Rzeka Pilica, fot. E. Szczerkowska WODY WODY

1. PRESJE 10% 1.1. Pobór wody Eksploatacja 90% sieci wodociągowej Jednym z podstawowych czynników decydujących 141,2 hm3 Nawodnienia o stanie zasobów wodnych na danym terenie jest po- w rolnictwie i leśnictwie bór wód na cele bytowe i gospodarcze. Ponieważ wo- oraz uzupełnianie Cele produkcyjne 3 jewództwo łódzkie, zarówno z racji położenia, jak stawów 96,1 hm 16% rybnych 78,4 hm3 i uwarunkowań antropogenicznych, należy do obsza- 84% rów, gdzie występują defi cyty wody, pobór wód i go- Woda powierzchniowa Woda podziemna spodarowanie nimi na jego terenie powinno mieć cha- rakter szczególnie racjonalny i oszczędny. Rys. II.2 Struktura poboru wody w województwie łódzkim Poniżej przedstawiono dane o poborze wody i spo- w roku 2009 (źródło: US w Łodzi) sobie gospodarowania nią w odniesieniu do całego wo- jewództwa oraz poszczególnych powiatów. Analizując dane z lat 2005-2009 można zauważyć, że w roku 2009 całkowity pobór wody w wojewódz- 1.1.1. Dane ogólne twie łódzkim był najniższy. Jest to wynikiem spadku poboru w sektorze komunalnym (m. in. ograniczenie Pod względem poboru wody oraz zużycia jej na strat technologicznych i oszczędniejsze gospodaro- potrzeby ludności i gospodarki, województwo łódzkie wanie wodą przez odbiorców indywidualnych spowo- zajmowało w roku 2009, podobnie jak w ostatnich la- dowane polityką cenową) oraz na potrzeby leśnictwa tach, 9 miejsce w kraju (rys. II.1). i rolnictwa. Podlaskie Pobór wody na cele produkcyjne utrzymywał się Lubuskie w roku 2009 na poziomie roku poprzedniego i był Opolskie Warmińsko-Mazurskie wyższy niż w latach 2005-2007 (rys. II.3). 3 Pomorskie hm 180 Kujawsko-Pomorskie Podkarpackie 160 Łódzkie 140 Lubelskie Dolnośląskie 120 Śląskie 100 Małopolskie Świętokrzyskie 80 Zachodniopomorskie Wielkopolskie 60

Mazowieckie 40 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 hm 3/rok 20 Rys. II.1 Pobór wody na potrzeby gospodarki i ludności 0 w poszczególnych województwach w roku 2009 (źródło: 2005 2006 2007 2008 2009 US w Łodzi) Cele produkcyjne produkcyjne Eksploatacja sieci sieci w odociwodociągowągowej ej Całkowity pobór wody w województwie łódzkim NawodnieniaNaw odnienia w w rolnictw rolnictwie, ie, le ślenictwśnictwie ie i uzupe i uzupełnianiełnianie staw ówstawów rybnych rybnych w roku 2009, wg danych Urzędu Statystycznego w Ło- Rys. II.3 Pobór wody na potrzeby gospodarki i ludności dzi, wyniósł 315,7 hm3. Największy udział w poborze w województwie łódzkim w latach 2005-2009 (źródło: US miał sektor komunalny – 141,2 hm3 (45%), następnie w Łodzi) przemysł (z ujęć własnych) – 96,1 hm3 (30%) i rolnic- 1.1.2. Dane w ujęciu powiatowym two i leśnictwo – 78,4 hm3 (25%). Wielkość poboru wody na potrzeby gospodarki W ogólnej ilości pobranej wody przeważały wody i ludności w poszczególnych powiatach wojewódz- powierzchniowe, ale były one zużywane głównie na cele twa łódzkiego w roku 2009 (wg danych US w Łodzi) produkcyjne oraz nawadnianie w rolnictwie i leśnictwie. przedstawiono w tabeli II.1, natomiast na rys. II.4 zi- Na potrzeby komunalne woda w 90% pochodziła z ujęć lustrowano udział poszczególnych sektorów gospodar- podziemnych. Strukturę poboru wody w województwie ki w poborze wody na terenie powiatów. łódzkim w roku 2009 ilustruje rys. II.2.

22 Presje

Tabela II.1 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności według źródeł poboru i powiatów w roku 2009 (źródło: US w Łodzi) Na cele nawod- eksploatacji sieci produkcyjnea nień wodociągowejb w rolnic- w tym wody twie w tym wody Ogółem i leśnic- twie powierz- pod- powierz- pod- razem oraz razem chniowe ziemne uzupeł- chniowe ziemne nianie stawów rybnych na 1 km2 w dam3 w dekametrach sześciennych w dam3

POLSKA 10 828 401 34,6 7 601 843 7 331 338 195 629 1 159 257 2 067 301 649 097 1 418 204 Łódzkie 315 704 17,3 96 112 80 771 14 278 78 420 141 172 13 444 127 728 Miasta na prawach powiatu: m. Łódź 43 549 148,6 2 937 - 2 937 - 40 612 13 000 27 612 m. Piotrków 4 609 68,8 768 - 768 - 3 841 - 3 841 Trybunalski m. Skierniewice 3 251 98,5 490 - 490 161 2 600 31 2 569 Powiaty: bełchatowski 89 661 92,6 81 513 79 924 785 2 721 5 427 - 5 427 brzeziński 1 569 4,4 157 - 157 44 1 368 - 1 368 kutnowski 7 208 8,1 779 - 779 - 6 429 - 6 429 łaski 5 283 8,5 167 - 167 2 814 2 302 - 2 302 lęczycki 7 804 10,1 96 - 96 4 709 2 999 - 2 999 łowicki 38 107 38,6 1 070 - 1 070 32 018 5 019 - 5 019 łódzki wschodni 7 602 15,2 357 - 357 1 354 5 891 - 5 891 opoczyński 7 779 7,5 1 166 447 685 3 614 2 999 - 2 999 pabianicki 6 980 14,2 434 - 434 301 6 245 - 6 245 pajęczański 5 835 7,3 1 121 25 871 1 300 3 414 63 3 351 piotrkowski 18 329 12,8 173 - 173 4 340 13 816 102 13 713 poddębicki 8 334 9,5 216 - 216 6 274 1 844 - 1 844 radomszczański 18 732 13 645 - 645 11 458 6 629 - 6 629 rawski 4 961 7,7 66 - 66 2 688 2 207 7 2 200 sieradzki 6 471 4,3 495 - 495 - 5 976 - 5 976 skierniewicki 3 455 4,6 262 - 262 1 636 1 557 241 1 317 tomaszowski 4 962 4,8 1 153 249 904 1 169 2 640 - 2 640 wieluński 4 353 4,7 419 - 419 291 3 643 - 3 643 wieruszowski 2 314 4 240 - 240 150 1 924 - 1 924 zduńskowolski 3 862 10,5 579 - 579 - 3 283 - 3 283 zgierski 10 696 12,5 809 126 683 1 378 8 509 - 8 509 a Poza rolnictwem i leśnictwem - z ujęć własnych. b Pobór wód na ujęciach, przed wtłoczeniem do sieci.

23 WODY

Produkcja Gospodarka komunalna Rolnictwo i leśnictwo

zgierski zduńskowolski wieruszowski wieluński tomaszowski skierniewicki sieradzki rawski radomszczański poddębicki piotrkowski pajęczański pabianicki opoczyński łódzki wschodni łowicki łęczycki łaski kutnowski brzeziński bełchatowski m. Skierniewice m. Piotrków Tryb. m. Łódź

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Rys. II.4 Udział poszczególnych sektorów gospodarki w poborze wody w powiatach województwa łódzkiego w roku 2009 (źródło: US w Łodzi) Z przedstawionych danych wynika, że dwa powia- Miasto Łódź, z poborem równym 43 549 dam3 ty wyraźnie odbiegają wielkością poboru wody od po- (14 % poboru całkowitego) znajdowało się na drugim zostałych. Są to: powiat bełchatowski i m. Łódź. miejscu w województwie (w podanej ilości mieściła się również woda powierzchniowa z ujęcia Brzustówka Powiat bełchatowski plasuje się zdecydowanie na na Pilicy, pobrana przez ZWiK w Łodzi na potrzeby pierwszym miejscu w województwie, z poborem rów- Tomaszowa Mazowieckiego, Rokicin i Andrespola). 3 nym 89 661 dam (28% poboru całkowitego), przy czym W przeważającej większości (93%) woda była prze- 90% pobranej wody zostało zużyte przez przemysł. Tak znaczona na cele komunalne i w ponad 65% pochodzi- duży pobór związany jest z działalnością PGE Elek- ła z ujęć podziemnych. Studnie głębinowe zasilające trowni „Bełchatów” S.A. Woda wykorzystywana przez wodociąg łódzki zlokalizowane są na terenie Łodzi, Elektrownię do celów produkcyjnych (głównie w obie- w Bronisławowie i Rokicinach. gach chłodzących) pochodzi z ujęć powierzchniowych, Kolejne miejsce pod względem wielkości poboru lecz należy podkreślić, iż jest to właściwie mieszanka wody w województwie łódzkim zajmował powiat ło- naturalnych wód powierzchniowych i wód kopalnia- wicki (12% ogólnego poboru), z tym, że w tym wy- nych odprowadzanych z systemów odwadniających padku woda przeznaczona była głównie do nawodnień KWB „Bełchatów”. W roku 2009 średni pobór wody w rolnictwie i leśnictwie oraz uzupełniania stawów 3 dla potrzeb Elektrowni wyniósł 2,54 m /s. Woda pobie- rybnych, które na terenie powiatu zajmują stosunkowo rana była z czterech ujęć powierzchniowych, z których dużą powierzchnię. trzy zlokalizowane są w zlewni Widawki, zaś jedno na rzece Warcie. Z poszczególnych ujęć pobierano: Z powiatów ze znacznym rocznym poborem wody (ponad 10 000 dam3) wymienić jeszcze należy powia- • z ujęcia na Widawce (poprzez pompownię „Słok”) ty: radomszczański, piotrkowski i zgierski. – średnio 0,58 m3/s W powiecie radomszczańskim ponad 60% pobra- • z ujęcia na Strudze Żłobnickiej (poprzez pom- nej wody zużyte zostało do nawodnień w rolnictwie pownię “Rogowiec”) – średnio 0,37 m3/s i leśnictwie oraz uzupełniania stawów rybnych. • z ujęcia na Krasowej , poprzez pompownię „Cha- W powiecie piotrkowskim z kolei większość po- bielice” – średnio 1,49 m3/s branej wody (75%) przeznaczona była na potrzeby • z ujęcia na Warcie (poprzez pompownię „Warta”) eksploatacji sieci wodociągowej, w tym znaczna jej część, – średnio 0,10 m3/s. pochodząca z ujęcia wód podziemnych w Bronisławowie,

24 Presje zasilała wodociąg łódzki. Również w powiecie zgier- 1.2. Źródła zanieczyszczenia wód skim prawie 80% pobranej wody przeznaczone było na (odprowadzanie ścieków) cele komunalne. W pozostałych powiatach województwa łódzkiego W roku 2009 odprowadzono do wód powierzch- całkowity pobór wody kształtował się od 8 334 dam3 (po- niowych z terenu województwa łódzkiego 143,4 hm3 wiat poddębicki) do 1 569 dam3 (powiat brzeziński). ścieków, w tym: • do rzek zlewni Warty – 71,65% • do rzek zlewni Bzury - 17,84% Bibliografi a: • do rzek zlewni Pilicy – 10,51% Główne źródło zanieczyszczeń wód powierzch- 1. Dane z Urzędu Statystycznego w Łodzi. 2. “Rocznik meteorologiczny i hydrologiczny obszaru niowych stanowiły ścieki komunalne zrzucane w ilości 3 oddziaływania odwodnienia KWB “Bełchatów” 135,1 hm . Miejską kanalizacją odprowadzane było 3 3 S.A. Dorzecze Widawki i zlewnia Warty 2009”, 129,3 hm , a kanalizacją wiejską 5,8 hm . Około 55% opracowany przez IMGW O/Poznań, udostępniony wszystkich ścieków komunalnych województwa łódz- przez PGE KWB “Bełchatów”. kiego pochodziło z Grupowej Oczyszczalni Ścieków Sp. z o.o. w Łodzi - 73,91 hm3. Do oczyszczalni do- pływają ścieki siecią kanalizacji sanitarnej z terenu miasta Łodzi (ok.90%), Pabianic (ok. 9%) i Konstan- tynowa Łódzkiego (ok. 1%). Znaczącą ilość ścieków komunalnych emitowały oczyszczalnie miejskie w: Piotrkowie Trybunalskim - 5,47 hm3/rok, Kutnie – 4,71 hm3/rok , Radomsku – 4,10 hm3/rok, Zgierzu –3,78 hm3/rok, Bełchatowie – 3,77 hm3/rok, Tomaszowie Mazowieckim – 3,67 hm3/rok, Skierniewicach – 3,29 hm3/rok, Łowiczu – 3,01 hm3/rok. Ilość ścieków i ładunki zanieczyszczeń odprowa- dzanych kanalizacją miejską w 2009 r. przedstawiono w tabeli II.2.

Fot. II.1 Zdrój na al. Rubinsteina, fot. F. Wielgus

Tabela II.2 Ilość ścieków i ładunki zanieczyszczeń odprowadzanych kanalizacją miejską w 2009 r. (źródło WIOŚ)

Ładunki zanieczyszczeń w Mg/rok Źrodło ścieków w zlewni Przepływ Q Bzury-B Pilicy-P Warty-W hm3/rok BZT5 ChZT(Cr) Zawiesina ogólna Azot ogólny Fosfor ogólny

m. Łódź GOŚ Łódź - W (ścieki z m. Łodzi, Pabianic 73,91 537,7 3342,4 911,9 738,76 64,97 i Konstantynowa Łódzkiego) powiat bełchatowski Bełchatów - W 3,77 20,8 142,4 21,2 39,22 4,53 Zelów - W 0,38 1,7 14,7 3,7 brak danych brak danych powiat brzeziński Brzeziny - B 1,080 5,4 29,1 3,5 7,57 0,18 powiat kutnowski Kutno - B 4,710 21,7 137,5 20,6 28,01 1,27 Krośniewice - B 0,27 5,7 28,6 4,0 brak danych brak danych Żychlin - B 0,48 7,0 36,3 8,6 23,90 3,11

25 WODY

Ładunki zanieczyszczeń w Mg/rok Źrodło ścieków w zlewni Przepływ Q Bzury-B Pilicy-P Warty-W hm3/rok BZT5 ChZT(Cr) Zawiesina ogólna Azot ogólny Fosfor ogólny

powiat łaski Łask - W 1,35 8,0 43,8 8,0 brak danych brak danych powiat łęczycki Łęczyca - B 0,93 9,3 33,8 12,7 7,81 0,49 powiat łowicki Łowicz - B 3,01 20,2 156,7 44,9 15,64 1,23 powiat łódzki wschodni Koluszki - P 0,44 4,4 23,7 4,8 brak danych brak danych Tuszyn - P 0,21 1,4 7,9 1,9 brak danych brak danych Rzgów - W 0,37 4,8 21,5 4,4 14,39 0,19 powiat opoczyński Opoczno - P 1,68 11,1 84,2 33,1 31,97 0,93 Drzewica - P 0,32 2,5 20,4 3,2 brak danych brak danych powiat ozorkowski Ozorków - B 1,92 27,2 114,8 21,6 24,46 1,66 powiat pajęczański Pajęczno - W 0,51 5,9 29,5 10,4 brak danych brak danych Działoszyn - W 0,55 9,2 35,7 13,6 brak danych brak danych m. Piotrków Trybunalski Piotrków Trybunalski - P 5,47 21,7 179,8 51,3 85,37 4,31 powiat piotrkowski Sulejów - P 0,34 3,2 20,8 5,4 brak danych brak danych powiat poddębicki Poddębice - W 0,30 2,1 13,5 3,6 brak danych brak danych Uniejów - W 0,06 0,8 4,1 1,0 brak danych brak danych powiat radomszczański Przedbórz - P 0,13 0,6 5,1 1,2 brak danych brak danych Kamieńsk - W 0,17 0,5 4,0 0,9 brak danych brak danych Radomsko - W 4,10 34,0 98,1 39,5 48,20 1,23 powiat rawski Rawa Mazowiecka - B 1,20 9,3 49,0 13,5 8,12 0,80 Biała Rawska - B 0,17 1,3 6,7 0,8 brak danych brak danych powiat sieradzki Sieradz - W 2,34 7,1 98,5 11,6 brak danych brak danych Błaszki - W 0,13 1,6 11,2 2,2 brak danych brak danych Warta - W 0,20 1,1 11,2 2,8 brak danych brak danych Złoczew - W 0,17 0,5 5,8 0,4 brak danych brak danych m. Skierniewice Skierniewice - B 3,290 18,7 116,6 13,1 21,34 0,94

26 Presje

Ładunki zanieczyszczeń w Mg/rok Źrodło ścieków w zlewni Przepływ Q Bzury-B Pilicy-P Warty-W hm3/rok BZT5 ChZT(Cr) Zawiesina ogólna Azot ogólny Fosfor ogólny

powiat tomaszowski Tomaszów Mazowiecki - P 3,67 29,4 142,4 14,0 26,82 1,76 powiat wieluński Wieluń - W 2,07 12,4 63,0 19,6 brak danych brak danych powiat wieruszowski Wieruszów - W 0,53 5,5 27,7 7,4 brak danych brak danych powiat zduńskowolski Zduńska Wola - W 2,86 24,4 181,6 36,3 brak danych brak danych Szadek - W 0,11 0,8 7,8 0,9 brak danych brak danych powiat zgierski Głowno - B 0,540 9,7 52,1 1,4 9,13 0,56 Aleksandrów Łódzki - B 1,32 8,6 72,3 16,5 10,97 0,82 Stryków - B 0,42 2,7 14,1 3,8 brak danych brak danych Zgierz - B 3,78 17,7 149,1 49,0 46,39 1,94 Razem z kanalizacji miejskiej 129,26 917,4 5637,6 1427,8 1188,07 90,93

Poza siecią kanalizacyjną odprowadzane były ście- Ilość W tym ki z zakładów przemysłowych w ilości 8,3 hm3/rok, ścieków przemy- w większości oczyszczone w zakładowych oczyszczal- L.p. Powiat niach ścieków. W tabeli II.3 przedstawiono ilość ście- ogółem słowe 3 3 ków odprowadzanych w 2009 z zakładowych oczysz- hm /rok hm /rok czalni w poszczególnych powiatach województwa 14. rawsk i 1,5 0,02 łódzkiego. 15. sieradzki 3,0 0,04 Tabela II.3 Ilość ścieków w powiatach województwa łódz- 16. skierniewicki 0,3 0,2 kiego w 2009 roku (źródło: WIOŚ) 17. tomaszowsk i 5,0 0, 2 Ilość w tym 18. wieluński 2,8 0,4 ścieków przemy- L.p. Powiat 19. wieruszowski 1,0 0,2 ogółem słowe 20. zduńskowolski 3,2 0,13 hm3/rok hm3/rok 21. zgierski 8,8 0,4 1. bełchatowski 9,7 5,1 22 m. Łódź 73,9 - 2. brzeziński 1,2 0,02 23. m. Piotrków Tryb. 5,6 - 3. kutnowski 5,7 0,3 24. m. Skierniewice 3,3 - 4. łaski 1,5 0,06 Razem 143,4 8,26 5. łęczycki 1,2 0,1 6. łowicki 3,8 0,6 Emisja ścieków przemysłowych i komunalnych 7. łó d z k i w s c ho d n i 1, 6 0 , 2 wymagających oczyszczenia w ostatnich latach utrzy- 8. opoczyński 2,2 0,02 muje się na podobnym poziomie, ale jest niższa niż na początku dekady. 9. pabianick i 0,2 0,03 Spadek ogólnej ilości wytwarzanych ścieków w la- 10. pajęczański 1,3 0,03 tach 2000-2009 (rys. II.5) spowodowany jest male- 11. piotrkowski 1,1 0,08 jącym zapotrzebowaniem na wodę przez przemysł, 12. poddębicki 0,5 0,03 oszczędzaniem wody przez ludność oraz lepszym sta- 13. radomszczański 5,0 0,1 nem instalacji wodno-kanalizacyjnej.

27 WODY

200

180

160

140

120 /rok

3 100 hm 80

60

40

20

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 rok

przemysłowe komunalne Rys. II.5 Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania odprowadzane w latach 2000-2009 w województwie łódzkim (źródło: WIOŚ) W 2009 roku na terenie województwa łódzkiego ścieki odprowadzane były z ponad 300 oczyszczalni ścieków, z czego ponad 70% oczyszczane były me- chaniczno-biologicznie, w tym 20% z pogłębionym usuwaniem biogenów. Zakładem odprowadzającym ścieki surowe była nadal Spółdzielnia Pracy Chemi- ków „XENON” w Rąbieniu (zgodnie z Traktatem Akcesyjnym, dla tego zakładu są złagodzone wymogi odprowadzania ścieków do dnia 31.12.2010 r.). Sumaryczne ładunki ścieków odprowadzanych z kanalizacji miejskiej i wiejskiej oraz ścieków odpro- wadzanych przez przemysł do wód powierzchnio- wych podano w tabeli II.4. Tabela II.4 Łączna ilość ścieków i ładunki zanieczysz- czeń komunalnych oraz przemysłowych odprowadzanych w 2009 r.

Ładunki zanieczyszczeń Mg/rok Źródło Q 3 ścieków hm (Cr) 5 BZT ChZT Zawiesina Pog. Nog. Kanalizacja miejska 129,3 917,4 5637,6 1427,8 95,7 1289,7 Kanalizacja wiejska 5,8 68,6 293,4 72,1 0,1 1,3 Razem komunalne 135,1 986,0 5931,0 1499,9 95,8 1291,0 Razem przemysłowe 8,3 57,6 281,1 111,7 3,3 44,3

OGÓŁEM 143,4 1043,6 6212,1 1611,6 99,1 1335,3 Fot.II.2 Rzeka Pilica, fot. E. Szczerkowska

28 Presje

Oczyszczalnie emitujące ponad 0,02 hm3 ścieków łódzkim w 2009 roku przedstawiono w tabelach II.5- na rok do poszczególnych zlewni rzek w województwie II.7 i na mapach II.1-II.3. Tabela II.5 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie województwa łódzkiego odprowadzających powyżej 0,02 hm3 ścieków na rok do zlewni rzeki Bzury

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

powiat brzeziński Ubojnia Drobiu „Piórkowscy” Jerzy 1 Piórkowski w Woli Dmosin Mroga – km 43,9 0,12 mechaniczno-biologiczne Cyrusowej Zakład Uboju w Koziołkach Zakład Usług Komunalnych Mrożyca 2 Brzeziny 1,08 mechaniczno-biologiczne* Spółka z o.o. w Brzezinach – km 24,35 powiat kutnowski Zakład Gospodarki Słudwia 3 Żychlin 0,48 mechaniczno-biologiczne* Komunalnej w Żychlinie – km 26,20 Grupowa Oczyszczalnia Ochnia 4 Kutno 4,71 mechaniczno-biologiczne* Ścieków Sp. z o.o. w Kutnie – km 12,025 Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej 5 Krośniewice Miłonka – km 7,24 0,27 mechaniczno-biologiczne i Mieszkaniowej w Krośniewicach „ENERGETYK” 6 Żychlin Słudwia – km 27,8 0,04 mechaniczne Sp. z o.o. w Żychlinie Zakład Przetwórstwa Mięsnego „KONIAREK” 7 Strzelce Słudwia – km 45,6 0,05 mechaniczno-biologiczne* Andrzej Koniarek w Koziej Górze Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Proszkownia rów melioracyjny 8 Mleka w Krośniewicach Strzelce 0,04 mechaniczno-biologiczne R-A3 – km 0,65 Oddział Produkcyjny w Niedrzewiu Hodowla Roślin Strzelce rów mel. R-E6 do- 9 Sp. z o.o. Grupa IHAR Strzelce pływ Głogowianki 0,03 mechaniczno-biologiczne w Strzelcach – km 1,87 powiat łęczycki Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej stare koryto rzeki 10 Łęczyca 0,93 mechaniczno-biologiczne* i Mieszkaniowej Spółka Bzury z o.o. w Łęczycy Zakład Gospodarki 11 Komunalnej Piątek Malina – km 3,75 0,06 mechaniczno-biologiczne i Mieszkaniowej w Piątku rów melioracyjny 12 Urząd Gminy Daszyna Daszyna 0,02 mechaniczno-biologiczne R-A1 – km 7,10 powiat łowicki odprowadzalnik Zakład Usług Komunalnych 13 Łowicz wpływający do rze- 3,01 mechaniczno-biologiczne* w Łowiczu ki Bzury – km 55,6 Okręgowa Spółdzielnia 14 Łowicz Bzura – km 56,75 0,59 mechaniczno-biologiczne* Mleczarska w Łowiczu

29 WODY

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok Kalinówka 15 Gmina Domaniewice Domaniewice – km 8,01 0,05 mechaniczno-biologiczne kanał Laktoza dop. 16 Gmina Łyszkowice Łyszkowice 0,07 mechaniczno-biologiczne Uchanki – km 25 powiat rawski Rawskie Wodociągi i Kanalizacja Sp. z o.o. Rawa 17 w Rawie Mazowieckiej Rawka – km 56,7 1,20 mechaniczno-biologiczne* Mazowiecka Oczyszczalnia w Żydomicach Zakład Gospodarki 18 Komunalnej Biała Rawska Białka – km 15,9 0,17 mechaniczno-biologiczne i Mieszkaniowej w Żurawi rów melioracyjny 19 Gmina Cielądz Cielądz R-E, dopływ Rylki 0,03 mechaniczno-biologiczne – km 9 ,42 m. Skierniewice Zakład Wodociągów Skierniewka 20 i Kanalizacji „Wod-Kan” Skierniewice 3,29 mechaniczno-biologiczne* – km 20,6 Sp. z o.o. w Mokrej Prawej Zakład Wodociągów Skierniewka 23 i Kanalizacji „Wod-Kan” Skierniewice 0,04 mechaniczne – km 22,4 Sp. z o.o. w Mokrej Prawej powiat skierniewicki Gmina Lipce Reymontowskie, „REYDROB” Spółka Lipce Rey- rzeka Uchanka 21 0,12 mechaniczno-biologiczne Jawna Przedsiębiorstwo montowskie – km 25,470 Drobiarskie M&M w Lipcach Reymontowskich rów melioracyjny Okręgowa Spółdzielnia 22 Głuchów „A” wpływający do 0,06 mechaniczno-biologiczne Mleczarska w Głuchowie Jasienicy powiat tomaszowski Zakład Usług Komunalnych Krzemionka 24 Czerniewice 0,03 mechaniczno-biologiczne* Czerniewice – km 17,4 Żelechlinianka 25 Urząd Gminy Żelechlinek Żelechlinek 0,03 mechaniczno-biologiczne – km 6,4 powiat zgierski Wodociągi i Kanalizacja 26 Zgierz Bzura – km 154,5 3,78 mechaniczno-biologiczne* Zgierz Sp. z o.o. Ozorkowskie 27 Przedsiębiorstwo Ozorków Bzura – km 125,16 1,92 mechaniczno-biologiczne* Komunalne Sp. z o.o. MZWiK. w Głownie 28 Głowno Mroga – km 23,98 0,54 mechaniczno-biologiczne* ul. A. Struga 3 Zakład Gospodarki Komunalnej Moszczenica 29 Stryków 0,42 mechaniczno-biologiczne i Mieszkaniowej – km 42 w Strykowie

30 Presje

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

Struga 30 Solan S.A. w Głownie Głowno Domaradzka 0,18 mechaniczne – km 9,06 PGKiM Sp. z o.o. w Aleksandrowie Łódzkim, Aleksandrów 31 Bzura – km 146,2 1,32 mechaniczno-biologiczne* Wydział Oczyszczalni Łódzki Ścieków Polska Woda Sp. z o.o. 32 Ozorków rów melioracyjny 0,35 mechaniczne w Łodzi 33 Cukrownia Leśmierz S.A. Ozorków Bzura – km 119,85 0,08 mechaniczno-biologiczne Własnościowa Spółdzielnia Czarny Staw 34 Stryków 0,05 mechaniczno-biologiczne Mieszkaniowa „Bratek” Mrożyca – km 4,7 * urządzenia do podwyższonego usuwania biogenów

Mapa II.1 Punktowe źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych zlewni Bzury

31 WODY

Tabela II.6 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie województwa łódzkiego odprowadzających powyżej 0,02 hm3 ścieków na rok do zlewni rzeki Pilicy

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

powiat łódzki wschodni

Koluszkowskie Przedsiębior- Piasecznica 1 stwo Gospodarki Komunal- Koluszki 0,44 mechaniczno-biologiczne – km 22,6 nej Sp. z o.o. Koluszki

Zakład Wodociągów i Ka- Wolbórka 2 Tusz y n 0,21 mechaniczno-biologiczne* nalizacji w Tuszynie – km 39,7

Zakład Gospodarki Ko- Miazga 3 munalnej w Andrespolu z/s Andrespol 0,16 mechaniczno-biologiczne – km 15,595 w Wiśniowej Górze „JOGO” - Łódzka Spółdzielnia Mleczarska, Miazga 4 Andrespol 0,09 mechaniczno-biologiczne Oddział Produkcyjny – km 1,41 w Kraszewie powiat opoczyński Przedsiębiorstwo Drzewiczka 5 Gospodarki Komunalnej Opoczno 1,68 mechaniczno-biologiczne – km 49,0 w Opocznie

Przedsiębiorstwo Drzewiczka 6 Gospodarki Komunalnej Drzewica 0,32 mechaniczno-biologiczne* – km 23,9 i Mieszkaniowej w Drzewicy

Zakład Usług Komunalnych Radomka 7 Mniszków 0,04 mechaniczno-biologiczne Mniszków – km 10,92

Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej ciek Dzielna Drze- 8 Sp. z o.o. Opoczno Opoczno 0,04 mechaniczno-biologiczne wiczka – km 2,450 Oczyszczalnia w Mroczkowie

Zakład Gospodarki 9 Białaczów rów/Wąglanka 0,04 mechaniczno-biologiczne Komunalnej w Białaczowie

10 Urząd Gminy Żarnów Żarnów rów/Wąglanka 0,04 mechaniczno-biologiczne

rów w zlewni 11 Urząd Gminy Paradyż Paradyż rzeki Popławki 0,02 mechaniczno-biologiczne – km 2,733 m. Piotrków Trybunalski Moszczanka – km 2,9 (poprzez Miejski Zakład Gospodarki Piotrków kanał tłoczny 12 Komunalnej Sp. z o.o. Tryb. o dł. 12,9 km 5,47 mechaniczno-biologiczne* w Piotrkowie Tryb. i kanał otwarty - Goleszankę o dł. 10,6 km) Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. 19 Piotrków Strawa – km 15 0,05 mechaniczne w Piotrkowie Trybunalskim Trybunalski SUW Szczekanica

32 Presje

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. Śrutowy Dołek 21 Piotrków 0,03 mechaniczne w Piotrkowie Trybunalskim. Trybunalski – km 0,4 SUW Żwirki powiat piotrkowski Wolbórka 13 Urząd Gminy Czarnocin Czarnocin 0,08 mechaniczno-biologiczne – km 34,2 Miejski Zakład Komunalny Pilica 14 Sulejów 0,34 mechaniczno-biologiczne w Sulejowie – km 152,9 Wola Urząd Gminy Wola 15 Krzysztopor- Kózka 0,17 mechaniczno-biologiczne Krzysztoporska ska Przedsiębiorstwo Komunal- Moszczanka 16 Moszczenica 0,11 mechaniczno-biologiczne* ne w Moszczenicy – km 14,3 KOM-WOL Sp. z o.o. Moszczanka 17 Wolbórz 0,09 mechaniczno-biologiczne* w Wolborzu – km 4,5 Urząd Gminy Prudka 18 Gorzkowice 0,08 mechaniczno-biologiczne* w Gorzkowicach – km 4,2 Zakład Gospodarki Komu- Dąbrówka 20 Rozprza 0,04 mechaniczno-biologiczne nalnej w Rozprzy – km 0,75 H+H CELCOM Polska 22 Gorzkowice Prudka – km 7,3 0,03 mechaniczno-biologiczne w Warszawie

23 Urząd Gminy Ręczno Ręczno rów/Pilica 0,02 mechaniczno-biologiczne

powiat radomszczański Zakład Wodno-Kanaliza- 24 Przedbórz Pilica – km 200,85 0,13 mechaniczno-biologiczne* cyjny w Przedborzu Ciek Spod Woli Zakład Przetwórstwa Mię- Malowanej (zlew- 25 Wielgomłyny 0,08 mechaniczno-biologiczne snego „Gaik” Niedośpielin nia Biestrzykowki) – km 6,2 rów mel. – Potok 26 Zakład Komunalny Żytno Żytno 0,03 mechaniczno-biologiczne* (dopływ Silniczki) Zakłady Mięsne BRAT- Biestrzykówka 37 POL Sp. z o.o. Wólka Wielgomłyny 0,04 mechaniczno-biologiczne* – km 14,75 Włościańska powiat tomaszowski Oczyszczalnia ścieków Tomaszów 27 Sp. z o.o. w Tomaszowie Pilica – km 126,01 3,67 mechaniczno-biologiczne* Mazowiecki Mazowieckim ZWIK Sp. z o.o. w Łodzi Wydział Produk- Tomaszów 28 Pilica – km 131,17 0,56 mechaniczne cji Wody w Tomaszowie Mazowiecki Mazowieckim Zakład Usług Komunalnych Lubochenka 29 Lubochnia 0,17 mechaniczno-biologiczne w Lubochni – km 6,20 Zakłady Sprzętu Precy- rów mel. (w zlewni 30 zyjnego Niewiadów S.A. Ujazd Piasecznicy) 0,11 mechaniczno-biologiczne* w Niewiadowie – km 10,625 Zakład Gospodarki Komu- Piasecznica 31 Ujazd 0,10 mechaniczno-biologiczne nalnej w Niewiadowie – km 9,7

33 WODY

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Łodzi rów mel./zlewnia 32 Rokiciny 0,09 mechaniczno-biologiczne Oddział Ujęcia, Uzdatniania rz. Wolbórki i Pompowni Wody Łaznowianka 33 Urząd Gminy Rokiciny Rokiciny 0,06 mechaniczno-biologiczne – km 10,7 Ośrodek Przygotowań 34 Inowłódz Gać – km 0,984 0,05 mechaniczno-biologiczne Olimpijskich w Spale Zakład Usług Komunalnych 35 Inowłódz Gać – km 0,6 0,03 mechaniczno-biologiczne w Inowłodzu Wolbórka 36 Urząd Gminy w Będkowie Będków 0,02 mechaniczno-biologiczne – km 34,5 * urządzenia do podwyższonego usuwania biogenów

Mapa II.2 Punktowe źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych zlewni Pilicy

34 Presje

Tabela II.7 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie województwa łódzkiego odprowadzających powyżej 0,02 hm3 ścieków na rok do zlewni rzeki Warty

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

m. Łódź Grupowa Oczyszczalnia 1 Łódź Ner – km 96,52 73,91 mechaniczno-biologiczne* ścieków Sp. z o.o. powiat bełchatowski Centralna Oczyszczalnia Ścieków w Rogowcu PGE Struga Żłobnicka 2 Kleszczów 4,75 mechaniczno-biologiczne KWB Bełchatów S.A. – km 2,65 Rogowiec Przedsiębiorstwo 3 Zelów Pilsia – km 19,1 0,38 mechaniczno-biologiczne* Komunalne Zelów Zakład Wodociągów i Ka- 4 nalizacji „WOD-KAN” Bełchatów Rakówka – km 11,6 3,77 mechaniczno-biologiczne w Bełchatowie kanał odwodnie- Zakład Komunalny 5 Kleszczów niowy nr 2/Widaw- 0,13 mechaniczno-biologiczne „Kleszczów” w Kleszczowie ka – km 64,8 Zakład Gospodarki 6 Szczerców Widawka-km 36,2 0,13 mechaniczno-biologiczne Komunalnej w Szczercowie Zakład Komunalny „Klesz- kanał czów” w Kleszczowie odwodnieniowy nr 7 Kleszczów 0,07 mechaniczno-biologiczne Oczyszczalnia ścieków 2/Widawka w Łękińsku – km 64,8 Zakładowa Oczyszczalnia Ścieków w Piaskach PGE Widawka 8 Kleszczów 0,07 mechaniczno-biologiczne KWB Bełchatów S.A. – km 64,94 Rogowiec Zakład Wodociągów i Ka- CiekA/Rakówka 9 nalizacji „Wod-Kan” Beł- Bełchatów 0,06 mechaniczne – km 11,3 chatów SUW „Myszaki” Zakład Komunalny rów mel. zlewnia „Kleszczów” w Klesz- 10 Kleszczów rzeki Krasówki 0,03 mechaniczno-biologiczne czowie Oczyszczalnia – km 26 w Łuszczanowicach Zakładowa Oczyszczalnia Ścieków w Chabielicach Krasówka 11 Szczerców 0,03 mechaniczno-biologiczne* PGE KWB Bełchatów S.A. – km 16,59 Rogowiec Rolniczo-Pracownicza 12 Spółdzielnia Mleczarska Szczerców Widawka – km 37,7 0,03 mechaniczno-biologiczne w Szczercowie Nieciecz 13 Urząd Gminy Rusiec Rusiec 0,03 mechaniczno-biologiczne – km 15,500 14 PAMAPOL S.A. w Ruścu Rusiec Nieciecz 0,02 mechaniczno-biologiczne powiat łaski Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 15 Łask Grabia – km 29,350 1,32 mechaniczno-biologiczne* w Łasku Oczyszczalnia w Łasku

35 WODY

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

Zakład Usług Komunalnych 16 Widawa Nieciecz – km 3,3 0,06 mechaniczno-biologiczne* w Widawie Gminna Jednostka 17 Usług Komunalnych Sędziejowice Grabia – km 9,7 0,04 mechaniczno-biologiczne w Sędziejowicach Zakład Mięsny „KAWIKS” 18 Widawa ziemia 0,04 mechaniczno-biologiczne KiW Chachulscy Patoki 23 Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Pałusznica 19 Łask 0,03 mechaniczno-biologiczne* w Łasku Oczyszczalnia – km 4,45 w Kolumnie powiat łęczycki 20 Zakład Karny w Garbalinie Łęczyca rzeka Zian – km 8 0,10 mechaniczno-biologiczne rów melioracyjny R105 i R55, Kanał Świnice 21 Gmina Świnice Warckie Drozdów i Kanał 0,03 mechaniczno-biologiczne Warckie Zbylczycki dopływ Neru – km 34,9 Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej rów melioracyjny 22 Łęczyca 0,03 mechaniczne i Mieszkaniowej Spółka R-1 – km 72,75 z o.o. w Łęczycy Gminny Zakład rów melioracyjny Gospodarki Komunalnej dopływ Kanału 24 Grabów 0,03 mechaniczno-biologiczne i Mieszkaniowej Królewskiego, w Grabowie rzeka Ner powiat łódzki wschodni Gminny Zakład 23 Wodociągów i Kanalizacji Rzgów Ner – km 113,94 0,37 mechaniczno-biologiczne w Rzgowie Zakład Wodociągów 25 i Kanalizacji w Łodzi SUW Rzgów Struga dalej Ner 0,23 mechaniczno-biologiczne w Kalinku Centrum Leczenia Chorób Dobrzynka 26 Płuc i Rehabilitacji w Łodzi Tusz y n 0,06 mechaniczno-biologiczne – km 9,7 Szpital w Tuszynie powiat pabianicki Pałusznica – km 27 Urząd Gminy Dobroń Dobroń 0,09 mechaniczno-biologiczne 13,8 dalej Grabia Zakład Usług Komunalnych Jesionka – km 8,85 28 Dłutów 0,04 mechaniczno-biologiczne w Dłutowie dalej Grabia Przedsiębiorstwo Komunalne Gminy Konstanty- 29 Ner 0,02 mechaniczne Konstantynów Łódzki nów Łódzki. Sp. z o.o. powiat pajęczański Komunalny Zakład Budżetowy w Działoszynie Warta 30 Działoszyn 0,56 mechaniczno-biologiczne* Oczyszczalnia – km 619,650 w Działoszynie

36 Presje

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok rów nr 364 – km Miejski Zakład Komunalny 5,0 (zanikający), 31 Pajęczno 0,51 mechaniczno-biologiczne w Pajęcznie Wierznica – km 37,1 Komunalny Zakład Budżetowy w Działo- 32 Działoszyn Warta – km 621,6 0,07 mechaniczno-biologiczne* szynie Oczyszczalnia w Trębaczewie rów melioracyjny, 33 Urząd Gminy Sulmierzyce Sulmierzyce Krasówka 0,06 mechaniczno-biologiczne – km 20,0 ciek wodny, 34 Urząd Gminy Rząśnia Rząśnia 0,04 mechaniczno-biologiczne Nieciecz – km 10,4 powiat poddębicki Miejskie Przedsiębiorstwo 35 Wodociągów i Kanalizacji Poddębice Ner – km 49,9 0,29 mechaniczno-biologiczne* w Poddębicach

36 Urząd Gminy Wartkowice Wartkowice Ner – km 39,750 0,08 mechaniczno-biologiczne Przedsiębiorstwo Gospo- 37 darki Komunalnej TERMY Uniejów Warta – km 465,0 0,06 mechaniczno-biologiczne UNIEJÓW Sp. z o.o Dom Pomocy Społecznej 38 Pęczniew Warta – km 484,1 0,03 mechaniczno-biologiczne w Skęczniewie powiat radomszczański Przedsiębiorstwo Gospodar- 39 Radomsko Radomka – km 3,5 4,10 mechaniczno-biologiczne* ki Komunalnej w Radomsku Zakład Gospodarki Komunalnej Kamionka 40 Kamieńsk 0,17 mechaniczno-biologiczne* i Mieszkaniowej – km 5,75 w Kamieńsku Lgota rów w zlewni rzeki 41 Urząd Gminy Lgota Wielka 0,11 mechaniczno-biologiczne Wielka Kręcicy Zakład Gospodarki 42 Komunalnej i Mieszkanio- Gomunice Widawka – km 75,9 0,08 mechaniczno-biologiczne* wej w Gomunicach Wierciczka 43 Urząd Gminy Gidle Gidle (Kanał Lodowy) 0,07 mechaniczno-biologiczne – km 0,750 Zakład Gospodarki Komu- rów mel./Widawka 44 Kodrąb 0,06 mechaniczno-biologiczne* nalnej w Kodrębiu – km 90,875 Metalurgia 45 Radomsko Radomka – km 7,0 0,05 mechaniczno-chemiczna S.A.w Radomsku kanal „A”/Jedlno 46 Urząd Gminy Ładzice Ładzice – km 9,19 (dopływ 0,05 mechaniczno-biologiczne rz. Warty) 47 Urząd Gminy Dobryszyce Dobryszyce rów melioracyjny 0,04 mechaniczno-biologiczne powiat sieradzki Miejskie Przedsiębiorstwo Warta 48 Wodociagów i Kanalizacji Sieradz 2,33 mechaniczno-biologiczne* – km 515,800 w Sieradzu

37 WODY

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

Zakład Wodociagów i Ka- Kanał Mazur 49 nalizacji Gminy i Miasta Warta 0,2 mechaniczno-biologiczne Zbiornik Jeziorsko Warta Kanał Złoczewski Zakład Wodociagów i Ka- 50 Złoczew – km 3,620, 0,17 mechaniczno-biologiczne nalizacji S.J.w Złoczewie Oleśnica – km 19,3 Zakład Gospodarki Ko- munalnej i Mieszkaniowej Trojanówka 51 Błaszki 0,13 mechaniczno-biologiczne* w Błaszkach Oczyszczalnia – km 25,2 Borysławice Dopływ 52 Urząd Gminy Wróblew Wróblew 0,04 mechaniczno-biologiczne* z Sędzic Myja 53 Urząd Gminy Burzenin Burzenin Warta – km 545,45 0,04 mechaniczno-biologiczne powiat wieluński Kanał Wieluński Przedsiębiorstwo 54 Wieluń – km 2,650, 2,07 mechaniczno-biologiczne Komunalne w Wieluniu Pyszna – km 16,8

Spółdzielnia Dostawców Kanał Wieluński 55 Wieluń – km 2,500, 0,33 mechaniczno-biologiczne Mleka w Wieluniu Pyszna – km 16,8 rów Olszyna 56 Urząd Gminy Mokrsko Mokrsko – km 1,4, 0,09 mechaniczno-biologiczne* Pyszna – km 23,4 Zakłady Mięsne Dopływ z Komor- 57 EUROMEAT Mokrsko 0,08 mechaniczno-biologiczne nik Prosna Sp. z o.o. w Mokrsku Dopływ z Groma- 58 Urząd Gminy Czarnożyły Czarnożyły 0,06 mechaniczno-biologiczne dzic, Pyszna 59 Urząd Gminy Osjaków Osjaków Warta – km 568,530 0,05 mechaniczno-biologiczne 60 Urząd Gminy Ostrówek Ostrówek Pyszna – km 3,65 0,04 mechaniczno-biologiczne* Kanał 61 Urząd Gminy Skomlin Skomlin 0,04 mechaniczno-biologiczne Skomlin-Toplin, 62 Urząd Gminy Konopnica Konopnica Warta – km 560,170 0,03 mechaniczno-biologiczne powiat wieruszowski Przedsiębiorstwo 63 Wieruszów Prosna – km 140,1 0,53 mechaniczno-biologiczne* Komunalne w Wieruszowie rów mel. „B” 64 Urząd Gminy Łubnice Łubnice – km 13,320, 0,10 mechaniczno-biologiczne Prosna – km 171,5 Wylot W1 - rów PFLEIDERER PROSPAN 65 Wieruszów mel. „0” – km 1,022; 0,07 mechaniczne S.A. w Wieruszowie Prosna – km 144,6 wylot W2 - rów mel. PFLEIDERER PROSPAN 66 Wieruszów – km 2,490, Prosna 0,08 mechaniczne S.A. w Wieruszowie – km 144,600 67 Urząd Gminy Bolesławiec Bolesławiec Prosna – km 155,75 0,06 mechaniczno-biologiczne Gminny Zakład Komunalny rów RI , Struga Wę- 68 Lututów 0,05 mechaniczno-biologiczne w Lututowie glewska – km 17,5 Struga Zamość, 74 Urząd Gminy Galewice Galewice 0,05 mechaniczno-biologiczne* Prosna

38 Presje

Nr na Odbiornik ścieków Przepływ Q Właściciel (użytkownik) Gmina Rodzaj oczyszczania mapie – km rzeki hm3/rok

Okręgowa Spółdzielnia 69 Mleczarska OSMLECZ Sokolniki Struga Węglewska 0,05 mechaniczno-biologiczne w Sokolnikach rów ew. nr 644 70 Urząd Gminy Czastary Czastary 0,02 mechaniczno-biologiczne – km 10,625 Prosna powiat zduńskowolski Miejskie Przedsiębiorstwo Zduńska Pichna 71 Wodociągów i Kanalizacji 2,86 mechaniczno-biologiczne* Wola – km 30, 240 w Zduńskiej Woli Zakład Gospodarki Pichna Szadkowicka 72 Szadek 0,11 mechaniczno-biologiczne* Komunalnej w Szadku – km 14,1 Elektrociepłownia Zduńska rów D-2a Pichna 73 „Zduńska Wola” Sp. z o.o. 0,06 mechaniczne Wola – km 30,2 w Zduńskiej Woli Widełka – km 75 Urząd Gminy Zapolice Zapolice 0,500, Warta – km 0,04 mechaniczno-biologiczne* 537,0

PKP CARGO S.A. Zakład Zduńska 76 Tymianka – km 2,8 0,03 mechaniczno-biologiczne Taboru w Łodzi Karsznice Wola

AVES Sp. z o.o. Zduńska 77 Tymianka – km 5,1 0,02 mechaniczno-biologiczne w Gajewnikach Wola Urząd Gminy Zduń- Zduńska staw przepływowy, 78 ska Wola Oczyszczalnia 0,02 mechaniczno-biologiczne Wola Pichna – km 20,8 w Wojsławicach powiat zgierski Zakład Gospodarki Komu- 79 Parzęczew Gnida – km 10,75 0,03 mechaniczno-biologiczne* nalnej w Parzęczewie Zespół Zarządców Nieruchomości WAM 80 Parzęczew Gnida – km 3,08 0,03 mechaniczno-biologiczne Oddział Energetyki Cieplnej w Warszawie * urządzenia do podwyższonego usuwania biogenów

39 WODY

Mapa II.3 Punktowe źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych zlewni Warty

40 Presje

Poważnym zagrożeniem dla jakości wód są wody Źródłami punktowymi są zanieczyszczenia z miejsc opadowe lub roztopowe pochodzące z powierzchni nieprawidłowego składowania nawozów, pasz soczy- zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczegól- stych oraz środków ochrony roślin. Źródłami roz- ności z miast, lotnisk, terenów przemysłowych, han- proszonymi są związki biogenne wymywane do wód dlowych, usługowych, baz transportowych oraz dróg z terenów użytkowanych rolniczo. W ostatnich latach i parkingów. W celu zminimalizowania negatywnego odnotowuje się sukcesywny wzrost zużycia nawozów oddziaływania na wody, niezbędny jest szczelny sys- sztucznych: fosforowych i azotowych, przy jednocze- tem odprowadzania wód opadowych i roztopowych snym zmniejszeniu zużycia nawozów wapniowych. wraz z ich oczyszczaniem. W porównaniu do 2000 roku, w 2009 roku wzrosło zużycie nawozów sztucznych o 38,3 kg na 1 ha użyt- Zanieczyszczenia wytwarzane przez rolnictwo ków rolnych (rys. II.6). mogą pochodzić ze źródeł punktowych i rozproszonych.

Rys. II.6 Zużycie nawozów sztucznych (NPK) orazw województwie wapniowych łódzkim w (przeliczeniuźródło:GUS) na czysty składnik w latach 2000-2009 w woje- wództwie łódzkim (źródło: GUS)

180

160

140

120

100 ytków rolnych ż 80 kg/1 ha u 60

40

20

0 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 rok gospodarczy

ogółem (NPK) wapniowe

41 WODY

2. STAN wód (chemicznego i ekologicznego) oraz długo- terminowych zmian tego stanu. W ramach tego 2.1. Wody powierzchniowe monitoringu prowadzi się szeroki zakres pomiaru wskaźników chemicznych (w tym substancji prio- Po wstąpieniu do Unii Europejskiej, Polska została rytetowych) wraz z elementami biologicznymi zobowiązana do realizacji założeń Ramowej Dyrekty- wspomaganymi elementami fi zykochemicznymi wy Wodnej 2000/60/WE (RDW), która jest zasadni- i hydromorfologicznymi, czym narzędziem polityki wodnej w państwach Unii • monitoringu operacyjnego – prowadzonego na Europejskiej. Zgodnie z dyrektywą wszystkie państwa tych jednolitych częściach wód, których stan członkowskie powinny osiągnąć dobry stan ekologicz- jest zagrożony nieosiągnięciem celów środowi- ny wód powierzchniowych i podziemnych w ciągu 15 skowych. Monitoring ten powinien obejmować lat od chwili uchwalenia dyrektywy tj. do końca 2015 wskaźniki biologiczne, wspomagane przez pod- roku. Transpozycji przepisów RDW do prawodawstwa stawowe wskaźniki fi zykochemiczne, polskiego dokonano przede wszystkim poprzez ustawę • monitoringu badawczego – prowadzonego w tych Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r. częściach wód, których stan jest słabo poznany, Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) oraz rozporządzenia a dotychczasowe badania nie wyjaśniły w sposób wykonawcze. Ustawa ta stanowi podstawę prawną jednoznaczny przyczyn rozbieżności między wy- i merytoryczną do realizacji Państwowego Monitorin- nikami oceny na podstawie badań biologicznych gu Środowiska w zakresie badania wód powierzchnio- i fi zykochemicznych. wych. Celem PMŚ jest dostarczenie informacji o stanie ekologicznym i chemicznym wód w obrębie każdego Lata 2007-2009 były okresem zasadniczych zmian dorzecza. Zakres i częstotliwość badań monitoringo- w programach badawczych jakości wód w rzekach. wych oraz sposób oceny wód, zależny jest od sposobu W tym czasie głównym celem było wdrożenie i dopra- ich użytkowania. Obecnie istotną rolę w monitoringu cowanie nowego systemu monitoringu wód powierzch- wód powierzchniowych odgrywają elementy biologicz- niowych oraz systemu oceny ich stanu ekologiczne- ne, którym przypisano dominującą rolę w ocenie stanu go i chemicznego. System ten wdrażano stopniowo wód. Dobór elementów biologicznych uzależniony jest w miarę możliwości organizacyjnych i fi nansowych od typologii abiotycznej rzeki. Badania wskaźników fi - tak, aby w roku 2009 odpowiadał w pełni wymaga- zykochemicznych i hydromorfologicznych są elemen- niom Ramowej Dyrektywy Wodnej. tami wspierającymi badania biologiczne (rys. II.7). Okres wodny 2007-2009 był okresem kalibracji Monitoring wód powierzchniowych należy do oraz opracowywania warunków referencyjnych i in- głównych elementów programu Państwowego Mo- deksów dla poszczególnych zespołów biologicznych. nitoringu Środowiska (PMŚ), który realizowany jest Badania zrealizowane przez Wojewódzki Inspektorat w ramach trzech programów monitoringu: Ochrony Środowiska w Łodzi opierały się głównie • monitoringu diagnostycznego – który ma dostar- na poborze, konserwacji oraz wstępnym oznaczeniu czyć informacji na temat stanu jednolitych części prób makrobezkręgowców bentosowych, fi tobentosu,

Fot.II.3 Torfowisko Żytno Ewina, fot. P. Wypych

42 Stan

fi toplanktonu, a także makrofi tów wodnych. Samo- (Dz.U. Nr 162, poz. 1008) w sprawie sposobu klasyfi - dzielnie wykonana została ocena makrofi tów wodnych kacji stanu jednolitych części wód. w rzekach nizinnych badanych w ramach Makrofi towej Metody Oceny Rzek (MMOR) oraz ocena fi toplank- 2.1.1. Jakość wód tonu na podstawie analiz stężenia chlorofi lu a. Ocena W 2009 roku na terenie województwa łódzkie- fi tobentosu została opracowana przez zespół biologów go badania wód powierzchniowych wykonano w 119 IMGW we Wrocławiu, natomiast makrobezkręgowce punktach pomiarowo kontrolnych (ppk) zlokalizowa- bentosowe nie posiadają jeszcze wyznaczonych wa- nych na rzekach oraz w 7 ppk na zbiornikach wod- runków referencyjnych. nych. Lokalizację punktów pomiarowo-kontrolnych Oceny jakości wód powierzchniowych dokona- w zlewni Bzury, Pilicy oraz Warty przedstawiono na no na podstawie wytycznych Głównego Inspektora mapie II.4. Badania te pozwoliły na ocenę 100 rzecz- Ochrony Środowiska oraz w oparciu o Rozporządze- nych jednolitych części wód, z czego 69 określonych nie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r.

BIOLOGICZNE ELEMENTY JAKOŚCI

CHEMICZNE ELEMENTY JAKOŚCI STAN PARAMETRY EKOLOGICZNY FIZYKOCHEMICZNE Bardzo dobry

Dobry PARAMETRY Umiarkowany HYDROMORFOLOGICZNE STAN CHEMICZNY

Słaby Dobry

Zły Nieosiągający dobrego

STAN WÓD

Rys. II.7 Schemat oceny wód powierzchniowych

Fot.II.4 Rzeka Warta – widok z hydroelektrowni Jeziorsko, fot. E. Szczerkowska

43 WODY

zostało jako naturalne, 27 jako silnie zmienione, a 4 wierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008) w opar- jako sztuczne. Badania prowadzono w ramach sieci ciu o posiadane wyniki badań organizmów wodnych: monitoringu diagnostycznego i operacyjnego zgodnie makrofi tów, fi toplanktonu, fi tobentosu oraz substancji z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 chemicznych i wskaźników fi zycznych. Ze względu na maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia brak kompletu biologicznych warunków referencyjnych monitoringu jednolitych części wód powierzchnio- oraz braku możliwości zrealizowania wszystkich wy- wych i podziemnych (Dz. U. Nr 81 poz. 685). maganych oznaczeń wskaźników chemicznych, głów- Ocena stanu wód powierzchniowych w roku 2009 nie z grupy substancji priorytetowych, ocena nie jest została wykonana zgodnie z rozporządzeniem Mini- kompletna. Na mapie II.4 przedstawiono punkty po- stra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., w sprawie miarowo-kontrolne, które były badane w 2009 roku. sposobu klasyfi kacji stanu jednolitych części wód po-

Mapa II.4 Rozmieszczenie punktów pomiarowo-kontrolnych badanych w 2009 roku

44 Stan

2.1.2. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych Zlewnia Pilicy Zlewnia Bzury Zlewnia Warty części wód 0% 11% 11%

Ocena badań wykonanych w ramach sieci moni- 44% toringu diagnostycznego i operacyjnego opiera się na analizie wyniku określonego na podstawie presji najsil- 45% niej wpływającej na stan badanej jednolitej części wód 0% 89% 100% oraz zredukowanej ilości wskaźników wspierających element biologiczny. Rozporządzenie Ministra Środo- bardzo dobry dobry umiarkowany słaby zły wiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu Rys. II.9 Ocena potencjału ekologicznego sztucznych i sil- klasyfi kacji jednolitych części wód powierzchniowych nie zmienionych JCW badanych w roku 2009 (Dz.U. Nr 162 poz. 1008) transponujące do prawa pol- skiego zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej defi niuje W roku 2009 dokonano porównania oceny sta- 5 klas stanu ekologicznego: nu/potencjału ekologicznego Jednolitych Części Wód • klasa I – stan bardzo dobry – dla wód o niezmie- nionych warunkach przyrodniczych lub zmie- w stosunku do roku 2008. Na mapie II.5 przedstawiono nionych tylko w bardzo niewielkim stopniu, odcinki rzek, dla których stwierdzono różnice w stanie/ • klasa II – stan dobry – gdy zmiany warunków potencjale ekologicznym. Najwięcej zmian w stanie/po- przyrodniczych w porównaniu do warunków tencjale ekologicznym zaobserwowano w zlewni rze- niezakłóconych działalnością człowieka są ki Warty zaś najmniej zmian zanotowano w zlewni niewielkie, rzeki Bzury. • klasa III – stan umiarkowany – obejmujący wody przekształcone w średnim stopniu, • klasa IV – stan słaby – wody o znacznie zmie- nionych warunkach przyrodniczych (biolo- gicznych, fi zykochemicznych, morfologicz- nych), gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód, • klasa V – stan zły – wody o poważnie zmie- nionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki. Ocena stanu/potencjału ekologicznego została wy- konana na podstawie wskaźników fl orystycznych lub, w przypadku braku wyników badań biologicznych, je- dynie na podstawie wskaźników wspierających element biologiczny. Klasyfi kacja wykonana przy braku kom- pletu oznaczeń jest niepełna. Jej wynikiem jest jedynie informacja o ewentualnych przekroczeniach zbadanych wskaźników. Wyniki oceny stanu/potencjału ekologicz- nego jednolitych części wód w badanych zlewniach zo- stały przedstawione na rys. II.8 i II.9 oraz na mapach II.6, II.7, II.8. Zlewnia Pilicy Zlewnia Bzury Zlewnia Warty

4% 7% 7% 8% 26%

70% 86% 92%

bardzo dobry dobry umiarkowany słaby zły

Rys. II.8 Ocena stanu ekologicznego naturalnych JCW ba- danych w roku 2009 Fot.II.5 Pobór prób w terenie, fot. archiwum WIOŚ

45 WODY

Mapa II.5 Zestawienie różnic w ocenie jakości JCW w latach 2008-2009

Istotny wpływ na wynik oceny stanu i potencjału Najwięcej przekroczeń wskaźników wspierających ekologicznego mają, poza zanieczyszczeniami dostają- element biologiczny odnotowano w stężeniach azotu cymi się bezpośrednio do wód również regulacja rzek Kjeldahla (suma azotu amonowego i organicznego), oraz oczyszczanie ich koryt. Wszelkie tego typu zabie- azotu azotanowego oraz azotu ogólnego. gi zmniejszają ilość siedlisk, a co za tym idzie różno- Zestawienie danych do klasyfi kacji oraz ocena rodność biologiczną zasiedlających je organizmów. stanu/potencjału ekologicznego w punktach oraz dla W ramach monitoringu diagnostycznego ocena JCW monitoringu diagnostycznego i operacyjnego stanu ekologicznego została przeprowadzona dla na- przedstawiono w tabeli II.8. turalnych jednolitych części wód na podstawie wy- ników z 8 ppk, natomiast potencjał ekologiczny oce- niono dla silnie zmienionych jednolitych części wód w 11 ppk. W 2009 roku z 19 ocenianych jednolitych części wód, 2 JCW: Czarna Maleniecka od Barbarki do ujścia (ppk Czarna Maleniecka – Ostrów), Lucią- ża od Dąbrówki do ujścia (ppk Luciąża – Przygłów) osiągnęły dobry stan ekologiczny. W jednolitej części wód Pilica od Zwleczy do Zbiornika Sulejów (ppk Su- lejów) stwierdzono również dobry stan ekologiczny, jednak ocena jest niepełna na skutek braku możliwo- ści wykonania oceny dla rzek wyżynnych w oparciu o makrofi ty wodne oraz braku oznaczeń fi tobentosu. Ocenę przeprowadzono jedynie na podstawie wskaź- ników wpierających element biologiczny. Dla pozo- stałych JCW stwierdzono umiarkowany stan ekolo- giczny (5 JCW) oraz potencjał ekologiczny (11 JCW).

46 Presje ci Y Y Y Y Y Y Y Y Y à à à à à à à à à ĊĞ Z Z Z wód Stan cz jednolitej ------EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z DOBRY DOBRY DOBRY Z DOBRY DOBRY ĩ ĩ ĩ ci wód Ocena stanu badanej JCW chemicznego w ĊĞ PONI u á Y YPONI ------à à Z Z badanej JCW UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY Z UMIARKOWANY UMIARKOWANY PONI UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY Z UMIARKOWANY ekologicznego w Ocena potencja - ABY à S DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY Ocena stanu badanej JCW UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY ekologicznego w ski ski ski , Ĕ Ĕ Ĕ Ĩ ód à ski - Ĕ ski ski ski, tomaszowski ski ski, piotrkowski ski - ski - ski, piotrkowski, , zgierski - Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ badanej JCW Ĩ ód à chatowski, piotrkowski á Powiaty na obszarze czycki, zgierski - ódzki wschodni, m. ódzki wschodni, piotrkowski, ódzki wschodni, tomaszowski m. áĊ radomszcza piotrkowski, tomaszowski opoczy á piotrkowski, tomaszowski - opoczy tomaszowski - á tomaszowski piotrkowski - opoczy tomaszowski á zaporowy zaporowy zaporowy rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana rzeka naturalna rzeka naturalna tomaszowski rzeka naturalna opoczy rzeka naturalna opoczy sztuczny zbiornik sztuczny zbiornik sztuczny zbiornik ci wód Ocena jednolitej cz ni rzeka naturalna opoczy ĊĞ Ğ cia rzeka naturalna opoczy Ğ glanka- ą dzelina do Ċ glanki bez ywu spod cia rzeka naturalna piotrkowski á Ċ glanka-Miedzna do Ğ ą do W á do Zbiornika W á ywu spod B do Zbiornika Cieszanowice rzeka naturalna piotrkowski, radomszcza lynkowskiej Rzeki do Brzu á á á róde do Starówki u Koniecpol-Radoszewnica do á Ĩ á róde Dane o jednolitej cz brówki do uj ródel do Dop Ĩ Ĩ ą róde glanka-Miedzna Ĩ róde ą Ĩ ą a od D a od ąĪ ąĪ glanka od Zbiornika W glanki glanka od ü brówka rzeka naturalna be cia cia dzelina czyc ą Ċ ą Ğ Ğ ą Ċ Bzura od Starówki do sztucznego koryta przed àĊ Pilica od Kana Zwleczy uj Wolbórka od Dop uj Wolbórka od B W Miedzna W Drzewiczka od W Kod JCW Nazwa JCW Kategoria wód 2 PLRW20001025451 Pilica od Zwleczy do Zbiornika Sulejów rzeka naturalna piotrkowski, radomszcza 1 PLRW200010254179 3 PLRW20001925459 Pilica od Zbiornika Sulejów do Wolbórki 9 PLRW200002545215 Zbiornik Cieszanowice 5 PLRW200002545399 Zbiornik Sulejów 4 PLRW200019254799 Pilica od Wolbórki do Drzewiczki rzeka naturalna opoczy 6 PLRW20009254499 Czarna Maleniecka od Barbarki do uj 8 PLRW200019254529 Luci 7 PLRW200062545213 Luci 24 PLRW200019272153 23 PLRW200017272138 Bzura od 22 PLRW20000254845 Zbiornik W 14 PLRW20001925469 15 PLRW200017254649 Moszczanka rzeka naturalna 12 PLRW200017254528913 Strawa PLRW2000172546329 rzeka naturalna m. Piotrków Tryb., piotrkowski 21 PLRW200024254849 10 PLRW20006254522911 PLRW20001725452499 Prudka D rzeka naturalna piotrkowski, radomszcza 17 PLRW20001725472918 PLRW20006254839 Ga 19 PLRW2000925485920 PLRW200062548439 Drzewiczka od M 16 PLRW200017254689 Czarna rzeka naturalna Lp. Tabela II.8Tabela Wyniki oceny jednolitych części wód badanych w 2009 roku

47 WODY Y Y Y Y Y Y Y Y à à à à à à à à Z Z ------EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z ĩ ĩ ------DOBRY DOBRY UMIARKOWANY UMIARKOWANY DOBRY Z UMIARKOWANY UMIARKOWANYUMIARKOWANY DOBRY Z UMIARKOWANY DOBRY Z UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY PONI UMIARKOWANY PONI UMIARKOWANY DOBRY Z - - ABY à S UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY owicki - owicki, á á czycki czycki - czycki, czycki, ódzki wschodni, ódzki wschodni, ódzki wschodni, owicki á á á áĊ áĊ áĊ áĊ á ódzki wschodni, á ski, ski, m. Skierniewice, ski, ski, Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ czycki, zgierski - czycki, zgierski - czycki, czycki, zgierski owicki, m. Skierniewice, owicki - owicki, zgierski - owicki, skierniewicki owicki, skierniewicki owicki owicki, zgierski - owicki, zgierski owicki - brzezi rawski, skierniewicki, tomaszowski rawski - áĊ rawski, skierniewicki á skierniewicki á áĊ á brzezi á á kutnowski, kutnowski, á áĊ kutnowskikutnowski - - zgierski áĊ zgierski kutnowski, zgierski á brzezi brzezi zgierski á á rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana rzeka naturalna rzeka naturalna kutnowski, bie rzeka naturalna Ċ bie do ycy rzeka naturalna Ċ Ī czycy do onki á àĊ ywu z á ki á cia Ğ cia cia ycy bez Mro Ğ Ğ Ī onki bez Mi á do dop á ywu z Besiekierza do á róde do Przysowej bez á do Mi do Krzemionki bez Ĩ á á do Mro á do zapory Zbiornika Zad ycy do uj á onki do uj Ī á róde róde róde Ĩ róde Ĩ Ĩ róde Ĩ Ĩ Tumski á yca rzeka naturalna Ī cia cia onka rzeka naturalna kutnowski, á ogowianka rzeka naturalna kutnowski udwia od udwia od Przysowej do uj Ğ Ğ á á á upia od Krzemionki Skierniewka od zapory Zbiornika Zad uj Rawka od à Bzura od Starego Koryta Bzury w Uchanki bez Moszczenica od dop uj Besiekierza Moszczenica od S Przysowej 50 PLRW200019272659 Rawka od Krzemionki do Bia 48 PLRW2000192725899 49 PLRW2000172726199 27 PLRW200023272154 Kana 45 PLRW20001727254946 PLRW200017272569 Uchanka47 PLRW2000172725879 Zwierzyniec rzeka naturalna rzeka naturalna 26 PLRW2000192725999 Bzura od Uchanki do Rawki bez 28 PLRW2000172721569 Stare koryto Bzury 44 PLRW200017272529 Bobrówka 25 PLRW20002427253 43 PLRW200017272469 Nida rzeka naturalna 35 PLRW200017272269 Struga rzeka naturalna 29 PLRW200023272183930 Ochnia od PLRW2000242721899 Ochnia od Mi 34 PLRW20001927229 31 PLRW200017272184932 Mi PLRW200017272186933 G PLRW200017272249 36 PLRW200017272289 Malina rzeka naturalna 37 PLRW20001727234538 PLRW200019272349 Mroga od Mroga od Mro 39 PLRW2000172723469 Mro 40 PLRW2000172723472 Domaradzka Struga rzeka naturalna 41 PLRW200017272439 42 PLRW20002427249 S

48 Presje Y Y Y Y Y Y Y Y Y à à à à à à à à à -- EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z ĩ ĩ ĩ ĩ ĩ ĩ ĩ ĩ ĩ PONI PONI PONI PONI PONI PONI ------UMIARKOWANY UMIARKOWANY PONI UMIARKOWANY PONI UMIARKOWANY PONI - DOBRY DOBRY DOBRY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY ski ski - Ĕ Ĕ ski, Ĕ cza Ċ ski ski, skowolski Ĕ Ĕ ski, aski, á Ĕ Ĕ ski, sieradzki, ski, sieradzki, ski ski Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ cza ski, radomszcza Ċ Ĕ ski, wieruszowski ski ski, zdu bicki bicki, sieradzki, bicki bicki bicki, sieradzki - Ĕ Ĕ Ĕ Ċ Ċ Ċ Ċ Ċ skowolski skowolski cza Ĕ Ĕ chatowski, piotrkowski chatowski, Ċ chatowski, paj á á á owicki, skierniewicki - aski, paj radomszcza zdu be piotrkowski, radomszcza á sieradzki, wielu wieruszowski m. Skierniewice, rawski, skierniewicki wielu podd zdu á radomszcza wielu podd be zaporowy rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana rzeka naturalna wielu rzeka naturalna sztuczny zbiornik cia Ğ cia rzeka naturalna sieradzki, wielu cia rzeka naturalna podd cia Ğ Ğ Ğ ywu z Gromadzic, ywu do Zb. Jeziorsko rzeka naturalna á á do Pysznej, bez Pysznej rzeka naturalna á do Dop á cicy do uj Ċ ki do Korabiewki bez á róde Ĩ róde Ĩ ywu z Gromadzic á yw z Cielc rzeka naturalna sieradzki yw spod Piekar rzeka naturalna podd yw z Inaczewa rzeka naturalna sieradzki yw spod Radziechowic rzeka naturalna radomszcza nica od nica od Pysznej do uj á á á á ka rzeka naturalna rawski, skierniewicki Ğ Ğ á eglina rzeka naturalna sieradzki ĩ Korabiewki Pyszna od bez Dop Rawka od Bia 75 PLRW60001618229 Rakówka rzeka naturalna be 63 PLRW6000171818764 PLRW600019181899 Ole Ole 66 PLRW600017183129 67 PLRW600017183149 Myja rzeka naturalna sieradzki 74 PLRW600016182169 Jeziorka 65 PLRW6000171818893 68 PLRW600017183154969 Dop PLRW600016183174 Dop 70 PLRW60001718317889 Pichna do Urszulinki rzeka naturalna 71 PLRW6000201831789 Pichna od Urszulinki do uj 52 PLRW200019272699953 Rawka od Korabiewki do uj PLRW200017272629 Krzemionka rzeka naturalna rawski, tomaszowski 51 PLRW200019272693 72 PLRW60001718319873 Dop PLRW60001918299 Widawka od Kr 54 PLRW20001727264955 PLRW200017272669 Rylka56 Bia PLRW600019183159 Warta od Wiercicy do wp rzeka naturalna rawski 57 PLRW600019183199 Warta od Zbiornika Jeziorsko do Neru rzeka naturalna podd 58 PLRW60000183179 Warta ze Zb. Jeziorsko 60 PLRW60002318157261 PLRW600023181589 Dop 62 PLRW600017181789 Pisia Wierznica rzeka naturalna rzeka naturalna paj 59 PLRW6000161815529 Radomka rzeka naturalna radomszcza

49 WODY Y Y à à ------EJ DOBREGO Z EJ DOBREGO Z ĩ ĩ PONI PONI ------UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY - DOBRY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY UMIARKOWANY bicki, Ċ ski Ĕ bicki, zgierski Ċ bicki, zgierski aski, pabianicki aski, ódzki wschodni, aski aski, á á á á á Ċ czycki, pabianicki, skowolski ódzki wschodni, Ĕ áĊ á ski, wielu ski , , pabianicki - , , pabianicki, zgierski Ĕ Ĕ Ĩ Ĩ Ĩ Ĩ Ĩ Ĩ ski, wieruszowski ski, wieruszowski - ski, wieruszowski bicki Ĕ Ĕ Ĕ Ċ skowolski ód ód ód ód ód ód cza cza Ĕ à à à à à à chatowski chatowski, chatowski, Ċ chatowski, chatowski, chatowski, Ċ á á á á á á czycki, podd czycki - abianicki aski, zdu aski, pabianicki aski aski, pabianicki, podd paj be m. á á podd á pabianicki, piotrkowski be wieruszowski - m. m. p be paj áĊ zdu á áĊ wielu rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie rzeka silnie zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana zmodyfikowana rzeka naturalna m. rzeka naturalna ki ki cia àĊ àĊ Ğ cia, bez Ğ kowych do uj cia rzeka naturalna be cia rzeka naturalna wielu Ğ Ğ ąĪ utówki rzeka naturalna á do Pokrzywnicy rzeka naturalna sieradzki á ki Dobrogosty, bez àĊ do D róde á Ĩ ywu z Kr á do á utówki do uj á róde ki Dobrogosty do uj glewska rzeka naturalna wielu Ĩ róde Ċ Ĩ àĊ Skomlin - Toplin á Ĕ yw spod Józefowa rzeka naturalna yw spod Brzezin rzeka naturalna wieruszowski á á ska rzeka naturalna be usznica rzeka naturalna dówka rzeka naturalna pabianicki, podd á Ĕ á ódka Dobrogosty à Nida od Nida od Dobrogosty 76 PLRW600016182499 Pilsia rzeka naturalna be 85 PLRW600020183275 Ner od Dobrzynki do Kan. Zbylczyckiego rzeka naturalna 83 PLRW60001618289284 PLRW6000171829299 Tymianka Nieciecz rzeka naturalna 81 PLRW60001618286982 PLRW600016182889 Pa Ko 99 PLRW600017184329 Struga W 79 PLRW60001618285480 Grabia od PLRW600019182899 Grabia od D 86 PLRW6000171832189 Jasie 77 PLRW60002318269 Krasówka rzeka naturalna 78 PLRW60001618276 Dop 87 PLRW600017183229 Ner do Dobrzynki rzeka naturalna 88 PLRW600017183232 89 PLRW600016183234 Jasieniec rzeka naturalna m. 90 PLRW600017183238 Lubczyna rzeka naturalna m. 92 PLRW600017183269 Be 91 PLRW600017183249 Pisa rzeka naturalna 93 PLRW600017183285 94 PLRW6000241832899 97 PLRW600017184194998 Dop PLRW60001718429 Niesób od Dop 95 PLRW60001918499996 PLRW60002318414 Prosna od Wyderki do uj Kana 100 PLRW60001618467 Trojanówka od

50 Presje

W roku 2009 dokonano również oceny stanu eko- Oceny potencjału ekologicznego tych zbiorników do- logicznego w ramach monitoringu operacyjnego dla konano na podstawie rozporządzenia Ministra Środo- naturalnych jednolitych części wód na podstawie wy- wiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., w sprawie sposobu ników z 56 ppk, natomiast potencjał ekologiczny oce- klasyfi kacji stanu jednolitych części wód powierzch- niono dla silnie zmienionych jednolitych części wód niowych. Rozporządzenie to wskazuje, że silnie zmie- w 17 ppk. Ocenę przeprowadzono tak jak w przypadku nione i sztuczne części wód powinny być oceniane tak, badań w ramach monitoringu diagnostycznego na pod- jak najbardziej do nich podobne naturalne części wód. stawie wskaźników fl orystycznych, a w przypadku bra- Stwierdzono, że sztuczne zbiorniki zaporowe w woje- ku wyników badań biologicznych, jedynie na podstawie wództwie łódzkim najbardziej zbliżone są do natural- wskaźników wspierających element biologiczny. nych jezior przepływowych. Charakterystyczną cechą W 2009 roku z 73 ocenianych jednolitych części dla wszystkich (czterech), wyznaczonych jako jednolite wód, 5 JCW: Gać (ppk Gać - Spała), Krzemionka części wód, zbiorników w województwie łódzkim jest (ppk Krzemionka - Chrusty), Białka (ppk Białka - Ju- brak stratyfi kacji. Wyliczony z ilorazu całkowitej po- lianów Raducki), Pisia (Pisia - Borowiec) oraz Kra- wierzchni zlewni i objętości zbiornika współczynnik sówka (ppk Krasówka - Korablew) osiągnęły dobry Schindlera dla wszystkich przyjmował wartość więk- stan ekologiczny. W jednolitej części wód Prudka (ppk szą od 2, co świadczy o istotnej roli zlewni w kształ- Prudka – Wilkoszewice) stwierdzono również dobry towaniu parametrów jakościowych ich wód. Najwięk- stan ekologiczny, jednak ocena jest niepełna z powodu szymi wartościami współczynnika Schindlera cha- braku możliwości wykonania oceny dla rzek wyżyn- rakteryzują się: Zbiornik Sulejowski – 58,824 m2/m3, nych w oparciu o makrofi ty wodne oraz braku ozna- Zbiornik Jeziorsko – 55,462 m2/m3 oraz Zbiornik czeń fi tobentosu. Ocenę przeprowadzono jedynie na Wąglanka- Miedzna – 42,091 m2/m3. Zbiornik Cie- podstawie wskaźników fi zykochemicznych wpierają- szanowice wykazuje się najniższym, wśród badanych cych element biologiczny. przez WIOŚ w Łodzi zbiorników, współczynnikiem Dobry potencjał ekologiczny stwierdzono w 2 JCW: Schindlera rzędu 14,881 m2/m3, co również informuje Rawka od źródeł do Krzemionki bez Krzemion- o bardzo silnym oddziaływaniu zlewni i jej zagospo- ki (Rawka - Boguszyce) oraz Rawka od Krzemionki darowania na stan jakości wód. do Białki (ppk Rawka – Wołucza). Dla pozostałych W roku 2009 zły potencjał ekologiczny stwierdzo- JCW stwierdzono umiarkowany stan ekologiczny no w Zbiorniku Sulejów i Wąglanka-Miedzna. Na ich dla 45 JCW oraz potencjał ekologiczny dla 13 JCW. ocenę wpływa jakość zespołu fi toplanktonu, określona W przypadku 4 JCW: Luciąża od źródeł do Zbiornika na podstawie badań chlorofi lu a, który koreluje z bio- Cieszanowice (ppk Luciąża - Trzepnica), Drzewiczka masą fi toplanktonu. Należy podkreślić że w akwenach od źródeł do Wąglanki bez Wąglanki (Drzewiczka tych co roku obserwowane są zakwity sinicowe szcze- - Opoczno), Wąglanka od źródeł do Zbiornika Wą- pów neuro- i hepatotoksycznych. W wyniku obumie- glanka -Miedzna (Wąglanka - Nadole), Jasień (ppk rania tych zakwitów do wody uwalniane są groźne dla Jasień – Łódź, ul. Odrzańska) stwierdzono również zdrowia, a nawet życia, ludzi i zwierząt endotoksyny. umiarkowany stan ekologiczny, jednak z powodu bra- Powstawanie zakwitów fi toplanktonowych związane ku możliwości wykonania oceny dla rzek wyżynnych jest ze wzrostem trofi i spowodowanej bezpośrednim w oparciu o makrofi ty wodne oraz braku oznaczeń fi - dostarczaniem do wód substancji biogennych, głównie tobentosu ocena jest niepełna. Ocenę przeprowadzono poprzez odprowadzanie ścieków i spływy powierzch- jedynie na podstawie wskaźników fi zykochemicznych niowe z obszarów uprawnych spowodowanych bra- wpierających element biologiczny. Podobnie ocenę kiem wykształconych stref ekotonowych redukujących wykonano dla 2 JCW: Bzura od Starówki do sztucz- w znaczny sposób przedostawanie się związków bio- nego koryta przed Łęczycą (ppk Bzura - Ozorków) gennych do wód powierzchniowych. Pozostałe dwa oraz Stare koryto Bzury (Dopływ z Borszyna - Łę- zbiorniki: Jeziorsko i Cieszanowice, charakteryzowały czyca), dla których określono umiarkowany potencjał się umiarkowanym potencjałem ekologicznym. Indy- ekologiczny. Dla jednej JCW: Dąbrówka (ppk Do- widualna ocena wskaźników biologicznych wskazywała pływ z Krężnej - Radziątków) przeprowadzona ocena na drugą klasę, czyli dobry potencjał ekologiczny. Na wskazała na słaby stan ekologiczny. stwierdzenie umiarkowanego potencjału wpłynęły stę- Najwięcej przekroczeń dla wskaźników fi zykoche- żenia substancji biogennych oraz wskaźniki tlenowe. micznych wspierających element biologiczny, kontro- lowanych w JCW monitoringu operacyjnego, odno- towano w stężeniach tlenu rozpuszczonego, ogólnego węgla organicznego (OWO), azotu Kjeldahla, azotu azotanowego oraz azotu ogólnego. Zbiorniki zaporowe traktowane są jako sztuczne jednolite części wód powierzchniowych płynących.

51 WODY

Mapa II.6 Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCW zlewni Pilicy w 2009 roku

Brak oceny Dobry Umiarkowany Słaby

Dobry Umiarkowany Słaby

Mapa II.7 Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCW zlewni Bzury w 2009 roku

52 Presje

Zlewnia rzeki Warty

Mapa II.8 Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCW zlewni Warty w 2009 roku

2.1.3. Ocena stanu chemicznego W roku 2009 badania substancji priorytetowych jednolitych części wód w ramach sieci monitoringu diagnostycznego wykonano w 25 profi lach kontrolnych, co miało na celu wskazanie Stan chemiczny określa się na podstawie badań obszarów zlewni zagrożonych występowaniem substancji substancji z grupy wskaźników chemicznych charak- szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Ocenie teryzujących występowanie substancji szczególnie poddano 19 JCW, w których dla każdego ppk przepro- szkodliwych dla środowiska wodnego. Na podsta- wadzono analizę 19 z listy 33 substancji priorytetowych wie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 takich jak: antracen, benzen, kadm, 1,2 – dichloroetan sierpnia 2008 r., w sprawie sposobu klasyfi kacji stanu (EDC), dichlorometan, endosulfan, fl uoranten, heksa- jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr chlorobenzen (HCB), heksachlorobutadien (HCBD), 162, poz. 1008) oceniane są substancje priorytetowe heksachlorocykloheksan (HCH), ołów, rtęć, naftalen, oraz wskaźniki innych substancji zanieczyszczających nikiel, pentachlorobenzen, pentachlorofenol, trichlo- zgodnie z wnioskiem Komisji Europejskiej KOM robenzen, trichlorometan (chloroform) oraz WWA 2006/0129 (COD) dotyczącego dyrektywy Parlamen- benzo(a)piren, benzo(b)fl uoranten, benzo(k)fl uoranten, tu Europejskiego i Rady w sprawie norm jakości śro- benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)piren. Do- dowiska w dziedzinie polityki wodnej oraz zmieniają- datkowo badaniu poddano substancje z grupy in- ca dyrektywę 2000/60/WE. Ocena stanu chemiczne- nych substancji zanieczyszczających (wg KOM go polega na porównaniu wyników badań do wartości (2006/0129(COD) jak: tetrachlorometan, aldry- granicznych chemicznych wskaźników jakości wód dla na, dieldryna, endryna, izodryna, DDT-izomer danego typu jednolitych części wód przedstawionych para-para, DDT całkowity, trichloroetylen oraz w załączniku nr 8 wyżej cytowanego rozporządzenia. tetrachloroetylen. Przekroczenie tych wartości powoduje przyjęcie złego W 10 z 25 kontrolowanych punktów, stan chemicz- stanu chemicznego. ny oceniono jako dobry. Należy jednak podkreślić,

53 WODY

że badaniu poddano jedynie 19 z 33 substancji priory- Najważniejszymi dyrektywami Unii Europejskiej, tetowych, więc ocena stanu chemicznego jest niepeł- poruszającymi problem eutrofi zacji są: tzw. dyrektywa na i nie może być do końca wiarygodna. W badanym ściekowa (91/271/EWG) dotycząca punktowych zrzu- zakresie wskaźników nie stwierdzono jednak żad- tów ze źródeł komunalnych, dyrektywa azotanowa nych przekroczeń norm w kontrolowanych profi lach. (91/676/EWG), która dotyczy zagrożenia związkami W pozostałych punktach odnotowano przekroczenia azotu ze źródeł pochodzenia rolniczego oraz Ramowa głównie dla sumy WWA: benzo(g,h,i)perylenu i in- Dyrektywa Wodna (2000/60/WE). deno(1,2,3-cd)pirenu oraz sumy: benzo(b)fl uorantenu Celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wód i benzo(k)fl uorantenu. Stan chemiczny w tych punk- do 2015 r., co wiąże się m.in. z przeciwdziałaniem eu- tach oceniono jako poniżej dobrego. trofi zacji, czyli zapobieganiu wzmożonemu rozwoju W roku 2009 stan chemiczny w sieci monitoringu fi toplanktonu oraz innych organizmów, a co za tym operacyjnego określono dla 3 JCW: Dopływ z Cielc idzie ograniczeniu substancji biogennych w wodach (ppk Dopływ z Cielc – Warta), Pichna do Urszulinki zarówno śródlądowych jak i przybrzeżnych. (ppk Pichna – Izabelów) oraz Pichna od Urszulinki do Przy ocenie eutrofi zacji należy brać pod uwagę wy- ujścia (ppk Pichna – Pęczniew). We wszystkich kon- łącznie odstępstwa od właściwego dla danego typu trolowanych profi lach stan chemiczny oceniono jako wartości wskaźników czyli stopnia zgodności lub roz- poniżej dobrego. Na ocenę wpłynęły przekroczenia bieżności ze stanem referencyjnym charakterystycz- WWA: ∑ = benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pi- nym dla danego typu, wynikającego z naturalnych renu z ∑ = benzo(b)fl uorantenu benzo(k)fl uorantenu. uwarunkowań przyrodniczych. Presja, w tym wypad- ku dopływ biogenów powoduje niekorzystne zmiany 2.1.4. Ocena eutrofi zacji wód rzek elementów jakości biologicznej (zmiana składu gatun- woj. łódzkiego kontrolowa- kowego i obfi tości fi toplanktonu), co z kolei powoduje nych w latach 2007-2009 pośrednio zmiany elementów fi zykochemicznych (np. spadek przezroczystości wody, pogorszenie warun- Defi nicja eutrofi zacji w ustawie „Prawo wodne” ków tlenowych). Wówczas stan badanej części wody określona jest jako zjawisko wzbogacania wody biogena- nie spełnia kryteriów ekologicznego stanu dobrego ze mi, w szczególności związkami azotu i fosforu, powo- względu na wywołany działalnością człowieka dopływ dującymi przyśpieszony wzrost glonów oraz wyższych biogenów powodujący eutrofi zację. form życia roślinnego, w wyniku którego następują nie- Związki azotu i fosforu trafi ają do wód głównie pożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środo- z następujących źródeł: zrzuty ścieków, dopływy, uj- wisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. ścia sieci drenarskiej (źródła punktowe), opady atmos- Substancje biogenne w prawidłowo funkcjonującym feryczne (związane ze wzrastającą emisją tlenków azo- ekosystemie wodnym są niezbędne do podtrzymania tu do atmosfery), spływy powierzchniowe - głównie odpowiedniego poziomu produkcji pierwotnej, która z terenów rolniczych (źródła obszarowe), nieskanali- z kolei jest podstawą utrzymania pozostałych pozio- zowana zabudowa. mów trofi cznych ekosystemu i uzyskania prawidłowej Jeśli ocena stopnia eutrofi zacji przeprowadzona na struktury i efektywnie funkcjonującego ekosystemu. podstawie elementu najbardziej czułego na działającą Nadmierny dopływ biogenów pochodzenia antropo- presję wskazuje na brak zagrożenia eutrofi zacją i jed- genicznego może spowodować przyspieszony wzrost nocześnie nie występuje prawdopodobieństwo zrzutu roślin, który w warunkach wód stojących objawia się do tej lub wyżej leżącej JCW substancji z listy substan- przyrostem biomasy fi toplanktonu i występowaniem cji priorytetowych, stan takiej jednolitej części wód niepożądanych gatunków toksycznych. W rzekach eu- można ocenić jako co najmniej dobry. trofi zacja powoduje zwiększony wzrost glonów i nad- Jeśli w wyniku przeprowadzenia oceny eutrofi zacji mierny wzrost roślin wyższych, powodując zachwianie dana JCW wskazuje na stan eutrofi czny lub zagrożenie równowagi pomiędzy procesami produkcji i konsump- eutrofi zacją, w sytuacji gdy referencyjny dla niej stan jest cji. Obumieranie nadmiernie wytworzonej materii or- inny, stan takiej JCW należy uznać za stan umiarkowa- ganicznej prowadzi do zwiększenia udziału procesów ny lub gorszy. Stan umiarkowany wg RDW odpowiada mikrobiologicznego rozkładu w ekosystemie wodnym, w przybliżeniu określeniu sytuacji „które mogą stać się prowadząc do wyczerpywania się zasobów tlenu roz- eutrofi czne w bliskiej przyszłości”, szczególnie jeśli wy- puszczonego. Eutrofi zacja może spowodować istotne stępuje rosnąca presja dopływu biogenów. zwiększenie przyrostu biomasy fi toplanktonu jak rów- Presje powodujące występowanie eutrofi zacji mogą nież niekorzystnie wpłynąć na jego bioróżnorodność pochodzić z odległych obszarów w stosunku do części gatunkową, co w konsekwencji doprowadza do pogor- wód, której zmiany dotyczą. Zgodnie z dyrektywami szenia możliwości wykorzystania wody do celów kon- ściekową i azotanową działania przeciwdziałające należy sumpcyjnych, rekreacyjnych i przemysłowych. podjąć w tych obszarach, które stanowią odpowiednie

54 Stan obszary zlewni części wód wrażliwych bądź zagro- Widawka od Kręcicy do ujścia, Pilsia, Krasówka. żonych lub wszystkie obszary drenujące wody zanie- Z porównania ocen eutrofi zacji przeprowadzonych czyszczone. Jednakże z perspektywy RDW nie należy w latach 2004-2007 oraz 2007-2009 najwięcej pozy- zaklasyfi kować jako będące w stanie poniżej dobrego tywnych zmian stwierdzono w zlewni Warty, gdzie 4 wszystkich wód powyżej stanowiska, w którym stwier- JCW określone jako eutrofi czne, w latach 2007-2009 dzono eutrofi zację. wskazywały na brak eutrofi zacji tj. Dopływ spod Ra- Ocena stanu wskazującego na eutrofi zację wód dziechowic, Pisia, Dopływ spod Piekar, Widawka od powierzchniowych została wykonana na podstawie Kręcicy do ujścia. Podobnie pozytywne zmiany od- wyników badań z lat 2007-2009. Analizie poddano notowano w zlewni Pilicy dla: Luciąża od źródeł do wyniki badań fi toplanktonu, fi tobentosu oraz wskaź- Zbiornika Cieszanowice, Drzewiczka od źródeł do ników tlenowych i biogennych. Wąglanki bez Wąglanki oraz Wąglanka od źródeł do Wyniki kontrolowanych wskaźników oraz ocenę Zbiornika Wąglanka-Miedzna oraz 1 JCW w zlew- eutrofi zacji w JCW w latach 2007-2009 przedstawio- ni Bzury-Rylka, dla których w latach 2007-2009 nie no w tabeli II.9. stwierdzono eutrofi zacji. Pogorszenie stanu kontro- Na terenie woj. łódzkiego zagrożenie eutrofi zacją lowanych jednolitych części wód w latach 2007-2009 stwierdzono w 96 z 117 badanych jednolitych części odnotowano dla w zlewni Pilicy: Pilica od Kanału wód, w tym: 11 eutrofi cznych JCW w zlewni Pilicy, Koniecpol-Radoszewnica do Zwleczy, Czarna Male- 31 JCW w zlewni Bzury oraz 34 JCW w zlewni War- niecka od Barbarki do ujścia, Dąbrówka, Gać, Drze- ty. Dla pozostałych 21 JCW nie wykryto eutrofi zacji. wiczka od Młynkowskiej Rzeki do Brzuśni; w zlewni Brak eutrofi zacji stwierdzono w 7 JCW zlewni Pilicy, Bzury: Rawka od Korabiewki do ujścia, Białka oraz a mianowicie: Pilica od Zbiornika Sulejów do Wol- w zlewni Warty: Jeziorka, Pałusznica i Nieciecz. bórki, Luciąża od źródeł do Zbiornika Cieszanowice, Szczegółowe zestawienie ocen eutrofi zacji w latach Luciąża od Dąbrówki do ujścia, Prudka, Drzewiczka 2004-2007 oraz 2007-2009 przedstawiono w tabeli od źródeł do Wąglanki bez Wąglanki, Wąglanka od II.9. Zestawienie punktów pomiarowo-kontrolnych źródeł do Zbiornika Wąglanka-Miedzna, Wąglanka z oceną eutrofi zacji w latach 2007-2009 przedstawio- od Zbiornika Wąglanka-Miedzna do ujścia; w 2 JCW no na mapie II.9. zlewni rzeki Bzury: Krzemionka, Rylka oraz 7 JCW w zlewni Warty: Dopływ spod Radziechowic, Pisia, Pichna od Urszulinki do ujścia, Dopływ spod Piekar,

Mapa II.9 Ocena eutrofi zacji w ppk wód powierzchniowych badanych w 2009 roku 55 WODY eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji eutrofizacja LATA 2004 - 2007 LATA 2007 - 2009 OCENA EUTROFIZACJI OCENA EUTROFIZACJI ski ski ski , piotrkowski, Ĕ Ĕ Ĕ Ĩ ód owicki, zgierski owicki á á à ski czycki czycki czycki, czycki, Ĕ ódzki wschodni, zgierski á áĊ áĊ áĊ áĊ ódzki wschodni, zgierski á ski ski ski, piotrkowski ski ski , zgierski ski, Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ Ĩ Powiaty na obszarze badanej JCW Ĕ ód à chatowski, piotrkowski á czycki, czycki, zgierski czycki, zgierski czycki, zgierski czycki, zgierski ódzki wschodni, piotrkowski, tomaszowski owicki ódzki wschodni, m. ódzki wschodni, tomaszowski owicki, zgierski opoczy áĊ áĊ áĊ áĊ tomaszowski á á á á tomaszowski kutnowski, á opoczy radomszcza áĊ cia kutnowski, ni opoczy cia piotrkowski, tomaszowski Ğ Ğ Ğ glanki opoczy ZLEWNIA PILICY Ċ ZLEWNIA BZURY dzelina Ċ ycy brzezi cia opoczy Ī Ğ glanka- czycy do ą onki kutnowski á àĊ ywu z Besiekierza dzelina do uj á Ċ glanki bez W ywu spod B cia piotrkowski á Ċ glanka-Miedzna do Ğ ą cia kutnowski cia ycy bez Mro Ğ Ğ Ī onki bez Mi á do dop á do W ywu z Besiekierza do uj á á do Zbiornika W á róde ywu spod B do Zbiornika Cieszanowice piotrkowski, radomszcza lynkowskiej Rzeki do Brzu á á á do Mi Ĩ á róde do Mro á do Starówki m. u Koniecpol-Radoszewnica do á Ĩ ycy do uj á róde brówki do uj onki do uj ródel do Dop Ī á Ĩ Ĩ ą róde róde Ĩ róde Ĩ róde Ĩ Ĩ ą y a od D a od c Tumski á y ąĪ ąĪ glanka od Zbiornika W glanka od ü brówka be cia onka kutnowski, cz á ogowianka kutnowski ą ą á Ğ ą j Ċ W u W Miedzna Bzura od Starówki do sztucznego koryta przed à Bzura od Starego Koryta Bzury w Uchanki bez Pilica od Kana Zwlecz Dane o JCW zacji rzek w JCW kontrolowanych w latach 2004-2007 oraz 2007-2009 2000 D 9 Kod JCW Kod dorzecza Nazwa JCW Tabela II.9 ZestawienieTabela oceny eutrofi Lp. 18 PLRW200024254849 2000 17 PLRW200062548439 2000 27 PLRW200017272184930 2000 PLRW20001927229 Mi 2000 Moszczenica od dop 26 PLRW200024272189929 2000 PLRW200017272249 Ochnia od Mi 2000 Moszczenica od 8 PLRW2000172545249 33 PLRW200017272345 2000 Mroga od 16 PLRW20009254859 2000 Drzewiczka od M 24 PLRW200017272156925 PLRW2000232721839 200028 2000 PLRW2000172721869 Stare koryto Bzury Ochnia od 2000 G 31 PLRW200017272269 2000 Struga 11 PLRW20001925469 2000 Wolbórka od Dop 32 PLRW200017272289 2000 Malina kutnowski, 7 PLRW200062545229 2000 Prudka piotrkowski, radomszcza 12 PLRW20001725464913 PLRW20001725468914 PLRW20001725472915 PLRW20006254839 2000 2000 2000 Moszczanka 2000 Czarna Ga Drzewiczka od 34 PLRW200019272349 2000 Mroga od Mro 22 PLRW200019272599923 PLRW200023272154 2000 2000 Bzura od Uchanki do Rawki bez Kana 6 PLRW200019254529 2000 Luci 9 PLRW200017254528910 PLRW2000172546329 2000 2000 Strawa Wolbórka od m. Piotrków Tryb., piotrkowski 34 PLRW20001925459 PLRW20009254499 2000 2000 Pilica od Zbiornika Sulejów do Wolbórki Czarna Maleniecka od Barbarki do uj tomaszowski 5 PLRW200062545213 2000 Luci 21 PLRW20002427253 2000 2 PLRW20001025451 2000 Pilica od Zwleczy do Zbiornika Sulejów piotrkowski, radomszcza 19 PLRW200017272138 2000 Bzura od 20 PLRW200019272153 2000 1 PLRW200010254179 2000

56 Stan eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacjibrak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacji brak eutrofizacji brak eutrofizacji ski, sieradzki, ski ski, sieradzki, Ĕ Ĕ Ĕ ski Ĕ skowolski ski Ĕ ski Ĕ Ĕ cza ski, wielu Ċ Ĕ cza skowolski Ċ ski, radomszcza ski ski, wieruszowski Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ aski, paj aski, radomszcza á á ski ski Ĕ Ĕ cza ódzki wschodni, zgierski ódzki wschodni, rawski, skierniewicki, owicki á á á Ċ ski, radomszcza ski, zdu Ĕ ski, m. Skierniewice, rawski, skierniewicki ski, ski, Ĕ ski, wieruszowski bicki, sieradzki, zdu bicki bicki Ĕ Ĕ Ĕ Ĕ Ċ Ċ Ċ skowolski cza Ĕ Ċ chatowski, paj chatowski, chatowski chatowski, piotrkowski chatowski, aski, paj á á á á á wielu á aski owicki, skierniewicki owicki, zgierski owicki, skierniewicki owicki, m. Skierniewice, skierniewicki owicki owicki, skierniewicki owicki owicki, zgierski á á zdu be á á á tomaszowski brzezi á wielu á á á bie brzezi ZLEWNIA WARTY Ċ bie do Ċ ki rawski á cia cia Ğ Ğ cia sieradzki, wielu cia podd cia Ğ Ğ Ğ ywu z Gromadzic, bez ywu do Zb. Jeziorsko á á c do Pysznej, bez Pysznej sieradzki, wielu á do Przysowej bez kutnowski, á do Dop á do Krzemionki bez cicy do uj á do zapory Zbiornika Zad Ċ á ki do Korabiewki bez m. Skierniewice, rawski, skierniewicki á róde róde Ĩ róde róde Ĩ Ĩ Ĩ róde Ĩ wu z Gromadzi yca brzezi nica od nica od Pysznej do uj yw spod Radziechowic radomszcza yw spod Józefowa y yw spod Piekar podd yw z Cielc sieradzki yw z Inaczewa sieradzki á á á á á á Ī ka rawski, skierniewicki Ğ Ğ á p cia udwia od Przysowej do uj udwia od Ğ á á eglina sieradzki upia od j u Skierniewka od zapory Zbiornika Zad à ĩ Pyszna od Do 6000 Pichna do Urszulinki podd 9 57 PLRW60001718187 6000 Ole 58 PLRW600019181899 6000 Ole 56 PLRW600017181789 6000 Wierznica be 55 PLRW600023181589 6000 Pisia paj 54 PLRW600023181572 6000 Dop 53 PLRW6000161815529 6000 Radomka radomszcza 72 PLRW60001618276 6000 Dop 71 PLRW60002318269 6000 Krasówka be 70 PLRW600016182499 6000 Pilsia be 52 PLRW600019183159 6000 Warta od Wiercicy do wp 69 PLRW60001618229 6000 Rakówka be 49 PLRW20001727262950 PLRW20001727264951 PLRW200017272669 2000 2000 2000 Krzemionka Rylka Bia rawski, tomaszowski rawski 48 PLRW2000192726999 2000 Rawka od Korabiewki do uj 68 PLRW600016182169 6000 Jeziorka piotrkowski, radomszcza 47 PLRW200019272693 2000 Rawka od Bia 67 PLRW60001918299 6000 Widawka od Kr 44 PLRW2000192725899 2000 43 PLRW2000172725879 2000 46 PLRW200019272659 2000 Rawka od Krzemionki do Bia 65 PLRW600020183178966 PLRW600017183198 6000 6000 Pichna od Urszulinki do uj Dop 40 PLRW20001727252941 PLRW20001727254942 PLRW200017272569 2000 2000 2000 Bobrówka Uchanka Zwierzyniec 45 PLRW2000172726199 2000 Rawka od 63 PLRW60001618317464 PLRW6000171831788 6000 Dop 60 PLRW60001718312961 PLRW60001718314962 PLRW6000171831549 6000 6000 6000 Myja Dop sieradzki 38 PLRW2000242724939 PLRW200017272469 2000 2000 S Nida 35 PLRW2000172723469 2000 Mro 59 PLRW6000171818893 6000 36 PLRW200017272347237 PLRW200017272439 2000 2000 Domaradzka Struga S

57 WODY eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja eutrofizacjaeutrofizacja eutrofizacja eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja brak eutrofizacji eutrofizacja ski Ĕ bicki Ċ skowolski Ĕ ski, wielu Ĕ cza bicki, zdu Ċ Ċ bicki, zgierski Ċ bicki, zgierski aski, pabianicki aski, paj aski ódzki wschodni, pabianicki, á á á á Ċ czycki, pabianicki, podd skowolski ódzki wschodni, pabianicki Ĕ á áĊ , , pabianicki , , pabianicki, zgierski Ĩ Ĩ Ĩ Ĩ Ĩ Ĩ ski, wieruszowski ski, wieruszowski Ĕ Ĕ ód ód ód ód ód ód à à à à à à chatowski, chatowski, chatowski, chatowski, á á á á czycki, podd czycki iotrkowski aski, zdu aski, pabianicki aski, pabianicki, podd m. á á be á p áĊ áĊ ki ki cia wieruszowski àĊ àĊ Ğ cia, bez Ğ kowych do uj cia be Ğ ąĪ utówki á ki Dobrogosty, bez àĊ do D á ywu z Kr á do á utówki do uj á róde ki Dobrogosty do uj glewska wielu Ĩ y y róde Ċ Ĩ àĊ ost ost g g Skomlin - Toplin wielu á Ĕ yw spod Brzezin wieruszowski á ska be usznica dówka pabianicki, podd Ĕ á á ódka m. Dobro à Nida od Nida od Dobro 83 PLRW600020183275 6000 Ner od Dobrzynki do Kan. Zbylczyckiego m. 86 PLRW600017183232 6000 82 PLRW600017184329 6000 Struga W 85 PLRW600017183229 6000 Ner do Dobrzynki m. 84 PLRW6000171832189 6000 Jasie 81 PLRW60001718429 6000 Niesób od Dop 80 PLRW6000171841949 6000 Dop 79 PLRW60002318414 6000 Kana 78 PLRW6000171829299 6000 Nieciecz be 77 PLRW600016182892 6000 Tymianka 76 PLRW600016182889 6000 Ko 91 PLRW600017183285 6000 75 PLRW600019182869 6000 Pa 88 PLRW60001718323890 PLRW600017183269 6000 6000 Lubczyna Be m. 73 PLRW600016182854 6000 Grabia od 87 PLRW600016183234 6000 Jasieniec m. 74 PLRW600019182899 6000 Grabia od D 89 PLRW600017183249 6000 Pisa 92 PLRW6000241832899 6000

58 Stan

2.1.5. Biologiczna ocena jakości rzek „zakwity wody” stanowiące bardzo niekorzystne zja- wisko. W skład budowy komórki organizmów tworzą- Badania zrealizowane przez Wojewódzki Inspekto- cych zakwity wchodzi między innymi barwnik chlo- rat Ochrony Środowiska w Łodzi opierały się głównie na poborze, konserwacji oraz wstępnym oznaczeniu rofi l a, który jest odpowiedzialny za przeprowadzenie prób makrobezkręgowców bentosowych, fi tobentosu, procesu fotosyntezy. Na podstawie stężenia tego barw- fi toplanktonu, a także makrofi tów wodnych. Samo- nika, który koreluje z biomasą fi toplanktonu możliwe dzielnie wykonana została ocena makrofi tów wodnych jest dokonanie oceny stanu/potencjału ekologicznego. w rzekach nizinnych badanych w ramach Makrofi towej Głównymi zaletami pomiarów i badań fi toplanktonu Metody Oceny Rzek (MMOR) oraz ocena fi toplank- w wodach rzek jest łatwość pobierania próbek. Element tonu na podstawie analiz stężenia chlorofi lu a. Ocena ten może być istotny dla rzek, w których czas retencji fi tobentosu została opracowana przez zespół biologów jest wystarczająco długi do podtrzymania rozwoju tych IMGW we Wrocławiu, natomiast makrobezkręgowce organizmów (np. rzeki nizinne, powyżej zbiorników re- bentosowe nie posiadają jeszcze wyznaczonych warun- tencyjnych). Dodatkową zaletą fi toplanktonu jest jego ków referencyjnych. wrażliwość na zmiany zachodzące w środowisku wod- Ocena stanu ekologicznego w sieci monitoringu nym. W przypadku wzrostu trofi i reakcją jest zwiększe- operacyjnego została oparta na ocenie bioróżnorodno- nie produktywności i tym samym swojej biomasy two- ści jednego z elementów biologicznych. Spośród zbio- rzących go organizmów. Dlatego fi toplankton może być rowisk fi toplanktonowych, fi tobentosowych oraz ma- użyteczny jako wskaźnik poziomu produktywności/eu- krofi towych wybrane zostały, te które są najbardziej trofi zacji, będącej negatywnym skutkiem intensyfi kacji wrażliwe na występujące w danej jednolitej części wód antropopresji. presje oraz najwłaściwsze i najłatwiejsze dla wykona- nia charakterystyki wód. W trakcie badań fi toplanktonu należy zwrócić W sieci monitoringu diagnostycznego prowadzono uwagę na następujące parametry wskaźnikowe: skład, poszerzone badania biologiczne. Rzeki i cieki wodne liczebność, zakwity, biomasa, obecność wrażliwych objęto programem badań fi tobentosu lub fi toplanktonu taksonów. Parametry wspierające to chlorofi l a, prze- oraz makrofi tów wodnych. pływ, parametry fi zykochemiczne (np. temperatura, tlen rozpuszczony, N, P, Si). Fitoplankton W roku 2009 ocenę fi toplanktonu na podstawie Fitoplankton jest najważniejszą grupą organizmów analiz stężenia chlorofi lu a przeprowadzono w 8 punk- stanowiących producentów pierwotnych w wodach tach monitoringu diagnostycznego oraz 6 punktach powierzchniowych. Stanowi on podstawowy element monitoringu operacyjnego. Szczegółową lokalizację łańcucha trofi cznego. W wyniku nadmiernego wzro- punktów oraz ocenę stanu ekologicznego przedstawio- stu trofi i (eutrofi zacji) następuje zazwyczaj wzrost bio- no w tabeli II.10. masy fi toplanktonu konsekwencją czego są tak zwane

Tabela II.10 Wyniki oceny stanu/potencjału ekologicznego na podstawie chlorofi lu a Rodzaj Dorzecze Zlewnia Rzeka Stanowisko Wartość OCENA monitoringu WISŁY PILICY Pilica Inowłódz D 8,1 I WISŁY PILICY Pilica Mysiakowiec O 7,1 I WISŁY PILICY Wąglanka Opoczno O 17,2 I WISŁY BZURY Bzura Kwiatkówek D 13,7 I WISŁY BZURY Bzura Łowicz D 16,8 I WISŁY BZURY Ochnia Łęki Kościelne D 5,4 I WISŁY BZURY Słudwia Niedźwiada D 20,2 II ODRY WARTY Warta Rychłocice D 11,1 I ODRY WARTY Warta Lisowice O 5,9 I ODRY WARTY Warta Burzenin O 8,99 I ODRY WARTY Warta Sieradz O 10,8 I ODRY WARTY Warta Warta D 14,4 I ODRY WARTY Warta Uniejów D 7,7 I ODRY WARTY Nida Leszno O 22,1 II D – Diagnostyczny, O- Operacyjny

59 WODY

Z przeprowadzonej oceny fi toplanktonu w oparciu saprobowego i obfi tości gatunków referencyjnych. IO o stężenia chlorofi lu a wynika, że z 14 kontrolowanych przyjmuje wartości od 0 do 1 (wraz ze wzrostem war- punktów aż 12 osiągnęło I klasę jakości (stan bardzo tości z 0 do 1, jakość środowiska ulega poprawie, tak, dobry), natomiast pozostałe 2 profi le osiągnęły II kla- że 0 – oznacza zły stan ekologiczny, a 1 – bardzo dobry sę (stan dobry). stan ekologiczny). Stan ekologiczny rzek oceniono na podstawie uzy- Fitobentos skanej wartości indeksu okrzemkowego IO stosownie do zakresów pięciu klas stanu ekologicznego, ustalo- W Polsce na potrzeby oznaczania stanu ekologicznego nych dla określonych grup rzek (tabela II.11). cieków w oparciu o fi tobentos wykorzystuje się okrzemki bentosowe. Jest to najliczniejsza grupa organizmów pośród Tabela II.11 Granice klas dla oceny stanu ekologicznego na podstawie fi tobentosu glonów, wykazują bardzo dużą różnorodność gatunkową (100 tys. gatunków), występują praktycznie wszędzie tam Stan eko- Ty py abiot yczne rzek gdzie jest odrobina wilgoci i są obecne przez cały rok. Po- logiczny siadają one doskonałe właściwości bioindykacyjne umoż- 1, 2, 3 4, 5, 6, 7, 8, 9, 16, 17, 18, 19, 20, liwiające określenie takich cech środowiska wodnego jak 10, 12, 14 i 15 23 i 26 24, 25 trofi a, zanieczyszczenia organiczne, odczyn i zasolenie. bardzo > 0,75 > 0,70 > 0,70 > 0,65 Okrzemki należą do organizmów, które bardzo szybko dobry reagują na zmiany zachodzące w parametrach fi zykoche- dobry 0,55 0,50 0,50 0,50 micznych wody, a dzięki ograniczonym możliwością po- umiarko- 0,35 0,30 0,30 0,30 ruszania się na duże odległości w doskonały sposób mogą wany charakteryzować warunki jakie panują w danym punkcie słaby 0,15 0,15 0,15 0,15 pomiarowo-kontrolnym. Zaletą badań jakości wód z wy- zły < 0,15 < 0,15 < 0,15 < 0,15 korzystaniem fi tobentosu jest stosunkowo niewielki ich koszt, a dodatkowo ich wrażliwość na zanieczyszczenia Na terenie woj. łódzkiego w 2009 roku badania fi toben- organiczne i substancje biogenne, dające możliwość pre- tosu przeprowadzono w 16 profi lach kontrolnych. Ocena cyzyjnej oceny stanu/potencjału ekologicznego badanego fi tobentosu w poszczególnych punktach została opracowa- ekosystemu wodnego. na przez zespół biologów IMGW we Wrocławiu. Ocenę stanu ekologicznego rzek na podstawie fi to- Szczegółową lokalizację punktów oraz ocenę stanu bentosu sporządza się dla wszystkich typów abiotycz- ekologicznego przedstawiono w poniższej tabeli II.12. nych oprócz typu 21 (wielkie rzeki nizinne). Do oce- ny wykorzystano indeks okrzemkowy IO stanowiący średnią arytmetyczną indeksu trofi cznego, indeksu

Tabela II.12 Wyniki oceny stanu ekologicznego na podstawie fi tobentosu Dorzecze Zlewnia Rzeka Stanowisko Kod jcw Typ IO Ocena WISŁY PILICY Luciąża Przygłów PLRW200019254529 19 0,57 D WISŁY PILICY Pilica Sulejów PLRW20001025451 10 0,38 U WISŁY PILICY Pilica Maluszyn PLRW20001025451 10 0,41 U WISŁY PILICY Drzewiczka Drzewica PLRW20009254859 9 0,38 U WISŁY PILICY Czarna M. Ostrów PLRW20009254499 9 0,37 U WISŁY PILICY Wolbórka Tomaszów Maz. PLRW20001925469 19 0,46 U WISŁY PILICY Pilica Smardzewice PLRW20001925459 19 0,61 D WISŁY BZURY Rawka Kęszyce PLRW2000192726999 19 0,58 D WISŁY BZURY Moszczenica Orłów PLRW20001927229 19 0,47 U WISŁY BZURY Mroga Bielawy PLRW200019272349 19 0,56 D ODRY WARTY Prosna Mirków PLRW600019184999 19 0,50 D ODRY WARTY Oleśnica Niechmirów PLRW600019181899 19 0,54 D ODRY WARTY Widawka Podgórze PLRW60001918299 19 0,57 D ODRY WARTY Grabia Zamość PLRW600019182899 19 0,65 D ODRY WARTY Ner Podłęże PLRW600020183275 20 0,43 U ODRY WARTY Warta Bobry PLRW600019183159 19 0,46 U D –dobry stan ekologiczny, U – umiarkowany stan ekologiczny 60 Stan

Z przeprowadzonych badań wynika, że stan ja- Tabela II.13 Granice klas dla oceny stanu ekologicznego na kości biologicznej, w oparciu o badania fi tobentosu, podstawie makrofi tów wahał się w obrębie stanu dobrego i umiarkowanego. Zakres wartości wskaźnika MIR Z 16 kontrolowanych profi li 8 uzyskało akceptowalny STAN (dobry stan jakości). Pozostałe 8 punktów zakwalifi - EKOLO- Rzeki Rzeki ka- Duże rzeki kowano do wód o umiarkowanym stanie. Na terenie GICZNY piaszczyste mienisto- nizinne woj. łódzkiego nie stwierdzono rzek o słabym lub złym i organiczne żwirowe (typ 21) stanie ekologicznym. Bardzo dobry >44,5 >47,1 >37,9 Makrofi ty Dobry 44,4 – 35,0 47,0 – 36,8 37,8 – 35,0 Makrofi ty stanowią jeden z podstawowych ele- Umiarko- mentów oceny stanu ekologicznego rzek. Makrofi towa wany 34,9 – 25,4 36,7 – 26,5 34,9 – 32,1 Metoda Oceny Rzek (MMOR) opiera się na ilościo- wym i jakościowym określeniu roślin wodnych w ob- Słaby 25,3 – 15,8 26,4 – 16,2 32,0 – 29,2 rębie wyznaczonego odcinka badawczego rzeki. Pod- Zły <15,7 <16,2 <29,1 stawowym kryterium doboru stanowiska jest obfi tość i różnorodność roślin wodnych. MMOR pozwala na Na terenie województwa łódzkiego w roku 2009 określenie stopnia degradacji rzek, przede wszystkim przebadano 115 odcinków badawczych, z czego nie w odniesieniu do ich trofi zmu. Jest to czynnik, któ- oznaczono 10 odcinków rzek wyżynnych, ze wzglę- ry obecnie stanowi najważniejsze zagrożenie dla wód du na brak dla tego typu rzek określonych warunków powierzchniowych i jednocześnie rośliny wodne naj- referencyjnych. Badano głównie odcinki związane bardziej na niego reagują. Na potrzeby monitoringu z punktami pomiarowo-kontrolnymi sieci monitorin- rzek wyznaczono trzy typy makrofi towe: rzeki kamie- nisto-żwirowe, piaszczyste i organiczne. Dokonana gu diagnostycznego, ale również monitoringu opera- w terenie ocena botaniczna, pozwala na obliczenie cyjnego, zakładającego ochronę wód powierzchnio- Makrofi towego Indeksu Rzecznego (MIR). Wartości wych, od których zależne są obszary sieci Natura 2000 graniczne wskaźnika MIR dla typów makrofi towych oraz zagrożonych eutrofi zacją. oraz klasy stanu ekologicznego przedstawiono w po- Wyniki badań makrofi tów wodnych wykonanych niższej tabeli II.13. w roku 2009 przedstawiono w poniższej tabeli II.14. Tabela II.14 Wyniki oceny stanu ekologicznego na podstawie makrofi tów Wartość Zlew- Nazwa punktu Ty p Dorzecze Rzeka MIR graniczna Klasa MIR nia poboru próbki abiotyczny MIR ZLEWNIA PILICY Wisły Pilicy Pilica Maluszyn 10 33,6 Rzeka wyżynna Wisły Pilicy Pilica Biała 10 35,3 Rzeka wyżynna Wisły Pilicy Pilica Sulejów 10 32,7 Rzeka wyżynna Wisły Pilicy Pilica Smardzewice 19 30,3 25,4 III Wisły Pilicy Pilica Spała 19 36,3 35 II Wisły Pilicy Pilica Inowłódz 19 32,9 25,4 III Wisły Pilicy Pilica Mysiakowiec 19 31,8 25,4 III Wisły Pilicy Czarna Maleniecka Ostrów 9 41,2 Rzeka wyżynna Wisły Pilicy Luciąża Trzepnica 6 38,3 Potok wyżynny Wisły Pilicy Luciąża Przygłów 19 39,7 35 II Wisły Pilicy Prudka Wilkoszewice 6 38,3 Potok wyżynny Wisły Pilicy Dąbrówka Rozprza 17 37,8 35 II Dopływ z Krężnej Wisły Pilicy Radziątków 17 22,7 15,8 IV (Kózka) Wisły Pilicy Strawa Przygłów 17 35,8 35 II

Wisły Pilicy Wierzejka Piotrków Tryb. 17 34,8 25,4 III

61 WODY

Wartość Zlew- Nazwa punktu Ty p Dorzecze Rzeka MIR graniczna Klasa MIR nia poboru próbki abiotyczny MIR Wisły Pilicy Wolbórka Zamość 17 39,3 35 II Tomaszów Wisły Pilicy Wolbórka 19 28,2 25,4 III Maz. Wisły Pilicy Miazga Karpin 17 43,1 35 II

Wisły Pilicy Dop. spod Będzelina Prażki 17 38,1 35 II

Wisły Pilicy Moszczanka Godaszewice 17 31,0 25,4 III Tomaszów Wisły Pilicy Czarna 17 42,5 35 II Maz. Wisły Pilicy Piasecznica Ujazd 17 26,9 25,4 III Wisły Pilicy Gać Spała 17 39,1 35 II Wisły Pilicy Drzewiczka Opoczno 6 37,6 Potok wyżynny Wisły Pilicy Drzewiczka Drzewica 9 34,6 Rzeka wyżynna Wisły Pilicy Wąglanka Nadole 6 34,9 Potok wyżynny Wisły Pilicy Wąglanka Opoczno 24 36,4 35 II ZLEWNIA WARTY Odry Warty Warta Bobry 19 31,0 25,4 III Odry Warty Warta Lisowice 19 38,28 35 II Odry Warty Warta Rychłocice 19 27,2 25,4 III Odry Warty Warta Burzenin 19 36,36 35 II Odry Warty Warta Sieradz 19 31,739 25,4 III Odry Warty Warta Warta 19 34,23 25,4 III Odry Warty Warta Uniejów 19 35,85 35 II Odry Warty Radomka Dąbrówka 16 30,6 25,4 III Dopływ spod Zakrzówek Odry Warty 23 45,6 44,5 I Radziechowic Szlachecki Odry Warty Pisia Borowiec 23 38,6 35 II Kuźnica Odry Warty Wierznica 17 38,0 35 II Strobińska Odry Warty Oleśnica Janów 17 27,29 25,4 III Odry Warty Oleśnica Niechmirów 19 35,74 35 II Odry Warty Pyszna Stawek 17 36,67 35 II Odry Warty Widawka Piaski 19 36,5 35 II Odry Warty Widawka Szczerców 19 34,6 25,4 III Odry Warty Widawka Restarzew 19 26,9 25,4 III Odry Warty Widawka Podgórze 19 33,75 25,4 III Odry Warty Jeziorka Pytowice 16 37,0 35 II Kuźnica Odry Warty Rakówka 16 44,0 35 II Kaszewska Odry WartyPilska Dubie 16 40,9 35 II Odry Warty Krasówka Korablew 23 44,29 35 II Dopływ spod Odry Warty Zamość 16 37,037 35 II Józefowa

62 Stan

Wartość Nazwa punktu Ty p Dorzecze Zlewnia Rzeka MIR graniczna Klasa MIR poboru próbki abiotyczny MIR Odry Warty Grabia Karczmy 16 42,6 35 II Odry Warty Grabia Zamość 19 32,17 25,4 III Odry Warty Pałusznica Łask-Kolumna 16 42,5 35 II Odry Warty Końska Zielęcice 16 32,0 25,4 III Odry Warty Tymianka Bilew 16 35,277 35 II Odry Warty Nieciecz Widawa 17 39,33 35 II Odry Warty Żeglina Sieradz 17 32,916 25,4 III Odry Warty Myja Biskupice 17 36,25 35 II Odry Warty Dopływ z Inczewa Baszków 17 42,86 35 II Odry Warty Dopływ z Cielc Warta 16 33,33 25,4 III Odry Warty Pichna Izabelów 17 30,0 25,4 III Odry Warty Pichna Pęczniew 20 34,24 25,4 III Odry Warty Pichna Szadkowicka Ralewice 17 43,33 35 II Odry Warty Siekiernik Spicimierz 17 31,0 25,4 III Odry Warty Prosna Mirków 19 36,36 35 II

Odr y Wart y Kanał Skomlin-Toplin Toplin 23 34,38 25,4 III

Odry Warty Dopływ spod Brzezin Mieleszynek 17 32,5 25,4 III

Kuźnica Odry Warty Niesób 17 35,6 35 II Skakawska Odry Warty Struga Węglewska Węglewice 17 38,08 35 II Odry Warty Trojanówka Wójcice 16 36,0 35 II Odry Warty Ner Smulsko 20 29,0 25,4 III Odry Warty Ner Podłęże 20 27,5 25,4 III Łódź,ul. Odry Warty Jasień 17 - - - Odrzańska Odry Warty Dobrzynka Łaskowice 17 45,3 44,5 I Odry Warty Łódka Konstantynów Ł. 17 29,0 25,4 III Odry Warty Jasieniec Konstantynów Ł. 16 34,0 25,4 III Odry Warty Lubczyna Zdziechów 17 31,9 25,4 III Odry Warty Pisa Małyń 17 39,1 35 II Góra Odry Warty Bełdówka 17 39,2 35 II Bałdrzychowska Odry Warty Nida Leźnica Mała 17 32,6 25,4 III Odry Warty Nida Leszno 24 32,2 25,4 III ZLEWNIA BZURY Wisły Bzury Bzura Aniołów 17 34,3 25,4 III Wisły Bzury Bzura Kwiatkówek 24 30,5 25,4 III Wisły Bzury Bzura Urzecze 24 33,7 25,4 III Wisły Bzury Bzura Łowicz 24 34,1 25,4 III Wisły Bzury Bzura Patoki 19 26,2 25,4 III Wisł y Bzur y Kana ł Tumsk i Tum 23 35,0 25,4 III

63 WODY

Wartość Nazwa punktu Ty p Dorzecze Zlewnia Rzeka MIR graniczna Klasa MIR poboru próbki abiotyczny MIR Wisły Bzury Ochnia Grochów 23 35,3 35 II Wisły Bzury Ochnia Łęki Kościelne 24 27,4 25,4 III Wisły Bzury Miłonka Pomarzany 17 34,5 25,4 III Wisły Bzury Głogowianka Kutno 17 38,8 35 II Wisły Bzury Moszczenica Gieczno 17 36,5 35 II Wisły Bzury Moszczenica Orłów 19 34,3 25,4 III Wisły Bzury Dop. z Biesiekierza Sypin 17 43,2 35 II Warta Bzury Malina Piątek 17 38,2 35 II Wisły Bzury Struga Michałówka 17 33,1 25,4 III Wisły Bzury Mroga Głowno 17 47,7 44,5 I Wisły Bzury Mroga Bielawy 19 31,5 25,4 III Wisły Bzury Mrożyca Głowno 17 35,0 25,4 III Domaradzyn Wisły Bzury Struga Domaradzka 17 20,8 15,8 IV Parcele Wisły Bzury Słudwia Kruki 17 29,3 25,4 III Wisły Bzury Słudwia Niedźwiada 24 32,4 25,4 III Wisły Bzury Nida Wyborów 17 34,0 25,4 III Wisły Bzury Bobrówka Otolice 17 36,8 35 II Wisły Bzury Uchanka Łowicz 17 36,1 35 II Wisły Bzury Zwierzyniec Łowicz 17 36,3 35 II Wisły Bzury Skierniewka Mysłaków 19 30,3 25,4 III Wisły Bzury Łupia Żelazna 17 36,0 35 II Wisły Bzury Rawka Boguszyce 17 36,0 35 II Wisły Bzury Rawka Wołucza 19 35,7 35 II Wisły Bzury Rawka Budy Grabskie 19 32,0 25,4 III Wisły Bzury Rawka Kęszyce 19 27,6 25,4 III Wisły Bzury Krzemionka Chrusty 17 39,8 35 II Rawa Wisły Bzury Rylka 17 34,1 25,4 III Mazowiecka Julianów Wisły Bzury Białka 17 43,2 35 II Raducki

Na podstawie przeprowadzonych badań makrofi - Na wynik oznaczeń wpłynęły wysokie stężenia bio- tów wodnych wykazano, że w województwie łódzkim genów, które związane były ze zrzutami ścieków komu- dominują rzeki o umiarkowanych wartościach MIR (III nalnych i spływami obszarowymi. Nie można jednak nie klasa). Wskazują one często na zagrożenia prowadzące brać pod uwagę wpływu regulacji i oczyszczania kory- do eutrofi zacji wód. Takie rzeki stanowią 48,5% z pośród ta na obniżenie wyniku MIR.

wszystkich badanych odcinków (rys.II.10). 3% 2% Kolejną grupę stanowią rzeki, dla których Makrofi - towy Indeks Rzeczny przyjmuje wartości w granicach II klasy (jest ich 46,5%; rys. II.10).

W porównaniu do roku ubiegłego, w 2009 roku za- 48,5% obserwowano poprawę wskaźnika MIR z IV klasy na 46,5% III dla dwóch odcinków badawczych: na rzece Wolbórce w Tomaszowie Mazowieckim (zlewnia Pilicy) oraz na rzece Ochni w Łękach Kościelnych (zlewnia Bzury). bardzo dobry dobry umiarkowany sáaby záy Pogorszeniu uległy odcinki tj. Pilica – Inowłódz, dla której wskaźnik MIR spadł z klasy I do III oraz Gać Rys. II.10 Wyniki Makrofi towego Indeksu Rzecznego dla – Spała, dla której odnotowano spadek z klasy I na II. badanych w roku 2009 rzek woj. łódzkiego

64 Stan

2.1.6. Ocena zanieczyszczenia wód 2.1.7. Ocena wód powierzchniowych powierzchniowych azotanami wykorzystywanych do pochodzenia rolniczego zaopatrzenia ludności w wodę W wyniku weryfi kacji obszarów szczególnie narażo- przeznaczoną do spożycia nych na zanieczyszczenie azotanami ze źródeł rolniczych, Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody przeprowadzonej w 2008 r. przez Regionalny Zarząd powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia Gospodarki Wodnej w Warszawie tereny zlewni rzek ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, często- Struga spod Domaradzyna oraz Nida nie zostały wyzna- tliwość pobierania próbek i sposób oceny określa roz- czone jako obszary szczególnie narażone na lata 2008- porządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2012. Wobec powyższego nie ukazały się rozporządzenia 2002 r. (Dz. U. Nr 204 poz. 1728). Dyrektora RZGW w Warszawie w sprawie wprowadze- Rozporządzenie ustala trzy kategorie jakości wody, nia programów działań mających na celu ograniczenie które z uwagi na ich zanieczyszczenie muszą być pod- odpływu azotu ze źródeł rolniczych. W celu weryfi kacji dane standardowym procesom uzdatniania, w celu w następnym okresie wdrażania dyrektywy azotanowej uzyskania wody przeznaczonej do spożycia: obszary te z uwagi na stwierdzenie występowania wód • kategoria A1 – woda wymagająca prostego zagrożonych zanieczyszczeniem azotanami kontrolowa- uzdatniania fi zycznego, w szczególności fi l- no w 2009 r. w dotychczas wyznaczonych punktach mo- tracji oraz dezynfekcji nitoringowych i w tym samym zakresie badań. Z prze- • kategoria A2 – woda wymagająca typowe- prowadzonej oceny wynika, że podobnie jak w roku ubie- go uzdatniania fi zycznego i chemicznego, głym, w roku 2009 utrzymują się również dość wysokie w szczególności utleniania wstępnego, ko- stężenia azotu ogólnego oraz azotu azotanowego, co jest agulacji, fl okulacji, dekantacji, fi ltracji, de- przyczyną klasyfi kacji wód do wrażliwych na zanieczysz- zynfekcji (chlorowania końcowego) czenia związkami azotu (tabela II.15).

Tabela II.15 Ocena zanieczyszczenia wód azotanami pochodzenia rolniczego w 2009 roku

Współrzędne geografi czne Stężenia średnioroczne (ETRS 89)

Lp. l „a” l (kod ppk) Kod JCW Kod Nazwa ppk Nazwa JCW MS_CD_SM LAT LON NNO3/l Chlorofi Azotany mg NO3/l Azot azotanowy mg Azot ogólny mg N/l Fosfor ogólny mg P/l Fosfor Ocena wód powierzchniowych

1. 0,187 7,879 4,413 19,521 5,128 wrażliwe 51,973853 19,653087 maradzyn Parcele PL01S0901_2081 Domaradzka Struga PLRW2000172723472 Struga Domaradzka - Do-

2. 0,193 9,608 8,321 36,811 1,2 wrażliwe Nida 19,865030 52,183440 Nida - WyborówNida PL01S0901_1449 PLRW200017272469

Przekroczenia Granica >0,25 >5 >2,2 >10 >25

65 WODY

• kategoria A3 – woda wymagająca wysoko- Lp. Parametr Jednostka N Stw. Wyma- Pozost. sprawnego uzdatniania fi zycznego i chemicz- kl. gane nego, w szczególności utleniania, koagulacji, 20 Chrom +6 mg Cr/l 4 A1 95% 50% fl okulacji, dekantacji, fi ltracji, adsorpcji na Chrom 21 mg Cr/l 4 A1 95% 50% węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, ogólny chlorowania końcowego). 22 Cynk mg Zn/l 4 A1 95% 50% W województwie łódzkim eksploatowane jest obec- 23 Mangan mg Mn/l 4 A2 90% 50% nie jedno ujęcie wód powierzchniowych zaopatrujące 24 Miedź mg Cu/l 12 A1 95% 50% ludność w wodę przeznaczoną do spożycia. Znajduje 25 Selen mg Se/l 1 A1 95% 50% się ono w Brzustówce na Pilicy, km 131,260 (woda na 26 Wanad mg V/l 1 A1 90% 50% potrzeby Łodzi, Tomaszowa Mazowieckiego i gminy 27 Żelazo mg Fe/l 4 A1 95% 50% Rokiciny). Fenole 28 mg/l 5 A2 95% 50% Badania wykonane w roku 2009 w punkcie pomia- lotne rowym Smardzewice (powyżej ujęcia) wykazały, że Sub.pow. 29 mg/l 4 A1 90% 50% jakość wód Pilicy spełniała wymagania wód do spoży- cz. an. cia dla kategorii A3. Wpływ na końcowy wynik oceny Lb. b. coli 30 n/100 ml 8 A3 90% - miały tylko dwa wskaźniki: ogólny węgiel organiczny fek. Og. lb. b. (OWO) oraz liczba bakterii coli typu fekalnego. Z po- 31 n/100 ml 8 A2 90% - zostałych 31 oznaczanych parametrów: 24 mieściło się coli Paciork. 32 n/100 ml 1 A1 90% - w wartościach dopuszczalnych dla kategorii A1, nato- fekalne miast 7 - w normach kategorii A2. 33 Salmonella 1 A2 90% - Wyniki oceny przydatności wód powierzchnio- wych do spożycia kontrolowanej w ppk Smardzewice 2.1.8. Ocena przydatności wód przedstawiono w tabeli II.16. do bytowania ryb Tabela II.16 Ocena przydatności wód powierzchniowych w warunkach naturalnych do spożycia w 2009 roku w ppk Smardzewice Stw. Wyma- Monitoring wód przeznaczonych do bytowania ryb Lp. Parametr Jednostka N kl. gane Pozost. karpiowatych w warunkach naturalnych prowadzony był w punktach umieszczonych w wykazie przygoto- Temp. 1 °C 12 A1 95% - wody wanym przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie. Zakres i częstotliwość badań określone Zapach 2 Krotność 12 A1 90% 50% (m.rozc.) zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim po- 3Barwamg Pt/l12A195%50% winny odpowiadać wody śródlądowe będące środowi- Zawiesina 4 mg/l 12 A1 90% 50% skiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. Nr ogólna 176, poz. 1455). 5Odczyn 12A190%- Pojęcie „wody dla ryb karpiowatych” oznacza wody, 6BZT5mg O2/l12A290%50% które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych lub 7ChZT-Crmg O2/l12A290%50% innych gatunków, takich jak szczupak, okoń oraz wę- Ogólny 8 mg C/l 12 A3 90% 50% gorz. Rozporządzenie określa dopuszczalne wartości węg. org. wskaźników zanieczyszczenia wód i sposób interpre- 9Amoniakmg NH4/l12A195%50% tacji wyników badań. Azot 10 mg N/l 12 A2 90% 50% W 2009 roku w ramach oceny przydatności wód Kjeldahla badania przeprowadzono w 54 odcinkach rzecznych, 11 Azotany mg NO3/l 12 A1 95% 50% łącznie w 91 punktach pomiarowo-kontrolnych. 12 Fosforany mg PO4/l 12 A1 90% 50% Żadna z badanych w 2009 roku jednolitych części wód nie była przydatna do bytowania ryb w warun- Przew. 13 uS/cm 12 A1 90% 50% elektrol. kach naturalnych. Czynnikami odpowiedzialnymi za taką klasyfi kację we wszystkich punktach kon- 14 Siarczany mg SO4/l 12 A1 95% 50% trolnych były stężenia azotynów. Ponadto wskaź- 15 Chlorki mg Cl/l 12 A1 90% 50% nikami degradującymi wody były: fosfor ogólny 16 Fluorki mg F/l 1 A1 95% 50% (92%), tlen rozpuszczony (42%) oraz sporadycznie

17 Arsen mg As/l 4 A1 95% 50% wskaźnik BZT5, azot amonowy, amoniak niejonowy i zawiesina ogólna. 18 Bar mg Ba/l 4 A1 95% 50% Wyniki oceny przydatności wód do bytowania ryb 19 Bor mg B/l 4 A1 90% 50% w warunkach naturalnych przedstawiono w tabeli II.17.

66 Stan 3 mg /dm ropopoch. Substancje 3 lotne Fenole mg /dm 3 Ĩ Mied mg Cu /dm 3 czony ą Cynk mg Zn/dm nies 3 /dm 4 Fosfor ogólny mg PO 3 /dm 2 nika Ĩ Azotyny mg NO 3 /dm 4 Nazwa waska amoniak mg NH Niejonizowany 3 Azot amonowy mg N/dm 3 /dm 2 BZT5 mg O 3 /dm 2 ony Tlen rozpuszcz mg O pH Odczyn 3 a ogólna Zawiesin Cmg /dm Cmg o atura wody Temper PLRW20001025451 PLRW20001025451 PLRW20001925459 PLRW20009254499 PLRW20001925469 PLRW20006254839 PLRW20009254859 PLRW20002427253 PLRW20002427253 PLRW20002427253 PLRW20001927229 PLRW20002427249 PLRW200010254179 PLRW200019254799 PLRW200019254799 PLRW200019254799 PLRW200062545213 PLRW200019254529 PLRW200062545229 PLRW200017254649 PLRW200017254689 PLRW200017254689 PLRW200017254729 PLRW200062548439 PLRW200024254849 PLRW200017272138 PLRW200019272153 PLRW200017272249 PLRW200017272269 PLRW200017272289 PLRW200017272345 PLRW200019272349 PLRW200017272439 PLRW200017272469 PLRW200017272529 PLRW200017272549 PLRW200017272569 PLRW200019272659 PLRW200019272693 PLRW200017272629 PLRW200017272649 PLRW200017272669 PLRW600019183159 PLRW600019183159 PLRW600019183159 PLRW2000172545289 PLRW2000172545289 PLRW2000192725999 PLRW2000232721839 PLRW2000242721899 PLRW2000172721849 PLRW2000172721869 PLRW2000172723469 PLRW2000192725899 PLRW2000172725879 PLRW2000172726199 PLRW2000192726999 PLRW20001725452499 ą cia cia Ğ ni Ğ czyc cia Ğ cia Ğ Ğ bie àĊ glanki Ċ ycy cia ą Ī Ğ onki á ki á bie do uj cia cia cia Ċ Ğ Ğ Ğ cia cia glanka-Miedzna Ğ Ğ ą dzelina do uj ywu z Besiekierza Ċ á ycy bez Mro glanki bez W onki bez Mi Ī ą czycy do Uchanki bez Ucha czycy do Uchanki bez Ucha czycy do Uchanki bez Ucha á do Starówki ycy do uj yca glanka-Miedzna do uj ka ü á onki do uj àĊ àĊ àĊ á Ī Ī á ą onka brówki do uj á do dop Ga ą brówka á Nida Rylka do W Bia Struga ywu z Besiekierza do uj ą Strawa Strawa Czarna Czarna Malina róde Prudka á do Mi á Mi ogowianka á Mro Uchanka Ĩ do Mro á do Zbiornika Cieszanowice D Bobrówka do Przysowej bez á ywu spod B á lynkowskiej Rzeki do Brzu Krzemionka Moszczanka Zwierzyniec á á á G róde do Zbiornika W do zapory Zbiornika Zad á á NAZWA JCW JCW KOD do Krzemionki bez Ĩ róde á a od D róde Ĩ ki do Korabiewki bez Ĩ róde róde á róde ąĪ Ĩ Ĩ Ĩ róde róde u Koniecpol-Radoszewnica do Zwleczy róde á Ĩ Ĩ udwia od Przysowej do uj Ĩ Bzura od Mroga od Mro á Ochnia od Mi Luci S Rawka od Korabiewki do uj a od Pilica od Wolbórki do Drzewiczki Pilica od Wolbórki do Drzewiczki Pilica od Wolbórki do Drzewiczki Rawka od Krzemionki do Bia ąĪ Bzura od Uchanki do Rawki bez Pilica od Zwleczy do Zbiornika Sulejów Pilica od Zwleczy do Zbiornika Sulejów Czarna Maleniecka od Barbarki do uj Pilica od Zbiornika Sulejów do Wolbórki Ochnia od upia od Mroga od udwia od á à Luci Warta od Wiercicy do Zbiornika Jeziorsko Warta od Wiercicy do Zbiornika Jeziorsko Warta od Wiercicy do Zbiornika Jeziorsko glanka od Zbiornika W glanka od S Wolbórka od Dop Drzewiczka od M Rawka od Bia ą Moszczenica od dop Rawka od ą Moszczenica od Drzewiczka od Skierniewka od zapory Zbiornika Zad W W Pilica od Kana Bzura od Starówki do sztucznego koryta przed ura od Starego Koryta Bzury w ura od Starego Koryta Bzury w ura od Starego Koryta Bzury w zn zn zn Z 9 6 6 6 9 6 10 10 10 19 19 19 19 19 17 17 17 19 17 17 17 17 24 17 19 24 24 24 19 23 24 17 17 17 19 17 17 17 19 17 17 24 17 17 17 17 19 17 17 19 19 19 17 17 17 19 19 19 TYP NY JCW ABIOTYC ej Ī y ów a a cielne a ów á á á ódz á á ówka á Ğ ocice ów tek á wiada aków á ucza á á á ą Ĩ szyce owno owno á á owicz owicz owicz ów, poni Bia bunalski elazna Ċ Kruki Spa Ujazd Spa Or Bobry Kutno á Pi Patoki Straw Nadole à à à Otolice Ostrów y G G ĩ Bielawy Chrusty Sulejów Urzecze Anio Rozprza Gieczno K Wo Piotrków Ozorków Lisowice Opoczno Opoczno Inow Grochów Przyg Drzewica Maluszyn Wyborów Trzepnica ki Ko Mys Tomaszów Tomaszów Boguszyce Rych Pomarzany Nied Mazowiecki Mazowiecki Tr Micha Kwiatkówek Mysiakowiec Smardzewice Godaszewice Wilkoszewice àĊ Budy Grabskie Przyg Julianów Raducki Rawa Mazowiecka a a ü ka yca ąĪ ąĪ á Ī onka upia á glanka glanka udwia udwia brówka á á à ą ą ą ogowianka á

NAZWA RZEKI NAZWA PPK NR PPK NR P03P04P05 Pilica Pilica Pilica P12 Luci P01 Pilica P13P15P16 Luci Prudka D P25P26P27 Czarna P28 Piasecznica Drzewiczka Ga P31 W P24 Moszczanka P29P30 Drzewiczka W P19P21 Wierzejka Wolbórka P02 Pilica P06P07P11 Maleniecka Czarna Pilica Pilica P18 Strawa B01B02B03 Bzura Bzura Bzura B14 Moszczenica B17B18B19B20 Malina Mroga B23 Mroga Mro B25 S B26B27 Bobrówka B28 Uchanka Zwierzyniec Skierniewka B32B33 Rawka B35 Rawka B36 Rylka Bia B04B05B06 Bzura Bzura Bzura B16 Struga B24 Nida B09B10B11 Ochnia B12 Ochnia B13 Mi G Moszczenica B22 S B29 B30B31 Rawka Rawka B34 Krzemionka W01W02W03 Warta Warta Warta 1 3 4 5 9 2 6 7 8 10 11 12 17 18 19 20 23 24 25 26 35 37 38 39 40 42 44 45 46 47 51 52 54 55 56 57 58 16 21 22 27 28 29 36 43 14 15 30 31 32 33 34 41 48 49 50 53 13 Lp. Tabela II.17 Wyniki II.17 Tabela oceny przydatności wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych

67 WODY 3 mg /dm ropopoch. Substancje 3 lotne Fenole mg /dm 3 Ĩ Mied mg Cu /dm 3 czony ą Cynk mg Zn/dm nies 3 /dm 4 Fosfor ogólny mg PO 3 /dm 2 nika Ĩ Azotyny mg NO 3 /dm 4 Nazwa waska amoniak mg NH Niejonizowany 3 Azot amonowy mg N/dm 3 /dm 2 BZT5 mg O 3 /dm 2 ony Tlen rozpuszcz mg O pH Odczyn 3 a ogólna Zawiesin Cmg /dm Cmg o atura wody Temper PLRW60001718187 PLRW60001918299 PLRW60001918299 PLRW60001918299 PLRW60001918299 PLRW60001718429 PLRW60001618467 PLRW600019183159 PLRW600019183159 PLRW600019183159 PLRW600019183199 PLRW600023181589 PLRW600017181789 PLRW600019181899 PLRW600016182854 PLRW600019182899 PLRW600017183129 PLRW600017183149 PLRW600020183275 PLRW600020183275 PLRW600020183275 PLRW600020183275 PLRW600017183229 PLRW600017183249 PLRW600017183269 PLRW600017183285 PLRW600019184999 PLRW600017184329 PLRW6000171818893 PLRW6000171829299 PLRW6000201831789 PLRW6000241832899 PLRW60001718317889 cia Ğ ki Dobrogosty ki Dobrogosty cia cia cia cia cia cia àĊ àĊ cia cia Ğ Ğ Ğ Ğ Ğ Ğ Ğ Ğ utówki á u Zbylczyckiego u Zbylczyckiego u Zbylczyckiego u Zbylczyckiego á á á á kowych do uj cia, bez do Pokrzywnicy ąĪ do D á Ğ á cicy do uj cicy do uj cicy do uj cicy do uj glewska Ċ Ċ Ċ Ċ Ċ ywu z Gromadzic á dówka utówki do uj á á Pisa eglina Myja róde Pisia róde do Pysznej, bez Pysznej Ĩ ĩ á Ĩ Nieciecz Be Wierznica ywu z Kr á NAZWA JCW JCW KOD ki Dobrogosty, bez róde Ner do Dobrzynki Ĩ Struga W àĊ Pichna do Urszulinki nica od Pysznej do uj Ğ do á Grabia od D Prosna od Wyderki do uj Grabia od Widawka od Kr Widawka od Kr Widawka od Kr Widawka od Kr Ole Pichna od Urszulinki do uj Pyszna do dop ki Dobrogosty do uj róde Trojanówka od Warta od Zbiornika Jeziorsko do Neru àĊ Ĩ Warta od Wiercicy do Zbiornika Jeziorsko Warta od Wiercicy do Zbiornika Jeziorsko Warta od Wiercicy do Zbiornika Jeziorsko Ner od Dobrzynki do Kana Ner od Dobrzynki do Kana Ner od Dobrzynki do Kana Ner od Dobrzynki do Kana Niesób od Dop Olesnica od ososiowatych á Nida od Nida od Z 19 19 19 19 23 17 17 19 17 19 19 19 19 16 19 17 17 17 17 20 20 20 20 20 17 17 17 17 24 19 17 17 16 TYP NY JCW ABIOTYC ska a Ĕ á Ĕ Ğü bice y á Ċ chowska e (most) y czniew glewice Góra Warta Ma nica Ma Piaski Janów Ċ Ċ áĊĪ Leszno Stawek Mirków Sieradz Sieradz Widawa Zamo Wójcice Uniejów Ĩ askowice Karczmy Smulsko Izabelów Burzenin Borowiec P Podgórze drz Biskupice Restarzew Podd à Szczerców W á Lutomiersk nica Strobi Niechmirów nica Skakawska Le Ĩ Ĩ Pod Ba Ku Ku glewska nica nica Ċ Ğ Ğ dówka á eglina ĩ

NAZWA RZEKI NAZWA PPK

- wody przydatne do bytowania ryb karpiowatych - wody nieprzydatne do bytowania ryb - wody przydatne do bytowania ryb NR PPK NR W04 Warta W14 Ole W05W06W07W12 Warta W13 Warta Warta Pisia Wierznica W16 Pyszna W27W31 Grabia W33 Nieciecz W36 Myja Pichna W41W42W43W45 Ner W49 Ner Dobrzynka W50 Ner W51 Pisa W52 Be Nida W56 Nida W58 Niesób Trojanówka W15 Ole W18W19W20 Widawka W26 Widawka Widawka Grabia W57 Struga W W17 Widawka W32 W40 Ner W53 Prosna W37 Pichna 59 60 61 62 63 64 67 73 74 76 77 80 81 82 83 84 85 86 87 89 91 65 66 69 70 71 72 90 68 75 79 88 78 Lp.

68 Stan

2.1.9. Ocena stanu wód W 2009 roku badaniami objęto 17 JCW, z czego 3 powierzchniowych na JCW: Białka, Gać oraz Warta od Zbiornika Jeziorsko obszarach sieci Natura 2000 do Neru osiągnęły dobry stan ekologiczny, natomiast JCW: Rawka od Krzemionki do Białki dobry poten- Program ochrony Natura 2000 został utworzony cjał ekologiczny. w krajach Unii Europejskiej w celu zachowania okre- W jednolitej części wód Pilica od Zwleczy do Zbior- ślonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatun- nika Sulejów stwierdzono stan ekologiczny dobry, jed- ków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali nak ocena jest niepełna i mało wiarygodna na skutek całej Europy. Podstawą dla tego programu jest Dy- braku możliwości wykonania oceny dla rzek wyżyn- rektywa Ptasia [79/409/EWG] oraz Dyrektywa Sie- nych w oparciu o makrofi ty wodne. Ocenę przeprowa- dliskowa (Habitatowa) [92/43/EWG] oraz szereg dzono jedynie na podstawie wskaźników wpierających innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. element biologiczny. Dla pozostałych JCW stwierdzo- Celem monitoringu jakości wód powierzchniowych no umiarkowany stan/potencjał ekologiczny. w sieci Natura 2000 jest dostarczenie danych o od- W porównaniu do roku ubiegłego, w roku 2009 działywaniach na chronione siedlisko lub gatunki pozytywne zmiany w ocenie stanu/potencjału eko- związane z wodami powierzchniowymi. Monitoring logicznego stwierdzono dla 4 JCW: Pilica od Zwle- jakości wód powierzchniowych w sieci Natura 2000 czy do Zbiornika Sulejów (ze stanu umiarkowanego jest prowadzony na jednolitych częściach wód (JCW) na dobry), Ochnia od Miłonki do ujścia (z potencjału przepływających przez Obszary Specjalnej Ochrony słabego na umiarkowany), Rawka od Krzemionki do Ptaków oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk Białki (z potencjału umiarkowanego na dobry), Rawka zależne od wód powierzchniowych. od Białki do Korabiewki (ze stanu słabego na umiar- Ocena stanu wód powierzchniowych na obszarach kowany). Jedynie dla JCW: Warta od Wiercicy do sieci Natura 2000 została wykonana na podstawie wyni- wpływu do Zbiornika Jeziorsko nastąpiło pogorszenie ku badań makrofi tów wodnych oraz substancji fi zykoche- stanu z dobrego na umiarkowany. Zmiany w latach micznych wspierających elementy ekologiczne. Wynik 2008-2009 w JCW objętych programem NATURA oceny, w zależności od charakteru rzeki, określa stan lub 2000 przedstawiono w tabeli II.18. potencjał ekologiczny badanych jednolitych części wód.

Tabela II.18 Zestawienie wyników badań w latach 2008-2009 w sieci Natura 2000 Informacje na temat Ocena jednolitej części wód jednolitej części wód Nazwa Lp. i kod obszaru 2008 rok 2009 rok Kod JCW Nazwa JCW chronionego Stan/potencjał Stan/potencjał ekologiczny ekologiczny Pilica od Dolina Zwleczy do 1 PLRW20001025451 Środkowej Pilicy UMIARKOWANY DOBRY Zbiornika (PLH100008) Sulejów Pradolina Warszawsko- Ochnia od Berlińska 2 PLRW2000242721899 Miłonki do (PLB100001), SŁABY UMIARKOWANY ujścia Pradolina Bzury-Neru (PLH100006) Rawka od Dolina Rawki 3 PLRW200019272659 Krzemionki UMIARKOWANY DOBRY (PLH100015) do Białki

Rawka od Białki Dolina Rawki 4 PLRW200019272693 do Korabiewki SŁABY UMIARKOWANY bez Korabiewki (PLH100015) Warta od Wiercicy do Załęczański 5 PLRW600019183159 wpływu do Łuk Warty DOBRY UMIARKOWANY Zbiornika (PLH100007) Jeziorsko

69 WODY

2.1.10. Rzeka Bzura na przestrzeni rzeka ta była obfi cie zarybiona, wody rzeki zaliczano 30 lat – ocena biologiczna wtedy, do co najmniej II klasy czystości. W latach jakości wody na podstawie 1950-1995 ekosystem rzeki uległ zniszczeniu. To nawet nie regulacja koryta, kanalizacja, stawianie okrzemek bentosowych młynów, lecz ogromne ilości ścieków komunalnych Ewelina Szczepocka i pochodzących z przemysłu chemicznego, włókien- niczego i spożywczego spowodowały „śmierć rzeki” Zakład Algologii, (Olaczek 2002). W latach 60-tych rzeka Bzura stała Katedra Algologii i Mikologii Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, 90-237 Łódź, się przykładem rzeki, która spełniała funkcję typo- [email protected] wego kanału ściekowego. Do roku 1996 rzeka Bzura zaliczana była do najbardziej zanieczyszczonych rzek Wprowadzenie w Polsce (Roeske 1956). Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/EC (RDW), W latach 90-tych, rozpoczął się proces renatury- uchwalona w 2000 roku przez Parlament Europejski zacji Bzury zapoczątkowany powstaniem kilkudzie- i Radę Unii Europejskiej, ukazuje problemy ekologii sięciu oczyszczalni ścieków w największych miastach i ochrony wód. Główną rolę wskaźnikową w ocenie i zakładach przemysłowych położonych wzdłuż biegu biologicznej jakości wody, według założeń RDW, rzeki. Jednym z pierwszych w Polsce projektów rena- mają stanowić cztery elementy biologiczne: fi toplank- turyzacji, jest projekt realizowany na rzece Sokołówce ton, makrofi ty i fi tobentos, bentosowa fauna bezkręgo- (lewostronny dopływ Bzury) (Wagner i in. 2008). wa i fauna ryb. Uporządkowanie gospodarki ściekowej nie uwolni- Okrzemki Bacillariophyceae nie są wymieniane jako ło jednak całkowicie Bzury od zanieczyszczeń. Rzeka oddzielny element biologiczny, jednak większość kra- na zawsze już zostanie odbiornikiem ścieków komu- jów członkowskich UE zdecydowała się ograniczyć nalnych i przemysłowych, które nie zawsze są dobrze analizy fi tobentosu właśnie do tej grupy glonów, oczyszczone i mają wpływ na jakość wody i organizmy gdyż uznano je za doskonałe bioindykatory. Bioin- w niej żyjące. dykacyjna rola okrzemek jest coraz powszechniej wykorzystywana w ocenie jakości wody. Okrzemki Celem pracy była: są wskaźnikami cech środowiska takich jak: tem- • ocena biologiczna jakości wody rzeki Bzu- peratura wody, prędkość przepływu, odczyn wody, ry z zastosowaniem indeksu okrzemkowego różnego typu zanieczyszczenia oraz zawartość IPS – Specifi c Pollution Sensitivity Index związków biogenicznych. Wieloletnie badania nad (CEMAGREF 1982) w roku 1972 i w latach autekologią okrzemek żyjących w określonych wa- 2002-2004, runkach środowiskowych posłużyły do opracowania • przedstawienie zmian, jakie zaszły w ciągu 30 systemów ekologicznych określających parametry lat w strukturze zbiorowisk okrzemek bento- fi zykochemiczne wody, stopień zanieczyszczenia sowych i na tej podstawie ukazanie procesu organicznego, a także zawartości związków biogen- renaturyzacji rzeki Bzury. nych (Rakowska 2001). Badania wykorzystujące okrzemki do oceny jakości Teren badań wody, w tym także badania monitoringowe, są pro- Rzeka Bzura jest lewostronnym dopływem Wisły wadzone na szeroką skalę we Francji (Prygiel 2002), uchodzącym do niej na 587,3 km; średni przepływ Wielkiej Brytanii (Kelly i in. 1995, Kelly i in. 2008) przy ujściu 28,6 m3/s. Przepływa przez teren dwóch i Finlandii (Eloranta i Soininen 2002). W Polsce rów- województw, położonych w Polsce środkowej, łódz- nież trwają prace mające na celu dostosowanie indek- kiego i mazowieckiego. Długość rzeki wynosi 166,2 sów okrzemkowych do specyfi ki wód krajowych. Dla km, a powierzchnia dorzecza 7787,5 km2 . wód Polski północnej badania takie prowadzili m.in. Do badań na rzece Bzurze wytypowano dziewięć Bogaczewicz-Adamczak, Dziengo (2003), Zgrundo, stanowisk poboru prób: stanowisko 1 – Łódź-Arturó- Bogaczewicz-Adamczak (2004), w Polsce środkowej wek, stanowisko 2 – Zgierz-Krzywie (powyżej Zgie- Rakowska (2000, 2001), Szczepocka (2005, 2007), rza), stanowisko 3 – Aniołów (poniżej Zgierza), stano- Szczepocka, Szulc (2009), a dla wód Polski południo- wisko 4 – Parzyce (poniżej Ozorkowa), stanowisko 5 – wej Kwandrans i in. (1999), Żelazowski i in. (2004), Witaszewice (poniżej Łęczycy), stanowisko 6 – Orłów, Dumnicka i in. (2006). stanowisko 7 – Łowicz (powyżej miasta), stanowisko 8 Ze wszystkich ekosystemów wodnych rzeki są – Sochaczew (powyżej miasta), stanowisko 9 – Wy- w największym stopniu wykorzystywane przez czło- szogród (mapa II.10). Wybrane stanowiska pokrywają wieka do celów gospodarczych, rolniczych i przemy- się ze stanowiskami badanymi przez Rakowską (1977). słowych. Jedną z takich rzek była rzeka Bzura - lewo- stronny dopływ Wisły. W latach 40-tych XX wieku

70 Stan

Mapa II.10 Stanowiska poboru prób na rzece Bzurze

W tabeli II.19 przedstawiono analizy podstawo- z dwóch okresów badań dla roku 1972 (Rakowska wych parametrów chemicznych wody rzeki Bzury 1977) i roku 2004 (dane WIOŚ). Tabela II.19 Analizy parametrów chemicznych rzeki Bzury w roku 1972 i 2004

Tlen rozpuszczony BZT5 Azot amonowy Fosforany Lp. mg O2/l mg O2/l mg N/l mg PO4/l 1972 2004 1972 2004 1972 2004 1972 2004 1 nie badano min nie min 2,8 min 1,9 min 0,19 wykry. min 0,18 min 0,12 2 średnio średnio max 14,0 max 4,4 max 10,3 max 0,45 max 0,94 max 0,43 7,7 10,15 średnio średnio średnio średnio średnio średnio 8,4 2,6 10,49 0,2 0,56 0,24 nie min 100,0 min 3,0 min 1,0 min 0,17 min 0,66 min 0,13 3 średnio max 520,0 max 8,4 max 33,0 max 0,6 max 6,0 max 1,62 wykryto 8,167 średnio średnio średnio średnio średnio średnio 310,0 5,03 17,0 0,36 3,33 0,57 min 40,0 min 3,0 min 1,0 min 0,71 min 0,42 min 0,15 nie średnio max 280,0 max 6,7 max 48,5 max 1,85 max 12,5 max 0,57 4 wykryto 10,09 średnio średnio średnio średnio średnio średnio 160,0 5,0 24,75 1,17 6,46 0,35

71 WODY

Tlen rozpuszczony BZT5 Azot amonowy Fosforany

mg O2/l mg O2/l mg N/l mg PO4/l

1972 2004 1972 2004 1972 2004 1972 2004

min 70,0 min 5,0 min 0,01 min 0,32 min 0,01 nie min 0,5 - max 300,0 max 23,4 max 1,51 max 5,5 max 0,68 5 wykryto max 24,0 średnio średnio średnio średnio średnio średnio 4,05 185,0 14,2 0,62 2,91 0,28 min no min 30,0 min 1,0 min 0,02 min 0,56 nie min 1,0 detected max 300,0 max 19,0 max 5,48 max 23,0 6 wykryto - max 11,6 max 4,26 średnio średnio średnio średnio średnio 3,14 średnio 165,0 10,0 1,32 11,78 0,6 min 16,0 min 2,0 min 1,0 min 0,15 min 0,19 min 0,1 średnio średnio max 96,0 max 5,6 max 12,9 max 0,73 max 1,0 max 0,58 7 4,5 9,0 średnio średnio średnio średnio średnio średnio 56,0 2,7 6,95 0,39 0,6 0,36 min 6,4 min 2,0 min 0,3 min 0,22 min 0,19 średnio średnio max 48,6 max 6,5 max 2,2 max 0,74 max 0,92 8 - 4,4 9,14 średnio średnio średnio średnio średnio 27,5 2,8 1,25 0,46 0,61 min 6,8 min 2,0 min 0,26 min 0,25 min 0,21 średnio średnio max 24,5 max 8,7 max 3,25 max 1,32 max 0,89 9 - 3,4 9,57 średnio średnio średnio średnio średnio 15,65 3,3 1,76 0,51 0.57

Materiał i metody OMNIDIA (version 4.1). Do programu wprowa- Próby bentosowe zbierano przez okres czternastu dzano taksony okrzemek, których udział procento- miesięcy w latach 2002-2004, na każdym z wyzna- wy był powyżej 0,75% (powyżej 3 okryw). Do oceny czonych stanowisk na rzece Bzurze. Materiał algo- biologicznej, wyznaczenia klas jakości wody rzeki logiczny zbierano do 100 ml pojemników, przy po- Bzury na badanych stanowiskach wykorzystano in- mocy szklanej pipety poruszając się wzdłuż wyzna- deks okrzemkowy: IPS – Specifi c Pollution Sensiti- czonej powierzchni, to jest odcinek w przybrzeżnej vity Index (CEMAGREF 1982). strefi e rzeki o długości 100 m. Do utrwalenia prób Indeks IPS przyjmuje wartości w skali do 1 do 20, używano 4% formaliny. Ogółem zebrano 121 prób wyższa wartość indeksu wskazuje na lepszą jakość mikrobentosu. wody. Zakresom wartości indeksu przyporządkowano Do preparatyki okrzemek wykorzystano miesza- odpowiednią klasę jakości oraz potencjał ekologicz- ninę kwasów siarkowego i chromowego, co spowo- ny zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska dowało usunięcie protoplastu z komórek okrzemek z dn. 20.08.2008, Dziennik Ustaw Nr 162, poz. 1008 pozostawiając jedynie krzemionkowy pancerzyk. (tab. II.20). Z tak wyprażonego materiału wykonano preparaty stałe, zatopione w sztucznej żywicy Naphrax, służą- Tabela II.20 Zakresy IPS i odpowiadająca im jakość wody, ce do identyfi kacji okrzemek. Do badań włączono klasy jakości oraz potencjał ekologiczny (za Dumnicka i in. 2006, zmienione) także preparaty stałe pochodzące z roku 1972 (próby zbierane przez Rakowską 1977), które były ponow- Klasy IPS Jakość wody * jakości Potencjał nie przeglądane w celu weryfi kacji taksonomicznej wody * ekologiczny* zgodnej z obowiązującą aktualnie literaturą diato- >17 bardzo dobra I dobry mologiczną. Ocenę ilościową oparto na metodach i powyżej 15-17 dobra II opisanych przez Rakowską (2001). Zliczano 400 dobrego kolejnych okryw i w ten sposób sporządzono listy 12-15 zadowalająca III umiarkowany z udziałem procentowym każdego taksonu (Chol- 8-12 niezadowalająca IV słaby noky 1968). <8 zła V zły Oceny biologicznej jakości wody rzeki Bzu- * - zgodne z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. ry dokonano z użyciem komputerowego programu 20. 08. 2008, Dz. U. Nr 162, poz. 1008 72 Stan

Wyniki Poprawa jakości wody rzeki Bzury została także po- Ogółem w 121 próbach mikrobentosu zebra- twierdzona w ocenie biologicznej. Analizowany indeks nych na wyznaczonych stanowiskach oznaczono 290 IPS (Specifi c Pollution Sensitivity Index CEMA- taksonów okrzemek (Bacillariophyceae). Analizując GREF 1982) wykazał zmiany jakości wody w dwóch strukturę zbiorowisk okrzemek bentosowych w ciągu okresach badań. W roku 1972 wskazał on w całej rze- 30 lat stwierdzono, że w obu okresach badawczych ce, poza odcinkiem ujściowym (V klasa) IV klasę jako- dominowały te same gatunki: Cyclotella meneghiniana ści wody, natomiast w latach 2002-2004 na podstawie Kützing, Gomphonema parvulum var. parvulum (Küt- tego indeksu zakwalifi kowano wody rzeki Bzury do zing) Kützing, Navicula gregaria Donkin, Navicula III – IV klasy jakości wody (mapa II.11 i mapa II.12). lanceolata (Agardh) Ehrenberg, Nitzschia palea (Küt- Najwyższa wartości indeksu IPS w latach 2002-2004 zing) W. Smith, Stephanodiscus hantzschii Grunow in to 16,2 na stanowisku 8, w Sochaczewie, a najniższa to Cleve&Grunow, Ulnaria ulna (Nitzsch) Compere. Są 7,1 na stanowisku 7, w Łowiczu. W roku 1972 najwyż- to taksony charakterystyczne dla wód zanieczysz- sza wartość to 13,3, a najniższa 4,2. Średnie wartości czonych, co potwierdza duży stopień zanieczyszcze- IPS były także zdecydowanie wyższe w latach 2002- nia wód rzeki Bzury zarówno w latach 70-tych jak 2004 (tab. II.21). i obecnie. Polepszenie jakości wody rzeki Bzury ukazuje także W latach 2002-2004 nastąpiła istotna zmiana. zmiana potencjału ekologicznego rzeki, który w roku W zbiorowiskach okrzemek rzeki Bzury dominacja 1972 był dla całej rzeki słaby i zły, a w latach 2002- zmieniła się na korzyść gatunków wrażliwych wobec 2004 został sklasyfi kowany jako umiarkowany i słaby saprobowego zanieczyszczenia wody w porównaniu (tab. II.21). z rokiem 1972. Stwierdzono obecność takich ga- Zaobserwowano również, że klasy jakości wody tunków jak: Achnanthidium minutissimum (Kützing) oraz potencjał ekologiczny w latach 2002-2004 zmie- Czarnecki, Cocconeis placentula var. lineata (Ehren- niały się wzdłuż biegu rzeki. Odcinki rzeki z IV klasą berg) Van Heurck, Gomphonema olivaceum (Horne- i słabym potencjałem ekologicznym występowały na- mann) Brébisson, Melosira varians Agardh, Meridion przemiennie z odcinkami rzeki z III klasą jakości wody circulare (Greville) Agardh, Planothidium rostratum i umiarkowanym potencjałem ekologicznym. W roku (Oestrup) Lange-Bertalot, Rhoicosphenia abbreviata 1972 wzdłuż całej rzeki nie było takiej zmienności. (Agardh) Lange-Bertalot. Pojawienie się tych gatun- Na całej długości rzeki stwierdzono IV klasę i słaby ków okrzemek świadczy o wyraźnej poprawie jakości potencjał ekologiczny jedynie w odcinku ujściowym wody w rzece. odnotowano V klasę i zły potencjał ekologiczny.

Tabela II.21 Zakres wartości indeksu IPS oraz potencjał ekologiczny rzeki Bzury w 1972 roku i w latach 2002-2004

1972 2002-2004

Nazwa stanowiska Potencjał ekologiczny/ Potencjał ekologiczny/ IPS IPS średnia wartość IPS średnia wartość IPS

St. 1, Łódź-Arturówek 7,7 – 13,3 10,9 9,7 – 15,9 11,9

St. 2, Zgierz-Krzywie 7,1 – 12,4 10,3 10,8 – 14,4 13,3

St. 3, Aniołów - - 7,8 – 11,9 9,8

St. 4, Parzyce 10,0 – 11,5 11,0 11,8 –15,1 13,3

St. 5, Witaszewice 10,0 – 12,6 11,1 8,1 – 14,4 12,0

St. 6, Orłów 7,9 – 12,7 10,3 10,9 – 14,7 12,6

St. 7, Łowicz 6,2 –12,7 9,9 7,1 – 13,9 11,8

St. 8, Sochaczew 4,2 – 11,3 9,5 9,1 – 16,2 12,1

St. 9, Wyszogród 5,4 – 9,5 8,1 9,8 – 13,7 11,4

73 WODY

o jedną klasę wyższą jakość wody w porównaniu z ro- kiem 1972. Podobnie swój poziom zmienił potencjał ekologiczny rzeki, który w latach 2002-2004 osiągnął na niektórych odcinkach rzeki status umiarkowany. Zmniejszenie ilości ścieków przemysłowych od- prowadzanych do rzeki oraz powstanie kilkudziesięciu oczyszczalni ścieków wzdłuż jej biegu widać dokład- nie w klasach jakości oraz potencjale ekologicznym, które w latach 2002-2004 wykazały spore zróżnico- wanie. Odcinki rzeki z III klasą jakości i umiarko- wanym potencjałem ekologicznym wody odpowiadają Klasa IV terenom gdzie uporządkowano gospodarkę ściekową Klasa V w dorzeczu Bzury. Przeprowadzona ocena biologiczna rzeki Bzury ukazuje poprawę jakości wody, co potwierdza wła- ściwy kierunek działań podjętych w ramach procesu Mapa II.11 Klasy jakości wody rzeki Bzury na podstawie renaturyzacji rzeki. Uzyskane wyniki potwierdzają wartości IPS w 1972 roku wskaźnikową rolę okrzemek przy ocenie ekosyste- mów wodnych i tym samym uzasadniony staje się wymóg wprowadzany przez Ramową Dyrektywę Wodną (2000), oceny stanu ekologicznego wód po- wierzchniowych na podstawie analizy organizmów wodnych. Ocena biologiczna jakości wody za pomo- cą organizmów żywych, wydaję się być metodą naj- bardziej precyzyjną, gdyż organizmy i ich populacje mogą obiektywnie odzwierciedlać zmiany zachodzące w środowisku ich życia, procesy degradacji i renatury- Klasa III zacji ekosystemów wodnych. Klasa IV Klasa V Literatura Bogaczewicz-Adamczak B., Dziengo M. 2003. Using benthic diatom communities and diatom indices to assess Mapa II.12 Klasy jakości wody rzeki Bzury na podstawie water pollution in the Pucka Bay (Southern Baltic Sea) wartości IPS w latach 2002-2004 littoral zone. Oceanological Studies. 32, 4: 131-157. CEMAGREF 1982. Etude des méthods biologiqu- Podsumowanie i wnioski es quantitatives d’appréciation de la qualité des eaux. Poprawa jakości wody w rzece Bzurze została po- Rapport Division Qualite des Eaux Lyon-A.F. Bassin twierdzona zmianami w strukturze zbiorowisk okrze- Rhône-Méditerranée-Corse, Pierre-Bénite, 218 pp. mek bentosowych przejawiającymi się pojawieniem Cholnoky B. 1968. Die Ökologie der Diatomeen in wśród gatunków dominujących taksonów wrażliwych Binnengewässern. J. Cramer Verl., 699 pp. wobec saprobowego zanieczyszczenia wody oraz spad- Dumnicka E., Jelonek M., Kwandrans J., Wojtal A. & kiem udziałów procentowych gatunków odpornych, Żurek R. 2006. Ichtiofauna i status ekologiczny wód Wi- charakterystycznych dla wód silnie zanieczyszczo- sły, Raby, Dunajca i Wisłoki. Institute of Nature Conse- nych. Rzeka Bzura badana była przez Rakowską rvation, Polish Academy of Sciences, Kraków, 220 pp. (1977) w czasie największego zanieczyszczenia rzeki Eloranta P., Soininen J. 2002. Ecological status of some

(BZT5 dochodziło do 300 mg/l na stanowisku poło- Finnish rivers evaluated using benthic diatoms commu- żonym poniżej Łęczycy). Obecnie analizy chemiczne nities. Journal of Applied Phycology. 14: 1-7. wskazują na poprawę jakości wód rzeki, co potwier- Kelly M. G., Whitton B. A. 1995. Th e trophic Diatom dziły badania fi zykochemiczne wody przeprowadzone Index: a new index for monitoring eutrophication in ri- przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska vers. J. Appl. Phycol. 7: 433-444. w Łodzi i Warszawie (Raport o stanie... 2004, 2005). Kelly M. G., Juggins S., Guthrie R., Pritchard S., Ja- Ocena biologiczna jakości wody rzeki Bzury mieson J., Rippey B., Hirst H. , Yallop M. 2008. Asses- w dwóch okresach badań (lata: 1972 i 2002-2004) sment of ecological status in U. K. rivers using diatoms. Freshwater Biology. 53: 403-422. ukazuje także polepszenie jakości wody w rzece. In- deks okrzemkowy IPS w latach 2002-2004 wskazał Kwandrans J., Eloranta P., Kawecka B., Wojtan K. 1999. Use of benthic diatom communities to evaluate

74 Stan

water quality in rivers of southern Poland, pp. 154- Szczepocka E. 2007. Benthic diatoms in the outlet 156. In: Prygiel J., Witton B. A. & Bukowska J. (eds.). section of the Bzura River 30 years ago and at present. Use of algae for monitoring rivers III, Agence de l’Eau Oceanological and Hydrobiological Studies. Vol. 36. Artois-Picardie. Supplement 1: 255-260. Olaczek R. 2002. Rzeka w życiu lokalnej społeczności Szczepocka E., Szulc B. 2009. Th e use of benthic dia- (opowieść o Bzurze). [w:] Kołtuniak J. (red.). Rzeki kul- toms in estimating water quality of variously polluted tura-cywilizacja-historia. 11: 183-214. rivers. Oceanological and Hydrobiological Studies. 38, Prygiel J. 2002. Mangement of the diatom monitoring ne- 1: 17-26. twork in France. Journal of Applied Phycology. 14: 19-26. Wagner I., Bocian J., Zalewski M. 2008. Th e ecohydro- Rakowska B. 1977. Glony rzeki Bzury z uwzględnie- logical dimension of small urban river management for niem wpływu ścieków na ich skład jakościowy i ilościo- stormwater retention and pollution loads mittigation: wy. Praca doktorska. Katedra Botaniki UŁ. 270 ss. Lodz, Poland. [In:] Wagner I., Marsalek J., Breil P. Rakowska B. 2000. Qualitative assessment of water in (ed.). Aquatic habitats in sustainable urban water mana- the Rawka River (Central Poland) using communities of gement. UNESCO, Taylor & Francis Th e Netherlands: benthic diatoms. Algological Studies 96: 105-118. 165-175. Rakowska B. 2001. Studium różnorodności okrzemek Zgrundo A., Bogaczewicz-Adamczyk B. 2004. Appli- ekosystemów wodnych Polski niżowej. Wydawnictwo cability of diatom indices for monitoring water qualityu Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź, 75 pp. in coastal streams in the gulf of Gdańsk region, Nor- thern Poland. Oceanological Studies. 33, 3: 31-46. Raport WIOŚ Łódź 2005. Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2004 roku. Żelazowski E., Magiera M., Kawecka B., Kwandrans J., Kotowicz J. 2004. Use of algae for monitoring rivers Raport WIOŚ Warszawa 2004. Stan środowiska w wo- in Poland – in the light of a new law for environmental jewództwie mazowieckim. IOŚ. 2004 protection. Oceanological Studies. 33, 4: 27-39. Roeske I. 1956. Charakterystyka stanu zanieczyszceń rzeki Bzury. Praca IGW, tom II, 4. Warszawa. Szczepocka E. 2005. Water quality assessment using dia- toms in the Bzura River. Oceanological Studies. Vol. 34. No.4: 67-79.

Fot. II.6 Rzeka Drzewiczka, fot. E. Szczerkowska

75 WODY

2.2. Wody podziemne środowiska (w tym wód podziemnych) wokół tych obiektów. To właśnie składowiska odpadów, ze wzglę- 2.2.1. Presje du na potencjalne zagrożenie, są zaliczane do istotnych punktowych źródeł presji na jakość wód podziemnych. Punktowe i liniowe źródła zanieczyszczeń W 2009 r. Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska Ochrony Środowiska w Łodzi przeprowadziło badania z dn. 09.12.2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu wokół 27 składowisk (tabela II.22). Zakres analizo- oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk wanych parametrów był zgodny z określonym w w/w odpadów (Dz.U. Nr 220 poz. 1859) zarządzający skła- rozporządzeniu. W 68% stan chemiczny próbek wody dowiskami zobowiązani zostali do prowadzenia bada- z badanych piezometrów należy uznać za dobry (I, II niach monitoringowych poszczególnych komponentów i III klasa czystości).

Tabela II.22 Klasyfi kacja wód podziemnych wokół składowisk monitorowanych w 2009 r. Klasa czystości wody Ilość w piezometrach Wskaźniki decydujące Składowisko piezometrów o klasie IV i V I II III IV V

powiat brzeziński

Składowisko odpadów innych niż 3 2 1 kadm niebezpieczne i obojętne w Brzezinach

powiat kutnowski Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 52 3 w m. Franki Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 3111 w Krzyżanówku

Składowisko odpadów innych niż 3 21 przewodność, OWO niebezpieczne i obojętne w Żychlinie

powiat m. Łódź Składowisko balastu odpadów 9521 1WWA, kadm posortowanych w Łodzi powiat łaski Gminne wysypisko odpadów w Brodni OWO, przewodność, 3 3 Górnej gm. Buczek cynk, kadm, Gminne wysypisko odpadów 2 2 w Chrustach gm. Widawa powiat łódzki wschodni Składowisko odpadów stałych 5221 w Kruszowie Składowisko odpadów komunalnych WWA, OWO, 41 111 w Rzgowie przewodność Miejskie wysypisko odpadów 6 41 1ołów, OWO komunalnych w Koluszkach powiat opoczyński Gminne składowisko odpadów 1 1 nikiel, OWO komunalnych w Sławnie Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 3 3 w Pilichowicach

76 Presje

Klasa czystości wody Ilość w piezometrach Wskaźniki decydujące Składowisko piezometrów o klasie IV i V I II III IV V

powiat piotrkowski Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 31 2 w Moszczenicy Składowisko stałych odpadów 2 2 komunalnych w Czarnocinie

Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 2 2 benzo(a)piren, WWA w Krzemieniewicach gm. Gorzkowice

Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Młynarach 3 12 OWO gm. Wolbórz

Składowisko odpadów innych niż 5 32 niebezpieczne i obojętne w Sulejowie

Składowisko odpadów przemysłowych 5 1 13azotyny, OWO w Podkałku gm. Sulejów

Składowisko odpadów stałych kadm, odczyn pH, 3 12 w Łochyńsku gm. Rozprza OWO powiat radomszczański Składowisko odpadów komunalnych 2 2 w Pławnie gm. Gidle Składowisko odpadów niebezpiecznych mangan, cynk, ołów, w Jadwinówce 41 21 nikiel gm. Radomsko powiat sieradzki Składowisko odpadów komunalnych 7 25 w Bartochowie gm. Warta powiat tomaszowski Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Sokołówce 3 3 gm. Żelechlinek Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Jankowie 3 3ołów gm. Rokiciny Składowisko odpadów komunalnych 3 11 1ołów, OWO w Będkowie powiat wieruszowski Składowisko odpadów w Łubnicach 1 1 OWO, rtęć gm. Łubnice Gminne składowisko odpadów 3 2 1 ołów, rtęć, kadm w Krzyżu gm. Czastary Do liniow ych źródeł presji zaliczyć należy trasy komu- należała do I i II klasy czystości. Podwyższone stężenia nikacyjne. W 2009 r. wykonano badania wód podziem- (III klasa) zarejestrowano w przypadku wskaźników nych wzdłuż autostrady A2 (7 studni) i A1 (7 studni). temperatury i żelaza dla studni w Łodzi ul. Bławatna Większość wskaźników oznaczana w wodach po- oraz wodorowęglanów i chlorków w próbkach wody ze branych z wybranych studni w rejonie autostrady A1 studni w miejscowości Wojszyce (powiat kutnowski). 77 WODY

Ze wszystkich badanych studni tylko woda ze odnotowano wysokie (IV klasa) stężenia wskaźników: Strykowa (powiat zgierski), w pełnym zakresie bada- OWO, azotanów i potasu. nych wskaźników, spełniała normy określone dla wody Pod względem jakości wody przeznaczonej do spo- do picia. W pozostałych stwierdzono przekroczenie życia tylko studnie z powiatu zgierskiego, w pełnym norm w odniesieniu do żelaza i manganu. Ponadto zakresie badanych wskaźników, spełniały wymaga- w studniach w miejscowości Kalino (powiat łódzki ne rozporządzeniem normy. W powiecie łowickim wschodni) i Wojszyce (powiat kutnowski) wystąpiło w studni w miejscowości Trzcianka przekroczenie również przekroczenie dopuszczalnych wartości dla dopuszczalnych norm odnotowano w przypadku że- amoniaku. laza, a w miejscowości Bełchów ponadnormatyw- Również w rejonie autostrady A2 zdecydowana ne stężenia wystąpiły dla wskaźników amoniaku większość wskaźników oznaczana w wodach pobra- i OWO. Ponadto obydwie te studnie charakteryzo- nych z wybranych studni należała do I i II klasy czy- wały się ponadnormatywnymi stężeniami manganu. stości. W studni w miejscowości Trzcianka (powiat W studniach w miejscowości Wierzbowa i Wartko- łowicki) jedynie stężenie żelaza odpowiadało III wice (powiat poddębicki) jedynie żelazo wystąpiło klasie czystości. Z trzech studni badanych w powie- w stężeniach przekraczających wartości dopuszczalne cie poddębickim tylko w miejscowości Wierzbówka dla wód przeznaczonych do spożycia.

Mapa II.13 Rozmieszczenie punktów monitoringu wód podziemnych przy autostradach A1 i A2

78 Presje

2.2.2. Stan wód podziemnych Na obszarze województwa łódzkiego systemy wo- donośne budowane są przez utwory wodonośne wy- Ze względu na fakt, iż ujęcia wód podziemnych są pełnione wodami podziemnymi wiekowo przynależ- podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę nymi do mezozoiku – wody jurajskie i kredowe, oraz do picia (90 % zużycia wody na cele komunalne kenozoiku – wody trzeciorzędowe i czwartorzędowe. w Łodzi), istotna jest kontrola zmian jakości tych wód, W zależności od rejonu hydrogeologicznego udział a także określenie ich trendów i dynamiki. poszczególnych poziomów w znaczeniu użytkowym Oceny stanu jakości oraz zasobów ilościowych wód jest różny. Według Urzędu Marszałkowskiego w Ło- podziemnych dokonuje się m.in. poprzez prowadzenie dzi szacunkowe wielkości ustalonych eksploatacyjnych monitoringu regionalnego. Polega on na regularnych zasobów punktowych na dzień 31.12.2009 r. przedsta- pomiarach położenia zwierciadła wód i określeniu ich wiają się następująco: parametrów fi zykochemicznych poprzez analizę che- • z poziomu czwartorzędowego – 63 090,20 m3/h, miczną pobranych próbek wody. • z poziomu trzeciorzędowego – 70 481,40 m3/h, Celem badań wykonywanych w ramach monitorin- • z poziomu kredowego – 59 557,00 m3/h, gu regionalnego wód podziemnych jest: • ze starszych poziomów – 30 553,00 m3/h. • określenie stanu jakości wód, Łącznie – 223 681,60 m3/dobę. • oznaczenie i oszacowanie istniejących i poten- Ogólny przyrost zasobów w stosunku do sta- cjalnych ognisk zanieczyszczeń oraz określenie nu na dzień 31.12.2008 r. wyniósł 2 101,89 m3/h, tj. ich zasięgu w stosunku do wód podziemnych, 50 445,36 m3/dobę. • rozpoznanie wpływu naturalnych i antropoge- nicznych procesów kształtujących jakość wód W roku 2009 na obszarze województwa łódzkiego w czasie i przestrzeni, monitorowano 161 ujęć wód podziemnych. • przedstawienie prognoz zmian chemizmu wód Próby wody z poszczególnych studni pobrano raz na podstawie kilkuletnich obserwacji w roku. Badaniami objęto wody różnych poziomów • umożliwienie przedsięwzięć o zasięgu regio- wodonośnych. Większość punktów badawczych uj- nalnym mających na celu ochronę wód przed muje najpowszechniej występujące czwartorzędowe zanieczyszczeniami oraz podniesienie jakości piętro wodonośne oraz kredowe. wód już zanieczyszczonych, Wykaz punktów pomiarowych w rozbiciu na po- • prowadzenie racjonalnej gospodarki wodami szczególne powiaty przedstawiono w tabeli II.23, a ich podziemnymi. rozmieszczenie obrazuje mapa II.14. Tabela II.23 Klasyfi kacja wód podziemnych w 2009 r. wraz ze wskaźnikami decydującymi o klasie czystości Nr Rodzaj Klasa ppk Miejscowość wód Stratygrafi a czyst. Wskaźniki decydujące o klasie powiat bełchatowski

1 Bełchatów W Cr2 II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

3 Wolica (Łękińsko) W J3 II temperatura, SO4, Ca, HCO3

4Zelów W Trz IItemperatura, PO4, Mn, Ca, HCO3, Fe 5Łobudzice G Q IItemperatura, Ca 6 Wola Wiązowa W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

7 Chabielice W Q/J3 II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe powiat brzeziński

8 Brzeziny W J II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

9Rogów W J IItemperatura, NO2, Mn, Ca, HCO3 10 Dmosin W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki powiat kutnowski

11 Żychlin W Q II PEW, NH4, Cl, CN, Mn, Na, Ca, HCO3

12 Nowe W Trz II OWO, temperatura, NH4, Mn, Ca, HCO3

13 Krośniewice W Q/Trz II OWO, temperatura, NH4, Mn, Ca, HCO3

14 Baby Nowe W Q II OWO, NH4, Mn, Ca, HCO3

15 Pomarzany (Anielin) W Q II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

16 Orłów W Trz II PEW, NH4, Cl, Na, Ca, HCO3

17 Kurów W Trz II PEW, temperatura, NH4, CN, Mn, Ca, HCO3, Fe

18 Kutno W J3 III SO4, Ca, Fe

79 WODY

Nr Rodzaj Klasa ppk Miejscowość wód Stratygrafi a czyst. Wskaźniki decydujące o klasie powiat łaski 19 Mauryców W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 20 Bałucz W Cr2 IV Cd 21 Gorczyn W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 22 Buczek W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 23 Pruszków W Cr2 IV Cd 24 Górki Grabiańskie W Cr2 IV Cd 25 Chociw W Q III temperatura, Fe

26 Chociw W Cr1 II temperatura, NO3, Ca, Fe powiat łęczycki

27 Piątek W Trz II temperatura, NH4, F, Mn, Ca, HCO3,Fe

28 Pokrzywnica W J II OWO, NO2, F, Ca, HCO3

29 Krzepocin W Q II PEW, temperatura, NH4, Cl, Mn, Ni, Na, Ca, HCO3, Fe

30 Chorki (Grabów) W Cr1 II PEW, temperatura, NH4, Cl, Mn, Na, Ca, HCO3, Fe 31 Świnice Warckie W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki

32 Zagaj W J3 II OWO, PEW, temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe powiat łowicki 33 Jamno W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

34 Stachlew W Q II Al, Mn, Ca, HCO3, Fe

35 Łyszkowice Kolonia W Trz II Mg, Ca, HCO3

36 Kompina W Q II Mn, Ca, HCO3, Fe

37 Sobota W Q/J3 II PEW, Cl, CN, Mn, SO4, Na, Ca, HCO3, Fe

38 Traby W J3 II NO2, Mn, Ca, HCO3

39 Chruśle W Q II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

41 Bogoria Górna W Q II PEW, temperatura, NH4, Mn, Ca, HCO3

42 Wyborów W Trz II OWO, temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe powiat łódzki wschodni

43 Koluszki G Q II Mn, Ni, Ca, HCO3, Fe

44 Żeromin W Cr2 II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe 45 Szczukwin W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

46 Czyżeminek W Q III NO3 47 Kalino W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki 48 Romanów W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 49 Starowa Góra W Q III temperatura 50 Grodzisko W Q III temperatura, Fe powiat opoczyński

51 Opoczno W J2 III NO3, Ca

52 Poświętne W Q II temperatura, NO3, Ca

53 Sepno - Radonia W Cr1 III NO3 powiat pabianicki 55 Dłutów W Tr I wszystkie oznaczane wskaźniki 56 Drzewociny W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki 57 Markówka W Cr2 II tlen rozp., Cd, Mn, Ca, Fe

58 Kazimierz W Cr2 II NO3, Cd, SO4, Ca

59 Ignacew W Cr2 II temperatura, Mn, Ni, SO4, Ca, HCO3 60 Władysławów W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki

80 Presje

Nr Rodzaj Klasa ppk Miejscowość wód Stratygrafi a czyst. Wskaźniki decydujące o klasie powiat pajęczański 62 Zamoście W Cr2 III OWO, temperatura, Fe 63 Rząśnia W J3 II temperatura, Mn, Cu, Ca, Fe 66 Siemkowice W J3 II temperatura

67 Zalesiaki W J3 III NO3 powiat piotrkowski

68 Czarnocin W Q II NO3, Mn, Ca, HCO3, Fe

69 Szydłów W Cr2 II Mn, Ca, HCO3, Fe

70 Ręczno W J3 II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

71 Niechcice Q II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

72 Bilska Wola G Q II NO3

73 Kacprów W Cr2 II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

74 Lubiatów W Q II Mn, Ca, HCO3, Fe

75 Moszczenica W Q III Ni, HCO3

76 Golesze Małe G Q II temperatura,NO3,Ca,HCO3 powiat poddębicki

77 Księża Wólka W Q III NO3 78 Pęczniew W Cr2 II temperatura, Mn, Ca, Fe 79 Wartkowice W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki 80 Bałdrzychów W Cr2 III Cd, Fe 81 Dalików W Q II temperatura, Cd, Mn, Ca, Fe 83 Zadzim W Cr2 II Mn, Ca, Fe powiat radomszczański Włodzimierz 84 (Napoleonów) W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 85 Klizin W J3 I wszystkie oznaczane wskaźniki

87 Przerąb W Cr2 II temperatura, Mn, HCO3, Fe

88 Góry Mokre W J3 II temperatura, NO3, Ca

89 Radomsko W Cr2 II temperatura, NO3, Ca 90 Strzałków W Cr2 II temperatura, Ca 91 Zagórze G Q III temperatura 93 Gidle W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki powiat rawski 94 Zagórze (Kaleń) W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 95 Biała Rawska W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

96 Cielądz W J II temperatura, NH4, F, Ca, HCO3 powiat sieradzki 97 Gruszczyce W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 98 Czartki W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 99 Krzaki W Q II Mn, Fe 100 Nowa Wieś W Q II Mn, Ca, Fe

102Sieradz W Cr2 II temperatura, NH4, Mn, Ca, Fe 104 Małków W Cr2 II temperatura, Ca, Fe

105 Rossoszyca W Cr2 II temperatura, NH4, Fe

106 Brąszewice W J3 II OWO, temperatura, NH4, Mn, Cu, Ca, Fe

107 Burzenin W J3 II PEW, temperatura, SO4, Ca

81 WODY

Nr Rodzaj Klasa ppk Miejscowość wód Stratygrafi a czyst. Wskaźniki decydujące o klasie 108 Charłupia Wielka W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki 109 Goszczanów W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki

110 Broszki W J3 II OWO, temperatura, NH4, Mn, Ca, Fe powiat skierniewicki Winna Góra 111 (Krosnowa) W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

112 Bolimów W Cr/J3 II PEW, NH4, B, Cl, F, Na, HCO3, Fe

113 Wola Szydłowiecka W Q II OWO, Mn, Ca, HCO3, Fe 114 Głuchów W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

115 Nowy Kawęczyn W Trz II OWO, temperatura, Mn, Ca, HCO3

116 Głuchów W J II temperatura, NH4, Ca, HCO3, Fe powiat tomaszowski

117 Będków W Cr2 II Mn, Ca, HCO3, Fe 118 Turobów W J3 II temperatura, Mn, Ca, Fe

119 Spała W J3 II Mn, Ca, HCO3, Fe 120 Sadykierz W J2 I wszystkie oznaczane wskaźniki

121 Smardzewice G Cr1 II temperatura, PO4 122 Wąwał W J I wszystkie oznaczane wskaźniki

123 Niewiadów W J3 II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe 124 Bukowiec Nowy G Q II Mn, Fe

125 Tomaszów W J3 III NO Mazowiecki 3 powiat wieluński

126 Załęcze Wielkie W Q III NO3 127 Jodłowiec W J3 II Mn, Fe 128 Łaszew Rządowy W J3 II temperatura, Mn, Ca, Fe 129 Kamion W J3 III Ni 130 Rychłocice W J3 I wszystkie oznaczane wskaźniki 131 Ożarów W J2 II temperatura, Mn, Ni, Fe

132 Wieluń W J1 II temperatura, Cu, Ni, SO4, Ca

133 Naramice W Q II OWO, NH4, Mn, Cu, Ca, Fe 134 Poręby W J2 II temperatura, Mn, Cu, Ni, Fe 135 Osjaków W J3 I wszystkie oznaczane wskaźniki

136 Wielgie W J3 II NH4, Mn, Ca, Fe 137 Skomlin W J II temperatura, Mn, Cu, Fe powiat wieruszowski 138 Lututów W J3 II temperatura, Mn, Ca, Fe 139 Sokolniki W J3 I wszystkie oznaczane wskaźniki 140 Osiek W J3 II temperatura, Mn, Fe 141 Wieruszów W Q III Mn, Ni powiat zduńskowolski 142 Szadek W Cr2 II Ca, Fe 143 Gajewniki W Q II OWO, temperatura, Mn, Ca, Fe 144 Zapolice W Cr2 IV Fe powiat zgierski

145 Zgierz W Cr2 II temperatura, Mn, Ca, HCO3, Fe

82 Presje

Nr Rodzaj Klasa ppk Miejscowość wód Stratygrafi a czyst. Wskaźniki decydujące o klasie

146 Zgierz W Q III NO2, Ca 147 Ozorków W Cr2 II temperatura, Mn, Fe 148 Rąbień W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki

149 Głowno W Q II NO2, Mn, Ca, HCO3, Fe 150 Grotniki W Cr2 II temperatura, Mn, Fe 151 Stryków W J3 I wszystkie oznaczane wskaźniki 152 Niesułków Kolonia W Tr I wszystkie oznaczane wskaźniki m. Łódź Łódź 153 (ul. Bławatna) W Cr1 II temperatura, Mn, Ca, Fe Łódź 154 G J3 II OWO, temperatura,Mn, SO , Ca, HCO , Fe (ul. Borowa 1) 4 3 Łódź 155 (ul. Traktorowa) W Cr1 III temperatura Łódź 156 (ul. Traktorowa) W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki Łódź 157 (ul. Konspiracji) W Cr1 I wszystkie oznaczane wskaźniki Łódź 158 (ul. Konspiracji) W Cr2 III temperatura 159 Łódź WQIItemperatura, NO (ul. Kasprowicza) 3 160 Łódź W Q III NO (ul. Gotycka 13) 3 161 Łódź WQIINO, Ca (ul. Żółwiowa 12) 3 162 Łódź (ul. W Q III NO Łukaszewska) 3

163 Łódź (ul. Pomorska) W Q III NO2

165 Łódź W Cr1 III temperatura, NH (ul. Pojezierska) 4 Łódź 166 (ul. Zygmunta) W Cr2 I wszystkie oznaczane wskaźniki Łódź 167 (Czechosłowacka) W Cr1 I wszystkie oznaczane wskaźniki Łódź 168 (ul. Piłsudskiego) W Cr1 II temperatura, Mn, Ca, Fe m. Piotrków Trybunalski Piotrków Trybu-

169 nalski, ul. Wojska W Q II Mn, Ca, HCO3, Fe Polskiego Piotrków

170 Trybunalski, W Q II PEW, Mn,Ca, HCO3, Fe ul. Zalesicka m. Skierniewice Skierniewice 171 W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki (park miejski) Skierniewice 172 W Cr1 I wszystkie oznaczane wskaźniki (ul. Łączna) 173 Popów W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

174 Waliszew Stary W Q II OWO, temperatura, NH4, Mn, Ca, HCO3, Fe 175 Wola Stępowska W Q I wszystkie oznaczane wskaźniki

176 Skowroda W Q II temperatura, Mn, Ca, HCO Południowa 3

83 WODY

klasa jakości wód podziemnych

jednolite części wód

Mapa II.14 Rozmieszczenie punktów pomiarowych monitoringu wód podziemnych w województwie łódzkim Wyniki badań monitoringowych, przeprowadzo- w sprawie wymagań dotyczących jakości wód przezna- nych w 2009 r., poddano ocenie zgodnie z rozporzą- czonych do spożycia przez ludzi): dzeniem Ministra Środowiska z dn. 23.07.2008 r. • klasa I – wody o bardzo dobrej jakości; war- w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód pod- tości wskaźników jakości wody są kształto- ziemnych (Dz. U. Nr 143 poz. 896). Za podstawę oce- wane jedynie w efekcie naturalnych procesów ny klas jakości wód przyjęto graniczne wartości okre- zachodzących w warstwie wodonośnej; żaden ślonej w rozporządzeniu grupy wskaźników. ze wskaźników jakości wody nie przekracza W oparciu o rozporządzenie wyróżnia się pięć klas wartości dopuszczalnych jakości wody prze- jakości wód podziemnych (z uwzględnieniem przepisów znaczonej do spożycia przez ludzi;

84 Presje

• klasa II – wody dobrej jakości; wartości Szczególną uwagę należy zwrócić na wody gruntowe wskaźników jakości wody nie wskazują na o zwierciadle swobodnym, czyli szczególnie narażone oddziaływania antropogeniczne; wskaźniki na zanieczyszczenia. Należą do nich 4 studnie: 72, 76, jakości wody, z wyjątkiem żelaza i manga- 121 i 124. W roku 2009 badane próbki wody charak- nu, nie przekraczają wartości dopuszczal- teryzowały się dobrą jakością (II klasa czystości). nych jakości wody przeznaczonej do spoży- cia przez ludzi; Na obszarze województwa łódzkiego badaniom • klasa III – wody zadawalającej jakości; warto- poddano wody podziemne z czterech pięter wodono- ści wskaźników jakości wody są podwyższone śnych. Procentowy udział otworów obserwacyjno - w wyniku naturalnych procesów lub słabego pomiarowych w poszczególnych poziomach wynosił: oddziaływania antropogenicznego; mniejsza • czwartorzęd (Q ) – 40% (65 otworów) część wskaźników jakości wody przekracza • trzeciorzęd (Trz) – 6% (10 otworów) wartości dopuszczalne jakości wody przezna- • kreda (Cr) – 29% (46 otworów) czonej do spożycia przez ludzi; • jura (J) – 25% (40 otworów) • klasa IV – wody niezadowalającej jakości; wartości wskaźników jakości wody są pod- W wodach poziomu czwartorzędu w 19 ujęciach wyższone w wyniku naturalnych procesów wartości oznaczanych wskaźników zadecydowały oraz słabego oddziaływania antropogenicz- o bardzo dobrej jakości wody. W 33 punktach badane nego; większość wskaźników jakości wody wody charakteryzowały się dobrą jakością (II klasa), przekracza wartości dopuszczalne jako- a 13 odpowiadało III klasie czystości. ści wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; Dla poziomu trzeciorzędu tylko w 2 studniach • klasa V – wody złej jakości; wartości wskaź- występowały wody bardzo dobrej jakości. Klasę II ników jakości wody potwierdzają oddziały- stwierdzono w 8 otworach. Wód zadawalającej jakości wania antropogeniczne; wody nie spełniają (III klasa) i klasy IV nie stwierdzono. wymagań określonych dla wody przeznaczo- nej do spożycia przez ludzi. W poziomie kredy wody z 12 studni oceniono jako bardzo dobrej jakości (I klasa). W 25 punktach bada- Od I do III klasy czystości stan chemiczny wód ne próbki wody odpowiadały II klasie jakości, a z 5 określa się jako dobry. Powyżej tj. IV i V klasy czy- studni zaklasyfi kowano je do III klasy czystości. W 4 stości mówi się o słabym stanie chemicznym wód. otworach stwierdzono niezadowalającą jakość badanej Klasyfi kację badanych wód podziemnych wraz wody (IV klasa). ze wskaźnikami decydującymi o klasie czystości za- mieszczono w tabeli II.23. Na poziomie jury do klasy I zakwalifi kowano 7 Przeprowadzone w 2009 r. analizy nie wykazały studni. Klasę II stwierdzono w przypadku 28 studniach, występowania w badanych ujęciach wód złej jakości wodę z 5 otworów zaliczono do III klasy czystości. (V klasa). W badanych ujęciach wody IV klasy nie występowały. Spośród badanych studni 8 reprezentowało wody W tabeli II.25 przedstawiono oznaczenia odpo- gruntowe (studnie nr 5, 43, 72, 76, 91, 121, 124 wiadające IV i V klasie czystości. Wśród wskaźników i 154). W jednej stwierdzono klasę III – studnia 91, priorytetowych decydujących o IV klasie czystości wy- pozostałych pięć otworów reprezentowało II klasę stępowały: kadm i amoniak. jakości wody. Reasumując - przeprowadzone w 2009 r. badania Zdecydowana większość badanych studni repre- monitoringowe wód podziemnych na terenie woje- zentowała wody wgłębne (153 otwory). Wody o bardzo wództwa łódzkiego wykazały: dobrej jakości (I klasa) stwierdzono w 40 studniach. • występowanie I klasy czystości w 40 studni, W 87 stanowiskach odnotowano II klasę, w 22 • dobrą jakość (II klasa) wody w 94 otworach, – III klasę, a w 4 klasę IV. • III klasę czystości w 23 otworach, W tabeli II.24 przedstawiono procentowy udział • Wodę o niezadowalającej jakości w 4 wód podziemnych w rozbiciu na wody gruntowe studniach. i wgłębne, w poszczególnych klasach jakości. Nie odnotowano występowania wód złej jakości (V klasa). W sieci monitoringowej znajdują się 23 studnie o swobodnym zwierciadle. I klasa jakości wystąpiła tylko w jednym otworze (studnia nr 33), w 13 stud- niach odnotowano klasę II a w 8 klasę III.

85 WODY

Tabela II.24 Procentowy udział zwykłych wód podziemnych w poszczególnych klasach czystości Rodzaj wód/ Procentowy udział zwykłych wód podziemnych liczba zbadanych otworów w danej klasie jakości [%] I II III IV V wody gruntowe / 8 -8812- - wody wgłębne / 153 26 57 14 3 - Ogółem / 161 25 58 14 3 -

Tabela II.25 Wykaz wskaźników charakteryzujących słaby stan chemiczny wód podziemnych Liczba oznaczeń Nazwa wody gruntowe wody wgłębne ogółem (IV i V klasa) Lp. wskaźnika IV V IV V wody wody klasa klasa klasa klasa gruntowe wgłębne łącznie IWskaźniki priorytetowe 1Kadm --3--33 2Amoniak --1--11 II Pozostałe wskaźniki 1 Temperatura - - 6 - - 6 6 4Żelazo -- 1-11 6Siarczany --1 -11 Ogółem 11 1 - 12 12 w tym: Wskaźniki priorytetowe--4--44 Pozostałe wskaźniki - - 7 1 - 8 8

Fot. II.7 Zdrój na pl. Wolności w Łodzi, fot. F. Wielgus 86 Reakcje

3. REAKCJE polegających na wyposażeniu tych aglomeracji w sys- temy kanalizacyjne dla ścieków komunalnych i za- Działania podejmowane w województwie łódz- pewnienia biologicznego oczyszczania ścieków przed kim, mające na celu poprawę jakości wód, koncentrują wprowadzeniem do wód. się przede wszystkim na oszczędnym wykorzystaniu Realizacja całego KPOŚK podzielona została na zasobów wodnych oraz ograniczeniu wpływu zanie- cztery horyzonty czasowe, tj. lata 2003-2005, 2006- czyszczeń na środowisko poprzez uporządkowanie 2010, 2011-2013, 2014-2015. gospodarki wodnej. Działania inwestycyjne, ujęte w KPOŚK, prowa- Jednym z najważniejszych zadań w zakresie ochro- dzone są w pięciu kategoriach: ny środowiska mającym wpływ na poprawę wód jest • budowa i modernizacja zbiorczych sieci wypełnienie zobowiązań wynikających z dyrekty- kanalizacyjnych, wy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków • budowa nowych oczyszczalni ścieków, komunalnych. • modernizacja oczyszczalni ścieków, Dyrektywa ta skierowana jest do Państw Człon- • rozbudowa oczyszczalni ścieków, kowskich, które mają obowiązek osiągnięcia – w okre- • rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków. ślonych terminach – zawartego w niej celu. Dla Polski W ramach KPOŚK w województwie łódzkim, ustalenia negocjacyjne z Unią Europejską dotyczącą w pierwszym etapie w latach 2003-2005 wybudowano sektora „Środowisko” przeniesione zostały do Traktatu 468 km sieci kanalizacyjnej zbiorczej, 3 oczyszczalnie Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej. Dokument ten ścieków, zmodernizowano – 3, rozbudowano – 2, roz- obliguje Rząd Rzeczypospolitej Polskiej do wybudowa- budowano i zmodernizowano – 7. nia, rozbudowania i/lub zmodernizowania oczyszczalni W czerwcu 2005 roku została zatwierdzona pierw- ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej sza Aktualizacja KPOŚK (AKPOŚK 2005), do reali- aglomeracji, w przedziale czasowym do 2015 r. zacji skierowano drugą AKPOŚK 2009. Zadanie to realizowane jest w ramach „Krajowego Zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych”, któ- o udostępnianiu informacji o środowisku (Dz.U Nr ry odzwierciedla zapisy ustawy Prawo wodne z dnia 199, poz.1227) marszałek województwa przedkłada 18 lipca 2001 roku, a na Ministra Środowiska nało- ministrowi właściwemu do spraw środowiska corocz- żony został obowiązek sporządzenia tego programu nie, sprawozdanie z realizacji KPOŚ w wojewodz- i przedłożenia do zatwierdzenia Radzie Ministrów. twie. Tabela II.26 przedstawia wyciąg ze sprawoz- KPOŚK zawiera wykaz aglomeracji o RLM więk- dania z realizacji KPOŚK w województwie łódzkim szej od 2000 oraz wykaz niezbędnych przedsięwzięć za rok 2009.

Tabela II.26 Sprawozdanie z realizacji zadań inwestycyjnych w zakresie gospodarki ściekowej w województwie łódzkim w 2009 roku Termin Plan RLM wg Przepusto- zakończenia Nazwa Gminy wchodzące inwestycyjny inwestycji L.p Powiat Aktualizacji wość średnia aglomeracji w skład aglomeracji (BN, M, MO, zgodnie KPOŚK 2009 m3/dobę R, RM) z AKPOŚK 2009 m. Łódź m. Pabianice 1Łódź m. Konstantynów łódzki 1 026 260 215 300 MO 2009 gm. Ksawerów gm. Nowosolna m. Piotrków Tryb. gm. Grabica gm. Moszczenica Piotrków 2 gm. Rozprza piotrkowski 123 650 30 400 M 2010 Trybunalski gm. Sulejów gm. Wola Krzysztoporska m. Kutno 3Kutno kutnowski 130 490 12 892 MO gm. Kutno m. Tomaszów Tomaszów Mazowiecki 4 tomaszowski 157 000 10 000 RM Mazowiecki gm. Tomaszów Mazowiecki

87 WODY

Termin Plan RLM wg Przepusto- zakończenia Nazwa Gminy wchodzące inwestycyjny inwestycji L.p Powiat Aktualizacji wość średnia aglomeracji w skład aglomeracji (BN, M, MO, zgodnie KPOŚK 2009 m3/dobę R, RM) z AKPOŚK 2009 m. Łowicz gm. Łowicz 5Łowicz gm. Nieborów łowicki 96 448 13 000 MO gm. Kociarzew Płd gm. Chąśno m. Radomsko radomsz- 6Radomskogm. Radomsko 93 213 23 000 MO czański gm. Ładzice m. Bełchatów 7 Bełchatów bełchatowski 99 667 1 300 gm. Bełchatów m. Sieradz 8Sieradz sieradzki 93 750 10 500 RM gm. Sieradz Zduńska m. Zduńska Wola zduńsko- 9 58 319 7 560 MO Wola gm. Zduńska Wola wolski 10 Głuchów Głuchów skierniewicki 6 218 0 BN Skiernie- m. 11 wice m. Skierniewice Skierniewice 81 667 14 000 m. Zgierz 12 Zgierz zgierski 100 000 10 520 M 2010 m. Łódź 13 Wieluń Wieluń wieluński 36 185 7 700 14 Łask Łask, gm. Dobroń łaski 29 018 4 940 MO 15 Opoczno m. Opoczno opoczyński 30 813 Mroczków, 16 gm. Opoczno opoczyński 2 065 280 RM Libiszów 17 Ozorków m. Ozorków zgierski 32 188 5 260 Alek- m. Aleksandrów 18 sandrów Łódzki zgierski 19 998 5 000 RM Łódzki m. Łódź 19 Brzeziny m. Brzeziny brzeziński 31 008 3 000 RM 20 Poddębice Poddębice poddębicki 10 048 2 550 Wola Wola 21 Krzyszto- piotrkowski 22 195 566,5 BN Krzysztoporska porska 22 Łęczyca Łęczyca łęczycki 21 785 2 530 łódzki 23 Andrespol Andrespol 22 195 705 RM wschodni 24 Warta Warta sieradzki 19 137 530 m. Rawa Rawa Ma- Mazowiecka 25 rawski 25 068 7 000 MO 2011 zowiecka gm. Rwa Mazowiecka 26 Głowno m. Głowno zgierski 14 500 2 200 27 Błaszki Błaszki sieradzki 15 767 700 28 Zelów Zelów bełchatowski 10 152 760 29 Działoszyn Działoszyn pajęczański 22 600 2 890 M, RM 2009-2010 30 Wieruszów Wieruszów wieruszowski 14 038 1 650 łódzki 31 Koluszki Koluszki 14 634 1 300 RM wschodni

88 Reakcje

Termin Plan RLM wg Przepusto- zakończenia Nazwa Gminy wchodzące inwestycyjny inwestycji L.p Powiat Aktualizacji wość średnia aglomeracji w skład aglomeracji (BN, M, MO, zgodnie KPOŚK 2009 m3/dobę R, RM) z AKPOŚK 2009 32 Żychlin Żychlin kutnowski 13 987 3 850 Moszcze- 33 Moszczenica piotrkowski 6 475 715 RM nica 34 Sulejów Sulejów piotrkowski 13 000 35 Drzewica Drzewica opoczyński 11 635 934 łódzki 36 Tusz y n Tusz y n 6 020 712 wschodni 37 Wartkowice Wartkowice poddębicki 9 033 450 RM 38 Gorzkowice Gorzkowice piotrkowski 3 610 595 39 Stryków Stryków zgierski 9 044 695 40 Wolbórz Wolbórz piotrkowski 14 552 1 560 BN radomsz- 41 Przedbórz Przedbórz 7 500 700 czański łódzki 42 Rzgów Rzgów 6 690 1 019 wschodni 43 Pajęczno Pajęczno pajęczański 9 217 1 404 44 Czarnocin Czarnocin piotrkowski 4 294 300 45 Uniejów Uniejów poddębicki 2 065 200 M 46 Lubochnia Lubochnia tomaszowski 2 988 440 47 Szczerców Szczerców bełchatowski 3 942 364 R Sędziejo- 48 Sędziejowice łaski 4 554 200 R 2015 wice 49 Marzenin Sędziejowice łaski 0 250 50 Rokiciny Rokiciny tomaszowski 3 748 253 RM radomsz- 51 Gidle Gidle 3 160 350 czański 52 Zduny Zduny łowicki 2 259 53 Rzeczyca Rzeczyca tomaszowski 5 139 38 RM 54 Pęczniew Pęczniew poddębicki 2 010 58,60 RM Lgota radomsz- 55 Lgota Wielka 4 680 500 Wielka czański 56 Łubnice Łubnice wieruszowski 2 850 500 57 Bolimów Bolimów skierniewicki 5 489 226 RM Biała 58 Biała Rawska rawski 6 600 435 RM Rawska 59 Dobroń Dobroń pabianicki 3 630 700 60 Rusiec Rusiec bełchatowski 2 650 60 61 Białaczów Białaczów opoczyński 5 209 106 62 Patrzyków Patrzyków pajęczańsk8i 2 544 Strzelce 63 Strzelce Wielkie pajęczański 2 556 40 BN Wielkie Lipce Lipce 64 Reymon- skierniewicki 3 066 130 Reymontowskie towskie 65 Osjaków Osjaków wieluński 2 140 200 MO 2011

89 WODY

Termin Plan RLM wg Przepusto- zakończenia Nazwa Gminy wchodzące inwestycyjny inwestycji L.p Powiat Aktualizacji wość średnia aglomeracji w skład aglomeracji (BN, M, MO, zgodnie KPOŚK 2009 m3/dobę R, RM) z AKPOŚK 2009 66 Mokrsko Mokrsko wieluński 8 150 400 RM

67 Krośniewice Krośniewice kutnowski 8 320 832

68 Wierzchlas Wierzchlas wieluński 7 002 BN

69 Bolesławiec Bolesławiec wieruszowski 2 427 250 RM 2012

70 Zawada Zawada tomaszowski 2 667 BN

71 Inowłódz Inowłódz tomaszowski 2 333 120 radomsz- 72 Gomunice Gomunice 6 517 650 M 2010 czański 73 Paradyż Paradyż opoczyński 3 802 240 R Domanie- 74 Domaniewice łowicki 3 172 222 wice BN- budowa nowej oczyszczalni M - istniejąca oczyszczalnia ścieków wymaga modernizacji • Budowa nowej oczyszczalni ścieków BIO- ze względu na jakość odprowadzanych ścieków TIC 2x150 w miejscowości Witonia, gmina MO – istniejąca oczyszczalnia ścieków wymaga moderni- Witonia, powiat łęczycki, zacji gospodarki osadowej • Budowa oczyszczalni ścieków w Ostrowach R – istniejąca oczyszczalnia ścieków wymaga rozbudowy ze względu na przepustowość dla potrzeb mieszkańców miejscowości RM – istniejąca oczyszczalnia ścieków wymaga rozbudowy Ostrowy Cukrownia i Ostrowy, gmina Nowe ze względu na przepustowość wraz z jednoczesną moderni- Ostrowy, powiat kutnowski, zacją lub rozbudową części obiektów • Rozbudowa miejskiej oczyszczalni w Kamień- sku do Q=500m3/dobę (ECOLO-CHIEF); 3.1. Ważniejsze inwestycje • Rozbudowa gminnej oczyszczalni w Rozprzy w zakresie ochrony wód (PRO-BOS-500), zrealizowane w roku 2009: • Realizacja docelowego układu gospodarki osadowej na terenie miejskiej oczyszczalni • Budowa kanalizacji sanitarnej z przyłączami ścieków w Koluszkach, w granicach pasa drogowego na osiedlu Na- • Budowa I etapu oczyszczalni i kanalizacji tolin w Koluszkach – etap II, sanitarnej wraz z przyłączami w Czesto- • Modernizacja oczyszczalni ścieków w Dzia- wie B i Czestkowie F przez Urząd Gminy łoszynie oraz budowa zewnętrznej sieci ka- w Buczku, powiat łaski, nalizacji sanitarnej wraz z przyłączami kana- • Rozbudowa kanalizacji deszczowej w Sieradzu. lizacyjnymi dla wsi Szczyty, • Modernizacja i rozbudowa miejskiego sys- W latach 2000-2009 przybyło, głównie na terenach temu kanalizacji sanitarnej w Pabianicach wiejskich, 2724,5 km sieci wodociągowej i 1662 km w ulicach: Bugaj, Żytnia, Bracka, Lutomier- sieci kanalizacyjnej (rys. II.14) Systematycznie zmniej- ska i Armii Krajowej, sza się dysproporcja w długości sieci kanalizacyjnej • Budowa kanalizacji z przyłączami do budyn- w porównaniu do wodociągowej. Iloraz długości sieci ków mieszkalnych i tranzytowymi przepom- wodociągowej do kanalizacyjnej w 2000 roku wynosił powniami ścieków w miejscowości Raczyn- - 6,7 w 2009 – 4,8. Zwiększył się również odsetek lud- Staw (gmina Czarnożyły, powiat wieluński), ności korzystającej z oczyszczalni ścieków. • Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowo- ści Grabica - powiat piotrkowski, • Wybudowanie oczyszczalni ścieków typu „Nebraska” M-7 dla potrzeb Oddziału Reha- bilitacji i Fizjoterapii Zespołu Opieki Zdro- wotnej w Stanisławowie, gmina Bielawy, po- wiat łowicki,

90 Reakcje

25000

20000

15000

km

10000

5000

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 rok

Długość sieci wodociągowej rozdzielczej Długość sieci kanalizacyjnej

Rys II.11 Długość sieci wodociągowej rozdzielczej i kanalizacyjnej w województwie łódzkim na przełomie lat 2000-2009

3.2. Renaturyzacja rzek – projekt Realizacja tej koncepcji polega na zwiększeniu reten- SWITCH na rzece Sokołówce cji, utworzeniu stref ekotonowych i buforowych a przy sprzyjających warunkach renaturyzację rzeki. Do roku Projekt Europejski SWITCH jest realizowany od 2009 utworzono kilka stawów oraz zagospodarowa- 2006 roku i jest obecnie największym projektem ba- no przylegające do rzeki tereny tworząc ceniony przez dawczym w ramach 6 PR Unii Europejskiej. W progra- mieszkańców park. Dolina ta stanowi element rozle- mie bierze udział 25 państw z całego świata. Łódź jest głego korytarza ekologicznego, który poprzez rzekę jednym z dziewięciu miast demonstracyjnych projektu Bzurę połączy dwa największe w regionie kompleksy i jedynym miastem reprezentującym Polskę. W Pol- leśne – Grotniki z Łagiewnikami. Budowa stawów sce koordynatorem projektu jest Uniwersytet Łódzki w zlewni rzeki Sokołówki ma na celu zatrzymanie jak i Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii pod największej ilości wody na obszarze Łodzi. Woda opa- auspicjami UNESCO. Dzięki współpracy z Urzędem dowa i roztopowa zamiast trafi ać do kanału burzowe- Miasta Łodzi, możliwe jest testowanie i wdrażanie no- go i wypłynąć z miasta, spływa do stawów i pozostaje woczesnych rozwiązań w praktyce. Działania napraw- w nowo utworzonych ekosystemach. Niestety, pomimo cze, które są prowadzone w ramach projektu mają na wdrażanych rozwiązań, jakość wód w zbiornikach i cie- celu poprawę jakości tych wrażliwych odcinków rzek ku odbiega od pożądanego stanu. Główną przyczyną są miejskich oraz realizację idei „Błękitno-Zielonej Sie- spływy powierzchniowe oraz nielegalnie odprowadzane ci”. Projekt zagospodarowania rzek w mieście Łodzi ścieki z gospodarstw domowych. Wpływ tych zagrożeń opiera się na trzystrefowym podziale dolin rzecznych. powinien zostać ograniczony lub nawet całkowicie wy- Pierwsza strefa ma zapewnić prawidłowe funkcjono- eliminowany w wyniku kontroli prowadzonych przez wanie rzeki jako ekosystemu i odbiornika wód burzo- Straż Miejską oraz umożliwieniu przyłączenia domostw wych, gwarantując tym samym zwiększenie retencji do kanalizacji sanitarnej, a w przypadku wylotów ka- wody oraz poprawę samooczyszczania. Druga ma two- nalizacji deszczowej – poprzez budowę i modernizację rzyć obszar buforowy okalający rzeki, który może być osadników i separatorów. Poza ograniczeniem dopływu użytkowany w celach rekreacyjnych. Trzecia strefa ma zanieczyszczeń na poprawę stanu jakości wód wpły- wprowadzić przestrzeń dla niskiej zabudowy. Plan ten wają organizmy zasiedlające stawy, rzekę oraz ich oto- pozwala w harmonijny sposób połączyć zieleń, zasoby czenie. Największą rolę odgrywają makrofi ty zarówno wodne oraz zabudowę, a także poprawić warunki kli- wodne jak i te specyfi czne dla stref styku ekosystemu matyczne i zdrowotne w mieście. Pierwszym obszarem wodnego i lądowego. Obsadzenie brzegów oraz ob- objętym działaniami naprawczymi związanymi z re- szarów podmokłych i rozlewisk gatunkami roślinno- witalizacją rzek miasta Łodzi jest dolina Sokołówki. ści wodno-bagiennej przyczyni się do utworzenia sys-

91 WODY

temu usuwającego z wody znaczne ilości składników biokatalitycznie, pozwalając na optymalny przyrost mi- pokarmowych. Roślinność taka ma silnie rozwinięte kroorganizmów w strefi e gruntowo-wodnej. Dogodne systemy korzeniowe, co nie tylko działa spowalniająco warunki do bytowania mikroorganizmów w mule są na nurt wody, ale pozwala efektywnie zatrzymać za- wynikiem transportowania tlenu poprzez źdźbła aż do wieszone i rozpuszczone w wodzie zanieczyszczenia. kłączy i korzeni, a następnie do strefy gruntu wokół Zatrzymane zanieczyszczenia osadzają się w postaci korzenia, gdzie utlenieniu ulegają związki węgla oraz mułu, który następnie jest rozkładany i przetwarza- zachodzi proces nitryfi kacji azotu amonowego. Poza ny w oczyszczoną glebę przez mikroorganizmy przy strefami tlenowymi istnieją w bezpośrednim sąsiedz- współudziale roślinności. Rośliny pobierają głównie twie strefy beztlenowe, w których zachodzi proces związki azotowe i nadwyżki fosforu, wykazują również defosfatacji (redukcji fosforu) i denitryfi kacji (redukcji zdolności fi toremadiacyjne, przez co mogą akumulować azotu). Poza analizą związków biogennych niektóre i rozkładać w tkankach rożnego typu zanieczyszczenia, mikroorganizmy rozkładają również substancje szko- toksyny, metale i wiele innych szkodliwych substan- dliwe jak na przykład pestycydy. cji. Strefa korzeniowa roślinności bagiennej oddziałuje

Fot. II.8 Rzeka Luciąża, fot. A. Wypych

Fot. II.9 Rezerwat Niebieskie Źródła N2000, fot. A. Wypych

92