Objaœnienia Do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

LESZEK KACPRZAK, MARCIN HONCZARUK

G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Pomorza wschodniego, Warmii i Mazur — W. MORAWSKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Lidzbark Warmiñski (99) (z 2 tab. i 4 tabl.)

WARSZAWA 2014 Autorzy: Leszek KACPRZAK1, Marcin HONCZARUK1 1Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych sp. z o.o. ul. Jagieloñska 76, 03-301 Warszawa

Redakcja merytoryczna: El¿bieta GRUSZCZYÑSKA

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor ds. pañstwowej s³u¿by geologicznej mgr in¿. A. PRZYBYCIN

ISBN 978-83-7863-363-1

Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC, Daniel ZASZEWSKI, Sebastian GURAJ SPIS TREŒCI

I. Wstêp...... 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ...... 9

III. Budowa geologiczna ...... 12

A. Stratygrafia ...... 12

1. Kreda ...... 12

a. Kreda górna ...... 12

2. Paleogen ...... 12

a. Paleocen ...... 12

b. Eocen ...... 13

c. Oligocen...... 13

3. Neogen ...... 13

a. Miocen ...... 13

4. Czwartorzêd ...... 13

a. Plejstocen...... 14

Zlodowacenia najstarsze ...... 14

Zlodowacenie Narwi ...... 14

Stadia³ dolny ...... 14

Stadia³ górny ...... 15

Interglacja³ augustowski ...... 15

Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 16

Zlodowacenie Nidy ...... 16

Stadia³ dolny ...... 16

Stadia³ górny ...... 17

Zlodowacenie Sanu 1 ...... 18

Stadia³ dolny ...... 18

Stadia³ górny ...... 19 Zlodowacenie Sanu 2 ...... 19

Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 19

Zlodowacenie Odry ...... 20

Stadia³ dolny ...... 20

Stadia³ górny ...... 20

Zlodowacenie Warty ...... 21

Stadia³ dolny ...... 21

Stadia³ œrodkowy ...... 21

Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 22

Zlodowacenie Wis³y ...... 22

Stadia³ œrodkowy ...... 22

Stadia³ górny ...... 22

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 25

c. Holocen ...... 25

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 26

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 26

IV. Podsumowanie ...... 32

Literatura ...... 33

SPIS TABLIC

Tablica I — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych)

Tablica II — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica III — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

Tablica IV — Przekrój geologiczny C–D I. WSTÊP

Granice obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski wyznaczone s¹ wspó³rzêdnymi: 20°30’ i 20°45’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 54°00’ i 54°10’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Jego powierzchnia wynosi oko³o 305 km2. Administracyjnie obszar arkusza Lidzbark Warmiñski po³o¿ony jest w województwie warmiñ- sko-mazurskim i obejmuje gminy: Lidzbark Warmiñski (miasto i gmina), Kiwity w powiecie lidzbar- skim oraz Dobre Miasto i Jeziorany w powiecie olsztyñskim. Pod wzglêdem fizycznogeograficznym na analizowanym obszarze wystêpuj¹ fragmenty trzech jednostek: Niziny Sêpopolskiej i Wzniesieñ Górowskich, stanowi¹cych po³udniow¹ czêœæ Niziny Staropruskiej oraz Pojezierza Olsztyñskiego stanowi¹cego pó³nocn¹ czêœæ Pojezierza Mazurskiego (Kondracki, 2009). Niniejsze opracowanie zosta³o wykonane na podstawie projektu prac geologicznych zatwier- dzonego przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ numer DG/KOK/489/3/04 z dnia 24.11.2004 r. Najstarszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym, dotycz¹cym omawianego obszaru, jest mapa geologiczno-glebowa 1:25 000 wykonana przez geologów niemieckich. Mapa ta obejmuje ca³y obszar arkusza Lidzbark Warmiñski. W trakcie realizacji powy¿szego opracowania na powierzchni stwierdzono wystêpowanie osadów neogeñskich – w Lidzbarku Warmiñskim i jego okolicach. Pierwszym powojennym opracowaniem geologicznym z tego rejonu by³ arkusz Gi¿ycko Przegl¹dowej Mapy Geologicznej Polski 1:300 000 (Kondracki, 1948; Zwierz, 1953) wraz z mapami podstawowymi 1:100 000. Najwa¿niejszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym omawianego obszaru jest Mapa Geologiczna Polski 1:200 000 wraz z objaœnieniami i mapami podstawowymi 1:50 000, arkusz Lidz- bark Warmiñski (Mañkowska, S³owañski, 1977, 1979; S³owañski, 1977). W trakcie realizacji MGP za zachodni¹ granic¹ analizowanego obszaru wykonano otwór kartograficzny Pomorowo. Obszar arkusza ujêty zosta³ we wczeœniejszych opracowaniach kartograficznych, m.in. Mojskiego i Rühlego (1965).

5 Zagadnienia dotycz¹ce rzeŸby omawianego terenu zawarte s¹ w pracach Kondrackiego (1957, 1972a, b). Badania pod³o¿a krystalicznego prowadzi³ g³ównie Tyski (1969) i Ryka (1982), morfologi¹ tego pod³o¿a zajmowali siê D¹browski i Karaczun (1956). Zagadnienia tektoniki krystaliniku zosta³y przedstawione w publikacji Kubickiego i innych (1972), a tektoniki pokrywy osadowej – w pracy Po¿aryskiego (1974). Struktura pod³o¿a krystalicznego zosta³a przedstawiona przez Kubickiego i Rykê (1982) oraz Karaczuna i innych (1975) na mapach wydanych w formie atlasu obejmuj¹cego ca³y region pó³nocno-wschodniej Polski. Ogólne problemy zwi¹zane z geologi¹ czwartorzêdu tej czêœci Polski by³y poruszane w opracowaniach Halickiego (1950, 1960), Mojskiego (1969) i Rühlego (1955, 1974). Granic zasiêgu ostatniego zlodowacenia w tym regionie dotyczy praca Roszko (1968). S³owañski (1981) przedstawi³ budowê geologiczn¹ Mazur, a Stasiak (1969) bada³a procesy zanikania jezior na prze³omie plejstocenu i holocenu. Stratygrafiê osadów plejstocenu centralnej czêœci Pojezierza Mazurskiego, a wiêc krainy le¿¹cej na po³udniowy wschód od omawianego obszaru, opracowan¹ na podstawie litostratygraficznych badañ glin lodowcowych, przedstawi³ Lisicki (1997). Analiza litostratygrafii wystêpuj¹cych tam glin lodowcowych wraz z wynikami badañ palinologicznych umo¿liwi³a stratygraficzny podzia³ plejstocenu tego regionu. Litostratygrafiê glin lodowcowych na obszarze dorzecza Wis³y Lisicki przedstawi³ w pracy z 2003 r. Wp³yw tektoniki g³êbokiego pod³o¿a na osady plej- stoceñskie bada³ Ber (2000). O budowie g³êbokiego pod³o¿a i istnieniu w jego obrêbie nieci¹g³oœci tektonicznych uzyskano informacje z opracowania Granicznego i innych (1995). Zanim opracowano arkusz Lidzbark Warmiñski, szczegó³owe prace kartograficzne prowadzono na po³udnie i pó³nocny zachód od omawianego obszaru. Wykonano wówczas arkusze SMGP: Dobre Miasto (Rumiñski, 2003a, b), Jeziorany (Morawski, 2003a, b) i Górowo I³aweckie (Kacprzak, Honczaruk, 2014a, b). W czasie, kiedy powstawa³ arkusz Lidzbark Warmiñski, trwa³y prace na obszarach: na zachód (ark. Wolnica – Honczaruk, Kacprzak, 2009), pó³noc (ark. Wojciechy – Giemza, 2009) i wschód (ark. Bisztynek – Lichwa, 2009). Arkusz Lidzbark Warmiñski zosta³ opracowany w Przedsiêbiorstwie Badañ Geofizycznych (PBG) w Warszawie, w Oddziale Kartografii Geologicznej. W opracowaniu uwzglêdniono wyniki badañ wykonanych w ramach realizacji arkusza Jeziorany (Morawski, 2003a) oraz innych arkuszy obszarów s¹siednich, realizowanych równolegle. Z terenu arkusza Lidzbark Warmiñski zebrano profile 146 otworów wiertniczych, które pozy- skano z Narodowego Archiwum Geologicznego i Banku Danych Hydrogeologicznych PIG-PIB w Warszawie oraz z Warmiñsko-Mazurskiego Urzêdu Wojewódzkiego w Olsztynie. W opracowaniu

6 wykorzystano równie¿ profile otworów zlokalizowanych poza granicami obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Przeanalizowano archiwalne materia³y geologiczne, w tym dokumentacje z³ó¿ kopalin, sprawozdania z poszukiwañ z³ó¿ kopalin oraz dokumentacje geotechniczne i geologiczno-in¿ynierskie. Na terenie ca³ego obszaru arkusza prowadzono poszukiwania i badania torfowisk, a wykonane dokumentacje zebrano w Instytucie Melioracji i U¿ytków Zielonych w Falentach. Kompilacj¹ prac dokumentacyjnych jest opracowanie, w którym zestawiono z³o¿a torfów w Polsce (Ostrzy¿ek, Dembek, 1996). Wykorzystano tu równie¿ dokumentacje trzech z³ó¿ kopalin: Konity, Kochanówka i Stoczek Warmiñski (Bobel, 2004; Kokociñski, 1979, 2001). Terenowe prace kartograficzne na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski przeprowadzi³ w la- tach 2007–2008 zespó³ w sk³adzie: L. Kacprzak, M. Honczaruk i D. Janica. Prace prowadzono na obszarze o powierzchni oko³o 305 km2. W ramach prac wykonano i opisano 1500 sond rêcznych o g³êbokoœci oko³o 2–3 m i ³¹cznym metra¿u 3300 m oraz 60 sond mechanicznych o g³êbokoœci od 4 do 20 m i ³¹cznym metra¿u 800 m. Oczyszczono i opisano œciany 45 ods³oniêæ i miejsc eksploatacji kopalin. Liczba punktów dokumentacyjnych na 1 km2 wynosi œrednio oko³o 5,2. Wybrane punkty do- kumentacyjne zestawiono w tabeli 1. W celu okreœlenia przybli¿onej g³êbokoœci wystêpowania osadów paleogeñskich, podzia³u osa- dów czwartorzêdowych na poziomy glacjalne oraz uœciœlenia lokalizacji otworów kartograficznych, wykonano 115 geoelektrycznych sondowañ elektrooporowych (metod¹ Schlumbergera) o rozstawach AB/2 = 640–1260 m w jednym ci¹gu, pokrywaj¹cym siê z lini¹ przekroju geologicznego A–B (Honczaruk, 2008). Wykonano równie¿ analizê pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego Polski (Ostrowski, 2007). W celu udokumentowania pe³nego profilu osadów czwartorzêdowych i okreœlenia stropu utworów podczwartorzêdowych wykonano otwór kartograficzny Czarny Kierz (otw. 50) o g³êbokoœci 142,0 m (tabl. I). Z rdzeni wiertniczych uzyskanych z sond mechanicznych i otworów kartograficznych po- brano 248 próbek. 226 próbek poddano badaniom litologiczno-petrograficznym (Gronkowska, 2008). Wykonano analizê uziarnienia, zawartoœci wêglanów, sk³adu frakcji ciê¿kiej, a w przypad- ku glin zwa³owych – równie¿ sk³adu petrograficznego ¿wirów o œrednicy 5–10 mm. £¹cznie wykonano osiem analiz uziarnienia, cztery analizy minera³ów ciê¿kich, trzy analizy zawartoœci wêglanów oraz 13 analiz petrograficznych. Badania palinologiczne dwóch próbek osadów czwar- torzêdowych wykona³a Winter (2005), a siedmiu próbek osadów paleoceñskich – S³odkowska (2005).

7 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych) zakoñczonych w utworach czwartorzêdowych

Numer Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi na mapie w notatniku punktu* (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) geologicznej terenowym 1 55 sm Redy 85,0 16,0 Przekrój geologiczny A–B; osady zastoiskowe 2 58 sm Redy 97,0 12,0 Osady zastoiskowe 3 59 sm Redy 85,0 6,0 Osady zastoiskowe 4 32 sm Knipy 130,0 10,0 Osady wysoczyzny Utwory miocenu na powierzchni terenu (kra w utworach 5 54 sm Lidzbark Warmiñski 100,0 20,0 plejstoceñskich) 6 53 sm Lidzbark Warmiñski 122,0 8,0 Osady kemu Utwory miocenu na powierzchni terenu (kra w utworach 7 52 sm Lidzbark Warmiñski 100,0 20,0 plejstoceñskich) Przekrój geologiczny A–B; utwory miocenu na powierzchni 8 46 sm Lidzbark Warmiñski 88,0 20,0 terenu (kra w utworach plejstoceñskich) 9 41 sm Nowosady 127,5 8,0 Osady kemu 10 41' sm Nowosady 130,0 10,0 Osady kemu 11 40 sm Nowosady 122,5 18,0 Przekrój geologiczny C–D; osady wysoczyzny Utwory miocenu na powierzchni terenu (kra w utworach 12 15 sm Lidzbark Warmiñski 93,0 10,0 plejstoceñskich) 13 45 sm Œwi¹tnik 121,0 10,0 Osady kemu 14 44 sm Œwi¹tnik 120,0 8,0 Przekrój geologiczny A–B; osady moreny martwego lodu 15 42 sm Œwi¹tnik 102,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B; osady wysoczyzny 16 43 sm Œwi¹tnik 100,0 17,0 Osady wysoczyzny pod torfami 17 20 sm Czarny Kierz 122,0 10,0 Osady kemu 18 21 sm Czarny Kierz 127,5 20,0 Przekrój geologiczny C–D; osady kemu 19 – sm Kobiele 117,5 20,0 Przekrój geologiczny C–D; osady wysoczyzny 20 5 sm K³êbowo 115,0 10,0 Przekrój geologiczny C–D; osady wysoczyzny 21 6 sm K³êbowo 110,0 18,0 Przekrój geologiczny C–D; osady wodnolodowcowe 22 17 sm Tolniki Wielkie 127,5 16,0 Osady moreny martwego lodu Czarny Kierz– 23 18 sm 130,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B; osady moreny martwego lodu TolnikiWielkie 24 16 sm Tolniki Wielkie 122,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B; osady wysoczyzny 25 13 sm Wólka Szlachecka 125,0 10,0 Osady kemu 26 37 sm Stryjkowo 133,0 16,0 Osady plateau kemowego 27 8 sm Jarandowo 110,0 10,0 Osady holoceñskie pod osadami deluwialnymi 28 25 sm, od ¯egoty 145,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B; osady moreny martwego lodu 29 24 sm Tolniki Wielkie 132,5 17,0 Przekrój geologiczny A–B; osady wysoczyzny Tolniki Wielkie– 30 26 sm 155,0 10,0 Osady moreny martwego lodu ¯egoty Osady wodnolodowcowe (przewiercono sp¹g piasków 31 33 sm Suryty–Kochanówka 105,0 12,0 sandrowych) Suryty– 32 34 sm, od 102,5 14,0 Osady moreny martwego lodu Kochanówka Suryty– Osady wodnolodowcowe (przewiercono sp¹g piasków 33 35 sm 117,5 12,0 Kochanówka sandrowych) 34 1 sm Suryty 122,5 14,0 Osady wysoczyzny 35 4 sm Blanki 120,0 10,0 Osady kemu 36 9 sm ¯egoty 145,0 18,0 Przekrój geologiczny A–B; osady moreny martwego lodu 37 10 sm Franknowo 137,5 8,0 Osady kemu

*sm – sonda mechaniczna, od – ods³oniêcie

8 II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Najwy¿ej po³o¿ony punkt na powierzchni terenu arkusza Lidzbark Warmiñski znajduje siê na wschód od Mi³ogórza (177,0 m n.p.m.), najni¿ej zaœ – w dolinie £yny w pó³nocnej czêœci obszaru (51,0 m n.p.m.). Maksymalna deniwelacja wynosi wiêc 126,0 m. Wysokoœci wzglêdne wzgórz w rejonie Kochanówka–Mi³ogórze dochodz¹ do 50 m. G³ównymi jednostkami geomorfologicznymi na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski s¹ wysoczyzna morenowa i równina sandrowa (tabl. II). Zasadnicz¹ czêœæ powierzchni obszaru arkusza zajmuje wysoczyzna morenowa falista.W jej obrêbie wystêpuj¹ moreny martwego lodu, kemy, formy akumulacji szczelinowej, zag³êbienia bezodp³ywowe oraz równiny torfowe. W pó³nocnej czêœci obszaru wysoczyzna morenowa po³o¿ona jest na wysokoœci oko³o 100–110 m n.p.m. i wznosi siê w kierunku po³udniowym i po³udniowo-wschodnim do oko³o 156 m n.p.m. Deniwelacje wynosz¹ od 5–10 m w czêœci pó³nocnej do 25 m w czêœci œrodkowej i po³udniowej obszaru. Na wysoczyŸnie wystêpuj¹ dwa, najwiêksze na obszarze arkusza, jeziora przep³ywowe: Symsar i Blanki. Jeziora te ³¹czy rzeka Symsarna. W strefie krawêdzi doliny Symsarny i jezior, przez które ta rzeka przep³ywa, deniwelacje dochodz¹ do 30 m. W obrêbie wysoczyzny morenowej bardzo liczne s¹ moreny martwego lodu.Doform tych zakwalifikowano, podobnie jak na obszarze s¹siedniego arkusza Jeziorany, czêœæ wysokich stromych wzgórz zbudowanych z glin zwa³owych. Wysokoœci wzglêdne moren martwego lodu s¹ znaczne – dochodz¹ do 30 m (po³udniowa czêœæ obszaru arkusza). Moreny martwego lodu s¹ zgrupowane w trzech rejonach: w okolicach Medyn, ko³o Krza i w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru. Rozleg³e formy stwierdzono w rejonie Czarnego Krza i Kraszewa. Równiny sandrowe i wodnolodowcowe w ogólnoœci wystêpuj¹ w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru oraz w dolinie £yny, w œrodkowej czêœci obszaru (K³êbowo–Suryty) i w rejonie Sarnowo–Kobiela. Równina sandrowa w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru po³o¿ona jest na 95,0–120,0 m n.p.m. Opada ona w kierunku po³udniowym i urozmaicona jest licznymi obni¿eniami wype³nionymi wod¹ lub torfami. Od strony pó³nocno-wschodniej z opisanym powy¿ej szlakiem sandrowym s¹siaduje szlak sandrowy K³êbowo–Suryty. Jego powierzchnia le¿y na wysokoœci 105,0–115,0 m n.p.m. Tu równie¿ wystêpuj¹ obni¿enia powsta³e po wytopieniu bry³ martwego lodu. Szlak sandrowy o przebiegu NW–SE, towarzysz¹cy dolinie £yny, wystêpuje na wysokoœci 50,0–90,0 m n.p.m.

9 Szlak sandrowy z rejonu Sarnowo–Kobiela przebiega z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód. Jego szerokoœæ jest niewielka, dochodzi do 1,5 km. Wysokoœci w obrêbie tego szlaku wynosz¹ 105,0–130,0 m n.p.m. Bierze on pocz¹tek u podnó¿y form akumulacji szczelinowej w rejonie Sarnowa i kontynuuje siê na obszarze arkusza Bisztynek. Jego powierzchnia jest nachylona w kierunku po³udniowo-wschodnim. Równiny zastoiskowe wystêpuj¹ w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza i dotychczas by³y interpretowane jako wysoczyzna polodowcowa zbudowana z glin zwa³owych w „facji ilastej” (Mañkowska, S³owañski, 1979). Jest to po³udniowa czêœæ obszaru zastoiskowego kontynuuj¹cego siê na s¹siednim obszarze arkuszy Wojciechy, Wolnica i Górowo I³aweckie. Równina jest falista, le¿y na wysokoœci oko³o 70–90 m n.p.m. Jest rozciêta niewielkimi dolinami rzecznymi ³¹cz¹cymi m.in. le¿¹ce w œrodkowej czêœci zastoiska Jezioro Wielochowskie z rzek¹ £yn¹. Najwiêksze deniwelacje w obrêbie tej jednostki geomorfologicznej wystêpuj¹ w rejonie Jeziora Wielochowskiego – wynosz¹ oko³o 15 m. W rejonie Sarnowa i Konit wystêpuj¹ formy akumulacji szczelinowej.Ichprze- bieg odpowiada dwóm systemom szczelin w l¹dolodzie. Szczeliny krzy¿owa³y siê pod k¹tem oko³o 60º. Formy z okolic Sarnowa rozci¹gaj¹ siê z pó³nocy na po³udnie. Ich szerokoœæ wynosi oko³o 200 m, a d³ugoœæ – do 750 m. Wysokoœæ tych wzgórz osi¹ga 15 m. Formy akumulacji szczelinowej z rejonu Konit towarzysz¹ równinie sandrowej. Ich szerokoœæ wynosi oko³o 200 m, a d³ugoœæ – 750 m. Wyso- koœci tych form s¹ podobne, jak w okolicach Sarnowa – dochodz¹ do 15 m. Kemy wystêpuj¹ powszechnie na ca³ym obszarze arkusza. S¹ to rozleg³e i stosunkowo p³askie wzgórza. Du¿e skupiska kemów wystêpuj¹ na po³udnie i wschód od £yny, w rejonie Suryt i jeziora Blanki oraz w okolicach Franknowa. Znacznych rozmiarów kem wystêpuje w rejonie Kochanów- ka–Mi³ogórze–Nowosady w zachodniej czêœci omawianego obszaru. Kemy udokumentowane na po³udnie i wschód od £yny to wzgórza o powierzchni oko³o 1 km2 i wysokoœciach dochodz¹cych do 40 m. W okolicach Suryt udokumentowano owalne wzgórze kemowe o powierzchni oko³o 1,5 km2. Jego wysokoœæ wzglêdna wynosi 30 m. Powierzchnia kemów le¿¹cych na pó³noc od jeziora Blanki jest mniejsza, a ich wysokoœæ wzglêdna dochodzi do 15 m. Powierzchnia kemu na po³udnie od Franknowa wynosi oko³o 2 km2, a jego wysokoœæ – oko³o 30 m. Znaczn¹ powierzchniê zajmuje pole kemowe w zachodniej czêœci obszaru arkusza, miêdzy miejscowoœciami Kochanówka, Mi³ogórze i Nowosady. Jest to zespó³ wielu wzgórz o podobnej budowie litologicznej. Jego powierzchnia wynosi oko³o 10 km2, a wysokoœæ wzglêdna – oko³o 70 m. Zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie wystêpuj¹ na terenie wysoczyzny polodowcowej. S¹ to zag³êbienia bezodp³ywowe wype³nione osadami deluwialnymi i organogenicznymi.

10 Niektóre z nich to jeziora. Ze wzglêdu na ma³¹ skalê szkicu geomorfologicznego uwzglêdniono na nim zag³êbienia znacznych rozmiarów, o œrednicy rzêdu kilkuset metrów. Du¿ymi zag³êbieniami powsta³ymi po martwym lodzie s¹: Jezioro Wielochowskie, stawy w rejonie Kierwin oraz zbiorniki wodne miêdzy morenami martwego lodu w rejonie Kochanówki. Byæ mo¿e obni¿enia po wytopieniu bry³ martwego lodu zajmuj¹ jeziora Blanki i Symsar. Mo¿e o tym œwiadczyæ fakt, ¿e jeziora te s¹ doœæ p³ytkie (g³êbokoœæ do 10 m). Byæ mo¿e bry³a martwego lodu zalega³a na pó³nocnym brzegu wspó³cze- snego jeziora Blanki, gdzie powierzchnia terenu jest p³aska i urozmaicaj¹ j¹ tylko trzy wzgórza kemowe. Ró¿nica wysokoœci miêdzy powierzchni¹ le¿¹c¹ na pó³noc od jeziora Blanki a powierzchni¹ wysoczyzny wynosi 20 m. Dolinki, parowy, m³ode rozciêcia erozyjne wystêpuj¹ na ca³ym omawianym obszarze. S¹ one g³êboko wciête w pod³o¿e, nawet do 20 m (dolina Symsarny), maj¹ bardzo stro- me zbocza i w¹skie dna. Niewielkie dolinki stanowi¹ sieæ drena¿u. Z regu³y formy te nie s¹ wy³¹cznie holoceñskie – proces ich powstawania siêga okresu deglacjacji, a w holocenie podlega³y one dalszej erozji, g³êbiej rozcinaj¹c pod³o¿e. Suche doliny s¹czêsto przed³u¿eniem dolinek, parowów, m³odych rozciêæ erozyjnych i dolinek w ogólnoœci. Dolinki denudacyjne powsta³y w wyniku procesów erozyjnych zachodz¹cych bezpoœrednio po ust¹pieniu l¹dolodu, a nastêpnie okresowo odprowadza³y wody opa- dowe. Dolinki denudacyjne wystêpuj¹ powszechnie na ca³ym obszarze wysoczyzny. Na tablicy II przedstawiono jedynie najwiêksze z nich, mieszcz¹ce siê w skali szkicu. Jest to sieæ p³ytkich dolinek o g³êbokoœci do kilku metrów, o p³askich, nieraz podmok³ych dnach, przechodz¹cych czêsto przez zag³êbienia bezodp³ywowe. Równiny torfowe wystêpuj¹ powszechnie na ca³ym obszarze arkusza. Wiele z nich, nie- wielkich rozmiarów, nie przedstawiono na szkicu geomorfologicznym ze wzglêdu na jego ma³¹ skalê. W obrêbie równin torfowych utworzono wiele stawów (np. w rejonie Kierwin oraz na po³udnie od Kobieli). Najwiêksze torfowiska wystêpuj¹ w rejonie Tolnik Wielkich, Czarnego Krza, Franknowa oraz K³êbowa. Na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski znajduje siê bardzo wiele wyrobisk. S¹ to g³ównie piaskownie-¿wirownie, ¿wirownie i piaskownie. Stosunkowo intensywna eksploatacja jest prowa- dzona w rejonie Stoczka Klasztornego. Obszar arkusza Lidzbark Warmiñski znajduje siê w zlewni £yny. Rzeka ta wraz z Symsarn¹ i ci¹giem jezior stanowi oœ hydrograficzn¹ obszaru. Najwiêkszymi jeziorami na obszarze arkusza s¹: Blanki (powierzchnia 4,401 km2; g³êbokoœæ 8,4 m), Symsar (powierzchnia 1,355 km2; g³êbokoœæ 9,6 m) i Wielochowskie (powierzchnia oko³o 0,5 km2, g³êbokoœæ oko³o 4 m).

11 III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

G³ównym przedmiotem badañ stratygraficznych wykonanych w trakcie realizacji arkusza Lidz- bark Warmiñski by³y, dostêpne w ramach prac zdjêciowych i dokumentacyjnych, osady czwartorzê- dowe i podœcielaj¹ce je osady neogeñskie, paleogeñskie i kredowe.

1. Kreda

a. Kreda górna

Najstarszymi osadami wystêpuj¹cymi w pod³o¿u osadów czwartorzêdowych s¹ osady górno- kredowe (tabl. III, IV, przekrój geologiczny A–B). Stwierdzono je w oœmiu otworach wiertniczych (5, 14, 15, 18, 19, 25, 44, 65). Utwory kredowe przewiercono w czterech otworach: trzech wykonanych w celu poszukiwañ wêglowodorów (otw. 5, 44, 65) i w jednym otworze badawczym (otw. 25). W Lidzbarku Warmiñskim utwory kredy górnej wystêpuj¹ na g³êbokoœci oko³o 220miwy- kszta³cone s¹ w postaci margli i kredy pisz¹cej. Mi¹¿szoœæ tych utworów zawiera siê w przedziale od oko³o 227 m w otworze 5 do oko³o 338 m w otworze 25. Na zachód od Lidzbarka Warmiñskiego utwory kredy górnej stanowi¹ pod³o¿e osadów czwartorzêdowych. W otworze kartograficznym Pomorowo (obszar ark. Wolnica) na g³êbokoœci 260,2 m (172,7 m p.p.m.) stwierdzono szarozielonkawe margle piaszczyste, w stropowej partii silnie piaszczyste. Utwory te zawieraj¹ glaukonit, muskowit oraz piryt, a tak¿e s³abo zachowan¹ mikrofaunê (Mañkowska, S³owañ- ski, 1979). Do g³êbokoœci 268,0 m stwierdzono nastêpuj¹ce gatunki mikrofauny górnokredowej: Chibi- cides involuta (Marsson), Chibicides excavata (Brotzen), Chibicides pinguis Janings, Chibicides bembix Marsson.

2. Paleogen

a. Paleocen

Poza miastem Lidzbark Warmiñski utwory paleogenu udokumentowano w otworach wykonanych na potrzeby poszukiwañ wêglowodorów (otw. 44, 65), w otworach hydrogeologicznych (otw. 6, 68) i w otworze poszukiwawczym (otw. 5). Utwory paleocenu stwierdzono w otworach hydrogeologicznych na terenie Lidzbarka Warmiñs- kiego. S¹ to piaski drobnoziarniste z mik¹, najczêœciej ilaste izdomieszk¹ frakcji py³owej. Osady te wystêpuj¹ bezpoœrednio na marglach górnokredowych i kredzie pisz¹cej. Osady paleoceñ- skie stwierdzono m.in. w otworach wiertniczych 14 i 18, a wystêpuj¹ one na g³êbokoœci oko³o 160–220 m. W rejonie Lidzbarka Warmiñskiego mi¹¿szoœæ tych utworów mo¿e dochodziæ do 45 m.

12 b. Eocen

Osady eoceñskie opisano w Lidzbarku Warmiñskim, m.in. w otworze 14. S¹ to piaski ilaste stwierdzone na g³êbokoœci 176,0 m. Ich mi¹¿szoœæ wynosi oko³o 36 m.

c. Oligocen

Osady oligocenu powszechnie wystêpuj¹ w granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Opisano je w wielu otworach wiertniczych g³ównie z obszaru miasta Lidzbark Warmiñski (otw. 9, 10, 13, 14, 17, 18, 23). Prawdopodobnie nawiercono je równie¿ w otworach 15, 19 i 21. Poza terenem miasta Lidzbark Warmiñski osady oligocenu stwierdzono prawdopodobnie w Rogo¿u (otw. 5). Utwory oligocenu stanowi kompleks i³ów, mu³ków i piasków kwarcowych i glaukoni- towych. Strop utworów oligocenu zapada w kierunku pó³nocnym (tabl. III). Mi¹¿szoœæ kompleksu utworów oligoceñskich dochodzi do 78 m (otw. 18).

3. Neogen a. Miocen

Osady neogenu udokumentowano w otworach wykonanych na potrzeby poszukiwañ wêglowo- dorów (otw. 44, 65). Osady miocenu stwierdzono w wielu otworach hydrogeologicznych wykonanych na terenie Lidzbarka Warmiñskiego oraz w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50). Wykszta³cone s¹ w postaci i³ów,mu³ków i piasków z py³em brunatnowêglowym. W Lidzbarku Warmiñskim udokumentowana mi¹¿szoœæ osadów mioceñskich dochodzi do 70 m, a ich strop wystêpuje na ró¿nych wysokoœciach – od 25,3 m n.p.m. w otworze 24 do 22,4 m p.p.m. w otworze 8. W rejonie Lidzbarka Warmiñskiego osady mioceñskie stwierdzono w postaci kier wystê- puj¹cych w utworach czwartorzêdowych. W zachodniej i po³udniowej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski utwory mioceñskie mog¹ wystêpowaæ jeszcze ni¿ej, na wysokoœci poni¿ej 40 m p.p.m. Wiek utworów mioceñskich zosta³ jednoznacznie okreœlony w próbkach osadów pobranych z rdzenia otworu kartograficznego Czarny Kierz (otw. 50), gdzie na g³êbokoœci 137,2 m wystêpuj¹ mu³ki szarobr¹zowe, na których do g³êbokoœci 120,8 m stwierdzono piaski drobno- i œrednioziarniste przewarstwione mu³kami i i³ami. Badania palinologiczne osadów pobranych z otworu Czarny Kierz wskazuj¹, ¿e osady te nale¿y zaliczyæ do wy¿szej czêœci miocenu.

4. Czwartorzêd

Ca³y obszar arkusza Lidzbark Warmiñski pokryty jest osadami czwartorzêdowymi. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna – wynosi od oko³o 40 m we wschodniej czêœci Lidzbarka Warmiñskiego do oko³o 210 m w zachodniej czêœci obszaru arkusza. Deniwelacje sp¹gu utworów plejstoceñskich s¹ znaczne i dochodz¹ do 185 m.

13 W interpretacji stratygraficznej utworów czwartorzêdowych uwzglêdniono dane z terenu arkusza Lidzbark Warmiñski i obszarów do niego przyleg³ych. Informacje dotycz¹ce wykszta³cenia lito- logicznego utworów przewierconych w archiwalnych otworach badawczych (strukturalnych) nie zosta³y tu uwzglêdnione ze wzglêdu na zbyt ogólnikowy opis ich profili. Pe³ny profil utworów czwarto- rzêdowych udokumentowano w otworach hydrogeologicznych wykonanych na terenie miasta Lidz- bark Warmiñski, otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 65) oraz otworach hydrogeologicznych Rogó¿ (otw. 6) i Suryty (otw. 66). Jak wspomniano wy¿ej, w interpretacji uwzglêdniono profile otworów wiertniczych le¿¹cych poza granicami obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski, tj. Nowa Wieœ Wielka (obszar ark. Górowo I³aweckie), Stryjkowo i Pomorowo (obszar ark. Wolnica) oraz otworów w Ustniku i Jezioranach (obszar ark. Jeziorany).

a. Plejstocen

W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski rozpoznano kompleks osadów zlodowaceñ najstarszych, interglacja³u augustowskiego oraz zlodowaceñ po³udniowopolskich, œrodkowopolskich i pó³nocnopolskich. Ze wzglêdu na brak pewnego stanowiska z osadami interglacjalnymi oraz niewielk¹ liczbê badañ petrograficznych glin zwa³owych, jak wspomniano wy¿ej – przy podziale straty- graficznym osadów z obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski w znacznej mierze wykorzystano wyniki uzyskane na terenach arkuszy s¹siednich.

Zlodowacenia najstarsze

Na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski wystêpuj¹ prawdopodobnie dwa poziomy osadów zlodowaceñ najstarszych. Zaliczono je do stadia³ów dolnego i górnego zlodowacenia Narwi. Utwory te wystêpuj¹ najprawdopodobniej w obrêbie g³êbokich obni¿eñ w pod³o¿u czwartorzêdowym. Podzia³ stratygraficzny zlodowaceñ najstarszych przeprowadzono na podstawie wyników badañ prowadzonych na terenach s¹siednich (obszar ark. Górowo I³aweckie i Wolnica). W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski utwory zlodowaceñ najstarszych stwierdzono w Rogo¿u (otw. 6) i Tolnikach Wielkich (otw. 64). W otworach wiertniczych strop utworów zlodowaceñ najstarszych wystêpuje na wysokoœci 51,5 m p.p.m. w Rogo¿u (otw. 6) i 45,0 m p.p.m. w Tolnikach Wielkich (otw. 64). Prawdopodob- nie strop tych osadów wystêpuje wy¿ej – na po³udnie od Tolnik Wielkich – na wysokoœci oko³o 15 m p.p.m.

Zlodowacenie Narwi Stadia³ dolny

W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski osady wodnolodowcowe, zastoiskowe i gliny zwa³owe stadia³u dolnego stwierdzono w otworze Rogó¿ (otw. 6). Wystêpuj¹ one równie¿ na obszarze s¹siedniego arkusza Górowo I³aweckie, w otworze Nowa Wieœ Wielka (Kacprzak, Honczaruk, 2014a, b).

14 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe wystêpuj¹ prawdopodobnie w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza. Ich wystêpowanie wyinterpretowano na podstawie danych uzyskanych w trakcie realizacji arkusza Górowo I³aweckie (Kacprzak, Honczaruk, 2014a, b) oraz wyników badañ geoelektrycznych (Honczaruk, 2008). Mi¹¿szoœæ tych osadów mo¿e dochodziæ do 40 m, a ich strop wystêpuje na wysokoœci oko³o 65 m p.p.m. Wy¿ej, w pó³nocnej i pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski wystê- puj¹ piaski, mu³ki i i³y zastoiskowe.W Nowej Wsi Wielkiej na obszarze arkusza Górowo I³aweckie s¹ to ciemnoszare i ciemnobr¹zowe i³y i mu³ki, stwierdzone na g³êbokoœci 170,1 m (66,6 m p.p.m.). W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski mi¹¿szoœæ tych osadów mo¿e dochodziæ do 30 m. W otworze Rogó¿ (otw. 6) na g³êbokoœci 175,0 m (90,0 m p.p.m.) stwierdzono 6-metrow¹ warstwê piasków drobnoziarnistych. Warstwê glin zwa³owych stadia³u dolnego zlodowacenia Narwi stwierdzono w otworze Pomorowo (obszar ark. Wolnica) i otworze Rogó¿ (otw. 6). W Rogo¿u jest to 26-metrowej mi¹¿szoœci kompleks. Byæ mo¿e stropow¹ czêœæ tych glin mo¿na zaliczyæ do stadia³u górnego zlodowacenia Narwi. W Pomorowie s¹ to gliny, które charakteryzuj¹ wspó³czynniki petrograficzne1 O/K–K/W–A/B o wartoœciach 1,35–0,79–1,17.

Stadia³ górny

W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski osady stadia³u górnego stwierdzono w otworach 39, 50, 51 i 64. W Tolnikach Wielkich gliny zwa³owe stwierdzono na g³êbokoœci 158,0 m (49,3 m p.p.m.), a w Medynach (otw. 39) – na g³êbokoœci 81,5 m (22,0 m n.p.m.). Nawiercone w Czarnym Krzu (otw. 50) gliny zwa³owe charakteryzuj¹ siê wyrównan¹ zawartoœci¹ pó³nocnych ska³ krystalicznych i wapieni ze znacznym udzia³em piaskowców pó³nocnych. W grupie ska³ lokalnych przewa¿aj¹ mu³owce paleocenu. Wspó³czynniki petrograficzne O/K–K/W–A/B wynosz¹ 0,97–1,18–0,79. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stwierdzono w otworze Tolniki Wielkie (otw. 64) na g³êbokoœci 154,0 m (45,3 m p.p.m.). Jest to warstwa o mi¹¿szoœci oko³o 4 m.

Interglacja³ augustowski

Wystêpowanie osadów interglacja³u augustowskiego na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski przyjêto na podstawie danych uzyskanych z otworu Pomorowo na s¹siednim obszarze arkusza Wolnica.

1 Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹ zale¿noœci pomiêdzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O — ska³y osadowe, K — ska³y krystaliczne i kwarc, W — ska³y wêglanowe, A — ska³y nieodporne na niszczenie, B — ska³y odporne na niszczenie.

15 S¹ to drobnoziarniste piaski rzeczne, jasnoszare, bezwapienne. Osady te stwierdzono na g³êbokoœci 204,0 m (116,5 m p p.p.m.). Ich mi¹¿szoœæ wynosi 5,9 m.

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Na badanym obszarze wystêpuje prawdopodobnie piêæ poziomów glin zwa³owych zlodowaceñ po³udniowopolskich. S¹ one rozdzielone utworami zastoiskowymi i wodnolodowcowymi. Lokalnie mog¹ wystêpowaæ bezpoœrednio na sobie. Zaliczono je kolejno do: stadia³ów dolnego i górnego zlodowacenia Nidy, dolnego i górnego – zlodowacenia Sanu 1 oraz do zlodowacenia Sanu 2. Podzia³u stratygraficznego zlodowaceñ po³udniowopolskich dokonano na podstawie wyników badañ litologiczno-petrograficznych (Gronkowska-Krystek, 2008) osadów pobranych z rdzeni wiertniczych otworów kartograficznych wykonanych w trakcie realizacji arkuszy Wolnica i Lidzbark Warmiñski oraz interpretacji paleogeograficznej. Uwzglêdniono równie¿ wyniki uzyskane w trakcie realizacji arkuszy obszarów s¹siednich, tj. Górowo I³aweckie (Kacprzak, Honczaruk, 2014a, b) i Jeziorany (Morawski, 2003a, b). W Tolnikach Wielkich (otw. 64) mi¹¿szoœæ utworów zlodowaceñ po³udniowopolskich wynosi 79 m. Podobne mi¹¿szoœci utworów zlodowaceñ po³udniowopolskich mog¹ wystê- powaæ w zachodniej czêœci obszaru, gdzie stwierdzono obni¿enie w pod³o¿u podczwartorzêdowym.

Zlodowacenie Nidy

W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski osady zlodowacenia Nidy stwierdzono w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz w otworach hydrogeologicznych: Redy (otw. 2), Koniewo (otw. 4), Rogó¿ (otw. 6), Lidzbark Warmiñski (otw. 11) i Tolniki Wielkie (otw. 64). W pobli¿u obszaru arkusza osady zlodowacenia Nidy stwierdzono w otworach Stryjkowo i Pomoro- wo (obszar ark. Wolnica), Nowa Wieœ Wielka (obszar ark. Górowo I³aweckie) oraz Ustnik (obszar ark. Jeziorany). Strop osadów zlodowacenia Nidy wystêpuje na wysokoœci oko³o 15 m p.p.m. w Tolnikach Wielkich (otw. 64) i 54 m p.p.m. w Rogo¿u (otw. 6).

Stadia³ dolny

Utwory stadia³u dolnego to gliny zwa³owe, piaski py³owate i mu³ki zastoiskowe oraz piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski gliny zwa³owe wystêpuj¹ w Tolni- kach Wielkich (otw. 64) i w Redach (otw. 2). W pobli¿u obszaru gliny te udokumentowano w otworach kartograficznych Stryjkowo (obszar ark. Wolnica) i Nowa Wieœ Wielka (obszar ark. Górowo I³aweckie).

16 W Redach (otw. 2) gliny te nawiercono na g³êbokoœci 113,0 m (28,9 m p.p.m.), a w Tolnikach Wielkich (otw. 64) wystêpuj¹ one na wysokoœci oko³o 15 m p.p.m., w Nowej Wsi Wielkiej – 45,0 m p.p.m., a w Stryjkowie – 53,7 m p.p.m. Wspó³czynniki petrograficzne glin wynosz¹: w Nowej Wsi Wielkiej (obszar ark. Górowo I³aweckie) – 1,53–0,74–1,29, a w Stryjkowie (obszar ark. Wolnica) – 1,24–0,87–1,08. W Stryjkowie w sk³adzie petrograficznym w poszczególnych próbkach obserwowano wyrównan¹ zawartoœæ ska³ krystalicznych z niewielk¹ przewag¹ wapieni pó³nocnych. Piaski py³owate i mu³ki zastoiskowe wystêpuj¹ prawdopodobnie w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Stwierdzono je w otworze Lidzbark War- miñski (otw. 11), a ich zasiêg wyznaczono na podstawie badañ geofizycznych (Honczaruk, 2008). Mi¹¿szoœæ tych osadów mo¿e dochodziæ do 20 m, a ich strop wystêpuje na wysokoœci oko³o 25 m p.p.m. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe uwzglêdniono na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski na podstawie danych z obszarów arkuszy Wolnica (Honczaruk, Kacprzak, 2009) i Biszty- nek (Lichwa, 2009) oraz analizy wyników badañ geofizycznych. Osady te wystêpuj¹ prawdopodobnie w zachodniej i wschodniej czêœci analizowanego obszaru w obrêbie g³êbokich obni¿eñ w pod³o¿u czwartorzêdu. W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski utwory te wystêpuj¹ prawdopodobnie w otworze Koniewo (otw. 4). Mi¹¿szoœæ osadów wodnolodowcowych wynosi prawdopodobnie oko³o 20 m, a ich strop le¿y na wysokoœci od 50 m p.p.m. we wschodniej czêœci obszaru do 95 m p.p.m. w czêœci zachodniej. W Koniewie strop utworów wodnolodowcowych le¿y na wysokoœci oko³o 9 m p.p.m.

Stadia³ górny

Piaski py³owate i mu³ki zastoiskowe stadia³u górnego stwierdzono w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz w otworach hydrogeologicznych Koniewo (otw. 4) i Rogó¿ (otw. 6). Osady te wystêpuj¹ na g³êbokoœci 110,0 m (18,0 m n.p.m.) w Czarnym Krzu (otw. 50); 123,0 m (28,0 m p.p.m.) w Rogo¿u (otw. 6) i 76,0 m (4,0 m p.p.m.) w Koniewie (otw. 4). W Rogo¿u mi¹¿szoœæ piasków zawieraj¹cych substancjê brunatnowêglow¹ wynosi 18,0 m, a w Koniewie mi¹¿szoœæ mu³ków osi¹ga 4,0 m. Stwierdzone na podstawie badañ geofizycznych i zaliczone do stadia³u dolnego piaski i mu³ki pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza mog³y byæ akumulowane w stadiale górnym. Osady te odpowiadaj¹ stwierdzonym w Nowej Wsi Wielkiej (obszar ark. Górowo I³aweckie) piaskom i mu³kom zastoiskowym stadia³u górnego zlodowacenia Nidy. Gliny zwa³owe stadia³u górnego w granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski przewiercono w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) i trzech otworach hydrogeologicznych: Koniewo (otw. 4), Rogó¿ (otw. 6) i Tolniki Wielkie (otw. 64). Mi¹¿szoœæ tych glin wynosi oko³o 20 m. Na terenach s¹siednich (obszar ark. Wolnica i ark. Górowo I³aweckie) mi¹¿szoœæ tych glin wynosi 6,8 m

17 (Nowa Wieœ Wielka) i 3,7 m (Stryjkowo), a wspó³czynniki petrograficzne O/K–K/W–A/B – odpo- wiednio: 1,21–0,9–1,02 i 1,14–0,96–0,95. Wystêpowanie piasków i ¿wirów wodnolodowcowych na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski przyjêto na podstawie analiz wyników badañ geofizycznych oraz danych uzyskanych na obszarze arkusza Bisztynek (Lichwa, 2009). Osady te wystêpuj¹ prawdopodobnie we wschodniej czêœci analizowanego obszaru, w obrêbie g³êbokiego obni¿enia w pod³o¿u czwartorzêdu. Mi¹¿szoœæ tych osadów mo¿e wynosiæ oko³o 25 m, a ich strop le¿y na wysokoœci oko³o 15 m p.p.m.

Zlodowacenie Sanu 1

Osady zlodowacenia Sanu 1 stwierdzono w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz otworach hydrogeologicznych: Redy (otw. 2), Koniewo (otw. 4), Rogó¿ (otw. 6), Lidzbark War- miñski (otw. 11), Kiersnowo (otw. 35), Kraszewo (otw. 47) i K³êbowo (otw. 49). Strop utworów zlodowacenia Sanu 1 le¿y na wysokoœci oko³o 20 m n.p.m. Najwiêksza stwierdzona mi¹¿szoœæ tych osa- dów wynosi oko³o 40 m w po³udniowej czêœci analizowanego obszaru.

Stadia³ dolny

Piaski i mu³ki zastoiskowe, miejscami gliny jeziorno-deluwialne udokumentowano w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz w otworach hydrogeologicznych: Redy (otw. 2), Rogó¿ (otw. 6), Lidzbark Warmiñski (otw. 11) i Kiersnowo (otw. 35). W pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski utwory zastoiskowe wystêpuj¹ na g³êbokoœci od 82,5 m (otw. 2) do 90,0 m (otw. 11). W Redach w stropowej czêœci omawianych utworów wystêpuj¹ 1-metrowe przewarstwienia glin i piasków gliniastych jeziorno-deluwialnych. Mi¹¿szoœæ tego kompleksu wynosi oko³o 27 m. W otworze 11 s¹ to g³ównie piaski drobnoziarniste z przewarstwieniami mu³ków. W otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) stwierdzono piaski drobnoziarniste o mi¹¿szoœci 10,0 m. Strop tych osadów le¿y na wysokoœci 19,1 m n.p.m. Ich zasiêg wyznaczono na podstawie wyników badañ geofizycznych (Honczaruk, 2008). W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski gliny zwa³owe stadia³u dolnego zlodowacenia Sanu 1 stwierdzono w otworach hydrogeologicznych: Kiersnowo (otw. 35), Kraszewo (otw. 47) i K³êbowo (otw. 49). Bruk morenowy pozosta³y prawdopodobnie po tych glinach stwierdzono w otworze Czarny Kierz (otw. 50). Zasiêg przestrzenny glin wyznaczono na podstawie wyników uzyskanych w trakcie realizacji arkusza Jeziorany (Morawski, 2003a, b). Mi¹¿szoœæ tych osadów dochodzi do 40 m, a ich strop le¿y na wysokoœci do oko³o 40 m n.p.m. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe przewiercono w otworze hydrogeologicznym Kraszewo (otw. 47). Mi¹¿szoœæ osadów wynosi tu oko³o 25 m, a ich strop le¿y na wysokoœci oko³o 21 m p.p.m.

18 Stadia³ górny

Gliny zwa³owe stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1 wystêpuj¹ prawdopodobnie we wschodniej czêœci obszaru arkusza. Przyjêto, ¿e wystêpuj¹ one na obszarze arkusza Lidzbark War- miñski na podstawie danych z s¹siedniego obszaru arkusza Bisztynek (Lichwa, 2009). Gliny zwa³owe w tym rejonie wystêpuj¹ na wysokoœci oko³o 15 m n.p.m., a ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 10 m.

Zlodowacenie Sanu 2

Osady zlodowacenia Sanu 2 stwierdzono w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz w otworach hydrogeologicznych: Redy (otw. 2), Koniewo (otw. 4), Rogó¿ (otw. 6), Lidzbark Warmiñski (otw. 11), Kiersnowo (otw. 35), Medyny (otw. 39, 40), Kraszewo (otw. 47) i K³êbowo (otw. 37). Mi¹¿szoœæ utworów zlodowacenia Sanu 2 dochodzi do 20 m. Wysokoœæ stropu tych osadów siêga oko³o 30 m n.p.m. Zasiêg utworów zlodowacenia Sanu 2 w znacznej mierze wyznaczono na podstawie wyników badañ geofizycznych (Honczaruk, 2008). W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski gliny zwa³owe zlodowacenia Sanu 2 stwierdzono w otworach hydrogeologicznych: Redy (otw. 2), Koniewo (otw. 4) i Rogó¿ (otw. 6). Gli- ny te wystêpuj¹ na wysokoœci oko³o 10–30 m n.p.m., a ich mi¹¿szoœæ w Redach i w Koniewie wynosi oko³o 15 m. W le¿¹cym na obszarze arkusza Górowo I³aweckie otworze Nowa Wieœ Wielka mi¹¿szoœæ glin zlodowacenia Sanu 2 wynosi 16,6 m, a ich strop le¿y na wysokoœci 0,5 m n.p.m. W otworze tym sk³ad petrograficzny charakteryzuje siê przewag¹ wapieni paleozoicznych nad ska³ami krystalicznymi. Œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K–K/W–A/B tych glin wynosz¹ 1,56–0,69–1,26. Mu³ki i piaski zastoiskowe zlodowacenia Sanu 2 stwierdzono w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz w otworach hydrogeologicznych Lidzbark Warmiñski (otw. 11) i Kiersnowo (otw. 35). W Czarnym Krzu (otw. 50) mi¹¿szoœæ utworów zastoiskowych wynosi 11,0 m. S¹ to piaski drobnoziarniste i py³owate dobrze wysortowane. W Kiersnowie mu³ki i piaski py³owate maj¹ mi¹¿szoœæ 6,0 m. W Kiersnowie i Czarnym Krzu strop tych osadów wystêpuje na wysokoœci 30 m n.p.m. W Lidzbarku Warmiñskim (otw. 11) strop osadów zastoiskowych wystêpuje na wysokoœci 10,0 m n.p.m. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe wystêpuj¹ prawdopodobnie we wschodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Osady te mog¹ mieæ tu mi¹¿szoœæ oko³o 10 m, a ich strop wystêpuje na wysokoœci oko³o 30–38 m n.p.m.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski wystêpuj¹ prawdopodobnie cztery poziomy glin zwa³owych zlodowaceñ œrodkowopolskich. Gliny te rozdzielone s¹ utworami wodnolodowcowymi i zastoiskowymi. Podzia³u stratygraficznego zlodowaceñ œrodkowopolskich dokonano na podstawie

19 analizy materia³ów geologicznych przy uwzglêdnieniu wyników uzyskanych na obszarach arkuszy s¹siednich (ark. Wolnica, Górowo I³aweckie i Jeziorany). Strop utworów zlodowaceñ œrodkowopolskich le¿y na wysokoœci od 40 m n.p.m. w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru do oko³o 100–120 m n.p.m. w czêœci po³udniowej. W otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) mi¹¿szoœæ osadów zlodowaceñ œrodkowopolskich wynosi oko³o 60 m. W po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza mi¹¿szoœæ osadów zlodowaceñ œrodkowopolskich osi¹ga 85 m.

Zlodowacenie Odry

Kompleks osadów zlodowacenia Odry tworzy niemal ci¹g³¹ pokrywê w obrêbie obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Stwierdzono je miêdzy innymi w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz w licznych otworach hydrogeologicznych (2, 11, 18, 19, 31, 37, 45, 47, 51, 62, 72). Strop osadów zlodowacenia Odry wystêpuje na wysokoœci od oko³o 10 m n.p.m. w czêœci zachodniej do oko³o 90 m n.p.m. w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru.

Stadia³ dolny

W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski gliny zwa³owe stadia³u dolnego stwierdzono w otworach hydrogeologicznych 2, 37, 45 i 47. W otworze Nowa Wieœ Wielka (obszar ark. Górowo I³aweckie) strop tych glin nawiercono na g³êbokoœci 85,1 m (18,4 m n.p.m.). Z analizy geologicznej, przy uwzglêdnieniu wyników badañ geofizycznych (Honczaruk, 2008) wynika, ¿e mi¹¿szoœæ tych osadów mo¿e dochodziæ do oko³o 25 m. Lokalnie gliny zwa³owe stadia³u dolnego nie zachowa³y siê. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe udokumentowano w otworach hydrogeologicznych 48 i 49. S¹ to piaski ze ¿wirami o mi¹¿szoœci oko³o 24 m. Miejscami prawdopodobnie mi¹¿szoœæ tych osadów jest znaczna i mo¿e dochodziæ do 40 m (Honczaruk, 2008).

Stadia³ górny

Mu³ki i piaski py³owate zastoiskowe stwierdzono w otworach hydrogeologicznych: Redy (otw. 2), Lidzbark Warmiñski (otw. 11), K³êbowo (otw. 37, 48, 49), Sarnowo (otw. 31) i Klutajny (otw. 62). Strop tych osadów le¿y na wysokoœci od 26,0 m n.p.m. w czêœci pó³nocno-wschodniej obszaru arkusza do 56,0 m n.p.m. (otw. 62). Mi¹¿szoœæ osadów wynosi od 5,0 (otw. 2) do 21,0 m (otw. 31). Gliny zwa³owe stadia³u górnego zlodowacenia Odry wystêpuj¹ niemal na ca³ym obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski. Stwierdzono je w wielu otworach hydrogeologicznych. Na obszarze s¹siedniego arkusza Górowo I³aweckie nawiercone zosta³y w otworze Nowa Wieœ Wielka. Strop tych osadów wystêpuje prawdopodobnie na wysokoœci od oko³o 10 m n.p.m. w czêœci zachodniej obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski do oko³o 70 m n.p.m. w czêœci œrodkowej i wschodniej. Mi¹¿szoœæ jest

20 zmienna i wynosi od kilku do 30 m. Najwiêksze mi¹¿szoœci osady te osi¹gaj¹ w czêœci wschodniej obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. W otworze Nowa Wieœ Wielka œrednie wspó³czynniki petrograficzne glin O/K–K/W–A/B wynosz¹: 1,81–0,67–1,44. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe wgranicach obszaru arkusza Lidzbark War- miñski koñcz¹ sedymentacjê w zlodowaceniu Odry. Osady te stwierdzono m.in. w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50). Zasiêg przestrzenny tych osadów wyznaczono w znacznej mierze na podstawie wyników prac geofizycznych (Honczaruk, 2008). Strop tych osadów wystêpuje na wy- sokoœci 50–90 m n.p.m., a ich mi¹¿szoœæ wynosi od kilku do oko³o 40 m. W otworze Czarny Kierz (otw. 50) mi¹¿szoœæ tych osadów wynosi 36,0mis¹onewykszta³cone w postaci ¿wirów grubo- okruchowych i piasków.

Zlodowacenie Warty

Kompleks osadów zlodowacenia Warty w obrêbie obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski tworzy niemal ci¹g³¹ pokrywê. Osady te stwierdzono w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50) oraz w licznych otworach hydrogeologicznych. Utwory zlodowacenia Warty stwierdzono równie¿ na obszarze arkusza Górowo I³aweckie w otworze kartograficznym Nowa Wieœ Wielka (Honczaruk, Kacprzak, 2014a, b), a tak¿e na obszarze arkusza Jeziorany (Morawski, 2003a, b).

Stadia³ dolny

Piaski i mu³ki zastoiskowe stwierdzono jedynie w otworach hydrogeologicznych (otw. 48, 49, 51). Strop tych osadów le¿y na wysokoœci od 64,0 m n.p.m. w otworze 48 do 78,0 m n.p.m. w otworze 49. Mi¹¿szoœæ osadów dochodzi do oko³o 15 m. Gliny zwa³owe stadia³u dolnego wystêpuj¹ niemal na ca³ej powierzchni obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. W otworze Nowa Wieœ Wielka na s¹siednim obszarze arkusza Górowo I³aweckie mi¹¿szoœæ tych glin wynosi 2,3 m. Mi¹¿szoœæ glin zwa³owych stadia³u dolnego zlodowacenia Warty na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski mo¿e dochodziæ do 40,0 m (otw. 64). W Nowej Wsi Wielkiej œrednie wspó³czynniki petrograficzne O/K–K/W–A/B tych glin wynosz¹: 1,48–0,75–1,15. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stadia³u dolnego wystêpuj¹ prawdopodobnie w zachodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Stwierdzono je w otworze 36. Jest to le¿¹ca na g³êbokoœci 55,0 m (50,0 m n.p.m.) warstwa piasków i ¿wirów o mi¹¿szoœci 5,0 m.

Stadia³ œrodkowy

Piaski zastoiskowe stadia³u œrodkowego zlodowacenia Warty udokumentowano w otworze hydrogeologicznym 47. Osady te wystêpuj¹ na g³êbokoœci 58,7 m (56,0 m n.p.m.). Ich mi¹¿szoœæ wynosi 14,0 m.

21 Gliny zwa³owe wystêpuj¹ niemal na ca³ym obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski. Stwierdzono je w wielu otworach hydrogeologicznych (np. otw. 36, 45, 47). Strop tych glin le¿y na wysokoœci od oko³o 60 m n.p.m. w zachodniej czêœci obszaru do oko³o 130 m n.p.m. w jego czêœci po³udniowej. Mi¹¿szoœæ glin nie przekracza 20 m. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe nawiercono w otworze hydrogeologicznym 1 na g³êbokoœci 42,0 m (43,5 m n.p.m.). Mi¹¿szoœæ tych osadów wynosi oko³o 20 m.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenie Wis³y

Osady zlodowacenia Wis³y pokrywaj¹ niemal ca³¹ powierzchniê obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Stwierdzono je we wszystkich otworach wiertniczych, sondach mechanicznych i rêcz- nych wykonanych na omawianym obszarze. Utwory zlodowacenia Wis³y wystêpuj¹ce na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski zaliczono do dwóch stadia³ów: œrodkowego (stadia³u Œwiecia) i górnego (stadia³u leszczyñsko-pomorskiego). Czêœæ z nich tworzy wyraŸne formy rzeŸby (tabl. II). Na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski przebiega zapewne linia maksymalnego zasiêgu l¹dolodu stadia³u œrodkowego (stadia³u Œwiecia). Utwo- rów tego wieku nie stwierdzono na s¹siednim, granicz¹cym od po³udnia, obszarze arkusza Jeziorany (Morawski, 2003a, b).

Stadia³ œrodkowy

Glin zwa³owych stadia³u œrodkowego nie stwierdzono na powierzchni obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Ich strop wystêpuje na wysokoœci od oko³o 55 m n.p.m. w czêœci pó³nocno-zachodniej do oko³o 130 m n.p.m. w czêœci po³udniowej. Mi¹¿szoœæ jest zmienna i dochodzi do 22 m. W rejonie Lidzbarka Warmiñskiego i Nowosadów w obrêbie glin zwa³owych stadia³u œrodkowego stwierdzono kry utworów mioceñskich. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stwierdzono jedynie w œrodkowej i wschodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. W sondzie mechanicznej 19 osady te nawiercono na g³êbokoœci 11,0midog³êbokoœci 20,0 m nie zosta³y przewiercone. Ich strop le¿y na wysokoœci 106,5 m n.p.m. W otworze Czarny Kierz (otw. 50) s¹ to ¿wiry grubookruchowe o mi¹¿szoœci 5,0 m le¿¹ce na wysokoœci 96,0 m n.p.m.

Stadia³ górny

Utwory stadia³u górnego pokrywaj¹ ca³y obszar arkusza Lidzbark Warmiñski. Mu³ki i piaski zastoiskowe stwierdzono w otworach 2 i 45. Mi¹¿szoœæ tych osa- dów nie przekracza 5 m, a ich strop wystêpuje na wysokoœci maksymalnie oko³o 106 m n.p.m.

22 Gliny zwa³owe pokrywaj¹ niemal ca³¹ powierzchniê obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Udokumentowano je prawie we wszystkich otworach hydrogeologicznych, sondach rêcznych i mechanicznych. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna – wynosi od kilku do oko³o 30–40 m. Nawiercono je równie¿ w otworze kartograficznym Czarny Kierz (otw. 50). Œrednie wspó³czynniki petrograficzne tych glin wynosz¹: 2,08–0,57–1,75. W obrêbie glin tkwi¹ kry utworów miocenu. Sytuacjê tak¹ stwierdzono na terenie Lidzbarka Warmiñskiego (punkty dok. 5–8) oraz w licznych otworach geotechnicznych wykonanych we wschodniej czêœci miasta. Utwory mioceñskie pod glinami zwa³owymi nawiercono rów- nie¿ w sondzie mechanicznej 11. Piaski i ¿wiry akumulacji szczelinowej tworz¹ wyraŸne wzgórza i przebie- gaj¹ wzd³u¿ dwóch krzy¿uj¹cych siê ze sob¹ kierunków. Formy szczelinowe z okolic Sarnowa maj¹ przebieg N–S, a formy okolic Kierwin – NW–SE. Taki uk³ad œwiadczy, ¿e w l¹dolodzie istnia³y co najmniej dwa systemy spêkañ. Osady form szczelinowych zaobserwowano w ods³oniêciach w rejonie wspomnianych wy¿ej miejscowoœci. Szczyty wzgórz le¿¹ na wysokoœci oko³o 130 m n.p.m., a wyso- koœci wzglêdne dochodz¹ do 15 m. I³y, mu³ki i piaski oraz gliny zwa³owe w sp³ywach kemów tworz¹ pagórki na ca³ym obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski. Najwiêksze i najbardziej rozleg³e kemy udokumentowano w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Wzgórza zbudowane s¹ z i³ów, mu³ków i piasków drobnoziarnistych. Udokumentowano je w licznych sondach mechanicznych (punkty dok. 6, 7, 9, 10, 13, 18, 35, 37) i rêcznych. Wykszta³cenie litologiczne osadów kemów mo¿na przeœledziæ w wielu ods³oniêciach w okolicach: Knip, Markajm, Lidzbarka Warmiñs- kiego (przy wyjeŸdzie na Olsztyn), Klutajn i Tolnik Wielkich. Kemem zbudowanym z piasków drobnoziarnistych jest m.in. Góra Krzy¿owa na terenie miasta Lidzbark Warmiñski. Jej wysokoœæ wzglêd- na dochodzi do 35 m (szczyt Góry Krzy¿owej le¿y na wysokoœci 135,1 m n.p.m.). Mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e mi¹¿szoœæ osadów kemowych mo¿e dochodziæ do 35–40 m. Dwa wyraŸne kemy po³o¿one miêdzy jeziorem Blanki a wsi¹ Blanki zbudowane s¹ z i³ów o mi¹¿szoœci 2,5 m (punkt dok. 35). Wzgórza kemowe w okolicy Mi³ogórza i Stryjkowa osi¹gaj¹ wysokoœæ oko³o 150 m n.p.m. Mu³ki i piaski tarasów kemowych udokumentowano w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski, na po³udnie od Franknowa. Jest to doœæ p³aska, zbudowana z osadów drobnoziarnistych forma, po³o¿ona na wysokoœci oko³o 150 m n.p.m. Cechy litologiczne glin zwa³owych w sp³ywach moren martwego lodu nie odbiegaj¹ od cech glin wysoczyzny. W kulminacjach gliny te s¹ bardziej zwietrza³e i towarzysz¹ im zag³êbienia bezodp³ywowe powsta³e prawdopodobnie po wytopieniu bry³ martwego lodu. Formy te udokumentowano w licznych sondach mechanicznych (punkty dok. 14, 22, 23, 30). W sondach

23 mechanicznych 22 i 23 do g³êbokoœci 16 m w obrêbie glin stwierdzono przewarstwienia dobrze wysortowanych piasków œrednioziarnistych. Formy o podobnej budowie opisa³ Morawski (2003a). Piaski i ¿wiry, miejscami gliny zwa³owe w sp³ywach, moren martwego lodu tozwykle osady gruboziarniste, s³abo wysortowane, z kieszeniami i gniazdami ¿wi- rów oraz nagromadzeniem g³azów i przewarstwieniami glin w sp³ywach. Osady te udokumentowano w sondach mechanicznych oraz obserwowano je w ods³oniêciu na pó³noc od ¯egot oraz w rejonie Kochanówka–Kierz. W sondzie mechanicznej 32 (wykonanej w ods³oniêciu o wysokoœci œciany 3,5 m) do g³êbokoœci 13 m obserwowano piaski drobnoziarniste. W sondzie mechanicznej 28 (wykonanej w ods³oniêciu o wysokoœci œciany 5,0 m) do g³êbokoœci 20 m stwierdzono ¿wiry z piaskami. Zaprezentowany w niniejszym opracowaniu zasiêg moren martwego lodu odpowiada ich zasiê- gowi przedstawionemu przez Roszko (1968). Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe wystêpuj¹ na obszarze arkusza Lidz- bark Warmiñski miejscami, w postaci p³atów. S¹ to osady krótkiego przep³ywu wodnego blisko lodu (piaski i ¿wiry) oraz ablacyjne (b³otne) osady w sp³ywach (gliny w sp³ywach), o mi¹¿szoœci oko³o 2 m. Utwory te litologicznie s¹ bardzo zró¿nicowane i czêsto s¹ smugowane. Wystêpuj¹ przede wszystkim na glinach zwa³owych. Mu³ki i i³y zastoiskowe wystêpuj¹ w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Mañkowska i S³owañski (1977, 1979) opisali je jako „glinoi³y”. S¹ to zazwyczaj osady barwy br¹zowej udokumentowane w otworach hydrogeologicznych 1–4, 7, 11, 15 oraz w sondach mechanicznych 1–3. Osady te w dokumentacjach geologiczno-in¿ynierskich i geotechnicznych opisywane s¹ jako „i³y i gliny pylaste” lub „gliny pylaste zwiêz³e”. Mi¹¿szoœæ tych osadów wynosi od kilku do 40,5 m (otw. 11). W Koniewie (otw. 4) do g³êbokoœci 35,0 m przewiercone osady opisano jako i³y. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. Wgranicach obszaru arkusza Lidzbark War- miñski udokumentowano trzy szlaki sandrowe: pierwszy – w pó³nocnej czêœci obszaru, towarzysz¹cy dolinie £yny; drugi – w œrodkowej i po³udniowej czêœci obszaru oraz trzeci – w okolicach Kierwin i Stoczka Klasztornego. Osady wodnolodowcowe udokumentowano w otworach hydrogeologicznych oraz sondach rêcznych i mechanicznych. Zaobserwowano je równie¿ w ods³oniêciach. Piaski wodnolodowcowe w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza s¹ to osady drobnoziarniste. W sondzie mechanicznej 33 s¹ to piaski drobnoziarniste, w 31 – drobnoziarniste przechodz¹ce w mu³ki, a nastêp- nie piaski œrednioziarniste. Ich mi¹¿szoœæ wynosi 9,0 m. W sondzie mechanicznej 21 mi¹¿szoœæ piasków wodnolodowcowych wynosi zaledwie 6,0 m. W ods³oniêciu Konity mi¹¿szoœæ piasków wynosi 5,0–11,5 m.

24 Piaski i ¿wiry rzeczno-peryglacjalne wystêpuj¹ w dolinie £yny. Mi¹¿szoœæ tych osadów wynosi oko³o 5 m. Udokumentowano je w Lidzbarku Warmiñskim (otw. 24).

b. Czwartorzêd nierozdzielony

U schy³ku plejstocenu i w holocenie na obszarze omawianego arkusza tworzy³y siê piaski i gliny deluwialne.S¹toosady zboczowe, bardzo zró¿nicowane litologicznie w zale¿noœci od osadów tworz¹cych okoliczne stoki. S¹ bezstrukturalne i czêœciowo odwapnione. Ich mi¹¿szoœæ mo¿e dochodziæ do kilku metrów. W sondzie mechanicznej 27 mi¹¿szoœæ piasków deluwialnych le¿¹cych na gytiach i piaskach drobnoziarnistych gliniastych wynosi 3,0 m.

c. Holocen

Kompleks osadów holoceñskich na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski rozpoczynaj¹ piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 2,5–5,0 m n.p. rzeki oraz piaski rzeczne wystêpuj¹ce w dolinie £yny. Piaski tarasów nadzalewowych tworz¹ poziom o szerokoœci do 250 m. Osady te udokumentowano w Lidzbarku Warmiñskim. Ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 15,0 m. Mu³ki i piaski jeziorne udokumentowano wokó³ Jeziora Wielochowskiego i w okolicy jeziora Symsar. Mu³ki (mady) rzeczne tarasów zalewowych 0–2,5 m n.p. rzeki wystêpuj¹ w dolinie £yny. S¹ to osady spoiste zawieraj¹ce szcz¹tki roœlinne. Ich mi¹¿szoœæ wynosi oko³o 2 m. Piaski humusowe i namu³y den dolinnych oraz zag³êbieñ bezodp³ywowych wystêpuj¹ na ca³ym obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski. Udokumentowano je w obrêbie w¹skich, szerokoœci kilkudziesiêciu metrów, dolinkach. Mi¹¿szoœæ tych utworów dochodzi do 2 m. W niektórych rejonach osady te wystêpuj¹ w postaci cienkiej pokrywy na torfach i na utworach deluwialnych, jeziornych, rzecznych oraz wodnolodowcowych. W granicach obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski, w okolicach Sarnowa, ¯egot, Medyn i Œwiêtnika, pod torfami wystêpuj¹ kreda jeziorna i gytie.Wrejonie Œwiêtnika mi¹¿szoœæ osadów wêglanowych dochodzi do 3,0 m. W rejonie tym gytie wystêpuj¹ na torfach. Torfy czarne i brunatne, s³abo roz³o¿one, wystêpuj¹ powszechnie i wype³niaj¹ zag³êbienia bezodp³ywowe lub misy pojeziorne na wysoczyŸnie. Zajmuj¹ one zazwyczaj niewielkie powierzchnie. S¹ to torfy niskie i wysokie (mszarne, olesowe, mechowiskowe, sporadycznie mszarno-bagienne). Mi¹¿szoœæ torfów wynosi 1,5–6,5 m. Maksymalne mi¹¿szoœci tych osadów stwierdzono w rejonie Stoczka Klasztornego oraz na po³udnie od Mi³ogórza.

25 B. TEKTONIKA I RZEBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza Lidzbark Warmiñski znajduje siê w zasiêgu syneklizy peryba³tyckiej w obrêbie platformy wschodnioeuropejskiej. Jej powierzchnia le¿y na g³êbokoœci oko³o 2200 m (oko³o 2100 m p.p.m.). Pokrywê platformy stanowi¹ osady starszego paleozoiku oraz kompleks permo-mezozoiczny. Utwory pokrywy osadowej nawiercono w siedmiu otworach wiertniczych. Ska³y krystaliniku to granity i gra- nitoidy, na których le¿¹ osady: kambru, ordowiku, syluru, permu i kenozoiku. Powierzchnia stropu utworów krystalicznych ³agodnie zapada w kierunku pó³nocnym i zachodnim. Z obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski brak szczegó³owych danych o tektonicznych deforma- cjach pod³o¿a osadów czwartorzêdowych. Badania geoelektryczne (Honczaruk, 2008) i wykonany otwór kartograficzny dowiod³y, ¿e sp¹g utworów czwartorzêdowych wystêpuje na wysokoœci 140 m p.p.m.–40 m n.p.m. Powierzchnia podczwartorzêdowa obni¿a siê do 140 m p.p.m. w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza (tabl. III). W rejonie Lidzbarka Warmiñskiego i na po³udniu obszaru arkusza znajduj¹ siê najwy¿sze wyniesienia pod³o¿a czwartorzêdu – do 40 m n.p.m. Miêdzy Redami a Lidzbarkiem Warmiñskim, na odcinku oko³o 3 km, deniwelacje powierzchni pod³o¿a czwartorzêdu wynosz¹ 180 m. Niewykluczone, ¿e dolina £yny wykorzystuje obni¿enie o za³o¿eniu tektonicznym. Uskok ten predestynowa³ do powstania g³êbokiego rozciêcia, w którym cyklicznie gromadzi³y siê g³ównie osady zastoiskowe. Wyniesienie stropu osadów paleogeñsko-neogeñskich odpowiada lokalizacji zaburzeñ glacitektonicznych w Lidzbarku Warmiñskim. Wyniesieniu pod³o¿a czwartorzêdu w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski odpowiada kulminacja morfologiczna na tym terenie. Jest to zgodne z za³o¿eniem Bera (2000) o wp³ywie pod³o¿a na dzia³alnoœæ wkraczaj¹cych l¹dolodów. W formach wystêpuj¹cych w rejonie wyniesionego pod³o¿a zaobserwowano zaburzenia glacitektoniczne. Zaburzenia takie stwierdzono w Lidzbarku Warmiñskim oraz Kraszewie i Jarandowie. Pod³o¿e czwartorzêdu stanowi¹ osady górnokredowe, paleoceñskie, eoceñskie, oligoceñskie i mioceñskie.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Rozwój budowy geologicznej sprzed paleogenu na obszarze syneklizy peryba³tyckiej zosta³ od- tworzony przez Tyskiego (1969) na podstawie opisów profili g³êbokich otworów, w których osi¹gniê- to utwory prekambryjskiego pod³o¿a krystalicznego na obszarach arkuszy s¹siednich. W kredzie górnej obszar arkusza Lidzbark Warmiñski objêty by³ p³ytkim zbiornikiem morskim, w którym osadzi³y siê margle i kreda pisz¹ca (tab. 2).

26 Tabela 2 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne Piêtro (opis litologiczny) System Oddzia³ Podpiêtro

Torfy — Q th Akumulacja bagienna Namu³y torfiaste zag³êbieñ bezodp³ywowych — Q Akumulacja organiczna nht Erozja rzeczna, kapta¿ zbiorników bezodp³ywowych Kreda jeziorna i gytie — Q kj h Akumulacja jeziorna Piaski humusowe i namu³y den dolinnych oraz zag³êbieñ Akumulacja mineralno-organiczna w zag³êbieniach bezodp³ywowych — Q ph h po martwym lodzie i w dolinach rzecznych Mu³ki (mady) rzeczne tarasów zalewowych 0–2,5 m n.p. rzeki — f Q t Akumulacja rzeczna ma h

Holocen Erozja rzeczna

Mu³ki i piaski jeziorne — li Q mp h Akumulacja jeziorna

Piaski rzeczne — f Q p h Akumulacja rzeczna Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 2,5–5,0 m n.p. rzeki — f Q t Akumulacja rzeczna p h Erozja rzeczna Ca³kowite wytopienie bry³ martwego lodu

Piaski i gliny deluwialne — d Q Zmywanie osadów ze zboczy i ich akumulacja pg u podnó¿y

jf-pg B3 Piaski i ¿wiry rzeczno-peryglacjalne — Q Akumulacja rzeczna w warunkach peryglacjalnych p¿ p4 Akumulacja osadów przez wody lodowcowe przed jfg B3 czo³em topniej¹cego l¹dolodu. Zasypanie bry³ Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q martwego lodu przez piaski wodnolodowcowe, p¿ p4 miejscami sp³ywy materia³u wodnomorenowego z bry³ martwego lodu

jb B3 Mu³ki i i³y zastoiskowe — Q Akumulacja w zbiornikach zastoiskowych mi p4

Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe — jfgg Q B3 Wytapianie bry³ martwego lodu, sp³ywy b³otnego p¿ p4 materia³u morenowego Piaski i ¿wiry, miejscami gliny zwa³owe w sp³ywach, moren martwego lodu — jgm Q B3 p¿ p4 Wytapianie osadów morenowych z bry³ martwego lodu oraz ich akumulacja u ponó¿y oraz miêdzy Gliny zwa³owe w sp³ywach moren martwego lodu bry³ami martwego lodu — jgm Q B3 gzw p4 Powstanie l¹dolodu pasywnego. Rozpad l¹dolodu na

Stadia³ górny bry³y martwego lodu

ptk B3 Czwartorzêd Mu³ki i piaski tarasów kemowych — Q Akumulacja przez wody roztopowe o ma³ej energii mp p4 w strefie brze¿nej l¹dolodu Zlodowacenie Wis³y I³y, mu³ki i piaski oraz gliny zwa³owe w sp³ywach kemów — pk Q B3 Akumulacja osadów w przetainach l¹dolodu im p4 Plejstocen I³y, mu³ki i piaski oraz gliny zwa³owe w sp³ywach plateau Zlodowacenia pó³nocnopolskie ppk B3 Akumulacja w przetainach, okresowe sp³ywy b³otne- kemowych — Q go materia³u morenowego do przetain w l¹dolodzie im p4

Piaski i ¿wiry akumulacji szczelinowej — jgs Q B3 Akumulacja przez wody roztopowe w szczelinach p¿ p4 w l¹dolodzie Deglacjacja arealna

27 cd. tabeli 2

jg B3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p4 Dalsza transgresja l¹dolodu, spiêtrzanie i zaburzanie osadów w pod³o¿u wkraczaj¹cego l¹dolodu

Mu³ki i piaski zastoiskowe — pb Q B3 Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed mp p4 czo³em l¹dolodu Stadia³ górny Transgresja l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg Q B2 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p3 ustêpuj¹cego l¹dolodu Erozja przez wody lodowcowe Zlodowacenie Wis³y Gliny zwa³owe — jg Q B2

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Akumulacja lodowcowa gzw p3 Stadia³ œrodkowy Transgresja l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg Q W2 Akumulacja przez wody lodowcowe przed ustê- p¿ p3 puj¹cym l¹dolodem Erozja przez wody lodowcowew

jg W2 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p3 Dalsza transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

jb W2 Stadia³ œrodkowy Piaski zastoiskowe — Q Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed p p3 czo³em l¹dolodu Transgresja l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg Q W1 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p3 ustêpuj¹cego l¹dolodu Erozja przez wody lodowcowe

Zlodowacenie Warty jg W1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p3 Dalsza transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Stadia³ dolny Piaski i mu³ki zastoiskowe — jb Q W1 Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed pm p3 czo³em l¹dolodu Transgresja l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg QO3 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p2 ustêpuj¹cego l¹dolodu Erozja przez wody lodowcowe

jg O3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Stadia³ górny Mu³ki i piaski py³owate zastoiskowe — jb QO3 Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed m p2 czo³em l¹dolodu

Plejstocen Transgresja l¹dolodu Zlodowacenia œrodkowopolskie

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg QO1 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p2 ustêpuj¹cego l¹dolodu Zlodowacenie Odry Czwartorzêd Erozja przez wody lodowcowe

jg O1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Stadia³ dolny Transgresja l¹dolodu. Egzaracja lodowcowa

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg QG Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p2 ustêpuj¹cego l¹dolodu Erozja przez wody lodowcowe

Mu³ki i piaski zastoiskowe — jb QG Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed mp p2 czo³em l¹dolodu

jg G

Zlodowacenia Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 po³udniowopolskie Zlodowacenie Sanu 2 Transgresja l¹dolodu. Egzaracja lodowcowa

28 cd. tabeli 2

jg S3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2

Transgresja l¹dolodu. Egzaracja lodowcowa Stadia³ górny

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg Q S1 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p2 ustêpuj¹cego l¹dolodu Erozja przez wody lodowcowe

jg S1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Dalsza transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Zlodowacenie Sanu 1

Stadia³ dolny Piaski i mu³ki zastoiskowe, miejscami gliny jeziorno-delu- jb S1 Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed wialne — Q czo³em l¹dolodu pm p2 Transgresja l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg Q N3 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p2 ustêpuj¹cego l¹dolodu Erozja przez wody lodowcowe

jg N3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Dalsza transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Stadia³ górny Piaski py³owate i mu³ki zastoiskowe — jb Q N3 Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed ppy p2 czo³em l¹dolodu Transgresja l¹dolodu Zlodowacenia po³udniowopolskie Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg Q N1 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p2 ustêpuj¹cego l¹dolodu

Zlodowacenie Nidy Erozja przez wody lodowcowe

Piaski py³owate i mu³ki zastoiskowe — jb Q N1 Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed ppy p2 czo³em l¹dolodu

jg N1 Stadia³ dolny Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p2 Transgresja l¹dolodu. Egzaracja lodowcowa

jf Piaski rzeczne — Q - Akumulacja rzeczna p p12

Erozja rzeczna Interglacja³ augustowski

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — jfg Q A3 Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em Plejstocen p¿ p1 ustêpuj¹cego l¹dolodu Erozja przez wody lodowcowe

jg A3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p1 Stadia³ górny Czwartorzêd Transgresja l¹dolodu. Egzaracja lodowcowa

jg A1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p1 Dalsza transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa jb A1 Akumulacja w zimnym zbiorniku wodnym przed Zlodowacenie Narwi Piaski, mu³ki i i³y zastoiskowe — Q pm p1 czo³em l¹dolodu Zlodowacenia najstarsze jfg A1 Stadia³ dolny Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe przed czo³em p¿ p1 ustêpuj¹cego l¹dolodu Transgresja l¹dolodu I³y, mu³ki i piaski z py³em brunatnowêglowym mioceñ- Procesy glacitektoniczne skie jako kry w utworach plejstoceñskich — M Qp

29 cd. tabeli 2

I³y, mu³ki i piaski z py³em brunatnowêglowym — im M Neogen Miocen

I³y, mu³ki i piaski kwarcowe i glaukonitowe — im Ol Oligocen

Piaski ilaste — pi E Akumulacja w zbiorniku morskim Eocen Paleogen

Piaski ilaste — pi Pc Paleocen

Margle i kreda pisz¹ca — me Cr3 górna Kreda Kreda

W paleocenie w œrodowisku p³ytkomorskim tworzy³y siê piaski ilaste. Podobny charakter akumulacji utrzyma³ siê w eocenie. W oligocenie ca³y obszar objê³a transgresja morska. Osadzi³y siê wówczas i³y, mu³ki i piaski kwarcowe i glaukonitowe. W miocenie na badanym terenie panowa³y warunki l¹dowe. W p³ytkim zalewie morskim powsta³y i³y, mu³ki i piaski z py³em brunatnowêglowym. Na prze³omie neogenu i czwartorzêdu zachodzi³y intensywne procesy erozyjne. Wed³ug Morawskiego (2003a) przyczyn¹ nierównomiernej erozji w tym okresie mog³y byæ pionowe ruchy tektoniczne. W zlodowaceniu Narwi l¹dolód dwukrotnie wkroczy³ na obszar arkusza Lidzbark Warmiñski. W trakcie transgresji l¹dolodu stadia³u dolnego wody lodowcowe erodowa³y pod³o¿e, a nastêpnie akumulowa³y piaski i ¿wiry. W izolowanych zbiornikach wodnych zachodzi³a akumulacja zastoiskowa. L¹dolód stadia³u dolnego pozostawi³ poziom glin zwa³owych. Wkraczaj¹cy l¹dolód stadia³u górnego egzarowa³ pod³o¿e. Na przedpolu ustêpuj¹cego l¹dolodu akumulowane by³y osady wodnolodowcowe. W interglacjale augustowskim na charakteryzowanym terenie prawdopodobnie utworzy³a siê sieæ rzeczna. Pocz¹tkowo dominowa³y tu procesy erozyjne, nastêpnie lokalnie zachodzi³a akumulacja korytowa. W zlodowaceniu Nidy l¹dolód dwukrotnie wkroczy³ na obszar arkusza Lidzbark Warmiñski. L¹dolód stadia³u dolnego pozostawi³ poziom glin lodowcowych. W trakcie recesji w izolowanych zbiornikach osadza³y siê utwory zastoiskowe – piaski py³owate i mu³ki. Wody lodowcowe akumulowa³y piaski i ¿wiry. Przed czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu stadia³u górnego akumulowane by³y drobnoziarniste osady zastoiskowe. Nastêpnie na badany obszar wkroczy³ l¹dolód, pozostawiaj¹c po sobie poziom glin zwa³owych. W trakcie recesji przed czo³em l¹dolodu zachodzi³a pocz¹tkowo erozja wodnolodowcowa, a nastêpnie akumulacja piasków i ¿wirów.

30 Przed czo³em wkraczaj¹cego l¹dolodu stadia³u dolnego zlodowacenia Sanu 1 w obni¿eniach terenu akumulowane by³y osady zastoiskowe, miejscami gliny jeziorno-deluwialne. L¹dolód pozostawi³ poziom glin zwa³owych. W trakcie recesji pocz¹tkowo zachodzi³a erozja, a nastêpnie akumulacja wodnolodowcowa. L¹dolód stadia³u górnego pozostawi³ poziom glin zwa³owych. Kolejny l¹dolód – l¹dolód zlodowacenia Sanu 2 – egzarowa³ powierzchniê, na któr¹ wkracza³. Pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych, a na etapie recesji, w izolowanych zbiornikach wodnych, powstawa³y mu³ki i piaski zastoiskowe. Zosta³y one przykryte przez piaski i ¿wiry wodnolodowcowe, akumulowane przez wody roztopowe ustêpuj¹cego l¹dolodu. W interglacjale mazowieckim na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski zachodzi³a prawdopodobnie akumulacja jeziorna, jednak osadów z tego okresu nie stwierdzono. O obecnoœci na omawianym obszarze kolejnych l¹dolodów zlodowaceñ œrodkowopolskich œwiadcz¹ osady przypisane zlodowaceniom Odry i Warty. L¹dolód zlodowacenia Odry wkroczy³ na omawiany obszar dwukrotnie, pozostawiaj¹c po sobie dwa poziomy glin zwa³owych. L¹dolód stadia³u dolnego, poza poziomem morenowym, pozostawi³ piaski i ¿wiry akumulowane w trakcie recesji. Przed czo³em wkraczaj¹cego l¹dolodu stadia³u górnego w obni¿eniach terenu powstawa³y mu³ki i piaski py³owate zastoiskowe. L¹dolód pozostawi³ poziom glin zwa³owych, a w trakcie recesji wody roztopowe akumulowa³y piaski i ¿wiry. Podobny cykl sedymentacyjny, jak w opisanym wy¿ej stadiale górnym zlodowacenia Odry, zachodzi³ w stadia³ach dolnym i œrodkowym zlodowacenia Warty: akumulacjê glin zwa³owych poprze- dza³a akumulacja zastoiskowa (piaski i mu³ki oraz piaski), a na etapie recesji w obu tych stadia³ach wody lodowcowe erodowa³y pod³o¿e, a nastêpnie osadza³y piaski i ¿wiry. W stadiale œrodkowym zlodowacenia Wis³y powsta³ poziom glin zwa³owych. Zapewne dosz³o wówczas do zaburzeñ glacitektonicznych i deformacji osadów starszych. Przed czo³em ustêpuj¹cego l¹dolodu akumulowane by³y piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. Przed czo³em wkraczaj¹cego l¹dolodu stadia³u górnego w obni¿eniach terenu akumulowane by³y mu³ki i piaski zastoiskowe. Nastêpnie zachodzi³a akumulacja lodowcowa – powsta³ poziom glin zwa³owych. Na skutek postêpuj¹cej transgresji l¹dolód zaburza³ wczeœniej zdeponowane osady i spo- wodowa³ wypiêtrzenie na powierzchniê osadów mioceñskich. Miejscami, oderwane od pod³o¿a mio- ceñskiego, tkwi¹ w utworach plejstoceñskich w postaci kier. We wczesnej fazie deglacjacji powsta³y w l¹dolodzie dwa systemy spêkañ: jeden o kierunku N–S, drugi – NW–SE. W szczelinach gromadzi³y siê osady przysz³ych form szczelinowych: piasków i ¿wirów. W rozleg³ych przetainach lodowych osadza³y siê utwory drobnoziarniste – i³y, mu³ki i piaski, a tak¿e miejscami gliny zwa³owe, kemów oraz plateau kemowych. Du¿a mi¹¿szoœæ osadów kemów mo¿e œwiadczyæ o znacznej mi¹¿szoœci l¹dolodu i du¿ej iloœci materia³u wytapianego z mas lodowych.

31 Dalsza deglacjacja doprowadzi³a do rozpadu l¹dolodu na bry³y lodu martwego. Du¿e bry³y tkwi³y w miejscu obecnych jezior: Wielochowskiego, Symsar i Blanki. Martwy lód zachowa³ siê prawdopodobnie równie¿ w dolinie wspó³czesnej rzeki Symsar. Z bry³ martwego lodu wytopi³y siê osady gliniaste oraz piaszczysto-¿wirowe, tworz¹ce moreny martwego lodu. Przed czo³em ustêpuj¹cego l¹dolodu powsta³ rozleg³y zimny zbiornik wodny, w którym zachodzi³a akumulacja mu³ków i i³ów zastoiskowych. Wody lodowcowe akumulowa³y piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. Na prze³omie plejstocenu i holocenu, w ch³odniejszych warunkach klimatycznych, w dolinkach erozyjnych i u podnó¿a skarp, powstawa³y osady deluwialne. Akumulacja tych osadów trwa do dziœ. Œwiadczy o tym miejscami mi¹¿sza ich pokrywa na torfach holoceñskich. W holocenie, pod koniec okresu preborealnego, ostatnie bry³y martwego lodu topnia³y inten- sywnie. Po ich wytopieniu, w obrêbie równiny sandrowej i obszaru wysoczyznowego powsta³y zag³êbienia, w których osadzi³y siê piaski humusowe i namu³y. Akumulacja taka zachodzi³a równie¿ w obrêbie w¹skich dolinek i rozciêæ erozyjnych. Zachodzi³a akumulacja jeziorna. W dolinach rzecznych formowa³y siê tarasy nadzalewowe i zalewowe. W misach zanikaj¹cych jezior tworzy³y siê kreda jeziorna i gytie oraz torfy. Akumulacja jeziorna, rzeczna, deluwialna i bagienna trwa do dziœ.

IV. PODSUMOWANIE

Budowa geologiczna obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski by³a dotychczas s³abo poznana. Wa¿nym do rozwi¹zania problemem badawczym by³o udokumentowanie osadów neogeñskich wystêpuj¹cych na powierzchni terenu w Lidzbarku Warmiñskim i w jego okolicach. Zagadnieniem wymagaj¹cym rozwi¹zania by³o równie¿ okreœlenie genezy wzgórz w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza, które uznawano do tej pory za moreny czo³owe z recesji l¹dolodu zlodowacenia Wis³y. W trakcie prac nad niniejszym opracowaniem pojawi³o siê kilka kwestii wymagaj¹cych w przysz³oœci dalszych badañ. S¹ to: — dok³adne okreœlenie wieku osadów kier na terenie Lidzbarka Warmiñskiego, — okreœlenie zasiêgu wystêpowania kier i przedstawienie go w formie opracowania kartograficznego w wiêkszej skali, — zasiêg pionowych uskoków festonowych w rejonie Lidzbarka Warmiñskiego, — wykonanie badañ palinologicznych/badañ flory oraz badañ wieku bezwzglêdnego osadów w celu weryfikacji schematu stratygrafii czwartorzêdu przedstawionego w niniejszym opracowaniu.

Warszawa, 2009 r.

32 LITERATURA

B e r A., 2000 – Plejstocen Polski pó³nocno-wschodniej w nawi¹zaniu do g³êbszego pod³o¿a i obszarów s¹siednich. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 170.

Bobel T.,2004 – Dokumentacja geologiczna z³o¿a piasków Konity w kat. C1. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. D¹browski A.,Karaczun K.,1956 – Morfologia pod³o¿a prekambryjskiego w pó³nocno-wschodniej Polsce. Inst. Geol., Warszawa. Giemza A., 2009 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Wojciechy (63; wraz z Objaœnieniami). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Graniczny M.,Doktór S.,Kucharski R., 1995 – Sprawozdanie z opracowania mapy liniowych elementów strukturalnych Polski w skalach 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycznych i teledetekcyjnych, ark. Suwa³ki 1:200 000. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Gronkowska-Krystek B.,2008 – Badania petrograficzno-litologiczne osadów czwartorzêdowych, ark. Wolnica (98) i ark. Lidzbark Warmiñski (99). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Halicki B.,1950 – Z zagadnieñ stratygrafii plejstocenu na Ni¿u Europejskim. Acta Geol. Pol., 1,2. Halicki B.,1960 – Zagadnienie interstadia³u mazurskiego. Zbiór prac i komunikatów treœci geologicznej. Muzeum Ziemi. Inst. Geol., Warszawa. Honczaruk M.,2008 – Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Lidzbark Warmiñski (99). Narod. Arch. PIG-PIB, Warszawa. Honczaruk M.,Kacprzak L.,2009 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Wolnica (98; wraz z Objaœnieniami). Narod. Arch. Geol. Pañstw Inst. Geol., Warszawa. Kacprzak L.,Honczaruk M.,2014a – Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Górowo I³aweckie (62). Pañstw Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny] Kacprzak L., Honczaruk M.,2014b – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Górowo I³aweckie (62). Pañstw Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny] Karaczun K.,Kubicki S., Ryka W., 1975 – Mapa geologiczna pod³o¿a krystalicznego platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce. Inst. Geol., Warszawa. Kokociñski M.,1979 – Karta rejestracyjna z³o¿a kruszywa naturalnego w miejscowoœci Kochanówka dla potrzeb drogownictwa. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

Kokociñski M.,2001 – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C1 z³o¿a kruszywa naturalnego – Stoczek Warmiñski (dz. ewid. 66/13), gm. Kiwity, pow. lidzbarski, woj. warmiñsko-mazurskie. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Kondracki J.,1948 – Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark. Gi¿ycko, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Kondracki J.,1957 – Pojezierze Mazurskie jako region naturalny. Geogr. w szk., 10,5. Kondracki J.,1972a – Pojezierze Mazurskie. W: Geomorfologia Polski. 2. Ni¿ Polski. PWN, Warszawa. Kondracki J.,1972b – Pojezierze Litewskie. W: Geomorfologia Polski. 2. Ni¿ Polski. PWN, Warszawa. Kondracki J.,2009 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kubicki S.,Ryka W.,1982 – Atlas geologiczny pod³o¿a krystalicznego polskiej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej. Inst. Geol., Warszawa.

33 Kubicki S.,Ryka W.,Znosko J., 1972 – Tektonika pod³o¿a krystalicznego prekambryjskiej platformy w Polsce. Kwart. Geol., 16,3. Lichwa M.,2009 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Bisztynek (100; wraz z Objaœnieniami). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Lisicki S.,1997 – Pleistocene of the Mr¹gowo Lakeland. Geol. Quart,. 41,3. Lisicki S.,2003 – Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wis³y. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 177. Mañkowska A.,S³owañski W.,1977 – Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa. Mañkowska A.,S³owañski W.,1979 – Objaœnienia do Mapy Geologicznej Polski 1:200 000, ark. Lidzbark War- miñski. Inst. Geol., Warszawa. Mojski J.E., 1969 – Stratygrafia zlodowacenia pó³nocnopolskiego na obszarze Ni¿u Polskiego i wy¿yn œrodkowopol- skich. Biul. Inst. Geol., 220. Mojski J.E., Rühle E.,1965 – Atlas geologiczny Polski. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne. 1:300 000. 12. Czwar- torzêd. Inst. Geol., Warszawa. Morawski W., 2003a – Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Jeziorany (138). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny] Morawski W., 2003b – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Jeziorany (138). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny] Ostrowski C.,2007 — Analiza poszczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego Polski. Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Lidzbark Warmiñski (99). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Ostrzy¿ek S.,Dembek W.,1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka z³ó¿ torfowych w Polsce spe³niaj¹cych kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem wymogów zwi¹zanych z ochron¹ i kszta³towaniem œrodowiska. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Po¿aryski W.,1974 – Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. PWN, Warszawa. Roszko L.,1968 – Recesja ostatniego l¹dolodu z terenu Polski. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74. Rumiñski J.,2003a – Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Dobre Miasto (137). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny] Rumiñski J., 2003b – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Dobre Miasto (137). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny] Rühle E.,1955 – Przegl¹d wiadomoœci o pod³o¿u czwartorzêdu pó³nocno-wschodniej czêœci Ni¿u Polskiego. Biul. Inst. Geol., 70. Rühle E.,1974 – Pokrywa kenozoiczna. W: Ska³y platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce. 2. Pokrywa osadowa. (red. A. £aszkiewicz). Pr. Inst. Geol., 74. Ryka W.,1982 – Prekambryjska ewolucja platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce. Kwart. Geol., 26,2. S³odkowska B.,2005 – Wyniki analiz palinologicznych próbek osadów paleogenu z arkusza G³êbock SMGP, profil Augamy-1. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. S³owañski W.,1977 – Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. S³owañski W.,1981 – Czwartorzêd na Mazurach. Biul. Inst. Geol., 321. Stasiak J.,1969 – Wp³yw warunków wodnych na roœlinnoœæ póŸnego glacja³u i holocenu pó³nocno-wschodniej Polski. Prz. Geogr., 41,1.

34 Tyski S.(red.), 1969 – Synekliza peryba³tycka. 1. Budowa geologiczna. Pr. Geostr. Inst. Geol. Winter H.,2005 – Opracowanie dotycz¹ce analizy palinologicznej próbek z profilu Augamy i sondy Drwêca. SMGP, ark. G³êbock. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Zwierz S.,1953 – Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark. Gi¿ycko, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa.

LIDZBARK WARMIÑSKI -

0 1 2 3 4 5 km