Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wyszków Na Lata 2016-2023

LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI GMINY WYSZKÓW NA LATA 2016-2023

1. Wprowadzenie 3 1.1 Metodologia opracowania 4 1.2. Partycypacja społeczna 5 1.3 Powi ązanie programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi 6 2. Diagnoza stanu 10 2.1. Metodyka delimitacji obszarów zdegradowanych i rewitalizacji 10 2.2. Ogólna sytuacja społeczno-gospodarcza gminy 12 2.3. Charakterystyka negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych w gminie 20 2.3.1. Sfera społeczna 20 2.3.2. Sfera gospodarcza 30 2.3.3. Sfera środowiskowa 33 2.3.4. Sfera przestrzenno-funkcjonalna 38 2.4. Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych w gminie 41 2.5. Identyfikacja obszarów zdegradowanych na terenie gminy 45 2.5.1. Obszary zdegradowane w sferze społecznej 45 2.5.2. Obszary zdegradowane w innych sferach 46 2.5.3. Obszary zdegradowane i rewitalizacji w gminie 49 2.5.4. Charakterystyka obszarów zdegradowanych i rewitalizacji w gminie 50 3. Wizja 52 3.1. Wizja rozwoju obszaru rewitalizacji 52 3.3. Cele rewitalizacji i kierunki działania 53 4. Przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne 58 4.1. Wykaz głównych przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych 58 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zło żonych „fiszek projektowych” 63 4.2. Przedsi ęwzi ęcia uzupełniaj ące 64 4.3. Powi ązanie przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych z problemami i celami rewitalizacji 66 4.4. Mechanizmy zapewnienia komplementarno ści 67 5. Ramy finansowe realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji 71 5.1. Indykatywne ramy finansowe 71 6. System wdra żania lokalnego programu rewitalizacji 72 6.1. System realizacji 72 6.2. System monitorowania i oceny Lokalnego Programu Rewitalizacji 76 6.2.1. Monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji 76 6.2.2. Ocena Lokalnego Programu Rewitalizacji 77 6.3.3. Wska żniki realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji 78 6.3. Mechanizmy wł ączania mieszka ńców, przedsi ębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji 81 Spis Tabel 82 Spis rycin 83 Zał ącznik nr 1 Mapy 84

1. Wprowadzenie

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 (LPR) stanowi istotny instrument wspieraj ący zarz ądzanie rozwojem gminy w zakresie wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych i rewitalizacji poprzez powi ązane ze sob ą działania społeczne, gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne i techniczne. Pozwala on na realizacj ę wieloletniego procesu rewitalizacji w sposób skoordynowany, zintegrowany, zgodny z potrzebami i oczekiwaniami interesariuszy. LPR został opracowany zgodnie z Wytycznymi Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 z dnia 3 lipca 2015 r. 1 i „Instrukcji dotycz ącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów maj ących na celu przywrócenia ładu przestrzennego”. W zakresie definicji zwi ązanych z rewitalizacj ą skorzystano równie ż z Ustawy z dnia 9 pa ździernika 2015 r. o rewitalizacji 2. Dokument uwzgl ędnia zasady partnerstwa i partycypacji na ka żdym etapie jego wdra żania oraz zapewnienia komplementarno ści pomi ędzy poszczególnymi przedsi ęwzi ęciami. Kompleksowo ść i spójno ść zaproponowanych kierunków działa ń koresponduje ze zdiagnozowanymi potrzebami rewitalizacyjnymi, umo żliwiaj ąc optymalne wykorzystanie potencjału endogenicznego gminy na rzecz poprawy ładu i funkcjonalno ści przestrzeni publicznych i stanu środowiska naturalnego, podniesienia jako ści życia mieszka ńców i integracji społeczno ści lokalnej oraz rozwoju gospodarczego i poprawy dost ępno ści komunikacyjnej. Programowanie działa ń rewitalizacyjnych uwzgl ędniło równie ż konieczno ść zapewnienia kompleksowo ści interwencji infrastrukturalnej (EFRR) ze wsparciem realizowanym w ramach funduszy ukierunkowanych na rozwój kapitału społecznego (EFS). Zgodnie z zapisami w/w aktów prawnych LPR operuje nast ępuj ący poj ęciami: • rewitalizacja – proces wyprowadzenia ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczno ści, przestrzeni i gospodarki;

1MIiR/H 2014-2020/20(01)/07/2015 (wraz ze zmianami). 2Dz. U. 2015 poz. 1777. 3

• obszar zdegradowany – przestrze ń, w której koncentruj ą si ę zjawiska negatywne (społeczne, gospodarcze, przestrzenne oraz problemy, które wpływaj ą na pogorszenie jako ści życia mieszka ńców; • obszar rewitalizacji – obszar obejmuj ący cało ść lub cz ęść obszaru zdegradowanego, cechuj ący si ę szczególn ą koncentracj ą negatywnych zjawisk, (...) na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza si ę przeprowadzi ć rewitalizacj ę; nie mo że on obejmowa ć terenów wi ększych ni ż 20% gminy oraz nie mo że by ć zamieszkiwany przez wi ęcej ni ż 30% mieszka ńców gminy.

1.1 Metodologia opracowania

Na potrzeby przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 przede wszystkim dokonano wyznaczenia obszarów zdegradowanych w gminie, co stanowi jeden z etapów realizacji opracowania - diagnozowanie. W diagnozie posłu żono si ę nast ępuj ącymi poj ęciami: • rewitalizacja – proces wyprowadzenia ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczno ści, przestrzeni i gospodarki. • obszar zdegradowany – przestrze ń, w której koncentruj ą si ę zjawiska negatywne (społeczne, gospodarcze, przestrzenne) 3 oraz problemy, które wpływaj ą na pogorszenie jako ści życia mieszka ńców. • obszar rewitalizacji – obszar obejmuj ący cało ść lub cz ęść obszaru zdegradowanego, cechuj ący si ę szczególn ą koncentracj ą negatywnych zjawisk, (...) na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza si ę przeprowadzi ć rewitalizacj ę4. Nie mo że on obejmowa ć terenów wi ększych ni ż 20% gminy oraz nie mo że by ć zamieszkiwany przez wi ęcej ni ż 30% mieszka ńców gminy. Prezentowana w niniejszym dokumencie diagnoza stanowi wypadkow ą zalece ń wskazanych zarówno w " Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 " Ministerstwa Rozwoju z dnia 2 sierpnia 2016 r., jak i w „ Instrukcji dotycz ącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla

3 Zgodnie z Ustaw ą o rewitalizacji z dnia 9 pa ździernika 2015 r. (Dz. U. 2015 poz. 1777) oraz „ Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 ”. 4 „Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 ”, Ministerstwo Rozwoju, Warszawa, 2 sierpnia 2016 r., MR/H 2014-2020/20(2)/08/2016, Rozdział 3, pkt 4. 4

Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów maj ących na celu przywrócenia ładu przestrzennego” (zwane dalej Wytycznymi Rewitalizacyjnymi ). Zgodnie z przytoczonymi wy żej dokumentami diagnoza opiera ć powinna si ę na mierzalnych wska źnikach opisuj ących głównie zjawiska i problemy społeczne na danym terenie. Uwzgl ędniaj ąc zalecenia, że obszar wymagaj ący wsparcia stanowi jednostk ę charakteryzuj ącą si ę kumulacj ą negatywnych zjawisk i procesów oraz stanowi szczególne znaczenie dla rozwoju lokalnego, dokonano analizy podstawowych sfer funkcjonowania gminy. Kolejnym etapem prac było programowanie (opisane w kolejnym podrozdziale) i opracowanie zasad wdro żenia i monitoringu.

1.2. Partycypacja społeczna

W Wytycznych w zakresie rewitalizacji wskazuje si ę potrzeb ę uwzgl ędniania partycypacji społecznej na czterech etapach: diagnozowania, programowania, wdra żania oraz monitorowania. W toku powstawania niniejszego opracowania uwzgl ędniono partycypacj ę społeczn ą na wszystkich wymaganych etapach rewitalizacji. W tym miejscu opisany zostanie sposób w jaki przeprowadzono proces uspołeczniania na etapach: diagnozowania oraz programowania. Kwestie dotycz ące partycypacji na etapach wdra żania oraz monitoringu (i ewaluacji) zostały okre ślone w rozdziałach dotycz ących zarz ądzania rewitalizacj ą, monitoringu i oceny PR oraz mechanizmów wł ączania mieszka ńców i innych podmiotów w proces rewitalizacji. Główne działania jakie zostały podj ęte w ramach etapu diagnozowania zwi ązane były z wła ściwym rozpoznaniem sytuacji problemowej, przyczyn wywołuj ących te problemy, wyst ępuj ących potrzeb oraz ich osadzeniem przestrzennym. Ten pakiet działa ń pozwolił dokona ć wła ściwej delimitacji obszarów zdegradowanych oraz tych, które zostan ą poddane rewitalizacji, tak aby interwencja publiczna była kierowana do właściwych środowisk, z uwzgl ędnieniem ich rozmieszczenia przestrzennego. Na potrzeby przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 zidentyfikowano interesariuszy rewitalizacji, w śród których znale źli si ę: mieszka ńcy, organizacje pozarz ądowe działaj ące na terenie miasta, instytucje publiczne, zarz ądcy nieruchomo ści. W procesie identyfikacji wła ściwych podmiotów uwzgl ędniono kryterium przedmiotowe – odnosz ące si ę do obszaru oddziaływania

5 instytucji/organizacji b ądź problemów dotycz ących okre ślonych kategorii społecznych. Interesariusze obszaru rewitalizacji (rozumiani zarówno jako podmioty/osoby realizuj ące w przyszło ści przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne, jak i jako beneficjenci tych przedsi ęwzi ęć ). Przedstawicielem interesariuszy jest Zespół zadaniowy ds. rewitalizacji powołany Zarz ądzeniem Burmistrza Nr 73/2016 z dnia 29 marca 2016r wraz z pó źniejszymi zmianami. Zespół ten dokonywał opinii na ka żdym etapie procesu opracowania dokumentu. ‹ warsztacie konsultacyjnym (16.08.2016), dotycz ącym wyznaczenia obszaru rewitalizacji i identyfikacji głównych problemów rewitalizacyjnych obszaru rewitalizacji, ‹ zgłaszanie uwag i opinii poprzez do diagnozy wyznaczaj ącej obszar zdegradowany i rewitalizacji (wraz z zał ącznikami mapowymi) na terenie gminy (13.09-19.09.2016) w trakcie, których wpłyn ęły 3 opinie i uwagi dotycz ące wyznaczonego obszaru rewitalizacji ‹ ankiecie potrzeb rewitalizacyjnych (26.09. – 03.10.2016) – tzw. fiszki projektowe, których zgłoszono 108, aktywno ści ą wykazali si ę tutaj zarówno mieszka ńcy organizacje pozarz ądowe, administracja gminna, powiatowa i inne podmioty (np. WTBS sp. z o. o., PEC sp. z o. o.); ‹ debacie dotycz ącej Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 (10.01.2017r.) ‹ składaniu opinii i uwag do projektu w okresie 22.12.2016-10.01.2017 w tym okresie interesariusze rewitalizacji oraz ka żdy zainteresowany miał okazj ę wypowiedzie ć si ę na temat projektu. Uczestnicy zaproponowanych form partycypacji społecznej współdecydowali o uwzgl ędnionych w diagnozie i delimitacji problemach i potrzebach ( diagnozowanie ). Mieli tak że wpływ na kształt wizji i celów rewitalizacji, kierunków działania oraz projektów rewitalizacyjnych dzi ęki czemu wł ączyli si ę w etap programowania rewitalizacji. Materialnym efektem wskazanego pakietu działa ń jest niniejszy LPR.

1.3 Powi ązanie programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi

Gmina Wyszków posiada szereg opracowa ń o wymiarze planistycznym/strategicznym, które s ą aktualne oraz bazuj ą na diagnozie sytuacji. Poni żej przedstawiono powi ązanie Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 ze: studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, Programem rozwoju gminy Wyszków na lata 2016-2020 oraz Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych na lata 2014 – 2020.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wyszków okre śla w swoich zapisach główne obszary rozwoju. Powi ązanie planowanych działa ń rewitalizacyjnych dotyczy inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym, do których w Studium zaliczono: modernizacj ę i rozbudow ę targowiska, rozbudowa kompleksu sportowego, rozbudowa sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej czy stworzenie centrum miasta – jako miejsca koncentrowania si ę funkcji miejskich w tym budowa rynku miejskiego wraz ratuszem. Trzeba w tym miejscu podkre śli, i ż Studium nie jest opracowaniem, które w swoich założeniach uwzgl ędnia w sposób bezpo średni kwestie dotycz ące polityki społecznej. Powi ązanie z tym rodzajem polityki publicznej dotyczy rozwoju infrastruktury słu żą cej realizacji zada ń ze wskazanego zakresu. Program Rozwoju Gminy Wyszków na lata 2016-2020 wyznacza główne kierunki rozwoju gminy w perspektywie najbli ższych lat. W Programie wyznaczono cele strategiczne oraz kierunki działania. Celami strategicznymi nawi ązuj ącymi do zidentyfikowanych problemów i potrzeb w kontek ście rewitalizacji s ą: Cel strategiczny Rozwój gospodarczy i podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej podstaw ą poprawy życia mieszka ńców oraz Cel strategiczny Rozbudowa infrastruktury technicznej, ochrona środowiska naturalnego. Istotne z punktu widzenia realizacji celów rewitalizacji jest realizacja kierunków działa ń wskazanych w strategii. Kierunki działa ń, które nale ży uzna ć za silnie powi ązane z planowan ą rewitalizacj ą to: 1.2. Wspieranie rozwoju małych i średnich. 1.7. Aktywne gospodarowanie gminnym zasobem nieruchomo ści. 2.2. Działania na rzecz zagospodarowania centrum miasta oraz przestrzeni publicznych. 2.3. Rozwój infrastruktury proekologicznej. 2.6. Realizacja zada ń z zakresu gospodarki niskoemisyjnej. 3.2. Stworzenie centrum miasta – jako miejsca koncentrowania si ę funkcji miejskich – w tym budowa rynku miejskiego. 3.3. Rozwój infrastruktury z zakresu: szkolnictwa, kultury, sportu i rekreacji.

3.5. Zapobieganie wykluczeniu społecznemu. 3.6. Działania na rzecz bezpiecze ństwa i porz ądku publicznego

Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych na lata 2014 – 2020 to opracowanie, które obejmuje zarówno diagnoz ę zjawisk społecznych, jak i cele i powi ązane z nimi działania. Strategia jest skorelowana z kompleksowym procesem rewitalizacji poniewa ż wi ększo ść z zasygnalizowanych w niej problemów społecznych znajduje swoje odzwierciedlenie na poziomie analizy społecznej LPR-u ze wzgl ędu na koncentracj ę przestrzenn ą negatywnych zjawisk. Spójno ść opisywanego dokumentu z zało żeniami rewitalizacji wyst ępuje w nast ępuj ących celach: Cel nr 1: Zmniejszenie liczby osób zagro żonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Szczególnie istotne s ą tutaj Działania zwi ązane z dostosowaniem kierunków kształcenia do potrzeb lokalnego rynku pracy; opracowaniem programów i projektów promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy; organizacja szkole ń przygotowuj ących merytorycznie osoby bezrobotne do prowadzenia własnej firmy; Cel nr 2 - Zmniejszenie skali i nat ęż enia problemów społecznych w śród rodzin ze szczególnym uwzgl ędnieniem dzieci i młodzie ży, zwłaszcza Działanie - Współpraca ze szkołami w zakresie diagnozowania potrzeb dzieci i młodzie ży zagro żonych marginalizacj ą Cel nr 3 - Zmniejszenie dysfunkcji rodzin poprzez rozwój zintegrowanego systemu przeciwdziałania uzale żnieniom, b ędących jednym z powodów problemów społecznych gminy a zarazem obszaru rewitalizacji. Strategia rozwi ązywania problemów społecznych to opracowanie, które na poziomie operacyjnym jest dodatkowo powi ązana z takimi planami gminy jak: Gminny Program Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych oraz Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii czy Gminny Program Wspierania Rodziny. Zało żenia rewitalizacji wpisuj ą si ę równie ż we wskazane opracowania ze wzgl ędu na analiz ę tych samych problemów oraz ich realizacj ę przede wszystkim przez projekty główne zwłaszcza nr 3, 14, 16, które w zintegrowany sposób b ędą wykorzystywały zaplecze techniczne powstałe w wyniku realizacji LPR-u.

Dodatkowo za istotne nale ży uzna ć opracowania dotycz ące ochrony środowiska, w śród których są: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018, Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Wyszków, Program Usuwania wyrobów zawieraj ących Azbest 8 z terenu gminy Wyszków, które okre ślaj ą skal ę problemów i potrzeb w zakresie ochrony powietrza oraz wyst ępowania elementów azbestowych.

2. Diagnoza stanu

2.1. Metodyka delimitacji obszarów zdegradowanych i rewitalizacji

Dla potrzeb wyznaczenia obszarów zdegradowanych w gminie Wyszków okre ślono zestaw wska źników diagnozuj ących poszczególne sfery funkcjonowania gminy w zakresie sytuacji społeczno-gospodarczej (tab. 1). Starano si ę by przyj ęte wska źniki z jednej strony były zgodne z zapisami Wytycznych Ministerstwa Rozwoju w zakresie rewitalizacji, a tak że Wytycznymi Rewitalizacyjnymi dla Województwa Mazowieckiego , z drugiej miały charakter ilo ściowy i w mo żliwie najlepszy sposób pozwalały na identyfikacj ę negatywnych zjawisk zachodz ących w przestrzeni gminy.

Tab. 1. Wska źniki wykorzystane do wyznaczenia obszarów zdegradowanych w gminie Wyszków Sfera Zjawisko Wska źnik Rok Sfera społeczna Poziom bezrobocia Udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku 2013-15 produkcyjnym [%] Poziom ubóstwa Osoby korzystaj ące z pomocy społecznej 2013-15 na 1000 mieszka ńców [osoby] Poziom przest ępczo ści Czyny karalne na 1000 mieszka ńców [czyny karalne] 2013-15 Poziom patologii Liczba niebieskich kart oraz liczba osób 2013-15 społecznej korzystaj ących z pomocy społecznej z uwagi na alkoholizm i narkomani ę na 1000 mieszka ńców [niebieskie karty i osoby ł ącznie] Poziom edukacji Średni wynik sprawdzianu w klasie VI szkoły 2015 podstawowej (j ęzyk polski, matematyka) [%] Średni wynik egzaminu gimnazjalnego (j ęzyk polski, 2015 historia i WOS, matematyka, przedmioty przyrodnicze) [%] Poziom kapitału Organizacje pozarz ądowe na 1000 mieszka ńców 2015 społecznego [organizacje] Poziom aktywno ści Frekwencja w wyborach parlamentarnych [%] 2015 społecznej Poziom kapitału Udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym w liczbie 2013-15 ludzkiego ludno ści ogółem [%] Sfera Poziom Podmioty gospodarcze na 1000 mieszka ńców 2015 gospodarcza przedsi ębiorczo ści [podmioty gospodarcze] Poziom kondycji Zmiana liczby podmiotów gospodarczych [%] 2014-15 przedsi ębiorstw Nat ęż enie ruchu kołowego na drogach [pojazdy / 2015 doba] Sfera środowiskowa Obiekty budowlane pokryte/izolowane azbestem na 2013-15 100 mieszka ńców [obiekty] Liczba dzikich wysypisk śmieci [wysypiska śmieci] 2013-15 Długo ść sieci gazowej w stosunku do liczby 2015 mieszka ńców [m] Sfera przestrzenno-funkcjonalna Długo ść chodników na 1000 mieszka ńców [km] 2015 Oświetlenie uliczne na 100 mieszka ńców [lampy] 2015

Sfera Zjawisko Wska źnik Rok Powierzchnia terenów zielonych na 1000 2015 mieszka ńców [ha] Liczba mieszka ń socjalnych i komunalnych 2015 [mieszkania] Liczba obiektów zabytkowych [obiekty zabytkowe] 2015 Źródło: opracowanie własne

Starano si ę tak dobra ć mierniki, aby ka żda ze sfer była opisana przez kilka wska źników cz ąstkowych, obrazuj ących zró żnicowane zjawiska społeczno-gospodarcze, co umo żliwiło dokładniejsz ą identyfikacj ę obszarów zdegradowanych na terenie gminy. Dotyczyło to przede wszystkim zjawisk w zakresie sfery społecznej, która stanowi istot ę działa ń rewitalizacyjnych (pozostałe sfery w my śl Wytycznych Ministerstwa Rozwoju w zakresie rewitalizacji traktowane są jako uzupełniaj ące). W przypadku kilku wska źników (w miar ę dost ępno ści danych) wykorzystano u średnione dane dla lat 2013-2015, dzi ęki czemu mo żliwe było wyeliminowanie skokowych (cz ęsto incydentalnych) waha ń, wynikaj ących ze specyfiki wielu zjawisk. Cz ęść z przyj ętych wska źników ma charakter stymulant, a pozostałe są destymulantami. Stymulanty to cechy, których wysoka warto ść wska źnika wyra ża wysoki stopie ń rozwoju społeczno- gospodarczego, a niska degradacj ę w tym zakresie. W przypadku destymulant sytuacja jest odwrotna. Wysokie warto ści wska źnika obrazuj ą degradacj ę społeczno-gospodarcz ą, a niskie warto ści wysoki stopie ń rozwoju w tym zakresie. Warto ści wska źnika dla ka żdej z analizowanych cech podzielono na pi ęć grup (klas), nadaj ąc im okre ślone warto ści punktowe: • +2 dla warto ści bardzo korzystnych; • +1 dla warto ści korzystnych; • 0 dla warto ści neutralnych; • –1 dla warto ści niekorzystnych; • –2 dla warto ści bardzo niekorzystnych. Warto ści korzystne i bardzo korzystne oznaczaj ą rozwój społeczno-gospodarczy w zakresie analizowanego zjawiska, a warto ści niekorzystne i bardzo niekorzystne degradacj ę społeczno-gospodarcz ą. Warto ści wska źników dla poszczególnych sfer u średniono uzyskuj ąc tym samym wska źniki syntetyczne (agregatowe). Identyfikacji obszarów zdegradowanych na terenie gminy dokonano w oparciu o warto ści wska źników syntetycznych dla poszczególnych sfer, w szczególno ści uwzgl ędniaj ąc obszary (miejscowo ści lub ich cz ęś ci), w których ma miejsce koncentracja negatywnych zjawisk w zakresie sfery społecznej.

W analizie wykorzystano głównie dane z zasobów Urz ędu Miejskiego w Wyszkowie, a tak że dane O środka Pomocy Społecznej w Wyszkowie, Komendy Powiatowej Policji w Wyszkowie, Powiatowego Urz ędu Pracy w Wyszkowie, Pa ństwowej Komisji Wyborczej w Warszawie, Okr ęgowej Komisji Edukacyjnej w Warszawie, a tak że aktualne dokumenty planistyczne i strategiczne oraz dost ępne materiały kartograficzne. Wi ększo ść wska źników opracowano dla danych z 2014 r.

2.2. Ogólna sytuacja społeczno-gospodarcza gminy

Gmina Wyszków poło żona jest w południowej cz ęś ci powiatu wyszkowskiego w województwie mazowieckim. S ąsiaduje z gminami: Somianka w powiecie wyszkowskim (od zachodu), Rz ąś nik w powiecie wyszkowskim (od północnego-zachodu), Bra ńszczyk w powiecie wyszkowskim (od północnego-wschodu), Łochów w powiecie w ęgrowskim (od wschodu), Jadów w powiecie wołomi ńskim (od południowego-wschodu), Zabrodzie w powiecie wyszkowskim i Dąbrówka w powiecie wołomi ńskim (od południa). W sensie administracyjnym gmina Wyszków jest gmin ą miejsko-wiejsk ą. Jej siedzib ą jest miasto Wyszków (b ędące stolic ą powiatu wyszkowskiego). W skład gminy wchodzi ponadto 27 sołectw oraz wie ś Loretto. Gmina Wyszków zajmuje powierzchni ę 165,2 km 2 (miasto 20,8 km 2, a obszary wiejskie 144,4 km 2), z czego 53% stanowi ą u żytki rolne, a 29% grunty le śne. Według danych GUS z 2014 r. gmin ę Wyszków zamieszkiwało 39172 osoby, z czego 27173 osób (69,4%) zamieszkuje miasto, a 11999 osoby (30,6%) obszary wiejskie. G ęsto ść zaludnienia w gminie wynosiła średnio 237,1 osób na km 2 (w mie ście 1306 osób na km 2, a na obszarach wiejskich 83 osoby na km 2). Według danych Urz ędu Miejskiego w Wyszkowie z 2015 r. najwi ększymi miejscowo ściami wiejskimi na terenie gminy s ą (tab. 2): Leszczydół-Nowiny (1294 mieszka ńców), Rybienko Nowe (951), Lucynów (904), Skuszew (772) i Drogoszewo (716), natomiast najmniejsze to: Loretto (12 mieszka ńców), Puste Ł ąki (51), Świniotop (80) i Fidest (85).

Tab. 2. Liczba ludno ści w miejscowo ściach wiejskich w gminie Wyszków Liczba Liczba Miejscowo ść Miejscowo ść ludno ści ludno ści Deskurów 287 Łosinno 554 Drogoszewo 716 Natalin 346 Fidest 85 Olszanka 409 Gulczewo 520 Puste Ł ąki 51 Kamie ńczyk 614 Rybienko Nowe 951 Kr ęgi Nowe 217 Rybienko Stare 340

Leszczydół Stary 611 Rybno 671 Leszczydół-Działki 131 Sitno 194 Leszczydół-Nowiny 1294 Skuszew 772 Leszczydół-Podwiel ątki 277 Ślubów 154 Leszczydół-Pustki 372 Świniotop 80 Loretto 12 Tulewo 159 Lucynów 904 Tulewo Górne 360 Lucynów Du ży 526 Tumanek 399 Źródło: opracowanie własne

Analizuj ąc wybrane wska źniki (tab. 3), nale ży oceni ć sytuacj ę społeczno-gospodarcz ą gminy Wyszków jako do ść dobr ą, co wynika głównie z korzystnego poło żenia i wła ściwego wykorzystania jej potencjału. W zakresie sfery społecznej gmina cechuje si ę do ść niskim poziomem bezrobocia, niskim poziomem ubóstwa, niskim poziomem patologii społecznej, do ść wysokim poziomem edukacji i aktywno ści społecznej oraz wysokim poziomem kapitału ludzkiego. Podobnie korzystna sytuacja wyst ępuje równie ż w innych analizowanych sferach, zwłaszcza w zakresie sfery przestrzenno-funkcjonalnej. Najwa żniejsze problemy społeczno- gospodarcze gminy to z kolei: do ść niski poziom kapitału społecznego, przeci ętny poziom przest ępczo ści oraz do ść wysoki poziom zagro żenia odpadami szkodliwymi.

Tab. 3. Wska źniki obrazuj ące poszczególne sfery w zakresie sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Wyszków 5 Zjawisko Wska źnik Gmina Sfera społeczna Poziom bezrobocia Udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku 6,8 produkcyjnym [%] Poziom ubóstwa Osoby korzystaj ące z pomocy społecznej na 28,7 1000 mieszka ńców [osoby] Poziom przest ępczo ści Czyny karalne na 1000 mieszka ńców [czyny karalne] 33,6 Poziom patologii Liczba niebieskich kart oraz liczba osób korzystaj ących społecznej z pomocy społecznej z uwagi na alkoholizm i narkomani ę 6,4 na 1000 mieszka ńców [niebieskie karty i osoby ł ącznie] Poziom edukacji Średni wynik sprawdzianu w klasie VI szkoły podstawowej 71,0 (j ęzyk polski, matematyka) [%] Średni wynik egzaminu gimnazjalnego (j ęzyk polski, historia 57,5 i WOS, matematyka, przedmioty przyrodnicze) [%] Poziom kapitału Organizacje pozarz ądowe na 1000 mieszka ńców [organizacje] 2,3 społecznego Poziom aktywno ści Frekwencja w wyborach parlamentarnych [%] 50,7 społecznej Poziom kapitału Udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludno ści 12,3 ludzkiego ogółem [%] Sfera gospodarcza

5 W tabeli nie uwzgl ędniono 4 cech o charakterze jako ściowym lub wska źników ilo ściowych bezwzgl ędnych: Nat ęż enie ruchu kołowego na drogach i Liczba dzikich wysypisk śmieci (sfera środowiskowa), Liczba mieszka ń socjalnych i komunalnych oraz Liczba obiektów zabytkowych (sfera przestrzenno-funkcjonalna). 13

Poziom Podmioty gospodarcze na 1000 mieszka ńców [podmioty 78,6 przedsi ębiorczo ści gospodarcze] Poziom kondycji Zmiana liczby podmiotów gospodarczych [%] +6,0 przedsi ębiorstw Sfera środowiskowa Obiekty budowlane pokryte/izolowane azbestem 12,8 na 100 mieszka ńców [obiekty] Sfera przestrzenno-funkcjonalna Tereny zielone na 1000 mieszka ńców [ha] 4,1 Długo ść chodników na 1000 mieszka ńców [km] 1,55 Oświetlenie uliczne na 100 mieszka ńców [lampy] 15,2 Długo ść sieci gazowej w stosunku do liczby mieszka ńców 4,5 [m] Źródło: opracowanie własne

Gmina Wyszków cechuje si ę korzystn ą sytuacj ą na rynku pracy. Świadczy o tym niski udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym (5,3% w 2015 r.) i znaczny spadek poziomu bezrobocia w ostatnich kilku latach (z 9,5% w 2011 r. do 5,3% w 2015 r.) (tab. 4). Obecnie poziom bezrobocia w gminie Wyszków jest nieco ni ższy ni ż średnia dla powiatu wyszkowskiego (5,4%) i znacznie ni ższy ni ż średnia dla województwa mazowieckiego (6,6%).

Tab. 4. Udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym w gminie Wyszków w latach 2011-2014 na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego Jednostka 2011 2012 2013 2014 2015 Woj. Mazowieckie 7,4 8,2 8,5 7,6 6,6 Powiat Wyszkowski 9,3 9,4 9,0 6,8 5,4 Gmina Bra ńszczyk 9,8 10,5 9,0 6,5 5,3 Gmina Długosiodło 10,3 10,7 10,1 8,1 6,2 Gmina Rz ąś nik 8,9 9,4 8,2 6,3 5,3 Gmina Somianka 7,1 7,7 7,8 6,1 5,2 Gmina Wyszków 9,5 9,4 9,2 6,9 5,3 Gmina Zabrodzie 8,1 8,5 8,9 5,9 5,0 Źródło: opracowanie własne

Sytuacja na rynku pracy w du żym stopniu wpływa na poziom ubóstwa. Liczba gospodarstw domowych korzystaj ących ze świadcze ń pomocy społecznej na 1000 mieszka ńców w latach 2011-15 w gminie Wyszków wahała si ę na poziomie 25,1-29,4, podczas gdy średnia dla powiatu wyszkowskiego w tym okresie wyniosła 31,9-34,2, a dla województwa mazowieckiego 24,4-26,7 (tab. 5). Z gmin powiatu wyszkowskiego równie korzystn ą sytuacj ą w zakresie poziomu

14 ubóstwa charakteryzowały si ę jedynie gminy Rz ąś nik i Zabrodzie, natomiast w pozostałych gminach poziom ubóstwa był znacznie wy ższy.

Tab. 5. Gospodarstwa domowe korzystaj ące ze świadcze ń społecznych w gminie Wyszków w latach 2011-2014 na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego Jednostka 2011 2012 2013 2014 2015 Woj. Mazowieckie 26,3 26,2 26,7 25,4 24,4 Powiat Wyszkowski 33,0 33,1 34,2 33,1 31,9 Gmina Bra ńszczyk 54,6 44,3 48,8 47,3 47,3 Gmina Długosiodło 54,3 51,3 52,6 53,1 51,9 Gmina Rz ąś nik 30,2 32,8 36,0 41,3 39,9 Gmina Somianka 24,8 27,4 26,6 28,6 29,5 Gmina Wyszków 26,7 29,4 29,3 26,7 25,1 Gmina Zabrodzie 25,6 23,0 25,8 22,5 20,9 Źródło: opracowanie własne

Gmina Wyszków charakteryzuje si ę do ść wysokim poziomem edukacji. Świadcz ą o tym wyniku sprawdzianu po VI klasie szkoły podstawowej i egzaminu gimnazjalnego. W 2015 r. średni wynik sprawdzianu po VI klasie szkoły podstawowej wyniósł w gminie 69,0%, przy średniej dla powiatu wyszkowskiego 66,9% i średniej dla województwa mazowieckiego 72,4%, natomiast średni wynik egzaminu gimnazjalnego 58,2%, przy średniej dla powiatu wyszkowskiego 56,9% i średniej dla województwa mazowieckiego 60,5%. Z gmin powiatu wyszkowskiego równie wysoki poziom edukacji wyst ępuje jedynie w gminie Somianka, natomiast w pozostałych gminach edukacja jest na znacznie ni ższym poziomie. Wysoka frekwencja wyborcza w wyborach parlamentarnych w 2015 r. świadczy z kolei o wysokim poziomie aktywności społecznej w gminie Wyszków (tab. 6). Na terenie gminy Wyszków frekwencja wyborcza wyniosła bowiem 50,72% (najwy ższa warto ść spo śród gmin powiatu wyszkowskiego), przy średniej dla powiatu 48,87% i średniej dla województwa mazowieckiego 58,71%.

Tab. 6. Poziom edukacji i frekwencja wyborcza w wyborach parlamentarnych w gminie Wyszków w 2015 roku na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego Frekwencja Średni wynik Średni wynik wyborcza egzamin Jednostka sprawdzianu w wyborach gimnazjalnego po klasie VI [%] parlamentarnych [%] [%] Woj. Mazowieckie 72,39 60,51 58,71 Powiat Wyszkowski 66,90 56,89 48,87 15

Gmina Bra ńszczyk 62,20 54,57 45,43 Gmina Długosiodło 68,73 56,49 43,64 Gmina Rz ąś nik 60,44 48,83 50,49 Gmina Somianka 67,64 64,29 47,14 Gmina Wyszków 69,04 58,23 50,72 Gmina Zabrodzie 64,88 54,49 48,37 Źródło: opracowanie własne

O wysokim poziomie kapitału ludzkiego w Gminie Wyszków świadczy niski udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludno ści (tab. 7). W ostatnich latach w gminie wyst ąpił jednak do ść znaczny wzrost udziału ludno ści w wieku poprodukcyjnym (z 14,0% w 2011 r. do 16,1% w 2015 r.), świadcz ący o wyst ępowaniu, a jego skala o znacznym tempie (najwy ższym w skali powiatu), procesów starzenia si ę społecze ństwa. W powiecie wyszkowskim ni ższym udziałem ludno ści w wieku poprodukcyjnym charakteryzowały si ę jedynie gminy Rz ąś nik i Zabrodzie (po 15,9% w 2015 r.), podczas gdy średnia dla powiatu wynosiła 16,8%, a dla województwa mazowieckiego a ż 20,0%.

Tab. 7. Udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludno ści ogółem w gminie Wyszków w latach 2011-2015 na tle danych dla Powiatu Wyszkowskiego i województwa mazowieckiego Jednostka 2011 2012 2013 2014 2015 Woj. Mazowieckie 18,1 18,6 19,0 19,5 20,0 Powiat Wyszkowski 15,2 15,6 16,0 16,3 16,8 Gmina Bra ńszczyk 18,7 18,7 19,1 19,2 19,2 Gmina Długosiodło 17,0 16,9 17,3 17,5 18,0 Gmina Rz ąś nik 14,8 15,2 15,4 15,6 15,9 Gmina Somianka 17,7 17,6 17,9 17,9 18,0 Gmina Wyszków 14,0 14,5 15,0 15,5 16,1 Gmina Zabrodzie 14,7 14,9 15,3 15,5 15,9 Źródło: opracowanie własne

O do ść korzystnej sytuacji gospodarczej gminy Wyszków świadczy relatywnie wysoki poziom przedsi ębiorczo ści w gminie (105,0 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców w 2015 r.) oraz do ść znaczny wzrost warto ści wska źnika w latach 2011-15 (z poziomu 99,3). W 2015 r. poziom przedsi ębiorczo ści w powiecie wyszkowskim wyniósł średnio 85,2, natomiast średnia dla województwa mazowieckiego wyniosła 143,2 (tab. 8), natomiast w pozostałych gminach powiatu wyszkowskiego poziom przedsi ębiorczo ści wyniósł od 55,2 w gminie Długosiodło do 73,9 w gminie Zabrodzie.

Tab. 8. Podmioty gospodarcze na 1000 mieszka ńców w gminie Wyszków w latach 2011-2015 na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego

Jednostka 2011 2012 2013 2014 2015 Woj. Mazowieckie 127,7 131,9 136,4 139,1 143,2 Powiat Wyszkowski 78,9 80,9 82,5 84,7 85,2 Gmina Bra ńszczyk 55,8 59,4 60,4 62,2 62,6 Gmina Długosiodło 51,3 53,5 55,3 55,5 55,2 Gmina Rz ąś nik 56,1 59,2 61,7 62,3 62,3 Gmina Somianka 55,5 60,1 61,7 64,2 63,0 Gmina Wyszków 99,3 100,3 101,6 104,3 105,0 Gmina Zabrodzie 63,6 64,5 67,9 72,1 73,9 Źródło: opracowanie własne

W tek ście Gminnej Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020 zwrócono ponadto uwag ę na nast ępuj ące problemy społeczne gminy Wyszków: • Nominalna liczba bezrobotnych w gminie Wyszków na przestrzeni lat 2010-2012 ulegała zmniejszeniu przy jednoczesnym wzro ście stopy bezrobocia dla obszaru całego powiatu (o 0,2%). Oznacza to, że sytuacja na rynku pracy w gminie Wyszków poprawia si ę na tle całego powiatu. W tej grupie obserwowa ć mo żna wzrost udziału osób bezrobotnych po 55 roku życia oraz osób niepełnosprawnych. Bior ąc pod uwag ę poziom wykształcenia osób bezrobotnych, w 2012 roku nast ąpił wzrost liczby osób zarejestrowanych z wykształceniem wyższym w stosunku do 2010 r. i 2011r. Analizie poddane zostały równie ż formy wsparcia osób bezrobotnych przez Powiatowy Urz ąd Pracy. Z danych statystycznych Powiatowego Urz ędu Pracy w Wyszkowie na przełomie lat 2010 - 2012 wynika, że wzrasta liczba osób uczestnicz ących w aktywnych formach przeciwdziałania bezrobociu poza pracami interwencyjnymi i dodatkami aktywizacyjnymi. • Bezrobocie w gminie Wyszków jest wy ższe ni ż w województwie mazowieckim i w kraju. Liczba bezrobotnych w stosunku do roku 2010 i 2011 uległa niewielkiemu zmniejszeniu. Dodatkowym problemem jest praca wielu osób ,,na czarno”, niedostrzeganie potrzeby zabezpieczenia emerytalno-rentowego w przyszło ści oraz obawa przed utrat ą świadcze ń socjalnych. Niepokoj ącym zjawiskiem jest wzrost liczby osób bezrobotnych z wykształceniem wy ższym i zawodowym co świadczy ć mo że o nieadekwatnych kwalifikacjach do potrzeb rynku pracy. Wzrost zatrudnienia w śród osób z wykształceniem gimnazjalnym b ądź ni ższym stanowi ć mo że z kolei o podejmowaniu prac przez osoby bez kwalifikacji w ramach zatrudnienia subsydiowanego.

• Problem ubóstwa to najwa żniejsza kwestia społeczna w Gminie Wyszków z powodu której mieszka ńcy korzystaj ą z pomocy społecznej. Na 1 149 rodzin a ż 747 rodzin korzysta z pomocy finansowej z powodu ubóstwa, co stanowi 49% ogółu rodzin korzystaj ących z pomocy. Problem ubóstwa – to przyczyna niezaspokojenia wielu podstawowych potrzeb. Pomimo podejmowania dotychczasowych działa ń w zakresie prowadzenia aktywnej polityki społecznej (realizacja projektów z POKL, projektów partnerskich z organizacjami pozarz ądowymi, współpracy z instytucjami) – problem ubóstwa wzrasta. W stosunku do roku 2011 liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej w 2012 roku z tego powodu wzrosła o 3%. Na rozwi ązanie tej kwestii wpływa równie ż sytuacja gospodarcza kraju, bariery w rozwoju drobnej przedsi ębiorczo ści, niech ęć do tworzenia podmiotów ekonomii społecznej. • Prawie 65% rodzin z ogółu rodzin korzystaj ących z pomocy społecznej otrzymuj ę wsparcie z powodu ubóstwa, co oznacza, że rodziny te nie przekraczaj ą gwarantowanych dochodów uznawanych za wyznaczenie progu ubóstwa. Nale ży zauwa żyć, i ż ubóstwo nie wynika jedynie z krótkotrwałego pogorszenia si ę sytuacji finansowej rodzin, lecz zaczyna nabiera ć cech trwało ści. Z roku na rok zauwa żalny jest wzrost beneficjentów pomocy społecznej, których główn ą dysfunkcj ą społeczn ą jest wła śnie problem ubóstwa. • Zestawienie rocznych informacji o stanie bezpiecze ństwa i porz ądku publicznego w powiecie wyszkowskim pokazuje, że z roku na rok spada liczba przest ępstw popełnianych ogółem. W 2012 r. w Komendzie Powiatowej Policji w Wyszkowie prowadzono 2000 post ępowa ń przygotowawczych o przest ępstwa i jest to spadek porównuj ąc do 2011 r. o 1,3%. Jednocze śnie odnotowano wzrost wykrywalno ści z 64 % w 2011 roku do 66 % w roku 2012. W ramach działalno ści profilaktycznej policjanci uczestnicz ą w ró żnorodnych spotkaniach z przedstawicielami samorz ądów, instytucji i organizacji. Funkcjonariusze słu żb prewencyjnych, a przede wszystkim Zespołu ds. Nieletnich i Patologii prowadz ą spotkania w szkołach, rozmowy z rodzicami, uczniami i pedagogami. Organizowane s ą działania profilaktyczno-represyjne wynikaj ące z ustawy o wychowaniu w trze źwo ści i ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Policjanci prowadz ą szereg akcji profilaktycznych w tym m.in. „Wagarowicz”, „Nieletni”, „Bezpieczna szkoła”, „Bezpieczny Internet” „Bezpieczne ferie”, „Bezpieczne wakacje” oraz „Bezpieczna woda”. Policjanci odbywaj ą wspólne patrole z funkcjonariuszami Stra ży Miejskiej w Wyszkowie, Stra ży Le śnej, Stra ży Rybackiej, Słu żby Ochrony Kolei oraz Żandarmeri ą Wojskow ą. We współpracy z gmin ą Wyszków obsługuj ą

miejski monitoring wizyjny, w ramach którego w 2012 roku odnotowano 363 ró żnorodnych interwencji policyjnych. • Zjawiska patologii społecznej silnie zwi ązane s ą z problemem bezradno ści w sprawach opieku ńczo-wychowawczych. Najcz ęś ciej niezaradno ść rodziny w opiece i wychowaniu własnych dzieci ł ączy si ę z innymi dysfunkcjami takimi jak: uzale żnienie od środków psychoaktywnych, przemoc domowa, zaburzenia równowagi systemu rodzinnego w sytuacjach kryzysowych, problemy w pełnieniu ról rodzicielskich, mał żeńskich, zawodowych wyra żaj ące si ę m. in. w postaci niedojrzało ści emocjonalnej, problemach we współ życiu z lud źmi, trudno ściach adaptacyjnych, niezaradno ści w prowadzeniu gospodarstwa domowego, problemach wychowawczych w środowisku rodzinnym, szkolnym. Ujawnia si ę ona w postaci zachowa ń buntowniczych, agresywnych, konfliktowych, łamania przez dzieci i młodzie ż panuj ących obyczajów, norm, warto ści. Kwesti ę bezradno ści opieku ńczo- wychowawczej nale ży równie ż rozpatrywa ć w kontek ście popełnianych przest ępstw przez nieletnich. W roku 2011 liczba przest ępstw odnotowanych przez policj ę wynosiła 166, w tym aż 149 rozboje dokonane na terenie szkoły. Młodzie ż pozbawiona wzorców i autorytetów cz ęsto wchodzi w konflikt z prawem. • Wśród rodzin korzystaj ących z powodu bezradno ści opieku ńczo-wychowawczej s ą rodziny niepełne i rodziny wielodzietnie. To głównie do nich kierowane s ą świadczenia z pomocy społecznej. • W strukturze demograficznej mieszka ńców miasta wida ć systematyczny proces starzenia si ę społecze ństwa. Liczba ludno ści w wieku przedprodukcyjnym maleje, za ś w wieku poprodukcyjnym ro śnie. Na przestrzeni ostatnich dziesi ęciu lat odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zmniejszył si ę o 5%, o 3% zwi ększyła si ę populacja osób w wieku produkcyjnym i o 3% wzrosła populacja osób w wieku poprodukcyjnym. W okresie realizacji strategii negatywne zjawisko starzenia si ę mieszka ńców gminy b ędzie si ę utrzymywa ć. Wska źnikami sytuacji demograficznej s ą ró żnice pomi ędzy liczb ą urodze ń żywych i liczb ą zgonów oraz saldo migracji. Na szczególn ą uwag ę w Gminie Wyszków zasługuje dostosowanie infrastruktury społecznej do potrzeb rosn ącej populacji osób w wieku poprodukcyjnym poprzez rozwój wsparcia materialnego i rzeczowego, dost ępno ści usług medycznych, opieku ńczych i rehabilitacyjnych, jak równie ż aktywnych form sp ędzania czasu wolnego.Mimo pozytywnej oceny ogólnej sytuacji społeczno-ekonomicznej gminy Wyszków nale ży stwierdzi ć, że jest ona 19 mocno zró żnicowana przestrzennie, na co wskazuje m.in. Program Rozwoju Gminy Wyszków na lata 2016-2020 i Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wyszków z 2007 r. W obu dokumentach wskazano na wyra źne dysproporcje w rozwoju społeczno-gospodarczym wyst ępuj ące mi ędzy miastem Wyszków a miejscowo ściami wiejskimi wchodz ącymi w skład gminy. Wydaje si ę zatem, że analiza sytuacji społeczno-gospodarczej powinna by ć rozpatrywana odr ębnie dla miasta, jak i dla obszarów wiejskich wchodz ących w skład gminy. Tylko w takim uj ęciu mo żliwa b ędzie wła ściwa identyfikacja wyst ępuj ących zjawisk negatywnych, a tak że miejsc ich koncentracji, które s ą ró żne dla miasta i dla miejscowo ści wiejskich. Osobnym problemem gminy jest te ż koncentracja negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych w okre ślonych strefach gminy (miejscowo ściach wiejskich lub ulicach miasta).

2.3. Charakterystyka negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych w gminie

2.3.1. Sfera społeczna

Poziom bezrobocia

Gmina Wyszków charakteryzuje si ę niskim poziomem bezrobocia, o czym świadczy niski udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym (6,8%) 6. Wynika to ze znacznego (o ponad 3000 osób) wzrostu liczby pracuj ących na terenie gminy, jaki wyst ąpił w latach 2005- 2013 ( Programu Rozwoju Gminy Wyszków na lata 2016-2020). Poprawa sytuacji na lokalnym rynku pracy dotyczyła zarówno miasta, jak i obszarów wiejskich w gminie, przez co w zakresie bezrobocia nie wyst ępuje problem dysproporcji mi ędzy miejsk ą a wiejsk ą cz ęś ci ą gminy. W latach 2013-15 r. stopa bezrobocia w mie ście Wyszków wynosiła średnio 6,6%, a w miejscowo ściach wiejskich gminy 7,4%. Znaczne dysproporcje w zakresie poziomu bezrobocia uwidaczniaj ą si ę dopiero w trakcie analizy tego zjawiska w odniesieniu do poszczególnych miejscowo ści wiejskich lub ulic miasta Wyszków. W przypadku wiejskiej cz ęś ci gminy Wyszków wysokim poziomem bezrobocia (powy żej 8,5%) cechuj ą si ę głównie wsie poło żone w południowej cz ęś ci gminy (ryc. 1) i to niezale żnie od ich wielko ści (np. Drogoszewo, Fidest, Lucynów Du ży, Skuszew, Tumanek). Jeszcze wi ększe dysproporcje w zakresie poziomu

6Wska źnik ten dla województwa mazowieckiego wyniósł 7,6% ( średnia dla lat 2013-15).

20 bezrobocia wyst ępuj ą na terenie miasta Wyszków. Na niektórych ulicach miasta (np. Jodłowa, Komunalna, Ł ączna, Modra, Przechodnia, Romualda Traugutta, Wrzosowa) udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym przekracza 16,0% (tab. 9).

POZIOM BEZROBOCIA Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny bardzo wysoki -Podwiel ątki -Pustki wysoki

Leszczydół Natalin średni Łosinno Stary niski

Olszanka bardzo niski Wyszków Sitno Rybienko Stare Rybienko Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie ńczyk Świniotop Bezrobotni ogółem Tulewo Górne Rybno Drogoszewo 39 Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest 20 1 Gulczewo Deskurów Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 1. Poziom bezrobocia w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 9. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu bezrobocia

Warto ści Ulice niekorzystne Akacjowa, Bohaterów Armii Krajowej, Boj. o Wolno ść i Demokracj ę, Chabrowa, Fryderyka Chopina, Dolna, Graniczna, Jutrzenki, Kameralna, Kasztanowa, Latoszek, Le śna, Aleja Marszałka J. Piłsudskiego, Pla żowa, Prosta, Przemysłowa, Mikołaja Reja, Robotnicza, Serocka, Henryka Sienkiewicza, Sosnowa, Spokojna, Sybiraków, Truskawkowa, Wierzbowa, Wiklinowa, Wolno ści, Zaciszna, Żytnia bardzo niekorzystne Jodło wa, Komunalna, Ł ączna, Modra, Przechodnia, Romualda Traugutta, Wrzosowa Źródło: opracowanie własne

Poziom ubóstwa

Na terenie gminy Wyszków równie korzystna sytuacja (jak w przypadku poziomu bezrobocia) wyst ępuje w zakresie poziomu ubóstwa. Świadczy o tym nieznaczna liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej na 1000 mieszka ńców (28,7) 7. Nieco ponad połowa osób

7Wska źnik ten dla województwa mazowieckiego wyniósł 51,6 ( średnia dla lat 2013-15).

21 otrzymuj ących świadczenia społeczne (53%) korzysta z pomocy z uwagi na ubóstwo, 36% z uwagi na bezrobocie, a 41% z uwagi na niepełnosprawno ść . Także i w tym przypadku w zasadzie nie wyst ępuj ą istotne ró żnice mi ędzy miejsk ą a wiejsk ą cz ęś ci ą gminy. Poziom ubóstwa na terenie miasta Wyszków w latach 2013-2015 r. wynosił średnio 28,0, a w miejscowo ściach wiejskich gminy średnio 30,3. Szczegółowa analiza przestrzenna poziomu ubóstwa na terenie gminy wykazała koncentracj ę negatywnych zjawisk w okre ślonych strefach. W przypadku miasta Wyszków (tab. 10) szczególnie wysokim poziomem ubóstwa (powy żej 80,0 osób korzystaj ących z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców) charakteryzuj ą si ę ulice: Tadeusza Czackiego, Jodłowa, Komunalna, Łab ędzia, Ł ączna, Meliorantów, Ogrodowa, Przechodnia, Serocka, Stawowa i Wiklinowa, a w przypadku miejscowo ści wiejskich w gminie bardzo wysoki poziom ubóstwa wyst ępuje na terenie wsi: Puste Ł ąki i Tumanek, a wysoki (powy żej 45) we wsiach: Lucynów, Skuszew i Ślubów (ryc. 2). POZIOM UBÓSTWA Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny bardzo wysoki -Podwiel ątki -Pustki wysoki

Leszczydół Natalin średni Łosinno Stary niski

Olszanka bardzo niski Wyszków Sitno Rybienko Rybienko Stare Osoby korzystaj ące Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie ńczyk Świniotop z pomocy społecznej Tulewo Górne Rybno ogółem Drogoszewo 40 Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest 20 1 Gulczewo Deskurów Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 2. Poziom ubóstwa w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 10. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu ubóstwa Warto ści Ulice niekorzystne Stefana Batorego, Bławatkowa, Browarna, Ignacego Daszy ńskiego, Dolna, Graniczna, Jagiello ńska, Jeziorna, Jordanowska, Kameralna, Kolejowa, Kwiatowa, Latoszek, Le śna, Emilii Plater, Prosta, Ruczajowa, Sosnowa, Słoneczna, Spokojna, Romualda Traugutta, W ąska, al. Wolno ści, Wrzosowa, Wspólna bardzo niekorzystne Tadeusza Czackiego, Jodłowa, Komunalna, Łab ędzia, Ł ączna, Meliorantów, Ogrodowa, Przechodnia, Serocka, Stawowa, Wiklinowa Źródło: opracowanie własne 22

Poziom przest ępczo ści

Jednym z najwa żniejszych problemów społecznych gminy Wyszków jest przest ępczo ść . Wska źnik przest ępczo ści, mierzony liczb ą czynów karalnych w przeliczeniu na 1000 mieszka ńców, wyniósł w gminie 33,6. Wynika to głównie z koncentracji zjawisk negatywnych na terenie miasta Wyszków, które charakteryzuje si ę du żo wy ższym wska źnikiem przest ępczo ści ni ż obszary wiejskie w gminie (w mie ście wynosi on 39,8, a w wiejskiej cz ęś ci gminy 19,4). Na terenie Wyszkowa zdarzenia o charakterze kryminalnym koncentruj ą si ę na ulicach (tab. 11): I Armii Wojska Polskiego, Bursztynowej, Dworcowej, Kameralnej, Komunalnej, Łab ędziej, Makowej, Meliorantów, Nadgórskiej, Aleja Marszałka J. Piłsudskiego, Stra żackiej, Strumykowej, św. Rodziny, Warszawskiej, ppor. Antoniego Wołowskiego i Zakolejowej oraz na ulicach, którymi prowadz ą główne ci ągi komunikacyjne przechodz ące przez miasto (tzn. Białostocka, Tadeusza Ko ściuszki, Serocka i Pułtuska). W przypadku miejscowo ści wiejskich w gminie zjawiskiem przest ępczo ści zagro żone s ą wsie (ryc. 3): Puste Ł ąki, a tak że Ślubów i Świniotop.

POZIOM PRZEST ĘPCZO ŚCI Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny bardzo wysoki -Podwiel ątki -Pustki wysoki

Leszczydół Natalin średni Łosinno Stary niski

Olszanka bardzo niski Wyszków Sitno Rybienko Stare Rybienko ń Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie czyk Przest ępstwa o chrakterze Ś winiotop kryminalnym ogółem Tulewo Górne Rybno Drogoszewo 16 Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest 8 1 Gulczewo Deskurów Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 3. Poziom przest ępczo ści w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 11. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu przest ępczo ści Warto ści Ulice niekorzystne Stefana Batorego, Białostocka, Fryderyka Chopina, Ignacego Daszy ńskiego, Tadeusza Ko ściuszki, Le śna, Ł ącza, Pułtuska, Serocka, W ąska bardzo niekorzystne I Armii Wojska Polskiego, Bursztynowa, Dworcowa, Kameralna, Komunalna, Łab ędzia, Makowa, Meliorantów, Nadgórska, Aleja Marszałka J.Piłsudskiego, Stra żacka, Strumykowa, św. Rodziny, Warszawska, ppor. Antoniego Wołowskiego, Zakolejowa Źródło: opracowanie własne

Poziom patologii społecznej

Gmina Wyszków charakteryzuje si ę przeci ętnym poziomem patologii społecznej. Na 1000 mieszka ńców gminy przypada średnio 6,4 niebieskich kart i osób korzystaj ących z pomocy społecznej z uwagi na alkoholizm i narkomani ę8. Wartość wska źnika patologii społecznej jest ponadto zbli żona zarówno dla miasta Wyszków (6,4), jak i wiejskiej cz ęś ci gminy (6,3), co potwierdza dobr ą sytuacj ę gminy w tym zakresie. Pomimo ogólnie do ść korzystnej sytuacji gminy Wyszków mo żna wskaza ć pewne strefy w jej granicach szczególnie nara żone na problem patologii społecznej. Na ich terenie liczba niebieskich kart i osób korzystaj ących z pomocy społecznej z uwagi na alkoholizm i narkomani ę na 1000 mieszka ńców przekracza nawet 25. W przypadku miasta Wyszków są to ulice (tab. 12): Jodłowa, Komunalna, Ł ączna, Mała, Orla, Serocka, Słoneczna, Stawowa i św. Anny, natomiast w przypadku miejscowo ści wiejskich w gminie wie ś: Puste Ł ąki (ryc. 4). Do ść wysokim poziomem patologii społecznej (powy żej 9,0) cechuj ą si ę ponadto wsie: Gulczewo, Leszczydół-Podwiel ątki, Skuszew, Ślubów i Tumanek, a tak że kilkana ście ulic w granicach miasta Wyszków (jak np. Jana Matejki, Na Skarpie, Prosta, Stra żacka, Szkolna czy Wspólna).

8Wska źnik ten dla województwa mazowieckiego wyniósł 5,2 (dane dla 2014 r.).

POZIOM PATOLOGII Leszczydół SPOŁECZNEJ Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki bardzo wysoki

Leszczydół Natalin wysoki Łosinno Stary średni

Olszanka niski Wyszków Sitno Rybienko bardzo niski Stare Rybienko ń Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie czyk Świniotop Osoby uzale żnione od Tulewo Górne Rybno alkoholizmu lub narkomanii Drogoszewo 7 Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest 4 1 Gulczewo Deskurów Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 4. Poziom patologii społecznej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 12. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu patologii społecznej Warto ści Ulice niekorzystne Browarna, Fryderyka Chopina, Dolna, Jasna, Jordanowska, Kwiatowa, Jana Matejki, Miła, Na Skarpie, Powsta ńców, Prosta, Przechodnia, Stra żacka, Tadeusza Strusia, Szkolna, Targowa, Wierzbowa, Willowa, Wi śniowa, al. Wolno ści, Wspólna, Zakr ęzie bardzo niekorzy stne Jodłowa, Komunalna, Ł ączna, Mała, Orla, Serocka, Słoneczna, Stawowa, św. Anny Źródło: opracowanie własne

Poziom edukacji

Na korzystn ą sytuacj ę społeczn ą gminy Wyszków wpływa tak że do ść wysoki poziom edukacji, generowany głównie poprzez przeci ętny średni wynik sprawdzianu po VI szkoły podstawowej (71,0%) 9 oraz przeci ętny średni wynik egzaminu gimnazjalnego (57,5%) 10 . W przypadku średniego wyniku sprawdzianu po VI szkoły podstawowej nie wyst ępuje jaka ś zasadnicza ró żnica mi ędzy miastem, a wiejsk ą cz ęści ą gminy (wynosi od odpowiednio 71,3% dla miasta i 70,1 dla miejscowo ści wiejskich w gminie). Problem ten uwidacznia si ę jednak w przypadku średniego wyniku egzaminu gimnazjalnego. Warto ść analizowanego wska źnika wyniosła odpowiednio 62,0% dla miasta Wyszków i 53,9% dla miejscowo ści wiejskich, co

9Średni wynik dla województwa mazowieckiego wyniósł 73,2%. 10 Średni wynik dla województwa mazowieckiego wyniósł 60,7%. 25

świadczy o nieco ni ższym ni ż w mie ście poziomie edukacji na obszarach wiejskich gminy. Problem ten dotyczy w szczególno ści wsi: Gulczewo, Lucynów i Ślubów, a w mniejszym stopniu tak że miejscowo ści: Drogoszewo, Fidest, Leszczydół Stary, Leszczydół-Działki, Lucynów Du ży, Łosinno i Skuszew (ryc. 5). Z kolei na terenie miasta Wyszków niekorzystna sytuacja w zakresie poziomu edukacji wyst ępuje jedynie na niektórych ulicach (np. Ignacego Daszy ńskiego, Le śna, Prosta, Warszawska).

W ramach analizowanego zjawiska nie odnotowano natomiast jednostek terytorialnych (ulic) charakteryzuj ących si ę bardzo niekorzystnymi warto ściami wska źnika (tab. 13).

Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki

Leszczydół Natalin Łosinno Stary

Olszanka Wyszków POZIOM EDUKACJI Sitno Rybienko Stare Rybienko bardzo wysoki ń Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie czyk Świniotop wysoki Tulewo Górne Rybno Drogoszewo średni Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest niski

Gulczewo Deskurów bardzo niski Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 5. Poziom edukacji w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 13. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu edukacji Warto ści Ulice niekorzystne 11 Listopada, Ignacego Daszy ńskiego, Graniczna, Jagiello ńska, Kasztanowa, Klonowa, Kolonijna, Kolorowa, Latoszek, Le śna, Makowa, Miodowa, Nadgórze, Odnowy, Ogrodowa, Prosta, Radosna, Robotnicza, Henryka Sienkiewicza, Warszawska, Willowa, Wolno ści, ppor. Antoniego Wołowskiego Źródło: opracowanie własne

Poziom kapitału społecznego

Jednym z najwa żniejszych problemów społecznych gminy Wyszków jest bardzo niski poziom kapitału społecznego. Na terenie gminy działa tylko 90 organizacji pozarz ądowych. Składa si ę to na nisk ą warto ść wska źnika kapitału społecznego, który wynosi 2,3 organizacje pozarz ądowe na 1000 mieszka ńców 11 . Na terenie miasta jego warto ść jest nieco wy ższa ni ż na terenach wiejskich gminy (jego warto ść wynosi odpowiednio 2,6 dla miasta i 1,7 dla wiejskiej cz ęś ci gminy). Z uwagi na brak szczegółowych danych warto ść wska źnika dla miasta została u średniona (niemo żliwa jest zatem analiza przestrzenna zjawiska), natomiast w przypadku wiejskiej cz ęś ci gminy niskim poziomem kapitału społecznego cechuje się wi ększo ść wsi, jak np. Drogoszewo, Fidest, Lucynów, Łosinno, Skuszew i Tumanek (ryc. 6).

POZIOM KAPITAŁU Leszczydół SPOŁECZNEGO Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki bardzo wysoki

Leszczydół Natalin wysoki Łosinno Stary średni

Olszanka niski Wyszków Sitno Rybienko bardzo niski Stare Rybienko ń Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie czyk Świniotop Organizacje Tulewo Górne Rybno pozarz ądowe ogółem Drogoszewo 5 Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest 3 1 Gulczewo Deskurów Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 6. Poziom kapitału społecznego w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Poziom aktywno ści społecznej

W przypadku gminy Wyszków równie niekorzystnie przedstawia si ę sytuacja z poziomem aktywno ści społecznej mieszka ńców. Wpływa na to do ść niska frekwencja w wyborach parlamentarnych w 2015 r., która wyniosła 50,7% 12 . Co ciekawe frekwencja w czasie wyborów była zdecydowanie wy ższa na terenie miasta Wyszków (53,1%) ni ż na obszarach wiejskich gminy

11Warto ść wska źnika dla województwa mazowieckiego wyniosła 2,7. 12 Średnia frekwencja dla województwa mazowieckiego wyniósł 58,7%

(45,4%). Na terenie miasta Wyszków niska frekwencja (45,8%) wyborcza wyst ąpiła tylko w jednym okr ęgu wyborczym (OKW nr 5 mieszcz ącym si ę w Przedszkolu nr 9 przy ul. Pułtuskiej), obejmuj ącym m.in. ulice: Leszczynow ą, Le śną, Prost ą, Przemysłow ą, Sosnow ą, Wło ścia ńsk ą i Wspóln ą. W ramach analizowanego zjawiska nie zarejestrowano natomiast jednostek terytorialnych (ulic) charakteryzuj ących si ę bardzo niekorzystnymi warto ściami wska źnika (tab. 14). W wiejskiej cz ęś ci gminy frekwencja wyborcza była znacznie ni ższa. W wi ększo ści miejscowo ści wiejskich w gminie nie przekroczyła ona 47%, miejscowo ści te cechuj ą si ę niskim lub bardzo niskim poziomem aktywno ści społecznej (ryc. 7). Bardzo niska frekwencja wyborcza (30,1%) wyst ąpiła we wsi Tumanek, natomiast w wielu miejscowo ściach gminy (np. Leszczydół Stary, Leszczydół-Działki, Leszczydół-Podwiel ątki czy Łosinno) nie przekroczyła 45%.

Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki

Leszczydół Natalin Łosinno Stary

POZIOM AKTYWNO ŚCI Olszanka Wyszków SPOŁECZNEJ Sitno Rybienko Stare Rybienko bardzo wysoki ń Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie czyk Świniotop wysoki Tulewo Górne Rybno Drogoszewo średni Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest niski

Gulczewo Deskurów bardzo niski Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 7. Poziom aktywno ści społecznej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 14. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu aktywno ści społecznej

Warto ści Ulice niekorzystne Leszczynowa, Le śna, Prosta, Przemysłowa, Sosnowa, Wło ścia ńska, Wspólna Źródło: opracowanie własne

Poziom kapitału ludzkiego

O dobrej sytuacji społecznej gminy Wyszków świadczy m.in. wysoki poziom kapitału ludzkiego. Gmina cechuje si ę niskim udziałem ludno ści w wieku poprodukcyjnym (12,3%) 13 . Nieco wy ższym poziomem kapitału ludzkiego cechuj ą si ę obszary wiejskie gminy (12,0%), natomiast w mie ście wska źnik ten w latach 2013-15 r. wynosił średnio 12,4%. Na terenie Wyszkowa bardzo wysokim udziałem ludno ści w wieku poprodukcyjnym (powy żej 25,0%) charakteryzuj ą si ę ulice: Browarna, Jordanowska, Komunalna, Kazimierza Skar żyńskiego i św. Idziego (tab. 15), natomiast niskim poziomem kapitału ludzkiego (powy żej 15,5%) cechuj ą si ę np. ulice: I Armii Wojska Polskiego, Dworcowa, Prosta, Generała Józefa Sowi ńskiego, Stra żacka, Warszawska czy al. Wolno ści. Znacznie bardziej korzystna sytuacja w zakresie poziomu kapitału ludzkiego wyst ępuje natomiast w wiejskiej cz ęś ci gminy Wyszków. Spo śród miejscowo ści wiejskich w gminie relatywnie wysokim lub bardzo wysokim udziałem ludno ści w wieku poprodukcyjnym cechuj ą si ę głównie wsie poło żone we wschodniej cz ęś ci gminy (ryc. 8), czyli Kamie ńczyk, Świniotop i Puste Ł ąki, a z pozostałych miejscowo ści wie ś Leszczydół-Pustki.

POZIOM KAPITAŁU Leszczydół LUDZKIEGO Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki bardzo wysoki

Leszczydół Natalin wysoki Łosinno Stary średni

Olszanka niski Wyszków Sitno Rybienko bardzo niski Stare Rybienko ń Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie czyk Ludno ść w wieku Świniotop poprodukcyjnym Tulewo Górne Rybno ogółem Drogoszewo 158 Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest 79 12 Gulczewo Deskurów Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 8. Poziom kapitału ludzkiego w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

13Wska źnik ten dla województwa mazowieckiego wyniósł 19,5% ( średnia dla lat 2013-15).

Tab. 15. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu kapitału ludzkiego

Warto ści Ulice niekorzystne I Armii Wojska Polskiego, Stefana Batorego, Dworcowa, Klonowa, Mikołaja Kopernika, Ignacego Krasickiego, Letnia, Mazowiecka, Adama Mickiewicza, Stanisława Moniuszki, Obwodowa, Ignacego Jana Paderewskiego, Partyzantów, Powsta ńców, Prosta, Przelotowa, Generała Kazimierza Pułaskiego, Henryka Sienkiewicza, Generała Józefa Sowi ńskiego, Spokojna, Stra żacka, Warszawska, Wierzbowa, Wi śniowa, al. Wolno ści, Zapole, Zielona, Stefana Żeromskiego bardzo niekorzystne Browarna, Jordanowska, Komunalna, Kazimierza Skar żyńskiego, św. Idziego Źródło: opracowanie własne

2.3.2. Sfera gospodarcza

Poziom przedsi ębiorczo ści

Gmina Wyszków charakteryzuje si ę do ść wysokim poziomem przedsi ębiorczo ści, o czym świadczy znaczna liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców (78,6) 14 . Sytuacja gminy w zakresie poziomu przedsi ębiorczo ści jest jednak bardzo zró żnicowana i to zarówno w układzie miasto – obszary wiejskie, jak i w obr ębie poszczególnych cz ęś ci gminy. Miasto Wyszków cechuje si ę du żo wy ższym poziomem przedsi ębiorczo ści ni ż miejscowo ści wiejskie w gminie (warto ść wska źnika wynosi odpowiednio 89,0 dla miasta i 55,5 dla wiejskiej cz ęś ci gminy), co wynika z pełnienia przez miasto okre ślnych funkcji oraz jego rangi w systemie osadniczym (jako o środka powiatowego). Zró żnicowanie przestrzenne warto ści wska źnika w przestrzeni miasta Wyszków wynika z kolei z nierównomiernego rozmieszczenia podmiotów gospodarczych na jego terenie. Niskim i bardzo niskim poziomem przedsi ębiorczo ści cechuj ą si ę w szczególno ści krótkie ulice, zamieszkałe przez niewielk ą liczb ę ludno ści, które pełni ą głównie funkcje mieszkaniowe – st ąd brak lub nieznaczna liczba podmiotów gospodarczych (tab. 16). Z bardziej znacz ących ulic niskim poziomem przedsi ębiorczo ści charakteryzuj ą si ę ulice: Białostocka, Boj. o Wolno ść i Demokracj ę, Kolonijna, Ignacego Krasickiego, Robotnicza, Ł ączna, Gen. Władysława Sikorskiego i Sosnowa. Spo śród miejscowo ści wiejskich w gminie Wyszków bardzo niskim poziomem przedsi ębiorczo ści (poni żej 40,0 podmiotów na 1000 mieszka ńców)

14Wg danych GUS poziom przedsi ębiorczo ści w gminie Wyszków wyniósł w 2015 r. 105,1, podczas gdy w województwie mazowieckim średnio 143,2. Warto ść wska źnika dla województwa mazowieckiego jest jednak zawyżona przez Warszaw ę. Średnia warto ść dla Polski wynosi 108,9, co potwierdza do ść wysoki poziom przedsi ębiorczo ści w gminie.

30 cechuj ą si ę wsie (ryc. 9): Leszczydół-Działki, Leszczydół-Pustki, Łosinno, Olszanka, Sitno i Tulewo. Tab. 16. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu przedsi ębiorczo ści

Warto ści Ulice niekorzystne Generała Władysława Andersa, Białostocka, Boj. o Wolno ść i Demokracj ę, Bohaterów Armii Krajowej, Chmielna, Dolna, Jarz ębinowa, Jordanowska, Kolejowa, Kolonijna, Mikołaja Kopernika, Ignacego Krasickiego, Latoszek, Ł ączna, Modrzewiowa, Osiedlowa, Pałacowa, Polna, Robotnicza, Gen. Władysława Sikorskiego, Sosnowa, Spokojna, Wierzbowa, Wi śniowa, Wło ścia ńska, Wolno ści bardzo niekorzystne Bławatkowa, Jagodowa, ks. Jerzego Popiełuszki, Leszczynowa, Łab ędzia, Nadgórska, Adama Mickiewicza, Emilii Orzeszkowej, Pla żowa, Poziomkowa, Przechodnia, Pszeniczna, Mikołaja Reja, Rumiankowa, Słonecznikowa, Stawowa, św. Jana, Wiklinowa Źródło: opracowanie własne

POZIOM PRZEDSI ĘBIORCZO ŚCI Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny bardzo wysoki -Podwiel ątki -Pustki wysoki

Leszczydół Natalin średni Łosinno Stary niski

Olszanka bardzo niski Wyszków Sitno Rybienko Stare Rybienko Kamie ńczyk Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Świniotop Podmioty gospodarcze Tulewo Górne Rybno ogółem Drogoszewo 75 Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest 38 4 Gulczewo Deskurów Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 9. Poziom przedsi ębiorczo ści w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Poziom kondycji przedsi ębiorstw

O korzystnej sytuacji gospodarczej gminy Wyszków świadczy równie ż do ść wysoki poziom kondycji przedsi ębiorstw. W latach 2014-2015 liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy wzrosła o 6,0%. Co ciekawe wzrost liczby podmiotów gospodarczych był nieco wy ższy w wiejskiej cz ęś ci gminy ni ż na terenie miasta Wyszków (wyniósł on odpowiednio 5,3% w mie ście i 8,9% na obszarach wiejskich). Spo śród miejscowo ści wiejskich w gminie spadek 31 liczby podmiotów gospodarczych wyst ąpił jedynie we wsiach: Leszczydół-Nowiny i Kamie ńczyk (ryc. 10). Z kolei na terenie miasta Wyszków sytuacja w zakresie poziomu przedsi ębiorczo ści jest jeszcze bardziej zło żona. Na wielu ulicach wyst ąpił spadek liczby podmiotów gospodarczych (tab. 17), a na niektórych (Białostocka, Jagiello ńska, Mikołaja Kopernika, Gen. Wincentego Kowalskiego, Ł ączna, Ruczajowa, Jana Sobieskiego, Warszawska, Wierzbowa) spadek wynosił nawet ponad 50%.

Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki

Leszczydół Natalin Łosinno Stary POZIOM KONDYCJI Olszanka Wyszków PRZEDSI ĘBIORSTW Sitno Rybienko Stare Rybienko bardzo wysoki Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie ńczyk Świniotop wysoki Tulewo Górne Rybno Drogoszewo średni Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest niski

Gulczewo Deskurów bardzo niski Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 10. Poziom kondycji przedsi ębiorstw w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 17. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu kondycji przedsi ębiorstw Warto ści Ulice niekorzystne Bławatkowa, Boczna, Władysława Broniewskiego, Centralna, Cicha, Jagodowa, Jeziorna, Jana Kochanowskiego, Janusza Korczaka, ks. Jerzego Popiełuszki, Leszczynowa, Letniskowa, Le śna, Łab ędzia, Adama Mickiewicza, Nadgórska, Stefana Okrzei, Orzeszkowej, Piaskowa, Pla żowa, Poziomkowa, Prosta, Przechodnia, Pszeniczna, Radosna, Mikołaja Reja, Rumiankowa, Ireneusza Składanowskiego, Słonecznikowa, Juliusza Słowackiego, Sosnowa, Stanisława Staszica, Stawowa, Szkolna, św. Jana, W ąska, Wiklinowa, Zakolejowa bardzo Białostocka, Jagiello ńska, Mikołaja Kopernika, Gen. Wincentego Kowalskiego, Ł ączna, niekorzystne Ruczajowa, Jana Sobieskiego, Warszawska, Wierzbowa Źródło: opracowanie własne

Blisko połowa firm funkcjonuj ących w Wyszkowie tj. 47,3% ma zasi ęg ponad lokalny, w tym teren województwa 19,9% ankietowanych firm. Zasi ęg krajowy –21,9%, zagraniczny – 5,5% firm. Zasi ęg lokalny głównego rynku działalno ści (miasto i okolice) ma 52,7% firm. Spo śród badanych firm w Wyszkowie rozwój i poszerzenie działalno ści planuje w ci ągu najbli ższego roku 21,3% firm, a zmian ę profilu 5,3% firm. Nie planuje zmian profilu działania 62,8% firm, a brak zdecydowania w tym zakresie podało10,6% firm. Wzrost zatrudnienia 32 w najbli ższym roku planuje 17,5% firm w Wyszkowie ( Gminna Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020 ).

2.3.3. Sfera środowiskowa

Sfer ę środowiskow ą mo żna scharakteryzowa ć u żywaj ąc ró żnorodnych zjawisk, w szczególno ści wyra żaj ąc poziom jako ści środowiska czy te ż poziom zagro żenia odpadami uci ąż liwymi. Ze wzgl ędu za ograniczone zasoby danych statystycznych w dokumencie wykorzystano 3 reprezentatywne mierniki, słu żą ce opisowi sfery środowiskowej (tab. 1). Gmina Wyszków cechuje si ę zró żnicowan ą sytuacj ą w zakresie jako ści środowiska. Na stan aerosanitarny gminy rzutuje emisja z zakładów przemysłowych, ruch komunikacyjny (gdzie ze spalania paliw płynnych i gazowych uwalniane s ą zanieczyszczenia gazowe i pyłowe. Główne zanieczyszczenia to: w ęglowodory, tlenki azotu, tlenek w ęgla, pyły, zwi ązki ołowiu, tlenki siarki), ewentualne emisje zanieczyszcze ń z terenów s ąsiednich oraz niskie emitory okolicznych palenisk domowych w których nadal głównym źródłem energii cieplnej jest w ęgiel, drewno, a cz ęsto nawet palne odpady. W zale żno ści od chwilowych i lokalnych warunków meteorologicznych mo żna zaobserwowa ć pogorszenie b ądź popraw ę warunków aerosanitarnych w gminie. Emisja ze źródeł liniowych, czyli zwi ązana z komunikacj ą wraz z post ępuj ącym zwi ększaniem si ę ilo ści pojazdów, wykazuje tendencj ę wzrostow ą. Liniowymi źródłami zanieczyszczenia powietrza s ą szlaki komunikacyjne o znacznym nat ęż eniu ruchu. Z powodu transportu tranzytowego ruch kołowy na terenie gminy jest bardzo du ży. Najwi ększy zasi ęg uci ąż liwo ści (do 100 m) i negatywne oddziaływanie w postaci hałasu i zanieczyszcze ń komunikacyjnych, b ędą wyst ępowały wzdłu ż dróg krajowych nr 8, 62 i wojewódzkiej 618. Okresowe uci ąż liwo ści wywołane skumulowan ą emisj ą z terenów s ąsiednich oraz z palenisk gospodarstw domowych i pogorszenie standardów aerosanitamych mog ą wyst ąpi ć w rejonach mało otwartych na przewietrzanie, w sytuacji niekorzystnych warunków pogodowych (słabe wiatry lub cisze, inwersje termiczne) ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ).

Według Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla gminy Wyszków zanieczyszczenia atmosfery w gminie, zwi ązane z działalno ści ą człowieka, obejmuj ą kilka typów źródeł: 1. Źródła ciepła indywidualnej i wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej Zanieczyszczenia s ą wprowadzane do powietrza głównie w wyniku spalania niskiej jako ści paliwa, w tym tak że odpadów, w paleniskach domowych, cz ęsto o niskiej sprawno ści. Emisji ze źródeł indywidualnych (tzw. niska emisja) charakteryzuje si ę wprowadzaniem do powietrza niewielkich ilo ści substancji z bardzo licznych źródeł (w du żej mierze w ęglowych) o niewielkiej wysoko ści. Emisja niska jest niezwykle uci ąż liwa, poniewa ż cz ęsto wyst ępuje gromadzenie si ę zanieczyszcze ń wokół miejsca powstania, a s ą to zazwyczaj obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej. Substancje zawarte w emitowanych do powietrza spalinach (tlenki w ęgla, siarki i azotu, zwi ązki chloru, fluoru i metali ci ęż kich oraz pyły wraz z smołowymi aerozolami) s ą odpowiedzialne za liczne przypadki schorze ń. Wpływ źródeł niskiej emisji na organizm ludzki mo że powodowa ć choroby układu kr ąż enia wywołane niedotlenieniem, zmniejszenie odporności układu oddechowego i zwi ększona jego zachorowalno ść , alergie, bóle głowy, bezsenno ść , ryzyko nowotworów. Na otoczenie wpływa natomiast poprzez wtórne zanieczyszczenie gleby, niszczenie ro ślinności, zwi ększenie ilo ści truj ących substancji w warzywach i owocach, niszczenie warstw zewn ętrznych budynków. Na obszarze miasta Wyszków zaopatrzenie w energi ę ciepln ą, poza ogrzewaniem indywidualnym, realizowane jest przede wszystkim przez miejsk ą sie ć ciepłownicz ą zasilan ą przez PEC Sp. z o.o. w Wyszkowie. Czynnikiem negatywnym jest stosowanie paliwa stałego jako źródła energii (niekorzystny wpływ na stan aerosanitarny miasta i mała efektywno ść ), chocia ż, dzi ęki stosowaniu sprawnych systemów redukcji zanieczyszcze ń, energetyczne spalanie paliw w kotłowni miejskiej nie jest problemem dominuj ącym w odniesieniu do poziomu st ęż eń zanieczyszcze ń.Na obszarach wiejskich mieszka ńcy zaopatruj ą si ę w ciepło z indywidualnych źródeł, wykorzystuj ąc ró żnego typu paliwa. 2. Źródła energetyczne Emisja zanieczyszcze ń ze źródeł energetycznych nale żą cych do PEC Sp. z o.o. w Wyszkowie jest znaczna. Emitory energetyczne (zawodowe) charakteryzuj ą si ę jednak du żą wysoko ści ą, z czym zwi ązane jest rozprzestrzenianie i transport zanieczyszcze ń na znaczne odległo ści (emisja pyłu, tlenków siarki, tlenków azotu, tlenków w ęgla). W energetyce zawodowej (w du żych i średnich elektrociepłowniach i elektrowniach), gdzie spalanie odbywa si ę w bardzo wysokich

34 temperaturach, a sprawno ść urz ądze ń redukuj ących emisj ę pyłów dochodzi do 99% emisja pyłów oraz benzo(a)pirenu niesionego w pyle jest minimalna. 3. Źródła emisji obiektów przemysłowych Na przestrzeni kilkunastu lat obserwuje si ę wyra źny spadek wielko ści emisji substancji ze źródeł przemysłowych, znaczny wpływ na to ma stosowanie nowoczesnych systemów redukcji zanieczyszcze ń oraz zmiany technologii produkcji. Ponadto parametry najwi ększych źródeł emisji (znaczne wysoko ści kominów) powoduj ą, że zanieczyszczenia s ą transportowane na znaczne odległo ści od źródeł i nie wpływaj ą na pogorszenie si ę jako ści powietrza w ich bezpo średnim sąsiedztwie. Najwi ększym emitentem zanieczyszcze ń jest Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Wyszkowie. 4. Komunikacja Źródłem zanieczyszcze ń komunikacyjnych jest przede wszystkim eksploatacja dróg kołowych, w tym tranzytowych (krajowych nr 8 i nr 62 oraz wojewódzkiej nr 618) oraz pozostałej sieci dróg w mie ście i linii kolejowej. Znaczny wpływ na stan aerosanitarny gminy ma komunikacja samochodowa. Jej uci ąż liwo ść zwi ązana jest przede wszystkim z nat ęż eniem ruchu pojazdów, zwłaszcza w mie ście Wyszków, ich charakterem (pojazdy osobowe, ci ęż arowe, autobusy) oraz z charakterem przejazdów. Źródłem szkodliwych substancji wprowadzanych do powietrza jest spalanie paliw w silnikach, wtórny unos pyłu w wyniku ruchu pojazdów oraz ścieranie si ę okładzin hamulcowych, opon i powierzchni jezdni w wyniku tarcia. Skład (w ęglowodory, tlenek węgla, pyły, zwi ązki ołowiu, tlenki azotu, tlenki siarki) oraz ilo ść emitowanych zanieczyszcze ń zale żą mi ędzy innymi od stanu technicznego pojazdów, pr ędko ści i płynno ści ruchu. Najwi ększe nat ęż enie ruchu kołowego wyst ępuje wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych przechodz ących przez obszar gminy, tzn. drogi ekspresowej S8, drogi krajowej DK62 i drogi wojewódzkiej DW618, które krzy żuj ą si ę na terenie miasta. Droga ekspresowa S8 przechodzi w s ąsiedztwie wsi Deskurów, Lucynów, Tumanek, Skuszew i Natalin oraz przez wschodni ą cz ęść miasta Wyszków. Droga krajowa DK62 przechodzi przez wsie: Kr ęgi Nowe, Rybienko Nowe, Skuszew i Puste Ł ąki, a w granicach miasta prowadzi ulicami: Serock ą, Tadeusza Ko ściuszki, i Warszawsk ą. Droga wojewódzka DW618 przechodzi przez wie ś Łosinno, a w granicach miasta Wyszków prowadzi ulicami: Pułtusk ą i Generała Józefa Sowi ńskiego. Wi ększe nat ęż enie ruchu kołowego wyst ępuje te ż na innych ulicach miasta (3 Maja, Białostocka, Ignacego Daszy ńskiego, Graficzna, Le śna, Aleja Marszałka J. Piłsudskiego, Henryka

Sienkiewicza, al. Wolno ści, Zakr ęzie), które stanowi ą główne osie komunikacyjne w poszczególnych cz ęś ciach Wyszkowa. Na pozostałych ulicach miasta i w pozostałych wsiach gminy nat ęż enie ruchu kołowego jest znacznie mniejsze. Udział transportu ci ęż kiego w ogólnej liczbie pojazdów w mie ście wynosi 30% na drodze DK62, na obwodnicy S8 kształtuje si ę w granicach 13-17%, na drodze DW618 wynosi 10%.

5. Inne źródła emisji Pozostałe źródła emisji obejmuj ą: emisj ę niezorganizowan ą pyłu z terenów pozbawionych ro ślinno ści i z terenów o utwardzonej nawierzchni, emisj ę odorów z oczyszczalni ścieków w Rybienku Starym oraz napływ mas zanieczyszczonego powietrza spoza terenu miasta, zgodnie z dominuj ącym kierunkiem wiatru, w tym tak że napływ zanieczyszcze ń z terenu aglomeracji warszawskiej. Na poziom zagro żenia odpadami uci ąż liwymi w przypadku gminy Wyszków składa si ę du ża liczba obiektów budowlanych pokrytych/izolowanych azbestem na 100 mieszka ńców (12,8) i do ść znaczna liczba dzikich wysypisk śmieci (na terenie gminy identyfikowanych jest średnio 10 dzikich wysypisk rocznie). Dzikie wysypiska na terenie gminy najcz ęś ciej spotykane s ą na terenie wsi: Fidest, Kamie ńczyk i Rybienko Nowe, natomiast na terenie Wyszkowa na ulicach: Akacjowej, Kameralnej, ks. Jerzego Popiełuszki, Jana Matejki, Gen. Władysława Sikorskiego i Zielonej. Na terenie gminy nie s ą zlokalizowane czynne składowiska odpadów innych niż niebezpieczne (komunalne). W celu składowania odpadów komunalnych wytwarzanych przez mieszka ńców Gmina Wyszków korzysta z usług składowisk zewn ętrznych. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą nielegalne wysypiska odpadów, problemem s ą jednak wyrzucane przez mieszka ńców, na teren lasów, w wyrobiska i na nieu żytki odpady. Daje si ę zauwa żyć problem nielegalnego pozbywania si ę odpadów z gospodarstw domowych. Pomimo tego, że odpady te nie stanowi ą wi ększego zagro żenia dla środowiska i s ą systematycznie likwidowane znacz ąco wpływaj ą na obni żenie walorów estetycznych gminy. Oprócz dzikich składowisk odpadów na terenach wiejskich problemem jest spalanie odpadów w piecach centralnego ogrzewania. Głównie s ą to ró żnego rodzaju tworzywa sztuczne, folie, PET, opakowania papierowe itp. Jest to bardzo niekorzystne zjawisko powoduj ące znaczne pogorszenie si ę stanu aerosanitarnego na danym terenie ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ).

Liczba obiektów budowlanych pokrytych/izolowanych azbestem na 100 mieszka ńców jest znacznie ni ższa na terenie miasta ni ż w wiejskiej cz ęś ci gminy (warto ść wska źnika wynosi odpowiednio 3,7 dla miasta i 33,1 dla terenów wiejskich). Szczególnie niekorzystna sytuacja w tym zakresie (powy żej 40 obiektów) wyst ępuje we wsiach: Deskurów, Gulczewo, Kamie ńczyk, Olszanka, Leszczydół-Działki, Leszczydół-Podwiel ątki, Leszczydół-Pustki, Łosinno, Puste Ł ąki, Sitno, Ślubów i Świniotop, a na terenie miasta na ulicach: Komunalnej, Nadgórskiej i św. Idziego. Do podstawowych zagro żeń jako ści wód powierzchniowych na terenie gminy nale żą (Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ): • nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa, oparta przede wszystkim na nieszczelnych szambach, z których, poprzez piaszczysto- żwirowe gleby, dostaj ą si ę do wód substancje biogenne, • procesy mineralizacji gleb murszowych i torfowych, prowadz ące do uwalniania do wód wielu składników mineralnych, w tym substancji biogennych i selenu, • wypas bydła na pastwiskach, poło żonych w wi ększo ści w pobli żu cieków • nawo żenie u żytków rolnych nawozami mineralnymi i organicznymi. Nieracjonalna gospodarka zasobami wodnymi oraz wykorzystywanie cieków wodnych jako odbiorników ścieków powoduje, że wody powierzchniowe s ą najsilniej przekształconym i zdegradowanym elementem środowiska naturalnego. Rzeka Bug, według danych Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, nale ży do najbardziej zanieczyszczonych rzek na terenie województwa mazowieckiego ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ). Na terenie miasta i gminy Wyszków prowadzono badania w ramach monitoringu jako ści wód podziemnych w roku 2012, w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym. W badanym otworze stwierdzono wod ę II klasy jako ści - wody dobrej jako ści, w których warto ści elementów fizykochemicznych s ą podwy ższone w wyniku naturalnych procesów zachodz ących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalno ści człowieka Na terenie gminy Wyszków źródłem zanieczyszczenia wód gruntowych oraz podziemnych mog ą by ć: depozycja zanieczyszcze ń z powietrza na powierzchni terenu oraz naturalne procesy biologiczno-chemiczne, zachodz ące w powierzchniowej warstwie profilu glebowego. Ponadto zagro żeniem s ą przekształcenia powierzchni terenu i niekontrolowana produkcja rolnicza i hodowlana. Nale ży pami ęta ć, że jako ść wód gruntowych, a przez to po średnio poziomów podziemnych, mo że by ć zagro żona poprzez: • nieprawidłow ą gospodark ę wodno-ściekow ą, 37

• braki w sieci kanalizacyjnej, • niezabezpieczone studnie kopane, • nieszczelne zbiorniki bezodpływowe, • składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych niezabezpieczone przed przesi ąkami lub urz ądzane nielegalnie, • spływy powierzchniowe z tras komunikacyjnych i z dróg zawieraj ące m.in. zwi ązki ropopochodne, chlorki, metale ci ęż kie ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ).

2.3.4. Sfera przestrzenno-funkcjonalna

Rozwój sfery przestrzenno-funkcjonalnej jest zagadnieniem zło żonym, które mo żna wyrazi ć za pomoc ą ró żnorodnych zjawisk m.in. poziomu infrastruktury techniczno-społecznej, poziomu dost ępu do usług podstawowych i komunikacji, poziomu dost ępu do terenów rekreacyjnych i terenów zielonych, poziomu stanu technicznego obiektów budowlanych, poziomu dziedzictwa kulturowego. Wobec ograniczonych zasobów statystyki publicznej, w analizie do charakterystyki sfery przestrzenno-funkcjonalnej u żyto ł ącznie 6 wska źników (tab. 1). W gminie wska źnik długo ści sieci gazowej w stosunku do liczby ludno ści wynosi średnio 4,5 m na mieszka ńca, przy czym na terenie miasta jego warto ść wynosi 4,9 m, a w wiejskiej cz ęś ci gminy 3,4 m. Na taki stan wpływa brak sieci gazowej na niektórych ulicach Wyszkowa (Fryderyka Chopina, Jana Pawła II, Komunalna, Konwaliowa, Gen. Wincentego Kowalskiego, Leszczynowa, Nadgórska, Elizy Orzeszkowej, Perłowa, Pla żowa, Przechodnia, Mikołaja Reja, Sasankowa, Sosnowa, Szkolna, św. Idziego, Wło ścia ńska czy ppor. Antoniego Wołowskiego), a tak że w ponad połowie miejscowo ści wiejskich na terenie gminy (Fidest, Gulczewo, Kamie ńczyk, Kr ęgi Nowe, Leszczydół Stary, Leszczydół-Działki, Leszczydół-Podwiel ątki, Leszczydół-Pustki, Łosinno, Olszanka, Puste Ł ąki, Sitno, Ślubów, Świniotop i Tulewo Górne). Ponadto w wielu cz ęś ciach gminy stopie ń gazyfikacji jest bardzo niski (poni żej 2,5 m na mieszka ńca). Zabezpieczenie potrzeb cieplnych w gospodarce komunalnej (ogrzewanie budynków, ciepła woda u żytkowa) zapewniaj ą: ciepłownia miejska (tereny miasta Wyszkowa) oraz indywidualne systemy grzewcze na pozostałych terenach gminy ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ).

System zaopatrzenia w wod ę miasta i gminy Wyszków oparty jest o wodoci ąg miejski. Dodatkowymi źródłami wody s ą nieliczne studnie wiercone na terenie zakładów produkcyjnych, płytkie studnie wiercone oraz studnie kopane, zlokalizowane w obr ębie poszczególnych gospodarstw. W przypadku wi ększo ści uj ęć warstwa wodono śna pokryta jest nadkładem utworów nieprzepuszczalnych (gliny), a wi ęc izolowana od ujemnych wpływów z powierzchni terenu Miasto i gmina Wyszków zaopatrywane s ą w wod ę z uj ęcia miejskiego nale żą cego do Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji w Wyszkowie. Ujmowane studniami gł ębinowymi wody pochodz ą z naturalnych zasobów podziemnych. Posiadaj ą one stabiln ą jako ść pod wzgl ędem bakteriologicznym. Charakteryzuj ą si ę jednak podwy ższona barw ą, m ętno ści ą oraz nadmiern ą ilo ści ą zwi ązków żelaza i manganu. Woda jest uzdatniana na stacji uzdatniania wody w Wyszkowie ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ). Odprowadzanie ścieków na terenie miasta Wyszków oraz wsi: Leszczydół Nowiny, Rybienko Nowe, Rybienko Stare, Tulewo Górne, Skuszew, Rybno Drogoszewo (1 ulica) odbywa si ę w sposób zorganizowany, tj. przy pomocy miejskiej sieci kanalizacyjnej. Ścieki sanitarne z pozostałych terenów gminy Wyszków odprowadzane s ą do szczelnych przydomowych osadników gnilnych (szamb), sk ąd okresowo usuwane s ą przy pomocy wozów asenizacyjnych i wywo żone do najbli ższego punktu zlewczego oczyszczalni ścieków. Ścieki z terenu miasta Wyszków odprowadzane s ą systemem kanalizacji rozdzielczej, sanitarnej i deszczowej ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ). W gminie Wyszków długo ść chodników na 1000 mieszka ńców wynosi 1,55 km, a wska źnik dotycz ący o świetlenia ulicznego na 100 mieszka ńców zarejestrował warto ść 15,2 lamp). Warto ści te nie obrazuj ą jednak znacznego zró żnicowania przestrzennego warto ści obu wska źników, bowiem na wielu obszarach gminy Wyszków brak jest zarówno chodników, jak i o świetlenia ulicznego. Na terenie miasta s ą to ulice: Bankowa, Fryderyka Chopina, Teofila Lenartowicza, Ł ączna, Słoneczna, św. Idziego, św. Jana, Wiklinowa, Zaciszna oraz Złotych Kłosów. Problem braku chodników dotyczy w wi ększym stopniu wiejskiej cz ęś ci gminy (warto ść wska źnika wynosi odpowiednio 1,7 dla miasta i 1,2 dla obszarów wiejskich), natomiast brak oświetlenia ulicznego peryferyjnych ulic miasta Wyszków. Układ ulic miejskich obsługuj ących centralne rejony miasta, wa żniejsze ulice na terenie gminy posiadaj ą nawierzchnie utwardzone. Niestety nie wszystkie drogi na terenie gminy posiadaj ą dostosowane parametry techniczne do normatywu szeroko ści i korony drogi. Zasadniczym problemem wszystkich dróg jest ich niedostateczna no śno ść oraz zły stan

39 nawierzchni lub podbudowy, wymagaj ący ci ągłej modernizacji. Rozwi ązania wymaga równie ż problem komunikacji rowerowej głównie w relacjach dojazdów do pracy, szkoły oraz turystyki rowerowej ( Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 ). Gmina Wyszków cechuje si ę ponadto do ść niskim poziomem dost ępu do terenów rekreacyjnych i terenów zielonych i to mimo i ż powierzchnia terenów zielonych na 1000 mieszka ńców w gminie wynosi 4,1 ha na 1000 mieszka ńców. Jednak wi ększo ść ulic miasta i wi ększo ść miejscowo ści wiejskich w gminie nie ma lub ma ograniczony dost ęp do terenów zielonych i terenów rekreacji. Sytuacj ę w tym zakresie nieznacznie poprawia do ść wysoki poziom lesisto ści gminy (29%). Ze zwartymi kompleksami le śnymi s ąsiaduj ą wsie: Natalin, Leszczydół-Nowiny, Leszczydół-Pustki w północnej cz ęś ci gminy, Ślubów, Fidest, Lucynów, Lucynów Du ży, Tumanek, Deskurów, Drogoszewo, Skuszew, Kamie ńczyk, Puste Ł ąki i Świniotop w południowej cz ęś ci gminy. Du żo terenów zielonych wyst ępuje równie ż w południowej cz ęś ci miasta (Rybienko Le śne i Rybienko Łochowskie). Gmina Wyszków cechuje si ę do ść wysokim poziomem stanu technicznego obiektów budowlanych, na co wpływa nieznaczna liczba mieszkań socjalnych i komunalnych na terenie gminy (357), przy czym wi ększo ść z nich koncentruje si ę na kilku ulicach w granicach miasta Wyszków (3 Maja, Tadeusza Ko ściuszki, Ł ączna, Prosta, Serocka, Gen. Władysława Sikorskiego i Generała Józefa Sowi ńskiego). Gmina Wyszków charakteryzuje si ę do ść niskim poziomem dziedzictwa kulturowego. Na terenie gminy znajduj ą si ę jedynie 264 obiekty zabytkowe, przy czym wi ększo ść z nich zlokalizowana jest w miejscowo ściach wiejskich (219, czyli 83,0%). Najwi ększe skupiska obiektów zabytkowych znajduj ą si ę we wsiach: Deskurów, Gulczewo i Kamie ńczyk. Ponadto do ść wysokim poziomem dziedzictwa kulturowego cechuj ą si ę wsie: Drogoszewo, Olszanka, Skuszew i Ślubów. Na terenie miasta Wyszków wi ększo ść obiektów zabytkowych poło żona jest przy ulicach: 3 Maja, Białostockiej, Latoszek, Ogrodowej, Pułtuskiej i al. Wolno ści. W dodatku stan zachowania obiektów zabytkowych w gminie Wyszków pozostawia wiele do życzenia. Oprócz zabytków od lat b ędących pod opiek ą konserwatora , na ochron ę zasługuj ą cenne zespoły urbanistyczne, które do tej pory nie były uwzgl ędnione jako posiadaj ące warto ść historyczn ą (Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wyszków ).

2.4. Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych w gminie

Główne problemy rozwojowe wskazane w Programie Rozwoju Gminy Wyszków na lata 2016-2020 to: 1. W okresie, który obejmuje program, przewidywane jest utrzymywanie si ę liczby mieszka ńców Wyszkowa na stabilnym poziomie. Proces ten b ędzie jednak szedł w parze z do ść niekorzystn ą zmian ą struktury wiekowej ludno ści. Nast ąpi spadek udziału osób w wieku przedprodukcyjnym i proporcjonalny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. 2. Pomimo znacznych nakładów w ostatnich latach za du ży problem w rozwoju Gminy Wyszków nale ży uzna ć stan infrastruktury technicznej. Dotyczy to przede wszystkim infrastruktury drogowej i proekologicznej – cho ć stan tej infrastruktury uległ w ostatnich latach znacz ącej poprawie. Problemem s ą równie ż ograniczone zasoby energii elektrycznej dla potencjalnych odbiorców gospodarczych. Stan infrastruktury technicznej mo że stanowi ć barier ę w pozyskiwaniu niektórych rodzajów inwestycji zewn ętrznych a tak że ogranicza ć mo żliwo ść rozwoju budownictwa mieszkaniowego. 3. W Wyszkowie nadal odczuwalny jest brak przestrzeni miejskich słu żą cych integracji i rekreacji oraz koncentracji funkcji miejskich, w szczególno ści brak rynku oraz nie zagospodarowane centrum miasta. 4. Wyst ępowanie na obszarze miasta obszarów zdegradowanych wymagaj ących przywrócenia im odpowiednich standardów. Wśród słabych stron Gminy wskazanych w analizie SWOT zawartej w Programie Rozwoju Gminy Wyszków na lata 2016-2020 wymieniono z kolei: • Wci ąż zdecydowanie niewystarczaj ąco rozwini ęta infrastruktura techniczna, ze szczególnym uwzgl ędnieniem braków w sieci drogowej, kanalizacji sanitarnej - stanowi jedn ą z barier rozwoju gminy. • Ograniczona oferta jednolitych pod wzgl ędem prawa własno ści i uzbrojonych w infrastruktur ę techniczn ą stref inwestycji, tak budowlanych, jak i przemysłowo-gospodarczych.

• Niewystarczaj ąca liczba gruntów b ędących własno ści ą gminy, mog ących stanowi ć atrakcyjn ą ofert ę inwestycyjn ą. • Braki w układzie urbanistycznym, w szczególno ści nie ukształtowane centrum miasta, co ogranicza m.in. funkcje społeczne miasta. • Funkcjonuj ący w chwili obecnej układ komunikacyjny w mie ście, z jednej strony parali żuje okresowo ruch na drodze krajowej i w mie ście, z drugiej stanowi element zniech ęcaj ący do inwestowania. Istniej ący układ komunikacyjny dzieli miasto na cz ęś ci. • Wyst ępuj ące bezrobocie i du ża liczba mieszka ńców o niskich dochodach. • Brak mieszka ń socjalnych i niewystarczaj ące zasoby mieszka ń komunalnych. • Niewystarczaj ąca ilo ść miejsc pracy co zmusza mieszka ńców gminy do doje żdżania do Warszawy do pracy. • Niska świadomo ść ekologiczna społecze ństwa. • Znaczne zanieczyszczenie powietrza w mie ście. • Niewystarczaj ąca aktywno ść społeczna obywateli. • Zbyt mała ilo ść ogólnodost ępnej przestrzeni publicznej. • Niski poziom rozwoju niskotowarowego rozdrobnionego rolnictwa, • Słaba integracja społeczna i to żsamo ść lokalna – problem z budowaniem kapitału społecznego miasta. • Brak bezprzesiadkowego kolejowego pasa żerskiego poł ączenia z Warszaw ą. Główne zagro żenia rozwoju to m.in.: • Zmiana struktury demograficznej społecze ństwa – starzenie si ę społecze ństwa. • Emigracja i migracja do wi ększych miast młodych mieszka ńców – co zmniejsza potencjał osobowy gminy (głównie w wieku produkcyjnym). • Niekorzystne tendencje w zakresie zachowania młodzie ży – zwi ększone korzystanie przez młodzie ż z „u żywek”. • Szeroko rozumiane zagro żenie dysfunkcj ą podstawowej komórki społecznej (rodziny). W ramach prac nad Gminn ą Strategi ą Rozwi ązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020 przeprowadzono badania ankietowe w śród mieszka ńców gminy Wyszków. Jak wynika z analizy ankiet, do najwa żniejszych problemów społecznych rodzin widzianych oczami mieszka ńców Gminy Wyszków zalicza si ę bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, niepełnosprawno ść , przemoc w rodzinie, długotrwała choroba i bezradno ść w sprawach opieku ńczo –

42 wychowawczych. Dla potrzeb niniejszej strategii uwzgl ędniono skumulowane problemy społeczne, które s ą ze sob ą powi ązane np. ubóstwo i bezrobocie, długotrwała choroba i niepełnosprawność . Bezrobocie jest jednym z głównych problemów społecznych zarówno w skali kraju jak i w gminie. Bezrobocie jest jedn ą z przyczyn pogarszania si ę stanu rodziny. Długi okres pozostawania bez pracy w efekcie mo że powodowa ć problemy opieku ńczo-wychowawcze, rodzenie si ę przemocy, zanikanie autorytetu rodzicielskiego i prowadzi do ubóstwa. Istnieje tak że du że prawdopodobie ństwo przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorców osobowo ściowych, co w konsekwencji mo że doprowadzi ć do dziedziczenia status bezrobotnego. Kolejnym bardzo wa żnym problemem rodzin jest alkoholizm. Dostrzegane problemy społeczne wymagaj ą podejmowania wszechstronnych działa ń w celu przeciwdziałania sytuacjom krytycznym w życiu jednostek i zbiorowo ści, poprawy ich warunków bytowych oraz wyrównywania ró żnic socjalnych w wielu obszarach aktywno ści społecznej. Istniej ące problemy ochrony środowiska na terenie gminy Wyszków wymienione w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 to: • W zakresie ochrony wód powierzchniowych: - zanieczyszczenia pochodz ące spoza terenu gminy, brak dostatecznego skanalizowania gminy • W zakresie ochrony wód podziemnych: - indywidualne, niekontrolowane uj ęcia wód podziemnych, niewła ściwa gospodarka nawozowa w rolnictwie, niewła ściwe przechowywanie odchodów zwierz ęcych, nieszczelne szamba, dzikie wysypiska odpadów • W zakresie ochrony przed hałasem: - komunikacja kołowa i kolejowa • W zakresie ochrony powietrza: - napływ zanieczyszcze ń spoza terenu gminy, kotłownie indywidualne oparte o wysokoemisyjne paliwa (w ęgiel), niewielki udział w stosowanych paliwach paliw niskoemisyjnych tj. gazu, oleju opałowego, pellet itp., niski stopie ń wykorzystania odnawialnych źródeł energii, spalanie odpadów, głównie z tworzyw sztucznych w kotłowniach indywidualnych, wysoki poziom nat ęż enia ruchu samochodowego zwi ązanego z tranzytem, zanieczyszczenia przemysłowe. • W zakresie gospodarki odpadami: - niski poziom odzysku surowców wtórnych, dzikie wysypiska odpadów 43

• W zakresie ochrony przyrody: - niska świadomo ść ekologiczna społeczno ści gminy, brak aktualnej inwentaryzacji przyrodniczo cennych walorów środowiska i oceny ich warto ści przyrodniczej, niski poziom wiedzy nt. korytarzy ekologicznych w obszarze gminy. W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Wyszków na lata 2015-2018 wymieniono szereg działa ń maj ących poprawi ć sytuacj ę społeczno-gospodarcz ą w gminie. Zaliczono do nich m.in.: • budow ę zakładu przetwarzania odpadów komunalnych zlokalizowanego na działce o nr ew. 5586 w Wyszkowie. • rozbudow ę układu drogowego jest budowa i modernizacja dróg gminnych. W pierwszej kolejno ści nale ży zmodernizowa ć centrum Wyszkowa, tak by poprawi ć przejezdno ść , jako ść ci ągów pieszych i pieszo-rowerowych oraz podnie ść standard zieleni miejskiej. Nie mniej wa żne jest udro żnienie dzielnicy przemysłowej – tak, by nie wprowadza ć ci ęż kiego ruchu do centrum miasta. W tym celu niezb ędne jest zako ńczenie budowy obwodnicy śródmiejskiej i jak wspomniano wcze śniej rozpocz ęcie budowy obwodnicy północno-zachodniej. • modernizacja nawierzchni wszystkich głównych dróg gminnych polegaj ąca na zmianie nawierzchni z gruntowych na utwardzone (bitumiczne lub z kostki drogowej) – w szczególno ści z wykorzystaniem środków zewn ętrznych. W ramach prac nad Lokalnym Programem Rewitalizacji Gminy Wyszków zostały przeprowadzone konsultacje społeczne, w których mieszka ńcy zostali poproszeni o wskazanie głównym problemów społeczno-gospodarczych obszarów zwłaszcza rewitalizacji. W śród wymienianych problemów były: W zakresie sfery społecznej ‹ brak zaplecza edukacyjnego dla uczniów (zaj ęcia pozalekcyjne), brak form wsparcia dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, niedostateczna ilo ść miejsc integracji mieszka ńców, brak zorganizowanych zaj ęć dla dzieci i młodzie ży (np. siłownie), uzale żnienia ró żnego rodzaju, wyst ępowanie obszarów zagro żonych przest ępczo ści ą (ul. Serocka, wzdłu ż linii kolejowej, osiedla blokowe, tzw. dzielnica przemysłowa), problemy opieku ńczo- wychowawcze, niewystarczaj ący dost ęp do kultury, mała aktywno ść mieszka ńców, niedostateczna infrastruktura na potrzeby osób niepełnosprawnych i niewidomych, W zakresie sfery gospodarczej

‹ niedostatecznie zagospodarowana i wykorzystana tzw. dzielnica przemysłowa, brak zach ęt dla potencjalnych przedsi ębiorców, brak wykwalifikowanych kadr do pracy W zakresie sfery środowiskowej ‹ du że nat ęż enie ruchu kołowego, hałas i spaliny wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych, spalanie odpadów w piecach, dzikie wysypiska śmieci, niedobór terenów zielonych W zakresie sfery przestrzenno-funkcjonalnej ‹ brak zidentyfikowanego „centrum” miasta, zdewastowany dworzec kolejowy, brak ciekawego, rozbudowanego obiektu sportowego, brak terenów rekreacyjnych na terenie miasta, brak ście żek rowerowych, niedobór lub niskiej jako ści place dzieci dla zabaw, niedobór elementów infrastruktury technicznej, niedobór o świetlenia ulicznego, degradacja budynków wielorodzinnych i przestrzeni mi ędzyblokowych, brak parkingów

2.5. Identyfikacja obszarów zdegradowanych na terenie gminy

Do identyfikacji obszarów zdegradowanych na terenie gminy Wyszków wykorzystane zostały wska źniki syntetyczne skonstruowane dla poszczególnych sfer funkcjonowania gminy (społeczna, gospodarcza, środowiskowa i przestrzenno-funkcjonalna). Wska źniki te maj ą charakter wska źników agregatowych.

2.5.1. Obszary zdegradowane w sferze społecznej W my śl Wytycznych w zakresie rewitalizacji istot ę podj ęcia działa ń rewitalizacyjnych na jakim ś obszarze jest kumulacja negatywnych zjawisk w sferze społecznej. Analiza negatywnych zjawisk społecznych na terenie gminy Wyszków wykazała ich koncentracj ę w okre ślonych miejscowo ściach wiejskich gminy i cz ęś ciach (ulicach) miasta. W przypadku miejscowo ści wiejskich w gminie na procesy degradacji w zakresie sfery społecznej najbardziej nara żone s ą wsie w południowej cz ęś ci gminy (ryc. 11), tzn. Gulczewo, Lucynów, Lucynów Du ży, Puste Ł ąki, Ślubów i Tumanek, a tak że wie ś Łosinno le żą ca w północnej cz ęś ci gminy. Szczególnie niekorzystna sytuacja wyst ępuje na terenie miejscowo ści: Lucynów, Skuszew i Tumanek, które cechuj ą si ę najni ższym poziomem rozwoju w zakresie sfery społecznej. Na terenie miasta Wyszków negatywne zjawiska społeczne koncentruj ą si ę na ulicach: Komunalnej, Ł ącznej i Prostej, a tak że Serockiej, Jodłowej, Ignacego Daszy ńskiego, Le śnej, Wspólnej, Łab ędziej,

Przechodniej, Stra żackiej, Sosnowej i al. Wolno ści (tab. 18). Ponadto na kilku innych ulicach miasta zjawiska niekorzystne nieznacznie przewa żaj ą nad pozytywnymi.

Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki

Leszczydół Natalin Łosinno Stary POZIOM SFERY Olszanka Wyszków SPOŁECZNEJ Sitno Rybienko Stare Rybienko bardzo wysoki Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie ńczyk Świniotop wysoki Tulewo Górne Rybno Drogoszewo średni Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest niski

Gulczewo Deskurów bardzo niski Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 11. Poziom rozwoju sfery społecznej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 18. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery społecznej Warto ści Średnie oceny Ulice średnie od -0,25 do 0,00 Browarna, Dolna, Białostocka, Latoszek, Ogrodowa, Pułtuska, Generała Józefa Sowi ńskiego, Warszawska, W ąska, Wierzbowa niskie od -0,75 do -0,25 Serocka, Jodłowa, Ignacego Daszy ńskiego, Le śna, Wspólna, Łab ędzia, Przechodnia, Stra żacka, Sosnowa, al. Wolno ści bardzo niskie od -2,00 do -0,75 Komunalna, Ł ączna, Prosta Źródło: opracowanie własne

2.5.2. Obszary zdegradowane w innych sferach Przeprowadzone analizy wykazały degradacj ę okre ślonych stref w gminie Wyszków (tzn. ulic w granicach miasta i miejscowo ści wiejskich) w zakresie pozostałych sfer, czyli gospodarczej, środowiskowej i przestrzenno-funkcjonalnej. Dzi ęki zastosowaniu metody bonitacyjnej zidentyfikowano miejscowo ści wiejskie oraz ulice w przestrzeni miasta Wyszków, w których ma miejsce koncentracja negatywnych zjawisk w poszczególnych sferach. W zakresie sfery gospodarczej niekorzystna sytuacja wyst ępuje we wsiach: Deskurów, Kamie ńczyk, Leszczydół-Działki, Leszczydół-Nowiny, Leszczydół-Podwiel ątki, Leszczydół- Pustki, Natalin, Olszanka, Tumanek (tab. 19), za ś na terenie miasta Wyszków na ulicach:

Białostockiej, Bławatkowej, Władysława Broniewskiego, Jagodowej, Kopernika, Łab ędziej, Łącznej, ks. Jerzego Popiełuszki, Leszczynowej, Adama Mickiewicza, Nadgórskiej, Pla żowej, Elizy Orzeszkowej, Poziomkowej, Przechodniej, Pszenicznej, Mikołaja Reja, Rumiankowej, Słonecznikowej, Stawowej, św. Jana, Wierzbowej, Wiklinowej (tab. 20).

Tab. 19. Miejscowo ści wiejskiej w gminie Wyszków wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery gospodarczej Warto ści Miejscowo ści niekorzystne Deskurów, Kamie ńczyk, Leszczydół-Działki, Leszczydół-Nowiny, Leszczydół- Podwiel ątki, Leszczydół-Pustki, Natalin, Olszanka, Tumanek bardzo niekorzystne Źródło: opracowanie własne

Tab. 20. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery gospodarczej Warto ści Ulice niekorzystne Sosnowa, Boczna, Bohaterów Armii Krajowej, Chmielna, Cicha, Dolna, Jarz ębinowa, Jeziorna, Jana Kochanowskiego, Kolonijna, Janusza Korczaka, Ignacego Krasickiego, Letniskowa, Modrzewiowa, Stefana Okrzei, Pałacowa, Polna, Prosta, Radosna, Robotnicza, Gen. Władysława Sikorskiego, Ireneusza Składanowskiego, Spokojna, Wi śniowa bardzo niekorzystne Białostocka, Bławatkowa, Władysława Broniewskiego, Jagodowa, Mikołaja Kopernika, Łab ędzia, Ł ączna, ks. Jerzego Popiełuszki, Leszczynowa, Adama Mickiewicza, Nadgórska, Pla żowa, Elizy Orzeszkowej, Poziomkowa, Przechodnia, Pszeniczna, Mikołaja Reja, Rumiankowa, Słonecznikowa, Stawowa, św. Jana, Wierzbowa, Wiklinowa Źródło: opracowanie własne

W zakresie sfery środowiskowej szczególnie niekorzystna sytuacja występuje we wsiach Kamie ńczyk, Kr ęgi Nowe, Rybienko Nowe i Tumanek (ryc. 12), za ś na terenie miasta Wyszków na ulicy Graficznej, a w mniejszym stopniu tak że na ulicach poło żonych w innych cz ęś ciach miasta (tab. 21).

Tab.21. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery środowiskowej Warto ści Ulice niekorzystne Komunalna, Le śna, Nadgórska, św. Idziego, Warszawska, Zakr ęzie, Akacjowa, Białostocka, Jana Matejki, Zielona, Józefa Chełmo ńskiego, Ignacego Daszy ńskiego, Jarz ębinowa, Jordanowska, Konwaliowa, Leszczynowa, Aleja Marszałka J. Piłusdkiego, Pla żowa, Serocka, Henryka Sienkiewicza, Sosnowa, Strumykowa, Wiosenna, Zakolejowa bardzo niekorzystne Graficzna Źródło: opracowanie własne

Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki

Leszczydół Natalin Łosinno Stary POZIOM SFERY Olszanka Wyszków ŚRODOWISKOWEJ Sitno Rybienko Stare Rybienko bardzo wysoki Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie ńczyk Świniotop wysoki Tulewo Górne Rybno Drogoszewo średni Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest niski

Gulczewo Deskurów bardzo niski Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 12. Poziom rozwoju sfery środowiskowej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

W zakresie sfery przestrzenno-funkcjonalnej niekorzystna sytuacja wyst ępuje w wi ększo ści wsi w gminie (ryc. 13), z kolei na terenie miasta Wyszków na ulicach: Fryderyka Chopina, św. Idziego, Generała Józefa Sowi ńskiego i Tadeusza Ko ściuszki. Warto jednak zauwa żyć, że w wi ększo ści miejscowo ści wiejskich gminy i na wielu ulicach miasta Wyszków sytuacja w zakresie tej sfery jest niekorzystna (tab. 22).

Leszczydół Leszczydół Leszczydół -Nowiny -Podwiel ątki -Pustki

Leszczydół Łosinno Natalin Stary POZIOM SFERY PRZESTRZENNO- Olszanka Wyszków FUNKCJONALNEJ Sitno Rybienko Stare Rybienko bardzo wysoki Kr ęgi Nowe Nowe Skuszew Kamie ńczyk Świniotop wysoki Tulewo Górne Rybno Drogoszewo średni Tulewo Tumanek Puste Ł ąki Fidest niski

Gulczewo Deskurów bardzo niski Ślubów Lucynów Lucynów Du ży 0 5 10 km Ryc. 13. Poziom rozwoju sfery przestrzenno-funkcjonalnej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków Źródło: opracowanie własne

Tab. 22. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery przestrzenno-funkcjonalnej Warto ści Ulice niekorzystne Bankowa, Prosta, Słonecznikowa, Wiklinowa, Wło ścia ńska, Stefana Okrzei, 3 Maja, Geodetów, Na Skarpie, Serocka, Gen. Władysława Sikorskiego, Generała Władysława Andersa, Gwardii Ludowej, Hugona Kołł ątaja, Sosnowa, Wincentego Witosa, Złotych Kłosów, 1 Maja, 11 Listopada, Cicha, Przemysłowa, Henryka Drzewieckiego, Dworcowa, Kolorowa, Konwaliowa, Mikołaja Reja, Mikołaja Kopernika, Gen. Wincentego Kowalskiego, Młodzie żowa, Osiedlowa, Ignacego Jana Paderewskiego, Perłowa, Pla żowa, Radosna, Ró żana, Słoneczna, Stawowa, Szkolna, Wesoła, Willowa, Wspólna, Zuchów, Ignacego Daszy ńskiego, Nadgórze, Ogrodowa, Pułtuska, Kolonijna, Nadgórska, Targowa, Ba śniowa, Boczna, Józefa Chełmo ńskiego, Jana Pawła II, Fabryczna, Boj. o Wolno ść i Demokracj ę, Jasna, Ja śminowa, Jodłowa, Klonowa, Jana Kochanowskiego, Komunalna, Janusza Korczaka, Kwiatowa, Makowa, Lenartowicza, Leszczynowa, Jana Matejki, Mazowiecka, Miła, Elizy Orzeszkowej, Miodowa, Odnowy, Piaskowa, Emilii Plater, Pogodna, Polna, Przelotowa, Tadeusza Strusia, Robotnicza, Sasankowa, Słowicza, Spokojna, Sybiraków, św. Jana, Romualda Traugutta, Wiosenna, Zaciszna, Zakr ęzie, Łączna, I Armii Wojska Polskiego, Juliusza Słowackiego bardzo niekorzystne Fryderyka Chopina, św. Idziego, Generała Józefa Sowi ńskiego, Tadeusza Ko ściuszki Źródło: opracowanie własne

2.5.3. Obszary zdegradowane i rewitalizacji w gminie

Diagnoza społeczno-gospodarcza przeprowadzona na potrzeby wyznaczenia obszarów zdegradowanych w gminie Wyszków wykazała kumulacj ę negatywnych zjawisk w okre ślonych strefach (w tym w sferze społecznej), a wi ęc nale ży je traktowa ć jako obszary zdegradowane w my śl wytycznych Ministerstwa Rozwoju i Wytycznych Rewitalizacyjnych dla Województwa Mazowieckiego. W przypadku miejscowo ści wiejskich s ą to: Drogoszewo, Fidest, Gulczewo, Lucynów, Lucynów Du ży, Łosinno, Puste Ł ąki, Skuszew, Ślubów i Tumanek, natomiast w przypadku miasta Wyszków trzy obszary, których granice okre ślaj ą: • dolina rzeki Bug – ul. Pałacowa – ul. 3 Maja – ul. Szpitalna – ul. Serocka – linia kolejowa – obszar na północ od stadionu WOSiR– ul. 11 Listopada – ul. Tadeusz Ko ściuszki – ul. Białostocka – ul. Ł ączna –do rzeki Bug; • linia kolejowa – ul. Prosta – ul. Jana Matejki – ul. Dworcowa; • linia kolejowa – ul. Pułtuska – ul. Wło ścia ńska – granica miasta – ul. Le śna – bocznica kolejowa – linia kolejowa. Na szczególn ą uwag ę z punktu widzenia działa ń rewitalizacyjnych zasługuj ą jednak obszary rewitalizacji , w których zdiagnozowano stan kryzysowy, spowodowany koncentracj ą negatywnych zjawisk społecznych i negatywn ą sytuacj ę w jednej ze sfer (tzn. gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej). Obszar rewitalizacji powinien by ć tak że obszarem

49 istotnym z punktu widzenia rozwoju lokalnego, a w przypadku obszarów miejskich powinien by ć zwarty przestrzennie. Wychodz ąc z powy ższych zało żeń uznano, że w przypadku gminy Wyszków rewitalizacji poddane powinny zosta ć: obszary zdegradowane poło żone w granicach miasta, a tak że wsie Lucynów, Skuszew i Tumanek, gdzie ma miejsce szczególna koncentracja negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Z kolei pozostałe obszary cechuj ące si ę niekorzystn ą sytuacj ą społeczno-gospodarcz ą z uwagi na mniejsze znaczenie dla rozwoju lokalnego powinny by ć zaklasyfikowane jako obszary zdegradowane (tab. 23).

Tab. 23. Obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji w gminie Wyszków Obszary Zakres przestrzenny Zdegradowane miejscowo ści: Drogoszewo, Fidest, Gulczewo, Lucynów Du ży, Łosinno, Puste Ł ąki, Ślubów ulice w granicach miasta Wyszków: Ignacego Daszy ńskiego, Jodłowa, Komunalna, Przechodnia, Sosnowa, al. Wolno ści

Rewitalizacji Obszar rewitalizacji 1: obszar miasta Wyszków, którego granice stanowi ą: dolina rzeki Bug – ul. Szlachecka – ul. 3 Maja – ul. Szpitalna – ul. Serocka – linia kolejowa – obszar na północ od stadionu WOSiR– ul. 11 Listopada – ul. Tadeusza Ko ściuszki – ul. Białostocka – ul. Ł ączna –do rzeki Bug. Obszar rewitalizacji 2: obszar miasta Wyszków, którego granice stanowi ą: linia kolejowa – ul. Prosta – ul. Jana Matejki – ul. Dworcowa. Obszar rewitalizacji 3: siedlisko wsi Tumanek wraz z byłym wysypiskiem śmieci Obszar rewitalizacji 4:Obszar miasta Wyszków, którego granice stanowi ą: linia kolejowa – ul. Pułtuska – ul. Wło ścia ńska – granica miasta – ul. Le śna – bocznica kolejowa – linia kolejowa. Obszar rewitalizacji 5: siedlisko wsi Lucynów Obszar rewitalizacji 6: siedlisko wsie Skuszew

Źródło: opracowanie własne

2.5.4. Charakterystyka obszarów zdegradowanych i rewitalizacji w gminie Na wyznaczonych w trakcie analizy obszarach zdegradowanych le żą cych w granicach gminy Wyszków mieszka w sumie 10864 osób, co stanowi 28,0% całkowitej liczby ludno ści w gminie. Natomiast na obszarach rewitalizacji , które zajmuj ą 4,7% całkowitej powierzchni gminy, mieszka 6825 osób (17,6% ogólnej liczby ludno ści w gminie). Na wskazanych w analizie obszarach zdiagnozowano stan kryzysowy, spowodowany koncentracj ą negatywnych zjawisk społecznych, w szczególno ści w zakresie wysokiego poziomu ubóstwa, wysokiego poziomu przest ępczo ści oraz wysokiego poziomu patologii społecznej, a w mniejszym stopniu w zakresie wysokiego poziomu bezrobocia, niskiego poziomu aktywno ści społecznej, kapitału ludzkiego i społecznego oraz edukacji, których warto ści s ą mniej korzystne ni ż średnio w gminie (tab. 24).

Obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji wykazuj ą ponadto negatywn ą sytuacj ę przede wszystkim w sferze gospodarczej, a w pewnym zakresie równie ż sfery środowiskowej i przestrzenno-funkcjonalnej. Spełniaj ą zatem warunki obszarów zdegradowanych czy obszarów rewitalizacji w my śl Wytycznych Ministerstwa Rozwoju, „Instrukcji dotycz ącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020oraz preferencji dla projektów maj ących na celu przywrócenia ładu przestrzennego ” (zwane dalej Wytycznymi Rewitalizacyjnymi ).

Tab.24. Charakterystyka obszarów zdegradowanych (OZ) i obszarów rewitalizacji (OR) w gminie Wyszków Zjawisko Wska źnik Gmina OZ OR Ludno ść ogółem 38738 10864 7597 Udział ludno ści w liczbie ludno ści ogółem [%] 100,0 28,0 19,6 Sfera społeczna Bezrobocie Udział bezrobotnych w liczbie ludno ści ogółem [%] 6,8 8,3 8,1 Osoby korzystaj ące z pomocy społecznej na 100 mieszka ńców Ubóstwo 28,7 44,8 46,6 [osoby] Przest ępczo ść Czyny karalne na 1000 mieszka ńców [czyny karalne] 33,6 41,6 48,9 Liczba niebieskich kart oraz liczba osób korzystaj ących z Patologia społeczna pomocy społecznej z uwagi na alkoholizm i narkomanię na 6,4 9,9 9,8 1000 mieszka ńców [niebieskie karty i osoby ł ącznie] Średni wynik sprawdzianu w klasie VI szkoły podstawowej 71,0 67,8 69,8 (j ęzyk polski, matematyka) [%] Edukacja Średni wynik egzaminu gimnazjalnego (j ęzyk polski, historia i 57,5 53,5 56,2 WOS, matematyka, przedmioty przyrodnicze) [%] Kapitał społeczny Organizacje pozarz ądowe na 1000 mieszka ńców [organizacje] 2,3 2,2 2,1 Aktywno ść społeczna Frekwencja w wyborach parlamentarnych [%] 50,7 46,9 45,7 Udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludno ści Kapitał ludzki 12,3 12,4 12,5 ogółem [%] Sfera gospodarcza Podmioty gospodarcze na 1000 mieszka ńców [podmioty Przedsi ębiorczo ść 78,6 71,5 74,0 gospodarcze] Kondycja Zmiana liczby podmiotów gospodarczych [%] +6,0 +5,0 +2,9 przedsi ębiorstw Sfera środowiskowa Obiekty budowlane pokryte/izolowane azbestem na 100 12,8 16,0 9,3 mieszka ńców [obiekty] Sfera przestrzenno-funkcjonalna Tereny zielone na 1000 mieszka ńców [ha] 4,1 8,6 9,3 Długo ść chodników na 1000 mieszka ńców [km] 1,55 1,49 1,19

Oświetlenie uliczne na 100 mieszka ńców [lampy] 15,2 13,8 10,7 Długo ść sieci gazowej w stosunku do liczby mieszka ńców [km] 4,5 4,9 5,8 Źródło: opracowanie własne

3. Wizja

3.1. Wizja rozwoju obszaru rewitalizacji

Obszary rewitalizacji wytyczone w Mie ście Wyszkowie charakteryzuj ą si ę podobnymi problemami społecznymi. W perspektywie najbli ższych siedmiu lat tereny rewitalizacji osi ągn ą znaczn ą popraw ę w zakresie parametrów społecznych jak i infrastrukturalnych. W sferze społecznej nast ąpi poprawa obejmuj ąca ograniczenie bezrobocia oraz jego negatywnych skutków zwi ązanych z nisk ą stop ą życiow ą mieszka ńców. Dzi ęki działaniom zmierzaj ącym do aktywizacji społecznej i (komplementarnie) zawodowej nast ąpi zmniejszenie liczby beneficjentów pomocy społecznej oraz ograniczenie wyst ępuj ących na tych terenach problemów zwi ązanych z przest ępczo ści ą czy nadu żywaniem alkoholu. Działania ukierunkowane na wzmocnienie tkanki społecznej obszarów rewitalizacji wi ązały si ę b ędą zarówno z kompleksowym wsparciem potrzebuj ących w sferze zawodowej (poprzez stymulowanie rozwoju gospodarczego oraz przedsi ębiorczo ści), jak i w sferze otwarcia społecznego – poprzez ofert ę działa ń samopomocowych oraz aktywizacj ę na poziomie integracji. Działania podejmowane w warstwie społecznej dotyczyły b ędą tak że najmłodszych oraz najstarszych mieszka ńców obszarów rewitalizacji. Uczniowie z obszarów rewitalizacji wymagaj ą pomocy przy osi ąganiu lepszych wyników w szkołach, natomiast seniorzy to kategoria społeczna, potrzebuj ąca wła ściwej organizacji usług dopasowanych do wieku oraz zdolności fizycznych. Istotnym aspektem wsparcia na poziomie społecznym będzie likwidacja barier rozwoju zidentyfikowanych w odniesieniu do czynników infrastrukturalnych, które ograniczaj ą godne oraz aktywne funkcjonowanie w społecze ństwie. Poprawa jest tym samym wymagana pod wzgl ędem poprawy warunków życia, jak i uzupełnienia infrastruktury społecznej. Ten pierwszy element będzie si ę wi ązał z modernizacj ą tkanki mieszkaniowej na obszarach rewitalizacji. Prace przeprowadzone w tym zakresie, poza popraw ą warunków zamieszkania, przynios ą tak że pozytywny skutek zmniejszenia negatywnego oddziaływania człowieka na środowisko (poprzez ograniczenie zu życia energii). Infrastruktura społeczna zostanie wzmocniona dzi ęki modernizacji obiektów, w których organizowane jest życie społeczne mieszka ńców (np. szkoła, stadion, obiekty WOSiR) oraz dzi ęki poprawie zagospodarowania (w tym bezpiecze ństwa) otwartych przestrzeni publicznych, gdzie mo żliwe b ędzie organizowanie na wi ększ ą skal ę życia zbiorowego sprzyjaj ącego aktywno ści społecznej (integracji, to żsamo ści). Na poprawie infrastruktury technicznej zyska zarówno środowisko naturalne, jak i sfera społeczna. 52

Obszary rewitalizacji w Mie ście i Gminie Wyszków to po 2023 roku tereny aktywności społecznej i zawodowej (gospodarczej), gdzie ograniczona zostanie skala potrzeb w zakresie pomocy społecznej. Obszary rewitalizacji charakteryzowały si ę b ędą atrakcyjno ści ą przestrzenn ą, wysokim poziomem bezpiecze ństwa (społecznego oraz w odniesieniu do środowiska naturalnego) oraz wzrostem standardów zamieszkania.

3.3. Cele rewitalizacji i kierunki działania

Zarysowana powy żej wizja obszarów rewitalizacji, prezentuj ąca ich stan docelowy, który planuje si ę osi ągn ąć w roku 2023, b ędzie realizowana poprzez ukierunkowane działania ujęte w formie celów strategicznych oraz kierunków działania. W niniejszym Programie Rewitalizacji przyj ęto dwa cele strategiczne odnosz ące si ę do głównych problemów zidentyfikowanych na etapie diagnozowania sytuacji w mie ście i gminie oraz delimitacji obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji. Cele te b ędą wdra żane poprzez realizacj ę czterech kierunków działania. Przyj ętym celom strategicznym nadano nast ępuj ące brzmienie: 1. Rozwój potencjału gospodarczego i społecznego na obszarach rewitalizacji 2. Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz funkcjonalno ści przestrzeni publicznych Równoległa implementacja celów doprowadzi do kompleksowego oraz zrównowa żonego wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego

Cel Strategiczny 1

ROZWÓJ POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO I SPOŁECZNEGO NA OBSZARACH REWITALIZACJI

Rozwój potencjału gospodarczego i społecznego na obszarach rewitalizacji jest ukierunkowany na zaspokajanie potrzeb i niwelowanie problemów wskazanych w sferze społecznej, gospodarczej i po średnio w przestrzenno-funkcjonalnej. Szczególnie dotkliwym problemem, wymagaj ącym rozwi ązania w procesie rewitalizacji b ędą kwestie społeczne tj. ubóstwo, bezrobocie, patologie społeczne i przest ępczo ść . Wskazana problematyka jest silnie powi ązana z niedostatecznym poziomem kapitału ludzkiego oraz rozwoju gospodarczego obszaru rewitalizacji. Główne akcenty realizacji tego celu dotycz ą wspierania rozwoju społecznego 53 poprzez wzmocnienie szeroko rozumianej infrastruktury społecznej oraz poprawy sytuacji gospodarczej na obszarze rewitalizacji. W ramach niniejszego celu strategicznego realizowane b ędą nast ępuj ące kierunki działania: 1.1.Poprawa sytuacji gospodarczej obszaru rewitalizacji 1.2. Rozwój infrastruktury społecznej oraz oferty wsparcia mieszka ńców zagro żonych marginalizacj ą

Kierunki działa ń

1.1 Poprawa sytuacji gospodarczej obszaru rewitalizacji

Przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach wskazanego kierunku działania koncentrowały si ę będą na podejmowaniu inwestycji oraz realizacji projektów zmierzaj ących do generowania nowych miejsc pracy oraz aktywizacji zawodowej osób pozostaj ących poza rynkiem pracy. Planowane projekty s ą silnie skorelowane z problemami społecznymi takimi jak bezrobocie, ubóstwo czy patologie społeczne. Poprawa sytuacji poprzez tworzenie nowych przestrzeni aktywno ści gospodarczej, wsparcie przedsi ębiorczo ści indywidualnej czy wzmocnienie zawodowe funkcjonuj ących na obszarze rewitalizacji zasobów ludzkich, przyczyni ą si ę do ograniczenia deficytów i problemów społecznych.Kluczowe przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne nakierowane b ędą na tworzenie nowych miejsc pracy, promocj ę samozatrudnienia (uruchomienie mechanizmów wsparcia w tym zakresie) czy stworzenie centrum aktywizacji zawodowej.Rezultatem przedsi ęwzi ęć podejmowanych w ramach niniejszego kierunku działania b ędzie zmniejszenie poziomu bezrobocia oraz ograniczenie ubóstwa i negatywnych zjawisk społecznych (ubóstwa, przest ępczo ści, itp.)

1.2 Rozwój infrastruktury społecznej oraz oferty wsparcia mieszka ńców zagro żonych marginalizacj ą

Przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach wskazanego kierunku działania b ędą komplementarne wzgl ędem siebie – będą polegały zarówno na realizacji projektów inwestycyjnych, jak i tzw. „mi ękkich”. Wdra żane przedsi ęwzi ęcia pozwol ą stworzy ć/udoskonali ć infrastrukturę niezb ędn ą do aktywno ści i integracji mieszka ńców obszarów rewitalizacji, co pozwoli rozwija ć ofert ę aktywizacji społecznej środowisk zagro żonych marginalizacj ą. W ramach wskazanego kierunku działa ń planowana jest modernizacja obiektów sportowych (stadion miejski, WOSiR) oraz

54 kulturowych (WOK „Hutnik). Ponadto realizowane b ędą inwestycje wzmacniaj ące potencjał bazy oświatowej zarówno poziomu gminnego, jak równie ż ponadgminnego i kształcenia ustawicznego (modernizacja bazy CAZiU „Kopernik”). Wzmocnienie bazy infrastruktury społecznej stworzy nowe mo żliwo ści dla realizacji wi ększej ilo ści i/lub lepszej jako ści oferty z zakresu sportu, kultury, rozwoju kompetencji społecznych oraz zawodowych (np. stworzenie „społecznego centrum spotka ń”).Rezultatem przedsi ęwzięć realizowanych w ramach opisywanego kierunku działania b ędzie zwi ększenie kompetencji społecznych osób zagro żonych marginalizacj ą ze wzgl ędu na mo żliwo ść korzystania przez nie z rozwini ętej oferty wsparcia. Planowane przedsi ęwzi ęcia przyczyni ą si ę do ograniczenia zjawisk kryzysowych identyfikowanych w sferze społecznej, takich jak niski poziom edukacji, przest ępczo ść , słabo rozwini ęta aktywno ść społeczna.

Cel strategiczny 2

POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO ORAZ FUNKCJONALNO ŚCI PRZESTRZENI PUBLICZNYCH

Cel strategiczny nr 2 Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz funkcjonalno ści przestrzeni publicznych wi ąż e si ę z polepszeniem jako ści życia na terenach zidentyfikowanych jako zdegradowane oraz wyznaczonych do rewitalizacji, w aspektach dotycz ących jako ści przestrzeni publicznych oraz stanu środowiska naturalnego, w którym przychodzi żyć człowiekowi. Aby osi ągn ąć taki efekt konieczne jest przeprowadzenie modernizacji przestrzeni publicznych - ich uporz ądkowanie oraz zwi ększenie funkcjonalno ści, a niejednokrotnie nadanie tym przestrzeniom nowych funkcji, odpowiadaj ących potrzebom mieszka ńców. Poprawa parametrów środowiska wi ązała si ę b ędzie z ró żnego rodzaju inwestycjami zmierzaj ącymi do zmniejszenia negatywnego oddziaływania człowieka na poszczególne komponenty środowiska naturalnego. W ramach niniejszego celu strategicznego realizowane b ędą nast ępuj ące kierunki działania: 2.1. Poprawa jako ści środowiska naturalnego. 2.2. Podniesienie standardu przestrzeni publicznych słu żą cych aktywizacji i integracji mieszka ńców.

Kierunek działa ń

2.1 Poprawa jako ści środowiska naturalnego

Przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach tego kierunku działania koncentrowały si ę b ędą na podejmowaniu inwestycji zmniejszaj ących presj ę człowieka na środowisko. B ędą to w głównej mierze działania polegaj ące na modernizacji budynków mieszkalnych oraz obiektów u żyteczno ści publicznej przyczyniaj ącej si ę do zmniejszenia zu życia energii. W tym aspekcie osi ągni ęty zostanie zarówno efekt energetyczny, jak i zmniejszona zostanie presja na środowisko w postaci obni żenia emisji CO 2 oraz PM 10 . Istotnie oddziałuj ącym działaniem b ędzie dodatkowo wdro żenie pakietu rozwi ąza ń komunikacyjnych ograniczaj ących kumulacj ę negatywnego wpływu transportu samochodowego na codzienne funkcjonowanie na obszarach rewitalizacji. Kluczowe przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne b ędą dotyczyły modernizacji budynków komunalnych (ul. Serocka, Ł ączna, Daszy ńskiego), termomodernizacji obiektów Powiatu Wyszkowskiego, poprawy efektywno ści energetycznej obiektów SP ZOZ w Wyszkowie. Ponadto przewiduje si ę realizacj ę szerokiego pakietu przedsi ęwzi ęć uzupełniaj ących, które obejmowały b ędą projekty nastawione na modernizacj ę/tworzenie obiektów i/lub infrastruktury słu żą cych efektywno ści energetycznej (np. Gmina Wyszków, PEC Sp z o.o., TBS Sp z o.o.), jak i innych działa ń o wymiarze pro środowiskowym (np. budowa sieci kanalizacyjnej oraz wodociągowej).Rezultatem przedsi ęwzi ęć podejmowanych w ramach niniejszego kierunku działania b ędzie ograniczenie presji na środowisko, poprzez zmniejszenie zu życia energii oraz obni żenie poziomu emisji substancji szkodliwych. Warto ści ą dodan ą realizacji kierunku działania b ędzie poprawa standardów zamieszkania (a tym samym jako ści życia) oraz świadczonych usług, jak równie ż zwi ększenie estetyki obszaru rewitalizacji (ze wzgl ędu na podejmowane prace termomodernizacyjne).

2.2 Podniesienie standardu przestrzeni publicznych słu żą cych aktywizacji i integracji mieszka ńców.

Realizacja wskazanego kierunku działania obejmowała b ędzie przedsi ęwzi ęcia zmierzaj ące do poprawy atrakcyjno ści oraz funkcjonalno ści zdegradowanych przestrzeni publicznych, których nat ęż enie na obszarze wyznaczonym do rewitalizacji jest wysokie. Przestrzenie te wymagaj ą uporz ądkowania terenów zieleni, poprawy zagospodarowania we wła ściw ą infrastruktur ę, 56 poprawy o świetlenia, itp. Chodzi o stworzenie miejsc przyjaznych i bezpiecznych sprzyjaj ących aktywno ści i integracji mieszka ńców. Realizacja tego kierunku działania pozwoli zaspokaja ć potrzeby i niwelowa ć problemy wskazane przede wszystkim w sferze przestrzenno-funkcjonalnej. Działania podejmowanie w tym zakresie przyczyni ą si ę równie ż do poprawy w zakresie sfery społecznej, gdy ż przestrzenie publiczne podwy ższ ą komfort życia mieszka ńcom. Współtworzenie przestrzeni publicznych i jej użytkowania wi ążą si ę ze zmian ą stylu życia - zwi ększeniu mo żliwo ści rozwoju osobistego poprzez sport, wspólne wydarzenia, imprezy plenerowe. Na nowo zagospodarowane przestrzenie pozwol ą równie ż podnie ść walory miasta, co w konsekwencji mo że przyci ągn ąć nowych mieszka ńców i inwestorów. Kluczowe przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne b ędą zwi ązane z inwestycjami planowanymi do przeprowadzenia przy nabrze żu rzeki Bug, Parku im. K.F. Wazy, Placu Miejskim, ul. Pułtuskiej 12 a (tereny poprzemysłowe). Prowadzone prace przyczyni ą si ę do podniesienia estetyki wskazanych miejsc, wzmocnienia walorów przyrodniczych obszarów rewitalizacji, poprawy bezpiecze ństwa - powstan ą miejsca/przestrze ń słu żą ca aktywizacji i integracji mieszka ńców. Lista projektów uzupełniaj ących równie ż zawiera propozycje dotycz ące poprawy jako ści przestrzeni gminnych oraz zwi ększenia ładu przestrzennego, zarówno w odniesieniu do terenów zieleni miejskiej (zagospodarowania tych obszarów), jak i terenów w znajduj ących si ę w kompleksach zabudowy mieszkalno - usługowej. Rezultatem przedsi ęwzi ęć podejmowanych w ramach niniejszego kierunku działania b ędzie zwi ększenie ładu przestrzennego oraz poprawa estetyki i bezpiecze ństwa na obszarach rewitalizacji.

4. Przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne

4.1. Wykaz głównych przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych

Przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne, które zostały uwzgl ędnione w wykazie jako główne stanowi ą wyraz oddolnej aktywno ści wnioskodawców. Nabór projektów, w postaci ankiety potrzeb rewitalizacyjnych – tzw. fiszek projektowych trwał od 26.09.2016 do 03.10.2016r. Ogółem zgłoszono 108 propozycji. Zaproponowane przedsi ęwzi ęcia zostały uwzgl ędnianie, je żeli spełniały nast ępuj ące kryteria: 1) lokalizacja projektu na obszarze rewitalizacji; 2) komplementarno ść projektu z celami rewitalizacji i kierunkami działania. Charakterystyk ę pozostałych przedsi ęwzi ęć , które powinny by ć realizowane jako rewitalizacyjne – ukierunkowane podmiotowo (na grupy docelowe rewitalizacji) oraz przedmiotowo (zgodnie ze zidentyfikowanymi problemami) - uj ęto na li ście przedsi ęwzi ęć uzupełniaj ących. Będą to działania podejmowane zgodnie z wytyczonymi celami oraz przez wskazane podmioty. Ka żde zamieszczone przedsi ęwzi ęcie główne w swoim opisie uwzgl ędnia nast ępuj ące elementy (m.in. wynikaj ące z Wytycznych): 1) numer porz ądkowy; 2) nazw ę projektu; 3) wnioskodawc ę; 4) lokalizacj ę projektu; 5) zakres realizowanych zada ń; 6) szacowan ą warto ść projektu wraz z podziałem na: środki własne (z uwzgl ędnieniem poziomu wkładu własnego), środki UE, oraz inne źródła; 7) szacowany okres realizacji projektu; 8) prognozowane produkty (z uwzgl ędnieniem jednostki miary oraz warto ści ą docelow ą), które zostan ą wytworzone w wyniku realizacji projektu; 9) prognozowane rezultaty (jednostka miary oraz warto ść docelowa), które zostan ą osi ągni ęte w wyniku realizacji projektu. Warto ść zaproponowanych wska źników produktu oraz rezultatu została okre ślona przez wnioskodawców, którzy posiadaj ą najlepsz ą orientacj ę odno śnie skali realizowanych projektów. Wska źniki b ędą oceniane i mierzone na podstawie danych pozyskiwanych od realizatorów przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych np. w ramach przeprowadzanej ankietyzacji interesariuszy rewitalizacji (por. system wdra żania programu rewitalizacji). Zaproponowane przedsięwzi ęcia, ze wzgl ędu na fakt, i ż są powi ązane z celami rewitalizacji oraz kierunkami działania wpisuj ą si ę zakresem produktów i rezultatów w ich realizacj ę.

Tab. 25 Lista przedsi ęwzi ęć głównych

Szacowana warto ść projektu [PLN]

Szacowany Lokalizacja Prognozowane L.P Nazwa projektu Zakres realizowanych zada ń Prognozowane rezultaty okres realizacji projektu produkty rodki rodki ś Wnioskodawca Wnioskodawca [%] [%] [%] rodki UE [%] UE rodki ródła publiczne publiczne ródła Ś Pozostałe Pozostałe Ź

1 249 000,00 Zakres zadania dotyczy

Modernizacja wykonania pełnej Liczba budynków Ul. Serocka, termomodernizacji budynków odnowionych komunalnych Łączna, wraz ze zmian ą sposobu Zmniejszenie rocznego

1 o. 2017-2023 budynków stanowi ących Daszy ńskiego ogrzewania co pozwoli na zu życia energii pierwotnej mieszkalnych własno ść Gminy 10 85 5 Wyszków obni żeniu zu życia paliw w budynkach publicznych 6 [szt.] Wyszków kopalnych, podniesie estetyk ę 980 [GJ/m 2 /rok]

i zmniejszy presji na

Wyszkowskie TBS sp. z o. o. z sp. TBS Wyszkowskie środowisko naturalne. 1 100 000,00

Zagospodarowanie Powierzchnia Rewitalizacja terenów terenu na cele Pułtuska 12a, obszarów Liczby u żytkowników poprzemysłowych na obszarze 2 rekreacyjno – 2017-2018 Wyszków obj ętych korzystaj ących z obiektu rewitalizacji poprzez budow ę sportowe 10 80 5 rewitalizacj ą 6000 boiska wielofunkcyjnego wraz 0,5 [ha ] [os./rok]

QUAD Graphics QUAD zagospodarowaniem terenu.

Wyszkowski W ramach przedsi ęwzi ęcia Liczba Ilo ść osób korzystaj ących Społeczne centrum Ośrodek planuje si ę prac ę w ramach zorganizowanych 3 100 000,00 2019-2020 z projektu

OPS OPS spotka ń Sportu i grup wsparcia wydarze ń/ 200 [os/rok]

Wyszków Wyszków Rekreacji psychologicznego, działania inicjatyw

ul. Ko ściuszki edukacyjne. Działania te 10 [rok] 54 obejm ą prac ę z beneficjentami Wyszkowów prowadzone przez wykwalifikowan ą kadr ę jak równie ż działania prowadzone przez wolontariuszy. W ramach projektu planuje si ę 80 10 10 uruchomi ć bank czasu – czyli nieformaln ą instytucj ę samopomocow ą, opieraj ącą si ę na bezpłatnej wymianie usług pomi ędzy uczestnikami projektu

1 600 000,00 Zakres inwestycji obejmuje Budynki przebudow ę pomieszcze ń publiczce lub Liczby u żytkowników Modernizacja i Wyszków budynku szkoły wraz z komercyjne korzystaj ących z obiektu adaptacja budynku ul. Gen. Józefa zakupem wyposa żenia w celu wybudowane lub 4 2017-2023 515 oświatowego przy ul. Sowi ńskiego przystosowania obiektu do wyremontowane [os./rok] Sowi ńskiego 55 15 85 0 55 nowych zada ń stawianych na obszarach

placówkom o światowym miejskich Gmina Wyszków Wyszków Gmina 1 [szt.]

18 000 000,00 Realizacja zadania b ędzie dotyczyła: budowy boiska bocznego dla piłki no żnej i Liczba obiektów futbolu ameryka ńskiego wraz infrastruktury Liczby u żytkowników z przynale żną infrastruktur ą Ul. Ko ściuszki zlokalizowanych korzystaj ących z obiektu 5 Modernizacja stadionu 2017-2023 techniczn ą, przesuni ęcie 54, Wyszków na rewital. 100 000 boiska głównego oraz 15 85 0 obszarach [os./rok] bocznego, zmiana osi dwóch 1 [szt.] Gmina Wyszków Wyszków Gmina kortów tenisowych, trybuna z funkcj ą obsługi obu boisk, infrastruktura towarzysz ąca

6 000 000,00 Budynki Kompleksowe prace publiczce lub remontowe, dostosowanie komercyjne Liczby u żytkowników Przebudowa budynku ul. Ko ściuszki 6 2017-2023 budynku do nowych funkcji wybudowane lub korzystaj ących z obiektu WOSiR 54, Wyszków 10 85 5 oraz prace wyremontowane 90 000 termomodernizacyjne na obszarach [os./rok]

Gmina Wyszków Wyszków Gmina miejskich 1 [szt.]

Szacowana warto ść projektu [PLN]

Szacowany Lokalizacja Prognozowane Prognozowane L.P Nawa projektu Zakres realizowanych zada ń okres realizacji projektu produkty produkty

Wnioskodawca Wnioskodawca ródła ródła [%] [%] rodki rodki rodki rodki ś Ś Ź UE [%] UE Pozostałe Pozostałe publiczne publiczne

2000000,00 Zagospodarowanie i Nabrze że rzeki uporz ądkowanie Powierzchnia Liczby u żytkowników Gmina Rewitalizacja nabrze ża rzeki Bug (po terenu,wprowadzenie nowych obszarów obj ętych korzystaj ących z 7 2017-2023 Wyszków Bug 10 85 5 stronie funkcji turystyczno- rewitalizacj ą obiektu Wyszkowa) rekreacyjnych. 6,76 [ha ] 2400 [os./rok] Przedsi ęwzi ęcie b ędzie 10000000,00 obejmowało budow ę ście żki edukacyjno–informacyjnej prowadz ącej od parku przez

bulwar im. K. Deptuły do Powierzchnia Liczby u żytkowników ko ścioła pw. św. Idziego. Gmina Rewitalizacja Parku obszarów obj ętych korzystaj ących z 8 2017-2023 Ponadto zostan ą pod świetlenie Wyszków im. K.F. Wazy w Wyszkowie rewitalizacj ą obiektu pomników przyrody w parku, 15 85 0 7 [ha] 36 000 wykonane nasadzenia. [os./rok] Ponadto zostanie wykonana rewitalizacja istniej ącego boiska, o świetlenia parkowego i powstanie nowy plac zabaw Gmina Wdro żenie pakietu rozwi ąza ń Obszar Budowa parkingu typu P&R Długo ść Liczba samochodów 9 40000000,00 2017-2023 Wyszków komunikacyjnych maj ących rewitalizacji w Budowa ście żek rowerowych wybudowanych lub korzystaj ących z miejsc

na celu ograniczenie emisji mie ście na terenie miasta (wraz z przebudowanych postojowych w co2 w Wyszkowie Wyszkowie przej ściem przez rzek ę) dróg dla rowerów wybudowanych Budowa/wymiana 10 [km] obiektach „parkuj i przystanków autobusowych Liczba jed ź” Budowa przystanków/ wiat wybudowanych lub 154 rowerowych przebudowanych [szt.] obiektów "parkuj i 15 85 0 jed ź” 2 [szt.] Liczba miejsc postojowych w wybudowanych obiektach „parkuj i jed ź” 154 [szt.] Liczba Spadek rocznej liczby 8000000,00 Plac Miejski wymienionych i przest ępstw (mi ędzy ul. 11 Modernizacja i budowa Poprawa bezpiecze ństwa powstałych w obszarze Gmina Listopada a ul. nowych lamp 10 poprzez modernizacj ę i 2017-2023 punktów rewitalizowanym Wyszków Gen. J. oświetleniowych w budow ę oświetlenia ulicznego 10 85 5 oświetlenia [%] Sowi ńskiego), technologii LED. ulicznego 10 Wyszków 803 [szt.] Zagospodarowanie terenu 5000000,00 Placu Miejskiego poprzez zmian ę sposobu u żytkowania wspólnych przestrzeni, wokół Powierzchnia Liczby u żytkowników Gmina Zagospodarowanie terenu których koncentrowa ć si ę obszarów obj ętych korzystaj ących z 11 2017-2023 Wyszków Placu Miejskiego będzie działalno ść rewitalizacj ą obiektu 15 85 0 gospodarcza szczególnie o 1,2 [ha] 25 000 charakterze usługowo- [os./rok] handlowym wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą.

Szacowana warto ść projektu

Szacowany Lokalizacja Prognozowane Prognozowane L.P Nazwa projektu Zakres realizowanych zada ń okres realizacji projektu produkty rezultaty Wnioskodawca Wnioskodawca ródła [%] [%] rodki rodki rodki ś Ś Ź UE [%] [%] UE Pozostałe Pozostałe publiczne publiczne Projekt b ędzie polegał na przebudowie Liczba budynków PKP wraz z nadaniem mu 3300000,00 Powierzchnia przedsi ębiorstw Zagospodarowanie Dworzec PKP dodatkowych nowych funkcji oraz obszarów obj ętych ulokowanych na 12 terenu i modernizacja 2017-2023 przy ul. Okrzei, zagospodarowanie przestrzeni przylegaj ącej rewitalizacj ą zrewital. Gmina Gmina budynku PKP Wyszków wykonaniu małej architektury, przebudowy

Wyszków Wyszków 0,10 [ha] obszarach 15 85 0 istniej ącej infrastruktury towarzysz ącej 2 [szt.] (drogi, ci ągi pieszo – jezdne). Zwi ększenie Liczba osób Wska źnik mo żliwo ści 4500000,00 bezrobotnych efektywno ści Zakres projektu obejmie przyznawanie zatrudnienia, Obszar obj ętych zatrudnieniowej 13 2017-2023 jednorazowych środków na podj ęcie i samozatrudnienia rewitalizacji wsparciem w 80% Powiat Powiat zało żenie działalno ści gospodarczej osób pozostaj ących 15 85 0 programie [beneficjantów Wyszkowski Wyszkowski bez pracy 200 [os.] projektu] Budynki publiczce Termomodernizacja Ilo ść 10000000,00 Zakres prac obejmie wykonanie pełnej lub komercyjne budynków ul. I Armii zaoszcz ędzonej termomodernizacji obiektów Centrum wybudowane lub użyteczno ści Wojska energii cieplnej 14 2017-2023 Edukacji Zawodowej i Ustawicznej wyremontowane na publicznej Powiatu Polskiego 82 i 12745,00 „Kopernik” i Budynku Zespołu Szkół Nr 1 obszarach Wyszkowskiego – 89, Wyszków [GJ/rok] wraz z wymian ą źródła ciepła miejskich etap II i etap III 10 85 5 2 [szt.] Powiat Wyszkowski Wyszkowski Powiat Zmniejszenie Budynki publiczce Zakres prac obejmie wspieranie efektywno ści rocznego zu życia 4500000,00 lub komercyjne Termomodernizacja energetycznej, inteligentnego zarz ądzania energii wybudowane lub budynków SPZZOZ 2017-2018 ul. K.E.N. 1, energi ą i wykorzystywania odnawialnych pierwotnej w 15 wyremontowane na w Wyszkowie Wyszków , źródeł energii w budynkach

Powiat Powiat obszarach budynkach SP ZOZ w Wyszkowie publicznych

Wyszkowski Wyszkowski 10 85 5 miejskich 49412,00 4 [szt.] [kWh/rok] Poprawa jako ści Zakres prac obejmuje kompleksow ą Budynki publiczce życia mieszka ńców Liczba pacjentów 94650000,00 modernizacj ę SP ZOZ w Wyszkowie. Obok lub komercyjne poprzez zwi ększenie korzystaj ących prac dotycz ących remontu pomieszcze ń, wybudowane lub dost ępno ści i jako ści ul. K.E.N. 1, z infrastruktury 16 2017-2023 planuje si ę dobudowanie cz ęś ci obiektów wyremontowane na świadczonych usług Wyszków ochrony zdrowia Powiat Powiat szpitalnych, wyposa żenie sal i pracowni w obszarach zdrowotnych, 19914

Wyszkowski Wyszkowski 10 80 10 szpitalu oraz zagospodarowanie przestani na miejskich profilaktyki [osób/rok] terenie SP ZOZ. 1 [szt.] zdrowotnej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie zło żonych „fiszek projektowych” 63

4.2. Przedsi ęwzi ęcia uzupełniaj ące

Pozostałe rodzaje przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych realizuj ących okre ślone w LPR cele rewitalizacji oraz odpowiadaj ące im kierunki działa ń, maj ące na celu eliminacj ę lub ograniczenie negatywnych zjawisk powoduj ących sytuacj ę kryzysow ą, uj ęto w formule przedsi ęwzi ęć uzupełniaj ących. Obejmuj ą one kategorie projektów, które zgłoszono do realizacji w ramach procesu przygotowania rewitalizacji (wł ączanie na etapie opracowania LPR) oraz nie zostały uznane przez Zespół ds. rewitalizacji za zadania kluczowe. Ich odziaływanieobejmujecztery obszary tematyczne, istotne z punktu widzenia rewitalizacji. Są to:„Środowisko”, „Kapitał społeczny”, „Przestrze ń publiczna” i „Jako ść infrastruktury społecznej”. Obszar tematyczny „ Środowisko” koncentruje si ę na przedsi ęwzi ęciach skupionych wokół poprawy stanu środowiska naturalnego ze szczególnym uwzgl ędnieniemjako ści powietrza na terenie rewitalizowanym. Poprawa ma nast ąpi ć dzi ęki kompleksowym działaniom zwi ązanym z modernizacja i rozbudow ą sieci przesyłowych, termomodernizacj ą obiektów u żyteczno ści publicznej oraz nieruchomo ści prywatnych. Obszar tematyczny „Kapitał społeczny” ma na celu popraw ę istotnej z punktu widzenia rewitalizacji sfery społecznej. Koncentruje si ę na działaniach zwi ązanych z prac ą z młodzie żą (poprawa jako ści nauczania), pracy z osobami w trudnej sytuacji życiowej spowodowanej bezrobociem, ubóstwem, uzale żnianiami. Obszar tematyczny „Przestrze ń publiczna” realizuj ą zadania zwi ązane z popraw ą ładu przestrzennego na terenie rewitalizacji. Przede wszystkim te, które koncentruj ą si ę na powstaniu nowych obszarów rekreacji czy działalno ści gospodarczej. Ostatni z obszarów dotyczy „Jako ści infrastruktury społecznej”, skupia przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z budow ą lub popraw ą obiektów, które słu żyć b ędą realizacji przedsi ęwzi ęć społecznych skierowanych do osób w trudnej sytuacji społecznej lub zada ń maj ących bezpo średni wpływ na rozwój gospodarczy na obszarze rewitalizowanym.

Tab. 26 Lista przedsi ęwzi ęć uzupełaniaj ących L.P Projekty mo żliwe do realizacji Wnioskodawca Obszar tematyczny 1 Wymiana transformatorów i silników na energooszczędne PEC Sp. z o.o., Środowisko Przebudowa źródła ciepła PEC Wyszków spełniaj ącego wymagania 2 PEC Sp. z o.o., Środowisko rynku ciepła i ochrony środowiska z perspektyw ą do 2040 r. 3 Modernizacja w ęzłów cieplnych PEC Sp. z o.o., Środowisko 4 Modernizacja (remont)sieci przesyłowej i przył ączy ciepłowniczych PEC Sp. z o.o., Środowisko Środowisko 5 Wykonanie remontu bocznicy kolejowej PEC Sp. z o.o., Przestrze ń publiczna Wykonanie pokrycia dachowego z jednoczesn ą termomodernizacj ą 6 PEC Sp. z o.o., Środowisko dachu 7 Budowa sieci ciepłowniczej i przył ączy PEC Sp. z o.o., Środowisko Zagospodarowanie terenu po byłym wysypisku odpadów Przestrze ń publiczna 8 Gmina Wyszków komunalnych Środowisko 9 Modernizacja budynków wspólnot mieszkaniowych TBS Sp. z o.o., Środowisko Jako ść infrastruktury Wyszkowski O środek 10 Rozbudowa i doposa żenie obiektu WOK "Hutnik" społecznej Kultury „Hutnik” Kapitał społeczny Wyszkowski O środek 11 Popularyzacja ró żnych form kulturalnych Kapitał społeczny Kultury „Hutnik” 12 Budowa sieci wodoci ągowej i kanalizacji sanitarnej PWiK Środowisko Jako ść infrastruktury Budowa obiektu z przeznaczeniem na prac ę z dzie ćmi, młodzie żą , Parafia pw. Świ ętej społecznej 13 osobami w podeszłym wieku, chorymi itp. Rodziny Przestrze ń publiczna Kapitał społeczny Parafia pw. Świ ętej 14 Wszechstronna pomoc rodzinom w trudnej sytuacji Kapitał społeczny Rodziny Parafia pw. Świ ętej 15 Termomodernizacja budynku ko ścioła Środowisko Rodziny Teatr na dworcu. Scena Wyszków - przeprowadzenie akcji, eventów, 16 Ró ża Gruzji Kapitał społeczny performance i spotka ń dla lokalnej społeczno ści Lepsze dzi ś, lepsze jutro (os. Serocka, Prosta. Sowi ńskiego, Okrzei, 17 OPS Wyszków Kapitał społeczny Łączna) 18 Przyjaciel osiedla Serocka OPS Wyszków Kapitał społeczny Środowisko Modernizacja wraz z termomodernizacj ą oraz wyposa żenie bazy Szkoła Podstawowa Nr 1 19 Przestrze ń publiczna oświatowej Szkoły Podstawowej nr 1 w Wyszkowie w Wyszkowie Kapitał społeczny Jako ść infrastruktury Szkoła Podstawowa Nr 2 społecznej 20 Remont i modernizacja budynku Szkoły Podstawowej nr 2 w Wyszkowie Przestrze ń publiczna Kapitał społeczny Jako ść infrastruktury Modernizacja i rozbudowa bazy o światowej w Zespole Szkół nr 1 w Zespół Szkół w 21 społecznej Wyszkowie Wyszkowie Kapitał społeczny Przestrze ń publiczna 22 Modernizacja targowiska miejskiego w Wyszkowie Gmina Wyszków Kapitał społeczny Opracowanie i wdro żenie programów zapobiegaj ących chorobom 23 Gmina Wyszków Kapitał społeczny cywilizacyjnym i upowszechniaj ącym aktywy i zdrowy tryb życia 24 Organizacja cyklicznych imprez dla mieszka ńców. Gmina Wyszków Kapitał społeczny Organizacja cyklicznych imprez regionalnych zwi ązanych z histori ą 25 Gmina Wyszków Kapitał społeczny miasta, rozwojem przemysłu przy współpracy z organizacjami PP. Poprawa jako ści kształcenia poprzez podniesienie kwalifikacji 26 zawodowych nauczycieli oraz umiej ętno ści wychowawczych Gmina Wyszków Kapitał społeczny rodziców. Poprawa jako ści kształcenia poprzez opracowanie i wdro żenie 27 Gmina Wyszków Kapitał społeczny kompleksowej oferty zaj ęć pozalekcyjnych rozwijaj ących kluczowe

kompetencje ora doposa żenie szkół w nowoczesny sprz ęt i materiały dydaktyczne. 28 Rewaloryzacja Obelisku Wazów Gmina Wyszków Przestrze ń publiczna Przestrze ń publiczna 29 Rewitalizacja wsi Lucynów oraz Skuszew Gmina Wyszków Środowisko Stworzenie systemu stypendialnego dla uczniów z 30 Gmina Wyszków Kapitał społeczny ponadprzeci ętnymi wynikami w nauce i sporcie 31 Termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej Gmina Wyszków Środowisko Jako ść infrastruktury Uzupełnienie infrastruktury technicznej na terenie dzielnicy społecznej 32 Gmina Wyszków przemysłowej Środowisko Kapitał społeczny Zagospodarowanie czasu wolnego dla dzieci i młodzieży poprzez 33 stwarzanie zaplecza infrastrukturalnego w postaci siłowni, placów Gmina Wyszków Przestrze ń publiczna zabaw itp. Przestrze ń publiczna 34 Zagospodarowanie sieci nowych terenów zieleni w Wyszkowie Gmina Wyszków Środowisko Zagospodarowanie terenu wraz z infrastruktur ą techniczn ą na Przestrze ń publiczna 35 Gmina Wyszków obszarach rewitalizowanych Środowisko Poprawa ładu przestrzennego terenów miejskich w kompleksie zabudowy mieszkalno-usługowej – plac przy skrzy żowaniu ul. Przestrze ń publiczna 36 Powiat Wyszkowski Daszy ńskiego i Białostockiej nadanie nowej funkcji bulwaru Kapitał społeczny spacerowego do rzeki Bug Modernizacja bazy Centrum Aktywizacji Zawodowej i Ustawicznej Jako ść infrastruktury 37 Powiat Wyszkowski "Kopernik" w Wyszkowie społecznej Jako ść infrastruktury 38 Utworzenie Zakładu Aktywno ści Zawodowej Powiat Wyszkowski społecznej Kapitał społeczny Jako ść infrastruktury 39 Utworzenie Domu Dziennego Pobytu Powiat Wyszkowski społecznej Jako ść infrastruktury 40 Utrzymanie i prowadzenie O środka Interwencji Kryzysowej Powiat Wyszkowski społecznej Źródło: Opracowanie własne na podstawie zło żonych „fiszek projektowych”

4.3. Powi ązanie przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych z problemami i celami rewitalizacji

Ka żde przewidziane w LPR przedsi ęwzi ęcie główne lub uzupełaniaj ące ma swoje odniesienie do wła ściwego celu rewitalizacji oraz kierunku działania. Warto równie ż zwróci ć uwag ę, że niemal ka żdy przewidziany do implementacji projekt będzie realizował kilka potrzeb, a tym samy wpisywał si ę b ędzie jako pakiet działa ń wdra żania kilku kierunków działania oraz celów rewitalizacji – taki wymiar zaplanowanej w LPR rewitalizacji świadczy o jej zintegrowanym charakterze.

Tab. 27 Matryca powi ąza ń projektów rewitalizacyjnych oraz pakietów przedsi ęwzi ęć z potrzebami rewitalizacyjnymi i z wyznaczonymi celami i kierunkami działania

Powi ązanie z celem L.P Nazwa projektu Potrzeby rewitalizacyjne rewitalizacji

Modernizacja budynków komunalnych Podj ęcie działa ń ograniczaj ących zu życie energii (np. Cel 1 1 stanowi ących własno ść Gminy Wyszków wymiana źródeł ciepła, termomodernizacja) Kier. 1.2 Uporz ądkowanie terenów publicznych Zagospodarowanie terenu na cele Cel 1 2 Zagospodarowanie terenów przestrzeni publicznych na rekreacyjno - sportowe Kier. 1.1 cele odpowiadaj ące zapotrzebowaniu społecznemu Rozwój systemu wsparcia psychologicznego, Rozwój Cel 2 3 Społeczne centrum spotka ń oferty sp ędzania wolnego czasu Kier. 2.2 Organizacja zaj ęć rozwijaj ących kreatywno ść i talenty. Modernizacja i adaptacja budynku Cel 2 4 Uatrakcyjnienie istniej ącej oferty, Wzmocnienie systemu oświatowego przy ul. Sowi ńskiego 55 Kier. 2.1 edukacji Uporz ądkowanie terenów publicznych Cel 2 5 Modernizacja stadionu Zagospodarowanie terenów przestrzeni publicznych na Kier. 2.1 cele odpowiadaj ące zapotrzebowaniu społecznemu Podj ęcie działa ń ograniczaj ących zu życie energii (np. Cel 2 6 Przebudowa budynku WOSiR wymiana źródeł ciepła, termomodernizacja), Likwidacja Kier. 2.1 źródeł ciepła wykorzystuj ących paliwa stałe Uporz ądkowanie terenów publicznych Cel 1 7 Rewitalizacja nabrze ża rzeki Bug Zagospodarowanie terenów przestrzeni publicznych na Kier. 1.1 cele odpowiadaj ące zapotrzebowaniu społecznemu Uporz ądkowanie terenów publicznych Rewitalizacja Parku im. K.F. Wazy w Cel 1 8 Zagospodarowanie terenów przestrzeni publicznych na Wyszkowie Kier. 1.1 cele odpowiadaj ące zapotrzebowaniu społecznemu Wdro żenie pakietu rozwi ąza ń podj ęcie działa ń ograniczaj ące zu życie energii, Cel 1 9 komunikacyjnych maj ących na celu zwi ększenie poziomu bezpiecze ństwa, stworzenie Kier. 1.2 ograniczenie emisji co2 w Wyszkowie przyjaznych przestrzeni publicznych Zwi ększenie poziomu bezpiecze ństwa, podj ęcie działa ń Cel 1 10 Modernizacja o świetlenia ulicznego ograniczaj ących zu życie energii Kier. 1.2 Uporz ądkowanie terenów publicznych Zagospodarowanie terenu Placu Cel 1 11 Zagospodarowanie terenów przestrzeni publicznych na Miejskiego Kier. 1.2 cele odpowiadaj ące zapotrzebowaniu społecznemu Zagospodarowanie terenu i modernizacja Uporz ądkowanie terenów publicznych, mo żliwo ść Cel 1 12 budynku PKP rozwoju gospodarczego Kier. 1.2 Zwi ększenie mo żliwo ści zatrudnienia, Rozwój systemu wsparcia zawodowego (zintegrowanego Cel 2 13 samozatrudnienia osób pozostaj ących ze społecznym) osób pozostaj ących poza rynkiem pracy Kier. 2.2 bez pracy Termomodernizacja budynków Podj ęcie działa ń ograniczaj ących zu życie energii (np. Cel 1 14 użyteczno ści publicznej Powiatu wymiana źródeł ciepła, termomodernizacja), Likwidacja Kier. 1.2 Wyszkowskiego – etap II i etap III źródeł ciepła wykorzystuj ących paliwa stałe Podj ęcie działa ń ograniczaj ących zu życie energii (np. Termomodernizacja budynków SPZZOZ Cel 1 15 wymiana źródeł ciepła, termomodernizacja), Likwidacja w Wyszkowie Kier. 1.2 źródeł ciepła wykorzystuj ących paliwa stałe Poprawa jako ści życia mieszka ńców poprzez zwi ększenie dost ępno ści i Zwi ększeni poziomu bezpiecze ństwa zdrowotnego, Cel 2 16 jako ści świadczonych usług podj ęcie działa ń ograniczaj ących zu życie energii Kier. 2.2 zdrowotnych, profilaktyki zdrowotnej Źródło: Opracowanie własne

4.4. Mechanizmy zapewnienia komplementarno ści

Zapewnienie komplementarno ści procesu rewitalizacji okre ślono, w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 opracowanych przez

Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, jako wymóg konieczny przy opracowaniu programów rewitalizacji. Komplementarno ść , oznaczaj ąca wzajemne uzupełnianie si ę, dopełnianie powinna mie ć zarówno wymiar podmiotowy, jak i przedmiotowy. Wytyczne okre ślaj ą pi ęć wymiarów komplementarno ści: przestrzenny, problemowy, proceduralno-instytucjonalny, mi ędzyokresowy oraz odnosz ący si ę do źródeł finansowania.

Komplementarno ść przestrzenna w niniejszym LPR znajduje swój wyraz w koncentracji projektów planowanych do realizacji na wyznaczonym obszarze rewitalizacji. Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji zostały wyznaczone po przeprowadzeniu analizy istotnych dla rozwoju gminy problemów oraz z uwzgl ędnieniem opinii przedstawicieli zainteresowanych środowisk i mieszka ńców. Uwzgl ędnienie zarówno danych obiektywnych, jak i opinii społecze ństwa świadczy o trafno ści przestrzennej zaplanowanej w ramach rewitalizacji interwencji. Wszystkie główne przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne skupiaj ą si ę na obszarach rewitalizacji i s ą z nimi ści śle powi ązane – przyczyni ą si ę do uzupełnienia brakuj ącej infrastruktury (społecznej), poprawy stanu środowiska, zwi ększenia oferty działa ń skierowanych na rozwi ązywanie problemów. Stanowi ą odzwierciedlenie głównych problemów skłaniaj ących do podj ęcia rewitalizacji. Realizacja zaplanowanych przedsięwzi ęć przyczyni si ę do ograniczenia rozprzestrzeniania si ę zidentyfikowanych problemów na dalsze obszary gminy. Wzajemne powi ązanie mi ędzy projektami znajduje swoje odzwierciedlenie np. w realizacji inwestycji w infrastruktur ę edukacji, sportu, kultury czy stworzenia nowych obiektów pod działalno ść gospodarcz ą, a nast ępnie realizacj ę w tych obiektach ró żnych form aktywizacji i integracji. Komplementarno ść problemowa została zapewniona na poziomie planowania rewitalizacji poprzez zapewnienie wła ściwej logiki przygotowania LPR. Oznacza to, że identyfikacja wyst ępuj ących zjawisk negatywnych stanowi efekt analizy aktualnych opracowa ń strategicznych/planistycznych istniej ących w gminie oraz tendencji kryzysowych. Na ich podstawie przeprowadzono pogł ębion ą diagnoz ę zjawisk oraz wytyczono wizj ę, cele oraz kierunki działania. Komplementarno ść problemowa została zapewniona na poziomie wzajemnego dopełniania si ę przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych głównych i uzupełniaj ących, które dotycz ą zarówno sfery społecznej (działania zwi ązane z tworzeniem nowych miejsc pracy, działaniami na rzecz grup zagro żonych marginalizacj ą), sfery przestrzenno – funkcjonalnej (odnowa/powstanie przestrzeni publicznych), środowiskowej (jak działania zwi ązane z termomodernizacj ą czy ograniczeniem CO 2). Tak zaplanowany proces rewitalizacji – 68 przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne przeciwdziała ć będą fragmentacji działa ń. Komplementarno ść problemowa oznaczaj ąca tak że potrzeb ę okre ślenia po żą danego stanu, do jakiego maj ą doprowadzi ć obszar rewitalizacji zakładane przedsi ęwzi ęcia, znajduje swój wyraz na poziomie wizji rewitalizacji, celów rewitalizacji, odpowiadaj ących im kierunków działania oraz przedsi ęwzi ęć głównych i uzupełniaj ących. Planowane do realizacji działania zostały w opisie projektów oraz na poziomie monitoringu opatrzone w parametry (wska źniki), które pozwol ą oceni ć skal ę rewitalizacji.

Komplementarno ść proceduralno – instytucjonalna przejawia si ę w systemie zarz ądzania jaki został zaprojektowany na potrzeby implementacji rewitalizacji. Kwestie rewitalizacji zostały merytorycznie usytuowane w Referacie ds. Pozyskiwania Środków Zewn ętrznych Urz ędu Miejskiego w Wyszkowie (operator rewitalizacji). Aktywno ść w tym zakresie wi ązała si ę b ędzie z podejmowaniem szeregu zada ń o wymiarze koordynacyjnym, rozliczeniowym, informacyjnym, itp. Operator rewitalizacji b ędzie aktywnie współpracował z władzami miasta, Zespołem ds. Rewitalizacji oraz wnioskodawcami realizuj ącymi projekty rewitalizacyjne. Wdrażanie LPR-u opierało si ę b ędzie na szeregu procedur uwzgl ędniaj ących m.in. prowadzenie stosownych rejestrów, rozliczanie rewitalizacji (monitoring i ewaluacja). Komplementarno ść proceduralno – instytucjonalna znajduje swój wyraz tak że w udziale interesariuszy w procesie realizacji. Dzi ęki ich wł ączeniu za pomoc ą okre ślonych mechanizmów – np. realizacji projektów rewitalizacyjnych, działalno ści Zespołu ds. Rewitalizacji, aktywizacji z wykorzystaniem rocznych programów współpracy z organizacjami pozarz ądowymi zapewnione zostanie zaanga żowanie ró żnych sektorów.

Komplementarno ść mi ędzyokresowa oznacza spójno ść przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych podejmowanych w poprzednich okresach programowania z celami rewitalizacji, kierunkami działania oraz zaplanowanymi przedsi ęwzi ęciami okre ślonymi w programie rewitalizacji. W tym kontek ście nale ży przede wszystkim zwróci ć uwag ę, i ż gmina Wyszków nie skorzystała w okresie bud żetowym 2007 – 2013 z puli środków przeznaczonych na rewitalizacj ę. Niemniej jednak podejmowane były działania/inwestycje, które świadcz ą o do świadczeniu istniej ącym w zasobach gminy. Gmina korzystała np. ze wsparcia zewn ętrznego na realizacj ę sieci kanalizacyjnej (ZPORR WM), rozwoju społecze ństwa informacyjnego (RPO WM 2007 – 2013).

Projekty edukacyjne prowadziły szkoły z terenu gminy (RPO WM 2007 – 2013), a Ośrodek Pomocy Społecznej, jako instytucja specjalizuj ąca si ę w działaniach na rzecz zagro żonych wykluczeniem realizował projekt nastawiony na aktywn ą integracj ę (PO KL). Ponadto, ta ostatnia instytucja posiada spore do świadczenie w realizacji stałych programów zwi ązanych z wyprowadzaniem wykluczonych/zagro żonych wykluczeniem z trudnej sytuacji – będą to np. program przeciwdziałania przemocy w rodzinie, program wspierania rodziny, program profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii.

Komplementarno ść źródeł finansowania LPR-u została zapewniona poprzez okre ślenie oraz łączenie ró żnych źródeł finansowania. Przewidziano zarówno projekty rewitalizacyjne współfinansowane przez sektor publiczny jak i prywatny, sektora pozarz ądowego oraz wsparcie realizowane w ramach pomocy Unii Europejskiej. Wykorzystanie środków europejskich mo żliwe będzie z uwzgl ędnieniem EFRR, EFS, FS. Komplementarno ść źródeł finansowania wynika z opisu projektów przedsi ęwzi ęć , gdzie okre ślono potencjalne źródła finansowania działa ń na rzecz rewitalizacji.

5. Ramy finansowe realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji

5.1. Indykatywne ramy finansowe

Tab. 28 Lista przedsi ęwzi ęć głównych wraz z kwotami i potencjalnymi źródłami finansowania

Szacowana warto ść Szacowany okres Potencjalne źródła L.P Nazwa projektu projektu[PLN] realizacji finansowania Modernizacja budynków komunalnych RPO WM 2014-2020 1 1249000,00 2017-2023 stanowi ących własno ść Gminy Wyszków Gmina Wyszków RPO WM 2014- Zagospodarowanie terenu na cele 2 1100000,00 2017-2018 2020,Gmina Wyszków rekreacyjno - sportowe środki prywatne RPO WM 2014-2020 EFS 3 Społeczne centrum spotka ń 100000,00 2019-2020 Gmina Wyszków środki prywatne Modernizacja i adaptacja budynku RPO WM 2014-2020 4 1600000,00 2017-2023 oświatowego przy ul. Sowi ńskiego 55 Gmina Wyszków RPO WM 2014-2020 5 Modernizacja stadionu 18000000,00 2017-2023 Gmina Wyszków bud żet Pa ństwa RPO WM 2014-2020 6 Przebudowa budynku WOSiR 6000000,00 2017-2023 Gmina Wyszków RPO WM 2014-2020 Gmina Wyszków 7 Rewitalizacja nabrze ża rzeki Bug 2000000,00 2017-2023 WFO Ś Bud żet pa ństwa RPO WM 2014-2020 Rewitalizacja Parku im. K.F. Wazy w Gmina Wyszków 8 10000000,00 2017-2023 Wyszkowie WFO Ś Bud żet pa ństwa Wdro żenie pakietu rozwi ąza ń RPO WM 2014-2020, 9 komunikacyjnych maj ących na celu 40000000,00 2017-2023 POIi Ś 2014-2020 ograniczenie emisji co2 w Wyszkowie RPO WM 2014-2020 Gmina Wyszków 10 Modernizacja o świetlenia ulicznego 8000000,00 2017-2023 WFO Ś Bud żet pa ństwa Zagospodarowanie terenu Placu RPO WM 2014-2020 11 5000000,00 2017-2023 Miejskiego Gmina Wyszków Zagospodarowanie terenu i modernizacja RPO WM 2014-2020 12 3300000,00 2017-2023 budynku PKP Gmina Wyszków Zwi ększenie mo żliwo ści zatrudnienia, Europejski Fundusz 13 samozatrudnienia osób pozostaj ących 4500000,00 2017-2023 Społeczny bez pracy Bud żet Pa ństwa Termomodernizacja budynków RPO WM 2014-2020 14 użyteczno ści publicznej Powiatu 10000000,00 2017-2023 Powiat Wyszkowski Wyszkowskiego – etap II i etap III Termomodernizacja budynków SPZZOZ RPO WM 2014-2020 15 4500000,00 2017-2023 w Wyszkowie Powiat Wyszkowski Poprawa jako ści życia mieszka ńców poprzez zwi ększenie dost ępno ści i jako ści RPO WM 2014-2020 16 94650000,00 2017-2023 świadczonych usług zdrowotnych, Powiat Wyszkowski profilaktyki zdrowotnej SUMA 209999000,00

6. System wdra żania lokalnego programu rewitalizacji

6.1. System realizacji

Wdra żania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 stanowił będzie proces realizowany przez okre ślone podmioty/instytucje. Poziom instytucjonalny opiera ć si ę b ędzie na podmiotach (Tabela 29) zaanga żowanych w realizacj ę, zarówno na poziomie decydowania o procesie rewitalizacji, jak i realizuj ących okre ślone zadania o wymiarze wdro żeniowym.

Tab. 29 Struktura instytucjonalna zarz ądzania LPR-em PODMIOT ZAKRES ZADA Ń POZIOM DECYZYJNY • uchwala LPR Gminy Wyszków na lata 2016-2023 • przyjmuje zmiany (modyfikacje) RADA MIEJSKA • podejmuje inne decyzje (w tym uchwały) bezpo średnio i/lub po średnio wpływaj ące na sprawno ść realizacji • przyjmuje sprawozdania z realizacji LPR-u • prowadzi ogóln ą koordynacj ę nad wdra żaniem • przyjmuje Roczny harmonogram realizacji BURMISTRZ • przygotowuje sprawozdania z realizacji WYSZKOWA • zapewnia obsług ę organizacyjn ą Zespołu ds. Rewitalizacji • podejmuje decyzje (merytoryczne i organizacyjne) bezpo średnio i/lub po średnio wpływaj ące na sprawno ść realizacji • Zespół ds. Rewitalizacji to forum współpracy i dialogu interesariuszy rewitalizacji • Zespół ds. Rewitalizacji pełni funkcj ę opiniodawczo – doradcz ą Burmistrza ZESPÓŁ ds. • Zespół ds. posiada uprawnienia do wyra żania opinii, w tym m.in. dotycz ących REWITALIZACJI informacji z realizacji, Rocznych harmonogramów realizacji, raportów z ewaluacji • Zespół posiada uprawnienia do wyra żania propozycji rozwi ąza ń usprawniaj ących proces rewitalizacji, POZIOM WDRO ŻENIOWY • Referat przygotowuje Roczny harmonogram realizacji • organizuje i prowadzi monitoring LPR-u we współpracy z innymi komórkami urz ędu, jednostkami organizacyjnymi oraz wnioskodawcami • prowadzi monitoring zewn ętrznych źródeł finansowania rewitalizacji • organizuje system informacji dotycz ącej mo żliwo ści finansowania rewitalizacji z zewn ętrznych źródeł • prowadzi rejestr za świadcze ń wydawanych wnioskodawcom na potrzeby Referat ds. Pozyskiwania składanych aplikacji ( źródła zewn ętrzne), potwierdzaj ących komplementarno ść Środków Zewn ętrznych projektu z LPR-em (operator rewitalizacji) • organizuje system ewaluacji • opracowuje sprawozdania z realizacji, • utrzymuje kontakt z Zespołem ds. Rewitalizacji oraz interesariuszami, • koordynuje działania promuj ące rewitalizacj ę oraz wdra żanie mechanizmów wł ączania mieszka ńców i innych podmiotów w proces rewitalizacji, • gromadzi dane (np. analizy, badania, sprawozdania, rejestry) dotycz ące rewitalizacji WNIOSKODAWCY • realizuj ą przedsi ęwzi ęcia rewitalizacyjne spójne z wizj ą, celami rewitalizacji oraz PROJEKTÓW wytyczonymi kierunkami działania, 72

REWITALIZACYJNYCH • współpracuj ą z operatorem rewitalizacji w zakresie prowadzenia sprawozdawczo ści dotycz ącej poziomu zaawansowania realizowanych projektów rewitalizacyjnych Źródło: opracowanie własne

Zgodnie z kompetencjami, w pierwszej kolejno ści nale ży wskaza ć organ stanowi ący oraz organ wykonawczy gminy. Ten pierwszy to Rada Miejska w Wyszkowie, ten drugi to Burmistrz Wyszkowa. Ponadto podmiotem po średnim w procesie decyzyjnym jest Zespół ds. Rewitalizacji będący forum współpracy i dialogu na rzecz rewitalizacji, integruj ący działalno ść organów gminy, lokalnej administracji, organizacji pozarz ądowych, lokalnych przedsi ębiorców, mieszka ńców – wszystkich tych interesariuszy, którzy mog ą i chc ą si ę wł ączy ć w proces wyprowadzania obszaru rewitalizacji z sytuacji kryzysowej. Podmiotem prowadz ącym bezpo średni ą koordynacj ę nad wdra żaniem LPR-u będzie Referat ds. Pozyskiwania Środków Zewn ętrznych Urz ędu Miejskiego w Wyszkowie (operator rewitalizacji), wykonuj ący szereg zada ń organizacyjnych, analitycznych, informacyjnych, animacyjnych, itp. (Tabela 29). Wnioskodawcy to podmioty, które poprzez realizacj ę zgłoszonych projektów rewitalizacyjnych b ędą si ę przyczyniały do implementacji zało żeń rewitalizacji. Zarówno administracja gminna, jak i pozostałe podmioty realizuj ące projekty rewitalizacyjne powinny pozostawa ć we współpracy z operatorem rewitalizacji w celu usprawniania procesów wdra żania rewitalizacji.

Logika interwencji publicznej, zmierzaj ąca do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji, o szczególnej kumulacji negatywnych zjawisk z sytuacji kryzysowej obejmuje, zgodnie z Wytycznymi, nast ępuj ące etapy: diagnozowanie (Etap 1 ), programowanie ( Etap 2 ), wdra żanie (Etap 3 ), monitoring w tym zalecan ą w ustawie rewitalizacyjnej ocen ę rewitalizacji ( Etap 4 ). Pierwsze dwa etapy – zmierzaj ące do opracowania zostały opisane w cz ęś ci wprowadzaj ącej niniejszego opracowania. W tym miejscu uj ęto kwestie dotycz ące wdra żania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023.

Tab. 30 Działania podejmowane na etapie wdra żania oraz oceny realizacji LPR-u, z uwzgl ędnieniem udziału interesariuszy. Efekt podejmowanych Formy partycypacji Etap Podejmowane działania działa ń (wł ączania interesariuszy) 73

Zespół ds. Rewitalizacji (współdecydowanie oraz kontrola obywatelska ) Realizacja ( wdra żanie ) Realizacja projektów przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych przez podmioty rewitalizacyjnych społeczne Roczne harmonogramy Prowadzenie aktywnej (realizacja polityk/zada ń realizacji polityki informacyjnej oraz publicznych ) aktywizacji interesariuszy Pozostałe formy przewidziane w

PROWADZENIE cz ęś ci dotycz ącej mechanizmów REWITALIZACJI wł ączania mieszka ńców i pozostałych interesariuszy w proces rewitalizacji Prowadzenie monitoringu realizacji rewitalizacji Zespół ds. Rewitalizacji (zgodnie z zasadami

ANIA (współdecydowanie oraz kontrola okre ślonymi w Informacje z realizacji Ż obywatelska.) podrozdziale poni żej) Opcjonalnie modyfikacja PR Ankietyzacja interesariuszy Przyj ęcie sprawozdania z (informacja zwrotna )

WDRA realizacji rewitalizacji MONITORING (rokrocznie)

Ewaluacja mid-term (raport) Przeprowadzenie ewaluacji Zespół ds. Rewitalizacji Opcjonalnie modyfikacja mid-term (kontrola obywatelska ) LPR-u (jako efekt Przeprowadzenie ewaluacji Ankietyzacja interesariuszy przeprowadzonej ewaluacji) OCENA ex-post (informacja zwrotna ) Ewaluacja ex-post (raport)

REWITALIZACJI Źródło: opracowanie własne

Najistotniejszym etapem ( Etap 2 ) realizacji będzie wdra żanie przyj ętych zało żeń (celów, kierunków działania, projektów). Na tym etapie szczególn ą rol ę do odegrania maj ą wnioskodawcy, którzy b ędą realizowa ć przedsi ęwzi ęcia bezpo średnio wpisane do LPR-u. Niezb ędnym działaniem uzupełniaj ącym, prowadzonym przez operatora rewitalizacji, b ędzie polityka informacyjna oraz aktywizacja interesariuszy rewitalizacji. Ta ostatnia, rozumiana jako działania animacyjne ukierunkowane na podnoszenie zaanga żowania zarówno wnioskodawców/potencjalnych wnioskodawców, jak i beneficjentów. W ramach opisywanego etapu niezb ędne b ędzie prowadzenie monitoringu post ępów rewitalizacji (osi ągania zakładanych celów i kierunków działania oraz opisuj ących je wska źników). Informacje płyn ące z monitoringu, b ędące efektem prowadzonych prac analitycznych z wykorzystaniem narz ędzi wła ściwych do prowadzenia bada ń nad wdra żaniem polityk publicznych, ukazywały b ędą post ępy rewitalizacji, b ądź te ż identyfikowały b ędą przeszkody w implementacji. Monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji będzie realizowany w cyklu dwuletnim.

Wdra żanie LPR b ędzie miało charakter partycypacyjny (w szerokim stopniu) ze wzgl ędu na fakt, i ż cz ęść przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych b ędzie realizowana przez podmioty społeczne. Cyklicznie przygotowywane Roczne harmonogramy realizacji, opiniowane przez Zespół ds. Rewitalizacji traktowa ć nale ży jako plany opracowane w formule współdecydowania. Monitoring, jako zbiór okre ślonych czynno ści b ędzie stanowił element Etapu 2 rewitalizacji. Z drugiej jednak strony, efektem prowadzonego monitoringu b ędą sprawozdania z realizacji rewitalizacji, co przyczyni si ę do oceny rewitalizacji ( Etap 3 ). Proces monitoringu b ędzie miał charakter partycypacyjny, tak że w kontek ście dokonywania oceny rewitalizacji – Zespół ds. Rewitalizacji opiniował będzie informacj ę z realizacji. Takie usytuowanie Zespołu ds. Rewitalizacji, jako podmiotu o reprezentatywnym składzie interesariuszy, zapewnia ć będzie realizacj ę szerokiej partycypacji społecznej. Dodatkowym narz ędziem oceny rewitalizacji b ędzie ewaluacja przeprowadzana dwukrotnie – w połowie okresu realizacji (2020). B ędzie to tzw. ewaluacja mid-term , która w uzasadnionych sytuacjach, mo że skutkowa ć modyfikacj ą Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023. Druga ewaluacja – ex-post zostanie przeprowadzona w roku 2023 r. Obie oceny b ędą zasilone informacjami pochodz ącymi od interesariuszy rewitalizacji (ankietyzacja interesariuszy) oraz zaopiniowane przez Zespół ds. Rewitalizacji, co przyczyni si ę do uspołecznienia wskazanego etapu z uwzgl ędnieniem form szerokiej partycypacji społecznej. Szczegółowe wytyczne dotycz ące monitoringu oraz oceny (ewaluacji) znajduj ą si ę w kolejnym rozdziale.

Harmonogram realizacji działa ń organizacyjnych znajduje swoje bezpo średnie odzwierciedlenie w opisanym powy żej cyklu wdra żania Lokalnego Programu Rewitalizacji. Podmiotem bezpo średnio koordynuj ącym wdra żanie b ędzie Referat ds. Pozyskiwania Środków Zewn ętrznych (operator rewitalizacji), realizuj ący swoje zadania zgodnie z przypisanym mu zakresem kompetencji, w ogólnym zarysie opisanych w ramach struktury instytucjonalnej zarz ądzania rewitalizacj ą (Tabela 29). Głównym narz ędziem zarz ądzania procesem wdra żania będą Roczne harmonogramy realizacji , okre ślaj ące intensywno ść oraz przestrzenne rozmieszczenie realizowanych przedsi ęwzi ęć w czasie (w skali roku). Plany zakre ślone w Rocznych harmonogramach… wynika ć b ędą z: 1) poziomu zaawansowania realizowanych projektów; 2) dost ępno ści zewn ętrznych środków finansowych; 3) zakresu osi ągania zało żonych wska źników rewitalizacji.

Harmonogram realizacji projektów rewitalizacyjnych stanowił b ędzie pochodn ą gotowo ści wnioskodawców do realizacji zgłoszonych do projektów oraz dost ępno ści środków finansowych mo żliwych do pozyskania ze źródeł zewn ętrznych. Sprawna realizacja projektów zale żała b ędzie tak że od sukcesów w pozyskiwaniu środków finansowych przez wnioskodawców. Na podstawie zgłoszonych przez wnioskodawców oczekiwanych projektów rewitalizacyjnych (poprzez wypełnienia tzw. fiszki projektowej) przygotowano ramowy harmonogram realizacji, który został zamieszczony w rozdziale dotycz ącym indykatywnych ram finansowych, poni żej uwzgl ędniono natomiast działania zwi ązane z zarz ądzaniem realizacj ą.

Tab. 31Ramowy harmonogram realizacji 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Zarz ądzanie realizacj ą PR monitoring realizacji PR ewaluacja mid-term ewaluacja ex-post monitoring zewn. źródeł finansowania aktywizacja interesariuszy rewitalizacji promocja efektów rewitalizacji

6.2. System monitorowania i oceny Lokalnego Programu Rewitalizacji

6.2.1. Monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji Monitoring zmierza do oceny stopnia wdro żenia zało żeń rewitalizacji okre ślonych w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 . Prowadzony on b ędzie w oparciu o nast ępuj ące zasady: 1. Realizowany b ędzie w cyklu dwuletnim. 2. Prowadzony b ędzie w oparciu o wska źniki rewitalizacji. 3. Źródłem weryfikacji wska źników b ędą dane statystyczne oraz dane źródłowe. 4. Źródłem danych pozwalaj ących weryfikowa ć osi ąganie celów rewitalizacji (wska źników) będą informacje gromadzone przez Wnioskodawców i Referat ds. Pozyskiwania Środków Zewn ętrznych,

5. Punktem odniesienia, w procesie weryfikacji wska źników b ędą dane pochodz ące z ko ńca 2015 r., b ądź te ż inne – w uzasadnionych przypadkach. 6. W procesie monitoringu uwzgl ędniane b ędą plany wdra żania rewitalizacji okre ślone w Rocznych harmonogramach realizacji . 7. W procesie monitoringu, w sytuacji braku post ępów, które świadczyłyby o wdra żaniu LPR-u, identyfikowane b ędą bariery wdra żania. 8. Wyniki monitoringu przyjmowały b ędą posta ć sprawozda ń z realizacji LPR-u 9. Za przeprowadzanie monitoringu odpowiedzialny b ędzie Referat ds. Pozyskiwania Środków Zewn ętrznych. 10. Proces monitoringu prowadzony b ędzie z uwzgl ędnieniem form szerokiej partycypacji społecznej – poprzez zaanga żowanie Zespół ds. Rewitalizacji. 11. Informacja z realizacji PR przedkładana b ędzie Radzie Miejskiej w Wyszkowie. 12. W uzasadnionych przypadkach, na podstawie wniosków wynikaj ących z monitoringu, wprowadzane b ędą modyfikacje. 13. Wprowadzanie modyfikacji do LPR-u poprzedzone b ędzie konsultacjami z interesariuszami rewitalizacji.

6.2.2. Ocena Lokalnego Programu Rewitalizacji Ocena zaawansowania realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 , b ędzie prowadzona z wykorzystaniem dwóch mechanizmów – oceny wewn ętrznej oraz oceny zewn ętrznej. Ocena wewn ętrzna przygotowywana b ędzie jako efekt prowadzonego monitoringu wdra żania. Ich tre ść b ędzie konsultowana/opiniowana przez Zespół ds. Rewitalizacji. Ocena zewn ętrzna prowadzona b ędzie w formule ewaluacji . Ewaluacja prowadzona b ędzie w oparciu o nast ępuj ące zasady : ‹ Ewaluacja b ędzie miała charakter przedmiotowy – analizie zostanie poddany stopie ń realizacji kierunków działania oraz celów rewitalizacji okre ślonych w LPR. ‹ Ewaluacja zostanie przeprowadzona dwukrotnie na przestrzeni obowi ązywania. Pierwsza ewaluacja (typu mid-term ) obejmowała b ędzie lata 2017 – 2019. Druga ewaluacja (typu ex-post ) obejmowała b ędzie lata 2017 – 2023.

‹ Ewaluacja uwzgl ędniała będzie analiz ę wpływu czynników wewn ętrznych oraz zewn ętrznych na realizacj ę LPR. ‹ Ewaluacja przygotowana zostanie przez podmiot niezale żny (niezaanga żowany merytorycznie we wdra żanie LPR). ‹ W uzasadnionych przypadkach, na potrzeby ewaluacji wła ściwe mo że być przeprowadzenie stosownych bada ń czy opracowanie dodatkowych ekspertyz. ‹ Za organizacj ę ewaluacji odpowiedzialny b ędzie Referat ds. Pozyskiwania Środków Zewn ętrznych - operator rewitalizacji. ‹ Wyniki ewaluacji przyjm ą posta ć raportów. ‹ Wyniki ewaluacji będą opiniowane przez Zespół ds. Rewitalizacji. ‹ Raporty z ewaluacji przedkładane b ędą Radzie Miasta Wyszkowa.

6.3.3. Wska żniki realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji

Wska źniki realizacji niniejszego LPR obejmuj ą trzy poziomy analizy post ępu wdra żania celów rewitalizacji. Najni ższy poziom obejmuje produkty, jakie zostan ą wytworzone w wyniku realizacji projektów rewitalizacyjnych. Kolejny poziom dotyczy rezultatów jakie przynios ą ww. produkty. Ostateczny wpływ realizacji b ędzie badany na poziomie oddziaływania. Pierwszy i drugi poziom analizy odzwierciedlaj ą realizacj ę projektów i b ędą bazowały na danych pozyskiwanych w głównej mierze od organizatorów wsparcia/inwestorów. Wska źniki oddziaływania b ędą mierzone na podstawie danych gromadzonych przez instytucje zewn ętrzne (jak: GUS, MOPS, SP, KP) oraz wzmacniane badaniami własnymi (w granicach potrzeb). Wska źniki realizacji znajduj ą si ę w poni ższej tabeli. Wska źniki zostały uj ęte w formuł ę obejmuj ącą: 1) nazw ę wska źnika (w tym jednostk ę miary); 2) informacj ę dotycz ącą powi ązania wska źnika z konkretnym celem rewitalizacji (w uj ęciu numeracji kierunków działania); 3) warto ść pocz ątkow ą; 4) warto ść docelow ą oraz 5) źródło pozyskiwania danych.

Tab. 32 Wska źniki realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023

Powi ązanie z nik

ź Nazwa wska źnika Warto ść Warto ść docelowa celem Źródło pozyskiwania danych (jednostka miary, tendencja) pocz ątkowa (2023) rewitalizacji wska Powierzchnia obszarów obj ętych Cel 1 8,3 15,55 Faktury, protokoły odbioru rewitalizacj ą [ha] Kierunek 1.1 Budynki publiczne lub komercyjne Cel 1 wybudowane lub wyremontowane na 0 7 Faktury, protokoły odbioru Kierunek 1.1 obszarach miejskich [szt.] Liczba odnowionych budynków Cel 1 0 6 Faktury, protokoły odbioru mieszkalnych [szt.] Kierunek 1.2 Liczba wymienionych lub powstałych Cel 1 Listy obecno ści, protokoły 0 803 punktów o świetlenia ulicznego [szt.] Kierunek 1.2 odbioru, wyniki egzaminów

Baza SYRIUSZ STD, rejestry/raporty/listy osób. Liczba bezrobotnych obj ętych wsparciem w Cel 2 produkt 0 200 Wska źnik monitorowany raz programie [os.] Kierunek 2.2 w m-cu. Weryfikacja na podstawie wpisu do CEiDG Listy obecno ści, certyfikaty, Liczba zorganizowanych wydarze ń/inicjatyw Cel 2 5 10 ankiety pre test i post test, [szt.] Kierunek 2.2 sprawozdania Liczba wybudowanych lub przebudowanych Cel 1 obiektów postojowych typu „Parkuj i jed ź” 0 2 Faktury, protokoły odbioru Kierunek 1.2 [szt.] Liczba u żytkowników korzystaj ących z Cel 1 0 7900 Faktury, protokoły odbioru obiektu [os/rok] Kierunek 1.2 Zmniejszenie rocznego zu życia energii Cel 1 pierwotnej w budynkach publicznych 0 4 240 351,28 Faktury, protokoły odbioru Kierunek 1.2 [kwh/rok] Cel 2 Ilo ść osób korzystaj ących z projektu [os./rok] 0 200 Faktury, protokoły odbioru Kierunek 2.2

rezultat Liczba samochodów korzystaj ących z miejsc Cel 1 postojowych w wybudowanych obiektach 0 200 Faktury, protokoły odbioru Kierunek 1.2 „parkuj i jedz”[ szt.] Spadek rocznej liczby przest ępstw w Cel 1 48,9 38,9 Faktury, protokoły odbioru obszarze rewitalizowanym [%] Kierunek 1.1 Baza SYRIUSZ STD, rejestry/raporty/listy osób. Wska źnik efektywno ści zatrudnieniowej Cel 2 0 80 Wska źnik monitorowany raz [beneficjent projektu] Kierunek 2.2 w m-cu. Weryfikacja na podstawie wpisu do CEiDG Cel 1 Ilo ść zaoszcz ędzonej energii cieplnej[Gj/rok] 0 21 145 Faktury, protokoły odbioru Kierunek 1.2 Liczba pacjentów korzystaj ących z Cel 2 Faktury, protokoły odbioru, 18000,00 19914,00 infrastruktury ochrony zdrowia Kierunek 2.1 kontrakty Udział bezrobotnych w liczbie ludno ści Cel 2 8,1 7,0 Dane PUP ogółem [%] Kierunek 2.2 Osoby korzystaj ące z pomocy społecznej na Cel 2 Dane O środka Pomocy 46,6 30,00 100 mieszka ńców [osoby] Kierunek 2.2 Społecznej Cel 2 Czyny karalne na 1000 mieszka ńców [czyny Kierunek 2.2 48,9 32,0 Dane statystyczne Policji karalne] Cel 1 Kierunek 1.2 Liczba niebieskich kart oraz liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej z uwagi Cel 2 Dane O środka pomocy 9,8 7,0 na alkoholizm i narkomani ę na 1000 Kierunek 2.2 społecznej mieszka ńców [osoby] Cel 2 Średni wynik sprawdzianu w klasie VI szkoły Wyniki Komisji Odziaływania Kierunek 2.1 69,8 71,0 podstawowej [%] Egzaminacyjnej

Średni wynik egzaminu gimnazjalnego (j ęzyk Cel 2 Wyniki Komisji polski, historia i WOS, matematyka, Kierunek 2.1 56,2 57,0 Egzaminacyjnej przedmioty przyrodnicze) [%] Podmioty gospodarcze na 1000 mieszka ńców Cel 2 74,0 77,00 Dane GUS, CDEiG podmioty gospodarcze Kierunek 2.2 Oświetlenie uliczne na 100 mieszka ńców Cel 1 10,7 16,00 Faktury, protokoły odbioru [lampy] Kierunek 1.2

6.3. Mechanizmy wł ączania mieszka ńców, przedsi ębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji

Mechanizmy wł ączania mieszka ńców oraz pozostałych interesariuszy rewitalizacji w proces przygotowania rewitalizacji został opisany w cz ęś ci wprowadzaj ącej. Uspołecznianie procesu wdra żania i oceny cz ęś ciowo zostało opisane w rozdziałach dotycz ących zarz ądzania oraz monitoringu i oceny. Wł ączanie mieszka ńców, przedsi ębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces wdra żania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 zostanie zapewnione poprzez: ‹ Realizacj ę przedsi ęwzi ęć rewitalizacyjnych przez sektor społeczny i/lub gospodarczy. ‹ Funkcjonowanie Zespołu ds. Rewitalizacji, o reprezentatywnym składzie, która b ędzie organizacyjnym ł ącznikiem mi ędzy organami gminy a pozostałymi interesariuszami rewitalizacji. ‹ Organizacj ę konsultacji społecznych w wa żnych kwestiach dotycz ących wdra żania (np. w sytuacji aktualizacji LPR-u). ‹ Wsparcie zawi ązywania partnerstw projektowych integruj ących sektory. ‹ Prowadzenie aktywnej polityki informacyjnej promuj ącej potencjalne źródła finansowania rewitalizacji oraz efektów podejmowanych działa ń rewitalizacyjnych. ‹ Aktywizacj ę sektora społecznego poprzez uj ęcie rewitalizacji w rocznych programach współpracy z organizacjami pozarz ądowymi.

Spis Tabel

Tab. 1. Wska źniki wykorzystane do wyznaczenia obszarów zdegradowanych w gminie Wyszków ...... 10 Tab. 2. Liczba ludno ści w miejscowo ściach wiejskich w gminie Wyszków...... 12 Tab. 3. Wska źniki obrazuj ące poszczególne sfery w zakresie sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Wyszków ...... 13 Tab. 4. Udział bezrobotnych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym w gminie Wyszków w latach 2011-2014 na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego ...... 14 Tab. 5. Gospodarstwa domowe korzystaj ące ze świadcze ń społecznych w gminie Wyszków w latach 2011-2014 na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego ...... 15 Tab. 6. Poziom edukacji i frekwencja wyborcza w wyborach parlamentarnych w gminie Wyszków w 2015 roku na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego ...... 15 Tab. 7. Udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludno ści ogółem w gminie Wyszków w latach 2011- 2015 na tle danych dla Powiatu Wyszkowskiego i województwa mazowieckiego ...... 16 Tab. 8. Podmioty gospodarcze na 1000 mieszka ńców w gminie Wyszków w latach 2011-2015 na tle danych dla powiatu wyszkowskiego i województwa mazowieckiego ...... 17 Tab. 9. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu bezrobocia ...... 21 Tab. 10. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu ubóstwa ...... 22 Tab. 11. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu przest ępczo ści ...... 24 Tab. 12. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu patologii społecznej ...... 25 Tab. 13. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu edukacji ...... 26 Tab. 14. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu aktywno ści społecznej ...... 28 Tab. 15. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu kapitału ludzkiego ...... 30 Tab. 16. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu przedsi ębiorczo ści ...... 31 Tab. 17. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie poziomu kondycji przedsi ębiorstw ...... 32 Tab. 18. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery społecznej ...... 46 Tab. 19. Miejscowo ści wiejskiej w gminie Wyszków wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery gospodarczej ...... 47 Tab. 20. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery gospodarczej ...... 47 Tab.21. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery środowiskowej ...... 47 Tab. 22. Ulice Wyszkowa wykazuj ące niekorzystn ą sytuacj ę w zakresie sfery przestrzenno-funkcjonalnej ...... 49 Tab. 23. Obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji w gminie Wyszków ...... 50 Tab.24. Charakterystyka obszarów zdegradowanych (OZ) i obszarów rewitalizacji (OR) w gminie Wyszków ...... 51 Tab. 25 Lista przedsi ęwzi ęć głównych ...... 59 Tab. 26 Lista przedsi ęwzi ęć uzupełaniaj ących ...... 65 Tab. 27 Matryca powi ąza ń projektów rewitalizacyjnych oraz pakietów przedsi ęwzi ęć z potrzebami rewitalizacyjnymi i z wyznaczonymi celami i kierunkami działania ...... 67 Tab. 28 Lista przedsi ęwzi ęć głównych wraz z kwotami i potencjalnymi źródłami finansowania ...... 71 Tab. 29 Struktura instytucjonalna zarz ądzania LPR-em ...... 72 Tab. 30 Działania podejmowane na etapie wdra żania oraz oceny realizacji LPR-u, z uwzgl ędnieniem udziału interesariuszy...... 73 Tab. 31 Ramowy harmonogram realizacji...... 76 Tab. 32 Wska źniki realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wyszków na lata 2016-2023 ...... 79

Spis rycin

Ryc. 1. Poziom bezrobocia w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 21 Ryc. 2. Poziom ubóstwa w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 22 Ryc. 3. Poziom przest ępczo ści w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 23 Ryc. 4. Poziom patologii społecznej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 25 Ryc. 5. Poziom edukacji w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 26 Ryc. 7. Poziom aktywno ści społecznej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 28 Ryc. 8. Poziom kapitału ludzkiego w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 29 Ryc. 9. Poziom przedsi ębiorczo ści w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 31 Ryc. 10. Poziom kondycji przedsi ębiorstw w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 32 Ryc. 11. Poziom rozwoju sfery społecznej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 46 Ryc. 12. Poziom rozwoju sfery środowiskowej w miejscowo ściach wiejskich gminy Wyszków ...... 48 Ryc. 13. Poziom rozwoju sfery przestrzenno-funkcjonalnej w miejscowo ściach wiejskich gminy ...... Wyszków ...... 48

Zał ącznik nr 1 Mapy