Rheinhessen RHEINHESSEN

Appenheimer Hundertgulden, ©Weingut Bischel 2 3 Inleiding

Rheinhessen, het land van 1000 heuvels, dat is tegelijk jeugdsentiment en die Heimat. De eerste keer dat ik van de weidsheid van de regio mocht proeven, was in 1991.

en broekventje was ik toen, amper twaalf jaar. Laat me even starten met wat bijzonderheden. Rheinhessen EMijn ouders startten als hobby een kleine Door de beschermende ligging tussen heuvelketens is Deelstaat Rheinland-Pfalz wijnhandel en het allereerste domein dat ze gingen Rheinhessen niet alleen een van de droogste regio’s van verdelen, lag in het zuiden van Rheinhessen. Toen al Duitsland, men spreekt zelfs van een van de droogste Oppervlakte wijngaard (2019) 26.860 ha moet het een onuitwisbare indruk op me nagelaten gebieden in midden Europa. Afhankelijk van waar je je hebben, want in de jaren erna bracht ik er verschil- bevindt ligt de hoeveelheid neerslag tussen 500 en 600 lende vakanties door. Vaak met de fiets, dan kon ik mm. In droge jaren, zoals we die opeenvolgend kennen, Verhouding wit/rood (2019) 72% 28% het heuvelende landschap verder exploreren. Het is zakt dit getal naar 400 mm. Dat geeft problemen voor een gebied als geen ander. Dat zou je over elk van nieuwe aanplant in bodems die moeilijk water vasthouden Topwijngaarden (VDP.Grosse Lagen) de dertien Duitse regio’s kunnen zeggen, maar wie zoals aan de Roter Hang in het noordoosten. Irrigatie voor Appenheim: Hundertgulden de wagen neemt en dwars erdoor rijdt, weet wat ik bedoel. jonge aanplant is geen uitzondering. Wanneer je Rhein- Bingen: Kirchberg, Scharlachberg Het uitgestrekte landschap, met de afwisseling tussen hessen uit de lucht zou bekijken, lijkt het gebied op een Bodenheim: Burgweg zeeën van wijngaarden, akkers en kleine dorpskernen gigantisch amfitheater. Het noorden wordt begrensd door Dienheim: Falkenberg, Tafelstein geeft rust. Aan de horizon prijken windmolens. het Taunusgebergte, het oosten door het Odenwald, het Dittelsheim: Geiersberg, Leckerberg, Kloppberg Ondanks dat dit de grootste wijnregio van Duitsland is, noordwesten door de Hunsrück en het zuidwesten door de Flörsheim-Dalsheim: Bürgel, Hubacker is het wijntoerisme hier (nog) niet echt doorgedrongen. Donnersberg. Alleen in het zuiden gaapt een vrije toegang. Hohen-Sülzen: Kirchenstück Druivenaanplant (2019) Op enkele uitzonderingen na, staat het wijntoerisme De Hunsrück en Donnersberg trotseren een pak meer regen Ingelheim: Horn, Pares, Schloss Westerhaus Mölsheim: Zellerweg am schwarzen Herrgott riesling 18,1% niet zo ver als bijvoorbeeld in Pfalz, Mosel en Rheingau. dan Rheinhessen. Vooral de Donnersberg, een uitloper van müller-thurgau 15,2% De passage is er kleiner. En toch zie je een duidelijke het Pfälzer Wald heeft een grote invloed op het klimaat Nackenheim: Rothenberg RHEINHESSEN Nieder-Flörsheim: Frauenberg dornfelder 12,5% evolutie in het aantal bezoeken. Op tien jaar tijd, tussen van het zuiden (Wonnegau). Deze heuvel, van vulka- Nierstein: Brudersberg, Glöck, Hipping, Kranzberg, silvaner 7,8% 2009 en 2019 steeg volgens het Staatliches Landesamt nische oorsprong en 687 m hoog, is bijzonder. Het is geen Ölberg, Orbel, Paterberg, Pettenthal, Zehmorgen grauburgunder 7,3% Rheinland-Pfalz het aantal overnachtingen met 39%, piekende spits, de top is eerder een zacht aflopend plateau Oppenheim: Herrenberg, Kreuz, Sackträger spätburgunder 5,5% het aantal gasten zelfs met 47,3%. Dat duidt op een grote van 7 km breed. Wijnbouwers hadden me al eens gewezen weissburgunder 5,1% Siefersheim: Heerkretz, Höllberg dynamiek. En uit eigen ervaring merk ik een groeiend op het fenomeen dat deze heuvel de wolken zichtbaar Westhofen: Aulerde, Brunnenhäuschen, Morstein, portugieser 3,9% chardonnay 3,1% aantal hotels en Gästehäuser, al dan niet gekoppeld doorklieft en je zo ten zuiden en ten noorden regen ziet Kirchspiel aan een wijndomein. Een heel succesvol voor- vallen, maar in de beschermende zone van de berg niet. Worms: Liebfrauenstift-Kirchenstück kerner 2,7% scheurebe 2,6% beeld is Weingut Meyerhof in Flonheim: een echt familie- In al die jaren heb ik het met eigen ogen kunnen vasts- domein, met moderne kamers. Wil je hier in het tellen. Donkere wolken, met regenvlagen die als golvende www.rheinhessen.de weekend overnachten, is tijdig reserveren aanbevolen. gordijnen richting Worms (zuiden) het land bevloeiden. Dat is tekenend voor Rheinhessen. Nieuwe toeristische Hetzelfde fenomeen wanneer ik naar het noorden keek. initiatieven profileren zich als kwalitatief, en kennen In de zone waar ik stond, tussen Westhofen en Bechtheim, snel succes. geen druppel.

Bij ons Belgen en Nederlanders staat de regio niet geboekt Het aantal zonne-uren en de temperatuur als geliefkoosde bestemming. Mosel, Pfalz, Baden,… liggen hier hoog. Dat kennen velen wel. Maar Rheinhessen? Van Oppenheim wordt gezegd dat het samen met Freiburg Van de schitterende Roter Hang, en diens wijnen, heb- im Breisgau (Baden) de warmste wijnstad is van Duitsland. ben sommigen al gehoord. Maar dit gebied is zoveel meer. Maar vergis je niet, de regionale verschillen zijn groot.

Zornheimer Ruhkreuz, ©Alexander Sell, Rheinhessenwein e.V. 4 5 Wijngaarden van Siefersheim - Weingut Wagner Stempel, © Weingut Wagner Stempel

Zo is er door de hoogteverschillen duidelijk invloed op de of burgunder, in wit en rood, alles kunnen ze. temperatuur. In Rheinhessen liggen de wijngaarden tussen En sinds de overname van Weingut J. Neus (Ingelheim) 80 en 300 m. De hoogst gelegen wijngaarden vind je rond door de familie Schmitz in 2013, knoopt dit domein ook Siefersheim, tussen Alzey en Osthofen, rond Appenheim, weer aan met de Duitse rode top. Gau-Algesheim en Ingelheim. Wijnen uit en rond deze locaties zijn preciezer, fris en tonen duidelijk spanning. Het uitgestrekte, veelal vruchtbare landschap maakt De Siefersheimer Heerkretz (porfier) en Dittelsheimer van Rheinhessen al eeuwenlang een landbouwregio. Kloppberg (kalk en kleimergel) zijn met een hoogte tot Het is een van de minst beboste gebieden van 280 m de hoogst gelegen Grosse Lagen van Rheinhessen. Duitsland en de toegankelijke heuvels (lokaal Hiwwel RHEINHESSEN Proef maar eens de Riesling Heerkretz GG van Wagner- genoemd) trokken al van oudsher volkeren aan. De Stempel. Messcherpe wijn, geen genade voor vettigheid, eerste bewezen bewoning dateert uit de Steentijd. rechtlijnig en ellenlang. Puristische wijn op Duitslands Later kwam daar wijnbouw bij en de combinatie hoogste niveau. De Kloppberg GG van Weingut Winter van land- en wijnbouw typeert het landschap. Ook is dan weer een combinatie van fijne kracht, structuur de domeingebouwen laten door hun inrichting een en heerlijke frisheid. Een op en top kalkwijn. Op de landbouwverleden vermoeden. Het zijn haast vier- hoger gelegen wijngaarden in het noorden zien we een kantshoeves die opgaan in de kleine dorpskernen. Op heropleving van burgunderrassen. De combinatie van deze zogenaamde Mischbetriebe was er een combi- kalk en een koeler microklimaat maakt dat hier het ene natie van wijn- en akkerbouw, met zelfs veeteelt. toptalent na het andere zich ontpopt. Bedrijven zoals deze vind je nu nog maar zelden in Rheinhessen. Vandaag is er specialisatie, ofwel wijn- Hou naast de gevestigde waarden namen zoals Simone bouw, ofwel akkerbouw en fruitteelt. Veeteelt is een Adams en Carsten Saalwächter maar in het oog. Zij randfenomeen geworden. kiezen resoluut voor burgunder (wit en rood), in een Ook de grootte van de domeinen valt op. Gemiddeld schitterende frisse en spannende stijl. Of de broers gezien is volgens het Duits Wijninstituut 6% van de Knewitz (Weingut Knewitz) en Runkel (Weingut wijnbouwbedrijven in Duitsland groter dan 20 ha (cijfers Bischel). Beide domeinen liggen in Appenheim. Zij 2019). In Rheinhessen is dit 42%. De beperktere hellings- zijn eerder recente namen onder de topdomeinen graad maakt dat de percelen hier makkelijker te bewerken en ze profileren zich als echte allrounders. Riesling zijn dan pakweg de steile wijngaarden aan de Mosel. Julia Keller - Weingut Keller, © Weingut Keller 6 7 Typisch landschap van Rheinhessen - © Weingut Weedenborn 8 9 Het gebied is groot, en elk jaar steken er Geil (Weingut Oekonomierat J. Geil), Klaus-Peter Keller nieuwe talenten boven het maaiveld uit. (Weingut Keller) en Daniel Wagner (Weingut Wagner- Er is goesting, ambitie, openheid en een duidelijk respect Stempel). Opvallend was het aandeel van domeinen uit onder de wijnbouwers. Het is zowat het enige gebied Wonnegau, het stukje Rheinhessen dat in die tijd niet de waar VDP- en niet-VDP leden zo intens samenwerken. grootste reputatie bezat. Het is tekenend dat net van hieruit Dit onder de noemer Maxime Herkunft Rheinhessen twee domeinen zijn uitgegroeid tot namen met wereld- (www.maxime-herkunft.de). Het idee dat hoe nauwer reputatie: Philipp Wittmann en Klaus-Peter Keller. Keller de herkomst van een wijn wordt gedefinieerd, hoe kwali- maakt met zijn Riesling G-Max trouwens de duurste droge tatiever de wijn is, wordt met deze vereniging ook door riesling ter wereld. Mocht je er al aan kunnen geraken... niet-VDP leden gedeeld. Er zijn onderlinge afspraken en Message in a Bottle groeide elk jaar en jonge wolven van samen organiseren ze events. Eigenlijk is dit een voort- weleer werden gerespecteerde kwaliteitspioniers uit de vloeisel van Message in a Bottle, een vereniging opgericht recente geschiedenis. Met Maxime Herkunft Rheinhessen in 2001. In die periode werd er nog steeds neerbuigend op is een richting uitgegaan die toekomstgericht is. Vandaag Rheinhessen neergekeken. Pejoratief werd door collega’s lacht geen enkele wijnliefhebber die de Duitse wijnwereld uit andere regio’s over world class tractor drivers with poor kent met Rheinhessen. Bekijk maar eens de jaarlijkse wine making skills gesproken. Uiteraard zijn er fouten hitlijsten van beste Grosse Gewächse. Daar kan je echt niet gemaakt, maar dat verandert niets aan het geweldige meer om Rheinhessen heen. Integendeel, andere regio’s potentieel van Rheinhessen. Enkele jonge talenten, de ene moeten zich in bepaalde jaren reppen om het kwalitatief toen al bekender dan de andere, bundelden hun krachten geweld te kunnen volgen. Wat de regio ook zo bijzonder om de wijnwereld te laten zien hoe geweldig Rheinhessen maakt, is de enorme bandbreedte. Van prijskwaliteitswijn wel was. De namen waren niet van de minste, met onder tot topper, diversiteit in stijlen en druivenrassen. Je raakt andere Philipp Wittmann (Weingut Wittmann), Johannes hier niet op uitgekeken.

Een zee van loess, en toch zoveel meer

Wanneer je de kaart bekijkt, zie je dat de Rijn vanaf Mainz RHEINHESSEN plots een knik naar het westen maakt.

eze Rheinknie is ontstaan omdat de Rijn geen plaatsen zijn holle wegen ontstaan, waar metershoge loess- Ddoorkomen vond doorheen het harde kwartsiet van lagen te merken zijn. Een fenomeen dat tussen Bechtheim, de Taunus. Vanaf Bingen en Rüdesheim volgt de Rijn Mettenheim en Alsheim te bewonderen is. weer een noordelijk parcours door Mittelrhein, geken- merkt door leisteen. Vaak is loess in Rheinhessen vermengd met kalk, nog zo’n belangrijke bodem in de regio. De oorsprong daarvan is Wie Rheinhessen zegt, zegt loess. Deze fijne zanderige een stuk ouder dan de IJstijd. 35 miljoen jaar geleden, leem is een restant uit de laatste IJstijd. De wind zette er in het Tertiaire tijdperk, was het gebied onderdeel van heel wat van af en vandaag vind je op maar liefst 45% van een oermeer. Deze binnenzee, het Mainzer Basin, en alle wijngaarden in Rheinhessen loess. Het hele centrum het daaropvolgende rivierlandschap is verantwoordelijk ligt ermee bezaaid. Het zijn bodems met een goede water- voor onder andere kalk, zand, klei, mergel en kiezel. huishouding. De wijnen tonen zich open, aromatisch en De zwaardere bodems, wanneer we abstractie maken snel toegankelijk. De rieslings bulken van het gele fruit en van kalk, maken 30% uit van het wijngaardoppervlak. hebben een heerlijke sappigheid. Ze zijn ook iets rijker van Krachtige wijnen, zachte zuren en een rond karakter stijl. Denk maar aan de voorbeelden uit Bechtheim. Wijnen tekenen de wijnen. van Jochen Dreissigacker en Johannes Geil tonen aan dat Algemeen kan je stellen dat wijnen van kalkwijngaarden loesswijnen schitterend kunnen zijn. Op verschillende minder op fruitexpressie zitten, met een frisse, precieze Nieder-Flörsheimer Frauenberg in de winter - Weingut Battenfeld-Spanier, ©Weingut Battenfeld-Spanier Niersteiner Pettenthal in de herfst - Weingut Kühling-Gillot, ©Weingut Kühling-Gillot 10 11 Terra Rossa - Weingut Weedenborn, ©Weingut Weedenborn structuur waar de zuren aanwezig zijn en tegelijk ook In Siefersheim en omgeving ligt een van de meest bijzondere mooi ingebouwd. In Westhofen is de beroemde Morstein bodems van Rheinhessen. Het landschap, ook wel Rhein- een van Duitslands beste kalkwijngaarden. De wijnen hessische Schweiz genoemd, is een van oorsprong vulka- tonen ernst, gelaagdheid en bewaarpotentieel. Op kalk nisch gebied. Zowel optisch als wat bodem betreft, zou je zijn heel wat variaties. Twee bijzonderheden: het ijzer- dit meer Nahe dan Rheinhessen kunnen noemen. We zijn houdende terra rossa en terra fusca, ook wel Braunlehm hier in het westen, de Nahe is trouwens maar een steenworp genoemd. De zeldzame terra rossa (1% van Rheinhessen) verwijderd. Het oogverblindend mooie landschap ligt vol vind je onder andere in en rond Westhofen. Terra fusca is met porfier, en dit in de varianten ryoliet (lichter gesteente, meer verspreid, vooral in de as Appenheim – Ingelheim. granietachtig) en melafier (donker gesteente, basaltachtig). Ongeveer 10% van alle percelen in Rheinhessen zijn echte Deze bodems stammen uit het Perm tijdperk. Hiervoor kalkwijngaarden. moeten we meer dan 250 miljoen jaar terug gaan in de tijd. Het zijn zure bodems, met een lage pH. Op de top van de Porfier - Siefersheimer Heerkretz, Weingut Wagner-Stempel, ©Weingut Wagner-Stempel Tot slot komen we bij de oudste bodems kam waar de Heerkretz wijngaard ligt, vind je zelfs een van Rheinhessen. stuk heide terug. Deze begroeiing is gebaat met een lage En hoewel ze maar enkele percentages van de regio pH. De wijnen van deze wijngaarden zijn strak, hoog in uitmaken, vormen ze de basis van enkele van de beste zuur en in de jeugd niet altijd charmant met duidelijke wijngaarden van Duitsland. Je vindt ze in de randge- vuursteenaroma’s. Geef ze tijd, want eenmaal op leeftijd bieden terug. Het beroemdste is de Roter Hang. Deze horen deze wijnen bij het beste in hun categorie. Meestal smalle strook in het noordoosten tussen Nierstein en van riesling, maar ook van rassen zoals silvaner en weiss- Nackenheim is nog geen 10 km lang. Het is zowat de enige burgunder. Weingut Wagner-Stempel is uiteraard de plaats in Rheinhessen waar de wijngaarden direct zicht voortrekker, maar ook minder gekende domeinen zoals hebben op de Rijn en ook de hellingsgraad is opvallend. Weingut Seyberth maken prima wijnen. Deze hoek in Dit zijn echt Moselallures. Wat we hier terugvinden is Rheinhessen is een van de ‘winnaars’ van de klimaatop- Rotliegendes wat zowel verwijst naar de bodem als de warming want tot in een recent verleden waren vele geologische periode van 300 tot 260 miljoen jaar geleden. jaren te koel om de druiven rijp te krijgen. Vandaag is Herhaaldelijk wordt dit ook bestempeld als rode leisteen. het gewoonweg ideaal om finesse en frisheid in de wijn Visueel heeft dit bodemtype inderdaad iets weg van te krijgen. Verder in dit hoofdstuk is een wijnwandeling leisteen, het is echter stenige, compacte zandsteen met gewijd aan dit onovertroffen stukje Rheinhessen.

hoog ijzergehalte. Gooi maar eens een steen uit de Roter RHEINHESSEN Hang op de grond. Deze verpulvert onmiddellijk in kleine Tot slot halen we de kwartsietbodems uit het uiterste zanddeeltjes. Wijnen uit de Roter Hang horen bij de noordwesten aan. Net zoals porfier behoren deze tot de historische grote wijnen van Rheinhessen, en deze streek oudste bodems van Rheinhessen en zijn zelfs vermengd was ook in de glorieperiode voor Duitse wijn in de 19de met leisteen uit het Devoon tijdperk van 400 miljoen jaar eeuw gekend als topgebied voor riesling (toen in gemis- geleden. De Binger Scharlachberg is het mooiste voorbeeld. chter Satz met silvaner). Intense, kruidige wijnen, met Na jaren van miskenning brengen huidige wijnbouwers een combinatie van kracht en ronde zuren. Het bewaar- zoals Weingut Riffel, Prinz Salm (Nahe), Bischel en potentieel is groot. Door de klimaatopwarming is het Wagner-Stempel met hun kwaliteit weer een ode aan deze wel zaak tijdig te oogsten. Toch heeft de Roter Hang nog geweldige wijngaard. En stilaan herneemt de wijngaard steeds een grote aantrekkingskracht. Naast de gevestigde weer de glorie van weleer. In de helft van de 19de eeuw was topdomeinen zoals Gunderloch, Kühling-Gillot, Schätzel de Scharlachberg beroemd. Weingut Bischel en Wagner- en St. Antony bezitten zelfs twee topwijnbouwers uit het Stempel hebben een stukje Scharlachberg en Heerkretz zuiden hier percelen: Wittmann en Klaus-Peter Keller. geruild. Deze percelen van beide producenten proeven is Maar we mogen de talrijke producenten niet vergeten die boeiend. Je merkt de hand van de producent, maar het DNA hier eveneens schitterende en betaalbare wijnen maken: van de wijngaarden valt niet te ontkennen. Wijnen van de Weingut Lisa Bunn, Raddeck, Georg Gustaf Huff, Fritz Scharlachberg hebben zuren, zijn eerder slank en gesloten Ekkehard Huff om er maar enkele te noemen. Dit Rotlieg- in de jeugd. Ze zijn minder wild dan bijvoorbeeld porfi- endes vind je niet enkel aan de Roter Hang, ook in het erwijnen, maar hebben ook tijd nodig om te ontplooien. uiterste westen zijn er stroken. Geen sprinters, eerder langeafstandslopers. Kalkbodem - Appenheimer Hundertgulden, Weingut Bischel, ©Weingut Bischel Rotliegendes - Weingut Kühling-Gillot, ©Weingut Kühling-Gillot 12 13 Wijnbouw sinds de Romeinen Rheinhessen is al sinds de Steentijd bewoond.

n het pre-Romeinse tijdperk waren de zachte heuvels Spanje overkomen. Dat zouden in hoofdzaak rode rassen Ieen troef om aan landbouw te doen. Op de top kwamen geweest zijn, maar daarover is weinig geweten. In de vestigingen die zich later ontwikkelden tot dorpen. Naast 9de eeuw waren er 88 dorpen in Rheinhessen waar aan stammen die er zich vestigden werd het gebied ook gefre- wijnbouw werd gedaan. quenteerd door volksstammen die op doortocht waren. In de middeleeuwen waren het vooral de kloosters die Wat vandaag Mainz is, was in de Romeinse tijd Mogun- zich in de wijnbouw verdiepten. Een van de belang- tiacum, een legernederzetting die als uitvalsbasis diende rijke personen uit Rheinhessen in die context is om de regio te besturen. Hoewel wijnbouw al spoedig zou Hildegard von Bingen (1098 – 1179), zij schreef een zijn ingevoerd na de Romeinse bezetting, was het toch wijnmengsel voor om beter te kunnen slapen. In de vooral Probus in de 3de eeuw die zorgde voor een ware late Middeleeuwen was Rheinhessen de Weinkelter boom van wijnbouw in Rheinhessen. Hij hief strenge Europas, de wijnpers van Europa dus, wat duidt op een verordeningen op om aan wijnbouw te doen voor zowat grote wijnproductie. het gehele Romeinse Rijk. Hoewel hij maar zes jaar keizer was, was dit ondersteunend voor de wijnbouw. De twee belangrijkste kloosters, wat productie betreft Belangrijke Romeinen verbouwden op de zuidhel- tussen 1200-1800, waren enerzijds de zetel van de lingen van hun woningen al wijn, maar dat werd door Aartsbisschop in Mainz (Kurmainz) met de grootste Probus ook mogelijk gemaakt voor niet-Romeinen. In wijnkelder van de regio, anderzijds het Kapucijner- en rond Mainz zijn er bij opgravingen aanwijzingen klooster in Worms waar de originele Liebfraumilchwijn- gevonden van wijnbouw, waaronder de Dativius-Vic- gaard is gelegen. Vandaar kennen we dit als de Wormser torboog. Het origineel staat in het Landesmuseum, een Liebfrauenstift Kirchenstück, waarover we het later in replica in de stad. dit hoofdstuk nog hebben.

Een volgend hoogtepunt kwam er met Keizer Karel de Een belangrijk gegeven was de vermelding van Rüssling RHEINHESSEN Grote (Charlemagne) vanaf de 8ste eeuw. Anders dan in in 1490 in Worms, wat een van de oudste vermel- latere periodes hadden keizers en koningen zelden een dingen van riesling zou zijn. Hoewel we hier voorzichtig vaste verblijfplaats. Daarvoor was hun rijk te groot. Het mee moeten zijn, want er bestond toen ook een druif verval van de heirbanen die de Romeinen destijds hadden genaamd rauschling. aangelegd maakte een vlotte communicatie vanuit een bepaalde plek moeilijk. Op strategische plaatsen werden Rheinhessen was grensgebied (Rijn) en daardoor vaak zogenaamde paltsen gebouwd. Keizer Karel de Grote had locatie van betwistingen. Daarmee gepaard ging ook de er meerdere, maar die van Ingelheim, in het noorden wijnproductie op en neer. Dorpen werden geplunderd in van Rheinhessen, is zonder meer sterk verbonden met de Dertigjarige oorlog (1618-1648) en Worms werd haast wijnbouw. Het verhaal is gekend dat hij vanuit zijn palts met de grond gelijkgemaakt tijdens de Negenjarige oorlog zag hoe de sneeuw aan de overzijde van de Rijn, waar (Paltse Successieoorlog) in 1689. thans Schloss Johannisberg (Rheingau) is gevestigd, sneller smolt. Een goede plek voor wijnbouw moet hij Napoleon bezette het gebied in 1792 en annexeerde het toen gedacht hebben. in 1798. Dat betekende een fundamentele verandering in het feodale systeem. Rheinhessen werd een deel van Hij bevorderde de wijnbouw en liet bijvoorbeeld bos het Franse kanton Mont Tonnerre (Donnersberg) en rooien in de Rijnvlakte om druiven aan te planten. Hij de burgers konden wijngaarden kopen die voorheen liet stokken uit Italië, Spanje, Hongarije, Lotharingen en kerkelijk bezit waren.

Kalkbodem, Zellerweg am schwarzen Hergott - Weingut Battenfeld-Spanier, ©Weingut Battenfeld-Spanier 14 15 In 1816 was het Franse verhaal over en kwam Rhein- 1980 begon dit te kantelen. Tijden veranderden en het hessen onder de hoede van de Groothertog van Hessen. werd moeilijk opboksen tegenover stevige buitenlandse Wijnbouw groeide verder. 12 juli 1816 is de geboortedag concurrentie in de lage prijscategorieën . van de naam Rheinhessen. De Groothertog van Hessen De wetgeving van 1971 hielp Rheinhessen kwalitatief kreeg door een verdrag, onderhandeld tussen Pruisen, ook niet echt. Door de creatie van Grosslagen en Bereiche Oostenrijk en Hessen, de stad Mainz en het noordelijke werd bijvoorbeeld de Roter Hang benadeeld. Enerzijds gedeelte van het departement Mont Tonnerre in handen. had je de Niersteiner Hipping of Niersteiner Pettenthal De bevolking werd verzekerd dat de door Napoleon als topwijngaarden, thans Grosse Lage. Daarnaast was ingevoerde rechten niet zouden worden ingeperkt er de Grosslage Niersteiner Gutes Domtal. Onder die – bijvoorbeeld het einde van het lijfeigenschap, dat noemer kwamen minderwaardige zoete massawijnen op Napoleon uiteindelijk had bereikt. Mede daardoor bleef de markt, terwijl de kwalitatieve percelen van de Roter wijnbouw succesvol in Rheinhessen. Hang zelfs geen deel van deze Grosslage uitmaken. En ook het gehele Bereich heet Nierstein, terwijl er in dit district Op 11 februari 1830 werd de eerste Eiswein ooit in zoveel diversiteit is. Voor de buitenstaander (consument) Duitsland geoogst in Dromersheim nabij Bingen, van is dit verwarrend. jaargang 1829. En zoals bij vele zaken is het ontstaan toe te schrijven aan toeval. 1829 was een slecht wijnjaar Rheinhessen werd ook de regio waar nieuwe kruisingen en toen de wijnbouwers in Dromersheim na een vorst- volop werden geïntroduceerd in de jaren 1960 en 1970, periode de druiven toch binnenhaalden, was dit initieel dit ten nadele van vele kwalitatievere klassieke rassen als veevoer bestemd. Maar snel merkten ze dat het sap (zoals bijvoorbeeld silvaner). Plots werden ortega, in de druiven bijzonder zoet was. De druiven werden optima, morio-muskat, faberrebe, ehrenfelser, huxelrebe, geperst, het sap vergist en de eerste Eiswein was een müller-thurgau, scheurebe de focusdruiven. En dit vooral feit. De eerste Beerenauslese en Trockenbeerenauslese omwille van de combinatie van hoge rendementen en veel in Rheinhessen werden in 1893 en 1911 gemaakt door rijpheid. Want de wetgeving 1971 was ook gericht op het Weingut Schmitt en Weingut Gunderloch uit respectie- suikergehalte in de druif. Kort gezegd: hoe meer suiker in velijk Nierstein en Nackenheim. In die tijd het beroemdste de druif, hoe kwalitatiever. Die nieuwe rassen waren vaak gedeelte van Rheinhessen. Opvallend: dat is later dan in echte suikerfabrieken, dit in tegenstelling tot riesling. Snel het naburige Rheingau. hoge mostgewichten bereiken, gekoppeld aan een hoog

rendement, was interessant om geld te verdienen op de RHEINHESSEN In de 19de eeuw was er een bloei van handelshuizen bulkmarkt. Tot in de jaren 1990 was het niet ongewoon in Rheinhessen. Gekend is het nog steeds bestaande dat een domein in Rheinhessen wel vijftien tot twintig huis P.J. Valckenberg (°1786), waar we bij het stuk over verschillende druivenrassen had staan waaronder tal van Liebfraumilch nog op terugkomen. In 1895 richtte deze kruisingen. Dat is intussen gekeerd en nu zien we Groothertog Ernst Ludwig een wijn- en fruitteeltschool specialisatie en focus op de edele druivenrassen zoals op en in 1900 het Staatsdomein in Oppenheim. Dit als riesling en de burgunders (wit en rood). Vandaag is impuls om de kwaliteit een boost te geven. In 1900 was Rheinhessen uit dit diepe dal gekropen, met verbluffende er een oppervlak van 11.717 ha wijngaard, wat nadien wijnen en aanwezigheid van veel talent. Klasse statt Masse verder groeide. is weer aan de orde. Maar we mogen niet vergeten dat door de grootte van het gebied er nog altijd een grote In de tweede helft van de 20ste eeuw kwam de focus op bulkmarkt is. Cijfers van Rheinhessen e.V. tonen aan dat massaproductie te liggen. Rheinhessen werd o.a. met in 2019 maar liefst 71% van de productie via Kellereien is Liebfraumilch een speler in de bulkmarkt met goedkope gegaan. Dat zijn mastodonten van firma’s die merkwijnen wijnen. Het positieve imago werd op enkele decennia in de goedkoopste klasse wijnen op de markt brengen. 7% vernietigd. De industrialisering van het wijngebied ging gaat via coöperatieven en dat is in vergelijking met andere verder, mede geholpen door de makkelijk te bewerken regio’s een laag cijfer. De productie via private wijndo- zacht glooiende heuvels. Zo groeide het gebied verder: meinen bedraagt 22%. 16.000 ha in 1964 en 25.000 ha in 1979. Deze focus op massa werkte in de jaren 1960 - 1970, maar in de jaren De druiven tijdens een vorstperiode, ingrediënten voor Eiswein Wijngaard Wormser Liebrauenstift-Kirchenstück -© Deutsches Weininstitut 16 17 Druiven over de eeuwen heen Druivenrassen die voornamelijk markant zijn geweest in de periode 1960-1980. Welke druiven er in de middeleeuwen en vroeger werden aangeplant, daar is Vele van hen zijn ook ontstaan door kruising in Rheinhessen - ©Deutsches Weininstitut amper informatie over te vinden. En dan nog is die informatie twijfelachtig. Dornfelder Huxelrebe Scheurebe at wel wordt vermoed is dat Keizer Karel de Grote sterk ras dat wijnbouwers niet snel in de steek laat. De W(Charlemagne) voornamelijk blauwe druiven- keuze voor silvaner was dus eerder economisch en op rassen naar Rheinhessen bracht. De locatie waar zijn palts zekerheid gestoeld. En dat doet eigenlijk wel afbreuk aan was gevestigd, in Ingelheim, is sindsdien altijd een plek de intrinsieke kwaliteit van de druif. Want silvaner heeft geweest waar blauwe rassen belangrijk zijn gebleven. In het potentieel prachtige wijnen te geven. Niet met de de latere middeleeuwen kwam er een verschuiving naar zuren en expressie van riesling, maar in een geheel eigen, witte rassen zoals elbling, gelber orleans en heunisch. kruidige en vaak aardse stijl. Een van de absolute special- isten is het Weingut Teschke in Gau-Algesheim. Als geen Ook is er het vermoeden dat grünfrankisch aan de basis ander domein in Rheinhessen is dit domein gespeciali- zou liggen van de originele Liebfraumilch. Dat blijkt uit seerd in silvaner. Hoewel de regio nog steeds het grootste een beschrijving die 300 jaar oud is. In de 16de eeuw gebied ter wereld is voor dit ras, is de aanplant sinds 1964 werd deze druif in Pfalz vermeld. Historisch gaat de druif gedaald van bijna 8.000 ha naar thans 2.098 ha. terug naar de Antieke tijd met Hongarije en de Rijn als thuisbasis. Tot de herontdekking in 2009 was deze druif Na de Tweede Wereldoorlog kwamen nieuwe kruisingen uitgestorven. Enkele wijnbouwers plantten de druif terug snel opzetten. In de ontwikkeling van deze nieuwe druiven aan, waaronder Stefan Sander van het oudste biologische – door kruising – speelde de Landesanstalt für Reben- domein van Duitsland, Weingut Sander in Mettenheim. züchtung van Alzey een belangrijke rol. Initieel was het Kruidig, fruitig met duidelijke zuren zonder dat ze hard een instituut dat zich bezighield met onderzoek naar het zijn. Rijpt goed en is niet zo botrytisgevoelig. Ideaal dus verzorgen van de stokken. Maar onder impuls van directeur voor droge wijnen. Georg Scheu (1879 -1949) werden veel nieuwe druiven ontwikkeld. Druiven die later in de regio een belangrijke Rond 1700 kwamen druivenrassen zoals elbling en rol zouden spelen. Niet allemaal waren ze kwalitatief, orleans in de verdrukking, dit ten voordele van riesling maar ze verzekerden de wijnbouwers zowel opbrengst als

en silvaner. Belangrijk om weten is dat in die tijd het hoge suikergehaltes. En dat paste helemaal in het plaatje RHEINHESSEN maken van monocépages ondergeschikt was aan field van de wetgeving van 1971. Bekendste voorbeelden uit blends, de zogenaamde gemischter Satz. Druiven werden dit instituut zijn huxelrebe (elbling x muscat précoce voornamelijk door elkaar aangeplant. de saumur), faberrebe (chardonnay x müller-thurgau), scheurebe (riesling x bukettrebe) en siegerrebe (madeleine De eerste terroirverordening van de streek gaat terug tot angevine x traminer). In 1988 werd het instituut onderdeel 1790. Bechtheim, in het zuiden van Rheinhessen, was van het staatsdomein in Oppenheim. in bezit van het Vorstendom van Leiningen. Er werd een streng beleid gevoerd. Een ambtsman, Susemihl, legde op Bij de blauwe rassen is het succes van de productieve enkel riesling en gewürztraminer in bepaalde wijngaarden dornfelder een fenomeen. Een druif die echter niet in rond Bechtheim aan te planten. Die zone komt in grote Alzey werd ontwikkeld, wel in Württemberg. lijnen neer op de locatie waar vandaag de Bechtheimer Faberrebe Geyersberg ligt, een nog steeds uitstekende wijngaard. Zoals hiervoor al aangegeven, is deze situatie helemaal gekanteld ten voordele van kwaliteitsdruiven die ook Ingelheim profileerde zich verder als bastion voor rode internationaal van belang zijn. Riesling is thans de wijn en de Roter Hang kreeg wereldreputatie voor wijnen belangrijkste druif voor wit, maar ook spätburgunder, waar riesling een hoofdrol speelde, veelal in gemischter weissburgunder, grauburgunder, chardonnay en Satz met silvaner. Rond 1900 was die silvaner de belan- sauvignon blanc kennen een positieve aanplantingstrend. grijkste druif in Rheinhessen. Dit vooral omwille van Dornfelder is nog steeds de belangrijkste blauwe druif, Oogst van spätburgunder druiven in de Niersteiner Glöck. de betrouwbaarheid in rendement en teelt. Het is een maar daalt in aanplant. Van alle kruisingen zien we ook

18 19 een zekere heropleving van scheurebe. Nu duidelijk is te raken. Weingut Dr. Eva Vollmer, Wagner-Stempel, dat hiervan ook uitstekende droge wijnen kunnen gepro- Oekonomierat J. Geil, Wittmann, Klaus-Peter Keller, duceerd worden, zien we verschillende topdomeinen Manz… allemaal maken ze prachtige droge Scheurebe, met heerlijke interpretaties die ver weg staan van een ook wel de ‘sauvignon blanc van Duitsland’ genoemd. aromatische karikatuur waarin de druif dreigde verzeild

Drie disctricten: Bingen, Nierstein en Wonnegau Geografisch is Rheinhessen in drie subregio’s of districten onderverdeeld, zogenaamde Bereiche

e benamingen van het noordwestelijk en noordoos- kloosterlijke wortels teruggaan tot 1561. De wijngaarden Dtelijk deel zijn enigszins verwarrend Bereich Bingen werden later geprivatiseerd en vormen nu een onderdeel en Bereich Nierstein. Deze gebieden zijn veel meer dan van Weingut St. Antony, maar Heyl zu Herrnsheim heeft de genoemde verwijzing naar de betreffende locaties. vorige eeuw enkele van Duitslands mooiste wijnen gepro- Het zuiden kennen we als Wonnegau. Hier wordt niet duceerd en dit in een voor Duitsland moeilijke periode naar een bepaalde gemeente verwezen, wel naar de vanaf 1970. Germaanse stam Vangionen die zich in het huidige De Roter Hang werd echter vanaf 2000 ingehaald door gebied rond Worms vestigden. De Romeinen noemden ambitieuze domeinen uit de districten Wonnegau en Worms destijds Civitas Vangionum. Bingen en er heerst momenteel een herwaardering van dit gebied met aanwezigheid van zowel gerepu- Bereich Nierstein teerde domeinen als nieuwe talenten. En terecht. Zelfs Bereich Nierstein is vooral beroemd omwille van de topdomeinen uit Wonnegau, zoals Weingut Keller en Roter Hang, ook wel de Rheinfront genoemd. Sommigen Wittmann, bewerken hier percelen. beschouwen quasi het gehele oostelijke deel tussen Ten zuiden van Nierstein, deels ook in Oppenheim, Mettenheim en Mainz-Laubenheim als Rheinfront, thans blijft het topwijngaarden regenen, zij het wel met een iets vriendelijker ‘Rheinterrasse’ genoemd. Dit deel loopt kalkaandeel: Patersberg, Herrenberg, Säckträger, Kreuz. RHEINHESSEN namelijk parallel met de Rijn, maar enkel tussen Nierstein Verschillende van deze kalkpercelen maken nu furore en Nackenheim kunnen de wijngaarden de rivier direct met Spätburgunder, o.a. door Weingut Kühling-Gillot, voelen. Dit dramatisch steile stuk bezaaid met de rode maar ook door het uitstekende Weingut Eckehart Gröhl. ijzerhoudende bodems is schitterend om te aanschouwen. Verder naar het zuiden, richting Gunterblum en Alsheim Als er een constante is doorheen de eeuwen, dan is het zitten verschillende uitstekende producenten zoals Juliane wel de reputatie die riesling hier had. Toppercelen, Eller van Juwel Wein. Hetzelfde geldt voor het hinterland. van noord naar zuid, zoals Rothenberg, Pettenthal, Weingut Manz uit Weinolsheim maakt er heerlijke en Brudersberg, Hipping, Ölberg, Heiligenbaum en Orbel expressieve wijnen. brengen wijnliefhebbers nog altijd in vervoering. Deze zeven wijngaarden behoren tot de Roter Hang. Vlakbij in Bereich Bingen Nierstein ligt Glöck, de oudste officiële wijngaardnaam In Bereich Bingen liggen twee historische wijncentra, van Duitsland, hoewel dat perceel niet uit Rotliegendes namelijk rond Bingen – met de Scharlachberg – en bestaat. In deze zone ligt de ene Grosse Lage naast de Ingelheim, een rood wijnbastion en dat sinds Karel de andere. Weingut Gunderloch, een van de grondleggers Grote in de 8ste Eeuw. De Selz doorkruist het hart van van VDP in Rheinhessen, is een essentiële naam in de regio en mondt in Ingelheim in de Rijn uit. Verschil- de 20ste eeuw voor de Roter Hang, maar we mogen lende locaties in dit gebied waren vroeger vaak te koel ook Weingut Heyl zu Herrnsheim niet vergeten, wiens om constant goede wijnen te maken. In documenten van

Niersteiner Hipping in de Roter Hang - Bereich Nierstein, Weingut Kühling-Gillot, ©Weingut Kühling-Gillot 20 21 Weingut J. Neus Bereich Wonnegau de eerste helft van de vorige eeuw sprak men over wijnen Wonnegau is zonder twijfel het district met de grootste spätburgunderpionier in Rheinhessen uit Essenheim die geschikt waren voor Sektproductie. kwaliteitssprong. Het valt op hoe de beroemde p 5 december 1881 richtte Josef Neus een kleine wijnhandel op. Zijn zaak groeide Dat duidt op flink wat zuren. Essenheim is vandaag een domeinen pas in een recent verleden tot VDP werden Obijzonder snel, en naast deze Kellerei bezat hij ook eigen wijngaarden. In 1884 verhuisde gemeente waar Weingut Braunewell uitstekende wijnen opgenomen: Weingut Wittmann in 1999, Weingut hij naar de gebouwen in de Bahnhofstrasse te Ingelheim. Dat is nog steeds de plek waar het maakt. Het is pas met de klimaatopwarming dat hier Keller in 2000. Tot dan deed Wonnegau hoofdzakelijk domein is gevestigd. Wie de kans heeft het domein, met park en grote gewelfkelders te op brede schaal fantastische wijnen naar boven komen. waar het goed in was: veel produceren op makkelijk te bezoeken, krijgt een indruk hoe groot het bedrijf moet geweest zijn. In de bureaus en het Wijnen met grote elegantie, spanning en finesse. Zowel bewerken percelen. Je hebt dan pioniers nodig om de proeflokaal heerst nog de sfeer van weleer. Overal hangen prachtige foto’s uit het verleden. van de kalkwijngaarden in het centrale en zuidelijke stuk, volgende stap te zetten. De kalkrijke bodems bleken Opvallend is de stenen waterfontein die als spuwreservoir tijdens wijnproeverijen wordt als van de vulkanische wijngaarden en Rotliegendes in het in de handen van toptalent een zegen. Plots zette gebruikt. westen rond Siefersheim, Flonheim en Neu-Bamberg. Wonnegau zich op de kaart met wijnen die tegelijk Josef Neus verhandelde niet alleen zijn eigen wijn, maar ook wijnen van bijvoorbeeld Dit is het koelste stuk van Rheinhessen. Wat tot de jaren sappig als energiek waren. Dat energieke is bij verschil- beroemde percelen uit de Rheingau. In 1918 lukte het hem om de legendarische wijngaard 1980 - 1990 een nadeel was, is nu eerder een voordeel. lende producenten geëvolueerd naar precisie en finesse. Königin Victoriaberg (Hochheim, Rheingau) van het gelijknamige wijngoed te verwerven. Hier komen vaak de meest strakke en precieze wijnen van Naast de voor de hand liggende domeinen denk ik dan Dit perceel speelden ze later wel weer kwijt door een huwelijk. Het wereldwijd succes Rheinhessen vandaan. Het centrale en noordelijke stuk ook aan Gesine Roll van Weingut Weedenborn. Ze is de van J. Neus begin de 20ste eeuw was groot en er waren handelshuizen overzee. Hoewel van dit Bereich is zich aan het ontpoppen tot een heus koningin van sauvignon blanc en bewijst dat de hoger Josef Neus ook witte wijnen verhandelde, was de productie van zijn eigen wijngaarden burgundergebied. Vooral in en rond Appenheim liggen gelegen kalkpercelen een verbluffend resultaat voor (voornamelijk rond Ingelheim) op rode wijn gericht. Hij werkte met een eigen kloon een aantal domeinen die mee aan de top van de regio staan, dit ras in Rheinhessen kunnen opleveren. Hier vind je van- van spätburgunder, gered uit de periode van voor de druifluis Phylloxera vastatrix. Deze en dat sinds nog niet zo lang: Weingut Knewitz, Hoffmann, daag zoveel domeinen die meespelen in de topliga van Neuskloon wordt nog altijd op het domein gebruikt. Het is een kloon waarbij de uitlopers Bischel, Thörle,… Vooral door de eerste drie domeinen is Duitsland. En aan ambitie is nog steeds geen gebrek. zo goed als verticaal groeien, waardoor het aanbindwerk makkelijk verloopt. De druiven de kalkrijke wijngaard Appenheimer Hundertgulden uit de Jochen Dreissigacker bouwde een indrukwekkende zijn klein en bezitten een dikke schil, de trossen zijn compact. Nadeel zijn de lage en onregelmatige rendementen. De druiven rijpen sneller dan andere klonen, waardoor een vergetelheid geraakt. Een bijzonder perceel met hoog calci- winery van een zelden geziene dimensie voor de regio. doordacht loofmanagement in de wijngaarden nodig is. De wijnen zijn fijn, elegant en umcarbonaatgehalte, een restant van een oud koraalrif. Dat Rheinhessen wel eens de meest dynamische regio koel van expressie. De aroma’s zijn sterk gericht op krieken en cassis, minder op aardbei. De wijnen uit de Hundertgulden zijn haast zilt, met grote van Duitsland wordt genoemd, is te wijten aan de De Spätburgunders van dit domein zijn van een heel eigen stijl. finesse en koude-impressies, wat kalkwijnen zo kenmerkt. nieuwe garde uit Wonnegau. Na WO I breidden de domeingebouwen uit, onder impuls van een bloeiende handel. In 1939 stierf Josef Neus en het domein werd verder geleid door zijn zoon Josef Neus junior. Nadien kwam een periode onder leiding van de familie Burchards. De kwaliteit van het domein haalde echter in de jaren 1990 en 2000 niet meer het niveau van weleer. In 2013 Zicht vanaf de Winzeralm in Siefersheim, mooiste wijnzicht 2016 van Rheinhessen - Weingut Wagner-Stempel, ©Weingut Wagner-Stempel RHEINHESSEN kocht de familie Schmitz, bekende ondernemers uit Mainz, het domein. Meteen startten de renovaties. De domeingebouwen kregen hun flair van vroeger terug en alles gebeurde met veel respect voor het historische karakter. Keldermeester Toni Frank werd aanget- rokken, hij leerde onder andere bij Weingut Horst Sauer (Franken) en Weingut Breuer (Rheingau) en werkte bij Schloss Westerhaus (Rheinhessen). Hun ambitie is tot de tien beste rode domeinen in Duitsland te horen. Op basis van wat ik heb geproefd, zijn ze flink op weg. Hun paradewijngaarden zijn de Grosse Lagen Ingelheimer Horn en Pares. Kalkrijke percelen die in combinatie met de Neuskloon van Spätburgunder bijzonder elegante wijnen geven. Ben je in Ingelheim om dit domein te bezoeken, ga dan ook naar het centrum waar Karel De Grote in de 8ste eeuw zijn Keizerpalts had. Er zijn enkel nog restanten zichtbaar, op informatieve borden kan je inschatten hoe groot zijn verblijf was. www.kaiserpfalz-ingelheim.de

VDP.Weingut J. Neus Bahnhofstrasse 96 55218 Ingelheim Tel.: +49 6132 73003 [email protected] Gerd Brabant www.weingut-neus.de ©

22 23 Johannes Geil-Bierschenk Philipp Wittmann Portretten van Weingut Oekonomierat J. Geil Weingut Wittmann inspirerende personen David Maurer ©

onder dit domein zou mijn wijnleven Johannes is een intelligente kerel. Je zal e vraag wie in de recente geschiedenis chardonnay en spätburgunder. Zijn laatste Zer totaal anders uitzien. Zeker twee- hem niet betrappen op een ondoordachte Dde belangrijkste man van Rheinhessen project is het aanleggen van een perceel honderd keer ben ik er geweest sinds 1991. uitspraak. Hij denkt grondig na voor hij is, kent twee antwoorden: Klaus-Peter Keller spätburgunder in de koele Gundersheimer En ik heb zoveel aan hen te danken. Vader spreekt, en komt uit voor zijn mening. en Philipp Wittmann. Beiden hebben ze er Höllenbrand, wat Michael Gutzler van Karl die me in de jaren 1990 meenam In het pittoreske en rustige Bechtheim is niet alleen voor gezorgd dat Rheinhessen Weingut Gutzler trouwens ook heeft gedaan. naar de Rebschule om er wijnstokken het goed leven. Er is een fraaie dorpskern terug op de kaart staat, ze zijn tegelijk ook te gaan uitkiezen, het mee oogsten, bottelen, snoeiwerk, met de prachtige Basilika St. Lambertus, eeuwen geleden de motor en inspirator van een nieuwe generatie wijnmakers. Een bezoek aan dit 30 ha grote domein is aan te bevelen. vatstalen proeven, etiketteren… Of moeder Monika die me graag bezocht door pelgrims. Toch zijn de wijngaarden de Een wijngaard is maar zo goed als zijn beste wijnmaker en De machtige gewelfkelders zijn uniek in Wonnegau en in Rüdesheim of Kloster Eberbach voor enkele uren dropte ware schat. Met 670 ha is het een grote wijnbouwgemeente samen hebben ze bijvoorbeeld Morstein haast cultstatus getuigen van 350 jaar wijnbouwtraditie. Het grote binnen- terwijl zij iets zakelijk moest doen. ‘Ga maar op ontdekking’. en een wijngaard zoals Geyersberg werd al eeuwen geleden gegeven. Het is nochtans een topwijngaard die reeds in 1282 plein, het statige bureau- en vinotheekgebouw en de En dat deed ik ook. Mijn liefde voor Duitsland heb ik van mijn geroemd voor de kwaliteit. Door de eerder zwaardere bodems werd vermeld, maar het potentieel kwam er niet altijd uit. prachtige tuin, in alles zit oog voor detail en kwaliteit. moeder, de liefde voor Duitse wijn van Karl, Monika en zoon en het warme microklimaat zijn wijnen uit Bechtheim, en bij Of de wijnen werden in het verleden onder de noemer van En hij is gehuwd met Eva Clüsserath van Weingut Ansgar Johannes Geil-Bierschenk. uitbreiding van Johannes Geil, voorbeelden van een sappige het toen beroemde Nierstein verkocht. Morstein oogt niet Clüsserath (Mosel). Ook een topdomein. In 1871 kocht Georg Geil de locatie waar het domein vandaag en open stijl. Jaar na jaar brengt hij echter meer structuur spectaculair, de wijnen zijn dat wel. nog altijd is gelegen. Zijn zoon, Johann Geil, was de eerste die en diepte in de wijn, ook zijn doordacht houtgebruik is Natuurlijk ga je hier in de eerste plaats voor Riesling. De wijn in flessen bottelde in het dorp. Maar zijn ondernemings- opvallend. Zijn wijnen werden ook steeds droger. Vandaag Waar Klaus-Peter Keller zich meer richt op het eigen domein, Gutsriesling is al een serieus visitekaartje, de Westhofener drang ging verder en hij speelde een actieve rol bij de oprichting hoort dit domein bij de beste van Rheinhessen. En als eerste is Philipp Wittmann iemand met een actieve rol in het regio- VDP.Aus Ersten Lagen is een van de beste prijs-kwaliteitsver- van de Raiffaisenbank, de coöperatieve en was burgemeester voorzitter van Maxime Herkunft Rheinhessen verbindt hij en verenigingsleven. Hij was lange tijd voorzitter van VDP houdingen in het hogere niveau. De Grosse Gewächse tonen RHEINHESSEN van Bechtheim. Voor zijn bijzondere inzet kreeg hij van de VDP met niet-VDP leden. Rheinhessen, en werkt thans nog altijd samen met Maxime hoe begenadigd Philipp wel is: de iets sappigere Aulerde, de Groothertog van Hessen en aan de Rijn de eretitel Oekono- Herkunft Rheinhessen, waar hij samen met zijn goede vriend koele en fijne Kirchspiel, de machtige Morstein en de virtuoze mierat, die nog altijd in de naam van het domein prijkt. Persoonlijke favoriet? Naast een sterk instapgamma, Johannes Geil de regio verbindt. Dat doet hij eigenlijk al sinds maar moeilijk te verkrijgen Brünnenhäuschen. Wil je je zonder twijfel de Silvaner Bechtheimer en beide wijnen de oprichting van Message in a Bottle in 2001. helemaal laten gaan, dan doe je een bod op de kostbare Riesling Tot in de moeilijke jaren 1990 was Weingut Oekonomierat uit de Geyersberg: de intense en tegelijk elegante Riesling, La Borne, een selectie van oude stokken uit Morstein en enkel J. Geil een gemengd bedrijf, met wijn- en akkerbouw. Karl vol sappigheid en frisse structuur en de indrukwekkende Philipp Wittmann is een toptalent, gezegend met een grote verkrijgbaar op de jaarlijkse VDP veiling in Bad Kreuznach. Geil verpachtte zijn akkers, en richtte zich enkel op wijn. In Frühburgunder. Van deze laatste wordt de Geyersberg enkel zelfzekerheid en uitstraling. Hij heeft overtuigingskracht en Ook om zijn Silvaner kan je niet heen, net zoals zijn Weissbur- de economisch moeilijke jaren 1980 en 1990 was hij al een in de beste jaren gemaakt. En het wachten loont, want dit weet exact wat hij wil. Hij nam het domein over in 2004 en gunder en Chardonnay. En laatst was ik diep onder de indruk van de betere wijnproducenten uit de regio. Dat kwalitatieve is Frühburgunder waar alle registers worden openget- voerde prompt biodynamische principes in. Zijn ouders waren van de Spätburgunder Reserve. Afhankelijk van de jaargang werd door zoon Johannes naar een nog hoger niveau getild. rokken. Geen wanabe Spätburgunder zoals producenten een van de pioniers van biologische wijnbouw in Rheinhessen. maakt Philipp ook edelzoet, met vooral knappe Auslese. Er is 2002 was het jaar van de doorbraak. Met dit topjaar kreeg tegenwoordig te vaak willen bereiken, maar een festijn aan Ik heb het geluk gehad wijnen uit de jaren 1980 en 1990 van dit een revival van Kabinett, het lichtste predicaatstype. Dat hij Johannes de titel ‘Ontdekking van het Jaar’ in Gault-Millau. donkere kers, chocolade, koffie en aardsheid gepaard aan een domein te kunnen proeven en toen was het niveau al hoog. Hij ook hier goed mee overweg kan, bewijst de hedonistische 2019 personen inspirerende van Portretten Tevens was hij medeoprichter van Message in a Bottle en machtige, gelaagde inhoud. focust op klassieke druiven, en met 70% riesling is dat aandeel Riesling Kabinett Morstein. profi-leerde zich daarmee als een man van de regio en niet hoog. Het is niet verwonderlijk dat Philipp net met riesling iemand die zich op de eigen domeinmuren blindstaart. Weingut Oekonomierat J. Geil reputatie heeft gemaakt. Droge, precieze en minerale stijl in een VDP.Weingut Wittmann Minderwaardige kruisingen gingen eruit en het aandeel Kuhpfortenstrasse 11 uiterst fijne structuur. Kracht, zonder vettigheid. Primair fruit, Mainzer Strasse 19 klassieke druiven werd verhoogd: riesling, weissburgunder, 67595 Bechtheim daar zoekt hij niet naar. Wel naar expressie van zijn kalkwijn- 67593 Westhofen spätburgunder en frühburgunder. Met 2 ha frühburgunder Tel.: +49 6242 1546 gaarden, en focus. Het zijn indrukwekkende wijnen die bij de Tel.: +49 6244 905036 erkent Johannes zijn passie voor dit eerder zeldzame en [email protected] beste rieslings wereldwijd horen en lang kunnen ouderen. Maar [email protected] wispelturige blauwe ras. Vandaag telt het domein in totaal 32 ha. www.weingut-geil.de hij kan ook schitterend overweg met weissburgunder, silvaner, www.wittmannweingut.com

24 25 Voorbeelden van Trulli in Rheinhessen - ©Deutsches Weininstitut Typisch Rheinhessen Frankfurt Rheinhessen

Trullo (mv. trulli)

anneer je voor de eerste keer de grappige En toch kent Liebfraumilch een boeiend en kwali- Wwijngaardhuisjes, trulli, in Rheinhessen ziet tatief verleden. De originele wijngaard, Wormser opduiken, frons je beslist de wenkbrauwen. Het is Liebfrauenstift-Kirchenstück, is zelfs een Grosse Lage eerder typisch voor het zuiden van Italië, Apulië, en uitstekende domeinen zoals Weingut Gutzler en waar trulli nog steeds dienen als huis. Dat laatste is Weingut Liebfrauenstift maken er knappe droge in Rheinhessen nooit het geval geweest. Italiaanse Riesling. Mijlenver van wat de consument vandaag gastarbeiders bouwden ze in de 18de en 19de eeuw als Liebfraumilch kent. En dat vraagt om een als bescherming tijdens het werk in de wijngaard. woordje uitleg. Een plek waar ze konden rusten en schuilen. Ze zijn er in allerlei formaten en de ene is al in betere staat De Wormser Liebfrauenkirche werd gebouwd dan de andere. Sommige zijn wat platter, andere zijn tussen 1267 en 1465 en zwaar beschadigd in getooid met een fraai, afgerond puntdak. De witte 1689. De kerk werd herbouwd en de Kapucijnen kleur is kenmerkend. Vele zijn in prima staat en zijn verbouwden op het naburige perceel een wijn die recent gerenoveerd. Een van de mooiste, grootste, al gauw de naam die Milch unser lieben Frau kreeg. en tegelijk beroemdste trulli is die van Flonheim. Voorbijtrekkende pelgrims genoten van de wijn Statig op de Adelberg gelegen, is dit een doel voor tijdens hun tocht. In de late 18de eeuw verscheen wandelaars. Er staan picknickbanken en het zicht is de naam Liebfraumilch in officiële documenten. prachtig. De bouw gaat terug tot 1756. Recent werd De Franse bezetter seculariseerde het kerkelijk de Flonheimer Trullo opgefrist. De beste manier om bezit en een Nederlandse wijnhandelaar, Peter dit te ontdekken is te voet. Je volgt het 13 km lange Joseph Valckenberg, kreeg de wijngaarden in wandelpad Hiwweltour Aulheimer Tal. De ene keer 1808 in handen. Hij was al sinds 1786 aanwezig wandel je door wijngaarden, vervolgens kruis je in Worms met zijn handelshuis en het bestaat rotsmassieven om dan via bospartijen in een weide- nog altijd. Omdat de wijn een stevige reputatie landschap uit te komen. Op de route kan je nog de genoot en er een grote vraag was naar Rijnwijn, Lonheimer Turm beklimmen, met een panorama werd Liebfraumilch voor Valckenberg een dat tot diep in het hinterland van Rheinhessen reikt. succesnummer in de export. Charles Dickens was Vanzelfsprekend pauzeer je met een goed glas wijn bijvoorbeeld een fan. De vraag werd echter groter RHEINHESSEN aan de Flonheimer Trulli. dan het aanbod en andere producenten verkochten www.rheinhessen.de/hiwweltouren/hiwweltour-aulheimer-tal ook wijn als Liebfraumilch. Hoewel Valckenberg in 1909 de eerste merkwijn van Duitsland deponeerde Typisch (Madonna Liebfraumilch), opende een beslissing Wormser Liebfrauenstift- van de Kamer van Koophandel van Worms in 1910 Kirchenstück de poorten voor de teloorgang. Onder de noemer Liebfraumilch mocht vanaf dan elke Rijnwijn van andaag kennen we Liebfraumilch als een goede kwaliteit met vriendelijk (lichtzoet) karakter Vgoedkope en banale mengwijn. Een wijn die verkocht worden. Dat werd snel breed geïnterpre- weinig goeds heeft gedaan aan de reputatie van teerd en de link met Worms en de Liebfrauenkirche Duitse wijn. Pogingen van wijnbouwers zoals verdween spoedig. De ene merkinterpretatie na de Christoph Hammel (Pfalz) om een kwalitatieve andere stak de kop op, waarvan Blue Nun een van Heerlijke fietsvakanties in Rheinhessen versie te maken zijn bewonderenswaardig, maar de bekendste voorbeelden is. De verkoop piekte zullen het algemene imago niet veranderen. wereldwijd, maar de wijn werd vanaf de jaren 1980 Wettelijk gezien is Liebfraumilch een lichtzoete ook een van de redenen waarom Duitse wijn zo’n QbA uit Rheinhessen, Nahe, Pfalz of Rheingau. De slechte reputatie kreeg. wijn bestaat voor 70% uit riesling, silvaner, müller- Wilhelm Steifensand, afstammeling van P.J. Valck- thurgau of kerner. Er is geen aanduiding van de enberg, verkocht het handelshuis, maar kocht het druif op het etiket, wel de regio. gedeelte van de Wormser Liebfrauenstift-Kirchen- Wormser Liebfrauenstift-Kirchenstück -© Deutsches Weininstitut

26 27 Streekgerechten

uitsland kent heel wat typische gerechten die Dregio-overschrijdend zijn. Wanneer we gaan kijken wat nu echt gerechten van Rheinhessen zijn, komen we uit bij Spundekäs, Dippehas en Backeskartoffeln.

Spundekäs kan je terugbrengen tot de regio van Mainz en wordt nog altijd geserveerd als dip tijdens een wijndegustatie of bij het aperitief. Meestal gepaard met krokante en zoute pretzelkoekjes. Het originele recept vermeldt een mengsel van kwark, © Foto Achim Meurer © Foto Achim roomkaas, paprikapoeder, peper en zout. Maar hier- op zijn intussen talrijke variaties, waaronder met knoflook en verse kruiden. De naam verwijst naar een Spund, wat de bovenste kegelvormige opening stück terug in 2015 en richtte Weingut Liebfrau- en broer van Pepijn de Korte, schonk de wijngaard aan Niersteiner Glöck wijngaard is in een wijnvat. Dit is dezelfde vorm waarin het enstift op. Van de 13 ha bezit hij 11,5 ha. De het bisdom van Würzburg. Over de herkomst van de © Deutsches Weininstitut kaasmengsel werd geperst om nadien in kastanje- getalenteerde wijnmaker Heiner Maleton maakt naam Glöck is wat onduidelijkheid. De verwijzing of druivenbladeren te wikkelen. Heerlijk bij een fris er sinds jaargang 2016 prachtige riesling. Wilhelm naar de naburige Marienkirche (vandaag Kilians- glas droge Riesling of Sekt. Steifensand is gehuwd met Dr. Katharina Prüm van kirche) is logisch, maar etymologisch kan het zowel het legendarische Weingut Joh. Jos. Prüm (Mosel). duiden op het geluid van de klokken of het gegeven Hoewel Rheinhessen weinig bebost is, wordt er heel En zo herleeft dit historische stuk Rheinhessen dat de klokkenluider in wijn werd betaald. wat gejaagd. Het loopt er vol reeën, everzwijnen weer op een kwalitatieve en respectvolle manier. De en hazen. Een kenmerkend gerecht met wild is RHEINHESSEN bodem bestaat er uit zanderige leem, met hier en Vandaag heeft het staatsdomein van Oppenheim Dippehas. Voor dit traditionele gerecht gaat de haas daar ijzerhoudende rode zandsteen. De wijngaard is deze 2,1 ha kleine wijngaard in bezit waar enkel urenlang in een stoofpot met rode wijn, kruiden, ommuurd en ligt aan de poorten van de stad Worms, riesling en spätburgunder is aangeplant. Het perceel roggebrood en specerijen. Sommige gebruiken zelfs Typisch op een boogscheut van de Rijn. is ommuurd en loopt zacht af richting de Rijn en het Lebkuchen, de Duitse variant op onze peperkoek. aandeel Rotliegendes is beperkt. De bodem bestaat Het deksel wordt afgesloten met brooddeeg. De Wormser Liebfrauenstift-Kirchenstück behoort er uit zanderige leem. Dit in tegenstelling tot de Het resultaat is een rijk, zacht en aromatisch gerecht tot de Höhepunkte der Weinkultur, een initiatief steile wijngaarden wat verderop aan de Roter Hang. dat perfect past bij een volle Spät- of Frühburgunder. van het Duits Wijninstituut dat bijzondere locaties Het is een fijne plek om te pauzeren tijdens een gerelateerd aan wijn in de kijker zet. wandeltocht vanuit Nierstein naar Nackenheim via Tot slot hebben we Backeskartoffeln. Dit oude de Rheinterrassenweg. Deze wandelweg tussen gerecht is veel meer dan gebakken aardappel. Worms en Mainz passeert in dit gedeelte bijna Het is een ovenschotel waar aardappelen, buikspek, Niersteiner Glöck alle beroemde percelen, waaronder de Niersteiner laurier, kruidnagel, uien, witte wijn, melk, room Van boven naar onder: heinhessen kent een aantal primeurs in de wijn- Glöck. Een absolute aanrader met onderweg verge- en nootmuskaat lang worden gegaard. Vroeger Spundekäs Rgeschiedenis, zoals een van de eerste terroirveror- zichten die reiken tot de skyline van Frankfurt. gebeurde dat meestal op een zaterdag, nadat de Dippehas deningen (Bechtheim), de eerste merkwijn (Madonna Met de trein deel je de etappes makkelijk in. In de bakkers hun brood hadden gebakken. De huis- Backeskartoffeln Liebfraumilch), en met de Niersteiner Glöck dus vinotheek van het staatsdomein te Oppenheim, vrouwen uit het dorp plaatsten hun schotel in de ook de oudste gedocumenteerde wijngaardnaam Wormser Strasse 162, kan je de wijn van de Glöck nog warme bakkersoven om het gerecht te garen. van Duitsland. In 742 verscheen de benaming in een proeven en aankopen. Wie eenmaal deze rijke schotel heeft geproefd, is schenkingsakte. Carloman, de zoon van Karel Martel www.rheinhessen.de/rheinterrassenweg meteen fan.

28 29 Wijnwandelen rond Siefersheim

2 3

4

1

Hiwweltour Heideblick

9,9 km / 3u 190 hoogtemeters

Parkeren: Wanderparkplatz Siefersheim Am Gänsborn 55599 Siefersheim Vanaf de parkeerplaats loopt een verbindingsweg naar het startpunt van de Hiwweltour Heideblick

GPX informatie: www.stichtingkunstboek.com/XXX

Openingstijden van de Winzeralm: www.weingut-zimmermann.de/winzeralm RHEINHESSEN

Wijn proeven: Weingut Wagner-Stempel - www.wagner-stempel.de Weingut Seyberth - www.weingut-seyberth.de Wijnwandelen et de Hiwweltouren kan je de verscheidenheid van Rheinhessen al Mwandelend ontdekken. Op een tiental plaatsen nodigen deze korte en middellange luswandelingen uit tot een halve of hele dagtocht.

Deze Hiwweltour Heideblick was de eerste die ik heb uitgeprobeerd en ik was op slag verliefd. Intussen zijn alle Hiwweltouren afgewerkt en deze toer blijft nog steeds een van mijn favorieten. De wandeling bevindt zich in het uiterste westen van de regio, op een steenworp van de Nahe. Het unieke karakter van dit stukje Rheinhessen is al uitvoerig aan bod gekomen: het koelere klimaat, de vulkanische porfierbodems, het ruwere landschap en de minerale wijnstijl. Het predicaat Rheinhessische Schweiz misstaat zeker niet. En bij momenten waan je je in mediterrane oorden. Beste wijnmaker is Daniel Wagner van Weingut Wagner-Stempel met wijnen die tegelijk diep mineraal, koel als complex zijn. Zijn Riesling Heerkretz GG hoort bij de mooiste droge Rieslings van Duitsland. Een tip om na de wandeling daar te gaan proeven en wat wijn mee te nemen. © Rheinhessen e.V., Foto Dominik Ketz © Rheinhessen e.V., 30 31 eel de tocht is prachtig. Nadat je tussen de wijngaarden gestaag stijgt, wandel Hje op de rand van een heuvel waar topwijngaarden zoals Höllberg en Heerkretz zich bevinden. Je kijkt op een landschap van wijngaarden en akkerbouw. Op verschillende plaatsen kan je uitrusten en genieten in een hut of op een strategisch geplaatste zitbank. Spoedig zal je de (1) Ajaxturm zien verrijzen, gelegen in de Heerkretz. Die toren staat in een sage symbool voor trouw tot aan de dood. Twee geliefden mochten van de vader van het meisje niet samen zijn. Zij moest verplicht met iemand anders trouwen, waarna ze aan hartzeer stierf. De jongen bouwde op de plek waar ze elkaar ontmoetten deze Ajaxturm. In het wapenschild van de toren is de hond Tiras afgebeeld, hun trouwe metgezel die het koppel tijdens stiekeme wandelingen begeleidde.

© Rheinhessen e.V., Foto Dominik Ketz © Rheinhessen e.V., Foto Dominik Ketz © Rheinhessen e.V., Ajaxturm Na de Ajaxturm blijf je nog even op de flank van de topwijngaard Heerkretz lopen, maar plots gaat het een stukje steiler, om zo in het bos uit te komen. Een zeldzaamheid in Rheinhessen. Verderop kom je aan het (2) uitzichtpunt van de Burgruine Neu-Bamberg. De burcht stond er in volle glorie van 1253 tot 1668, toen Karl I. Ludwig von der Pfalz het bouwwerk RHEINHESSEN vernietigde. Na 1970 werden delen van de ruïne gerestaureerd. Deze Hiwweltour loopt deels parallel met de Küstenweg Rheinhessen. 30 miljoen jaar geleden was Siefersheim onderdeel van een klif in een subtropische zee.

Het is haast niet te schatten in welke verschillende landschappen je Wijnwandelen hier terechtkomt. Een kroonstuk is het heideplateau in het (3) Natur- schutzgebiet Neu-Bamberger Heide. Alleen hier tref je heide in Rhein- hessen aan. De zure vulkanische bodems creëren een ideale biotoop. Wie de heide in volle glorie wil zien, gaat best in augustus en september. Ook fijn is de (4) Winzeralm, terecht bekroond tot mooiste zicht van Rheinhessen in 2016. Aan deze Winzeralm kan je bij mooi weer vanaf mei tijdens de weekends genieten van een glas wijn. Een lovenswaardig initiatief van Weingut Zimmermann. Het zicht op het typische, weidse, glooiende landschap van Rheinhessen krijg je er gratis bij.

Deze wandeling is zowel een ode aan het weidse Rheinhessen als een schouwspel van een markante omgeving boordevol variatie. En mede daardoor misschien wel de mooiste route van de regio. Maar laat dat je niet tegenhouden om ook de andere Hiwweltouren te ontdekken. Alles samen geven ze een totaalbeeld van Duitslands grootste wijnbouwregio.

32 33 Aanbevolen domeinen

Adamswein Weingut Becker-Landgraf [email protected] Weingut Espenhof Altegasse 28 Im Felsenkeller 1 www.weingut-braunewell.de Hauptstrasse 81 1 2 55218 Ingelheim 55239 Gau-Odernheim Sinds de broers Axel & Stefan 55237 Flonheim Tel. +49 6132 790800 Tel. +49 6733 7449 Braunewell het domein voeren, is dit Tel.: +49 6734 94040 [email protected] [email protected] uitgegroeid tot een topdomein in Rhein- [email protected] www.adamswein.de www.beckerlandgraf.de hessen. Mooie, fijne Riesling, gestruc- www.espenhof.de Simone Adams nam na de plotse dood Het echtpaar Julia & Johannes -J² op tureerde Spätburgunder en prachtige Niet alleen een uitstekend hotel en van haar vader het domein in 2010 het etiket- maakt sinds 2006 stemmige Grauburgunder. En dan vergeet ik nog restaurant, ook de wijnen zijn aan- over. Haar hart klopt voor de burgunder- wijnen, zowel van riesling als de de Sekt te vermelden. Veelzijdig gamma bevolen. Hier wordt gewerkt met veel rassen, en haar stijl is Frans gestoeld. burgunderrassen. Respect voor de op hoog niveau, en bovendien betaal- respect voor de natuur, en Nico schuwt Wijnen met ‘hoeken en kanten’ zoals natuur staat centraal. baar. Huiswijngaard is de Essensheimer zijsprongen naar orange wijn niet. Duitsers al eens zeggen, maar tegelijk Teufelspad, met het kalkrijke terra fusca. Eigenzinnige wijnen, die de wijnlief- © Weingut Battenfeld-Spanier© Weingut © Weingut Bischel © Weingut ook inhoud en potentieel. Weingut J. Bettenheimer hebber boeien. Ze is gepassioneerd jager, en haar Stiegelgasse 32 Weingut Lisa Bunn 3 wijnen zijn vernoemd naar een kaliber. 55218 Ingelheim am Rhein Mainzer Strasse 86 Weingut Gehring 5 Tel. +49 6132 3041 55283 Nierstein Ausserhalb 17 VDP.Weingut St. Antony [email protected] Tel.: +49 6133 59290 55283 Nierstein Wilhelmstrasse 4 www.weingut-bettenheimer.de [email protected] Tel.: +49 6133 5470 55283 Nierstein Hoewel Jens Bettenheimer in het rode www.weingut-bunn.de [email protected] Tel. +49 6133 509110 wijndorp Ingelheim is gelegen, blijkt hij Wat voorheen Weingut Margarethenhof www.weingut-gehring.com [email protected] een echte alleskunner. Want naast zijn was, werd bij de overname van het Ik leerde dit domein destijds door een www.st-antony.de uitstekende rode wijnen, zijn ook zijn domein door Lisa Bunn naar haar eigen heerlijke Frühburgunder 2006 kennen, Met 32 ha wijngaarden bezit dit domein Riesling, Silvaner en witte Burgunder naam omgedoopt. En sindsdien is de en sindsdien volgde ik het domein van 2 bijna een vierde van alle percelen aan aanraders. Hij gebruikt graag grotere kwaliteit alleen maar gestegen. Lisa is nabij. Er waren elk jaar mooie wijnen, de Roter Hang. De kwaliteit kwam er in houten vaten voor zijn spontane een talent en maakt uitstekende rieslings maar ik merkte ook de zoektocht naar het verleden niet altijd uit, maar steeg al fermentatie. Ideaal geniet je de wijnen op de Roter Hang. Ook met rood en een eigen stijl. En die is de laatste jaren onder de vorige manager en wijnmaker bij een hap in hun Gutsausschank houtgebruik bij witte Burgunders kan duidelijk. Met dochter Gina die vader 3 Felix Peters. In 2019 was er een wissel Zum Kuhstall. ze prima overweg. Manuele pluk en Theo bijstaat is er een nieuwe Schwung. RHEINHESSEN aan de top. Dirk Würtz, die overkwam spontane gisting zijn standaard. Het Met een camper overnacht je tussen de van Balthasar Ress (Rheingau) keerde VDP.Weingut Bischel 2 opvallende gele domeingebouw aan de wijngaarden, en een sympathieke hap daarmee terug naar zijn Heimat Sonnenhof 15 drukke B9 kan je niet missen. eet je in de Weinwirtschaft.

© Weingut Bischel © Weingut Rheinhessen. 55437 Appenheim De verwachtingen zijn hoog. Tel. +49 6725 2683 Weingut Dreissigacker 4 Weingut Oekonomierat J. Geil [email protected] Untere Klinggasse 4 Kuhpfortenstrasse 11 VDP.Weingut Battenfeld-Spanier 1 www.weingut-bischel.de 67595 Bechtheim 67595 Bechtheim Bahnhofstrasse 33 De broers Christian & Matthias Runkel Tel.: +49 6242 2425 Tel.: +49 6242 1546

67591 Hohen-Sülzen zijn de nieuwe sterren van Rheinhessen. [email protected] [email protected] Aanbevolen domeinen Tel. +49 6135 2333 Door en door sympathiek, en ze maken www.dreissigacker-wein.de www.weingut-geil.de [email protected] verbluffende wijnen. De Riesling Het indrukwekkende nieuwe domeinge- Zie pagina XXX www.kuehlingandbattenfeld.com Hundertgulden GG is een must voor bouw is zelfs voor Rheinhessen van een

© Deutsches Weininstitut Een van de beste domeinen van elke rieslingfan, maar ook hun Weiss- zelden geziene dimensie. Het toont aan VDP.Weingut K.F. Groebe 4 5 Rheinhessen. H.O. Spanier, echtgenoot burgunder en Spätburgunder mag niet hoe ambitieus de sympathieke Jochen Mainzer Strasse 18 van Carolin Spanier-Gillot (Weingut in je kelder ontbreken. Hun recente Dreissigacker is. Zijn 40 ha wijngaard 67583 Westhofen Kühling-Gillot), maakt geweldig fijne opname bij VDP was niet meer dan worden biologisch bewerkt, en hij heeft Tel.: +49 6244 4523 en strakke kalkwijnen in het zuiden logisch. percelen in de beste wijngaarden van [email protected] van Rheinhessen. Uiteraard schitte- Bechtheim en Westhofen. Zijn Rieslings www.weingut-k-f-groebe.de rende Riesling, maar persoonlijke Weingut Braunewell hebben de laatste jaren aan verfijning Dit kleine (9 ha), en oude familie- favoriet is ook de Grüner Sylvaner Am Römerberg 34 gewonnen. De andere wijnen, van domein moet het wat bekendheid betreft Leopold. 55270 Essenheim bijvoorbeeld weissburgunder, chardon- wat afleggen tegenover het jonge geweld Tel. +49 6136 9999100 nay en spätburgunder zijn onberispelijk. in Wonnegau, maar dat is ten onrechte. © Weingut Dreissigacker © Weingut © Gerd Brabant

34 35 Friedrich en Manuela Groebe maken Weingut Heiligenblut 7 wijnen maakt met een verbluffende hebben bereikt is indrukwekkend. De voortreffelijke wijnen op de beroemde Haupstrasse 114 prijs-kwaliteit. De Riesling vom Roten wijnen horen intussen bij de beste uit percelen van Westhofen. 55232 Alzey Hang is voor nog geen €10 een koopje. de regio. En daarvoor beschikken ze Tel.: +49 (0)176 45804433 Maar het gehele gamma kan je blind over toppercelen zoals Appenheimer Weingut Eckehart Gröhl [email protected] kopen. Erg goede restzoete wijnen ook. Hundertgulden en St. Laurenzikap- Uelversheimer Strasse 4 www.heiligenblut-wein.de pelle. Van mineraal, frisse riesling tot 55278 Weinolsheim Wat ooit een beroemde wijngaard was, Juwel Weine krachtige chardonnay (met veel diepte): Tel.: +49 6249 93988 kwam in een vergeethoek. De broers Ausserhalb 9 alles kunnen ze. [email protected] Christian en Martin laten met hun 67577 Alsheim 6 9 www.weingut-groehl.de collectie de Heiligenblutwijngaard, Tel.: +49 6249 4666 VDP.Weingut Kühling-Gillot 9 Een echte aanrader. Knap gamma, dat bestaande uit het vulkanische melafier, [email protected] Ölmühlstrasse 25 met de komst van zoon Johannes Gröhl weer spreken. De helft is restzoet, en hun www.juwel-weine.de 55294 Bodenheim alleen nog maar kan groeien. Zijn eerste Riesling Kabinett is verbluffend goed. Juliane Eller weet wat goede marketing Tel.: +49 6135 2333 eigen wijnen tonen ernst, structuur en Vederlicht, speels, fris, puur en één en is. Alles klopt hier: de website, de com- [email protected] complexiteit. En wat gezegd over hun al drinkplezier. De omgeving van de municatie en het design van de flessen. www.kuehlingandbattenfeld.com Frühburgunder? In die prijsklasse een wijngaard is een pareltje. Hoogtepunt De wijnen zijn ook meer dan in orde. Carolin Spanier-Gillot, echtgenote van de beste van Rheinhessen. is de intieme, kleine kapel verborgen Een compact en overzichtelijk gamma. van H.O. Spanier (Weingut Batten- tussen het groen. Hele zuivere, levendige en typische feld-Spanier uit Wonnegau) nam op VDP.Weingut Gunderloch wijnen die allemaal droog worden 24-jarige leeftijd het domein over en Carl Gunderloch Platz 1 Weingut Hoffmann gevinifieerd. bracht het naar de top van Duitsland. © Weingut Gutzler © Weingut Kühling Gillot Weingut 55299 Nackenheim Vor dem Klopp 4 Net zoals bij Battenfeld-Spanier wordt Tel.: +49 6135 2341 55437 Appenheim VDP.Weingut Keller 8 hier biologisch gewerkt, in dit geval op [email protected] Tel.: +49 6725 300063 Bahnhofstrasse 1 de Roter Hang en op kalkrijke percelen www.gunderloch.de [email protected] 67592 Flörsheim-Dalsheim rond Oppenheim. De kostbare Riesling Een van de bekendste domeinen van www.schiefer-trifft-muschelkalk.de Tel.: +49 6243 456 Nackenheimer Rothenberg wurzelecht Duitsland, wiens geschiedenis bepalend De wijnen proeven in het prachtige [email protected] van een perceel uit 1934 is wereldklasse. is geweest voor de reputatie van de proeflokaal is al een belevenis. Je kan www.keller-wein.de Voor de vinificatie van de wijnen is haar Roter Hang. Heel wat grote wijnen zijn er trouwens ook de mooie Saarwijnen Wat zou Rheinhessen, en bij uitbreiding man H.O. Spanier verantwoordelijk. hier gemaakt sinds de oprichting in van Jürgen zijn echtgenote, Carolin Duitsland, zijn zonder dit domein? 19de eeuw. De voorvader van huidig Hoffman (Weingut Willems-Willems), Dit is cult, en de prijzen voor hun Weingut Liebfrauenstift 7 wijnmaker Johannes Hasselbach was proeven. Het gamma van Weingut Grosse Gewächse, zowel voor riesling als Weckerlinplatz 1 stichtend lid van VDP. Het hoeft geen Hoffmann is bijzonder betrouwbaar, spätburgunder zijn hoog. Hun Riesling 67547 Worms betoog dat riesling met 85% hun focus- zowel in wit al rood. Een zekere G-Max is de duurste droge riesling ter Tel.: +49 172 6235548 druif is. Wat wil je wanneer de Roter strakheid zit in de wijnen, maar alles wereld. Je zou haast vergeten dat hun [email protected] Hang aan je voeten ligt. blijft vriendelijk en toegankelijk. Leuk betaalbare instap- en middengamma www.liebfrauenstift.com design van de etiketten. ook fantastisch is. Probeer maar eens Zie pagina XX: RHEINHESSEN

VDP.Weingut Gutzler 6 de Scheurebe trocken, Riesling von der Rossgasse 19 Weingut Fritz Ekkehard Huff Fels of de Silvaner Feuervogel. Hun Weingut Manz 67599 Gundheim Hauptstrasse 90 reputatie en maniakale kwaliteitsdrang Lettengasse 6 © Gerd Brabant Tel.: +49 6244 905221 55283 Nierstein heeft Rheinhessen mee geholpen aan 55278 Weinolsheim [email protected] Tel.: +49 6133 58003 de reputatie van vandaag. En ze kijken Tel.: +49 6249 803008 www.gutzler.de [email protected] verder dan de grenzen van Wonnegau, [email protected] Michael Gutzler weet met spätbur- www.weingut-huff.de hun thuisbasis. Met percelen in de Roter www.manz-weinolsheim.de

gunder om te gaan, en is een van de Dochter Christine leerde de stiel onder Hang, een vriendschappelijk ruilproject Van dit domein proefde ik al vaak Aanbevolen domeinen beste wijnmakers uit Rheinhessen. andere bij Klaus-Peter Keller en met Julian Haart aan de Mosel en een schitterende wijnen, die bovendien Het plantgoed werd al in de jaren 80 Alldinger (Württemberg). Ze bezitten rieslingwijngaard in Noorwegen raakt vriendelijke geprijsd zijn. In het door de vader van Michael uit Frankrijk percelen zowel met Rotliegendes als hun honger niet gestild. Wereldklasse. hinterland van Bereich Nierstein maken gehaald. Maar ook zijn witte wijnen kalkrijke bodems. Excellente wijnen, ze een toegankelijke, sappige stijl op zijn uitstekend. Strak, gestructureerd, die veel waar voor hun geld bieden. Weingut Knewitz loessbodems. Hun topwijnen komen 8 8 maar steeds toegankelijk. Bezit perce- Rheinblick 13 hoofdzakelijk van percelen rond len in topwijngaarden zoals in de West- Weingut Georg Gustav Huff 55437 Appenheim Oppenheim. Een van de lievelingen is hofener Morstein. Samen met Philipp Woogstrasse 1 Tel.: +49 6725 2949 de heerlijke droge Scheurebe Kalkstein. Wittmann is hij een project in de koele 55283 Nierstein [email protected] en kalkrijke Gundersheimer Höllen- Tel.: +49 6133 50514 www.weingut-knewitz.de Weingut Karl May brand gestart met o.a. spätburgunder. [email protected] Björn & Tobias Knewitz verpersoon- Ludwig-Schwamb-Strasse 22 De volgende topwijngaard www.weingut-huff.com lijken het dynamische Rheinhessen, 67574 Osthofen van Rheinhessen? Een oud familiedomein dat vandaag want wat zij op nog geen 10 jaar Tel.: +49 6242 2356 © Weingut Keller © Weingut Keller © Weingut

36 37 [email protected] www.weingut-riffel.de zinderen met veel oog voor finesse, wijnen wat afronden. Ik proefde onlangs www.weingut-karl-may.de Dit biodynamische domein wordt sinds was snel een hit bij de nationale en nog een heerlijke silvaner. Sinds de broers Peter & Fritz May 2005 geleid door Carolin & Eric Riffel. internationale pers. Zijn eerder slanke het domein voeren, blinkt het uit door Een frisse, minerale stijl met oog voor interpretaties van de Roter Hang vragen Strauch Sektmanufaktur uitstekende wijnen. Zowel wit als rood, toegankelijkheid kenmerkt hun wijnen. veel tijd en ervaring met riesling. Dalbergstrasse 14-18 met een extra stip voor de heerlijke Hun beste wijngaard is de Binger Schar- Maar de wijnen tonen veel inhoud 67574 Osthofen Frühburgunder Vordere Mulde. lachberg. Met de Binger Bubenstück en complexiteit. Zijn Kabinettwijnen Tel.: +49 6242913000 Met zulke domeinnaam spelen ze graag Pinot Noir bewijzen ze hun vaardigheid zijn verbluffend en horen bij de top in [email protected] in op Old Shatterhand en Winnetou. voor rode wijn. Er is overigens ook een Duitsland. www.strauch-sektmanufaktur.de 10 12 Dat doen ze met de mooie witte en rode heerlijke petnat. Naast Raumland kent Rheinhessen cuvée Blutsbruder. Weingut Bianka & Daniel Schmitt nog zo een geweldig Sekthuis. Isabel Weingut Carsten Saalwächter Weedenplatz 1 Strauch-Weissbach en Tim Weissbach VDP.Weingut J. Neus 10 Binger Strasse 18 67592 Flörsheim-Dalsheim maken op hun biodynamische domein Bahnhofstrasse 96 55218 Ingelheim Tel.: +49 173 3174117 schuimwijnen met lage dosages en de 55218 Ingelheim Tel.: +49 172 6438353 [email protected] wijnen blijven minimaal 18 maanden Tel.: +49 6132 73003 [email protected] www.biankaunddaniel.de sur lattes. Ook experimenten met [email protected] www.saalwaechter.de De natuurlijke wijnscene vormt in orange Sekt en niet-gesulfiteerde versies www.weingut-neus.de Enkele jaren geleden nog onbekend, nu Duitsland nog een randfenomeen, beheersen ze. Zie pagina XX een ster voor burgunder in Rheinhessen. maar ik zie elk jaar domeinen naar Wijnen met veel focus, structuur en voor treden die in deze stijl ook Weingut Michael Teschke © Sektgut Raumland © Gerd Brabant Weingut Raddeck 11 koele expressie. De Bourgondische stijl heerlijke wijnen maken. Een van de Laurenziberg 14 Am Hummertal 100 is Carsten zijn voorbeeld, zijn opleiding beste domeinen voor natuurlijke wijn 55435 Gau-Algesheim 55283 Nierstein bij gerenommeerde huizen zoals Clos in Rheinhessen is in handen van dit Tel.: +49 6725 2331 Tel.: +49 6133 58115 du Lambrays en Jean Chartron hebben koppel. Hun hoog exportcijfer bewijst [email protected] [email protected] daar natuurlijk iets mee te maken. hun succes. Lang schilcontact, gebruik www.weingut-teschke.de www.raddeckwein.de Ook in Duitsland volgde Carsten stage van amforen en oude houten vaten. De Geen ander domein is in Rheinhessen Een terras met mooier zicht op de bij topdomeinen. Naast het areaal in wijnen zijn allesbehalve mainstream zo verbonden met silvaner. Hij schrijft Roter Hang heb ik nog niet gevonden. Rheinhessen bezit hij een klein perceel maar bulken van het drinkplezier. de druif ook bewust met ‘y’, sylvaner Dat maakt proeven onmiddellijk een in Assmannshausen (Rheingau). dus. Hij heeft een uitgesproken mening belevenis. Want ook dat is een aanrader. Weingut Seehof over wijn maken, en doet dingen die 11 12 Stefan Raddeck zijn biologisch gamma Weingut Sander 13 Seegasse 20 afwijken van de norm. Zijn wijnen is heel consistent, met heerlijke In den Weingärten 11 67593 Westhofen brengt hij als Landwein op de markt, zo perceelselecties uit de Roter Hang. 67582 Mettenheim Tel.: +49 6244 4935 vermijdt hij bureaucratische controle. Ook goede rode wijnen. Tel.: +49 6242 1583 [email protected] Ook voor die andere miskende druif, de [email protected] www.weingut-seehof.de blauwe portugieser, heeft hij een boon. VDP.Sektgut Raumland 12 www.sanderweine.de Ik volg de wijnen van dit domein Dit domein is in de eerste plaats zichzelf. RHEINHESSEN

Alzeyer Strasse 134 Het oudste biologisch werkende domein al sinds Florian Fauth het domein 67592 Flörsheim-Dalsheim van Duitsland. Vandaag staat de immer vervoegde in 1999. In al die tijd heeft Weingut Thörle

© Weingut Raddeck © Weingut © Sektgut Raumland Tel.: +49 6243 908070 goedlachse Stefan Sander aan het roer. Weingut Seehof zich ontwikkeld tot Ostergasse 40 [email protected] Typiciteit, toegankelijkheid en heerlijk een stabiel domein op hoog niveau. De 55291 Saulheim www.raumland.de fruit typeren de wijnen. De perceelse- wijnen zijn jaar in jaar uit betrouwbaar, Tel.: +49 6732 5443 Zonder dit huis zou de recente Sekt- lecties zijn knap, en experimenten heerlijk en interessant geprijsd. Naast [email protected] geschiedenis in Duitsland er wellicht met langere schilmaceratie en oude prachtige Riesling en Weissburgunder www.thoerle-wein.de

anders hebben uitgezien. De perfectio- druivenrassen zoals grünfränkisch zijn blinkt Florian ook uit met Scheurebe, Op de geweldige kalkrijke Saulheimer Aanbevolen domeinen nistische kwaliteitsdrang van boeiend. Alles bovendien aan vrien- van droog tot edelzoet. Hölle maken de broers Thörle sublieme Volker Raumland heeft dit domein tot delijke prijzen. Riesling en Spätburgunder. Ook de rest de meest gereputeerde Sektproducent Weingut Seyberth van het gamma staat op hoog niveau. van Duitsland gebracht. VDP.Weingut Schätzel Sandgasse 8 Modern domein met veel ambitie 13 Grote Champagne was zijn voorbeeld. Oberdorferstrasse 34 55599 Siefersheim om verder uit te groeien tot de top in Terecht het eerste Sektdomein dat het 55283 Nierstein Tel.: +49 6703 705 Rheinhessen. tot VDP lid heeft geschopt. Tel.: +49 6133 5512 [email protected] [email protected] www.weingut-seyberth.de Weingut Dr. Eva Vollmer Weingut Riffel www.schaetzel.de De familie Seyberth werkt sinds 2016 Nieder-Olmer Strasse 65 Mühlweg 14a Hoewel de familie Schätzel al eeuwen biodynamisch en dit domein maakt 55129 Mainz-Ebersheim 55411 Bingen-Rüdesheim in de wijnbouw actief is, is het met Kai goede wijnen. Mooie, pure wijnen die Tel.: +49 6136 46472 Tel.: +49 6721 994690 Schätzel volledig doorgebroken. Zijn soms door een klein puntje restzoet het [email protected] [email protected] compromisloze stijl, waar intense zuren strakke karakter van de Siefersheim- www.evavollmer-wein.de © Weingut Sander © Weingut

38 39 Tot Eva Vollmer het domein overnam met natuurlijke wijnen. Ook hun Sekt is Geen eindeloze lijst met adressen, maar gevarieerde, eerlijke keuken met een gingen de druiven naar de coöperatie. aan te raden, met de Pinot Brut Nature plaatsen aanbevolen uit eigen ervaring Waar eten en overnachten zekere verfijning. De setting, zowel Zij leidt dit biologische domein met op kop. of tips van bevriende wijnproducenten. binnen als in de tuin, is een plaatje. Ook veel passie. Erg goed gamma, waar je Mundart Restaurant de smaakvol ingerichte kamers doen je naast de klassiekers niet om de heerlijke VDP.Weingut Winter Weedengasse 8, 55291 Saulheim proeven van grandeur en nostalgie. En Scheurebe heen kan. Heilgebaumstrasse 34 Tel.: +49 6732 9322966 met een dergelijke naam laat ook de 67596 Dittelsheim-Hessloch Landhaus Dubs [email protected] Meyerhof, Weingut, Vinothek wijnkaart het beste vermoeden. VDP.Weingut Wagner-Stempel 14 Tel.: +49 6244 7446 Am Mühlpfad 10, 67574 Osthofen www.mundart-restaurant.de & Gästehaus Wöllsteiner Strasse 10 [email protected] Tel.: +49 6242 9125205 Excellente keuken met gerechten die Meyerhof, 55237 Flonheim Jordan’s Untermühle 55599 Siefersheim www.weingut-winter.de 15 [email protected] duidelijk finesse tonen. Chef Markus Tel.: +49 6734 8714 Ausserhalb 1, 55278 Köngerheim [email protected] Heel betrouwbaar domein. Stefan www.dubs.de Hebestreit deed ervaring op in Baiers- [email protected] Tel.: +49 6737 551990 www.wagner-stempel.de Winter weet wat typiciteit van een druif Voormalig sterrenchef Wolfgang Dubs bronn, het gastronomische mekka van www.weingut-meyerhof.de [email protected] Een van de beste domeinen van is en koppelt dit aan een toegankelijk kookt hier al een tijdje leuke, regionale het Zwarte Woud. Zijn gebraiseerde Een populair adres in het westen van www.jordans-untermuehle.de Duitsland, en gelegen in zowat het karakter zonder het karakter van zijn bistrogerechten. Bij mooi weer hier op runderwang is geweldig. Rheinhessen. Moderne kamers, goed In Rheinhessen verwacht je niet meteen mooiste stuk van Rheinhessen. Daniel overwegend kalkrijke wijngaarden uit het terras zitten is een zaligheid. De ontbijt en in een regio waar alles een heus wellnesshotel. Dit hotel met zijn Grosse Gewächse van Heerkretz, het oog te verliezen. wijngaarden komen haast tot aan je Raphiniert aanwezig is om de actieve bezo- goed restaurant is een aanrader voor Höllberg en sinds kort Scharlachberg, tafel. Geweldige wijnkaart ook. Langgasse 8, 55435 Gau-Algesheim eker te bekoren. Tijdig reserveren is de rustzoeker die zich wil verwennen. bieden virtuoos rieslingspektakel. VDP.Weingut Wittmann 16 Tel.: +49 (0)6725 3029911 aangewezen. Goede wijnen van het Je bevindt je in hartje Rheinhessen Maar ontdek ook de minerale Riesling Mainzer Strasse 19 Restaurant Zum Goldenen Engel [email protected] wijndomein ook, die je kan ontdekken midden de wijngaarden. Het oudste Porphyr of de nog strakkere Riesling 67593 Westhofen Marktplatz 3, 55237 Flonheim www.kronenhof.de bij Flammkuchen. Voor een uitgebreid gedeelte van de gebouwen is charmant. © Weingut Weedenborn © Weingut Melaphyr. En dan vergeten we nog Tel.: +49 6244 905036 Tel.: +49 6734 913930 In dit kleine restaurant van Weingut diner zijn er in Flonheim verschillende de geweldige Silvaner en Burgunders. [email protected] [email protected] Kronenhof wordt een heerlijke en leuke restaurants. Papa Rhein-Hotel Prachtige, authentieke setting om www.wittmannweingut.com www.zum-goldenen-engel.com ongecompliceerde keuken geser- Hafenstrasse 47, te proeven. En overnachten kan je in Zie pagina XXX Een van de beste restaurants. Gezellig veerd. Op de binnenkoer zit je prima. Gästehaus Steinmühle 55411 Bingen am Rhein hun stijlvol Gästehaus. Waar wacht je binnen zitten of op de binnenkoer in de Eulenberg 39, 67574 Osthofen Tel.: +49 6786 292990 nog op? schaduw van de kerktoren. Uitstekende Stöckbauers Weinkastell Tel.: +49 6242 9908666 [email protected] wijnkaart met focus op domeinen uit de Am Kloppberg 1, [email protected] www.paparheinhotel.de Weingut Weedenborn 15 directe omgeving. Ik deed hier al vaak 67596 Dittelsheim-Hessloch www.gaestehaus-steinmuehle.de Nieuw hotel, in de handen van de Am Römer 4-6 nieuwe ontdekkingen. Tel.: +49 6244 57111 De kamers zijn ruim, en liggen rustig familie Bolland-Anton, die in de Nahe 55234 Monzernheim [email protected] aan de rand van Osthofen. Er zijn het luxueuze wellnesshotel BollAnts Tel.: +49 6244 387 100 Guldenmühle www.stoeckbauers-weinkastell.de enkele e-bikes ter beschikking. Ideaal uitbaten. Gelegen vlak aan de Rijn, [email protected] 14 Mühle 2, 55437 Appenheim Op een van de hoogste plaatsen in om de regio te verkennen. Uitstekende met moderne kamers. Met een bar en www.weedenborn.de Tel.: +49 6725 9990210 Rheinhessen, op de Kloppberg, geniet je prijs-kwaliteit. Hoort bij het goede, bistro is dit hotel klaar voor een zakelijk In geen enkel Duits domein is sauvignon [email protected] van een uniek vergezicht. Goede keuken, biologische Weingut Steinmühle. publiek, maar ook ideaal als uitvalsbasis blanc zo belangrijk (50% van de www.100guldenmuehle.de sympathieke eigenares. Op wandelafstand liggen restaurants om het noorden te ontdekken, met de aanplant hier). Gesine haar voorliefde Aan de voet van de prachtige wijngaard Landhaus Dubs en Vis à Vis. mogelijkheid tot een uitstap naar RHEINHESSEN voor dit ras kreeg ze in Zuid-Afrika en is Appenheimer Hundertgulden kookt Eva Vis à Vis Rheingau en Nahe. Voor hun restaurant voor haar alles behalve een mode- Eppard op een ongedwongen en tegelijk Friedrich-Ebert-Strasse 53, hebben ze de topchef Nils Henkel verschijnsel in Duitsland. Haar hoog verfijnde manier. Een plek om je snel 67574 Osthofen aangetrokken. gelegen, kalkrijke wijngaarden blijken thuis te voelen. Tel.: +49 6242 5012973 Landhotel Espenhof gewoonweg perfect voor sauvignon Wagner-Stempel © Weingut [email protected] Poststrasse 1, 55237 Flonheim Klosterhotel Wasem blanc. Uiteraard speelt Gesine haar Laurenz www.spiess-osthofen.de/restaurant [email protected] Stiegelgasse 70 (hotel) Fingerspitzengefühl mee. De Sauvi- Gartenfeldstrasse 9, 55118 Mainz Een voor Rheinhessen moderne keuken, www.espenhof.de Edelgasse 15 (restaurant),55218 gnon Blanc Terra Rossa is weergaloos Tel.: +49 6131 2168660 een gastronomische bistro in een gezellig Zowel het wijndomein, het restaurant Ingelheim

en draait moeiteloos internationaal [email protected] kader met goede wijn van het domein. als het kleinschalige hotel zijn een echte Tel.: +49 6132 43370 (hotel) en overnachten eten Waar mee. Ook Riesling, Weissburgunder, www.laurenz-mainz.de aanrader. Vriendelijke ontvangst en Tel.: +49 6132 2304 (restaurant) Chardonnay en Spätburgunder kan je Wijnbistro en vinotheek die ver buiten Zollamt nadruk op bio. [email protected] / [email protected] hier blind kopen. de stadsgrenzen van Mainz bekend is. Hafenstrasse 3, www.wasem.de Hier staat wijnbeleving centraal met 55411 Bingen am Rhein Gut Leben am Morstein Het voormalig Cisterciënzerklooster Weingut Weinreich een uitgebreide kaart per glas. Prima Tel.: +49 6721 1869666 Mainzer Strasse 10, 67593 Westhofen Engelthal werd door de familie Riederbachstrasse 7 16 eten ook, heel kwalitatief en veel meer [email protected] Tel.: +49 6244 9186772 Wasem met veel respect omgebouwd 67595 Bechtheim dan de klassieke wijnbarkaart. Leuk www.zollamtbingen.de [email protected] tot wijndomein, hotel en restaurant. [email protected] kader ook. Je kan er wijnen kopen aan Groter restaurant. Goede keuken, www.am-morstein.de Het is een prachtig samenspel van het www.weinreich-wein.de domeinprijzen. Wil je een fles ter plaatse bistrostijl en mooie ligging langs de Enkele jaren geleden werd een statige historische met moderne architectuur. Overzichtelijk gamma, met focus op consumeren, dan wordt een bescheiden Rijn met zicht op Rüdesheim aan de villa in centrum Westhofen prachtig Voor de architectuur won de familie riesling, silvaner en burgunder. Werkt bedrag als kurkgeld gevraagd. overzijde. Ze baten ook de Winzerkeller gerenoveerd. De veganistische keuken Wasem een reeks prijzen. Je slaapt en eet biologisch, en heeft ook een assortiment in de vinotheek van Ingelheim uit. bleek moeilijk voet te krijgen in de er uitstekend en de wijnen zijn ook erg streek en het restaurant biedt nu een aanbevolen. © Alexander Droller

40 41