyi Tavşanlı (%18,9), Simav (%18,0), Gediz (%9,2), Altıntaş (%8,6), Aslanapa (%6,4) ve Domaniç (%5,3) ilçeleri izlemektedir. İl sığır varlığının büyük bir bölümü (%52,5) kültür melezi ırklardan oluşmaktadır. İlde toplam sığır varlığı içinde saf kültür ırkların payı % 27,0

13 ve geri kalan % 20,5'ini de yerli ırkı sığırlardan oluştuğu dikkati çekmektedir. Büyükbaş hayvan varlığı içerisinde mandanın payı ise % 0,77'dir.

Kütahya ilinin yıllara göre büyükbaş hayvan sayıları incelendiğinde kültür büyükbaş hayvan sayılarında önemli bir artış görülmektedir. Kültür melezi büyükbaş hayvan sayıları da artmaktadır. Yerli büyükbaş hayvan sayıları ise yerinde saymaktadır. Küçükbaş hayvan sayılarında önemli bir değişiklik olmamıştır.

Kütahya İli Hayvan Varlığı

HAYVAN TÜRLERİ 2003 2004 2005

Kültür ırkı 32.802 34.571 38.486 ş Sığır Melez 66.533 67.172 68.915 Yerli 25.583 26.222 26.206 Manda 1.000 988 982 Büyükba TOPLAM 125.918 128.953 134.589

ş Koyun 294.042 288.801 294.050 Tft. Keçisi 24.435 24.137 24.149 Keçi Kıl Keçisi 102.323 105.810 105.864

Küçükba TOPLAM 420.800 418.748 424.063

ı At 2.686 2.604 2.452 Katır 666 566 574 rnakl Tek Merkep 11.076 10.698 10.185 T ı TOPLAM 14.428 13.868 13.211 Tavuk 623.349 977.760 541.483 Hindi 29.168 33.025 20.567 Kaz 36.908 33.420 29.414

Kanatl ı Ördek 8.281 7.306 6.332 TOPLAM 697.706 1.051.511 597.796

İlkel Kovan 1.427 1.316 1.134 ı Fennî Kovan 14.568 14.064 15.835 Ar

(Kovan) TOPLAM 15.995 15.380 16.969 Kaynak: Kütahya Tarım İl Müdürlüğü 2005

İlde kanatlı hayvan varlığı içinde tavukçuluğun önemli bir yeri bulunmaktadır. Toplam kanatlı hayvan varlığı olan 1.051.511 adedin yaklaşık % 93'ünü tavuk ve % 7,0'ı da ördek, kaz ve hindiden oluşmaktadır. Tablo 151'de ilçeler itibariyle 2004 yılı kanatlı hayvan varlığının dağılımı verilmektedir.

Aşağıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere ildeki tavuk varlığının yaklaşık % 63'ü yumurtacı tavuk oluşturmakta ve bu yumurtacı tavuğun yaklaşık % 68'i de Tavşanlı ilçesinde bulunmaktadır. İldeki broiler tavuk varlığının ise % 85,2'si gibi önemli bir miktarı da Simav ilçededir. Merkez ve Gediz ilçelerinde de azımsanmayacak düzeyde tavuk varlığının olduğu görülmektedir.

Tablo 151: İlçeler İtibariyle Kanatlı Hayvanlar Varlığı (Adet) Tavuk Arı Kovanı İlçeler Ördek Kaz Hindi Köy Broiler Yumurtacı Eski Yeni Sayısı Merkez 28.000 21.400 1.050 3.250 3.550 25 3.700 92 Altıntaş 2.800 9.600 1.050 5.600 2.750 0 1.250 10 Aslanapa 3.000 20.000 800 18.000 6.000 30 243 9 Çavdarhisa 3.100 18.000 420 1.200 4.000 72 405 9

r Domaniç 3.000 9.500 0 0 0 0 720 25 Dumlupınar 320 2.140 196 1.640 420 0 430 3 Emet 0 13.202 200 400 1.000 0 1.221 18 Gediz 2.800 34.000 1.400 1.700 3.800 220 785 25 Hisarcık 0 5.558 140 150 555 60 550 11 Pazarlar 3.000 6.000 50 30 200 216 500 8 Simav 310.500 51.000 1.000 1.000 4.750 95 1.770 22 Şaphane 950 2.890 0 0 0 98 490 10 Tavşanlı 7.000 420.000 1.000 450 6.000 500 2.000 90 TOPLAM 364.470 613.290 7.306 33.420 33.025 1.316 14.064 332 Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü 2004

İlde 2004 yılı itibariyle toplam 14.064 adet arı kovanı varlığı bulunmakta ve bu varlığın % 91,4'ü yeni kovandan oluşmaktadır. Toplam arı kovanının % 26,3'nün Merkez ilçede olduğu dikkati çekmektedir. İlk sıradaki Merkez ilçeyi, Tavşanlı, Simav, Altıntaş ve Emet ilçelerinin izlediği görülmektedir.

Arıcılık yapan toplam 332 köyün, % 27,7'sinin Merkez, % 27,1'inin Tavşanlı ve % 7,5'er ile de Domaniç ve Gediz ilçelerinde olduğu dikkati çekmektedir.

2003 yılı itibariyle il hayvan varlığının Ege Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri tabloda verilmektedir. Hayvan Varlığı Bakımından Kütahya'nın Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri Hayvan Varlığı (Adet) Pay (%) Hayvan Türü Ege Kütahya Türkiye (1) (3)/(1) (3)/(2) Bölgesi (2) (3) KÜÇÜKBAŞ HAYVAN Koyun 25.431.539 2.607.360 294.032 1,16 11,28 Koyun(Merinos) 534.236 70.788 34.385 6,44 48,57 Koyun(Yerli) 17.354.574 1.750.639 187.964 1,08 10,74 Kuzu(Merinos) 208.134 33.557 14.794 7,11 44,09 Kuzu(Yerli) 7 334.595 752.376 56.889 0,78 7,56 Kıl keçisi 6.516.088 993.307 102.323 1,57 10,30 Kıl keçisi 4.595.306 683.090 64.620 1,41 9,46 Kıl keçisi oğlağı 1.920.782 310.217 37.703 1,96 12,15 Tiftik keçisi 255.587 33.681 24.435 9,56 72,55 Tiftik keçisi 196.082 27.130 20.018 10,21 73,79 Tiftik keçisi oğlağı 59.505 6.551 4.417 7,42 67,42 BÜYÜKBAŞ HAYVAN Sığır 9.788.102 1.187.390 125.918 1,29 10,60 Sığır(Kültür) 1.434.274 260.287 25.537 1,78 9,81 Sığır(Kültür melezi) 3.221.492 439.948 48.704 1,51 11,07 Sığır(Yerli) 2.699.819 160.649 19.280 0,71 12,00 Dana(Kültür) 506.232 106.260 7.265 1,44 6,84 Dana(Kültür melezi) 1.063.398 160.527 17.829 1,68 11,11 Dana(Yerli) 862.887 59.719 7.303 0,85 12,23 Manda 113.356 5.362 1.005 0,89 18,74 Manda 86.360 3.461 806 0,93 23,29

Manda yavrusu 26.996 1.901 199 0,74 10,47 TEK TIRNAKLILAR At 227.399 38.197 2.690 1,18 7,04 Katır 92.012 11.007 692 0,75 6,29 Eşek 397.540 72.993 11.081 2,79 15,18 Deve 808 419 0 0,00 0,00 Domuz 7.090 856 66 0,93 7,71 KÜMES HAYVANLARI Tavuk 277.532.596 33.181.891 1.034.515 0,37 3,12 Et tavuğu 217.133.076 17.872.880 411.166 0,19 2,30 Yumurta tavuğu 60.399.520 15.309.011 623.349 1,03 4,07 Hindi 3.994.093 1.270.682 29.168 0,73 2,30 Ördek 810.910 84.087 8.281 1,02 9,85 Kaz 1.336.775 86.414 36.908 2,76 42,71 Arı kovanı 4.288.853 961.976 15.995 0,37 1,66 Açılan ipek böceği kutusu 5.097 114 3 0,06 2,63 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

Kütahya ili hayvan varlığının Bölge ve Türkiye hayvan varlığı içindeki yeri incelendiğinde, koyunda bölge koyun varlığının % 11,3'ünü, Türkiye koyun varlığının % 1,2'sini, sığırda bölge sığır varlığının % 10,6'sını Türkiye sığır varlığının %1,3'ünü, yumurtacı tavukta bölge yumurtacı tavuk varlığının % 4,1'ini Türkiye yumurtacı tavuk varlığının % 1,0'ını ve arı kovanında bölgenin % 1,7'sini Türkiye'nin ise % 0,4'ü il hayvan varlığından oluştuğu görülmektedir.

Hayvansal Ürünler Üretimi ve Verimlilik

Kütahya ili hayvansal ürünler üretimi incelendiğinde; et ve süt üretiminde miktar olarak ağırlığın büyükbaş hayvan et ve süt üretiminde olduğu görülmektedir. İlde 2003 yılı itibariyle 167,7 bin ton süt, 2,5 bin ton kırmızı et, 7,9 bin ton yumurta, 164 ton bal, 38.852 adet deri ve 628 ton yapağı üretilmiştir. Yıllar itibariyle, et, bal, yumurta, tiftik, deri ve kıl gibi hayvansal ürünler üretim miktarlarında düşüş yaşanmış olup, süt ve yapağı gibi ürünlerde de artışların olduğu görülmektedir. Kütahya ili hayvansal ürünler üretiminin gelişimi tabloda verilmiştir. Yıllar İtibariyle Kütahya İli Hayvansal Ürünler Üretimi (Ton) 1999 2000 2001 2002 2003 2004(*) Süt 151.494 148.992 135.705 106.987 167.672 155.070 Et 4.406 4.413 2.902 3.359 2.479 1.860 Bal 335 237 203 229 164 187 Yumurta 11.791 15.476 7.990 8.725 7.860 - Yapağı 567 544 524 498 628 257 Tiftik 69 66 50 44 42 32 Balmumu 35 25 16 229 12 13 Deri (adet) 90.649 68.193 56.160 46.667 38.852 - Kıl 52 50 45 41 34 46 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri , (*) İl Tarım Müdürlüğü

İlin bölge ve Türkiye geneli içerisindeki hayvansal ürünler üretiminin 2003 yılı itibari karşılaştırılması da tabloda verilmektedir.

Tablodan da görülebileceği gibi, Kütahya ili toplam süt üretiminin bölge içinde % 12,0, et üretiminin % 3,9, deri üretiminin % 3,9, yapağı üretiminin % 13,2, kıl üretiminin % 8,9, tiftik üretiminin % 77,8, yumurta üretiminin % 3,4 ve Türkiye genelinde ise, süt üretiminin % 1,6, et üretiminin % 0,9, deri üretiminin % 0,6, yapağı üretiminin % 1,4 ve yumurta üretimin den % 1,0 pay almaktadır.

Hayvansal Ürünler Üretimi Bakımından Kütahya'nın Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri Miktar (Ton) Pay (%) Hayvansal ürünler Ege Kütahya Türkiye (1) (3)/(1) (3)/(2) Bölgesi (2) (3) Süt 10.611.011 1.396.694 167.672 1,58 12,00 Koyun sütü 769.959 95.261 10.178 1,32 10,68 Kıl keçisi sütü 274.350 35.035 3.385 1,23 9,66 Tiftik keçisi sütü 3.786 702 623 16,46 88,75 İnek sütü 9.514.138 1.263.553 153.015 1,61 12,11 Manda sütü 48.778 2.143 471 0,97 21,98 Et (1) 366.962 64.086 2.479 0,68 3,87 Koyun eti 63.006 8.873 180 0,29 2,03 Kıl keçisi eti 11.285 2.679 294 2,61 10,97 Tiftik keçisi eti 202 8 8 3,96 100,00 Sığır eti 290.456 52.466 1.976 0,68 3,77 Manda eti 1.709 36 21 1,23 58,33 Deve eti 24 24 0 0,00 0,00 Domuz eti 280 0 0 0,00 0,00 Deri (adet) 6.234556 998.095 38.852 0,62 3,89 Koyun derisi 3.859.092 557.431 9.153 0,24 1,64 Kıl keçisi derisi 620.923 144.600 16.355 2,63 11,31 Tiftik keçisi derisi 11.823 455 454 3,84 99,78 Sığır derisi 1.728.321 295.291 12.758 0,74 4,32 Manda derisi 10.473 246 132 1,26 53,66 Deve derisi 74 72 0 0,00 0,00 Domuz derisi 3.850 0 0 0,00 0,00 Yapağı 46.457 4.746 628 1,35 13,23 Kıl 2.741 381 34 1,24 8,92 Tiftik 333 54 42 12,61 77,78 Beyaz et 898.582 149.545 0 0,00 0,00 Tavuk eti 865.776 126.761 0 0,00 0,00 Hindi eti 32.782 22.784 0 0,00 0,00 Ördek eti 8 0 0 0,00 0,00 Kaz eti 16 0 0 0,00 0,00 Yumurta(2) 791.674 228.854 7.860 0,99 3,43 Bal 69.540 14.422 164 0,24 1,14 Balmumu 3.130 585 12 0,38 2,05 İpek kozası 169 3 0 0,00 0,00 (1)Mezbaha, kombina ve kurban bayramı kesimlerini kapsar. (2)16000 adet yumurta 1 ton kabul edilmiştir. Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

Kütahya ilinde kesilen ve sağılan hayvan sayıları incelendiğinde; yıllar itibariyle önemli azalmalar olmakla beraber gerek sağılan gerekse kesilen hayvan sayısı içerisinde ağırlığın küçükbaş hayvanlarda olduğu görülmektedir. Yıllar itibariyle kesilen ve sağılan hayvan sayılarının gelişimi tabloda verilmiştir.

Yıllar İtibariyle Kütahya İli Sağılan-Kesilen Hayvan Sayıları (Baş) 1999 2000 2001 2002 2003 Sağılan Hayvan Sayısı 358.580 343.349 317.052 280.539 268.488 Koyun 196.368 186.452 176.101 162.352 146.655 Kıl keçisi 58.939 57.328 52.341 47.086 38.471 Tiftik keçisi 24.446 23.234 18.437 15.480 13.846 İnek 77.559 75.065 69.536 55.113 68.908 Manda 1.268 1.270 637 508 608 Kesilen Hayvan Sayısı 87.397 65.861 54.477 44.947 37.426 Koyun 36.956 23.611 20.809 13.311 8.924 Kıl keçisi 32.810 22.172 20.593 17.259 15.950 Tiftik keçisi 870 335 - - 454 Sığır 16.220 19.548 12.932 14.126 11.978 Manda 541 195 143 251 120 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri, 2003

Tablodan da görüleceği gibi, kesilen ve sağılan hayvan sayılarının gelişimi de ildeki canlı hayvan varlığının gelişimine paralel bir seyir izlemiştir. Yıllar itibariyle canlı hayvan varlığının azalmasıyla doğru orantılı olarak sağılan hayvan varlığında da azalma yaşanmış ve diğer bölgelere yapılan yoğun kasaplık ve canlı hayvan sevkıyatından dolayı kesilen hayvan sayısı ise daha fazla azalmıştır.

2003 yılı itibariyle Kütahya ili sağılan hayvan sayısı 268.488 olup, bunun % 54,6’sını koyun, % 25,7’sini de inek oluştururken; kesilen hayvan sayısı 37.426 olup, bunun % 42,6’sını kıl keçisi, % 32,0’ını da sığır oluşturmuştur.

2003 yılı itibariyle ilde sağılan ve kesilen hayvan sayılarının Ege Bölgesi ve Türkiye içindeki payına baktığımızda; sağılan hayvan sayısı bakımından, Kütahya'da sağılan inek sayısı Türkiye toplamının % 1,8’ini, Ege Bölgesinin % 11,8’ini oluştururken sağılan koyun sayısı Türkiye genelinin % 1,2’sini, Bölgenin % 12,1’ini, sağılan kıl keçisi sayısı Türkiye genelinin % 1,3’ünü, Bölgenin % 9,3’ünü ve sağlan manda sayısı ise Türkiye genelinin % 1,1'ini, Bölgenin % 23,4'ünü oluşturmaktadır.

Kesilen hayvan sayısı bakımından ise, İlde kesilen sığır sayısı Türkiye genelinin % 0,8’ini, Ege Bölgesinin % 4,4’ünü oluştururken kesilen koyun sayısı Türkiye genelinin % 0,3'ünü ve Bölgenin % 1,7’sini oluşturmuştur.

2003 yılı itibariyle ili sağılan ve kesilen hayvan sayılarıyla, Ege Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri tabloda verilmiştir.

Sağılan ve Kesilen Hayvan Sayıları ve Kütahya'nın Ülke ve Bölge İçindeki Yeri Miktar (Baş) Pay (%)

Türkiye (1) Ege (2) Kütahya(3) (3)/(1) (3)/(2) Sağılan Hayvan Sayısı 20.701.613 2.229.076 268.488 1,30 12,04 Koyun 12.477.217 1.208.717 146.655 1,18 12,13 Kıl keçisi 2.999.110 413.877 38.471 1,28 9,30 Tiftik keçisi 127.546 18.396 13.846 10,86 75,27 İnek 5.040.362 585.482 68.908 1,37 11,77 Manda 57.378 2.604 608 1,06 23,35 Kesilen Hayvan Sayısı 5.765.217 934.751 37.426 0,65 4,00 Koyun 3.554.078 521.855 8.924 0,25 1,71 Kıl keçisi 595.747 141.281 15.950 2,68 11,29 Tiftik keçisi 11.259 455 454 4,03 99,78 Sığır 1.591.045 270.873 11.978 0,75 4,42 Manda 9.521 222 120 1,26 54,05 Deve 67 65 0 0,00 0,00 Domuz 3.500 0 0 0,00 0,00 Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

Kütahya ilinde sağılan hayvanların üretim ve verim durumu incelendiğinde; inekten ortalama 2.221 kg/baş, koyundan ortalama 69 kg/baş ve kıl keçisinden ortalama 88 kg/baş süt verimi alındığı görülmektedir. Bu verim düzeyine göre, il verim ortalaması inek ve tiftik sütünde Türkiye ortalama düzeyinin üzerinde olduğu diğer ürünlerde altında kaldığı, bölge ortalamalarına göre kıl keçisi, tiftik ve inekte yüksek diğer ürünlerde ise ortalamaların altında kaldığı görülmektedir.

2005 Yılı itibariyle aşağıdaki tabloda ilçelere göre büyükbaş ve küçükbaş hayvanların süt üretimleri görülmektedir.

Kütahya İli Süt Üretimi KOYUN KEÇİ İNEK MANDA GENEL İLÇELER Süt Süt Süt Sağılan Sağılan Sağılan Süt Ton Sağılan TOPLAM Ton Ton Ton Merkez 40.734 815 14.850 297 13.800 43.608 304 243 44.963 Altıntaş 7.894 158 2.138 43 3.626 9.758 14 11 9.970 Aslanapa 12.780 256 4.950 99 4.177 11.104 2 1 11.460 Çavdarhisar 4.348 87 2.450 49 1.862 5.590 3 2 5.728 Domaniç 10.395 208 1.575 32 2.944 9.761 0 0 10.001 Dumlupınar 3.362 67 225 5 737 2.148 0 0 2.220 Emet 3.960 79 2.610 52 2.300 5.916 0 0 6.047 Gediz 5.209 104 2.570 51 4.576 13.928 0 0 14.084 Hisarcık 639 13 198 4 984 2.726 0 0 2.743 Pazarlar 1.306 26 815 16 648 1.944 0 0 1.986 Simav 26.329 527 8.964 179 14.340 35.113 37 29 35.848 Şaphane 4.408 88 2.500 50 492 1.366 0 0 1.504 Tavşanlı 11.970 239 1.890 38 8.280 19.748 161 129 20.154 TOPLAM 133.333 2.667 45.734 915 58.766 162.711 520 416 166.708 Kaynak: Kütahya Tarım İl Müdürlüğü, 2005

2003 yılı itibariyle, ilde sağılan hayvanlara ait verim düzeyi, Türkiye ve Ege Bölgesi verileri ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

Süt Üretimi ve Hayvan Başına Verim (2003) Türkiye Ege Kütahya Hayvan Türü Üretim Verim Üretim Verim Üretim Verim (Ton) (Kg) (Ton) (Kg) (Ton) (Kg) Koyun 769.959 61,7 95.261 78,8 10.178 69,4 Kıl keçisi 274.350 91,5 35.035 84,7 3.385 88,0 Tiftik 3.786 29,7 702 38,2 623 45,0 İnek 9.514.138 1.887,6 1.263.553 2.158,1 153.015 2.220,6 Manda 48.778 850,1 2.143 823,0 471 774,7 Kaynak : Kütahya Uygun Yatırım Alanları Araştırması 2005

Kütahya'da kesilen hayvanların verim durumuna bakıldığında, koyun, inek ve tiftik keçisi et verim düzeyinin Türkiye verim ortalamalarının üzerinde olduğu, bunun yanı sıra kıl keçisi ve manda ortalamalarının altında olduğu, bölgeye göre ise; kıl keçisi, tiftik ve inek et verim ortalamalarının üzerinde ve diğerlerinde ise altında olduğu görülmektedir. 2003 yılı itibariyle Kütahya ili et verim ortalaması koyunda 20 kg/baş, kıl keçisinde 18 kg/baş ve sığırda 165 kg/baş olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılı itibariyle, ilde kesilen hayvanlara ait et verim düzeyleri, Ege Bölgesi ve Türkiye ile karşılaştırmalı olarak tabloda verilmiştir.

Et Üretimi ve Hayvan Başına Karkas Ağırlık (2003) Türkiye Ege Kütahya Hayvan Türü Üretim Karkas Üretim Karkas Üretim Karkas (Ton) Ağırlık (Kg) (Ton) Ağırlık (Kg) (Ton) Ağırlık (Kg) Koyun 63.006 17,7 8.873 17,0 180 20,2 Kıl keçisi 11.285 18,9 2.679 19,0 294 18,4 Tiftik 202 17,9 8 17,6 8 17,6 Sığır 290.456 182,6 52.466 193,7 1.976 165,0 Manda 1.709 179,5 36 162,2 21 175,0 Deve 24 358,2 24 369,2 0 0,0 Kaynak: Kütahya Uygun Yatırım Alanları Araştırması 2005

2003 yılı itibariyle; Kütahya ilinde 203.651 milyar TL’sı canlı hayvanlar, 117.564 milyar TL’sı da hayvansal ürünler üretim değeri olmak üzere toplam 321.215 milyar TL hayvancılık üretim değeri yaratılmıştır. Bu değer aynı yıl ilde gerçekleşen 866.079 milyar TL tutarındaki bitkisel üretim değerinin % 37,1'i düzeyindedir.

İl hayvancılık üretim değerine daha alt ayrımda baktığımızda; canlı hayvanlar üretim değerinde % 65,0 pay ile büyükbaş hayvan değerinin ve hayvansal ürünler üretim değerinde ise %65,6 pay ile süt ve %17,8 pay ile et üretim değerinin büyük pay sahibi olduğu görülmektedir.

Kütahya ili hayvancılık üretim değerinin Ege ve Türkiye içindeki payı incelendiğinde ise; il canlı hayvanlar üretim değerinin Bölge içinde % 10,2, Türkiye içinde % 1,4 ve İl hayvansal ürünler üretim değerinin Bölge içinde % 5,2, Türkiye içinde ise % 0,9 paya sahip olduğu görülmektedir.

2003 yılı itibariyle, Kütahya ili canlı hayvanlar üretim değerinin % 39,6'sı ve hayvansal ürünler üretim değerinin % 68,8'i oranında pazarlanmışken, bu oranlar Bölgede sırasıyla % 38,8 ve % 78,1, Türkiye genelinde ise sırasıyla % 37,9 ve % 75,6 olarak gerçekleşmiştir.

Kütahya, Bölge ve Türkiye Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürünler Üretim Değeri 2003 Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Pazarlanan Pazarlanan Pazarlanan Pay (%) Değer (1) Değer (2) Değer (3) Milyar TL Değer Pay Milyar TL Değer Pay Milyar TL Değer Pay Milyar TL (%) Milyar TL (%) Milyar TL (%) (3)/(1) (3)/(2) 14.380.59 Canlı Hayvanlar 5.452.545 37,9 1.991.486 772.746 38,8 203.651 80.610 39,6 1,4 10,2 5 Küçükbaş 3.988.522 1.595.003 40,0 466.529 188.630 40,4 56.691 22.426 39,6 1,4 12,2 Hayvanlar Büyükbaş Hayvan 8.330.748 3.540.439 42,5 1.265.697 536.424 42,4 132.378 55.911 42,2 1,6 10,5 Kümes Hayvanları 1.766.452 302.116 17,1 215.850 45.430 21,0 8.792 1.955 22,2 0,5 4,1 Diğerleri 294.873 14.987 5,1 43.411 2.262 5,2 5.791 318 5,5 2,0 13,3 13.431.74 10.150.33 Hayvansal Ürünler 75,6 2.246.709 1.755.147 78,1 117.564 80.869 68,8 0,9 5,2 0 3 Süt 5.753.137 3.433.863 59,7 703.286 420.588 59,8 77.164 46.285 60,0 1,3 11,0 Et (1) 3.080.875 2.924.115 94,9 564.714 535.306 94,8 20.978 19.649 93,7 0,7 3,7 Deri 81.951 81.951 100,0 12.885 12.885 100,0 478 478 100,0 0,6 3,7 Yapağı 95.230 58.090 61,0 7.708 4.702 61,0 613 374 61,0 0,6 8,0 Kıl 3.088 2.903 94,0 373 350 94,0 47 44 94,0 1,5 12,6 Tiftik 812 715 88,1 113 99 88,0 86 76 88,0 10,6 76,1 Beyaz et 2.077.403 1.868.001 89,9 371.902 333.572 89,7 0 0 0,0 0,0 0,0 Yumurta(2) 1.736.546 1.337.140 77,0 486.346 374.487 77,0 16.497 12.702 77,0 0,9 3,4 Bal 583.391 425.875 73,0 96.177 70.209 73,0 1.597 1.166 73,0 0,3 1,7 Balmumu 18.381 16.910 92,0 3.190 2.934 92,0 104 95 92,0 0,6 3,3 İpek kozası 928 770 83,0 16 14 83,0 0 0 0,0 0,0 0,0 (1)Mezbaha, kombina ve kurban bayramı kesimlerini kapsar. (2)16.000 adet yumurta 1 ton kabul edilmiştir. Kaynak: DİE,Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri 2003

Su Ürünleri Üretimi

Kütahya ili oldukça zengin iç su kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri potansiyelini yeterince kullanamamaktadır. İl başta Domaniç, Gediz, Altıntaş ve Simav ilçeleri olmak üzere hemen tamamında alabalık ve sazan yetiştiriciliğine uygun iç su kaynaklarına sahiptir. İlde bulunan Porsuk, Kayaboğazı, Çavdarhisar, Söğüt ve Enne baraj göllerinde avcılık yolu ile su ürünleri ishihsali yapılmaktadır.

İl balıkçılık hasılası 2001 yılında (cari fiyatlarla) 1.076 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir. İl tarımsal hasıla içindeki balıkçılık hasılasının payı çok küçüktür.

İlde 16'sı Domaniç ilçesinde olmak üzere toplam 23 alabalık çiftliği bulunmaktadır. Bu çiftliklerin 2004 yılı itibariyle üretim kapasiteleri 650-700 ton/yıl olup, 290 ton/yıl civarında üretim gerçekleştirmişlerdir.

İlin su ürünleri potansiyelini faaliyete geçirmek için İl Müdürlüğü ve Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü elemanlarınca yapılan araştırmalarda, Çavdarhisar İlçesi Baraj Gölünün kafes balıkçılığı için uygun şartlar taşıdığı belirlenmiştir. Kütahya ilinde 2005 yılında 297 ton su ürünleri üretilmiştir.

D. Turizm TURİZM HİZMETLERİ

Turizm Mevcut Durumu

Turizm, dünyada ve Türkiye’de hızlı büyüyen bir sektördür. Yarattığı gelir açısından dünyada petrolden sonra ikinci sırayı almakta ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) tarafından önümüzdeki 20 yıl içinde en hızlı büyüyecek sektör olarak gösterilmektedir. Ülkelerin gelirleri içinde önemli bir yer tutan turizm, geleneksel “deniz, kum ve güneş” üçlemesine dayalı bir faaliyet olmaktan çıkmakta, özellikle sağlık turizmi başta olmak üzere, tarih, kültür, kongre, tarım, eko turizm gibi alternatif faaliyet alanları ön plana çıkmaktadır.

Kütahya ilinin ekonomik hayatında tarım sektörü halen ağırlığını korumaktadır. Sanayi sektörü özellikle enerji, maden ve taşa toprağa dayalı yatırımlar hızla gelişme göstermiştir. Ulaşımda demiryolu, giderek gelişen karayolu ağının sağladığı avantajla, sanayinin ve genel olarak il ekonomisinin gelişimi, ilin gerek iç ve gerekse dış ticari ilişkilerinin de hızlı bir ivme ile artmasını sağlamıştır.

Turizm sektöründe il ekonomisinin hızlı gelişimi içerisinde geçmiş yıllardaki durağan yapısından sıyrılıp, gelişen ticari aktivitelerin ve dışa dönük yapının itici etkisiyle bir atılım içersine girmiştir. Nitekim geçmişte sadece ilin yer altı sıcak su kaynaklarına dayalı termal potansiyelinin değerlendirmesine ve iç turizme dönük yatırımlar yapılmışken, son yıllarda dışa dönük alternatif yatırım arayışları giderek güçlenmektedir.

Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri ve Yatak Kapasiteleri

Türkiye’de turizm işletme belgeli tesis sayısı 2002 yılında 2.124’den 2003 yılında 2.240 yükselirken, Kütahya’da sadece 3 tesis hizmet vermekte ve Türkiye içindeki payı

22 binde 2’dir. Açılan tesise bağlı olarak artan yatak sayısı ise Türkiye içinde sadece binde 1’lik bir paya sahiptir

Türkiye, Kütahya- Afyon ve Uşak’ta Turizm İşletme Belgeli Tesis ve Yatak Sayıları Türkiye Kütahya Afyon Uşak Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak Yıllar Sayısı Sayısı Sayı Sayı Sayı Sayı Sayı % Sayı 2002 2.124 396.148 - - 7 1651 - - 2003 2.240 420.697 - - 6 1547 - - 2004 2.352 450.705 3 384 5 1532 - - 2005 -- -- 3 384 - - 5 310 Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı

2004 sonu itibariyle ilde Turizm İşletme Belgeli 3 otelde 384 yatak kapasitesi bulunmaktadır. İlde mevcut konaklama tesisleri aşağıdaki tabloda liste halinde verilmektedir.

Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Nitelikleri

Tesis Adı Sınıf Oda Yatak Bulunduğu Yer Erbaylar Otel *** 42 84 Kütahya -Merkez Hotaş Otel ** 74 150 Kütahya-Merkez TÜTAV Termal Otel **** 73 150 Kütahya-Merkez Toplam 189 384 Kütahya Geneli Kaynak : Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2005

Turizm Yatırım Belgeli Tesislerin Nitelikleri

Tesis Adı Sınıf Oda Yatak Yatırım tarihi Bulunduğu Yer

Çakıroğlu Otel *** 84 168 13.05.1999– 7580 Kütahya -Merkez 27.06.2005– 43 Serbest –İş Otel * 12 24 Kütahya-Merkez 10010 Huzur Otel * 48 96 11.06.1996 – 6362 Kütahya-Tavşanlı 27.12.2005 - Burhan Otel *** 40 80 Kütahya -Tavşanlı 10290 Toplam 184 368 ------Kütahya Geneli Kaynak : Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2005

Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri ve Yatak Kapasiteleri

Mahalli İdare Belgeli Tesisler Kapasite : Sıra No Adı İlçesi : Türü Sınıfı Yatak 1 Benli Oteli Merkez Otel 1.sınıf 45 2 Köşk-1 Merkez Otel 1.A 45 3 Yüksel Merkez Otel 1.A 42 4 Park Merkez Otel 1.A 50 5 Güneş Merkez Otel 1.A 54 6 Köşk-2 Merkez Otel 1.A 50 7 İstanbul Otel Merkez Otel 2.Sınıf 68

8 Pınar Merkez Otel 1.sınıf 40 9 Gül palas Merkez Otel 1.A 56 10 Kütahya Otel Merkez Otel 1 Sınıf 82 11 Doğan Otel Yoncalı Otel 1 sınıf 20 12 Ay pansiyon Yoncalı Pansiyon 2.sınıf 14 13 Lale Pansiyon Yoncalı Pansiyon 3 sınıf 46 14 Lider Pansiyon Yoncalı Pansiyon 3 sınıf 50 15 Erciyes Pansiyon Yoncalı Pansiyon 3 sınıf 22 16 Sefa Pansiyon Yoncalı Pansiyon 3.sınıf 100 17 Tütav Apart Motel Yoncalı Apart 52 18 Güral-Harlek Ilıca Otel 1 sınıf 250 19 Çobanoğlu Ilıca Pansiyon 19 MERKEZ İLÇE TOPLAMI 19 adet 1.105 yatak

20 Otel Emet Otel 60 21 Yeşil Kaynarca Emet Apart 108 22 Pansiyon Emet Pansiyon 50 EMET İLÇE TOPLAM 3 adet 218 yatak

23 Erdoğan Otel Gediz Otel 3 sınıf 66 24 Apart Motel Ilıcasu Motel 160 25 Pansiyon Ilıcasu 76 adet 280 26 Pansiyon Murat dağı Pansiyon 168 GEDİZ İLÇE TOPLAM 4 adet 674 yatak

27 Motel Hisarcık Motel 16 HİSARCIK İLÇE TOPLAMI 1 adet 16 yatak

28 Eynal Otel Simav Otel 1 sınıf 110 29 Yukarı Otel Simav Otel 1 sınıf 90 30 Apart Motel Simav Motel 1 sınıf 404 31 Apart Motel Simav Motel 2.sınıf 140 32 Hususi Banyoları Simav Otel 2 sınıf 30 33 Otel Gazino Simav Otel 1 sınıf 37 34 Otel Bilgin Simav Otel 1 sınıf 48 35 Otel Sulu Simav Otel 1 sınıf 70 36 Otel Tombul Simav Otel 1 sınıf 15 37 Otel Ceyhun Simav Otel 1 sınıf 29 SİMAV İLÇE TOPLAM 10 adet tesis 973 yatak

38 Belediye Oteli Şaphane Otel 3 sınıf 25 ŞAPHANE İLÇE TOPLAM 1 adet tesis 25 yatak

39 Taşçılar Tavşanlı Pansiyon 3 sınıf 96 40 Karatürk Tavşanlı Otel 3 sınıf 56 41 Zümrüt Tavşanlı Otel 3 sınıf 75 42 Alattin Saraç Tavşanlı Pansiyon 3 sınıf 40 43 Özbaşaran Tavşanlı Pansiyon 3 sınıf 22 44 Bimpaş Tavşanlı Pansiyon 3 sınıf 45 45 Özel Doğan Tavşanlı Pansiyon 3 sınıf 12

46 Mekan Tavşanlı Pansiyon 3 sınıf 28 TAVŞANLI İLÇE TOPLAM 8 adet tesis 374 yatak GENEL TOPLAM 46 3.385 yatak

Türkiye, Kütahya, Afyon ve Uşak’ta Belediye Belgeli Tesis ve Yatak Sayıları

Türkiye Kütahya Afyon Uşak

Yıllar Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak Sayısı Sayısı Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 1998 7.975 344.551 - - - - 1999 7.975 344.551 - - - - 2000 7.975 344.551 - - - - 2001 7.661 335.818 39 1,671 52 5425 20 777 2002 7.772 408.005 43 2.639 51 5433 18 745 2003 7.637 399.369 42 2.622 51 5460 17 679 2004 - - 46 3.385

Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2005

Görüldüğü üzere turizm belgeli tesislerin hemen tamamına yakını merkez ilçede yer almaktadır. Yoncalı’daki Tütav Termal Oteli dışındaki tesislerin tamamı kent merkezinde kentsel konaklama talebine yönelik şehir otelleri niteliğindedir. Mahalli İdarelerden belgeli tesislerin çoğunluğu da yine Merkez İlçe başta olmak üzere Simav, Tavşanlı ve Gediz İlçeleri gibi büyük merkezlerde yer almakta, bu ilçeleri gerek nüfus ve gerekse kentsel işlevlerde nispeten az gelişmiş diğer ilçe merkezleri izlemektedir. Ancak tesis sayıları açısından yapılan bu sıralama içerisinde Simav, Gediz ve Emet ilçelerinde yer alan tesislerin yatak kapasiteleri incelendiğinde her üç ilçede de konaklama kapasitesinin büyük kısmının söz konusu ilçelerin termal potansiyelini değerlendirmeye yönelik kaplıca otel ve motellerinden oluştuğu görülmektedir.

Yatak sayılarının oransal dağılımda üretim ve pazarlama faaliyetlerinin il düzeyinde merkezi konumundaki Kütahya kent merkezini ( %36 ), kaplıca dışında kentsel konaklama talebine yönelik yatırımlar açısından Tavşanlı ilçe merkezi izlemektedir. Bu durum, Tavşanlı’nın gerek nüfus, gerekse ticari ve idari kentsel işlevler açısından Merkez İlçeyi takip eden 2. büyük kentsel merkez konumunda olmasının tabii bir sonucudur.

Mevcut konaklama tesisi yatırımlarının nitelik durumuna bakıldığında; turizm belgeli tesisleri ve mahalli idarelerden belgeli tesislerin lüks ve l. Sınıf olanları “Nitelikli” kabul eden bir yaklaşımla; ilde mevcut yatak kapasitesinin (3.385 yatak) yaklaşık 1100 ünü yani % 34 ünü nitelikli olarak tanımlamak mümkündür. Bu tanımlamada sınıfı kaplıca olarak belirtilen tesislerin otel dışındaki motel, lojman vb bölümlerinin görsel nitelikleri yerindeki

25 etüdlerde bizzat değerlendirilmiştir. İl toplam kapasitesinin yanı sıra yaklaşık bu nitelikli kapasite, ilin niteliksel açıdan ortalama bir seviyede bulunduğunu göstermektir.

Yabancı Turist Sayısı 2000 2004 Yıllar 2001 2002 2003 589 1849 Konaklayan Kişi Yabancı 436 786 1.303 890 2,429 Geceleyen Kişi Yabancı 619 1095 2.181

Yerli Turist Sayısı 2000 2004 Yıllar 2001 2002 2003 48.060 108.659 Konaklayan Kişi Yerli 30.456 30655 61.213 87.630 128.921 Geceleyen Kişi Yerli 46.618 42368 68.405

Toplam Turist Sayısı 2000 2004 Yıllar 2001 2002 2003 48.649 110.508 Konaklayan Kişi Toplam 30.892 31.440 62.512 88.520 131.350 Geceleyen Kişi Toplam 47237 43643 70.586

Kütahya’da Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Milliyetlerine Göre Konaklama- Geceleme-Ortalama Kalış Süresi

İlin ve Türkiye’nin konaklamaya ilişkin bilgiler ışığında değerlendirme sonucu ulaşılan başlıca sonuçlar aşağıda özetlenmektedir.

a) Kütahya ili, konaklayan turist sayısı açısından ülke toplamından % 0.8 (binde 8) pay almaktadır. İlin yabancı turist pazarından aldığı pay % 0.05 (Onbinde 5); yerli turist pazarından aldığı pay ise % l.22 dir.

b) Konaklayanların ortalama kalış süreleri yerli turistte l.80; yabancı turistte 2.04; toplamda l.80 dir. Bu değerler Türkiye’ye ait aynı sıra ile l.89; 4.23 ve 2.78 olan değerlerin gerisindedir.

c) Kütahya’da konaklayan yabancıların sayısı açısından ilk sıraları ABD, Almanya ve İngiltere vatandaşları alırken en uzun gecelemeyi az sayıdaki İtalyan turistler ( l4.9 gece) yapmışlardır. Bunun 3.9l geceleme ile İranlı turistler izlemektedir.

İlde konaklama ile sonuçlanan talebin özellikleri istatistiki veriler yardımıyla yukarıda incelenmiştir.

İlin günübirlik turizm talebine konu yeme, içme, eğlenme ve yaz sezonu boyunca geçerli hafta sonu dinlenme amaçlı rekreasyon tesisleri, kültür turizmi açısından önemli

26 günübirlik ziyaret potansiyeli taşıyan müzeleri vb. kaynakları açısından durumu özetlemektedir.

İlde yeme, içme diğer eğlenceye yönelik yeterli sayıda tesis bulunmamaktadır. Bu konuda ikisi turizm belgeli olmak üzere 2-3 müstakil yeme-içme tesisi dışında, konaklama tesisleri bünyesinde bulunan restoranlar hizmet vermektedir. Mevcut tesislerde içki ve yemek servisi dışında turisti eğlendirmeye yönelik herhangi bir aktivite düzenlenmemektedir.

Özellikle yaz aylarında hafta sonu rekreasyon talebinin yöneldiği başlıca kaynakları ise orman içi dinlenme alanları, Başkomutan Milli Parkı ve kaplıca tesislerinin günübirlik yararlanılan banyo (hamam) bölümleri olarak sıralamak mümkündür.

Turizm Çeşitliliği

Dünya Turizm Örgütü (WTO)’nün hazırladığı “Tourism 2020 Vision” başlıklı raporda “Önümüzdeki yıllarda turizm faaliyetlerinin kişisel ilgi ve beklentilere paralel olarak çeşitleneceği” öngörülmüştür. Sahip olduğu doğal, tarihi, kültürel değerleriyle önemli bir turizm potansiyeline sahip olan ülkemizde özellikle son yıllarda ürün çeşitliliği üzerinde durulmaya başlanmış, gerek uluslararası turizm pazarından alacağı payı artırmak, gerekse de turizm faaliyetlerini daha uzun döneme yayarak 12 ay boyunca ekonomiye girdisini sağlamak amacıyla, kitlesel turizm pazarlamasının yanı sıra alternatif turizm potansiyelinin ortaya çıkarılmasına yönelik çalışmalara girişilmiştir.

İin Turizm Potansiyeli

Kütahya ili, turizmde oldukça önemli bir potansiyele sahip bulunmaktadır. Ancak bir bölgede yalnızca turistik arz potansiyelinin bazı unsurlarının, örneğin, binlerce yıllık bir kültürel ve tarihi mirasın bulunması yetersiz olabilecektir. Çünkü turistik ürün ağırlıklı olarak bir hizmet karmasıdır. Aynı zamanda başka reel faktörlerin nitelikli katkılarına ihtiyacı vardır. Bunun için öncelikle doğrudan temel ürünün çekirdeğini oluşturan faktörlerle ilgili alt ve üst yapı yatırımlarının yapılması, turizme girdi üreten sektörlerde iyileşme ve gelişmelerin yapılması gerekmektedir. Turizm açısından az gelişmiş yörelerde bulunabilecek her türlü arz potansiyelinin bir ürün kavramı içerisinde, pazarda tüketiciye sunulabilir bir düzeye gelmesi için ulaşımdan konaklamaya, eğlenceden alışveriş olanaklarına kadar bir bütün olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bölgesel turistik potansiyeller, bir ürüne dönüştürülmeden, sadece potansiyel olarak da kalabilirler. Bunlar her zaman bölgenin kendi varlıklarıdır. Ancak, potansiyelden bir turizm hareketi içinde, 27 ekonomik sonuçlar alabilecek şekilde yararlanmak, potansiyel fiyata dönüştürülmek istenirse, işin bir proje çerçevesinde ele alınması ve aşama aşama planlanması, görev tanımlarının yapılması kısaca ortaya bir turistik ürün çıkarılması kaçınılmazdır. Kütahya’nın turizm potansiyelini, bir bölgesel proje çerçevesinde, diğer potansiyel varlıklarla birlikte değerlendirmek amaçlanılmalıdır.. Bir bölgesel envanterden sonra potansiyelin netleştirilmesi ve yeni eğilimler dikkate alınarak ürüne dönüştürülmesi gerekir. Belirlenen turistik ürünler hedef pazarlara etkin bir şekilde taşınmalı, yani aktif bir pazarlama ve satış yöntemleri kullanılmalıdır.

Kültür Turizmi

Kütahya'da tarihin ilk dönemlerinden günümüze kadar çok çeşitli medeniyetler ve devletler hüküm sürmüştür. Ev sahipliği yaptığı bu medeniyetlerin hemen hepsinden pek çok kültürel değer günümüze miras olarak kalmıştır. Friglerden günümüze kadar ulaşan binlerce barınma ve korunma amaçlı mağaralar, erken Hıristiyanlık dönemi şapel ve kiliseleri, Romalılardan kalan Aizanoi antik kenti, ilk hali Bizanslılardan kalan Kütahya Kalesi, Selçuklulardan kalan Hıdırlık Mescidi, Osmanlı İmparatorluğunun kurulduğu topraklar olan Domaniç, Germiyanoğullarından kalan Vacidiye Medresesi ve II.Yakup İmaret Külliyesi, etnik kültürün son şahidi Yeni Mahalle Rum Ortodoks Kilisesi, Osmanlılardan kalma Ulu Camii, Adliye Binası (Eski Hükümet Konağı) ve Kütahya Lisesi ile Türkiye Cumhuriyetinin temellerinin atıldığı ve Başkumandan Meydan Savaşı'nın kazanıldığı Dumlupınar ve Altıntaş - Zafertepe Çalköy'deki Şehitlikler ve Anıtlar bu topraklarda yaşayan medeniyetlerin bizlere bıraktıkları kültürel mirasın ilk akla gelenleridir.

1) Müzeler ; Kütahya, müzeler açısından zengin bir ildir. Arkeoloji Müzesi, Çini Müzesi, Kossuth Müzesi, Ayrıca İlimizde Tavşanlı Belediye Müzesi ile Dumlupınar Kurtuluş Savaşı Zafer Müzesi de bulunmaktadır.2) Sadık Atakan Çini Evi, 3) Frigya Vadileri, 4) Aizanoi Antik Kenti; Zeus Tapınağı : Borsa Binası: Stadyum Ve Tiyatro: Antik Köprüler : Sütunlu Yol, 5) Germiyan Sokak, 7) Bedestenler, 8) Kütahya Kalesi, 9) Kara Ahmet Bey Türbesi, 10) Ulu Cami, 11) Adliye Sarayı (Eski Hükümet Konağı, 12) Hayme Ana ve Osman Gazi Anıtı, 14) Mızık Çamı 15) Başkumandan Tarihi Milli Parkı.

İnanç Turizmi

İnanç turizmi, insanların inançlarını tazelemek amacıyla kutsal buldukları yerleri ziyaret etmeleriyle başlamış, günümüzde kitlesel bir harekete dönüşmüştür. Şehir merkezinde ve ilçelerde geniş bir alana yayılmış durumda olan türbe ve kümbetler yöresel

28 bir hareketliliğe sahip olmakla birlikte turizme dönük faaliyetlerin varlığından söz etmek mümkün değildir. Horasan erenleri, Anadolu'da yaşayan Hıristiyan gruplarla, göçle gelmiş Türkmen grupları, eğitim ve imar faaliyetleriyle aynı kültür potasında yoğurmuş, Anadolu'nun kültürel bütünlüğünün oluşmasında ve merkezi otoritenin oluşumunda hayati bir rol oynamışlardır. Göç yoluyla Anadolu'ya gelen bir kısım dervişler, dağ başlarına, kimsenin olmadığı yol kavşaklarına yerleşmiş, burada zaviyeler açmış, boş topraklar üzerine kurdukları bu kurumlar zamanla kültür, imar ve din merkezleri haline gelmiştir. Böylece dini cemaatler her tarafa yayılmış; ahlak, edep, davranış, inanış kuralları standartlaşmış, bilgi ve bilim devrin olanakları içerisinde bu merkezlerde üretilmiş ve yayılmıştır. Bu dervişlerin köylere yerleşerek toprak işletmeleri ve eğitim ile meşgul olmaları yöneticiler tarafından da desteklenmiş, dervişlere birtakım ayrıcalıklar verilmiştir. Sonuç olarak Anadolu'nun en ücra köşelerinde dahi zaviyeler açılmış ve verilen eğitim sayesinde ortak bir kültürel doku oluşmaya başlamıştı. Bu amaçla Anadolu'ya gelmiş olan ve Kütahya’ya yerleşmiş sağlıklarında türlü vesilelerle dünyevi, uhrevi hizmetleri ile özlerine uygun tutumları ile maddi eserleri ve manevi kişilikleri ile çevrenin saygısı kazanmış, bir kısmı güzide şahsiyetlerin merkatları zamanla kutsileştirilmiştir. İstanbul ve Konya’dan sonra Mevlevilik merkezi olan Kütahya’da Mevlevihane vardır. Şu anda cami olarak kullanılmakla beraber Mevlevihane olarak ta hizmet verebilecek durumdadır. Kütahya merkezde tespit edilen türbe, yatır ve ziyaretgah yerleri: Ahievren Türbesi, Ahi İzzettin Türbesi, Ahi Arslan Türbesi, Ahi Erbasan, Paşamsultan, Erguniye Türbesi, Gaybi Sultan Türbesi, Karadonlu Can Baba Türbesi, Diğer Türbeler; Ahi Mustafa, Cemalettin Sultan, Damlarca, Erenler Tekkesi, Abdal Ece ve Seyit Ebü’l-vefa, Bedrettin Sabiti Türbesi, Acem Sultan, Ali Baba, Alemdar Sultan, Bun Dede, Fatma Ana Türbesi, Gazi Musa, Hazırlık Sultan, Hacı İbrahim Sultan, İshak Fakih Türbesi, Karagöz Ahmet Paşa Türbesi, Şeyh Mehmet Salih Efendi Türbesi, Ömer Bari, Şeyh Muslıhittin Efendi Türbesi, Ersek Sultan Türbesi, Rabia Hatun Gümüşeşik Türbesi, Anasultan Türbesi (Anasultan Köyünde), Hayme Ana Türbesi (Çarşamba Köyü), Cafer Gazi Türbesi, Şair Şeyhi Türbesi, Şehitlikler (Hamur Köyü Şehitliği,Ağaç Köyü Şehitliği, Aslıhanlar Köyü Şehit Mezarları), Karaca Ahmet türbesi (Ayvalı köyü), Kösemihal Türbesi (Yeniköy). v.b

Termal Turizm

İnsanların tarihin ilk çağlarından bu yana sağlık amacıyla özellikle şifalı suların bulunduğu yerlere gittikleri bilinmektedir. Termal turizm, içeriklerinde erimiş mineraller bulunan maden sularının dinlenme, zindeleşme ve tedavi amaçlarına dönük olarak kullanımından doğan bir dizi ilişkiden oluşmaktadır.

7 Termal Turizm Merkezi ile Türkiye'nin en zengin termal kaynaklarına sahip olan Kütahya, romatizmadan, felç hastalıklarına, kadın hastalıklarından, sinirsel rahatsızlıklara kadar bir dizi hastalığa derman olan termal suları ile yerli ve yabancı ziyaretçilere şifa dağıtmaktadır.

1) Ilıca-Harlek Kaplıcaları: Kütahya'nın kuzeyinde yer alan Ilıca Harlek Kaplıcaları Kütahya - Eskişehir karayolunun 2l.km.sinden 4 km. içeridedir. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Ilıca Harlek Kaplıcaları Bakanlar Kurulu tarafından 23.03.1989 tarihinde "Termal Turizm Merkezi" ilân edilmiştir. Kaplıca suları 25-43 C derece sıcaklıkta olup oligometalik sular grubuna girer. Kalsiyum, magnezyum ve bikarbonat içeren kaplıca suları muhtelif hastalıklara iyi gelmektedir. Kaplıca merkezinde Güral Harlek Otel, Belediye Belgeli diğer otel ve moteller, 3 hamam, 2 kapalı 4 açık havuz, spor tesisleri ve konferans salonu bulunmaktadır.

2) Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları: Emet ilçe merkezindedir. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamam olan Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları 17.09.1993 tarihinde "Termal Turizm Merkezi" ilân edilmiştir. Kaplıca suları 43-56 C derece olup, hipotonik sular grubuna girer. Sülfat, bikarbonat, kalsiyum ve magnezyum içeren kaplıca suları muhtelif hastalıklara iyi gelmektedir. Kaplıca merkezinde Belediye Belgeli 4'er kişilik 36 apart, 3 hamam, 3 kapalı havuz, 1 açık havuz, Osmanlı Hamamı, sauna, özel banyolar, spor tesisleri, botanik parkı ve bir karavan parkı (kamping) bulunmaktadır.

3) Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları: Gediz'e 18 km. uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Ilıcasu Kaplıcaları 18.03.1897 tarihinde "Termal Turizm Merkezi" ilan edilmiştir. Kaplıca suları 65-98 C derece sıcaklıkta olup hipotonik sular grubuna girer. Sülfat, bikarbonat, sodyum ve magnezyum içeren kaplıca suları muhtelif hastalıklara iyi gelmektedir. Kaplıca merkezinde Belediye belgeli 4'er kişilik 40 apart, 280 yataklı 76 pansiyon, 1 buhar banyosu, 1 çamur banyosu, 2 hamam ve 2 havuz bulunmaktadır. Kaplıca merkezinde seracılık yapılmaktadır.

4) Gediz-Muratdağı Kaplıcaları: Gediz'e 30 km. uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Muratdağı Kaplıcaları 18.03.1987 tarihinde "Termal Turizm Merkezi" ilan edilmiştir. Kaplıca suları 29-50 C derece sıcaklıkta olup, meteorik vadoz sular grubuna girer. Muratdağı’nda 168 yatak kapasiteli 34 pansiyon bulunmaktadır.

5) Simav-Eynal Kaplıcaları: Simav'a 4 km. uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmış olan Eynal Kaplıcaları 23.03.1989 tarihinde "Termal Turizm Merkezi" ilan edilmiştir. Kaplıca suları 70-90 C derecedir. Kalsiyum, sodyum, bikarbonat ve sülfat içeren kaplıca suları muhtelif hastalıklara iyi gelmektedir. Kaplıca merkezinde, Belediye belgeli biri 37, diğeri 30 odalı iki otel, 440 yataklı 125 apart, özel banyolar, 2 hamam ve l kapalı havuz bulunmaktadır. Kaplıca Merkezinde seracılık gelişmiş olup ilçe merkezi Jeotermal enerji ile ısıtılmaktadır.

6) Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları: Tavşanlı'ya 7 km. uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi yapılmıştır. Kaplıca sularının sıcaklığı 32 C derece olup muhtelif hastalıklara iyi gelmektedir. Kaplıca merkezinde moteller ve 2 hamam bulunmakta olup, yöre havasında oksijen oranı yüksek olduğundan astımlı hastalar kış aylarında dahi motellerde konaklamaktadırlar.

7) Hisarcık–Esire (Sefaköy) Kaplıcaları: Hisarcık'a 10 km. uzaklıktadır. 51 C derece sıcaklıktaki kaplıca suları içme uygulamaları ile değişik rahatsızlıklara iyi gelmektedir.

İlde bulunan diğer Kaplıcalar;

1-Yoncalı Kaplıcaları: Kütahya-Tavşanlı yolunda, Kütahya’ya 16 km mesafede 500 dönümlük alana yayılmıştır. Bileşimleri birbirine çok benzeyen dört ayrı grup halindedir. Tarihi hamam ve caminin bulunduğu kaplıca halen bir yerleşim merkezidir 40-41ºC sıcaklıkta olan termaliteleri ile çamur banyosu tatbiklerini ve ağrılı organ ve eklemleri üzerinde lokal çamur tatbiki imkanını vermektedir. 05.10.1991 tarihinde hizmete giren Yoncalı Hidroterapi ve Fizik Tedavi Hastanesi 130 yatak kapasitesi ile hizmet vermektedir. Kaplıcada 4 yıldızlı ve 150 yataklı otel ve kür merkezi de mevcuttur.Yoncalı' da değişik özelliklerde ve sıcaklıklarda şifa kaynakları vardır.

2- Simav Çitgöl Kaplıcaları: Simav'a 5 km. uzaklıkta olan kaplıca suyunun sıcaklığı 162 C olup, muhtelif hastalıklara iyi gelmektedir. Kaplıca merkezinde Belediyeye ait 60 daireli moteller ve spor kompleksi vardır.

3-Dereli Kaplıcaları: Emet-Tavşanlı yolu üzerinde olup, Günlüce Beldesine 20 km. uzaklıktadır. Kaplıca suları 38-40 C olup, muhtelif hastalıklara banyo yolu ile iyi gelmektedir. Kaplıca merkezinde 3 adet havuzlu hamam, özel banyolar ve moteller mevcuttur.

4-Diğer Kaplıcalar: Kütahya'da başka termal kaynaklar da mevcuttur. Bunlar; Simav'da Naşa Kaplıcaları, Emet'te Samrık Ilıcası, Hisarcık'ta Hamamköy Kaplıcaları ve Yukarı Yoncaağaç Mürdesenk Suyudur.

Yayla Turizmi

Geniş orman alanlarına sahip olan Kütahya’da çok sayıda yaylalar da mevcuttur. Bu yaylalar ulaşım, konaklama, altyapı ve hizmet tesislerinin yapılması halinde kültür ve termal turizmin önemli bir saç ayağını oluşturacaktır. Nitelik olarak Simav-Gölcük ve Gediz-Muratdağı daha iyi bir durumdadır. Başlıca yaylalar şunlardır.

Kütahya Merkez Söğüt Yaylası, Uluköy Yaylası, Suludere Yaylası, Ketenova Yaylası, İnli köyü Yaylası, Çamlıca Yaylası, Bayat Yaylası, Kirazlı Yaylası; Aslanapa, Ermez Yaylası; Domaniç, Çatalalıç – Durabey Yaylası, Kocayayla, Safa Yaylası, Karagöl- Çukurca Yaylası; Kütahya Emet, Sarıalan Yaylası, Küreci Yaylası, Alanoluk Yaylası, Katrandağı Yaylası, AlıçYaylası, Tetik Yaylası, Cevizli Yaylası, Mümye Yaylası, Karataş Yaylası, Kovalı Yaylası, Başmaklı Yaylası, Kirazlı Yaylası; Gediz, Akdağ Yaylası, Kozaklı Yaylası, Kirazlı Yaylası, Cevizli Yaylası, Karaötek Yaylası, Avlutepe Yaylası, Kıroluk Yaylası, Söbalan Yaylası, Sarıçiçek Yaylası, Kurudere Yaylası, Kartaltepe (zirve) Yaylası, Muratdağı Yaylası; Kütahya Simav, Gölcük – Söğüt Yaylası, Korucuk Yaylası, Alıçlı Yaylası, Gebeoluk Yaylası , ÇeyrekçeYaylası, Dokuzcan Yaylası.

Gediz - Muratdağı Yaylaları : Kütahya’nın güneyindeki Muratdağı Gediz’e 30 km uzaklıktadır. 2312 m. Yükseklikteki Muratdağı, Kütahya’nın olduğu gibi İç Ege’nin de en yüksek dağıdır. Kestane, meşe ve çam ormanlarından oluşan bir bitki örtüsüne sahip olan Muratdağı temiz havası, soğuk suları ve özellikle zengin termal kaynaklarıyla çok önemli bir yayla turizmi merkezidir. Muratdağı Yaylası; Kıcıroğlu Obası, Ocakoğlu Obası, Gökoluk Obası, Dokuzçam Obası gibi obalardan oluşmaktadır.

Simav -Gölcük Yaylası : Kütahya’nın güneybatısındaki Gölcük Yaylası, Simav’a 10 km uzaklıktadır. Çam ormanları arasında yayla, her türlü alt yapıya sahip olup, 1450 m. Yükseklikte eşsiz bir piknik yeri olarak hizmet vermektedir.

Kuş Gözetleme: Altıntaş Ovası : Anadolu’da kalan son Toy Kuşlarının üreme alanlarından biridir.

Bitki İnceleme: Gediz Muratdağı, Tavşanlı Vakıf Çamlığı, Sofça I nolu Orman Koruma Alanı bitki inceleme açısından oldukça önemli alanlardır.

Atlı Doğa Yürüyüşü : Kütahya’da yer alan Frigya Vadileri’nde atlı doğa yürüyüşleri yapılabilecek potansiyel mevcuttur.

Kongre Turizmi

Uluslararası nitelikteki kuruluşların, çeşitli konularda belirli zamanlarda düzenledikleri kongre, seminer, konferans vb. faaliyetlere; gerek konuşmacı gerekse izleyici olarak katılanların oluşturdukları turistik hareketin bütününe kongre turizmi denir. Kütahya, İç Ege bölgesinin doğusunda yer alan, Anadolu'daki Frigya vadileri içinde yolların kesiştiği ve bir yerde konumlanmış, Osmanlı imparatorluğunun kurulduğu ve Cumhuriyetin temelinin atıldığı Büyük Taarruzun Dumlupınar Zaferi ile taçlandığı önemli bir ildir. Kütahya tarihten gelen bu özelliğini harekete geçirebilecek tarihi zenginliklere, doğal güzelliklere, yer altı madenlerinin zenginliğine, kaplıcalara, kuş gözlem alanına, kara ve demiryolu ağına, üniversiteye sahip olması nedeniyle kongre turizmi için önemli bir cazibe merkezi olacaktır.

Doğa Turizmi

Kütahya topraklarının % 53'ü ormanlarla kaplı olduğu için ilin her köşesi zengin doğa güzelliklerine sahiptir. Bu güzellikler güçlü bir çevre bilinciyle korunmakta, günübirlik olduğu kadar uzun süreli dinlenme ve kamp imkanları içinde faydalanılabilmektedir. Yayla turizmi için önemli imkanları olan ilimiz, trekking için de aynı potansiyele sahiptir.

Çamlıca: Kütahya'nın batısında, şehir merkezine 5 km. uzaklıktaki Çamlıca, orman içi dinlenme yeri olarak düzenlenmiştir. Orman İşletmesince yapılan altyapısı, piknik yerleri ve hizmet birimleri özelleştirilmiştir. Çamlıca çam ağaçları, soğuk suları, temiz havası ve insanı rahatlatan manzarası ile geniş bir mesire yeridir.

1000 Yıllık Kestane Ağacı: Kütahya'nın 7 km. güneyindeki Kumarı Köyü Boyacılar mevkiinde bulunan üç adet kestane ağacı halen meyve vermekte olup özellikle birisi 8 metreyi bulan çevresi ve 20 metreye ulaşan yüksekliği ile 1000 yıldır ayakta durmaktadır.

Hıdırlık : Kütahya merkezdeki en önemli mesire yerlerinden birisidir. Aynı isimle anılan mescidin de, bulunduğu mesire yerinin altyapısı ve çevre düzenlemesi yapılmıştır. Hıdırlık Mescidi'nin restorasyonu 2004 yılında Vakıflar tarafından yaptırılmıştır. Mesirelik alan olarak çevre düzenlemesi 2005’de Kütahya Belediyesi tarafından tamamlanmıştır.

Vakıf Ormanları: Kütahya - Tavşanlı karayolunun güneyinde, Kütahya'ya 40 km. uzaklıktadır. Piramidial Karaçamlar'ın orman oluşturduğu Vakıf Çamlığı koruma altındadır.

Porsuk Barajı : Kütahya'nın kuzeydoğusunda şehir merkezine 20 km. uzaklıktadır. Porsuk Çayının taşkınlarından çevreyi korumak amacıyla yapılmış olan baraj son yıllarda balıkçılığın da önemli bir merkezi haline gelmiştir. Porsuk Barajında, Sofça Köyü civarında su sporları (sörf, kürek, yelken vb.) için sabit iskele ve yüzey iskele çalışmaları yapılmıştır.

Mızık Çamı: Domaniç'in Domur Köyü'ndedir. Osmanlı İmparatorluğunun kurucusu Osman Gazinin bebeklik beşiğinin kurulduğu bu çam koruma altına alınmıştır. Zaman içinde yıkılan bu tarihi ve anıtsal çam ağacı özel bir kaide üzerine alınarak üzeri örtülmüştür.

Domaniç Ormanları: Domaniç Ormanları ilçenin çevresinde çok geniş bir alana yayılmış durumdadır. Çok zengin bir bitki örtüsüne sahip olan Domaniç Ormanlarında pek çok endemik tür ve anıtsal değerde birçok ağaç bulunmaktadır.

Kuruçay Göleti: Tavşanlı'nın güneyinde, ilçeye 7 km. uzaklıktadır. Sulama amaçlı yapılmış olan gölet, asıl işlevinin yanı sıra temiz çevresi ile önemli bir piknik yeridir.

Enne Barajı: Kütahya'nın batısında şehir merkezine l8 km. uzaklıktadır. Seyitömer Termik santralının su ihtiyacını karşılamak için yapılan baraj zamanla olta balıkçılığının da yapıldığı güzel bir mesire yeri haline gelmiştir.

Dağ ve Doğa Yürüyüşü ; Kütahya topraklarının % 53‘ü ormanlarla kaplı olduğu için her köşesi zengin doğa güzelliklerine sahiptir. Bu güzellikler güçlü bir çevre bilinciyle korunmakta, günü birlik olduğu kadar uzun süreli dinlenme ve kamp imkanları içinde faydalanılabilmektedir. Kütahya’da Eğrigöz Dağı, Muratdağı ve yaylaları, Akdağ, Simavdağı, Frigya Vadileri, Çamlıca, Göçlük yaylası ve Domaniç ormanları gibi pek çok yerde doğa yürüyüşü yapılabilecek alanlar vardır.

Kamp ve Karavan Turizmi

Temiz havası, soğuk suları, kuş çeşitliliği ve zengin termal kaynaklarıyla alternatif turizm olanakları sunan Muratdağı, Gölcük Yaylası, Frig Vadisinde İnli Köyü ile Çamlıca Yaylası, Emet Termal Turizm Alanı kamp ve karavan turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir.

Sportif Olta Balıkçılığı

Kütahya’da Porsuk, Enne ve Kayaboğazı barajları ile Doğuluşah, Zafertepe-Çalköy ve Kuruçay Göletlerinde sportif amaçlı olta balıkçılığı yapılmaktadır. Kütahya’da doğal göl yoktur. Fakat baraj göllerinde, göletlerde ve akarsularda balıkçılık yapılabilmektedir. Özellikle sazan, aynalı sazan, kızılkanat, dargın ve yayın balıkları çok avlanan balıklardır İlimizin Gediz ve Domaniç İlçelerinde modern alabalık tesisleri bulunmaktadır. Porsuk çayının taşkınlarından çevreyi korumak amacıyla yapılan Porsuk Barajı son yıllarda balıkçılığın da önemli bir merkezi haline gelmiştir. Porsuk Barajında, Sofça köyü civarında su sporları merkezi oluşturma çalışmaları yapılmaktadır.

Mağara Turizmi

Frigya Vadileri Mağaraları

Frigya Vadisindeki mağaralar, Ovacık’ın İnlice Mahallesi ile Söğüt, İnli, Sökmen, Sabuncupınar, Fındık ve İncik Köylerinde yer almaktadır. Frigya Vadisinde kayalara oyulmuş kaya mezarları, sığınma ve barınma amaçlı yüzlerce yerleşim yeri vardır.

Yaban Hayatı (Avcılık)

Zengin bitki örtüsünden dolayı, ilin yaban hayatı da hayli zengindir. Kurt, çakal, tilki, yaban domuzu ve tavşan en çok rastlanan yabani hayvanlardır. Kütahya kuşlar açısından da zengindir. Bıldırcın, keklik, ve bazı su kuşları oldukça boldur. Kütahya'da iki geyik üretme sahası ve bir adet toy kuşları koruma sahası mevcuttur. Ayrıca Türkmen Dağı, Domaniç Ormanları ve Şaphane Dağı gibi sahalarda sürekli av yasağı uygulanmaktadır. Kütahya'da tabii göl yoktur. Fakat baraj göllerinde, göletlerde ve akarsularda balıkçılık yapılabilmektedir.

Korunan Alanlar

Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı

Domaniç ilçesinde bulunan bu alan balta girmemiş ormanlardandır. Kayın ve Karaçam hakim ağaç türleri vardır. Ayrıca meşe, titrek kavak, ahlat, armut, eğrelti sarmaşığı, sırımbağ, böğürtlen, öksürük otu, papaz külahı, yabani çilek, noelgül Kaşalıç’daki diğer bitki türleridir. Başlıca hayvan türleri; ayı, yaban domuzu, geyik, tilki, tavşan, porsuk ve kirpidir.

Vakıf Çamlığı Tabiat Koruma Alanı

Kütahya - Tavşanlı karayolunun güneyinde, Kütahya’ya 40 km. uzaklıktadır. Piramidial Karaçamlar’ın orman olarak bulunduğu tek yer olan Vakıf Çamlığı koruma altındadır.

Kış Turizmi

Kütahya’da kış sporlarının termal turizm ile birlikte yapılabilecek tek yer Muratdağı’dır. İl’de kış turizmi için çok büyük bir potansiyel arz eden Muratdağı bölgesi, gerekli yatırımlar yapıldığı taktirde dünya standartlarına uygun bir kış turizmi merkezi olabilecek fiziki ve coğrafi özelliklere sahiptir.

Gençlik Turizmi

Kütahya gençlik turizmine yönelik olarak çok fazla imkana sahip değildir. Ancak Murat dağı’nda Kızılay Gençlik Kampı vardır. Yurtiçinde ve dünya genelinde arkeoloji, tarih, sanat tarihi ve benzeri alanlara ilgi duyan gençlerin ildeki arkeolojik sit alanları ve tarihi eserlerle ilgili kazı, yapım ve restorasyon çalışmalarında görev alarak ilgi alanlarına yönelik çalışmalar yapacağı ve tecrübe edineceği, karşılığında ise yalnızca konaklama ve yemek ihtiyaçlarının karşılanacağı bir program düzenlenebilir.

Spor Turizmi

Spor aktiviteleri bölge ve ülke ekonomisi açısından önemli bir gelir kaynağıdır. Günümüzde yalnızca uluslararası nitelikteki spor organizasyonları değil, ulusal spor müsabakaları da büyük bir gelir kaynağı teşkil etmektedir.Kütahya’da ülke çapında spor müsabakaları düzenlemeye uygun nitelikte bir adet kapalı spor salonu, bir adet de futbol sahası ve 2 adet amatör futbol karşılaşmalarının yapıldığı yan sahalar mevcuttur. Kütahya konaklama, yeme-içme tesisleriyle aynı anda düzenlenebilecek, turnuvalara ev sahipliği yapacak kapasiteye sahiptir. Ayrıca Kütahyaspor yeterli desteği alarak ikinci lige çıktığı takdir de, meydana gelecek olan spor hareketliliği il için büyük bir ekonomik gelir kaynağı olacaktır. İlimizde kış şartları uzun sürmesi nedeniyle salon sporlarına önem verilmesi gerekmektedir. Kütahya Belediyesi Voleybol Takımı ikinci ligde mücadele vermektedir.

Doğa Sporları

İnsanların günlük yaşamın stresinden kaçarak doğaya karşı meydan okuması, binbir türlü zorluğa göğüs gererek, sadece zirvede geçirilecek olan beş dakikalık keyif için

36 günümüz dünyasının getirdiği rahat yaşamın aksine açlık, aşırı soğuk, aşırı sıcak, uykusuzluk ve yorgunluk gibi birçok sıkıntıya katlanmasıdır. Kütahya’da geniş bir coğrafyaya yayılmış olarak belli başlı doğa sporlarından olan dağcılık, kampçılık, trekking yapma imkanı bulunmaktadır.

Dağcılık: Kütahya’da en profesyonelden en amatöre kadar her yaştan insanın en zordan en kolaya doğru yüzlerce farklı rotadan zirve yapabileceği, Akdağ, Eğrigöz Dağı, Gümüşdağ, Muratdağı, Türkmen Dağı, Simavdağları, Yellice Dağı, Şaphane dağı mevcuttur. Bunların dışında henüz isimlendirilmemiş olanları da eklediğimizde pek çok zirve vardır. Bu kadar büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen yeterli reklam ve tanıtım yapılmadığından, ilin dağcılık potansiyeli gerek kendi sporcuları, gerekse ülkedeki diğer dağcılar tarafından bilinmemektedir.

Trekking ve Kampçılık:

Kütahya - Çamlıca, Hıdırlık, Kent Ormanı, Frig Vadisi - Kuzey (Porsuk Barajı – Türkmen Dağı), Frig Vadisi – Güney (Türkmen Dağı – Altıntaş Ovası), Türkmen Dağı, Kumarı Köyü – Boyacılar Mevki Kestane Ağacı Civarı, Gelin Kayası ; Domaniç - Domaniç Ormanları Ebem Çamlığı, Mızık Çamı Mevki; Emet - Köprücek Kanyonu, Eğrigöz Dağı; Gediz- Muratadağı, Çukurören; Şaphane - Şaphane Dağı; Tavşanlı-Vakıf Çamlığı, Kuruçay Göleti; Simav-Akdağ, Simav Dağı.

El Sanatları

Kütahya’da el sanatlarının köklü ve zengin bir geçmişi vardır. İl, Osmanlılar döneminde özellikle çinicilik ve halıcılığın en gelişmiş merkezlerinden biriydi. 17. yüzyılın başlarında çinicilik ve keramik sanatında İznik’in yerini alan Kütahya, bir süre sonra tek merkez olmuştur. Saray için çalışan Kütahyalı ustaların yapıtları günümüzde müzeleri süsleyen en değerli halılar, çiniler arasında yer almaktadır. Kadınlar büyük sabır ve beceriyle işledikleri iğne ve mekik oyaları da çok değerlidir.

Çinicilik ve Keramik Sanatı: Kütahya, Osmanlı- Türk çini ve keramik sanatının önemli iki merkezinden biridir. Çini ve keramik temelde benzer gereç ve teknik kullanılır. Çini genellikle mimariye bağlı yapıtlarda kullanılmakta, günlük yaşamda kullanılan kaplara ise keramik denmektedir. İlk Osmanlı keramikleri 14. yüzyılda İznik’te yapılmaya başlanmıştır. Kütahya’da bu dönemde ikinci merkezdir. 14. ve 15. yüzyılda ilk Osmanlı çinileri doğal bir çömlekçi kili olan kırmızı hamurdandır. Buna ak astar çekilmekte, üzerine renkli motifler

37 yapılarak sırlanmaktadır. Kütahya’daki yapılarda “Millet işi” denilen teknikle yapılmış çiniler rastlanmamış, bu teknik yörede bulunan keramiklerde görülmüştür..

15. yüzyıl sonu ve 16. yüzyıl ortalarında İznik’te yapımına başlanan mavi- beyaz grubu keramiklere ve çinilere Kütahya’da rastlanmıştır. Sır altı tekniğiyle yapılan bu çinilerde daha çok koyu kobalt mavisi kullanılmıştır. Bu dönemde yapılan mavi-ak keramik ve çinilere “Kütahya İşi Mavi-Beyazlar” denmektedir. 16. yüzyılın ikinci yarısında büyük gelişme gösteren Kütahya Çiniciliği, kendine özgü motifleriyle İznik’ten ayrılır. Bu motifler sır altına kobalt mavisi, firuze, çalık yeşili katılarak oluşturulmuştur. 17. yüzyılda Kütahya , İznik çiniciliği için gerekli gereçlerin de sağlandığı merkez durumuna gelmiştir. 18. yüzyılda İznik çini atölyeleri kapanınca Kütahya, çini yapımına hız vermiş, günümüzde de bu sanatı yaşatan merkez olmuştur. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Kütahya çiniciliği İznik çiniciliğini anımsatan motif , renk ve teknik üstünlüğüne yaklaşır.1970’lerden sonra onarım ve restorasyonlarda çağdaş seramik gereçlerinin kullanılması Kütahya atölye çiniciliğini geriletmiş, atölyeler büyük ölçüde fabrikaya dönüşmüştür.

Günümüzde yeni motifler denenmekte yada Selçuklu motifleri stilize edilerek kullanılmaktadır. Hediyelik tabaklar, vazo ve çini karolar, sır altı tekniğiyle üretilmekte, mavi ve kahverengi yanında yeşil, sarı da kullanılmaktadır. Seramik kabartma karolar da yaygınlaşmaktadır. 1766 yılında ilk toplu iş sözleşmesi olan Fincancılar Antlaşması Kütahya’da imzalanmıştır.

Dokumacılık: Halıcılık el tezgahlarında sürdürülmektedir. Saray halıları adıyla anılan ve Osmanlıların en parlak döneminde üretilen Simav halıları, daha çok yaprak ve çiçek motifleriyle bezenmiştir. Yün ve pamuktan halıların yüzeyi ve bordürü kıvrık damarlı yapraklar, rozet ve nar çiçekleri, sümbül, karanfil gibi motiflerle bezelidir. 60-70 yıl öncesine kadar tümüyle yerel olan motifler, 1930’lardan başlayarak Isparta bezeklerine dönüşmüştür. Günümüzde yöre halıları, Isparta 2 adıyla satılmakta, en çok Simav’da üretilmektedir.

Geçmişte el tezgahlarında yöreye özgü kumaşlar dokunmaktaydı. Saf ipekten al ve erguvan renkli “canfes” ince çizgili ipekli “çitare” , erkek mintanlarında kullanılan “altı parmak” , geniş yolaklı (yollu), gümüş sırmalı “İzmirli”, enli çizgili dokunan, ipek iplikle işlenen sarı “savali” bunlardandır. Ayrıca kadife, şal, sopalı, tirşe, alkumaş, morkumaş, yolaklı, atlas, hareli, bürümcük, güvül, kızkıvrağı, kasterli, elkıvrağı adlarında çeşitli kumaşlar dokunurdu. Günümüzde daha çok Gediz ve Şaphane’de sürdürülen el dokumacılığında, yalnızca bez üretilmektedir.

El İşlemeciliği: Eskiden beri sürdürülen el işlemeciliği, yöre kadınlarının becerilerini, beğenilerini yansıtır. Günümüzde Kütahya Müzesi’nde sergilenen peşkirler, uçkurlar, dane (yemeni) çevreleri, para, tütün ve saat keseleri bunların özgün örnekleridir. Peşkirlerin boyaları, iplikleri yerlidir. Keseler, pembe başta olmak üzere sarı, yeşil, al ve ak işlemelidir; yer yer krem, bej ve gri de kullanılmıştır. Çevre, aba, arabiye, kaftan, kavuk vb. eşyada altın ve gümüş ipliklerle çeşitli motifler işlenmiştir.

Oyacılık: Oyalar, işleme araç gereçlerine ve işleme tekniğine göre çeşitli adlar alır. İğne oyaları, tığ oyaları, mekik oyaları, firkete oyaları, koza oyaları, yün oyaları, mum oyaları, boncuk oyaları, dokuma bunların değişik örnekleridir. Kütahya’da oyacılık, “iğne oyacılığı” biçiminde genellikle danenin çevresini süsleyen bir sanat olarak gelişmiştir. Günümüzde renkli naylon iplikler kullanılmaktadır. Oyalarda kullanılan iplikler, eskiden evlerde yapılan bitkisel boyalarla boyanırken, günümüzde alizarin denilen boya kullanılmaktadır. Kütahya Oyaları, biçimlerine göre beşe ayrılır. Bunlar gül, menekşe, zambak, papatya, karanfil, haşhaş gibi çiçeklere benzeyen oyalar; ıtır, şeftali, söğüt, karanfil yapraklarına benzeyen yapraklı motifli oyalar; Gönül Dolabı, Mecnun Yuvası, Yar Yare Küstü gibi soyut adlı oyalar; Süreyya, Diba gibi özel yaşamları bilinenlere yakıştırılan oyalar ve Kaynarca Oyası, Elti Küstü, Ana Güldüren, Malak Sattıran gibi alay, övgü, yergi niteliği taşıyan oyalardır.

Elmas ve Gümüş İşlemeciliği: Diğer el sanatlarından birisi de elmas işlemeciliğidir. Elmas işlemeciliği; Mıhlama, Sedakarlık, Minecilik, El Kalemi, Kraponyacılık, Ajurculuk, Foya Çakmakcılık, Cilacılık, Kumla Eskitme, Kalibrecilik ve Kalıpçılık gibi alt bölümlerden oluşmaktadır. Osmanlı döneminde Küçük Bedesten (Bit Pazarı) ağır elbise ve elmas işlemeciliğinin merkeziydi. Günümüzde ise bir kuyumcu tarafından yapılmaktadır. Kütahya'da, çok eski dönemlerden beri gümüş madeni çıkarılmakta ve işlenmektedir. Bu nedenle gümüş işlemeciliği de zaman içinde gelişmiş bir el sanatıdır. Telkarilik olarak da bilinen bu el sanatımız ile ilgili Dumlupınar Üniversitesi'ne bağlı Altıntaş Meslek Yüksek Okulu bünyesinde yapılan çalışmalar ümit vericidir. Yine Kütahya Belediyesi bünyesinde kurulan Kestaş şirketi ile doğal taş ve çini işlemeciliği gümüşle süslenerek başarılı bir şekilde takı sanatında yerini almaya başlamıştır.

Porselen: Kütahya'daki ilk porselen fabrikası 1974 yılında faaliyete başlamıştır. Yüzyıllardır çinilerde sergilenen hünerler porselenlerde de yaşamaya başlamıştır. İlimizde Kütahya ve Güral Porselen fabrikaları kaliteli porselenler üreterek dünyanın her yerine ihraç etmekte ve Kütahya’nın adını duyurmaktadır.

Giyim

Özel günlere özgü dışarılık “ağır elbise” ve gündelik giysi ayrımı Kütahya giyim kuşamının belirgin özelliğidir. Kent yaşamındaki değişim, giyim-kuşamı da etkilemiştir. Geçmişin gündelik giysileri kırsal kesimde ve kentlerin kıyı mahallelerinde yer yer varlığını sürdürmektedir. Geleneksel erkek ve kadın giysileri, “ağır elbiseler” giderek folklorik değerler arasına katılmıştır. Özellikle düğünler ve çeyizler bunların sergilenme alanlarıdır.

Geleneksel Kadın Giyimi: Anadolu’nun her yanında kendine has folklorik özellikle bölgenin kültürünü yansıtan giysileri vardır. İç Anadolu, Marmara ve Ege Bölgeleri kavşağında bir geçiş noktasında bulunan Kütahya’da özellikle kadın giyimi Anadolu’nun başka hiçbir yerinde olmayan bir farklılık ve zenginlik taşmaktadır. Kütahya, Germiyan Beyliği ve Osmanlı saray giysilerinin etkisi altında en kaliteli renkli ipek işleme, sim sarma gibi tekniklerle kadife, atlas, yünlü mantin kumaşlar üzerine işlenmiş çok değerli kıyafetlere sahiptir. Anadolu’da düğün giysisi olarak bir veya iki çeşit giysi varken, Kütahya’da Bindallı, Yolaklı, Dallı, Eğrimli, Çatkılı, Tefebaşı gibi çok çeşitleri vardır. Bunlar da kendi içlerinde ayrıca üçetekli entari ve şalvarlı olarak ayrı türlere ayrılır. Giyilen elbise giyenin düğündeki durumunu, hangi taraftan olduğunu tanıtır. “Çatal Ağ” denen şalvar, örtme, entari, çar ya da çarşaf geleneksel kadın giyiminin gündelik öğelerini oluşturmaktadır. Birbirini tamamlayıcı nitelikleri birçok parçadan oluşan “ağır elbise”lerde kadife, çuha ve sırma-sim, ibrişim gibi işleme öğeleri ağır basmaktadır. Başa “bino” denen bir tür fes giyilmektedir. Gündelik giyimde ise yalnızca ipekli ekoseden “çar” örtülür. İpekli veya kadifeden sırma işlemeli entarilerin yörede birçok çeşidi vardır. Dallı, bindallı, eğrimli, dizbağlı, çatkılı gibi entari türlerinin yanında yöre kadın giyiminin temel özellikleri “tefebaşı” denen giysilerde toplanmıştır.Yün çoraplar işlemeli, terlikler sırma işlidir. Mest, pabuç ve “geçmeli” denen ayakkabılar geleneksel kadın giyiminin tamamlayıcı öğeleridir.

Geleneksel Erkek Giyimi: Kütahya geleneksel erkek giyimi Ege, Marmara ve Orta Anadolu’ya özgü giysilerin bileşimi niteliğindedir. Şehir merkezi ve ilçeler arasında farklılık görülmekte ilçeler çevre merkezlerden etkilenmişlerdir. Merkezde kadın giyimindeki saray etkisi erkek giyimine de yansımıştır. Karasal iklimin hüküm sürmesinden dolayı erkek kıyafetleri yünlü ve kalın koyu renk kumaşlardan yapılmaktadır. Mintan, hırka, cübbe ve entariyle Orta Anadolu’nun geleneksel eşraf giyimi özellikleri belirlenirken, gençlerde zeybek giyimi ilgi görmüştür. Mavi ve mor renkli çuhalar, erkek giyiminde yaygındır. Kaytan dışında işlemeye pek rastlanmaz. Gençler; başlarına kellepoş veya serpuş denen sivri, külahımsı takkeler giyer. Yaşlılar başlık üzerine ipek veya ketenden “poçu” bağlar. Mintanın üstüne çuhadan, mavinin çeşitli tonlarında çepken giyilir. Kollar yöreye özgü bir biçimde, omuz başlarının arkasına tutturulur. Şalvar gençlerde diz altına, yaşlılarda

40 topuklara uzanır. Bele dokuma şal kuşak sarılır. Kara yün ya da kalın çorap ve yemeni giyilir. Mest-pabuç biçimi ayakkabılar yaşlılar arasında, çarık da kimi köylerde varlığını korumakla birlikte 1960 lardan sonra potin giyilmeye başlanmıştır.Kütahya’da eskiden beri yöreye özgü eğlencelerde; gezeklerde, kızlariçi ve bahçe sohbetlerinde, çeyiz altı, dönme hamamı, gelin götürme gibi törenlerde yaşatılan müzik ve oyunlar, günümüzde de canlılığını korumaktadır.

Kütahya Halkoyunları

Kütahya halk oyunları Zeybek grubuna girmektedir. Yörede halk oyunları türküler eşliğinde oynanır. Kaşıkla oynanır. Ege Zeybeği'nden küçük farklarla ayrılır. Ege'de zeybek dairesel formda oynanırken, Kütahya'da hem dairesel hem çizgisel oynanır. Zeybeğin temelinde tek başına, mert, cesur, savaşçı bir erkek vardır. Üretken, koruyan, iyi ahlaklı, vakur ve adaletli zeybek başı, Anadolu insanının temsilcisidir. Seyirlik oyunlara pek rastlanmaz.

Kadın ve erkekler tarafından oynanışı farklıdır. Erkekler düğünlerde dışarıda oynarken, kadınlar evlerde oynamaktadır. Erkek zeybeği ağır, hızlı. kırık diye üçe ayrılır. Tek başına oynanabildiği gibi 2,4,6'lı grup olarak da oynanır. Kadın oyunları tek başına ve tek oyunla biten (Yasemen Dalı ), yengeler oyunu, gelin (Paça günü) oyunlarıdır ki kaşıksız oynanır. Paça günü gelin oyunda bereket simgesi arpa saçar. Arka arkaya 3 oyun oynanır : Ahmet Bey, Gar mı Yağdı, Tıpır tıpır veya Yoğurdum Var, A Hamamcı, Hop Şimidallı şeklinde gruplaşan oyunlar ağırdan hızlıya doğru oynanır. Cuma günleri toplanılan ve "Kızlar içi" denen eğlentilerde, kına eğlencelerinde zengin süs takıları ve giysileriyle tekrarlanan oyunlar bir yandan da genç kızlara öğretilir. Oynamayı bilmeyen, endamlı yürüyemeyen kızlara "Hiç mi Cuma debleği görmedin" denir. Erkeklerde ise yaren denilen gezeklerde tekrarlanan oyunlar gençlere hem öğretilir hem oynatılır. Kütahya'da gezekler tüm canlılığıyla devam etmektedir. Köroğlu ve Çömüdüm vb. oyunlar karşılıklı olarak kaşıklarla ve bağlama, dümbelek eşliğinde oynanır. Yörede oyun havası olarak bilinen türküler; Ahmet Bey, Portakal, İslamoğlu, Köroğlu, Çömüdüm, Kar mı Yağdı, Keklik, Tıpır Tıpır, İğnem Düştü, Bengi Zeybeği, Çatalçamın Zeybeği, Tavas Zeybeği, Harmandalı, Karşıdaki Güzel, Öte Yakaya Geçelim Atlara Yonca Biçelim, Minarede Ezan Var, Mustafanın Zeybeği, Seymen Oyunu, Saatini Satsana, Sarhoş Zeybek, Yağmur Yağar, Üç Çeşme, Üşüdüm, Zille Köçek Oyunu, Düz Oyun (Yasemen)dir.

2.2.6.1.8. Halk Müziği ve Kütahya Halk Şairleri

Kütahya, folklorik özellikleri bakımından tarihi ve kültürel mirasına paralel bir zenginliğe sahiptir. Antik çağda yaptıkları müzik yarışmalarıyla ünlü Frigler ile şairleri, edipleri, halk ozanlarını koruyan Germiyanoğulları ve bestekar padişahlarıyla ünlü Osmanlıların şehzadeler şehri olan Kütahya, her alanda olduğu gibi musiki alanında da Türk sanat dünyasına önemli katkılarda bulunmuştur. Kütahyalı seyyah Evliya ÇELEBİ; seyahatnamesinin 9.cildinde Kütahya ile ilgili kısmında Germiyan beyi II.Yakup'un (1387/1429) çok iyi saz çaldığından ve Çöğür adı verilen sazın mucidi olduğundan bahseder.

a) Klasik Türk Musikisi : Kütahya Mevlevihanesinde yetişen bestekarlar Osmanlı Sarayında şehzadelere hocalık etmişler, Türk Musikisine değerli eserler kazandırmışlardır. Ali Nutki Dede Efendi (1762-1804) Şevk-ü Tarab makamında Mevlevi Ayini, Abdulbaki Nasır Dede Efendi (1765-1821) III. Selim'in yanında bulunmuş ve yedi makam bulmuş, iki Mevlevi Ayini bestelemiş, Abdurrahim Künhi Dede Efendi (1769-1831) Hicaz makamında ayin bestelemiş olup, Kütahya'nın Sekiören Köyü'nden Ebubekir Dede'nin çocuklarıdır.

Kütahya Mevlevihanesi'nin Neyzenbaşı Saatçi Mustafa Efendi (1938) "İntizar-ı makdeminle nev bahar eyler hulul" adlı Hisarbuselik eserin bestekarıdır. "Gittin, bu gidiş ölümden de beter" adlı Uşşak eserin güftesi Kütahyalı Kemani Fazıl Güvey'e aittir. Yaşayan Kütahyalılar; Neyzen Ahmet Yakupoğlu, Şemsettin Güvey, Neyzen, Tamburi Erhan Akalın, Ercüment Akalın, Yavuz Akalın, gibi bestekar, saz ve ses sanatçılarından bazıları TRT ve Kültür ve Turizm Bakanlığı korolarındaki temsilcilerimizdir. Günümüz Kütahya'sında Ahmet Yakupoğlu, Doğan Karaa, Emin Kavdır ve Tekin Uğurel yönetiminde Klasik Türk Müziği, Tasavvuf Müziği ve Türk Sanat Müziği dallarında dört topluluk çalışmalarını sürdürmektedir.

b-Halk Müziği : Arifi-Hacı Pesendi, Aşık Ömer, Dülgerin Hüseyin Ağa, Nuri Çavuş, Arabacı İbrahim Ağa, Hisarlı Ahmet, Terzi Sadık Türk, Ömer Kocaoğlu, Berber Kazım Baltaoğlu, Şevket Şentürk gibi sanatçılar, halk müziğimizin yüzlerce yıllık birikimini günümüze aktaran emeğin sahiplerinden birkaçıdır. Mustafa Salun ve Mesut Tezcan yönetiminde iki topluluk Kütahya Türküleri ve Zeybek oyunları üzerindeki çalışmalarını sürdürmektedir. Kütahya Türküleri, klasik Türk musikisi karakteristiğinde bir düzeye sahiptir ve makamsal özellikleri vardır. Örneğin; Ahmet Bey - Gerdaniye, Kütahya'nın Pınarları- Kürdi, Ah Hamamcı- Muhayyer, Hisar'dan İnmem Diyor- Sirgüleli Hicaz, Havada Durna Sesi Gelir- Evç makamındadır. Zeybek türündeki türkülerimiz, türkü dünyasında

Ege Türküleri arasında yer almakta ve icrasının zorluğu nedeniyle Konservatuarlarda çoğunlukla sınav sorusu yapılmaktadır. Feracemin ucu sırma, Ben kendimi gül dibinde buldum, Yasemen dalını yar neden eymeli, havada durna sesi gelir bunlara örnektir.

Şairlerimiz, Ahmet Dai , Ahmedi (Tacuddin İbrahim) Ahmet Vasfi , Arifi , Asım Yakup Efendi, Azbi Mustafa Efendi , Askeri , Burhanettin İlyas Çelebi ,Celal Sıtkı Gürler, Celalettin Ergun Çelebi , Cemali Germayani., Deli Şükrü ,Fatma Hanım, Firaki Abdurrahman Çelebi Gaybi (Sunullah), Kara Fazıl , Kamili (Aşık Hasan Dede) , Künhi Abdurrahim Dede ,Nasır Abdulbaki Dede , Ömer (Aşık), Pesendi (Hacı Ali Dede) , Sahip Mustaf Dede, Şeyhi (Hekim Yusuf Sinan )

Jeotermal Enerji ve Jeotermal Alanlar

Kütahya ilindeki jeotermal kaynaklar; Merkez Ilıca Harlek Kaplıcaları 25,2°C - 43°C, Gediz Muratdağı kaplıcaları 40°C -42°C, Gediz Ilıcasu Kaplıcaları 40- 85°C, Emet kaplıcaları 25,2°C - 43°C, Simav Eynal kaplıcaları 70-97 °C, Simav Çitgöl kaplıcaları 87°C, Simav Naşa Kaplıcası 90°C, Yoncalı kaplıcaları 42°C, Hisarcık 37- 51°C, Tavşanlı Göbel Kaplıcaları 32,8° C, olmakla birlikte Simav ilçesinde jeotermal enerji ile ısınma amaçlı ve seracılıkta kullanılmaktadır.

B. KÜTAHYA İLİ EKONOMİK GÖSTERGELERİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ

Kütahya ili, Ulusal Kalkınma Planı (UKP) kapsamında Devlet Planlama Teşkilatının (DPT) geliştirdiği İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına (IBBS) göre, Manisa, Afyon, ve Uşak ile birlikte Ege Bölgesinde Manisa grubunda yer almaktadır.

İBBS-Düzey 1

Ege Bölgesi İBBS-Düzey 2

Manisa Alt Bölgesi İBBS-Düzey 3

Manisa, Kütahya,

Afyonkarahisar, Uşak

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması İBBS

Kütahya ilinin gelişmişlik performansı göstergeleri tabloda aynı düzey grubunda bulunan Manisa, Uşak ve Afyonkarahisar illeri ile karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir.

Kütahya ilinin istihdam göstergeleri incelendiğinde aktif nüfusun büyük çoğunluğunun tarım sektöründe çalıştığı görülmektedir. Bu oran Türkiye`de yüzde 48,38, Ege Bölgesi`nde yüzde 50,48 iken Kütahya’da yüzde 66,90 ile Türkiye ve bölge ortalamasının oldukça üzerindedir. Kırsal nüfus başına tarımsal üretim değeri ve tarımsal üretim değerinin Türkiye içindeki payı düzey grubundaki diğer illerle oldukça farklılık göstermektedir. Ücretli çalışanların toplam istihdama oranları incelendiğinde ilk sırayı yüzde 35,91 ile Manisa ili alırken. yüzde 31,67 ile Uşak, yüze 27,99 ile Kütahya, yüzde 24,39 ile Afyonkarahisar ili gelmektedir.

Sanayi göstergelerine bakıldığında imalat sanayi iş yeri sayısı Kütahya`da 50 iken aynı düzey grubunda yer alan Manisa ilinde 194, Afyonkarahisar ilinde ise 104 adettir. İmalat sanayinde yıllık çalışanlar ortalama sayısında Kütahya, düzey grubu iller içinde Manisa ilinin ardından 8.096 kişi ile ikinci sırada yer almaktadır. 2000 yılında fert başına imalat sanayii katma değeri Kütahya’da 112 milyon, Manisa’da 383 milyon ve Uşak’ta 97 milyon, Afyonkarahisar’da 140 milyon olarak gerçekleşmiştir.

Mali göstergeler incelendiğinde Gasri Safi Yurtiçi Hasıla içindeki paylar karşılaştırıldığında düzey-3 grubundaki iller arasında ilk sırayı yüzde 2,09 ile Manisa, yüzde 0,74 ile ikinci sırayı Kütahya almaktadır.

Öte yandan 1995-2000 yılları arasında fert başına kamu yatırımları miktarları incelendiğinde kişi başına 161 milyon TL ile Kütahya ili 81 il içerisinde 49. sırada yer almaktadır. Manisa ili bu gösterge kapsamında 80 milyon TL 65. , Uşak ili 64 milyon TL ile 73., Afyonkarahisar ili 92 milyon TL ile 62. sırada yer almaktadır.

Fert Başına GSYİH değerleri karşılaştırıldığında düzey 3 grubundaki iller arasında ilk sırayı 2.062 milyon TL ile Manisa, 1411 milyon TL ile İkinci sırayı Kütahya, 1282 milyon TL ile 3. sırayı Uşak, 1081 milyon TL ile 4. sırayı Afyonkarahisar ili takip etmektedir.

Toplam banka mevduatı içindeki pay konusunda düzey 3 grubundaki iller karşılaştırıldığında ilk sırayı yüzde 0,67 ile Manisa ili, yüzde 0,97 ile Uşak ve Afyonkarahisar illeri, yüzde 0,25 ile Kütahya son sırada yer almaktadır.

1995-2000 döneminde fert başına ihracat ve ithalat rakamları incelendiğinde; Kütahya’da ihracatın 1 $ olduğu, ithalatın 10 $ olduğu dikkat çekmektedir. Bu rakamlar gerek Ege Bölgesi ihracat (3.416 $) ve ithalat (4.162 $) rakamı, gerekse Türkiye ihracat (2.249 $), ithalat (3.967 $) rakamı noktasıda oldukça geri durumdadır.

Çeşitli Sosyo - Ekonomik Göstergelerle Türkiye, Ege Bölgesi, Kütahya Sosyo - Ekonomik Göstergeler Türkiye Ege Bölgesi Kütahya Yüzölçümü (km2) 774.815 90.442 11.977 Nüfusu (2000) 67.803.927 8.953.365 656.903 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı (2000) (%o) 18,28 16,29 12,79 Nüfus Yoğunluğu (2000) (kişi/km2) 88 100 55 Şehirleşme Oranı (2000) (%) 65 61,6 48,5 Toplam Doğurganlık Hızı (2000) 2,53 2,17 2,19 Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü (2000) 4,51 3,8 4,3 Okur -Yazarlık Oranı (2000) (%) 87,3 89,8 89,1 Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oranı (2000) (%) 8 8,1 4,9 Tarım İşkolunda Çalış. Top. İstihdama Oranı (2000) (%) 48,4 50,5 66,9 Sanayide Çalışanların Toplam İstihdama Oranı (2000) (%) 13,4 13,8 7,2 Onbin Kişiye Düşen Yatak Sayısı (2004) 23,9 24,6 18,8 Teşvik Belg. Top. Yat. Tut. (1990-2005/Ağus) (Trilyon TL) 126.469 14.838 592 KOBİ Teşvik B. Sabit Yat. Tut.(1997-2005/Ağus) (Milyar TL) 518.635 64.906 685 Sanayi Üretim Değer. Türkiye İçindeki Yeri (2001 cari) (%) 100 17,9 1,48 Tarımsal Üretim Değer. Türkiye İçindeki Yeri (2001 cari) (%) 100 17,3 0,86 Gayri Safi Yurtiçi Has. Türkiye İçindeki Yeri (2001 cari) (%) 100 5,2 0,8 Gayri Safi Yurtiçi Has. Türkiye Sıralaması (2001 cari) - - 28 Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (2001) ($) 2.146 2.545 1.805 Kişi Başına GSYİH’nın Türkiye Sıralaması (2001 cari) - 6. 32. Banka Sayısı (2004) 48 28 10 Banka Şube Sayısı (2004) 6.056 1.160 37 Kişi Başına Banka Mevduatı (2004) ($) 1.921 1.558 571 Banka Mevduatının Türkiye İçindeki Yeri (2004) (%) 100 10,6 0,28 Kişi Başına Banka Kredileri (2004) ($) 907 702 237 Banka Kredilerinin Türkiye İçindeki Yeri (2004) (%) 100 10,1 0,25 Kredi/Mevduat Oranı (2004) (%) 47,2 45 41,5 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2003) - 2. 40. Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grubu (2003) - - 3. İnsani Gelişmişlik Endeksine göre Türkiye Sıralaması - - 36. Kişi Başına Elektrik Tüketimi (2003) (KWh) 1.581 1.990 867 Kaynak : Kütahya Uygun Yatırım Alanları Araştırması, 2005

İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması İLLERİN GELİŞMİŞLİK PERFORMANSI GÖSTERGELERİ SIRA SIRA SIRA SIRA EGE DEĞİŞKEN YIL BİRİM KÜTAHYA (81 İl MANİSA UŞAK (81 İl AFYON (81 İl TÜRKİYE (81 İl İçinde) BÖLGESİ İçinde) İçinde) İçinde) DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Toplam Nüfus 2000 Kişi 656.903 34 1.260.169 12 322.313 58 812. 416 27 8.938.781 67.803.927 Şehirleşme Oranı 2000 Yüzde 48.54 59 56.72 35 56.48 36 45.77 68 61.48 64,9 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı 1990-2000 Binde 12.81 37 8.76 52 10.43 43 9.47 50 16.29 18,28 Nüfus Yoğunluğu 2000 Kişi km2 55 49 96 21 60 42 57 44 100 88 Doğurganlık Hızı 2000 Çocuk sayısı 2.19 52 2.14 56 2.18 54 2.82 30 2.17 2,53 Ortalama Hane Halkı Büyüklüğü 2000 Kişi 4.34 58 3.85 66 4.05 62 4.98 35 3.81 4,5 İSTİHDAM GÖSTERGELERİ Tarım İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama 46 70.11 2000 Yüzde 66.90 26 61.54 43 60.15 17 50.48 48,38 Oranı Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama 14 6.41 2000 Yüzde 9.89 24 11.90 20 14.91 41 13.84 13,35 Oranı Ticaret İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama 34 5.13 2000 Yüzde 4.81 58 7.06 29 6.39 54 10.10 9,67 Oranı Mali Kurumlar İşkolunda Çalışanların Toplam 34 1.25 2000 Yüzde 1.08 60 1.47 40 1.61 52 2.64 3,11 İstihdama Oranı Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 27.99 55 35.91 30 31.67 42 24.39 65 43.26 43,52 Ücretli Çalışan Kadınların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 2.89 65 8.39 14 5.39 31 3.21 59 10.42 8,81 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 1.30 49 1.56 36 2.24 15 1.28 52 2.62 2,61 EĞİTİM GÖSTERGELERİ Okur Yazar Nüfus Oranı 2000 Yüzde 89.09 24 86.27 45 87.54 34 88.26 30 89.78 87,3 Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa 36 81.47 2000 Yüzde 83.49 21 79.25 42 80.74 30 84.20 80,62 Oranı Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oranı 2000 Yüzde 5.08 66 4.95 68 5.72 47 5.43 53 8.42 8,42 İlköğretim Okullaşma Oranı 2000-2001 Yüzde 81.41 65 100.33 33 101.41 30 80.09 68 100.07 98,01 Liseler Okullaşma Oranı 2000-2001 Yüzde 31.93 48 37.54 33 38.93 28 21.35 73 39.67 36,92 Meslek Liseleri Okullaşma Oranı 2000-2001 Yüzde 26.03 24 24.34 26 30.01 16 18.32 43 25.35 20,49 SAĞLIK GÖSTERGELERİ Bebek Ölüm Oranı 2000 Binde 40.00 49 41.00 46 42.00 43 45.00 25 40.13 43 On bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 2000 Kişi 5.98 62 9.88 27 8.87 39 7.69 47 14.81 13 On bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 2000 Kişi 0.70 51 1.90 19 2.23 13 0.30 77 2.93 2,2 On bin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 2000 Adet 2.02 48 3.06 19 3.16 15 2.34 40 3.80 2,9 Hastane 34 23.57 On bin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı 2000 18.31 37 21.89 25 19.24 22 23.13 23 Yatağı SANAYİ GÖSTERGELERİ Organize Sanayi Bölgesi Parsel Sayısı 2000 Parsel 148 34 274 20 804 5 431 12 3.439 28.726 Küçük sanayi Sitesi İşyeri Sayısı 2000 Adet 817 41 2.661 5 483 53 2 536 7 13.941 81.302 İmalat Sanayi İşyeri Sayısı 2000 Adet 50 33 194 11 67 25 104 16 1.969 11.118 İmalat Sanayi Yıllık Çalışanlar Ortalama Sayısı 2000 Kişi 8.096 25 22.552 11 5 684 33 6 161 30 187.282 1.130.488 İmalat Sanayi Kurulu Güç Kapasite Miktarı 2000 Beygir Gücü 121.940 27 188.177 17 53 252 40 138 472 24 2.014.306 13.478.078 Fert Başına İmalat Sanayi Elektrik Tüketimi 2000 Kws 211 39 411 28 477 26 220 38 823 550 Fert Başına İmalat Sanayi Katma Değeri 2000 Milyon 112 38 383 17 97 40 140 33 449 350

İLLERİN GELİŞMİŞLİK PERFORMANSI GÖSTERGELERİ

SIRA SIRA SIRA SIRA EGE DEĞİŞKEN YIL BİRİM KÜTAHYA (81 İl MANİSA UŞAK (81 İl AFYON (81 İl TÜRKİYE (81 İl İçinde) BÖLGESİ İçinde) İçinde) İçinde) TARIM GÖSTERGELERİ Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri 2000 Milyon TL 869 54 1.581 18 1 430 23 1 131 38 1.341 1.124 Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Payı 2000 Yüzde 1.10 38 3.22 5 0.75 52 1.86 16 17.26 100.00 İNŞAAT GÖSTERGELERİ Daire Sayısı 2000 Adet 154.313 29 304.817 11 82 656 45 171 512 23 2.557.077 16.235.830 Borulu Su Tesisatı Bulunan Daire Oranı 2000 Yüzde 97.04 31 96.45 39 96.80 35 94.54 54 96.92 97 MALİ GÖSTERGELER Gayri Safi Yurt İçi Hasıla İçindeki Payı 2000 Yüzde 0.74 30 2.09 10 0.33 58 0.71 34 15.28 100 Fert Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla 2000 Milyon TL 1411 39 2.062 18 1 282 44 1 081 54 2.130 1.837 Banka Şube Sayısı 2000 Adet 55 28 138 9 38 42 72 22 1.284 7786 Fert Başına Banka Mevduatı 2000 Milyon TL 245 50 337 35 725 5 288 43 708 939 Toplam Banka Mevduatı İçindeki Payı 2000 Yüzde 0.25 34 0.67 18 0.37 25 0.37 24 9.95 100 Toplam Banka Kredileri İçindeki Payı 2000 Yüzde 0.24 38 0.69 15 0.13 49 0.37 24 10.02 100 Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Kredi Miktarı 2000 Milyon TL 42 60 117 19 69 42 76 38 149 138 Fert Başına Sanayi, Ticari ve Turizm Kredileri 94 33 2000 Milyon TL 88 37 112 27 95 32 278 392 Miktarı Fert Başına Belediye Gelirleri 2000 Milyon TL 50 44 50 46 56 37 69 24 78 82 Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri 2000 Milyon TL 100 38 140 27 108 33 70 54 344 464 Fert Başına Gelir ve Kurumlar Vergisi Miktarı 2000 Milyon TL 60 33 72 21 61 29 44 43 119 165 Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı 1995-2000 Milyon TL 161 49 80 65 64 73 92 62 227 248 Fert Başına Teşvik Belgeli Yatırım Tutarı 1995-2000 Milyon TL 1140 41 970 46 1 532 31 589 55 2.475 2.668 Fert Başına İhracat Miktarı 1995-2000 ABD Doları 1 62 346 31 108 43 67 50 3.416 2.249 Fert Başına İthalat Miktarı 1995-2000 ABD Doları 10 58 952 22 64 48 77 44 4.162 3.967 ALTYAPI GÖSTERGELERİ Kırsal Yerleşmelerde Asfalt Yol Oranı 2000 Yüzde 59.56 33 75.36 22 72.85 23 76.38 21 71.97 45,23 Yeterli İçme Suyu Götürülen Nüfus Oranı 2000 Yüzde 98.49 9 87.18 40 69.21 72 95.12 23 87.46 84,98 TCK Asfalt Yol Oranı 2000 Yüzde 97.66 23 100.00 7 100.00 8 98.33 20 98.41 91,28 DİĞER GÖSTERGELER On bin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı 2000 Adet 636 21 618 23 692 16 368 44 799 652 On bin Kişiye Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 2000 Adet 1077 23 1.421 11 1 226 19 761 42 1.423 1.056 Fert Başına Elektrik Tüketim Miktarı 2000 Mws 0.92 40 1.10 33 1.55 18 0.82 50 1.77 1,4 Fert Başına Telefon Kontur Değeri 2000 Adet 1101 46 1.188 40 1 408 30 1 005 54 1.898 1.852 Yeşil Kartlı Kişi Oranı 2000 Yüzde 16.49 48 12.53 58 10.21 66 16.86 45 10.84 15

Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı, 2003, Ankara

Türkiye ve Kütahya İlinde GSYİH`nın Cari Fiyatlarla İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı, 2001 TÜRKİYE KÜTAHYA Sektör Değer Gelişme Değer Sektör Gelişme SEKTÖRLER Payları (Milyon TL) Hızı % (Milyon TL) Payları (%) Hızı % (%) 1. Tarım 21.521.042.652 12,1 22,7 185.927.714 12,9 24,9 Çiftçilik ve hayvancılık 20.263.268.283 11,4 22,3 174.413.637 12,1 25,3 Ormancılık 508.944.091 0,3 20,2 10.440.485 0,7 18,8 Balıkçılık 748.830.278 0,4 35,6 1.073.592 0,1 21,4 2. Sanayi 45.881.462.415 25,7 58,1 680.656.232 47,1 78,4 Madencilik ve taşocakçılığı 2.135.426.990 1,2 50,1 307.657.667 21,3 67,6 İmalat sanayi 36.730.882.019 20,6 53,8 85.116.437 5,9 53,3 102, Elektrik gaz su 7.015.153.406 3,9 88,7 287.882.128 19,9 0 3. İnşaat 9.240.878.254 5,2 42,5 44.492.576 3,1 13,4 4. Ticaret 37.403.001.063 21.0 50,2 89.638.365 6,2 46,7 Toptan ve perakende ticaret 29.711.011.007.712 16,7 44,8 74.512.929 5,2 44,2 Otel, lokanta hizmetleri 7.691.993.351 4,3 75,5 15.125.436 1,0 60,4 5. Ulaştırma ve haberleşme 28.159.160.113 15,8 59,6 229.493.522 15,9 58,0 6. Mali kuruluşlar 6.639.386.951 3,7 41,3 12.572.787 0,9 21,3 7. Konut sahipliği 8.491.897.373 4,8 47,1 44.447.522 3,1 46,3 8. Serbest meslek ve hizmetler 6.592.343.649 3,7 48,8 21.742.112 1,5 60,3 134, 9. (Eksi) İzafi banka hizmetleri 11.534.430.656 6,5 181,5 7.921.720 0,5 6 10. Sektörler toplamı 152.394.741.814 85,4 43,2 301.049.109 89,9 57,3 11. Devlet hizmetleri 18.525.724.097 10,4 46,4 131.973.458 9,1 49,9 12. Kar amacı olmayan öz. 111, 918.062.645 0,5 92,4 570.427 0,0 hiz.kur. 1 1.433.592.99 13. Toplam (10+11+12) 171.838.528.556 96,3 43,2 99,1 56,6 4 14. İthalat vergisi 6.573.909.943 3,7 29,8 12.940.287 0,9 11,6 15. GSYİH (Alıcı Fiyatlarıyla) 1.446.533.28 14.195.403.084 100 43,8 100,0 56,1 (13+14) 1 Kaynak: DİE 2001 Türkiye ve Kütahya İli`nde GSYİH`nın Sabit Fiyatlarla İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı, 2001 TÜRKİYE KÜTAHYA Sektör Sektör Değer Gelişme Değer Gelişme SEKTÖRLER Payları Payları (Milyon TL) Hızı % (Milyon TL) Hızı % (%) (%) 1. Tarım 14.923.099 13,6 - 6,5 128.815 15,5 -2,9 Çiftçilik ve hayvancılık 13.898.347 12,6 - 6,6 114.168 13,7 -1,5 Ormancılık 655.708 0,6 - 8,1 13.818 1,7 -12,2 Balıkçılık 369.045 0,3 2,5 829 0,1 -12,4 2. Sanayi 31.206.752 28,4 - 7,5 395.066 47,5 -0,6 Madencilik ve taşocakçılığı 1.497.560 1,4 - 8,8 176.113 21,2 -0,7 İmalat sanayi 25.973.974 23,6 - 8,1 61.135 7,3 -10,0 Elektrik gaz su 3.735.218 3,4 - 2,1 157.818 19,0 3,6 3. İnşaat 5.662.277 5,2 - 5,5 33.081 4,0 -19,5 4. Ticaret 24.096.167 21,9 - 9,4 62.511 7,5 -6,0 Toptan ve perakende ticaret 19.787.607 18,0 - 12,8 54.222 6,5 -6,6 Otel, lokanta hizmetleri 4.308.560 3,9 9,9 8.289 1,0 -2,2 5. Ulaştırma ve haberleşme 14.820.119 13,5 - 5,3 124.994 15,0 -6,6 6. Mali kuruluşlar 2.666.123 2,4 - 9,9 8.304 1,0 -12,7 7. Konut sahipliği 5.768.747 5,2 2,1 30.038 3,6 2,5 8. Serbest meslek ve 2.484.215 2,3 - 7,6 7.031 0,8 -1,9 hizmetler 9. (Eksi) İzafi banka hizmetleri 2.113.746 1,9 - 11,7 6.566 0,8 -13,7

10. Sektörler toplamı 99.513.753 90,6 - 6,9 783.275 94,2 -3,3 11. Devlet hizmetleri 5.045.083 4,6 1,6 38.367 4,6 0,6 12. Kar amacı olmayan öz. 412.061 0,4 0,2 579 0,1 8,4 hiz.kur. 13. Toplam (10+11+12) 104.970.897 95,5 - 6,5 822.221 98,8 -3,1 14. İthalat vergisi 4.914.440 4,5 - 25,1 9.674 1,2 -35,6 15. GSYİH (Alıcı Fiyatlarıyla) 109.885.336 100,0 - 7,5 831.895 100,0 -3,7 (13+14) Kaynak: DİE

C) YEREL İDARELER, ODALAR, EKONOMİYE DAYALI SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ, ÜNİVERSİTELER İlimizde 75 belediye, 520 köy bulunmaktadır.

İlçe Adı Kuruluş Tarihi Belediye sayısı Köy Sayısı Merkez 1923 3 114 Altıntaş 1947 3 33 Aslanapa 1987 1 33 Çavdarhisar 1990 2 22 Domaniç 1960 2 31 Dumlupınar 1987 1 10 Emet 1923 7 30 Gediz 1851 15 48 Hisarcık 1987 5 21 Pazarlar 1990 3 6 Simav 1912 22 69 Şaphane 1987 3 10 Tavşanlı 1921 8 93 Toplam 75 520

Üye Odalar Kuruluş Sayısı Tarihi (Kişi) Kütahya Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Altıntaş Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1976 367 Altıntaş Şoförler ve Kamyoncular Esnaf Odası 1977 196 Altıntaş Ziraat Odası 1963 Aslanapa Esnaf ve Sanatkarlar Odası 1968 209 Aslanapa Ziraat Odası 1990 Çavdarhisar Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1982 266 Çavdarhisar Ziraat Odas 1994 Domaniç Esnaf Ve Sanatkarlari Odası 1968 281 Domaniç Şoförler Ve Otomobilciler Odası 1998 176 Domaniç Ziraat Odası 1963 Dumlupınar Ziraat Odası 1994 Emet Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1965 532 Emet Şoförler Ve Nakliyeciler Esnaf Odası 1965 243 Emet Ziraat Odası 1963 Gediz Otelci Kahveci Lokantaci Ve Berber Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1965 292

Gediz Şoförler Ve Nakliyeciler Odası 1965 387 Gediz Tamirciler Odası 1965 283 Gediz Ticaret Ve Sanayi Odası 1980 Gediz Ziraat Odası 1963 Hisarcik Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1971 439 Hisarcik Ziraat Odası 1998 Kütahya Ayakkabicilar Odası 1965 81 Kütahya Bakkallar Odası 1965 776 Kütahya Berberler Ve Kuaförler Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1965 271 Kütahya Elektrik-Elektronik Teknisyenleri Esnaf Odası 1965 248 Kütahya Firincilar Ve Büfeciler Odası 1997 244 Kütahya Fotografcilar Çiniciler Ve El Sanatlari Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1968 314 Kütahya İnşaat Sanatkarlari Odası 1965 148 Kütahya Kasaplar Odası 1965 155 Kütahya Lokantacilar Odası 1965 284 Kütahya Madeni Eşya Sanatkarlar Odası 1965 236 Kütahya Marangozlarlar Odası 1965 236 Kütahya Minüsüsçüler Odası 1988 383 Kütahya Sarraflar Ve Kuyumcular Odası 1990 80 Kütahya Sebzeciler Ve Pazar Yerleri Esnaf Odası 1965 270 Kütahya Şoförler Ve Otomobilciler Odası 1965 1623 Kütahya Terziler Odası 1965 165 Kütahya Ticaret Borsası 1997 330 Kütahya Ticaret Ve Sanayi Odası 1926 2928 Kütahya Tuhafiyeciler Yüncüler Züccaciyeciler Ve Manifaturacilar Esnaf Odası 1984 301 Kütahya Ziraat Odası 1963 Simav Bakkallar Odası 1965 410 Simav Firincilar Ve Gida Maddesi Sanatkarlari Odası 1965 196 Simav İnşaat Sanatkarlari Odası 1965 465 Simav Kahveciler Odası 1965 271 Simav Şoförler Ve Otomobilciler Odası 1950 755 Simav Tabakçilar-Semerciler-Keçeciler Odası 1967 194 Simav Terziler Odası 1965 116 Simav Ticaret Ve Sanayı Odası 1979 760 Simav Ziraat Odası 1963 Şaphane Esnaf Ve Sanatkarlar Odası 1965 199 Şaphane Şoförler Ve Otomobilciler Odası 1965 Şaphane Ziraat Odası 1982 Tavşanli Bakkallar Ve Bayiler Odası 1965 559 Tavşanli Berberler Ve Kuaförler Odası 1965 119 Tavşanli Elektrikçiler-Saatçiler Odası 1965 143 Tavşanli Kahveciler Odası 1965 255 Tavşanli Kasaplar Odası 1965 Tavşanli Leblebiciler Odası 1965 132 Tavşanli Madeni Eşya Ve Sanatkarlari Odası 1965 340 Tavşanli Marangozlar Ve Yapi Ustalar Odası 1965 176 Tavşanli Sebzeciler Ve Paz. Yer. Es. Odası 1965 153 Tavşanli Şoförler Ve Motorlu Nakliyeciler Odası 1965 693 Tavşanli Terzi-Tuhafiye -Konfs- Ayakkabıcılar Odası 1965 244 Tavşanli Ticaret Ve Sanayi Odası 1930 1598 Tavşanli Ziraat Odası 1963

Tunçbilek Esnaf Ve Sanatkarları Odası 1966 26 Tabibler Odası

Ekonomiye dayalı sivil toplum kuruluşu olarak Kütahya Merkezde , Gediz, Tavşanlı, Simav ilçelerinde olmak üzere 4 adet Ticaret ve Sanayi Odası mevcuttur. Kütahya merkezde Ticaret Borsası faaliyet göstermektedir. Öte yandan 17.254 üyeli Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği mevcuttur. Kütahya İşadamları Derneği ile Kütahya Genç İşadamları Derneği faaliyette olan sivil toplam kuruluşlarındandır.

VIII. İLLER ARASI ÜRÜN VE HİZMET AKIMLARI Kütahya ticaret ve sanayi açısından çok sayıda ilimizle yoğun bağlantılar içindedir.İlin tarım,hayvancılık ve madencilik ağırlıklı ekonomik yapısı dikkate alındığında, Türkiye’nin birçok ili ile ticari bağlantılarının özellikle tarım, hayvancılık, toprak sanayi ve gıda işleme başta olmak üzere gelişmiş olduğu görülmektedir.

SONUÇ: Kütahya tarihsel süreç içerisinde her dönemde önemli bir kent konumunda olmuştur.İlin sanayi yapısında son yıllarda dikkati çeken çeşitlenme ve sektörel zenginlik sağlıklı bir ekonomik gelişmenin başladığının göstergesidir..Ancak, üst üste gelen krizlerin etkisi ile son iki yılda yatırımlarda ve istihdamda görülen duraklama eğilimi, özellikle toprak sanayinin inşaat sektöründeki krize bağlı olarak yaşadığı sıkıntılar ekonomik göstergeleri olumsuz yönde etkilemiştir. İlin tarım potansiyeli iyi değerlendirildiği takdirde ekonomik açıdan önemli bir katma değer artışı sağlanabilecektir. Madenler başta olmak üzere yer altı kaynaklarının daha iyi değerlendirilmesi il ekonomisinin gelişmesinde sürükleyici bir rol oynayabilir. Kütahya’da merkez ve ilçelere dağılmış bulunan küçük ve orta ölçekli sanayi potansiyeli önemli bir avantaj ortaya koymaktadır.

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞINA BAĞLI İLİMİZDE BULUNAN TURİZM İŞLETME BELGELİ TESİSLER

OTELLER İLİ TESİSİN TESİSİN TESİSİN TESİSİN TESİSİN TESİSİN ADI ADRESİ İŞLETMECİSİ TÜRÜ SINIFI KAPASİTESİ KÜTAHYA ERBAYLAR Afyon Caddesi Erbaylar Oto Otel 3 Yıldız 42 Oda 84 Yatak OTEL Tel:0274223696 Tic.San.AŞ. 200 Kiş.Lokanta 0 KÜTAHYA HOTAŞ Servi Mh.Akabe Hotaş Hastane Otel 2 Yıldız 74 Oda 150 Yatak OTEL Sk.N0 5 Otel Okul İşl. 80 Kişilik Top.Sal. Tel:0274224899 Tiç.San.A.Ş Amerikan Bar 0 KÜTAHYA TÜTAV Yoncalı T.T.T.Turizm Otel 4 Yıldız 73 Oda 150 Yatak TERMAL Tel:0274249421 Ticaret LTD. OTEL 2 ŞTİ. KÜTAHYA GÜRAL Ilıca Kütahya Özel Özel 95 Oda,2 HARLEK 02742452224 Seramik Konaklama Konakla Suit,1Bedensel TERMAL Porselen Tesisi ma Engelli Odası, 200 HOTEL&SPA Turizm A.Ş Tesisi Yatak,150 Kişilik 1.Sınıf Lokanta,120 Kişilik Kahvaltı Salonu,120 Kişilik Konferans ve Toplantı salonu,30 Kişilik Toplantı Salonu, 100 Kişilik Snack Bar, 100 Kişilik Oturma ve Dinlenme Salonu,Çalışma Ofisi ,Okuma Mahalli,Açık ve Kapalı Yüzme Havuzu, Kaydıraklı Yüzme Havuzu, 2 adet Tenis Kordu, Çocuk Oyun Parkı, Satış Ünitesi,Bay-Bayan Kuaförü,Sauna (2 adet) Buhar Odası,(2 adet) Türk Hamamı Masaj Odası (6adet) 30 araçlık Otapark

TURİZM YATIRIM BELGELİ TESİSLER

İLİ TESİSİN TESİSİN TESİSİN TES. TES TESİSİN ADI ADRESİ İŞLETMECİSİ TÜR SNF KAPASİTESİ Ü KÜTAHYA GCGRAN Yıldırım Beyazıt Safir Sarrafiye Otel 4 Yıldız 99 oda, 4 Suit, 2 Engelli D ÇINAR Mh.Gülağaçlar Saat Maden oda, 214 Yatak,200 kişilik OTEL Mevkii İnşaat Turizm lokanta, 160 kişilik Ltd.Şti TAVŞANLI DORASU Değirmenardı DORASU Otel 4 Yıldız Mevkii Göbel Termal Turizm 90 Oda, 32 Apart oda, 34 Suit, 2 Köyü TAVŞANLI Org.İnş.San.ve adet engelli odası, 448 Yatak, 330 Tic.A.Ş. Kişilik 1.Sınıf Lok. 124 Kişilik Alaturka Restoran, 100 Kişilik çok amaçlı salon, 100 Kişilik Sinema Salonu, Masaj Odası 2 adet, 160 Kişilik Lobi, 150 Kişilik PastaneSauna, Türk Hamamı, Yüzme Havuzu ve Çalışma Odaları

TAVŞANLI BURHAN Moymul Burhan Gıda Otel 3 Yıldız 40.oda,80 Yatak, 100 Mh.Konak Sk.No İnş.Özel Kişilik 2 Sınıf Lok,150 14 TAVŞANLI EĞİ.TUR.HAYV Kişilik Açık Yemek Terası .MAD.TEM.SA 100 Kişilik Kafeterya N.TİC A.Ş SİMAV KOCAYU Naşa Yolu 5.Km. İsmail Otel 2 12.Oda,24 Yatak,30 Kişilik SUFOĞLU KOCAYUSUFO Yıldızlı Kahvaltı Salonu ĞLU TAVŞANLI D CLUP Hamam Denizli Gıda Otel 4 79.oda,12 Suit,2 OTEL Mh.Simav Paz.Tur.İnş.Te Yıldızlı Bedensel Engelli Cd.Kaplıcalar m.Otom.San.ve Odası-196 Yatak- Tic.Ltd.Şti 300 Kişilik 1.sınıf lokanta 200 kişilik alakart resteurant,350 kişilik çok amaçlı salon 5000 kişilik anfi tiyatro 2adet 100 kişilik toplantı salonu, 150 kişilik diskotek 4 adet 100 kişilik lobi Türk hamamı Sauna 3 adet jimlastik salonu

TURİZM İŞLETME BELGELİ LOKANTALAR

İLİ TESİSİ TESİSİN TESİSİN TESİSİN TESİSİN TESİSİN N ADRESİ İŞLETMECİSİ TÜRÜ SINIFI KAPASİTESİ ADI KÜTAHY Bahane Menderes Cad. Özel Doğan Lokanta 1.Sınıf 180 Kiş.Lok. A Restor N0:2 Eğt.ve 75 Kiş.Özel an Tel:02742244677 Öğt.Hiz.İnş. Yemek ve Tic.Ltd ŞTİ Kok. Salonu.

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞINCA HAZIRLANAN GECELEME VE KONAKLAMA FORMUNA DAHİL OLAN

İLİMİZ VE İLÇELERİMİZDEKİ BELEDİYE BELGELİ TESİSLERİN İSİM LİSTESİ

Otel Zaimoğlu Altıntaş Atılım Motel Emet Durak Pansiyon Emet Ilıca Kaplıcaları Gediz Hisarcık Otel Hisarcık Otel Yüksel Kütahya Benli Otel Kütahya Doğan Otel Kütahya – Yoncalı Park Otel Kütahya Doğan Pansiyon Kütahya- Yoncalı Lale Pansiyon Kütahya- Yoncalı Huzur Pansiyon Kütahya- Yoncalı Sefa Pansiyon Kütahya- Yoncalı Belediye Otel Şaphane Eynal Otel Simav Sulu Otel Simav Otel Güven Simav Huzur Otel Tavşanlı Karatürk Otel Tavşanlı

İLİMİZDE TURİZM MERKEZİ İLAN EDİLEN YERLER

1- Kütahya Gediz Ilıcası, 09.04.1987 tarih , 87/11608 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Turizm Merkezi ilan edilmiş olup söz konusu merkezde fiziksel planlarla yaklaşık 2182 yatak kapasitesi öngörülmektedir.

2- Kütahya Muratdağı Kaplıcası, 19.04.1987 tarih, 87/11608 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Turizm Merkezi ilan edilmiş olup söz konusu merkezde fiziksel planlarla yaklaşık 2475 yatak kapasitesi öngörülmektedir.

3- Kütahya Ilıca Harlek Kaplıcası, 19.04.1989 tarih 89/13900 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Turizm Merkezi ilan edilmiş söz konusu merkezde fiziksel planlarla yaklaşık 2315 yatak kapasitesi öngörülmektedir.

4- Kütahya Simav Eynal Kaplıcası, 19.04.1989 tarih 89/13900 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Turizm Merkezi ilan edilmiş söz konusu merkezde fiziksel planlarla yaklaşık 192 yatak kapasitesi öngörülmektedir.

5- Kütahya Emet Kaplıcaları, 17.10.1993 tarih 93/4833 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Turizm Merkezi ilan edilmiş söz konusu merkezde fiziksel planlarla yaklaşık 6600 yatak kapasitesi öngörülmektedir.

İLİMİZDE BULUNAN TERMAL KAYNAKLARA AİT LİSTE

MERKEZ :

- Ilıca Kaplıcaları (Harlek, Hasulhas, Kadınlar Hamamı) - Yoncalı Kaplıcaları (Çelik Hamamı, Tarihi Erkekler Hamam, Kür Merkezi, Dübecikler, TÜTAV, Küpkıran)

GEDİZ İLÇESİ :

- Ilıcasu Kaplıcaları - Muratdağı Kaplıcaları

EMET İLÇESİ :

- Emet Kaplıcaları ( Kaynarca, Yeşil, Osmanlı, Açık Havuz, Büyük Hamam) - Samrık Kaplıcaları - Günlüce Beldesi Dereli Kaplıcaları - Yenice Kaplıcaları

SİMAV KAPLICALARI :

- Eynal Kaplıcaları - Çitgöl Kaplıcaları - Naşa Kaplıcaları

HİSARCIK İLÇESİ :

- Sefaköy Esire Kaplıcaları - Yukarı Yoncaağaç Mürdesenk Suyu - Hamamköy Kaplıcaları

TAVŞANLI İLÇESİ : Göbel Kaplıcaları