Rhifyn 459 Papur Bro Ystwyth ac Wyre Mai 2020 60c Daw eto haul ar fryn

Roedd CORONA i’w gael cyn y FEIRWS

Ydy chi yn cofio ‘Corona’? Wrth gwrs, hwn oedd pop y chwe dega’. Fe aem oll lawr i’r siop, I nôl potel o’r pop. Heb feddwl am feirws corona!

Roedd sawl lliw o’r pop hwn i’w flasu, Lemonêd, leim ac un ‘strawberry’. Dyna’r dyddiau di-nôd, Cyn i’r feirws cas ddod, A’r nôd i ni nawr yw ei drechu. Aled Evans

Trowch i dudalen 6 am ragor gan Aled!

Dyma ddarn o waith celf gan Tudur, Osian ac Elis a’u mam Meleri Jones, Brynchwith, Llangwyryfon yn dangos eu diolchgarwch i weithwyr allweddol. Codi arian i’r GIG

Emlyn Evans, Moelifor, Llanrhystud, Arwr Myfenydd yn dweud diolch am yr holl gyfraniadau yn dilyn siafio ei wallt. Cododd£1300 i elusennau GIG ardal Hywel Dda. Llongyfarchiadau mawr i ti. 2 RHIF 459 MAI 2020 SEFYDLWYD MEDI 1978 Golygyddol [email protected] Dyma Y DDOLEN sydd i’w gweld ar-lein yn unig am Mae’n Wanwyn hyfryd ar y cyfan, er rwy’n Llywydd y tro cyntaf erioed. Mae’r sefyllfa yr ydym ynddi ar clywed rhai ohonoch yn gweiddi am law, does dim Mair Hughes, Greenmeadow, hyn o bryd yn drychinebus ac yn peri gofid i bawb plesio arnom ni wir. Y Wennol wedi cyrraedd a’r Trefenter (01974 272612) yn ddiwahân, felly, dyma eich papur bro yn syth i’ch Chwibanogl yn canu yn ddyddiol ond hyd yn hyn heb Cadeirydd cartref drwy’r dechnoleg fodern sy’n chware rhan glywed y Gwcw, aros yn eiddgar. Wrth fynd lawr i’r Gethin Rhys, Gelli Aur, Cwrt y fawr yn ein bywydau. Mae croeso i chi brintio copïau siop drwy Cwm Mabws y dydd o’r blaen, roeddwn yn Cadno, Llanilar (01974 241062) i bobol sy’ ddim yn gallu ei weld ar-lein a hynny yn ffodus o gael gweld ac arogli’r Clychau Glas, maent rhad ac am ddim. yn arbennig. Os ydych o fewn pellter i allu cerdded i Is-Gadeirydd Andrew Hawke, Collen, Rydym yn ddiolchgar iawn i’n cyfranwyr selog Gwm Mabws, ewch, cewch chi ddim o’ch siomi, ond Cwrt y Cadno, Llanilar am eu deunydd misol, chi yw’r sylfaen, hefyd diolch mae arna’i ofn y bydd rhaid i rai eraill ohonoch aros (01974 241745) yn fawr i sawl un arall sydd wedi gwneud erthyglau tan y flwyddyn nesa’. diddorol ar fyr rybudd. Rwy’n siŵr y cewch hwyl Rydym yn ffodus iawn, ac nid dyma’r tro cynta’ i Panel Golygyddol ar eu darllen a gwneud y croesair, cwis, chwilair a fi ddweud hyn, ein bod yn byw mewn ardal hyfryd a Elin ap Hywel choginio, mwynhewch. Os ydy hyn wedi codi awydd diogel ar y cyfan. Angharad Evans arnoch i ysgrifennu ryw bwt fach erbyn y rhifyn nesa’, Cadwch yn saff bawb ac wrth helpu ein gilydd fe Enfys Evans mae croeso a lle bob tro yn nhudalennau Y DDOLEN. ddewn ni drwy hyn eto, ‘Daw eto haul ar fryn’. Andrew Hawke Mair Hughes Elen Lewis Edgar Morgan Llangwyryfon Eilian Rosser-Lloyd Hywel Llyr Jenkins Gethin Rhys

Teipyddion Siân Evans, Ger-y-llan, Llanddeiniol SY23 5DT Sandra Jenkins, Pant yr ŵyn, Trefenter SY23 4HU (01974 272261)

Ysgrifennydd Rina Tandy, Brynawel, Trefenter, Aberystwyth SY23 4HJ (01974 272131) iolch Trysorydd/Tanysgrifio D Rhian Thomas, 20 Crugyn Dimai, Rhydyfelin SY23 4PR (01970 611691)

Swyddog Hysbysebion Wil Davies, Porth Penrhyn, Capel Seion SY23 4EE (01970 880495) Dyma boster y gwnaeth Ifan a’i frawd bach Aron i ddiolch i’r casglwyr sbwriel am eu gwaith caled. Trefnydd Cyfeillion Y Ddolen Eirwyn Evans, Hafan, Llanddeiniol SY23 5DT (01974 202287)

Cysodwyd gan: Elgan Griffiths Golygyddion y mis: Angharad Evans, Enfys Evans a Mair Hughes Y RHIFYN NESAF: Dyddiad cau ar gyfer deunydd: 20 Mai Yn y siopau: 30 Mai

Aelod o Fforwm Papurau Bro Ceredigion Ariennir yn rhannol gan Lywodraeth Cymru

Bu pedair chwaer - Sophie, Abbie, Ella ac Isabel yn Mae gardd y gymuned wedi blodeuo’n fendigedig. gwneud posteri i’w harddangos o gwmpas y pentref yn Bu plant yr ysgol yn helpu i’w phlannu gyda rhai o annog pawb i aros adref a chadw yn ddiogel. Roedd y aelodau’r Clwb Garddio, sef Maureen a Brian Couch. bedair wedi rhoi nodyn trwy ddrysau cymdogion hefyd yn Noddir Y DDOLEN gan Trueni nad yw’r plant o gwmpas i’w mwynhau. cynnig cymorth pe byddai angen arnynt. Gyngor Sir Ceredigion RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 3 Effaith Corona ar fusnes lleol

Diolch i Rob a Sheila Rattray am cyflenwad cyson o stoc. ateb rhai cwestiynau am sut mae’r A ydych wedi cael problem gyda sefyllfa bresennol wedi effeithio ar cwsmeriaid yn prynu ar banig? fusnes y cigydd. Na, dyw hynna ddim wedi bod yn broblem gan fod digon o A ydy eich Siop Cigydd yn dal ar stoc gyda ni. Mae rhai pobol yn agor i’r cyhoedd? prynu stoc dda a’i cadw yn yr Odi, ond gan fod y siop yn fach oergell a’r rhewgell gan siopa o ran maint, ‘roedd yn anodd falle unwaith y mis, tra bod eraill iawn cadw pellter oddiwrth yn cael archeb yn wythnosol. gwsmeriaid ac er mwyn goresgyn Mae’r naill ffordd neu’r llall yn y broblem hyn, nid ydym yn ddigon teg, beth bynnag sy’n caniatau mynediad i fewn i’r siwtio’r unigolyn. Mae’n amlwg siop i gwsmeriaid. Mae gennym fod arferion ac anghenion pobol gadwyn yn groes y mynediad a wedi newid yn ystod y cyfnod. bwrdd yn y drws. Felly rydym yn Gan fod teuluoedd i gyd adre gweini cwsmeriaid dros garreg y drwy’r dydd, mae ei rhestr siopa drws. Rydym yn ffodus ein bod taliadau blaenorol dros y ffôn. Mae gwir. Roedd ein busnes yn arfer yn naturiol yn fwy nag oedd yn medru arddangos llawer iawn rhai o’r staff yn yr Uned yn paratoi cyflenwi nifer fawr o fwytai lleol, yn arfer bod ac mae gofynion o’n cynnyrch yn y ffenest ac wrth yr archebion ac yn eu dosbarthu ac mae’r gwestai, tafarndai, teuluol wedi newid. gwrs mae’n cwsmeriaid rheolaidd naill a’i i’r siop neu yn y fan, tra chaffi’s a’r tai bwyta yma i gyd yn gwybod am y cynnyrch sydd ar bod gweddill y tîm yn y siop yn wedi cau eu drysau dros nos ar Beth yw’r her fwyaf yr ydych wedi gael. gwerthu dros garreg y drws neu 20 Mawrth ac rydym wedi colli y gwynebu? ddosbarthu archebion. busnes yna i gyd. Er hynny mae Gwneud y newidiadau a A ydych wedi gorfod addasu eich cwsmeriaid y siop wedi cynyddu chyfarwyddo efo ffordd wahanol busnes mewn unrhyw ffordd A ydych yn darparu gwasanaeth yn sylweddol. Mae ein cwsmeriaid o weithio a rhedeg y busnes. Mae arall i ddelio efo canllawiau cludo? arferol yn selog a chefnogol iawn wedi bod yn gyfnod anodd ac anghenrheidiol? Odyn, rydym yn cludo archebion i ni, ond rydym hefyd yn gweld heriol, ond ar ôl mis nawr, rydym Rydym wedi gorfod ail- i gwsmeriaid sydd yn methu nifer fawr o bobol oedd yn arfer yn dechrau cyfarwyddo efo pethau strwythuro’r busnes yn gyfan gadael eu cartrefi, ac efo neb i siopa yn yr archfarchnadoedd a chware’ teg mae’r staff i gyd gwbwl. Mae gennym dîm o ŵyth gasglu iddynt. ‘Rydym yn ceisio yn defnyddio busnesau bychain wedi bod yn ffyddlon iawn ac wedi o staff ac er mwyn iddynt fedru dilyn cynllun lle rydym yn ymweld fel ni, gan eu bod yn awyddus addasu i ddull newydd o weithio cadw pellter oddiwrth ei gilydd, a gwahanol ardaloedd unwaith i osgoi mynd i siopau mawr a’r yn syndod o dda. mae wedi bod yn hanfodol i ni yr wythnos. Hefyd, mae gennym archfarchnadoedd. rannu’r tîm fel bod rhai o’r staff system ‘archebu a chasglu’ sy’n Pa effaith hir-dymor gaiff hyn i yn gweithio o’r siop yn y dref ac gweithio’n reit dda, lle mae’r A ydych yn medru cadw i gael gyd ar eich busnes? eraill o’n huned brosesu cig yn cwsmer yn archebu ymlaen llaw, cyflenwad o stoc? Pwy a ŵyr beth fydd yr effaith New Cross. Erbyn hyn mae llawer talu dros y ffôn ac yn gyrru heibio i Odyn. Dyw cael stoc ddim yn hir-dymor! Rwy’ wedi treulio iawn o’n gwerthiant yn digwydd gasglu o garreg y drws. broblem o gwbwl. Gan ein bod deg mlynedd ar hugain yn trio trwy archebu ymlaen llaw. Felly yn prynu ein cig oen, cig eidon denu bobol fewn i’m siop a mae un aelod o staff yn y swyddfa A ydych wedi gweld newid yn eich a moch o ffermydd lleol ac yn nawr rwy’n gwneud fy ngorau trwy’r dydd yn derbyn archebion cwsmeriaid? defnyddio y lladd-dy lleol yn i gadw nhw allan! Pwy fydde ar lein ac ar y ffôn, ac yn derbyn Do, newid mawr i ddweud y Nhregaron, rydym ym medru cadw wedi credu hyn!

P.T PRESERVATION Ltd JONATHAN Arbenigwr trin tamprwydd mewn welydd, pryfed mewn pren, LEWIS pydredd pren a gosod clymau wal mewn welydd dwbl. Saer Coed / Adeiladydd 01970 880652 GWASANAETH CYMRAEG | CWMNI LLEOL 07773 442 260 PETER TANDY Bronllys, Capel Bangor Aberystwyth Nid yw’r Bwrdd Golygyddol o 01974 272 310 | 07866 078 221 angenrheidrwydd yn cytuno ag unrhyw farn a fynegir yn y papur hwn. Cyhoeddir Y DDOLEN yn fisol KANGALOOS gan Gymdeithas Y DDOLEN gyda Gwasanaeth Hurio chymorth ariannol Llywodraeth Cymru. Toiledau Symudol a Argraffwyd gan Y Lolfa, Tal-y-bont, Ceredigion. Cyfeirir pob gohebiaeth Gwacáu ‘Septic Tanc’ at yr Ysgrifennydd. Ni ellir gwarantu Cysylltwch â Iwan ar cynnwys unrhyw ddeunydd a anfonir 01974831266 neu i’w gyhoeddi yn Y DDOLEN na derbyn 07855364947 cyfrifoldeb am ei ddychwelyd. 4 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Gadael Ysgol dros nos! Trydan Roedd dydd Mercher 18 Mawrth o waith cartref! Dim mwy o fynd WILL DAVEY yn ddiwrnod gwahanol iawn! yn wythnosol i Fachynlleth am y Codais yn gynharach y diwrnod gwersi amaeth! Anodd credu bod Electrical & AV yma i helpu mam i roi balŵns lan hyn i gyd yn digwydd mor sydyn. ar dop lôn Tynddraenen gan fod Dim chat fach gyda John y gyrrwr mamgu yn dathlu ei phenblwydd bws ar y ffordd lawr i’r pentre. Certified Electrical Installation Gosodiad Trydanol Ardystiedig yn 70 oed. Es i gwrdd ar bws fel Pwy feddylie bydde fy amser yn yr Audio, Visual & Data Sain, Gweledol & Data arfer am 7.30yb a off a ni i’r ysgol ysgol wedi dod i stop mor gloi? CCTV CCTV fel unrhyw Ddydd Mercher arall! Rwyf yn hynod o lwcus fy Inspection & Testing Arolygu & Phrofi Aethom fewn i’r ysgol ond mod yn gwybod yn union beth APPROVED ymhen ychydig funudau troiodd oeddwn am ei wneud ar ôl gadael NYTHFA, PANTYCRUG, ABERYSTWYTH SY23 4EF CONTRACTOR “stryd” Penweddig mewn i ysgol sef bod yn fecanig. Rwyf 07581 173 684 / 01970 880593 [email protected] @trydanwilldavey fwrlwm gwyllt o bobl yn gweddi wedi cael fy nerbyn yng Ngholeg “mas a chi, mas a chi...” Aethom Ceredigion safle Aberteifi i allan fel gwartheg yn cael eu ddilyn cwrs mecanig am ddwy llwytho i mewn i dreilar ac yn flynedd. Gobeithiaf ddechrau ôl a ni i mewn i’n bysiau ysgol, ym Mis Medi? Mewn ffordd rwyf Siop Blodau’r Bedol Florist pawb wedi drysu yn lân ar staff wedi defnyddio’r amser yr ydym ENILLYDD MEDAL AUR SIOE CHELSEA YN 2016 yn banics llwyr o’n cwmpas. wedi bod adre o’r ysgol gyda Hen Efail, 1a Moelifor Terrace Eisteddais yn sedd dad yn y garej yn cael Llanrhystud, Aberystwyth SY23 5AB flaen y bws, (fy sedd profiad go iawn o [email protected] arferol) a gwylio’r redeg busnes. Rwyf yn 07763 282548 ~ 01974 202233 athrawon yn tywys y gweithio gyda dad yn plant allan i’r bysiau ddyddiol yn adeiladu • Arddangoswr NAFAS cymwysedig • Trefnydd blodau arbenigol ar gyfer priodasau ysgol. Cydiais yn fy beiciau newydd, • Pob Achlysur Arbennig ffôn a ffonio mam i mendio rhai sydd ar • Angladdau ofyn iddi ddod lawr stop, dosbarthu beiciau • Gweithdai Trefnu Blodau i’r pentre i fy ôl, ar ôl nôl i’n cwsmeriaid gan • Cynigir Gwasanaeth Personol i ateb eich ateb holl gwestiynau fod llawer o ffermwyr holl ofynion i mam taniodd injan yn eu tymor wyna ac • Gellir trefnu ymweliadau yn y cartref yn y bws ac i ffwrdd a ni yn dibynnu llawer ar ystod profedigaeth i drafod blodeugedau am adre. Doeddwn eu beiciau adeg hyn ddim yn disgwyl o’r flwyddyn. Teimlaf i hyn fod fy niwrnod olaf ym fy mod wedi cael profiad o gael Mhenweddig! mynd i’r gwaith bob dydd a Mewn ychydig o oriau daeth gweithio oriau dad hefyd dim cyhoeddiad y noson honno 8.30 tan 3.30 oriau ysgol! tra bod ni draw yn tŷ mamgu i Ond, mae yn rhaid i mi ddweud ddweud nad oeddent yn bwriadu mai yn siom meddwl ein bod cynnal arholiadau i Flwyddyn 11 ddim yn mynd i gael cyfle i wisgo eleni. Darllenais y neges allan yn smart am y dydd a chyrraedd sawl gwaith i bawb a oedd yn tŷ yr ysgol mewn steil! Cael parti mamgu y noson honno ac mi diwedd tymor, bydd dim arwyddo ARWERTHWYR . PRISWYR roedd y wên fawr ar fy ngwyneb crys-t yr ysgol. Mynd i’r Royal yn profi’r ffaith fy mod yn hollol Welsh! Bydd hyn i gyd ddim ASIANTWYR TAI hapus a’r penderfyniad hyn “Dim yn digwydd yn anffodus ond 16 Ffordd y Môr, Aberystwyth Arholiadau……..grêt!” Daeth sawl gobeithiwn y byddwn yn gallu neges ar fy ffôn wrth ffrindiau trefnu rhywbeth ar ôl y cyfnod Rhif Ffôn 01970 626160 ar ôl y cyhoeddiad yma ac ar yma o Covid 19 a neith pethe e-bost [email protected] ôl darllen rhai ohonynt rhai yn fynd nôl i normal. Beth fydd hapus, rhai yn drist, rhai yn becso normal tybed? Hoffem ddiolch i os oeddent wedi gweithio digon Benweddig am yr holl gyfleoedd

caled, ac un neges yn dweud “hei gefais tra fy mod yn yr ysgol. Mi bois chi’n sylweddoli byddwn ni wnes ffrindiau da a byddaf yn

ddim nôl gyda’n gilydd fel gang bendant yn cadw cysylltiad â Cofiwch o ffrindie fel i ni nawr os na ewn nhw. “Mi ewn i’r sioe a’r steddfod

ni nôl i’r ysgol”. Ww ie o’n ni heb blwyddyn nesa bois!”. Gobeithiaf gefnogi feddwl amdano felna, wel, ie, dim y gore i bawb o fy nheulu, [email protected]ÊD A GWEITHRED eich chware rygbi amser cinio ar y cae ffrindiau ac athrawon yn ystod y 4-25 Ionawr (oriau agor: Mercher i busnesau eto….dim eistedd gyda’n gilydd cyfnod yma, cadwch yn saff ac yn Morlan, Sadwrn: 10-12 & 2-4) lleol i gal chat a rhannu llunie dwl ar iach trwy’r adeg y Covid 19 yma ArddangosfaMorfa am Mawr, wrthwynebwyr snap chat bob bore cyn dechrau’r a gewn ddathlu gorffen ysgol cydwybodol, recriwtio, heddwch a dal gwersi! Oedd, roedd pethe wedi gyda’n gilydd yn fuan fi’n siŵr. eichAberystwyth tir yn y Rhyfel Byd Cyntaf. newid dros nos. Dim arholiadau Llŷr Davies. SY23 2HH DONALD BRICIT ... dim fwy o adolygu ... dim fwy Golygfa Trefenter. 01970A STRYD 617 Y DOMEN 996 7.30, 11 a 12 Ionawr Cwmni Morlan yn cyflwyno anterliwt gyfoes o waith saith o feirdd. Tocynnau: £4 (ar gael o Morlan)

morlan.cymru 01970-617996; [email protected] RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 5 Dod i adnabod... Pysgotwr lleol

Yn ystod penwythnos y Pasg 16 oed. Yn ystod yr wyth mlynedd ni fod mas ar y cwch am 36 awr a cynhaliwyd cystadleuaeth nesaf mi gefais gyfle i bysgota mwy mwy bryd hynny! Mae’r daliad yn FfotoAber. Un o enillwyr y ne lai o gwmpas arfordir Prydain i amrywio gyda’r tymhorau. penwythnos oedd John Gorman, gyd a gweithio ar nifer o gychod pysgotwr o Landdeiniol a gwahanol gan ennill profiad da Oes marchnad lleol i’r cynnyrch? gynhyrchodd ddelwedd drawiadol a chwrdd ac amrywiaeth o bobl Rydym ni’n gwerthu ychydig ar y testun rhif. Cyfarpar ar ei gwch hyfryd, dwi dal mewn cysylltiad a bach o’r hyn ni’n ddal yn lleol oedd ysbrydoliaeth John ar gyfer y nhw hyd y dydd heddiw. Yn 2004 ond mae’r mwyafrif yn mynd i llun. Mae John yn parhau i weithio prynodd dad gwch arall, cwrddais fasnachwr pysgod sy’n ei ddosbarth allan ar y môr yn ystod y cyfnod a fy ngwraig Becky tua’r un adeg a i gwsmeriaid amrywiol ar draws yma a dyma gyfle i ni ddod i wybod dod nôl i bysgota yn Aberystwyth Ewrop. Mae tipyn o’r hyn ni’n ddal ychydig mwy am ei waith o ddydd oedd y cam naturiol nesaf. On i bob yn mynd i Ffrainc a Sbaen. i ddydd. amser yn falch o gael dod adref. Dwi di treulio amser mewn llawer John Gorman Beth yw’r peth gorau am fod yn Sut ddaethoch chi fod yn o drefi glan y môr ond does dim bysgotwr? bysgotwr? lle tebyg i Aberystwyth yn fy nhyb ar lein, 60 ar bob lein felly mi Dwi’n joio cael gweithio tu allan Mae dad wedi bod yn bysgotwr yn i. Erbyn hyn mae gan fy nhad a fyddwn ni’n pigo un lein lan ar y tro, a theimlo rhyddid. Mae’n anodd Aberystwyth ar hyd ei oes. Mae e’n minnau 4 cwch pysgota ac rydym gwirio os bod cimwch ym mhob rhoi mewn geiriau ond dwi’n 70 erbyn hyn. Dechreuodd fynd yn cyflogi 5 arall sydd yn ymuno pot ac yna ail-osod yr abwyd cyn teimlo bod fi’n neud rhwbeth real lawr i’r harbwr gyda’i dad yntai, fy â ni allan ar y môr. Yn ystod yr gollwng y pot yn ôl i’r môr. 10 awr a syml trwy ddod a daliad nôl i’r nhadcu pan oedd yn grwtyn yn y haf mi fyddai allan rhyw bedwar yn ddiweddarach byddwn yn troi’r lan a’i werthu. Dwi’n cael boddhad 60au cynnar. Cwch pleser oedd neu 5 diwrnod yr wythnos ond cwch yn ôl am y tir a chyrraedd nol mawr o’r gwaith ac yn teimlo fy gan hwnnw, dim cwch pysgota ond mae’r gaeaf yn ddibynnol iawn ar y i’r harbwr tua 5 neu 6pm. Nid yw’r mod yn cyflawni rhywbeth yn fy gwelodd dad y cychod pysgota tywydd, gall fod yn 3 neu 4 diwrnod diwrnod ar ben eto. Os yw’r daliad ngwaith. Dwi’n teimlo’n lwcus yno a sbardunodd ddiddordeb neu gall fod yn 1 neu 2. yn cael ei gasglu’n syth y noson iawn fy mod yn gwneud y swydd ynddo. Gadawodd ysgol yn 1965 a honno, byddwn yn mynd a’r hyn yma oherwydd dwi’n mwynhau ei pysgotwr yw e hyd y dydd heddiw. Disgrifiwch ddiwrnod arferol ar y rydym wedi ddal i mewn i’r harbwr. wneud e. Ond ma rhaid i chi hoffi Mi wnes i ddangos diddordeb yn cwch Os na, mi fydd y cimwch yn cael ei wneud e, mae’n waith caled! dilyn yn ôl ei droed i’r diwydiant Yn ystod yr haf, mi fyddwn ni’n ei gadael mewn potiau storio tu Mae’n swydd gyffrous a gwerth ond daeth y ddau ohonom i pysgota am gimwch. Golyga hyn allan i’r harbwr. Cyn troi am adre mi chweil ond yn anffodus nid yw’n gytundeb gyda’n gilydd na fyddai’n ddechrau allan o’r harbwr am 5 neu fyddwn yn paratoi’r abwyd a’r cwch boblogaidd mwyach. Weithiau, wrth beth da i mi dechrau gweithio 6am. Mi fyddwn ni wedi paratoi yn barod ar gyfer y diwrnod nesaf. ddod nôl mewn i’r harbwr, mae’n gyda’n syth ar ôl gadael ysgol. Yn cwch yn barod y noson cynt e.e. Mae’n ddiwrnod hir! arw a’r tonnau’n uchel ac mae’n y diwydiant pysgota trwy ‘word of llwytho abwyd, fel ein bod yn gallu eitha ‘exhilirating’! Ma rhai pobl yn mouth’ caiff popeth ei gyflawni troi am allan i’r môr yn gynnar. Beth yw eich dalfa arferol? Ydi hyn cyflawni naid bunjee neu neidio o mewn gwirionedd a dyna sut ges Ni’n teithio am awr i awr a hanner yn amrywio yn ystod y flwyddyn? awyren i gael teimlo felna ond dwi’n i fy swydd cyntaf. Ffoniais y ffactri i safle’r potiau cimwch. Dyw cwch Yn ystod yr haf, cimwch yw’r hyn lwcus i brofi hyn yn fy ngwaith bob bysgod yn Cei Newydd i gael gafael ddim fel car, does dim angen ei rydym ni’n ddal. Dyma fy hoff dydd! yn rhif y llongau mwy oedd yn yrru o hyd. Unwaith i ni adael yr amser o’r flwyddyn, pysgota am pysgota tipyn pellach allan ym Mae harbwr, mi fyddw ni’n gosod cwrs gimwch. Gorffennaf ag Awst yw’r Pa brofiad yw’r gwaethaf i chi gael Ceredigion na fy nhad. Llongau o ac yna mae’r awtopeilot yn cymryd misoedd gorau i’w dal. Mae dad allan ar y môr? Ddyfnaint a Chernyw oedd rhain drosodd. Gallwn ni gario ymlaen hefyd yn hoff o bysgota cimwch Does gen i ddim profiad gwael iawn ac yn dilyn galwad ffôn cefais gyfle gyda’n gwaith paratoi a chael paned ac yn ystod tymor y cimwch fydd e dwi’n gallu meddwl am ar hyn o i fynd i weithio gyda nhw yn ystod o de wrth gwrs! Mae 600 o botiau allan ar y môr fwyaf erbyn hyn. bryd. Gorfod i ni unwaith gael ein y gwyliau Pasg cyn i mi adael yr gyda ni i’w gwirio tra bod ni mas ar Ni hefyd yn dal crancod, corryn- achub gan Fad Achub Cei Newydd ysgol yn swyddogol yn haf 1996. Mi y môr. Mae gyda ni 1200 o botiau granc (spider crab), cragen fylchog oherwydd aeth gwrthrych i’r fuais yn pysgota oddi ar yr arfordir i gyd a fyddwn ni’n anelu i dynnu (scallop) a gorgimwch (prawns). propelor ond nes i eitha joio hwnna! yn Nyfnaint, Cernyw, Ynysoedd y mewn hanner rheiny bob diwrnod Yn ystod y gaeaf mi fyddwn ni’n Dwi’n ffodus nad ydw i wedi profi Sianel, Ffrainc a hynny’n grwtyn ni allan. Mae’r potiau wedi ei gosod pysgota am gragen fylchog, gallwn unrhyw brofiad amhleserus iawn. 6 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020 Wythnos Rydw i ise CORONA ! Cymorth coch ac aur a’r logo Corona yn amlwg arnynt. Cristnogol Yn 1958 fe brynwyd y cwmni gan y ‘Beecham Group’, ond fe gadwyd yr enw Corona ar lein! gyda’r cynhyrchu yn parhau i gael ei ganoli yn Ne Cymru. O dan reolaeth newydd fe Mewn ychydig wythnosau, mae pandemig y gyrhaeddodd Corona gynulleidfa newydd ac Coronafirws wedi creu newid rhyfeddol yn yn ystod y 1960au fe gafodd ei hyrwyddo gan ein cymdeithas. gyfres o hysbysebion teledu. Gyda dyfodiad Mae’r haint wedi effeithio pob rhan o fywyd. yr archfarchnadoedd ddiwedd y 1960au Daeth â dioddefaint ac ansicrwydd i gymaint, a’r 1970au fe newidiodd arferion siopa a yma a thramor, gan wthio’i hun i flaen ein gostyngodd y gwerthu o ddrws i ddrws. Ym meddwl, ein sgyrsiau a’n gweddïau. Ac rydan 1987 newidiodd y cwmni ddwylo eto, gan ddod ni i gyd yn gorfod addasu o’i oherwydd. o dan berchnogaeth Britvic ac fe gaewyd y ffatri Mae eglwysi Cymru hefyd wedi addasu, Ydych chi’n cofio CORONA? Nage, dim y yn Porth. Roedd Britvic yn gwmni anferth sy’n wrth iddynt gael eu cau allan o’u hadeiladu. feirws dydw I ddim ise hwnnw, ond y diod pop berchen ar nifer o gwmniau diodydd meddal Ond mae nifer wedi ymateb i’r her a bellach oedd yn arfer cael ei werthu mewn siopau ar Ewrop, a gydag amser fe gollwyd yr enw ceir gwledd o oedfaon a myfyrdodau ar lein hyd y wlad. Dyna beth rhyfedd, dydw i ddim Corona hefyd. i’n helpu i barhau i addoli. wedi gweld potel pop CORONA mewn siopau Mae hen adeilad Ffatri Bop Corona yn dal i Yn yr un ffordd, mae Cymorth Cristnogol ers blynydde, ac fe es ati i chwilio mâs i ble ma’ sefyll, achos yn y flwyddyn 2000 fe gafodd ei hefyd yn gorfod addasu. Am y tro cyntaf ers fe wedi mynd? throi yn stiwdio gerddoriaeth. Felly, fe allech degawdau lawer, ni allwn gynnal Wythnos Un peth arbennig am botel bop Corona oedd ddweud fod nhw’n dal i wneud ‘pop’ yn y Porth! Cymorth Cristnogol arferol ym mis Mai y ffaith y byddech chi’n cael dwy geiniog nôl eleni. Ond tydi hynny ddim yn golygu ein os byddech chi’n mynd a’r botel nôl i’r siop. bod am wneud dim. Dim ond i chi gasglu digon o boteli gwag ac fe Bydd cyfle i gynnal y gweithgareddau fedrech gael potel lawn am ddim! arferol yn yr hydref, ond mae cyfle i ymuno Cafodd y Cwmni ei sefydlu gan ddau Gymro mewn gweithgareddau ar lein ym mis oedd yn wreiddiol o Sir Benfro, sef William Mai. Mae Trefn Gwasanaeth, Gweddïau a Thomas a William Evans. Roedd eu ffatri fawr Nodiadau Pregeth i gyd yn barod ar ein gyntaf nhw yn Porth yn Nyffryn Rhondda. Enw’r gwefan. Gallwch eu defnyddio ar eich cwmni oedd ‘Diodydd Meddal Bryniau Cymru cyfrifiadur neu ddyfais, neu eu hargraffu ar Thomas & Evans’ ac fe agorodd y ffatri yn 1890 bapur adref. gan frolio peiriannau o’r radd flaenaf a phroses i I’r eglwysi hynny sy’n paratoi oedfaon lanhau’r poteli gwydr yn ddiogel. Roedd hyn yn ar lein pob Sul i’w haelodau, beth am caniatáu i’r poteli gael eu hailddefnyddio ar ôl iddi ddefnyddio’r Trefn Gwasanaeth arbennig sy nhw gael eu dychwelyd gan y cwsmer. Roedd wedi ei pharatoi ar gyfer Sul 10 Mai? Mae’n hwn yn syniad arloesol, a thrueni mawr na fyddai Dyma lun o hen Ffatri Bop ‘Corona’ yn troi o amgylch yr arfer pwysig o olchi dwylo. cwmniau bwydydd presennol yn mabwysiadu’r y Rhondda sydd nawr yn Stiwdio Recordio Bop. Yn ychwanegol bydd gennym un cynllun o ail gylchu poteli gwydr, yn lle tagu’r Ac i orffen ... ddefosiwn dyddiol ar fidio ar ein cyfryngau blaned gyda’r holl boteli plastig! cymdeithasol a chwis ar Facebook i Gymru Syniad gwreiddiol y ddau groser oedd Stori fach wir .. bron? gyfan ymuno ynddo! A does dim yn eich atal gwerthu diod dŵr mwynol a chwrw sinsir o Fel y soniwyd yn yr erthygl ar y cychwyn, roedd i greu eich syniadau codi arian ar lein eich gwmpas y tafarnau. Yn anffodus methiant oedd Cwmni Corona yn cyflogi gweithwyr i fynd o hun. Byddem wrth ein bodd cael dathlu’ch hynny a bu’n rhaid meddwl am gynllun arall. gwmpas i werthu Corona, ac roedden nhw’n syniadau creadigol. Trawyd ar y syniad o werthu o ddrws i ddrws cael comisiwn yn ôl faint o boteli roedden Meddai Cynan Llwyd, Pennaeth Cymorth gan ddefnyddio ceffyl a wagen. O fewn ychydig nhw’n llwyddo i’w gwerthu. Felly, roedd Cristnogol Cymru dros dro, ‘Mae wedi bod fe ddaeth y fenter yn llwyddiant gyda’r cwmni hysbysebu’r pop ar bob cyfle yn bwysig. Mae’n yn wych derbyn negeseuon cefnogol gan yn ychwanegu diodydd blasus oedd yn apelio debyg bod un o’r gwerthwyr brwdfrydig yma ein cefnogwyr tuag at ein chwiorydd a’n at blant, fel oren, dant y llew a burdock, mafon yn flaenor mewn capel. Doedd dim ots pa dasg brodyr dramor, a phobl yn gofyn sut allen a lemonêd. Erbyn troad y ganrif roedd gan roedd e’n ei chyflawni yn y capel roedd e bob nhw barhau i gefnogi Wythnos Cymorth y cwmni dros 200 o werthwyr yn dosbarthu amser yn manteiso ar y cyfle i hysbysebu pop Cristnogol mewn cyfnod mor anodd. diodydd Corona mewn wagenni â cheffylau Corona. Os oedd e’n gwneud y cyhoeddiadau, ‘Rwy’n gobeithio’n fawr y byddwch ledled Cymru. y diolchiadau neu gweddio fe lwyddai bob yn gallu ymuno yng ngweithgarwch yr Yn gynnar yn y 1920au penderfynodd y amser i sôn am y pop. Wythnos ar lein ym mis Mai, wrth inni cwmni ail-frandio ei diodydd meddal a dewis Roedd y gweinidog wedi laru ar hyn. Dyma gynnig adnoddau arbennig i’ch helpu i yr enw ‘Corona’. Dyfeisiwyd logo yn cynnwys hi’n dod yn ‘Gyfarfod Dechrau’r Flwyddyn’ yn y weddïo a chodi arian dros y rhai a effeithir saith potel i gynrychioli coron gan ddefnyddio’r capel a dyma’r gweinidog yn gofyn i’r blaenor gan dlodi. gair ‘corona’ sef y Lladin am coron. Roedd y yma am ddewis, a chyhoeddi’r emyn gyntaf ‘Nid yw cariad yn darfod byth. Mae’r brand yn hynod o lwyddiannus ac fe ehangodd ar gyfer y gwasanaeth. Roedd y gweinidog yn Coronafirws yn ein heffeithio i gyd. Ond ar draws De Cymru. Ar ei anterth roedd gan y teimlo’n ffyddiog o’r diwedd na fyddai gan y mae cariad yn ein huno i gyd. Gadewch inni cwmni 82 Canolfan ddosbarthu a phum ffatri blaenor ddim cyfle i sôn am y pop enwog. i gyd uno dros Wythnos Cymorth Cristnogol yn Porth, Tredegar, Pengam, Maesteg a Pen-y- Dyma’r blaenor lan i’r sedd fawr ar ddechrau’r a sefyll mewn undod dros y mwyaf bregus bont ar Ogwr. gwasanaeth i gyhoeddi’r emyn gyntaf gan yn ein byd.’ Erbyn y 1930au fe gafodd y wagenni a ddweud: Cewch hyd i’r wybodaeth ddiweddaraf dynnwyd gan geffylau eu dileu’n raddol ac “Gawn ni ddechrau’r oedfa drwy ganu Emyn a’r adnoddau ar ein gwefan - https://www. fe ddaeth loriau yn eu lle. Roedd y loriau yn Rhif 752 …. Corona eto’r flwyddyn hon…… ” christianaid.org.uk/get-involved-locally/ drawiadol am eu bod yn sefyll allan yn eu lifrai Aled Evans wales/coronafirws RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 7

Trisant

Emyn fuddugol Eisteddfod Nodiadau Natur Swyddffynnon 2020 Emyn ar gyfer ‘Priodas’ (Mesur 8/7) gan Ann M. Davies ac Ian Sant (Ffotograffydd)

Heddiw fe ddaeth dau mewn cariad Ymddiheuriadau am y gnau llynedd a byddai yn ger ein bron wrth allor Duw. gaeafgwsg mis diwethaf – wedi dda o beth petai digon Wedi dod i glymu cwlwm colli’r trem ’rwy’n ofni. Erbyn i fodloni’r genawes heb nas datodir tra bônt byw. i fi ddeffro roedd natur wedi iddi orfod ysbeilio nythod Os bydd stormydd ar y siwrne cerdded yn ei blaen – y Milfyw adar bach. a gofidiau yn eu gwaith, wedi codi yn y caeau ac ar y Syndod arall yw gweld Cynnal hwy, rho ffydd i goncro lawnt; a ffrwydrodd y blagur ar y ambell gneuen yn y pob anhawster ar y daith. coed a’u troi yn wyrdd dros nos. ddaear a’r gwreiddyn Er hynny roedd dail y dderwen yn tyfu allan ohoni. Mae Ar eu haelwyd rho arweiniad, yn ddigon prin i’r ffotograffydd hwnnw mor feddal ac boed addfwynder rhwng y ddau. gael llun da o’r Barcut Coch ar eto mae wedi llwyddo i Arwain hwy i rannu’r beichiau, ei nyth – yr un nyth flwyddyn ar rannu’r gneuen yn ddwy, heb un weithred ffals na gau. ôl blwyddyn. Yn ystod y tymor heb na dant na chyllell, Gad i’th fantell gynnes ddisgyn, wyna, sydd wedi bod yn garedig ac yn barod i dyfu’n gan roi lloches rhag pob loes. eleni i’r rhai sy’n wyna allan, goeden Gollen newydd. Bydded grym dy ddylanwadau mae bwyd parod ar y caeau. Gwyrthiol yw grym yn eu dilyn drwy eu hoes. Rhyfeddod oedd gweld un o’r bywyd – yr un grym a pâr yn cario llinyn o frych dafad gofiwyd gennym adeg y Aled M Evans yn ôl i’r nyth i’w gymar. Pasg anarferol hwn eleni. Trisant Ar y nawfed o fis Ebrill denodd Mae yna dipyn mwy yr haul fi allan i’r lôn i weld sut o eistedd o gwmpas oedd y penbyliaid yn ymdopi wedi bod yn ddiweddar gyda’r pwll oedd yn raddol ond mae gan hynny ei sychu. Croesawyd fi gan ganiad fanteision hefyd. Rydw i un o’r adar mudol yn yr helygen wrth fy modd yn eistedd – Telor yr Helyg. Ar ei bwys yn edrych allan ar y roedd dau geiliog ac iâr o’r Gwybedog Brith cwm godidog yma ar ddiwedd dydd a gweld yn cystadlu gyda’r Titw Tomos am y bocsys y cysgodion yn ymestyn ar draws y caeau. Un nythu. Mae wastad yn wefr i weld a chlywed yr noswaith, wedi i’r rhan fwya’ o’r adar ddiflannu adar bach yma ac ystyried y siwrne hir maen i’w clwydi hwyrol, dyma hedfanwr bach arall yn nhw wedi ei chyflawni i gyrraedd Cymru fach. ymddangos. Roedd yn rhaid i hwn weithio ei Efallai fydd mwy ohonyn nhw yn goroesi eleni adenydd yn go galed ond gallai newid cyfeiriad os na fydd cymaint o’u hela mewn rhwydi yn ar amrantiad. Daeth un arall i gadw cwmni iddo digwydd yn Ewrop ar eu taith yma. Ar y degfed ac un arall. A dyna berfformiad ges i wedyn! o’r mis, bron yn union yr un fath a llynedd, Ai cas neu gariad oedd y rheswm wn i ddim, cyrhaeddodd un Wennol. Dim ond pasio heibio ond dechreuodd dau o’r Ystlumod bach yma wnaeth hi a finne’n digwydd bod yn y lle cywir gwrso ei gilydd o flaen fy llygaid gan droi a ar yr amser cywir i’w gweld hi. Llynedd roedd throelli dros y to a thros y cae. Rhyfeddwn, wedi taro heibio ddau ddiwrnod ynghynt. oherwydd eu cyflymder, na fydden nhw wedi Edrych ymlaen yn awr at weld y gweddill yn taro yn erbyn rhywbeth ond roedden nhw yn cyrraedd a gwrando am ddeunod clir y Gwcw a rhy ddawnus i hynny. Mae ganddyn nhw system gweld fflach y Tingoch ar y llidiart. radar effeithiol iawn ac ar hwnnw maen nhw Mae gen i ofn fod y Fronfraith wedi bod yn dibynnu i ‘weld’ eu ffordd ac unrhyw rwystr braidd yn rhy frwdfrydig yn nythu – mae’n sydd arni. Mae’n rhaid ei fod yn gweithio yn eistedd ar y nyth ers o leiaf yr ail ar hugain o gyflym tu hwnt gan fod angen i’r signal gael ei Fawrth. Mae’r nyth yn weddol isel ar goeden ddanfon a dod nôl cyn gallu amgyffred pa mor gydag ochr o lôn sy’n mynd ar i lawr yn y coed bell mae wedi dod. Wrth weld y ddau yn cwrso a dim ond ambell frigyn o Wyddfid sy’n ei mor gyflym roeddwn i yn disgwyl gwrthdrawiad CARPEDI chuddio. Rwy’n ofni bydd yr hen wiwer lwyd unrhyw eiliad – ond nid felly y bu! Nid oedd neu Sgrech y Coed yn gweld cynnwys y nyth gen i syniad pa fath o Ystlum oedd yno, dim K&M fach yna yn rhy gyfleus i’w hysbeilio – amser a ond yn tybio mai o dan ein to ni a drws nesa Ffôn: ddengys. Ar Ebrill y pedwerydd ar ddeg roedd oedden nhw wedi dod, gan fod eu hôl yno yn 01974 251656 y Fronfraith yn sefyll ar ymyl y nyth – efallai fod blaen. Mae gan gymydog offer sydd yn gallu cywion yno ond wiw i fi fusnesa. gwrando ar y gwichiadau radar, ac fel cân yr Ken: Ar y lôn laswelltog sy’n arwain at y coed, adar, mae gan bob un ei batrwm ei hunan. 07970 045129 yng nghanol y Briallu melyn a pinc a’r Briallu Mae’r amrywiaeth sydd mewn natur bob amser Mair, mae olion y wiwer. Rywsut mae’n gallu yn fy rhyfeddu, petai ond am y gwahanol fathau Meirion: darganfod ble mae cneuen collen wedi ei o wyrdd yn y dail ar y coed a’r llwyni; a’r melyn 07811 479791 chladdu ac yn twrio twll bach i’w thynnu allan. ar yr Eithin, y Dant y Llew, y Briallu, Briallu Mair, Yna mae’n hollti’r gneuen yn daclus yn ei Briallu Tal (croes rhwng Briallu a Briallu Mair), GWASANAETH hanner gyda’i dannedd miniog a gadael y ddau Llygad Ebrill, Cennin Pedr, Blodau’r Fagwyr a GWERTHU ddarn ar bwys y gladdfa. Roedd cnwd go lew o botwm bol Llygad y Dydd – gwledd o liw. A GOSOD 8 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Enillodd Glesni Morri, Maenelin isaf, Gwrthdarofy mod i wedi rhoi ychydig o bwysau arno ond wythnosau nesaf yn mynd i fod yn anodd. Mae’r Llanddeiniol dlws Trystan Maelgwyn yn doeddwn i ddim yn meddwl y byddai neb yn arholiadau pwysig yn dechrau. Dyw mam heb Eisteddfod Ysgol Gyfun Penweddig eleni. Y sylwi ond nawr mae’r ddelwedd yn y drych son dim amdanyn nhw. Mae Mari yn gwrthod testun a osodwyd oedd Gwrthdaro. Diolch yn dangos popeth. Felly ddyddiadur bach gadael i mi fynd i adolygu gan bod angen help iddi am ei ddanfon atom i’w gynnwys yn y dwi am geisio colli ychydig o bwysau gan arni gyda’i chywaith cymraeg. Dwi di dweud DDOLEN. Mwynhewch ddarllen Rhan 1. Mi ‘droi rhywbeth negyddol yn rywbeth positif’, wrth Trystan i’w helpu ond mae e wastad tu fydd yr ail ran yn ymddangos yn y rhifyn nesaf. fel byddai mam yn fy annog byth a beunydd allan, boed wynt neu law, yn chwarae rygbi neu i wneud. Mi gerddais adref o’r ysgol heddi a bêl-droed gyda’r bechgyn lawr y stryd. Pobl Gwrthdaro mynd yn syth i’r ganolfan hamdden. Nofiais am posh ydyn nhw ti’n gweld. Ni’n byw yn ardal Dydd Llun, yr wythfed o Ebrill ddwy awr. Roeddwn yn teimlo’n hapusach a fwyaf ‘posh’ y dre a ma pawb yn gweud ein bod Wel am ddiwrnod ofnadwy! Dwi erioed wedi dwi wedi penderfynnu gwneud hyn bob nos i yn byw mewn ‘mansion’. Mae’r bechgyn drws bod mor embaras! Dechreuodd y diwrnod golli ychydig o bwysau. Nawr dwi wedi blino’n nesaf yn mynd i ysgol breifat yn Llundain. Mond yn iawn, wel, yn well na iawn. Dechreuodd lân felly nos da ddyddiadur bach x 13 a 15 ydyn nhw! Byddwn i byth yn gallu mynd y diwrnod yn arbennig! Cefais bedair gwers i fyw mewn ysgol. Mae mynychu’n ddyddiol yn rydd lle nad oedd gwaith wedi’i osod. Roedd Dydd Llun, y pymthegfed o Ebrill ddigon i mi a byddai pawb yn yr ysgol wedi cael Cêti, Elliw, Gwydion, Ywain a mi yn chwarae Waw! Na welliant! Dwi wedi colli 5 pwys digon o Trystan a’i jôcs a’i dantryms ddiddiwedd. pêl-droed ym mlaen y dosbarth gan nad yn barod a dwi’n teimlo gymaint iachach. Reit, rhaid i mi fynd i neud swper. Salad heno. oedd dim byd gwell hefo ni i wneud. Mae’r Dwi’n bwyta’r un maint a dwi’n colli pwysau! Nos da x merched yn fy nhosbarth I i gyd y tu hwnt o Mwynheiais yr ysgol heddi er bod gwaith i ferchetaidd yn fflyrtio a phob bachgen dan wneud ym mhob gwers. Dwi’n dal yn mynd Dydd Llun, y cyntaf o Fehefin haul. Wir i ti ddyddiadur bach! A saeson yw’r i nofio a dwi wir yn teimlo’n fwy hyderus. I AHHHHHH!! Blincin arholiadau!! Mae’r holl bechgyn hynny i gyd, sy’n gwrthod siarad gair fod yn onest gyda ti dyddiadur, mae gwneud adolygu yn gwneud i mi fynd o ngho! Dwi wir o Gymraeg. Mae hynna’n fy ngwylltio I yn ymarfer corff yn gwneud i chi deimlo’n fwy wedi rhoi fyny nawr. Dwi’n ceisio fy ngorau llwyr. Os siarada’i a nhw’n Gymraeg, byddant ffres. Mae’n swnio’n wirion ond mae’n wir! glas i adolygu ond mae popeth yn mynd mas yn fy ateb yn saesneg ac yn gwneud hwyl ar Dwi’n cysgu llawer gwell ac erbyn y bore dwi’n drwy’r ffenest pan mae’n dod i’r arholiad. Does ben yr iaith gan ddweud i fod i’w glywed “ like deffro’n syth ac yn barod i fynd i’r ysgol. Os dim awydd bwyd arna i o gwbl. Mae cegaid a nail being torn across steel” neu rywbeth nad dwi’n mynd i nofio dwi’n mynd i’r gym. o dost yn fy llenwi yn y boreau. Mae ysgol y fel “ can you check if my ear is bleeding Dyw mam ddim yn sylwi mod i’n gwneud diwrnodau yma’n un arholiad ar ôl y llall ac because I heard something horrible”. Nhw a’u ymarfer corff achos dyw hi ddim adre o’r mae’r athrawon i gyd yn meddwl byddai’n blincin saesneg! Os nad ydyn nhw’n deall y Ysbyty tan 7. Doctors ti’n gweld. Dim amser gwneud yn wych. Wel mi ga nhw siom ym mis Gymraeg ewch i ysgol saesneg yn lle. Dyna i ddim byd! Ond dwi ddim yn poeni. Dwi’n Awst. Dwi ddim yn gwybod beth sy’n bod ond pam mae Cêti, Elliw, Gwydion ac Ywain yw gorfod bod adref bob nos cyn 5:45 achos dwi methu canolbwyntio rhagor. Mae mam yn fy ffrindiau I. Y Welshies ma nhw’n ein galw dwi’n gorfod casglu fy chwaer fach Mari o’r gofyn i mi sut mae nhw’n mynd a dwi’n gweud ni achos ni yw’r unig bobl sy’n dewis siarad clwb ar ôl ysgol. Ac wrth gwrs dwi’n gorfod ei bod nhw’n mynd yn dda. Dwi methu dweud Cymraeg yn y dosbarth. Ta waith, nôl at be gwneud yn siwr bod Trystan wedi cerdded y gwir. Dwi ddim eisiau iddi wybod. Mae nath neud fy niwrnod yn wael. Gwers 5, roedd adref o’r ysgol yn barod. Er i fod e mond dwy Trystan yn gwybod y gwir ac mae e wedi callio ein hathrawes chwaraeon yn sâl felly gwneud flynedd yn iau na fi, mae e’n llawn drygioni a ryw ychydig. Yr unig ffordd dwi’n medru dianc chwaraeon gyda’r bechgyn oedd yr unig wastad yn mynd i drwbwl yn yr ysgol. Wel, i o bopeth yw i fynd i nofio. Dwi’n nofio a nofio opsiwn. Doeddwn I ddim yn becso o gwbwl, fod yn onest, ni’n eithaf tebyg. Mynd i drwbwl a nofio am oriau. Dwi’n nofio tan fy mod yn ………… wel tan i hyn ddigwydd. Roedd pawb oedd un o fy hoff bethau ym mlwyddyn saith, mynd yn sâl ac ar ôl hynny dwi’n teimlo’n well. yn y flwyddyn yn sefyll tu allan i’r ystafelloedd wyth a naw ond nawr dwi’n ceisio peidio Ond, bob tro dwi’n edrych yn y drych, dwi’n newid tra roedd Mr Thomas yn gwneud y gan bod arholiadau TGAU yn nesau. Ond mynd yn fwy a fwy. Mae nghoesau’n dew dew gofrestr. Wrth i mi sefyll, sylwais fod Rosie, weithiau mae’n rhaid gwneud rhywbeth i fel boncyffion coed derw ac mae fy ngwyneb ‘arweinydd’ grwp y merched merchetaidd yn yrru’r athrawon cyflenwi yn benwan! Ac am yn edrych yn anferthol. Mae fy mol fel ‘beach pwyntio a chwerthin arnaf i. Anwybyddais ei ryw reswm, Trystan a fi yw’r brawd a chwaer ball’. Dwi’n crio’n aml. Dwi ddim yn deall chwerthin plentynaidd ond wrth i ni gerdded mwyaf adnabyddus yn yr ysgol gyfan. Siwr pam dwi’n edrych fel hyn. Dwi wedi gwella i’r caeau,a chriw o fechgyn yn ein dilyn, dyma o fod achos ein hymddygiad chwareis, neu yn chwaraeon a fi yw’r cyflymaf yn rhedeg Rosie a’u ffrindiau yn dod draw a throi ataf a achos bod mam yn ddoctor a dad yn gweithio yn y flwyddyn a dwi dal yn edrych fel hyn! dweud “Elan the michellin man”. Do ni ddim yn y Lluoedd Arfog. Dwi’n gweld eisiau dad. Dwi’n hyll a thew a does neb yn sylwi. Mae yn deall ar y pryd. “Be ti’n feddwl” atebais. Mond unwaith y flwyddyn dwi’n gweld e a fy ffrindiau yn ceisio cael fi i fwyta ond dwi’n “Well you know, you’re like the michellin man”. gall unrhywbeth ddigwydd iddo fe. Pan mae methu. Dwi eisiau ond dwi’n methu. Mae fel Suddodd fy nghalon yn syth. Doeddwn I ddim e gartref, mae mam mewn hwyliau gwych, petai fy nghorff a fy ymennydd yn cwmpo mas yn gwybod sut I ymateb. “Leave her alone you mae pawb yn hapus a bob nos Wener mae a dwi’n credu bod Elliw yn deall. Dywedodd hi green haired witch.” gwaeddodd Elliw. Dwi’m e’n mynd i hyfforddi rygbi gyda phlant y dref. wrtha i bod eu chwaer hi Rebeca wedi mynd yn credu mod I’n dew, dwi’n pwyso rywbeth Rhaid mi fynd ddyddiadur, mae Mari yn crio drwy yr un fath o frwydr. Ond mi ddaeth hi nôl yn debyg i bawb arall, bydde ni’n gweud, maint a Trystan yn chwerthin. Disastyr! Ond na ti’n i fwyta ar ôl ychydig wythnosau. Ond dwi ddim chwech neu wyth ym mhob dilledyn. Torrodd nheulu unigryw i! x eisiau bwyta gormod rhag ofn i’r anghenfil yn y geiriau Rosie fel cyllell drwy fy nghalon. drych chwyddo’n fwy o faint. Mae chwaraeon Rhedais yn ôl i’r ystafelloedd newid a edrych Dydd Llun, y cyntaf o Fai yn gwneud i mi deimlo’n hapus yn enwedig yn y drych. A dyna pryd gweles I, y fi go iawn. Dwi ddim yn gwybod be i wneud. Dwi heb golli rhedeg traws gwlad. Ond dwi’n teimlo’n fwy Yr Elan dew. Mae’n rhaid i mi wneud rhywbeth dim pwysau o gwbwl ers pythefnos!. Yn ôl y blinedig nawr ar ôl nofio. Dwi eisiau bwyta i golli’r pwysau yma ddyddiadur bach. Er i’m wê, mae’n gwbwl normal i hyn ddigwydd. Ond nawr, ond dwi’n gwybod byddai’n mynd yn ffrindiau ddweud “ dwyt ti ddim yn dew” “ti yn ôl un ffynhonnell, un ffordd i leihau pwysau sâl yn syth ar ôl ei fwyta. Rhaid i mi fynd nawr yw un o ferched teneuaf y flwyddyn”,mae yw i dorri lawr ychydig ar y prydiau bwyd. Felly, i wneud fy ngwaith cartref add gref er mwyn geiriau Rosie yn atseinio drwy fy mhen. Efallai dyna be dwi am wneud. Dim sothach. Mae’r cadw Miss Davies yn hapus. Hwyl fawr x RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 9

Trefenter Cyfle i wella eich

“Cadwch yn ddiogel, daw eto haul a’r fryn”. Oedd yn pori yn gytun, sgiliau digidol trwy Ar y comin gyda’i gilydd Genedigaeth Heb na chlawdd, na chlwyd na ffin. gyfrwng y Gymraeg ac Llongyfarchiadau i Derrick a Hazel Pugh Jones, Plas y Bryn ar ddod yn ddatcu a mamgu am y Cymdeithaswyr werin bobol o gysur eich cartref chweched tro. Ganwyd merch fach ddechrau’r Siaci’r Gôf a Ned y Crydd, mis i Kieron a Sasha. Dymuniadau Gorau. Mewn tai unos glân gwyngalchog Yn ystod yr amser digynsail hwn, mae Oedd y rhain a llawr o bridd; cynhyrchu a dosbarthu digidol wedi dod yn Pen blwydd Arbennig Gweithio’n galed gyda’i gilydd ‘ffordd o fyw’ i’r mwyafrif ohonom gyda bron Pen blwydd hapus a dymuniadau gorau i Marian Ysgwydd un yn helpu’r llall, pob cyfathrebiad cymdeithasol a phroffesiynol Hamer, Bryncewyll ar ddathlu ei 65 mlwydd Roedd brawdgarwch a ffraethineb yn cael ei gynnal trwy sianeli digidol. oed. Nid oedd yn gallu dathlu “Marian-Style” Oll yn rhan o’r Mynydd Bach. Cyn argyfwng Coronafeirws, derbyniodd oherwydd amgylchiadau y Covid-19 yma, ond prosiect Cynhyrchu Cyfryngau Uwch gyllid rwy’n siwr bydd yna ddathliad go fawr cyn Tir y goron oedd i’w werthu gan Gronfa Gymdeithasol Ewrop trwy gynted a phosib. Daeth yn hysbys ger eu bron, Lywodraeth Cymru i gefnogi busnesau a Yn ymestyn naw can gyfer sefydliadau Cymru i aros ar flaen y gad o Diolch O Benhebrysg at Waungron; ran datblygiadau yn y diwydiant digidol a Dymuna Ann Jones, Tynddraenen ddiolch yn Ond ni allai’r werin bobol chyfryngau. Prif amcan y prosiect hwn yw fawr iawn i bawb am y cardiau a’r rhoddion Fforddio’i brynu un ac un, cefnogi cwmnïau a sefydliadau Cymru trwy a dderbyniodd ar achlysur ei phen blwydd Penderfynwyd yn un cwmni ddarparu hyfforddiant rhad ar dechnoleg arbennig yn ddiweddar. Mae’n gwerthfawrogi’r Brynu’r cyfan yn gytun. a datblygiadau newydd yn y meysydd cyfan. cynhyrchu digidol a chyfryngau. Gwawriodd fore yr arwerthiant Ychydig a feddyliom y byddai’r fenter Penblwydd y Postmon Aethant oll yn wyllt o’i co’, hyfforddi arbenigol hon yn dod yn hanfodol i Hoffem fel cymuned eang ddymuno Pen Pan y gwelwyd Sais yn cynnig helpu busnesau a sefydliadau i amddiffyn eu Blwydd Hapus iawn yn 60 oed i Kevin Williams Ochor draw i Siaci’r Go’; hunain rhag effaith argyfwng Coronafeirws. ein postman rhadlon. Mae Kevin yn fwy na Anghysurus bu ei groeso Trwy gydweithio gyda Phrifysgol phostman, mae’n ffrind ac yn gymwynaswr Ac roedd llawer gwaeth i ddod, Aberystwyth, cyflwynir ein hyfforddiant mewn o fri. Mae wastad yn llawn sbort a llawn Dim ar chwarae bach mae Cymro fformat hyblyg sy’n ymateb i’r diwydiant ac newyddion. Mae’n well na unrhyw raglen Yn rhoi fyny beth sydd fod. sy’n galluogi i fyfyrwyr weithio trwy ddysgu o newyddion neu phapur dyddiol. Os nag yw bell â chymorth i ddiweddaru eu gwybodaeth Kevin yn gwybod wel dyw y newyddion ddim Prynu wnaeth y Sais bach beiddgar dechnegol, gwreiddio diwylliant ymchwil yn gwerth ei glywed!!!! Yng nghanol yr amser Yr holl ddaear iddo’i hun, y gweithle ac, os dymunant, weithio tuag at tywyll a phryderus yma mae cael cwpwl o eirie Cafodd ochor yr arwerthwr gymwysterau ôl-raddedig wedi’u teilwra i (o bell) gyda Kevin yn gwneud byd o les i’r rhai Gan mai Sais oedd ef ei hun; anghenion eu diwydiant. Gan fod y cynllun hynny sydd yn gorfod hunan ynysu ar ben Daeth â llu o weithwyr cryfion wedi cael cefnogaeth Cronfa Gymdeithasol eu hunain. Felly mwynha dy ben blwydd Kev. Codi cloddiau yn eu hyd, Ewrop trwy Lywodraeth Cymru gallwn gynnig Bydd rhaid i ti aros cyn mynd bant ar dy wylie i Ond ni chai y cloddiau lonydd hyfforddiant ar lefel Meistr i fusnesau / ddathlu. Caent eu tynnu lawr i gyd. gweithwyr ar gyfradd â chymhorthdal mawr o £165.00 y modiwl fesul gweithiwr - mae Y Sais Bach Bu yn ryfel bythgofiadwy modiwlau o’r lefel academaidd ac arbenigedd Gan ei fod yn ddau gan mlynedd ers i Augustus Roedd y sgarmes ddydd a nos, hyn fel arfer yn costio hyd at £1000 felly mae Brachenbury, Y Sais Bach, droedio Y Mynydd Bygythiadau, tân a therfysg hwn yn arbediad sylweddol. Gellir cyflwyno’r Bach, Trefenter roeddem yn meddwl ei fod Seiniau’n glir uwch waun a rhos; modiwlau trwy gyfrwng y Gymraeg, y Saesneg yn addas i ddanfon y gân ganlynol o waith Cafodd tŷ’r Sais Bach ei losgi neu’n ddwyieithog. y diweddar Betty Davies, Tynddraenen, A sefyllfa aeth yn waeth, Dyluniwyd ein rhaglen sydd ar-lein i raddau atoch. Cyfansoddodd y gân yma gogyfer â Nes o’r diwedd gorfod iddo helaeth i ganiatáu i fyfyrwyr astudio heb yr chynyrchiad oedd gan Yr Arad Goch i blant Ffoi yn ôl o ble y daeth. angen i gymryd amser allan o’r gwaith ac ysgolion cynradd nôl yn y nawdegau. Mae’r gân mae’n ddigon hyblyg i ffitio astudio o amgylch yn adrodd hanes Rhyfel Y Sais Bach ac yn mynd Do, fe ddaeth ‘rhen Brachenbury gwaith ac ymrwymiadau eraill. ar y dôn Deio Bach. Dros glawdd offa’n glamp o ddyn, Un o’r sefydliadau sydd eisoes wedi Gyda’r bwriad yn ei galon cymryd mantais o’r cynnig hwn yw Llyfrgell Hanes Rhyfel Y Sais Bach (Alaw – Deio Bach) I wneud teyrnas iddo’i hun; Genedlaethol Cymru, fel yr eglura Annwen Nawr gyfeillion teg a hawddgar Ond ni chai y Sais ffroenuchel Isaac, Rheolwr Adnoddau Dynol y Llyfrgell: Fe gewch hanes nawr ar gân, Ddarn i aros dan ei draed, “Rydyn ni’n ymwybodol bod angen hyrwyddo Am ryfela hanesyddol Roeddynt hwy y werin bobol ein gweithgareddau drwy amrywiaeth o sianeli Na fu ‘rioed ei bâth o’r blaen; Oll yn ffyrnig am ei waed. digidol ac mae’n ddisgyblaeth sy’n esblygu’n Yn hen ardal deg Trefenter barhaus. Mae’r cyfle hwn i hyfforddi yn rhoi Mewn unigrwydd moelni iach, Credwn fod na ddarlun heddi, gwell offer a sgiliau i’n staff er mwyn iddyn nhw Fe ddaeth Sais i fygwth clemio O’r hen hanes gynt a fu, allu hyrwyddo gwaith y Llyfrgell ar blatfformau Werin dlawd Y Mynydd Bach. ‘R un yw’r hanes, ‘r un yw’r stori digidol mewn ffordd fwy creadigol ac arloesol, Heddiw yn ein dyddiau ni; ac mae hefyd yn cyfrannu at eu datblygiad Ar y mynydd roedd y werin Oes, mae pryder yn ein calon, personol parhaus”. Bron dwy ganrif faith cyn hyn, Oes, mae gofid am ein tai, Am ragor o wybodaeth am y rhaglen a’r meini Pawb a’i deulu’n ceisio cadw Mae gwythïen pen y mynydd, prawf cymhwyso, cysylltwch â’r tîm Cynhyrchu Dau ben llinyn llac yn dynn; Yn ein gwaed ni yn parhau. Cyfryngau Uwch ar 07939 203938 neu ccu- Geifr, defaid, buwch a mochyn Betty Davies, Tynddraenen. [email protected] neu ewch i: amp.aber.ac.uk. 10 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Llanddeiniol Marwolaeth gan Beti Griffiths Trist yw gorfod cofnodi marwolaeth Menna Aros i feddwl Davies, Wrecsam [Menna Glancarrog]. Yn briod â’r Parch Gwynfryn Lloyd Davies, Mae’r wythnosau diwethaf yma wedi siglo Anwylant ruddiau creithiog symudodd y ddau i sawl ardal cyn sefydlu yn pob un ohonom ond ar y llaw arall cawsom Sychant friwiau gwaedlyd Wrecsam. Yno y magwyd y ddwy ferch, Nia a gyfle i brofi’r natur ddynol ar ei gorau ac Heb ofni baeddu eu dillad gorau: Bethan. Mwynhaodd Menna iechyd da i fedru ar ei gwaethaf. Diolchwn am ymroddiad y parhau i fyw yn ei chartref - gyda’r merched Gwasanaeth Iechyd yn ogystal â dyfalbarhad Curant ar ddrws cymydog oedrannus gerllaw. Bu farw yn sydyn gan ddwyn yr holl weithwyr a gymerwn mor ganiataol. Pan fydd y llenni heb eu tynnu, atgofion lu, hiraeth a chwithdod ar ei hôl i’w Mae Bernard Shaw yn un o’i ddramâu yn Cariant negeseuau pan fydd yr eira’n lluwchio dwy chwaer Iona a Rhiannon a’r teulu. sôn fod cyfraniad y dyn sy’n casglu sbwriel A chodant galonnau pan syrth y cenllysg, Estynnwn fel ardal ein cydymdeimlad a ar strydoedd dinas Llundain yn cyfrannu Hwy, O Dduw yw ein cysgod mewn storm. theulu Glancarrog yn eu profedigaeth. llawn gymaint at iechyd y trigolion ag y mae Llawfeddyg galluocaf Harley St. Tipyn o Brodiaist eu mentyll a thangnefedd. ddweud! Rydym i gyd mor ddibynnol ar ein Molwn Di am iti eu geni i’n daear. gilydd. Mae rhai ohonom sydd wedi cael ein magu Dy weithwyr tawel Di, ein Tad, yn y gymdeithas glos wledig yn hen gyfarwydd Sy’n esmwytháu llwybr eu plentyn methedig â’r ysbryd cymwynasgar, cymdogol a thawel Yn llawen o ddydd i ddydd, O’r gegin a gwneir y cyfan heb chwennych clod na Heb deimlo caethiwed; chyfri’r gost. Maent fel bordydd wedi’u hulio gan Mair Jones, Trem y Môr Enillodd Mrs. Alice Evans y wobr gyntaf yn A chariad, amynedd ac ymroddiad parhaus. yr Eisteddfod Genedlaethol rai blynyddoedd Danteithion o’th stordy di, eu Cynhaliwr. Tatw Pob yn ôl am gyfansoddi salm gyfoes i ‘Weithwyr 4 Taten Bob Tawel Duw’. Mae’n werth ei darllen ac mae Hwy yw llawenydd a harddwch bro, 2 owns o fenyn mor addas y dyddiau hyn. Hwy sy’n iro olwynion cymdeithas Ychydig o laeth A’u cadw i droi’n esmwyth 1 wy bach ‘Ti, Arglwydd, a’u creodd hwy, Yn enw Dy Fab. 1 llwy de o berlysiau cymysg Y rhai sy’n anelu at gymdeithas glos: 2 owns o gaws wedi’i gratio Y rhain sy’n sychu chwys o dalcen poeth, Mae eu hosgo’n wylaidd, eu ffydd yn gynhaliol, Halen a Phupur Neu ddagrau o lygaid y galarus A’u lleferydd mor addfwyn ag awelon y A’u hancesi eu hunain: gwanwyn, Pobwch y tatw yn y ffordd arferol, a Llawenhawn yn eu cwmni. GWYN FYD DY WEITHWYR TAWEL DI’. phan fyddant wedi oeri ychydig, torrwch Beti Griffiths yn eu hanner. Tynnwch y tu fewn allan a’i roi mewn bowlen. Ychwanegwch y llaeth, wy, perlysiau cymysg a’r caws a’u cymysgu’n dda. Llanfihangel-y-creuddyn Rhowch yn ôl yn y tatw a halen a phupur drostynt, pobwch yn y ffwrn am 15 munud ar wres 200ºC / Nwy 6.

GOLCHDY LLANBADARN LAUNDERETTE CYTUNDEB GOLCHI . CONTRACT WASHING GWASANAETH GOLCHI . SERVICE WASHING DUFET MAWR . KING SIZE DUVETS CITS CHWARAEON . SPORTS KITS FFON:- 01970612459 Bu plant Llanfihangel yn addurno wyau Pasg a’u harddangos tu allan i’r Ffarmers JEAN JAMES (Caitlin drefnodd hyn). RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 11

O’r Archif

PORTREAD Y MIS Alun R Edwards

Ymddangosodd y portread yma yn Y blynyddoedd 1941 - 45 yn gweithio gyda’r Chaefyrddin a hynny mewn blynyddoedd DDOLEN, ddeugain mlynedd yn ôl, ym mis Gwasanaeth Tân, yn bennaf yng Nghaerdydd. economaidd anodd wedi ad-drefnu Ebrill 1980. Newid go syfrdanol i lanc o’r wlad oedd mynd llywodraeth leol yn 1974. i weithio yng nghanol berw dinas yn nyddiau Go brin fod angen cyflwyno Alun R. Edwards rhyfel. Bu’n brofiad gwerthfawr, serch hynny, ARLOESWR i unrhyw un o ddarllenwyr Y Ddolen, mae’n oherwydd fe’i hapwyntiwyd yn drefnydd Os oedd stad llyfrgelloedd Cymru yn byr enw teuluol yma yng Ngheredigion a thrwy grwpiau trafod i weithwyr gwasanaethau tân dila yn 1950 felly hefyd gyflwr cyhoeddi yn Gymru gyfan. I Gardis cefn gwlad ef yw’r gŵr De Cymru. yr iaith Gymraeg. A dyma’r ail faes lle bu a ddygodd ddiwylliant llyfrau a chasetiau at Golygai hyn deithio rhwng gorsafoedd tân Alun Edwards yn arloeswr digyffelyb. stepen eu drws. Ef hefyd a ddatblygodd raglen y cymoedd yn ysgogi gweithwyr i ffurfio’n Gellid llunio catalog maith o’r cynlluniau y o weithgareddau diwylliannol amrywiol a grwpiau i drafod pob math o broblemau bu ef yn foddion i’w cychwyn ac yn wir, restr difyr ar eu cyfer bob gaeaf ers ugain mlynedd cyfoes. Cafodd flas ar drafod pobl a gwyntyllu o’r sefydliadau y gellir dweud mai ef fu’n a mwy, rhaglen sy’n cynnwys rhywbeth at syniadau a denwyd ef yn arw at waith bennaf gyfrifol am eu dwyn i fodolaeth - y ddant pawb – plant ysgolion cynradd ac cymdeithasol. Bu ond y dim iddo fynd yn Cyngor Llyfrau Cymraeg, Coleg Llyfrgellwyr uwchradd, aelodau ysgolion Sul, mudiadau swyddog prawf ar ddiwedd y rhyfel ond nôl i’r Cymru, gweithgarwch cyhoeddi’r Cyd ieuenctid, grwpiau o oedolion o bob math a Llyfrgell Genedlaethol yr aeth i drafod llyfrau. Bwyllgor Addysg Cymreig a’r cyngor myrdd o gystadleuthau i unigolion. Mae’n ŵr Ysgolion Sul. Y mae angen cyfrol, a chyfrol a gyfrannodd yn helaeth tu hwnt i ansawdd LLYFRGELL CEREDIGION faith fydd hi, i adrodd sut y bu i’r gŵr hwn y bywyd Cymraeg yng Ngheredigion er pan Ar ddiwedd y rhyfel agorwyd Ysgol ddylanwadu ar gynghorwyr, swyddogion apwyntiwyd ef yn Llyfrgellydd Sir Aberteifi Llyfrgellyddol ym Manceinion ac ’roedd Alun llywodraeth leol a llywodraeth ganol a dros ddeng mlynedd ar hugain yn ôl, ac mae Edwards ymhlith y myfyrwyr cyntaf i ddilyn gweision sifil dirifedi yn ei ymgais i greu ei gyfraniad i lyfrgellyddiaeth a’r byd cyhoeddi y cwrs FLA(Cymrodoriaeth Cymdeithas fframwaith o gyrff a fyddai’n diogelu lles y Cymraeg yn amhrisiadwy. y Llyfrgellodd) yno. Tra oedd yn y Coleg Gymraeg. sefydlwyd Llyfrgell Ceredigion (ar Ebrill AELWYD FYWIOG 1af, 1974) trwy uno gwasanaeth llyfrgell AMBELL SIOM Ar aelwyd Tŷ Capel, Llanio y magwyd Alun R tref Aberystwyth a llyfrgell Sir Aberteifi. Nid fod pob un o’i frwydrau wedi bod yn Evans yn un o saith o blant, Yno y maged ei Cymro ifanc o Lundain, Ivor Davies, oedd llwyddiant, wrth gwrs. Diau mai mater o fam hefyd, gyda’i dad yn hanu o Benuwch ac llyfrgellydd ac ’roedd arno angen staff brwd siom iddo yw’r modd y datblygodd ambell yn ŵr a dreuliodd rai blynyddoedd yn gweithio i’w gynorthwyo i adeiladu gwasanaeth un o’r sefydliadau y bu ef yn gyfrifol am eu yn Ne Cymru cyn dychwelyd i’w Sir enedigol llyfrgell newydd a theilwng. Yn fuan ar ôl cychwyn ac iddo orfod gweld y weledigaeth i ddilyn galwedigaeth fel masiwn. Aelwyd iddo ddychwelyd o Fanceinion cafodd Alun wreiddiol yn cael ei phylu sawl tro gan fywiog oedd un Tŷ Capel, Llanio gan fod y fam Edwards ei ryddhau, ‘ar fenthyg’ gan y fiwrocratiaeth sefydliadol. Ond pa sawl gŵr yn biwritan rhonc a’r tad yn sosialydd pybyr Llyfrgell Genedlaethol i helpu’r llyfrgellydd sy’n gallu dweud iddo ennill pob brwydr yn - ac yn sŵn dadleuon crefyddol a gwleidyddol sirol newydd. Bu yno fyth wedyn. Wedi marw ystod ei oes? y magwyd y plant. Nid rhyfedd, felly, fod disyfyd, ifanc Ivor Davies yn Hydref 1949 Alun R. wedi datblygu i fod yn ymladdwr a daeth Alun yn llyfrgellydd dros dro, ac yna’n TELEDU A SENSORIAETH dadleuwr diofn, di droi’n ôl. llyfrgellydd Sir Ceredigion ar 1 Ionawr 1950. A Ni does ofod mewn ysgrif fer fel hon i dyna ddechrau, o ddifri, ar yrfa llyfrgellydd Sir drafod yr amryfal weithgareddau eraill I’R LLYRGELL GENEDLAETHOL cwbl arbenning yn hanes Cymru. y bu ef yn ymwneud â hwy - fel un o Yn llanc deunaw oed gadawodd Ysgol Sir gyfarwyddwyr Teledu Harlech, fel blaenor Tregaron (a fu ysgol mor lliwgar ei horiel o LLYFRGELLOEDD TEITHIOL yn Gosen am flynyddoedd lawer ac fel anfarwolion?) i fynd yn gynorthwywr yn y Yn nechrau’r pumdegau cyntefig ddigon sensor llyfrau. Ymhob un o’r cylchoedd hyn Llyfrgell Genedlaethol. Cafodd fodd i fyw yno. oedd gwasanaethau llyfrgelloedd Sir yng gellir dweud iddo fod yn ffigwr dadleuol Rhan o’i waith oedd rhoi trefn ar lyfrau’n Nghymru – ambell i lyfrgell tref yn weddol - yn un na ellir anwybyddu ei farn, hyd ymwneud a chrefydd ac athrawiaeth ac fe’i safonol ond trigolion pentrefi’r ardaloedd yn oed oes yw eich barn chwi yn gwbl cyflwynwyd hefyd i ddau fudiad y bu ganddo gwledig yn gorfod bodloni ar fenthyca llyfrau wahanol. Mae’n arian byw o gymeriad ac ddiddordeb ynddynt byth oddi ar hynny - y a ddosberthid yno yn achlysurol mewn bocsys. mae rhy ychydig o’r rheiny gennym yng mudiad heddwch a’r mudiad cenedlaethol. Un o gampau Alun R. Edwards oedd iddo Nghymru - cymeriadau na fynnant dderbyn Dyma’r cyfnod pan ddaeth dan ddylanwad greu rhwydwaith o lyfrgelloedd teithiol sydd eu mowldio a’u dofi gan unrhyw sefydliad. syniadaeth George M.Ll. Davies, gŵr a fu’n bellach yn gwasanaethu’r cartrefi mwyaf Yn wir, efallai mai dyma gamp fwyaf oll arwr mawr iddo. anhygyrch yng Ngheredigion. Trwy gyfrwng Alun R. Edwards sef ei fod, ac yntau’n faniau’r llyfrgell hefyd rhoi’r gwasanaeth i ymddeol ddiwedd Ebrill eleni, yn gymaint YN FFLAMAU’R TÂN ysgolion cynradd ac i ugeiniau lawer o bobl rebel yn ei ffordd ei hyn heddiw ag oedd Daeth yr Ail Ryfel Byd i dorri ar ddedwyddwch sy’n gaeth i’w cartrefi oherwydd afiechyd. pan adawodd Ysgol Sir Tregaron dros y prentis llyfrgellydd a bu raid iddo, fel Camp arall oedd lledaenu’r gwasanaeth d d e u g a i n m l y n e d d y n ô l . gwrthwynebydd cydwybodol dreulio’r cynhwysfawr hwn i ranbarthau Penfro a Rheinallt Llwyd 12 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020 CFfI Ceredigion

Am fis swreal! Pwy fydde’n credu nhw gyda chymorth byr dymor Bu dydd Llun y Pasg yn ddiwrnod Cogydd teithiol Cyngor mis yn ôl, basen ni yn y sefyllfa neu drefnu gwasanaethau hir prysur iawn i Glwb Pontsian, i’r Sir Ceredigion yw gwaith yma? Dim gweithgareddau CFfI, dymor. Yn y cyfnod ‘ma, rwy aelodau a’i cyfeillion. Gwenyth dyddiol Mirain Griffiths o Glwb dim cymdeithasu a dim cwrdd dal yn gweithio bob dydd, ond Richards fu’n rhannu’r hanes. Llangwyryfon sy’n coginio yn â ffrindiau. Cyfarfodydd yn cael o gartre’. Ma’ hyn wedi neud y ysgolion a chartrefi hen bobl ar eu cynnal dros y we, a’r unig swydd o ddydd i ddydd yn anodd ‘Ar ddydd Llun y Pasg eleni, draws y Sir. ddull o gadw mewn cysylltiad gan fod dim hawl ‘da ni fynd i cynhaliwyd her yn y Clwb i godi yw drwy gyfrwng y cyfryngau weld unigolion yn eu cartrefi. Ar arian tuag at unedau gofal dwys ‘Dwi ar hyn o bryd yng nghartref cymdeithasol. y funud, ni yn neud asesiadau Ysbyty Bronglais a Glangwili. gofal Bryntirion Tregaron llawn Y gweithgaredd diwethaf i dros y ffôn a phrosesu unrhyw Y targed gwreiddiol oedd i amser er mwyn lleihau’r risg gael ei gynnal o fewn y Mudiad wasanaethau sy’ angen fel arfer. gerdded / rhedeg / seiclo / o fynd o un lle i’r llall. Mae yn Sirol oedd cyfweliadau’r Pan ddaeth y lockdown o’n i rhwyfo o Gaerdydd i Gaergybi o’n cyfyngiadau’r Llywodraeth wedi swyddogion newydd a gynhaliwyd ynghanol neud darn o waith gyda gerddi wrth ddilyn canllawiau’r neud gwahaniaeth i fi yn y gwaith cyn y lockdown. O ganlyniad thîm arall ar gyfer fy astudiaethau, Llywodraeth. Ces i’r syniad ac yn bersonol. Y gwahanieth bu rhaid canslo’r Ddawns Dewis ond ma popeth on hold nawr. gwreiddiol wythnos yn union cyn mwya’ o fewn y gwaith yw bod Swyddogion a chyhoeddwyd Y pethe mwyaf positif fi wedi yr her ar ôl i Dad a Mam ddangos lot o reolau newydd wedi cael eu y swyddogion newydd dros gweld yn ystod y cyfnod ma, yw symptomau Covid-19! Er iddyn rhoi mewn lle er mwyn gofalu am y cyfryngau cymdeithasol. shwt ma cymunedau wedi tynnu nhw fod yn ddigon ffodus i beidio yr holl hen bobl, a ni fel staff, a Llongyfarchiadau enfawr i at ei gilydd i helpu’r unigolion angen gofal dwys, nethon ni fel trial cofio’r ffyrdd newydd o neud Rhiannon Davies, Caerwedros ar mwyaf bregus. Mae hefyd gweld teulu weld yn union gymaint y tasgau arferol o ddydd i ddydd gael ei dewis yn Frenhines y Sir, y gydnabyddiaeth a’r gefnogaeth o straen sydd ar y gwasanaeth mewn ffordd gofalus er mwyn Cennydd Jones, Pontsian ar gael mae’r NHS wedi derbyn yn iechyd. Roedd pawb o’r Clwb yn trial osgoi cross contamination. ei ddewis yn Ffermwr Ifanc y Sir ystod y cyfnod ma wedi bod yn hollol gefnogol yn ystod y cyfnod Y gwahaniaeth mwya’ i fi yn ac i Heledd Besent, Mydroilyn; anhygoel.” ac o fewn 6 diwrnod yn unig, bersonol, yw faint o arian wi’n Bleddyn Davies, Caerwedros; ‘Yr unig tips bydden i yn rhoi i trwy waith tîm anhygoel a sawl safio wrth bido trampo a mynd i Lowri Jones, Lledrod ac Eiry bobol yn lockdown yw i dreial cyfarfod ar zoom, roedd yr her ar bobman.” Williams, Llangwyryfon ar gael cadw rhyw fath o routine. Hwnna waith a phawb yn awyddus i ni fel ‘Y peth mwya’ positif fi wedi eu dewis yn Ddirprwyon y Sir. yw’r peth gorau sy’ wedi gweithio Clwb ddangos gwerthfawrogiad neud yn y lockdown hyn yw Edrychwn ymlaen at glywed mwy i fi yn ystod y cyfnod ‘ma.’ tuag at weithwyr GIG. Roedd un prynu beic newydd. Dwi’n trial am ein swyddogion newydd yn y yn creu neges facebook, llall yn neud bach o ymarfer corff, rhifyn nesaf. Mae bywydau pawb wedi dod i esbonio sut i ddefnyddio strava, mynd allan ar y beic rhyw ben Yn anffodus, mae pob stop, ac mae nifer o fyfyrwyr wedi rhai yn cysylltu gydag enwogion bob dydd, ond y broblem fwya’ gweithgaredd y Ffermwyr Ifanc, gweld newid byd. Un o’r rhain yw i hysbysebu’r her ac eraill yn sy’ gyda fi fel cogydd yw bo fi’n o’r clwb wythnosol i’r Rali wedi’u Martha Dafydd o Glwb Llangeitho cadw’r bwrlwm i fynd gyda digon mwynhau coginio, felly gan fod canslo ond nid ydym yn hoffi bod sy’n fyfyriwr 3ydd blwyddyn o ddwli! Roedd yna deimlad digon o amser, ma lot o gacs yn yn segur! Mae nifer o’n haelodau yn astudio Hanes a Theatr ym rhyfedd, positif ac emosiynol cael eu gwneud!’ wedi bod yn brysur yn helpu’r Mhrifysgol Aberystwyth. iawn yn perthyn i’r her ddydd gymuned wrth siopa, casglu Llun. Pob un gyda’r Clwb, y GIG Tybed sut effaith mae Covid-19 presgripsiwn neu sgwrsio â phobl ‘Dwi wedi gorfod symud nôl adref a phendantrwydd i fwrw’r targed wedi cael ar filfeddyg o Glwb Tal- fregus yn eu hardaloedd. Os oes at Mam a Dad, yn hytrach na byw ar flaen ei feddwl. Da’th hi’n eithaf y-bont, Catrin Davies? unrhyw un angen cymorth mewn yn Aberystwyth gyda ffrindiau. amlwg dwy awr fewn i’r her, ein unrhyw ffordd, gellir cysylltu efo Does dim hawl gyda myfyrwyr bod ni wedi llwyddo i gyrraedd ‘Does dim llawer o wahaniaeth swyddfa’r CFfI ar 01570 471 444, fynd i Gampws y Brifysgol i gael y targed ac wedi dechrau ar ein o ran gwaith, ‘da ni dal i weithio, neu drwy e-bost ar anne@yfc- adnoddau i ysgrifennu traethodau ffordd yn ôl o Gaergybi! Erbyn ond trio cadw at y social ceredigion.org.uk. ac mae’r darlithoedd i gyd ar- diwedd y dydd, fe wnaeth y Clwb distancing a dilyn canllawiau’r Mae ein trefniadau a’n bywydau lein. Er gwaetha’ bod popeth redeg i Baris o Bontsian ac yn Llywodraeth ag ati. Mae lot o’n ni i gyd wedi newid yn llwyr, a wedi cau yn y Brifysgol, mae’r ôl gyda sawl milltir yn weddill a gwaith ni yn emergencies, felly’n dyma gipolwg ar fywydau rhai o rhan fwyaf o’r adnoddau sydd 150 o bobl yn cymryd rhan! Yn gorfod parhau o ddydd i ddydd aelodau’r Sir dros y mis diwethaf eu hangen ar-lein. Mae llawer bwysicach na hyn, fe lwyddwyd i yr un peth. Yn bersonol, mae lot a’u tips nhw yn ystod y lockdown. o’r llyfrau yn e-books a run ni’n godi dros £8,000 tuag at y ddwy o wahaniaeth! Dwi’n colli allan cael cefnogaeth arbennig gan y uned bwysig yma.” ar ddigwyddiadau, cymdeithasu, Anest James o Glwb Caerwedros darlithwyr a staff y Brifysgol. Os ‘Fy nhip i, byddwch yn gall! Ffermwyr Ifanc ag ati.’ oedd y cyntaf i sgwrsio. bydda i’n graddio’r flwyddyn yma, Cyfnod byr yn unig yw’r ‘Un o bethau mwyaf cadarnhaol Mae Anest yn weithwraig byddaf yn derbyn y cymhwyster, lockdown mewn gwirionedd, felly yn ystod y cyfnod yw bod lefelau gymdeithasol gynorthwyol gyda ond mae’r seremoni wedi ei gwnewch yn siŵr eich bod chi’n llygredd y wlad yn dod lawr er Chyngor Sir Ceredigion ac yn ohirio, felly does dim sicrwydd dilyn canllawiau’r Llywodraeth. gwaetha’r ffaith bod gwartheg dal astudio i fod yn weithwraig pryd bydd e’n cael ei ail-drefnu.’ Hefyd, gwnewch yn siŵr eich bod i gachu a ffermwyr dal i weithio!’ gymdeithasol. ‘Beth allwn i wneud yn ystod y chi’n dilyn grwpiau positif sydd ‘Chwilio am rywbeth i’w cyfnod hwn? Gwnewch rywbeth ar wefannau cymdeithasol - mae wneud? Bydden i’n argymell ‘Rhan fawr o’r swydd a’r mwyaf cynhyrchiol, byddwch chi’n e wir yn help! Yn bwysicach, pobol i ddechrau dysgu pobi, pwysig yw mynd mas i weld teimlo’n well! Gwrandwch ar peidiwch gwylio’r newyddion ond bechod bod blawd yn brin a unigolion yn y gymuned ac asesu gerddoriaeth a chadwch mewn drwy’r dydd! A bytwch ddigon o defnyddio eu hamser i ddysgu sgil eu hanghenion a cheisio helpu cysylltiad gyda theulu a ffrindiau.’ siocled!’ newydd.’ RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 13

CFfI - Parhad CORNEL Y BEIRDD

Mewn byd yn llawn o ddolur Pan ddaeth yr Eisteddfod i’r fro Mae Angharad Davies, Penparc Byd natur rydd in gysur Cystadlu oedd raid i mi sbo yn un o nifer o aelodau ar Rhoi clust i wrando côr y wawr Adrodd a chanu draws y Sir sydd wrthi’n gwneud Sy’n werthfawr a di-fesur. Ar lwyfan yn gwenu gwahaniaeth yn eu hardaloedd ac Dim ennill, ond colli bob tro yn dod â chysur i nifer o drigolion Wel dyma gynnyrch Cwrdd Bach, Llangwyryfon, bregus y gymdeithas. mwynhewch. Barddoniaeth Buddugol Bl. 3 a 4 Dail sy’n hedfan yn y gwynt, ‘Roeddwn ni eisiau gwneud Brysneges ar y llythyren T Rhai mawr a rhai bach, rhywbeth i helpu’r gymuned, 1af - Torrodd toiled Tanrallt. Teulu’n torcalonnu. Trwsiwch. Dail coch, melyn a gwyrdd, felly penderfynodd merched hŷn 2il - Treblwyd trethi tai Trefenter. Tyrfa’n terfysgu. Trafodir Rhubanau llachar, y Clwb roi o’u hamser i’r bobl 3ydd - Tachwedd trydydd tribiwnlys Tregaron. Yn chwarae, leol sydd angen rhywun i siopa Tanseiliwyd trefniadau’r trafodaethau. Tagfa trefnidiaeth. Yn chwyrlio, bwyd, casglu meddyginiaeth neu Treio’r trydydd tro Tachwedd. Yn dawnsio rownd a rownd, unrhyw fater oedd gyda nhw. Yn rasio yn gyflym, Mae yna lawer o bobl fregus yn Brawddeg: Berwyn Yna’n cwympo... ein hardal ni, yr henoed, rhai 1af - Baglodd Eirlys Rees wrth ymolchi neithiwr I Iawr... sydd efo salwch a rhai sydd heb 2il - Blasodd Eleri rôl wyau Yncl Ned I lawr ... deulu yn byw yn agos atynt. Felly, 3ydd - Bendithiodd engyl ryfeddol wyrth y Nadolig. I’r llawr. ni wedi bod yn brysur dros yr Trwch o ddail amryliw ar y llawr. wythnosau diwethaf, a fydd yn Limrig Aron Thomas siwr o barhau yn yr wythnosau i 1af ddod. Rwyf wedi cael nifer o bobl Pan ddaeth yr Eisteddfod i’r fro Barddoniaeth Buddugol Blwyddyn 1 a 2 sydd yn byw ar ben eu hunain Rhoed y Maes, yn ei grynswth, dan do; yn ffonio am sgwrs fach, sydd, Mae profiad ymwelwyr Amser Chwarae gobeithio, wedi rhoi gwên ar Yn dangos yn eglur Mae’n ddiwrnod yn yr haf. eu hwynebau. Mae wir yn rhoi Bod hi’n glawio’n Nhregaron bob tro. A mae y tywydd yn braf gwên ar fy ngwyneb i i helpu’r Allan af i chwarae yn yr ardd bobl leol a gweld y bobl fregus 2il Ynghanol y coed a’r blodau hardd. yn y gymuned yn hapus. Mae ein Pan ddaeth yr Eisteddfod i’r fro Tu ôl i’r tŷ mae Mynydd Bach cyfraniad ni i helpu’r gymuned yn Roedd y Talbot yn llawn hyd y to Ac adar yn dawnsio yn yr awyr iach. fach, ond mae’r diolchiadau yn Dim lle mewn un llety ddiddiwedd.’ Na brecwast a gwely Yna af i eistedd ar y siglen fawr ‘Yn yr wythnosau i ddod, fel Roedd Tregaron fel Bethlehem sbo. Nôl a mlaen, lan a lawr. myfyriwr nyrsio, byddaf yn mynd i weithio llawn amser yn yr Ysbyty i 3ydd ’Amser te” mae Mam yn gweiddi edrych ar ôl cleifion efo Covid-19 Pan ddaeth yr Eisteddfod i’r fro Af yn ôl i’r tŷ yn hapus ac yn gwenu! ac i helpu mewn pa bynnag Clywyd ‘Hi’ a ‘Bonjour’ a ‘Halo’ Angharad Thomas, Bl. 2 ffordd arall alla i. Roedd yn sioc Daeth rhai o’r Ariannin fawr i gael fy ngalw mor gyflym Ac eraill o Ddulyn cyn dechrau fy ngyrfa fel nyrs. Ac roedd Hwntw neu Gog rownd pob tro! Hoffai’r golygyddion ddanfon ei Mae’r ansicrwydd o beth sydd dymuniadau gorau at Mrs Mary Morgan i ddod yn gwneud i fi deimlo’n Pan ddaeth yr Eisteddfod i’r fro sydd heb fod yn hwylus yn ddiweddar nerfus, ond fi’n siwr bydd digon Na siom oedd ei gweld hi yn glawio ond sy’n gwella erbyn hyn. o gymorth ar gael i fy helpu. Wellies a wisgais Mae’r cyfle i ddysgu yn un rwyf Brolly a gariais yn edrych ymlaen ato ac rwyf Mwynheais y cyfan heb gwyno yn amlwg eisiau helpu’r cleifion Trefnwyr Angladdau mewn unrhyw ffordd alla i. Mae’n Pan ddaeth yr Eisteddfod i’r fro hynod o galed iddyn nhw i beidio Es mewn i weld y cadeirio cael teulu na ffrindiau yn agos Fe gododd y bardd C.T. Evans atyn nhw yn ystod eu cyfnod Mewn siwt newydd hardd Perchnogion Gwyn & Janet Evans mewn ysbyty, felly byddaf yn Cyn baglu’n y clogyn a chwmpo Gwasanaeth Angladdol Teuluol Cyflawn teimlo fel fy mod wedi gwneud Wedi ei arwain yn Bersonol gyda Urddas rhywbeth i’w helpu nhw i fod Capel Gorffwys Preifat, Gwasanaeth Ddydd a Nôs mor gyfforddus ag sy’n bosib yn 01970 820 013 [email protected] ystod yr amser dychrynllyd ‘ma.’ Brongenau, Llandre, Aberystwyth SY24 5BS Yn sicr, dyma yw nod y Ffermwyr Ifanc yn ystod y cyfnod afreal ‘ma, edrych ar ôl ein gilydd a rhoi cymorth mewn unrhyw fodd. Tan y tro nesaf, cadwch yn Cofiwch gefnogi eich ddiogel, busnesau lleol Elliw ac Elin 14 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Llanrhystud

Gohebydd: Mair Owens, Ynys Wen, Pentre Isaf (01974 202260)

Cydymdeimlad ar draws y wlad ac wrth gwrs Estynwn ein cydymdeimlad i deulu yn agosach adref gweithwyr Glasfryn, Llanrhystud ar golled ein bwrdd iechyd Hywel Dda. annisgwyl o sydyn brawd ac Yn naturiol rydym hefyd yn ewythr sef Gwyn Trefor Morgan o cymeradwyo gwaith ein gweithwyr Benparcau yn 66 oed ar 1 Ebrill. Mi allweddol sy’n cadw’r rhod i droi fydd gwasanaeth coffa yn cael ei mewn cyfnod ac amgylchiadau drefnu ar ôl i Covid 19 basio. anodd. Daliwch ati i glapio bawb. Rhoddion os dymunir gan bobol Yn ogystal daeth llif o liw yn lluniau oedd yn ei adnabod i Ambiwlans y plant o Enfys Gobaith yn diolch Awyr Cymru neu Nyrsys y i’n gofalwyr. Gymuned Meddyga Ystwyth trwy law C T Evans, Llandre. Arwr bach Myfenydd Rwy’n siŵr eich bod i gyd wedi Teleri 11 oed a Trystan 9 oed wedi creu llun enfys i roi yn ffenest y tŷ yn Llanrhystud. Ysgol Myfenydd darllen hanes ein arwr bach ni Rhyfedd o fyd o gyfnod sylfaen yr ysgol yn y Rwy’n siŵr ein bod i gyd yn gorfod Cambrian News yn ddiweddar . Wrth sefyll a meddwl beth yn y byd sy’n glywed am aberth a gwaith caled digwydd, sut gyrhaeddon ni fan y gweithwyr yn Ysbytai Hywel Dda hyn ac am ba hyd y bydd aberth wrth ei fam penderfynodd Emlyn o wahanol fath yn gorfod cael Evans , Moelifor ei fod am wneud ei wneud. Mae’r geiriau a genir rhywbeth i ddweud diolch gan yn fwy aml o ‘Ar hyd y Nos’ wedi iddo yntau pan oedd yn bedair oed eu ysgrifennu gan John Ceiriog ddibynnu ar ofal y pobl arbennig Hughes ( 1832 – 1887) ar diwn a yma. Ac yntau prin 6 oed mi wnaeth recordiwyd gyntaf gan Edward ddewis cael ei wallt wedi ei eillio Jones yn 1784 wedi cael tipyn o i godi arian tuag at elusen GIG / sylw ar lwyfannau cymdeithasol Hywel Dda ac mi osododd darged o amrywiol gyda arweinydd ein £100 wrth wneud y weithred yma. senedd Elin Jones yn nodi ei bod Yng nghwmni ei dad a’i chwaer hi yn medru cysylltu y geiriau i’r fach Lois a dwylo medrus ei fam hyn sy’n digwydd ar hyn o bryd :- mi welwyd ei wallt yn diflannu a ‘...... Golau arall yw tywyllwch thra bo hyn yn digwydd mi welwyd I arddangos gwir brydferthwch.....’ y targed hefyd yn diflannu wrth , Tim T Myfenydd, Teleri a Trystan yn cynorthwyo trwy ddosbarthu Gellir mynd gam ymhellach wrth erbyn ysgrifennu hyn mae Emlyn pecynnau cymorth yn yr ardal. feddwl am y geiriau o’r r’un gân wedi codi dros £1,145 ac yn dal i a ddefnyddiwyd gan Rhys Padarn fynd. Rwy’n siŵr y buasai Emlyn wrth ‘OrielOdl’ yn un o’i luniau :- ei fodd petach yn medru gwneud ‘...Rhown ein golau gwan i’n cyfraniad bach trwy dudalen www. gilydd....’ justgiving.com/fundraising/Louisa- Y cyfan yn cyfeirio at yr agosrwydd Evans1 neu trwy gysylltu gyda Louisa o estyn llaw a chydweithio gan yn Moelifor. Da iawn ti Emlyn, rydym wneud cymwynas mewn nifer o ni i gyd yn falch iawn ohonot am ffyrdd gwahanol gan hefyd ddiolch wneud hyn ac rydym yn edrych o waelod calon am ymrwymiad ein ymlaen yn fawr iawn i gael dy gweithwyr o fewn y bwrdd iechyd longyfarch yn ôl yn yr ysgol. a’n gweithwyr allweddol . Ydi wir , mae’r tywyllwch yn sicr yn cael ei Negeseuon i eraill oleuo gan y gofal a’r caredigrwydd Mi fuodd nifer o’r plant yn brysur sydd yn amlygu ei hun. Boed i hyn iawn yn ysgrifennu llythyron barhau pan fydd y cwmwl covoid a gwneud cardiau ar gyfer ein wedi codi. ffrindiau yng Nghartref Carlton a Chartref Plasgwyn. Danfonodd y Meddwl am eraill plant luniau o’u gwaith a’i amlenni Wrth feddwl am y goleuni uchod yn barod i’w postio, pob un yn gyda balchder rwy’n medru son danfon neges a fydd, gobeithio, am weithredoedd nifer o blant yr yn codi calon nifer sydd wedi ysgol yn ystod y cyfnod. eu ynysu wrth ffrindiau a theulu. Cafodd Trystan, un o blant yr Clapio ysgol dipyn o syrpreis un bore pan Roedd hi’n hyfryd derbyn lluniau ddaeth llythyr yn ôl iddo yn y post o’r plant a strydoedd gyfan wrth un o drigolion Cartref Carlton allan yn clapio i ddangos eu yn diolch iddo. Gyda mis wedi gwerthfawrogiad o waith ein mynd heibio mae siŵr o fod yn Gwasanaeth Iechyd Genedlaethol amser i ddal y post unwaith eto. Dominic yn gwneud ei ran dros yr NHS. RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 15

Dosbarthu Caredigrwydd Mae Teleri a Trystan wedi bod yn helpu mewn ffordd arall trwy weithio ar y cyd gyda’r ‘Scarlets’ a ‘Castell Howell’ wrth ddosbarthu pecynnau gofal. Mi fuodd y ddau yn brysur iawn yn trosglwyddo y pecynnau i’r henoed a’r mwyaf bregus o gwmpas yr ardal. Da iawn chi blant.

Llond mwg o help Mae hyfryd darllen am yr ymdrechion amrywiol i godi arian ac i gynorthwyo. Mae Dominic wedi penderfynu rhoi ei sgiliau creu a chelf ar waith i godi arian tuag at GIG trwy greu mygiau sy’n arddangos yr enfys rydym mor gyfarwydd a hi wrth gysylltu a’n gwerthfawrogiad o waith unigolion a theulu y bwrdd iechyd. Mae Dominic yn medru creu mygiau yn nodi Diolch mewn un iaith neu’r llall. Os ydych yn dymuno archebu mwg cysylltwch a trwy dudalen gweplyfr yr ysgol / trydar neu glicio ar www.ebay.co.uk/ itm/353056842065 neu cysylltwch a Laura ar ei thudalen gweplyfr os ydych am bersonoli y mwg. Da iawn Dominic, mae’n hyfryd dy weld yn creu y mygiau yma.

Croeso Plant Myfenydd yn dod a lliw i’r tywyllwch. Dylai diwrnod cyntaf tymor yr haf fod yn arbennig iawn ar gyfer y rhai hynny fyddai’n treulio ei diwrnod sy’n cael ei roi i’r plant yn eu gofal Dysgu o bell wrth eu bodd ar ddiwedd tymor y cyntaf yn yr ysgol ond nid y criw a pha mor ddiogel a hapus mae’r Mae pawb wedi gorfod miniogi eu Gwanwyn o gael sgwrs gyda’r plant bach yma eleni. Profiad rhyfedd, plant yn y cylch. Diolch Miss sgiliau TGch yn ystod yr wythnosau ac i ddymuno Pasg Hapus, er yn ond yr un mor arbennig, oedd Angharad a Miss Pam am bopeth olaf er mwyn sefydlu grwpiau wahanol, i bawb. Edrychwn ymlaen croesawi y plant a’u teulu dros y rydych yn ei wneud ac am roi’r dysgu rhyngweithiol rhwng y at sgwrs fach arall cyn hir. Er mae’r ffôn. Er nad oeddent yn medru sail dda i’r plant ar gyfer yr Ysgol cartref a staff yr ysgol. Rhaid diolch dysgu yn go wahanol rhaid nodi croesi trothwy y drws i mewn i’r Gynradd. Llongyfarchiadau Mawr. i’r staff oll am greu pecynnau arwyddair yr ysgol a ysgrifennwyd bwrlwm maent wedi ymuno a gwaith ar gyfer pob un plentyn gan y diweddar Mr Wil Evans – bwrlwm addysg cynradd yn barod Nodyn Personol ac am sicrhau fod yna gyswllt ‘ Gorau dysg i herio’r trwy ymuno a gweithgareddau Nid yw’r byd yn aros i ddim parhaol rhyngddynt a phob disgybl dydd a fynnwn i Fyfenydd’ mewn grwpiau dysgu ar lein. nac i neb a dyna y gwir ar gyfer a chartref gan sicrhau fod gan y gyda phwyslais ar y geiriau ‘herio’r Rydyn yn edrych ymlaen yn fawr nifer o gyfeillion a theuluoedd plant dasgau gwaith i gadw fflam dydd’. iawn i groesawi ein ffrindiau bach yr ysgol. Rydym yn danfon ein addysg ynghyn yn ystod y cyfnod newydd yn go iawn pan fydd cydymdeimlad i’r teuluoedd ansicr yma. Rhaid diolch hefyd i’r Dymuniadau Gorau drysau yr ysgol yn ail agor. Ond am hynny sydd wedi gorfod profi holl rhieni am gydweithio gyda ni a Dymuniadau gorau i chi gyd am y y tro, croeso mawr i ti Brac, Cai, profedigaeth yn ystod yr chydymffurfio gyda’r drefn newydd tro a diolch i’r Ddolen am barhau Emilia, Florence, Jac a Violet-Rose wythnosau olaf. Mae’n gyfnod gan gefnogi eu plant trwy ategu i greu cyfrwng i rannu straeon, ato ni i Myfenydd, mae yna groeso anodd ar y gorau ac mae’r heriau at y dysgu cartref. Mae cyfraniad gweithgareddau a digwyddiadau. arbennig yn eich aros chi a’ch sy’n cael eu taflu oherwydd y pawb yn cael ei werthfawrogi wrth Diolch i’r rhai hynny sydd yn teuluoedd. sefyllfa rydym ynddi yn amharu ag alluogi plant i weithio ac hefyd rhoi parhâu i’n gwasanaethu yn eu ymdopi gyda’r golled a’r hiraeth. cyfleon o fewn y cartref i ddatblygu swyddi amrywiol a hynny mewn Cylch Meithrin Glan y Môr Rydym hefyd yn dymuno gwellhad sgiliau gwahanol, newydd. Mae’r sefyllfaoedd peryglus o ran iechyd. Llongyfarchiadau i Miss Angharad buan i’r rhai hynny o’n plith sydd yn diolch mwyaf i’r plant am fod mor Rydym yn gwerthfawrogi pob a Miss Pam a phlantos Cylch anhwylus ac yn derbyn triniaeth ar barod i rannu eu gwaith gyda’r staff, cefnogaeth a chymorth. Cymrwch Meithrin Glan y Môr am eu y funud. Mae’n dda medru dweud am gwblhau tasgau, am ddanfon ofal pawb, peidiwch a bod ofn adroddiad arbennig yn dilyn fod yna ddathlu hefyd o fewn ein lluniau o’u gweithgareddau ac gofyn am gymorth os oes angen ymweliad Estyn ychydig o fisoedd teuluoedd ac felly danfonwn ein am eu parodrwydd hwy a’u rhieni gan fod cymdeithas ar hyn o bryd yn ôl. Rydym ni fel ysgol yn fwy na llongyfarchiadau i’r teuluoedd yna i gadw mewn cysylltiad mewn ar ei orau. Tan y tro nesaf, ceisiwch ymwybodol o’r cychwyn arbennig hefyd. ffyrdd amrywiol. Roedd y staff aros adref a byddwch yn ddiogel. 16 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Y pethTeimladau pwysig i ni fel ysgol yn y fy nghefndryd William, Oliver Plant a Dominic MyfenyddNid wyf yn hoffi ddim gweld fy cyfnod yma yw bod ein plant yn Thomas. Dwi ddim yn hoffi aros Un o fy hoff bethau i yw gwneud ffrindiau. Hefyd dydw i ddim yn hapus, yn cael gofal a chariad ac yn gartref trwy’r dydd. Dwi’n colli Miss fy ngwaith i. Rwy’n hoffi anfon hoffi methu rhoi cwtsh i bobol. Nid cael y cyfle i drafod eu teimladau a’u James a fy holl athrawon. lluniau i Miss James o fy holl wyf yn medru gweld Miss James. gofidiau. Am y tro mae’r cwricwlwm waith. Rydw i yn hoffi cael fy yn mynd i’r naill ochr ac wrth i ni Ariana nhasgau beunyddiol o Miss Jake ddychwelyd i’r ysgol mi fydd yr Rydw i’n hoffi gwneud prosiect gyda James. Rhywbeth arall rydw i’n Un o fy hoff bethau am fod adref uchod yn parhau i fod yn bwysig gan mam yn helpu. Rydw i’n hoffi anfon mwynhau ei wneud yw helpu yw treulio amser gyda mam, dad, y bydd yna anghenion emosiynol lluniau a pethau i Miss James achos mam amser cinio i baratoi bwyd. Holly a Tilly. Rwy’n hoffi gallu cael ac ymlyniad ac yn naturiol mi fydd y rydw i yn misho hi yn fawr iawn. Nid wyf yn hoffi peidio gallu byrbryd a bwyd pan rydw i eisiau. plant hynaf yn wynebu newidiadau Rydw i’n hoffi gwneud mathemateg gweld fy ffrindiau.Un o fy nghas Dwi wedi cael sgiliau newydd fel gan ceisio gwneud synnwyr o hyn i gwahanol a gwneud llosgfynydd bethau yw dim gweld Miss James gwneud pizza, cacen wy mini a gyd. Yn ogystal mae gennym blant o gyda mam. Dydw i ddim yn hoffi ‘P.E pob diwrnod. Rydw i ddim yn hoffi dylunio fy logo fy hun. Peth arall deuluoedd sydd a rhieni yn gweithio with Joe’ achos mae’n rhy hir. Dydw cael dim amser chwarae gyda fy rwy’n ei hoffi yw cadw’n heini ar fy yn y rheng flaen ac yn weithwyr i ddim yn hoffi amser chwarae adref ffrindiau a chwarae pêl droed. Peth nhrampolin. allweddol, eraill sydd heb weld achos does dim ffrindiau ysgol i fi arall dwi ddim yn hoffi yw dim Dwi ddim yn hoffi cael gwybod aelodau o’u teulu am wythnosau chwarae gyda. Dydw i ddim eisiau gwneud fy ngwaith yn fy ystafell na alla i fynd allan i chwarae gyda niferus. Yr hyn fydd yn bwysig defnyddio y cyfrifiadur a’r ôl Bella. ddosbarth. fy ffrindiau oherwydd y Covid19, yw fod yna gyfle i siarad a dyna y mae’n fy ngwneud i’n drist. Un o byddwn yn ei wneud wrth groesawi Tomos Jac peth arall dwi ddim yn eu hoffi yw ein plant yn ôl at deulu Myfenydd. Rwy’n hoffi defnyddio cyfrifiadur Un o fy hoff bethau yw peidio peidio gallu gweld fy nghefnder Un o dasgau plant ‘Dosbarth Calon dadi i wneud tasg y dydd. Rwy’n gorfod gwisgo gwisg ysgol. Peth Cory a gweddill fy nheulu. Alla i Lan’ oedd trafod yn fyr beth oeddynt hoffi chwarae ar y PS4 gyda ffrindiau arall rwy’n hoffi yw gweithio ar ddim aros i weld fy holl ffrindiau yn eu hoffi am ddysgu adref a’r pryd mae’n amser chwarae. Un o y cyfrifiadur. Rydw i hefyd yn ysgol. Peth arall dwi ddim yn hoffi hyn nad oeddent yn or hoff am fy hoff bethau yw cael awyr iach mwynhau cael mwy o amser gyda yw na allaf fynd i nofio na i Rock beidio bod yn yr ysgol. Dyma i chi yn yr ardd a chwarae gyda Charlie. mami a dadi a mynd ar y beic. Project. ddetholiad o sylwadau y plant a Peth arall rwy’n hoffi yw cael gwersi diolch iddynt i gyd am rannu eu cyfrifiaduron gyda dadi. Nid wyf yn profiadau. hoffi tacluso fy ystafell wely. Un o fy nghas bethau yw ddim gweld fy Trystan E. ffrindiau a Miss James yn yr ysgol. Rwy’n hoffi dysgu adref gan fod Nid wyf yn medru gweld ffrindiau CHWILAIR Miss James wedi rhoi tasgau dysgu sydd yn byw yn yr un stryd. Peth a hwyl i ni. Un tasg oedd hala llun arall dwi ddim yn hoffi yw cinio dadi, Coronafeirws i gartref preswyl yn Llanon. Ces i fi yn misho bwyd Miss Amanda. Mae’r geiriau sydd yn gudd yn y chwilair isod wedi bod yn y llythyr nôl yn dweud diolch wrth y newyddion yn ddiweddar. Pan ddewch o hyd iddyn nhw i gyd, bydd y trigolion. Gwnaeth hyn fi yn hapus Kielan llythrennau sy’n weddill yn sillafu rhybudd sy’n berthnasol i bawb. yn gwybod mod i wedi codi calon Rwy’n hoffi dysgu maths achos fi pobol yn ystod yr amser hyn. Peth eisiau dangos i Miss James faint afiechyd, argyfwng, brechlyn, bregus, calon y ddraig, coronafeirws, arall rwy’n hoffi yw ein bod ni yn fi wedi dysgu. Rwy’n hoffi mam a covid-19, cymdogion, cymorth, dwy fetr i ffwrdd, enfys, gofal, golchi gallu mynd ar Hwb a siarad gyda dad yn bod yn athrawon. Rwy’n dwylo, gwahardd teithio, gwasanaeth, henoed, hunan ynysu, lledaenu, ffrindiau a Miss James. hoffi bod mas tu fas yn yr haul ac mwgwd, offer, pandemig, peswch, prinder, siopa, tymheredd. Un peth dwi ddim yn hoffi am yn gwneud gwaith. Nid wyf yn hoffi beidio bod yn yr ysgol ar hyn o peidio gallu gweld fy ffrindiau. Nid bryd yw bo fi ddim yn cael gweld wyf yn hoffi methu cael bwyd cinio ffrindiau fi a Miss James. Peth arall blasus o’r ysgol. Nid wyf yn hoffi dwi ddim yn hoffi yw bod ni ddim ddim yn gallu gwisgo dillad ysgol. Ac yn gallu chwarae gyda ffrindiau a rwy’n misho Miss James!!! chael hwyl. Rwyf yn misho peidio gallu gwneud gwaith yn dosbarth a Lily-Ella cael hwyl yn gwneud gwaith gyda Rydw i ddim yn mynd i’r ysgol achos ffrindiau. y coronavirus. Ni yn cael ysgol gartref gyda mam a chwaer fach fi. Annabelle Rydw i yn hoffi gwneud gwaith ysgol Dwi’n hoffi pan fydda i’n cael yn y cartref achos ni ddim angen chwarae gyda fy chwaer ar ôl gwisgo dillad ysgol. Ni’n gwneud lot cwblhau fy ngwaith. Dwi’n hoffi mwy o pobi cacennau a chwarae pan fydda i’n cael treulio amser gyda’n gilydd a dysgu efo mam. gyda fy nheulu. Rwy’n mwynhau Y peth dwi ddim yn hoffi yw treulio mwy o amser gartref ac yn ddim gallu gweld ffrindiau fi pob yr ardd. Rwy’n mwynhau cwblhau dydd. Dwi hefyd yn colli cinio Miss gwaith crefft a phaentio gartref. Amanda achos mae’n arbennig a ni Diolch i Sharon Howell o Gaerffili am greu’r chwilair yma i’r Ddolen! Dwi ddim yn hoffi methu chwarae ddim yn gweld yr athrawon a helpu Mae Sharon yn derbyn Y Ddolen yn fisol ac yn ferch i’r diweddar gyda fy ffrindiau. Dwi’n colli gweld nhw efo jobs bach. Dafydd ac Enid Oliver. RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 17

Pontarfynach Paham y mae

Cydymdeimlo Jones yn enw mor Yn ystod mis Ebrill bu farw Mrs May Griffiths, Rhiw Mynach yn 88 mlwydd oed. gyffredin yng Cydymdeimlwn â’i meibion Vic a’r teulu yng Nghapel Seion a Tim a’r teulu yng Ngoginan. Nghymru? Cydymdeimlwn ag Eirlys Evans a’r teulu, Rhostydddyn Fawr yn eu profedigaeth o golli O dan hen drefn Gymraeg dan Gyfraith Hywel, modryb Eirlys sef Aerona Jones, Gwnws. byddai tir yn cael ei rannu’n gyfwerth rhwng Cydymdeimlwn hefyd â Gareth Jones a’r meibion teulu yn dilyn marwolaeth pennaeth teulu, Heol Elennydd yn eu profedigaeth y teulu. O dan drefn felly yr oedd yn bwysig o golli cefnder i Gareth sef Ifer Jones o gwybod pwy oedd y meibion ac i’r perwyl hynny Aberaeron. rhoddwyd iddynt enw eu tad yn gyfenw. Dyma Penblwydd hapus a dymuniadau gorau i drefn y gwledydd Celtaidd mab Cymraeg, mac Wil Evans, Glangorslwyd sydd yn dathlu ei Merched y Wawr yn Iwerddon a’r Alban a fitzgan y Normaniaid. benblwydd yn 90 oed ar 3 Mai. Anfonwn Wrth ddathlu hanner can mlynedd ers sefydlu Dafydd fab Hywel, Gwilym fab Ifan a droeodd ein cofion gorau ato ef a’i briod Brenda Merched y Wawr Mynach a’r cylch a phori sydd wedi ymgartrefu yng Nghartref drwy hir arfer yn Dafydd ap Hywel a Gwilym ab drwy ôl gopïau o’r Wawr gwelwyd y penillion Cysgod y Coed yn Llanilar. Ifan. yma o waith y diweddar Gloria Williams Evans, Ond, yn dilyn y Deddfau Uno (1536 – 1543) Rhydypererinion yn rhifyn o’r cylchgrawn Cyfraith Loegr a ddaeth i rym, ac yn ôl y drefn yn 1970. Roedd Gloria yn aelod gweithgar a Croeso i Bontarfynach newydd, y mab hynaf mewn teulu oedd yn gwerthfawr o’r gangen a byddai’n cyfansoddi Os am pleserdaith hirddydd haf, etifeddu eiddo pennaeth y teulu. Yr enw pwysig penillion yn aml i nodi achlysur arbennig. Neu am gael gwyliau dedwydd braf, yn awr oedd yr enw teuluol a dim ond un aelod O ddarllen y penillion, yr unig newid ym Wel dewch am dro i’n pentre ni o’r teulu (y mab hynaf) oedd yn etifeddu’r Mhontarfynach ydy nad ydy Gwersyll Pencoed A chewch eich plesio’n siŵr i chi. cyfan. bellach yn bod fel gwersyll. Aros dro yng Ngwesty’r Hafod Bu raid i’r Cymry ollwng yr hen drefn o enwi Ar hyn o bryd, fel pentrefi eraill yng A’r lle ceir golygfa hynod, yn ôl y tad a chreu cyfenwau newydd. Un ffordd Nghymru mae pethau’n dawel iawn yma ym Neu i garafan gysurus i wneud hynny oedd cywasgu hen enwau Mhontarfynach ond gobeithio y daw eto haul Ym mharc “Woodlands” glanwaith destlus. Cymraeg i greu cyfenw Saesneg: Gwelir olion o’r ar fryn. hen drefn yn y ffordd y daeth Bevan o ab Ifan; “Pencoed” gwersyll yr ysgolion Bowen o ab Owen; Price o ap Rhys, Pritchard Cerddant lwybrau’r fro yn gyson, o ap Rhisiart. Troiodd Goch fel yn Iolo Goch Siopau’n gwerthu crefftwaith Cymru yn Gooch, a Fychan (yn cyfateb i ‘junior’ yn Gwych anrhegion i’r holl deulu. Saesneg, Siôn Fychan yn John Vaughan. Ond y Tro i fforest hardd Meheryn ffordd amlaf o ddigon oedd ychwanegu ‘s’ at yr A chael picnic blasus wedyn, enw Cymraeg, Ifan Evans; DafiDavies; Williams, Neu bob Mercher medrwch uno Edwards, Morgans, ac ati. Yn y “Mart” a byd y ffermio. D. Geraint Lewis

Tair Pont Mynach sy’n hynafol ‘A oes fater arall eto?’ Fel yn stori’r wrach a’r diafol, Meddai Duw ar ôl creu ne a llawr, Fe ddaw miloedd o ymwelwyr Y moroedd a’r cyfan sydd ynddynt I fynd lawr y Falls llawn antur, A phobl – rhai bach a rhai mawr, Y Punch Bowl un llaw yn ffrothian Ysgydwodd yr angylion eu pennau Gan chwistrellu dŵr i bobman, Ond meddai rhyw geriwb bach breit, Lawr “Ysgol Jacob” a’i chan gris Dech chi ddim wedi creu yr un Cymro Yr ochr arall yn llawn chwys. ‘Wel diawcs meddai Duw, rwyt ti’n reit. A dyma nhw’n dechrau, - Rhamant teithio oddi yma Adams, Anwyl, Arthur, Balch, Blainey Mewn ‘trên bach’ yn ddigon ara; Ond yr oedd yn tynnu’n agos iawn at ganol nos, Taith bleserus trwy Gwm Rheidol A dyna Duw yn dweud Deuddeg milltir wir ddymunol; ‘Wfft fe alwn ni pwy bynnag sydd ar ôl yn ‘Jones’. Dyffryn ffrwythlon, gwyrddlas goedlan, Tegwyn Jones Enwog yw’r Pwerdy Trydan, Afon Rheidol lifa heibio Lle mae’r samŵn pert yn neidio.

Cyrraedd Aberystwyth dirion Lle caiff pawb fwynhad yn union, Dychwelyd eilwaith yn y trên I’r hen bentref annwyl clên, ‘Merched y Wawr’ deyrnasa’n llon, Llwyddiannus ydyw’r antur hon. Dewch at y Cardis i’r hardd fro Y ddwy enfys - Tomos a Gwen sydd wedi bod yn Ar ddydd o haf i roddi tro. Cofiwch gefnogi eich cynorthwyo i greu enfys hardd, un i’w gweld ar yr ffordd lan a un ar y ffordd lawr, ar y ffordd fawr o GLORIA WILLIAMS EVANS busnesau lleol Pisgah i Pontarfynach ar bwys carreg milltir naw. Pontarfynach 18 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020 Nodyn o Gaerdydd

Rhiannon, chwaer John Glancarrog ydw i. Rwy’n byw yng Nghaerdydd, Tri Sais ddaeth i Gymru os gwelwch yn dda ac roedd eu sylwadau yn yn derbyn Y Ddolen yn fisol ac mae Alun a finne yn ei ddarllen bob gair ddamniol wrth reswm. Bu’r ymateb yn ffyrnig ac yn 1854 fe gyhoeddwyd ac yn ei werthfawrogi’n fawr. hynny yn ‘Brad y Llyfrau Gleision.’ Dyma rai o’r brawddegau o’r adroddiad Fel y gwyddoch chi, roedd John wrth ei fodd yn chwilota i hen hanes ar Ysgol Llanddeiniol : ardal Llanddeiniol ac yn treulio oriau bwygilydd yn ymchwilio a chofnodi “A clas of nine boys read a part of the 13th chapter of 2nd Samuel which yn y Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth. Doedd e ddim yn defnyddio they did in a very imperfect way. They could neither spell or give the cyfrifiadur ond yn copïo tudalen ar ôl tudalen o erthyglau papurau lleol meaning of very simple words ... Did not know the number or name of the yn ei lawysgrifen daclus, ddarllenadwy. Mae gen i sawl bocs o bapurau a kings of Israel or Judah. A queen reigns over the Country, did not know llun-gopĩau, adroddiadau ac erthyglau yn fy meddiant ac o barch i John, her name or who reigned before her. She lives in London. Did not know ac er mwyn sicrhau parhad i’r deunydd fe benderfynais y dylwn i geisio where London was ... Israel and France are towns ... six days in a week ... rhoi trefn arnyn nhw gan obeithio y bydd y plant a phlant y plant yn eu Sun turns round the earth ...” gwerthfawrogi ryw ddydd ac yn dod i wybod o ble mae nhw wedi dod! Fe ddaeth y tri Sais i’r casgliad yma, ac rwy’n dyfynnu : Dyw hi ddim yn fwriad i gyhoeddi, dim ond i’w rannu ag aelodau’r teulu “The Welsh language is a vast drawback in Wales and a maniffold oherwydd rydw i’n ysgrifennu trwy fy llygaid i fy hunan a rhoi fy sylwadau barrier to the moral progress and commercial prosperity of the people.” personol i yn aml iawn; a tydw i ddim yn hanesydd chwaith. A dyma sylw diddorol arall – “An Eisteddfod is simply a foolish Ar wal yr Hen Ysgol yn Llanddeiniol fe welwch chi hyn: ‘1827 T. R.’ interference with the natural progress of civilisation and prosperity.” Thomas Richards, Sgweiar Plas Carrog dalodd am adeiladu’r ysgol a Plant ffermydd oedd y rhan fwyaf o ddisgyblion yr ysgol, wrth reswm. hynny rai blynyddoedd cyn pasio’r Ddeddf i wneud addysg i blant o Plant fyddai wedi cerdded o bellter i gyrraedd y pentref ond yn blant bump oed i dair ar ddeg yn orfodol. Rhaid bod y plwyfolion yn ddigon digon drygionus fel pob plant mae’n siŵr. blaengar i weld gwerth mewn addysgu plant er eu bod nhw eisoes yn Rydw i wedi codi ambell gofnod o’r Llyfr Log: derbyn addysg yn yr Ysgol Sul. 1875 Ar ôl pasio’r Ddeddf Addysg fe benodwyd Mr Lewis, Tanparce yn January 19th. Punhished John Davies for misconduct during school hours. “whipper in” neu yn “Schools Attendance Officer” a fe oedd yn gorfod January 12th. Taught the words of ‘God Save the Queen’ Taught the cadw llygad manwl ar gofrestr yr ysgol a nodi pob absenoldeb. music of GS.Q Pan werthwyd Tanparce fe ddaeth y llyfr yn llawysgrif Mr. Lewis i February 23rd Warned them against pelting stones which habit the ddwylo John ac mae e wedi nodi rhai o’r rhesymau, neu esgusodion falle, children seem very fond of roddwyd gan rieni am absenoldeb eu plant. Gallai rhieni plentyn nad oedd March 1st Attendance not good. Market day in town. yn mynychu’n gyson gael dirwy o bum swllt ac, yn wir, aed ag un rhiant i’r March 11th Gave a lesson on ‘Money’ to Standard 3 llys yn Llanilar. Cafodd y cofnod cyntaf yn y llyfr ei wneud yn 1878 ac mae’r March 15th Not well attended – potato setting ffeithiau yn bur ddadlennol ac yn ddarlun o amgylchiadau byw teuluoedd March 29th Punished Theophilus Jones and John Williams for fighting y fro ym mlynyddoedd ola’r bedwaredd ganrif ar bymtheg. May 26th Taught a new song ‘Oh, I could be a star.’ Mae’r gair “illness” yn brigo yn aml iawn er na nodir beth yw natur y May 29th Taught a new song ‘My new native land.’ salwch. Mae’r deunydd uchod i gyd wedi ei drosglwyddo i ofal y Llyfrgell “Could not spare him.” “No important excuse.” “No shoes.” “bad arm Genedlaethol. Fe gaeodd drysau’r ysgol yn 1952 ond trwy drugaredd – short of clothing.” “Suffering from sore eyes.” “Mother ill.” “Very weak mae’r adeilad yn dal ar agor a’r ‘Hen Ysgol’ yn ganolfan ac yn gartref i constitution.” “Cut foot with hatchet.” Tybed a oedd y ferch fach ddeg holl weithgareddau amrywiol y gymuned. Roeddwn i ar ben fy nigon oed hon yn defnyddio bwyell i dorri coed-tân? Be’ wyddon ni.? yn ddiweddar yn mwynhau’r te parti yn dilyn y Gymanfa Ganu i ddathlu Mae Llyfr Log yr ysgol ar glawr hefyd ac yn hwn fe gawn ni ddarlun penblwydd Bryan yr Organ yn ddeg a thrigain. byw o ansawdd addysg tua diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Fe Roedd yno wledd a phawb, aelodau’r eglwys, y capel, y Clwb Ffermwyr gofiwch chi i Arolygwyr ei Mawrhydi gael eu hyanfon i bob ysgol yng Ifanc – pawb yn cydweithio a’r ysgol bellach yn neuadd hollol bwrpasol Nghymru i archwilio cyflwr addysg ac fe gyhoeddwyd eu sylwadau ar gyfer y pentref. Hir y parhao felly. mewn tri llyfr clawr glas yn 1847. D Rhiannon Evans

Colofn Ben Lake

Mae’n anodd iawn canfod y geiriau i ddisgrifio’r eu gwasanaethau dros nos er mwyn cwrdd Mae’r modd y mae pobl Ceredigion wedi argyfwng presennol sy’n wynebu cymunedau, ag anghenion eu cwsmeriaid a’u defnyddwyr. ymateb i’r argyfwng yn destament i’n gallu ni teuluoedd ac unigolion ar draws Ceredigion, Mae papurau bro’r sir hwythau wedi gorfod fel Cymry i gydweithio, i gefnogi, i addasu ac i Cymru a ledled y byd. Mae disgrifio’r ymateb i’r argyfwng, a hynny drwy gynhyrchu wneud hyn oll mewn ffordd gadarnhaol. Ry’n amgylchiadau presennol yn ‘anghyffredin’ yn a chyhoeddi rhifynnau digidol ar y we, a thrwy ni gyd wedi gorfod tynnu at ein gilydd, wedi ymddangos mor annigonol rywsut. Beth bynnag wneud hynny, sicrhau bod pobl yn gallu cadw gorfod addasu ein patrymau byw, wedi gorfod fo’ch barn wleidyddol, nawr yw’r amser i roi cysylltiad gyda’u cymdogion a’u cymdogaethau estyn llaw i helpu eraill, wedi gorfod dysgu gwleidyddiaeth bleidiol nail ochr ac i bawb ddod – rhywbeth sydd mor eithriadol o bwysig yn y gwneud pethau’n mewn ffyrdd gwahanol, ac at ei gilydd i gefnogi ymdrechion y Gwasanaeth cyfnod tywyll hwn. wedi dysgu gwerthfawrogi’r pethau hynny ro’n Iechyd a’r sector cyhoeddus i amddiffyn iechyd a Yn bennaf oll, rhaid diolch i’r gweithwyr ni’n eu cymryd mor ganiataol o’r blaen. lles holl drigolion ein cymunedau. allweddol hynny sy’n gweithio ar y rheng flaen Os cewch gyfle, gwyliwch a gwrandewch ar A dyna’n union beth ddwi wedi’i weld yn – ein gweithwyr iechyd, gofalwyr, gweithwyr ‘Mae’, cerdd gan Mererid Hopwood sy’n ymateb digwydd ledled Ceredigion dros yr wythnosau yn y sector cyhoeddus, gweithwyr mewn i’r argyfwng presennol ac sy’n ein hatgoffa ni diwethaf. Mae degau o grwpiau cymunedol siopau hanfodol, ffermwyr, milfeddygon, gyrwyr oll bod ‘amser gwell i ddod’: https://www.bbc. gwirfoddol wedi ymsefydlu’n gwbl organig ar bysys a cherbydau cludo nwyddau, plymwyr, co.uk/iplayer/episode/p088v0z0/mae draws y sir er mwyn rhoi cefnogaeth, cymorth trydanwyr a gweithwyr cynnal a chadw Diolch o waelod calon i bawb sy’n gweithio ymarferol a chysur i unigolion mewn angen. hanfodol – diolch am ofalu am ein hiechyd, ein er lles ein cymunedau drwy’r argyfwng hwn. Mae busnesau a mudiadau wedi gorfod addasu lles a’n diogelwch ni oll. Cadwch yn ddiogel, un ac oll. RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 19

Capel Seion Rhydyfelin

Genedigaeth Llongyfarchiadau mawr i Jonathan Hartnell a’i bartner Lauren, 2 Maes Gosen ar enedigaeth eu mab, Frederick James Hartnell yn ddiweddar. Pob dymuniad gorau i chi fel teulu. Llongyfarchiadau hefyd i Ivy a Martin Young, Berwyn ar enedigaeth eu ŵyr cyntaf. Ganwyd Felix Arlow Young yn fab i Rees Young a’i bartner Abi yn Llanbadarn. Dymunwn yn dda i’r teulu oll.

Cefnogi’r Gwasanaeth Iechyd a Gweithwyr Allweddol Os ydych wedi teithio’r A487 drwy Rhydyfelin y byddwch wedi sylwi ar yr enfys ar ffens Cwmaur, Cae Crug. Gwaith Owen (15),Gavin (12) ac Elin Pugh (3) i ddangos cefnogaeth i’r Gwasanaeth Iechyd. Mae eu mam yn gweithio fel ysgrifenyddes yn yr adran Damwainiau Brys ac felly roedd y teulu am wneud rhywbeth arbennig. Yn ategu’r neges mae’r tiwlips o flaen Tanws.Yng Nghrugyn Dimai, bu Leusa a Cadog, Llwyn Cilan yn brysur yn peintio arwydd ‘Diolch’ i’w rhoi yn ffenest y llofft. Diolch i bawb sy’n gweithio mor galed trosom yn ystod y cyfnod pryderus hwn

Llun enfys a greuwyd gan Awen a’i thad Dylan.

Blodau lliwgar Tanws

Enfys Martha a’i mam Heather a roddwyd yn y ffenest gan fod Martha eisiau i bawb cael neges bositif yn yr amseroedd anodd yma.

Leusa a Cadog

Cware ac Olew

teul ibynnol, uol, lleo i ann l, Cym wmn raeg TYWOD C DERV GRAEAN TANWYDD TYˆ CERRIG DISEL FFERM BLOCS LIWB OLEW www.trefigin.cymru

T T T T T (01239) T T (01239) 881282 T T 881630 Enfys Owen, Gavin ac Elin. 20 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Ponterwyd

Ysgol Syr John Rhys y llwyfan ac yn rhoi pen tost i’r Trip Dosbarth 1 i Gastell Caeriw beirniaid Ruth a Sioned ar nifer o Nôl ym mis Chwefror, mwynhaodd achlysuron. Cipiwyd y goron eleni disgyblion dosbarth 1 daith gan Swyn Davies am ei cherdd arbennig lawr i gastell Caeriw yn ar thema ‘Summit to shore’ ac Sir Benfro. Yno cafont y cyfle i Eira Rose enillodd y gadair am ei grwydro o gwmpas yr adeilad chwedl. Roedd dwy wedi dod i’r hynafol a gwneud amryw o brig gyda’r pwyntiau mwyaf yng weithgareddau yn cynnwys nghyfnod allweddol 2 sef Peni chwarae rôl a pharatoi bwydydd yn Macy a Magi Jones a Ceri Macy y castell. Mwynhawyd y trip gan cipiodd y tlws yn y cyfnod sylfaen. y disgyblion oll a braf oedd gweld Llongyfarchiadau i bawb ac i dîm yr holl waith a wnaed yn yr ystafell Cynfyn am ennill gyda’r mwyaf o ddosbarth yn dod yn fyw wrth bwyntiau! ymweld â chastell go iawn! Eisteddfod Gylch yr Urdd Côr Unedig Ysgolion Eleni eto roedd cynrychiolaeth Hwyl fawr a diolch Miss Dawn! Pontrhydfendigaid, Mynach a Syr dda o ddisgyblion Ysgol Syr John John Rhys Rhys wedi mentro i gystadlu yn yr Braf oedd gweld perfformiad y eisteddfod. Da iawn Hedd, Swyn, côr unedig yn cynnwys disgyblion Carmel ac Alaw am gystadlu yn y cyfnod allweddol 2 y tair ysgol ar rhagbrofion ac am gynrychioli’r Noson Lawen ym mis Chwefror ysgol. Bu rhai’n ddigon lwcus i wedi’r sesiwn recordio nôl yn yr gyrraedd y llwyfan yng nghanolfan Hydref. Gwnaethant eu gwaith y celfyddydau a gwelwyd Gwenan yn arbennig ac mi oedd cael yn ennill 1af yn yr Unawd bl 5 perfformio ar lwyfan enwog y a 6, 2il yn yr unawd cerdd dant rhaglen deledu yn fraint ac yn bl 5 a 6, Magi yn ennill 1af yn yr brofiad bythgofiadwy i bawb yn unawd cerdd dant bl 3 a 4 ac 2il cynnwys Mrs Jones! Yn ogystal, yn y llefaru bl 3 a 4, a gyda’i gilydd bu’r côr yn cystadlu yn Eisteddfod cafwyd y 3ydd wobr yn y ddeuawd. Swyddffynnon a braf oedd cipio’r Bu’r parti unsain yn cystadlu eto ail wobr mewn cystadleuaeth eleni gan ddod yn ail, a’r ymgom, boblogaidd iawn! Gwych blant! cystadleuaeth newydd i ni yn yr Dosbarth 1 wedi gwisgo lan ar ddiwrnod y llyfr. ysgol yn cael y 3ydd wobr. Am Noson Cawl a Chwis ddiwrnod llwyddiannus i bawb! Da Bu disgyblion dosbarth 2 yn brysur iawn chi! yn creu cwis ar gyfer y cyhoedd lawr yng ngwesty’r George Borrow Hwyl Fawr Miss Dawn fel rhan o ddathliadau Mawrth y Daeth diwedd cyfnod Miss Dawn cyntaf. Gwelwyd rowndiau heriol Keegan yn gynt na’r disgwyl yn cwestiynu gwybodaeth bobl gyda’r ysgolion yn gorfod cau a am Gymru, chwaraewyr rygbi, ffarweliwyd a hi wedi cyfnod o artistiaid Cymreig, cantorion a dros 10 mlynedd yn yr ysgol fel hyd yn oed bwydydd Cymreig cogyddes. Mi fydd hi’n chwith iawn wrth iddynt flasu tameidiau o hebddo chi pan awn yn ôl i’r ysgol gaws, bara brith a pice ar y maen a diolchwn yn fawr i chi am bopeth gan geisio dyfalu pa gwmni oedd yn ystod eich cyfnod gyda ni. wedi gwneud pa un. Roedd hi’n noson hwylus a braf oedd gweld hyder y proffesiynoldeb y plant wrth iddynt gymryd yr awenau Buddugwyr yr eisteddfod ysgol. a rhedeg y cwbl. Diolch yn fawr iawn i’r George Borrow fel arfer am eu parodrwydd i adael i ni gynnal noson yno ac am baratoi’r cawl bendigedig!

Eisteddfod Ysgolion Syr John Rhys a Mynach Cynhaliwyd eisteddfod ysgol yn neuadd ysgol Syr John Rhys yng nghwmni llond neuadd o rieni ac aelodau’r gymuned wedi gwyliau’r hanner tymor. Braf oedd gweld bron i 60 o ddisgyblion yn canu, llefaru a chwarae offerynnau ar Côr unedig yn perfformio ar lwyfan y noson lawen. RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 21

Ponterwyd

Young Writers Pleser mawr oedd rhannu tystysgrifau gyda rhai o ddisgyblion dosbarth 2 sydd wedi bod yn ffodus mewn cystadleuaeth barddoniaeth Saesneg. Fel rhan o ymgyrch Young Writers, mi fydd barddoniaeth y disgyblion yma’n cael ei argraffu mewn llyfryn yn cynnwys gwaith disgyblion eraill o’r D.U. Am fraint a llongyfarchiadau i chi!

Ysgol Adre Yn sgil y sefyllfa bresennol mae ein disgyblion yn gweithio’n ofnadwy o galed adre drwy gwblhau tasgau ar lein. Mae’r athrawon yn falch iawn ohonynt yn trio’n galed i barhau a’u haddysg o dan yr amgylchiadau ac yn browd iawn o’u hymdrechion a’u hymroddiad. Maent wedi bod yn creu crefft Pasg wrth ddysgu am hanes yr Iesu ac ysgrifennu bwletinau newyddion yn adrodd yr hanes. Creodd disgyblion dosbarth 2 lyfryn ryseitiau ar y cyd wrth iddynt goginio seigiau adref yn cynnwys cyw iâr a madarch a chacennau di-ri. Braf yw eu gweld yn mwynhau’r tywydd braf a gwneud gweithgareddau yn yr awyr agored yn cynnwys helpu rhieni i arddio a chreu den! Da iawn blantos a daliwch ati!

Diolch Hoffai pawb yng nghymuned yr ysgol ddiolch yn fawr iawn a dangos ein gwerthfawrogiad i’r Blaenplwyf holl weithwyr allweddol sydd Facebook i weld ein fideo byr yn wrthi’n ddiwyd yn ystod y cyfnod llawn enfysau gan y plant. Diolch i anodd yma. Ewch draw i’n tudalen bawb a chadwch yn saff.

Mae Mared, BwlchdalOwen wedi bod yn casglu sbwriel wrth ochr yr Criw yr ymgom yn eisteddfod cylch yr Urdd. hewl o gwmpas ei chartref tra bod hi’n mynd am dro. Da iawn Mared. 22 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Llanilar

Te Bara a Chaws Cymorth llongyfarch Gareth a Llinos Cristnogol: diweddariad. Griffiths, Blaengader yn gynnes Yn wyneb cyfarwyddiadau newydd iawn ar ddathlu eu priodas arian. a dderbyniwyd ynglŷn â chyfrannu Rydyn ni hefyd yn dymuno at Apêl Cymorth Cristnogol eleni, ni llawer blwyddyn arall iddynt yng fydd hi’n bosibl i ni wneud hynny nghwmni ei gilydd. trwy ddefnyddio’r amlenni casglu arferol. Yn lle hynny gofynnir i ni Cofion at bawb gyfrannu un ai ar-lein neu dros Mae hi’n ddyddiau anodd ar bawb y ffôn gan ddefnyddio cerdyn ar hyn o bryd ac rydym yn anfon debyd neu gerdyn credyd. Gan fod ein cofion atoch i gyd ac yn edrych gweithwyr Cymorth Cristnogol ymlaen at yr amser y byddwn yn yn gweithio o’u cartrefi ni ellir medru mynd a dod yn rhwydd ac sicrhau prosesu sieciau yn ddiogel yn medru cydymgynnull eto i gyd- ar hyn o bryd. Mae’r llinellau ffôn addoli. Helen a Sioned o Sustrans - Teithiau Iach, yn cynnal yn mynd yn syth i’r cartrefi hynny gwasanaeth ysgol gyfan ac felly dylid defnyddio rhif y Ysgol Gynradd Llanilar swyddfa i gyfrannu dros y ffôn. Prosiect Creadigol Dyma’r rhifau perthnasol: Swyddfa Dros y tymor diwethaf rydym fel Caerfyrddin 01267 237 257 neu ysgol wedi bod yn cydweithio Swyddfa Caerdydd 02920 844 646. gydag Ysgol Plascrug a Chyngor Os byddwch am gyfrannu ar-lein Celfyddydau Cymru ar brosiect ewch i wefan Cymorth Cristnogol creadigol. Ein nod oedd datblygu (christianaid.org.uk/cymru) a ardaloedd tu allan i’r ystafell dilynwch y cyfarwyddiadau dan ddosbarth. Mae’r disgyblion wedi ‘Donations’ neu ‘Donate now’ mwynhau nifer helaeth o brofiadau sydd mewn blwch coch ar ochr amrywiol gan gynnwys coginio dde uchaf y dudalen. Nid oes yn yr awyr agored, plannu, creu angen aros nes bydd hi’n Wythnos cuddfan, animeiddio a chreu bwyd Cymorth Cristnogol. adar. Wrth gydweithio gydag Ysgol Gobeithiwn y bydd llawer Plascrug a Chyngor Celfyddydau ohonoch yn cefnogi’r Apêl yn ôl Cymru, roeddwn yn rhannu arfer eich arfer. Diolch yn fawr. da ac yn arbrofi gyda gwahanol ddulliau o ddysgu. Cawsom gyfle Carmel i fyfyrio ar y ffordd orau i arwain a Cydymdeimlad chyflwyno’r cwricwlwm newydd Rydym yn dymuno cydymdeimlo’n yn Ysgol Llanilar. Gan fod lles ddiffuant iawn â Hugh Tudor, disgyblion yn ganolbwynt mae Tynberllan a’r teulu sydd wedi colli gweithio ar y prosiect hwn wedi perthynas, sef Mr Richard Tudor, yn sicrhau bod llais disgyblion yn cael ddiweddar a hynny trwy ddamwain eu clywed ac yn cael gwrandawiad ar ei fferm yng Nghanolbarth wrth wneud dewisiadau ynghylch Cymru. Roedd Richard Tudor yn yr addysgu a’r dysgu ar draws un o deulu o amaethwyr amlwg ac yr ysgol. Roedd y disgyblion yn adnabyddus Y Canolbarth. rhannu eu barn yn rheolaidd ac yn rhoi eu hadborth ar y prosiect a’r Llongyfarchiadau camau nesaf. Diolch i bawb a fu o Rydyn ni’n falch iawn o gael gymorth i’r staff a’r disgyblion. Pen blwydd Dosbarth Gwenllian yn creu cuddfan helygen. Hapus DEIAN REES Siop Llanfarian Peintiwr ac Addurnwr Dewis helaeth o nwyddau Glannant, Stryd y Capel Gwasanaeth dosbarthu i gartrefi - Tregaron SY25 6HA papurau dyddiol a.y.y.b Ar agor bob dydd o’r wythnos 01974 298 615 Galwch i’n gweld 07900 174 699 Dosbarth Glyndŵr yn dysgu am bellter teithio gwahanol gynhwysion a (tecst yn unig) 01970 612 067 pharatoi, coginio a bwyta cawl a salad ffrwythau! RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 23

Dymuno’n dda Mae sawl digwyddiad wedi cael ei ohirio yn ddiweddar Yn ystod y cyfnod ansefydlog hwn gan gynnwys Eisteddfod Yr Urdd, Yr Eisteddfod hoffwn ddymuno’n dda i ddisgyblion, Genedlaethol ac Ewro 2020. Er fod hyn yn siomedig staff a ffrindiau’r ysgol, gan gofio edrychwn ymlaen at amser pan fydd hi’n ddiogel i’w hefyd am bawb yn ein cymunedau cynnal unwaith eto. Dyma gerdd gan Steffan, disgybl o lleol. Cadwch yn ddiogel. Rydym fel Flwyddyn 6, wrth iddo edrych ymlaen at Ewro 2021. ysgol yn meddwl amdanoch.

Merched y Wawr Bro Ilar Ewro 2021 Mae Tegwen, ein Cyfarwyddwr Cenedlaethol, a Hazel, ein Swyddog Hunaniaeth Datblygu, yn anfon eu cofion aton ni Dinasoedd yn dawel, i gyd. Anthemau yn fud, Os ydych chi’n chwilio am ffyrdd Y Wal Goch yn ddistaw, i ddifyrru eich hunain yn ystod y Dim sŵn ar y stryd. cyfnod anodd hwn, mae nifer o syniadau difyr ar Weplyfr/Facebook Y byd yn dioddef, Gwaith animeiddio Dosbarth Merched y Wawr, gan gynnwys Ynysu sydd rhaid, Barti Ddu tudalennau Curo’r Corona’n Coginio, Rhaid ymladd y feirws, Curo’r Corona’n Crefftio, a Curo’r Cyn cyd-gerdded i’r cae. Teithiau Iach Corona yn y Cartref. Mae miloedd yn Daeth Sioned a Helen atom yn yr ysgol eu dilyn yn barod! Bydd y ddraig goch yn rhuo – ar ddiwedd mis Chwefror i gynnal Os oeddech chi wedi gobeithio Dewch ‘mlaen Gymru fach. gwasanaeth ar bwysigrwydd beicio cystadlu ar Gwpan Radi Thomas yn y Bydd y byd wedi gwella, i gadw’n iach. Dros yr wythnosau Sioe eleni, peidiwch â rhoi’r gorau i’r Bydd Joe Allen yn iach! diwethaf rydym wedi sylweddoli pa gwaith, achos y gobaith yw y bydd y mor bwysig yw treulio ychydig o amser testunau yn dal yr un fath y flwyddyn Yfory daw gobaith, yn yr awyr iach i gadw’n heini a hefyd nesaf. Yfory daw gwên, ar gyfer ein hiechyd meddwl (wrth Er nad yw’r Ŵyl Haf yn cael ei Dathlwn gyda’n gilydd, gadw at y rheolau). Cafodd blwyddyn chynnal eleni, mae’r cystadlaethau Ewro 2021! 6 y cyfle hefyd i ddysgu sut mae trwsio llenyddol yn parhau. 1 Mai yw’r teiar. Diolch i Sioned a Helen am roi dyddiad cau erbyn hyn. Steffan Rhys Jones o’u hamser. Edrychwn ymlaen at gyd- Dymuniadau da i bob un ohonoch Blwyddyn 6 weithio gyda nhw eto yn y dyfodol chi! Ysgol Gynradd Llanilar agos.

Pen blwydd

Penblwydd hapus iawn i Ffion Thomas a oedd yn Penblwydd hapus i Jac Ifan Lewis, 2 oed ar 20 Ebrill. Cariad Mawr, Mam a Dad, pawb Glennydd, Llangwyryfon sydd yn dathlu ei Hapus yn Cysgod-y-Coed a Mamgu hen Tŷ-Newydd. benblwydd yn 11 oed ar 27 Mai. GWASANAETH GARDDIO MYNACH Torri Porfa, Sietynau, Tirlinio, Chwynu a Dal Gwaddod GWTERI Gwasanaeth cyfeillgar a phrisiau rhesymol ALWMINIWM DI-DOR Ffoniwch Meirion: 07792457816 / 01974 261758 e-bost: [email protected] SAER COED . GWAITH TO . ADEILADWR . ASIEDYDD 24 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Croesair Ar ôl i chi lenwi’r 1 2 3 4 5 6 croesair, bydd y 12 llythyren sydd yn y 7 8 rhes uchaf a’r isaf, yn eu trefn, yn sillafu tri gair, sef enw blodau sy’n llawn o ganu yr adeg hon o’r flwyddyn. 9 10 Anfonwch y tri gair at y.ddolen@gmail. com neu drwy’r post i Gelli Aur, Cwrt y Cadno, Llanilar SY23 4PS erbyn 15 Mai. Mi 11 12 13 fydd yr atebion cywir yn mynd i’r het a’r enillydd yn derbyn 14 tocyn llyfr gwerth decpunt. 15 16 17 18

19

20 21 22

23 24

Ar draws I lawr ATEBION CROESAIR EBRILL 7. Mawr iawn (6) 1. Croes i yn gybyddlyd (2,4) Llongyfarchiadau i Enid Hughes, 8. Y man lle mae’r awyr fel pe bai’n 2. Mae plant yn aml yn dysgu sut i Elenydd, Pontrhydfendigaid, cyffwrdd â’r môr (6) chwarae’r offeryn hwn yn yr ysgol. (8) enillydd Croesair Ebrill. 9. Bwrw (4) 3. Pobl sy’n bwrw pleidlais (7) 7 yr asyn 8 asiant 10. Penillion doniol â phum llinell yr un (8) 4. Dewch - ---- dros y trothwy. (1,4) Ar draws 9 cnau 10 tuag adre 11 Pwllheli 11. ------Hughes, gwleidydd a fu’n Aelod 5. Llif y môr: llanw a ---- (4) 12 Obama 15 pwyso 17 achlysur Seneddol dros etholaeth Môn ac yn 6. Ifanc (6) 20 athletwyr 22 Alffa 23 gwewyr Ysgrifennydd Gwladol dros Gymru (7) 13. Dod yn gyfarwydd â (8) 24 Ar werth 12. Fan hyn a fan draw: yma -- --- (2,3) 14. Un deg un (2,2,3) 15. Adeilad lle mae nwyddau’n cael eu 16. Diofal yw’r ------(6) I lawr 1 ar y naw 2 R.S.Hughes cynhyrchu (5) 18. Disgrifiad o gyllell sy’n dda am dorri (6) 3 yn y twlc 4 taran 5 Riga 6 yn 17. Yn anfynych (2,5) 19. Pader: -----’r Arglwydd (5) drwm 13 bwytadwy 14 a Chariad 20. Pobl sy’n darparu ac yn gwerthu 21. Y copa (1,3) 16 wythawd 18 unffordd moddion a thabledi (8) 19 gwyrdd 21 Ebwy 22. O --- - Fynwy (3,1) 23. Dyffrynnoedd cul (6) Geiriau cudd: Ar y trydydd dydd 24. Bywiog, yn llawn ynni (6) RHIFYN 459 MAI 2020 Y DDOLEN 25

Byd Amaeth Cwis Yr Wyddor

Gyda’r tymor wyna a’r lloia yn ei anterth pan Croeswch allan lythyren gyntaf pob ateb. Bydd 5 llythyren ar ôl. Aildrefnwch y gyhoeddwyd y cyfyngiadau ar symudiadau yn sgîl llythrennau hynny i wneud enw lliwgar. Covid-19 ar 23 Mawrth, mae’n siwr mai ffermwyr oedd rhai o’r ychydig bobl na welodd gymaint ag hynny o wahaniaeth o safbwynt gwaith o ddydd i A B C Ch Dd E ddydd ar y fferm. I’r gweddill ohonom serch hynny cafodd ein byd ei droi wyneb i waered. O fusnesau’n cau, i staff yn colli gwaith, addasu i weithio o F Ff G Ng I L adre, addysgu plant o adre (neu wyliau hir!), i atal cymdeithasu wyneb yn wyneb .... mae’r rhestr yn hirfaith. Ond yng nghanol pob dim wrth gwrs mae LL M N O Ph R yna bryder am y gelyn anweledig nad ydym yn gwybod yn iawn beth fydd ei effaith ar ein iechyd. Serch hynny, mae rhywun hefyd wedi cael cyfle Rh S T Th W Y i werthfawrogi’r pethau bychain mewn bywyd. Yn ystod yr wythnosau diwethaf rydw i wedi clywed sawl un yn diolch am gael byw yng nghefn gwlad a 1. Enw merch Thomas Johnes yr Hafod. chael cyfle i werthfawrogi byd natur. Mae’r tywydd 2. --- Sant, ffotograffydd Nodiadau Natur y Ddolen. hefyd wedi bod yn garedig. A gan fod lefel y traffig, 3. Enw gwreiddiol plasty’r Conrah. hyd yn oed ar ffyrdd cul cefn gwlad, wedi lleihau 4. Afon sy’n tarddu yn Llyn Eiddwen. cymaint, mae tawelwch y wlad yn golygu ein bod yn 5. --- Cefn Coch, a laddodd y ciper Joseph Butler ar ddamwain. gallu clywed yr adar bach yn canu. 6. Mae Cymdeithas y Paith yn cwrdd yng ------Seion. Rydym hefyd wedi gweld cymunedau yn dod at ei 7. Cysegrwyd eglwys Llantrisant (Trisant) i Teilo, Padarn, a pha sant arall? gilydd mewn ffyrdd gwahanol. Mae gwaith y Clybiau 8. Richard ------, awdur Dyn a’i wreiddiau, peth o hanes plwyf Llangwyryfon. Ffermwyr Ifanc yn cynnig siopa dros bobl sydd yn 9. Gilbert de -----, a fu’n gyfrifol am adeiladu castell cyntaf Aberystwyth, ger Tan- hunan ynysu i’w ganmol yn fawr iawn ac yn dangos y-bwlch. beth yw gwir werth y mudiad yng nghefn gwlad. 10. Rhian -----, trysorydd y Ddolen. Dros y misoedd diwethaf roeddem yn teimlo fod y 11. Roedd Deiniol, a sefydlodd eglwys Llanddeiniol, yn esgob cyntaf un o’n byd wedi troi yn erbyn y ffarmwr. Roedd amaeth dan heglwysi cadeiriol. P’un? y lach gan feganiaid ac yn cael y bai am bopeth o 12. ----- Arfordir Ceredigion, gan Gerald Morgan. newid hinsawdd i lygru afonydd. Ond wrth i silffoedd 13. Creaduriaid bach, fel y fuwch goch gota. yr archfarchnadoedd wagio, buan y sylweddolwyd 14. Morfydd Llwyn ----, cerddor dawnus a fu, mae’n debyg, yn beirniadu yn beth oedd pwysigrwydd cynhyrchu bwyd ac erbyn Eisteddfod Llanilar. hyn ystyrir fod amaeth yn un o’r sectorau allweddol. 15. Llanrhystud, Llanddeiniol, gan ------Llwyd. Y dasg fydd i ddysgu gwersi o’r argyfwng hwn a 16. ------Gymro a deithiodd drwy Bontarfynach yn 1188. pheidio mynd yn ôl i’n hen ffyrdd o fyw. Mae ein 17. Enw cyntaf y gŵr a ddaeth yn frenin ac a deithiodd drwy Lanilar ar ei ffordd i Gwasanaeth Iechyd yn drysor cenedlaethol, mae Frwydr Bosworth. cefnogi cynnyrch lleol yn hanfodol bwysig ac mae 18. Caseg y ------, enw aderyn. cymunedau clos yn werthfawr. 19. Neuadd ------, Llanafan. Yn sgîl fy ngwaith gyda Cyswllt Ffermio, rydyn yn 20. Bu sylfaenydd y mudiad hwn i ieuenctid yn byw ym Mryneithin, Llanfarian. cynnig awr o gyngor am ddim i fusnesau amaeth 21. Sawl plentyn a anwyd ar yr un diwrnod ym mis Chwefror 1856 i deulu Nant sydd â chwestiwn neu broblem penodol. Mae’r Syddion ym mhlwyf Ysbyty Cynfyn? gwasanaeth hwn yn gwbwl gyfrinachol. Gallwch 22. Plasty ger y môr a fu hefyd yn ysbyty a llety i fyfyrwyr. gael awr gyda chyfreithiwr, awr gyda chyfrifydd, awr 23. Llanrhystyd ----, enw gorsaf reilffordd Llanfarian. gyda chyngorydd busnes neu gyngor mwy technegol o reoli porfa i faeth anifeiliaid. Felly os oes gyda chi Diolch yn fawr i Sian Lewis am gyfrannu’r cwis yma’n ogystal a’r croesair misol. gwestiwn, cofiwch gysylltu. Yr un yw’r rhif ffôn – Mwynhewch y crafu pen! Mi fydd yr atebion yn ymddangos yn y rhifyn nesaf. 0845 6000813. Yn amlwg, mae ein gweithgaredd wyneb yn wyneb wedi cael eu gohirio neu eu canslo, ond rydym wedi addasu y rhan fwyaf o’n gweithgareddau fel eu bod yn digwydd naill a’i dros y ffôn neu yn ddigidol. Bob nos Fercher mae gennym glip fideo ar reoli porfa ar gyfryngau cymdeithasol Cyswllt Ffermio, a bob nos Iau mae gennym webinar byw ar amrywiol bynciau. Wrth i fwy a mwy a wasanaethau fynd yn ddigidol, os ydych am gymorth cyfrifiadurol gallwn roi help llaw i chi dros y ffôn. Mae’r nifer o bobl sy’n gwrando ar ein podlediadau a’n clipiau fideo wedi cynhyddu’n sylweddol dros yr wythnosau diwethaf. Felly, y neges yw, rydyn ni yma o hyd a chofiwch gysylltu. Hoffwn ddymuno’n dda i holl ddarllenwyr y Ddolen. Eirwen Williams Cofiwch gefnogi eich busnesau lleol 26 Y DDOLEN RHIFYN 459 MAI 2020

Ysgol Llangwyryfon

Wrth roi pin ar bapur, neu yn hytrach wasgu diwrnod gwaith o flaen sgrin cyfrifiadur. llythrennau y gliniadur wrth ysgrifennu Mae’r platfformau dysgu, system ebost, adroddiad yr ysgol i rifyn mis Mawrth o’r cyfryngau cymdeithasol eraill ac wrth gwrs Ddolen roedd ysgolion y wlad wedi cael y ffôn yn caniatau i ni gadw cysylltiad a’n gwybod y byddai ein drysau yn cau am disgyblion a’u teuluoedd yn gyson a mae’n gyfnod o ganlyniad i ymlediad COVID 19. hyfryd derbyn lluniau a chael clywed hanesion Y dydd Llun canlynol daeth y clou lawr pawb ond wrth gwrs does dim all gymryd lle (lockdown) a chyfyngaidau pellach ar ein sgwrs a rhyngweithio wyneb i wyneb, ond am bywydau am y tro. y tro dyma yw ein ‘normal newydd’. Roedd yr wythnos ‘olaf’ na yn yr ysgol Un peth sydd wedi fy nharo wrth gyfathrebu yn un go ryfedd i bawb, roedd gwersi a theuluoedd yw pa mor ddiolchgar y mae i’r disgyblion yn parhau ond doedd dim pob un ein bod yn byw mewn ardal wledig ymwelwyr nac ymweliadau oddi ar dir ysgol; - pob un teulu a gardd (ac ambell deulu a roedd negeseuon diri yn glanio yn fy nghyfrif chaeau niferus) i’r plant fwynhau y tywydd ebost bob dydd, llythyron i’w ysgrifennu a braf yr ydym wedi ei brofi yn ddiweddar a phecynnau gwaith i’w paratoi i’r disgyblion chael cyfle i fynd allan am dro gyda’r ci neu wneud adref. Roedd staff yn brysur yn ar y beic mewn amgylchedd ddiogel - gwych ymgyfarwyddo a phlatfformau dysgu er mwyn o beth yw gallu gwerthfawrogi ein cymuned cael dysgu o bell ac wrth gwrs ansicrwydd yn ystod y cyfnod yma. Mae’r disgyblion pryd fyddai y plant a ninnau fel staff yn hefyd wedi bod yn dangos eu diolch i bawb cerdded drwy ddrysau yr ysgol eto. sydd yn gweithio i’r gwasanaeth iechyd a Mae bron i bump wythnos wedi pasio ers gwasanaethau allweddol eraill drwy wneud y dydd Gwener hynny, pryd y ffarweliwyd a posteri a lluniau ac yn cynnig eu help i bobl phawb ar gyfer ‘gwyliau estynedig’ (geiriau yn y gymuned sydd angen cymorth neu Miss) a mae ein ‘diwrnodau ysgol’ erbyn chefnogaeth hefyd. Da iawn chi yn dangos hyn a gwedd wahanol iawn i’r arfer. Mae’ r consyrn am eraill. disgyblion yn gweithio drwy dasgau amrywiol Wrth gloi am y tro, estynnaf gofion cynnes sy’n cael eu gosod yn ddyddiol / wythnosol, iawn i bawb o drigolion ardal Llangwyryfon rhai disgyblion yn gwneud ar bapur, llawer ar a holl ddarllenwyr y Ddolen - cadw adref, ‘Dyma Eiddwen gyda’i mam Bethan yn Llangwyryfon lein a mae’r staff yn treulio rhan helaeth o’u cadwch yn ddiogel bawb! ar ol iddynt beintio enfys o ddiolch i holl staff y gwasanaeth iechyd a gofal.

• Cawodydd mynediad rhwydd - stafelloedd gwlyb • Adnewyddu Gosod a chynnal systemau trydanol stafelloedd ymolchi • Gosod larymau tân a’u cynnal • Gwresogi olew a • Goleuadau argyfwng Adeiladwr Cyffredin gwaith plymio • PAT (profi offer cludadwy) • Adnewyddu eiddo • Profi ac arolygu rheolaidd • Gwaith gosod teils • Gosod a chynnal systemau teledu cylch cyfyng (CCTV) • Gosod lloriau • Systemau dŵr a gwresogi diogelwch • Gosod ceblau rhwydweithiau cyfrifiadurol a’u hardystio Ffôn: 01970 630202 Ffôn: 01970 626609 E-bost: [email protected] E-bost: [email protected] Ffôn: 01970 615400 E-bost: [email protected] Ystafell arddangos ar agor yn: Uned 25 Ystad Ddiwydiannol Glanyrafon Cefnogi bywyd annibynnol Llanbadarn Fawr ar draws Canolbarth Cymru Aberystwyth SY23 3JQ (Ar bwys Canolfan ailgylchu gwastraff cartref) & Oriau agor: HAMDDENA AWYR AGORED Dydd Llun - Dydd Iau: 10-7 Dydd Gwener - Dydd Sadwrn: 10-5 Dydd Sul: 10-4