Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz ŻMIGRÓD (690)

Warszawa 2004 Autorzy: Alicja Maćków*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Izabela Bojakowska**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator Mapy: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska**

* Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści

I. Wstęp – A. Maćków ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Maćków ...... 3 III. Budowa geologiczna – A. Maćków ...... 6 IV. Złoża kopalin – A. Maćków...... 8 1. Gaz ziemny...... 10 2. Kruszywo naturalne...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – A. Maćków...... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – A. Maćków...... 14 VII. Warunki wodne – A. Maćków...... 15 1. Wody powierzchniowe...... 15 2. Wody podziemne...... 16 VII. Geochemia środowiska...... 18 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ...... 18 2. Osady wodne - I. Bojakowska………………………………………………………… 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz...... 21 IX. Składowanie odpadów – A. Maćków ………………………………………………….. 25 X. Warunki podłoża budowlanego – A. Maćków...... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Maćków ...... 34 XII. Zabytki kultury – A. Maćków ...... 37 XIII. Podsumowanie – A. Maćków...... 38 XIV. Literatura...... 39

I. Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Żmigród Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Żmigród Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1998 w Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym we Wrocławiu PROXIMA S A. (Maćków, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecna tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódz- kim i Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfi- kowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Żmigród wyznaczają współrzędne geograficzne: 16o45’-17o00’ długo- ści geograficznej wschodniej i 51o20’-51o30’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten położony jest w województwie dolnośląskim, obejmując częściowo gminy: Żmigród, Prusice i Oborniki Śląskie w powiecie trzebnickim, fragmenty gmin: Wińsko, Wo- łów i Brzeg Dolny powiatu wołowskiego oraz niewielki wycinek gminy Wąsosz powiatu gó- rowskiego.

3 Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich i reprezentowany jest przez fragmenty dwóch mezoregionów: Wzgórza Trzebnickie i Kotlina Żmi- grodzka. Wzgórza Trzebnickie są częścią makroregionu Wał Trzebnicki a Kotlina Żmigrodz- ka wchodzi w skład makroregionu Obniżenie Milicko-Głogowskie. (fig. 1).

Fig. 1. Położenie arkusza Żmigród na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego, 1998 1 − granice makroregionów, 2 − granice mezoregionów

Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 − Wysoczyzna Kaliska Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.32 – Pradolina Głogowska, 318.33 − Kotlina Żmigrodzka, 318.34 – Kotlina Milicka Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.43 − Obniżenie Ścinawskie, 318.44 − Wzgórza Trzebnickie, 318.45 − Wzgórza Twardogórskie Mezoregiony Niziny Śląskiej: 318.51 − Wysoczyzna Rościsławicka, 318.52 − Pradolina Wrocławska, 318.531 − Wysoczyzna Średzka, 318.56 – Równina Oleśnicka

`Ukształtowanie powierzchni omawianego terenu jest zróżnicowane. Główną formą

4 morfologiczną w części północnej jest pradolina Baryczy, której dno leży na wysokości 86- 89 m n.p.m. W jej obrębie znajdują się dwa systemy tarasów zalewowych (1-2,5 m n.p. rzeki) oraz fragment tarasu nadzalewowego (erozyjno-akumulacyjnego) wznoszącego się do 97,5 m n.p.m. Na powierzchni tarasu nadzalewowego występują wydmy o wysokości kilku metrów. Pozostały obszar stanowi wysoczyzna morenowa z ciągami wzgórz, osiągającymi lokalnie wysokość powyżej 220 metrów. Obszar arkusza charakteryzuje się klimatem umiarkowanym o cechach oceanicznych. Zimy są tu względnie łagodne, a lata niezbyt upalne. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,7oC. Miesiącem najchłodniejszym jest styczeń (średnia temperatura -1oC), a najcie- plejszym lipiec (średnia temperatura 17oC). Suma opadów rocznych mieści się w granicach 540-580 mm. Dni z przymrozkami jest ponad 100, pokrywa śnieżna zalega 60-75 dni, a okres wegetacyjny trwa 210-220 dni. Przeważają wiatry z kierunków: zachodniego i północno- zachodniego (Kondracki, 1981). Niewielkie kompleksy leśne grupują się w części południowo-zachodniej w granicach Wzgórz Trzebnickich oraz na północnym wschodzie w dolinie Baryczy. Warunki glebowe omawianego obszaru są zmienne. Gleby objęte ochroną dla rolniczego użytkowania w klasie I-IVa, ciągną się szerokim pasem w dolinie Baryczy oraz zajmują większe powierzchnie na południu w okolicach miejscowości: Prusice i Strupina. Na pozosta- łym obszarze przeważają gleby mało urodzajne. Łąki na glebach pochodzenia organicznego spotykane są najczęściej w dolinie Baryczy. Pod względem gospodarczym teren arkusza ma charakter rolniczy. Uprawiane są tu zboża, buraki cukrowe oraz ziemniaki. Rozwinięta jest też dobrze hodowla trzody chlewnej i bydła. W części centralnej (rejon miejscowości: Sanie, Skokowa, Chodlewko, Sucha, Ligota Strupińska) znajdują się liczne stawy hodowlane. Gospodarstwa rybne specjalizują się w ho- dowli karpia, zaopatrując rynek rodzimy oraz produkując na eksport. Jedynym ośrodkiem miejsko-przemysłowym jest miasto Żmigród, liczące 6 477 mieszkańców. Koncentrują się tu głównie usługi wielobranżowe oraz przemysł przetwórczo-spożywczy. Na obszarze arkusza rozwinięty jest też przemysł wydobywczy gazu ziemnego. Eksploatowane są dwa złoża tej kopaliny: „Borzęcin” i „Radziądz”. Sieć dróg jest dobrze rozwinięta. Do ważniejszych tras komunikacyjnych należą dwie drogi krajowe: Wrocław-Poznań , przebiegająca z południa na północ wzdłuż całego terenu arkusza, oraz Żmigród-Brzeg Dolny, której odcinek z Żmigrodu do Godzęcina, położony jest w granicach omawianego obszaru.

5 III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Żmigród, wraz z objaśnieniami (Michalska, 2002a i b). Omawiany teren położony jest w południowej części monokliny przedsudeckiej. Podło- że tej jednostki stanowią zmetamorfizowane utwory proterozoiczne (amfibolity, łupki i gnej- sy) i staropaleozoiczne (łupki, szarogłazy i granitognejsy). Najstarsze utwory paleozoiku na- leżą do karbonu i reprezentowane są przez: iłowce, piaskowce i mułowce. Zalega na nich nie- zgodnie kompleks osadów permu i triasu, przykryty utworami kenozoiku. Do permu należą osady czerwonego spągowca i cechsztynu. Czerwony spągowiec wy- kształcony jest w postaci różnoziarnistych piaskowców o spoiwie ilastym i ilasto-żelazistym, rzadziej wapnistym. Piaskowce występujące w stropowej części są dobrymi kolektorami gazu ziemnego i stanowią jeden z horyzontów gazonośnych omawianego rejonu. Cechsztyn tworzą osady pochodzenia morskiego, należące do czterech cyklotemów. Sedymentację rozpoczynają utwory cyklotemu Werra, reprezentowane przez wapienie i dolomity. W wapieniach organo- genicznych z tego okresu odkryto złoża gazu ziemnego. Cyklotemy Strassfurt i Leine repre- zentują dolomity i anhydryty przeławicone iłowcami i warstwami soli. Powyżej nich leżą iłowce cyklotemu Aller. Na osadach cechsztynu zalegają zgodnie utwory triasu, należące do: piaskowca pstrego (dolnego i środkowego), wapienia muszlowego i kajpru. Piaskowiec pstry stanowią: piaskowce z wkładkami mułowców i iłowców, powyżej których leżą wapienie i dolomity z wkładkami anhydrytów i margli wapienia muszlowego. Sedymentację triasu kończą osady kajpru, w skład których wchodzą: mułowce, iłowce z wkładkami piaskowców oraz iłowce i margle. Kompleks skał permu i triasu monokliny przedsudeckiej przykryty jest osadami kenozoiku, należącymi do trzeciorzędu i czwartorzędu. Odsłaniają się one na powierzchni omawianego terenu (fig. 2). Trzeciorzęd reprezentowany jest przez osady miocenu (środkowego i górnego) oraz pliocenu, o łącznej miąższości dochodzącej do 250 m. Miocenu środkowy rozpoczyna seria Mużakowa w skład której wchodzą piaski drobnoziarniste, przewarstwione mułkami z pyłem węgla brunatnego i pirytem. Zalega na nich cienki pokład węgla brunatnego Henryk, przykryty poziomem iłów szarych o miąższości do 12,0 m. Miocen górny stanowią osady serii po- znańskiej (iły i mułki), należące do poziomów: iłów zielonych i iłów płomienistych. Osady pliocenu stwierdzono tylko w południowej części omawianego terenu. Są to niewielkie wy-

6 stąpienia piasków serii Gozdnicy, o miąższości kilku metrów (2,5-6,3 m).

Fig. 2. Położenie arkusza Żmigród na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühle (1986)

Czwartorzęd, holocen: 1 – utwory akumulacji rzecznej, 2 − piaski eoliczne, plejstocen: 3 − piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 − lessy, 5 − piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 6 − głazy, żwiry, piaski i gliny zwałowe, 7 − gliny zwałowe, 8 − głazy, żwiry i gliny zwałowe. Trzeciorzęd, pliocen: 9 − piaski i żwiry, iły lokalnie z wkładkami węgli brunatnych

Obszar arkusza Żmigród jest w przewadze pokryty utworami czwartorzędowymi. Naj- większe miąższości osiągają one w strefie kopalnej doliny Baryczy (125-141 m), a w obrębie Wzgórz Trzebnickich grubość ich pokrywy nie przekracza czterdziestu metrów. Osady czwar- torzędowe pochodzą z okresów zlodowaceń: południowopolskich (zlodowacenia: Nidy i Sa- nu), środkowopolskich (zlodowacenia: Odry i Warty), północnopolskich (zlodowacenie Wi- sły) oraz holocenu. Osady najstarsze reprezentowane są przez dwa poziomy glin zwałowych zlodowaceń: Nidy i Sanu, rozdzielone interglacjalnymi piaskami i mułkami rzecznymi.

7 Zlodowacenia środkowopolskie (Odry i Warty) reprezentują utwory: zastoiskowe, wodnolodowcowe, rzeczno-lodowcowe i glacjalne. Do najstarszych należą iły zastoiskowe o miąższo- ści od kilku do ponad dwudziestu metrów. Powyżej nich występują wodnolodowcowe piaski i żwiry różnoziarniste, odsłaniające się tylko w strefie pradoliny. Na obszarze Wzgórz Trzeb- nickich z tego okresu pochodzą: piaski, żwiry, gliny, iły i mułki w morenach spiętrzonych i wyciśnięcia. Gliny zwałowe zlodowacenia Odry, najlepiej zachowane są w części peryferyj- nej kopalnej doliny Baryczy oraz w obrębie Wzgórz Trzebnickich. Średnia ich miąższość wynosi około 10 m. Leżą na nich płaty piasków i żwirów lodowcowych z niewielką ilością otoczaków i głazów lub piaski, mułki i żwiry kemów (część zachodnia). Miąższość osadów kemowych rzadko przekracza 10 m. Piaski i żwiry wodnolodowcowe górne tworzą niewielkie płaty na glinach zwałowych lub bezpośrednio na iłach trzeciorzędu. Na omawianym obszarze do osadów związanych ze zlodowaceniem Warty zaliczono: gliny zwałowe, osady wodnolodowcowe i rzeczno-wodnolodowcowe tarasu pradolinnego Baryczy. Między kolejnymi zlo- dowaceniami (interglacjał eemski) osadziły się: piaski, iły i mułki z florą i fauną o miąższości kilku metrów. Z okresu zlodowacenia Wisły, reprezentującego najmłodsze zlodowacenia pół- nocnopolskie, pochodzą osady zastoiskowe (mułki, piaski i iły) oraz piaski i żwiry rzeczne tarasów nadzalewowych. W wyniku procesów erozyjno-denudacyjnych na przełomie plejstocenu i holocenu po- wstały: piaski, mułki i gliny deluwialne, lessy i utwory lessopodobne oraz piaski eoliczne w wydmach. Największe wydmy o wysokości do 5 m występują w okolicy Łapczyc. Utwory najmłodsze – holoceńskie, stanowią piaski i żwiry rzeczne tarasów zalewowych oraz torfy i namuły torfiaste o miąższości dochodzącej do 4 m.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Żmigród udokumentowanych jest dziesięć złóż kopalin (tabela 1). Znajdują się wśród nich: trzy złoża gazu ziemnego („Borzęcin”, „Radziądz” „Radziądz W”) oraz siedem złóż kruszywa naturalnego („Raszowice”, „Zakrzewo I”, „Bagno” „Bagno I”,

8 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Nr Wiek Stan Wydobycie geologiczne Kategoria Zastosowanie Przyczyny złoża Rodzaj kompleksu zagospodarowania (tys. t, mln Klasyfikacja złóż Nazwa złoża bilansowe rozpoznania 3 kopaliny konfliktowości na kopaliny litologiczno- 3 złoża m ) (tys. t, m *) złoża mapie surowcowego wg stanu na rok 2002 (Przeniosło, 2003) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 Radziądz W* G P 40,00* B N − E 2 B K 2 Radziądz* G P 388,90* B G 17,97* E 2 B K 3 Borzęcin G P 307,01* B G 36,44* E 2 A -

4 Raszowice p, pż Q 13 725 C2 N − Skb 4 B L

5 Zakrzewo I pż Q 122 C1* N − Skb 4 A −

6 Łazarowice p Q 40 C1* Z − Sd 4 A −

7 Bagno p Q 53 C1* Z 0,0 Skb 4 A −

8 Łazarzowice I p Q 117 C1 N − Skb, Sd 4 A − 9 Wilkowa p Q 92 C G* − Skb, Sd 4 A − Wielka 1

10 Bagno I* p Q 1 051 C1 G* − Skb, Sd 4 A − Zakrzewo p Q − - ZWB − − − − −

Rubryka 2: * − złoże położone tylko częściowo w granicach arkusza Rubryka 3: G – gaz ziemny, pż – piaski i żwiry, p – piaski Rubryka 4: Q – czwartorzęd, P – perm Rubryka 6: C1* − złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane; ZWB – złoże wykreślone z Bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie doku- -mentacyjnej, zamieszczonej w materiałach archiwalnych) , * − złoże przygotowane do podjęcia eksploatacji Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne; kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe; Rubryka 10: złoża: 2 – rzadkie w skali kraju lub skoncentrowane w określonym regionie, 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe, C – bardzo konfliktowe Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu, L – ochrona lasów

„Łazarowice”, „Łazarzowice I” i „Wilkowa Wielka”. Jedno złoże piasków „Zakrzewo”, po zakończeniu eksploatacji wykreślone zostało z Bilansu zasobów kopalin (Przeniosło, 2003). Do kopalin podstawowych zalicza się gaz ziemny.

1. Gaz ziemny

W granicach arkusza położone w całości jest tylko złoże − „Borzęcin”, a pozostałe : „Radziądz W” i „Radziądz” znajdują się w przewadze na terenie sąsiednich arkuszy: Czeszów i Rawicz. Złoże „Borzęcin”, udokumentowane zostało w kategorii B (Zoła,1999). Kolektorem gazu ziemnego są utwory permu należące do czerwonego spągowca (piaskowce) i cechsztynu (wapienie podstawowe i organogeniczne cyklotemu Werra). Złoże ma formę brachyantykliny o kierunku dłuższej osi wschód − północny zachód i stromo zapadającym południowym skrzydle. Górną jego granicę wyznacza strop wapienia podstawowego, a dol- ną - poziom wód podścielających. Głębokość zalegania horyzontu gazonośnego waha się w granicach 1267,9-1360 m p.p.t. Ekranem dla akumulacji gazu są anhydrytowo-solne osady cechsztynu, zalegające powyżej wapieni. Jest to złoże masywowe w którym dwa poziomy gazonośne stanowią jeden element hydrodynamiczny, a występujące pomiędzy nimi cechsz- tyńskie łupki miedzionośne nie stanowią ścisłej bariery energetycznej. Powierzchnia złoża wynosi 2 350 ha, a jego średnia miąższość – 33,3 m. Porowatość skały zbiornikowej w wa- pieniu podstawowym kształtuje się w granicach 5,9%, a w czerwonym spągowcu 16,2%. Gaz ze złoża „Borzęcin” jest gazem bezgazolinowym, zaazotowanym, siarkowodorowym. W swo- im składzie zawiera (w % objętości): 64,57 - metanu, 2,27 - etanu, 0,25 - propanu, 0,17 - he- lu i 0,04 siarkowodoru. Suma węglowodorów C37 stanowi 0,35% objętości. Nadaje się on do celów energetycznych. Złoże zaliczono do małokonfliktowych. Złoże „Radziądz W” rozpoznane zostało w kategorii B (Zoła, 1995). Skałami w których nastąpiło nagromadzenie gazu ziemnego są wapienie cechsztynu należące do cyklotemu Wer- ra. Struktura górotworu w którym występuje ma kształt nieregularnej kopuły o amplitudzie 40 m. Powierzchnia złoża wynosi 370 ha, a jego zasoby stanowią 40 mln m3, przy średniej miąższości 3,86 m. Spąg złoża tworzy poziom wody podścielającej na głębokości 1491 m p.p.t. Skład gazu ziemnego przedstawia się następująco (w % objętości): metan - 67,96, etan - 1,62, propan - 0,21, azot - 29,83, hel - 0,15. Jest to gaz bezgazolinowy, azotowo-metanowy, podobny do występującego w złożu „Borzęcin”, zawiera jednak nieco mniej azotu, a więcej metanu. Dla złoża nie wykonano karty informacyjnej, ponieważ opracowana została dla arkusza Rawicz. Złoże „Radziądz W” położone jest na obszarze Parku Krajobrazowego „Dolina

10 Baryczy”. W klasyfikacji sozologicznej zostało zaliczone do konfliktowych. Złoże „Radziądz” udokumentowane jest w kategorii B (Hannes, Kuchciński, 1971). Jego zasoby wynoszą obecnie 388,9 mln m3. Struktura w której występuje jest płaską brachy- antykliną o osi wydłużonej w kierunku północny zachód − południowy wschód. Złoże zwią- zane jest z węglanowymi utworami cyklotemu Werra oraz w niewielkim stopniu z piaskow- cami czerwonego spągowca. Jego górną granicę tworzy kompleks anhydrytowo-solny cyklotemu Werra, a w spągu ograniczone jest poziomem wody podścielającej na głębokości 1495 m p.p.t. Skałą zbiornikową dla gazu są dolomity i wapienie podstawowe cechsztynu oraz podrzędnie słabo zwięzłe piaskowce czerwonego spągowca. Powierzchnia złoża wynosi 846 ha, a średnia miąższość − 15,7 m. Głębokość zalegania horyzontu gazonośnego kształtuje się w granicach 1145-1495 m p.p.t. Kopaliną jest gaz ziemny zaazotowany, helowy o nastę- pującym składzie: (w % objętości) metan - 69,20, etan - 2,05, propan - 0,36, azot - 27,93, hel - 0,17. Jest on wykorzystywany do celów energetycznych. Złoże zakwalifikowano do konfliktowych w odniesieniu do chronionych elementów środowiska, ze względu na położenie w granicach Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy”.

2. Kruszywo naturalne

Złoże kruszywa naturalnego „Raszowice”, udokumentowane jest w kategorii C2 (Giza- ra, 1974). Stanowią je czwartorzędowe osady piaszczyste i piaszczysto-żwirowe pochodzenia wodnolodowcowego. Przeważają wśród nich piaski o zawartości ziarn o średnicy do 2 mm: 70,4-99,5%, średnio 91,1%, a podrzędnie w formie soczew występują piaski i żwiry, zawiera- jące 47,0-54,7%, średnio 51,4% ziarn o średnicy do 2 mm. Powierzchnia złoża wynosi 41,8 ha, a jego średnia miąższość – 21,1 m. W nadkładzie o grubości 0,3-4,3 m, średnio 1,3 m występują: torfy, piaski gliniaste i gliny. Stosunek nadkładu do miąższości złoża (N/Z) ma wartość 0,05. Piaski zawierają średnio: 2,5% pyłów mineralnych i 0,3% grudek gliny. Dla piasków i żwirów zawartość pyłów mineralnych wynosi 0,6-3,6%, średnio 2,3%. Obie kopaliny nie są zanieczyszczone związkami organicznymi i obcymi a zwartość siarczanów roz- puszczalnych w wodzie nie przekracza 0,02%. Są one przydatne na potrzeby budownictwa i drogownictwa. Złoże jest częściowo zawodnione. W klasyfikacji sozologicznej zaliczone zostało do konfliktowych. W jego centralnej części występuje las. W granicach złoża „Raszowice”, udokumentowano dwa złoża kruszywa naturalnego: „Zakrzewo” i „Zakrzewo I”, nie rozliczając jego zasobów. Złoże piasków „Zakrzewo” o powierzchni 0,8 ha udokumentowane było kartą rejestracyjną do poziomu wody gruntowej (Noworyta, 1991). Po zakończeniu eksploatacji zostało wykreślone z Bilansu zasobów kopa-

11 lin. Złoże „Zakrzewo I” stanowią dwa pola zasobowe o powierzchni 0,57 ha i 2,33 ha (łącznie 2,9 ha) i średniej miąższości odpowiednio: 4,5 m i 2,4 m (Iwanicki, 1991). Pole większe (po- łudniowe) obejmuje między innymi teren wyeksploatowanego złoża „Zakrzewo”. Kopalinę stanowią piaski i żwiry o średniej zawartości ziarn o średnicy poniżej 2 mm – 66,5%, przydatne na potrzeby budownictwa i drogownictwa. Złoże w stosunku do elementów środowiska jest małokonfliktowe. Złoże „Łazarowice” udokumentowane jest kartą rejestracyjną (Multan, 1989). Jego powierzchni wynosi 0,93 ha, a miąższość 1,5-9,8 m (średnio 5,3 m). W nadkładzie występuje tylko warstwa gleby o średniej grubości 0,1 m. Kopalinę stanowią piaski zawierające średnio: 83,1% ziarn o średnicy poniżej 2 mm i 5,3% pyłów mineralnych. Są one przydatne dla drogownictwa. Złoże jest suche. W klasyfikacji sozologicznej zaliczone zostało do małokonflik- towych. Złoże „Bagno” udokumentowane jest kartą rejestracyjną (Owsianna, 1989). Jego powierzchnia wynosi 0,53 ha, miąższość kopaliny 2-10 m (średnio 5,5 m), a średnia grubość nadkładu 0,3 m. Stosunek N/Z ma wartość 0,05. Piasek zawiera średnio: 94,6% ziarn o śred- nicy poniżej 2 mm i 4,6% pyłów mineralnych. Kopalina jest przydatna na potrzeby budownictwa. Złoże jest suche i małokonfliktowe w odniesieniu do elementów środowiska.

Rozpoznane w kat. C1 złoże „Łazarzowice I” ma powierzchnię 1,3 ha (Tyralski, Nowak, 1998). Stanowią je piaski wodnolodowcowe o średniej miąższości 5,9 m. W nadkładzie o grubości 0,4-4,4 m występuje warstwa gleby oraz pyły i piaski pylaste. Stosunek N/Z ma wartość 0,4. Piaski zawierają: 99,4-100,0% (średnio 99,2%) ziarn o średnicy poniżej 2 mm, 1,8-14,8% (średnio; 7,8%) pyłów mineralnych i 0,06% związków siarki ( w przeliczeniu na

SO3). Są one przydatne na potrzeby budownictwa i drogownictwa. Złoże jest suche i małokonfliktowe w stosunku do chronionych elementów środowiska.

Złoże „Wilkowa Wielka” rozpoznane jest w kategorii C1 (Iwanicki, 2001). Jego powierzchnia wynosi 1,3 ha a miąższość kształtuje się w granicach 2,0-7,7 m (średnio 4,3 m). W nadkładzie występuje warstwa gleby i gliny. Stosunek N/Z jest równy 0,08. Kopalinę sta- nowią piaski wodnolodowcowe o średniej zawartości ziarn o średnicy poniżej 2 mm 95,4%. Zawartość pyłów mineralnych wynosi 2,6-16,6%, średnio 6,6%, a związków siarki (w przeliczeniu na SO3) – 0,08%. Piaski są przydatne na potrzeby budownictwa i drogownictwa. Złoże jest suche. W klasyfikacji sozologicznej zaliczone zostało do małokonfliktowych.

Kolejne złoże piasków „Bagno I” udokumentowane jest w kategorii C1 na powierzchni 8,8 ha (Dziedziak, 1998). Miąższość kopaliny wynosi 3,5-13,0 m, średnio 8,3 m, a grubość nadkładu (gleba, gliny i piaski pylaste) kształtuje się w granicach 0,3-4,0 m, średnio 1,3 m.

12 Stosunek N/Z ma wartość 0,2. Kopalina zawiera : 78,9-97,6%, średnio 94,8% ziarn o średnicy poniżej 2 mm, średnio 7,9% pyłów mineralnych i jest przydatna na potrzeby drogownictwa i budownictwa. Złoże jest częściowo zawodnione i małokonfliktowe w odniesieniu do ele- mentów środowiska.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Żmigród eksploatowane są dwa złoża gazu ziemnego: „Borzęcin” i „Radziądz”, a dwa złoża kruszywa naturalnego „Bagno I” i „Wilkowa Wielka” przygotowane są do podjęcia eksploatacji. Użytkownikiem złoża gazu ziemnego „Borzęcin” jest Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu, podlegający Polskiemu Górnictwu Naftowemu i Gazownictwu S.A. w Warsza- wie. Koncesja na eksploatację kopaliny udzielona została decyzją Ministra Środowiska z 1993 r., a zmianą do powyższej koncesji z 2001 r., utworzony został teren i obszar górniczy „Borzęcin II” o powierzchni 1 522,2 ha. Eksploatację złoża rozpoczęto w 1972 r. jednym od- wiertem, a jej zasadniczy etap nastąpił dopiero po uruchomieniu pięć lat później instalacji do odsiarczania gazu. Złoże „Borzęcin” eksploatowane jest ośmioma otworami, systemem sa- moczynnym z wykorzystaniem energii ciśnienia złożowego. Zagospodarowane jest ono w promienistym systemie zbioru gazu, obejmującym odwierty, gazociągi indywidualne dla każdego otworu eksploatacyjnego oraz ośrodek zbiorczy (grupowy), w którym następuje oczyszczanie gazu. Polega ono na: oddzielaniu wody złożowej i chlorków, odsiarczaniu i osu- szaniu gazu metodami absorpcyjnymi z zastosowaniem sorbentów. Oczyszczony gaz ziemny kierowany jest do gazociągu magistralnego krajowego systemu gazowniczego. W ostatnich latach wykonana została instalacja do ponownego wtłaczania do złoża gazów kwaśnych

(głównie H2S) pozyskiwanych z oczyszczania. Służy do tego celu jeden z wyeksploatowa- nych otworów w południowo-zachodniej części złoża. Wydobywanie gazu ziemnego z omawianego złoża dobiega końca, a w jego górotworze projektowane jest składowanie odpadów płynnych. Pojemność, która może być wykorzystana do tego celu, wynosi 33,9 mln m3. W 1976 r. rozpoczęto eksploatację gazu ziemnego ze złoża „Radziądz”. Jego użytkow- nikiem jest Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu S.A., który uzyskał koncesję na okres 25 lat. Złoże eksploatowane jest pięcioma odwiertami produkcyjnymi z których trzy zlokalizowane są w granicach omawianego arkusza. Powierzchnia obszaru i terenu górnicze- go „Radziądz” wynosi 1 198 ha. Sczerpywanie zasobów systemem wodno-naporowym nastę- puje z całego złoża równocześnie. Gaz indywidualnymi gazociągami dostarczany jest do ośrodka grupowego w Rudzie Żmigrodzkiej. i poddawany oczyszczaniu Po tym procesie,

13 kierowany jest do krajowego systemu gazowniczego. Niewielka ilość gazu przeznaczona jest też na potrzeby własne kopalni. Do niedawna, produkty z oczyszczania gazu, wtłaczane były okresowo do otworu złoża „Borzęcin”. Obecnie do tego celu wyznaczony jest w granicach złoża specjalny otwór. Do podjęcia eksploatacji przygotowane są dwa złoża piasków: „Wilkowa Wielka” i „Bagno I”. Użytkownikiem złoża „Wilkowa Wielka” jest Stacja Doświadczalna Oceny Od- mian w Krościnie Małej. Koncesja na wydobywanie kopaliny wydana została decyzją Staro- sty Trzebnickiego i obowiązuje do 2006 r. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 1,3 ha a terenu górniczego 3,1 ha. Koncesję na eksploatację złoża „Bagno I” uzyskał w 1999 r. Paweł Sajdak zamieszkały w Osolinie. Została ona udzielona decyzją Wojewody Dolnośląskiego na okres do 2029 r. Obszar górniczy ma powierzchnię 8,8 ha, a teren górniczy wynosi 24,6 ha. W 1991 r. zaniechana została eksploatacja złoża piasku „Łazarowice”, którego użyt- kownikiem był Dolnośląski Okręg Kolei Państwowych we Wrocławiu. Kopalinę wykorzystano do budowy toru doświadczalnego w gminie Żmigród. Ten sam użytkownik, w latach osiemdziesiątych prowadził eksploatację złoża piasku „Zakrzewo”, położonego w granicach złoża „Raszowice”. Kopalinę wykorzystano też do budowy toru doświadczalnego. Po zakończeniu eksploatacji złoże skreślono z Bilansu zasobów. a pozostałe, zalane wodą wyrobisko włączono do złoża „Zakrzewo I” (pole południowe). Złoże piasku „Bagno” eksploatowane było na początku lat dziewięćdziesiątych, a nieco później wydobywanie kopaliny zostało zaniechane.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na terenie arkusza Żmigród wyznaczono na podstawie wizji terenowej i analizy mate- riałów archiwalnych tylko jeden obszar perspektywiczny i jeden prognostyczny. Obszar perspektywiczny występowania piasków położony jest na południe od miejsco- wości Łazarzowice. W jego centralnej części udokumentowane zostało w 1998 r. złoże pia- sków „Łazarzowice I”. Na powierzchni 30,9 ha występują tu piaski zawierające: około 99% ziarn o średnicy poniżej 2 mm i mniej niż 7% pyłów mineralnych. Ich średnia miąższość nie przekracza 6,0 m. Nadkład stanowi warstwa gleby i piaski pylaste (Stachowiak, Seifert i in., 2004). Obszar prognostyczny piasków, oznaczony numerem I, od zachodu przylega do granic złoże piasków „Łazarowice”. W rejonie tym rozpoczęto niekoncesjonowaną eksploatację pia- sków (punkt występowania kopaliny nr 1). Na powierzchni 250 x 200 m usunięty został nad-

14 kład (gleba) i istnieją liczne, pojedyncze ukopy o długości do 30 m, szerokości 10 m i głębo- kości do 3 m. Powierzchnia wyznaczonego obszaru wynosi 4,8 ha. Przyjęto, że jakość kopaliny będzie podobna jak na złożu „Łazarowice”. Zawartość ziarn o średnicy do 2 mm wyniesie około 83%, a zawartość pyłów mineralnych nie przekroczy 6%. Zasoby w kategorii D1, osza- cowano na 461 tys. ton (tab. 2) (Stachowiak, Seifert i in., 2004). Na terenie arkusza Żmigród prowadzone były prace poszukiwawcze za złożami kruszywa naturalnego (Chruszcz, 1972; Gizara, 1972, 1973a i b). Koncentrowały się one w połu- dniowej i południowo-zachodniej części jego obszaru. Na mapie zaznaczono jedenaście ob- szarów o negatywnych wynikach rozpoznania piasków. Znajdują się one w rejonie miejsco- wości: Ligota Strupińska, Górowo, Bagno, Osolin, Budzicz, Wilkowo i Osola. Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych

Grubość Numer Po- Wiek Średnia kompleksu Zasoby obszaru wierz- Rodzaj kompleksu Parametry grubość litologiczno - w kategorii Zastosowanie na chnia kopaliny litologiczno jakościowe nadkładu surowcowego D1 kopaliny mapie (ha) surowcowego (m) od - do (tys. m3) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zawartość ziarn o średnicy do 2 mm: 0,0 średnio 83% I 4,8 p Q (nadkład 6,0 461 Skb, Sd zawartość pyłów zdjęty) mineralnych: poniżej 6%

Rubryka 3: p − piaski Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 9: kopaliny: Skb − kruszyw budowlanych, Sd − drogowe

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza obejmuje w przewadze część lewobrzeżnej zlewni Baryczy (II rzędu) ze zlewniami III rzędu: Sąsiecznicy, Krępej i Granicznej Wody. Niewielki południowo-zachodni fragment terenu należy do zlewni Odry i odwodniony jest przez dopływy Jezierzycy. Zlewnia Baryczy w obrębie omawianego terenu charakteryzuje się złożonymi warunkami hydrograficznymi. Występują tu liczne połączenia między dopływami, gęsta sieć rowów melioracyjnych z zastawkami i przepustami oraz stawy rybne. Naturalne i sztuczne połącze- nia cieków powodują zjawisko bifurkacji, czyli samoczynnego przerzutu wody z jednej zlewni do drugiej. Rzeka Barycz płynie ze wschodu na zachód w północno-wschodniej części ob-

15 szaru arkusza. Jest to typowy uregulowany i obwałowany ciek nizinno-bagienny, o niewielkim spadku i średniorocznym przepływie 27,5 m3/s. Posiada kilkanaście jazów piętrzących wodę dla stawów rybnych i do nawodnienia łąk. Największym jej lewobrzeżnym dopływem jest Sąsiecznica, której bieg jest prawie równoległy do Baryczy. Rzeka Sąsiecznica wraz z prawobrzeżnym dopływem Strugą, ma największą powierzchnię zlewni w granicach omawianego terenu i uchodzi do Baryczy poniżej Żmigrodu. W granicach arkusza znajdują się liczne sztuczne zbiorniki wód powierzchniowych, użytkowane jako stawy rybne. Największe z nich zlokalizowane są w rejonie miejscowości: Sanie, Chodlewko, Łęgów, Skokowa, Raki i Ligota Strupińska. Kontrolą jakości wód objęte są rzeki: Barycz i Sąsiecznica. Monitoring prowadzi Wo- jewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu (Kwiatkowska-Szygulska, 2003). W 2002 r. wody Baryczy na terenie arkusza Żmigród badane były w jednym punkcie pomia- rowym (poniżej Żmigrodu i ujścia Sąsiecznicy) i odpowiadały III klasie czystości. O takiej klasyfikacji zadecydowała dość wysoka zawartość azotu azotynowego. Poprawił się natomiast wyraźnie ich stan sanitarny. Wartości miana coli odpowiadały normom klasy II. Rzeka Sąsiecznica kontrolowana była w punkcie ujściowym do Baryczy, gdzie stwierdzono nie od- powiadającą normom jakość wód z uwagi na ponadnormatywne stężenia tlenu rozpuszczone- go i azotu azotynowego. Podstawą klasyfikacji badanych wód są wymagania zawarte w załączniku nr 1 do Roz- porządzenia Ministra Ochrony Środowiska i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Na obszarze omawianego arkusza, w czasie powodzi w lipcu 1997 r., największymi terenami zatopionymi były: fragment doliny Sąsiecznicy i niewielka część doliny Baryczy (na wschód od Żmigrodu). Na pozostałym obszarze, powódź przejawiła się powstaniem niewielkich, izolowanych rozlewisk w dolinach cieków.

2. Wody podziemne

Omawiany teren, według regionalnego podziału hydrogeologicznego (Jasiniak, Wojcie- chowski, 1990) znajduje się w regionie wielkopolskim i podregionie wielkopolsko-śląskim. Przeważająca jego część należy do rejonu Kotliny Żmigrodzkiej, a tylko niewielki południo- wo-zachodni fragment do rejonu Oborniki Śląskie-Wińsko. Znaczenie użytkowe mają tu dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i trzeciorzędowe Wojciechowska, 2000).

16 Na obszarze pradoliny Baryczy, w utworach czwartorzędu występują na ogół dwie warstwy wodonośne. Pierwsza z nich zalega bezpośrednio pod powierzchnią terenu lub lokalnie poniżej glin i pyłów. Swobodne zwierciadło wody występuje na głębokości 1-5 m. Miąższość warstwy wodonośnej waha się w granicach 7,5-81,2 m (średnio 25 m) a współczynnik filtracji wynosi 9,1 m/d. Wydajności ujęć na ogół nie przekraczają 50 m3/h, przy depresjach docho- dzących do 10 m. Druga warstwa wodonośna występuje na zmiennych głębokościach:10- 52 m. Napięte zwierciadło wody stabilizuje się w przewadze na głębokościach 1-5 m. Miąż- szość warstwy wodonośnej waha się w granicach 4-88 m (średnio 21 m),a współczynnik filtracji zmienia się w przedziale 2,3-80,5 m/d (średnio 18,5 m/d). Ujęcia osiągają wydajno- ści10-120 m3/h (średnio 50 m3/h), przy depresjach 3-15 m. Na obszarze Wzgórz Trzebnickich, warstwy wodonośne związane z piaszczysto- żwirowymi osadami czwartorzędu mają podrzędne znaczenie użytkowe. Są one często rozdzielone przerostami glin zwałowych, a ich miąższością niewielkie (średnio kilka metrów). Wartość średnia współczynnika filtracji wynosi 12,8 m3/d, a wydajności ujęć zawierają się w przedziale 10-30 m3/h, przy depresjach do kilku metrów. Głównym użytkowym poziomem wodonośnym tego obszaru są wody podziemne piętra trzeciorzędowego. Warstwę wodonośną stanowią piaski drobnoziarniste i pylaste o współczynnikach filtracji 1,9-11,7 m/d (średnio 5,1 m/d). Miąższość warstwy wodonośnej waha się 8-20 m (średnio 10 m). Zalega ona na bardzo zmiennych głębokościach, w granicach 18-200 m. Wydajności ujęć wynoszą od kilku do około 30 m3/h, przy niewielkich depresjach. Jakość wód czwartorzędowych na obszarach pradoliny Baryczy i Wzgórz Trzebnickich jest podobna. Zawierają one w przewadze podwyższone ilości związków manganu oraz są zanieczyszczone bakteryjnie. Wody trzeciorzędowe charakteryzują się zróżnicowanymi wła- snościami fizykochemicznymi. Spotykane są zarówno wody o niskiej mineralizacji, zbliżone składem do czwartorzędowych, jak również wody o podwyższonej mineralizacji, twarde, ze znaczną ilością związków żelaza i manganu oraz siarczanów. Na obszarze arkusza Żmigród trzy ujęcia posiadają wydajności powyżej 100 m3/h. Na- leżą do nich czwartorzędowe ujęcia w: Żmigrodzie, Bychowie i Prusicach. Dla ujęć na obszarze arkusza nie ustanowiono stref ochrony pośredniej. W granicach omawianego arkusza występuje czwartorzędowy zbiornik wód podziemnych Pradolina Barycz-Głogów, wymagający wysokiej (OWO) i najwyższej ochrony (ONO), (fig. 3).

Fig. 3. Położenie arkusza Żmigród na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A.S. Kleczkowskiego (1990)

1 − obszar najwyższej ochrony (ONO), 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 − granica GZWP. Numer i nazwa zbiornika, wiek utworów wodonośnych: 303 − Pradolina Barycz-Głogów (E), czwartorzęd (Q); 319 – Subzbiornik Prochowice-Środa, trzeciorzęd (Tr); 320 − Pradolina rzeki Odra (S Wrocław), czwartorzęd (Q)

VII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie

18 standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 690-Żmigród zamieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. poko- jowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypeł- nionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządze- niem...,2002).

19 Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Wartość Wartość przecięt- Wartości dopuszczalne stężeń w gle- zawartości przeciętnych nych (median) w bie lub ziemi (Rozporządzenie Mini- w glebach (median) w glebach obszarów stra Środowiska z dnia 9 września na arkuszu glebach na niezabudowanych 2002 r.) 690- arkuszu 690- Polski 4) Metale Żmigród Żmigród N=6522 N=7 N=7 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 12-52 27 27 Cr Chrom 50 150 500 1-10 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 12-37 24 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-6 2 2 Cu Miedź 30 150 600 2-11 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-15 4 3 Pb Ołów 50 100 600 9-18 13 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-<0,05 <0,05 <0,05 1) grupa A Ilość badanych próbek gleb z arkusza 690-Żmigród a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza- w poszczególnych grupach użytkowania terenu ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- wy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów As Arsen 7 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego Ba Bar 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Cr Chrom 7 grożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Zn Cynk 7 szarów tych stężenia zachowują standardy wynikające Cd Kadm 7 ze stanu faktycznego, 2) Co Kobalt 7 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z Cu Miedź 7 wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Ni Nikiel 7 nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowa- Pb Ołów 7 ne z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków Hg Rtęć 7 kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tere- arkusza 690-Żmigród do poszczególnych grup ny komunikacyjne, użytkowania terenu (ilość próbek) 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 7 N – ilość próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3).

20 Przeciętne wartości wszystkich analizowanych pierwiastków w glebach arkusza są identyczne lub zbliżone do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod względem zawartości metali wszystkie badane próbki spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne Kryteria oceny osadów Do oceny jakości osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi zastosowano kryteria zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych pod względem ekotoksykologicznym zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono dopuszczalne za- wartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, wartości PEL oraz tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki ba- dań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspek- tora Ochrony Środowiska. Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, kadmu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

21 Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartościach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Tabela 4. Zawartość pierwiastków w osadach rzecznych.

Rozporządzenie Tło geoche- Barycz PEL** Pierwiastek MŚ* miczne Żmigród Zawartość (ppm) Arsen (As) 30 17 <5 3 Chrom (Cr) 200 90 6 4 Cynk (Zn) 1000 315 73 21 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 0,3 Miedź (Cu) 150 197 7 4 Nikiel (Ni) 75 42 6 3 Ołów (Pb) 200 91 11 9 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,026

* - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony, Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r. ** - PEL – zawartość, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny sieci geochemicznego monito- ringu osadów wodnych – na rzece Baryczy w Żmigrodzie. Osady Baryczy w Żmigrodzie cha- rakteryzują się zawartością potencjalnie szkodliwych pierwiastków zbliżonymi do wartości tła geochemicznego tych pierwiastków i nie stanowią zagrożenia dla organizmów wodnych. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości dopusz- czalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

22 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinają- cych Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomia- ru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki: Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 20 do około 35 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 25 nGy/h i jest niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego pomierzone dawki wahają się od około 15 do około 40 nGy/h, przy wartości średniej wy- noszącej także około 25 nGy/h.

23 690W PROFIL ZACHODNI 690E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5707804 5705713 5700760

m 5697732 m 5694683 5695590 5692696 5690932

0 5 10 15 20 25 30 35 0 5 10 15 20 25 30 35 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5707804 5705713 5700760

m 5697732 m 5694683 5692696 5695590 5690932

0123456 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Powierzchnię obszaru arkusza Żmigród budują utwory czwartorzędowe o generalnie ni- skich wartościach promieniowania gamma. Na badanym obszarze przeważają plejstoceńskie utwory wodnolodowcowe i lodowcowe (piaski, żwiry i głazy), występujące w południowej części arkusza oraz plejstoceńskie osady rzeczne (mady, mułki, piaski i żwiry), dominujące na północy. Podrzędnie występują gliny zwałowe oraz holoceńskie osady rzeczne. Najwyższe wartości promieniowania gamma (> 40 nGy/h), zarejestrowano lokalnie wzdłuż profilu wschodniego, w miejscach występowania piaszczysto-żwirowych osadów wodnolodowcowych i lodowcowych (południowy odcinek profilu). Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są niskie i charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wynoszą od około 0,2 do około 5,0 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego od około 0,5 do 3,0 kBq/m2. IX. Składowanie odpadów

Celem opracowania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów” jest wskazanie ob- szarów, które są predysponowane do lokalizacji w ich obrębie składowisk odpadów, przy jednoczesnym respektowaniu ograniczeń wynikających z wymagań ochrony środowiska przyrodniczego. Generalnie obszary te powinny spełniać kryteria lokalizacji składowisk odpadów zgodnie z wymaganiami zawartymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r, o odpadach [Dz. U. Nr 62, poz. 628] oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r, w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknię- cia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549]. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do aktualnie obowiązujących aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w zależno- ści od wyróżnionych 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O − odpadów obojętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania litosfery, hydrosfery, atmosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo- kulturowego. Specyfikacja ta obejmuje:

25 • wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować żadnych typów składowisk odpadów, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych ty- pów potencjalnych składowisk • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb. Uwzględniając powyższe kryteria na terenie arkusza Żmigród wyznaczono: 1. obszary bezwzględnego zakazu lokalizowania wszelkich typów składowisk odpadów, 2. obszary preferowane, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na występowanie na powierzchni terenu lub płytko w podłożu (do głębokości 2,5 m) gruntów spełniających wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, 3. obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składowisk odpadów jest możliwa, ale wymaga zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień, 4. wyrobiska związane z eksploatacją skał okruchowych (kruszywa naturalnego), które mo- gą stanowić preferowane miejsca składowania odpadów, po przeprowadzeniu odpowiednich badań i wykonaniu systemów zabezpieczeń. Zwarte rejony występowania na powierzchni terenu lub do głębokości 2,5 m gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, stanowią preferowane obszary lokalizowania składo- wisk. W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań uwzględniając: - izolacyjne właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym dla poszczególnych ty- pów składowisk wymaganiom składowania odpadów (tabela 5), - przestrzenne warunkowe ograniczenia wynikające z przyjętych terenów ochronnych: b – zabudowy i stref ochronnych związanych z infrastrukturą, w – wód podziemnych. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża potencjalnych składo- wisk przedstawiono w tabeli 5.

26 Tabela 5 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska miąższość wsp. filtracji k rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1·10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1 - 5 ≤ 1·10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1·10-7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wchodzi w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i jest przedstawiona na Planszy B mapy. Dane i oceny za- prezentowane na tej planszy zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy opty- malnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izola- cyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Infor- macje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowa- nych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności środowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią. Tło dla przedstawionych informacji na Planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Żmigród Mapy hydrogeologicz- nej Polski w skali 1:50 000 (Wojciechowska, 1998). Jak wynika z przytoczonych poniżej kry- teriów stopień zagrożenia wód podziemnych zależy nie tylko od wartości parametrów filtra- cyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także od czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porówny- wać z wyznaczonymi na Planszach B terenami pod składowiska odpadów. Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawionych na MHP wyznaczono w pięcio- stopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych,

27 - stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego ale ograniczonej dostęp- ności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako jeden z ele- mentów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowane do 2000 roku), bez ogniska zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego bez ognisk zanieczysz- czeń, - stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej od- porności poziomu i ograniczonej dostępności. Na omawianym terenie około 60% powierzchni zajmują obszary o bezwzględnym za- kazie lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wydzielono je ze względu na występowania: - kompleksów leśnych o powierzchni powyżej 100 ha, - erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w dolinie Baryczy i jej dopływów, - zbiorników wód powierzchniowych, - terenów zalanych i podtopionych – powódź 1997 r. (dolina Baryczy oraz w rejonie miej- scowości: Prusice i Skokowa), - terenów podmokłych i bagiennych, w tym chronionych łąk na glebach pochodzenia organicznego (w pobliżu miejscowości: Krościna Wielka, Skokowa, Ligotka, Górowo, Turza- ny i Raszowice), - niewielkich terenów o nachyleniu powyżej 10º (koło miejscowości: Grodki, Smarków, Ligota Strupińska, Kokotów), - terenów zwartej zabudowy miasta Żmigród i miejscowości Prusice, będącej siedzibą władz gminy. Potencjalne obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów wydzielono w rejonach występowania gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjności podłoża określone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 5). Wymagania te przewidują wystę- powanie co najmniej jednometrowej warstwy gruntów spoistych bezpośrednio w podłożu składowiska, której współczynnik przepuszczalności jest < 1·10-7 m/s. Na badanym obszarze takie warunki spełniają gliny zwałowe z okresu zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Odry) oraz górnomioceńskie iły serii poznańskiej. Największe rozprzestrzenienie mają gliny zwałowe zlodowacenia Odry. Na powierzchni terenu występują one na obszarze wysoczyzny morenowej w części południowej i zachodniej badanego terenu. Średnia miąższość tych osadów kształtują się w granicach 5 – 10 m, a mak-

28 symalna wynosi 17,8 m (w okolicy miejscowości Osolin). Gliny zalegają na piaskach i żwi- rach wodnolodowcowych lub na iłach i mułkach trzeciorzędowej serii poznańskiej. Osady miocenu górnego reprezentowane są przez iły i mułki, zaliczane do poziomu iłów zielonych i iłów płomienistych serii poznańskiej. W jej skład wchodzą iły i mułki ilaste, szaroniebieskie lub szarozielone z cienkimi soczewkami piasków drobnoziarnistych. W stropie tego poziomu występują iły płomieniste, wyróżniające się smugami i plamami barwy żółtej i czerwonej. Miąższość osadów miocenu górnego jest zróżnicowana: od kilkunastu do około 170 metrów. Iły odsłaniają się na powierzchni w części zachodniej, koło miejscowości: Ligota Strupińska, Górowo i Siołkowice oraz na południowym zachodzie, w pobliżu Wilkowa Dużego i na połu- dnie od Prusic. Wydzielone na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Żmigród (Michalska, 1992) i zgodnie z przyjętymi kryteriami, wystąpienia glin zwałowych i iłów serii poznańskiej stanowią preferowane obszary lokalizowania składowisk. Zajmują one około 6% powierzchni arkusza. Miąższość warstwy izolacyjnej oraz warunki hydrogeologiczne udokumentowane zostały archiwalnymi profilami otworów wiertniczych (tabela 6). Miąższość glin zwałowych kształtuje się w granicach 3,0 – 17,8 m, a iłów trzeciorzędowych osiąga maksymalnie 130,5 m. Głębokość do zwierciadła wody podziemnej, występującego pod warstwą izolacyjną wynosi od kilku do ponad stu metrów. Zgodnie z przyjętymi kryteriami dotyczącymi naturalnych cech izolacyjnych podłoża dla różnych typów składowisk odpadów, gliny zwałowe spełniają wymagania jedynie dla składowisk odpadów obojętnych (O). W przypadku górnomioceńskich iłów przyjęto, że speł- niają one wymagania dla składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (K). Ze względu na zróżnicowanie wykształcenia serii poznańskiej (iły, mułki ilaste) lokalizacja skła- dowisk odpadów niebezpiecznych (N) może być dopuszczalna dopiero po wykonaniu badań geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych. Wydzielone w granicach arkusza preferowane obszary lokalizowania składowisk posia- dają warunkowe ograniczenia spowodowane położeniem na obszarze głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP nr 303) (Kleczkowski, red., 1990) oraz w sąsiedztwie (strefa do 1 km) zwartej zabudowy miejscowości Prusice (siedziba władz gminy). Dodatkowymi (punktowymi) warunkowymi ograniczeniami lokalizacyjnymi są: pojedyncze obiekty zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej występujące w formie rozproszonej lub cią- gów zabudowy w obszarach wiejskich oraz obiekty dziedzictwa kulturowego (stanowiska archeologiczne).

29 Poza przyjętymi terenami ochronnymi położone są obszary w części południowej i południo- wo-zachodniej analizowanego terenu i one posiadają najkorzystniejsze warunki środowisko- we dla lokalizowania składowisk odpadów. Na mapie zaznaczono także ocenę wykształcenia naturalnej bariery geologicznej. Zmienne właściwości izolacyjne podłoża posiadają obszary, których warstwa izolacyjna po- łożona jest pod przykryciem osadów deluwialnych (piaski, mułki) oraz wodnolodowcowych (piaski i żwiry). Miąższość utworów przepuszczalnych nie przekracza 2,5 m. W granicach arkusza, na obszarach nie posiadających naturalnej warstwy izolacyjnej, wskazano dwa wyrobiska związane z eksploatacją piasków. Mogą one stanowić miejsca skła- dowania odpadów po przeprowadzeniu badań geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonaniu systemów zabezpieczeń. Wyrobiska te położone są w granicach udokumentowanych złóż piasków: „Łazarzowice” i „Bagno” i posiadają warunkowe ograniczenia związane z ich ochroną. W sąsiedztwie wyrobisk (strefa do 1 km) znajdują się też pojedyncze obiekty zabudowy mieszkaniowej w formie rozproszonej. Dodatkowym (punktowym) wa- runkowym ograniczeniem dla wyrobiska w Łazarzowicach są położone w odległości do 0,5 km obiekty dziedzictwa kulturowego (stanowiska archeologiczne). W granicach badanego terenu preferowane obszary lokalizowania składowisk grupują się w części południowej i zachodniej. Ze względu na właściwości izolacyjne naturalnej bariery geologicznej spełniają one w przewadze wymagania dla składowisk odpadów obojęt- nych (wystąpienia glin zwałowych). Lokalizacja w ich granicach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne jest możliwa jedynie w przypadku zastosowania sztucznej warstwy izolacyjnej. Wskazane preferowane obszary lokalizowania składowisk innych niż niebezpieczne i obojętne mogą być przeznaczone pod składowanie odpadów niebezpiecznych tylko po przeprowadzeniu badań potwierdzających ich miąższość (powyżej 5 metrów) i wy- kształcenie litologiczne. Przedstawione na mapie obszary i miejsca preferowanych lokalizacji składowisk odpa- dów, należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiedniego zakresu badań geologicznych, hydro- logicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r., w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549] inwestycja polegająca na budowie składowiska odpadów musi posiadać opracowaną dokumentację geologiczno-inżynierską i hydrogeologiczną, które stanowią za- łącznik do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

30 Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji przedstawione na mapie obszary preferowanej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy „geochemia środowiska” przedsta- wianej wraz z warstwą „składowanie odpadów” na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Pol- ski. Tabela 6 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie preferowanych obszarów lokalizowania składowisk Głębokość do zwierciadła wody podziemnej Nr otw. Profil geologiczny Miąższość występującego pod warstwą Archiwum na mapie warstwy izolacyjną i nr otworu dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B litologia i wiek zwierciadło zwierciadło warstwy warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 BH 1* 0,0 Gleba 6900099 0,4 Glina zwałowa z otoczakami Q 10,1 n.w. - 10,5 Piasek średnioziarnisty BH 2* 0,0 Gleba 6900106 0,5 Glina zwałowa z otoczakami Q 15,5 n.w. - 16,0 Muły BH 3* 0,0 Gleba 6900010 0,4 Glina zwałowa 7,0 Piasek średnioziarnisty 6,6 7,0 0,3 8,2 Otoczaki Q 9,0 Ił Tr 19,0 Ił, margle BH 4 0,0 Gleba 6900062 0,3 Glina zwałowa z otoczakami 4,7 5,0 3,0 5,0 Piasek ze żwirem Q 15,0 Otoczaki BH 5* 0,0 Gleba 6900063 0,5 Glina w spągu piaszczysta 3,5 Piaski gliniaste 3,0 4,0 2,0 4,0 Glina zwałowa Q 18,0 Piasek ze żwirem BH 6* 0,0 Gleba 6900047 0,5 Glina zwałowa Q 5,0 n.w. - 5,5 Ił pstry Tr BH 7* 0,0 Gleba 6900046 0,2 Piasek średnioziarnisty 3,0 5,8 4,6 2,8 Glina zwałowa z otoczakami 5,8 Piasek średnioziarnisty ze żwirem Q

31 11,0 Glina zwałowa BH 8* 0,0 Gleba, piaski Q 6900108 0,5 Ił Tr 130,5 131,0 +1,4 131,0 Piasek drobnoziarnisty 136,0 Ił BH 9* 0,0 Gleba 6900005 0,2 Glina zwałowa 1,3 2,5 2,5 1,5 Piasek ze żwirem Q 7,5 Piasek ze żwirem i otoczakami BH 10* 0,0 Gleba 6900011 0,8 Piasek drobnoziarnisty Q 1,3 Ił Tr 8,7 101,0 +2,5 10,0 Pył ilasty, węgiel brunatny 20,0 Ił z przerostami piasków pylastych i mułków 101,0 Piasek drobnoziarnisty BH 11* 0,0 Gleba 6900151 0,5 Glina z otoczakami 6,0 Ił warwowy 8,5 9,0 1,0 9,0 Piasek drobnoziarnisty Q 12,0 Glina zwałowa BH 12* 0,0 Glina piaszczysta Q 6900120 3,0 Ił Tr 35,0 n.w. - 9,0 Ił, konkrecje 35,0 Ił, konkrecje BH 13 0,0 Gleba 6900023 0,3 Nasyp 0,8 Glina zwałowa 3,9 7,0 7,0 4,7 Piasek drobno- i różnoziarnisty 7,0 Piasek różnoziarnisty ze żwirem Q 25,0 Piasek drobnoziarnisty BH 14* 0,0 Gleba Q 6900074 0,2 Ił Tr 9,8 n.w. - 10,0 Ił BH 15* 0,0 Gleba 6900117 0,4 Glina zwałowa z otoczakami 18,2 Piasek gruboziarnisty 17,8 18,2 11,0 20,0 Glina zwałowa z otoczakami Q 26,0 Piasek różnoziarnisty BH 16* 0,0 Gleba 6900072 0,3 Glina zwałowa Q 13,7 Ił Tr 22,5 22,8 14,8 22,8 Piasek drobnoziarnisty 37,0 Ił

Objaśnienia: BH – Bank HYDRO wiek utworów: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd n.w. – nie nawiercono * - otwór wiertniczy zlokalizowany również na MGP – Plansza B

X. Warunki podłoża budowlanego

Warunki podłoża budowlanego na terenie arkusza Żmigród określono z pominięciem: Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy”, terenów leśnych i rolnych w klasie I-IVa, łąk na gruntach pochodzenia organicznego, rejonów zwartej zabudowy miasta Żmigród oraz złóż kopalin, za wyjątkiem złoża gazu ziemnego „Borzęcin”. W tak określonych granicach wyróżniono obszary: o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Obszary o wa-

32 runkach korzystnych występują na gruntach spoistych: zwartych, półzwartych, twardopla- stycznych oraz na gruntach niespoistych średniozagęszczonych i zagęszczonych, w których głębokość wody gruntowej przekracza 2 m od powierzchni terenu. Warunki korzystne dla budownictwa przeważają w części zachodniej i południowej omawianego arkusza. W strefie przypowierzchniowej występują tu piaski i żwiry wodnolodowcowe z okresu zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenia Odry i Warty) piaski i żwiry rzeczne tarasów nadzalewowych osadzone w czasie zlodowaceń północnopolskich (zlodowacenie Wisły), gliny morenowe zlodowacenia Odry oraz iły trzeciorzędowe należące do miocenu górnego. Piaski i żwiry wodnolodowcowe starszych zlodowaceń (Odry i Wisły) mają podobne wykształcenie litologiczne. Są to w przewadze piaski średnioziarniste i różnoziarni- ste z przewarstwieniami żwirów różnoziarnistych. Osady zlodowacenia Warty występują w postaci piasków drobnoziarnistych, niekiedy mułkowych oraz żwirów drobnoziarnistych. Grunty niespoiste są w stanie średniozagęszczonym i zagęszczonym, a głębokość wody gruntowej na obszarach ich występowania przekracza 2 m od powierzchni terenu. Gliny morenowe zlodowacenia Odry i iły miocenu górnego to osady skonsolidowane występujące w stanie twardoplastycznym i półzwartym. Zmiany wilgotności odsłoniętych iłów prowadzić mogą do procesów pęcznienia i skurczu. Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo charakteryzują się obecnością gruntów słabonośnych (organicznych, gruntów spoistych w stanie miękkopla- stycznym i plastycznym, gruntów niespoistych luźnych), występowaniem wody gruntowej na głębokości mniejszej niż 2 m od powierzchni terenu i spadkiem terenu powyżej 12%. Do niekorzystnych dla budownictwa obszarów zaliczono też tereny zagrożone powodzią wyznaczone wg zasięgu zalania w czasie powodzi lipiec 1997, oraz tereny podmokłe i zabagnione. Warunki niekorzystne, utrudniające budownictwo grupują się na tarasach zalewowych doliny Baryczy, w północno-wschodniej części terenu arkusza. Występują tu grunty słabono- śne, reprezentowane przez osady organiczne (torfy i namuły organiczne), grunty spoiste (mułki, iły) w stanie miękkoplastycznym i plastycznym. Utrudnieniem dla budownictwa są też grunty niespoiste w stanie luźnym (piaski), pochodzenia rzecznego, piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach. Utwory te pochodzą z najmłodszego okresu czwartorzędu – holocenu, lub powstały w okresie przejściowym między plejstocenem a holocenem. Na pozostałym terenie, szczególnie w granicach Wzgórz Trzebnickich, do czynników utrud- niających budownictwo należą zaburzenia glacitektoniczne układu warstw co powoduje dużą zmienność warunków podłoża budowlanego i konieczność szczegółowej dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. W granicach omawianego arkusza spadki terenu nie przekraczają 12%

33 osiągając maksymalnie 10%.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Żmigród wyróżnić można dwa odmienne typy krajobrazu: dolin rzecznych i staroglacjalny. Część północno-wschodnia obejmująca dolinę Baryczy ma charakter nizinny, której powierzchnię urozmaicają pojedyncze wydmy i pola wydmowe. Na południu i zachodzie, w granicach Wzgórz Trzebnickich, występują pasma wzgórz moreno- wych, wyniesienia i pagóry kemów. Na terenie arkusza przeważają kompleksy leśne o średnich i małych powierzchniach, grupujące się w części południowej. Wzgórza Trzebnickie porastają lasy liściaste, dębowo- grabowe oraz bór sosnowy świeży z sosną, świerkiem, brzozą i dębem szypułkowym. Cha- rakterystyczne dla tego terenu są też lokalne skupiska buczyny i lasów bukowych. Obszary leśne w dolinie Baryczy to głównie siedliska borowe i olsy z dominacją gatunków takich jak: sosna, dąb, olsza, świerk i jesion. Większe powierzchnie gleb chronionych dla rolniczego użytkowania w klasie I-IVa występują w części północnej i na zachodzie omawianego terenu, a w pozostałej części prze- ważają gleby małourodzajne. Większe powierzchnie łąk na glebach pochodzenia organicznego spotykane są w dolinie Baryczy. Niewielki północno-wschodni fragment obszaru arkusza zajmuje południowa część jednego z pięciu kompleksów stawów, tworzących rezerwat ornitologiczny „Stawy Milickie”. Rezerwat ten utworzony został w 1973 r., a jego całkowita powierzchnia wynosi 5 324,31 ha. Składa się on z pięciu niezależnych zespołów stawów, wraz z otaczającymi je lasami. Na Ob- szarze arkusza znajduje się fragment kompleksu „Strawy w Radziądzu”. Celem ochrony są rzadkie gatunki ptaków oraz środowiska wodno-błotne, stanowiące miejsca ich gniazdowania. Projektowane jest utworzenie dwóch nowych rezerwatów przyrody. Rezerwat leśny „Oles koło Pększyna” (81 ha) obejmie kompleks podmokłych lasów z dobrze zachowanymi fitoce- nozami olsu porzeczkowego i łęgu. Rezerwat wodno-leśny „Stawy w Ligocie Strupińskiej” (59 ha) stanowić będą tzw. stawy paciorkowe z dużą ilością wypłyceń, porośniętych zbiorowiskami szuwarowymi. Między stawami rozciąga się las zróżnicowany siedliskowo, z fitoce- nozami grądowymi, łęgowymi i płatami olsu. W granicach arkusza znajdują się cztery pomniki przyrody żywej (tab. 7). Są wśród nich dwa dęby szypułkowe oraz cis i miłorząb. Na omawianym terenie projektowane jest utworzenie dwóch użytków ekologicznych o nazwach: „Lasy Głębowickie” i „Storczyki koło Pieruszej”. Pierwszy z nich to rozległy obszar dawnego parku dworskiego w Głębowicach,

34 założonego na bazie naturalnych lasów grądowych. Projektowany użytek ekologiczny koło wsi Pierusza stanowią łąki ze stanowiskami storczyka szerokolistnego i plamistego.

Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 O – „Stawy Milickie”- 4,5 km na północny Żmigród 1 R* 1973 „Stawy w Radziądzu” wschód od Żmigrodu trzebnicki (5324,31)* Prusice L – „Oles koło Pększyna” 2 R Pększyn * trzebnicki (ok. 81) W, L – „Stawy w Ligocie Prusice 3 R Ligota Strupińska * Strupińskiej” trzebnicki (ok.59)) m. Żmigród 4 P Żmigród 1966 Pż – dąb szypułkowy trzebnicki m. Żmigród 5 P Żmigród 1966 Pż – cis trzebnicki Wołów 6 P Siodłkowice 1993 Pż – miłorząb wołowski Wołów 7 P Proszkowa 1964 Pż – dąb szypułkowy wołowski Czaplice Wińsko „Lasy Głębowickie” 8 U* * Głębowice wołowski (ok. 160) Wińsko „Storczyki koło Pieruszej” 9 U Pierusza * wołowski (ok. 9,8)

Rubryka 2: R − rezerwat przyrody, P − pomnik przyrody, U − użytek ekologiczny, * − położony częściowo na obszarze arkusza Rubryka 5: * − obiekt projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: O - ornitologiczny, L − leśny, W − wodny rodzaj pomnika przyrody: Pż − żywej* - powierzchnia całkowita

W 1996 r. utworzony został Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy”, którego całkowita powierzchnia wynosi 87 040 ha. W granicach arkusza znajduje się tylko południowa jego część. Park obejmuje kompleksy leśne, łąki o różnym stopniu wilgotności oraz tereny bagien- ne ze zróżnicowanymi zbiorowiskami roślinnymi i bogatą fauną. Niewielki, północno- zachodni teren arkusza zajmuje Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Baryczy”, utworzony w 1992 r. W jego granicach największe powierzchnie zajmują tereny rolne i leśne. Pro- jektowaną, wielkoprzestrzenną formą ochrony przyrody jest Obszar Chronionego Krajobrazu „Wzgórza Trzebnickie”, w granicach którego znajduje się zachodni i południowy fragment obszaru arkusza.

Fig. 5. Położenie arkusza Żmigród na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 − granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 17M – Obszar Doliny Środkowej Odry, 18M – Obszar Milicki; 2 − międzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 18m – Głogowski Odry; 3 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 34k – Dolnej Baryczy System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody , ich numery i nazwy: 4 − o powierzchni większej niż 100 ha: 322 – Odra między Ścinawą a Głogowem, 333 – Dolina Baryczy, 333c – Stawy w Radziądzu, 333d – Stawy w Rudzie Sułowskiej, 333e – Stawy w Jamniku, 348 – Okolice Wołowa, 353 – Łęgi Odrzańskie, 373 – Pola Irygacyjne Wrocław-Świniary; 5 – o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 355 – Trzebnica

Według systemu ECONET (Liro, 1998) północno-wschodni teren arkusza znajduje się w granicach obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, noszącego nazwę Obszar Milicki. Według systemu CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) na oma-

36 wianym obszarze znajdują się fragmenty ostoi przyrody o znaczeniu europejskim: Dolina Baryczy i Stawy w Radziądzu (tabela 8). Tabela 8 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000 Numer NATURA 2000 Powierzchnia Motyw Status na Nazwa ostoi Typ (ha) wyboru ostoi gatunki Ilość siedlisk fig. 5 1 2 3 4 5 6 7 8 333 Dolina Baryczy 60 733 W, M, L, R Pt, Kb − Bk, Pt −

333c Stawy w Radziądzu 2 453 W, T, L Pt R, IBA Pt −

Rubryka 4: W − wody śródlądowe, M – murawy i łąki, L − lasy, R − tereny rolnicze, T – tereny podmokłe Rubryka 5: Pt − ptaki, Kb – kolonia bociana białego Rubryka 6: R – ostoja rumsarska, IBA − ostoja ptasia o znaczeniu europejskim wg Grimmetta i Jonesa , 1989 Rubryka 7: Bk − bezkręgowce

Położenie arkusza Żmigród na tle mapy systemów ECONET i CORINE/NATURA 2000 ilustruje figura 5.

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Żmigród zachowały się stanowiska archeologiczne, pochodzące z okresu od neolitu do późnego średniowiecza. Szczególnie licznie występują one na przedpolu Wzgórz Trzebnickich, co świadczy, że był to teren dawnego osadnictwa. Na mapie zaznaczono lokalizację tylko stanowisk o największym znaczeniu kulturowym i poznawczym. Są wśród nich: kurhany, grodziska, cmentarzyska szkieletowe i ciałopalne oraz osady wielokul- turowe. Na omawianym terenie znajdują się zabytkowe obiekty sakralne i architektoniczne ob- jęte opieką Konserwatora Zabytków. Należą do nich kościoły w miejscowościach: Żmigród, Barkowo, Bychowo, Powidzko i Prusice oraz zespoły pałacowe w: Ligocie Strupińskiej (pa- łac z początku XIX wieku), Piotrkowicach (pałac i spichlerz pałacowy z XVII wieku), Ra- szowicach (zespół pałacowy z początku XIX wieku) oraz Bagnie (pałac barokowy z 1734 r.). Strefą ochrony konserwatorskiej objęty został układ urbanistyczny miasta Żmigród oraz cen- tralna część miejscowości Prusice (miasto średniowieczne), zespół dworski w Piotrkowicach (pałac, kaplica grobowa, stajnie, spichlerz, ogród ozdobny z końca XVII wieku), układ urbanistyczny o założeniach średniowiecznych miejscowości Strupina oraz pałac i park wiejski (podworski) o powierzchni 6,6 ha w Bagnie (początek XVIII wieku).

37 Zabytkowe parki wiejskie (podworskie) wpisane do rejestru zabytków położone są w miejscowościach: Żmigród (ogród ozdobny z II połowy XVII wieku, park romantyczny z XVIII/XIX wieku o powierzchni 15,2 ha), Raszowice (park postromantyczny z II połowy XIX wieku), Ligota Strupińska (park krajobrazowy z początku XIX wieku), Piotrkowice (ogród ozdobny, park romantyczny z początku XIX wieku o powierzchni 13,7 ha), Górowo (początek XIX wieku, powierzchnia 10,3 ha), oraz parki dworskie z XIX w. w: Budziczu, Osolinie i Brzeźnie.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Żmigród położony jest w województwie dolnośląskim i ma charakter rolniczy. Naturalne warunki tego terenu sprzyjały tworzeniu sztucznych zbiorników wód powierzchniowych z przeznaczeniem na hodowlę ryb. Stawy rybne, zajmują duże powierzchnie w centralnej części arkusza, w rejonie o najmniej korzystnych warunkach glebowych. Pod- stawę rozwoju rolnictwa stanowią zwarte, rozległe kompleksy gleb chronionych dla rolniczego użytkowania (I-IVa) w dolinie Baryczy oraz na północnych zboczach i przedpolu Wzgórz Trzebnickich (rejon Strupiny). W granicach omawianego terenu znaczenie użytkowe mają dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Wody poziomów wodonośnych piętra czwartorzędowego ujmowane są głównie na obszarze pradoliny Baryczy, a w rejonie Wzgórz Trzebnickich pod- stawą zaopatrzenia w wodę są ujęcia trzeciorzędowe. Obszar arkusza charakteryzuje się zróżnicowanymi warunkami podłoża budowlanego. Warunki zdecydowanie niekorzystne, utrudniające budownictwo występują na najniższych tarasach doliny Baryczy, gdzie podłoże stanowią w przewadze grunty organiczne. W części południowej i zachodniej omawianego terenu przeważają warunki korzystne dla budownictwa. Przyrodnicze obszary chronione nie zajmują większych powierzchni. Na północy znajduje się fragment Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy” z wycinkiem jednego z pięciu kompleksów rezerwatu „Stawy Milickie” oraz niewielki północno-zachodni wycinek Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Baryczy”. Projektuje się objęcie ochroną Wzgórz Trzebnic- kich (projektowany obszar chronionego krajobrazu). Obszar arkusza Żmigród, od początku lat 70-tych, był terenem górnictwa gazu ziemnego. Znajduje się tu jedno z największych złóż tej kopaliny „Borzęcin” oraz fragmenty dwóch mniejszych złóż:– „Radziądz W” i „Radziądz”. Obecnie wydobycie gazu ze złoża „Borzęcin” dobiega końca, a struktura jego górotworu zostanie wykorzystana do składowania odpadów

38 płynnych. Z kopalin pospolitych, występują tylko złoża kruszywa naturalnego. Z wyjątkiem wstępnie rozpoznanego złoża „Raszowice”, są to niewielkie złoża, w przewadze piasków. Perspektywy udokumentowania nowych złóż kruszywa naturalnego są niewielkie. Wyzna- czono tylko jeden obszar prognostyczny i jeden perspektywiczny występowania piasków. W przyszłości, gospodarka surowcowa nie będzie miała większego znaczenia dla rozwoju gmin położonych w granicach arkusza Żmigród. Wskazane jest kontynuowanie rolniczego kierunku rozwoju gospodarki, na bazie uwarunkowań przyrodniczych i tradycji tego rejonu. Znaczenie dla aktywizacji rolnictwa może mieć rozwój turystyki i rekreacji. Regio- nem predysponowanym do tych celów jest teren Wzgórz Trzebnickich. W granicach arkusza preferowane obszary lokalizacji składowisk odpadów zajmują około 6% powierzchni i grupują się na południu i zachodzie. Związane są one z wystąpienia- mi glin zwałowych zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Odry) oraz trzeciorzędo- wych iłów górnomioceńskich serii poznańskiej (poziom iłów zielonych i płomienistych). Ze względu na właściwości izolacyjne naturalnej bariery geologicznej, gliny zwałowe spełniają wymagania dla składowisk odpadów obojętnych, a iły są predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w tym komunalnych). Wskazane obszary w przewadze posiadają warunkowe ograniczenia lokalizacyjne związane z ochroną wód podziemnych. Wybrane miejsca lokalizacji składowisk odpadów stanowią dwa wyrobiska położone w granicach udokumentowanych złóż piasków. Mogą być one uwzględnione przy lokalizacji skła- dowisk pod warunkiem zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień. Wytypowane obszary należy brać od uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

XIV. Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. CHRUSZCZ M., 1972 − Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w powiecie Wołów Śl. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 − Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.

DZIEDZIAK T., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoża kru-

39 szywa naturalnego „Bagno I” w Bagnie. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. We Wrocławiu. GIZARA D., 1972 − Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za złożem kruszywa naturalnego w powiecie Trzebnica. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. GIZARA D., 1973a − Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za złożami piasków budowlanych w powiecie Trzebnica, województwo wrocławskie. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. GIZARA D., 1973b − Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za złożami piasków budowlanych w powiecie Milicz. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. GIZARA D., 1974 − Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Raszowice” w kat. C2. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. HANNES J., KUCHCIŃSKI J.,1971 − Dodatek nr 2 do Dokumentacji geologicznej złoża gazu ziemnego „Radziądz”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 − Państw. Inst. Geol., Warszawa. IWANICKI A., 1991 − Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Zakrzewo I”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu.

IWANICKI A., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Wilkowa Wielka”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu. JASINIAK D., WOJCIECHOWSKI J., 1990 − Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000, arkusz Leszno. Państwowy Instytut Geologiczny, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kra- ków. KONDRACKI J., 1981 − Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 1998 − Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KWIATKOWSKA-SZYGULSKA B. (red.), 2003 – Raport o stanie środowiska w wojewódz- twie dolnośląskim w 2002 r. Woj. Insp. Ochrony Środ. We Wrocławiu. Biblioteka Monitorin- gu Środowiska, Wrocław. LIRO A. (red.), 1998 − Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. MAĆKÓW A., 1998 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Żmi- gród. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

40 MICHALSKA E., 2002a − Szczegółowa Mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Żmigród. Państw. Inst. Geol. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. MICHALSKA E., 2002b − Objaśnienia do Szczegółowej Mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Żmigród. Państw. Inst. Geol. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. MULTAN M., 1989 − Karta rejestracyjna złoża piasków „Łazarowice”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu. NOWORYTA M., 1991 − Karta rejestracyjna złoża piasku budowlanego „Zakrzewo”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu. OWSIANNA J., 1989 − Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Bagno”. Arch. Ge- ol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu. PRZENIOSŁO S. (red.), 2003 − Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31.XII 2002 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. STACHOWIAK A., SEIFERT K., MAĆKÓW A., 2004 – Bilans zasobów perspektywicznych i prognostycznych surowców mineralnych na Dolnym Śląsku – możliwości i bariery ich wy- korzystania. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. WOJCIECHOWAK R., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Żmi- gród. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. TYRALSKI W., NOWAK Z., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 zło- ża kruszywa naturalnego „Łazarzowice I”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu. ZOŁA K., 1995 − Dokumentacja geologiczna w kategorii B złoża gazu ziemnego „Radziądz W”. Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu. ZOŁA K., 1999 − Dokumentacja geologiczna złoża gazu ziemnego „Borzęcin” (dodatek nr 2). Arch. Geol. Dolnośl. Urz. Woj. we Wrocławiu.