PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY LESZEK KACPRZAK, MARCIN HONCZARUK G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Pomorza wschodniego, Warmii i Mazur — W. MORAWSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Lidzbark Warmiñski (99) (z 2 tab. i 4 tabl.) WARSZAWA 2014 Autorzy: Leszek KACPRZAK1, Marcin HONCZARUK1 1Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych sp. z o.o. ul. Jagieloñska 76, 03-301 Warszawa Redakcja merytoryczna: El¿bieta GRUSZCZYÑSKA Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor ds. pañstwowej s³u¿by geologicznej mgr in¿. A. PRZYBYCIN ISBN 978-83-7863-363-1 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2014 Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC, Daniel ZASZEWSKI, Sebastian GURAJ SPIS TREŒCI I. Wstêp...........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu .........................................9 III. Budowa geologiczna .................................................12 A. Stratygrafia ....................................................12 1. Kreda ......................................................12 a. Kreda górna .................................................12 2. Paleogen ....................................................12 a. Paleocen ...................................................12 b. Eocen ....................................................13 c. Oligocen...................................................13 3. Neogen .....................................................13 a. Miocen ...................................................13 4. Czwartorzêd ..................................................13 a. Plejstocen..................................................14 Zlodowacenia najstarsze ..........................................14 Zlodowacenie Narwi ..........................................14 Stadia³ dolny ............................................14 Stadia³ górny ............................................15 Interglacja³ augustowski ..........................................15 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................16 Zlodowacenie Nidy ..........................................16 Stadia³ dolny ............................................16 Stadia³ górny ............................................17 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................18 Stadia³ dolny ............................................18 Stadia³ górny ............................................19 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................19 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................19 Zlodowacenie Odry ..........................................20 Stadia³ dolny ............................................20 Stadia³ górny ............................................20 Zlodowacenie Warty ..........................................21 Stadia³ dolny ............................................21 Stadia³ œrodkowy ..........................................21 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................22 Zlodowacenie Wis³y ..........................................22 Stadia³ œrodkowy ..........................................22 Stadia³ górny ............................................22 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................25 c. Holocen ...................................................25 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................26 C. Rozwój budowy geologicznej ..........................................26 IV. Podsumowanie ....................................................32 Literatura ......................................................33 SPIS TABLIC Tablica I — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) Tablica II — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica III — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 Tablica IV — Przekrój geologiczny C–D I. WSTÊP Granice obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski wyznaczone s¹ wspó³rzêdnymi: 20°30’ i 20°45’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 54°00’ i 54°10’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Jego po- wierzchnia wynosi oko³o 305 km2. Administracyjnie obszar arkusza Lidzbark Warmiñski po³o¿ony jest w województwie warmiñ- sko-mazurskim i obejmuje gminy: Lidzbark Warmiñski (miasto i gmina), Kiwity w powiecie lidzbar- skim oraz Dobre Miasto i Jeziorany w powiecie olsztyñskim. Pod wzglêdem fizycznogeograficznym na analizowanym obszarze wystêpuj¹ fragmenty trzech jednostek: Niziny Sêpopolskiej i Wzniesieñ Górowskich, stanowi¹cych po³udniow¹ czêœæ Niziny Staropruskiej oraz Pojezierza Olsztyñskiego sta- nowi¹cego pó³nocn¹ czêœæ Pojezierza Mazurskiego (Kondracki, 2009). Niniejsze opracowanie zosta³o wykonane na podstawie projektu prac geologicznych zatwier- dzonego przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ numer DG/KOK/489/3/04 z dnia 24.11.2004 r. Najstarszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym, dotycz¹cym omawianego obszaru, jest mapa geologiczno-glebowa 1:25 000 wykonana przez geologów niemieckich. Mapa ta obejmuje ca³y obszar arkusza Lidzbark Warmiñski. W trakcie realizacji powy¿szego opracowania na powierzchni stwierdzono wystêpowanie osadów neogeñskich – w Lidzbarku Warmiñskim i jego okolicach. Pierwszym powojennym opracowaniem geologicznym z tego rejonu by³ arkusz Gi¿ycko Przegl¹dowej Mapy Geologicznej Polski 1:300 000 (Kondracki, 1948; Zwierz, 1953) wraz z mapami podstawowymi 1:100 000. Najwa¿niejszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym omawianego obszaru jest Mapa Geologiczna Polski 1:200 000 wraz z objaœnieniami i mapami podstawowymi 1:50 000, arkusz Lidz- bark Warmiñski (Mañkowska, S³owañski, 1977, 1979; S³owañski, 1977). W trakcie realizacji MGP za zachodni¹ granic¹ analizowanego obszaru wykonano otwór kartograficzny Pomorowo. Obszar arkusza ujêty zosta³ we wczeœniejszych opracowaniach kartograficznych, m.in. Mojskiego i Rühlego (1965). 5 Zagadnienia dotycz¹ce rzeŸby omawianego terenu zawarte s¹ w pracach Kondrackiego (1957, 1972a, b). Badania pod³o¿a krystalicznego prowadzi³ g³ównie Tyski (1969) i Ryka (1982), morfologi¹ tego pod³o¿a zajmowali siê D¹browski i Karaczun (1956). Zagadnienia tektoniki krystaliniku zosta³y przedstawione w publikacji Kubickiego i innych (1972), a tektoniki pokrywy osadowej – w pracy Po¿aryskiego (1974). Struktura pod³o¿a krystalicznego zosta³a przedstawiona przez Kubickiego i Rykê (1982) oraz Karaczuna i innych (1975) na mapach wydanych w formie atlasu obejmuj¹cego ca³y region pó³nocno-wschodniej Polski. Ogólne problemy zwi¹zane z geologi¹ czwartorzêdu tej czêœci Polski by³y poruszane w opra- cowaniach Halickiego (1950, 1960), Mojskiego (1969) i Rühlego (1955, 1974). Granic zasiêgu ostatniego zlodowacenia w tym regionie dotyczy praca Roszko (1968). S³owañski (1981) przedsta- wi³ budowê geologiczn¹ Mazur, a Stasiak (1969) bada³a procesy zanikania jezior na prze³omie plej- stocenu i holocenu. Stratygrafiê osadów plejstocenu centralnej czêœci Pojezierza Mazurskiego, a wiêc krainy le¿¹cej na po³udniowy wschód od omawianego obszaru, opracowan¹ na podstawie litostratygraficznych badañ glin lodowcowych, przedstawi³ Lisicki (1997). Analiza litostratygrafii wystêpuj¹cych tam glin lodowcowych wraz z wynikami badañ palinologicznych umo¿liwi³a straty- graficzny podzia³ plejstocenu tego regionu. Litostratygrafiê glin lodowcowych na obszarze dorze- cza Wis³y Lisicki przedstawi³ w pracy z 2003 r. Wp³yw tektoniki g³êbokiego pod³o¿a na osady plej- stoceñskie bada³ Ber (2000). O budowie g³êbokiego pod³o¿a i istnieniu w jego obrêbie nieci¹g³oœci tektonicznych uzyskano informacje z opracowania Granicznego i innych (1995). Zanim opracowano arkusz Lidzbark Warmiñski, szczegó³owe prace kartograficzne prowadzo- no na po³udnie i pó³nocny zachód od omawianego obszaru. Wykonano wówczas arkusze SMGP: Dobre Miasto (Rumiñski, 2003a, b), Jeziorany (Morawski, 2003a, b) i Górowo I³aweckie (Kacprzak, Honczaruk, 2014a, b). W czasie, kiedy powstawa³ arkusz Lidzbark Warmiñski, trwa³y prace na obsza- rach: na zachód (ark. Wolnica – Honczaruk, Kacprzak, 2009), pó³noc (ark. Wojciechy – Giemza, 2009) i wschód (ark. Bisztynek – Lichwa, 2009). Arkusz Lidzbark Warmiñski zosta³ opracowany w Przedsiêbiorstwie Badañ Geofizycznych (PBG) w Warszawie, w Oddziale Kartografii Geologicznej. W opracowaniu uwzglêdniono wyniki badañ wykonanych w ramach realizacji arkusza Jeziorany (Morawski, 2003a) oraz innych arkuszy obszarów s¹siednich, realizowanych równolegle. Z terenu arkusza Lidzbark Warmiñski zebrano profile 146 otworów wiertniczych, które pozy- skano z Narodowego Archiwum Geologicznego i Banku Danych Hydrogeologicznych PIG-PIB w Warszawie oraz z Warmiñsko-Mazurskiego Urzêdu Wojewódzkiego w Olsztynie. W opracowaniu 6 wykorzystano równie¿ profile otworów zlokalizowanych poza granicami obszaru arkusza Lidzbark Warmiñski. Przeanalizowano archiwalne materia³y geologiczne, w tym dokumentacje z³ó¿ kopa- lin, sprawozdania z poszukiwañ z³ó¿ kopalin oraz dokumentacje geotechniczne i geologicz- no-in¿ynierskie. Na terenie ca³ego obszaru arkusza prowadzono poszukiwania i badania torfowisk, a wykonane dokumentacje zebrano w Instytucie Melioracji i U¿ytków Zielonych w Falentach. Kompilacj¹ prac dokumentacyjnych jest opracowanie, w którym zestawiono z³o¿a torfów w Polsce (Ostrzy¿ek, Dembek, 1996). Wykorzystano tu równie¿ dokumentacje trzech z³ó¿ kopalin: Konity, Kochanówka i Stoczek Warmiñski (Bobel, 2004; Kokociñski, 1979, 2001). Terenowe prace kartograficzne na obszarze arkusza Lidzbark Warmiñski przeprowadzi³ w la- tach 2007–2008 zespó³ w sk³adzie: L. Kacprzak,