Archeologisch Rijksmonument 525030, De Heuvel Van Gendersteijn Bij Steensel (Gemeente Eersel)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Beknopte Rapportage Archeologische Monumentenzorg 033 Archeologisch rijksmonument 525030, de heuvel van Gendersteijn bij Steensel (gemeente Eersel) Verslag van monitoronderzoek L. Theunissen en J.W. de Kort Archeologisch rijksmonument 525030, de heuvel van Gendersteijn bij Steensel (gemeente Eersel) Verslag van monitoronderzoek L. Theunissen en J.W. de Kort Colofon Beknopte Rapportage Archeologische Monumentenzorg nr. 33 Archeologisch rijksmonument 525030, de heuvel van Gendersteijn bij Steensel (gemeente Eersel). Verslag van monitoronderzoek. Auteurs: L. Theunissen en J.W. de Kort Goedgekeurd door autorisator: J. van Doesburg, 11 januari 2021 Illustraties: M. Haars (BCL-Archaeological Support), Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, tenzij anders vermeld Opmaak en productie: Xerox/Osage ISBN/EAN: 978-90-76046-71-6 © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2021 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Postbus 1600 3800 BP Amersfoort www.cultureelerfgoed.nl 3 Inhoud — Samenvating 4 4 Resultaten 24 4.1 Resultaten van de schouw 24 1 Inleiding 5 4.2 Resultaten van het booronderzoek 25 1.1 Aanleiding 5 1.2 Achtergrond 6 5 Conclusies, discussies en aanbevelingen 27 1.3 Doel en werkwijze 7 5.1 Conclusies uit de monitor 27 1.4 Leeswijzer en dankwoord 7 5.2 Een nieuwe interpretatie 27 1.5 Administratieve gegevens 8 5.3 Een heroverweging 34 5.3.1 Militair landschapselement 34 2 Bureauonderzoek 9 5.3.2 Verschillen in intactheid 34 2.1 Inleiding 9 5.3.3 Complementaire bronnen voor het verhaal 35 2.2 De landschappelijke context 10 5.3.4 Herinneringswaarde 36 2.3 De archeologische context 12 5.4 Aanbevelingen voor een beheer op maat 37 2.3.1 De heuvel, van ontdekking en duiding 12 2.3.2 De heuvel, van rijksbescherming naar consolidatie 14 Literatuur 38 2.3.3 Veldinspecties 16 2.3.4 De wijdere omgeving 16 Bijlagen 40 2.4 De historisch-geografsche context 17 Bijlage 1 Boorbeschrijvingen 41 3 Onderzoeksvragen en werkwijze monitor 22 Bijlage 2 Gegevens van de inmeetactie 1997 49 4 — Samenvating In 2017 constateerde de Monumentenwacht Burgerwacht van Steensel. Burgerwachten zijn in Noord-Brabant dat het rijksmonument aan het de jaren 1914-1920 in vrijwel alle plaatsen in Bussereind te Steensel (gemeente Eersel) Nederland opgericht als reactie op de onlusten intensief was doorgraven door konijnen. Na een die met name direct na de Eerste Wereldoorlog freteringsactie is de heuvel in gezamenlijkheid uitbraken. Anders dan andere schietbergen in de aangepakt. Een veldteam van de rijksdienst voor Kempen lag die van Steensel niet binnen de het Cultureel Erfgoed voerde een inspectie uit eigen gemeentegrenzen en niet in de heide. Men waarbij de nulsituatie is vastgelegd. Daarna zijn koos in 1919 voor een markant geaccidenteerd de konijnenpijpen gedicht door leden van twee terrein dat sinds 1901 was ingeplant met bomen. heemkundekringen. Bij die activiteit is ook een Zo kon met relatief weinig inspanning een booronderzoek uitgevoerd waaruit verrassende schietberg worden gecreëerd door sediment resultaten naar voren kwamen. De heuvel die in vanuit een greppel tot een heuvel op te werpen. 1993 was herkend als een ringwalheuvel uit de De heuvel is enkele decennia als kogelvanger vroege/midden-bronstijd A en die in 2001 als gebruikt. Later is een nieuwe schietberg in de rijksmonument was aangewezen, bleek veel buurt van de Sprankel in gebruik genomen. jonger te zijn. Typische kenmerken voor een Onbedoeld heef het monitoronderzoek in 2017 oudtijds opgeworpen prehistorisch heuvelli- geleid tot een nieuwe interpretatie. Het archeo- chaam ontbraken. Het heuvellichaam bestaat uit logisch rijksmonument blijkt niet een prehistori- een bontgekleurd pakket zandbrokken, met sche grafeuvel te zijn, maar de ‘oude scherpe grenzen, die onmiskenbaar wijzen op schietberg’ van Steensel. Het is een plek waar een recent verschijnsel. herinneringen aan verbonden zijn. Het grote Deze conclusie leidde tot een meer uitgebreid verhaal over de roerige tijden direct na de Eerste bureauonderzoek met nadrukkelijke aandacht Wereldoorlog raakt hier de kleine, persoonlijke voor historisch bronnen. Zo is onder meer geschiedenissen van Steenselnaren van honderd contact opgenomen met het Stinsels Archief, er jaar geleden. Naast deze herevaluatie zijn is gezocht naar RAF-foto’s en naar krantenbe- aanbevelingen opgenomen voor een beheer op richten. Deze bronnen, waaronder ook oogge- maat om de heuvel in een betere staat aan tuigen, wijzen erop dat de heuvel een schietberg volgende generaties over te dragen. is, een onderdeel van het oefenterrein voor de 5 1 Inleiding — terrein. In de fanken van de heuvel waren 1.1 Aanleiding ingegraven holtes van konijnen zichtbaar, en ook in de walzijde. Het was bekend dat in 2004 het heuvellichaam was afgedekt met harmonica- Begin maart 2017 constateerde J. Bosman van de gaas, en vervolgens voorzien van een nieuwe Monumentenwacht Noord-Brabant dat het zandlaag. In een hoog ingraven holte in het archeologisch rijksmonument 525030 bij het heuvellichaam was goed te zien dat de golferrein Gendersteyn, te Steensel, op verschil- graafgang zich boven het gaas bevond. Dat zou lende plekken was ingegraven door konijnen betekenen dat de konijnen in de recente opho- (af. 1.1).1 Dit rijksmonument is een heuvel – in gingslaag tunnels graven en niet in het originele de jaren negentig geïnterpreteerd als een ring- heuvellichaam. Op één plek was te zien dat het walheuvel uit de midden-bronstijd – gelegen op gaas aan het oppervlak lag (af. 1.2). een hoge dekzandrug aan de zandweg bij het Bussereind. Na dit bezoek is besloten vanuit de Rijksdienst Deze verstoring werd aangekaart bij de voor het Cultureel Erfgoed een velddag te gemeente Eersel, bij de beleidsmedewerker plannen om verschillende activiteiten uit te Cultuurhistorie, destijds C. van der Krieken, en voeren. Ten eerste, om samen met de leden van via de rijksdienst ook bij de terreinbeheerder van de twee heemkundekringen, die van de Acht Staatsbosbeheer, bij C. van Dooren. Zaligheden en de Hooge Dorpen, de konijnen- Op 25 maart 2017 is door de eerste auteur een gaten te dichten en het deel waar het gaas aan bezoek gebracht aan dit wetelijk beschermde het oppervlak ligt, af te dekken. Dit om de graaf- 1 Bosman 2015. 152000 153000 154000 155000 379000 Veldhoven Knegsel 378000 377000 Steensel Bron: Kadaster, BRT, TOP10 (1:10.000) TOP10 BRT, Bron: Kadaster, 1:25.000 Gebouw Bouwland Heide Overig bodemgebruik Doorgaande wegen Weiland Zand Onderzoekslocatie Bos Boomgaard/kwekerij Water Af. 1.1 De locatie van het rijksmonument Steensel-Gendersteijn, schaal 1:25.000. 6 — Af. 1.2 In het heuvellichaam bleken ingravingen zichtbaar (foto links) en gaas aan het oppervlak (foto rechts). Af. 1.3 Een blik op de heuvel met greppel en de afpaling, 15 mei 2017. activiteiten door konijnen te ontmoedigen. Op naar de Knegselseweg, even ten zuiden van de dinsdag 11 april 2017 is de heuvel gefreteerd, dat A67. In het westen ligt een sportcomplex met de wil zeggen dat met freten is gejaagd op voetbalvelden van VV Steensel en tennisbanen konijnen. Dit is uitgevoerd door jagers van van Tennisvereniging Steensel en in het oosten wildbeheer Zuidoost Kempen, afdeling Steensel, het uitgestrekte golfaanterrein van Golfclub waarbij vier konijnen zijn gevangen en gedood. Gendersteyn Veldhoven. De tweede activiteit was het uitvoeren van een Op het terrein is een forse heuvel aanwezig die veldopname van het rijksmonument om een omringd is door een greppel. De doorsnede van beter inzicht te krijgen van de fysieke staat. Dit dit geheel bedraagt 35 m. Deze heuvel werd in vond plaats in het kader van het project 1993 ontdekt nadat de bomen op het perceel ‘Monitoring Rijksmonumenten’. Het ging daarbij waren gekapt (zie ook paragrafen 2.5 en 2.5). om een schouw, het vastleggen van de nulsitu- Vooral het noordelijk deel was nog goed intact, atie en een kleinschalig, extensief booronder- de zuidelijke helf was deels vergraven, wellicht zoek. voor zandwinning. De aanwezigheid van een Beide acties zijn op maandag 15 mei 2017 greppel met (lage) wal rondom de heuvel leidde uitgevoerd. In deze publicatie gaan we in op de in 1993 tot de gedachte dat het kon gaan om een resultaten van de veldopname, waarbij ook de ringwalheuvel uit de late prehistorie, een veron- conclusies van een wat meer uitgebreid bureau- derstelling die met het zien van een plaggensta- onderzoek zijn opgenomen. Vooraf aan het peling in een boorguts werd bevestigd. Deze veldwerk was een beknopt plan van aanpak identifcatie als ringwalheuvel uit de midden- opgesteld, met daarin een korte landschappe- bronstijd leidde in 2001 tot een aanwijzing als lijke schets.2 De verrassende resultaten uit het rijksmonument. Drie jaar later is de heuvel door booronderzoek vormden de aanleiding om wat de Archeologische Monumentenwacht gerestau- dieper in te gaan op een aantal historische reerd en geconsolideerd, waarbij het heuvelli- bronnen. chaam met gegalvaniseerd gaas is afgedekt. Om crossfetsers te ontmoedigen is het terrein afgebakend met een cirkel van houten palen 1.2 Achtergrond (af. 1.3). De begrenzing van het rijksmonument is het heuvel-/greppelterrein (35 m) met een 10 Het rijksmonument Steensel-Gendersteijn meter-zone daaromheen; 55 m. Het oppervlak (525030) ligt ten noordoosten van Steensel bedraagt 2374,6 m². Dit maakt onderdeel uit van (gemeente Eersel), in de Brabantse Kempen. Het bosperceel dat in eigendom is van de gemeente is een deel van een bosperceel aan een zandweg, Eersel en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. 2 Theunissen 2017. dat een verbinding vormt van het Bussereind 7 — Af. 1.3 Een blik op de heuvel met greppel en de afpaling, 15 mei 2017. naar de Knegselseweg, even ten zuiden van de 1.3 Doel en werkwijze 1.4 Leeswijzer en dankwoord A67. In het westen ligt een sportcomplex met de voetbalvelden van VV Steensel en tennisbanen van Tennisvereniging Steensel en in het oosten Rijksmonument 525030 is op maandag 15 mei In deze rapportage wordt verslag gedaan van de het uitgestrekte golfaanterrein van Golfclub 2017 bezocht, enerzijds om de fysieke staat vast resultaten van het in mei 2017 uitgevoerde Gendersteyn Veldhoven.