Bulletin heemkundige vereniging Old Sillevold Jaargang 16 — Najaar 2013

Jaargang 14 — najaar 2010

Heemkundige vereniging Old Sillevold

Op de voorzijde een foto van de Varsseveldseweg, de vroegere Paaltjesweg, bij de kruising met de Munstermanstraat en de Keppelbroeksdijk, herfst 2013. De bomen (‘plantsoen’ zegt Adolph Grutterink) overschaduwen de weg.

Bulletin is een uitgave van de Inhoud: Heemkundige vereniging Old Sillevold Voorwoord 4 en verschijnt tweemaal per jaar. Gewoonten en tradities bij sterfgevallen 10 en begrafenissen in de Silvoldse Buurt. Jaargang 16 - Najaar 2013 Anton Helmes Redactieadres: Bestraten met houten blokjes. 18 André Tangelder (Landbouw Courant van maart 1851) Prins Willem Alexanderstr. 5 A.G. (Adolph Grutterink) 7064 GH Silvolde tel. 0315-32 75 90 De Paaltjesweg 22 Email: Terborg-Varsseveld-Aalten. [email protected]

(Naschrift bij: Bestraten met houten blokjes) Internet: Bernard Dorrestijn http://www.oldsillevold.nl

Heiden Harm 4. 24 Samenstelling Theo Koolenbrander en vormgeving:

Zillevold mien dörpken. 26 Willy Dieker Anny Raben-Böhmer © 2013 Heemkundige vereniging Ruurlo en Wisch schoten Serooskerke 28 Old Sillevold te hulp, 1953. Bernard Dorrestijn Overname van bijdragen is toegestaan na toestemming Het varken op de boerderij. 30 van de redactie met bronver- Gerrit te Grotenhuis melding.

De inhoud van de opgenomen Activiteitenkalender 2013-2014. 34 artikelen valt onder de verant- woordelijkheid van de auteurs.

Losse nummers € 3,50 per stuk

ISSN 1569-1365

3

Voorwoord

Na afloop van de Jaarvergadering plaats. Na afloop spraken de deel- op woensdag 20 februari hield de nemers hun verwondering uit over heer Jan Berends uit Doetinchem het feit dat de eigen streek, dankzij een dia-presentatie over de Slan- generaal-baron Frederik van Baer, genburg. In een gloedvol betoog zoveel schoons in bewaring heeft! behandelde hij achtereenvolgens de geschiedenis van het huis, het land- Op zaterdag 1 juni presenteerde goed en de bewoners. Het meest Silvolds Belang bij De Buurman bijzondere van het kasteel zijn wel aan de Markt te Silvolde de eerste de wand- en plafondschilderingen aanzet van de ’Fietsroute Rondje die de baron Frederik van Baer hier Silvolde’. De Buurman fungeert in de 17 de eeuw liet aanbrengen en ook als het begin- en eindpunt van die nog steeds in volle glorie aan- de ruim 20 kilometer lange tocht, wezig zijn. De heer Berends toonde waarin ook het Idinkbos in de Bin- zich ook bereid op enkele zaterda- nenheurne van Varsseveld is opge- gen groepjes van ongeveer 20 deel- nomen. De bijbehorende foto’s nemers langs al dit schoons te lei- zijn door Ton van der Kemp met den, waarvoor al direct ruim 40 zijn broer en neef gemaakt, terwijl personen interesse toonden. Deze Bernard Dorrestijn namens Old bezoeken vonden vervolgens op de Sillevold de historische weetjes zaterdagen 13 april en 7 september aandroeg. De route is te downloa- den op de site van Silvolds Belang. Het is de bedoeling de route t.z.t. ook nog in brochurevorm uitkomt. Ken uw streek!

De tradionele Zomeravondactivi- teit van Old Sillevold was dit jaar op woensdag 12 juni en startte om 19.00 uur op het terras achter het huis bij ’NatuurlijkBuiten’, Toldijk 11, Sinderen. Na de koffie en de De heer Berends had op beide dagen een aandachtig gehoor. plak vruchtencake leidden de be- 4

woners ons in twee groepen van op vrijdagmiddag 13 september. ongeveer twintig personen gedu- Die middag ontving molenaar rende ruim een uur door het gewe- Gerard Kok vier groepen van vijf- zen weiland. In enkele jaren tijds tien kinderen in ’zijn’ Beltermans of hebben ze het terrein in een waar Gerritsen Molen, Molenberg 4, Sil- natuurparadijs weten te herschep- volde. Dank je wel! pen. Ook hier zeiden we tegen el- Het landelijk thema was dit jaar kaar: ’’Dat er zo dicht bij huis toch ’Macht en Pracht’, een onderwerp zoveel moois te zien is’’! waar ons comité goed mee uit de De gebruikelijke nazit was bij Evert voeten kon. Op zaterdag 14 sep- en Mariet Weening op de boerderij tember om 10.00 uur vond de offi- Nieuw Rabelink aan de Rabe- ciële opening plaats in het gebouw lingstraat. Het bedrijf fungeert mo- van het voormalige Kantongerecht menteel als opfokbedrijf van kalfjes aan de Silvoldseweg te Terborg. tot tweejarige koe. Geflankeerd De Open Monumentendag Oude door de jonge kalveren en hun ge- IJsselstreek was ook dit jaar weer blaat, groepeerden we ons hier op grensoverschrijdend, want ook de de ruime deel rond de tafeltjes en stad en het Huis Anholt deden vol- vulden we de avond met gezellige op mee! Zowel hier als daar waren kout en onze magen met allerlei er van allerlei objecten te bekijken, hapjes en drankjes, ons welwillend teveel om op te noemen! Misschien aangedragen door enkele gediensti- voldeden ze niet allemaal strikt aan gen uit ons midden! Nog wel be- het dagthema, maar dat is ook geen dankt! vereiste. Zo waren we maar wat blij dat de koperslagerij van Dennis De Open Monumentendag op za- Wissink aan de Marktstraat, de Bel- terdag 14 september zouden we als termans of Gerritsens Molen en de de start van ons nieuwe vereni- winkel en bakkerij van de familie gingsseizoen 2013-2014 kunnen Helmink aan de Bontebrug de hele bestempelen. dag te bezichtigen waren en dat er Ton van der Kemp vertegenwoor- bij de Wilbrinkshof te Wals- digt ons momenteel in het organi- Gendringen weer heerlijke warme satiecomité Open Monumentendag broodjes uit de oven rolden die ter Oude IJsselstreek. Ton organiseer- plekke te consumeren waren! de de klassendag voor scholieren Het Monumentenplatform Oude

5

IJsselstreek (samenwerkingsorgaan Voorst. Onder grote belangstelling OVGG-ADW-Old Sillevold) reikt van allemaal geïnteresseerde men- elk jaar aan ’t eind van de dag de sen overhandigde Helma Tuenter, Monumentenprijs van dat jaar uit voorzitster van het Monumenten- aan een particulier of instantie die platform, de heer Van Bon de Oor- de aandacht trok vanwege de zorg konde Monumentenprijs Oude IJs- die men aan zijn/haar monument/ selstreek 2013 en bood Peter van object besteedde. De prijs viel dit Toor hem het eerste exemplaar van jaar onomstreden ten deel aan de ‘Huis Engbergen Historische en heer B.K. van Bon op het Huis bouwkundige beschrijving’ aan. Engbergen te Voorst-Gendringen, Tot slot zij nog gewezen op de die zijn pand, na een tragische door het comité uitgegeven Open brand in maart 2010, in de daarop- Monumentendag-krant 2013 en de volgende jaren weer in oude luister Monumentengids 2013; twee bij- liet herbouwen. Daarnaast draagt zonder rijk gedocumenteerde uitga- de heer Van Bon in belangrijke ma- ven, zeer de moeite waard om als te bij aan de nieuwe natuurontwik- naslagwerk in de eigen bibliotheek keling in de omgeving Engbergen- te bewaren!

Huis Engbergen, herfst 2013

6

Het afgelopen jaar zijn in onze om- vraag wat en hoeveel je een 19- geving drie zeer lezenswaardige jarige mag aanrekenen… boeken uitgekomen. Marcel: Dankjewel voor je boek! In ‘Villa Kalff’ beschrijft Aggie Da- niëls de geschiedenis van de villa Op ruim een steenworp afstand van Kalff, Silvoldseweg 17, Terborg. de Voorstsestraat, richting Ulft, on- Aan de orde komen o.a: de bouw geveer 100 meter vóór de brug over door kantonrechter Losecaat Ver- de Oude IJssel, woonden in de meer, de achtereenvolgende bewo- Tweede Wereldoorlog dokter P. ners, de periode dat de villa als her- Cappetti en zijn vrouw, dochter en stellingsoord fungeerde en de Jood- vier zonen. De hele familie was se Begraafplaats op de heuvel in de sterk betrokken bij het verzet. tuin. N.a.v. de begraafplaats is een Naderhand werden twee zonen, groot deel van de geschiedenis van Harry en Frans, ergens in den lande de Joodse gemeenschap van Ter- burgemeester; Frans van 1972 tot borg en Silvolde beschreven. 1988 in Eibergen. Over de laatste kwam onlangs het boek ‘Frans Cap- Daarnaast verscheen dit jaar ‘Zo petti, leven en carrière van een pu- Vader. Een keuze voor de Waffen- bliek bestuurder’ uit, een studie van SS die lang nadreunt’, van de hand de hand van de bestuurskundigen van Marcel Rözer. Op bladzij 19 Peter Rutgers en Wim Derksen. laat de schrijver ons weten dat hij Het boek handelt in eerste plaats op ’t Slavendorp (Voorstsestraat), over de openbare bestuurder Frans Ulft, Achterhoek, Gelderland op- Cappetti. Het valt ons op dat er in groeide. De meeste vaders in zijn ’t zelfde jaar twee boeken uitkwa- buurtje gingen naar de Olde Hut of men die gaan over mensen die aan Ni-je Hut in Ulft; een verklaring de Silvoldse kant van Ulft woon- voor de benaming Slavendorp! In den…, maar duidelijk in twee kam- z’n jonge jaren komt Marcel er ach- pen leefden…, en toch ondanks ter dat z’n vader al eens in Rusland alles nog samenleefden! is geweest, en wel als SS-soldaat, 19 jaar jong, maar daar praat vader Wat zou de Markt te Silvolde zijn Rözer met geen woord over… zonder een volwaardig café- Journalist Marcel Rözer probeert restaurant? De vraag stellen is haar een antwoord te vinden op de beantwoorden! We zijn dan ook 7

zeer ingenomen met de komst van geen er o.a. toe leidde dat laatstge- het Grandcafé De Buurman naar noemde in de zogenaamde honger- het centrum van het dorp! winter geregeld een broodje naar Dit bracht het bestuur op de ge- Amstelveen stuurde. En dit had dachte om het schilderij ‘Silvolde weer tot gevolg dat J.K. in 1945 z’n vanuit het zuiden’ van de hand van schilderij van Silvolde uit erkente- de schilder J. Kwak permanent bij lijkheid aan de familie Wolters De Buurman tentoon te stellen. schonk! Even kort de voorgeschiedenis: En ongeveer 60 jaar later schonk De familie Colenbrander explo- de familie Wolters het kunstwerk reerde omstreek 1930-1950 een aan Old Sillevold, die het op haar pension in hun riante woning, Ulft- beurt deze zomer bij De Buurman seweg 44, Silvolde. Een vaste gast installeerde. Zo is het gekomen… was de kunstschilder J. Kwak te Amstelveen. Op een goede dag in In het vorige Bulletin schreven we 1943 plaatste hij z’n schildersezel al dat we als bestuur naarstig op ergens in de omgeving van de Bo- zoek zijn naar mensen die de bo- terweg en zette hij Silvolde vanuit demvondsten van Gerard Beekema het zuiden op het doek, een vrije van het terrein Lichtenberg zouden impressie, met ook nog een ruiter kunnen determineren en inventari- seren. Thans kunnen we melden dat de leden van de Archeologische Werk- groep van de Oudheidkundige Ver- eniging ‘Salehem’ (Zelhem) ons onlangs hun medewerking hebben toegezegd en reeds aan het karwei begonnen zijn. Zij hebben vol- doende deskundigheid in huis om J. Kwak: Silvolde vanuit het zuiden,1943. de klus te klaren, waarbij ze overi- gens wel graag gebruik willen ma- te paard er op. Tijdens de vakanties ken van hand- en spandiensten van van J.K. in Silvolde is er kennelijk onze kant, b.v.: scherven plakken. een band ontstaan tussen hem en Liefhebbers hiervoor … Aanmel- bakker Wolters, Ulftseweg 60, het- den bij het bestuur!

8

Het Erfgoedcentrum (ECAL) te totaalbudget fte’s van het ECAL, vol- Doetinchem dreigt in financiële doende fte’s ingezet moeten worden voor de problemen te komen. De gemeen- invulling van de taken van het ECAL ten betalen wel de archieftaken, op dialectgebied. Wij zouden u dan ook maar zijn minder scheutig met de dringend willen verzoeken alsnog alles in financiering van de dialecttaken. het werk te stellen om de subsidieverstrek- We hebben samen met de OVGG kers tot andere gedachten te brengen. Wij in een brief onze veronrusting hier- hopen dat er nog eens goed wordt nage- over uitgesproken. dacht wat er allemaal wordt weggegooid .’ ‘De besturen van de Oudheidkundige Vereniging Old Sillevold en de Oudheid- Deze zomer zijn ons zes leden kundige Vereniging Gemeente Gendrin- door de dood ontvallen. gen, willen hierbij protest aantekenen - Theodorus Lambertus Jozef tegen het voorgenomen besluit om de func- (Theo) Wolters overleed op 13 juli tie van streektaalconsulente op te heffen. op 66-jarige leeftijd. Door met deze bijdrage tot behoud van - Henri Pieter (Hans) Goudswaard ons dialect te stoppen, geeft u er blijk van overleed op 25 juli op 88-jarige niet langer geïnteresseerd te zijn in de leeftijd. instandhouding en de ontwikkeling van - Johannes Josephus Antonius (Jan) het dialect in het algemeen en in de Ach- Weijers overleed op 27 augustus op terhoek in het bijzonder. Bovendien is het 84-jarig leeftijd. een enorme tegenvaller voor al die vrijwil- - Franciscus Gerardus Hendrikus ligers die vele jaren lang belangeloos zich Maria (Frans) Mullink overleed op ingezet hebben voor de Achterhoekse en 17 september op 74-jarige leeftijd. Liemerse dialecten. Wat in heel veel jaren - Theodorus Johannes Bernardus door het Staring Instituut zorgvuldig is (Theo) ten Have overleed op 27 opgebouwd wordt met een pennenstreek september op 76-jarige leeftijd. weggepoetst. Onze streektaal is een be- - Anna Jacoba (Annie) van Hal- langrijk onderdeel van het sociale leven. Bosman overleed op 29 september Overigens willen we met klem benadruk- op 83-jarige leeftijd. ken dat het ECAL gehouden is de dia- We wensen de nabestaanden veel lectarbeid van het voormalige Staring sterkte toe bij het dragen van het Instituut op de oude voet voort te zetten. verlies. Indien nu of in de toekomst bepaalde subsidies wegvallen, zullen binnen het Bestuur en redactie.

9

Gewoonten en tradities bij sterfgevallen en begrafenissen in de Silvoldse Buurt Anton Helmes Geboren in de roerige dertiger jaren neerde bij begrafenissen en bruilof- in de Silvoldse Buurt heb ik na de ten geheel volgens ongeschreven Tweede Wereldoorlog behoorlijk wetten. wat sterfgevallen en begrafenissen Als er in een bepaald gezin iemand meegemaakt. Hierover wil ik het overleden was dan berichtten de een en ander vertellen. huisgenoten dit zo gauw mogelijk Bij de meeste buren woonden twee aan de naoste naober en deze gezinnen in een huis. Destijds gin- spoedde zich dan naar het sterfhuis gen de ouders namelijk niet naar voor het eerste overleg. Daarna het bejaardenhuis, maar bleven ze was zijn eerste gang naar de koster tot het einde thuis wonen. De over- van de kerk (R.K. of N.H.) met het ledene werd dan ook thuis opge- verzoek de dode te overluiden. De baard en van huis uit begraven. koster luidde dan om twaalf uur de Na het overlijden van iemand slo- klokken van de betreffende kerk en ten de gezinsleden van de overlede- dan wist iedereen in het dorp en de ne de luiken voor de ramen, waar- buurtschappen dat er iemand over- door het voor iedereen duidelijk leden was. was dat in het betreffende huis ie- Vervolgens ging de naoste naober mand overleden was. De gewoonte naar de pastoor of dominee voor om de spiegels om te draaien of de het regelen van de kerkdienst en klokken stil te zetten, zoals in daarna naar de doodgraver voor streekromans van voor de oorlog het delven van het graf en de koet- vaak beschreven wordt, heb ik hier sier van de lijkwagen om de overle- nooit meegemaakt. dene op de dag van de begrafenis De buren vervulden bij de begrafe- op plechtige wijze te vervoeren. nissen een heel belangrijke rol. De Daarnaast maakte hij ook nog de meeste gezinnen hadden minimaal gang naar het gemeentehuis voor tien naobers, waarvan een van hen het doen van de overlijdensaangif- je naoste naober was. Bovendien te. Hij zorgde er ook voor dat de had men meestal nog twee nood- kist bij de timmerman besteld naobers. De naoberschap functio- werd. Dit gebeurde meestal bij de

10

timmerman waar de betreffende soms de hulp van de zusters van St. familie altijd was. In veel gevallen Clara ingeroepen. De kist met de haalde de buurman de kist ook op. overledene werd in de mooiste ka- De buurman en de timmerman wa- mer van de boerderij geplaatst. ren veelal ook betrokken bij het Als dit allemaal gedaan was, was het afleggen van de overledene en het duidelijk wanneer de begrafenis zou in de kist leggen. Ook werd hierbij zijn en in grote lijnen zou verlopen.

Silvoldse Buurt, oostzijde.

11

De naoste naober ging nu de ande- richt voor de begrafenisgangers bij re naobers het overlijden aanzeggen terugkomst van het kerkhof. Op en uitnodigen voor de vergadering de deel moesten hiervoor stoelen op het sterfhuis. en schragen met planken geplaatst De naoste naober leidde de verga- worden. Deze stoelen, schragen en dering. Tijdens deze vergadering planken kon men bij Mijnen van ‘t werden nog weer allerlei zaken ge- Molentje huren. Besloten werd wie regeld. van de naobers deze zou halen en --- De huisgenoten van de overle- terugbrengen. dene verstrekten een lijst van fami- In grote lijnen verliepen de begrafe- lieleden en andere gezinnen waar nissen bij de R.K.- en de N.H. fa- het overlijden aangezegd moest milies hetzelfde, maar er waren ook worden. Middels lotingen of vrijwil- verschillen. Bij de R.K. families ligheid werd bepaald welke buren kwamen de gezinsleden, buren en naar welke families/gezinnen moes- bekenden vanaf de dag van het ten voor het aanzeggen. Dat kon- overlijden tot de vooravond van de den hele fietstochten zijn! begrafenis elke avond in het sterf- --- Er werd besloten welke naobers huis bijeen voor het bidden van de als dragers zouden fungeren. De rozenkrans; dit onder leiding van dragers waren altijd in het zwart de naoste naober (indien R.K.). gekleed en droegen een zwarte ho- Wanneer op het sterfhuis het mo- ge hoed. ment van vertrek daar was, plaats- --- Ook werd besloten welke ten we als dragers de kist in de lijk- naobers de familieleden van de wagen en begaven we ons richting overledene op de dag van de begra- dorp, gevolgd door de andere fenis met paard en koets zouden koetsjes en wandelaars. Wij als dra- rijden. Zo nodig werden hiervoor gers liepen ter weerszijden van de ook nog enkele noodnaobers, ook lijkwagen. Het is me niet bekend of wel vaarnaobers (boeren met een er bij ons in de buurt wel eens paard en een koets) genoemd, inge- foto’s van de lijkwagen en de koets- schakeld. jes gemaakt is. --- Er moest ook van alles geregeld Bij de R.K. families was er altijd worden betreffende de koffietafel een plechtige uitvaartdienst in de na de begrafenis, de zogenaamde H. Mauritiuskerk, waarbij we de nabegrafenis, welke werd aange- kist voor in de kerk zetten.

12

Na de dienst volgde dan de grafleg- overledene dan onder de toren en ging op de parochiebegraafplaats wezen de aanwezigen de weg als aan de Prins Bernhardstraat. ze nog afscheid van de overledene Bij N.H. families werd aanvankelijk wilden nemen. Nadat we de kist een dienst in de woning gehouden. weer afgesloten hadden bleef deze De dominee of andere voorganger achter in de kerk staan. In latere ging dan in de deuropening tussen gevallen werd de kist tijdens de het voor- en achterhuis staan en dienst voor in de kerk gezet. sprak dan tot zowel de mensen in Na de dienst volgde de begrafenis het voorhuis als op de deel. Na op de N.H. Begraafplaats aan de enige tijd ging men er bij de N.H. Terborgseweg. families ook toe over een dienst in Zowel bij de R.K. als bij de N.H. de kerk te houden. We plaatsten de werden tijdens de gang naar de be-

Het lijkwagenhuisje bij de R.K. Begraafplaats te Silvolde.

13

graafplaats de respectievelijke kerk- Na de begrafenis werd iedereen klokken geluid. Aan het klokgelui uitgenodigd voor de nabegrafenis kon men horen dat er iemand be- (koffietafel) op het sterfhuis. De graven werd, en ook of het een arm organisatie hiervan kwam in de eer- of rijk persoon betrof. Voor de eer- ste plaats neer op de naoste ste werd er met een klok geluid, naobervrouw en de andere naober- voor de tweede met drie! Verder vrouwen. Ze moesten het gezin op werd de welstand van de overlede- het sterfhuis draaiende houden ne tot uitdrukking gebracht door (b.v. op de kleine kinderen passen) het aantal paarden voor de lijk- en alles voor de koffietafel regelen, koets, een of twee! zoals de tafels en stoelen klaarzet- De lijkwagen werd gereden door ten, broodjes smeren en koffie zet- voerman Jansen (Jansen-Ei-Ei) van ten. Ze konden dan ook niet mee de Korenweg. De heer Jansen had naar het dorp voor de kerkdienst maar één paard, maar indien nodig en de begrafenis. werd er bij Bongers van de Belter- Als de begrafenisgangers terugkwa- man een makkelijk paard bij ge- men van het dorp, serveerden de leend. De paarden werden netjes naobervrouwen de koffie en de gewassen en gepoetst, en de hoeven broodjes en gingen de naobers met werden met bruine teer ingesmeerd. een rokertje voor de heren rond. Vervolgens kregen ze een zwart dek Na afloop werd gezamenlijk opge- op en dito pluimen op het hoofd. ruimd. Enkele weken nadien gingen Bij een R.K. begrafenis werd boven de naobers nog eens een keer bij op de koets een kruis geplaatst, bij het gezin op visite, waarna het le- een N.H. een bol of vaas. ven weer zijn gewone gang ging. Het lijkwagenhuisje staat nog bij de In vroeger jaren werd er na onge- R.K. Begraafplaats aan de Prins veer een maand nog weer een zoge- Bernhardstraat. De heer Jansen naamde nabegrafenis voor de ge- senior is op een keer in het lijkwa- zinsleden en de naobers gehouden, genhuisje bij het inspannen van het waarbij ook wel wat sterke drank paard voor de koets om het leven geschonken werd. Deze bijeen- gekomen. Een heel tragisch gebeu- komsten hadden niet altijd zo’n ren voor de familie Jansen. Toch plechtig verloop en zijn dan geluk- heeft zoon Bennie op zeer jeugdige kig ook afgeschaft. leeftijd de traditie voortgezet!

14

Inmiddels is er in de Silvoldse gen van een bloemstuk. Buurt veel veranderd. Zo zie je maar, elke generatie leidt De mooie oude gebruiken zijn he- zijn eigen leven. Zo zal het hier ook laas niet meer van deze tijd. Er zijn. volgde een tijd waarin de begrafe- nissen bijna helemaal in handen van de begrafenisondernemer wa- ren, hetgeen ten opzichte van voorheen veel afstandelijker is. De begrafenis van mevr. Mimie Gelukkig worden nu bepaalde ta- Huls-Keijser in april 1998 vond ken weer in toenemende mate door echter weer op de traditionele wijze familie en bekenden gedaan. En plaats, met de buren als dragers en ook de naoste naober en de twee paarden voor de lijkkoets. naoberschap voeren soms nog en- Zie onderstaande foto en die op kele bescheiden taken uit, b.v.: dra- pagina 16-17. gen, koffie schenken of het verzor-

15

16

17

Bestraten met houten blokjes overtuiging bij elke voegzame gele- genheid tracht te verlevendigen, We achten het een verblijdend overeenkomstig deze, de pogingen teeken van den tegenwoordigen der welwillende ingezetenen, naar tijd, waarin de overtuiging hoe vermogen zoekt te schragen en langs hoe meer veld wint, dat door daarbij eene edelen naijver bij de de verbetering der communucatie- plaatselijke besturen over het alge- middelen, de weg tot vermeerde- meen opwekt, waardoor zij zich ring van welvaart, regtstreeks geo- gedrongen gevoelen, van als om pend wordt; en brengen deswege, strijd aan de heilzame bedoelingen gaarne onze regtmatige hulde aan der hooge regering, en aan de wel- ons gewestelijk Bestuur dat die begrepen belangens der gemeenten,

18

aan hunne zorgen toevertrouwd, het plan alhier, en in de naburige bevorderlijk te willen zijn. plaatsen Aalten, Bredevoort en Zoo ook openbaart zich in deze Winterswijk, welke voorzeker de gemeente, ja in een groot gedeelte volkrijkste gemeenten der Provincie der graafschap Zutphen een kenne- uitmaken, tot rijpheid gekomen, en lijke zucht om met vereenigde voor een gedeelte reeds ten uitvoer krachten datgene tot stand te bren- gebragt, om door middel van eenen gen, wat jaren lang was verwaar- kunstweg niet alleen met elkander loosd, of liever, waarvan bij gemis onderling, maar ook langs dezen aan de noodige impulsie, de be- Terborgh, en alzoo met Does- hoefte geenzins was gevoeld of borch-Pruisischen Straatweg, in erkend; ten blijke daarvan, is thans verbinding te geraken. 19

Deze kunstweg wordt voor zoo aanleg, als wegens hare duurzaam- veel het de gemeenten Winterswijk, heid. Breedevoort en Aalten betreft, voor Na een tijdverloop van vijf jaren, verre weg het grootste gedeelte van bevinden zich de bedoelde blokjes grind, inzienlijke hoeveelheid aldaar die in eenen gemengden zandweg voorhanden, doch in deze gemeen- geplaatst waren, welke veel met te bij gemis van hetzelve, van blok- zware vrachtwagens gebruikt werd, jes dennenhout vervaardigd; van nog in volkomen gaven toestand, zoodanig eenen houten weg, was zoodat niet de minste sporen van voor particuliere rekening in den vergankelijkheid blijkbaar zijn. Ter- jare 1846 reeds, in de nabijheid de- wijl de kosten van onderhoud, zer plaats eene kleine proef geno- vooral in deze streken bijzonder men, welke later door eene groote- gering zijn. re, voor rekening der Provincie is Zoodanige weg wordt gemaakt, uit opgevolgd, blijkens Prov. Verslag ongeschilde dennenblokjes, van van 1848, blz. 75-79. verschillende dikte, ter lengte van In het begin dezer maand is nu twee palmen, welke overeind zoo voor rekening der gemeente, en digt mogelijk naast elkander, in de onder het genot van eener Provin- welaangelegde aardenbaan geplaatst ciale Subsidie, de bewerking en be- worden, terwijl de overblijvende strating met dennenblokjes, van een tusschenruimte, vervolgens met aanzienlijk gedeelte van den gepro- zand gevuld, met water ingewas- jecteerden weg, en wel op de route schen, en eindelijk met eene dunne van Varsseveld naar Terborgh laag zand overdekt wordt, ten einde openlijk aanbesteed geworden, wel- het hout bestendig in eenen vochti- ke aanbesteding eerlang wederom gen toestand te doen verblijven, door eene andere zal gevolgd wor- waarvan ook het daarstellen van den, en waarmede men zoodra mo- eenig plantsoen, door welks lom- gelijk tot geheele voltooiing van mer het sterk opdroogen van den project, hoopt voort te gaan: deze weg in den zomer wordt voorko- wijze van bestrating voldoet na men, kan worden dienstbaar ge- eenen proeftijd van vijf jaren, alle- maakt. zinds aan gunstige verwachting, en Het ware te wenschen dat de aan- beveelt zich, zoo wegens het min zienlijke grondeigenaren welke in kostbare van deszelfs primitieven dezen omgeving uitgestrekte den-

20

nenbosschen bezitten, gelegenheid door de eerlijke daglooner, voor gaven van deze blokjes, tegen een- het nijpends gebrek voor zich en matigen prijs, tot het voorschre- zelven en de zijnen, en de Diako- ven einde te kunnen bekomen, ter- nie-kassen voor volslagene uitput- wijl zelfs de geringste hoedanigheid ting, zoude worden bewaard. daartoe kan gebezigd worden; op En eindelijk, zoude door de daar- deze wijze toch, zoude het vervoer stelling en uitbreiding der voor- van velerhande producten, koop- schrevene wegen, de waarde der mans-goederen, grondstoffen, fa- dennen, ook de minst weligen, bricaten enz., waarvoor volstrekt merkelijk toenemen -- de verdeling geene gelegenheid te water bestaat, der markte- of veldgronden, welke en niet aldus dan langs schier on- thans zoo algemeen wordt voorge- bruikbare zandwegen kan plaats nomen, en waarvan vele uitsluitend, hebben, gemakkelijker gemaakt, de slechts voor dit plantsoen geschikt talrijke meestal landbouw drijvende zijn, meerdere beteekenis -- de bevolking opgebeurd, handel en houtcultuur aanzienlijke uitbrei- nijverheid bevorderd, en de waarde ding, en de nationale rijkdom alzoo, der grondeigendommen aanmerke- hieruit eenige aanwinst kunnen ver- lijk verhoogd zoude worden. krijgen. Doch hierdoor zoude voorts de gelegenheid worden gegeven, om Het was met het oog op dit een en aan zoo vele ledige handen nuttig ander, dat ik de vrijheid heb geno- werk, en alzoo eerlijk verdiend men, deze mededeeling en opmer- brood te verschaffen; voor de jaar- kingen aan de Redactie der Land- lijks toenemende bevolking immers bouw-Courant, die aan de bevorde- der arbeidende klasse in deze stre- ring van het doel dat ik mij hiermee ken, voor welke bij gemis aan ge- voorstelde, bepaaldelijk is gewijd, noegzame industriële ondernemin- toe te zenden, onder aanbieding gen, of ook aan ontginning van deze, des goedvindende, in hare woeste gronden, bij gebrek aan kolommen op te nemen. werk bestaat, zoude door het vellen Varsseveld, en zagen van dennen, en voor ver- Gemeente Wisch. A.G. nieuwde bewerking der gesloopte Februari 1851 bosschen, eene nieuwe bron van bezigheden worden geopend, waar- A.G. staat voor Adolph Grutterink. 21

De Paaltjesweg Terborg-Varsseveld-Aalten (Naschrift bij: Be- straten met houten blokjes) Bernard Dorrestijn Over de zogenaamde Paaltjesweg Ter- Met name met de toestand van de we- borg-Varsseveld-Aalten is in de loop gen was het in die tijd erbarmelijk der jaren al heel wat in boeken en tijd- slecht gesteld; het waren veelal meer schriften geschreven, maar nog niet moddersporen en -poelen dan wegen. eerder nam ik kennis van de bijdrage De bovengenoemde commissie kwam van de hand van een zekere A.G. geti- al snel met het plan van een proef van teld ‘Bestraten met houten blokjes’ in de aanleg van een weg met houten de ‘Landbouw Courant’ van maart blokjes, afgedekt met zand en grint. 1851. Met goedvinden van de vinder Het voorstel werd aangenomen en mochten we genoemd artikel op voor- eind november 1848 kon de burge- gaande pagina’s afdrukken. Achter de meester de realisatie van het proefvak initialen A.G. gaat stellig de persoon (mij onbekend waar) al rapporteren. van de boer-cafehouder-horlogemaker In 1851 biedt Adolph Grutterink een Adolph Grutterink (1802-1878) te artikel over de proefbestrating met Varsseveld schuil. Grutterink was bui- houten blokjes of paaltjes aan de re- tengewoon actief op het gebied van de dactie van de Landbouw Courant aan streek in het algemeen en van de land- en deze acht het zo waardevol dat het bouw in het bijzonder. Hij was al sinds het op de voorpagina van het maart- de oprichting in 1853 actief in de Af- nummer van 1851 plaatst. deling Oude IJssel van de Geldersch Het artikel van de heer Grutterink no- Overijsschelse Maatschappij van Land- digt mij min of meer uit tot het geven bouw (GOMvdL) en werd in 1873 de van een bescheiden commentaar. Het eerste voorzitter van de Afdeling Vars- eerste wat me opvalt is dat de schrijver seveld van deze organisatie. Daarnaast zich als een soort taalvirtuoos ontpopt. was hij jaren lid van de gemeenteraad Het hele artikel bestaat namelijk uit van Wisch. In 1848 benoemde het ge- slechts elf zinnen, zinnen die we ook meentebestuur hem samen met burge- als alinea’s zouden kunnen duiden. meester J. van der Zande en de heer J. Maar dan nu de inhoud. van Holten in de ‘Commissie ter indie- - De besturen van de gemeenten en ning aan den Raad van een plan en provincies zetten zich in voor de be- teekening en bestek van een nieuwe vordering van de algemene welvaart. Straat-grint-of houten weg van hier Zo’n zin doet het altijd goed voor het (Terborg) op Varsseveld tot aan de verkrijgen van de nodige financiën! Aaltensche grens.’ (Het gemeentehuis - Aalten, Bredevoort en Winterswijk stond in 1848 nog in Terborg) worden als de ‘volkrijkste gemeenten

22

der Provincie’ aangemerkt. wegenaanleg een goede boterham zou - Men beschikt in Aalten, Breedevoort kunnen verdienen, hetgeen stellig een en Winterswijk over voldoende grind besparing voor de diakoniekassen met (grint) voor wegenaanleg, maar dat we zich mee zou brengen. Het was inder- bij het gemis ervan in Wisch, goed daad een tijd van bittere armoede voor gebruik kunnen maken van het ruim- de arbeidersstand vanwege gebrek aan schoots aanwezige dennenplantsoen. werk. Enkele Varsseveldse dominees - In 1846 en 1848 zijn proefvakken richtten in die tijd ter leniging van de met gebruikmaking van dennenblokjes nood, naast de diakonie zelfs nog een aangelegd. ‘Patronaat over de Armen’ op. - De dennenblokjes hebben een lengte - Grutterink noemt ook nog de op van twee palmen en worden rechtop handen zijnde verdeling van de geplaatst. Let op; men gebruikte in die ‘markte- en veldgronden’. Het is op- tijd nog de oude benamingen voor de merkelijk dat men in die tijd de marke- nieuwe maten. De decimeter noemde gronden (gemeenschappelijke heide- men nog palm, de meter duidde men gronden) vaak ‘marktgronden’ noem- nog aan als el; derhalve zeer verwar- de; mij geheel onbegrijpelijk! rend, maar het is niet anders. - Door de aanwezigheid van zoveel - Destijds betitelde men bossen en heidegrond tussen Terborg en Varsse- lanen vaak met de benaming plant- veld van de ‘Markt van Wisch’ kon soen. Grutterink stelt de aanplant men omstreeks 1854 zo’n lang stuk langs de weg voor van ‘eenig plant- (ruim drie kilometer) rechte weg tussen soen, door welks lommer het sterk Terborg en Varsseveld aanleggen. Aan opdroogen van den weg in de zomer de ene kant met zicht op de toren van wordt voorkomen’. de R.K. kerk van Terborg en aan de - Grutterink wijst er de grote bos- en andere kant op die van de N.H. kerk grondeigenaren op dat de welvaart van van Varsseveld. de streek door de beschikbaarstelling - Helaas is de Paaltjesweg op een grote van de dennenstammen sterk kan en mislukking uitgelopen. zal toenemen en pleit er bij hen dan In de winter en het ook voor met een ‘matigen prijs’ ge- voorjaar kwam met het noegen te willen nemen. In het alge- opvriezen telkens een meen gesproken zou men ook al aan brei van houtblokjes uit de aanplant van dennenplantsoen voor het wegdek omhoog. genoemd doel, het nodige kunnen En nu wordt de weg binnenkort op- verdienen. nieuw onderhanden genomen. - De schrijver wijst er ook op dat de Hopelijk nu goed! minvermogende arbeidersklasse aan

23

Heiden Harm 4 Theo Koolenbrander Het verhaal over Heiden Harm is in Heiden Harm in onze omgeving de loop van de tijd door veel inwo- heeft geleefd. Wel kunnen we vast- ners van Silvolde, Varsseveld en stellen dat het verhaal leeft en Terborg doorverteld aan hun kinde- doorverteld dient te worden. ren en kleinkinderen. Het verhaal Daarom is het ook bijzonder aardig spreekt ook wel tot de verbeelding dat Bob Sent via de band Cedar van velen omdat Heiden Harm Grove zijn verhaal over Heiden wordt afgeschilderd als een Harm weergeeft. soort ,,Achterhoekse Robin Hood’’. Cedar Grove is een gezelschap met Doordat Heiden Harm van mond wortels in de Achterhoek. De band tot mond tot ons is gekomen, is er met de geboortegrond ging echter natuurlijk ook veel over hem ver- nooit verloren en daarom brengen zonnen om zo het geheel mooier te ze nu zelfgeschreven liederen in maken dan het in werkelijkheid het Nedersaksisch. was. De band bestaat uit Bjorn Engelen In ons Bulletin van Najaar 2007 (zang, gitaar, mondharmonica), staan de verhalen over Heiden Raymond Liebrand (drums, percus- Harm zoals de heer J.C. Wouters sie), Bob Sent (zang, banjo, accor- (Terborg) ze heeft gehoord van di- deon), Edwin Tempels (contrabas). verse oudere mensen uit zijn omge- We laten in het midden of het alle- ving en ze heeft gepubliceerd in het maal historisch klopt en of de mu- contact orgaan van ADW van au- ziek tot ieders verbeelding kan gustus 1975. Hierop reageert A. spreken, maar op deze manier Colenbrander (Varsseveld) in het- wordt het verhaal over Heiden zelfde orgaan van december 1975 Harm wel weer nieuw leven inge- en geeft daarin weer wat hij via blazen en doorverteld. Op de vol- overlevering te weten is gekomen. gende pagina de tekst van het lied. Op deze twee versies reageert onze Op de website van Old Sillevold is voorzitter B.J. Dorrestijn (Silvolde) het lied te horen. (Kijk bij vereni- omdat hij via zijn moeder weer an- gingsbulletin) dere feiten heeft meegekregen. De cd is te bestellen via Kortom niemand weet exact hoe www.cedargrove.nl

24

Heiden Harm

Harm met zien bende leve in ’t bos Slao het vat maor an Sneller dan het Saksenros en sluwer Proost op Heiden Harm dan de Vos Strijdbaar onverveerd Een uvel, een tovenaar, een man zon- Veur onze grond, de vrijheid is ons der gezicht alles weerd Dat is Heiden Harm, de heerser in het maonlicht De koning van het bos In de Vennebulten verdeelden hie de Liet zich deur een vrouw verleiden in oogst het Paerenbos Alles wat tevöl was kreeg den armen En daor stond de gendarm als troost ‘‘Gespöld en verloren’’ hi-j gaf zich Een kolde nacht te jagen, de hereboer aover, Heiden Harm verslagen In de rechtbank was het een drukte De buit is binnen’t feest kan beginnen van belang En de koning van het bos zat in het Slao het vat maor an donker in ’t gevang Proost op Heiden Harm De rechter hief zien arm en opens wier Strijdbaar onverveerd het stil Veur onze grond, de vrijheid is ons De olde wieze man sprak: ’’Heiden alles weerd Harm zal hangen’’ Heiden Harm steet baoven op de kar Weg met de Fransman, weg met de De richters an de veurkant en ’t volk tiran d’r achteran Wi-j wilt de baas zun in ons eigen land Op naor de beul, het schavot naor de Alles wa’j genommen hebt dat nem- strop men wi’j terug Heiden Harm kump d’r nooit meer Wi-j slaot nooit veur den Fransman op bovenop de vlucht Daor zien letste woord Boeren burgers Buutenluu vrees veur Strijdbaar onverstoord Heiden Harm Vecht veur onze grond Niemand zal ’m pakken gin soldaat en O Heiden Harm ow woorden bunt al gin gendarm eeuwenlang verstomd Dooft al het licht, holt de deuren goed geslaoten Heiden Harm met zien bende kump ow halen

25

Zillevold mien dörpken Anny Raben-Böhmer Veurig jaor he’k een stuksken ge- gin lamp an. In de kökken wier ’t schreven en ha’k angegeven, dat t’r gedien op de stok gezet en ze ble- nog een vervolg kwam. Zo, hier ven zo fijn zitten bi-j ’t licht van de bun’k dan weer met wat vertelsels straotlanteern. Anna kwam völ bi-j uut mien jeugd. ons moeder, ze kwam altied achter- Bi-j ons in de buurt in de School- in, ze vroeg dan steevast: “Kind is straot woonden destieds Aornt en ow mamma d’r ook in?” Ze had Anna te Mebel. Aornt had een sle- dan weer wat neudig, of wol wat persbedrief met karren en peerd. vraogen. Ons moeder had altied An de veurkant van ’t huus was veur heur een luusterend oor en nog een soort kruidenierswinkel- hielp Anna weer terecht. Toen An- tjen. Het was toen al niet meer los, na op een dag in het ziekenhuus i-j konn d’r al niks meer kopen. werd opgenommen, was Aornt on- Daor was nog wel een teunbank troostbaar. Hi-j wol op zien manier waor nog een olderwetse koffie- ook het huus an kant hollen. möl op sting. Den had zo’n groot Zo kwam‘t dat h-j op een margen rad. Graag hak d’r nog wel een keer ons moe tegen kwam en zei: “Zo, an willen dreien, maor dat wol An- ik heb alles op de ri-j, ’t kleedvloer na nooit hemmen. Veur ’t raam in (vloerkleed) he’k ook al geklopt.” dat winkeltjen lag Get, de zoon van In Pejasbult spölden wi-j altied in Anna en Aornt. Den was ooit een het rooie zand, vaak tut grote erger- keer van de kar gevallen en was nis van de moeders. Want i-j kwam bedlegerig gewodden. Het was een naor huus as een zandloper, ow armen sökkel, hi-j praoten ook heel kleer stingen stief van het zand, langzaam. As blagen brachten wi-j maor wel onmundig schik gehad. um wel eens een bezuuk en vertel- Wi-j hadden ook tuten, van die den dan ’t letste ni-js. As wi-j broene, dikke Barnevelders. In de kwammen, ging zien hand heel herfst liepen die buten de ren en langzaam umhoog en zei hi-j altied: pikten dan fijn in het rond. As ik ‘‘Mojn’’. buten kwam met mien botterham De Te Mebels waren ook heel zu- in de hand, dan kwam steevast zo’n nig. As het duuster wier, ging d’r dragonder naor mien toe en was ik

26

mien brood meteen kwiet. Het wa- kwam in het huus van wijlen mees- ren hele tamme diers, kwammen ter Siebelink een ni-j onderwiezers- haos in de kökken. Mien bruur en echtpaar te wonen. Die hadden ik gingen ook vaak veur de tuten twee zoons en een dochter. Wi-j grune mier halen in de Foeleschoe. spölden daor ook met. Zo kon het Dat was het zandpad dat achter gebeuren dat mien bruurken Ge- Meijer (Centrum) en Harbers naor rard op een dag bi-j de familie Her- de Terborgseweg liep. inga an het spöllen was. Moeder H. Vanuut ons huus ging i-j dan ach- vroeg an mien bruurken: ‘‘Toe haal terdeur op Kempermansbusken an jij eens even voor mij de ragebol en daor ston dat grei. van de berging.’’ Nów hi-j het zich Jao, dat is ook nog een mooi ver- te pletter gezocht. Toen moeder H. haal. Buurjong Wim Gries en mien het bedoelde werktuug aanwees, zei bruur klommen een keer aover de mien bruurken: ‘Oh, dat ding, wi-j poort van het busken, wollen vo- zeggen daor spinnejaeger tegen’! gels bekieken. Toen ze op un gege- ‘k Hol d’r efkes met op. ven ogenblik heer Kemperman Tut de volgende keer. heurden röchelen, vlógen ze de be- Voor het huis van fam. J. Jaartsveld en um in. Ze hep t’r wel een paar uur gezaeten, zo bang waren ze. Daor- nao hebt ze nooit gin vogels meer bekekken! Wi-j hadden ook een tamme kraej, den zat vaak bi-j vader op de schól- der en paffen haos een sigretjen met vader met. Uut vaders vesken- tesken werd de tabak en het vloei gepakt en dan fósselen hi-j daor het huis van fam. B.Konnik. met in het rond. Maor dat hi-j bi-j Voorste rij v.l.n.r.: Agnes Winkelhorst, mevr. Jaartsveld naor binnen ging Greta Jaartsveld, Annie Gries, Marlies deur het losstaonde kökkenraam, Konnik. Achter v.l.n.r.: Anny Böhmer Trees ten en de suukerleppeltjes met pikte, Have, Dinie Gries, Cilia Bieleveldt en dat ging vader te ver. Dus netjes de helemaal rechts Wim Gries. spullekes weer teruggebracht . Op zondag 1 februari 1953, dit jaar Nao de Tweede Wereldoorlog

27

Ruurlo en Wisch schoten Serooskerke te hulp, 1953 Bernard Dorrestijn zestig jaar geleden, voltrok zich in kant laten zien. Zo zelfs dat het in zuidwest Nederland de grote wa- januari 2013 de krant nog weer tersnoodramp. Ter plaatse trachtte haalde. Waren de inwoners van men te redden wat te redden viel; Ruurlo en Wisch dan zoveel mens- met alles wat maar varen kon wer- lievender dan die in de andere den zoveel mogelijk mensen van Achterhoekse gemeenten? dijken, zolders en daken gehaald. Natuurlijk niet! Radioamateurs maakten zich ook zeer verdienstelijk bij de communi- catie. Evenwel kwamen nog 1800 mensen om. Nadien kwamen allerlei hulpacties op gang, zowel uit het eigen land als daar buiten. De zee had in en buiten de huizen bergen slib achter- gelaten en veel huizen zelfs hele- H.G.I. baron maal weggevaagd. Vanuit heel het van Tuyll land vertrokken schoonmaakploe- van Seroos- gen naar het getroffen gebied. kerken. In De Gelderlander van 31 januari In Ruurlo 2013 werd nog weer speciaal gewag fungeerde begin 1953 H.G.I. ba- gemaakt van de inzet van de ge- ron van Tuyll van Serooskerken meenten Ruurlo en Wisch. Een in- nog als burgemeester, maar hij had woner van Serooskerke vertelt dat naar de openstaande plaats in de schoolkinderen uit het dorp in Wisch gesolliciteerd en de benoe- de zomer van 1953 bij gastgezinnen ming ook gekregen. Dat hield o.a. in Ruurlo en Wisch mochten ko- in het officieel afscheid nemen van men logeren, hij zelf bij de familie Ruurlo en de installatie in Wisch, in Heusinkveld in Varsseveld. beide gemeente gepaard gaande Kennelijk hebben de inwoners van met groots opgezette recepties. de gemeenten Ruurlo en Wisch Maar de heer Van Tuyll van Se- zich in die tijd echt van de beste rooskerken gaf beide gemeentebe- 28

sturen te kennen dat hij die recep- handen uit de mouwen te steken. ties liever aan zich voorbij zou la- Bij het ECAL bevindt zich hiervan ten gaan en stelde voor de hier- nog een fotoverslag. Misschien iets voor uitgetrokken bedragen in om nog eens te publiceren. plaats daarvan aan de hulp aan het Het Silvoldse comité heeft ook een dorpje Serooskerke op Schouwen- huis-aan-huis-collecte gehouden. Ik Duiveland te besteden. Dit alles herinner me bijvoorbeeld dat me- omreden de aloude banden van de vrouw Gerritsen van de Berken- familie van Serooskerken met het laan-Molenweg en mijn moeder dorpje op Schouwen-Duiveland. samen enkele dagen met de collec- En bovendien stelde hij de vor- tebus op pad zijn geweest. Ook is er ming van een actiecomités in de een grote goedereninzameling ge- diverse plaatsen voor. houden. Boeren reden dan met Het spreekt vanzelf dat de ge- paard en wagen door de straten en meentebesturen met de verschil- enkele volwassenen en schoolkinde- lende voorstellen instemden. Zo is ren klopten dan bij de bewoners ook in Silvolde een comité ge- aan. Bij Zaal Harbers was het depot vormd en is in het voorjaar en de waar alles verzameld werd. zomer van 1953 een groep Silvol- Als 16-jarige mocht ik ook met denaren een aantal keren naar Se- paard en wagen een bepaalde wijk rooskerke afgereisd om aldaar de in. Halverwege onze rit hadden we al heel wat spul- len opgehaald, maar op een zeker adres was men niet goed met de bedoe- ling van onze komst op de hoogte, getuige de opmerking van de bewoner: “Wi-j hemmen niks neudig!’’ Zaal Harbers was het goederendepot in 1953.

29

Het varken op de boerderij Gerrit te Grotenhuis

Een varken op de boerderij is altijd mannen uit de buurt moesten hel- van veel belang geweest. Hoe klein pen. Twee personen aan de voor- een bedrijf ook was, er waren altijd kant; zij namen met een hand aan wel varkens aanwezig. een kant het varken bij een oor, en Burgermensen in de dorpen hadden gingen met de andere hand onder vaak een schuurtje of aanbouw om het varken door om zo de hand van varkens in te kunnen houden. Alle de andere persoon vast te houden. huishoudelijk afval ging dan naar de De andere man stond achter het varkens. Burgers hadden soms twee varken en beurde het aan de staart varkens in de schuur. Varkens voor omhoog en duwde het op de wa- eigen slacht en de opbrengst van gen. het andere varken was weer van belang om de voerkosten te beta- Maandagmorgen op een vaste tijd len. werden de varkens in Terborg afge- Varkens die niet op het bedrijf wer- leverd. De wagens kwamen ook uit den geslacht moesten naar Van de omgeving Sinderen, Voorst, Aalst (of Van Dam) in Terborg bij Gendringen, Etten enz. De afleve- het spoorstation worden gebracht. ring van de varkens moest vlot ver- Dat transport ging dan met paard lopen. Bij Van Aalst werden de var- en kar of wagen. kens geblikt en gewogen, en kwa- De wagens en karren waren toen men daarna in een grotere wacht- op hoge houten wielen met spaken. ruimte, om later in de spoorwagon Deze karwielen werden destijds gedreven te worden. gemaakt door Radmakersbedrijf Na het blikken en wegen was de Suselbeek aan de Terborgseweg. koper aansprakelijk voor de dieren. Nadien is er het Carrosserie- en Hoe gaat dat als de dieren vreemd Wagenbouwbedrijf Suselbeek geko- bij elkaar komen? Ze gaan aan het men. vechten. Als er iets bloed aan de oren of staart kwam was het Het opladen van de varkens was meteen mis. Iemand moest dan met vaak moeilijk. De varkens moesten een knuppel tussen de varkens om opgetild worden. Een paar sterke de orde te handhaven.

30

Zoals gezegd ging het transport varken dat iets ernstig mankeerde, vroeger veelal met ouderwetse kar- maar nog wel voor consumptie ren en wagens. (Ook de melkrijders bruikbaar was, werd dan met spoed reden er mee naar de fabriek.) geslacht. Dit vlees moest dan wel Later kwamen de z.g.n. platte wa- direct verkocht worden, vooral ’s gens. Een wagen met luchtbanden zomers. Er was geen mogelijkheid was een hele verbetering; het laad- van koeling. De verkoop werd oppervlak was veel groter en er door de dorpsomroeper aangekon- konden goed hekken op geplaatst digd. De omroepers waren o.a. de worden. Achter aan de wagen heren Bertus Regelink en Herman kwam dan een oploopbrug. Rougoor. Met luide bel aandacht trekkend werd dan gezegd: Bij Van Aalst in Terborg waren ‘Hedenmiddag vier uur vleesver- ook de noodslachtingen van de koop bij Van Aalst aan het spoor. hele omgeving. Een koe, paard of Zegt het voort’!!!

De dorpsomroeper Herman Rougoor met zijn bel, gefotograveerd op de Markt te Silvolde. Rechts: Hotel-Café-Restaurant Phoenix of Te Dorsthorst, thans het Grandcafé De Buurman. 31

Zeugen voor de fok moesten naar De zeug vindt de weg zelf wel. de beer worden gebracht. Jansen Dieren weten zelf de weg naar huis had een dekstation voor varkens. goed te vinden. We kennen mis- Boeren kwamen met een zeug lo- schien nog wel dat oude school- pend naar zijn bedrijf. Vaak weiger- liedje: Een karretje op de zandweg den de zeugen de ontmoeting met reed. Het paardje dat de weg wel de beer. Geen probleem. Jansen weet, de voerman ligt te rusten. zei: ‘Laat de zeug maar een paar De zeug komt thuis voor een dich- dagen hier logeren, dan komt het te deur. Zij loopt helemaal om de vanzelf goed.’ De logeerkamer van gebouwen, maar kan niets vinden. de zeug was precies naast het ver- Dan ziet zij dat het poortje van de trek van de beer. De tussenwand moestuin open staat. was van dikke houten platen met Vroeger hadden mensen vaak een van die spleten er tussen. De bees- grote moestuin. Men probeerde het ten konden elkaar goed ruiken en hele jaar uit eigen tuin te eten. zien, en een beetje snuffelen; dat ’s Winters werden de aardappelen, was juist goed voor de romantiek. bietjes en wortelen ingekuild. Jansen zei tegen Gradus: De kolen bleven zo lang mogelijk ‘Zaterdagmorgen kun je hem weer op het land en dan op de kop in de ophalen.’ En zo gebeurde. kuil gezet, met het blad er aan, en Door de stille lange zandweg wordt vervolgens afgedekt met wat stro, de wandeling weer gemaakt, maar strooisel en grond. de zeug loopt veel harder dan Gra- De kolen werden ook wel gesne- dus. Ondertussen heeft Gradus den en in de zuurkoolpot gestopt, nogal wat te praten met andere met een dikke steen er op. boeren. De boerenkool bleef op het land staan. Daar kon lang van worden gegeten. De spruitjes konden ook nog laat worden gebruikt. Om de moestuin was een gazen afrastering geplaatst om zo te voor- komen dat kippen of konijnen, fa- zanten enz. in de tuin kwamen snoepen. Knorre had vreselijke honger en

32

ging dus de tuin in. Bij Jansen was halen… wel een paar dagen mooi geweest Maar ja dat was wel even schrikken! maar de laatste morgen was er geen Toevallig kwam Gradus ook aan- ontbijt. Jansen zei: ‘Je gaat toch wandelen. Hanne zegt: ‘Wat is hier naar huis en eet thuis maar.’ Voor gebeurd’? Gradus zegt nu: ‘Als je het vertrek moest hij het maar met het poortje ook niet dicht doet, dan een halve mand gras doen. kan er wat gebeuren.’ Op de boerderij van Jansen kwa- Hanne zegt: ‘Wat Gradus, wie laat men iedere keer weer andere gas- nou een varken alleen naar huis ten. Daardoor kwamen er ook veel lopen?!’ luizen en vlooien. Het was dan ook We zullen maar niet verhalen wat een grote vlooienbende en dan ook deze twee verder met elkaar te be- nog de steekvliegen. Knorre had spreken hadden... daarom verschrikkelijke jeuk. In de tuin bij huis vond hij lekkere Om dit sobere verhaal maar met sla, andijvie, wortelen en bieten. goed nieuws af te sluiten: Zoals we Oh, wat was dat allemaal lekker. op school geleerd hebben: Precies Er was nog iets moois in de tuin, drie maanden, drie weken en drie namelijk een grote bonenbos. Het dagen na de ontmoeting met de bonenbos was vanwege zijn jeuk beer van Jansen werden er twaalf ideaal voor hem. Voor hem ston- mooie biggen geboren. In de stal den de stokken net goed. Door er werd de zeugenkooi geplaatst. De onderdoor te lopen kon hij zich zeug moest in de kooi anders be- aan twee kanten flink schuren. Oh, stond er gevaar dat hij door te gaan wat was dat een fijn gevoel. Het liggen de biggen dooddrukte. duurde nog geen tien minuten of De pas geboren biggetjes kunnen het hele bonenbos lag plat. scherpe tandjes hebben; daarom werden deze de eerste dag meteen Ondertussen had moeder Hanne geknipt zodat ze de moeder niet op de klok gekeken, wat kwam meer konden bijten. Gradus weer laat terug. Zal wel Na enkele weken werden de beer- weer met andere boeren aan de tjes gesneden (gecastreerd). De praat zijn. Hanne zou maar eens consument wil namelijk geen be- aan het koken gaan. Ze ging naar renvlees eten, want dat stinkt de buiten naar de tuin om groente te pan uit!

33

Activiteitenkalender 20132013----20142014 Heemkundige vereniging Open Monumentendag. Zaterdag 14 sept. Soosavond. Maandag 21 okt. om 20.00 uur bij Old Sillevold De Buurman, Markt, Silvolde. De heer Koos Metselaar te Silvolde verzorgt een Opgericht 18 februari 1997 presentatie over ‘Leiden door de eeuwen heen’. Bestuurssamenstelling:

Openbare middag. Zaterdag 9 nov. om 14.00 Voorzitter: uur in het Schuttersgebouw Willem Tell. De Bernard Dorrestijn

heer Frans Winkels te Tiel verzorgt een presen– Vice-voorzitter:

tatie over ‘Silvolde in de 17e en 18e eeuw.’ Theo Koolenbrander

Soosavond. Woensdag 15 jan. om 20.00 uur bij Secretaris: André Tangelder Wijkcentrum De Lichtenberg, Reeënstraat 20a. Prins Willem Alexanderstr. 5 Film van Theo van der Lee: ’Anny Raben praat 7064 GH Silvolde Old Sillevold Old met Stef Lankveld over zijn fietstocht naar tel. 0315-32 75 90 Santiago de Compostella’ en de film ‘Joop van Email: [email protected] Deursen gaat naar huis’, een film over zijn verblijf in het Kamp Rees in 1944-1945. Penningmeester: Karin Hendriksen Jaarvergadering. Kroezendijk 2 Donderdag 20 febr.19.30 uur 7064 KX Silvolde bij Ons Pakhuus, Molenberg 2, Silvolde. tel. 0315-681608

Heemkundige vereniging Heemkundige vereniging Om 20.15 uur: Openbare presentatie door de Email: heer J.A. van Zuijlen te Silvolde over ’Landelijke [email protected]

bouwkunst’. Bestuursleden: Leo Helmink Soosavond. Maandag 17 maart 20.00 uur bij Ton van der Kemp Els Kraan Wijkcentrum De Lichtenberg, Reeënstraat 20a. Anny Raben B. Dorrestijn houdt een presentatie over ‘De Silvoldse bezittingen van het Huis Bergh.’ Lidmaatschap: Vanaf € 13,50 per jaar.

Zomeravondactiviteit. Dinsdag 17 juni om Bankrekening: IBAN NL11RBRB0979845432 19.00 uur start bij het Huis Tandem, Doetin- t.n.v. penningmeester chemseweg 135, Westendorp, en vervolgens Old Sillevold ontvangst door de Wildbeheersgroep nabij het Huis Tandem. www.oldsillevold.nl Wijzigingen voorbehouden.

34

Maurits Heebink g pagina verenigingde deze op dankt De heemkundige

Tuinbeheer voor financiële onder hun en organisaties bedrijven

Notariskantoor Muijsers

Paul Klomberg Assurantiën

Guus Böhmer Schoenhandel

Grandcafé De Buurman

Winkelhorst Ledermode steuning. Rijnlandhaven Makelaardij enoemde

Hecosys Computers Bulletin heemkundige vereniging Old Sillevold Losse nummers € 3,50 per stuk www.oldsillevold.nl

De voor- en achterzijde van het schilderij van schilder J. Kwak: ‘Silvolde vanuit zuiden, 1943’