PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŻMIGRÓD (690) Warszawa 2004 Autorzy: Alicja Maćków*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Izabela Bojakowska**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator Mapy: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska** * Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp – A. Maćków ............................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Maćków ................................................. 3 III. Budowa geologiczna – A. Maćków ..................................................................................... 6 IV. Złoża kopalin – A. Maćków................................................................................................. 8 1. Gaz ziemny....................................................................................................................... 10 2. Kruszywo naturalne.......................................................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – A. Maćków............................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – A. Maćków......................................... 14 VII. Warunki wodne – A. Maćków.......................................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 15 2. Wody podziemne............................................................................................................. 16 VII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 18 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ............................................................................................. 18 2. Osady wodne - I. Bojakowska………………………………………………………… 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz................................................ 21 IX. Składowanie odpadów – A. Maćków ………………………………………………….. 25 X. Warunki podłoża budowlanego – A. Maćków..................................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Maćków ................................................................... 34 XII. Zabytki kultury – A. Maćków .......................................................................................... 37 XIII. Podsumowanie – A. Maćków.......................................................................................... 38 XIV. Literatura........................................................................................................................ 39 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Żmigród Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Żmigród Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1998 w Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym we Wrocławiu PROXIMA S A. (Maćków, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecna tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódz- kim i Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfi- kowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Żmigród wyznaczają współrzędne geograficzne: 16o45’-17o00’ długo- ści geograficznej wschodniej i 51o20’-51o30’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten położony jest w województwie dolnośląskim, obejmując częściowo gminy: Żmigród, Prusice i Oborniki Śląskie w powiecie trzebnickim, fragmenty gmin: Wińsko, Wo- łów i Brzeg Dolny powiatu wołowskiego oraz niewielki wycinek gminy Wąsosz powiatu gó- rowskiego. 3 Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich i reprezen- towany jest przez fragmenty dwóch mezoregionów: Wzgórza Trzebnickie i Kotlina Żmi- grodzka. Wzgórza Trzebnickie są częścią makroregionu Wał Trzebnicki a Kotlina Żmigrodz- ka wchodzi w skład makroregionu Obniżenie Milicko-Głogowskie. (fig. 1). Fig. 1. Położenie arkusza Żmigród na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego, 1998 1 − granice makroregionów, 2 − granice mezoregionów Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 − Wysoczyzna Kaliska Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.32 – Pradolina Głogowska, 318.33 − Kotlina Żmigrodzka, 318.34 – Kotlina Milicka Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.43 − Obniżenie Ścinawskie, 318.44 − Wzgórza Trzebnickie, 318.45 − Wzgórza Twardogórskie Mezoregiony Niziny Śląskiej: 318.51 − Wysoczyzna Rościsławicka, 318.52 − Pradolina Wrocławska, 318.531 − Wysoczyzna Średzka, 318.56 – Równina Oleśnicka `Ukształtowanie powierzchni omawianego terenu jest zróżnicowane. Główną formą 4 morfologiczną w części północnej jest pradolina Baryczy, której dno leży na wysokości 86- 89 m n.p.m. W jej obrębie znajdują się dwa systemy tarasów zalewowych (1-2,5 m n.p. rzeki) oraz fragment tarasu nadzalewowego (erozyjno-akumulacyjnego) wznoszącego się do 97,5 m n.p.m. Na powierzchni tarasu nadzalewowego występują wydmy o wysokości kilku metrów. Pozostały obszar stanowi wysoczyzna morenowa z ciągami wzgórz, osiągającymi lokalnie wysokość powyżej 220 metrów. Obszar arkusza charakteryzuje się klimatem umiarkowanym o cechach oceanicznych. Zimy są tu względnie łagodne, a lata niezbyt upalne. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,7oC. Miesiącem najchłodniejszym jest styczeń (średnia temperatura -1oC), a najcie- plejszym lipiec (średnia temperatura 17oC). Suma opadów rocznych mieści się w granicach 540-580 mm. Dni z przymrozkami jest ponad 100, pokrywa śnieżna zalega 60-75 dni, a okres wegetacyjny trwa 210-220 dni. Przeważają wiatry z kierunków: zachodniego i północno- zachodniego (Kondracki, 1981). Niewielkie kompleksy leśne grupują się w części południowo-zachodniej w granicach Wzgórz Trzebnickich oraz na północnym wschodzie w dolinie Baryczy. Warunki glebowe omawianego obszaru są zmienne. Gleby objęte ochroną dla rolnicze- go użytkowania w klasie I-IVa, ciągną się szerokim pasem w dolinie Baryczy oraz zajmują większe powierzchnie na południu w okolicach miejscowości: Prusice i Strupina. Na pozosta- łym obszarze przeważają gleby mało urodzajne. Łąki na glebach pochodzenia organicznego spotykane są najczęściej w dolinie Baryczy. Pod względem gospodarczym teren arkusza ma charakter rolniczy. Uprawiane są tu zboża, buraki cukrowe oraz ziemniaki. Rozwinięta jest też dobrze hodowla trzody chlewnej i bydła. W części centralnej (rejon miejscowości: Sanie, Skokowa, Chodlewko, Sucha, Ligota Strupińska) znajdują się liczne stawy hodowlane. Gospodarstwa rybne specjalizują się w ho- dowli karpia, zaopatrując rynek rodzimy oraz produkując na eksport. Jedynym ośrodkiem miejsko-przemysłowym jest miasto Żmigród, liczące 6 477 mieszkańców. Koncentrują się tu głównie usługi wielobranżowe oraz przemysł przetwórczo-spożywczy. Na obszarze arkusza rozwinięty jest też przemysł wydobywczy gazu ziemnego. Eksploatowane są dwa złoża tej kopaliny: „Borzęcin” i „Radziądz”. Sieć dróg jest dobrze rozwinięta. Do ważniejszych tras komunikacyjnych należą dwie drogi krajowe: Wrocław-Poznań , przebiegająca z południa na północ wzdłuż całego terenu arkusza, oraz Żmigród-Brzeg Dolny, której odcinek z Żmigrodu do Godzęcina, położony jest w granicach omawianego obszaru. 5 III. Budowa geologiczna Budowę geologiczną obszaru arkusza opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Żmigród, wraz z objaśnieniami (Michalska, 2002a i b). Omawiany teren położony jest w południowej części monokliny przedsudeckiej. Podło- że tej jednostki stanowią zmetamorfizowane utwory proterozoiczne (amfibolity, łupki i gnej- sy) i staropaleozoiczne