7 Kader Primair

> thema verantwoordelijkheid > School heeft keuzevrijheid > ‘Zonder verantwoordelijkheids­ gevoel maak je jezelf onmogelijk’ > Niet verbieden maar mediawijs maken > School en ouders als één opvoedfront <

LeerKracht: nog weinig reden voor optimisme Hindernissen bij realisatie combinatiefuncties

Jaargang 13 | Nummer 7 | April 2008 Kader Primair Kader Primair is een uitgave van de Algemene ­Vereniging Schoolleiders (AVS), dé vereniging voor alle leiding­ Inhoud april gevenden in het basis- en ­speciaal onderwijs. Kader Primair ­verschijnt tien keer per jaar. ­Overname van artikelen na overleg met de hoofd­redacteur. ISSN 1384-1165. Verantwoordelijkheidsgevoel ontleed Redactie De ene collega is vijf minuten na schooltijd al vertrokken, Marc Mathies (hoofdredactie), Vanja de Groot, Joelle Poortvliet (bureau- en eindredactie), terwijl de ander altijd om zes uur het alarm erop doet. Carine Hulscher-Slot, Jos Hagens, Pauline Boogerd, Heeft de een meer verantwoordelijkheidsgevoel dan de (gastredacteur). Redactieadres: AVS ander? Niet perse, stelt organisatiepsycholoog Hans Blom. “Ieder neemt zijn verantwoordelijkheid, maar gaat er Illustratie anders mee om.” Jos Collignon

Abonnementen > 14 AVS-leden ontvangen Kader Primair en Kadernieuws gratis. Abonnementprijs voor niet-directieleden: t 110 (excl. 6% BTW) Administratie: AVS-secretariaat. Samen opvoeden Grafische vormgeving en druk Ouderbetrokkenheid is voor scholen van essentieel belang, Thoben Offset Nijmegen zeker als het over de gezamenlijke opvoeding van kinderen Telefoon: 024-3220287 gaat. Een pleidooi voor heldere communicatie met ouders door verdieping in hun achtergrond. En: hoe kijken ouders Advertenties zelf aan tegen de opvoedende rol van de school? Recent, Ray Aronds, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Telefoon: 020-3308998, fax: 020-4204005 > 20 E-mail: [email protected] www.recent.nl

Ledenservice AVS ’Had ik dit dertig jaar geleden maar geweten’ Postbus 1003, 3500 BA Utrecht Bij een slecht presterende school zet je alles op alles voor betere Telefoon: 030-2361010, fax: 030-2361036 resultaten. De enige duurzame weg naar verbetering loopt via al E-mail: [email protected] die individuen die samen de school maken, volgens adviesbureau www.avs.nl The Pacific Institute. Sue Sayles vertelt over de toepassing van de TPI-methode op Britse achterstandsscholen. Helpdesk Voor adviezen over wet- en regelgeving, functiewaardering en de individuele rechtspositie >36 maandag 13.00 – 16.30 uur dinsdag t/m vrijdag 09.00 – 16.30 uur telefoon: 030-2361010

Bestuur Vroeg vreemdetalenonderwijs groeit Ton Duif (voorzitter), Jan Morsink (secretaris), Petra Palokaj (penningmeester), Hans Pennings ‘Jong geleerd is oud gedaan’ geldt ook bij het leren van een vreemde taal. Steeds meer scholen kiezen voor vvto. Decentraal Georganiseerd Overleg De invulling ervan verschilt per school. Hoe ziet deze onder­ De AVS overlegt namens het Ambtenarencentrum. wijsvorm er in de praktijk uit? Kader Primair nam een kijkje Secretariaat: Annemarie Verkerk, tel. 030-2361010 op drie scholen. Onderhandelaars: Jos Kooij en Eelco Dam

Lidmaatschap > 40 Lidmaatschap per 1 augustus 2008 (tot 1 augustus 2009) Persoonlijk deel: t 117 Managementdeel t 190 – t 279 afhankelijk van het aantal leerlingen (1 x per school) Postactief lid: t 99 (FPU, pensioen) Aspirant lid: t 28 (u bent (nog) geen directeur) Buitengewoon lid: t 99

Kijk voor het huidige actieaanbod en de lidmaatschapsvoorwaarden op www.avs.nl/vereniging/ lidworden Foto omslag: Will Geurds Zie www.avs.nl voor alle prijzen voor het schooljaar 2008–2009

De mening van in Kader Primair geïnterviewde personen is niet noodzakelijkerwijs de mening van de AVS. Ook duidt adverteren in dit blad niet op samenwerking of goedkeuring van de AVS met of voor de betreffende organisatie, behoudens de AVS Voordeelpartners. Actueel Kaderspel > Ton Duif

2 LeerKracht: nog weinig reden voor optimisme 3 Hindernissen bij realisatie combinatiefuncties

Thema Verantwoordelijkheid

10 School maakt zelf keuzes Politionele lessen Oppakken van maatschappelijke verantwoordelijkheden zichtbaar maken

14 Wat is verantwoordelijkheid? Organisatiepsycholoog Hans Blom put uit De politie stopt met actie voeren. Een opmerkelijke beslissing, omdat lang vakkennis en eigen ervaring niet aan al hun wensen is tegemoet gekomen. Wat is hier aan de hand? Bij de start van de cao-onderhandelingen werd door de kleinste, meest recalcitrante 16 Mediawijsheid: een taak voor de politiebond een looneis van 200 euro netto gevraagd, naast de normale con- basisschool? tractloonstijging. Bruto is dit een verhoging van ongeveer 14 procent, naast Coach begeleidt kinderen bij gedachtevorming de 10 procent die al besloten zat in het bod van de minister. Ik vind deze eis rechtvaardig, gezien de salarispositie van veel dienders. Een netto inkomen van 20 Bruggen slaan naar ouders 1.700 euro is geen vetpot, als je daarvoor ook nog onregelmatigheidsdiensten Verdiepen in gezinssituatie noodzakelijk voor moet verrichten. Maar in het licht van de traditionele looneisen was de inzet gezamenlijke opvoeding erg hoog. Het gevolg was dat de overige bonden – die wel wisten dat dit onhaal- baar was – deze eis uiteindelijk onder druk van de eigen achterban moesten Verder in dit nummer overnemen. Het gevolg kent u: de politie voerde actie en het eindbod van de minister werd met het te verwachten bedrag verhoogd. Uiteindelijk volgt een bemiddelingsactie door Doekle Terpstra, waarvan de uitkomst door de leden 36 Onorthodoxe aanpak op Britse wordt verworpen. En nu komt het: de bonden realiseren zich dat ze in een achterstandsscholen doodlopende steeg zijn beland. De minister heeft de tijd (al bemoeit de Kamer Sue Sayles van The Pacific Institute in Nederland zich zeer uitzonderlijk met het conflict in de vorm van vragen van PVV en SP), de bonden hebben die tijd niet. Leden zijn best bereid actie te voeren, maar 40 Vroeg vreemdetalenonderwijs werpt niet eindeloos. Je raakt ook al snel de sympathie van het publiek kwijt als je vruchten af het verkeer stil legt, of de positie als ambtsdrager en actievoerder zich lijkt te Invulling verschilt per school vermengen. Een duivels dilemma dus.

Iedere maand Inmiddels roeren ook andere sectoren zich. De zorg-cao ligt stil en leerkrach- ten wachten gespannen op de uitwerking van het actieplan LeerKracht. En schoolleiders? Zij wachten onder meer op een goed resultaat met betrek- 9 Illustratie Jos Collignon king tot meer ondersteunende functies en een goede landing van de extra 32 Uw mening telt – peiling toelage voor directeuren. Binnen de budgetten die beschikbaar zijn, is voor 33 Zo kan het ook de ondersteuning slechts een eerste stap beschikbaar. Extra geld is ver weg, 35 Speciaal (basis)onderwijs zeker gezien de enorme budgetoverschrijdingen die gemaakt worden door de 44 Sociale zekerheid kinderopvang. Het lijkt dus een langere weg te worden. In gesprekken met WIA-keuring staatssecretaris Dijksma geeft zij aan echt voor de realisatie van ‘elke school 47 Politieke column Deze maand: Nathalie de Rooij (SP) een ondersteuner’ te gaan. De komende tijd zullen er steeds meer stapjes gezet 48 AVS School for Leadership worden, daar waar geld in beeld gaat komen. De AVS zal de druk hoog houden. 50 Serviceberichten Daarvoor rekenen we ook op uw steun, en die van de besturen (die zich tot nu 56 Bestellijst toe niet erg proactief opstellen). De huidige middelen (0,2 fte) voor conciër- ges staan veelal op de bank en binnen de lumpsum kunnen soms ook andere keuzes worden gemaakt. Met het voeren van acties moeten we slim omgaan. Als we daartoe overgaan, moeten ze effectief en lang vol te houden zijn. Dat is de les die de politie ons leert. Via het AVS Scholenpanel is daar inmiddels een peiling naar gedaan. <

Kader Primair April 2008 1 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Overleg actieplan LeerKracht: weinig reden voor optimisme

Vakorganisaties, het ministerie van OCW en vertegenwoordigers van de besturenorganisaties hebben inmiddels een aantal keer om de tafel gezeten voor overleg over de uitwerking van het actieplan LeerKracht. De voorlopige opbrengsten hiervan stemmen de AVS allerminst tevreden.

De verwachting van minister Plasterk is • Het plan is nog steeds dat schoollei- van lastendruk en de BAPO-regeling is dat er rond de tweede week van april een ders een salarisverhoging krijgen van nog geen overleg gevoerd. onderhandelingsresultaat kan liggen, Y 275 per maand. De inzet van de AVS waarmee de bonden naar hun achterban om dat niet in de vorm van een toelage Het overleg verloopt dus traag en weinig kunnen en de minister naar de Tweede te doen, maar het bedrag te verwerken hoopgevend. Daarbij lijken er ook nog Kamer kan gaan. De AVS is echter heel in de salarisschalen, heeft nog niet het knelpunten te ontstaan over de positie wat minder optimistisch dan de minis- gewenste resultaat opgeleverd. van leidinggevenden in het kader van ter. Los van het feit dat het overleg tot • Er kunnen weliswaar afspraken wor- de verkorting van de carrièrelijnen en nu toe weinig concrete resultaten heeft den gemaakt over ondersteunende in het kader van het scholingsfonds. Het opgeleverd, stemmen de zaken waarover functies, maar dan nog steeds zonder moment dat de AVS knopen gaat tellen wel wat meer de diepte ingegaan is alles het perspectief van een conciërge of lijkt dichterbij te komen. Hierover hou- behalve tevreden. andere ondersteuning voor elke school. den wij u op de hoogte. Indien u wilt Overigens is het absoluut niet zo dat meepraten en snel worden geïnformeerd Zoals bekend zet de AVS in op drie speer- het bedrag van Y 20 miljoen voor 2009 kunt u zich aanmelden voor de (e-mail) punten: concrete salarisverbetering voor alleen terecht komt bij de G4 en de klankbordgroep via [email protected] schoolleiders van gemiddeld 8 procent, krachtwijken van minister Vogelaar. ondersteuning en vermindering lasten- Hieraan wordt maar 30 procent van Inmiddels zijn er wilde acties aangekon- druk. Daarnaast maakt de AVS bezwaar het totale budget besteed. De rest van digd in het vo. Via het AVS Scholenpanel tegen de plannen voor versobering van het budget gaat op basis van een aan- heeft de AVS direct na Pasen de actie­ de BAPO-regeling. Een korte weergave vraag, zo luiden de plannen nu. bereidheid en ideeën voor acties gepeild van de stand van zaken: • Over onderwerpen als vermindering bij haar leden. <

> Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Dijksma informeert Kamer over tegenvaller kinderopvang

Staatssecretaris Dijksma heeft de Tweede Kamer onlangs geïnformeerd over de uitgaven kinderopvang in 2007. Aan het eind van het kalenderjaar 2007 is uiteindelijk de totale budgetoverschrijding op 470 miljoen euro komen vast te staan.

In Kadernieuws 8, pagina 1 berichtte dus op Y 470 miljoen komen vast te mening dat eventuele bezuinigingen de AVS al over de te sterk stijgende staan. Dijksma is inmiddels in overleg op het kinderopvangbudget een directe kosten en de mogelijke oorzaken. Nu met minister Bos van Financiën om na bedreiging vormen voor de economische is een concreet bedrag bekend gewor- te gaan wat de precieze oorzaken van groei. “Betaalbare kinderopvang heeft den. Dijksma informeerde de Kamer de groei in 2007 zijn. Ook wordt nage- meer vrouwen aan het werk geholpen. naar aanleiding van een verzoek van gaan wat de doorwerking van de extra Minder kinderopvangtoeslag betekent onderwijswoordvoerder Ineke Dezentjé groei in 2007 betekent voor mogelijke dat werkende ouders maandelijks fors Hamming-Bluemink (VVD) over de uit- extra groei in 2008 en latere jaren. Het meer gaan betalen.” De MOgroep waar- gaven. Op Prinsjesdag tekende zich al kabinet zal bij de voorbereiding van de schuwt voor een trendbreuk waarbij de een tegenvaller van Y 300 miljoen af. Voorjaarsnota en de begroting van 2009 combinatie van arbeid en de zorg voor Aan het eind van het kalenderjaar 2007 besluiten nemen over de te nemen stap- kinderen heel lastig wordt. < is uiteindelijk de totale overschrijding pen. De MOgroep Kinderopvang is van

2 April 2008 Kader Primair > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Hindernissen bij realisatie combinatiefuncties

De Taskforce Combinatiefuncties – onder leiding van voorzitter Philip Geelkerken – presenteerde op 20 maart het eindrapport ‘Aan het werk met combinatiefuncties!’ Struikelblok blijkt de omzetbelasting bij het detacheren van personeel in combinatie met de werkgeversrol voor lokale partijen als (brede) scholen.

Het rapport bevat handreikingen, model- Het detacheren van personeel en de onafhankelijke bovensectorale regiegroep len en adviezen voor onder andere het daarmee samenhangende omzetbelas- arbeidsvoorwaarden. ministerie van OCW en de sociale part- ting vormt voor de inlener echter een ners in de sectoren onderwijs, sport, kostprijsverhogende factor. De Taskforce De Taskforce heeft er voor gekozen om cultuur, kinderopvang en welzijn om de constateert dat de mogelijkheden voor de de gevraagde functieprofielen zo op komende jaren ten minste 2.500 combina- lokale partijen om én de werkgeversrol op te stellen dat deze in de verschillende tiefunctionarissen aan het werk te zetten, zich te nemen én geen hinder te onder- sector-cao’s makkelijk kunnen worden wat in het bestuurlijk akkoord ‘Impuls’ vinden van de btw-bepalingen, minimaal overgenomen. De functieprofielen zijn wordt beoogd. De combinatiefunctionaris- zijn, of een hele rompslomp te weeg bren- ook het basismateriaal voor de lokale par- sen worden de bruggenbouwers tussen gen. De Taskforce ziet hier een groot risi- tijen op gemeentelijk niveau, dat verder onderwijs, sport, cultuur, kinderopvang co voor het slagen van de hele operatie en kan worden opgetuigd op basis van de en welzijn, bijvoorbeeld in het kader van heeft de staatssecretarissen van OCW en lokale behoefte en die binnen de kaders de brede school. De gemeente speelt een VWS om vrijstelling van omzetbelasting van de cao tot volwaardige functiebe- centrale rol bij de invoering van combi- gevraagd voor de uitwisseling van perso- schrijvingen kunnen worden uitgewerkt natiefuncties en dient zich onder meer neel werkzaam in een combinatiefunctie. en gewaardeerd. garant te stellen voor de (co-)financiering. De Taskforce heeft voor de invoering Rechtspositie en functieprofiel Er komt geen speciale opleiding voor de van combinatiefuncties een stappenplan Voor de rechtspositie van de combina- combinatiefunctionaris, omdat de geïn- opgesteld met samenhangende model- tiefunctionaris beveelt de Taskforce de ventariseerde mbo-opleidingen worden samenwerkingsovereenkomsten tussen relevante sociale partners aan om tot een aangemerkt als inhoudelijk voldoende gemeente en lokale partijen. bovensectoraal overleg te komen over breed om invulling te kunnen geven onder andere de in de cao op te nemen of aan opleidingsprogramma’s voor een Rompslomp aan te passen onderwerpen die de rechts- combinatiefunctie. De combinatiefunctionaris wordt zoveel positie van de combinatiefunctionaris mogelijk benoemd/aangesteld bij de scho- aangaan, de modelarbeidsovereenkomst Inmiddels staat dit onderwerp op de len of de organisaties voor sport, cultuur, en de uitwerking van de generieke en agenda van het overleg over de CAO-PO. < kinderopvang en welzijn. De Taskforce referentiefuncties op cao-niveau. Het vindt het daarbij van groot belang dat de advies is om voor 1 augustus 2008 tot U kunt het rapport van de Taskforce down- financiering van de combinatiefunctie en resultaat te komen onder regie van een loaden via www.minocw.nl het werkgeverschap samenvallen.

> Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Kabinet investeert in lezen

Om de jeugd meer aan het lezen te krijgen, lanceert het kabinet het programma Kunst van Lezen.

Het kabinet stelt daartoe voor 2008 één consultatiebureaus en peuter- maken voor de bovenbouw van het miljoen euro beschikbaar; voor de jaren speelzalen doen een proef met een basisonderwijs via Nederlandstalige daarna streeft minister Plasterk naar een leesbevorderingsmodel (jeugd-)literatuur en klassiek literaire verhoging van dit bedrag tot minimaal • Taal- en leesonderwijs: openbare werken. 1,5 miljoen euro per jaar. bibliotheken gaan nauwer met basis- Het programma heeft drie onderdelen: scholen samenwerken binnen de pilots Stichting Lezen en de Vereniging van • Leesbevordering voor kinderen Taalbeleid Onderwijsachterstanden. Openbare Bibliotheken coördineren het tot 4 jaar: openbare bibliotheken, • Cultuurhistorische canon: toegankelijk programma Kunst van Lezen. <

Kader Primair April 2008 3 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Meningen verdeeld over problemen met pabo-rekentoets

Veel studenten blijken ontevreden over het aangeboden rekenonderwijs op de pabo. Studentenvakbond LSVb krijgt evenals vorig jaar weer veel klachten binnen over de rekentoets. Om de problemen beter in kaart te brengen heeft de LSVb een steekproef genomen onder pabo-studenten. De HBO-raad vindt de steekproef echter absoluut niet representatief, onder andere omdat het om de mening zou gaan van slechts 0,5 procent van alle (eerstejaars) pabo-studenten.

Pabo-studenten die meededen aan de andere opleidingen in het hoger onder- onterecht direct verband leggen tussen steekproef klagen over het gebrek aan wijs). Daarom heeft de HBO-raad in de invoering van de toets en de daling rekenonderwijs, terwijl ze wel afgere- overleg met het ministerie van OCW een van het aantal nieuwe studenten aan kend worden op hun rekenvaardighe- verplichte reken- (en taal)toets voor alle pabo’s en een curieuze klachteninventa- den. Daarnaast geeft een deel van de nieuwe eerstejaars pabo-studenten inge- risatie via persoonlijke contacten, Hyves eerstejaars aan dat zij geen hulp kunnen voerd. Studenten van de opleiding stop- en fora. De Wiscat-rekentoets wordt al krijgen wanneer ze moeite hebben met pen als zij na drie keer geen voldoende enkele jaren gebruikt en heeft volgens rekenen. De studenten klagen boven- halen voor de rekentoets. de HBO-raad zijn waarde bewezen als dien over de slechte kwaliteit van de nauwkeurig en betrouwbaar instru- toets, onvoldoende voorlichting en de Niet representatief ment. De raad wijst er bovendien op dat onmogelijkheid de toets in te zien om De LSVb is teleurgesteld dat het afge- elke pabo-student na afloop van de toets zo van hun fouten te leren. Niet alleen lopen jaar niets aan de problemen een diagnostisch rapport kan krijgen, de studenten, maar ook de reken- en rond de rekentoets is gedaan. Volgens waarin duidelijk staat welke onderdelen wiskundedocenten aan de pabo’s heb- de bond moet het hoger onderwijs de hij/zij goed heeft gemaakt en welke niet. ben grote moeite met de toets, meldt de rekenproblemen niet afschuiven op het LSVb. Voorzitter Marc van Zanten van voortgezet onderwijs, maar zelf hun ver- De HBO-raad is niet bereid concessies Panama, een netwerkproject voor alle antwoordelijkheid nemen. De HBO-raad te doen aan de kwaliteitsnormen. De betrokkenen bij rekenen-wiskunde in vindt het aanleren van basale reken- HBO-raad is wel bereid om samen met het primair onderwijs: “Met een andere vaardigheden echter geen primaire taak de LSVb te bekijken of verbeteringen toetsvorm is het mogelijk om van meet van het hoger onderwijs. “Dat horen van het gebruiksgemak van de reken- af aan te werken aan een hoger niveau studenten op de lagere en middelbare toets nodig zijn en gerealiseerd kunnen dan waar studenten nu op worden afge- school te leren.” Daarnaast acht de raad worden. Minister Plasterk wil op korte rekend. Wanneer pabo’s daar voldoende de steekproef van de LSVb niet represen- termijn in gesprek gaan met de betrok- contacttijd voor uittrekken, zal dat niet tatief, beperkt en slordig. “De genoemde kenen om het rekenonderwijs en de leiden tot hogere uitval.” percentages geven geen betrouwbaar toets onder de loep te nemen. < beeld van de ervaringen van alle eerste- De pabo-rekentoets bevat opgaven op het jaars pabo-studenten.” Meer informatie: www.lsvb.nl en niveau van goede leerlingen in groep 8 www.hbo-raad.nl van de basisschool. In de praktijk bleken De steekproef zou incorrecte gegevens de sommen op het niveau van de basis- bevatten over het aantal pabo-studenten school te moeilijk voor veel studenten dat van de opleiding is verwijderd na die zich aanmeldden bij de pabo’s (en het zakken voor de rekentoets, een

4 April 2008 Kader Primair > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Weer brandbrief tekortschietende exploitatievergoeding naar Kamer

Het primair onderwijs kent nog steeds een ontoereikende exploitatievergoeding. De AVS schreef daarom pas geleden – samen met zes andere onderwijsorganisaties – voor de vierde keer een brief hierover aan de Tweede Kamer.

Staatssecretaris Dijksma deelde de werkelijke kosten voor onderhoud, Ook wordt in de brief gewezen op het Tweede Kamer onlangs mee dat ze een energie, schoonmaak en huisvesting. feit dat in het voortgezet onderwijs hogere vergoeding voor exploitatiekos- Uit onderzoeken die in 2006 zijn pas tien jaar na de invoering van de ten van basisscholen vooralsnog niet gedaan, blijkt dat die vergoeding achter lumpsum signaleringsgrenzen voor nodig vindt, omdat er nog geen vol- blijft bij de feitelijke ontwikkeling van financiële reserves zijn vastgesteld. ledig beeld is van de vermogenspositie de kosten (verouderde normbedragen). “Moet het po zo lang wachten tot er van de scholen. Dijksma wil eerst een Een citaat uit de nieuwe brandbrief: een standpunt wordt ingenomen over nader onderzoek naar de vermogens- “Natuurlijk passen de scholen hun de toereikendheid van de materiële positie van de scholen afwachten. De uitgaven aan de inkomsten aan om te instandhouding?” AVS en andere onderwijsorganisaties voorkomen dat er exploitatietekorten vinden dit een onjuist argument: ontstaan of snijden zij in het perso- De Tweede Kamercommissie voor deze vermogenspositie is niet helder, neelsbestand om zo de tekorten aan Onderwijs heeft inmiddels vergaderd omdat de lumpsumbekostiging pas te vullen. Dat is weliswaar mogelijk over de jaarverslaglegging in het po. halverwege 2006 is ingevoerd. Terwijl met het lumpsumbudget, maar staat De uitkomsten waren bij het ter perse de organisaties ruim daarvóór al vroe- haaks op het uitgangspunt van de gaan van deze Kader Primair nog niet gen om de exploitatievergoeding in redelijke behoefte van een in normale bekend. < overeenstemming te brengen met de omstandigheden verkerende school.”

G4 tekenen convenant voorschoolse educatie

Recent ondertekenden de onderwijswethouders van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht samen met staatssecretaris Dijksma van OCW een convenant waarin staat dat er in 2011 minimaal 13.400 jonge kinderen met een taalachterstand naar de voorschool gaan. Ook is afgesproken dat de vier grote steden in totaal 10 miljoen euro extra voor voorschoolse educatie krijgen.

De G4 gaan bekijken hoe ze de doel- hoe ouders desnoods gedwongen kunnen Leonard Geluk vindt dat op den duur alle groep het beste kunnen benaderen. worden om hun kind naar de voorschool peuters naar de voorschool zouden moe- Bijvoorbeeld via consultatiebureaus of te sturen. Bij de ondertekening van het ten gaan. Niet alleen peuters van alloch- met een soort felicitatiedienst die bij de convenant werd gesproken over ‘drang tone afkomst met een taalachterstand, ouders langsgaat. Ook wordt gekeken en dwang’. De Rotterdamse wethouder maar ook autochtone leeftijdgenootjes. <

Aantal meldingen over pesten gestegen

Het aantal meldingen over pesten is in 2007 met 11 procent gestegen ten opzichte van 2006. Dit meldt Pestweb, een hulplijn voor kinderen, ouders en leerkrachten die te maken hebben met pesten.

Het afgelopen jaar steeg het aantal mel- beter weten te vinden, door een toename pesten alleen maar groter. De meeste dingen bij Pestweb van 5.816 in 2006 naar van pesten en/of door de toegenomen meldingen komen van leerlingen uit het 6.467 in 2007. Volgens Pestweb kunnen bespreekbaarheid en bewustwording van basisonderwijs en vmbo. De top ligt bij de oorzaken voor het gestegen aantal pesten. Ook maakt de digitale wereld kinderen van 12 jaar. < meldingen zijn dat kinderen de hulplijn maakt het aantal mogelijkheden om te

Kader Primair April 2008 5 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > LOWAN: ‘Passend onderwijs ook voor nieuwkomers’

De Landelijke OnderwijsWerkgroep voor Asielzoekers en Nieuwkomers (LOWAN) is van mening dat het onderwijs aan kinderen van zogenoemde nieuwkomers een duidelijke plaats moet hebben bij de invoering van Passend onderwijs.

LOWAN wijst erop dat het invoerings- onderwijs vallen, aldus LOWAN, wor- nieuwkomers, maar iedereen moet zelf plan voor Passend onderwijs van staats- den ze nergens genoemd en nog niet de afweging maken. Voorwaarde is wel secretaris Sharon Dijksma van OCW als vanzelfsprekend in het regionale om goed geïnformeerd te zijn en betrok- geen specifieke aandacht besteedt aan overleg meegenomen. In Drenthe zijn ken te zijn bij de inrichting van de regio- kinderen van asielzoekers en overige er wel enkele initiatieven waar Eerste nale netwerken, aldus LOWAN. nieuwkomers. “Toch is het overduide- Opvangscholen zichzelf in beeld bren- lijk dat deze kinderen – met speciale gen. Ook heeft LOWAN contact met het De criteria voor de toekenning van start- behoeften – niet zonder extra zorg in landelijke steunpunt en op de coördi- subsidies voor de beoogde regionale net- het onderwijs kunnen worden opgevan- natorendag van 6 maart 2008 vond een werken Passend onderwijs worden waar- gen”, staat in een publicatie die LOWAN eerste verkenning plaats. schijnlijk begin april bekend gemaakt in onlangs uitbracht. Het afgelopen december gestarte invoe- het Staatsblad. < ringsplan Passend onderwijs kan volgens Hoewel de leerlingen in het Eerste LOWAN grote consequenties hebben voor Meer informatie: www.lowan.nl en Opvangonderwijs ook uitdrukke- scholen en besturen die onderwijs ver- www.passendonderwijs.nl lijk onder de doelgroep van Passend zorgen aan kinderen van asielzoekers en

> Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > ‘Keurmerk voor gemengde scholen gewenst’

Directeur Lonneke Sondorp van de Stichting Kleurrijke Scholen vindt dat er een keurmerk moet komen voor gemengde scholen, zodat ouders meteen zien of een school zich inzet voor een gemengde leerlingenpopulatie.

Met het plan voor een Keurmerk Kleur­ incidentele, materiële beloning. Sondorp het basisonderwijs. Volgens het instituut rijke School reageert Sondorp op het komt met dit pleidooi in een opiniear- doen de dertig grootste steden te wei- anti-segregatieplan van staatssecretaris tikel dat onder meer voor de Tweede nig tegen rassenscheiding op scholen. Sharon Dijksma van OCW, die pleit voor Kamer is bestemd. “Uiteraard moeten Forum wil onder meer dat Dijksma vrijwillige pilots met bijvoorbeeld vast- voor zo'n keurmerk de nodige criteria ambassadeurs aanstelt die segregatie in gestelde quota, dubbele wachtlijsten en ontwikkeld worden. Maar het zou het het onderwijs tegengaan. Dijksma steunt vaste aanmeldmomenten. Bovendien begin betekenen van een herkenbaar kwa- het plan van Forum. < wil ze ‘mengende’ scholen belonen met liteitskeurmerk voor gemengde scholen.” bijvoorbeeld een digitaal schoolbord. De De Stichting Kleurrijke Scholen is opgericht Tweede Kamer is nog verdeeld over deze Forum, instituut voor multiculturele door ouders die buurtscholen proberen te aanpak. Sondorp erkent dat een keur- ontwikkeling wil dat het kabinet, onder mengen. merk meer kosten met zich meebrengt, aanvoering van Dijksma, een onderwijs- Meer informatie: www.kleurrijkescholen.nl maar ziet daar meer voordelen in dan een kansentop organiseert over segregatie in Forum: www.forum.nl

6 April 2008 Kader Primair > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Minder managementbanen, meer leerkrachten

De afgelopen jaren is er sprake geweest van een flinke werkgelegenheidskrimp in leidinggevende functies. De managementhausse van de afgelopen jaren is kennelijk ten einde gekomen, concludeert het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht in de publicatie ‘Winnaars en verliezers op de arbeidsmarkt 2000-2005’. De leerkracht basisonderwijs valt in deze periode onder de noemer ‘groeiberoep’.

De publicatie geeft een beeld van de bijna 100.000 arbeidsplaatsen. Volgens de naar leerkrachten”, aldus de onderzoekers. verschuivingen in de beroepenstruc- onderzoekers toont deze krimp aan dat De grootste werkgelegenheidsgroei deed tuur van de Nederlandse economie. De het reorganisatieproces in veel bedrijven zich echter voor bij het verkooppersoneel, werkgelegenheidsontwikkeling in deze gericht is geweest op het ‘platter’ maken onder andere door de verruiming van de periode vormt een schril contrast met die van de organisaties, waarbij manage- openingstijden van winkels. in de tweede helft van de jaren negentig. mentlagen zijn geschrapt. Tussen 2000 en 2005 nam het aantal wer- Of dezelfde trend ook geldt voor leiding- De verschuivingen van de beroepenstruc- kenden met slechts 15.000 personen toe, gevenden in de sector primair onderwijs tuur geven ook een beeld van de manier tegenover een werkgelegenheidsgroei van is niet onderzocht. waarop de kenniseconomie zich in 955.000 personen in de jaren 1995-2000. Nederland ontwikkelt. Het gemiddelde Groeiberoepen opleidingsniveau van de werkenden in Maar liefst vijf van de tien beroepsgroe- Naast de juridische sector, was ook de de meeste groeiberoepen bleek telkens pen met het grootste werkgelegenheids- collectieve sector weer goed vertegenwoor- hoger te zijn dan het opleidingsniveau verlies in de jaren 2000-2005 hebben digd onder de sterkste groeiberoepen in van de werkenden in de beroepen met betrekking op leidinggevende functies. 2000-2005. Hierbij gaat het ook om leer- een krimpende werkgelegenheid. Deze Het aantal managers nam in vijf jaar tijd krachten basisonderwijs. “De sterke groei opnieuw sterk toegenomen upgrading van af met 26.500; een daling van bijna 25 van het aantal leerkrachten in het basis- het opleidingsniveau van de werkenden procent. Ook de beroepsgroepen leiding- onderwijs illustreert de grillige invloed laat volgens de onderzoekers zien dat de gevenden, bedrijfshoofden, agrarische die het overheidsbeleid kan hebben op ontwikkeling van de Nederlandse kennis- bedrijfshoofden en bedrijfshoofden specifieke segmenten van de arbeids- economie zich in deze periode van laag- horeca zagen een flinke werkgelegen- markt. Zo leidde een klassenverkleining conjunctuur versterkt heeft doorgezet. < heidskrimp. In totaal daalde de werkgele- in de onderbouw van het basisonderwijs genheid in deze vijf beroepsgroepen met tot een vrij abrupte stijging van de vraag Meer informatie: www.roa.unimaas.nl

> Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Bsowijzer.nl gelanceerd

Met ingang van maart 2008 is de BSOwijzer actief: een online naslagwerk voor een betere samenwerking in de buitenschoolse opvang (bso). De site www.bsowijzer.nl biedt handvatten om met name de samenwerking met partners goed te laten verlopen. De BSOwijzer is samengesteld door JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding met subsidie van het ministerie van OCW.

De buitenschoolse opvang speelt zich inzicht en antwoorden. Zo beschrijft de samenwerking komt aan bod. Hoe reali- allang niet meer af tussen de vier muren wijzer het proces van samenwerken en seer je bijvoorbeeld een combifunctie? van de bso-lokatie. Kinderen maken de onderlinge afstemming van een peda- De BSOwijzer biedt hiervoor handvatten: gebruik van andere voorzieningen in de gogische aanpak. Daarnaast bevat de site van visie en competenties tot contracten buurt, gaan een deel van de middag naar voorbeelden van mogelijke samenwer- en arbeidssatisfactie, ondersteund met zwemles of fietsen zelfstandig naar het kingspartners. De BSOwijzer voorziet diverse good practices. buurthuis voor een workshop. Dit heeft in praktische voorbeelden zoals gebrui- Bsowijzer.nl is in de eerste plaats gericht echter wel consequenties voor de ver- kersovereenkomsten, samenwerkings- op de bso, maar de beschreven voorbeel- antwoordelijkheid en aansprakelijkheid convenanten en voorbeelden van inno- den zijn ook goed bruikbaar voor basis- van de instelling. De BSOwijzer geeft vatieve huisvesting. Ook de personele scholen. <

Kader Primair April 2008 7 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > ‘Vooroordelen leerkrachten versterken taalachterstand jonge kinderen’

Ongeveer een kwart van de kinderen in Nederland begint aan het basisonderwijs met een taalachterstand die nadelig is voor hun latere leesvaardigheid. Een achterstand die te verkleinen is door hun taalvaardigheid en ‘beginnende geletterdheid’ vroeg te stimuleren. Judith Stoep onderzocht in het kader van haar promotie aan de Radboud Universiteit Nijmegen hoe dat het beste kan. Ze ontdekte dat leerkrachten zich daarbij nogal eens laten leiden door vooroordelen over de ouders van deze kinderen.

Stoep: “Alles wat je kunt doen om de opgeleide ouders. “Allochtone kinderen waarop ouders hun kinderen ondersteu- achterstand al vroeg te verkleinen, is maken wel de grootste inhaalslag: eind nen in taal en beginnende geletterdheid van groot belang. Om te weten hoe je groep 2 doen ze het stukken beter. Maar wel kloppen, vindt Stoep. “Bijvoorbeeld de beginnende geletterdheid bij jonge ze blijven als groep achter bij de andere door een gezinsportfolio heen en weer kinderen kunt stimuleren, moet je wel twee groepen.” Op zoek naar mogelijke te laten gaan tussen school en thuis eerst weten hoe die zich ontwikkelt oorzaken en oplossingen kwam Stoep tot met de ervaringen van een kind rondom bij kinderen uit verschillende sociale een opvallende bevinding. “De ontwikke- een bepaald thema, opgetekend door groepen. Dat was in Nederland nog niet ling van de taalvaardigheid en beginnen- zowel de ouders als de leerkracht. Zowel goed in kaart gebracht.” Beginnende de geletterdheid wordt mede beïnvloed ouders als leerkrachten krijgen op die geletterdheid impliceert de kennis die door de inschatting die leerkrachten manier een realistischer idee over de kinderen opdoen via voorlezen, liedjes maken van de ouderlijke betrokkenheid kennis en ervaringen van het kind, zodat zingen, samen boodschappenlijstjes bij school. De aandacht voor lezen en ze het kind beter kunnen stimuleren in maken, rijmpjes verzinnen, et cetera. schrijven wordt afgestemd op waar het zijn of haar ontwikkeling.” Kortom: een kind kennis laten maken kind volgens de leerkracht aan toe is. En met geschreven taal, met boeken, met die inschatting wordt vooral gebaseerd Staatssecretaris Dijksma heeft onlangs woordjes, met letters en duidelijk maken op de verwachtingen over de betrokken- 70 miljoen extra heeft uitgetrokken dat je de dingen die je zegt ook zelf kunt heid van de ouders.” De ideeën die leer- om taalachterstand bij zogenaamde opschrijven. Kinderen die al enigszins krachten hierover hebben, zijn volgens risicokinderen te verminderen. Dit vertrouwd zijn met wat lezen en schrij- Stoep vrij algemeen en stereotiep. “Ze geld is met name bedoeld voor Voor- en ven is voordat ze het op school onderwe- denken nogal eens dat allochtone ouders Vroegschoolse Educatie (VVE). Stoep gaat zen wordt, leren gemakkelijker lezen, weinig met taal en lezen bezig zijn met nog een stapje verder. “Peuterleidsters blijkt uit diverse onderzoeken. hun kinderen en dat het ook geen zin hebben nauwelijks tijd om hun werk heeft om hen bij het stimuleren van de voor te bereiden, met ouders te overleg- Inschatting beginnende geletterdheid van hun kind gen en de ontwikkeling van de kinderen Met die beginnende geletterdheid is het te betrekken. Dus doen ze dat niet, of vast te leggen; daar zou ook meer ruimte heel verschillend gesteld, constateert in ieder geval stukken minder dan bij voor moeten komen. Alleen op die Stoep in haar promotieonderzoek. Ze hoger opgeleide ouders, van wie leer- manier kunnen ze écht aan de slag met betrok zo’n 900 kinderen van 4 tot 6 jaar krachten soms onterecht verwachten dat beginnende geletterdheid en optimale uit heel Nederland: autochtone kinderen ze thuis veel voorlezen, educatieve spel- kansen voor alle kinderen, ook die uit met hoger opgeleide ouders, autochtone letjes doen en op die manier kinderen risicogroepen.” < kinderen met lager opgeleide ouders en op een speelse manier voorbereiden op allochtone kinderen. Die laatste groep het leesonderwijs dat in groep 3 formeel Een handelseditie van het proefschrift komt in groep 1 (de voormalige kleuter- begint.” Opportunities for early literacy develop- school) binnen met de grootste taalach- ment: evidence for home and school sup- terstand, terwijl de autochtone kinderen Gezinsportfolio port van Judith Stoep is te bestellen bij met lager opgeleide ouders een minder Leerkrachten, maar ook peuterleid- uitgeverij Garant, Antwerpen/Apeldoorn, grote achterstand hebben ten opzichte sters, zouden zich op z’n minst moeten [email protected] van de autochtone kinderen met hoger afvragen of hun ideeën over de manier

8 April 2008 Kader Primair illustratie jos collignon

Kader Primair April 2008 9 Over het thema Verantwoordelijkheid

De vraag is niet meer zozeer óf de basisschool maatschappelijke verantwoordelijkheden kent, maar meer wélke? En in hoeverre mogen deze taken drukken op het personeelsbestand en de beschikbare tijd? Na de harde conclusies in het rapport Meijerink vraagt de politiek aan basisscholen zich weer te richten op hun primaire verantwoordelijkheid: ervoor zorgen dat een kind fatsoenlijk kan lezen, schrijven en rekenen. Maar hoe doe je dat als ze sowieso een taalachterstand hebben? Als een kind te dik is voor zijn of haar leeftijd en daardoor een beetje somber? Als de concentratie afneemt, omdat een leerling via Hyves systematisch wordt gepest? Maatschappij en school lopen nu eenmaal dwars door elkaar heen. Deze Kader Primair laat onder andere zien hoe schoolleiders omgaan met maatschappelijke verantwoordelijkheden, legt uit wat ‘verantwoordelijkheidsgevoel’ precies inhoudt en waarom het van belang is kinderen ‘mediawijs’ te maken en álle ouders bij de school te betrekken.

Veel leesplezier!

Zelf keuzes maken

‘Soms gaat het er alleen om zichtbaar maken wat je allemaal al doet’ Een éénpitter, een directeur van meerdere scholen en een bovenschools manager wijzen op de keuzevrijheid van schoolleiders bij het oppakken van maatschappelijke verantwoordelijkheden. “Behalve de kerndoelen zie ik heel weinig dat afgevinkt, gecontroleerd en gesanctioneerd wordt.” tekst Bert Nijveld

Voor elk maatschappelijk probleem is een simpele klinkt afgelopen maanden herhaaldelijk de roep dat de oplossing: leg het op het bordje van het onderwijs maatschappelijke opdracht niet ten koste mag gaan van en het komt allemaal vanzelf goed. Kinderen te dik? de primaire taak van het onderwijs. Staatssecretarissen School doe meer aan beweging. Integratieproblemen? Sharon Dijksma en Marja van Bijsterveldt lieten afgelo- Het onderwijs lost ze wel op. Te weinig kinderopvang? pen januari weten dat het hoog tijd is dat maatschap- School, regel het maar. Werd voorheen gesproken over pelijke organisaties stoppen scholen te bestoken met de ‘pedagogische opdracht’, vandaag de dag is die ver- allerlei educatieve projecten. “Dat gaat ten koste van breed tot de ‘maatschappelijke opdracht’ die aan het het taal- en rekenonderwijs. We moeten daar echt mee onderwijs is toebedeeld. ophouden. Scholen worden te veel opgezadeld met Dat is de ene kant van het verhaal. Aan de andere kant maatschappelijke problemen.”

10 April 2008 Kader Primair De vraag is in hoeverre het onderwijs zich nog kan, of van de kerndoelen, zoals omschreven in de Wet op moet willen onttrekken aan haar maatschappelijke het Primair Onderwijs (WPO). Een school is daarnaast opdracht, zeker met het autonomer worden van scho- verplicht onderwijs te geven aan kinderen die onder len. De Onderwijsraad verricht momenteel onderzoek de Leerplichtwet vallen en die door de ouders bij de naar de opvattingen hierover binnen het veld zelf. De school zijn ingeschreven. Men moet een voortgangsre- uitkomsten worden deze zomer verwacht. Als voorschot gistratie van leerling-gegevens bijhouden en er zijn tal hierop sprak Kader Primair alvast met enkele deelne- van ‘harde’ regels omtrent Arbo, verlof en vakantie. Bij mers aan dat onderzoek. de zogenaamde ‘maatschappelijke opdracht’ ligt het ingewikkelder: een school móet in die gevallen niets, Klagen maar door zaken links te laten liggen kunnen ouders op Volgens Thea Meijer, algemeen directeur van de termijn kiezen voor een andere school, leerkrachten het Stichting openbaar Primair Onderwijs in Utrecht (SPO, minder leuk vinden om er te werken en kinderen met 32 scholen), snappen directeuren die het minst klagen problemen kampen die het moeilijk maken ze goed te over de veelheid en de diversiteit van hun taken het best onderwijzen. dat het er vooral om gaat hoe je zaken oppakt. “Als er jeugdadviesteams komen, kun je klagen dat je er weer Ronald de Moor, directeur van basisschool Het een overlegpartner bij hebt. Je kunt ook opmerken dat Kruispunt in Hilversum, ziet binnen de reeks aan ‘ver- er behoefte was aan een goed adviesplatform en dat dat antwoordelijkheden’ voldoende speelruimte. “Je kunt er nu is. Kijk wat iets betekent voor jouw leerlingen. zelf keuzes maken en je daarmee bovendien profileren.” En soms gaat het er vooral om zichtbaar te maken wat Wat vaak als ‘luxeproblemen’ wordt afgedaan, ziet hij je allemaal al doet. Democratisch burgerschap bijvoor- vooral als reële problemen die spelen in een klas. “Wij beeld. De meeste van mijn scholen doen dat gewoon al hebben daar mooie discussies over in het team. Je hebt heel goed en door middel van een project hebben we wel te maken met dat kind van 8 jaar dat met vijftig bekeken hoe het beter kan. Dat betekent ook dat je daar kilo achter een tafeltje zit. Voelt zo’n kind zich vrij? Je in je verantwoording een accent in legt. Dat is zinvoller zou kunnen zeggen dat de ouders in zo’n geval maar dan de boot afhouden.” beter moeten opvoeden. Je kunt ook je verantwoorde- lijkheid nemen en kijken hoe je op zo’n probleem kunt Maatschappelijke verantwoordelijkheden zijn geen inspelen. Onderwijs is niet alleen rekenen en taal.” wettelijke verplichtingen. Een basisschool kan door de Net als zijn collega uit Hilversum ziet Jos Berens, Inspectie alleen worden afgerekend op het niet halen directeur van eenpitter ’t Blokhuus in Hoevelaken, >

“Laat de kinderen maar ervaren dat die bomen er niet voor niets staan; als ze die zelf neerzetten zijn ze er misschien ook zuiniger op.” Foto: Hans Roggen

>

Kader Primair April 2008 11 12 advertentie April 2008 Kader Primair Jos Berens Thea Meijer Ronald de Moor

de kerndoelen vooral als een minimum van wat moet. hoe het niet moet. Meijer: “Kinderopvang is niet in Veel van wat daar bij komt is richtinggevend en niet het leven geroepen voor kinderen, maar vooral om een bepalend. “Te snel wordt gereageerd dat we weer iets logistiek probleem van ouders op te lossen. Dat is ook moeten. Maar behalve de kerndoelen zie ik heel weinig legitiem, maar niet zoals het nu gegaan is. Het is een dat afgevinkt, gecontroleerd en gesanctioneerd wordt. Je illusie te denken dat wanneer je de regie bij een andere bent zelf verantwoordelijk voor de keuzes die je maakt.” sector legt, je de problemen hebt opgelost. Scholen zijn er niet op toegerust en het is voor kinderen niet goed Kansen om hele dagen tot half zeven ’s avonds in één omgeving Zowel Berens als De Moor zien dat veel van wat uit het te moeten vertoeven.” Evenals De Moor ziet zij hier maatschappelijke verkeer op de school afkomt te com- toch ook weer de kansen. “Koppel je de opvang aan de bineren is met de lessen die sowieso al gegeven worden. verlengde schooldag, met allerlei andere uitwerkingen Berens: “Prima als iemand van de zedenpolitie een en activiteiten, dan geeft het je wel een kans om voor gastles komt geven en aansluit bij wat er in de school- elk kind op maat iets goeds te bieden. En ga je uit van omgeving gebeurt. Daar maken wij graag tijd voor vrij. wijken in plaats van individuele scholen, dan zorg er je Voeding en hygiëne, dat zijn zaken die door je normale meteen voor dat kinderen elkaar ontmoeten, ondanks lesprogramma heenlopen. Calorieën berekenen kan net dat zij op verschillende scholen zitten.” zo goed onder rekenen vallen als onder voedingsleer. Hetzelfde geldt voor techniek en wereldverkenning. De Meijer wijst er graag op dat maatschappelijke verant- actualiteit kan maken dat je in je dag of weekprogram- woordelijkheid voor scholen geen vrijblijvende zaak is. ma andere keuzes maakt. Binnen mijn team zie ik niet “Scholen moeten hun maatschappelijke rol pakken en dat dit weerstand oplevert. En als we zaken laten liggen, zich daarvoor verantwoorden. Je kunt als school of als dan hebben we daar argumenten voor. Ik ben benieuwd bestuur niet zeggen dat je iets niet doet, omdat je toeval- of iemand mij dan gaat verplichten iets wel te doen!” lig geen kinderen hebt uit een bepaalde bevolkingsgroep. Je werkt met gemeenschapsgeld. Wat speelt in jouw dorp of stad en wat is van belang voor de kinderen?” ‘Prima als iemand van de zedenpolitie een gastles komt Complexer geven en aansluit bij wat er in de Is het onderwijsveld ingewikkelder geworden? De schoolomgeving gebeurt.’ gesprekspartners vinden van wel. Vroeger was de school de school en dat was het dan. De maatschappij is com- plexer geworden. Tegenwoordig ben je partner in een Liever dan te spreken over bedreigingen, kijkt De Moor breed maatschappelijk veld. Partner zijn wil vooral ook naar kansen. Bijvoorbeeld als het gaat om dagarrange- zeggen dat je jouw deel goed doet en niet alles naar je menten. “Als we een continurooster zouden invoeren, toetrekt. Je moet kunnen accepteren dat het Riagg een dan zouden we bijvoorbeeld wellicht weer kunnen gaan wachtlijst heeft en dat je even niks kunt doen. En dat jij schoolzwemmen. Voor de ouders betekent dat een ver- van onderwijs bent en niet van iets anders. Trek je struc- mindering van hun belasting en wij weten zeker dat tureel allerlei zaken naar je toe die niet bij jou horen, kinderen meer bewegen. Daar zal het onderwijs zeker dan kan het niet anders dan dat je iets laat liggen waar niet onder leiden. Neem zo’n Nationale Boomplantdag, je wel van bent. Meijer: “Wij zien dat heel bevlogen dat is toch mooi! Laat de kinderen maar ervaren dat die scholen die zich helemaal richten op de problematiek bomen er niet voor niets staan; als ze die zelf neerzet- van kinderen niet automatisch samenvallen met scho- ten zijn ze er misschien ook zuiniger op. Waarschuwen len die de beste resultaten uit kinderen halen. Ergens voor vuurwerk of beeldschermgebruik? Pak de rol die je bereik je een punt waarop je zegt: dat lossen wij niet op, moet pakken, het liefst samen met de ouders.” daar zijn andere professionals voor. Je moet resultaatge- De gang van zaken rondom de buitenschoolse opvang richt werken en je focussen op je primaire taak. Dat is zien de onderwijsmanagers alle drie als voorbeeld van een slag die het onderwijs zelf moet maken.” <

Kader Primair April 2008 13 thema > Verantwoordelijkheid

‘Als je verantwoordelijkheids­gevoel ernstig afneemt, maak je jezelf onmogelijk’

Wat is verantwoordelijkheid? De ene collega is vijf minuten na schooltijd al vertrokken, terwijl de ander altijd om zes uur het alarm erop doet. Heeft de een meer verantwoordelijkheidsgevoel dan de ander? Niet noodzakelijkerwijs, stelt organisatiepsycholoog Hans Blom. “Ieder neemt zijn verantwoordelijkheid, maar gaat er anders mee om.”

tekst Jaan van Aken

Leerkrachten willen soms geen schoolleider worden, blijft meer bij het eigenbelang hangen en de ander kijkt omdat ze de verantwoordelijkheid niet willen dragen. meer naar het geheel.” De relatie tussen werk en privé Wat zegt dat? Organisatiepsycholoog Hans Blom: “Het speelt daarbij een rol. “Veel mensen stellen wat er op kan een persoonlijke afweging zijn, omdat iemand de school gebeurt voorop en laten de rest daar min of meer zwaarte van de functie niet aan kan. Of een leerkracht onder lijden. Ze vertrouwen erop dat de thuissituatie vindt het teveel gedoe: geef mijn portie maar aan ande- redelijk stabiel is en genoeg speelruimte biedt om de ren. Of iemand beseft goed te zijn in zijn vak als leer- balans te verleggen. Als er in de privésituatie iets ingrij- kracht en die effectiviteit als schoolleider te verliezen. pends gebeurt, raken dergelijke mensen veelal flink uit En het kan ordinaire luiheid zijn.” balans.” Het andere uiterste is dat mensen de privéver- De vraag bij verantwoordelijkheid is door welke bewuste antwoordelijkheid voor laten gaan. Blom: “Zij zeggen: en onbewuste motieven je wordt gestuurd, zegt Blom, ‘als het met mij niet goed gaat, gaat het met school die in een schoolbestuur, MR en ouderraad zat en wiens zeker niet goed’. Als iemand vijf jaar alles gegeven heeft vrouw leerkracht is op een basisschool. “Stel, iemand voor de school en een burnout heeft opgelopen, gaat hij heeft een spanningsboog van acht uur, dan heeft hij of zij niet opnieuw alles opgeven voor school. Daarnaast de natuurlijke neiging alles in dat tijdsbestek af te wik- heb je qua karakter puur egocentrische mensen.” kelen. Een schoolleider met een langere spanningsboog kan tot middernacht heel gedetailleerd met van alles Verantwoordelijkheidsgevoel is niet zozeer aangeboren, bezig zijn, maar bemoeit zich wellicht te weinig vakin- het zit hem in iemands wordingsgeschiedenis, zegt houdelijk met de leerkrachten. Ieder neemt zijn verant- Blom. “Als tijdens je jeugd het gezin heilig was en er woordelijkheid, maar gaat er anders mee om.” daarbuiten weinig contact was met anderen, heeft dat vanzelf invloed op je werkhouding. Hadden je ouders De organisatiepsycholoog omschrijft verantwoordelijk- een grote politieke interesse en een intensief sociaal heid ten opzicht van het werk als ‘een mentale toestand leven, dan sta je al snel met een ander verantwoorde- die voortvloeit uit een bewuste en onbewuste verbon- lijkheidsgevoel in je vak.” De middengroep weet een denheid met de schoolorganisatie’. We nemen namens balans te vinden tussen werk en privé, die ze afhan- de organisatie een rol op ons waarnaar we handelen. kelijk van de situatie wat meer naar links of rechts Blom: “Waarom vinden christelijke scholen het belang- verleggen. “Heb je bijvoorbeeld een gezin met jonge rijk een christelijke schoolleider te hebben? Omdat de kinderen dan ligt de nadruk een tijdje meer thuis.” identificatie met de doelen vanuit het geloof groter is.” Verantwoordelijkheidsgevoel is te ontwikkelen, denkt Verantwoordelijkheid is volgens hem altijd een wissel- Blom. “In een vakopleiding kun je het professioneel werking tussen het individu en de organisatie. “De een trainen.”

14 April 2008 Kader Primair ‘Als je verantwoordelijkheids­gevoel ernstig afneemt, maak je jezelf onmogelijk’

“De een blijft meer bij het eigenbelang hangen en de ander kijkt meer naar het geheel”, volgens organisatiepsycholoog Hans Blom. Foto: Hans Roggen

Blom merkt op dat er een verschil is tussen verant- schoolleider de verantwoordelijkheid bij het team woordelijk zijn en je verantwoordelijk voelen. “Als we stimuleren door een geborgde omgeving te scheppen niet veel meer verantwoordelijkheden zouden voelen waarmee mensen zich identificeren. “Ze willen het dan er formeel zijn, zou er een hoop mis gaan.” Zo is gevoel hebben dat ze vakmatig en sociaal deel uitma- een schoolleider formeel niet verantwoordelijk voor de ken van een organisatie die betekenisvol is”, licht Blom thuissituatie van kinderen en medewerkers. “Maar als toe. Hij stelt dat vanuit de klassieke psychoanalyse de de opvoeding niet soepel loopt, houd je daar rekening organisatie de moeder vervangt, die primair een veilige mee, evenals met de collega met relatieproblemen.” Hij haven is en voor alles zorgt. “Je wilt innerlijke rust, heeft een voorbeeld uit eigen ervaring. “We hebben een niet teveel stress en je vakmatig blijven ontplooien. zoon van twaalf met Asperger en dat vraagt ook extra Daarnaast wil je een sociale sfeer, het een beetje leuk inzet van de school. Zegt een schoolleider vanuit zijn hebben met elkaar.” of haar verantwoordelijkheid voor de organisatie, de medewerkers en de leerlingen dat hij naar het speciaal Wat gebeurt er met iemand bij wie het verantwoorde- onderwijs moet, of zegt ie dat ook een kind met deze lijkheidsgevoel zo goed als afwezig is? Zo’n persoon kan kenmerken op de eigen school moet kunnen floreren?” in ieder geval geen schoolleider worden, lacht Blom. De school van Bloms zoon koos voor de tweede optie. “Als je verantwoordelijkheidsgevoel ernstig afneemt, “Een keer in de acht weken voeren we met vier, vijf men- maak je jezelf onmogelijk. Dan komt er een moment sen een intensief gesprek over hoe het met hem gaat en dat het team of het bestuur ingrijpt.” Het volledig ont- hoe thuis en school op elkaar af te stemmen. De opvoe- breken van verantwoordelijkheidsgevoel bestaat eigen- dingsverantwoordelijkheid houdt niet op bij de deur lijk niet. “Het kan wel zijn dat iemand vanuit een groot van de school.” maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel teleurge- steld raakt door iets en alleen nog de verantwoordelijk- Sterker nog, de maatschappij vraagt van een school- heid voor zichzelf neemt.” Als voorbeeld noemt Blom leider ook zorg voor de omgeving van de school en de Marcel T., die onlangs werd veroordeeld voor de moord (thuis)situatie van kinderen. Alleen is het uiteindelijk op de Nijmeegse activist Louis Sévèke. “Marcel T. gaf na niet de maatschappij of de overheid, maar het school- zijn daad aan: ‘ik voelde me opgelucht, al besefte ik wel bestuur of de Raad van Toezicht die de schoolleider meteen dat ik te ver doorgeschoten was’. Ook deze man op zijn verantwoordelijkheidsgevoel kan aanspreken, had niet nul verantwoordelijkheidsgevoel, maar wel een meent Blom. “Zij zijn zo nodig de corrigerende fac- erg verstoorde balans.” < tor en maken prestatieafspraken met de schoolleider en toetsen de resultaten.” Op diens beurt moet een

Kader Primair April 2008 15 thema > Verantwoordelijkheid Opgroeien in een ‘gemedialiseerde’ samenleving

Mediacoach begeleidt kinderen bij gedachtevorming Vriendschappen sluiten op Hyves, een digitale slaapkamer in Habbo Hotel en beroemd worden op MySpace. Het medialandschap is, net als het mediagebruik, de laatste decennia drastisch veranderd. Kinderen internet en televisie verbieden heeft geen zin, zeggen deskundigen. Er moet vooral gewerkt worden aan hun mediawijsheid. Een taak voor de basisschool?

tekst Noortje van Dorp

De Raad voor Cultuur introduceerde in 1996 het begrip leeftijd meer privacy dan vroeger. Dat heeft positieve ‘media-educatie’. Inmiddels heeft ze die term verbreed effecten, omdat zij zich bijvoorbeeld meer bloot durven tot ‘mediawijsheid’. Waar media-educatie uitsluitend geven en praten over hun problemen en onzekerheden. gericht was op onderwijs en bescherming aan de aan- Maar het heeft ook negatieve effecten. “Omdat het bodzijde, houdt mediawijsheid zich bezig met alle mediagebruik van kinderen meer buiten het gezichts- burgers die het vermogen moeten hebben om bewust, veld van ouders plaatsvindt, kunnen ze gemakkelijker kundig en kritisch om te gaan met media in de breedste dan vroeger in aanraking komen met schadelijke zin van het woord. Met de komst van de eerste commer- informatie of personen met verkeerde bedoelingen”, ciële tv-zender (RTL Veronique) en de introductie van aldus Patti Valkenburg, hoogleraar Kind en Media aan de spelcomputer (Nintendo) eind jaren tachtig werden de Universiteit van Amsterdam. “De grenzen tussen heftige veranderingen in zowel het medialandschap fictie en werkelijkheid vervagen.” Volgens de hoogleraar als –gebruik ingezet. Breedband internet had een nog zijn kinderen vanaf een jaar of negen redelijk in staat grotere invloed: doordat steeds meer huishoudens zich onderscheid te maken tussen fictie en werkelijkheid. eind vorige eeuw aansloten, steeg het internetgebruik “Dan weten ze dat het televisiejournaal de werkelijk- explosief, ook onder de jongste gebruikers. Volgens heid betreft en een actiefilm niet. Nieuwe, digitale een meting in 2005 brengen kinderen tussen de twee media maken het echter mogelijk dat veel – ook minder en achttien jaar, afhankelijk van hun leeftijd, naar professionele – aanbieders allerlei soorten inhoud en schatting zes uur per dag door met één of meerdere beelden openbaar maken, zonder dat de context en beeldschermmedia. condities voor totstandkoming herkenbaar zijn. Als kinderen gewelddadige of op andere wijze ongeschikte Fictie en werkelijkheid beelden niet of moeilijk binnen een context van fictie of Via hun zelfbeheerde MSN- en emailadressen, profiel- werkelijkheid kunnen plaatsen, is de kans op negatieve sites en mobiele telefoons hebben kinderen op jongere effecten groter.”

16 April 2008 Kader Primair Weerbaar maken En daarin schuilt zowel de kern van het probleem als de oplossing. Het gebruik van media verbieden voor kin- deren heeft namelijk door de grote aanwezigheid ervan weinig zin, aldus Valkenburg. Media-educatie, leidend tot mediawijsheid, is volgens haar cruciaal om kinde- ren weerbaar te maken tegen schadelijk media-aanbod. Schadelijk is aanbod dat de cognitieve, emotionele en sociale ontwikkeling van kinderen onder de zestien jaar mogelijk negatief beïnvloedt; aanbod dat zou kun- nen leiden tot afstomping door geweld, aanhoudende angstreacties en ongewenste ideeën over seksualiteit en minderheidsgroepen.

‘Ouders moeten een deel van hun verantwoordelijkheid voor mediaopvoeding kunnen delegeren aan het onderwijs.’

Volgens Valkenburg is het beschermen en weerbaar maken tegen schadelijk media-aanbod een onderdeel van de opvoeding en dus primair de verantwoordelijk- heid van ouders. “Niemand kan echter ontkennen dat het hedendaagse medialandschap een extra druk uit- oefent op de opvoeding. Voor ouders is het moeilijker hun taak te vervullen. Media zijn overal aanwezig en alweer verouderd voordat ouders er inzicht in hebben. Ouders moeten een deel van hun verantwoordelijk- heid voor mediaopvoeding kunnen delegeren aan het onderwijs.”

Invloed “We moeten ouders helpen hun kinderen mediawijs op te voeden”, zegt ook Liesbeth Hop van Media Makkers, een organisatie die zich bezighoudt met mediawijs- heid bij kinderen. “Speciaal bij kinderen in de leeftijd van elf tot vijftien jaar, zo blijkt uit een onderzoek van IPM KidWise. Dit is de leeftijd waarin kinderen zich gaan afzetten en ouders de minste en media de meeste invloed op hen hebben. De invloed van school blijft voor deze leeftijdsgroep gelijk. Het is dus heel erg belangrijk dat het onderwijs voor deze groep de verant- woordelijkheid neemt.”

In 2005 schrijven zowel de Raad voor Cultuur als Valkenburg rapporten die wijzen op de noodzaak van media-educatie. De media-pilotprojecten die tot die tijd zijn ingezet, blijken weinig effectief en hebben geen continuïteit. In de zomer van 2007 komt de roep om mediawijsheid voor kinderen ook uit de politiek. Tweede Kamerlid Tofik Dibi (GroenLinks) presenteert een initiatiefwet om leerlingen mediawijs te maken. Hij wil dat alle jongeren leren om weerbaar en goed Groep 7 van de Dr. Bosschool in Utrecht krijgt computerles en groep geïnformeerd hun weg te vinden in de complexe 4 krijgt mediales over internet via de beamer; de pagina van het informatiemaatschappij. > Jeugdjournaal wordt vaak gebruikt. Foto’s: Berbke Brouwer

Kader Primair April 2008 17 18 advertentie advertentie April 2008 Kader Primair Mediacoach Door kinderen uit te leggen hoe ze gesprekken kunnen Het onderwijs moet dus volgens politiek en wetenschap opslaan, kun je dat probleem al gedeeltelijk onder- meer aandacht besteden aan media-educatie. Maar vangen.” “Wij geven geen waardeoordeel”, benadrukt zijn scholen en leerkrachten hier wel voldoende voor Spelbos. “We praten alleen over wat de mogelijkheden uitgerust? Uit een onderzoek van de AVS uit 2005 blijkt zijn. Kinderen moeten zelf wijs worden.” dat op vrijwel alle scholen enigszins tot voldoende aan- dacht wordt besteed aan cognitieve vaardigheden in het Geïntegreerd in onderwijs gebruik van media. Ook gelden er regels voor mobiel Media-educatie moet geen vak op zich zijn, maar geïn- bellen, sms-en en MSN-en. Van mediabeleid in brede zin tegreerd worden in het onderwijs. Juist omdat media is maar beperkt sprake: 46 procent heeft helemaal geen overal is, en ook overal voor gebruikt kan worden. Denk mediabeleid, terwijl 72 procent wel vindt dat er meer aan een filmpje over Anne Frank op Youtube tijdens aandacht moet komen voor het toenemende informa- de geschiedenisles en een advertentie uitpluizen bij tieaanbod. Ook vindt 70 procent dat er meer aandacht begrijpend lezen. Kuyt praat, zodra er een aanleiding moet komen voor de schadelijke effecten van nieuwe is, over media met de leerlingen. “Mijn groep 7 is nu media. redelijk mediawijs. Maar ze hebben nog niet door dat ze dagelijks overvallen worden door een enorme hoeveel- heid advertenties. Bijvoorbeeld tijdens het kijken naar de soap Onderweg naar Morgen, waar per aflevering ‘Je moet weten wat er in hun acht keer een glas alcohol wordt genuttigd.” Kuyt merkt wereld gebeurt.’ dat zijn leerlingen media-educatie vooral erg leuk en interessant vinden. “Ik heb ze de opdracht gegeven om naar de Albert Heijn te gaan en te kijken welke snoepjes op hun ooghoogte liggen. Met grote ogen kwamen ze Media Makkers vulde de behoefte aan expertise in door terug; de dure merksnoepjes liggen op hun ooghoogte. in 2007 samen met De Kinderconsument de Nationale De goedkope liggen onder in het schap.” Opleiding MediaCoach te starten. Leerkrachten, maar Kan het leerkrachten kwalijk worden genomen dat ook bibliotheekpersoneel of zorgverleners, leren tijdens zij niet of niet goed op de hoogte zijn van het huidige deze opleiding kinderen te coachen op verschillende medialandschap? “Het is zo snel gegaan”, zegt Kuyt. niveaus: bewustzijn, begrip, houding en gedrag. “Het “De afgelopen tien jaar zijn we met onze neus op de woord coach zegt het al”, aldus Hop. “De mediacoach feiten gedrukt. We moesten eerst leren werken op de is niet degene die gaat roepen hoe het moet. Hij of zij computer, vervolgens met e-mail. De jeugd is allang begeleidt kinderen in het proces van gedachtevorming.” zover. Zij zijn er mee opgegroeid.” Zowel de deskundi- Primaire doelgroep van de mediacoaches zijn kinderen gen als de leerkrachten zijn het er over eens dat media- tot en met vijftien jaar. Secundaire doelgroep zijn leer- educatie onderdeel moet worden van het curriculum krachten en ouders. Hop: “Door het trainen van leer- van pabo-studenten. Momenteel draait er een eerste krachten kunnen we een inhaalslag maken. Het bereik pilot op een pabo. is zo veel groter dan wanneer de mediacoaches zelf alle klassen langs moeten.” De training is vooral praktisch: Niet verbieden er wordt aan leerkrachten bijvoorbeeld uitgelegd hoe Zien de leerkrachten mediawijsheid als een verant- Hyves werkt en hoe een MSN-account wordt aanmaakt, woordelijkheid van de school? “Het is een gedeelde vaardigheden die nog vaak ontbreken. verantwoordelijkheid van school en ouders”, aldus Kuyt. “Als kinderen net buiten het schoolplein ruzie krijgen, Absolute noodzaak dan los je dat ook op. Kinderen die ’s avonds digitaal De eerste 21 mediacoaches kregen eind januari 2008 gepest worden, hebben daar overdag last van.” Ook Hop, hun certificaat. Ruud Spelbos en Sanne Kuyt, beiden van Media Makkers, vindt dat de verantwoordelijkheid leerkracht aan de Dr. Bosschool in Utrecht, zijn twee een samenwerking moet zijn tussen ouders en school. van die mediacoaches. Is media-educatie of mediawijs- “Scholen mogen ook zelf die verantwoordelijkheid pak- heid daadwerkelijk een noodzaak op school? Alhoewel ken, bijvoorbeeld door het geven van ouderavonden. het onderwerp minder speelt bij de jongste leerlingen, Ouders staan vaak machteloos. Zij zijn net zo, of mis- is het voor het basisonderwijs ‘een absolute noodzaak’, schien wel meer onwetend dan de leerkracht.” aldus Spelbos, die lesgeeft aan groep 4. “Kinderen heb- Het belangrijkste standpunt voor zowel ouders als leer- ben ook dan al verhalen over Hyves, Habbo Hotel en krachten is volgens Hop om kinderen vooral niet te veel MSN. Als je daar als school niet bij kunt aansluiten, heb te verbieden. “Houd de lijnen open, praat over hun erva- je een probleem.” “Je moet weten wat er in hun wereld ringen. Door dingen te verbieden gaan ze het buiten het gebeurt”, vult Kuyt aan. “Voor ons is het bijvoorbeeld zicht doen en ben je het kind helemaal kwijt. Blijf ze ontzettend lastig als iemand digitaal gepest wordt, begrijpen, in hun wereld.” < omdat we niet direct kunnen zien wat er is gebeurd.

Kader Primair April 2008 19 thema > Verantwoordelijkheid

Samen opvoeden: bruggen slaan naar ouders

‘De deur van de directiekamer staat altijd open’ Ouderbetrokkenheid is voor scholen van essentieel belang, zeker als het over de gezamenlijke opvoeding van kinderen gaat. Een pleidooi voor heldere communicatie met ouders door verdieping in hun achtergrond. En: hoe kijken ouders zelf aan tegen de

opvoedende rol van de school? tekst Andrea Linschoten

Opvoeding is een structuur van waarden, regels en vaak om hun kleuters voor het slapen gaan voor te normen bijbrengen. Volgens Alexander Minnaert, hoog- lezen. Maar in de Turkse cultuur is het de norm dat een leraar Orthopedagogiek en klinische onderwijskunde in kind vanzelf in slaap valt. Voorlezen staat haaks op dat Groningen, heeft de school daar een belangrijke taak in. culturele patroon. Als school moet je dus het belang Maar school en ouders, dat zijn volgens Minnaert twee van dit verzoek goed duidelijk maken, zodat de bood- werelden: “Denk aan allochtone gezinnen. Daar gelden schap ook echt begrepen wordt. De school moet zich bijvoorbeeld voor meisjes thuis heel andere regels dan verdiepen in de achtergronden van ouders, zeker in de op school. Dat kan problemen veroorzaken. Daarom Randstad, waar meer gezinnen met een andere cultu- is het van belang dat de school bruggen slaat naar de rele achtergrond wonen. Het is zinvol om niet direct te ouders.” straffen bij overtredingen, maar uit te zoeken waarom Minnaert geeft een voorbeeld: “Scholen vragen ouders een kind niet gehoorzaamt.”

20 April 2008 Kader Primair Dan is er even een contactmoment met de leerkracht. Daarnaast hebben we ook een actieve ouderraad. Daar Fred van de Pasch, Utrecht, twee kinderen van 6 en 3 jaar: kunnen ouders zich voor aanmelden. Wij proberen “De school mag best opvoeden, maar ze moeten zich daarin een afspiegeling te hebben van de verschillende groepen ouders.” niet bemoeien met privézaken. Ik heb huisregels en er zijn schoolregels. Dat kan best verschillen. Zelf ben ik nogal Kloof Volgens hoogleraar Minnaert is het van van de oude stempel, maar op school mogen de kinderen wezenlijk belang dat scholen streven naar goed contact bijvoorbeeld de juf of meester bij de voornaam noemen. met álle ouders, vanuit verschillende achtergronden en culturen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat Ik vind dat niet nodig.” ouderbetrokkenheid de kloof tussen getalenteerde en minder getalenteerde kinderen kan vergroten. Het Amerikaanse Sesamstraat is erop gericht dat ouders (moeders) hun kinderen beter begeleiden. Dit had een positief effect op alle ouders: minder betrokken ouders gingen hun kind meer begeleiden, maar betrokken Gesprekspartner De hoogleraar vindt dat de ouders gingen hun kinderen nog meer begeleiden. De school gesprekspartner van de ouders moet zijn en kinderen die al een voorsprong hadden, profiteerden duidelijk moet maken dat betrokkenheid van de ouder dus meer. Ditzelfde effect kan zich ook voordoen bij een bij school een positieve bijdrage levert aan de totale ouderraad op school, waarschuwt Minnaert. “Hierin ontwikkeling van het kind. Hij pleit ervoor dat de tref je vaak de actiefste ouders. De vraag is hoe je een communicatie tweerichtingsverkeer is: “De ouder moet goede afspiegeling krijgt van alle ouders, hoe je de betrokken zijn bij de school, maar de school moet ook ouders die het het meest nodig hebben, ook in de raad betrokken zijn bij de ouder. Niet alleen bestraffen, maar krijgt. Scholen moeten daarvoor actief op zoek gaan, uitwisselen en luisteren naar elkaar”, stelt Minnaert. ouders een hart onder de riem steken en misschien een De verantwoordelijkheid voor oudercommunicatie ligt aanmoedigingspremie daar tegenover stellen. Scholen volgens de hoogleraar bij de school. Die moet ervoor moeten hier beleid op maken.” zorgen dat alle oudergroepen gehoord worden, want Obs Jules Verne probeert ouders die niet zoveel durven anders loopt het in zijn ogen mis. “Het is van groot of (denken te) kunnen te betrekken bij de school. Zo belang om aan ouders uit te leggen waarom er regels heeft elke groep hulpouders om te ondersteunen bij zijn. Zoek uit waarom sommige kinderen de regels aan groepsactiviteiten zoals knutselen, de paasviering of hun laars lappen. Ze zijn vaak verscheurd tussen twee begeleiding bij een uitstapje. De leerkrachten benade- werelden, moeten zich steeds anders gedragen – thuis ren ouders hier actief voor. en op school – en dat is slecht voor hun sociaal-emotio- Volgens Minnaert is ondersteuning van de overheid nele ontwikkeling.” Minnaert ziet dat die verscheuring nodig om ouderbetrokkenheid structureel te vergroten. leidt tot conflictsituaties. En dan komen ouders wél op “Je bent er bijvoorbeeld niet met een eenmalige lan- school, maar is het al te laat. “Het contact zou eerder delijke ouderdag. Dat kan een start zijn, maar er moet moeten plaatsvinden, voordat zaken escaleren.” een heel traject achteraan komen. De school moet de deuren openzetten voor de ouders en structuren ont- Pedagogisch klimaat Communicatie en wikkelen om duidelijk te maken dat die betrokkenheid ouderbetrokkenheid is een belangrijk punt voor niet vrijblijvend is. Hiervoor zijn extra professionals en obs Jules Verne in de Utrechtse wijk Ondiep. Anja middelen nodig, want momenteel wordt wel erg veel van Impelen, ib’er en waarnemend directeur: “We van scholen gevraagd.” proberen het pedagogische klimaat in de school zo > optimaal mogelijk te houden. Onze wijk kent zo haar eigen problemen en niet alle kinderen hebben evenveel sociale vaardigheden. Daarom werken wij met het project Vreedzame school, waarin kinderen Bart en Caroline Westerhout, Den Haag-Iepenburg, twee kinderen die vaardigheden methodisch aangeleerd krijgen. van 8 en 5 jaar: “De gewone beleefdheidsregels horen ook We hebben niet echt heel strenge regels, maar wel op school te leven. Ook aandacht voor niet pesten vinden duidelijke: voor ouders, leerkrachten en de kinderen.” Obs Jules Verne nodigt ouders uit bij feestdagen, activi- we belangrijk. Of goede tafelmanieren bij het overblijven. teiten en bij de maandsluiting in de groepen; zo krijgen Maar verder hoort de opvoeding bij de ouders. Net als die ze meer gevoel voor de school. De leerkracht kan ouders discussie of de school een warme maaltijd kan aanbieden. ook actief uitnodigen voor individueel contact. Van Waarom heb je dan nog kinderen?” Impelen geeft nog meer voorbeelden van hoe vaders en moeders de school ‘binnengehaald’ worden: “Wij heb- ben de schooltijden voor wegbrengen losgelaten. Tussen 8.20 en 8.30 uur en tussen 12.50 en 13.00 uur kunnen ouders de kinderen in het lokaal brengen.

Kader Primair April 2008 21 22 advertentie advertentie April 2008 Kader Primair Agressie Volgens Van Impelen is het soms lastig om op hetzelfde niveau te communiceren: om ouders Lenie Stelte, Utrecht, één kind van 6 jaar: duidelijk te maken dat je handelt in het belang “De school zou wel wat meer mogen opvoeden. van hun kind, maar dat de school soms een andere benadering heeft dan de ouders om iets te bereiken. Bijvoorbeeld meer aandacht voor respect voor elkaar. Bij Vooral het respectvol met elkaar omgaan blijft de vechtpartijtjes op het schoolplein geven de wat grotere school benadrukken. Verbale agressie blijft hierbij jongens soms een grote mond tegen een leerkracht. Ik heb aandacht houden, want dat ziet Van Impelen wel het gevoel dat de regels op school iets vrijer zijn dan bij toenemen. Tussen leerlingen onderling, tussen leerling en leerkracht maar ook tussen ouder en leerkracht. mij thuis. Ik vind dat mijn kinderen u moeten zeggen tegen “Ouders willen soms voor eigen rechter spelen en volwassenen, op school hoeft dat niet.” stappen dan zelf op een kind af. Maar ik wil dat ze naar mij komen. Daarom staat de deur van de directiekamer altijd open. Ik zorg ook altijd dat ouders aandacht krijgen, ik laat mijn gezicht zien, loop rond, sta bij de deur: de directie is bereikbaar en neemt ouders serieus. Dat is vooral belangrijk als er onrust in een groep is. Die Verschuiving Sommige delen van de opvoeding onrust ontstaat vaak als het lastig is om vervanging te verschuiven sowieso steeds meer naar de school, geeft regelen. Door ouders uit te leggen wat er aan de hand Van Impelen van obs Jules Verne aan. “Kinderen in is, kan ik de lading er een beetje afhalen. Openheid is groep 1 zijn lang niet altijd zindelijk, kunnen niet daarin heel belangrijk. Het valt me trouwens op dat de zelf hun jas dicht doen of hun schoenen aantrekken. ouders van onze kinderen best welwillend zijn naar de Hierdoor raken leerkrachten extra belast. Wij koppelen school toe, ze stellen zich coöperatief op.” < dit soort zaken terug naar de ouders, bijvoorbeeld met een brief of op onze inloopochtenden. Dat is een laagdrempelige manier om ouders bij de school te betrekken en zaken bespreekbaar te maken. Je ontmoet elkaar en op zo’n moment kan ik bijvoorbeeld best aankaarten dat een ouder het kind niet in een buggy hoeft op te halen, maar het zelf kan laten lopen.” En ander voorbeeld is dat kinderen niet altijd hebben ontbeten of moe en ongewassen op school komen. Reina Beekman, Bilthoven, twee kinderen van 10 en 7 jaar: Als dat regelmatig gebeurt, gaat Van Impelen of de “Ik wil mijn kinderen zelf opvoeden, op de manier die leerkracht daarover in gesprek met de ouders, om te bij ons gezin past. De school is daar een verlengstuk van. achterhalen wat er in het gezin speelt. Vaak zijn ouders ook gehaaster ’s morgens, zeker als beiden werken. Maar veel ouders schuiven taken door naar de school. Zoals Gezonde voeding is dan ook een aandachtspunt voor kinderen leren deelnemen aan het verkeer. Dat moet je als de school, vertelt de waarnemend directeur. “Vroeger ouder opbouwen, dat kun je niet aan de school overlaten. waren er nog verantwoorde traktaties, maar nu lijkt Soms wil de school zelf te veel: de kinderen moeten de trend: hoe meer hoe beter. Als school hebben we de douchen na de gymles. Dat vind ik onzin: het is verspilling regel dat er als ochtendhapje een snee brood of een ver- antwoorde koek mee naar school gaat. Maar de grenzen van kostbare onderwijstijd en water, kinderen hoeven echt van ‘verantwoord’ zijn wel vaag. Soms krijgt een kind geen twee keer per dag onder de douche.” een stroopwafel mee, maar we bedoelen natuurlijk een ligakoek, of iets dergelijks. Op donderdag is het fruitdag op school, dat is voor iedereen duidelijk.”

Leyla Gür, Utrecht, drie kinderen van 12, 7 en 6 jaar: “De school mag duidelijke regels stellen. Bijvoorbeeld over niet snoepen of over nette kleding dragen. Dat vind ik niet betuttelend. Als er iets te bespreken is, dan krijgen we een briefje daarover of er is een bijeenkomst in de klas. De school is daar heel secuur in. De regels van de school sluiten goed aan bij mijn eigen regels. Maar dat zal natuurlijk per gezin wel verschillen.”

Kader Primair April 2008 23 De houdbaarheid van onderwijs Duurzaam leren, duurzaam leiderschap, duurzame school

24 advertentie April 2008 Kader Primair De houdbaarheid van onderwijs Duurzaam leren, duurzaam leiderschap, duurzame school 25 April 2008

Primair Kader

advertentie advertentie De houdbaarheid van onderwijs Duurzaam leren, duurzaam leiderschap, duurzame school

26 advertentie April 2008 Kader Primair advertentie advertentie Kader Primair April 2008

27

Duurzaam leren, duurzaam leiderschap, duurzame school duurzame leiderschap, duurzaam leren, Duurzaam

De houdbaarheid van onderwijs van houdbaarheid De "74DPOHSFT


BQSJM


/JFVXFHFJOT
#VTJOFTT
$FOUFS

%F
IPVECBBSIFJE
WBO
POEFSXJKT
%VVS[BBN
MFSFO
EVVS[BBN
MFJEFSTDIBQ
EVVS[BNF
TDIPPM

HPFE
POEFSXJKT
EPPS
HPFE
NBOBHFNFOU

)FU
"74DPOHSFT
XPSEU
NFEF
NPHFMJKL
HFNBBLU
EPPS

IPPGETQPOTPST &O
EPPS "74DPOHSFT


BQSJM


/JFVXFHFJOT
#VTJOFTT
$FOUFS

%F
IPVECBBSIFJE
WBO
POEFSXJKT
%VVS[BBN
MFSFO
EVVS[BBN
MFJEFSTDIBQ
EVVS[BNF
TDIPPM

HPFE
POEFSXJKT
EPPS
HPFE
NBOBHFNFOU

)FU
"74DPOHSFT
XPSEU
NFEF
NPHFMJKL
HFNBBLU
EPPS

IPPGETQPOTPST &O
EPPS De houdbaarheid van onderwijs Duurzaam leren, duurzaam leiderschap, duurzame school

30 advertentie April 2008 Kader Primair De houdbaarheid van onderwijs Duurzaam leren, duurzaam leiderschap, duurzame school 31 April 2008

Primair Kader

advertentie advertentie > uw mening telt – peiling

Verantwoordelijkheid

De afgelopen maand heeft u via het AVS Scholenportaal kunnen reageren op onderstaande stelling. De resultaten staan erbij vermeld, evenals enkele reacties uit het veld.

De school is verantwoordelijk voor onderwijs; niet Simon Sparreboom van basisschool Prinsehaghe in Den Haag voor opvoeding, overgewicht, burgerschap of andere koos voor optie 2: maatschappelijke onderwerpen. “De school is voor opgroeiende kinderen zeer belangrijk. Zij mag haar ogen niet sluiten voor maatschappelijke [45%] problemen, zij zal een bijdrage moeten leveren om deze op Eens te lossen.” [38%] Deels eens Gérard Zeegers van de Bonckert in Boxmeer [17%] koos voor optie 1: Oneens “Het instituut school is heel langzaam aan het evolueren van een overzichtelijk kennisinstituut naar een dynamische Enkele reacties maatschappelijke onderneming. Dat lijkt me een prachtige ontwikkeling. Als we dan toch een leven lang leren, laten E.Rosema van de Streek in Tjalleberd we dan goed beginnen. Als scholen laten zien dat zij meer koos voor optie 1: kunnen dan ‘hun’ leerlingen leren lezen en rekenen, zal de “Beter onderwijs is niet hetzelfde als meer en meer en meer… politiek ongetwijfeld volgen en geld beschikbaar stellen om Basisvaardigheden komen op één, de brede bedoelingen hen in staat stellen om kinderen adequaat te begeleiden. op twee. Dat is onze opdracht: kinderen helpen in hun brede Eerst het kind en dan de leerling! Het kind is soms een ontwikkeling en specifieke leerontwikkeling. Ouders hebben leerling die een cursus (spelling, lezen) volgt, en continu hun verantwoordelijkheid in opvoeding en burgerschap. Ze een wereldburger die tracht grip op zijn omringende wereld zijn educatieve partners met eigen verantwoordelijkheden.” te krijgen. Veel volwassenen maken zich zorgen over het voortbestaan van die wereld. Het lijkt me niet zuiver om ‘onze’ Ton van Rijn van basisschool Wittering.nl in Rosmalen kinderen louter en alleen met onze zorgen te confronteren. koos voor optie 3: Zij mogen geen slachtoffer worden, maar moeten de kans “De opvatting dat school alleen is om te leren stamt uit de krijgen om partner te worden. Zodat we samen, liefst op tijd dat ouders en omgeving zorgden voor een opvoeding, kleine schaal, werken aan een veilige, schone, ontspannen en waarbij straffen en belonen iedereen in toom hield. Ook uitdagende omgeving!” zorgden we voor elkaar en hielden we elkaars kinderen in de gaten. In de huidige en toekomstige tijd zie je volledig Nieuwe peiling andere grondpatronen, of liever gezegd: een scala aan opvoedingswijzen, normen en waarden waarbij juist het De nieuwe stelling waarop u via het AVS Scholenportaal kunt onderwijs moet willen werken aan het opvoeden. De reageren luidt: overheid zou om die reden veel meer geld moet stoppen in het voorwaardelijk werken met kinderen én ouders. We toetsen leerlingprestaties wel, maar gebruiken de data Voorkomen is beter dan genezen, weet iedereen. De kosten niet voor het uitstippelen van schoolbeleid. voor het oplossen van allerlei vraagstukken als gevolg van ‘slecht’ opvoeden zijn enorm en vele malen hoger dan • Eens deze component meenemen in het onderwijs. Opvoeden is • Deels eens een kerntaak volgens Wittering.nl, een moderne school in • Oneens Rosmalen. Dat het nu al effect heeft is merkbaar.” Ga snel naar www.avs.nl en geef uw mening! <

32 April 2008 Kader Primair > zo kan het ook

SPW-studenten ondersteunen leerkracht

Scholen voor primair onderwijs lopen vaak tegen min of meer dezelfde problemen – of kansen – aan. De aanpak kan uiterst origineel zijn en voor meerdere scholen nuttig. Op basisschool De Leerwinkel in Hillegom werken stagiaires van de opleiding Sociaal Pedagogische Werk (SPW) mee in de klas om de stijgende werkdruk van de leerkrachten te verlichten. Een win-win situatie volgens directeur Oling. Hij mocht zijn succesverhaal onlangs toelichten bij het ministerie van OCW. tekst daniëlle arets

met praktische taken zoals kopieerwerk, het slijpen van potloden of het begeleiden van kleuters naar de wc, kunnen stagiaires uit niveau twee en drie ook worden ingezet voor lichte onderwijstaken, zoals het ondersteu- nen bij nakijkwerk. Deze studenten worden vaak ook opgeleid als klassenassistent. Op niveau vier worden de studenten opgeleid tot onderwijsassistent, waarbij ze regelmatig les geven, groepjes helpen en verslagen maken. Deze studenten stromen door naar de pabo. Het verschil tussen de SPW-stagiaires en die van de pabo is volgens Oling dat eerstgenoemden vooral kleine klus- sen uit handen kunnen nemen. “Ze zijn gemotiveerd om veel dingen op te pakken; ook koffie en thee zetten voor een vergadering. Bovendien kijken ze anders naar SPW’er Carlien Daniels helpt mee in de klas. ons vak, omdat zij door hun ervaring met kinderopvang Foto: Jan de Groen en ouderenzorg of gezondheidszorg ook kennis hebben van die aspecten van onze (verzorgings)maatschap- pij. Ze zien het bijvoorbeeld meteen als een kind niet “Een oud-collega kwam drie jaar geleden met het voor- goed met de groep meedoet. Pabo-studenten zijn vaak stel om SPW’ers stage te laten lopen bij ons op school”, meer gericht op alleen onderwijs. Tot slot profiteren de vertelt Oling. “Aanvankelijk heerste er enige scepsis bij SPW’ers er zelf ook van. Laatst hoorde ik een van onze mij en het team; wat zouden we de stagiaires kunnen stagiaires, nog geen 17 jaar oud, vertellen over ‘haar laten doen? Zou dit niet bijten met stagiaires van de groep’. Die betrokkenheid en verantwoordelijkheid vind pabo? We besloten de proef op de som te nemen.” ik heel mooi.” Inmiddels lopen er jaarlijks drie stagiaires rond op de Staatssecretaris Dijksma heeft het idee van De Leerwinkel en zijn ze niet meer weg te denken. “In de 32 Leerwinkel met veel enthousiasme aangehoord. “Het jaar dat ik nu als leerkracht en directeur in het onder- was koren op haar molen. Ze heeft zich in het verleden wijs werk heb ik veel zien veranderen. De basisschool is ook sterk gemaakt voor de inzet van ID’ers (voormalige midden in de samenleving komen te staan. We hebben Melkert-banen) in onder meer het onderwijs”, licht nu als school behalve een omvangrijk lestakenpakket Oling toe. Ik weet zeker dat meer scholen baat kunnen ook te maken met de opvoeding. De inzet van hulp- hebben bij deze fantastische hulptroepen.” < krachten vanuit de SPW-opeiding is dus zeer welkom.” De SPW-opleiding is verdeeld in vier niveaus. Waar > Ook een creatieve aanpak op uw school? Mail naar studenten uit het eerste niveau vooral kunnen helpen [email protected] o.v.v. ‘Zo kan het ook’.

Kader Primair April 2008 33 34 advertentie advertentie April 2008 Kader Primair Werkagenda sbo werkverband opgesteld

Belangenbehartiging en kwaliteitsontwikkeling Het sbo werkverband behartigt de belangen van de circa 300 scholen voor speciaal basisonderwijs in Nederland. Deze scholen verzorgen passend onderwijs aan circa 55.000 leerlingen en ondersteunen de basisscholen binnen hun samenwerkingsverbanden met expertise. Om deze belangenbehartiging en de kwaliteitsontwikkeling van sbo-scholen vorm te geven, heeft het werkverband een werkagenda opgesteld.

tekst Freerik Meeuwes, bestuur sbo werkverband

Door het in kaart brengen en stimuleren van regionale enquête ingevuld. Binnenkort start Sardes met pilot- sbo-netwerken komen sbo-scholen met elkaar in gesprek groepen in het kader van het project VVersterk. en wordt leren van elkaar gestimuleerd. Ieder netwerk is vertegenwoordigd in de resonansgroep, die regelma- Een deel van de punten uit de werkagenda kan het sbo tig overleg heeft met het bestuur. De resonansgroep werkverband samen met de sbo-scholen uit eigen mid- voedt het bestuur van onderaf. delen realiseren. Het grootste deel van de realisatie van de agenda is echter afhankelijk van het feit of er naast Acties rapporten en overleg ook daadwerkelijk financiële mid- Het werkverband volgt de ontwikkelingen rondom delen direct of indirect aan het werkverband zullen Passend onderwijs op de voet en zal daar waar mogelijk worden toegekend. Het bestuur van het sbo werkver- met andere organisaties samenwerken om haar doelstel- band neemt dit mee in het overleg met het ministerie lingen te behalen. Ze organiseert themabijeenkomsten, van OCW. bijvoorbeeld over ontwikkelingsperspectief, en studieda- gen voor sbo-scholen om onder meer kwaliteitsontwik- Om de gezamenlijke belangen goed te kunnen beharti- keling te stimuleren. gen is het van groot belang dat alle sbo-scholen lid zijn Verder gaat het werkverband een plan opzetten ter van het werkverband. Inmiddels zijn zo’n 225 scholen ondersteuning van de (zeer) zwakke sbo-scholen. lid. Wie zich nog niet heeft aangemeld kan dit doen via Daarnaast houdt het werkverband zich nadrukkelijk www.sbowerkverband.nl. Op deze website is veel infor- bezig met de ontwikkelingen van onder andere het zelf- matie te vinden en wordt de mogelijkheid geboden tot evaluatiesysteem, het leerlingvolgsysteem, de adaptieve informatie-uitwisseling en vragen stellen. < toetsen, leesimpuls (speciaal) basisonderwijs (LISBO), leerlijnen, expertise gedragsproblematiek, handelings- Op een aantal terreinen overlappen de activiteiten van het gericht werken en de buitenschoolse opvang voor het sbo werkverband met die van de AVS. Maar omdat de AVS veel speciaal basisonderwijs. belang hecht aan het speciaal (basis)onderwijs werkt de AVS Voor Opleiden in de school is er inmiddels de mogelijk- graag samen met het sbo werkverband en ondersteunt de AVS heid om vier good practice scholen te bezoeken. Alle sbo- veel activiteiten van het werkverband (redactie Kader Primair). scholen hebben hierover bericht gehad en de informatie staat ook op de website. Over Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) in het speciaal basisonderwijs hebben Meer weten? veel sbo-scholen op verzoek van het werkverband een www.sbowerkverband.nl

Kader Primair April 2008 35 Eerst gelukkige leerkracht, dán beter team dan effectieve school

Onorthodoxe aanpak The Pacific Institute Natuurlijk zet je bij een slecht presterende school alles op alles voor betere resultaten. Maar meestal gebeurt dat op een fragmentarische manier, zegt Sue Sayles van adviesbureau The Pacific Institute. Een nieuwe lesmethode of cursus voor het personeel kan best een impuls geven, maar het is vaak een lapmiddel. De enige duurzame weg naar verbetering loopt via al die individuen die samen de school maken. “Had ik dit dertig jaar geleden maar geweten.”

tekst Marijke Nijboer

Sue Sayles stond al drie decennia in Groot-Brittannië voor de klas toen ze in aanraking kwam met de onal- ledaagse methode van The Pacific Institute (TPI). Wat haar over de streep trok, was het enthousiasme waar- mee een paar jongens op een achterstandsschool haar vertelden wie hun inspiratoren waren. “Ik dacht: dit wil ik ook.” Ze volgde zelf een TPI-programma en na al die jaren veranderde haar kijk op zichzelf en haar vak. “Ik ging me realiseren hoe verkeerd wij tegen kinderen praten. Had ik dit dertig jaar geleden maar geweten. Ik heb altijd m’n best gedaan, maar ik had zoveel effectie- ver kunnen zijn.” We gebruiken maar een fractie van ons potentieel, zeg- gen ze bij TPI. Omdat we zoveel eigen talent laten lig- gen, zijn ook onze scholen veel minder effectief dan ze zouden kunnen zijn. De weg naar duurzame verbetering loopt via al die individuen die samen de school vormen. Zij dragen samen de schoolcultuur, waarbinnen nogal “Hoe kun je de potentie van je leerlingen vergroten als eens belemmerende opvattingen schuilen. Bijvoorbeeld: je je eigen mogelijkheden niet eens kent”, vraagt Sue ‘Wat moeten wij hier tegen de stroom oproeien, er is bij- Sayles zich af. Foto's: Hans Roggen na geen beginnen aan’. Of: ‘Weer een nieuw plan? Alsof we nog niet hard genoeg werken…’ Die stemming moet volgens TPI worden omgebogen tot een can-do cultuur.

36 April 2008 Kader Primair Verder heeft iedereen z’n persoonlijke barrières: we onderschatten onze eigen mogelijkheden, zijn hui- verig voor verandering, zijn ons niet bewust van de onverschilligheid of onwil die we soms uitstralen naar leerlingen of collega’s. Sayles: “Om bij je eigen mogelijk- heden te kunnen, moet je eerst die muur neerhalen van gewoontes, houding, opvattingen en verwachtingen.”

Schoolcultuur Wanneer Sayles als consultant op een slecht presterende school terecht komt, besteedt ze geen speciale aandacht aan de lesmethodes of het aantal computers. “Dat zijn maar details. Wij kijken liever naar de cultuur binnen en rondom de school, en naar hoe er met leerlingen wordt omgegaan. Zolang de cultuur niet wijzigt, veran- dert er niks. Een team dat z’n kwaliteit verbetert, loopt vanzelf aan tegen elementen zoals lesmethodes die ver- betering behoeven.”

‘Zolang de cultuur niet wijzigt, verandert er niks.’

Het lijkt een omslachtige route; verbetering van een school via de betrokken individuen. Maar dat bestrijdt Wie is Sue Sayles? Sayles. “Na een jaar zie je al duidelijke resultaten.” Dat bleek op een achterstandsschool in het Britse Stoke-on- De Britse Sue Sayles werkt sinds 1997 voor The Pacific Trent, waar TPI actief is. Na drie jaar waren de resul- Institute, van waaruit ze onder andere schoolteams en onder- taten nog opvallender. Aanvankelijk scoorde slechts 9 wijsmanagers traint en coacht. Daarnaast is ze onafhankelijk procent van de leerlingen goed tot gemiddeld; krap de consultant. Sayles stond ruim dertig jaar voor de klas; de helft deed het net goed genoeg om te mogen blijven. De laatste 21 jaar als schoolhoofd. Ze leidde (boven)regionale school was vanwege de slechte prestaties onder curatele programma’s ter verbetering van het management en de gesteld. Een consultant van TPI ging eerst aan de slag kwaliteit van het onderwijs en was landelijk voorzitter van de met het management, dat vertrouwd werd gemaakt met Britse zusterorganisatie van de AVS, de National Association de zienswijze en deze leerde toepassen. Het manage- of Headteachers. ment zorgde daarna voor draagvlak bij het team. Dit volgde, net als al het andere personeel, het programma Investment in excellence. Daarbij werd ook het vertrouwen moeilijkste: acceptatie. Je realiseren dat er dingen moe- in eigen kunnen, dat een flinke knauw had gekregen ten veranderen, en dat jij daaraan moet bijdragen.” Zijn door de ondercuratelestelling, hersteld. De leerkrachten de individuele leerkrachten en het team eenmaal zo ver, formuleerden nieuwe doelen voor de school. Vervolgens dan is actie een logische volgende stap. leerden ze het programma Go for it, dat het EQ stimu- TPI ondersteunt zo’n proces met programma’s die bou- leert en kinderen helpt om hun (leer)potentieel waar te wen aan sterk leiderschap, een energiek en meer doelge- maken, toe te passen in hun groep. De consultant kwam richt team, betrokken ouders en geïnspireerde leerlin- af en toe in de klas coachen. gen. De periodiek gemeten schoolprestaties vormen een Drie jaar later scoorde, aldus Sayles, 46 procent van de vinger aan de pols. leerlingen goed tot gemiddeld en presteerde 72 procent De methode werkt het beste, merkt Sayles op, als de voldoende om binnen te blijven. De curatele is opge- omgeving van de school in harmonie is met wat er heven. De ouders volgden een eigen programma met ­binnen de schoolmuren gebeurt. Dat laten recente thematische bijeenkomsten. “Die vochten soms in de ontwikkelingen in Leeds zien, waar TPI niet alleen alle school. Nu gaan diezelfde ouders de stad in om moeilijk scholen begeleidt, maar ook de lokale politiek, gezond- bereikbare ouders aan te spreken.” heidszorg en het bedrijfsleven. “De hele stad omarmt dezelfde visie.” Doelgericht Onderwijsmensen zijn aan zichzelf, hun klas en hun Stap één op weg naar verbetering is bewustzijn, zegt team verplicht om deze omslag te maken, vindt Sayles. Sayles: zien wat je doet, wat je uitstraalt. Beseffen hoe “Hoe kan je de potentie van je leerlingen of je team dat bijdraagt aan de sfeer en prestaties in jouw klas, in vergroten als je je eigen mogelijkheden niet eens kent?” jouw team en van jouw school. “De tweede stap is de Maar niet iedereen zit te wachten op de boodschap >

Kader Primair April 2008 37 38 advertentie advertentie April 2008 Kader Primair meer plezierinz’nwerk?” niet er wil Wie gaan. kunnen vooruit op er ze dat zien ze raken gefascineerd; Mensen mijn klas. in was het raakte: kinderen vertellen iklieteengroepje hoeleuk enthousiast ikzelf waardoor methode dezelfde met mee school een ik kreeg Laatst kleven. aan voorhen er delen mensen zover? Sayles: “Jemoetzelaten zienwelke voor krijg werken. je gaan Hoe moeten zichzelf aan ze dat advertentie kaat zwak ofzeerzwak hebbengekregen.” goed kanwerken opNederlandse diehetpredi- scholen heel ook methode deze dat denk Ik toe. manier tische niet doorsturen. TPIpast diekennis opeenheelprak er handelen ons laten maar allemaal, wetenook dat Wij bepalen. gedrag ons emoties hoe vlekken, blinde van effect het werkt, brein het hoe overpsychologie: wetenschappelijke opvattingen gangbare op gebaseerd is TPI-methode De prikken. doorheen beetje een je moet te lage salarisofdeachterhaalde werkwijze. Maardaar het op liever wijzenbij problemen mensen Sommige altijdlastig. is werken. Zelfreflectie kan goed heel ook hier methode deze dat ik denk distantie, en humor je nietalsmissionarisopstelt enditbrengt metenige je als Maar maakbaarheid. in geloof Angelsaksische dat tegen aan kijken vreemd wat we Nederland meestal AVS: de van “In Burlet Anita Senioradviseur scholen? voorNederlandse TPI-methode de is bruikbaar Hoe Toepasbaar in Nederland? < - - Anita Burlet,[email protected] School forLeadership. Meerinformatieover ditaanbod:AVS, Sayles weer naarNederland,opuitnodigingvan deAVS en complexe 2009komt organisaties’. Injanuarienmaart binnen verzorgde danookeentweedaagse training afgelopenmaart kennismaken methetgedachtegoedvan In enkelevan haaropleidingenlaatdeAVS deelnemers weten? Meer k www.pacificinstitute.co.u uiteindelijkdegemeenschap.omgeving enprofiteert Zie functioneren, zo redeneert individuen (ouders,schoolleiders,leerkrachten, etcetera) beter ruimen, doelentestellenendaarnaartoewerken. Als leren ompositiever tedenken,geestelijkebarrières opte doelgroepen, maarsteedsstaathetindividucentraal. Mensen gemeen­ onderwijs, organisaties, bedrijven, overheid encomplete en Seattle enzetelt inmiddelsookinLonden, Johannesburg, Perth Het adviesbureau Institute? Pacific Wat The doet Tokio.

de

schappen. AVS-opleiding Het bureau The Pacific Institute(TPI) begonin1971 TPI biedtprogramma’s voor uiteenlopende werkt

‘Leidinggeven hun(werk)TPI, danverbetert aan Kader Primair kwaliteitsverbetering

aan TPI. SueSayles

bovenschoolse April 2008 binnen

39

het Foto: Gerard Helt Gerard Foto:

der Kirsch the boy Jong geleerd...

Vroeg vreemdetalenonderwijs groeit en werpt vruchten af Het Europees Platform verzorgt de coördinatie van vroeg vreemdetalenonderwijs op basisscholen. Hoe ziet deze onderwijsvorm er in de praktijk uit?

tekst Ans Aerts

40 April 2008 Kader Primair Vroeg vreemde talenonderwijs (vvto) bestaat sinds begin Los van Kerndoelen jaren negentig en de belangstelling is groeiende. In Het EP heeft geen specifieke taken op het gebied van het 2003 hielden veertig scholen in Nederland zich ermee Engels in het basisonderwijs (EIBO); het reguliere ver- bezig. Dit schooljaar zijn dat er 121. Elke school geeft er plichte Engels in groep 7 en 8 van het basisonderwijs. op zijn eigen manier invulling aan. Er zit veel variatie Maljers: “Wij richten ons op bijzondere vormen van in het aantal minuten per week dat scholen vreemde taalonderwijs. Vvto houdt in dat scholen eerder dan in talen aanbieden. In de praktijk begint men bijna altijd groep 7 beginnen met Engels, of een andere taal aanbie- in groep 1. Meestal verzorgt de groepsleerkracht vvto, den, zoals Frans, Duits of Spaans.” Het EP geeft informa- maar er zijn ook scholen die een vakleerkracht of native tie en advies en heeft een aantal subsidieprogramma’s speaker in dienst hebben. Op veel scholen wordt de om het onderwijs in vreemde talen te bevorderen. Ook vreemde taal, zeker in de onderbouw, spelenderwijs organiseert het netwerkbijeenkomsten en nascholing aangeboden. Ook kinderen in de hogere groepen heb- voor leerkrachten. Het aanbieden van vvto staat los van ben baat bij een leeromgeving waarin de vreemde taal de kerndoelen. “We constateren wel dat een aantal scho- in een natuurlijke context wordt aangeboden. “Denk len zich realiseert dat ze de kerndoelen niet halen als ze maar aan internationale projecten waarin leerlingen alleen in groep 7 en 8 Engels geven. Dat kan een reden samenwerken met leeftijdsgenootjes in andere landen. zijn om er eerder mee te beginnen”, verklaart Maljers. Of bij het vak Wereldoriëntatie kun je bijvoorbeeld heel Een voorwaarde voor het toekennen van subsidie van goed iets met Engels doen. Integratie met de inhoud het EP, is dat het taalaanbod ingebed wordt in het regu- van een vak maakt het voor kinderen zinvol en natuur- liere curriculum. “Het is dus niet de bedoeling dat het lijk om een taal te leren”, licht Anne Maljers toe, hoofd buiten de normale schooltijden of aan een select groep- talensectie van het Europees Platform (EP). je worden gegeven.” >

le chien la femme le jardin Frans op obs De Kleine Beer

Alle leerlingen van obs De Kleine Beer in Berlicum krijgen Frans en ook Engels als ontmoetingstaal aangeboden. Ellen van Engelen, leerkracht van groep 7 en 8: “Onze school is gericht op vernieuwing. Vreemde talen aanbieden past daarbij.”

taal en dat hun schroom om een andere we verbindingen te leggen tussen taal te spreken afneemt.” verschillende schoolvakken; ook in Voor het Franse taalaanbod heeft de combinatie met het taalaanbod.” Een Foto: Gerard Helt Gerard Foto: school de beschikking over allerlei voorbeeld is het combineren van een materialen, zoals spelletjes en boe- geschiedenisles over Napoleon met het ken. Verspreid door de school hangen opzoeken van een Frans woord uit de woordkaarten, waarop een afbeelding tijd van Napoleon, dat nog steeds wordt staat. Het woord staat erbij geschre- gebruikt in Nederland. “De betekenis ven in het Frans, het Nederlands en van zo’n woord blijft dan ook beter het Engels. Ook heeft de school een hangen.” Franstalige voorleesmoeder en leer- De Kleine Beer neemt deel aan het In eerste instantie koos de school krachten maken tijdens de les soms taalproject ‘Linq’, van het Europees voor een lesgerichte aanpak voor het gebruik van handpoppen, zogenaamde Platform. Het project zit nu in de eind- vreemdetalenonderwijs. Gaandeweg living puppets, om iets uit te leggen; fase. Van Engelen: “We merken dat met kreeg het de vorm van ontmoetingstaal, ook in een andere taal. name de jongere kinderen na bijna drie waardoor kinderen spelenderwijs ken- Van Engelen: “Met onze op vernieu- jaar talenonderwijs al het nodige heb- nis maken met een andere taal. “In feite wing gerichte werkwijze stimuleren ben geleerd. We gaan zeker door met vindt het aanbod tussen de bedrijven we kinderen zoveel mogelijk om zelf het aanbieden van vreemdetalenonder- door plaats. ’s Ochtends zeggen wij nu op zoek te gaan naar informatie. wijs. Inmiddels is dit in ons schoolplan ‘Bonjour’ in plaats van ‘Goedemorgen’. Kinderen krijgen een opdracht en wij opgenomen.” Ons streven is dat kinderen een beetje stellen een einddoel. De tussenstappen leren communiceren in een vreemde bepalen ze zelf. Via thema’s proberen

Kader Primair April 2008 41 Eisen Of kinderen een betere aansluiting hebben met het Voor vroeg vreemdetalenonderwijs gelden geen spe- vreemdetalenonderwijs op de middelbare school als cifieke kwaliteitseisen. Wel heeft het EP samen met ze op de basisschool vvto hebben gehad, durft Maljers andere experts een landelijk standaard ontwikkeld. niet te stellen. “Die aansluiting is sowieso proble- Maljers: “Een stuurgroep denkt er op dit moment over matisch, als het gaat om het reguliere Engels. In het na hoe die criteria geïntroduceerd kunnen worden als voortgezet onderwijs weet men niet goed wat er eerder handreiking bij het opzetten van goed vvto. Het gaat al aan vreemde talen is gedaan. En andersom kun- dan onder meer om eisen met betrekking tot de organi- nen basisscholen dit vaak niet inzichtelijk maken. satie op school, het materiaal en de competenties van Samenwerkingsprojecten tussen scholen in het basis- de leerkrachten.” Maar ook voor de pabo’s is er een rol en voortgezet onderwijs kunnen daar een einde aan weggelegd met betrekking tot de kwaliteit. Zo zouden maken.” < pabo’s meer aandacht moeten besteden aan Engels in hun opleiding. Ter ondersteuning van ‘Linq’, een project Meer weten? van het EP dat zich richt op versterking van Frans en www.talenopdebasisschool.nl (vvto) Duits in het onderwijs, zijn twee pabo’s bezig met de www.europeesplatform.nl (internationalisering in het ontwikkeling van een module voor op de basisschool. basisonderwijs) “En we zoeken met een aantal pabo’s uit of zij zich kun- nen ontwikkelen tot regionaal expertisecentrum voor internationalisering van het basisonderwijs. Op die manier kan een basisschool in de directe omgeving van een pabo ondersteuning krijgen bij het aanbieden van een vreemde taal”, aldus Maljers. l'homme the dog der Garten

Frans, Duits en Engels op De Driestroom

Al vanaf het ontstaan in 1919 besteden Vrije Scholen aandacht aan vreemdetalenonderwijs. Op Vrije School De Driestroom in Den Bosch krijgen kinderen Frans, Duits en Engels.

de vorm van liedjes, spelletjes en De Driestroom gebruikt voor het beweging. Vanaf groep zes komt vreemdetalenonderwijs is speciaal er ook eenvoudige grammatica, voor Vrije Scholen ontwikkeld. Duif: leesvaardigheid en spreekvaardigheid “Maar we maken ook veel zelf.” De aan te pas”, aldus Duif. Binnen het Driestroom doet bovendien mee lerarenteam is de kennis van de aan het driejarig project ‘Linq’ van drie talen goed vertegenwoordigd. het Europees Platform. Van het De leerkrachten van groep 3 tot en subsidiegeld heeft de school onder met 8 geven allemaal les in één van meer materiaal gekocht, zoals de talen en ruilen van groep als dat leesboeken, prentenboeken en nodig is. Het taalaanbod beslaat in puzzels. De Driestroom heeft dit jaar Maria Duif, schoolleider van De totaal zo’n 1,5 à 2 uur per week. In ondersteuning van een taalassistente, Driestroom, vertelt: “Het Vrije de lagere groepen is dat wat minder, die in alle klassen Duits geeft. “Ze is Schoolcurriculum is heel breed; een in de hogere wat meer. Duif: “Op dit een native speaker en dat helpt ook belangrijk uitgangspunt daarbij is moment besteden enkele groepen om onze eigen spreekvaardigheid te dat er veel aandacht is voor andere meer aandacht aan Duits omdat verbeteren.” Ook hebben leerkrachten culturen en dus ook voor vreemde kinderen voor een project een Duits meerdaagse taalcursussen talen. Vrije Scholen bepalen zelf hoe toneelstuk instuderen.” De kinderen gevolgd in Duitsland. Duif: “Dit ze vreemde talen aanbieden. “Bij ons uit groep 6 en 7 die bovengemiddeld project heeft wat we al deden aan is dat klassikaal en deels geïntegreerd presteren, krijgen bovendien in een vreemdetalenonderwijs een nieuwe in andere lessen. In de lagere klassen, aparte groep Frans aangeboden. impuls gegeven.” vanaf groep drie, gebeurt dat in Een deel van het materiaal dat

42 April 2008 Kader Primair Engels op obs De Krullevaar

Sinds negen jaar krijgen alle leerlingen van OBS De advertentie Krullevaar in Nieuwegein Engels aangeboden. Twee leerkrachten verzorgen dit taalaanbod.

na de basisschool naar deze school. Voor De Krullevaar was dit een reden om zelf ook met Engels aan de slag te gaan. Om expertise en ervaringen uit te wis- selen zit de De Krullevaar in een netwerk, samen met het Anne Van Rijncollege en basisscholen in de omgeving, die ook Engels geven. Vanuit het netwerk zijn er plannen Adri de Graaf geeft Engels in voor samenwerking met pabo’s groep 5 tot en met 8. Een collega om stagiaires in te schakelen die neemt de onderbouw voor haar kiezen voor lesgeven in Engels. rekening. Groep 7 en 8 krijgen De Graaf en haar collega volgden één uur en de overige leerlingen drie jaar lang cursussen, gericht een half uur per week. In groep op het verbeteren van taalvaar- der Garten 1 tot en met 4 komen kinderen digheid en didactiek. Elk jaar spelenderwijs in aanraking met bezoekt een Engelse student de taal, bijvoorbeeld door mid- twee weken lang de Krullevaar del van liedjes en spelletjes. voor een werkstage. En jaarlijks Vanaf groep 5 is er een methode organiseert de school in sep- beschikbaar. De Graaf: “We tember de Dag van de Talen. beginnen dan ook met woordjes Oud-leerlingen die op het Anne schrijven, maar dat gebeurt heel van Rijncollege zitten, komen dan minimaal. In groep 6, 7 en 8 wordt een dag lang spelletje en oefe- dat steeds meer. En we laten de ningen met de kinderen doen in kinderen in de bovenbouw zoveel het Engels. Voor de school staat mogelijk praten in het Engels.” het plezier dat de kinderen in het Sommige ouders kiezen speci- Engels hebben voorop. De Graaf: aal voor De Krullevaar omdat er “Ze ontdekken dat het leuk is om Engels wordt aangeboden. met een andere taal bezig te zijn. De Krullevaar heeft veel contac- We hebben ook de indruk dat het ten met het Anne van Rijncollege een positief effect heeft op de in Nieuwegein, dat tweetalig Nederlandse taalontwikkeling van voortgezet onderwijs biedt. Veel leerlingen.” leerlingen van De Krullevaar gaan

Hello the end

Kader Primair April 2008 43 > sociale zekerheid WIA-keuring als zwaard van Damocles

Ins en outs claimbeoordeling op een rijtje Voor veel zieke werknemers komt er een moeilijk moment als er nog geen herstel of nog geen volledig herstel is binnen twee jaar. Maatschappelijk gezien hangt er een taboe op het begrip ‘afgekeurd’. Toch is de WIA-keuring onvermijdelijk.

tekst Jannita Witten

Na 104 weken krijgt de werkgever de mogelijkheid om, situaties is het zeker aan te raden om de aanvraag in onder voorwaarden, de werknemer te ontslaan op grond te dienen, omdat er dan een verrekening van de uitke- van ziekte of arbeidsongeschiktheid. Zoals bekend zijn ring kan plaatsvinden met de loondoorbetalingplicht. er in 2006 grote wijzigingen doorgevoerd in de wet- en Overigens blijft het opzegverbod van twee jaar, ook in regelgeving hiervoor. WAO werd WIA en was daarmee deze situaties, gewoon in stand. het voorlopige sluitstuk van het beleid rondom arbeids- ongeschiktheid. Bij een arbeidsongeschiktheidspercen- Keuring tage van minder dan 35 procent volgt er geen uitkering, Tijdens de keuring beoordeelt de verzekeringsarts eerst maar blijft de werknemer in principe in dienst van de of er sprake is van ziekte of gebrek. De criteria voor werkgever. De WIA-keuring krijgt hiermee, misschien ziekte zijn in de zin van de Wet WIA andere criteria nog wel meer dan voorheen, een enorme impact. dan die de bedrijfsarts hanteert. Als de verzekerings- arts constateert dat er sprake is van volledige arbeids- Tweeledig ongeschiktheid (al dan niet duurzaam), zal er een De WIA-keuring, of –claimbeoordeling, bestaat uit twee uitkering worden verstrekt, zonder een arbeidskundig gedeelten. Het UWV start met een beoordeling van de vervolgonderzoek. reïntegratie-inspanningen. Blijken die van de werkgever onvoldoende, dan volgt er een loonsanctie. Indien de Het arbeidskundig onderzoek dat in andere gevallen werknemer zich onvoldoende heeft ingespannen, zal er volgt op het onderzoek van de verzekeringsarts richt bij toekenning van de uitkering een maatregel worden zich op de duurzaam benutbare mogelijkheden. Alles genomen (een inhouding op de uitkering). Een en ander draait hier om het ‘kunnen’ van de werknemer. Er wordt moet blijken uit het re-integratieverslag, dat cruciaal is. een zogenoemde ‘Functiemogelijkhedenlijst (FML)’ opge- Hierin staan de daadwerkelijke acties van zowel werkge- steld van functies die de werknemer nog uit kan oefe- ver als werknemer. nen. Aan de FML worden criteria gesteld. De lijst moet bestaan uit minimaal drie functies, die in totaal negen Als de werkgever zich voldoende heeft ingespannen, arbeidsplaatsen omvatten. Functies met een afwijkend volgt de eigenlijke keuring. Deze vindt plaats vanaf arbeidstijdenpatroon worden ook meegenomen, behalve week 92 van de ziekte. In uitzonderlijke gevallen kan er arbeid tussen 0.00 en 6.00 uur. Bij elke functie hoort een tussen de 13 en de 78 weken ziekte een WIA-aanvraag bepaald uurloon. Uit de FML wordt het mediale uurloon worden gedaan. Dat is als er sprake lijkt te zijn van een geselecteerd. Dit is het resterend verdienvermogen. volledige en duurzame arbeidsongeschiktheid. In deze Overigens zijn de geselecteerde functies theoretische

44 April 2008 Kader Primair functies, die gebruikt worden om het arbeidsonge­ Grote impact schikt­heids­percentage vast te stellen. Het is niet zo De WIA-claimbeoordeling is dus hét moment waarop dat de werknemer in deze functies uitsluitend kan alle inspanningen die twee jaar lang zijn verricht, reïntegreren. worden beoordeeld. Hiermee heeft deze claimbeoorde- ling een behoorlijke impact. En, zeker zo belangrijk, de Loonverlies beoordeling bepaalt wat de gevolgen van de ziekte zijn Het loonverlies wordt vastgesteld in de vorm van een op financieel gebied. < arbeidsongeschiktheidspercentage. Dat gebeurt met de volgende rekensom: Jannita Witten ([email protected]) is adviseur bij de Maatmaninkomen – resterend verdienvermogen AVS op het gebied van arbeidsvoorwaarden, rechts- x 100% Maatmaninkomen positie, sociale zekerheid en personeelsbeleid. Tevens is zij gecertificeerd functiewaardeerder. Het maatmaninkomen is het verzekerde bedrag dat een werknemer verdiende op het moment dat hij of zij uitviel. Het verzekerde bedrag is het loon, het vakantiegeld en de eindejaarsuitkering.

Een voorbeeld: een secretaresse werkte 32 uur per week, het uurloon bedroeg Y 20,36. De FML bestaat uit: Telefonist/receptionist 36 uur Y 18,20 7 arb. plaatsen Transportplanner 34 uur Y 12,25 10 arb. plaatsen Naaister/stikster 32 uur Y 12,10 15 arb. plaatsen De rekensom om het loonverlies te bepalen luidt:

20,36 – 12,25 x 100% = 39,83% 20,36

Hier is dus sprake van een arbeidsongeschiktheids­ percentage tussen de 35 en 45 procent.

Kader Primair April 2008 45 advertentie advertentie 46 April 2008 Kader Primair

advertentie Alleen voor AVS-leden avsvoordeel ofmaildeAVS: [email protected] Voor meerinformatiekijkt uop www.avs.nl/vereniging/ bij Dat ishetideeachterAVS Voordeel. AVS leden krijgen­ inkopen. goedkoper en beter kunnen samen scholen Veel AVS Voordeel

bovengenoemde bedrijven. bedrijven. bovengenoemde • • • • • • • • • • • • • • • • • Wortell Ahrend Cards Canon Alberts Douwe King Heutink Epson Koks Kluwer KlasseTV Loyalis OHRA Reed Rabobank Smart Nederland Gesto Business ICT verzekeringen Technology Egberts schaderegeling Office

Solutions Products Coffee korting Care > politieke column

Politici laten in Kader Primair hun licht schijnen op de gebeurtenissen in onderwijsland. Deze maand het woord aan Nathalie de Rooij, woordvoerder Onderwijs in de

Tweede Kamer namens de SP.

‘Liefhebbers’

Regelmatig hoor ik, als ik mensen vertel dat ik Kamerlid zelfs zwembroekjes, om toch alle kinderen te kunnen ben: ‘O, dan kun je zeker heel veel betekenen voor de laten deelnemen aan de zwemles. Een uitstapje naar het maatschappij?’ Was het maar zo gemakkelijk. Vaak strand, zo dichtbij in die plaats zou je zeggen, is voor geven we als partij aan hoe het beter kan op allerlei sommige kinderen het eerste moment in hun leven dat vlakken, dus ook in het onderwijs. We doen voorstel- zij de zee zien. Het meest schrijnende dat de directeur len tot verbetering. Maar dat wil niet zeggen dat die me vertelde was dat ze er na een tijdje achter kwam voorstellen door de meerderheid van de Kamer worden waarom één van de leerlingen toch zo vaak afwezig was; ondersteund. Het is een kwestie van een lange adem. moeder hield het kind in bed, omdat er geen geld was Ik vind dat het onderwijs veel tekort komt. Aan facili- voor eten. En als het kind in bed zou blijven, had het teiten, aan gebruikersgemak en aan waardering. Ik zet minder snel honger. U begrijpt al wat er gebeurde, u mijn beste beentje voor om er wat goeds van te maken. bent immers zelf ook een ‘liefhebber’, nietwaar? Allemaal een conciërge, kleinere klassen en meer tijd voor de leerling. ‘De mensen in het onderwijs De mensen in het onderwijs, de schoolleiders, leer- hoor je in verhouding tot krachten en het ondersteunend personeel, hoor je in waar ze tegenaan lopen verhouding tot waar ze tegenaan lopen nauwelijks nauwelijks klagen.’ klagen. Het zijn ‘liefhebbers’. Het onderwijs zit er vol mee. Daar draait het onderwijs op. Mensen die voor de volle 100 procent gáán voor hun leerlingen. Betrokken mensen die roeien met de riemen die ze hebben om kin- Scholen lopen niet alleen tegen onderwijskundige of deren een veilige en lerende school te bieden. En soms budgettaire problemen aan; maatschappelijke proble- gaat het zelfs verder dan dat. men vinden – helaas – ook hun weg in de hedendaagse school. Er zijn heel wat gulle kabinetten nodig om dit te Afgelopen voorjaar was ik op werkbezoek bij een bij- veranderen. Intussen kan iedereen in Nederland de ‘lief- zondere school in Vlissingen. Een ‘zwarte’ school. De hebbers’ in het onderwijs maar het beste koesteren alsof directeur is zo’n ‘liefhebster’ en zij niet alleen. Nee, ze hun leven er vanaf hangt. Voor mij verdienen ze stuk heeft een heel betrokken team om zich heen. Lesgeven voor stuk een standbeeld, deze ‘liefhebbers’. Zij zorgen is één van de dingen die de school doet; ze heeft zelfs ervoor dat ik des te strijdbaar ben om die lange adem te een speciale groep om taalachterstanden aan te pakken. hebben en voorstellen te blijven doen. Om het onderwijs Daarnaast gaat oude kleding van teamleden en hun beter te maken. Om de ‘liefhebbers’ te kunnen verlich- gezinnen naar de leerlingen die thuis niet genoeg geld ten en te kunnen bieden wat zij verdienen. < hebben om kleding te kopen. Schoentjes, jasjes of soms

Kader Primair April 2008 47 , B E F1N
SJ BS J 4 Q F BDJ M School for HJET 1SPGFTTJPOBMJTFSJOHT Leadership USBJOJOHFO
PQMFJEJOHFO
POEFSTUFVOJOH
NBBUXFSL

°

4DIPPM
GPS -FBEFSTIJQ BEWJFT ]
.BBSU
 .BBUXFSL ]
4QFDJBM
Schrijf u nu in: de subsidie van 6.000 euro voor startende directeuren geldt vooralsnog +BBSHBOH

tot 31 juli 2008! Laat deze kans niet schieten en vraag ernaar bij uw bestuur! Trainingen & opleidingen

April 2008 Opleiding/training Data Consultant/adviseur • Cultuurverandering in organisaties, een utopie? 2 april Pauline Boogerd • Meesterlijk coachen 2 en 3 april Anita Burlet • Denkers over doen 4 april Heike Sieber • Cultuurbeleid als (meest) onderschatte factor 8 en 9 april Nog niet bekend • Gesprekstechnieken vanuit moed en betrokkenheid 9 en 23 april Magda Snijders • Timemanagement 9 april Tom Roetert • Human Dynamics Teachertraining 10 april Anita Burlet • Kweekvijver 15 april Magda Snijders • Stimulerend beoordelen 15 en 16 april Anita Burlet • Human Dynamics en leidinggeven 17 en 18 april Anita Burlet • Startende directeuren reeks 2 18 april Heike Sieber • Leidinggeven aan bovenschoolse en complexe organisaties 22 en 23 april Anita Burlet

Mei 2008 Opleiding/training Data Consultant/adviseur • Gesprekstechnieken vanuit moed en betrokkenheid 2 14 mei Magda Snijders • Kweekvijver 15 mei Magda Snijders • Startende directeuren reeks 2 16 mei Heike Sieber • Interne opleiding Adviseur/Trainer AVS 19 mei Anita Burlet • Leidinggeven aan bovenschoolse en complexe organisaties 22 en 23 mei Anita Burlet • Oriëntatie op management (2e dag) 28 mei Magda Snijders • Dilemma, dilemma 28 en 29 mei Nog niet bekend • De juiste interim-manager op de juiste plaats 29 mei Trieneke van Manen

(onder voorbehoud)

Inschrijven via [email protected]. Raadpleeg voor inhoudelijke omschrijvingen, overige opleidingen en trainingen, maatwerk en meer informatie de AVS Professionaliseringsgids 2007/2008 of kijk op www.avs.nl > Professionalisering, en download de gids. Bellen kan ook, tel. 030-2361010.

48 April 2008 Kader Primair Vierdaagse leergang _ Nog enkele plaatsen vrij; ook voor leerkrachten! Oriëntatie op Management

Niet elke leerkracht vormt zich een reëel beeld van de uitdagende Ook voor schoolleiders die ‘talent willen spotten’ en die loopbaan- functie die leidinggeven in het onderwijs kan zijn. Via Oriëntatie op beleid serieus nemen zijn er mogelijkheden (zie het instrument Management is het mogelijk ambitie en talenten te onderzoeken. ‘de Talentspotter’). U krijgt een persoonlijk en goed onderbouwd advies richting Datum: 17 april (startdag), 24 april, 28 mei en 11 juni 2008 leidinggeven of handvatten voor een andere bewuste keuze in Locatie: Utrecht centrum uw loopbaan als uw talenten en interessen dat aangeven. Voor Kosten: leden t 1.150 (inclusief scan) / niet-leden t 1.250 euro leidinggevenden die talenten onder het leerkrachtenteam willen (inclusief scan) detecteren, is er het instrument ‘de Talentspotter’. Uitvoering: Magda Snijders Meer informatie en aanmelden: AVS, Anita Baggerman, Doelgroep: leerkrachten, ib’ers e.d. die de ambitie hebben zich [email protected] , tel. 030-2361010 verder te ontwikkelen als leidinggevende in het primair onderwijs.

Verdiepingstweedaagse Human Dynamics en leidinggeven aan een arbeidsproces

Verschillen tussen mensen, wat betekent dat voor communicatie, dynamiek (bv. bij kennisoverdracht)? Human Dynamics kan onder- interne processen en leren? Deze verdiepingstweedaagse is steunen bij het implementeren van verande­ringen, waarbij rekening gericht op het beter ‘wederzijds verstaan’ van leidinggevende en gehouden wordt met persoonlijke achtergronden. mede­werker. Kernbegrippen zijn: respect, elkaar begrijpen en samen leren. Wat kunt u er concreet mee in uw organisatie? Wat Doelgroep: leidinggevenden die Human Dynamics deel 1 betekent dat voor u als leidinggevende? Human Dynamics geeft voltooid hebben. niet alleen helder zicht op uw eigen behoeften bij communicatie, Datum: 17 en 18 april 2008 waar u sterk in bent en wat u wilt ontwikkelen, maar geeft ook Locatie: nog niet bekend inzage in het proces en de ‘zienswijze’ van de ander. Daarmee is dit Kosten: leden t 850 / niet-leden t 950 gedachtegoed uitermate geschikt om met diezelfde bril eens naar Uitvoering: Anita Burlet het ‘instrumentarium’ van leidinggevenden te kijken. Meer informatie en aanmelden: AVS, Anita Baggerman, U kunt bijvoorbeeld denken aan: meer doelmatige en efficiënte [email protected] , tel. 030-2361010 gespreksvoering door beter aan te sluiten bij de ander, wie is waar goed in, hoe houdt u rekening met andermans persoonlijkheids­

Tweedaagse Sturen met geld

De tweedaagse Sturen met geld is ook als los onderdeel te volgen Datum: 22 en 23 april 2008 binnen de opleiding Leidinggeven aan bovenschoolse en complexe Locatie: Golden Tulip in Hoenderloo organisaties. U leert verder te kijken dan alleen de basiskennis Kosten: leden t 850 / niet-leden t 950 over financiën en verantwoording afleggen. Waar moet u op letten? Uitvoering: Lex Albers en Carlo Juffermans Wat is gezond financieel beleid? Aan de orde komen het interprete- Meer informatie en aanmelden: AVS, Anita Baggerman, ren van de balans- en exploitatierekening, het gebruik van kenge- [email protected] , tel. 030-2361010 tallen en risicomanagement. Ook wordt stilgestaan bij de nieuwe wet- en regelgeving voor het jaarverslag. Neem de meest recente jaarrekening van uw organisatie mee en een rekenmachine. Niet om te boekhouden, maar om te analyseren.

Kader Primair April 2008 49 > Aardrijkskundemethode > Olympisch lespakket Land in zicht Beijing 2008

Kinderen de wereld op een speelse manier laten zien, voelen, KlasseTV heeft, in opdracht van NOC*NSF en het Olympisch horen en proeven. Met ‘Land in zicht’ ontwikkelde uitgeverij Stadion Amsterdam, een Olympisch lespakket voor het basison- Zwijsen een actuele route die leerlingen naar een eigentijds geo- derwijs gemaakt over de komende Olympische en Paralympische grafisch wereldbeeld leidt. Met veel beeldmateriaal en aandacht zomerspelen in Beijing. Het pakket is voor de eerste keer volle- voor kaartvaardigheden en topografie leren leerlingen kaart­ dig digitaal beschikbaar en interactief van opzet. Klassikale les- lezen en specifieke kennis verwerven van regio’s. De compacte sen, sportlessen en zelfstandige opdrachten betrekken kinderen en overzichtelijke methode is bedoeld voor groep 5 tot en met bij dit grootste sportevenement in de wereld. Alle facetten van 8 en houdt zowel rekening met de kerndoelen als met de dage- sport, zoals fair play, helden, winnen en verliezen, bijgeloof en lijkse praktijk. Kenmerkend voor ‘Land in zicht’ zijn onder andere ‘sport is fun’ komen aan de orde. Vraag het lespakket aan via de ruimte voor zelfstandig werken en de beknopte teksten. www.klassetv.nl (niet-abonnees betalen t 24,95). Meer informatie www.zwijsenlandinzicht.nl Iets alternatiefs doen met het thema China in combinatie met een goed doel? Het project Pleegzorg Xining stelt allerlei mate- riaal beschikbaar voor scholen, waaronder een fototentoonstel- ling. Een school die een actie verzint om geld in te zamelen, kan > Lesmateriaal dat materiaal lenen. Ook kan iemand van Pleegzorg Xining in de klas iets komen vertellen over het project. Meer informatie en Omgaan met (menings-) reserveringen: [email protected] verschillen

Geloven in Nederland, de vrijheid van meningsuiting en de > Bijeenkomst rol van de media. Onderwerpen die centraal staan in het les- materiaal ‘Laat je niet gek maken!’ Het lesmateriaal biedt Dag van het Toezicht 2008 handvatten voor leerlingen om over dit thema na te denken en hun eigen mening te vormen. Kwintessens Uitgevers heeft ‘Kwaliteit onderwijs is zorg van bestuurder(s) en toezicht­ meegewerkt aan de ontwikkeling van het materiaal, in opdracht houder(s)’ is het thema van de Dag van het Toezicht 2008 op van de gemeente Amsterdam en het Centrum voor Nascholing 18 april. Op de dag staan vragen over extern en intern toezicht, Amsterdam. De lesbrief is geschikt voor de bovenbouw van het kennis opdoen en ervaring delen centraal. Drie actoren zijn basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. mede-verantwoordelijk voor het bieden van ‘optimale onder- Het concept sluit aan bij de nieuwe serie burgerschapsprojecten, wijskwaliteit’: bestuurder(s), Inspectie van het Onderwijs en ‘Expeditie Samenleving’. Het materiaal is gratis voor scholen in Raad van Toezicht. Binnen deze verantwoording vindt, door de ge­meente Amsterdam. Scholen elders in het land kunnen de het nieuwe toezicht van de Inspectie van het Onderwijs, een pdf gratis downloaden via www.kwintessens.nl verschuiving plaats. Wat betekent dit voor de bestuurder(s) en de raad van toezicht? De gezamenlijke discussie gaat over de nieuwe ontwikkelingen van de toezichtkaders en hoe de verant- woordelijkheden van de bestuurder(s) en toezichthouder bijdra- > Wedstrijd gen aan een betere kwaliteit van onderwijs. Meer informatie en aanmelden www.vtoi.nl Techniek Toernooi

Het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem zal op 5 juni worden bevolkt door kleine en grotere kinderen die strijden om de titel ‘Beste Techniekers van Nederland’. Alle basisscholieren ­ > Symposium kunnen meedoen. Er zijn prijzen voor objectief meetbare pres- taties (langst, hoogst, snelst) en voor creativiteit (mooist, Effecten onderwijsvernieuwingen slimst, origineelst), zowel voor de winnende scholen als voor de individuele teamleden. De totale prijzenpot heeft een waarde Het thema van het jaarlijkse symposium van de Nederlandse van enkele tienduizenden euro’s. Deelname aan het vierde Algemeen Bijzondere Schoolraad (NABS) is gerelateerd aan de Techniek Toernooi is gratis, evenals het door wetenschappers uitkomsten van het parlementair onderzoek naar de effecten en onderwijsspecialisten ontwikkelde lesmateriaal. Inschrijven van vier grootschalige onderwijsvernieuwingen in de afgelopen is mogelijk tot en met 31 maart 2008 en gebeurt via de website 15 jaar. Het symposium vind plaats op 23 april in Vredenburg, www.techniektoernooi.nl. Bij overtekening vindt loting plaats. Utrecht. Deelname is gratis. Meer informatie: Miriam Leget Het Techniek Toernooi is een initiatief van de Nederlandse (NABS), tel. 070-3315240. Natuurkundige Vereniging (NNV).

50 April 2008 Kader Primair > Conferentie > Conferentie (Niet) alles is liefde Hoe voorkomen we

Net als in de succesvolle film ‘Alles is liefde’ zet ook het Project rekenproblemen? Preventie Seksuele Intimidatie (PPSI) liefde in de schijnwer- pers tijdens een conferentie op 9 april in Amersfoort. Naast Hoe voorkomen we rekenproblemen bij kinderen? Wat is daar- ontroerende eerste liefdes, kunnen contacten tussen kinderen bij de rol van de schoolleider, leerkracht, interne begeleider of ook dwingende vormen aannemen. Soms kunnen klachten remedial teacher? Hoe gaan we om met dyscalculie? Deze en komen over een te vrije of te strenge houding van het team bij andere vragen staan centraal op de conferentie ‘Het voorkomen hartskwesties. Wat zijn de basistaken van de contactpersoon? van rekenproblemen – en als ze toch ontstaan: aanpakken!’ CPS Klagers opvangen, voorlichting geven en preventie. PPSI komt onderwijsontwikkeling en advies organiseert deze conferentie tijdens de conferentie tegemoet aan de wensen van deze con- op 24 april in Bergen op Zoom. De conferentie biedt praktische tactpersonen: met veel concrete materialen, werkvormen en oplossingen en tips. Diverse deskundigen op gebied van school- praktijksituaties met oplossingen. Informatie en inschrijven: verbetering en reken-/wiskundeonderwijs leveren hun bijdrage. www.ppsi.nl. NB: De belangstelling voor de conferentie van 9 Meer informatie en aanmelden: www.cpsacademie.nl april is zo groot, dat PPSI de conferentie herhaalt op 4 juni in het APS-gebouw te Utrecht/Lunetten, met de meest gevraagde workshops. > Lespakket Pimpjefoon! > Praktijkdag Stichting de Kinderconsument heeft onlangs in samenwerking Klachten in het onderwijs met Multikabel de landelijke campagne Pimpjefoon! gelan- ceerd. Een initiatief om basisschoolkinderen van 9 tot en met Tijdens de praktijkdag ‘Klachten in het onderwijs’, op 3 april, 12 jaar te leren hoe ze verantwoord kunnen omgaan met hun leren deelnemers in één dag welke stappen zij moeten nemen in mobiele telefoon. Op dit moment heeft al 70 procent van de het omgaan met klachten en het voorkómen van klachten in de kinderen op hun tiende jaar een eigen mobieltje. Maar wat doe toekomst. Centraal staan: actuele ontwikkelingen en beleids- je bijvoorbeeld als je geld moet betalen voor ringtones? Of als kader klachten anno 2008; ontwikkelen van proactief school- je opeens wordt lastig gevallen met sms’jes? Op deze en vele beleid; hoe andere scholen klachten aanpakken; verschillende andere vragen geeft het Pimpjefoon! lespakket antwoord. In soorten klachten. De praktijkdag is speciaal ontwikkeld voor twee lessen van elk een uur lang gaan de kinderen vooral zelf iedereen die in zijn/haar werk te maken heeft met het klacht- aan de slag. Zo zitten er bijvoorbeeld een quiz, interviews en het recht binnen het primair en voortgezet onderwijs. Meer informa- ontwerpen van een ‘mobieltje van de toekomst’ in het lespakket. tie en aanmelden: www.elseviercongressen.nl Scholen kunnen het lespakket bestellen via de speciale website www.pimpjefoon.nl. Verder staat er op de site een speciaal voor deze leeftijdsgroep ontwikkelde Kidszz Quiz en is er voor ouders en leerkrachten meer informatie te vinden. > Remediërend computerprogramma Taalzwakke leerlingen komen > Congres verder Didactiek en ICT Congres De taalachterstanden van leerlingen vormen voor veel scholen een groot probleem. Remedioom Nederlands is een interactief Op 8 april vindt in De Reehorst in Ede het Didactiek en ICT computerprogramma dat naast elke methode gebruikt kan Congres plaats. Een groot aantal bedrijven en organisaties ver- worden en leert (dyslectische) leerlingen beter technisch lezen zorgt sessies waarin zij de toepassingen van hun educatieve ict- en veelvoorkomende woorden goed te spellen. Remedioom producten en –diensten in de dagelijkse lespraktijk toelichten Nederlands is voor autochtone en allochtone leerlingen met een en tonen. Onderwerpen zijn onder andere (lesmateriaal voor) achterstand op het gebied van woordherkenning en spelling. digitale schoolborden, digitaal toetsen, educatieve software en Het biedt besteedt veel aandacht aan de werkwoordspelling games, beoordelings- en meetinstrumenten en elektronische (uitleg én oefenen) en is onder andere geschikt voor groep 5 tot leeromgevingen. Daarnaast zijn er contentsessies door gere- en met 8. Elk onderdeel sluit af met een toets, daarna krijgt de nommeerde sprekers over bijvoorbeeld digitale jeugdcultuur leerling een advies. De toetsen zijn als instaptoets te gebruiken. en sms-taal. Senior onderwijstechnoloog en hoogleraar Theo Meer informatie: www.remedioom.nl J. Bastiaens is keynote speaker. Meer informatie en aanmelden: www.school-computer.nl

Kader Primair April 2008 51 52 advertentie April 2008 Kader Primair advertentie Kader Primair April 2008 53 advertentie

54 advertentie April 2008 Kader Primair advertentie Kader Primair April 2008 55 > Bestellijst > Bestellijst > Bestellijst > Bestellijst > Bestellijst > Bestellijst > Bestellijst > Bestellijst >

> Netwerken Persoonsgegevens Ik geef mij op voor het netwerk: ______(t 75 per jaar alléén leden) AVS-lid ja /nee Lidnr. Ik geef mij op voor het netwerk bovenschools management (t 210 leden / t 420 niet-leden) Naam en voorletters m/v

> Managementboeken* Adres Werken aan leiderschap (boek Anita Burlet, t 15 leden / t 20 niet-leden***) Kwaliteitszorg is een werkwijze (boek Robbin Haaijer en Postcode en plaats Anneke van der Linde, t 15 leden / t 20 niet-leden***) Sturen met geld (boek Marcel Verbart, (t 15 leden / t 20 niet-leden***) Telefoon Fax Bouwstenen voor een Managementstatuut (AVS en VOSABB, t 2 leden / t 4 niet-leden***, of gratis downloaden van www.avs.nl) Mobiel Code goed onderwijsbestuur primair onderwijs (AVS en VOSABB, t 4,50 leden / t 9 niet-leden***) E-mail

> Publicaties* Geboortedatum nieuw lid Het Talentenspel (t 21 leden / t 25 niet-leden***) Praktijkgids Nieuw Onderwijspersoneel (t 35) Functie nieuw lid Het Generatiespel (boek Gerda Hamann, t 15 leden / t 20 niet-leden***) Slimme strategieën (boek Anita Burlet en Trieneke van Manen, Post naar: school/organisatie huisadres t 15 leden / t 20 niet-leden***) Stimulerend beoordelen (boek Anita Burlet en Trieneke van Manen, t 15 leden / t 20 niet-leden***) School- en organisatiegegevens Diskette Normjaartaak** (t 5 leden / t 12 niet-leden***) t t Diskette Tijdregistratie** ( 5 leden / 12 niet-leden***) Soort onderwijs: BO SBO SO I SO II SO III SO IV VSO I VSO II VSO III VSO IV SVO LWOO > Diverse uitgaven Denominatie: Openb. Alg bijz. RK PC Ref. Interconf. Jos Collignon verjaardagskalender (t 12,50 leden / t 17,50 niet-leden) Islam. Hind. Vrije School. Anders, nl.: Publicatie Van wie is het onderwijs (t 15 leden)

> Lidmaatschap Regio: Noord Oost Zuid Zuidwest Noordwest Midden Regulier lid worden per 1 januari 2008 Aantal leerlingen: Ik ontvang twee acceptgiro’s, één van t 109 – t 160 (afhankelijk van het aantal leerlingen) op naam van school/organisatie en één van t 68 op mijn naam. Naam school /organisatie Er is al een AVS-lid op mijn school. Ik ontvang een acceptgiro van t 68 op mijn naam. Brin-/Bestuurnr. Regulier lid worden per 1 augustus 2008 Ik ontvang twee acceptgiro’s, één van t 190 – t 279 (afhankelijk van Postadres het aantal leerlingen) op naam van school/organisatie en één van t 117 op mijn naam. Postcode en plaats Er is al een AVS-lid op mijn school. Ik ontvang een acceptgiro van t 117 op mijn naam. Telefoon Fax

Aspirant lidmaatschap E-mail Bent u (nog) geen school- of locatieleider? Word dan aspirant-lid. Ik word aspirant-lid per 1 januari 2008 en ontvang Handtekening Datum Kader Primair en Kadernieuws digitaal voor t 15 Ik word aspirant-lid per 1 januari 2008 en ontvang Kader Primair en Kadernieuws per post voor t 57 Ik word aspirant-lid per 1 augustus 2008 en ontvang Stuur of fax naar de AVS Kloppen Kader Primair en Kadernieuws digitaal voor t 28 Postbus 1003, 3500 BA Utrecht uw gegevens Ik word aspirant-lid per 1 augustus 2008 en ontvang Fax 030-2361036 nog? Kader Primair en Kadernieuws per post voor t 99 Bestellen en lid worden kan ook via www.avs.nl (zie www.avs.nl voor de voorwaarden)

Kijk voor het huidige actieaanbod en de voorwaarden van het lidmaatschap * Op deze verzendingen wordt t 4 administratie- en portokosten in rekening gebracht. op www.avs.nl/vereniging/lidworden ** U kunt deze rekenprogramma’s ook gratis downloaden van www.avs.nl. Losse abonnementen (alleen voor niet-directieleden) *** Exclusief 6% BTW Abonnement Kader Primair en Kadernieuws t 110 (excl. btw) voor schooljaar 2008 – 2009 (vanaf 1 augustus). goed onderwijs door goed management

56 April 2008 Kader Primair advertentie www.werkeninhetprimaironderwijs.nl een nieuwe collega? Dé vacaturesite Dé Op zoek naar van de AVS Directeur in Bos en Lommer, Amsterdam Directeur te Assendelft (Zaandam)Directeur te Assendelft www.werkeninhetprimaironderwijs.nl Kijk voor deze en andere vacatures op vacatures en andere deze voor Kijk U plaatst uw advertentie al vanaf advertentie uw U plaatst Gezocht Directeur in Oosthuizen Directeur te Raalte 75 maand! euro per : De nieuwe Professionaliserings- gids verschijnt Word lid van de AVS binnenkort! en profiteer van flinke kortingen!

50% korting op professionaliseringsaanbod óf lidmaatschap

Een nieuw lid ontvangt – op de toch al voordelige ledenprijs – een ,BEFS ,BEFS

1SJNBJS eenmalige korting van 50% op een aanbod naar keuze uit de nieuwe 1SJNBJS 1 S P G F T T J P O B M J T F S J O H T1 S P G F T T J P O B M J T F S J O H T AVS Professionaliseringsgids 2008/2009.* U S B J O J O H F O
PQ M F J E J O H F O
NB B U X F S L
DPHJET B D I J O H HJET

Of u betaalt tot 1 augustus 2009 slechts 60 euro lidmaatschap voor het persoonlijk deel van de contributie. Ook dit betekent ruim 50% korting.

° ° 4DIPPM
GPS "EWJFT Vraag de nieuwe AVS Professionaliseringsgids aan via tel. 030-2361010. -FBEFSTIJQ Meer informatie over het lidmaatschap vindt u op www.avs.nl/vereniging/

+ B B S H B O H
]
 
/VNNFS

]
"QSJM
 + B B S H B O H
]
  lidworden
/VNNFS

]
"QSJM


* Maximale korting: t 150. Beide acties gelden alleen voor reguliere leden. Aspirant-leden komen in aanmerking voor het standaard lage tarief van t 28 per jaar.

goed onderwijs door goed management

De AVS is de actieve belangen- en beroepsorganisatie voor alle leidinggevenden in het basis- en speciaal onderwijs. Voor meer dan 5.200 schoolleiders, bovenschools managers, adjunct-directeuren en locatieleiders verzorgen we belangenbehartiging, landelijke vertegenwoordiging, juridische hulp, beroepsondersteuning, scholing, collegiale netwerken en actueel en betrouwbaar vaknieuws.

Goede scholen hebben altijd één ding gemeen: een goede leidinggevende.