WESTERWOLDE OP DE SCHOP Harry de Vroome een type dat in ons land niet meer voor- geeft een beeld van de smalle bewonings- komt. Ten zuiden van vloeien beide strook tussen in het noorden Westerwolde is eeuwen lang een geïsoleerd beken samen tot de Westerwoldse A. en Laude in het zuiden met de oude bouw- landschap geweest, een zandeiland met vele De oude bewoning van Westerwolde be- landen nabij de nederzettingen. Ook kun- uitstulpingen, omringd door eindeloze perkt zich tot smalle stroken langs de beek- nen we een tweetal oude meanders goed hoogvenen. In het noorden bij Lutjeloo, oevers. Slechts tussen en onderscheiden aan de smalle stroken gras- en Bellingwoldc grenst het aan Onstwedde, waar Ruiten A en Mussel A el- land: in het noorden rond de essen van Jip- de oude zeeboezem van de Dollard. kaar naderen, verbreedt het landschap zich. singhuizen en tussen Rijsdam en . Ook de schrijvers van de "Tegenwoordige Langs de beeklopen en de oude, afgesne- De plaatsnaam Ter Borg is te danken aan Staat van Stad en Lande" (1793) zagen het den meanders, ontstaan in een periode met de daar wonende familie. Ook elders heb- met Westerwolde niet zo zitten: kaar- veel grotere waterafvoer, heeft zich op de ben gehuchten familienamen: Ter Walsla- ten hebben Westerwoldingerland mede on- hoge oevers een landschap ontwikkeld met ge, en Ter Haar tussen Laude en der ons gewest geplaatst, doch dit is eene een grillige struktuur. De vorm en de ver- en Ter Maarsch langs het dal van dwaling". Zoals bekend is men toch van de- spreide ligging van essen en kampen wordt het Pagediep. ze dwaling teruggekomen. bepaald door de loop van beken en afge- Opvallend is de geringe oppervlakte aan Het landschap wordt doorsneden door een sneden meanders. De hoofddorpen zijn graslanden, het zijn maar hele smalle stro- tweetal beken met verschillende zijstroom- Onstwedde, Wedde, Vlagtwedde en Sellin- ken. Tussen de oude meander van Jipsing- pjes. De Ruiten A had zijn oorsprong in het gen; daarnaast is er een groot aantal ge- huizen en Ter Borg grenst de Ruiten A aan Zwarte Meer, een groot veenmeer (meer- huchten ontstaan die, met de vele bijbe- de westzijde nog geheel aan de heide. Die stal) in Z.O. Drente en heet in Drente de horende kampen en esjes, de kenmerken schaarste aan weidegrond noodzaakte tot Runde. De Mussel A werd gevoed uit de vertonen van het hoevenlandschap, naast beweiding van het aangrenzende veld met Valtervenen (Valterdiep). De bovenlopen het esdorpenlandschap zoals dat zich om. jongvee en melkkoeien. De veldnaam koe- van beide beken waren typische veenbeken, heeft ontwikkeld rond Onstwedde en Sellin- weide (oostelijk van Jipsinghuizen) duidt gen. daar al op. De enige bemesting bestond uit Kaart uit 1850 Het afgebeelde kaartfragment uit 1850 de uitwerpselen van het vee. Op deze wijze

Noorderbreedte 85-92 ontstonden geleidelijk kruidenrijke, meest bestaet, sich tegenwoordigh gants daartoe was onvoldoende. In 1911 werd heischrale graslanden. Zelfs tot halverwege droog beuinden en passabel". Vandaar dat daarom gestart met de kanalenaanleg: het deze eeuw waren hier en daar nog voorbeel- men bij de restauratie van Boertange de Ruiten A-kanaal in het oosten en het Mussel den te zien van dit vegetatietype. plannen voor een "natte horizon" heeft A-kanaal in het westen kwamen in 1917 ge- Het hoogveen langs de rijksgrens was van geschrapt? Men begon in 1687 met de aan- reed. Pas in 1919 werd de vernauwing in de betekenis uit een oogpunt van defensie. In leg van leidijken om het veen nat te houden Ruiten A bij Rijsdam opgeruimd, een laatste de 16e en 17e eeuw had Westerwolde veel en het water in de richtingva n de vesting te herinnering aan de woelige tijden van wel- last van strooptochten van Munsterse zijde. laten afvloeien. Op de kaart zien we zo'n lei- eer. Bisschoppen waren ook toen al zeer strijd- dijk die zich in noordelijke richting voortzet De verharding van de weg Vlagtwedde - Ter bare figuren. Het Boertanger veen was al- als kade langs de nieuwe Ruiten A. Apel werd in 1906 voltooid. Nu kon de ver- leen goed begaanbaar via zandruggen, van- Westelijk van het oude landschap het Ween- dere ontwikkeling van Westerwolde begin- daar dat de vesting Boertange op zo'n zand- der/Jipsinghuizerveld en het Sellingeryeld, nen. Het resultaat zien we op het kaartfrag- plateau was gelegen. Om het veen in de om- afzonderlijk gelegen venen, door zandrug- ment van 1983. Zoals te verwachten was zijn geving van de vesting nat te houden werd op gen gescheiden. Op kleine schaal kwam ook de veranderingen het grootst in landschap- bevel van stadhouder Willem III in 1672 een in het Lauderveld veen voor. De weg van pen waar de ongekultiveerde gronden een vernauwing in de Ruiten A aangebracht, be- Jipsinghuizen naar de kopstukken is over dominante plaats innamen. staande uit rijshout —vandaar de naam zo'nzandrug aangelegd, evenals de Tan- De heiden en de venen zijn verdwenen op Rijsdam —, hierdoor werd een deel van het geweg vanuit Ter Borg. Geheel rechts de enkele stukjes na bij Ter Borg. Zo is het ook beekwater via de gelijktijdig gegraven nieu- Mussel A met de eerste, bescheiden ontgin- gegaan met de natuurlijke afwateringssys- we Ruiten A richting Boertange afgevoerd. ningen bij Musselhuizen en de kopstukken. temen: slechts één meander van de Ruiten Een deel bestaat nu nog als Sellinger of A is gespaard, ook weer bij Ter Borg. Moddermansdiep. 1983 De hoofdstrukturen van het oude landschap Toch waren deze maatregelen onvoldoen- Het isolement van Westerwolde heeft zich zijn over het algemeen redelijk intakt geble- de. Bij een terreinbezoek van Willem III in nog tot in deze eeuw voortgezet, met name ven hoewel er bv. bij Jipsinghuizen niet zo- 1681 bleek "dat alle moerassen rontsomme de ontwatering en ontsluiting waren zeer ge- veel meer te herkennen valt. Dat is ook niet dit fort (Boertange), waarin sijne streckte brekkig. Door de ontginning van de Drentse zo verwonderlijk wanneer we ons realise- venen moesten Ruiten A en Mussel A steeds ren, dat een drietal ruilverkavelingen over Kaart uit 1983 meer water ontvangen en de kapaciteit dit gebied zijn heengewalst. Juist een land-

Noorderbrecdte 85-93 •>(.lmp ciN Westerwolde, met zijn grillige vor- 111 n (ii di vele daarop afgestemde elemen- li 11 i- mf( i st gevoelig voor grootschalige in- jii p<_n< is ïuilverkavelingen. Bovendienval- '( ï illi mtastingen nog sterker op, (f' ld ii (L t IK r landschap zo smal is, datje er > iiik d i i' s doorheen kunt kijken. En dan is i Ik (i t.ul lv.langrijk. Ii 11 111 mtijinningslandschap zijn nog enkele • ii K k i L 4L n gehandhaafd, zoals die van Si lliiigi ii naar de Hasseberg, de Tangeweg i?n JL BL <. Isterweg. Ook het oostelijk deel v. m di Iips ngboertangerweg, zij het recht- <« iiuhki n volgt nog het oude tracee. De 11 uu 11 (X i de Dijk doet nog denken aan I Ii t V, i i over den Dijk" uit 1850. KOIKI ii. t ^ jllingerveld is nogal wat bos aan- iji pi int in het kader van de toenmalige V'I'IA i-.i.t ïffing, in totaal zo'n 300 ha. Wie ncji, .i ii ' 1 beleven van het oude Wester- voliU 1 naschap kan dit terugvinden in fi iw up i nij tussen Veele en Onstwedde, in Si i L i Imq Metbroek, het eerste tot land- v Ii ip-.ii -.i rvaat bestemde gebied in de pro- i ii u i <. i ti nslotte rond Ter Borg. En let bij u IUIKIO ng door Westerwolde ook eens • ipdi miu lanwezige steilranden, op de ( i L 11>- v an Je oude bouwlanden en het beek- d il ook " Ler een unikum van dit eens zo 'n Ah l>n/(in('i K landschap!

^