Kwartalnik Internetowy CKfoto.pl ISSN 2080-6353 Nr CK 23/2015 (I-III 2015 ) [email protected]

„Piktorializm” estetyczny moment

Anna Benicewicz-Miazga

Historia wy dokument. Debaty te osiągnęły swój szczyt pod koniec XIX i na początku XX Piktorializm jest nurtem w fotografii arty- wieku, a ich kulminacją było stworzenia stycznej, który zapoczątkowano około ruchu – piktorializmu – stylu, który wyra- roku 1890 w Anglii i Austrii. W Anglii po- ża osobiste odczucia i podkreśla umiejęt- wstało Towarzystwo Fotograficzne „Lin- ności fotograficzne, gdyż są one niezbęd- ked Ring”, które działało na rzecz uznania ne aby stworzyć wizualne piękno. Po la- fotografii jako dziedziny sztuki. W Wied- tach uznano też, że piktorializm jest niu powstała analogiczna grupa „Camera czymś więcej niż tylko stylem wizualnym. Club”. Nurt ten zdobył uznanie także Przekształcał się w zależności od zmian „Jezioro w świetle księżyca” Edwarda Steichena 1904 (inspirowana Tonalizmem) sprzedana za 2,928,000 w Stanach Zjednoczonych. Głównym pro- historycznych i kulturowych, odnosił się motorem tego zjawiska był Alfred Stie- nie tylko do stylu i estetyki, ale też do filo- glitz, założyciel „galerii 291” (1905 r.) oraz zofii oraz wpłynał na późniejsze nurty Alvin Langdon Coburn, , powszechne, pojawiły się także odniesie- wydawca pisma poświęconego fotografii w sztuce. Podczas gdy fotografowie oraz czy Oscar Gustave. nia do stylu malarstwa znanego jako To- piktorialnej „”. Twórcy po- inni twórcy zastanawiali się, czy fotografia nalizm, który miał znaczący wpływ póź- szukiwali nowych technik wyrazu, dzięki może być sztuką, pojawienie się fotografii Po roku 1880 debaty nad sztuką i fotogra- niej na rozwój piktorializmu. Malarze to- zastosowaniu nowych procesów che- bezpośrednio wpłynęło na pracę malarzy. fią jako sztuką stawały się coraz bardziej naliści woleli interpretować widoki natu- micznych w obróbce, nowych technik Przed pojawieniem się aparatu wielu ar- drukarskich i nowych stylów w samym tystów utrzymywało się z malowania Tonalizm – ruch artystyczny panujący w malarstwie amerykańskim od lat 80. XIX procesie fotografowania. Jedne z najdroż- portretów, które zamawiali ludzie na róż- wieku do lat 20. XX wieku, stworzony pod wpływem dokonań szkoły z Barbizon oraz szych zdjęć, które sprzedano na świecie ne okazje. Fotografia okazała się szyb- estetyzmu Jamesa McNeilla Whistlera. Malarstwo tonalistyczne przedstawiało były właśnie fotografiami piktorialnymi. szym, tańszym i łatwiejszym sposobem głównie pejzaż, ale także i portrety. Było nacechowane mistycyzmem, operowało Niedługo po wynalezieniu fotografii za- wykonania podobizny. Malarze natomiast ciemnymi, stonowanymi barwami, co było pozostawaniem w opozycji do impresjo- częły się dyskusje przedstawicieli różnych zaczęli używać aparatów do zapisu póz nizmu. Preferowane przez tonalistów motywy to świt, zmierzch, nadciągająca mgła dziedzin sztuki o to, czy za pomocą nowe- modela lub krajobrazu, aby łatwiej było i światło księżyca, czyli atmosfera sprzyjająca duchowości i medytacji. W 1901 roku go medium może tworzyć dzieła arty- go namalować. Fotografia się rozwijała, krytyk Sadakichi Hartmann, pisząc o twórczości Dwighta Williama Tryona, przedsta- styczne. Zwolennicy wprowadzenia foto- a wzajemne interakcje pomiędzy nią i ma- wił artystyczne aspiracje tonalistów: „Dzieła sztuki powinny mieć wiele wspólnego grafii jako dziedziny sztuki podkreślali larstwem stawały się coraz bardziej złożo- z ludźmi, powinny posiadać duszę, indywidualność, coś takiego, czego nie można niezwykłe właściwości aparatów, mogą- ne. Wielu fotografów piktorialnych pier- materialnie uchwycić, ale co wytwarza w życzliwym widzu uczucia podobne do 1 cych tworzyć zarówno sztukę, jak i nauko- wotnie kształciło się w malarstwie, jak tych, które miał artysta w swych twórczych momentach.” 2 Steichen „Flatiron”, 1904

momentem dla piktorializmu i fotografii w ogóle miało wydarzenie (w 1910 roku), Alvin Langdon Coburn „Spider-webs” 1908 gdy Galeria Albright w Buffalo kupiła 15 Demachy „Struggle” 1904 zdjęć Stieglitza. To był pierwszy raz, gdy tographie w Niemczech od 1940 roku). zdjęcia uznane były jako forma sztuki, W Hiszpanii fotografów piktorialnych cza- ry, niż je tylko dokumentować. Było dla godna kolekcji muzealnej. Wkrótce po- sami nazywano „interwencjoniści” (inte- nich istotne, aby ich obrazy wywoływały tem Stieglitz zaczął kierować uwagę twór- rvencionistas). Piktorializm stracił na po- emocjonalną reakcję u widza. A. Stieglitz, „Wiosenny deszcz”, 1902 czą w stronę sztuki nowoczesnej, szcze- pularności po 1914 r. kiedy pojawił się gólnie malarstwa. Swój wpływ miała na modernizm, ale stał się pierwszym i naj- W 1869 angielski fotograf Henry Peach to także wojna, zmieniając odbiór i gusta ważniejszym krokiem do uznania fotogra- Robinson opublikował książkę zatytuło- nia, głosząc i rozwijając tezy, że zwykła w sztuce. fii jako dziedziny sztuk pięknych. Na świe- waną „Piktorialne efekty w fotografii” . fotografia pokazuje tylko rzeczywistość. cie piktorializm stracił na znaczeniu po Było to pierwsze publiczne użycie termi- Aby stała się sztuką, należy w nią ingero- Terminy piktorializm i piktorialista we- I Wojnie Światowej, wyparty przez nowe nu „piktorialne”, odnosząc się do fotogra- wać. szły w użycie w XX w. Pochodzą ono od nurty i wpływy w sztuce. W polskiej foto- fii w kontekście pewnej stylistyki este- angielskiego słowa pictorial (tj. obrazowy, grafii artystycznej był nurtem dominują- tycznej. W swojej książce Robinson opisy- W 1948 roku, S. D. Jouhar zdefiniował malarski), a w polskim piśmiennictwie cym jeszcze po II Wojnie Światowej. wał także fotomontaże, które nazywał piktorializm jako estetyczny zapis symbo- używano też wersji pikturalizm, od łaciń- „combination printing”, metodę, którą licznych scen, w których artysta zawiera skiego pictura (tj. obraz, malarstwo). W 1891 powstał Klub Miłośników Sztuki wymyślił prawie 20 lat wcześniej, łącząc swój osobisty komentarz i interpretację Przez lata funkcjonowały na świecie inne Fotograficznej we Lwowie (przekształco- poszczególne elementy z różnych zdjęć, tematu, mając zdolność przenieść reakcję nazwy, odnoszące się do piktorializmu – ny potem na Lwowskie Towarzystwo Fo- uzyskując nowy obraz. Robinson uznał emocjonalną na odbiorcę. Piktorializm „fotografia artystyczna” (), tograficzne). W ten sposób zaczął kształ- zatem, że jest to proces tworzenia sztuki ewoluował, przenosząc się do kolejnych „fotografia impresjonistyczna” (George tować się ruch fotografii artystycznej. przez fotografię. Inni fotografowie, jak ośrodków kulturalnych i wchłaniając Davision), „nowa wizja” (Neue Vision), Klub ten rozpoczął wydawanie od 1895 3 Oscara Rejlander, kontynuowali te działa- nowe tematy i pomysły. Kulminacyjnym „fotografia subiekltywna” (Subjektive Fo- roku „Przeglądu Fotograficznego”, pierw- 4 szego na terenach polskich miesięcznika m.in. członek Foto-Klubu Polskiego Wła- dr Van de Wyer’a, ożywiła ruch fotogra- wystawy i przyznaje kilkustopniowe tytu- poświęconego fotografii. W 1901 powsta- dysław Bogacki i Józef Kuczyński. ficzny. FIAP zrzesza narodowe federacje ły artystyczne. Polskę reprezentuje w FIAP ło Warszawskie Towarzystwo Fotograficz- (w chwili obecnej jest ich tam osiemdzie- Fotoklub RP. ne, co dało początek legalizacji podob- W Polsce po roku 1945 formy twórczości siąt), obejmuje patronatem ważniejsze nych organizacji fotograficznych na tere- fotograficznej zbudowane zostały w opar- nie trzech zaborów. W ten sposób dotarły ciu dalej o estetyczne wzorce piktoriali- Oscar Gustave Rejlander (1813-1875) do Polski idee i estetyka piktorializmu, zmu, przy udziale przedwojennych orga- brytyjski fotograf, z pochodzenia Szwed. Autor fotograficznych portretów, scen ro- a w roku 1900 miała miejsce pierwsza nizacji, takie jak Fotoklub Polski. Lokalne dzajowych i alegorycznych. Jako jeden z pierwszych posługiwał się techniką foto- piktorialna wystawa na terenach pol- fotokluby w końcu 1947 r. połączyły się montażu. Okres jegodziałalności przypadł na czasy, gdy żywa była dyskusja nad tym, skich. Około 1908 roku Jan Bułhak, autor w ogólnokrajową federację (funkcjonują- czy fotografia jest sztuką. Za życia znany był przede wszystkim jako autor zdjęć ro- książki „Fotografika, „Estetyka światła”, cą też w okresie 1929-1939). Po wojnie, dzajowych, podczas gdy dziś kojarzony jest jako autor kompozycji o wysokich aspi- „Fotografia ojczysta”, określany później w czasach PRL (1947) powstał Związek racjach artystycznych. „ojcem fotografii polskiej”, inspirował się Polskich Artystów Fotografików (ZPAF), ideami malarstwa Ferdynanda Ruszczyca stworzony przez te same środowiska co Dwie drogi życia – praca jest fotomontażem dużych rozmiarach (80 × 40 cm), na i stworzył pojęcie fotografii artystycznej – Fotoklub, ale dla osób pragnących upra- który złożyło się trzydzieści negatywów. Oparty na fresku Szkoła Ateńska Rafaela, fotografiki. W kręgu Foto Klubu Wileń- wiać sztukę fotografii zawodowo. Pikto- w sposób alegoryczny przedstawia wybór pomiędzy dobrem i złem. skiego, powstałego w 1927 działał Woj- rialiści w Polsce byli jednak narażeni na ciech Buyko, Edmund i Bolesława Zda- ataki za burżuazyjny charakter swoich fo- nowscy, Kazimierz Lelewicz, Jan Kurusza- tografii ze strony zwolenników sztuki „re- -Worobiew, Maria Panasewicz, Aleksan- alizmu socjalistycznego”. Program ten był der Zakrzewski, Napoleon Nałęcz-Mosz- lansowany przez umacniające się komuni- czyński. W tym samym roku odbył się styczne władze i egzekwowany rygory- I Międzynarodowy Salon Fotograficzny stycznie w latach 1949-1955. Działania te w Warszawie. Drugim najważniejszym odcisnęły silny wpływ na późniejsze po- ośrodkiem polskiego piktorializmu był strzeganie estetyki zdjęć. W końcu lat 50. Lwów. Istniały tu silniejsze tradycje foto- i 60. ukształtował się specyficznie zgrafi- grafii zakładowej, która przede wszystkim zowany styl w połowie piktorialny, a w po- Oscar Gustave Rejlander „Ciężkie czasy”, 1860 jako forma rzemiosła i dokumentaryzmu, łowie nowoczesny Edwarda Hartwiga, pozostawała w sprzeczności do piktoriali- autora albumu „Fotografika”, który swą zmu. Pikorialiści lwowscy inspirowali się koncepcją wpłynął na wielu polskich foto- pracami znanych Austriaków, jak Hansa grafów szczególnie w zakresie fotografii Watzeka, czy Hugo Henneberga. Do naj- pejzażowej. W nowej rzeczywistości po ważniejszych twórców tego ośrodka, sku- roku 1989 powstał (a raczej odrodził się) pionych w Lwowskim Towarzystwie Foto- Fotoklub Rzeczypospolitej Polskiej Stowa- graficznym należał Witold Romer (twórca rzyszenie Twórców. w 1936 nowej tonorozdzielczej techniki fotograficznej izohelii), Jan Alojzy Neu- Pod koniec XX wieku piktorializm został man oraz Janina Mierzecka. Środowisko odkryty na nowo, pojawiając się w no- poznańskie reprezentował Tadeusz Cy- wych formach działalności artystycznej, prian, Bolesław Gardulski oraz Tadeusz takich jak projekty artystyczne różnych Wański. W Warszawie działali Marian organizacji fotograficznych czy międzyna- i Witold Dederkowie, twórcy nowej tech- rodowych salonach FIAP (Międzynarodo- niki fotonitu, Julian Mioduszewski, Wło- wego Stowarzyszenia Fotografii Arty- dzimierz Kirchner, Klemens Składanek. stycznej). Organizacja ta, założona w roku 5 Z Fotografię krakowską reprezentowali 1949 przez belgijskiego piktorialistę Oscar Gustave Rejlander „Dwie drogi życia”, 1857 6 Piktorializm jako pierwszy wielki nurt swojej pracy, gdyż w ten sposób twórca sprzeciwił się samej naturze fotografii, ale może pokazać indywidualny i osobisty nie wykluczając jej całkowicie z działań wpływ na dzieło. Chodzi tu o przekrocze- twórczych. Piktorialiści dążyli do tego, aby nie stereotypowej fotografii mechanicz- zdjęcia nie były tylko mechaniczną, auto- nej, która jest tylko automatyczną repro- matyczną rejestracją obrazu, ale wyrazem dukcją rzeczywistości, przy pomocy apa- indywidualnej i dopracowanej wizji arty- ratu. Po pojawieniu się fotografii zaczęła stycznej. Prace piktorialistów przypomi- ona wpływać na malarstwo a malarstwo nały fotografie z elementami malarskimi na fotografię, była to dwustronna zależ- oraz elementami grafiki. Wiąże się to ność. Piktorializm był procesem estetyza- z używaniem tzw. technik szlachetnych. cji i upiększenia fotografii. Część twórców Niektórzy z twórców i krytyków sztuki dopuszczała manipulację w procesie wy- uważali i uważają nadal piktorializm za woływania obrazu, część dopuszczała działalność szkodzącą fotografii. Inni uwa- manipulację na obrazie negatywowym. żają go za dopracowanie i dopełnienie

Robert Demachy (1859-1936), wybitny fotograf, zaliczany do osób, które znacznie wpłynęły na rozwój fotografii jako dziedziny sztuki. Sprzeciwiał się traktowaniu foto- grafii tylko jako zwykłego rejestrowania rzeczywistości. Był współzałożycielem Foto- Portret Georgii O'Keeffe Alfreda Stieglitza 1919 Stieglitz, Georgia- Oeeffe 1918 klubu Paryskiego, odznaczony francuską Legią Honorową. W swoim eseju (przekład został sprzedany w nowojorskim Sotheby's za 1,470,000 dolarów. T.Mościcki) podkreślał, że fotografia jest dziełem sztuki tylko wtedy, gdy jest inter- pretacją świata, interpretacją dokonywaną przez wrażliwego artystę zdolnego do przekazania swojego wrażenia odbiorcy i narzucenia mu swojej wizji. Porównywał także dokumentalistów do bezwiednie rejestrujących gotowy obraz „pstrykaczy”. Dokumentaliści byli dla niego tylko użytkownikami aparatów fotograficznych, któ- rych jedynym zadaniem było naciśnięcie „guzika” w odpowiednim czasie i nie byli godni miana artysty.

„Dead Troops Talk” Jeffa Walla - wielkoformatowa, inscenizowana fotografia wzorowana na scenach z wojny radziecko-afgańskiej została sprzedana za 3,666,500 dolarów.

7 R.Demachy, „Windmills” R.Demachy „Una Balletuse” 8 Jan Bułhak (1876-1950) był twórcą, który wywarł największy wpływ na polską foto- Robert de la Sizeranne (1857–1924) krytyk i teoretyk sztuki, napisał obszerny wstęp grafię 1. połowy XX wieku, dzięki swoim licznym fotografiom, publikacjom, działal- do dzieła „Czy fotografia jest sztuką”, zawierając w nim wszystkie główne punkty ności organizacyjnej i dydaktycznej. Największy wpływ na niego wywarły publikacje programowe piktorializmu. Tekst ten długo pozostawał drogowskazem dla wielu i prace członków Fotoklubu Paryskiego (m.in. Demachy’ego), a wnioski Roberta de artystów, również w Polsce (tłumaczenie w 1907). Stwierdzał, że fotograf jest w sta- la Sizeranne w „Czy fotografia jest sztuką”, cytowane były przez Bułhaka w wielu nie całkowicie zapanować nad techniką i być za nią odpowiedzialny w trakcie kom- jego książkach i artykułach (przede wszystkim w Fotografice z 1931 r. i Estetyce ponowania, obróbki i sporządzania odbitki. Kluczowe znaczenie ma ten ostatni Światła z 1935 r.). Stwierdzał w publikowanych tekstach, że do końca XIX wieku fo- etap, jako że z pomocą specjalnych technik można było kształtować nasycenie to- tografia w Polsce była synonimem brzydoty i nieuctwa artystycznego. Szukał ideału nów, barwę, fakturę, a nawet upodabniać fotografię do rysunków węglem lub w malarstwie, a wzorów w grafice, przy zachowaniu odrębnych właściwości fotogra- akwarel. Unikatowy charakter odbitek dawał argument o niepowtarzalności dzieła fii, tak tworząc pojęcie „fotografiki, jako artystycznej postaci fotografii. Przyjęło się i braku mechaniczności. O randze dzieła nie miało więc decydować medium, ale ono w Polsce i używane jest do dnia dzisiejszego (też w określeniu „artysta fotogra- geniusz twórcy. fik”). Dla Bułhaka zwykła fotografia tworzyła tylko widoki, kopie, natomiast fotogra- fika miała tworzyć obrazy, świadome dzieła. Były one wynikiem świadomych wybo- Sizeranne lubił różną tematykę, fotografował ulotne stany przyrody, przedmioty, ale rów, odpowiedniej kompozycji i odpowiedniego opracowania odbitki. Przestrzegał także aranżowane historyczne i mitologiczne scenki. Te ostatnie zalecał fotografo- jednak przed brakiem wyczucia w stosowaniu zabiegów artystycznych, zalecał wy- wać w naturalnym środowisku, a nie w studio (jak to wcześniej proponował H. Ro- czucie i stosowanie praw harmonii i rytmu. binson). Dla Sizeranne’a najważniejsze jest uchwycenie fotografowanego obiektu w jego tzw. „momencie estetycznym”, kiedy wszystkie jego części są zestawione Bułhak wprowadził także pojęcie „fotografia ojczysta”, będące w opozycji do pojęcia harmonijnie i tworzą perfekcyjną całość. Jeżeli nie da się uchwycić tego momentu, „fotografii krajobrazowej, krajoznawczej” (tak jak przeciwstawiał fotografię fotogra- należy zrezygnować z fotografowania. fice). Zdjęcie krajobrazowe było obrazem dokumentacyjnym, natomiast jego celem było tworzenie dzieł o złożonych walorach estetycznych. Wydał także książkę „Foto- grafia ojczysta” (rok 1951). Jego idea piękna w fotografii znajdywała reakcję w dzia- łalności polskich fotografów w 2. połowie XX wieku, np. Pawła Pierścińskiego.

Tadeusz Wański 9 10 J.Bułhak, „Otmyt, Janówka”. Piktorializm został wyparty przez moder- serie obrazów, które zestawione w całość tografii otworkowej, aparatów Holga, o charakterze piktorialnym, z wpływami nizm, ale nie do końca. Pewne założenia dawały dopiero skończone dzieło. Tak, jak Lomo lub Polaroid), ale przedstawiający grafiki komputerowej i nowych technolo- i wypracowane style miały nadal wpływ konceptualiści nadawali artystyczny cha- idee piktorializmu. Ewoluował on (rozsze- gii. na fotografię. Fotografia nie była już jedy- rakter nieistotnym przedmiotom codzien- rzył) jednak w stronę nowoczesnych prac nie medium reporterskim, ale stanowiła nego użytku, tak fotografowie konceptu- narzędzie do tworzenia sztuki i nadawa- alni fotografowali podobne tematy, a czę- nia nowych wizualnych znaczeń. Zdjęcia sto sam proces pracy był istotniejszy, niż stworzone były z uwagi na poszukiwania jej wynik. Konceptualiści wdrażali swoją estetyki i nowych form piękna, chociaż ideę na etapie planowania zdjęcia i jego nastała moda na inne techniki i środki wykonywania. Proces manipulacji polegał wyrazu. Modernizm oznaczał odrzucenie bardziej na doborze estetyki prezentacji wcześniejszych konwencji, szczególnie w zdjęcia, niż na modyfikacji i manipulacji procesie kadrowania, kompozycji oraz w samo zdjęcie. Stosowano często kolaże, ostrosci obrazu na rzecz radykalnie róż- fotomozaiki, dodatkowe efekty wizualne nych form artystycznego wyrazu. w procesie preparowania pojedynczych odbitek lub ich kompozycji. Była to Pod koniec lat 60-tych XX wieku narodziła w pewnym sensie sztuka piktorialna, gdyż się sztuka konceptualna (od łac. concep- zgodnie z definicją, artyści nie dokumen- tus- pojęcie, ang. conceptual – koncepcyj- towali ale tworzyli. Konceptualizm dał ny). Miała ona na celu eksponowanie sa- początek (a raczej nazwę) fotografii popu- mego procesu twórczego oraz tego, co larnie nazywanej fotografią koncepcyj- jest najważniejsze w dziele sztuki, czyli ną/kreatywną. Zawiera ona w sobie kon- pomysłu, idei. Oznaczało to, że artyści cepcję artysty, kóra pojawia się zarówno „Rhein II” Andreasa Gursky’ego. sprzedana za 4,338,500 dolarów konceptualni dają pierwszeństwo idei i jej w procesie tworzenia samego zdjęcia, jak wpływowi na dzieło sztuki. Przykładem i późniejszej obróbki/modyfikacji. Do fo- jest projekt Jana Dibetsa – seria zdjęć tografii kreatywnej fotomontaże, kolaże przesuwającego się po podłodze promie- oraz wszelkie formy piktorialne, także no- nia słonecznego. Konceptualizm można woczesne. podzielić na dwa zasadnicze nurty: kon- struktywistyczno-minimalistyczny (domi- Wraz z erą aparatów cyfrowych i kompu- nacja prostoty, minimalizmu i syntetycz- terowej obróbki obrazu z piktorializmu ności formy) oraz dadaistyczny (wpływy odrodziły się nowe gałęzie, określane dadaistyczne, pesymizm). Patronem kon- nieformalnie – new (Europa, ceptualizmu był Marcel Duchamp, gdyż Stany Zjednoczone) i modern piktoria- po raz pierwszy wprowadził zaintereso- lizm (Polska). W Polsce kierunek modern wanie artysty procesem twórczym, a nie piktorializmu został zapoczątkowany gotowym dziełem. Dzieła stawały się i rozwijany przez fotografika, Mieczysława sztuką z woli artysty a nie z racji spełnia- Wielomskiego, w ramach formacji foto- nia kategorii estetyki. Podkreślał także graficznej „Landskapiści”. W dobie cyfro- rolę przypadku w procesie twórczym jako wej obróbki zdjęć w programach graficz- czynnika decydującego. nych, historia zatoczyła koło, w chwili obecnej mamy zwolenników i przeciwni- „Untitled #96” Cindy Sherman, sprzedane za 3,890,500 dolarów. Artyści konceptualni fotografowali proste ków ingerencji w zdjęcie. Termin neo pik- przedmioty codziennego użytku, wykony- torializm zaczął pojawiać się jako synonim 11 wali dokumentację działań, typologię lub fotografii niskiej jakości (która używa fo- 12 ficzne są oparte na wykorzystaniu świa- do otrzymania pojedynczej, wyjątkowej tłoczułości oraz właściwości garbujących odbitki/obrazu. chromianów, a także innych związków światłoczułych. Od technik graficznych Guma - arkusz papieru przeklejonego naj- odróżnia je niepowtarzalność procesu częściej żelatyną, pokrywa się zawiesiną technologicznego, prowadzącego z reguły kryjącego pigmentu w roztworze gumy

Paweł Pierściński – wybitny twórca, który realizował założenia piktorializmu. Foto- graf ten od lat sześćdziesiątych organizował w Kielcach zbiorowe działania, które zyskały sobie miano „Kieleckiej szkoły krajobrazu”. Trzon tych działań nawiązywał wprost do teorii i estetyki lansowanej przez Bułhaka, ale próbowano też adaptować inne metody, które mogłyby zaświadczyć o artystycznej jakości prac, takie jak mon- taże i grafizacje, cykle i akcje zbiorowe. W obszernym eseju, opisującym stan pol- skiej fotografii krajobrazowej, Paweł Pierściński w 1984 r. wyróżnił wiele typów działań, które nie mieściły się we wcześniej stosowanych kryteriach artystycznej twórczości fotograficznej. Pierściński wyróżnił dokumentacje krajoznawcze, badanie przestrzeni, dokumentacje „mechaniczne” zakładające przypadkowość, tworzenie „99 cent II Diptychon” Andreasa Gursky’ego, sprzedane za 3,346,456 dolarów. przestrzeni symbolicznej, kształtowanie przestrzeni, metodę matematyczną (podzia- łu i multiplikacji obrazu), przestrzeń metafizyczną, anektowanie przestrzeni, sztukę ziemi, aranżacje przestrzenne, działania artystyczne w krajobrazie, krajobrazy abs- Tematy i techniki Piktorialiści fotografowali scenki rodzajo- trakcyjne, fotomontaże, krajobrazy przyrodnicze, fotografię środowiska, pejzaże we, krajobrazy, portrety (w tym psycholo- społeczne. Fotografia piktorialna pozwala połączyć giczne), kompozycje (np.: akty z jakimś ze sobą estetykę obrazu uzyskanego bez- charakterystycznym elementem) i scenki pośrednio za pomocą aparatu oraz obra- symboliczne z modelami w kostiumach. zu stworzonego. Efektem takiego działa- Scenki te aranżowane były najczęściej na nia artystycznego jest zdjęcie, które sku- łonie natury i obejmowały zwykle posta- pia w sobie kilka technik artystycznych, cie kojarzone z naturą, literaturą lub hi- tworząc złożone dzieło sztuki. Technika storią. W latach 30. piktorialiści stosujący piktorialna polega na osobistym ingero- techniki szlachetne coraz częściej dopusz- waniu artysty w każdą wykonaną przez czali w swych pracach sceny z ulicy, w tym niego odbitkę, przy zastosowaniu różnych z przedstawieniem robotników, co jeszcze technik sztuk plastycznych, ale także inge- kilka lat wcześniej z powodów programo- rencji w procesie fotografowania, jak wy- wych było niemożliwe. W ten sposób pik- korzystywaniu specjalnych filtrów oraz torializm ewoluował, przyswajając sobie nasadek na obiektywy. W efekcie końco- koncepcje, które jeszcze kilka lat wcze- wym zdjęcie staje się podobne do obrazu, śniej odrzucał. Najpopularniejszą tematy- rysunku lub grafiki. Kiedyś robiono zdjęcia ką przedłużającą tradycje piktorializmu głównie czarno-białe i w sepii, w dobie okazał się pejzaż, stanowiący zresztą za- technik cyfrowych popularna jest fotogra- sadniczą część teorii „fotografii ojczystej” fia kolorowa. Najbardziej charakterystycz- Bułhaka. nymi cechami prac piktorialistów było ziarno i szumy, „miękkie światło” oraz Dawne prace piktorialistów przypominały brak szczegółowości na zdjęciu. prace malarskie, dzięki użytym technikom szlachetnym. Szlachetne techniki fotogra- 13 P.Pierściński „Klin” 14 arabskiej z dodatkiem dwuchromianu tlonych i wywołanych soli srebra. Spre- Uznani piktorialiści na świecie amonu lub potasu i ew. amoniaku. Po wy- parowane odbitki należało pokryć cienką James Craig Annan, Karl Struss suszeniu papier naświetla się stykowo warstwą tłustej farby i usunąć jej nadmiar Jan Bułhak, Miron A. Sherling przez diapozytyw lub negatyw. Następnie w ciepłej wodzie, aby otrzymać „olejny”, Julia Margaret Cameron Frank Sutcliffe, kładzie się go na powierzchni zimnej monochromatyczny obraz o ciekawych Harold Cazneaux, John William Twycross wody, warstwą obrazową do dołu; po kil- przejściach światłocieniowych i charakte- Rose Clark, Elizabeth Flint Wade, ku minutach nienaświetlona guma arab- rystycznie rozciągniętej krzywej kontra- Alvin Langdon Coburn, Myra Albert Wiggins ska spływa wraz z pigmentem, odsłaniając stu. F. Holland Day, Pierre Dubreuil papier. Po wysuszeniu można nakładać George Davison, Rudolf Eickemeyer, Jr. następne warstwy gumy z innym pigmen- Techniki w fotografii cyfrowej to przede Peter Henry Emerson tem i w ten sposób uzyskać obrazy wielo- wszystkim obróbka komputerowa, która Mary Devens, Frederick H. Evans kolorowe. zajęła miejsce ciemni. Programy graficzne Sarah Ladd, Joseph Keiley, dają jednak o wiele więcej możliwości Adelaide Hanscom Leeson Cecil Bostock Pigment - naniesioną na gładki papier twórczych, niż metody tradycyjne. Część Eugene Lemaire Olive Cotton, warstwę żelatyny z barwnym pigmentem efektów można uzyskać stosując dodatko- Gustave Marissiaux Imogen Cunningham, naświetla się stykowo, a następnie wywo- wo niestandardowe filtry lub nakładki na Adoph de Meyer, Laura Gilpin, łuje w ciepłej wodzie. Jeden obraz może obiektywy oraz niestandardowe, miękko Léonard Missone Margrethe Mather, być złożony z kilku warstw. Efektem mogą rysujące obiektywy. Ogawa Kazumasa, Karl Maria Udo Remmes, być wyjątkowo realistyczne kolorowe Constant Puyo Antoine Fanis, „odbitki” fotograficzne, jak i surrealistycz- Jane Reece, Edward Steichen, ne kompozycje barwne. Henry Peach Robinson, Robert de la Sizeranne Sarah Choate Sears, Bromolej - opiera się na zjawisku utraty George Seeley rozpuszczalności i zdolności pęcznienia Clara Sipprell, pod wpływem wody żelatyny, uczulonej Alfred Stieglitz chromianem potasu, w obecności naświe-

NAJPOPULARNIEJSZE TEMATY:

pejzaż przyrodniczy lub miejski, portret psychologiczny, fotografia koncepcyjna, aranżowane scenki, także sceny uliczne, ale nie w ujeciu reportażu - rozmyte kontu- ry, delikatne światło, ziarno i szumy, kadry malarskie, klasyczne

TECHNIKA TRADYCYJNA: Źródła: Wikipedia techniki szlachetne, nakładki i filtry na obiektyw, miekko rysujace obietktywy, Adam Sobota „SZLACHETNOŚĆ TECHNIKI artystyczne dylematy fotografii w XIX i XX wieku” Wrocław 2001 TECHNIKA CYFROWA: Grabowski L., „Jan Bułhak”, Warszawa 1961. Pierściński P.”Polska fotografia krajobrazowa 1944-1984”, Kielce 1985. nakładki i filtry na obiektyw, miekko rysujace obietktywy, dodawanie ziarna w pro- http://culture.pl/pl/artykul/historia-fotografii-polskiej-do-roku-1990 cesie obróbki, fotomontaże, elementy malarskie,

ZAPRASZAMY DO DYSKUSJI NA FORUM 15 http://ckfoto.pl/forum 16