Powiat gryfiński

Powiat gryfiński znajduje się w południowej części Niziny Szczecińskiej i północnej Pojezierza Myśliborskiego. Za- chodnią granicę powiatu stanowi rzeka Odra, która jest granicą państwową z Niemcami. Realizuje zadania wynika- jące z ustawy o samorządzie terytorialnym na terenie gmin: , Banie, , Chojna, Mieszkowice, Moryń, Trzcińsko Zdrój, Stare Czarnowo i Widuchowa. Przez powiat przebiegają drogowe i kolejowe linie komunikacyjne łączące północ z południem Polski. Na niewiel- kich odcinkach w północnej części powiatu są usytuowane linie międzynarodowe. Ponadto poprzez terytorium powiatu Gryfino przebiegają linie krajowe. Walorem powiatu jest jego urozmaicony krajobraz, ukształtowany pod wpływem ostatniego zlodowacenia i jego wód roztopowych. Rzeki występujące na terenie powiatu to Odra, Tywa, Rużyca, Kurzyca oraz dolny odcinek Płoni. Ponadto mamy tu szereg drobnych jezior powyżej 1 ha. Na obszarze powiatu znajdują się pomniki przyrody. Najciekawszy z nich to „krzywy las” pomiędzy miejscowościa- mi i Gryfino. Jest to drzewostan sosnowy ze skrzywieniem strzał w jednym kierunku. W miejsco- wości Dębogóra rośnie dwustuletni dąb szypułkowy o obwodzie 490 cm, a w miejscowości Bolkowice kilka trzystu- letnich cisów pospolitych. Atrakcję przyrodniczą powiatu stanowią trzy parki krajobrazowe: Cedyński, Dolnej Odry i Puszcza Bukowa. Obok lasów na terenie powiatu występują zadrzewienia przydrożne.

Stare Czarnowo

Gryfino

Widuchowa Banie

Chojna Trzcińsko Zdrój

Cedynia Moryń

Mieszkowice ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

Powiat ma charakter rolniczy – niewielkie zakłady produk- – Zespół Szkół, cyjne istnieją na terenie siedzib poszczególnych gmin. Wy- – Szkoły Podstawowe – 9, jątek stanowi Elektrownia Dolna Odra, największy zakład – Przedszkole. produkcyjny Pomorza Zachodniego – potentat w produkcji energii elektrycznej. Na terenie powiatu istnieje ponad 7500 Miasto i Mieszkowice podmiotów gospodarczych. Zdecydowana większość to fir- • Szkoły/placówki oświatowe, dla których organem prowa- my małe. Aktywność gospodarcza powiatu jest zadowalają- dzącym jest Starostwo: ca i lokuje go na poziomie średnim. Działają spółki prawa – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych. handlowego, w tym kilkadziesiąt z udziałem kapitału zagra- • Szkoły, placówki, dla których organem prowadzącym jest nicznego. Miasto i Gmina: Na terenie powiatu znajduje się sto kilkadziesiąt zabytków – Gimnazjum, z różnych epok historycznych, budowanych w różnych sty- – Szkoły Podstawowe – 3, lach – od romańskiego do czasów przełomu XIX i XX wie- – Przedszkole. ku. Przeważają gotyckie zabytki budownictwa sakralnego. W Kołbaczu: kościół i klasztor, dom opata, dom konwersów Miasto i Gmina Moryń oraz zabytkowa stodoła. W Moryniu: kościół w stylu romań- – Zespół Szkół, skim, pełny wieniec murów obronnych. W Trzcińsku Zdro- – Szkoły Podstawowe – 2. ju: ratusz gotycki, mury obronne i baszty. W Gryfinie: kościół gotycki, mury obronne i baszta. W miejscowości Cedynia są prowadzone od lat badania archeologiczne na szeroką ska- – Gimnazjum, lę. Ponadto na terenie powiatu istnieje duża liczba stanowisk – Szkoła Podstawowa, archeologicznych. – Przedszkole.

Szkoły i placówki Miasto i Gmina Trzcińsko Zdrój – Gimnazjum, Miasto i – Szkoły Podstawowe – 3, • Szkoły/placówki, dla których organem prowadzącym jest – Przedszkole. Starostwo Powiatowe: – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 i nr 2, – Zespół Szkół Specjalnych w Gryfinie,1 – Gimnazjum, – Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. – Szkoły Podstawowe – 2. • Szkoły/placówki, dla których organem prowadzącym jest Miasto i Gmina: Szkoły/placówki oświatowe niepubliczne: – Gimnazjum, Szkoły Podstawowe – 7, • Miasto i Gmina Gryfino –10, – Przedszkola – 4, • Miasto i – 4, – Młodzieżowy Dom Kultury. • Miasto i – 1.

Gmina Banie – Gimnazjum, Pierwsze działania oświatowe – Szkoły Podstawowe – 4, – Przedszkole. Początki oświaty na terenie powiatu gryfińskiego są związane z zajęciem tych ziem przez armię radziecką wraz Miasto i z towarzyszącymi jej oddziałami wojska polskiego i usta- – Gimnazjum, Szkoły Podstawowe – 2, nowieniem administracji polskiej. Ziemie powiatu gryfiń- – Przedszkole. skiego można podzielić umownie na dwie części: północ- ną – obejmującą gminy Gryfino, Stare Czarnowo, Widu- Miasto i Gmina Chojna chową i Banie; 2 południową część obecnego powiatu obej- • Szkoły/placówki oświatowe, dla których organem prowa- muje terytorium gmin: Mieszkowice, Trzcińsko Zdrój, Moryń dzącym jest Starostwo Powiatowe: i Cedynia.3 – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 i nr 2, Wiosną 1945 roku na terenie obecnego powiatu Gryfino – Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, trwały zażarte boje między wojskami radzieckimi z udziałem – Zespół Szkół Specjalnych. wojska polskiego a wycofującymi się hitlerowcami. Kolejno • Szkoły i placówki, dla których organem prowadzącym jest były wyzwalane terytoria poszczególnych gmin: Trzcińsko Miasto i Gmina: Zdrój – 2 lutego, Cedynia i Moryń – 3 lutego, Mieszkowice –

262 263 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

4 lutego, Chojna – 5 lutego, Banie – 3 marca, Widuchowa lu nauczycieli nie było w stanie wytrzymać takich warunków i Stare Czarnowo – 4 marca i Gryfino – 20 marca. 4 socjalno-bytowych i przenosiło się głównie na Śląsk, gdzie Szkoły rozpoczęły swoją działalność jeszcze przed roz- oferowano lepsze warunki. Wielu nie miało odpowiednich poczęciem roku szkolnego 1945/46. Pierwszym nauczy- kwalifikacji. cielem zatrudnionym na terenie powiatu gryfińskiego był Zgodnie z zarządzeniem Ministra Oświaty w powstałych Franciszek Buchtylarz. Pionierami szkolnictwa na terenie placówkach oświatowych organizowano szkoły o siedmio- byłego powiatu chojeńskiego byli: Urszula Wolna, Julia letnim cyklu nauczania. Nie były to jednak szkoły w pełni zor- Banach, Helena Pienkowska – z Trzcińska Zdroju, Wanda ganizowane. Większość z nich to placówki, w których uczył Banasiak, Antoni Achremczyk, Eugenia Bisset, Jadwiga jeden nauczyciel, realizując co najwyżej program w zakresie Koszałowska – z Mieszkowic, Julia Krzywa – z Jelenina, czterech klas. Realizacja programu pozostałych klas odbywa- Rozalia Kardyś – z Góralic, Józef i Maria Drohomireccy – ła się w szkołach zbiorczych, często oddalonych o więcej niż z Mętna. 4 sierpnia Jan Przybylski otrzymuje nominację na 4 kilometry od domu ucznia. Tak więc od pierwszego dnia kierownika Szkoły Podstawowej w Gryfinie. Niezwłocznie funkcjonowania oświaty wynika problem dotarcia ucznia do przystępuje do jej organizacji wraz z nauczycielką Marią szkoły. Problem ten od początku istnienia i funkcjonowania Dobromilską. We wrześniu 1945 roku działały następne gryfińskiej oświaty był rozwiązywany poprzez tworzenie szkoły w Warnicach, Trzcińsku Zdroju, Zielinie, Mętnie. nowych placówek oświatowych, podnoszenie stanu organi- W tym samym czasie nastąpiło rozpoczęcie roku szkol- zacyjnego oraz przez organizowanie systemu dowożenia do nego w Szkole Podstawowej i Liceum Ogólnokształcącym szkół zbiorczych. (Gimnazjum) w Gryfinie. Początki organizowania szkolnic- W ciągu 1945 roku następował wzrost liczby nauczycieli twa były bardzo trudne: zniszczone budynki szkolne, brak niekwalifikowanych; przewyższał on średnią wojewódzką. elementarnego sprzętu szkolnego – ławek i tablic. Ta Szczególnie trudna sytuacja występowała w środowiskach sytuacja powodowała opóźnienie procesu otwierania pla- wiejskich. W grudniu 1945 roku spada przejściowo liczba na- cówek oświatowych zwanych w tym czasie publicznymi uczycieli. Natomiast systematycznie wzrastała liczba uczniów szkołami powszechnymi. Tylko nieliczne szkoły powsta- (na zakończenie roku – 694 osoby). Nagminnym zjawiskiem, wały w przeddzień 1 września 1945 roku. Rok szkolny utrudniającym pracę szkół wiejskich, był brak opału. 1945/1946 w Gryfinie rozpoczęto 4 września 1945 roku. W okresie pionierskim nauczyciele pracowali z ogrom- Powstawanie kolejnych szkół następowało w bardzo trud- nym zaangażowaniem i poświęceniem. Wielu z nich nych warunkach. Według informacji inspektora szkolne- w uznaniu zasług awansowało do innej odpowiedzialnej go, istniała potrzeba zorganizowania do końca 1945 roku pracy. Henryk Kański po pięciu latach kierowania Liceum 30 szkół, w których miałoby uczyć 32 nauczycieli.5 Zada- w Gryfinie został mianowany dyrektorem Liceum w Szcze- nie to nie zostało w pełni zrealizowane. Udało się jedynie zor- cinie. Franciszek Chyba – pierwszy inspektor oświaty – zo- ganizować 25 szkół. Dzięki samozaparciu nielicznych w tym stał powołany do Kuratorium na kierownika działu. Szereg czasie nauczycieli rozpoczynały one oświatową działalność. nauczycieli awansowało na kierowników szkół i placówek Zapał i zaangażowanie obywatelskie ówczesnych nauczycieli oświatowych. powodowały, że w wielu przypadkach w proces tworzenia oświaty włączali się rodzice, dokonując remontów, groma- dząc sprzęt i przybory szkolne. Brak było podręczników, ze- Pierwsze korekty sieci szkolnych szytów i papieru. Wykorzystywano niemieckie dokumenty i stanu organizacyjnego szkół z czasów wojny, zapisując je na odwrocie strony. Szczególnie trudna była sytuacja materialna nauczycieli pionierów. Z za- Rok szkolny 1946/1947 to okres powstania sieci szkół chowanych wspomnień wyraźnie przedstawia się obraz na- obejmujących w zasadzie całe terytorium powiatu gryfiń- uczyciela – społecznika. Zdarzały się bowiem sytuacje, że skiego. Funkcjonują wtedy 32 szkoły zatrudniające 47 na- nauczyciele przez kilka miesięcy nie otrzymywali poborów; uczycieli, a w powiecie chojeńskim6 31 szkół zatrudniają- w powiecie gryfińskim dopiero w grudniu 1945 roku nauczy- cych 75 nauczycieli. Brakuje 8 nauczycieli w Gryfinie i tyleż ciele otrzymali pierwsze wypłaty. Brakowało podstawowych samo w Chojnie. Liczba dzieci pobierających naukę wzrasta artykułów żywnościowych i opału. Trudna sytuacja mate- w Gryfinie do 1268, a w Chojnie do 1225. W nowym roku rialna dotyczyła również mieszkańców nowo zasiedlanych szkolnym nie rozwiązano problemów, jakie istniały w 1945 miejscowości. Dzieci były niedożywione, brakowało chleba roku. Brakuje podręczników, materiałów pisemnych, pod- i tłuszczu. Powszechnie występowały wśród dzieci wszawica stawowego sprzętu i pomocy naukowych. Budynki nie są i świerzb. Powstała w 1945 roku organizacja społeczna – Pol- przygotowane w stopniu zadowalającym do prowadzenia ski Czerwony Krzyż – podejmuje zdecydowaną walkę z tymi działalności oświatowej. patologicznymi zjawiskami. Z każdym kolejnym rokiem szkolnym sieć szkół jest do- W pierwszym okresie funkcjonowania oświaty na terenie skonalona, powstają nowe placówki. Wzrasta liczba dzieci powiatu gryfińskiego istniała ogromna płynność kadr. Wie- uczęszczających do szkoły. Działania organizacyjne w tym

262 263 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

okresie zmierzają do tego, aby droga ucznia do szkoły była rzeczowe pokrywano ze środków organizacji społecznych. jak najkrótsza, aby dzieci z małych osiedli wiejskich miały do Organizowano dożywianie oraz premie dla najlepszych ucz- pokonania jak najmniejszy odcinek drogi. Mimo trudnych niów. warunków lokalowych i niewystarczających funduszy w okre- W niektórych miejscowościach na terenie majątków PGR, sie pionierskim organizuje się w szkołach akcję dożywiania. takich jak: Kamienny Jaz, Lubicz, Babinek, Wirów uczestnicy Ponadto uczniowie codziennie otrzymywali łyżkę tranu.7 Tą kursów nie byli w stanie wykonywać narzuconych im norm akcją objęto w 1947 roku w Chojnie 1269, a w Gryfinie 1240 pracy, gdyż zajęcia na kursach odbywały się w późnych dzieci. W dniach 17–20 grudnia 1947 roku Kuratorium doko- godzinach wieczornych. Podobna sytuacja miała miejsce nuje pierwszej wizytacji oświaty na terenie powiatu gryfiń- w Zakładach Suchej Destylacji Drewna w Mniszkach. Do skiego. Z dokumentów powizytacyjnych wyłania się obraz akcji zaangażowano organizacje społeczne: Związek Mło- oświaty gryfińskiej. Wzrasta liczba dzieci uczęszczających do dzieży Polskiej, Związek Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, szkół – 3366, jednocześnie nie spełnia obowiązku szkolnego Ligę Kobiet i Związek Harcerstwa Polskiego. Ważnym za- 200 uczniów. Pracują 42 szkoły (w miastach – 3, na wsiach – daniem było likwidowanie analfabetyzmu wśród junaków 39). W szkole w Gryfinie uczy 9 nauczycieli, w Szczecinie Dą- ,,Służba Polsce”. Ogółem zaplanowano zorganizowanie 68 biu 6 nauczycieli.8 Ogółem pracuje 82 nauczycieli, w tym nie- kursów z liczbą 1113 uczestników, przeprowadzono jednak kwalifikowanych – 56. Od 1 sierpnia 1947 inspektorem oświa- 71 kursów z 1207 uczestnikami.10 W 1951 roku, według reje- ty zostaje Wacław Kiciński – przewodniczący Powiatowego stracji pełnomocnika do spraw walki z analfabetyzmem, na Komitetu PPS. W piśmie do Kuratorium9 przedstawia złą sy- terenie miasta Gryfino zarejestrowano 36 analfabetów, a na tuację mieszkaniową nauczycieli: (…) 20 nauczycieli ma nie- kurs uczęszczało 7 osób. W związku z powyższym w 1952 ro- dostateczne warunki mieszkaniowe, Inspektor Oświaty jest ku uznano, że analfabetyzm jako zjawisko społeczne o cha- bez mieszkania (…). W 1949 roku wzrasta liczba dzieci (3057) rakterze masowym nie występuje. Zlikwidowano urząd Peł- i szkół (51). Przeważnie są to szkoły o niskim stopniu orga- nomocnika Rządu do Walki z Analfabetyzmem i podległe mu nizacyjnym, zatrudniające jednego lub dwóch nauczycieli. struktury w gminach i gromadach. Jedynie w Gryfinie funkcjonuje szkoła zatrudniająca 8 na- uczycieli, w Baniach – 4 nauczycieli i w miejscowościach Oświata dla dorosłych w okresie pionierskim , Krzywin, Kobylanka, Lisie Pole i Widuchowa po 3 Od samego początku funkcjonowania oświaty na terenie nauczycieli. Podobna sytuacja występuje w byłym powiecie powiatu istniała potrzeba objęcia nauczaniem ludzi dorosłych, chojeńskim; jedynie w Dębnie Lubuskim zatrudniono w Szko- którzy z różnych względów nie ukończyli szkoły powszech- le Podstawowej 12 nauczycieli, a w Trzcińsku Zdroju 7. W po- nej. Już w listopadzie 1945 roku dowiadujemy się o począt- zostałych miejscowościach sytuacja była bardzo podobna. kach oświaty dorosłych. Ówczesny inspektor oświaty w spra- Dzięki zaangażowaniu nauczycieli, miejscowych śro- wozdaniu do Kuratorium w Szczecinie pisze: w listopadzie dowisk i organów administracyjnych oświata rozpoczyna rozpoczęło się kształcenie dorosłych.11 Początkowo oświata w miarę prawidłowe funkcjonowanie. Mimo wszystkich bra- dla dorosłych to kursy ogólnokształcące przy szkołach pod- ków i usterek okres ten należy ocenić pozytywnie. Jest to stawowych. Pierwsze efekty to 212 słuchaczy w końcu 1945 ogromna zasługa pionierów gryfińskiej oświaty. roku. Dużym zainteresowaniem cieszyły się kursy w zakresie klas V–VII, na których obowiązywał program nauczania sto- Walka z analfabetyzmem sowany w szkołach podstawowych. W okresie międzywojennym poziom oświaty w środowi- skach wiejskich, zabużańskich był bardzo niski. Duży odse- tek dzieci i młodzieży był pozbawiony możliwości kształce- Wdrażanie reform oświatowych nia. Sytuacja w tym zakresie pogorszyła się w czasie II wojny światowej. Istniała więc potrzeba organizowania kursów na- Czas jedenastolatki (1951–1960) uki czytania i pisania. Na zlecenie władz nadrzędnych podję- W okresie tym kształtuje się jednolity system oświaty to w powiecie, podobnie jak w całym województwie, akcję w oparciu o jedenastoletnią szkołę ogólnokształcącą. Pod- zwaną walką z analfabetyzmem. Akcja ta w wielu przypad- stawą wykształcenia jest siedmioletnia szkoła podstawo- kach miała charakter propagandowy, a jej rezultaty nie były wa, po ukończeniu której można było kontynuować naukę w pełni zadowalające. Powołano Powiatowego Pełnomocni- w szkołach zawodowych lub w klasach VIII–XI Szkoły Ogól- ka ds. Walki z Analfabetyzmem, a w gminach i gromadach nokształcącej. Przyjęto, że szkoły, w których uczy jeden na- w czerwcu 1949 roku powołano analogicznych pełnomocni- uczyciel, będą realizować program nauczania w zakresie IV ków. Stosunek ludności był niechętny. Jednak ustawa o likwi- klasy, szkoły z dwoma nauczycielami w zakresie V klasy, szko- dacji analfabetyzmu z 1948 roku zobowiązywała ludność ły z 3 nauczycielami VI klasy, a pełne szkoły podstawowe w wieku 15–50 lat do podjęcia nauki czytania i pisania. będą występowały tam, gdzie pracuje 4 i więcej nauczycieli. Powołane komisje dokonały rejestracji analfabetów. Kursy W większości szkół pracowały klasy łączone. Drugim zada- finansowano ze środków państwowych; niektóre wydatki niem, jakie postawiła przed sobą oświata gryfińska, było

264 265 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

podnoszenie poziomu nauczania, głównie poprzez zwięk- gogicznego. W okresie poprzedzającym wprowadzanie ko- szenie liczby nauczycieli wykwalifikowanych. Zadanie to lejnej reformy oświaty – powszechnej szkoły ośmioletniej – w początkowym okresie stało się trudne do realizacji. Nie brakowało specjalistów różnych dziedzin, np.: jęz. polskiego sprzyjała temu istniejąca sieć szkół. W roku szkolnym 1951/ – 14 osób, j. rosyjskiego – 24, matematyki – 18, zajęć prakty- /1952 sieć organizacyjna przedstawiała się następująco: szkół czno-technicznych – 22 i wychowania fizycznego – 32 osoby. – 50, w tym – jedna w mieście; szkoły, w których uczył jeden Aby zapewnić właściwą realizację procesu dydaktyczno- nauczyciel – 32, dwóch nauczycieli – 8, trzech nauczycieli – 4, -wychowawczego, należało cały czas modernizować bazę czterech nauczycieli – 2, sześciu i więcej nauczycieli – 4 szko- oświatowo-wychowawczą, pozyskiwać nowych nauczycieli, ły. Większość terytorium powiatu została objęta nauczaniem dbać o ich kwalifikacje oraz sytuację socjalno-bytową wyni- w zakresie szkoły podstawowej klas I–IV. kającą z Karty Praw i Obowiązków Nauczycieli. Przygotowa- W szkołach brakuje apteczek, sprzętu sportowego do pro- no perspektywiczny plan zapotrzebowania na nauczycieli wadzenia zajęć wychowania fizycznego i boisk (na terenie specjalistów oraz dokształcania zawodowego do 1975 roku. powiatu jest ich zaledwie 28). W planie tym ustalono zasady rekrutowania na studia za- W roku szkolnym 1958/1959 funkcjonuje 51 szkół z licz- oczne, na kierunki deficytowe, takie jak: fizyka, chemia, ma- bą 5007 uczniów. Nie wszyscy spełniają obowiązek szkolny; tematyka, język rosyjski oraz wychowanie muzyczne i pla- około 3,3% nie uczęszcza na zajęcia. Stan organizacyjny szkół styczne. przedstawia się następująco: 17 szkół z jednym nauczycie- lem, 10 z dwoma nauczycielami, 9 z trzema, 15 z czterema Ośmioklasowa szkoła podstawowa i więcej. W roku szkolnym 1959/1960 sytuacja jest podobna, i czteroletnie liceum (1961–1972) choć wzrasta liczba dzieci do 6470, szczególnie w Gryfinie, W roku szkolnym 1965/1966 trzeba uczyć 7123 uczniów. Baniach, Widuchowej i Krzywinie. Wzrasta też liczba szkół do Zatrudnionych jest 290 nauczycieli w 58 szkołach. Naj- 55, z tego tylko 17 budynków szkolnych spełnia określone większe placówki to: 11 szkół (7 i więcej nauczycieli), 11 normy, tj. ma pełne oświetlenie, wodociągi i kanalizację oraz szkół (6 nauczycieli), 15 (5 nauczycieli), 10 (4 nauczycieli), podpiwniczenie. Konsekwencją tej sytuacji jest wzrost za- 3 szkoły (2 nauczycieli), 18 szkół (jeden nauczyciel). W naj- trudnienia, które sięga ponad dwieście etatów nauczyciel- większych szkołach uczy się: w Szkole Podstawowej nr 1 skich. Powiększa się zatrudnienie głównie w największych w Gryfinie – 589 uczniów, w Szkole Podstawowej nr 2 – szkołach: w Szkole Podstawowej nr 1 w Gryfinie – 14 nauczy- 400 uczniów a w Szkole Podstawowej w Baniach – 398 cieli, w Szkole Podstawowej nr 2 w Gryfinie – 7 nauczycieli, uczniów. W roku szkolnym 1968/1969 następuje spadek w Liceum Ogólnokształcącymi w Gryfinie i Szkole Podstawo- do 6975 uczniów, co nie zmniejsza problemów i nie ma wej w Baniach po 7 nauczycieli. Zwiększa się liczba szkół (20) znaczącego wpływu na sytuację w oświacie. Nie przestają z jednym nauczycielem. Pracuje 27 szkół realizujących pełny funkcjonować szkoły bardzo małe, w których uczy jeden zakres szkoły podstawowej. nauczyciel, realizując program w klasach łączonych w za- Rozwój sieci a szczególnie niżej zorganizowanych szkół kresie IV klasy szkoły podstawowej. Takich szkół jest 16. powoduje, że ich baza staje się niewystarczająca – brakuje Często szkoły były jedynymi ośrodkami kulturalnymi. pomieszczeń do nauki. Wydział Oświaty wynajmuje je u rol- Zatrudnieni w nich nauczyciele zajmowali się szeroko po- ników. Taka sytuacja ma miejsce w Marwicach, Dłusku Gry- jętą działalnością społeczną na rzecz środowiska. W Chle- fińskim, Dębogórze, Kunowie, jak również w Płoni,12 gdzie bowie we współpracy z kołem Związku Młodzieży Wiej- realizuje się siedmioletni cykl nauczania. Natomiast w miej- skiej działało koło teatralne. Mimo pozytywnej roli, jaką scowości Smerdnica obniżono stopień organizacyjny do spełniały te szkoły, zaistniała konieczność ich likwidacji, szkoły realizującej program nauczania w zakresie V klasy. Bar- gdyż z punktu widzenia ekonomicznego ich utrzymanie dzo trudna sytuacja była w Szkole Podstawowej w Żabnicy: było zbyt drogie. Odrębnym zagadnieniem było zabezpie- brakowało nie tylko pomieszczeń do nauki, ale także miesz- czenie dojazdu dzieciom z tych szkół do szkół zbiorczych, kań dla nauczycieli. W jednym pokoju mieszkało aż trzech czego w pierwszym roku likwidacji nie udało się osią- pedagogów. Podobnie było w Starym Czarnowie, Baniach, gnąć. Lisim Polu i Wełtyniu. W szkołach brakuje ławek, znaczna ich W 1971 roku poziom wykształcenia kadry nauczyciel- część to jeszcze sprzęt poniemiecki, oraz drzewa na rozpał- skiej był zadowalający. W szkołach podstawowych wyższe kę. Nauczyciele otrzymali działki pod uprawę do 2 ha, je- wykształcenie miało 12 osób, wyższe bez stopnia magi- dynie w Gryfinie dyrekcje szkół nie wystąpiły z wnioskiem stra – 4, ukończone Studium Nauczycielskie – 191 i Licea o przydzielenie nauczycielom ogródków działkowych. Pedagogiczne – 130 osoby. W szkołach zawodowych wyż- Zjawiskiem niepożądanym, na który władze oświatowe sze wykształcenie uzyskało 10 osób i 1 osoba ukończyła nie miały większego wpływu, był około 20% ruch służbowy Studium Nauczycielskie. W placówkach opiekuńczo-wy- nauczycieli. Władze oświatowe starały się pozyskiwać nau- chowawczych nadal brak nauczycieli z wyższym wykształ- czycieli o wyższych kwalifikacjach. W przedstawianym okre- ceniem; dyplom Studium Nauczycielskiego miało 8 a Li- sie zatrudniono do pracy siedmiu absolwentów Liceum Peda- ceum Pedagogicznego – 7 osób.

264 265 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

Od okresu pionierskiego istniała tradycja organizowa- – oddziały szkolne – 27, nia w sierpniu konferencji, na których nauczyciele otrzy- – uczniowie – 578; mywali wytyczne do pracy w określonym roku szkolnym. • Widuchowa Były one także miejscem dyskusji nad stanem oświaty, – szkoły – 5, możliwościami polepszenia bazy szkolnej, sytuacji ma- – pomieszczenia szkolne – 30 (izby lekcyjne – 25), terialnej kadry, wdrażania bardziej nowoczesnych rozwią- – oddziały szkolne – 36, zań w zakresie procesu dydaktyczno-wychowawczego. – uczniowie – 417; • Stare Czarnowo Planowanie dziesięciolatki (1972–1989) – szkoły – 3, Nowy model oświaty miał polegać na wprowadzeniu po- – pomieszczenia szkolne – 18 (izby lekcyjne – 17), wszechnej szkoły średniej dla całej populacji młodzieży. Cel – oddziały szkolne – 26, ten postanowiono osiągnąć poprzez wyrównywanie startu – uczniowie – 511; przyszłych uczniów od przedszkola aż po wyższą uczelnię. • : Ustalono, że podstawowym ogniwem nowego systemu edu- – szkoły – 5, kacji będzie dziesięcioletnia bezpłatna i obowiązkowa szko- – pomieszczenia szkolne – 23 (izby lekcyjne – 31), ła średnia. Na jej podbudowie przewidywano system szko- – uczniowie – 555. lenia zawodowego opartego na rozbudowanej sieci szkół Pod koniec lat siedemdziesiątych sprawność nauczania zawodowych i kursów. Szkoły zawodowe miały pracować osiągała wysokie notowania. W roku szkolnym 1977/1978 w cyklu od sześciu miesięcy do dwóch i pół roku. Ponadto w Gryfinie na 2549 uczniów promocję do następnej klasy przewidywano dla absolwentów 10-letniej szkoły średniej uzyskało 96,2%, w gminie Banie na 946 – 93,2 %, w Starym 2-letnie szkoły specjalizacji kierunkowej. Realizację tego pro- Czarnowie na 442 – 93,5 %, w gminie Widuchowa na 736 – gramu w powiecie poprzedzono likwidacją małych szkół 95,4 %. Z powyższego zestawienia wynika, że odsetki niepro- podstawowych w miejscowościach: Dobropole, Kłodowo, mowanych uczniów były niewielkie i nie przewyższały 5%. , Rurka, Zelewo, Rynica, Żelisławiec i Dłusko Gryfiń- Między poszczególnymi gminami różnice w procesie promo- skie, w których zatrudniano jednego bądź czterech nauczy- wania były nieznaczne. cieli. Ustalono, że Zbiorcze Szkoły Gminne powstaną na te- W 1978 roku dokonano korekty podziału administracyj- renie siedzib poszczególnych gmin istniejących w tym okre- nego kraju. Na naszym terenie zostają zlikwidowane gminy sie, tj.: w Baniach, Widuchowej, Swobnicy, Krzywinie, Starym Swobnica i Krzywin. Istniejące szkoły w gminie Swobnica sta- Czarnowie. Wyjątek stanowiła Gmina Gryfino, gdzie począt- ją się szkołami filialnymi Zbiorczej Szkoły w Chojnie, a szko- kowo zaplanowano powstanie Zbiorczej Szkoły Gminnej ła w Swobnicy filią Zbiorczej Szkoły w Baniach. W przypad- w Gardnie. Ostatecznie rolę zbiorczej szkoły przyjęła Szkoła ku Krzywina szkoła staje się filią Zbiorczej Szkoły Gminnej Podstawowa nr 1. W przededniu wprowadzania reformy stan w Widuchowej. Mimo bardzo ambitnych planów wynika- szkolnictwa w 1973 przedstawiał się następująco: liczba szkół jących z założeń Zbiorczej Szkoły Gminnej realizacja ich nie 39 (w miastach 2), liczba oddziałów 290 (w mieście 40), licz- była możliwa głównie z powodu bardzo trudnych warun- ba uczniów 5808 (w mieście 1202). Według wojewódzkie- ków lokalowych w miejscowościach Stare Czarnowo, Banie go harmonogramu w 1973 roku powstała Zbiorcza Szkoła i Swobnica.13 Zorganizowano system dojeżdżania, ale nie w Widuchowej, w 1975 w Gryfinie i Baniach. W pozostałych rozwiązywało to problemu bazy lokalowej. Podjęte działania gminach w latach 1976–1978. na rzecz poprawy sytuacji w tej dziedzinie przyniosły efekty W okresie planowania i wdrażania w życie Zbiorczej Szko- w latach późniejszych.14 ły Gminnej sytuacja szkolnictwa w poszczególnych gminach przedstawiała się następująco: Oświata dorosłych • gmina Gryfino W 1958 roku przy Szkole Podstawowej nr 1 zorganizowa- – szkoły – 13 (ośmioklasowych – 10), no Szkołę Podstawową dla Pracujących w zakresie klas V–VII. – pomieszczenia szkolne – 36 (izby lekcyjne – 30), W momencie rozpoczęcia działalności szkoły do klasy V – oddziały szkolne – 45, zapisało się 4 uczniów, do klasy VI –12 a do VII – 8. Szkoła – uczniowie – 791; Podstawowa dla Dorosłych działała do 1964 roku. Zajęcia • odbywały się w pomieszczeniach Szkoły Podstawowej nr 1. – szkoły – 6 (ośmioklasowych – 4), Korzystano ze sprzętów i pomocy naukowych tej szkoły, – pomieszczenia szkolne – 36 (izby lekcyjne – 30), jak również z kadry uczącej. – oddziały szkolne – 45, Od 1972 roku organizowano kursy eksternistyczne dla – uczniowie – 791; pracujących w zakresie szkoły podstawowej. Zapotrzebowa- • Krzywin nie na nie wynikało z wprowadzenia przepisów, które doty- – szkoły – 4 (ośmioklasowych – 2), czyły przejmowania gospodarstw rolnych. Bez podstawowe- – pomieszczenia szkolne – 22 (izby lekcyjne – 20), go wykształcenia nie można było uzyskać kwalifikacji rolni-

266 267 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

czych a tym samym prawa do prowadzenia gospodarstwa • Szkoła Podstawowa w Żabnicy – 108 uczniów, 13 nauczy- rolnego. W gminach funkcjonowały Państwowe Komisje Eg- cieli. zaminacyjne. Przeważnie jej przewodniczącym był gminny Nauczyciele za swoje zaangażowanie, nie tylko w zakre- dyrektor szkół. sie nałożonych na nich obowiązków, otrzymywali nagrody, wyróżnienia resortowe oraz odznaczenia państwowe. Do Samorząd terytorialny organem nadzorującym szkoły czasów transformacji ustrojowej obowiązywała zasada obli- Rok szkolny 1995/1996 to nie tylko rok wielkiego jubi- gatoryjnego nadawania nauczycielom i wychowawcom po leuszu 50-lecia oświaty polskiej na Pomorzu Zachodnim; trzydziestu latach nienagannej pracy Złotego Krzyża Zasługi. jest to przede wszystkim przełomowy moment o zna- Obecnie z tej zasady zrezygnowano. Odznaczenia otrzymu- czeniu historycznym. Samorządy terytorialne przejmują ją ludzie zasłużeni. Oto tylko niektóre osoby, które w ostat- oświatę na terytorium gmin. I tak organizacja szkół pod- nim okresie otrzymały wysokie wyróżnienia: W 1996 roku19 stawowych w gminie Gryfino w momencie przekazania Ludwik Alchemowicz z Liceum Ogólnokształcącego w Gryfi- jej władzom gminnym przedstawiała się następująco: nie – Złoty Krzyż Zasługi, Józefa Lolas ze Szkoły Podstawo- szkół podstawowych – 9 (na wsi – 5). Są to szkoły zbior- wej w Starym Czarnowie – Srebrny Krzyż Zasługi, Bogdan Ku- cze: Szkoła Podstawowa nr 1 w Gryfinie, Szkoła Podstawo- jawski z Zespołu Szkół Zawodowych w Chojnie – Medal wa nr 2 w Gryfinie, Szkoła Podstawowa nr 3 w Gryfinie,15 Komisji Edukacji Narodowej, Ryszard Juś, wójt gminy Banie Szkoła Podstawowa nr 4 w Gryfinie, Szkoła Podstawowa – Za zasługi dla Oświaty. w Chwarstnicy, Szkoła Podstawowa w Żabnicy, Szkoła Pod- stawowa w Radziszewie i Szkoła Podstawowa w Gardnie wraz z punktem filialnym w Wełtyniu. Ogółem do szkół uczęszcza- Rozwój szkolnictwa średniego ło 4333 uczniów (na wsi – 1027). Stosunek procentowy dzie- ogólnokształcącego i zawodowego ci uczęszczających do szkoły na wsi do dzieci uczęszczają- cych w mieście wynosi 23,7%. W 2005 roku odsetek dzieci Szkoły średnie ogólnokształcące wiejskich wynosi 30,1%. W okresie pionierskim na terenie powiatu gryfińskiego Rok szkolny 1999/2000 to rok wprowadzania w życie re- funkcjonowały dwie szkoły średnie: Gimnazjum i Liceum formy gimnazjalnej. Jej wprowadzenie oraz skrócenie nauki Ogólnokształcące w Gryfinie,20 utworzone w 1945 roku, w szkole podstawowej do sześciu lat nie pociągnęło za sobą oraz Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące w Dą- skutków kadrowych. Założono, że gimnazja z dobrze przygo- biu,21 zorganizowane w roku szkolnym 1946/1947. Początki towaną kadrą i odpowiednią bazą będą ostatnim momen- Liceum Ogólnokształcącego w Gryfinie były bardzo skrom- tem wyrównywania poziomu wykształcenia oraz rozbudze- ne. We wrześniu 1945 roku powstało Gimnazjum, którego nia aspiracji edukacyjnych. W roku szkolnym 2001/2002 na pierwszym dyrektorem został Henryk Kański i kierował szko- terenie powiatu gryfińskiego działa 9 gimnazjów. Uczęszcza łą przez pięć lat. Gimnazjum mieściło się w dwóch budyn- do nich 3914 uczniów. Do klas I – 1320, do klas II – 1338, do kach przy ulicy Sprzymierzonych i przy Niepodległości. Pra- klas III – 1255. Liczba uczniów w poszczególnych gminach cę nauczycielską rozpoczynało 3 nauczycieli, a po półro- jest zróżnicowana; średnio na jedną szkołę przypada 435 czu czwarty. Byli to pp.: Kalisiewicz, Chudziński, Malinowski uczniów. Największym, posiadającym bardzo dobrą bazę i w drugim semestrze Siarkiewicz. Naukę rozpoczynało 88 i dobrze przygotowaną kadrę jest Gimnazjum w Gryfinie. uczniów w 4 oddziałach. Istniała duża fluktuacja kadry na- W gimnazjum tym liczba dzieci w momencie funkcjonowa- uczycielskiej. W ciągu siedmiu lat pracę zmieniło 14 nauczy- nia trzech klas przekraczała tysiąc. cieli i 3 dyrektorów (Wacław Kiciński, Jan Rybarski i Henryk W roku szkolnym 2004/2005 w Gryfinie16 stan organiza- Olbracht). Jedynie nauczycielka języka polskiego, Stanisława cyjny szkół przedstawia się następująco: Siarkiewicz, pracowała od 1945 do przejścia na emeryturę. • liczba dzieci ogółem – 253217 (na wsi – 763), Ponad 30% nauczycieli nie miało wyższego wykształcenia. • nauczyciele – 217 (na wsi –72), Pierwszych 9 absolwentów szkoły otrzymało świadectwo • Szkoła Podstawowa nr 1 w Gryfinie – 752 uczniów, 58 na- ukończenia Gimnazjum 2 lipca 1946 roku. Byli to: Helena uczycieli, Peretrakiewicz (rocznik 1928), Bogdan Blaszczyński (rocznik • Szkoła Podstawowa nr 2 w Gryfinie – 620 uczniów, 48 na- 1924), Irena Pasławska (rocznik 1928), Gerard Błaszczyński, uczycieli, Jan Fejga (rocznik 1904), Władysław Wodzisławski (rocznik • Szkoła Podstawowa nr 418 – 397 uczniów, 39 nauczycieli, 1910), Wiesława Bierzyńska (rocznik 1921). • Szkoła Podstawowa w Chwarstnicy – 206 uczniów, 19 na- W 1960 roku zostaje oddana do użytku nowo wybudowa- uczycieli, na szkoła przy ulicy Niepodległości; w budynku mieściło się • Szkoła Podstawowa w Gardnie – 357 uczniów, 30 nauczy- 10 sal lekcyjnych oraz gabinety: fizyczny, chemiczny, biolo- cieli, giczny i geograficzny. Wkrótce szkoła przechodzi na system • Szkoła Podstawowa w Radziszewie – 92 uczniów, 10 na- gabinetowy. W zorganizowanym na szczeblu wojewódzkim uczycieli, konkursie na najlepszą pracownię tytuł pracowni wiodącej

266 267 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

otrzymuje pracownia zajęć technicznych prowadzona przez terze administracyjnym oraz bardzo małe boisko; stąd też za- Zbigniewa Danisza, a tytuły pracowni wzorowych uzyskały: jęcia wychowania fizycznego odbywają się na boisku Liceum języka rosyjskiego – prowadzona przez Kazimierę Stępińską, Ogólnokształcącego, które znajduje się w sąsiedztwie, lub dwie sale matematyczne – prowadzone przez Bolesława Si- w sali gimnastycznej Szkoły Podstawowej nr 2. Ciągle wzra- korę i Tadeusza Stankowskiego. Żywiołowy rozwój szkoły sta liczba uczniów. Pod koniec lat sześćdziesiątych wynosi spowodowany wyżem demograficznym nastąpił w latach ponad tysiąc osób. Dlatego też zajęcia szkolne odbywają się sześćdziesiątych. w godzinach 8.00–21.00, na trzy zmiany. W roku szkolnym 1970/1971 reforma zostaje zakończona. W szkole działają koła zainteresowań, prężna organizacja W Liceum Ogólnokształcącym jest zatrudnionych 24 nauczy- harcerska. Z inicjatywy Stanisława Rzeszowskiego zostają na- cieli (wykształcenie wyższe ma 18 osób, wyższe zawodowe – wiązane kontakty ze szkołą serbsko-łużycką21 w Cottbus (Co- 1 osoba oraz Studium Nauczycielskie – 5 osób). Zwiększała ciebuż). Organizowano wspólne imprezy, głównie o charak- się gwałtownie liczba uczniów. W roku szkolnym 1969/1970 terze sportowym. Następują wizyty uczniów z Cociebuża w szkole pracowało 30 nauczycieli, również higienistka, le- w Gryfinie i odwrotnie. Stanisław Rzeszowski rozpoczyna karz oraz 8 osób obsługi. Ponadto w lokalu szkoły mieszczą pracę nad słownikiem polsko-serbsko-łużyckim. Zmiana dy- się: Liceum dla Pracujących i Szkoła Podstawowa nr 3, z po- rekcji Zespołu Szkół Zawodowych oraz przedwczesna śmierć mieszczeń szkoły korzysta Zespół Szkół Zawodowych. Przy Stanisława Rzeszowskiego powodują, że kontakty te zostają szkole funkcjonuje internat, w którym mieszka 90 uczniów. w znacznym stopniu ograniczone, chociaż współpraca trwa Z inicjatywy nauczyciela historii – regionalisty, działacza do dzisiaj. Po wybudowaniu Elektrowni Dolna Odra w ra- Związku Nauczycielstwa Polskiego, Stanisława Rzeszowskie- mach inwestycji towarzyszących budowie oddaje się do użyt- go, 5 września 1970 roku nadano szkole imię Aleksandra ku nowoczesną szkołę wraz z budynkiem internatu, dobrze Omieczyńskiego – przedwojennego działacza polonijnego zagospodarowanym boiskiem szkolnym oraz warsztatami i harcerskiego, aktywisty Związku Polaków w Niemczech, szkolnymi na ulicy Łużyckiej. Po wyjeździe Jerzego Chojnac- prześladowanego za działalność polonijną, zamordowanego kiego z Gryfina kolejnymi dyrektorami Zespołu Szkół Zawo- przez gestapowców w Berlinie po dojściu Hitlera do władzy. dowych (obecnie Szkoły Ponadgimnazjalnej nr 2) byli: Zyg- Do 1975 mury szkoły opuściło 753 absolwentów. Dyrektorzy munt Warnecki i Anna Sochaj, a obecnie Dorota Mielniczek. szkoły to Mieczysław Głuszko, Henryk Stepiński, Ryszard Wdrażany jest II etap reformy oświatowej, polegający Augustyniak, Barbara Waluda, Zbigniew Danisz, Tadeusz na tworzeniu szkół ponadgimnazjalnych, obejmujący licea Stankiewicz a obecnie Jerzy Bednarczyk. ogólnokształcące i profilowane oraz szkoły zawodowe. Dla powyższych szkół organem prowadzącym jest Starostwo. Szkolnictwo zawodowe Sieć szkół ponadgimnazjalnych na terenie powiatu gryfiń- Początki szkolnictwa zawodowego sięgają roku szkolne- skiego przedstawia się następująco: w Gryfinie – dwie szko- go 1950/1951. Organizuje się 4 oddziały Międzyzakładowej ły (1344 uczniów), w Chojnie – dwie szkoły (1354 uczniów) Szkoły Zawodowej. Powstaje klasa przy Fabryce Konserw i jedna szkoła w Mieszkowicach (378 uczniów). w Mniszkach, Zakładzie Suchej Destylacji Drewna i dwie klasy przy PGR. W następnych latach szkoła nie prowadziła Oświata dorosłych w zakresie szkoły średniej naboru ze względu na brak zainteresowania nauką zawodu. W okresie pionierskim w zakresie szkoły średniej dla do- W roku szkolnym 1962/1963 w Radziszewie powstaje Szkoła rosłych zorganizowano prywatne kursy w Gryfinie i Dębnie Przysposobienia Rolniczego. W momencie rozpoczęcia dzia- Lubuskim. Dyrektorem kursów w Gryfinie był Henryk Kański, łalności uczęszcza do niej 29 uczniów. Od 1 września 1964 a w Dębnie Lubuskim Józef Fornagiel. Funkcjonowały one roku zostaje przeniesiona do Gryfina. Organizatorem szkoły przy Gimnazjum. Na kursie w Gryfinie uczyło 8 nauczycieli, i długoletnim dyrektorem zostaje Jerzy Chojnacki. Szkoła na zajęcia uczęszczało 67 słuchaczy. W Dębnie Lubuskim na przekształca się w Zasadniczą Szkołę Rolniczą. Pierwsi na- kursach 7 nauczycieli uczyło 59 słuchaczy. W 1958 roku po- uczyciele to Halina Markiewicz, Halina Świątkowska i Sta- wstaje w Gryfinie filia I Liceum Ogólnokształcącego dla Pra- nisława Chytra. W 1965 roku powstaje Technikum Ekonomi- cujących imienia Marii Konopnickiej w Szczecinie. Otrzyma- czne o 3-letnim okresie nauczania, oparte na podbudowie ła pomieszczenie w budynku Liceum Ogólnokształcącego. Zasadniczej Szkoły Rolniczej. W pierwszym roku nauki przy- Kierownictwo filii sprawował Mieczysław Głuszko, dyrektor jęto 44 uczennice (generalnie przez cały okres funkcjonowa- Liceum Ogólnokształcącego w Gryfinie. W roku szkolnym nia szkoła była bardzo sfeminizowana). Wzrasta liczba nau- 1961/1962 kierownikiem został Henryk Stempiński. Z prze- czycieli i obsługi administracyjnej. W roku szkolnym 1968/ kształcenia punktu filialnego powstaje w roku szkolnym /1969 powstaje liceum czteroletnie na podbudowie szkoły 1972/1973 samodzielne Liceum dla Pracujących w Gryfinie. podstawowej, jednocześnie powołuje się Zasadniczą Wielo- W ciągu 17-letniej działalności filię oraz Liceum Ogólno- branżową Szkołę Zawodową. kształcące dla Dorosłych ukończyło 275 absolwentów. Szkoła otrzymuje lokal przy ul. Niepodległości 26, w któ- Stosunkowo późno rozpoczyna swoją działalność szkol- rym znajduje się 6 izb lekcyjnych, 4 pomieszczenia o charak- nictwo zawodowe dla pracujących. Początkowo jako tech-

268 269 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

nikum dla dorosłych na podbudowie Zasadniczej Szkoły ku położonym nad samym jeziorem. W 1967 roku pla- Zawodowej a później Liceum Ekonomiczne na podbudo- cówka zatrudnia 22 pracowników (12 osób obsługi) a rok wie szkoły podstawowej. W późniejszych okresach te formy później 23 pracowników (13 osób obsługi) dla 48 wycho- kształcenia są kontynuowane. Zostają rozbudowane o moż- wanków. liwość zdawania egzaminów eksternistycznych w zakresie Przy Liceum Ogólnokształcącym23 oraz Zespole Szkół szkoły średniej. Zawodowych na Łużyckiej24 funkcjonowały dwa internaty. Rozwój komunikacji spowodował, że uczniowie spoza Gry- fina mogą bez większych trudności dojeżdżać do Liceum, Opieka nad dzieckiem dlatego też istnienie internatu nie miało sensu. W budynku internatu powstała Szkoła Podstawowa nr 4 (teraz budynek Przedszkola Starostwa Powiatowego). Obecnie istnieją internaty przy Wraz z powstawaniem sieci szkół powszechnych w okre- Szkole Ponadgimnazjalnej nr 2 w Gryfinie (94 uczniów), Szko- sie pionierskim trwają prace nad zapewnieniem opieki dzie- le Ponadgimnazjalnej nr 2 w Chojnie (52 uczniów), Szkole ciom w wieku przedszkolnym. Po wojnie powstają przed- Ponadgimnazjalnej w Mieszkowicach (45 uczniów), Zespo- szkola w Gryfinie (pięć) i w powiecie Chojna (pięć), a w koń- le Szkół Specjalnych w Gryfinie (139 wychowanków) oraz cu roku liczba ich wzrasta do siedmiu. Pierwszym przedszko- w Specjalnym Ośrodku Wychowawczym w Chojnie (66 wy- lem na terenie powiatu było przedszkole przy ul. Wojska Pol- chowanków). skiego 1. Organizatorem tej placówki była Wanda Kasprzy- kowska. Ze względu na brak sprzętu każde dziecko przyno- Szkoły specjalne siło ze sobą garnuszek, łyżkę i ręcznik. Zapisano 27 dzieci Na terenie powiatu gryfińskiego funkcjonowała przy uli- w wieku od 3 do 7 lat. Rok później liczba dzieci wzrasta do cy Sprzymierzonych Szkoła Podstawowa dla dzieci upośle- 42. Mimo pozytywnych zmian nie udało się objąć powszech- dzonych umysłowo oraz przy Sanatorium Neuropsychiatrii ną opieką przedszkolną wszystkich dzieci; zdecydowana ich w Nowym Czarnowie Szkoła Podstawowa dla dzieci o głębo- większość znajduje się poza przedszkolami. W 1948 sytuacja kim upośledzeniu umysłowym. Liczba dzieci w tych placów- w przedszkolach kształtuje się następująco: 6 przedszkoli, kach ulegała zmianie. Po wprowadzeniu reformy gimnazjal- 8 nauczycieli, 260 wychowanków (700 poza przedszkolem), nej przy obu placówkach powstały Gimnazja Specjalne, two- a w Chojnie 7 przedszkoli, 8 wychowawców, 275 wychowan- rząc w ten sposób Zespoły Szkół Specjalnych. Obecnie oba ków (970 pozbawionych opieki przedszkolnej). W kolejnych zespoły zostały połączone, tworząc Zespół Szkół Specjalnych latach liczba przedszkoli nieznacznie wzrasta i w 1950 roku w Gryfinie. jest ich w Gryfinie 10. W okresie wdrażania wielkich reform oświatowych na- Wypoczynek dzieci i młodzieży stępuje rozwój przedszkoli, szczególnie ich bazy, oraz kwali- Wypoczynek dzieci i młodzieży był organizowany przez fikacji nauczycieli przedszkolnych. Zmieniają się na lepsze zakłady pracy i organizacje młodzieżowe. W okresie do warunki bytowania dzieci w przedszkolu. Zakłady te stawia- 1956 roku wypoczynkiem letnim starano się objąć jak naj- ją sobie za cel właściwe przygotowanie dzieci do pobierania wyższą liczbę dzieci. Przy organizacji wypoczynku dzieci nauki w szkole. i młodzieży poważnym mankamentem był brak kadry W 1952 roku planowano utworzenie 20 przedszkoli. Plan opiekuńczej. W związku z tym ustalono, że wychowawca- nie został do końca zrealizowany; utworzono jednak 16 mi mogą być instruktorzy harcerscy od stopnia przewod- przedszkoli (jedno w mieście). Z ogólnej liczby przedszkoli nika, trenerzy i instruktorzy sportowi. W większych szko- 10 było zarządzanych przez Prezydium Powiatowej Rady łach organizowano dla młodych nauczycieli i chętnych Narodowej, pozostałe przez Spółdzielnie Produkcyjne i Pań- spoza zawodu (studenci) kursy wychowawców wypo- stwowe Gospodarstwa Rolne. W 1955 roku liczba przedszko- czynku letniego. Dużą rolę odegrała tutaj organizacja li zwiększa się i wynosi 20 placówek, w tym 11 zarządzanych Związku Harcerstwa Polskiego. W ostatnim okresie orga- przez resort oświaty a 9 przyzakładowych. W przedszkolach nizowano na terenie powiatu obozy polonijne oraz ję- tych zatrudnia się 24 nauczycieli wychowania przedszkolne- zykowe. go (11 niewykwalifikowanych). W 1956 roku liczba placówek wzrasta do 21. Zatrudnionych jest 25 nauczycieli. Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne Obecnie sytuacja przedstawia się następująco: na 9 gmin W okresie pionierskim w ramach zajęć pozalekcyjnych wchodzących w skład powiatu w Gryfinie funkcjonuje 5 przed- na terenie powiatu działały dwie świetlice. Wyposażenie szkoli, w pozostałych gminach działa po 1 przedszkolu. obu było skromne, poniemieckie. Zajęcia odbywały się w Radziszewie w godzinach 7.00–15.00, a w Widuchowej Zakłady opiekuńczo-wychowawcze w godzinach 8.00–14.00. W obu świetlicach uczestniczy- Do placówek tych zaliczyć należy internaty oraz Dom ło w zajęciach około 70 osób. Zakres zajęć był skromny Dziecka w Binowie, który znajduje się w pięknym budyn- i ograniczał się do wspólnych gier i śpiewu.

268 269 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

W szkołach istniały różne formy zajęć pozalekcyjnych rząd uczniowski nawiązał kontakt listowy z załogą m/s Stan- i pozaszkolnych. Zajęcia pozalekcyjne to głównie funkcjo- kiewicz. Kilkakrotnie przedstawiciele załogi byli gośćmi spo- nowanie kół zainteresowań, takich jak: przedmiotowe, łeczności szkolnej. W 1972 roku w uznaniu zasług samorzą- techniczne, artystyczne i wychowania fizycznego. W roku du uczniowskiego przypadł szkole zaszczyt inauguracji roku szkolnym 1972/1973 działały 54 koła przedmiotowe, a tech- szkolnego naszego województwa. nicznych było 9. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych w ra- Rady rodziców mach zajęć pozalekcyjnych organizowano konkursy przed- Od pierwszego dnia funkcjonowania oświaty na naszym miotowe oraz tematyczne. Konkursy te były wieloetapo- terenie działały przy szkołach samorzutnie zawiązujące się we: eliminacje, etap rejonowy, wojewódzki i krajowy. Wie- komitety rodzicielskie. Pomagały w okresie pionierskim lu uczniów z naszego terenu zajmowało znaczące miejsca sprzątnąć budynek szkolny, przygotowując go do rozpoczę- na etapie wojewódzkim. Oto niektóre przykłady: 25 I miej- cia zajęć lekcyjnych. Wywożono gruz, zdobywano niezbęd- sce w Drużynowym Konkursie Wiedzy o Bezpieczeństwie ny sprzęt i reperowano najprostsze pomoce naukowe. Nie Drogowym: uczniowie Michał Myszka, Łukasz Wąchala, Piotr było w tym czasie przepisów prawnych regulujących zakres Glonek i Andrzej Soszka ze Swobnicy; II miejsce w X Konkur- ich działania. W późniejszym okresie przy wszystkich szko- sie Wiedzy o Społeczeństwie: Arkadiusz Idzi ze Szkoły Pod- łach działały komitety rodzicielskie oparte na wytycznych re- stawowej nr 1 w Chojnie; konkurs języka polskiego: III miej- sortu oświaty. Ich zaangażowanie i możliwości były różne. sce Magdalena Małek ze Szkoły Podstawowej nr 3 w Gryfi- Komitety rodzicielskie pomagały materialnie szkołom, zbie- nie; język angielski: Tomasz Radziun ze Szkoły Podstawowej rając datki na rzecz szkół lub organizując rozrywkowe impre- nr 3 z Gryfina. zy dochodowe. Prowadziły prace porządkowe w szkole i wo- Poważną rolę w organizowaniu zajęć pozaszkolnych od- kół niej. grywają domy kultury. W Gyfinie funkcjonują Dom Kultury Obecnie komitety rodzicielskie przekształciły się w rady oraz Młodzieżowy Dom Kultury. Obie placówki organizują rodziców pracujące w oparciu o przepisy ministerialne i wła- zajęcia dla młodzieży szkolnej. Poważne osiągnięcia w dzie- sne regulaminy. Praca ich jest bardzo zróżnicowana i nie dzinie popularyzacji kultury wśród młodzieży szkolnej ode- zależy od wielkości szkoły, a głównie od możliwości i zaan- grał Dom Kultury w Moryniu. Organizowane w nim konkur- gażowania rodziców w danej szkole. sy plastyczne są doskonałą formą propagowania kultury pla- stycznej, a także promowania lokalnego środowiska. W Gry- Działalność organizacji młodzieżowych finie od kilku lat działa Nauczycielski Chór pod kierownic- Od początku istnienia oświaty na terenie powiatu gryfiń- twem Grzegorza Handke. Chór ten odniósł szereg sukcesów skiego w szkołach i placówkach oświatowych funkcjonowały krajowych. Jego repertuar składa się głównie z kolęd i pa- różne organizacje młodzieżowe, takie jak: Organizacja Mło- storałek. dzieżowa Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych, Związek Walki Młodych, Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”, Związek Samorządność Harcerstwa Polskiego, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Ra- We wszystkich szkołach funkcjonował i funkcjonuje samo- dzieckiej, Polski Czerwony Krzyż, Liga Morska, Liga Lotnicza rząd uczniowski. Jego działalność w poszczególnych okre- i Spółdzielnia Uczniowska. W okresie stalinowskim do 1956 sach i szkołach była zróżnicowana. Celem samorządu było roku funkcjonował Związek Młodzieży Polskiej a po jego roz- i jest kształtowanie właściwego stosunku uczniów do pro- wiązaniu Związek Młodzieży Socjalistycznej i Związek Mło- cesu zdobywania wiedzy, rozwijanie opieki i wzajemnej po- dzieży Wiejskiej. Ponadto działały i działają Liga Ochrony mocy koleżeńskiej, organizowanie czasu wolnego ucznia, Przyrody oraz Liga Obrony Kraju. współgospodarowanie szkołą oraz wzbogacanie życia we- wnętrznego szkoły. Na terenie naszego powiatu samorząd Związek Harcerstwa Polskiego uczniowski rozpoczął swoją działalność od pierwszych lat Największą aktywność w okresie od 1945 roku przejawia- funkcjonowania oświaty. Organizowane są imprezy roczni- ło harcerstwo. W okresie pionierskim na terenie powiatu dzia- cowe, występy artystyczne, wystawy oraz prace zarobkowe, łało 12 drużyn; każda miała swego patrona. Przeważnie były z których dochód przeznacza się na przygotowanie wycie- to postacie historyczne lub osoby „z panteonu tamtych cza- czek szkolnych. Samorząd uczniowski odgrywał bardzo po- sów”, np. Marian Buczek, Karol Świerczewski czy też Konstan- ważną rolę przy wyborze patrona szkoły i nadaniu szkole ty Rokossowski. Młodzież harcerska w tym okresie uczest- sztandaru. Taka sytuacja miała miejsce w Szkołach Podsta- niczyła czynnie w akademiach, zbiórce makulatury i złomu, wowych nr 1 i 2. W Szkole Podstawowej nr 1 uczniowie zwró- niszczeniu chwastów i stonki ziemniaczanej, brała udział cili się do Marii Dąbrowskiej o objęcie patronatu nad szkołą. w zalesianiu i w pracach na poletkach doświadczalnych. Pisarka osobiście odwiedziła szkołę. Rozpoczęła się stała ko- W latach sześćdziesiątych rozpoczyna działalność Komenda respondencja Marii Dąbrowskiej z uczniami szkoły, która Hufca, szczególnie aktywna na przełomie lat sześćdziesią- trwała aż do jej śmierci. W Szkole Podstawowej nr 2 samo- tych i siedemdziesiątych, kiedy Komendantami Hufca byli:

270 271 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

hm Irena Michalik, hm Antoni Bojar i kolejno hm Stefan Cy- bywać lekcje wychowania fizycznego. Wykwalifikowani nau- grymus. Powstaje szereg szczepów harcerskich (związków czyciele tego przedmiotu pracowali tylko w nielicznych szko- drużyn). W niektórych szkołach odnotowuje się 100% przy- łach. Resort oświaty powołał przy powiatowych Wydziałach należność uczniów do ZHP, np. w Krzywinie i Dołgiem. W Krzy- Oświaty i Wychowania stanowisko podinspektora oświaty winie opiekunem harcerstwa z ramienia Rady Pedagogicznej do spraw wychowania fizycznego; funkcję tę przez wiele lat był zastępca dyrektora szkoły, Błażej Banaszewski, a jednym sprawował w Gryfinie Ludwik Alchemowicz. z przodujących opiekunów drużyn Stanisław Fabian26. W 1968 W późniejszym okresie większe osiągnięcia w dziedzinie roku na terenie powiatu działało 107 drużyn zrzeszających sportu szkolnego miały szkoły mające bardzo dobrą bazę do 3487 zuchów i harcerzy, w 1969 roku – 105 drużyn zrzeszają- uprawiania sportu oraz wysoko kwalifikowaną kadrę spe- cych 3445 zuchów i harcerzy, a w 1970 roku – 102 drużyny cjalistów. W tej dziedzinie miały osiągnięcia szkoła nr 1 i 3 harcerskie zrzeszające 3301 uczniów. W kolejnych latach od- w Gryfinie, zajmując przez wiele lat eksponowane miejsca notowujemy spadek liczby harcerzy: w 1971 roku do 3098, w klasyfikacji wojewódzkiej. Szkoła Podstawowa nr 1 zajęła w 1972 roku do 2527. Kadra instruktorska wywodzi się z róż- w 1990 roku 1. miejsce w województwie. W tym samym nych zawodów. Największą grupę instruktorów stanowią na- roku Zespół Szkół Zawodowych w Gryfinie zajął 6. miejsce, uczyciele (64,7%). Bardzo aktywnie działają harcerze szcze- Liceum Ogólnokształcące w Gryfinie 14., Liceum Ogólno- pu przy Szkole Podstawowej nr 1 i Zespole Szkół Zawo- kształcące w Chojnie 15. a Szkoła Podstawowa nr 2 w Gryfi- dowych. Przy Szkole Podstawowej nr 1 szczep harcerski liczy nie 17. miejsce. Po powstaniu Gimnazjum w Gryfinie staje się 6 drużyn. Są to: drużyny sprawnościowe, służby ruchu, sama- ono bezkonkurencyjnym liderem w tej dziedzinie nie tylko rytanki oraz drużyna artystyczna. Drużyna artystyczna brała w powiecie, ale również w województwie. udział w Festiwalu Piosenki Harcerskiej, zajmując wysokie miejsce w skali wojewódzkiej. Drużyny brały udział w kon- kursach Wiedzy o Regionie i dziejach Wojska Polskiego. Szcze- Inwestycje oświatowe pem drużyn przy Zespole Szkół Zawodowych kierowali Sta- nisław Rzeszowski i autor powyższego opracowania.27 Szczep Remonty bieżące i kapitalne nosił nazwę ,,Braterstwo Słowian”. Harcerze współdziałali Już w okresie 1945–1950 zaistniała potrzeba doko- z Gryfińskim Towarzystwem Kulturalno-Oświatowym. Two- nywania bieżących i kapitalnych remontów. Pierwszym rzyli Koło Młodych Regionalistów, zbierając pamiątki po remontem kapitalnym przeprowadzonym w Gryfinie był przedwojennych polskich harcerzach. remont internatu Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące- Organizowano rozgrywki sportowe z udziałem organiza- go, przy ulicy Sprzymierzonych. W 1949 roku na kubatu- cji młodzieżowych z Czechosłowacji, Związku Radzieckiego, rze 11 000 m³ założono centralne ogrzewanie oraz doko- Jugosławii i Bułgarii. Z okazji 35-lecia Związku Harcerstwa nano innych drobnych remontów, dzięki którym budynek Polskiego w Szczecinie szczep zorganizował ciekawą ekspo- internatu mógł pomieścić 140 uczniów. zycję, na której między innymi pokazywano list Aleksandra W 1958 roku dokonano remontów kapitalnych w miej- Omieczyńskiego. scowościach: Żelechowo, , Widuchowa, , Ognica, Binowo, Banie, Dobropole oraz przedszkoli i Swob- Szkolne koła Polskiego Czerwonego Krzyża nicy i Widuchowej. W 1959 roku dokonano remontów ka- Głównym celem realizowanym w szkołach i placówkach pitalnych w miejscowościach: Dłusko Gryfińskie, Kłodowo, oświatowo-wychowawczych przez koła jest krzewienie ha- , Kołbacz, Czarnówek, Reptowo, Stare Czarnowo seł humanitaryzmu i oświaty sanitarnej. W większości szkół oraz przedszkola w Marwicach. A w 1960 roku miały miej- funkcjonowały i funkcjonują koła Polskiego Czerwonego sce remonty kapitalne w miejscowościach: , Krzyża. Ich działalność była zróżnicowana i polegała głównie Niedźwiadek, Wełtyń, Marwice, Radziszewo oraz w przed- na organizowaniu konkursów czystości, spotkań z lekarzami szkolu w Widuchowej. Ponadto wykonano remonty bie- oraz organizowaniu wystaw związanych z problematyką żące we wszystkich szkołach. czerwonokrzyską. Największe osiągnięcia w propagowaniu Powstają liczne Domy Nauczyciela uzyskiwane na pod- idei Czerwonego Krzyża mieli uczniowie Szkół Podstawo- stawie wykupu własności od rolników i przeprowadzenia wych nr 1 i nr 2 w Gryfinie. kapitalnego remontu. Takie domy powstają w miejsco- wościach: Żabnica, Borzym, Swobnica, Baniewice, Chwar- Sport szkolny stnica, Wełtyń, Nowe Czarnowo, Krzywino i wielu innych. Ważnym zagadnieniem w procesie dydaktyczno-wycho- W okresie zmian organizacyjnych spowodowanych po- wawczym był sport szkolny. Początkowo jego poziom był wstawaniem Zbiorczej Szkoły Gminnej wiele placówek bardzo niski. W okresie pionierskim (1945–50) brakowało ele- zostaje w związku z ich likwidacją przekształconych mentarnego sprzętu sportowego. W wielu szkołach nie było w Domy Nauczyciela. Likwidowane szkoły, po kapital- boisk sportowych. Brakowało nie tylko sal gimnastycznych, nych remontach, są zamieniane na mieszkania dla nau- ale także większych pomieszczeń, w których mogły się od- czycieli.

270 271 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

1000 szkół na tysiąclecie Inwestycje samorządowe Na terenie naszego powiatu w ramach akcji budowy Wybudowano nowoczesne Gimnazjum w Widuchowej szkół na Tysiąclecie Państwa Polskiego wybudowano i w Baniach. W szkołach ponadgimnazjalnych w ostatnim pię- w 1966 roku szkołę w Żabnicy. Szkoła otrzymała ciekawy cioleciu przeprowadzono średnie remonty bieżące. W Gryfi- wystrój architektoniczny. Ma 6 izb lekcyjnych i dodatkowe nie dokonano wymiany okien. W Chojnie pobudowano kotłow- pomieszczenie na bibliotekę szkolną, przyszkolne boisko nie ekologiczne, wymieniając kotły na gazowe, natomiast sportowe. Placówkę wyposażono w sprzęt i pomoce na- w Poradni Wychowawczo-Zawodowej wymieniono okna. ukowe. Do dziś zaspokaja w pełni potrzeby lokalnej spo- Największą inwestycją oświatową na terenie powiatu gry- łeczności. fińskiego była budowa Szkoły Podstawowej nr 3 w Gryfinie. W Gryfinie istniała potrzeba wybudowania nowej szko- Z inicjatywy mieszkańców i przy aktywnym wsparciu władz ły na osiedlu Górny Taras. W 1963 roku władze politycz- administracyjnych i politycznych środki inwestycyjne na po- ne i administracyjne podejmują decyzję o wybudowaniu wyższą budowę zabezpieczono w okresie poprzedzającym szkoły tysiąclecia na szybko rozwijającym się osiedlu. Pod- transformację ustrojową. W styczniu 1989 roku rozpoczyna jęcie decyzji nie oznaczało natychmiastowego rozpoczę- się budowa nowej szkoły na Górnym Tarasie. Według zało- cia budowy. Termin ten kilkakrotnie przesuwano. Ostatecz- żeń projektowych miała to być placówka na miarę XXI wie- nie w 1968 roku zostaje oddana do użytku nowoczesna ku. W szkole miały funkcjonować gabinety wraz z zapleczem, szkoła o 15 izbach lekcyjnych, sali gimnastycznej i zaple- pełnowymiarowa sala gimnastyczna wraz z dwiema mniej- czach sanitarnych. szymi salkami gimnastycznymi, stołówka wraz z odpowied- nim aneksem kuchennym, zgodnie z obowiązującymi ak- Inne inwestycje tualnie przepisami sanitarnymi, funkcjonalna szatnia, aula W połowie lat pięćdziesiątych lokalne społeczności i basen. Obiekt składa się z trzech segmentów połączonych oraz resort oświaty widziały konieczność budowy nowych przestronnym łącznikiem. Ustalono termin oddania do użyt- szkół w miejscowościach: Babinku, Pacholętach, Grzybnie, kowania pierwszego etapu budowy na 1.09.1990 rok. Szkoła Kołbaczu, Dobropolu, Pniewie, Strzelczynie, Chwarstnicy rozpoczyna działalność dydaktyczno-wychowawczą w bar- i Gryfinie. W miejscowościach tych wybudowano nowe dzo trudnych warunkach. Trwa budowa dwóch pozostałych szkoły w różnych okresach. Według zakładanych planów segmentów, w których mieszczą się gabinety lekcyjne, świe- w 1958 roku miała ruszyć budowa szkół w Gryfinie i Chwar- tlica i biblioteka. stnicy, a w 1959 roku w Babinku, Pniewie i Sosnowie, z ko- Rozpoczyna działalność najbardziej nowoczesna szkoła lei w 1960 roku w Grzybnie, Pacholętach i Strzelczynie. podstawowa w powiecie gryfińskim. Funkcjonuje do 2001 Terminy nie były dotrzymywane i często przesuwane na roku. Obecnie mieści się w niej Gimnazjum. Przy szkole znaj- kolejne lata. Pierwszą inwestycją oświatową na terenie po- duje się kompleks boisk sportowych. W 2005 roku ma się roz- wiatu gryfińskiego była wybudowana w 1960 roku szkoła począć inwestycja unowocześniająca ten kompleks, tak aby przeznaczona na Liceum Ogólnokształcące przy ulicy Nie- stał się on nie tylko wykorzystywany przez uczniów gimna- podległości. Budynek ma 10 izb lekcyjnych, 4 gabinety, sa- zjum, ale przez całą społeczność gryfińską. lę gimnastyczną i świetlicę. Dużą inwestycją oświatową było dobudowanie skrzydła z kilkunastoma izbami lekcyj- Pracownie komputerowe i Internet w szkole nymi i nowoczesną salą gimnastyczną do powstałej jako W szkołach istnieją pracownie komputerowe oparte o Win- pierwszej po wojnie Szkoły Podstawowej nr 1 w Gryfinie. dows (PC); nie wszystkie są jednak wyposażone w Internet. W okresie poprzedzającym powstanie Zbiorczej Szkoły Nieliczne szkoły mają własne strony internetowe, natomiast Gminnej w miejscowości Gardno dokonano kapitalnego spora liczba szkół ma adres e-mail. Gimnazjum w Gryfinie remontu, dobudowując do budynku szkolnego skrzydło pracuje na różnych programach i komputerach – Windows wraz z salą gimnastyczną. (PC) i MacOs X (Macintosh). Szkoła Ponadgimnazjalna nr 1 W Kołbaczu oddano do użytku szkołę w 1988 roku, w Gryfinie ma 2 pracownie, 24 komputery do dyspozycji przy dużym wsparciu miejscowego Instytutu Zootechni- uczniów – na jeden komputer przypada średnio 21 uczniów. ki i jednostek wojskowych ze Stargardu Szczecińskiego.28 W Szkole Ponadgimnazjalnej nr 2 w Gryfinie uruchomiono To placówka funkcjonalna, dobrze wyposażona w sprzęt 3 pracownie, 41 komputerów jest przeznaczonych do dy- i pomoce naukowe, mająca również pracownię internetową. spozycji uczniów, na jeden komputer przypada 21 uczniów. Obecnie mieści się w niej Gimnazjum i Szkoła Podstawowa W Szkole Ponadgimnazjalnej nr 1 w Chojnie funkcjonują – jedyne placówki oświatowe na terenie gminy Stare Czar- 2 pracownie, 31 komputerów jest przeznaczonych do dy- nowo. spozycji uczniów – na jeden komputer przypada 17 uczniów. W Swobnicy wybudowano 4 izby lekcyjne, które połączo- W Szkole Ponadgimnazjalnej nr 2 w Chojnie są 2 pracownie no ze starym budynkiem i dobudowano salę gimnastyczną; – na jeden komputer przypada 26 uczniów. W Szkole Ponad- jest to zasługa wieloletniego nauczyciela i dyrektora szkoły, gimnnazjalnej w Mieszkowicach działa 1 pracownia, 18 kom- Mariana Karbownika.29 puterów jest przeznaczonych do dyspozycji uczniów – na je-

272 273 ŚWIĘTOSŁAW FEDORCZUK POWIAT GRYFIŃSKI

den komputer przypada 21 uczniów. W Zespole Szkół Spe- kontakty powstałe w latach siedemdziesiątych między Ze- cjalnych w Gryfinie istnieje 1 pracownia, do dyspozycji ucz- społem Szkół Zawodowych a szkołą serbsko-łużycką w Cho- niów jest 7 komputerów – na jeden komputer przypada 19 ciebużu. Od dziesięciu lat w ramach wymiany transgranicz- uczniów. W Specjalnym Ośrodku w Chojnie działa 1 pracow- nej mają miejsce bliskie kontakty między młodzieżą LO nia, do dyspozycji uczniów jest 8 komputerów – na jeden (obecnie Szkoła Ponadgimnazjalna nr 1 w Gryfinie) a Liceum komputer przypada 8 uczniów. w Gartzt w Niemczech. Uczniowie jednej z klas codziennie Ogółem w szkołach i placówkach podporządkowanych przekraczali granicę, ucząc się w tamtejszym liceum. Obec- Starostwie funkcjonuje 12 pracowni komputerowych; do dy- nie jedna z klas uczy się w Liceum w . spozycji uczniów oddano 161 komputerów, średnio na jeden komputer przypada 17 uczniów. Przypisy 1 Dotychczas istniały dwa Zespoły Szkół Specjalnych w Gryfinie oraz Nowym Czarnowie przy Dziecięcym Szpitalu Neuropsychiatrycznym; 1.09.2004 roku nastąpiło połączenie obu Zespołów. Osiągnięcia i sukcesy szkolne 2 Gminy te wchodziły pierwotnie w skład powiatu gryfińskiego. 3 Są to gminy należące do powiatu chojeńskiego z siedzibą w Dębnie Lubuskim; do powyższego powiatu ponadto nalażały gmina Bolesz- Szkoły i placówki oświatowe powiatu gryfińskiego to w mia- kowice i Dębno Lubuskie, które są obecnie częścią składową powia- tu myśliborskiego. rę nowoczesne obiekty mające wymaganą bazę i odpowiednio 4 Co do daty wyzwolenia Gryfina istnieją spory; 18 marca wojska ra- wykwalifikowaną kadrę na miarę XXI wieku. dzieckie wraz z Samodzielną Brygadą Moździerzy wkroczyły do Gry- fina – tego dnia Radio Moskiewskie poinformowało o jego zdobyciu. W ostatnim okresie zagadnieniem wzbudzającym najwię- W rzeczywistości krwawe boje trwały do 20 marca, kiedy to ostatecz- cej emocji była kwestia przystąpienia Polski do Unii Europej- nie Niemcy zostali wyparci z miasta. 5 Dane statystyczne są podane na podstawie dokumentów źródło- skiej. Przy ogromnym zaangażowaniu nauczycieli i młodzie- wych znajdujących się w Archiwum Państwowym w Szczecinie: KOSS, ży szkolnej we wszystkich szkołach podstawowych powiatu PPRN w Gryfinie, WPRN. 6 Obecny powiat gryfiński obejmuje gminy: Chojna, Trzcińsko Zdrój, organizowano lekcje wychowawcze o tematyce proeuropej- Cedynia, Moryń i Mieszkowice, które w okresie pionierskim należa- ły do powiatu Chojna z siedzibą w Dębnie. Powiat Chojna obejmo- skiej; na lekcjach wiedzy o społeczeństwie i historii omawia- wał ponadto gminy Dębno i Boleszkowice, które znajdują obecnie no różne aspekty powyższej problematyki oraz organizowa- się na terytorium powiatu myśliborskiego. 7 Tłuszcz wielorybi ma bogatą gamę mikroelementów i witamin, co no imprezy propagujące Unię Europejską. Były to: konkursy dla dzieci wycieńczonych wojną miało ogromne znaczenie. plastyczne, quizy, gry i zabawy. W szkołach ponadgimnazjal- 8 W okresie powojennym Szczecin Dąbie było miastem samodzielnym, terytorialnie zaś należało do powiatu gryfińskiego. nych można było zaobserwować większy krytycyzm w sto- 9 Archiwum Państwowe w Szczecinie, KOSS t. 127. sunku do problematyki unijnej przy generalnej zasadzie ak- 10 Archiwum Państwowe w Szczecinie; PPRN w Gryfinie t. 1, 2900. Ce- chą charakterystyczną tamtego okresu było planowanie oraz prze- ceptacji. Były przypadki krytycznego lub nawet wrogiego po- kraczanie norm i planów. dejścia. W gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych utwo- 11 Archiwum Państwowe w Szczecinie, KOSS, t. 127. 12 Szkoły Podstawowe w Płoni i Smerdnicy należały terytorialnie w tym rzono Kluby Europejczyków. Ich zadaniem było w jak najbar- okresie do powiatu gryfińskiego; obecnie jest to część Szczecina. dziej przystępny sposób przybliżyć uczniom problematykę 13 Od kiedy szkoła w Swobnicy stała się punktem filialnym Zbiorczej Szkoły Gminnej w Baniach, jest w stanie w pełni realizować zada- unijną. W poszczególnych szkołach dokonywano prezenta- nia w danym środowisku. 14 cji krajów, które zgłosiły akces do Unii. Organizowano wiele Szerzej w dziale poświęconym inwestycjom oświatowym. 15 Szkoła nr 3 uległa likwidacji w związku z utworzeniem Gimnazjum ciekawych imprez, np. kuchnie krajów wstępujących połą- w Gryfinie. 16 czone z degustacją dań tych krajów. Praca poszczególnych Powyższe zestawienie nie obejmuje gimnazjum. 17 Niska liczba dzieci jest spowodowana nie tylko niżem demograficz- klubów była zróżnicowana. Na uwagę zasługuje klub z Gim- nym, ale także tym, że istnieją gimnazja. 18 W numeracji brakuje Szkoły nr 3. Na bazie tej szkoły powstało Gim- nazjum w Gryfinie, który pod kierownictwem młodego na- nazjum w Gryfinie, a Szkoła Podstawowa nr 3 została zlikwidowana. uczyciela historii, Rafała Gugi, zorganizował kilka imprez o 19 Biuletyn Kuratorium Oświaty i Wychowania w Szczecinie 1996 20 Bogatym źródłem do poznania wiedzy o Liceum Ogólnokształcącym charakterze nie tylko szkolnym, ale środowiskowym. Między w Gryfinie jest praca magisterska Janiny Zawadzkiej, w której znaj- innymi forum zwolenników i przeciwników Unii Europejskiej duje się rozdział poświęcony powyższemu zagadnieniu. 21 Szczecin Dąbie w początkowym okresie występował pod nazwą Dą- z udziałem przedstawicieli społeczeństwa gryfińskiego repre- bie i był samodzielnym miastem znajdującym się na terytorium po- zentującego różne opcje polityczne. Wspólnie z kołem SLD wiatu gryfińskiego. 22 Mniejszość słowiańska zamieszkująca wschodnie tereny Niemiec Europa 2004 zorganizowano dyskusję panelową. Młodzież 23 Obecnie siedziba Starostwa Klubów Europejczyka brała aktywny udział w spotkaniach 24 Obecnie Zespół Szkół Specjalnych, w którym mieszczą się: Gimna- zjum Specjalne, Szkoła Podstawowa Specjalna i internat. organizowanych przez Starostwo Powiatowe, między innymi 25 Biuletyn Kuratorium Oświaty i Wychowania w Szczecinie 1997 r. w spotkaniu z byłym premierem Rzeczpospolitej, Leszkiem 26 Obecnie dyrektor Szkoły Podstawowej nr 2 cieszącej się dużymi osią- gnięciami w procesie dydaktyczno-wychowawczym Millerem, i ministrem rolnictwa, Wojciechem Olejniczakiem. 27 W okresie 1969–74 autor był nauczycielem historii Zespołu Szkół Za- Od wielu lat ze względu na przygraniczny charakter po- wodowych. Jako członek Komendy Hufca ZHP opiekował się szcze- pem harcerzy, szczególnie Młodzieżowym Kręgiem Instruktorów (ucz- wiatu jest prowadzona współpraca z naszym zachodnim są- niów Zespołu Szkół, którzy prowadzili drużyny harcerskie w innych siadem. W okresie poprzedzającym transformację ustrojową placówkach oświatowych). 28 Szkoła otrzymała imię Wojsk Obrony Powietrznej Kraju. W momen- była podpisana między naszymi powiatami umowa o przy- cie oddawania do użytkowania istniał plan drugiego etapu budowy szkoły, który obejmował między innymi pełnowymiarową salę gimna- jaźni i współpracy. Realizacja miała często charakter formal- styczną. Przemiany ustrojowe nie pozwoliły na realizację tego planu. ny. Spotkania odbywały się okazjonalnie. Wyjątek stanowiły 29 W poprzedniej kadencji samorządu terytorialnego wójt gminy Banie

272 273